Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
DOI: 10.20911/21768757v53n1p99/2021
* O artigo contém uma seção da tese doutoral de Juliano Ribeiro Almeida intitulada, Univo-
cidade e diferença: a contribuição de Duns Scotus para uma Teologia Decolonial, defendida e
ȱ ȱ ¥ȱ ȱ Çȱ ȱ ęȱȱ ȱ ȱ ǻǼȱ ȱ ŖŞȱ ȱ ȱ ȱ ŘŖŘŖȱ ȱ
orientada pelo Prof. Dr. Sinivaldo Silva Tavares com o apoio da FAPEMIG. A tese está dis-
ponível em: <ĴȱDZȦȦ ǯǯǯȦȬȬŘŘŝȦȬȬȬ
-a-contribuicao-de-duns-scotus-para-uma-teologia-decolonial-11022021-155835>.
ȘȘȱ ȱ ȱ ȱ ęȱȱ ȱ ǰȱ àǰȱ Çȱ ǰȱ ǯ
Introdução
ȱ¤ȱȱ¡³¨ȱàȱàȬȱAmoris Laetitia,
O ȱȱȱȱ¨ȱ·ȱȱȱŘŖŗŜǰȱ¤ȱȱ
ȱȱȱȱ¨ȱ·ǯȱȱȱȱøȱȱ¨ȱ·ȱȱȱȱ
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ęǰȱ ȱ ŘŖŗřǯȱ ȱ -
ǰȱ ¨ȱ ·ȱ ·ȱ ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
Çȱ ȱ £·ǰȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ǰȱ ȱ ¨ȱ ȱ
ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ Ȯȱ ȱ ȃâȱ ȱ
¨ȱȄǰȱȱȱ¨ȱàǰȱȱęȱøȱȱȱȱ
¨ȱ ȱ ȱ ¡ȱ ȱ ȱ Ȯȱ ȱ ęȱ ȱ ³¨ȱ
ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ Çǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ -
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȃȱ ȱ ÇȄȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ
ęȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ âȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ
pela tradição, porém sem fazer desse ideal um instrumento de tortura a
ȱȱàȱȱȃȱȄȱȱȃÇȱȄǯ
ȱà¡ȱȱȱȱÇǰȱȱȱȱȱȱ
ȱȱȱŘŖŘŘǰȱȱǰȱ¤ȱȱȱȃȱDZȱ³¨ȱȱ
ȱ ȱ Ȅǰȱ ȱ ȱ ¥ȱ ¡³äȱ Amoris
Laetitia e ȱȱ¡ǯȱȱȱǰȱȱȱǰȱȱȱ
£ȱȱȱ£ȱȱȱȱȱȱȱȱÇǯȱ
ȱ ǰȱ ȱ Çęȱ ȱ ¨ȱ àȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ
ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ¹ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȃȱ Ȅȱ
ȱ ȱ ǯȱ Ȭȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ
³¨ȱ ȱ ǰȱ ȃȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
³ȱ ȱ ȱ Ȅȱ ǻǰȱ ǯȱ řŖśǼǯȱǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȃȱ ȱ Ȅǰȱ ȱ ȱ ȱ
ȱ³ȱÇȱȱȱȱ¥ȱ³ȱęǯȱęǰȱȱȱ¤ȱ
ȱǰȱȃȱȱǰȱȱȱȱȱ³äȱǰȱ
ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¡ȱ ȱ ȱ
ȱȱȱȱȱȱȱ·ȱęȄȱǻ ǰȱǯȱŚŚǼǯ
¨ȱ ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
ȱȱȱȱ·ǯȱȱȱȱȱȱȱ¨ȱȱȱ
vida e da fé o faziam sorrir e dançar, convidando as irmãs criaturas a
ȱ ȱ ǯȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¹DZȱ ȱ ·ȱ
ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ
ȱȱȃȱȱȱȄȱ¨ȱ¤ȱȱȱȱ£ǰȱȱ
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ǯȱ ȱ ȱ
a possibilidade de serem ambos desprezados à porta do convento e não
acolhidos depois de uma viagem, estando famintos e no frio da noite:
ȃȱ ȱ ȱ øȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ Ȭǰȱ £-
ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ǽǯǯǯǾȱ
ȱ¤ȱȱȱȄȱǻȱĴǰȱǯȱŞǯȱDZȱȱȱȱ
ǰȱ ŘŖŖŚǰȱ ǯȱ ŗśŖřǼǯȱ ȱ DZȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
ȃȱȄȱ¡ȱȱ¹ȱȱȱȱȱȱȱ
lidar com a agressividade de seus opositores, inclusive entre o episcopa-
ȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ·ȱ ¡ȱ
ȱ ȃȱ ȱ Ȅȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ Ȭȱ ȱ
grande motivação para a alegria franciscana, e o cerne de sua reforma da
DZȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ǰȱ ȱ ¥ȱ ȱ ǯȱ
ŗ
ȱ ǯȱ S.Th.ȱ Ȭǰȱ ǯȱ řŗǰȱ ǯȱ řǰȱ ǯȱ řǯ
Ř
ȱ ǯȱ De Trin.ȱ ǰȱ ŗŗǰȱ ŗŞDzȱ ȱ ŚŘǰȱ ǯȱ şŞřǯ
ř
ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ǰȱ ¨ȱ ·ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ¥ȱ ȱ ȱ ǯ
Ś
Deus Caritas est, Caritas in Veritate e Sacramentum Caritatisȱ ¨ȱ ¡ǯ
ś
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ĵȱ ¡ȱ ȱ ȱ ³¨DZȱ ȃȱ ȱ Ȅȱ
ǻřȱ ŞǼǯ
ȱ ȱ ȱ ȱ âȱ ȱ Çȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ
¹ȱ ȱ ȱ ¤ȱ âȱ ȱ ȱ àȱ ȱ -
ȱ ȱ âǯȱ 1ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ęǰȱ ȱ Çȱ DZȱ ȃȱ
ȱ ȱ ȱ ȱ âȱ ȱ ȱ Çȱ ¨ȱ ȱ ¡ȱ ȱ
ȱ ȱ ȱ ęȱ ¥ȱ £ȱ ȱ øȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ¨ȱ
ȱ Ȭȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Ȅȱ ǻǰȱ ǯȱ śşǼǯȱ
ǰȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ę£ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ
ę·ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¤Ȭȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ Çȱ ȱ
ÇDzȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȃȄȱ ȱ ǰȱ ȱ
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȃȄȱ Ȯȱ ęǰȱ
ǰȱ ǯǯǯȱ Ȯȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ęǰȱ ȱ ȱ
ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ¤ǯȱ ȱ ǰȱ øȱ ³ȱ £ȱ ȱ
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ¥ȱ ȱ
¦ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
ȱȱȱǰȱȱęȱȱȱȱ¥ȱ³¨ǰȱȱ
¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
ȱ âǯȱ
ǰȱ ȱ ȱ ȱ £ǰȱ ȱ ȱ DZȱ ȃ¨ȱ ȱ -
ȱ ȱ ȱ ȱ ęȱ ȱ ³¨ȱ Çǰȱ ȱ ¨ȱ ȱ
ȱ ǰȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
ȄȱǻǰȱǯȱŞşǼǯȱȱǰȱȱȱȱȱȱȱ
ȱȱȱǰȱȱǰȱǰȱȱȱ
ȱ âǰȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ęȱ ȱ ȱ ¨ȱ
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Çȱ -
ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ¡ȱ ȱ ȱ ŗşŜŖǯȱ ȱ ¹ȱ ȱ ȱ ȱ
¤ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ
Çęȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ
øȱ Çȱ ȱ ęȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯ
ȱÇȱȱȱǰȱȱȱȱȱȱ¹DZȱȃȱȱ-
trimonial não se estimula falando, antes de mais nada, da indissolubilidade
como uma obrigação, nem repetindo uma doutrina, mas robustecendo-o
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³ǯȄȱ ǻǰȱ ǯȱ
ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ¡ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³ȱ
na caridade, ora como virtude teologal a ser pedida a Deus, ora como
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ęǯȱ ȱ -
mos, num silogismo, o primado do amor sobre a verdade, na tradição da
ȱ ǰȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
ǯȱ ȱ ȱ ¡ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ -
ȱ ǰȱ ȃȱ Çȱ ȬDZȱ ȁȱ ·ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ
ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ¥ȱ ǰȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȬȂȄȱ ǻȱ ŗşǰŗŖǼǯȱ
ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ¹ǰȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
matrimônio apenas podem ser compreendidos e vividos numa perspectiva
DZȱȱȱȱȱȱȱȱȱǰȱȱȱ
ȱ âȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ Çȱ ȱ ǰȱ ȱ ¤ȱ ȱ
ȱȱ¡Çȱȱǰȱȱ¨ȱȱ³¨ȱȱ£ǯȱȱ
ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȃȱ âȱ ·ȱ ȱ ¨ȱ ȱ DZȱ àȱ ȱ
ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȄȱǻǰȱǯȱŘŗŝǼǯ
ȱ¤ǰȱȱȱȱ¤ȱȱȱȱȱęǰȱ
ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ǰȱ ȱ
¨ȱȱȱęȱøǰȱȱȱȱȱȱȱǻS.Th.
Ȭǰȱ ǯȱ ŗǰȱ ǯȱ ŚǼDzȱ ȱ ¹ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
não da vontade (Ibid.ǰȱ ǯȱ řǰȱ ǯȱ ŚǼDzȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ
ȱ ǰȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ
do especulativo, e a perfeita felicidade consiste na contemplação (Ibid.ǰȱ ǯȱ
śǼDzȱ ȱ ȱ ęȱ ·ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ¹ȱ ȱ ǻIbid.ǰȱ ǯȱ ŞǼDzȱ ȱ ȱ
¨ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ Çęȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ ǻIbid.ǰȱ ǯȱ śǰȱ
ǯȱ ŚǼDzȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
ȱȱ¨ȱ¤ȬȱǻIbid.ȱǯȱŞǼǯȱȱȱǰȱȱȱ
ȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ
£ȱ ȱ ǯ
Ŝ
Neste artigo, optamos pela distinção entre conceitos escotianosȱ Ȯȱ ȱ àȱ ǰȱ -
ȱ ȱ ȱ ¡ȱ àȱ Ȯȱ ȱ escotistasȱ Ȯȱ ǯǯǰȱ ȱ ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ
·ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ
Ȭȱȱ¤ȱȱǰȱȱȱtomasiano ǻȱ¨ȱȃtomásico”, mais comum) ao nos
ȱȱȱȱàȱȱ·ȱǰȱȱtomistaȱ¥ȱȱȱȱȱ
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¤ǯȱ
ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £¨ǰȱ ȱ ȱ ȱ -
ȱ ȱ ȱ ȱ £ǯȱ ȱ ȱ ęȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £Dzȱ ·ǰȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ
ȱ ȱ ȱ ·ȱ ȃȱ ȱ ȱ £¨ȱ ȄŞǰȱ ·ȱ ȱ ȃȱ ȄşDzȱ
ȱ ȱ ȃȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȄŗŖǯȱ ȱ ȱ
ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ¥ȱ ǯȱ £ȱ DZ
¨ȱ ·ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
Dzȱȱȱȱȱȱȱ¤ǰȱȬȱȱ-
Ȭȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
ǯȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ³¨ǰȱ ȱ
ȱȱȱ¦ǰȱȱȱÇȬǯȱ1ȱȱȬȱȱȱ-
ǰȱ ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¡¹ȱ ǻǰȱ ǯȱ ŗŜřǼŗŗǯ
ȱǰȱȃȱȱȱ·ȱȱȱȱȱ·ȱȱȱȱȱǽǾȱ
ȱ ǰȱ ȱ ȱ ·ȱ ȄŗŘDzȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
¨ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǻOrd.ȱ ǰȱ ǯȱ řśǰȱ ǯȱ
řŗȬřŘǼǰȱȱ·ȱȱȱȱ·ȱȱȱȱàȱȱ
ȱȱȱȱǯȱȱǰȱȱȱ·ȱȱ
ǰȱȱȱȱ·ȱ ¨ȱǯȱȱ ǰȱȱ ęȱȱȱȱ¨ȱȱ ȱ
ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȃȱ ȱ ęȱ ¨ȱ
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
¤Ȭǯȱȱ¤ȱ·ȱęȱȱȱ¨ȱȱȱȱȱȱȱȱ
ęȱ ȱ ȱ ȱ ęȱ Ȅȱ ǻǰȱ ŘŖŗŚǰȱ ǯȱ ŜŗǼǯ
ŝ
ȃȱȱȱęȱȱȱȱȱȱȱęȄ (Ord. ǰȱǯȱŘǰȱǯȱŘǰȱǯȱŞŖǼǯȱ
Ş
“appetitus cum ratione liber” (Ord.ȱ ǰȱ ǯȱ ŗŝǰȱ ǯȱ ǯǰȱ ǯȱ ŘǼǯ
ş
“appetitus rationalis” (Ord.ȱ ǰȱ ǯȱ řřǰȱ ǯȱ ǯǰȱ ǯȱ şǼǯ
ŗŖ
“habere voluntatem et esse naturam intellectualem convertuntur” (Ordǯȱ ǰȱ ǯȱ Śşǰȱ ǯȱ Řǰȱ ǯȱ ŘŖǼǯ
ŗŗ
ȱ¨ȱ¡ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱ¨ȱ
ȱȱȱ¤ȱȃȱ¤ȄȱȱȱÇęȱȱȱǰȱȱȱ
ȱȱ¤ȱȱȱȱȱ¡¹ȱȱǰȱȱȱȱàȱȱǯ
ŗŘ
“voluntas divina est causa boni, et ideo eo ipso quod vult aliquod, ipsum est bonum” (Rep. Parǯȱ
ǰȱ ǯȱ ŚŞǰȱ ǯȱ ǯDzȱ ǯȱ ¸ȱ ǰȱ ǯȱ śŗŘǼǯ
ŗř
ȱ ȃȱ ȱ ¨ȱ ·ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ęȱ ȱ £ǰȱ ȱ
ȱ ęęȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Ȅȱ ǻAǰȱ ŗşŜŖǰȱ ǯȱ ŞŜǼǯ
ŗŚ
“Cum instatur de illis veritatibus, quae verissime videntur theologicae et non metaphysicae, ‘Deus est
trinus’, ‘Pater generat Filium’, dico quod istae veritates sunt practicae” (OrdǯȱǯǰȱǯȱśǰȱǯȱŘǰȱǯȱřŘŘǼǯ
ŗś
ȃęȱȱȱȱǰȱȱȱȱȱǰȱȱȱȱȱȱ
speculativa, sed practica; nata est enim illa visio conformis esse fruitioni” (Ibidǯǰȱ ǯȱ řŚśǼǯ
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Dzȱ ȱ ǰȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ àǰȱ
ȱ ȱ ȱ ǰȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £¨ǯȱ
ȱȱ¡ȱȱȱȱȱȱȱ¤Ȭȱȱȱȱȱ¹Ȭǯȱ
ȱ ǰȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ -
ǰȱ ·ȱ ȱ ȱàȱ ȱ ǰȱ ȱ ǰȱȱǯȱ
Eu posso me determinar pela vontade a conhecer melhor uma pessoa, e
ȱ ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ·ȱ
ęȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Dzȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¤Dzȱ
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯ
ȱ¡ȱȱȱ£ȱȱȱȱȱ³¨ȱ¥ȱȱ
ȱȱȱȱȱǰȱȱǰȱȱȱȱȱDzȱęǰȱ
¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ·ȱ àǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
superioridade da vontade em relação ao intelecto, Scotus recorre à lei
ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱǯȱǰȱ
se perfeito é o mais completo, então o perfeito deve vir depois do menos
ǯȱǰȱȱȱȱ¤ȱȱȱȱȱǰȱȱ
ȱ ǰȱ ȱ ·ȱ ǯȱ ȱ ǰȱ ·ȱ Çȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
DzȱȬȱ³ȱ·ȱȱȱȱǰȱȱȱȱȱ
ȱ ǯȱ ·ȱ ǰȱ £ȱ ǰȱ ȃ¨ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ·ȱ
¤ǰȱ ȱ ¨ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³¨ǰȱ ȱ ȱ ·ȱ
ȱ³¨ǰȱȱ·ȱȱ³¨ȱȱȱȱȱȱȱȱ
ser mal ou impuro”ŗŝǯȱȱȱȱȱȱàȱ³äǰȱ
ȱ ¡ǰȱ ȱ Ȭȱ ȱ ȱ Dzȱ ȱ ȱ ǰȱ ȃ¨ȱ
¤ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
ele apreende”ŗŞǯȱ ȱ ȱ ȱ ¹ȱ ¨ȱ ǰȱ ȱ ȱ ¤ǰȱ ȱ -
ȱ¨ȱȱ¡ȱȱȱȱȱȱȱȱȱȱ
¡ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ
ŗŜ
“actus non est perfectus nisi quia coniungit cum obiecto perfecto; actus autem voluntatis coniungit
ȱȱȱȱȱǰȱȱȱȱǰȱȱȱȱȱǯȱȱȱęȱ
simpliciter nobilius est in se quam ut est in cognoscente; ergo actus voluntatis coniungit obiecto
ęȱ ȱ ȱ ȱ Ȅ (Ord. ǰȱ ǯȱ Śşǰȱ ǯȱ ŗǰȱ ǯȱ Śǰȱ ǯȱ ŘŜŖǼǯ
ŗŝ
“actio intellectus non dicitur mala, quia non est in potestate intellectus eligere intellectionem, et
hoc est imperfectionis, sed ex voluntatis perfectione est quod actus suus possit esse malus e impurus”
(Rep. Parǯȱ ǰȱ ǯȱ Śşǰȱ ǯȱ ŘDzȱ ǯȱ ¸ȱ ǰȱ ǯȱ ŜŘşǼǯ
ŗŞ
“non est in potestate intellectus moderare assensum suum veris, quae apprehendit” (Ordǯȱ ǰȱ ǯȱ
Ŝǰȱ ǯȱ Řǰȱ ǯȱ ŗŖǼǯ
ŗş
ȃȱ ȱ ȁȱ Ȃȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Ȅ (Lecǯȱ ǰȱ ǯȱ Řśǰȱ ǯȱ
ǯǰȱ ǯȱ ŝŚǼǯ
ŘŖ
“Prima ergo libertas voluntatis erat posse non peccare; novissima erit multo maior: non posse
peccare”ȱȮȱȃȱȱȱȱȱȱȱ¨ȱDzȱȱøȱ¤ȱȱDZȱ
não poder pecar” (De cor. grat.ȱ ǰȱ ŗŘǰȱ řřDzȱ ȱ ŚŚǰȱ ǯȱ şřŜǼǯ
Řŗ
“non voco hic contingens quodcumque non necessarium vel non sempiternum, sed cuius oppositum
ȱ ęȱ ȱ ȱ ęȄ (Ordǯȱ ǰȱ ǯȱ Řǰȱ ǯȱ ŗǰȱ ǯȱ ŗȬŘǰȱ ǯȱ ŞŜǼǯ
ŘŘ
“si ponitur voluntatem esse tantum in uno instante, libere vult, et non ‘libere vult’ nisi quia potest
nolle” (Lecǯȱ ǰȱ ǯȱ řşǰȱ ǯȱ śǰȱ ǯȱ śŘDzȱ ǯȱ ǯȱ
ǯȱ ǯȱ DZȱ ǯȱ Textos sobre poder, conhecimento
e contingênciaǯȱ ȱDZȱ Dzȱ ȱ ¤ȱ ¨ȱ ǰȱ ŘŖŖŞǰȱ ǯȱ ŗŗŘǼǯ
Řř
Segundo Scotus, nem mesmo a virtude teologal da caridade antecede a vontade no ato
ȱǰȱȱȱȱȱȱDZȱȃ¨ȱ·ȱȱȱȱȱȱȱȱ
ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ǯȱ ǽǯǯǯǾȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ
ȱ ȱ ǽ·ȱ ȱ Ǿȱ ȱ ȱ ȱ Ȅȱ Ȯ “Ideo dico quod caritas non est principale
movens nec agens in actu diligendi, sed voluntas. ǽǯǯǯǾ Voluntas est causa prior et principais respectu
illius actus, et caritas secunda et minus principais” (Lec. ǰȱ ǯȱ ŗŝǰȱ ǯȱ ŗǰȱ ǯȱ ǯǰȱ ǯȱ ŝŜǼǯ
ȱȱ¹ȱȱ£ȱȱȱȱȱȱǰȱ
ęȬȱ·ȱȱȱȱȱȱǯȱȱȃ¨ȱȱȱ
¥ȱ ȱ ȱ Ȅȱ ǻǰȱ ŘŖŗŖǰȱ ǯȱ ŘŘřǼǰȱ ȱ ¥ȱ ȱ
ŘŚ
“utrum ista praedestinatio praeexigat necessario lapsum naturae humanae, – quod videntur sonare
multae auctoritates, quae sonante Filium Dei numquam fuisse incarnatum si homo non cecidisset”
ǻǯȱ ǰȱ ǯȱ ŝǰȱ ǯȱ řǰȱ ǯȱ ŜŖǼǯ
Řś
“quod tantum opus dimisisset Deus propter bonum factum Adae, puta, si non peccasset; videtur
valde irrationabile” (Rep. Parǯȱ ǰȱ ǯȱ ŝǰȱ ǯȱ ŚDzȱ ǯȱ ¸ȱ ǰȱ ǯȱ řŖřǼǯ
ŘŜ
ȱ ȱ ȱ ȱ Ǜȱ ȱ Ǜ¨1¨ǰȱ ȱ ȱ ¹ǰȱ ȱ ȱ
hashtagsȱ ȱ ȱ ǯ
Řŝ
ȃȱȱȱȱȱǰȱȮȱȱȱěȄ (Ord.ȱǰȱǯȱŗŝǰȱȱŗǰȱǯȱŗȬŘǰȱǯȱŗŝřǼǯ
ŘŞ
ȃȱ ǰȱ ęȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ
Deus igitur formaliter est dilectio et caritas” (Lecǯȱ ǰȱ ǯȱ ŗŝǰȱ ȱ ŗǰȱ ǯȱ ǯǰȱ ǯȱ ŗŗśǼǯ
Řş
“bonum est per essentiam bonum, et absolute bonum; verum autem non est bonum, nisi particiȬ
patione boni” (Rep. Par.ȱ ǰȱ ǯȱ Śşǰȱ ǯȱ ŘDzȱ ǯȱ ¸ȱ ǰȱ ǯȱ ŜŘŚǼDzȱ ȱ ǯ
Conclusão
ȱǰȱȱȱǰȱȱȱ·ȱȮȱ-
larmente na Amoris LaetitiaȱȮȱȱȱǰȱȱȱ¤ȱ£ȱ
¤ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ àȱ ȱ ȱ
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
ȱȱȱȱȱȱȱȱǰȱȱȱÇęȱäȱȱ
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯ
ȱ ǰȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ¨ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ
ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ȱ ǰȱ ȱ âȱ Ȭǰȱ -
ȬȱȱàȬ³ǰȱȱ¡ǰȱ¨ȱȱȱǰȱ
ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ·ȱ ¤ǰȱ ȱ DZȱ ȃȱ ȱ ȱ
ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ Ȅȱ ǻȱ ŘśǽŘŚǾǰŗŖǼDzȱ ȃȱ àȱ ȱ
ȱ ȱ Ȅȱ ǻȱ ŘǰŗřǼDzȱ ȃ·ǰȱ ³ȱ ȱ Dzȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
·ȱ ȱ Ȅȱ ǻŗȱ ŗřǰŗřǼDzȱ ȃȱ £ȱ ȱ ȱ ǽǯǯǯǾȱ ¤ȱ ȱ ȱ ³äȱ
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ Ȅȱ ǻȱ ŚǰŝǼȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ -
ǰȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
řŖ
ȃ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ Dzȱ ȱ ȱ ¡ȱ Ĵȱ ǰȱ
et gratiae, – et e converso” (Ordǯȱ ǰȱ ǯȱ Řŝǰȱ ǯȱ ǯǰȱ ǯȱ ŞǼǯ
ȱ ȱ ǰȱ ȃȱ ³ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
ȱ ȱ ȱ ·ȱǯȱ ȱ £ȱ ǰȱ ȱ ·ȱ ȱ ¨ȱ àȱ ȱ ȱ
ęȱ ȱ ¨ȱ ǰȱ ȱ ·ȱ ȁȱ àȱ ȱȱ ȱ Ȃȱ ȱ -
³¨ȱȄȱǻ
ǰȱŗşşřǰȱǯȱŘŚşǼǯȱȱȱȱȱȱ
ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ Dzȱ ȱ ȱ
ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ·ȱ ¡ȱ ȱ ȱ ȱ
ȱ ȱ ǯȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ -
ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ ¹ǯȱ ȱ
ȱ ǰȱ ¨ȱ ȱ ¤ȱ ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ
ȱâȱȱȱȱȱȱǰȱ¨ȱȱȱȱ
ǯȱ ȱ ȱ ȱ £ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
ȃȱ ȱ Ȅǰȱ ȱ ¨ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
ȱȱȱȱȱȱȱȱȱ¡ȱȱȃȱ
ȁȱ ȱ ȱ ³¨ȂȄȱ ǻǰȱ ǯȱ ŗśŖǼǯȱ ¨ȱ ·ȱ ȱ ȱ ȱ
£ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ âǰȱ ȱ ȱ ¹ȱ ȱ
ǰȱ ȱ ·ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯ
ęǰȱȱȱȱȱ£ȱȱȱǰȱȱȱȱȱȮȱ
ȱǰȱȱȱȮȱ·ȱȱȱȱȱȱȱȮȱǯǯǰȱȱǯȱȱ
·ȱ ȱ ³¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ àȱ ȱ ȱ
DZȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ £¨ȱ øȱ ȱ ǰȱ ¨ȱ ·ȱ ȱ
ȱǰȱȱȱ¤ǰȱǯȱȱ³¨ǰȱȱ¥ȱ
ȱȱȱȱȱȱǰȱ·ȱ¤ǯȱ¨ȱ
·ȱ¥ȱȱȱȱȱȱȱȱÇȱȱȱȱ³ȱ
ȱȱDZȱȱȱȱȱȱȱ¤ȱȱ
ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ¥ȱ Çȱ ¥ȱ
£ȱ ȱȱ ¤ȱ ȱ ȱ ǰȱ ¨ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ³ȱ ȱ
ȱ ȱ ¨ȱ ȱ ȱ ęǰȱ ȱ ¥ȱ ¡ȱ ȱ
ȱ ȱ ȱ £ȱ ǯ
Referências
ǰȱ ǯȱ ǯȱ Amoris Laetitia em debateǯȱDZȱ ¤ǰȱ ŘŖŗŞǯ
ǰȱ ǯȱ ǯȱ Univocidade e diferença: a contribuição de Duns Scotus para uma
ȱ ǯȱ ŘŖŘŖǯȱ ȱ ǻȱ ȱ Ǽȱ Ȯȱ ȱ Çȱ ȱ
ęȱ ȱ ǰȱ ȱ
£ǰȱ ŘŖŘŖǯȱ
ǯȱȱǯȱDZȱS. Aurelii Augustini Opera Omniaǯȱȱǯȱ
DZȱ ǯȬǯȱ ǰȱ ŗŞŚŗǯȱ ǯȱ ŚŘǰȱ ǯȱ ŞŗşȬŗŖşŞǯ
ǯȱDe correptione et gratiaǯȱDZȱS. Aurelii Augustini Opera Omniaǯȱ-
ȱ ǯȱ DZȱ ǯȬǯȱ ǰȱ ŗŞŜśǯȱ ǯȱ ŚŚǰȱ ǯȱ şŗŜȬşŚŜǯ
ȱ ǰȱ ǯȱ ȱ Çȱ ȱ ȱ ǯȱ Řşȱ ǯȱ ŘŖŖşǯȱ Çȱ
DZȱ ĴDZȦȦ ǯǯȦȦȬ¡ȦȦ¢ȦȦȏ-
Ȭ¡ȏȏŘŖŖşŖŜŘşȏȱ ȬȬǯǯȱȱ DZȱ ŖŘȱ ǯȱ ŘŖŗşǯ
Aȱ ȱ ·ǯȱ ǯǯǯȱ ¨ȱ DZȱ ǰȱ ŘŖŖŘǯ
ǰȱǯȱǯȱ³¨ǯȱDZȱǰȱǯȱǯȱScotus e a liberdadeDZȱ¡ȱȱȱ
ȱ ǰȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ ¨ȱ DZȱ ¢ǰȱ ŘŖŗŖǯȱ ǻ
Çǰȱ ŗśǼǯ
ǰȱ ǯȱ ǯȱ Compreender Scotus. ¨ȱ DZȱ ¢ǰȱ ŘŖŗŚǯ
X ȱ ȱ ȱ âǯȱ ³¨ȱ ȱ ¹ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
ǯȱ ¨ȱ DZȱ ¢ǰȱ ŗşŞřǯ
ǰȱ ǯȱ A history of philosophyǯȱ ȱ DZȱ ¢ǰȱ ŗşşřǯȱ ǯȱ Řǯ
ǰȱ ǯȱ Duns Scotusǯȱ ȱ Dzȱ ¡DZȱ ¡ȱ ¢ȱ ǰȱ ŗşşşǯ
ȱ ȱ ȱ ǯȱ àDZȱ £ǰȱ ŘŖŖŚǯ
ǰȱ ǯȱ ¡³¨ȱàȱ ȱ ȱ ȱ ȱ øȱ ȱ Ȭ
gelho no mundo atual.ȱ ¨ȱ DZȱ ǰȱ ŘŖŗřǯ
ǰȱ ǯȱ ¡³¨ȱ àȱ àȬȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ
famíliaǯȱ ¨ȱ DZȱ ǰȱ ŘŖŗŜǯ
ǰȱ ǯȱ ǯȱ Understanding John Duns ScotusDZȱ ȁȱ ¢ȱ ȱ Ȭȱ -
Ȃǯȱ ǯȱ DZȱ ȱ ǰȱ ŘŖŗŝǯ
ǰȱ ǯȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ȱ ǯȱ Cuadernos
Franciscanosǰȱ ȱ ȱ ǰȱ ǯȱ Řŝǰȱ ǯȱ ŗŖŚǰȱ ǯȱ ŘŚŜȬŘśřǰȱ ǯȦǯȱ ŗşşřǯ