Você está na página 1de 101

Circuitos Elétricos A - Resolução de Exercı́cios e Provas

Hermano Lazzarin Campos - Graduando em Engenharia Elétrica - UFSC

Esse material contém resolução de provas antigas e exercı́cios do livro Circuitos Elétricos, de
Nilsson e Riedel, 8a Edição.
Essa versão do PDF foi feita em 31 de Janeiro de 2021 10:24:16 -03:00
A versão mais atualizada do PDF está disponı́vel no link: https://drive.google.com/file/d/
1eTUrbV-abvMpBQ-NQfQrOn80lhb-MqFY/view?usp=sharing
Se você quiser contribuir para o conteúdo do PDF, enviar resoluções de provas, gabaritos,
exercı́cios resolvidos, sugestões e correções, envie um e-mail para hermano.manolc@gmail.com
Se você gostou e/ou utilizou esse material, considere fazer uma doação através do link ou do QR
Code:
https://www.paypal.com/cgi-bin/webscr?cmd=_s-xclick&hosted_button_id=
9A2JK9HDB4G48&source=url
Conteúdo
Página

1 Capı́tulo 4 5
1.1 Exercı́cio 4.6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.2 Exercı́cio 4.7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.3 Exercı́cio 4.9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.4 Exercı́cio 4.10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1.5 Exercı́cio 4.11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1.6 Exercı́cio 4.19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.7 Exercı́cio 4.20 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.8 Exercı́cio 4.21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
1.9 Exercı́cio 4.26 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.10 Exercı́cio 4.31 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.11 Exercı́cio 4.32 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.12 Exercı́cio 4.37 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.13 Exercı́cio 4.38 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.14 Exercı́cio 4.41 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.15 Exercı́cio 4.42 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
1.16 Exercı́cio 4.47 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.17 Exercı́cio 4.59 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.18 Exercı́cio 4.62 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
1.19 Exercı́cio 4.63 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
1.20 Exercı́cio 4.66 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
1.21 Exercı́cio 4.67 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
1.22 Exercı́cio 4.68 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
1.23 Exercı́cio 4.70 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
1.24 Exercı́cio 4.71 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
1.25 Exercı́cio 4.73 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
1.26 Exercı́cio 4.77 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
1.27 Exercı́cio 4.79 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
1.28 Exercı́cio 4.88 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22

2 P1 - Raizer - 2018-1 23
2.1 Questão 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.2 Questão 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
2.3 Questão 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25

3 P1 - Raizer - 2019-1 27
3.1 Questão 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
3.2 Questão 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
3.3 Questão 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

4 P1 - Raizer - 2020-2 30
4.1 Questão 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
4.2 Questão 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

2
5 Circuito com Transitório 31
5.1 Passos Para Resolução de Circuitos Genéricos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
5.2 Exemplos Raizer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
5.2.1 Exemplo de 2a Ordem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
5.2.2 Exemplo de 2a Ordem 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
5.2.3 Exemplo de 2a Ordem 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
5.2.4 Exemplo de 2a Ordem 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
5.2.5 Exemplo RLC Série sem fonte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
5.2.6 Exemplo RLC Paralelo sem fonte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
5.2.7 Exemplo RLC Série com fonte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
5.2.8 Exemplo RLC Paralelo com fonte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
5.2.9 Exemplo RC sem fonte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
5.2.10 Circuito RC com fonte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
5.2.11 Circuito RL com fonte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
5.2.12 Circuito RL com fonte dependente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
5.2.13 Exemplo RL com fonte dependente 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
5.2.14 Circuito RL com fonte e duas chaves . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
5.3 Capı́tulo 8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
5.3.1 Exercı́cio 8.51 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
5.3.2 Exercı́cio 8.52 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56

6 P2 - Raizer - 2017-2 57
6.1 Questão 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
6.2 Questão 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
6.3 Questão 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59

7 P2 - Raizer - 2018-2 61
7.1 Questão 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
7.2 Questão 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
7.3 Questão 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

8 P2 - Raizer - 2019-1 66
8.1 Questão 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
8.2 Questão 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
8.3 Questão 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69

9 P2 - Raizer - 2019-2 71
9.1 Questão 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
9.2 Questão 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
9.3 Questão 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

10 P2 - Raizer - 2020-2 76
10.1 Questão 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
10.2 Questão 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
10.3 Questão 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78

11 P2 - Kassick - 2003-2 79
11.1 Questão 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
11.2 Questão 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81

3
12 P2 - Kassick - 2004-1 84
12.1 Questão 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84

13 Corrente Alternada 85
13.1 Exemplos Raizer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
13.1.1 Exemplo Lei dos Nós . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
13.1.2 Exemplo Supernó . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
13.1.3 Exemplo Lei das Malhas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
13.1.4 Exemplo Supermalha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
13.1.5 Exemplo Superposição . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
13.1.6 Exemplo Transformação de fontes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
13.1.7 Exemplo Norton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
13.1.8 Exemplo Thevenin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
13.1.9 Exemplo Thevenin com fonte dependente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96

14 Capı́tulo 10 97
14.1 Exercı́cio 10.4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
14.2 Exercı́cio 10.6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

15 P3 Patrick 18.1 99
15.1 Questão 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
15.2 Questão 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100

Appendices 101
A Relações Trigonométricas úteis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
A.1 sin 75° . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
A.2 cos 75° . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101

4
1 Capı́tulo 4

1.1 Exercı́cio 4.6


2Ω

10 Ω
+
8Ω
+
5Ω vo 3A +
60 V − 5Ω vo 3A

+ −
60 V −

60 − vo vo 60 − v0 2vo + 30
= +3 ⇒ = ⇒ 3vo = 30 ⇒ vo = 10 V
10 5 10
 10


1.2 Exercı́cio 4.7


a) P = i · V ⇒ P = 3 · |v1 | = 3 · 20 = 80 W
10 − vo
b) P = i · V ⇒ P · i1 · 60 = · 60 = 30 · 6 = 180 W
10

1.3 Exercı́cio 4.9

25 Ω
+ +
2,4 A v1 125 Ω 250 Ω v2 375 Ω 3,2 mA
− −

25 Ω
+ +
2,4 A v1 125 Ω 250 Ω v2 375 Ω 3,2 mA
− −

v2 − v1 v1 5v2 − 5v1 v1 + 300


N1: = + 2,4 ⇒ = ⇒ 6v1 = 5v2 − 300 1
25 125 125
  125

v2 v2 v2 − v1 2400 2v2 + 3v2 + 30v2 − 30v1
N2: 3,2 = + + ⇒ = ⇒ 2400 = 35v2 − 30v1
375 250 25 750
 750


480 = 7v2 − 6v1 ⇒ 6v1 = 7v2 − 480 2

Igualando 1 em 2 : 5v2 − 300 = 7v2 − 480 ⇒ 180 = 2v2 ⇒ v2 = 90 V

6v1 = 5.90 − 300 ⇒ 6v1 = 150 ⇒ v1 = 25 V

5
1.4 Exercı́cio 4.10

8Ω 18 Ω 10 Ω

ia ic ie
+
128 V − 48 Ω 20 Ω +
ib id − 70 V

8Ω v1 18 Ω v2 10 Ω

ia ic ie
+
128 V − 48 Ω 20 Ω +
ib id − 70 V

128 − v1 v1 v1 − v2 2304 − 18v1 3v1 + 8v1 − 8v2


N1: = + ⇒ = ⇒ 2304 = 29v1 − 8v2 1
8 48 18 72
 72


v1 − v2 v2 v2 − 70 v1 − v2 v2 v2 − 70 10v1 − 10v2 9v2 + 18v2 − 1260
N2: = + ⇒ = + ⇒ =
18 20 10 9 10 5 90
 90

37v2 − 1260
10v1 − 37v2 = −1260 ⇒ v1 = 1
10 
37v2 − 1260 23040 1073v2 − 36540 − 80v2
Substituindo 1 em 2 : 2304 = 29 − 8v2 ⇒ =
10 10
 10

37.60 − 1260
993v2 = 59580 ⇒ v2 = 60 V 3 Substituindo 3 em 1 : v1 = ⇒ v1 = 96 V
10
128 − 96 96 96 − 60 60 60 − 70
ia = = 4 A ; ib = = 2 A ; ic = = 2 A ; id = = 3 A ; ie = = −1 A
8 48 18 20 10

1.5 Exercı́cio 4.11

1Ω 1Ω v1

i1 i1
+
125 V − i4 6Ω +
125 V − i4 6Ω

2Ω 2Ω
i6 24 Ω v2 i6 24 Ω
i2 i2
+
125 V − i5 12 Ω +
125 V − i5 12 Ω

1Ω 1Ω
v3
i3 i3
125 − v1 v1 − v2 v1 − v3 3000 − 24v1 4v1 − 4v2 + v1 − v3
N1: = + ⇒ =
1 6 24 24
 24


6
29v1 − 4v2 − v3 = 3000 1

v1 − v2 v2 v2 − v3 2v1 − 2v2 6v2 + v2 − v3


N2: = + ⇒ = ⇒ 2v1 − 9v2 + v3 = 0 2
6 2 12 12
 12


v2 − v3 v1 − v3 v3 + 125 2v2 − 2v3 + v1 − v3 24v3 + 3000


N3: + = ⇒ =
12 24 1 24
 24


v1 + 2v2 − 27v3 = 3000 3

57000 6000 60000


Após resolver o sistema, temos: v1 = ; v2 = ; v3 = −
563 563 563
125 − v1 57000 v2 6000 1
i1 = = 125 − ≈ 23,76 A ; i2 = = · ≈ 5,33 A
1 563 2 563 2
v3 + 125 60000 v1 − v2 57000 − 6000
i3 = =− + 125 ≈ 18,43 A ; i4 = = ≈ 15,10 A
1 563 6 563 · 6
v2 − v3 6000 + 60000 v1 − v3 57000 + 60000
i5 = = ≈ 9,77 A ; i6 = = ≈ 8,66 A
12 563 · 12 24 563 · 24

1.6 Exercı́cio 4.19

5Ω 10 Ω 5Ω v1 25 Ω

i1 i2 −
+
− +
80 V − iσ 50 Ω 75iσ
80 V − iσ 50 Ω + 75iσ +
15 Ω

80 − v1 −75iσ − v1 v1 800 − 10v1 − 150iσ − 2v1 v1


+ = ⇒ = ⇒ 13v1 + 150iσ = 800
5 25 50 50

 50


v1 v1
Como iσ = , temos: 13v1 + 150 = 800 ⇒ 13v1 + 3v1 = 800 ⇒ 16v1 = 800 ⇒ v1 = 50 V
50 50
v1 50 −75iσ − v1 −75 − 50
P = i · v = i2 · 75iσ Como iσ = = = 1 A, e i2 = = = −5 A, temos:
50 50 25 25

P = i2 · 75iσ = 5 · 75 = 375 W

1.7 Exercı́cio 4.20


5Ω 30 Ω 20 Ω 30 Ω

io − io −
5A 15 Ω 30 Ω 10 Ω + 5io +
75 V − 7,5 Ω + 5io

7
26 Ω

io 75 + io
+ + = io ⇒ 75 = 25io ⇒ io = 3 A
75 V − io 26

1.8 Exercı́cio 4.21

800 Ω
− +
vo

80 Ω 40 Ω

+
50 V − 50 Ω 750 mA 200 Ω

800 Ω
− +
vo

80 Ω v1 40 Ω v2

+
50 V − 50 Ω 750 mA 200 Ω

50 − v1 v1 v1 − v2 250 − 5v1 8v1 + 10v1 − 10v2


N1: = + ⇒ = ⇒ 23v1 − 10v2 = 250 1
80 50 40 40
 40

v1 − v2 3 v2 − 50 v2 v1 − v2 v2 − 50 v2
N2: + = + ⇒ +3= +
40 4 800 200 10 200 50
20v1 − 20v2 + 600 v2 − 50 + 4v2
= ⇒ −20v1 + 25v2 = 650 ⇒ 4v1 − 5v2 = −130 2
200
  200
 

Somando 1 e -2 · 2 : 23v1 − 8v1 = 250 + 260 ⇒ 15v1 = 510 ⇒ v1 = 34 V

Substituindo em 2 , temos: 4.34 − 5v2 = −130 ⇒ 5v2 = 266 ⇒ v2 = 53,2 V

vo = 53,2 − 50 = 3,2 V

8
1.9 Exercı́cio 4.26
6 kΩ


+
+
50 mA 8 kΩ 40 V v 20 kΩ 4 kΩ
o


+ + +
8 kΩ 8 kΩ
+ 40 V v +
440 V − vo 20 kΩ 10 kΩ
400 V − o 20 kΩ 10 kΩ
− −

+ +
40
55 mA 8 kΩ 10 kΩ vo 20 kΩ 55 mA kΩ vo 20 kΩ
9
− −

40 +
2200 + kΩ v
V − 9 o 20 kΩ
9

2200 20 · 103 2200 20 2200 20 2200 · 20


Divisor de tensão: · 40·103
= · 40 = · 40+180 = = 200V
9 9
+ 20 · 103 9 9
+ 20 9 220
9
P = 40 · 0,03 = 1,2 W

1.10 Exercı́cio 4.31


3Ω 4Ω
ia = i1 ; ic = −i2 ; ib = i1 − i2
ia ic
+
40 V − ib 45 Ω

+ 64 V M1: −40 + 5i1 + 45(i1 − i2 ) = 0

50i1 − 45i2 = 40 ⇒ 10i1 − 9i2 = 8


2Ω 1,5 Ω 8 + 9i2
i1 = 1
5Ω 5,5 Ω 10
M2: −64 + 5,5i2 + 45(i2 − i1 ) = 0
+
40 V −
 i1 45 Ω
 i2

+ 64 V
−45i1 + 50,5i2 = 64 2

   
8 + 9i2 −360 − 405i2
Substituindo 1 em 2 : −45 + 50,5i2 = 64 ⇒ + 50,5i2 = 64
10 10
−360 − 405i2 + 505i2 640
= ⇒ 100i2 = 1000 ⇒ i2 = 10 A 3
10
 10


8 + 9 · 10
Substituindo 3 em 1 : i1 = = 9,8 A
10

9
ia = 9,8 A ; ib = 9,8 − 10 = −0,2 A ; ic = −10 A

1.11 Exercı́cio 4.32


6Ω
M1:

10 Ω
 i2
12 Ω
−110 + 10(i1 − i2 ) + 3(i1 − i3 ) − 12 + 4i1 = 0

(10 + 3 + 4)i1 − 10i2 − 3i3 = 110 + 12

3Ω 17i1 − 10i2 − 3i3 = 122 1


+
110 V −
 i1

+ 12 V
 i3 +
− 70 V
M2: 6i2 + 12(i2 − i3 ) + 10(i2 − i1 ) = 0

−10i1 + (6 + 12 + 10)i2 − 12i3 = 0

−10i1 + 28i2 − 12i3 = 0


4Ω 2Ω

−5i1 + 14i2 − 6i3 = 0 2 M3: 70 + 2i3 + 12 + 3(i3 − i1 ) + 12(i3 − i2 ) = 0

−3i1 − 12i2 + (2 + 3 + 12)i3 = −70 − 12 ⇒ −3i1 − 12i2 + 17i3 = −82 3

Resolvendo o sistema, temos: i1 = 8 A ; i2 = 2 A ; i3 = −2 A

1.12 Exercı́cio 4.37


7Ω

Io Io = i1

16 Ω

i1
4Ω M1: 7i1 + 4(i1 − i3 ) + 16(i1 − i2 ) = 0

(7 + 4 + 16)i1 − 16i2 − 4i3 = 0


+
80 V −
i2 7Ω
 i3 +

24Io
27i1 − 16i2 − 4i3 = 0 1

8Ω 20 Ω

M2: −80 + 16(i2 − i1 ) + 7(i2 − i3 ) + 8i2 = 0 ⇒ −16i1 + (16 + 7 + 8) − 7i3 = 80

−16i1 + 31 − 7i3 = 80 2

M3: 20i3 + 7(i3 − i2 ) + 4(i3 − i1 ) + 24Io = 0 ⇒ (−4 + 24)i1 − 7i2 + (20 + 7 + 4)i3 = 0

20i1 − 7i2 + 31i3 = 0 3

Resolvendo o sistema, temos: i1 = 2 A ; i2 = 3,5 A ; i3 = −0,5 A

P = 8 · (3,5)2 = 8 · 12,25 = 98 W

10
1.13 Exercı́cio 4.38
5Ω io = i3 − i2

M1: −660 + 5i1 + 15(i1 − i2 ) + 10(i1 − i3 ) = 0

(5 + 15 + 10)i1 − 15i2 − 10i3 = 660


+
660 V −
 i1 15 Ω
30i1 − 15i2 − 10i3 = 660 ⇒ 6i1 − 3i2 − 2i3 = 132
10 Ω

i2 25 Ω M2: 25i2 + 50(i2 − i3 ) + 15(i2 − i1 )

−15i1 +90i2 −50i3 = 0 ⇒ −3i1 +18i2 −10i3 = 0


20io +
−  i3 io 50 Ω M3: −20io + 10(i3 − i1 ) + 50(i3 − i2 ) = 0

−20(i3 − i2 ) − 10i1 − 50i2 + 60i3 = 0

−10i1 − 30i2 + 40i3 = 0 ⇒ i1 + 3i2 − 4i3 = 0

Após resolver o sistema, temos: i1 = 42 A ; i2 = 22 A ; i3 = 27 A

P = iV = i3 · 20io = i3 · 20(i3 − i2 ) = 27 · 20(27 − 22) = 2700 W

1.14 Exercı́cio 4.41


10 Ω 8Ω
M3: i3 = −12 A

+
600 V −

i1 40 Ω
 i2 +
− 400 V
M1:

−600 + 10i1 + 40(i1 − i2 ) + 14(i1 − i3 ) = 0


14 Ω 2Ω
64i1 − 40i2 − 14i3 = 600

 i3 64i1 − 40i2 − 14(−12) = 600

64i1 − 40i2 = 432 ⇒ 8i1 − 5i2 = 54


12 A

M2: 40(i2 − i1 ) + 8i2 + 400 + 2(i2 − i3 ) = 0 ⇒ −40i1 + (40 + 8 + 2)i2 − 2i3 = −400

−20i1 + 25i2 − i3 = −200 ⇒ −20i1 + 25i2 + 12 = −200 ⇒ −20i1 + 25i2 = −212

i1 = 2,9 A ; i2 = −6,16 A

11
10 Ω 8Ω

a) vab = va + vb = 14(i1 − i3 ) + 2(i2 − i3 )


+
600 V −
i1 40 Ω
 i2 +
− 400 V vab = 14(2,9 + 12) + 2(−6,16 + 12)

14 Ω 2Ω vab = 14(14,9) + 2(5,84) = 208,6 + 11,68


− + − +
va vb vab = 220,28 V
 i3
P = 12.220,28 = 2643,36 W

12 A

Potência fonte 600 V: P = 600 · i1 = 600.2,9 = 1740 W

Potência fonte 400 V: P = 400 · i2 = 400.6,16 = 2464 W

Potência total 2643,36 + 1740 + 2464 = 6847,36 W

1.15 Exercı́cio 4.42


980Ω 1,8 kΩ
Associando os resistores de 1,8 kΩ e
i0
+ 4,7 kΩ, que estão em série, temos:
8 mA 3,3 kΩ 200i0

4,7 kΩ R = 6,5 kΩ

980Ω 6,5 kΩ
i0 i0 = i2 − i1 ; i1 = 8 · 10−3
8 mA
 i1 3,3 kΩ
 i2
+

200i0 i0 = i2 − 8 · 10−3

Malha 2: 6500i2 + 200i0 + 3300(i2 − i1 ) = 0 ⇒ 6500i2 + 200(i2 − 8 · 10−3 ) + 3300i2 − 3300i1 = 0

6500i2 + 200i2 + 3300i2 − 3300i1 = 1,6 ⇒ 10000i2 − 3300 · 8 · 10−3 = 1,6 ⇒ 10000i2 = 26,4 + 1,6
28
i2 = = 2,8 mA ⇒ i0 = i2 − i1 = 2,8 · 10−3 − 8 · 10−3 = −5,6 mA
10000
980Ω 1,8 kΩ
+ −+ i0
va
8 mA vb 3,3 kΩ + 200i0
b) −

4,7 kΩ
Vab = Va + Vb = 0,008 · 980 + 3300(i1 − i2 ) = 7,84 + 3300(0,008 − 0,0028) = 7,84 + 3300 · 0,0052

12
Vab = 7,84 + 17,16 = 25V ; P = 25 · 0,008 = 0,2 W
49
c) P = i2 · 200 · i0 = 2,8 · 10−3 · 200 · 5,6 · 10−3 = = 313,6 µW
15625

1.16 Exercı́cio 4.47


3Ω 9Ω
5Ω 15 Ω

+ −
18 V − 3A 15 V + +
18 V −
i1 3A
 i2

+ 15 V

2Ω 6Ω

3 = i2 − i1 ⇒ i2 = 3 + i1

Supermalha: −18 + 5i1 + 15i2 − 15 = 0 ⇒ 5i1 + 15i2 = 33 ⇒ 5i1 + 15(3 + i1 ) = 33

5i1 + 15i1 = 33 − 45 ⇒ 20i1 = −12 ⇒ i1 = −0,6 A ⇒ i2 = 3 − 0,6 ⇒ i2 = 2,4 A

A potência total dissipada é a soma das potências nos resistores:

P = 5 · |i1 |2 + 15 · |i2 |2 = 5 · 0,62 + 15 · 2,42 = 5 · 0,36 + 15 · 5,76 = 1,8 + 86,4 = 88,2 W

5Ω 15 Ω

+
18 V −
 i1 3A
 i2

+ 15 V

1.17 Exercı́cio 4.59

2,7 kΩ

i0
6 mA 2,3 kΩ 1 kΩ 4,2 mA

2,3 kΩ 2,7 kΩ 1 kΩ 6 kΩ

i0 i0 18
− + + i0 = = 3 mA
+ 13,8 V 4,2 V − 18 V − 6 · 103

13
1.18 Exercı́cio 4.62
10 A

4Ω 1Ω

i0
40 Ω
4A 5Ω 2Ω
+
10 V −

10 A

5Ω 4Ω 1Ω

i0
40 Ω
+
− 20 V 2Ω
+
10 V −

9Ω 1Ω 10 Ω

+

i0 i0
10 V 40 Ω 40 Ω
+ +
− 20 V 2Ω − 10 V 2Ω
+
10 V − +
10 V −

i0 i0
1A 10 Ω 0,25 A 40 Ω 2 Ω 1,25 A 8Ω 2Ω

8
Divisor de corrente: i0 = 1,25 · = 1,25 · 0,8 = 1 A
8+2

1.19 Exercı́cio 4.63


10 Ω 8Ω
a

+ 60 V 40 Ω

b
Rth :

14
8Ω 8Ω
a a a

10 Ω 40 Ω 8Ω 16 Ω

b b b
Vth :
10 Ω 8Ω 10 Ω
a a

+ 60 V 40 Ω + 60 V 40 Ω
− −

b b
40
Vth = · 60 = 48 V
10 + 40

1.20 Exercı́cio 4.66

15 kΩ
a

8 mA 20 kΩ + 30 V 10 mA 30 kΩ

20 kΩ 15 kΩ
a

160 V
− + 30 V 10 mA 30 kΩ iN
+ −

20 kΩ 15 kΩ i2 − i3 = 10 · 10−3 1
a
M1: 160 + 20 · 103 i1 + 30 = 0

160 V
− +
30 V − 10 mA 30 kΩ iN 190 = −20 · 103 i1
   
+
i1 i2
i3 i4 i1 = −9,5 mA
b

Supermalha: −30 + 15 · 103 i2 + 30 · 10−3 (i3 − i4 ) = 0 ⇒ 15 · 103 (i2 + 2i3 − 2i4 ) = 30

i2 + 2i3 − 2i4 = 2 · 10−3 2

M4: 30 · 103 (i4 − i3 ) = 0 ⇒ i4 = i3 3

Substituindo 3 em 2 : i2 = 2 · 10−3 A 4

Substituindo 4 em 1 : 2 · 10−3 − i3 = 10 · 10−3 ⇒ i3 = −8 · 10−3 A = i4 = iN

15
RN :

15 kΩ a
a
15 · 30
15 kΩ 30 kΩ RN = = 10 Ω
20 kΩ 30 kΩ 15 + 30
b
b
a

8 mA 10 kΩ

1.21 Exercı́cio 4.67

4 kΩ 3 kΩ
a

10 kΩ

40 kΩ 8 mA 10 kΩ

+
30 V −

Cálculo do RT h :

4 kΩ 3 kΩ
a
7 kΩ
10 kΩ a

40 kΩ 10 kΩ 8 kΩ 10 kΩ

a a

15 kΩ 10 kΩ 6 kΩ

b b

Cálculo do VT h :

16
4 kΩ 3 kΩ
a
i3 − i2 = 8 · 10−3 ⇒ i3 = 8 · 10−3 + i2
10 kΩ
M1: −30 + 10 · 103 i1 + 40 · 103 (i1 − i2 ) = 0
40 kΩ 8 mA 10 kΩ
30 3 · 10−3 4
5i1 − 4i2 = ⇒ i1 = + i2
+
30 V − 10 · 103 5 5

  
i1 i2 i3
b

103 (i2 − i1 ) + 4 · 
Supermalha: 40 ·  103 i2 + 3 · 
103 i3 + 10 · 
103 i3 = 0 ⇒ −40i1 + 44i2 + 13i3 = 0
3 · 10−3 4
 
−40 + i2 +44i2 +13(8·10−3 +i2 ) = 0 ⇒ −24·10−3 −32i2 +44i2 +104·10−3 +13i2 = 0
5 5
25i2 = −80 · 10−3 ⇒ i2 = −3,2 · 10−3 A

i3 = 8 · 10−3 − 3,2 · 10−3 ⇒ i3 = 4,8 · 10−3 A

VT h = 4,8 · 10−3 · 10 · 103 = 48 V

6 kΩ
103
100 ·  100
Vmulti = 48 · 3 = 48 · ≈ 45,28 V
+ 6 ·
10 + 100
 106
48 V − 100 kΩ

1.22 Exercı́cio 4.68


20 Ω

5Ω
i2
1,8 A
VT h = i3 · 60
a
i3 − i2 = 1,8 1 ⇒ i2 = i3 − 1,8 10
+
9V −
 i1 25 Ω
i3
60 Ω

b
10 Ω

M1: −9 + 5(i1 − i2 ) + 25(i1 − i3 ) = 0 ⇒ 30i1 − 5i2 − 25i3 = 9 2

Supermalha: 5(i2 − i1 ) + 20i2 + 60i3 + 10i3 + 25(i3 − i1 ) = 0

−30i1 + 25i2 + 95i3 = 0 ⇒ −6i1 + 5i2 + 19i3 = 0 3

Substituindo 10 em 2 : 30i1 − 5(i3 − 1,8) − 25i3 = 9 ⇒ 30i1 − 5i3 + 9 − 25i3 = 9 ⇒

17
30i1 = 30i3 ⇒ i1 = i3 4
13
Substituindo 4 em 3 : −6i3 + 5i2 + 19i3 = 0 ⇒ i2 = − i3 5
5
13
Substituindo 5 em 1 : i3 + i3 = 1,8 ⇒ (5 + 13)i3 = 9 ⇒ i3 = 0,5 A
5
VT h = 0,5.60 = 30 V

20 Ω 20 Ω

5Ω
a a

25 Ω 60 Ω 60 Ω
10 Ω 10 Ω
b b

a a a

30 Ω 60 Ω 20 Ω +
30 V − 20 Ω

b b b

1.23 Exercı́cio 4.70


6Ω
a
6Ω
60 Ω a

40 Ω 3A 40 Ω 3A 5A 60 Ω

+
− 300 V b

6Ω 30 Ω
a a

24 Ω 2A +
48 V −

b b

18
1.24 Exercı́cio 4.71

980 Ω
a
+
ib
540 µA 100 Ω + 5.10−5 v2 40ib v2 40 kΩ


b

1080 Ω
a
+
ib
+
54 mV − + 5.10−5 v2 40ib v2 40 kΩ


b

v2 = −40 · ib · 40 · 103 = −1600 · 103 ib = −1,6 · 106 ib

5 · 10−5 v2 ⇒ 5 · 10−5 (−1,6 · 106 ib ) ⇒ −80ib

1080 Ω
a
+
ib
+
54 mV − + −80ib 40ib v2 40 kΩ


b

−54 · 10−3 + 1080ib + (−80ib = 0) ⇒ 1000ib = 54 · 10−3 ⇒ ib = 54 µA

v2 = −1,6 · 106 · 54.10−6 = −86,4 V

1.25 Exercı́cio 4.73

0,4 V 0,2ib
4 kΩ 100 Ω 15 kΩ

+

+
ib
+
16 V − 6 kΩ 10 kΩ ve +
2V −

0,4 V 0,2ib
100 Ω 15 kΩ

+

+
ib
4A 2,4 kΩ 10 kΩ ve +
2V −

19
0,2ib
2,5 kΩ 15 kΩ
+
ib
+
10 V − 10 kΩ ve +
2V −

0,2ib
2,5 kΩ 15 kΩ
+ i1 = ib ; i2 = 0,2ib
ib
+
10 V −
 i1
10 kΩ

ve

i2 +
2V −

M1: −10 + 2,5 · 103 ib + 10 · 103 (i1 − i2 ) = 0 ⇒ 2,5 · 103 ib + 10 · 103 · 0,8ib = 10
10
10,5 · 103 ib = 10 ⇒ ib = mA
10,5
10
ve = 0,8ib · 10 · 103 = 8 · 103 · · 10−3 = 7,62 V
10,5

1.26 Exercı́cio 4.77

6Ω

10 Ω 12 Ω
a
i∆
10i∆ + 2,5 Ω

b

6Ω 1−V
i∆ =
12
i1 10i∆ − V 1−V V
+ =
10 12 2,5
10 Ω 12 Ω
V
a 60i∆ − 6V + 5 − 5V 24V
=
i∆ 60
 60

+
 
10i∆ 2,5 Ω io + 1V
− −
 
1−V
60 + 5 = 35V
12
b

5 − 5V + 5 = 35V ⇒ 10 = 40V ⇒ V = 0,25 V

20
   
1−V 10i∆ − 1 1 − 0,25 10 1 − V 1 0,75 5 1 − 0,25 1
io = i∆ − i1 = − = − + = − +
12 6 12 6 12 6 12 3 12 6
 
0,75 5 0,75 1 0,75 3,75 1 2,25 − 3,75 + 6 4,5
io = − + = − + = =
12 3 12 6 12 36 6 36 36
Vo 1 36
RT h = = 4,5 = = 8Ω
io 36
4,5

1.27 Exercı́cio 4.79


50 Ω 60 Ω 60 Ω
a a
ix 40 Ω ix 40 Ω
+
− 100 V 200 Ω

2A 50 Ω 200 Ω

60ix + 60ix +
b b

60 Ω 100 Ω
a a
ix 40 Ω ix 40 Ω
2A 40 Ω +
80 V −
− −
60ix + 60ix +
b b

−80 + 100ix + 40ix − 60ix = 0 ⇒ 80ix = 80 ⇒ ix = 1 A

VT h = Vab = 40ix − 60ix = −20ix = −20 V

RT h
a a
ix 40 Ω ix 40 Ω
100 Ω
60ix

+
1A 100 Ω
 
i1
60ix

+
i2 1A

b b

i1 = ix ; i2 = −1

M1: 100ix + 40(ix − i2 ) − 60ix = 0 ⇒ 100ix + 40ix + 40 − 60ix = 0

80ix = −40 ⇒ ix = −0,5 A

Vo = 40(ix − i2 ) − 60ix ⇒ Vo = 40(−0,5 + 1) − 60(−0,5) ⇒ Vo = 20 + 30 = 50 V


Vo 50
RT h = = = 50 Ω
Io 1

21
1.28 Exercı́cio 4.88

2Ω 4Ω 2Ω v1 4Ω v2
a a
+ − + −
v∆ i∆ v∆
i∆ 5Ω 5Ω
+
+
− 100 V v∆ − 100 V v∆
+ + 13i∆
13i∆ −

b b

100 − v1
i∆ = ; v∆ = v1 − v2
2
100 − v1 v1 − 13i∆ v1 − v2 1000 − 10v1 4v1 − 52i∆ + 5v1 − 5v2
N1: = + ⇒ =
2 5  4  20
 20


100 − v1
1000 − 19v1 + 5v2 = −52 ⇒ 1000 − 19v1 + 5v2 = −2600 + 26v1
2
45v1 − 5v2 = 3600 ⇒ 9v1 − v2 = 720
v1 − v2 v1 − v2 v1 − v2 + 4v1 − 4v2
N2: + v∆ = 0 ⇒ + v1 − v2 = 0 ⇒ =0
4 4 4
5v1 = 5v2 ⇒ v1 = v2 ⇒ 9v1 − v1 = 720 ⇒ 8v1 = 720 ⇒ v1 = 90 V = v2 = VT h

v1 4Ω v1
i∆ = − ; v∆ = v1 − 1
a 2
+ − v1 v1 − 13i∆ v1 − 1
v∆ N1: − = +
5Ω
2 5 4
2Ω v∆ + −10v1 4v1 − 52i∆ + 5v1 − 5
i∆ − 1V =
+ 20
 20

13i∆  
−  v 
1
5 − 19v1 = −52 −
b 2

1
5 = (19 + 26)v1 ⇒ v1 = V
9
v1 − 1 v1 − 1 4v1 − 4 + v1 − 1 5v1 − 5
i0 = v∆ + ⇒ i 0 = v1 − 1 + ⇒ i0 = ⇒ i0 =
4 4 4 4
5 · 19 − 5 5−45
−40 10 V o 1
i0 = = 9 = =− RT h = = 10 = 0,9 Ω
4 4 36 9 io 9

22
2 P1 - Raizer - 2018-1

2.1 Questão 1

Ix = ?

1 kΩ 1 kΩ + 2vx 1 kΩ
1 kΩ 1 kΩ 1 kΩ
+
2 mA 2Ix + vx
− 12 V 1 kΩ

−2vx

1 kΩ 1 kΩ + 2vx 1 kΩ
1 kΩ Ix 1 kΩ 1 kΩ
V1 V3
V2 +
2 mA 2Ix + vx
− 12 V 1 kΩ

−12 V

V1 − V2
vx = V3 + 12 ; Ix =
1000
−2vx − V1 V1 − V2
LCK N1: = 2.10−3 + ⇒ −2vx − V1 = 2 + V1 − V2
1000 1000
−2(V3 + 12) − V1 = 2 + V1 − V2 ⇒ −2V3 − 24 − V1 = 2 + V1 − V2

2V1 − V2 + 2V3 = −26 1


 
−2vx − V2 V2 V1 − V2 −2vx − V2 V2
LCK N2: Ix + 2Ix + = ⇒ 3 + =
1000 1000 1000 1000 1000
3V1 − 3V2 − 2(V3 + 12) − V2 = V2 ⇒ 3V1 − 4V2 − 24 − 2V3 = V2

3V1 − 5V2 − 2V3 = 24 2


V3 −2vx − V3 V3 + 12
LCK N3: − + = ⇒ −V3 − 2(V3 + 12) − V3 = V3 + 12
1000 1000 1000
−V3 − 2V3 − 24 − V3 = V3 + 12 ⇒ −5V3 = 36 ⇒ V3 = −7,2 V 3

Substituindo 3 em 1 : 2V1 − V2 + 2(−7,2) = −26 ⇒ 2V1 − V2 = −26 + 14,4

2V1 − V2 = −11,6 4

Substituindo 3 em 2 : 3V1 − 5V2 − 2(−7,2) = 24 ⇒ 3V1 − 5V2 = 24 − 14,4

23
3V1 − 5V2 = 9,6 5
67,6
Somando -5x 4 com 5 : −10V1 + 5V2 = 58 + 3V1 − 5V2 = 9,6 ⇒ V1 = − 6
  7
67,6 202,8
Substituindo 6 em 5 : 3 − − 5V2 = 9,6 ⇒ −5V2 = 9,6 +
7 7
9,6 202,8 54
V2 = − − ⇒ V2 = − V
5 35 7
vx = V3 + 12 ⇒ vx = −7,2 + 12 ⇒ vx = 4,8 V
 
V1 − V2 1 67,6 54 −13,6
Ix = ⇒ Ix = − + ⇒ Ix = ≈ −1,94 mV
1000 1000 7 7 7000

2.2 Questão 2

2Ix 8Ω vx 2vx 2Ω 10 A 2Ω

+
Ix = ?

Ix
28 V
4Ω

+



8Ω 1Ω
8Ω 2vx + 10 1Ω
vx Ix
vx
− −
− 16Ix + 2vx + 10 +
16Ix + Ix + 28 V
+ 28 V
4Ω

+

+

4Ω
vx = 16Ix + 8Ix = 24Ix ; 2vx + 10 = 2.24Ix + 10 = 48Ix + 10

24

8Ω
16Ix + 8Ix + 5Ix − (48Ix + 38) = 0
vx 5Ω
38
Ix = − = −2 A ⇒ vx = 24Ix = −48 V
− 19
16Ix + Ix
48Ix + 38
+

+

2.3 Questão 3
Determine a máxima potência transferiada a uma carga ”RL ”a ser conectada nos terminais a − b,
conforme circuito abaixo:

4Ω
3A a


+
1Ω
a
6Ω 12 V +
4Ω
vx 10 Ω
6Ω +
vx 6vx +
vx 10 Ω
5 5 − −

b b

a
 
+ 10 6vx
10 Ω vx = 10 · I vx = · + 12
20 5
vx 10 Ω 6vx 6vx
2vx = + 12 ⇒ 2vx − = 12
5 5
6vx + 4vx
+ 12 = 12 ⇒ 4vx = 60 ⇒ vx = 15 V = VT h
5 − − 5
b

4Ω 1Ω
1Ω
a
a
io + io
6Ω
4Ω
6Ω + +
+ − 1V vx 10 Ω − 1V
vx
vx 10 Ω 6vx +
5
5 − −

b
b

25
10 Ω 1Ω
a
6vx
+ io 5
− vx 1 − vx vx vx 1 − vx vx
+ = ⇒ + =
+ 6vx + 10 1 10 50 1 10
vx 10 Ω − 1V
− 5 vx 50 − 50vx 5vx
+ = ⇒ vx + 50 − 50vx = 5vx
− 50 50 50
b
50 1 − 50
54 4 54
54vx = 50 vx = io = io = ⇒ RT h = = 13,5 Ω
54 1 54 4
2 2
Vth 15 225
pmax = = = ≈ 4,17 W
4 · Rth 4 · 13,5 54

26
3 P1 - Raizer - 2019-1
3.1 Questão 1
ix = ?
3A

6Ω
8V
3Ω 10 Ω

+

10 Ω 2A 12 Ω 8Ω
20 V
20 Ω ix

+

3A

20 V 8V
2Ω 10 Ω


+

10 Ω 12 Ω 8Ω
20 V
20 Ω ix

+

3A

12 V 36 V
12 Ω


+

12 V
12 Ω

+

30 Ω 12 Ω 8Ω

30 Ω 12 Ω 8Ω 20 V
ix

+

20 V
ix

+

27
12 V
20 Ω

+

30 Ω 0,4 A 12 Ω 20 Ω 2,8 A
30 Ω 12 Ω
56 V ix
ix

+

12 Ω 2,4 A 12 Ω ix = −1,2 A

ix

3.2 Questão 2

iy = ?
10 V
− ix i1 − ix

vx iy vx iy
2Ω 8Ω 2Ω 8Ω
8ix 8ix
+ +
+
10 V − 3vx − 8ix +
3vx − 10 V

+


+

3vx + 4Ω 3vx + 4Ω
− −

3vx − 8ix − 10
ix = ⇒ 8ix = 3vx − 8ix − 10 ⇒ 16ix = 3vx − 10 1
8
vx = 3vx − 10 ⇒ −2vx = −10 ⇒ vx = 5 2
5
Substituindo 2 em 1 : 16ix = 3 · 5 − 10 ⇒ 16ix = 5 ⇒ ix =
16
5 vx 5 5
i1 + ix + iy = 0 ⇒ iy = −ix − i1 ⇒ iy = − − ⇒ iy = − − = −2,8125 A
16 2 16 2

28
3.3 Questão 3

500 Ω Vth = Vab = −10i · 25 ⇒ Vab 1


a

−5 + 500i + Vab = 0 ⇒ Vab = 5 − 500i 2


+ +
− 5V Vab

10i 25 Ω Igualando 1 e 2 : −250i = 5 − 500i
5 1
250i = 5 ⇒ i= = = 20 mA
250 50
i b
1
Vth = Vab = −250 · = −5 V
50
500 Ω 500i + Vab = 0 ⇒ Vab = 500i
a

Vab = 25(1 − 10i) ⇒ −500i = 25(1 − 10i)


Rth : +
Vab

10i 25 Ω 1A −20i = 1 − 10i ⇒ −10i = 1
 
1 1
i=− ; Vab = −500 − = 50 V
10 10
i b
Vab Vth 2 (−5)2 25
Rth = = 50 Ω ; pmax = = = = 0,125 W = 125 mW
1 4 · Rth 4 · 50 200

29
4 P1 - Raizer - 2020-2

4.1 Questão 2

1Ω
11 V
2Ω
2Ω

+

Dado o circuito abaixo, determine Ix
2Ω 2Ω
+
26V − pelo melhor método aplicável. Justifi-
10 V Ix que a escolha do método.

+
2Ω 2Ω
1Ω

Primeiramente é possı́vel fazer a associação dos dois resistores de 1Ω, os quais estão em série.
Então, é prudente utilizar lei dos nós colocando a referência embaixo. Dessa forma sabemos a
tensão do nó central, e teremos somente 1 nó e um supernó para calcularmos. Por lei das malhas
terı́amos 5 malhas, o que daria mais trabalho.

I1 V2
I2 26 − V2 V1 − V2
2Ω I1 = ; I2 =
2Ω 11 V 2 2
2Ω
+

V2 + 10 V1 + 10

I3 = ; I4 =
2 2
V1 2Ω I3 2Ω I5 V3
+
26V − −10 − V3 V1
I4 I5 = ; I6 =
2 2
10 V Ix
− −V3
+ Ix = ; V2 − V3 = 11 ⇒
2
2Ω 2Ω
I6 V2 = 11 + V3

V1 − V2 V1 + 10 V1
LCK N1: −I2 − I4 − I6 = 0 ⇒ I2 + I4 + I6 = 0 ⇒ + + =0
2 2 2
1 + V3
3V1 − V2 + 10 = 0 ⇒ 3V1 − (11 + V3 ) + 10 = 0 ⇒ 3V1 − V3 = 1 ⇒ V1 =
3
26 − V2 V1 − V2 V2 + 10 −10 − V3 −V3
LCK SN11: I1 + I2 − I3 + I5 + Ix = 0 ⇒ + − + + =0
2 2 2 2 2

V1 − 3V2 − 2V3 + 6 = 0 ⇒ V1 − 3(11 + V3 ) − 2V3 + 6 = 0 ⇒ V1 − 5V3 = 27

30
1 + V3 −80 −40
−5V3 = 27 ⇒ 1+V3 = 3(27+5V3 ) ⇒ 1+V3 = 81+15V3 ⇒ V3 = =
3 14 7
−V3 20
Ix = = ≈ 2,857 A
2 7

4.2 Questão 3

Idêntica à questão 3 da prova 1 de 2018.1 na página 25

5 Circuito com Transitório

5.1 Passos Para Resolução de Circuitos Genéricos


dX(0)
1. Determinar condições iniciais X(0) e X = v ;i
dt
2. Determinar os valores finais X(∞)

3. Determinar a resposta natural Xn (t) desligando as fontes independentes

4. Obter a equação diferencial

5. Deterninar a equação caracterı́stica e achar as raı́zes

6. Determinar o tipo de solução

7. Obter a resposta forçada Xf (t)

8. Calcular a resposta completa X(t) = Xn (t) + Xf (t)

9. Determinar as constantes

10. Finalizar a solução

5.2 Exemplos Raizer

5.2.1 Exemplo de 2a Ordem


1. Condições iniciais (t < 0):
4Ω 1H
i 4 Ω i(0− )
i(0- ) = 0 A
2Ω +
+
+ 12 V v 0,5 F v(0- ) = 12 V
− + v(0− )
− 12 V
t=0 − −

31
t = 0+ : i(0+ ) = i(0− ) = 0 A ; v(0+ ) = v(0- ) = 12 V
4Ω 1H
i
i(0+ ) = iR (0+ ) + iC (0+ )
+ 12
+ 0= + iC (0+ ) ⇒ iC (0+ ) = −6 A
− 12 V 2Ω v 0,5 F 2
iC (0+ ) dv(0+ ) dv(0+ ) −6
− iC = ⇒ = = −12 A/s
iR C dt dt 0,5

2. Valores finais:
4Ω
i
12
i(∞) = = 2A
4+2
+ + −
2
− 12 V 2Ω

v(0 ) v(∞) = · 12 = 4 V
4+2

3. Resposta Natural:
1H
v dv
LCK: i = iR + iC ⇒ i= +C
i 2 dt
+
LTK Malha externa: 4i + vL + v = 0
4Ω 2Ω v 0,5 F
di
− iC 4i + L +v =0
iR dt

  
v dv d v dv
Substituindo 1 em 2, temos: 4 +C +L +C +v =0
2 dt dt 2 dt
   
v 1 dv d v dv
Como L = 1 H e C = 0,5 F, temos: 4 + + +C +v =0
2 2 dt dt 2 dt
dv 1 dv 1 d2 v 1 d2 v 5 dv
2v + 2 + + + v = 0 ⇒ + + 3v = 0
dt 2 dt 2 dt2 2 dt2 2 dt
d2 v dv
2
+ 5 + 6v = 0 ⇒ s2 + 5s + 6 = 0 (equação caracterı́stica)
dt dt
s1 = −3 ; s2 = −2 ⇒ vn (t) = A1 e−3t + A2 e−2t
Sistema Super-amortecido
7. Resposta Forçada (t → ∞): vf (t) = 4
8. Resposta completa: X(t) = Xn (t) + Xf (t) = 4 + A1 e−3t + A2 e−2t
9. Determinar as constantes:
1 1
0 0
v(0) = 12 = 4 + A1 e + A2 e = 4 + A1 + A2 ⇒ v(0) = 4 + A1 + A2 = 12 ⇒ A1 + A2 = 8 1
dv(0) d dv(0)
4 + A1 e−3t + A2 e−2t = −3A1 e−3t − 2A2 e−2t ⇒

= −12 ; = −3A1 − 2A2
dt dt dt
−3A1 − 2A2 = −12 ⇒ 3A1 + 2A2 = 12 2

32
Substituindo 1 em 2 , temos:
3(8 − A2 ) + 2A2 = 12 ⇒ 24 − 3A2 + 2A2 = 12 ⇒ A2 = 12 ⇒ A1 = −4
Logo, v(t) = 4 − 4e−3t + 12e−2t

5.2.2 Exemplo de 2a Ordem 2


4Ω 6Ω
+ +
v 0,5 F v 0,5 F
− + −
3u(t)A 2Ω 0,6 H − 6u(t)V 0,6 H
+ +
− 20 V i − 20 V i

1. Condições iniciais t < 0:

+
v(0− ) Pela LTK, temos: v(0− ) + 20 = 0
6Ω − i
+ v(0− ) = −20 V ; i(0− ) = 0 A
− 20 V

v(0+ ) = v(0− ) = −20 V ; i(0+ ) = i(0− ) = 0 A 6Ω


Logo, −6 + 6i1 − 20 + 20 = 0 ⇒ i1 = ic (0+ ) = 1 A +
+ + v 0,5 F
ic (0 ) dv(0 ) 1 −
= = = 2 V/s +
C dt 0,5 − 6V 0,6 H
vL (0+ ) di(0+ ) 0 +
= = = 0 A/s − 20 V i
L dt 0,6

33
6Ω

+ i(∞) = 1 A
2. Valores finais: v(0− )
+ − v(∞) = −20 V
− 6V i
+
− 20 V

3. Resposta natural:
v dv
iR + iC + i = 0 ⇒ +C +i=0
+ 6 dt
di L di d2 i
6Ω v 0,5 F 0,6 H v=L ⇒ + LC 2 + i = 0
dt 6 dt dt
− iC 0,6 di 2
di
iR i + 0,6 · 0,5 2 + i = 0
6 dt dt
3 d2 i 1 di d2 i 1 di 10 2 1 10
+ + i = 0 ⇒ + + i = 0 ⇒ s + s + =0
10 dt2 10 dt dt2 3 dt 3 3 3
√ √ ! √ !
1 119 t 119 t 119
s=− ± i ⇒ in (t) = A1 · e− 6 cos t + A2 · e− 6 sin t
6 6 6 6
4. Resposta forçada: if (t) = 1
√ ! √ !
t 119 t 119
8. Resposta completa: i(t) = in (t) + if (t) = 1 + A1 · e− 6 cos t + A2 · e− 6 sin t
6 6
9. Determinar as constantes:
√ *1
! √ *0
!
1  1 
0 119 0 119
e− 6 cos  0 + A2 ·  e− 6 sin  0 = 0 ⇒ A1 = −1
>
  >
 
i(0) = 1 + A1 · 
 
 6  6
 
√ ! √ !
− 6t 119 − 6t 119
i(t) = 1 − e cos t + A2 · e sin t
6 6
√ !! √ !
di(t) t d 119 d  t
 119
= −e− 6 cos t + −e− 6 cos t +
dt dt 6 dt 6
" √ !! √ !#
t d 119 d 119
 t
+A2 e− 6 sin t + e− 6 sin t
dt 6 dt 6
√ √ !!   √ !
di(t) t 119 119 1 −t 119
= −e− 6 − sin t + e 6 cos t +
dt 6 6 6 6
" √ √ !!   √ !#
t 119 119 1 t 119
+A2 e− 6 cos t + − e− 6 sin t
6 6 6 6
 0 1
√ √ !
*
 6 √ !*1

−1  
>

di(0) *
0  119 119 
1 0 119 
−e− 6 − e− 6 cos  0 +
   
= sin  0  +

dt 6   6 6
  6
  

34
 
− 16 √
 1 0
1
√ √ !*
   !
*

 −0 
>
 119 119
 
1 −0
 *

119
  
+A2  e 6 cos  0  + − e 6 sin  0 

 6 6  6 6
   
 
 
√ ! √ !
di(0) 1 1 − 6t 119 1 t 119
= + A2 = 0 ⇒ A2 = − i(t) = 1 − e cos t − · e− 6 sin t
dt 6 6 6 6 6

5.2.3 Exemplo de 2a Ordem 3


1
H
3Ω i 2
1

+
+ 1
− 7u(t)V vR 1Ω H
5
− iR i2

1. Condições iniciais t < 0:


3Ω i
1
i1 (0− ) = 0 ; i2 (0− ) = 0 ; iR (0− ) = 0
+
t = 0+ : i1 (0+ ) = i1 (0− ) = 0
vR 1Ω i2
i2 (0+ ) = i2 (0− ) = 0 ; iR (0+ ) = iR (0− ) = 0
− iR

1
H
3Ω i 2
1
1 di1 1 di1 (0+ )
+ vL1 − vL1 = ⇒ vL1 (0+ ) =
+ + 2 dt 2 dt
+
− 7V  i1 vR 1Ω

i2 vL2
1
5
H vL2 =
1 di2
5 dt
⇒ vL2 (0+ ) =
1 di2 (0+ )
5 dt
− iR − i2

0 0 0 di1 (0+ )
+ ) + vL1 (0+ ) + 1( + ) −  + )) = 0 vL1 (0+ ) = 7 ;
* * *
M1: −7 + 3
i1 (0
i1 (0
i2 (0
⇒ = 14 A/s
dt
+ 0 + 0 di2 (0+ )
)) + vL2 (0+ ) = 0 vL2 (0+ ) = 0
* *
M2: 1(
i2 (0
 ) −
i1 (0
 ⇒ ⇒ =0
dt
2. Valores Finais:
3Ω i
1

+ 7
i1 (∞) = i2 (∞) = A
+ 3
− 7V vR 1Ω i2

− iR

35
3. Resposta Natural:
1
H
3Ω i 2
1
+ vL1 −
+ +

 i1 vR 1Ω
 i2 vL2
1
5
H

− iR − i2

1 di1 1 di1
M1: 3i1 + + 1(i1 − i2 ) = 0 ⇒ + 4i1 − i2 = 0
2 dt 2 dt
1 di2 1 di2
M2: 1(i2 − i1 ) + =0 ⇒ + i2 = i1
5 dt 5 dt
1 d2 i2 1 di2 4 di2
   
1 d 1 di2 1 di2
+ i2 + 4 + i2 − i2 = 0 ⇒ + + + 4i2 − i2 = 0
2 dt 5 dt 5 dt 10 dt2 2 dt 5 dt
10 d2 i2 5 di2 8 di2 30 d2 i2 di2
2
+ + + i2 = 0 ⇒ 2
+ 13 + 30i2 = 0
10 dt 10 dt 10 dt 10 dt dt
Equação caracterı́stica: s2 + 13s + 30 = 0 ⇒ s1 = −10 ; s2 = −3
i2n (t) = A1 e−10t + A2 e−3t
7
4. Resposta forçada: i2f (t) =
3
7
8. Resposta completa: i2 (t) = i2n (t) + i2f (t) = + A1 e−10t + A2 e−3t
3
9. Determinar as constantes:
7 :1 *1 7
e−10.0 e−3.0
 = 0 ⇒ A1 + A2 = −

i2n (0) = + A1  + A2
3 3
di2 (t) −10t −3t di2 (0) :1
−10.0 *1
= −10A1 e − 3A2 e ⇒ = −10A1 e−3.0
− 3A2  = 0 ⇒ −10A1 − 3A2 = 0

e  
dt dt
3 3 7 10 − 3 7 10
A1 = − A2 ⇒ − A2 + A2 = − ⇒ A2 = − ⇒ A2 = − ⇒ A1 = 1
10 10 3 10 3 3
7 10
i2 (t) = + e−10t − e−3t
3 3
1 di2 (t) 1
−10e−10t + 10e−3t = −2e−10t + 2e−3t

vR = VL2 = =
5 dt 5

5.2.4 Exemplo de 2a Ordem 4

1Ω 1Ω
+ −
1 vR 1 vR (t = 1s) ≈ 1,04V
+
5u(t)V − F F
2 2
i1 i2

1. Condições iniciais
t < 0:

36
1Ω 1Ω
+ −
+ vR + v1 (0− ) = v2 (0− ) = 0 V
− −
v1 (0 ) v2 (0 )
− −

t = 0+ :
1Ω v1 (0+ ) 1Ω v2 (0+ )
1 dv1 1 dv1 (0+ )
+ − i1 = ⇒ i1 (0+ ) =
1 vR 1 2 dt 2 dt
+
5V − F F
2 2 1 dv2 1 dv2 (0+ )
i1 (0+ ) i2 (0+ ) i2 = ⇒ i2 (0+ ) =
2 dt 2 dt

+ 0 0
5 − v1(0 ) v2 (0+ ) −
:
v1 +
(0): dv1 (0+ )
N1: +    = i1 (0+ ) ⇒ i1 (0+ ) = 5 A ⇒ = 10 A/s
1  1 dt
0
v2 (0+ ) − v1 +
(0 ): dv2 (0+ )
N2:  + i2 (0+ ) = 0 ⇒ i2 (0+ ) = 0 A ⇒ = 0 A/s
 1 dt
2. Condições finais
1Ω 1Ω
+ −
+ vR + v1 (∞) = v2 (∞) = 5 V
+
− 5V v1 (∞) v2 (∞)
− −

3. Resposta Natural:
1Ω v1 1Ω v2
+ −
1 vR 1
F F
2 2
i1 i2

−v1 v2 − v1 1 dv1 dv1 dv1


N1: + = ⇒ −2v1 + 2v2 − 2v1 = ⇒ −4v1 + 2v2 =
1 1 2 dt dt dt
v2 − v1 1 dv2 1 dv2
N2: + = 0 ⇒ v1 = + v2
1 2 dt 2 dt
   
1 dv2 d 1 dv2
−4 + v2 + 2v2 = + v2
2 dt dt 2 dt
dv2 1 d2 v2 dv2 1 d2 v2 dv2 √
−2 −4v2 +2v2 = 2
+ ⇒ 2
+3 +2v2 = 0 ⇒ s2 +6s+4 = 0 ⇒ s = −3± 5
dt 2 dt dt 2 dt dt
√ √
v2n (t) = A1 e(−3− 5 )t
+ A2 e(−3+ 5 )t

4. Resposta forçada: v2f (t) = 5 V


√ √
5. Resposta Completa: v2 (t) = 5 + A1 e(−3− 5 )t
+ A2 e(−3+ 5 )t
√ √
6. Determinar as constantes: v2 (0) = 5 + A1 e(−3− 5 )0
+ A2 e(−3+ 5 )0
= 5 + A1 + A2 = 0

37
A1 + A2 = −5
dv2 (t) √ √ √ √
= (−3 − 5 )A1 e(−3− 5 )t + (−3 + 5 )A2 e(−3+ 5 )t
dt
dv2 (0) √ √ √ √ √ √
= (−3− 5 )A1 e(−3− 5 )0 +(−3+ 5 )A2 e(−3+ 5 )0 = 0 ⇒ (−3− 5 )A1 +(−3+ 5 )A2 = 0
dt
√ √ √ √ √ √
3− 5 −3 + 5 −9 + 3 5 + 3 5 − 5 −14 + 6 5 −7 + 3 5
A1 = √ A2 · √ = A2 = A2 = A2
−3 − 5 −3 + 5 9−5 4 2
√ √
−7 + 3 5 √ −10 −5 − 3 5
A2 + A2 = −5 ⇒ (−7 + 3 5 )A2 + 2A2 = −10 ⇒ A2 = √ · √
2 −5 + 3 5 −5 − 3 5
√ √ √
50 + 30 5 50 + 30 5 −5 − 3 5
A2 = = =
25 − 45 −20 2
√ √
5+3 5 √ −5 + 3 5
A1 − = −5 ⇒ 2A1 − 5 − 3 5 = −10 ⇒ A1 =
2 2
√ √
−5 + 3 5 (−3− √5 )t 5 + 3 5 (−3+ √5 )t
v2 (t) = 5 + e − e
2 2
√ √ !
1 dv2 (t) −5 + 3 5 (−3− √5 )t 5 + 3 5 (−3+ √5 )t
vR = iR .1 = i2 = 5+ e − e =
2 dt 2 2
√ √ !
1 √ −5 + 3 5 (−3− √5 )t √ −5 − 3 5 (−3+ √5 )t
= (−3 − 5 ) e + (−3 + 5 ) e
2 2 2
√ √ √ √ !
1 45 − 9 5 + 5 5 − 15 (−3− √5 )t 15 + 9 5 − 5 5 − 15 (−3+ √5 )t
= e + e
2 2 2
√ √ !
1 30 − 4 5 (−3− √5 )t 4 5 (−3+ √5 )t √ √ √ √
= e + e = (7,5 − 5 )e(−3− 5 )t + 5 e(−3+ 5 )t
2 2 2
iR (t = 1) = 1,069 V

38
5.2.5 Exemplo RLC Série sem fonte
t=0
4Ω 6Ω
+
v 0,02 F
+ −
− 10 V 0,5 H
3Ω
i

Condições iniciais:
t < 0:
4Ω 6Ω
+ i(0− ) = 1 A
v
v(0− ) = −10 + 4.1 + v(0− ) + 3.0 = 0
+ −
− 10 V i
v(0− ) = 6 V
3Ω

t = 0+ :
6Ω 9Ω
+
v 0,02 F +

0,5 H v 0,02 F 0,5 H
3Ω −
i i

iC (0+ ) = −i(0+ ) = −i(0− ) = −1 A ;


−vC (0+ ) + R.i(0+ ) + VL (0+ ) = 0 ⇒ −6 + 9 + vL = 0 ⇒ vL = −3 V
dv(0+ ) iC (0+ ) −1 di(0+ ) vL (0+ ) −3
= = = −50 V/s ; = = = −6 A/s
dt C 0,02 dt L 0,5
Condições finais (t → ∞):
9Ω

+
v(∞) = 0 ; i(∞) = 0
v i

39
Resposta natural:
di
9Ω −v(t) + R · i(t) + VL (t) = 0 ⇒ −v + R · i + L =0
dt
dv dv d2 v
+ Como i = −iC = −C ⇒ −v − RC − LC 2 = 0
dt dt dt
v 0,02 F 0,5 H d2 v dv d2 v dv
0,5 · 0,02 2
+ 9 · 0,02 + v = 0 ⇒ 2
+ 18 + 100v = 0
− dt dt dt dt
i

√ √  √ 
s2 +18s+100 = 0 ⇒ s = −9±j 19 ⇒ v(t) = A1 ·e−9t cos 19 t +A2 ·e−9t sin 19 t
*1
√ :1
  1 √ 
 : 0
v(0) = A1 · e−9·0
 cos  19
 · 0 + A 2 · e

−9·0
* sin  19 · 0 ⇒ A1 = 6
 
dv
 h √ √ 
−9t d
i d
−9t

=6· e cos 19 t + e cos 19 t +
dt dt dt
 h √ √ 
−9t d
i d
−9t

+A2 · e sin 19 t + e sin 19 t
dt dt
dv n √ √  √ o n√ √  √ o
= 6· − 19 .e−9t sin 19 t − 9e−9t cos 19 t +A2 · 19 e−9t cos 19 t − 9e−9t sin 19 t
dt
dv(0) √  4
= 6 · (−9) + A2 · 19 = −50 ⇒ A2 = √
dt 19
√  4  √ 
v(t) = 6 · e−9t cos 19 t + √ · e−9t sin 19 t
19

7
6,5

5,5
5
4,5
4
3,5
3
2,5
2
1,5
1
0,5

-0,05 0 0,05 0,15 0,25 0,35 0,45 0,55 0,65 0,75 0,85 0,95

40
5.2.6 Exemplo RLC Paralelo sem fonte

+ 25 25
R1 = Ω ; R2 = 5 Ω ; R3 = Ω
RΩ 1H v 10 mF 13 4
− i(0) = 0 A ; v(0) = 5 V
iR i

Condições iniciais:
di(0+ ) vL (0+ ) 5
vL (0+ ) = v(0+ ) = 5 V ⇒ = = = 5 V/s
dt L 1
+
vC (0 ) 5 5
i(0+ ) + iC (0+ ) + iR (0+ ) = 0 ⇒ 0 + iC (0+ ) + = 0 ⇒ iC (0+ ) + = 0 ⇒ iC (0+ ) = − A
R R R
+ +
dv(0 ) iC (0 ) 5 5 5 · 100 500
= =− =− −3
=− =− V/s
dt C RC R.10.10 R R
Condições finais: i(∞) = 0 A ; v(∞) = 0 V
dv v di(t)
Resposta Natural: iC + iR + i = 0 ⇒ C + + i = 0 ; Como v(t) = vL (t) = L
dt R dt
2 2 2
d i L di di 1 di 1 d i 100 di
LC 2 + +i=0 ⇒ 2
+ + i=0 ⇒ + + 100i = 0
dt R dt dt RC dt LC dt2 R dt
q
100 10000
− ± − 4 · 1 · 100
r !
100 R R 2 1 100 10000 − 400R 2
s2 + s + 100 = 0 ⇒ s = = − ±
R 2.1 2 R R2
100 10 √ 50 5√
s=− ± 100 − 4R2 = − ± 100 − 4R2
2R 2R R R
25
Para R = Ω:
13 s  2 r
50 · 13 5 · 13 25 13 100 · 132 − 4 · 252 13 p
s=− ± 100 − 4 = −26± = −26± 100(132 − 25)
25 25 13 5 132 5 · 13
10 √
s = −26 ± 144 = −26 ± 2.12 ⇒ s1 = −2 e s2 = −50
5
*1 :1
i(t) = A1 · e−2t + A2 · e−50t ⇒ i(0) = A1 ·  e−2·0
 e−50·0
+ A2 ·  = 0 ⇒ A1 = −A2
 

di(t) di(0) 1
:1
= −2A1 · e−2t − 50A2 · e−50t ⇒ e−2·0
 e−50·0
*
= −2A1 ·  − 50A2 ·   
dt dt
5 5
−2A1 − 50A2 = 5 ⇒ 2A1 − 50A2 = 5 ⇒ A2 = − ⇒ A1 =
48 48
5 −2t 5 −50t
i(t) = ·e − ·e
48 48
 
di 5 −2t 5 −50t 125 −50t 5
v(t) = L = 1 · −2 · e + 50 · e ⇒ v(t) = ·e − · e−2t
dt 48 48 24 24

Para R = 5 Ω:
50 5 p √
s=− ± 100 − 4.(6,25)2 ⇒ s = −10 ± 100 − 100 ⇒ s1 = s2 = −10
6,25 6,25
:0
 :1
i(t) = A1 · t · e−10t + A2 · e−10t ⇒ i(0) = 0 =  1 ·
−10.0
· e e−10·0 ⇒ A2 = 0

A 0 + A2 . 
 0 
di(t)  −10t −10t
 di(0) :

−10·0
 −10·0 1
= A1 · −10.t.e ⇒ = 5 = A1 ·  −10
· 0·e ⇒ A1 = 5
:

+e + e
  
dt dt

41
di(t)
i(t) = 5 · t · e−10t ; v(t) = L = 5 · [−10 · t · e−10t + e−10t ] = 5 · e−10t − 50 · t · e−10t
dt
25
Para R = Ω:
4
s  2 r
50 · 4 5 · 4 25 4 4 · 100 − 252 4 √
s=− ± 100 − 4 = −8 ± = −8 ± 400 − 625
25 25 4 5 4 5·2
2√ 2 · 15
s = −8 ± −225 = −8 ± j = −8 ± j6
5 5
i(t) = A1 · e−8t cos(6t) + A2 · e−8t sin(6t)
1 :1 1 :0
e−8·0 e−8·0 ⇒ A1 = 0 ⇒ i(t) = A2 · e−8t sin(6t)
* *
i(0) = 0 = A1 ·   · 0) + A2 ·   · 0)
 cos(6  sin(6
 
 
 
di(t)  −8t −8t
 di(0) *1
−8·0
 :0 *1
−8·0
 :1
= A2 −8e sin(6t) + 6e cos(6t) ⇒ = 5 = A2 −8  · 0) + 6  · 0)
 
e  sin(6
  e  cos(6
 
dt dt
5 5 di(t) 5
⇒ i(t) = · e−8t sin(6t) ; v(t) = L −8e−8t sin(6t) + 6 · e−8t cos(6t)

A2 = =
6 6 dt 6
20
v(t) = e−8t sin(6t) + 5e−8t cos(6t)
3

-0,1 0
-1 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9

-2

-3

r -4

42
0,28

0,24

0,2

0,16

0,12

0,8

0,4

0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6 1,8


-0,4

-0,6

5.2.7 Exemplo RLC Série com fonte


t=0
R 1H
i

+ R1 = 4 Ω ; R2 = 5 Ω ; R3 = 1 Ω
+
− 24 V v 0,25 F 1Ω

Condições iniciais:
t < 0:
R 24
i i(0− ) = A
1+R
24
+ LTK: −24 + R + v(0− ) = 0
+ 1+R
− 24 V v 1Ω  
− − 24 · R R 24
v(0 ) = 24 − = 24 1 − = V
1+R 1+R 1+R

t = 0+ :
R 1H
i
24
iC (0+ ) = i(0+ ) = A
+ 1+R
+ dv(0+ ) iC (0+ ) 24 96
− 24 V v 0,25 F = = = V/s
dt C (1 + R) · C 1+R

43
Condições finais:
R
i
+
v(∞) = 24 V ; i(∞) = 0 A
+
− 24 V v

Resposta natural:
1H di dv
i Ri + L + v = 0 ; Como iC = i = C
dt dt
+ dv d2 v d2 v R dv 1
RC + LC 2 + v = 0 ÷ LC ⇒ 2
+ + v=0
R v 0,25 F dt dt dt L dt LC
d2 v dv
− + R + 4v = 0
dt 2 dt

Para R = 4 Ω:
d2 v dv
+ 4 + 4v = 0 ⇒ s2 + 4s + 4 = 0 ⇒ s1 = s2 = −2
dt2 dt
24 24
v(t) = 24 + A1 · t · e−2t + A2 · e−2t ; v(0) = = = 4,8 V
1+R 1+4
dv(0+ ) 96 24
= = 19,2 V/s ; i(0) = = 4,8 A
dt 1+4 1+4
:0
 *1
e−2·0
· e−2·0 + A2 · 

v(0) = 24 + 
A1 ·
0 ⇒ A2 = 4,8 − 24 = −19,2
 = 4,8

dv(t)
= A1 (e−2t − 2te−2t ) − 2(−19,2)e−2t = A1 (e−2t − 2te−2t ) + 38,4 · e−2t
dt
dv(0) *1 :0 *1
e−2·0
 −2·0 −2·0

= A1 ( −2
 ·
 0· e ) + 38,4 · e
  ⇒ A1 + 38,4 = 19,2 ⇒ A1 = 19,2
dt
v(t) = 24 + 19,2 · t · e−2t − 19,2 · e−2t
dv(t) dv(t)
= 0,25 · 19,2(−2 · t · e−2t + e−2t ) − 19,2(−2) · e−2t
 
i(t) = C = 0,25
dt dt
i(t) = 9,6 · t · e−2t + 4,8 · e−2t

Para R = 5 Ω:
d2 v dv d2 v dv
+ R + 4v = 0 ⇒ + 5 + 4v = 0 ⇒ s2 + 5s + 4 = 0 ⇒ s1 = −4 ; s2 = −1
dt2 dt dt2 dt
24 24 24
v(t) = 24 + A1 · e−t + A2 · e−4t ; v(0) = = = = 4V
1+R 1+5 6
dv(0+ ) 96 96 24 24
= = = 16 V/s ; i(0) = = = 4A
dt 1+R 1+5 1+R 1+5
1
1
e−0 e−4·0
*
v(0) = 24 + A1 ·  + A2 ·   =4 ⇒ A1 + A2 = 4 − 24 ⇒ A1 + A2 = −20
 >


dv(t)
= −A1 · e−t − 4 · A2 · e−4t
dt
1
dv(0) *1 4
e−0
= −A1 ·  e−4·0
− 4 · A2 ·   ⇒ −A1 − 4A2 = 16 ⇒ 20 + A2 − 4A2 = 16 ⇒ A2 =
>

dt 3

44
4 4 64
A1 + A2 = −20 ⇒ A1 + = −20 ⇒ A1 = −20 − = −
3 3 3
64 −t 4 −4t
v(t) = 24 − ·e + ·e
3 3
 
dv(t) dv(t) 64 −t 4 −4t
i(t) = C = 0,25 = 0,25 · ·e −4· ·e
dt dt 3 3
16 −t 4 −4t
i(t) = ·e − ·e
3 3

Para R = 1 Ω: √
d2 v dv d2 v dv 1 15
2
+ R + 4v = 0 ⇒ 2
+ + 4v = 0 ⇒ s2 + s + 4 = 0 ⇒ s=− ±j
dt dt dt dt 2 2
√ ! √ !
t 15 t 15 24 24 24
v(t) = 24 + A1 · e− 2 cos t + A2 · e− 2 sin t ; v(0) = = = = 12 V
2 2 1+R 1+1 2
dv(0+ ) 96 96 24 24
= = = 48 V/s ; i(0) = = = 12 A
dt 1+R 1+1 1+R 1+1
√ *1

!
 √ !
*0

1 1
0 15  0 15 
e− 2 cos  · 0 + A2 ·  e− 2 sin  · 0 = 12 ⇒ A1
>
 >

v(0) = 24 + A1 ·  = 12 − 24 = −12
 
 2 2


" √  √ ! √ !#
dv(t) 15 − t 15 1 −t 15
= −12 − · e 2 sin t − · e 2 cos t +
dt 2 2 2 2
"√ √ ! √ !#
15 − t 15 1 −t 15
+A2 · e 2 cos t − · e 2 sin t
2 2 2 2
√ √ *0 √ *1
 ! ! 
1  1 

dv(0) 15 − 0
>
 15  1 − 0
>
 15
= −12 − ·
e 2 sin  0 − ·  e 2 cos  0  +
dt 2  2 2  2
 
√ √ *1 √ *0 √ √
 ! ! 
1  1 

15 −0
>
 15 1 0
−
>
 15 15 15
+A2  ·
e 2 cos 2 0 −

·
e 2 sin  0 

= 6 + A2 · = 48 ⇒ A2 · =
2 2 2 2 2
  
√ ! √ !
84 t 15 84 t 15
42 ⇒ A2 = √ v(t) = 24 − 12 · e− 2 cos t +√ · e− 2 sin t
15 2 15 2
( " √ √ ! √ !#
dv(t) dv(t) 15 − t 15 1 −t 15
i(t) = C = 0,25 = 0,25 −12 − · e 2 sin t − · e 2 cos t +
dt dt 2 2 2 2
"√ √ ! √ !#)
84 15 − t 15 1 −t 15
+√ · e 2 cos t − · e 2 sin t
15 2 2 2 2
√ √ ! √ ! √ ! √ !
3 15 − t 15 3 −t 15 21 − t 15 21 − t 15
i(t) = ·e 2 sin t + ·e 2 cos t + ·e 2 cos t − √ ·e 2 sin t
2 2 2 2 2 2 2 15 2
√ ! √ !
12 t 15 t 15
i(t) = √ · e− 2 sin t + 12 · e− 2 cos t
15 2 2

45
40
35

30
25
20

15
10
5

-0,5 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 5,5 6 6,5 7 7,5 8 8,5

12
r

10

8
6 p

4 q

0
-0,5 0,5 1,5 2 2,5 3 3,5 3,5 4 4,5 5 5,5 6 6,5 7 7,5 8

5.2.8 Exemplo RLC Paralelo com fonte

t=0
20 Ω

+
4A 20 H 20 Ω v + 30u(−t)V
8 mF −

i

46
Condições iniciais:

t < 0:

20 Ω i(0− ) = 4 A

+ 20
v(0− ) = · 30 = 15 V
20 + 20
4A 20 Ω v +
i − 30 V

t = 0+ :
v(0+ )

+
i(0+ ) = i(0− ) = 4 A
4A 20 H 20 Ω v 8 mF 20 Ω
− iC
i iR1 iR2

v(0+ ) = v(0− ) = vL (0+ ) = 15 V

v(0+ ) dv(0+ ) v(0+ )


Por LCK: i(0+ ) + iR1 (0+ ) + iC (0+ ) + iR2 (0+ ) = 4 ⇒ 4 + +C + = 4
20 dt 20
15 dv(0+ ) 15 dv(0+ ) 1 30 dv(0+ )
+ 8 · 103 · + = 0 ⇒ = − · ⇒ = −187,5 V/s
20 dt 20 dt 8 · 103 20 dt
di(0+ ) vL (0+ ) 15
= = = 0,75 A/s
dt L 20
Condições Finais:

+ v(∞) = 0 V

4A i 20 Ω v 20 Ω i(∞) = 4 A

Resposta Natural:

+ +
20 H 20 Ω v 8 mF 20 Ω 20 H 10 Ω v 8 mF
− − iC
i i iR

v dv di L di d2 i
i + iR + iC = 0 ⇒ i+ +C =0 Como v = L : i+ + LC 2 = 0 ÷ LC
R dt dt R dt dt

47
d2 i 1 di 1 d2 i di
2
+ + i = 0 ⇒ 2
+ 12,5 + 6,25i = 0 ⇒ s2 + 12,5s + 6,25 = 0
dt RC dt p LC dt dt
2
√ √
−12,5 ± (12,5) − 4 · 1 · 6,25 −12,5 ± 156,25 − 25 131,25
s= = = −6,25 ±
2 2 2
√ √ √
q
525
4 25.21 5 21 −25 ± 5 21
s = −6,25 ± = −6,25 ± = −6,25 ± =
2 4 4 4
 √   √ 
−25+5 21 −25−5 21
t t
i(t) = 4 + A1 · e 4
+ A2 · e 4

 √ :
 1  :
 √  1
−25+5 21  −25−5 21 
 ·0  ·0
i(0) = 4 = 4 + A1 · 
e  4 + A2 · 
e  4 ⇒ A1 + A2 = 0 ⇒ A1 = −A2
 √   √ 
−25+5 21 −25−5 21
t t
i(t) = 4 + A1 · e 4
− A1 · e 4

√ ! √
√ ! √
di(t) −25 + 5 21 −25 − 5 21
   
−25+5 21 −25−5 21
t t
= A1 · e 4
− A1 · e 4
dt 4 4
√ ! √ ! √ √ !
di(0) −25 + 5 21 −25 − 5 21 5 21 5 21
= 0,75 = A1 − A1 = + A1
dt 4 4 4 4
√ √ √
5 21 1,5 3 21 21
0,75 = A1 ⇒ A1 = √ ⇒ A1 = √ ⇒ A1 = ⇒ A2 = −
2 5 21√ 10 21 70 70
√ √ √
21 21
   
−25+5 21 −25−5 21
t t
i(t) = 4 + ·e 4
− ·e 4
70 70
" √ !√ √
√ !√ √
#
di(t) −25 + 5 21 21 −25 − 5 21 21
   
−25+5 21 −25−5 21
t t
v(t) = L = 20 ·e 4
− ·e 4
dt 4 70 4 70
" √ !  √
√ !  √
#
−25 21 + 5 · 21 −25 21 − 5 · 21
 
−25+5 21 −25−5 21
t t
v(t) = 20 ·e 4
− ·e 4
280 280
√ !  √
√ !  √
−25 21 + 105 25 21 + 105
 
−25+5 21 −25−5 21
t t
v(t) = ·e 4
+ ·e 4
14 14

5.2.9 Exemplo RC sem fonte


t=0
3Ω 1Ω

+
+
− 20 V 9Ω v 20 mF

48
Condições iniciais:

t < 0: 9
v(0− ) = · 20 = 15 V
9+3
3Ω 1Ω
Condições finais:
+
t → ∞:
+
20 V − 9Ω v
v(∞) = 0 V

Resposta Natural:
v dv v dv
iC + iR = 0 ⇒ +C =0 ⇒ + =0
R dt RC dt
+ v dv dv
−3
+ =0 ⇒ + 5v = 0 ⇒ s + 5 = 0
10 Ω v 20 mF 20 · 10 · 10 dt dt
1
v(t) = A1 · e−5t e−5·0
*
s = −5 ⇒ ⇒ v(0) = 15 = A1 ·  

v(t) = 15 · e−5t

5.2.10 Circuito RC com fonte

3 kΩ 4 kΩ

t=0

+ + +
− 24 V 5 kΩ
v 0,5 mF − 30 V

Para t < 0:

3 kΩ

103
5 · 5 · 24
+ v(0− ) = 3 · 24 = = 15 V
+ (5 + 3) · 
10
 8
− 24 V 5 kΩ v(0− )

Para t → ∞:

49
4 kΩ
LTK: −30 + 4 · 103 · i + v(∞) = 0

+ Como o circuito está aberto, i = 0, logo:


+
v(∞) − 30 V
v(∞) = 30 V

Resposta Natural: v dv v dv
iR + iC = 0 ⇒ +C =0 ⇒ + =0
R dt RC dt
v dv dv 1 1
+ =0 ⇒ + v = 0 ⇒ s+ = 0
+ −3
0,5 · 10 · 4 · 103 dt dt 2 2
1 t
4 kΩ v 0,5 mF s=− ⇒ v(t) = 30 + A1 · e− 2
2
1
− 0
−
>

v(0) = 15 = 30 + A1 · 
e 2 ⇒ A1 = −15
t
v(t) = 30 − 15 · e− 2

5.2.11 Circuito RL com fonte


t=0 Condições iniciais (t < 0): Condições finais (t → ∞):

2Ω
+
10 V − 2Ω i +
10 V − 5Ω i
+ 3Ω 1
− 10 V 3
H
i i(0− ) = 5 A i(∞) = 2 A
Resposta Natural:
v L di di R
i + iR = 0 ⇒ =0 ⇒ i+
i+ =0 ⇒ + i=0
R R dt dt L
di 5 · 3 di
1 + i=0 ⇒ + 15v = 0 ⇒ s + 15 = 0 ⇒ s = −15
10 Ω H dt 1 dt
3 :1
i(t) = 2 + A1 · e−15t ⇒ e−15·0
i(0) = 5 = 2 + A1 ·  ⇒

A1 = 3
 

i
i(t) = 2 + 3 · e−15t

5.2.12 Circuito RL com fonte dependente

4Ω

i(0) = 10 A
0,5 H 2Ω +
− 3i

i ix

50
Condição final:

4Ω

3i
=i ⇒ 3i = 4i ⇒ i(∞) = 0
4
2Ω +
i − 3i

ix

Resposta Natural:
di v
v 4Ω v=L ; ix =
dt 2
3i − v
= i + ix ⇒ 3i − v = 4i + 4ix ⇒ i + 4ix + v = 0
4
+ v di
0,5 H 2Ω 3i i + 4 · + v = 0 ⇒ i + 3v = 0 ⇒ i + 3L = 0
− 2 dt
di 1 di 2 2
i ix + i=0 ⇒ + i=0 ⇒ s=−
dt 3 · 0,5 dt 3 3

2 2 *1 2
i(t) = A1 · e− 3 t e−3 ·0 ⇒ A1 = 10 ⇒ i(t) = 10 · e− 3 t


i(0) = 10 = A1 · 
 
vL 1 di 0,5 d  − 23 t
 2 3 5 3
ix = = L = 10 · e = 0,25 · 10 − · e− 2 t = − · e− 2 t
2 2 dt 2 dt 3 3

5.2.13 Exemplo RL com fonte dependente 2

2Ω 3Ω

+
10 V − 6Ω 2H
t=0
ix i

Condições iniciais: (t < 0):

10
2Ω 3Ω i(0− ) = = 2A ; ix (0− ) = 0 A
2+3

Condições finais:
+
10 V − 6Ω i
i(∞) = 0 A ; ix (∞) = 0 A
ix

51
Resposta Natural:
di di v
v=L =2 ; i1 =
dt dt 2
v 1 di
i1 + i = 0 ⇒ +i=0 ⇒ ·2· +i=0
2Ω 2H 2 2 dt
di
+i=0 ⇒ s = −1 ⇒ i(t) = A1 · e−t
dt
i1 i 1
e−0
i(0) = 2 = A1 ·  ⇒ i(t) = 2 · e−t
 >


di(t)
= 2 · −2 · e−t = −4 · e−t

vL (t) = L
3Ω 6Ω 2H dt
vL −4 −t 2
ix = = · e = − · e−t
ix 6 6 3
i

5.2.14 Circuito RL com fonte e duas chaves


t=0
4Ω 6Ω
Condição inicial (t < 0):

t=4 Como todas as chaves estão abertas,

+ 2Ω não passa corrente pelo indutor


− 40 V 5H

+ i(0− ) = 0
− 10 V i

Resposta natural chave 1:


Condição final chave 1 (t → ∞):

10 Ω v
iR + i = 0 ⇒ +i=0
10 Ω 5H R
+ i L di di R
− 40 V i +i=0 ⇒ + i=0
R dt dt L
di 10 di
+ i=0 ⇒ + 2i = 0
40 dt 5 dt
i(∞) = = 4A
10 s+2=0 ⇒ s = −2 ⇒ i(t) = 4 + A1 · e−2t
1
e−2·0 i(t) = 4 − 4 · e−2t i(4) = 4 − 4 · e−2·4 ≈ 4
*
i(0) = 0 = 4 + A1 ·   ⇒ A1 = −4 ⇒ ⇒

Condição final chave 2 (t → ∞):

52
4Ω 6Ω

2Ω 6Ω
+
40 V − i
+ 10 A 4Ω 5A 2Ω i
− 10 V

6Ω
4 4
3 3 4 30
i(∞) = 4 · 15 = 22 · 15 = · 15 = A
4 6+ 3 3
22 11
15 A Ω i
3

Resposta natural chave 2:

6Ω 6Ω
22
Ω 5H
3
4
4Ω 2Ω 5H Ω 5H i
3
i i

v L di di R di 22
iR + i = 0 ⇒ +i=0 ⇒ +i=0 ⇒ + i=0 ⇒ + i=0
R R dt dt L dt 3 · 5
di 22 22 30 22
+ i=0 ⇒ s=− ⇒ i(t) = + A2 · e− 15 (t−4)
dt 15 15 11
30 22  :1 44 − 30 14 30 14 − 22 (t−4)
i(4) ≈ 4 = e−15
+ A2 ·  (4−4)
⇒ A2 = = ⇒ i(t) = + · e 15
11 11 11 11 11

4,5
4 p

3,5
3
2,5
2
1,5
1
0,5

-1 -0,5 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 5,5 6 6,5 7 7,5 8 8,5

53
5.3 Capı́tulo 8

5.3.1 Exercı́cio 8.51

24 kΩ
a) vo (0+ )

4 kΩ 12 kΩ 200 mH dvo (0+ )


b)
dt
+ + i(t)
28 V

v(t) 8 nF vo (t) + 20 V c) vo (t) para t ≥ 0
+ −
− −

Condições Iniciais:

t < 0:

4 kΩ 12 kΩ
+ + i(t)
28 V

v(t) vo (t) + 20 V
+ −
− −

28 + 20 48
i(0− ) = 3
= = 3 mA
(4 + 12) · 10 16 · 103

−v(0− ) − 4 · 103 · 10−3 − 28 = 0 ⇒ v(0− ) = −28 + 12 = −16 V

t = (0+ ) :

24 kΩ
8 kΩ 200 mH
12 kΩ 200 mH + + i(t)
+ v(t) 8 nF vo (t) + 20 V
+ i(t) −
8 nF + − −
v(t) vo (t) − 20 V
− −

i(0+ ) = i(0− ) = 3 mA ; v(0+ ) = v(0− ) = −16 V

LTK: −16 − 20 + vL (0+ ) + 8 · 103 · 3 · 10−3 = 0 ⇒ vL (0+ ) = −24 + 16 + 20 = 12 V

vL (0+ ) di(0+ ) di(0+ ) 12


= ⇒ = = 60 A/s
L dt dt 0,2

vo (0+) − 20 + 12 = 0 ⇒ vo (0+) = 8 V

54
iC (0+ ) = i(0+ ) = 3 mA

iC (0+ ) dv(0+ ) dv(0+ ) 3.10−3


= ⇒ = −9
= 0,375 · 106 = 375 · 103 V/s
C dt dt 8.10
dvo (0+ ) di(0+ ) dv(0+ ) dvo (0+ )
− + 8 · 103 + =0 ⇒ = 8 · 103 · 60 + 375 · 103 = 855 · 103 V/s
dt dt dt dt

Condições Finais:

8 kΩ v(∞) = 20 V
+ + i(∞)
v(∞) vo (t) + 20 V i(∞) = 0 A

− −

3. Resposta Natural:
vL + Ri(t) + v(t) = 0
8 kΩ 200 mH
di(t)
+ i(t) L + Ri(t) + v(t) = 0
+ dt
v(t) 8 nF vo (t) dv(t)
iC (t) = i(t) = C
− − dt

d2 v(t) dv(t) d2 v(t) dv(t)


LC 2
+ RC + v(t) = 0 ⇒ 200 · 10−3 · 8 · 10−9 2
+ 8 · 103 · 8 · 10−9 + v(t) = 0
dt dt dt dt
d2 v(t) dv(t)
1600 · 10−12 2
+ 64 · 10−6 + v(t) = 0 /1600 · 10−12
dt dt
d2 v(t) 64.10−6 dv(t) 1 d2 v(t) dv(t)
+ −9
+ v(t) = 0 ⇒ + 40 · 103 + 625 · 106 v(t) = 0
dt 2 1,6 · 10 dt 1,6 · 10−9 dt 2 dt

Equação caracterı́stica: s2 + 40 · 103 s + 625 · 106 = 0 s = −20 · 103 ± 15 · 103 i

vn (t) = A1 · e−20000t cos(15000t) + A2 · e−20000t sin(15000t)

v(t) = 20 + A1 · e−20000t cos(15000t) + A2 · e−20000t sin(15000t)

:1 :1 :1 :0
e−20000t e−20000t

 
 
 

v(0) = 20 + A1 ·  
 + A 2 · 
 cos(15000t)  sin(15000t)

 ⇒ 20 + A1 = −16 ⇒ A1 = −36

v(t) = 20 − 36e−20000t cos(15000t) + A2 · e−20000t sin(15000t)


 
dv(t) −20000t d d −20000t 
= −36 e (cos(15000t)) + e cos(15000t) +
dt dt dt
 
−20000t d d −20000t 
+A2 e (sin(15000t)) + e sin(15000t)
dt dt

55
dv(t)
= −36 −15000e−20000t sin(15000t) − 20000e−20000t cos(15000t) +
 
dt

+A2 15000e−20000t cos(15000t) − 20000e−20000t sin(15000t)


 

 
dv(0) :1 :0 :1 :1

−20000.0
 −20000·0
 
= −36 −15000 e   sin(15000.0) − 20000

  e  

 · 0) +
cos(15000

dt
 
:1
−20000·0
  :1 :1
−20000.0
  :0
+A2 15000e   cos(15000.0)

   − 20000e   sin(15000.0)

   = 720000 + 15000A2 = 375000

375000 − 720000
A2 = = −23
15000

v(t) = 20 − 36e−20000t cos(15000t) − 23e−20000t sin(15000t)

5.3.2 Exercı́cio 8.52

1. Condições Iniciais:

t < 0:

600 Ω 160
i(0− ) = = 100 mA
1600
i(0− ) +

+ 160 V v(0− ) 1 kΩ LTK: −160−v(0− )+600·0,1 = 0 ⇒ v(0− ) = −100 V

t = 0+

1 kΩ 100 mH dv(0+ )
iC (0+ ) = −i(0+ ) = i(0− ) = −100 mA =
dt
i(0+ ) +
− −1 · 10−1
+ 60 V v(0+ ) 400 nF
−7
= −0,25 · 106 = −250 000 V/s
− 4 · 10

Condições Finais:

1 kΩ
i(∞) + v(∞) = −60 V

+ 60 V v(∞)

Condição natural:

56
100 mH di
−v + L + Ri = 0
dt
i(t) +
dv d2 v dv
1 kΩ v(t) 400 nF Como iC = i = C : −v + LC 2 + RC =0
dt dt dt

d2 v −9 dv
2
−8 d v dv
100 · 10−3 · 400 · 10−9 2
+ 1000 · 400 · 10 − v = 0 ⇒ 4 · 10 2
+ 4 · 10−4 − v = 0 /4 · 10−8
dt dt dt dt
d2 v 4 · 10−4 dv 1 d2 v dv
2
+ −8
− −8
v = 0 ⇒ 2
+ 104 − 25 · 106 v = 0 ⇒ s2 + 104 s − 25 · 106 = 0
dt 4 · 10 dt 4 · 10 dt dt

s = −5000 ⇒ vn (t) = A1 · t · e−5000t + A2 · e−5000t ⇒ v(t) = −60 + A1 · t · e−5000t + A2 · e−5000t

v(0) = −60 + A1 · 0 + A2 = −100 ⇒ A2 = −40

dv
= A1 (e−5000t − 5000 · t · e−5000t ) − 40(−5000) · e−5000t
dt
0
dv(0) :1
−5000·0
 :
−5000.0 :1
e−5000·0
  
−  ⇒
· 0 · e ) + 200000 ·  A1 + 200000 = −250000

= A1 (
e  5000  
dt

v(t) = −60 − 450000 · t · e−5000t − 40 · e−5000t V

6 P2 - Raizer - 2017-2

6.1 Questão 1
Idêntica à questão 3 da prova 2 de 2018.2 na página 64

6.2 Questão 2
t=1

t=0
10 Ω 20 Ω
i(1,5 s) = ?

6A 15 Ω 5H
i

57
t=1

t=0
15 Ω 10 Ω 20 Ω Condições iniciais: t < 0:

i(0) = 0 A
+
90 V − 5H
i

Condição final chave 1:

45 Ω
15 Ω 10 Ω 20 Ω
i(∞) = 2 A
+
90 V − i
+
90 V − i

Resposta Natural:
di di R
LTK: vL + VR = 0 ⇒ L + Ri = 0 ⇒ + i=0
45 Ω dt dt L
di 45 di
+ i=0 ⇒ + 9i = 0 ⇒ s+9=0
dt 5 dt
5H
i(t) = 2 + A1 · e−9t Como i(0) = 0 A ⇒ 0 = 2 + A1 ⇒ A1 = −2
i

Para 0 < t < 1: i(t) = 2 − 2 · e−9t ⇒

Condição inicial chave 2: t = 1: i(1) = 2 − 2.e−9.1 = 2 − 2.e−9 ≈ 2 A


Condição final chave 1:

25 Ω
15 Ω 10 Ω
i(∞) = 3,6 A
+
90 V − i
+
90 V − i

Resposta Natural: di di R
LTK: vL + VR = 0 ⇒ L + Ri = 0 ⇒ + i=0
dt dt L
25 Ω di 25 di
+ i=0 ⇒ + 5i = 0 ⇒ s+5=0
dt 5 dt
i(t) = 3,6 + A2 · e−5(t−1) Como i(1) = 2 − 2 · e−9
5H
i 2 − 2 · e−9 = 3,6 + A2 ⇒ A2 = −1,6 − 2 · e−9 ≈ −1,6

Dessa forma, para t > 1: i(t) = 3,6 − 1,6 + 2 · e−9 · e5−5t




i(1,5) = 3,6 − 1,6 + 2 · e−9 · e5−5·1,5 = 3,6 − 1,6 + 2 · e−9 · e−2,5


 

58
3,5

2,5

2
q
1,5

0,5

-0,4 -0,2 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6 1,8 2 2,2 2,4
p
h

6.3 Questão 3

6Ω

5Ω 20 Ω i1 (1 s) = ?

+ i2 (0,2 s) = ?
− 30 V t=0

2,5 H 4H
i1 i2

Condições iniciais: t < 0:


30
6Ω i i0 = = 3A
6Ω i 0 10
0
vR=4 (0− ) = 4 · i0 = 4 · 3 = 12 V

+ 12
− 30 V 4Ω i1 (0− ) = = 2,4 A
+ 5
− 30 V 5Ω 20 Ω
12
i2 (0− ) = = 0,6 A
i1 i2 20

t = 0+ :

59
6Ω 5Ω 20 Ω 5Ω 20 Ω

+
30 V −

2,5 H 4H 2,5 H 4H

i1 i2 i1 i2

Por LTK: 5i1 (0+ ) + vL1 (0+ ) = 0 ⇒ 5 · 2,4 + vL1 (0+ ) = 0 ⇒ vL1 (0+ ) = 12 V/s

Por LTK: 20i2 (0+ ) + vL2 (0+ ) = 0 ⇒ 20 · 0,6 + vL2 (0+ ) = 0 ⇒ vL2 (0+ ) = 12 V/s

Condição final: i1 (∞) = i2 (∞) = 0 A

Resposta Natural:

Por LTK:
di1 di1
5i1 + 2,5 =0 ⇒ + 2i1 = 0 ⇒ s + 2 = 0 ⇒ s = −2 ⇒ i1 (t) = A1 · e−2t
dt dt
di1 di1
20i2 + 4 =0 ⇒ + 5i1 = 0 ⇒ s + 5 = 0 ⇒ s = −5 ⇒ i2 (t) = A2 · e−5t
dt dt
Encontrar as constantes:
1 1
e−2.0
 ⇒ i (t) = 2,4 · e−2t e−5.0
 ⇒ i (t) = 0,6 · e−5t
* *
i1 (0) = 2,4 = A1 ·  1 ; i2 (0) = 0,6 = A2 ·  2

2,8
2,4

1,6

1,2

0,8

0,4

0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 1,6 1,8 2 2,2 2,4 2,6 2,8

60
7 P2 - Raizer - 2018-2

7.1 Questão 1

10 Ω 10 Ω 40 Ω
i(0,2 s) = ?

+
0,2 V − t=0 0,8 H t = 0,5 20 Ω 15 mA i(0,6 s) = ?

10 Ω 10 Ω 40 Ω 20 Ω

+
0,2 V − 0,8 H +
t=0 t = 0,5
− 0,3 V
i

Condição inicial chave 1:

t < 0:
10 Ω 10 Ω 40 Ω 20 Ω

+
0,2 V − +
i − 0,3 V

20 Ω i1 i2 60 Ω
0,2 0,3
i(0− ) = + = 0,01 + 0,005
20 60
+
0,2 V − +
i − 0,3 V i(0− ) = 15 mA

Condição final chave 1:

10 Ω 10 Ω 40 Ω 20 Ω

+
0,2 V − +
i − 0,3 V

61
60 Ω
0,3
i(∞) = = 5 mA
+ 60
i − 0,3 V

Resposta natural chave 1:

di 60
60 L + i=0 ÷L
20 Ω 0,8 H 60 Ω Ω 0,8 H dt 7
7 di 60 di 75
+ i=0 ⇒ + i=0
i i dt 7L dt 7
75 75
s+ =0 ⇒ s=−
7 7
75
Para 0 < t < 0,5: i(t) = 0,005 + A1 · e− 7 ·t
*1
75
 75
e−7 ·0 = 0,015 i(t) = 0,005 + 0,01 · e− 7 ·t

i(0) = 0,005 + A1 ·  ⇒ A1 = 0,01 ⇒
75 15
i(0,2) = 0,005 + 0,01 · e− 7 ·0,2 = 0,005 + 0,01 · e− 7 ≈ 6,17 mA
75 75
Condição inicial chave 2: i(0,5) = 0,005 + 0,01 · e− 7 ·0,5 = 0,005 + 0,01 · e− 14 ≈ 5,05 mA

Condição final chave 2:

10 Ω 10 Ω 40 Ω 20 Ω

10 Ω i 40 Ω
+
0,2 V − +
i − 0,3 V

i(∞) = 0 A

Resposta natural chave 2:

di
L +R·i=0 ÷L
10 Ω 0,8 H 40 Ω 8Ω 0,8 H dt
di R di
+ i=0 ⇒ + 10i = 0
i i dt L dt
s + 10 = 0 ⇒ s = −10

Para t > 0,5: i(t) = i(∞) + A1 · e−10·(t−0,5) = A1 · e−10t+5


:1

e−10·0,5+5 i(t) = 0,005 · e−10t+5

i(0,5) = A1 ·   = 0,005 ⇒ A1 = 0,005 ⇒

i(0,6) = 0,005 · e−10·0,6+5 ≈ 1,84 A

62
0,018
0,016
0,014
0,012
0,01
0,008
0,006
0,004
0,002

0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9

7.2 Questão 2
t=0
40 Ω

i
+ i(180 s) = ?
+
− 80 V v 1F 1i 40 Ω

Condições iniciais: t < 0:

i2 40 Ω v
0−v v − 80
i + 1i = i2 ⇒
+i=
+ i 40 40
1i v 0−v v v − 80
+ Como i = − ⇒ − =
− 80 V v 40 Ω 40 40

 40
 40

80 80 2
−3v = −80 ⇒ v = V ⇒ i = − =− A
− 3 3.40 3

Condições finais: t → ∞:

+ i

v 1i 40 Ω v(∞) = 0 V ; i(∞) = 0 A

Resposta Natural:

63
dv C dv
+
i i + i = iC ⇒ 2i = iC ⇒ 2i = C
⇒ i=
dt 2 dt
v v 1 dv dv v
v 1F 1i 40 Ω Como i = − ⇒ − = ⇒ + =0
40 40 2 dt dt 20
− iC 1 1 t
s+ =0 ⇒ s=− ⇒ v(t) = A1 · e− 20
20 20
80 *1
t 80 80 − t
v(0) = e−20 ⇒ A1 =
= A1 ·  ⇒ v(t) = e 20
3 3 3
v 1 80 t 2 t 2 180 2
i(t) = − = − · e− 20 = − e− 20 ⇒ i(180) = − e− 20 = − e−9 ≈ 82,27 µA
40 40 3 3 3 3

7.3 Questão 3

10 Ω 1H
i
+ −
vR
+ vR (1 s) = ?
t=0
+
− 1V v 1F
1Ω −

Condições iniciais: t < 0: Condições iniciais: t = 0+ :

10 Ω
i v(0− ) = 1 V 10 Ω 1H
i
+ − + + −
vR i(0− ) = 0 A vR
+
+ +
− 1V v vR = 10i − 1V 1Ω v 1F
− iC
− iR2

v(0+ )
LCK: i(0+ ) = iR2 (0+ ) + iC (0+ ) ⇒ 0= + iC (0+ ) ⇒ iC (0+ ) = −1 V
1
LTK: −1 + vR (0+ ) + vL (0+ ) + v(0+ ) = 0 ⇒ −1 + 10 · 0 + vL (0+ ) + 1 = 0 ⇒ vL (0+ ) = 0 A
dv(0+ ) iC (0+ ) −1 di(0+ ) vL (0+ ) 0
= = = −1 V/s ; = = = 0 V/s
dt C 1 dt L 1
Condições finais: t → ∞:

10 Ω
i 1 1
i(∞) = = A
+ − + 10 + 1 11
vR
1 1
v(∞) = ·1= V
+ 1 + 10 11
− 1V 1Ω v

iR2 −

64
Resposta Natural:
v dv
LCK: i = iR2 + iC ⇒ i= +C
10 Ω 1H R2 dt
i dv
+ − i=v+
vR dt
+ di
LTK: vR + vL + v = 0 ⇒ 10 · i + L
+v = 0
1Ω v 1F dt
di di
− iC v = −10i − L ⇒ v = −10i −
iR2 dt dt

di d2 i d2 i
 
di d di di di
i = −10i − + −10i − ⇒ i = −10i − − 10 − 2 ⇒ 2
+ 11 + 11i = 0
dt dt dt √ dt dt dt dt dt
2 11 77
s + 11s + 11 = 0 ⇒ s = − ±
" √ 2 ! #2 " √ ! #
1 −11 + 77 −11 − 77
i(t) = + A1 · exp t + A2 · exp t
11 2 2
" √ ! 
#: 1 " √ ! 
#: 1
1 −11  + 77 −11 − 77
i(0) = 0 = + A1 · exp  0 + A2 · exp  0
11  2  2
1 1
A1 + A2 = − ⇒ A1 = − − A2
11√ ! " 11 √ ! # √ ! " √ ! #
di −11 + 77 −11 + 77 −11 − 77 −11 − 77
= A1 · exp t + A2 · exp t
dt 2 2 2 2
√ ! " √ ! #: 1
 √ ! " √ ! #: 1

di(0+ ) −11 + 77 −11  + 77 −11 − 77 −11 − 77
= A1 ·exp  0 + A2 ·exp  0
dt 2   2 2   2
√ ! √ !
 
+

di(0 ) −11 + 77 1 −11 − 77
=0= − − A2 + A2
dt 2 11 2
√ √ ! √ !
1 77 11 − 77 −11 − 77
0= − + A2 + A2
2 22 2 2
√ √ !
1 77 √ 1 77 1 1 1
0= − − 77 A2 ⇒ A2 = − √ − ⇒ A2 = √ −
2 22 77 22 2 2 77 22
1 1 1 1 1 1
A1 = − − A2 ⇒ A1 = − + − √ ⇒ A1 = − − √
11 11" 22 2 77 ! # 22 2 77"
  √   √ ! #
1 1 1 −11 + 77 1 1 −11 − 77
i(t) = + − − √ exp t + √ − . exp t
11 22 2 77 2 2 77 22 2
  √ !   √ !
1 1 1 −11 + 77 1 1 −11 − 77
i(1) = + − − √ exp + √ − . exp ≈ 0,0572 A
11 22 2 77 2 2 77 22 2
vR (t) = 10i(t) ≈ 0,572 V

65
0,08

0,06

0,04

0,02

0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4

8 P2 - Raizer - 2019-1

8.1 Questão 1
ix i
0,5 H
t=0 +
3Ω
+ vR (0,5 s) = ?
8Ω 4ix vR 2Ω

+
24 V − +
20 V − −

Condição inicial (t < 0):

ix i
M1: 3ix + 24 − 4ix = 0 ⇒ ix = 24 A
+
3Ω
M2 −4ix + 2i(0− ) = 0 ⇒ −4.24 + 2i(0− ) = 0 ÷2
4ix + vR 2Ω
− −48 + i(0− ) = 0 = 0 ⇒ i(0− ) = 48 A
+
24 V −

66
Condição final (t < 0):

ix i

+ ix (∞) = 0 A ⇒ 4ix = 0 V
3Ω 8Ω

4ix + vR 2Ω A fonte dependente será um curto-circuito



+
24 V − +
− 20 V −

Condição final (t < 0):

i
+ i(∞) = 0 A
+
20 V − 8Ω vR 2Ω

Resposta Natural: Por raciocı́nio semelhante à condição final, a fonte dependente será um curto

circuito, logo:

0,5 H di
i Por LTK: vL + vR = 0 ⇒ L + Ri = 0
+ dt
di R di 2
8Ω vR 2Ω + i=0 ⇒ + i=0
dt L dt 0,5

di 0
i(t) = A1 · e−4t e−4·0
*
+ 4i = 0 ⇒ s = −4 ⇒ ⇒ i(0) = 48 = A1 ·  
dt
i(t) = 48 · e−4t vR (t) = R · i(t) = 2 · 48 · e−4t = 96 · e−4t ⇒ vR (0,5) = 96 · e−4·0,5 ≈ 13 V

8.2 Questão 2
t=0

+
12 Ω vR 8Ω
vR (0,5 s) = ?
+ −
16 V −
+
1
v F 1H
36

i

67
Condição inicial (t < 0):

+
vR 16
12 Ω 8Ω i(0− ) = = 2A
8
+ −
16 V −
+ v(0− ) = 16 V
v i

t = 0+ : Por LTK:
+
12 Ω vR 8Ω vL (0+ ) − v(0+ ) + 20 · i(0+ ) = 0 ⇒ vL (0+ ) − 16 + 20 · 2 = 0


vL (0+ ) = −24 A
+
1
v F 1H vL (0+ ) di(0+ ) di(0+ ) −24
36 = ⇒ = = −24 A/s
− L dt dt 1
i

Condição final (t → ∞): i(∞) = 0 A


Resposta Natural Por LTK:
+
di di
12 Ω vR 8Ω vL −v +vR = 0 ⇒ L −v +20·i = 0 ⇒ v=L +20i
dt dt
− dv
Como iC = −i ⇒ i = −C
+ dt
1
v F 1H d2 i
 
36 d di di
− i = −C L + 20i ⇒ i = −LC 2
− 20C
i dt dt dt dt

d2 i di d2 i 20 di 1 d2 i di
LC 2
+ 20C + i = 0 ÷ LC ⇒ 2
+ + i=0 ⇒ 2
+ 20 + 36i = 0
dt dt dt L dt LC dt dt

s2 + 20s + 36 = 0 ⇒ s1 = −18 s2 = −2 ⇒ i(t) = A1 .e−18t + A2 .e−2t

i(0) = 2 = A1 + A2 ⇒ A1 = 2 − A2

di(t) di(0)
= −18 · A1 · e−18t − 2 · A2 · e−2t ⇒ = −24 = −18 · A1 − 2 · A2 ⇒ 12 = 9A1 + A2
dt dt

12 = 9(2 − A2 ) + A2 ⇒ 12 = 18 − 9A2 + A2 ⇒ −6 = −8A2 ⇒ A2 = 0,75

A1 = 2 − 0,75 = 1,25 ⇒ i(t) = 1,25.e−18t + 0,75.e−2t

vR (t) = 8i(t) = 10 · e−18t + 6 · e−2t ⇒ vR (0,5) = 10 · e−18·0,5 + 6 · e−2·0,5 ≈ 2,21 V

68
8.3 Questão 3

2Ω

+ + +
1u(t)A vR 2Ω v1 1 F v2 1F

− − −

Condição inicial (t < 0):

2Ω

+ + + v1 (0− ) = v2 (0− ) = 0 V

vR 2Ω v1 v2

− − −

t = 0+ :
Por LTK:

2Ω 2Ω :0
M1: −2 + 2i1 (0+ ) + 
v1 +
(0 ) = 0 ⇒ i1 (0+ ) = 1 A


+ + + :0 + :0
M2: 
v2
(0 ) −
v1
(0 ) + 2i2 (0+ ) = 0
 
+ v1 v2
− 2V 1F 1F
− i1 − i2 i2 (0+ ) = 0 A

dv1 (0+ ) i1 (0+ ) 1 dv2 (0+ ) i2 (0+ ) 0


= = = 1 V/s ; = = = 0 V/s
dt C1 1 dt C2 1
Condição final (t → ∞):

2Ω 2Ω

+ + v1 (∞) = v2 (∞) = 2 V

+ v1 v2
− 2V

− −

69
Resposta Natural:
Por LCK:

2Ω 2Ω 0 − v1 v2 − v1
N1: + = i1 ⇒ −v1 + v2 − v1 = 2i1
2 2
+ + dv1
v2 = 2i1 + 2v1 ⇒ v2 = + 2v1 1
v1 v2 dt
1F 1F
v2 − v1
− i1 − i2 N2: + i2 = 0 ⇒ 2i2 = v1 − v2
2
   
dv2 d dv1 dv1
2 = v1 − v2 2. Substituindo 1 em 2, temos: 2 2 + 2v1 = v1 − 2 + 2v1
dt dt dt dt
d2 v1 dv1 dv1 d2 v1 dv1
4 2 +4 = v1 − 2 − 2v1 ⇒ 4 2 + 6 + v1 = 0 ⇒ 4s2 + 6s + 1 = 0
dt dt dt dt dt
√ √  √ 
−3 ± 5
 
−3+ 5 −3− 5
t t
s= ⇒ v1 (t) = 2 + A1 · e 4
+ A2 · e 4
4
 √   √ 
−3+ 5 −3− 5
·0 ·0
v1 (0) = 0 = v1 (0) = 2 + A1 · e + A2 · e
4
⇒ A1 = −2 − A2
4

√ ! √ 
√ ! √ 
dv1 (t) −3 + 5 −3 − 5
 
−3+ 5 −3− 5
t t
= A1 · e 4
+ A2 · e 4
dt 4 4
√ ! √ !
dv1 (0) −3 + 5 −3 − 5  √   √ 
=1= A1 + A2 ⇒ 4 = −3 + 5 A1 + −3 − 5 A2
dt 4 4
 √   √  √ √ √
4 = −3 + 5 (−2 − A2 ) + −3 − 5 A2 ⇒ 4 = 6 +  3A − 2 5 − 5 A − 3A
2 2 2 − 5 A2


√ √ √
√ √ −2 + 2 5 2−2 5 1− 5 1
4 − 6 + 2 5 = −2 5 A2 ⇒ A2 = √ = √ = √ = √ −1
−2 5 2 5 5 5
 
1 1 1
A1 = −2 − √ − 1 = −2 − √ + 1 = −1 − √
5 5 5
   √     √ 
1 −3+ 5
t 1 −3− 5
t
vR (t) = v1 (t) = 2 + −1 − √ ·e 4
+ √ −1 ·e 4

5 5
   √     √ 
1 −3+ 5
·0,5 1 −3− 5
·0,5
vR (0,5) = 2 + −1 − √ ·e 4
+ √ −1 ·e 4
≈ 0,3973 V
5 5

70
9 P2 - Raizer - 2019-2

9.1 Questão 1

6Ω 4Ω

+ v(0,1 s) = ?
t=0
+
12 V − v(t) 0,05 F
+ 2ix
− −
ix

t < 0:

10 Ω

+
v(0− ) = 12 V
+
12 V − v(0− )

ix −

t → ∞:

6Ω 4Ω 12 − 2ix + 6ix = 0 ⇒ 12 + 4ix = 0

+
ix = −3 A
+
12 V −
ix +

2ix v(∞)
v(∞) = 2ix = −6 V
ix −

Resposta Natural:

6Ω 4Ω
M1:
+

ix +

2ix v(t) 0,05 F −2ix + 6ix = 0 ⇒ 4ix = 0 ⇒ 2ix = 0 V

ix  iC
− iC

dv dv dv
M2: 4iC + v = 0 ⇒ 4 · 0,05 +v =0 ⇒ 0,2 +v =0 ⇒ + 5v = 0
dt dt dt

s+5=0 ⇒ s = −5 ⇒ v(t) = −6 + A1 · e−5t ; v(0) = 12 = −6 + A1 ⇒ A1 = 18

71
v(t) = −6 + 18 · e−5t ; v(0,1) = −6 + 18 · e−5.0,1 = −6 + 18.e−0,5 ≈ 4,92 V

12 g

10

0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1 1,1 1,2
-0,05 0,05 0,15 0,25 0,35 0,45 0,55 0,65 0,75 0,85 0,95 1,05 1,15
-2

-4

-6

9.2 Questão 2
t=1

t=0
15 Ω

i(0,5 s) = ? ; i(1,5 s) = ?
10 Ω 20 Ω
+
90 V − 5H

t < 0 : i = 0A

t → ∞ (chave 1): Por LTK: vL + 45i = 0

Resposta Natural (chave 1): di di


45 Ω 5 + 45i = 0 ⇒ + 9i = 0
dt dt
45 Ω
+
90 V − s+9=0 ⇒ i(t) = 2 + A1 · e−9t
i
5H
i(0) = 0 = 2 + A1 ⇒ A1 = −2
i
i(∞) = 2 A i(t) = 2 − 2 · e−9t

i(1) = 2 − 2 · e−9

72
t → ∞ (chave 2): Por LTK: vL + 25i = 0
Resposta Natural (chave 2): di di
25 Ω 5 + 25i = 0 ⇒ + 5i = 0
dt dt
25 Ω
+
90 V − s+5=0 ⇒ i(t) = 3,6 + A2 · e−5(t−1)
i
5H
i(1) = 2 − 2 · e−9 = 3,6 + A2
i
i(∞) = 3,6 A A2 = −1,6 − 2 · e−9

i(t) = 3,6 + (−1,6 − 2 · e−9 ) · e−5(t−1)

3,5

2,5

1,5

0,5

-0,1 0 0
0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 1,9 2 2,1

-0,5

9.3 Questão 3

2Ω 2Ω
+ − vR (t = 0,5 s) ≈ 0,348 V
vR
+
2u(t)V − 1F 1F
i1 i2

1. Condições iniciais

t < 0:

2Ω 2Ω
+ + − + v1 (0− ) = v2 (0− ) = 0 V
vR
v1 (0− ) v2 (0− )
− −

73
t = 0+ :

2Ω v1 (0+ ) 2Ω v2 (0+ ) dv1 dv1 (0+ )


i1 = ⇒ i1 (0+ ) =
+ − dt dt
vR
+
2V − 1F 1F dv2 dv2 (0+ )
i2 = ⇒ i2 (0+ ) =
i1 (0+ ) i2 (0+ ) dt dt

+ 0 0
2 −
v1(0) v2 (0+ ) −
:
v1 +
(0): dv1 (0+ )
N1: +    = i1 (0+ ) ⇒ i1 (0+ ) = 1 A ⇒ = 1 A/s
2  2 dt
0
v2 (0+ ) − v1 +
(0): dv2 (0+ )
N2:    + i2 (0+ ) = 0 ⇒ i2 (0+ ) = 0 A ⇒ = 0 A/s
 2 dt

2. Condições finais

2Ω 2Ω
+ + − + v1 (∞) = v2 (∞) = 2 V
vR
+
− 2V v1 (∞) v2 (∞)
− −

3. Resposta Natural:

2Ω v1 2Ω v2
+ −
vR
1F 1F
i1 i2

−v1 v2 − v1 dv1 dv1 dv1


N1: + = ⇒ −v1 + v2 − v1 = 2 ⇒ −2v1 + v2 = 2
2 2 dt dt dt
v2 − v1 dv2 dv2
N2: + = 0 ⇒ v1 = 2 + v2
2 dt dt
   
dv2 d dv2
−2 2 + v2 + v2 = 2 2 + v2
dt dt dt

dv2 d2 v2 dv2 d2 v2 dv2 −3 ± 5
−4 −2v2 +v2 = 4 2 +2 ⇒ 4 2 +6 +v2 = 0 ⇒ 4s2 +6s+1 = 0 ⇒ s =
dt dt dt dt dt 4
" √ ! # " √ ! #
−3 − 5 −3 + 5
v2n (t) = A1 · exp t + A2 · exp t
4 4

4. Resposta forçada: v2f (t) = 2 V


" √ ! # " √ ! #
−3 − 5 −3 + 5
5. Resposta Completa: v2 (t) = 2 + A1 · exp t + A2 · exp t
4 4

74
6. Determinar as constantes: v2 (0) = 0 = 2 + A1 + A2 ⇒ A1 = −2 − A2
√ ! " √ ! # √ ! " √ ! #
dv2 (t) −3 − 5 −3 − 5 −3 + 5 −3 + 5
= A1 · exp t + A2 · exp t
dt 4 4 4 4
√ ! √ ! √
dv2 (0) −3 − 5 −3 + 5 3− 5
=0= A1 + A2 ⇒ A1 = √ A2
dt 4 4 −3 − 5
√ √ √ √
3− 5 −3 + 5 −9 + 3 5 + 3 5 − 5
−2 − A2 = √ A2 · √ ⇒ −2 − A2 = A2
−3 − 5 −3 + 5 9−5

−14 + 6 5  √  −4
−2 − A2 = A2 ⇒ −4 − 2A2 = −7 + 3 5 A2 ⇒ A2 = √
4 −5 + 3 5
√ √ √
−4 −5 − 3 5 20 + 12 5 5+3 5
A2 = √ . √ ⇒ A2 = ⇒ A2 = −
−5 + 3 5 −5 − 3 5 25 − 9.5 5
√ √
5+3 5 −5 + 3 5
A1 = −2 + ⇒ A1 =
5 5
√ ! " √ ! # √ ! " √ ! #
−5 + 3 5 −3 − 5 −5 − 3 5 −3 + 5
v2 (t) = 2 + · exp t + · exp t
5 4 5 4
( √ ! √ ! " √ ! #
−5 + 3 5 −3 − 5 −3 − 5
vR = iR .2 = 2i2 = 2 · exp t +
5 4 4
√ ! √ ! " √ ! #)
−3 + 5 −5 − 3 5 −3 + 5
+ · exp t =
4 5 4
√ √ ! " √ ! #
− 9 5 + 5 5 −
15 15
 −3 − 5
· exp

vR (t) = t
10 4
√ √ ! " √ ! #
− 5 5 + 9 5 −
15 15
 −3 + 5
· exp

+ t
10 4
√ " √ ! # √ " √ ! #
2 5 −3 − 5 2 5 −3 + 5
vR (t) = − · exp t + · exp t
5 4 5 4

vR (t = 0,5) ≈ 0,348 V

0,6

0,5

0,4

0,3

0,2

0,1

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24

75
10 P2 - Raizer - 2020-2

10.1 Questão 1

t=0
4Ω 6Ω

Dado o circuito abaixo, determine v(t)


t=4 +

+ 2Ω
para t = 2s e t = 5s − 40 V v 5F

+ −
− 10 V

4Ω 6Ω Condição inicial (t < 0):

Todas as chaves estão abertas. Como não


+

+ 2Ω
− 40 V v(0− ) 5F é informada uma tensão inicial no capaci-

+ −
− 10 V tor, considera-se que v(0− ) = 0

Condição final chave 1 (t → ∞): Resposta natural chave 1:

10 Ω v dv
10 Ω 5F iR + i = 0 ⇒ +C =0
R dt
+ iC
+ iR dv v dv v
− 40 V v1 (∞) + =0 ⇒ + =0
dt RC dt 10 · 5

dv
+ 0,02v = 0
dt
v1 (∞) = 40 V s + 0,02 = 0 ⇒ s = −0,02 ⇒ v(t) = 40 + A1 · e−0,02t
:1
e−0,02
 · 0 v(t) = 40 − 40 · e−0,02t

v(0) = 0 = 40 + A1 ·  ⇒ A1 = −40 ⇒

v(4) = 40 − 40 · e−0,02 · 4 ≈ 3,075 V ; v(2) = 40 − 40 · e−0,02 · 2 ≈ 1,568 V

Condição final chave 2 (t → ∞):

76
v2 (∞) = 2i + 10
4Ω 6Ω 4Ω
−40 + 4i + 2i + 10 = 0
+ +
2Ω 2Ω
+
40 V − v2 (∞) +
40 V − v2 (∞) i=5
+ +
− 10 V −
10 V −
− v2 (∞) = 2·5+10 = 20V

Resposta natural chave 2:

6Ω 6Ω
22
Ω 5F
3
4 iC
4Ω 2Ω 5F Ω 5F
3
iC iC

v dv dv v dv 3v
iR + iC = 0 ⇒ +C =0 ⇒ + =0 ⇒ + =0
R dt dt RC dt 22 · 5
dv 3 3 3
+ v=0 ⇒ s=− ⇒ v(t) = 20 + A2 · e− 110 (t−4)
dt 110 110
3 :1

 3
e−110(4−4)
v(4) ≈ 3,075 = 20 + A2 ·  ⇒ A2 = 16,925 ⇒ v(t) = 20 + 16,925 · e− 110 (t−4)

3
v(5) = 20 + 16,925 · e− 110 (5−4) ≈ 3,53 V

10.2 Questão 2

2Ω
+ +
Sabendo que v1 (0 ) = 4 V e i2 (0 ) = 2 A,
determine v1 (t) e i2 (t) para t = 1s e t = 5s. + i2
i2
Explique os resultados. v1 0,1 F 0,5 F
4

Para 0+ :

i2 (0+ ) 5i2 (0+ ) 5·2


i2 (0+ ) + = i1 (0+ ) ⇒ = i1 (0+ ) ⇒ = i1 (0+ ) ⇒ i1 (0+ ) = 2,5 A
4 4 4
dv1 (0+ ) dv1 (0+ ) dv1 (0+ ) V
C1 = 2,5 ⇒ 0,1 = 2,5 ⇒ = 25
dt dt dt s
+ v2 (0+ ) − v1 (0+ ) v2 (0+ ) − 4
i2 (0 ) = ⇒ 2= ⇒ v2 (0+ ) = 8 V
2 2

77
dv2 dv2 dv2 V
Atenção ao sinal da derivada!! i2 (0+ ) = −C2 ⇒ 2 = −0,5 ⇒ = −4
dt dt dt s

Resposta Natural:

i2 5 5 dv2 dv1 5 dv2 dv1


i2 + = i1 ⇒ i2 = i1 ⇒ − · C2 = C1 ⇒ − · 0,5 = 0,1
4 4 4 dt dt 4 dt dt
25 dv2 dv1
− =
4 dt dt
v2 − v1 dv2 v2 − v1 dv2 v2 − v1 dv2
i2 = ⇒ −C2 = ⇒ −0,5 = ⇒ v1 = v2 +
2 dt 2 dt 2 dt
dv2 d2 v2 d2 v2 29 dv2
 
25 dv2 d dv2 25 dv2
− = v2 + ⇒ − = + 2 ⇒ + =0
4 dt dt dt 4 dt dt dt dt2 4 dt
 
29 29 29
2
s + s=0 ⇒ s s+ = 0 s1 = 0 ; s2 = − = −7,25 ; v2 (t) = A1 + A2 e−7,25t
4 4 4
dv2 (t)
v2 (0+ ) = A1 + A2 e−7,25 · 0 ⇒ 8 = A1 + A2 ; = −7,25A2 e−7,25t
dt
dv2 (0+ ) 4 16
= −7,25A2 e−7,25 · 0 ⇒ −4 = −7,25A2 ⇒ A2 = =
dt 7,25 29
16 216 dv2 (t) 16 −7,25t
8 = A1 + ⇒ A1 = ⇒ = −7,25 · ·e = −4e−7,25t
29 29 dt 29
dv2 (t)
= −0,5 −4e−7,25t = 2e−7,25t

i2 (t) = −C2
dt

i2 (1) = 2e−7,25 ≈ 1,42mA ; i2 (5) = 2e−7,25 · 5 ≈ 3,61 · 10−16 A


 
v2 − v1 216 16 −7,25t
+ 2 2e−7,25t

i2 = ⇒ v1 = v2 + 2i2 ⇒ v1 = + e
2 29 29
216 132 −7,25t 216 132 −7,25
v1 (t) = + e ; v1 (1) = + e ≈ 7,45 V
29 29 29 29
216 132 −7,25 · 5
v1 (5) = + e ≈ 7,448 V
29 29

10.3 Questão 3

Questão praticamente idêntica a questão 3 da prova 2 de 2019.1 na página 69, a diferença é que
  √    √ 
1 1
 
−3+ 5 −3− 5
é pedida vR (1) = 2 + −1 − √ ·e 4
+ √ −1 ·e 4
≈ 0,6551 V
5 5

78
11 P2 - Kassick - 2003-2

11.1 Questão 1

Dado o circuito abaixo, obtenha:

a) v(t) e i(t) para t < 0

b) Escreva a equação diferencial para t > 0 em termos de v(t)

c) Obtenha a solução de v(t). Esboce.

+
5 i(t) 2
1A Ω 1H F v(t)
6 2 5
t=0 iC (t)
iR (t) i(t) −

a) t < 0
+
5 − i(0− )
1A Ω i(0 ) v(0− )
6 2
iR (0− ) iC (0− ) −

v(0− ) = 0 V ; i(0− ) = ?

b) t = 0+

+
5 i(0+ ) 2
1A Ω 1H F v(0+ )
6 2 5 vL (0+ ) = v(0+ ) = 0 V
iR (0+ ) i(0+ ) iC (0+ )

0 0
i(0+
) *0 v(0+
)
= iR (0+ ) + 
i(0+ ) + iC (0+ ) ⇒ + iC (0+ ) ⇒ iC (0+ ) = 1 A

Por LCK: 1 + 1=

2 R

79
dv(0+ ) iC (0+ ) 1 di(0+ ) vL (0+ ) 0
= = 2 = 2,5 V/s ; = = = 0 A/s
dt C 5
dt L 1

t→∞ v(∞) = 0 V

+ i(∞)
1+ = iR (∞) + i(∞)
5 i(∞) 2
0
1A Ω i(∞) v(∞)
6 2 v(∞) i(∞)
1= +
iC (∞) R 2
iR (∞) −
i(∞) = 2 A

Resposta Natural
i i
iR + i + iC = ⇒ iR + + iC = 0
+ 2 2
5 i(t) 2 v i dv
Ω 1H F v(t) + +C =0
6 2 5 R 2 dt
iC (t) 2 dv
iR (t) i(t) − i = − v − 2C 1
R dt

di di 1
vL = v = L ⇒ = v 2
dt dt L
d2 v
 
1 d 2 dv 1 2 dv
Substituindo 1 em 2 : v = − v − 2C ⇒ v=− − 2C 2
L dt R dt L R dt dt
d2 v 2 dv 1 d2 v 1 dv 1 d2 v dv 5
2C 2
+ + v=0 ÷ 2C ⇒ 2
+ + v=0 ⇒ 2
+3 + v =0
dt R dt L dt RC dt 2LC dt dt 4
5 1 5 1 5
s2 + 3s + =0 ⇒ s1 = − ; s2 = − ⇒ v(t) = A1 · e− 2 t + A2 · e− 2 t
4 2 2

v(0) = 0 = A1 + A2 ⇒ A1 = −A2

dv(t) 1 1 5 5 dv(0) 1 5 1 5
= − A1 · e− 2 t − A2 · e− 2 t ; = 2,5 = − A1 − A2 ⇒ 2,5 = − A1 + A1
dt 2 2 dt 2 2 2 2
1 5
2,5 = 2A1 ⇒ A1 = 1,25 ⇒ A2 = −1,25 ⇒ v(t) = 1,25 · e− 2 t − 1,25 · e− 2 t

1 5
Como as equações diferenciais são iguais, temos: i(t) = 2 + A3 · e− 2 t + A4 · e− 2 t

i(0) = 2 + A3 + A4 ⇒ A3 = −2 − A4

di(t) 1 1 5 5 di(0) 1 5
= − A3 · e− 2 t − A4 · e− 2 t ; = 0 = − A3 − A4 ⇒ −5A4 = A3
dt 2 2 dt 2 2
1 1 5
−5A4 = −2 − A4 ⇒ 4A4 = 2 ⇒ A4 = ⇒ A3 = −2 − ⇒ A3 = −
2 2 2

80
1 5
i(t) = 2 − 2,5 · e− 2 t + 0,5 · e− 2 t

2.4
2.2
2
1.8
1.6
1.4
1.2
1
0.8
0.6
0.4
0.2

0.5 0 0.5
ph
1 1.5 2 2.5 3 3.5 4 4.5 5 5.5 6 6.5 7 7.5 8 8.5 9 9.5 10 10.5 11 11.5
-0.2
-0.4

11.2 Questão 2

Um circuito RLC série apresenta a seguinte resposta (tensão no capacitor)

10

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

-10

-20

-30

a) Escreva a equação da resposta v(t) para todo t

b) Calcule os valores de R e C, sabendo que L = 1 mH

c) Trace o diagrama do circuito com fontes e chaves.

81
a) Informações que podem ser retiradas do gráfico:

Tensão inicial no capacitor: v(0) = 10 V

Tensão final no capacitor: v(∞) = −10 V

dv(0) 20
Derivada da tensão no tempo zero: = tan (θ) = = −10 000 V/s
dt 2 · 10−3

Como o gráfico não “transpassa” a exponencial, podemos concluir que o gráfico é formado somente

por cossenos, e não por senos.

1 1
Perı́odo das cossenóides: T = 2 ms = = ⇒ ω = 2 · π · 500 = 1000π Hz
ω 2πf

v(t) = vf + A1 · ek·t cos (ωt) ⇒ v(t) = −10 + A1 · ek·t cos (1000π · t)


1 1 1 :0
: 

ek·0
v(0) = 10 = −10 + A1 ·   · 0) + A · ek·0 ⇒

> >


cos
(1000π
 2  

sin(1000π.0)
 20 = A1


v(t) = −10 + 20 · ek·t cos (1000π · t)

dv(t)
= 20 k · ek·t cos (1000π · t) − 1000π · ek·t sin (1000π · t)

dt
1 1
 
dv(0)  :1 :0
k·0 k·0
= −10000 = 20 k ·  · 0) − 1000π ·  · 0) ⇒ k = −500
>
 >

e cos (1000π e sin(1000π
     
  
dt 

v(t) = −10 + 20 · e500·t cos (1000π · t) t > 0 ; v(t) = 10 t < 0

b) Possı́vel circuito:

+ −
t=0 v

+
V1 − L
+
V2 −
i

82
Condição inicial (t < 0):

+ v(0) −

+
V1 − i(0) Por LTK: −V1 + v(0) = 0 ⇒ V1 = v(0) = 10 V

Condição final (t → ∞):

+ v(∞) −

+
V2 − i(∞) Por LTK: −V2 + v(∞) = 0 ⇒ V2 = v(∞) = −10 V

Resposta natural:
di dv
Por LTK: Ri + L + v = 0 ; Como iC = i = C
dt dt
L
i dv d2 v d2 v R dv 1
RC + LC 2 + v = 0 ÷ LC ⇒ 2
+ + v=0
dt dt dt L dt LC
+ d2 v R dv 1 d2 v dv 1000
2
+ −3 + −3 v=0 ⇒ 2
+ 1000R + v=0
R v C dt 10 dt 10 · C dt q dt C
1000 −1000R ± 106 R2 − 4 · 1 · 1000
C
− s2 +1000R·s+ =0 ⇒ s=
C 2
q
10

−1000R ± 400 2500R2 −
r
C 10
s= ⇒
s = −500R ± 10 2500R2 −
2 C
s !
10
v(t) = −10 + 20 · e−500R·t cos 10 2500R2 − t

C

Comparando com: v(t) = −10 + 20 · e500.t cos (1000π · t) ⇒ R = 1Ω


s !
10
v(t) = −10 + 20 · e−500t cos 10 2500 − t

C
s
10 2
10
1000 · π = 10 2500 − ⇒ 10000π = 2500 −
C C
10 10 1
Caso 1: 10000π 2 = 2500 − ⇒ 2500 − 10000π 2 = ⇒ C= <0
C C 250 − 1000π 2
10 10 1
Caso 2: 10000π 2 = −2500 + ⇒ 2500 + 10000π 2 = ⇒ C=
C C 250 + 1000π 2

83
Dessa forma, C ≈ 98,8 µF

c)

98,8 µF

+ −
t=0 v

+
10 V − 1 mH

+ 10 V
i

1Ω

12 P2 - Kassick - 2004-1

12.1 Questão 1

a) Monte a equação diferencial em termos de v(t) do circuito abaixo

b) Para que valor de k a resposta apresenta amortecimento crı́tico?

c) Na escala de ganho k, indique os intervalos em que a resposta é sub-amortecida e super-

amortecida.

d) Para que valor de k a resposta é oscilatória pura?

e) Para que valores de k a resposta é instável?

+
+ vL 1H
− i
1Ω v 1F

kiC +
− iC −

a)
di dv di dv
v = vL + kiC ⇒ v=L + kC ⇒ L = v − kC
dt dt dt dt

84
v dv v dv
iR + iC + i = 0 ⇒ +C +i=0 ⇒ i=− −C
R dt R dt
d2 v
 
d v dv dv L dv dv
L − −C = v − kC ⇒ − − LC 2 = v − k
dt R dt  dt R dt dt dt
d2 v L dv d2 v dv
LC 2 + −K +v =0 Como L = R = C = 1: 2
+ (1 − k) +v =0
dt R dt p dt dt √
2 k − 1 ± (1 − k)2 − 4 · 1 · 1 k − 1 ± k 2 − 2k − 3
b) s +(1−k)+1 = 0 ⇒ s = ⇒ s=
2 2
Para a resposta ter chance de ser super, sub-amortecida ou criticamente amortecida, a parte real

das raı́zes s tem que ser negativa. Caso a parte real for positiva, x(t) não convergirá em t → ∞,

logo: k − 1 < 0 ⇒ k<1 Condição 1

Para a resposta ser criticamente amortecida, ∆ = 0:

∆ = (1 − k)2 − 4 · 1 · 1 = k 2 − 2k − 3 = 0 ⇒ k1 = −1 ; k2 = 3

Como quando k = 3 Não respeita a Condição 1, para ser criticamente amortecida: k = −1

c) Para a resposta ser sub-amortecida, ∆ < 0 : −1 < k < 3

Intersectando com a Condição 1, para a resposta ser sub-amortecida −1 < k < 1

Para a resposta ser super-amortecida, ∆ > 0 : k < −1 ∪ k > 3

Intersectando com a Condição 1, para a resposta ser super-amortecida k < −1

d) Para a resposta ser oscilatória pura, a parte real de s deve ser nula, assim não decai nem

cresce exponencialmente, logo k = 1

e) Para a resposta ser instável, basta que a Condição 1 não seja respeitada, logo: k > 1

13 Corrente Alternada
Superposição: Forma ideal para circuitos com fontes operando em frequências diferentes. A res-
posta total é obtida pela soma das respostas no domı́nio do tempo.
Thevènin e Norton: Se o circuito estiver operando em frequências diferentes, os circuitos equiva-
lentes devem ser obtidos para cada frequência. Teremos então circuitos equivalentes, ou seja, um
circuito para cada frequência.

85
13.1 Exemplos Raizer

13.1.1 Exemplo Lei dos Nós

10 Ω 1H

+
20 cos(4t)V − 0,1 F 2ix 0,5 H
ix

10 Ω v1 j4Ω v2

+
20 0°V − −j2,5Ω 2ix j2Ω

ix

v1
ix =
−j2,5
20 − v1 v2 − v1 v1 j2(20 − v1 ) 5(v2 − v1 ) 8v1
N1: + = ⇒ + =−
10 j4 −j2,5 j20 j20 j20

j40 − j2v1 + 5v2 − 5v1 + 8v1 = 0 ⇒ (3 − j2)v1 + 5v2 = −j40

v2 − v1 v2 2v1 v2 − v1 v2
N2: 2ix = + ⇒ = +
j4 j2 −j2,5 j4 j2
16v1 5v2 − 5v1 10v2 15
− = + ⇒ 5v2 − 5v1 + 10v2 + 16v1 = 0 ⇒ v1 = − v2
j20 j20 j20 11
 
15 j30 45
(3 − j2) − v2 + 5v2 = −j40 ⇒ v2 − v2 + 5v2 = −j40
11 11 11
j30 45 55 j30 + 10 j40.11
v2 − v2 + v2 = −j40 ⇒ v2 = −j40 ⇒ v2 = −
11 11 11 11 j30 + 10
 
j44 15 j44 j60
v2 = − ⇒ v1 = − − ⇒ v1 =
j3 + 1 11 j3 + 1 j3 + 1
   
1 j60 j60 −24
ix = ⇒ ix = j0,4 ⇒ ix = ⇒ ix = −2,4 + j7,2
−j2,5 j3 + 1 j3 + 1 j3 + 1

ix = 7,59 108,43° V

86
13.1.2 Exemplo Supernó
10 45°V


+
4Ω

3 0°A −j3Ω j6Ω 12 Ω

10 45°V

+

4Ω

3 0°A −j3Ω j6Ω 12 Ω

v1 v2 v2 jv1 jv2 v2
Supernó: 3 = + + ⇒ 3= − + ⇒ 36 = j4v1 − j2v2 + v2
−j3 j6 12 3 6 12

v1 − v2 = 10 45° ⇒ v1 = v2 + 10 45°
 √ √ 
36 = j4 (v2 + 10 45°) − j2v2 + v2 ⇒ 36 = j4 v2 + 5 2 + j5 2 − j2v2 + v2

√ √ √ √
36 = j4v2 + j20 2 − 20 2 − j2v2 + v2 ⇒ 36 + 20 2 − j20 2 = (j4 − j2 + 1) v2
√ √ √ √ √ √
36 + 20 2 − j20 2 j2 − 1 j72 + j40 2 + 40 2 − 36 − 20 2 + j20 2
v2 = . =
j2 + 1 j2 − 1 −5
√ √ √ √
j72 + j60 2 + 20 2 − 36 36 − 20 2 − j72 − j60 2
v2 = = ≈ 31,41 −87,18°
−5 5
√ √
36 − 20 2 − j72 − j60 2 √ √
v1 = v2 + 10 45° = + 5 2 + j5 2
5
√ √ √ √ √ √
36 − 20 2 − j72 − j60 2 + 25 2 + j25 2 36 + 5 2 − j72 − j35 2
v1 = v2 + 10 45° = =
5 5

v1 ≈ 25,78 −70,48° V

87
13.1.3 Exemplo Lei das Malhas

4Ω 4Ω

5 0°A −j2Ω Io 5A
i1 −j2Ω Io

j10Ω j10Ω
+
20 90°V −
 i3 +
− j20V

8Ω −j2Ω 8Ω
i2 −j2Ω

M1: i1 = 5

M2: 8i2 + j10(i2 − i1 ) − j2(i2 − i3 ) ⇒ −j10i1 + (j10 − j2 + 8)i2 + j2i3 = 0

j25 − ji3
−j10.5 + (j8 + 8)i2 + j2i3 = 0 ⇒ (j8 + 8)i2 + j2i3 = j50 ⇒ i2 = 1
j4 + 4

M3: 4i3 + j20 − j2(i3 − i2 ) − j2(i3 − i1 ) = 0 ⇒ j2i1 + j2i2 + (4 − j2 − j2)i3 = −j20

j2.5 + j2i2 + (4 − j4)i3 = −j20 ⇒ j2i2 + (4 − j4)i3 = −j30 1


 
j25 − ji3
Substituindo 1 em 2 : j2 + (4 − j4)i3 = −j30
j4 + 4
j 2 25.2 − j 2 2i3
   
−50 + 2i3
+ (4 − j4)i3 = −j30 ⇒ + (4 − j4)i3 = −j30
j4 + 4 j4 + 4

−50 + 2i3 + (4 − j4)(j4 + 4)i3 = −j30(j4 + 4) ⇒ −50 + 2i3 + (16 + 16)i3 = 120 − j120

170 − j120 85 − j60


2i3 + 32i3 = 170 − j120 ⇒ 34i3 = 170 − j120 ⇒ i3 = ⇒ i3 =
34 17
−85 + j60
Io = −i3 = ≈ 6,12 144,78° A
17

88
13.1.4 Exemplo Supermalha

i3

−j4Ω 4 0°A 6Ω −j4Ω 4A


 i4 6Ω

8Ω 8Ω j5Ω

j5Ω +
+
+
− 10 0°V v0 −j2Ω 3 0°A +
10 V −
i1 v0 −j2Ω 3A

−  i2

M1: −10 + 8(i1 − i3 ) − j2(i1 − i2 ) = 0 ⇒ (8 − j2)i1 + j2i2 − 8i3 = 10 1

Super-malha:

−j4i3 + 6i4 + j5(i4 − i2 ) + 8(i3 − i1 ) = 0 ⇒ −8i1 − j5i2 + (8 − j4)i3 + (6 + j5)i4 = 0 2

i2 = −3 3 ; i4 − i3 = 4 ⇒ i4 = 4 + i3 4

Substituindo 3 em 1 : (8 − j2)i1 + j2(−3) − 8i3 = 10 ⇒ (8 − j2)i1 − 8i3 = 10 + j6

10 + j6 + (j2 − 8)i1 −5 − j3 + (4 − j)i1


i3 = ⇒ i3 = 10
−8 4

Substituindo 3 e 4 em 2 : −8i1 − j5(−3) + (8 − j4)i3 + (6 + j5)(4 + i3 ) = 0

−8i1 + j15 + (8 − j4)i3 + 24 + 6i3 + j20 + j5i3 = 0 ⇒ −8i1 + (8 − j4 + 6 + j5)i3 = −24 − j35

−8i1 + (14 + j)i3 = −24 − j35 20


 
0 0 −5 − j3 + (4 − j)i1
Substituindo 1 em 2 : −8i1 + (14 + j) = −24 − j35
4
−14.5 − j14.3 + 14.4i1 − j14i1 − j5 − j 2 3 + j4i1 − j 2 i1
−8i1 + = −24 − j35
4
−70 − j42 + 56i1 − j14i1 − j5 + 3 + j4i1 + i1
−8i1 + = −24 − j35
4
−67 − j47 + 57i1 − j10i1
−8i1 + = −24−j35 ⇒ −32i1 −67−j47+57i1 −j10i1 = −96−j140
4

25i1 − j10i1 = −29 − j93 ⇒ (25 − j10)i1 = −29 − j93

89
−29 − j93
i1 = ≈ 3,62 −85,52° V
25 − j10
   
−29 − j93 −29 − j93 + 3(25 − j10)
v0 = −j2(i1 − i2 ) = −j2 + 3 = −j2
25 − j10 25 − j10
     
−29 − j93 + 75 − j30 46 − j123 −j92 − 246
v0 = −j2 = −j2 = ≈ 9,75 −137,7° V
25 − j10 25 − j10 25 − j10

13.1.5 Exemplo Superposição

2H 1Ω 4Ω
+ −
v0

+
10 cos(2t) V − 2 sin(5t) A 0,1 F +
5V −

1 1
1) Fonte 5 V: 2 H ⇒ jωL = j · 0 · 2 = 0 ; 0,1 F ⇒ = →∞
jωC j·0·C

1Ω 4Ω
+ −
v0 1
v01 = − .5 = −1 V
+ 1+4
5V −

1 1
2) Fonte 2 sin(5t) V: 2 H ⇒ jωL = j · 5 · 2 = j10 ; 0,1 F ⇒ = = −j2
jωC j · 5 · 0,1

−j2.4 −j8 j8
j10 Ω 1Ω 4Ω −j2 k 4 = = =
−j2 + 4 −j2 + 4 j2 − 4
+ −
v0 j8 j2 + 4 −16 + j32 −16 + j32
· = =
j2 − 4 j2 + 4 −4 − 16 −20
j2 A −j2 Ω
4 − j8
5

90
j10 Ω 1Ω
j10
+ − Divisor de corrente: i2 = 4−j8 .j2
v0 j10 + 1 + 5

4 − j8 −20 −20
j2 A Ω i2 = 4−j8 = j50+5+4−j8
5 j10 + 1 + 5 5

i2

−20.5 −100 −100 −100


i2 = = ; v02 = 1 · =
j50 + 5 + 4 − j8 j42 + 9 j42 + 9 j42 + 9
1 1
3) Fonte 10 cos(2t) V: 2 H ⇒ jωL = j · 2 · 2 = j4 ; 0,1 F ⇒ = = −j5
jωC j · 2 · 0,1

j4 Ω 1Ω 4Ω
−j5.4 −j20 j20
+ − −j5 k 4 = = =
v0 −j5 + 4 −j5 + 4 j5 − 4

+ j20 j5 + 4 −100 + j80 100 − j80


− 10 V −j5 Ω . = =
j5 − 4 j5 + 4 −25 − 16 41

j4 Ω 1Ω
100 − j80 100 − j80
+ − série j4 : + j4 =
v0 41 41
+ 100 − j80 100 − j80 + j164 100 + j84
− 10 V 41
Ω =
41
=
41

1Ω
1 10
+ − Divisor de tensão: 100+j84 .10 = 100+j84+41 =
v0 41
+1 41

+ 100 + j84 410 410


− 10 V Ω = ; v02 = 1.i3 =
41 141 + j84 141 + j84
i3

−100 410
v0 = v01 + v02 + v03 = −1 + + = −1 + 2,5 cos(2t − 30,8°) + 2,33 cos(5t − 78°)V
j42 + 9 141 + j84

91
13.1.6 Exemplo Transformação de fontes

5Ω 4 − j13 Ω 5Ω 4 − j13 Ω

+ +

+ 3 + j4 Ω vx + 3 + j4 Ω vx
− 20 −90°V 10 Ω − −j20V 10 Ω

− −

4 − j13 Ω 5 · (3 + j4) 15 + j20


5 k (3 + j4) : =
5 + 3 + j4 8 + j4
+ 15 + j20 8 − j4 120 − j60 + j160 + 80
· =
8 + j4 8 − j4 64 + 16
−j4 A 5Ω 3 + j4 Ω vx 10 Ω
200 + j100 10 + j5
=
− 80 4

4 − j13 Ω

+ 10 + j5
−j 4 . = −j10 + 5 V
10 + j5 4
−j4 A Ω vx 10 Ω
4

4 − j13 Ω
10 + j5
+ + 4 − j13
4
10 + j5
Ω 10 + j5 + 16 − j52 26 − j47
+
−j10 + 5 V − 4 vx 10 Ω =
4 4

26 − j47
Ω 10
4 Divisor de tensão: vx = · (−j10 + 5)
10 + 26−j47
4
+ 10 40
vx = 40+26−j47 · (−j10 + 5) = · (−j10 + 5)
66 − j47
+ vx 4
− −j10 + 5 V 10 Ω
−j400 + 200
vx = ≈ 5,52 −27,98°V
− 66 − j47

92
13.1.7 Exemplo Norton
a

5Ω 3 0°A 5Ω
i1 3A

8 − j2 Ω 20 + j15 Ω 8 − j2 Ω i2
IN

+ +
40 90°V − 10 + j4 Ω
I0
− j40V
i3
10 + j4 Ω

i1 − i2 = 3 ⇒ i1 = 3 + i2 ; −i2 = iN

M3: j40 + (10 + j4)(i3 − i2 ) + (8 − j2)(i3 − i1 ) = 0

(−8+j2)i1 +(−10−j4)i2 +(10+j4+8−j2)i3 = −j40

(−8 + j2)(3 + i2 ) + (−10 − j4)i2 + (18 + j2)i3 = −j40

−24−8i2 +j6+j2i2 +(−10−j4)i2 +(18+j2)i3 = −j40

(−8 + j2 − 10 − j4)i2 + (18 + j2)i3 = −j40 − j6 + 24

(−18 − j2)i2 + (18 + j2)i3 = −j46 + 24 ⇒ (−9 − j)i2 + (9 + j)i3 = −j23 + 12

Supermalha:

5i1 + (8 − j2)(i1 − i3 ) + (10 + j4)(i2 − i3 ) = 0

(5 + 8 − j2)i1 + (10 + j4)i2 + (−8 + j2 − 10 − j4)i3 = 0

(13 − j2)i1 + (10 + j4)i2 + (−18 − j2)i3 = 0 ⇒ (13 − j2)(3 + i2 ) + (10 + j4)i2 + (−18 − j2)i3 = 0

(39 + 13i2 − j6 − j2i2 ) + (10 + j4)i2 + (−18 − j2)i3 = 0

(13 − j2 + 10 + j4)i2 + (−18 − j2)i3 = −39 + j6

−39 + j6 + (−23 − j2)i2


(23 + j2)i2 + (−18 − j2)i3 = −39 + j6 ⇒ i3 =
(−18 − j2)
 
−39 + j6 + (−23 − j2)i2
(−9 − j)i2 + (9 + j) = −j23 + 12
(−18 − j2)
 
−39(9 + j) + j6(9 + j) + (9 + j)(−23 − j2)i2
(−9 − j)i2 + = −j23 + 12
(−18 − j2)

93
 
−351 − j39 + j54 − 6 − 207i2 − j18i2 − j23i2 + 2i2
(−9 − j)i2 + = −j23 + 12
(−18 − j2)
 
−357 + j15 − 205i2 − j41i2
(−9 − j)i2 + = −j23 + 12
(−18 − j2)

(−9 − j)(−18 − j2)i2 + [−357 + j15 − 205i2 − j41i2 ] = (−j23 + 12)(−18 − j2)

(162 + j18 + j18 − 2)i2 + [−357 + j15 − 205i2 − j41i2 ] = (j414 − 46 − 216 − j24)

(160 + j36)i2 + [−357 + j15 − 205i2 − j41i2 ] = (j390 − 262)

(160 + j36 − 205 − j41)i2 = (j390 − 262 + 357 − j15)

j75 + 19 −9 + j
(−45 − j5)i2 = j375 + 95 ÷5 ⇒ (−9 − j)i2 = j75 + 19 ⇒ i2 = ·
−9 − j −9 + j
−j675 − 75 − 171 + j19 −j656 − 246
i2 = ⇒ i2 = ⇒ i2 = −IN = j8 + 3 A
81 + 1 82
a

5Ω

8 − j2 Ω RN = 5 Ω

10 + j4 Ω

5(j8 + 3) 5(j8 + 3) j8 + 3
I0 = = =
5 + 20 + j15 25 + j15 5 + j3
j8 + 3 5 − j3 j40 + 24 + 15 − j9
j8 + 3A 5Ω 20 + j15 Ω I0 = · =
5 + j3 5 − j3 25 + 9
I0 j31 + 39
I0 = ≈ 1,465 38,48°A
34

13.1.8 Exemplo Thevenin

−j6 Ω 4Ω
−j6 Ω
 i2 4Ω

+
− 120 75°V
a
VT h
b +
120 75°V −
 i1
+
a
VT h
b

8Ω v1 v2 j12 Ω
8Ω j12 Ω − +

94
VT h = v1 + v2 ⇒ VT h = (i1 − i2 ) · 8 − i2 · j12

M1: −120 75° − j6(i1 − i2 ) + 8(i1 − i2 ) = 0 ⇒ (8 − j6)i1 = 120 75° + (8 − j6)i2 1

M2: 4i2 + j12i2 + 8(i2 − i1 ) − j6(i2 − i1 ) = 0 ⇒ (−8 + j6)i1 + (4 + j12 + 8 − j6)i2 = 0

(−8 + j6)i1 + (12 + j6)i2 = 0 ⇒ (12 + j6)i2 = (8 − j6)i1 2

(12+j6)i2 = 120 75° +(8−j6)i2 ⇒ (12+j6−8+j6)i2 = 120 75° ⇒ (4+j12)i2 = 120 75°

120 75° 30 75° 30 75°


i2 = ⇒ i2 = Substituindo em 2 : (12 + j6) = (8 − j6)i1
4 + j12 1 + j3 1 + j3
12 + j6 30 75° 6 + j3 30 75° (6 + j3)30 75°
i1 = . ⇒ i1 = . ⇒ i1 = ⇒ i1 =
8 − j6 1 + j3 4 − j3 1 + j3 4 + j12 − j3 + 9
(6 + j3)30 75°
13 + j9
 
(6 + j3)30 75° 30 75° 30 75°
VT h = − ·8− · j12
13 + j9 1 + j3 1 + j3
 
6 + j3 13 − j9 1 1 − j3 30 75° 1 − j3
VT h = 240 75° . − . − . .j12
13 + j9 13 − j9 1 + j3 1 − j3 1 + j3 1 − j3
 
78 − j54 + j39 + 27 1 − j3 30 75°(j12 + 36)
VT h = 240 75° − −
169 + 81 1+9 1+9
 
105 − j15 1 − j3 30 75°(j12 + 36)
VT h = 240 75° − −
250 10 10
 
105 − j15
VT h = 24 75° − 1 + j3 − 3 75°(j12 + 36)
25
 
21 − j3
VT h = 24 75° − 1 + j3 − 3 75°(j12 + 36)
5
   
21 − j3 − 5 + j15 16 + j12
VT h = 24 75° − 3 75°(j12 + 36) = 24 75° − 3 75°(j12 + 36)
5 5
   
16 + j12 384 + j288 − j180 − 540
VT h = 1 75° 24 − 3(j12 + 36) ⇒ VT h = 1 75°
5 5
   
−156 + j108 −13 + j9
VT h = 1 75° ⇒ VT h = 12 75°
5 5
√ √ √ √
6 + 2 6 − 2
Como demonstrado em A.1 e A.2, temos que: sin(75°) = e cos(75°) =
4 4
√ √ √ √ ! 
6 − 2 6 + 2 −13 + j9
VT h = 12 +j
4 4 5
h√ √ √ √ i −13 + j9
 
VT h = 3 6 − 2 +j 6 + 2 ≈ 37,95 −139,70°
5

95
RT h

−j6 Ω −j6 Ω 4Ω
4Ω

a a b
b
VT h

8Ω j12 Ω 8Ω j12 Ω

−j48 j48
Ω Ω
−j6 + 8 j12 + 4 −j48 j48 −j24 j12
a b RT h = + = +
−j6 + 8 j12 + 4 −j3 + 4 j3 + 1

−j24(j3 + 1) + j12(−j3 + 4) 72 − j24 + 36 + j48 108 + j24


RT h = = = Ω ≈ 7 −22,16° Ω
(−j3 + 4)(j3 + 1) 9 − j3 + j12 + 4 13 + j9

13.1.9 Exemplo Thevenin com fonte dependente

4 + j3 Ω v1 4 + j3 Ω v2
a a
+ +

15 0°A 2 − j4 Ω 0,5I0 15 0°A 2 − j4 Ω 0,5I0

I0 − I0 −
b b

v1 v1 − v2 v1 2 + j4 v1 − v2 4 − j3
LCK N1: 15 = + ⇒ 15 = . + ·
2 − j4 4 + j3 2 − j4 2 + j4 4 + j3 4 − j3
2v1 + j4v1 4v1 − j3v1 − 4v2 + j3v2 v1 + j2v1 4v1 − j3v1 − 4v2 + j3v2
15 = + ⇒ 15 = +
4 + 16 16 + 9 10 25
750 5v1 + j10v1 8v1 − j6v1 − 8v2 + j6v2
= + ⇒ 750 = 5v1 + j10v1 + 8v1 − j6v1 − 8v2 + j6v2
50 50 50
750 + 8v2 − j6v2
750 = 13v1 + j4v1 − 8v2 + j6v2 ⇒ v1 =
13 + j4
v1 − v2 v1 − v2 4 − j3 v1 4v1 − j3v1 − 4v2 + j3v2 v1
LCK N2: = 0,5I0 ⇒ · = 0,5 ⇒ =
4 + j3 4 + j3 4 − j3 2 − j4 16 + 9 4 − j8
4v1 − j3v1 − 4v2 + j3v2 v1 4 + j8 4v1 − j3v1 − 4v2 + j3v2 4v1 + j8v1
= · ⇒ =
25 4 − j8 4 + j8 25 16 + 64
4v1 − j3v1 − 4v2 + j3v2 v1 + j2v1 4v1 − j3v1 − 4v2 + j3v2 v1 + j2v1
= ⇒ =
25 20 5 4
96
16v1 − j12v1 − 16v2 + j12v2 5v1 + j10v1
= ⇒ 11v1 − j22v1 = 16v2 − j12v2
20 20
   
750 + 8v2 − j6v2 375 + 4v2 − j3v2
(11−j22) = 16v2 −j12v2 ⇒ (11−j22) = 8v2 −j6v2
13 + j4 13 + j4
375 · 11 + 4 · 11v2 − j3 · 11v2 − 375 · j22 − 4 · j22v2 + j3 · j22v2 (8v2 − j6v2 )(13 + j4)
=
13 + j4 13 + j4
4125 + 44v2 − j33v2 − j8250 − j88v2 − 66v2 13 · 8v2 + j8 · 4v2 − j6 · 13v2 + 24v2
=
13 + j4 13 + j4

4125 − 22v2 − j121v2 − j8250 = 104v2 + j32v2 − j78v2 + 24v2

4125 − 22v2 − j121v2 − j8250 = 128v2 − j46v2 ⇒ 4125 − j8250 = 128v2 − j46v2 + 22v2 + j121v2

55 − j110 2 − j
4125 − j8250 = 150v2 + j75v2 ⇒ 55 − j110 = 2v2 + jv2 ⇒ v2 = ·
2+j 2−j
 − j55 − j220 − 
110 110

⇒ v2 = VT h = −j55 V

v2 =
5

4 + j3 Ω 4 + j3 Ω
a a
+

2 − j4 Ω 0,5I0 1A 2 − j4 Ω 0,5I0 1A v0

I0
b
I0 i1
i2 −
b

1 2
i1 = i0 ; i2 = 1 ; i2 −i1 = 0,5I0 ⇒ 1−I0 = 0,5I0 ⇒ 1 = 1,5I0 ⇒ I0 = =
1,5 3
2 12 − 2j
Supermalha: (4 + j3)i1 + (2 − j4)i1 − v0 = 0 ⇒ v0 = (6 − j)i1 ⇒ v0 = (6 − j) =
3 3
v0 12 − 2j
RT h = = Ω
i0 3

14 Capı́tulo 10

14.1 Exercı́cio 10.4


1
ω = 25000 ⇒ R1 = 2 Ω ; R2 = 5 Ω ; ZC = = −j Ω
j · 25000 · 40 · 10−6
ZL = j · 25000 · 40 · 10−6 = j Ω

97
2Ω 5Ω
(5 + j)(−j) 1 − 5j
=
5 + j + (−j) 5
30.10−3 0°A −j Ω jΩ

2Ω
11 − 5j
30.10−3 0°A Ω
1 − 5j 5
30.10−3 0°A Ω
5

2 2
30 · 10−3 900 · 10−6 11
   
imax 11 − 5j
Pmédia = √ · R {Zeq } = √ ·R = · = 990 µW
2 2 5 2 5

14.2 Exercı́cio 10.6

10i∆ 1 1
1 mH −j = −j 4 = −j40 Ω
ωC 10 · 2,5 · 10−6

+

15 cos(10000t)A 2,5 µF 20 Ω jωL = j · 104 · 10−3 = j10 Ω


i∆

10i∆ i∆ = i1 − i2
j10 Ω

+

i1 = 15 ; −j40(i2 −i1 )−10i∆ +j10i2 +20i2 = 0


15 A
 i1 −j40 Ω
i∆  i2
20 Ω
j40 · i1 + (−j40 + j10 + 20)i2 − 10(i1 − i2 ) = 0

(j40 − 10) · 15 + (−j40 + j10 + 20 + 10)i2 = 0 ⇒ (j40 − 10) · 15 + (−j30 + 30)i2 = 0


 
(1 − j4)15 5 − j20 −j − 1
(j4 − 1) · 15 + (−j3 + 3)i2 = 0 ⇒ i2 = ⇒ i2 =
3(−j + 1) −j + 1 −j − 1
−j5 − 5 − 20 + j20 j15 − 25
i2 = ⇒ i2 = ⇒ i2 = 12,5 − j7,5 ≈ 14,58 −30,96°
−2 −2
2
Im R 14,582 · 20
Porque é um resistor, θv = θi , logo: P = ⇒ P = ≈ 2125 W
2 2

98
15 P3 Patrick 18.1

15.1 Questão 1

No circuito abaixo, determine a potência dis- i0 (t) L


sipada no resistor R. −
r i0 (t) +
Dados: ia (t) = 1,6 sin(800t + 16°) A
ia (t) R ib (t)
ib (t) = 3,3 cos(800t − 145°) A ; R = 180 Ω
C
r = 150 Ω ; C = 4,7 µF ; L = 220 mH

ia (t) = 1,6 cos(800t − 74°) A ; ib (t) = 3,3 cos(800t − 145°) A ; R = 180 Ω ; r = 150 Ω

1 1 12500
ZC = = −6
= −j Ω ; ZL = jωL = j · 800 · 220 · 10−3 = j176 Ω
jωC j · 800 · 4,7 · 10 47

i0 (t) ZL i1 = −ia ; i2 = i0 ; i3 = −ib


− LTK M2:
r i0 (t) +
ZC (i2 − i1 ) + r i0 + ZL i2 + R(i2 − i3 ) = 0
ia (t) R ib (t)
ZC (i0 + ia ) + r i0 + ZL i0 + R(i0 + ib ) = 0
 i1
ZC

i2  i3 i0 (ZC + r + ZL + R) + ZC ia + Rib = 0

− −j 12500

−ZC ia − Rib 47
· 1,6 −74° − 180 · 3,3 −145°
i0 = = =
ZC + r + ZL + R −j 12500
47
+ 150 + j176 + 180
12500 20000
47 90° · 1,6 −74° − 594 −145° 47 16° − 594 −145°
i0 = 12500 = 12500 ≈ 2,94 42,33°
−j 47 + 330 + j176 −j 47 + 330 + j176

iR = i2 − i3 = i0 + ib = 2,94 42,33° + 3,3 −145° ≈ 0,536 170,59°


 2
0,536
PR = √ · 180 ≈ 25,89 W
2

99
15.2 Questão 2

βi0 (t)
R2
No circuito abaixo, determine v(t)
Dados: vg (t) = 5 cos(t + 30°) V −
L
ig (t) = 2 cos(2t + 45°) A ; R1 = 1 Ω +
− vg (t) i0 (t) v(t) R3 ig (t)
R2 = R3 = 0,5 Ω ; L = 1H ; β=2
R1 +

Somente fonte de tensão:


ω=1 ⇒ R1 = 1 Ω ; R2 = R3 = 0,5 Ω ; ZL = jωL = j · 1 · 1 = j Ω
2i0 (t) M2: i0 = i1 − i2
0,5 Ω
M1: −5 30° + j(i1 − i2 ) + 1(i1 − i2 ) = 0

jΩ 5 30°
ji0 + i0 = 5 30° ⇒ i0 =
+ 1+j
5 30° V − i0 (t) v(t) 0,5 Ω 5 30°
v1 (t) = −0·5·2i0 (t) ⇒ v1 (t) = −i0 (t) = −
 i1 1Ω
i2
+ v1 (t) ≈ −3,53 −15° = −3,53 cos(t − 15°)
1+j

Somente fonte de corrente:


ω=2 ⇒ R1 = 1 Ω ; R2 = R3 = 0,5 Ω ; ZL = jωL = j · 2 · 1 = j2 Ω

2i0 (t) 2i0 (t)


0,5 Ω 0,5 Ω

− −
j2 Ω
i0 (t) v(t) 0,5 Ω 2 45° A v(t) 0,5 Ω 2 45° A

1Ω + +


v2 (t) = −0,5 · 2 45° = −1 45° = − cos(2t − 45°)
v(t) 0,5 Ω 2 45° A
v(t) = v1 (t) + v2 (t) = −3,53 cos(t − 15°) − cos(2t − 45°) V
+

100
Apêndices

A Relações Trigonométricas úteis

A.1 sin 75°

sin(a + b) = sin(a). cos(b) + sin(b). cos(a) √ √ √


1 2 2 3
sin(75°) = sin(30° + 45°) = sin(30°). cos(45°) + sin(45°). cos(30°) = . + .
√ √ 2 2 2 2
2 + 6
sin(75°) =
4

A.2 cos 75°

cos(a + b) = cos(a). cos(b) − sin(a). sin(b) √ √ √


3 2 1 2
cos(75°) = cos(30° + 45°) = cos(30°). cos(45°) − sin(30°). sin(45°) = . − .
√ √ 2 2 2 2
6 − 2
cos(75°) =
4

101

Você também pode gostar