SIZINTI SUYUNUN TERS OSMOS

YÖNTEMİYLE ARITIMI

Prof. Dr. Mustafa ÖZTÜRK

TBMM Çevre Komisyonu Başkanvekili

ANKARA-2010
1. ÇÖP SIZINTI SUYU

Çöp depolama alanlarında oluşan sızıntı suları, kirlilik yükü çok yüksek atık
sulardır. Ülkemizde çöp sızıntı suları arıtılmadan, İstanbul hariç, dere, gölet,
göl, deniz ve yer altı suyu gibi yüzeysel su ortamlarına doğrudan verilmektedir.
Arıtılmayan çöp sızıntı suları yüzeysel ve yer altı su kaynaklarını ve toprağı ciddi
şekilde kirletmektedirler.

Çöp depolama alanlarında oluşan sızıntı suları miktarı, genel olarak çöp içindeki
neme ve çöp depolama alanına düşen yağmur suları miktarına bağlı olarak
değişir. Çöp depolama alanı sızıntı suları özellikleri depolanan katı atığın
nitelliği yanında içerdikleri yüksek organik kirletici miktarına, azotlu kirleticilere,
toksik ağır metallere, organik ve inorganik tuzlara bağlı olarak değişir. Yüksek
kirlilik yüküne sahip sızıntı suları yeraltı ve yüzeysel su kaynaklarını
kirletilmesinin yanında toprak kirlenmesine de neden olmaktadır. Çöp sızıntı
suyunda bulunan çeşitli kirleticilerin konsatrasyon aralıkları Tablo 1’de
verilmiştir.

Tablo 1. Çöp Sızıntı Suyundaki Çeşitli Kirleticilerin Konsantrasyonu

Parametre Derişim Aralığı
(mg/L)
Kimyasal Oksijen ihtiyacı 20000-60000
pH 4,5-8,5
Biyokimyasal oksijen ihtiyacı 20000-40000
Toplam organik karbon 1500-20000
Alkalinite 1000-10000
Amonyak azotu 150-2040
TKN 375-2600
Sülfat 50-1000
Fosfat 5-100
Klorür 200-3000
Demir 50-1200
Kadmiyum 0,5-140
Kurşun 8-1020
Bakır 4-1400
Toplam krom 30-1600
Nikel 0,1-140
çinko 0,1-1,5
Türkiye şartlarında genel olarak çöp depolama alanı birim alanında günde
oluşan sızıntı suyu miktarı; 5 m3/ha.gün olduğu kabul edilmektedir. Buna göre
10 ha’lık bir alana sahip çöp depolama alanından günlük oluşacak sızıntı suyu
miktarı yaklaşık 56 m3/d olmaktadır.

Literatür çalışmalarında oluşan sızıntı suyu miktarı bölgedeki yağmur ve

buharlaşma miktarına, çöp sıkıştırma oranına bağlı olarak 2 ila 5 m3/ha/gün
arasında değişmektedir. Uygulama çalışmasında çöp depolama alanında oluşan
sızıntı suyu miktarının 15-35 m3/ha/gün olarak değiştiği; depolama alanında
çöp kaldıkça sızıntı suyunun arttığı ve çöpler sıkıştırıldıkça da azaldığı ifade
edilmiştir.

İstanbul’da açığa çıkması muhtemel sızıntı suyu miktarı için planlama çalışması
yapılırken ilk 5 yıl için 2 m3/ha/gün ve daha sonraki yıllar için ise 5
m3/ha/gün değeri esas alınmıştır.

Çöp depolama sızıntı sularının özellikleri mevsimlere ve çöpün özelliğine göre

değişmektedir. Kirlilik yükü çok yüksek olan sızıntı suyunun klasik arıtma
yöntemleri ile arıtılması oldukça zordur. Sızıntı suyu arıtımında kullanılan
yöntemler ve bu yöntemlerin sızıntı suyu yaşına göre uygulanabilirlikleri Tablo
2’de verilmiştir.

Tablo 2 incelendiği zaman depolanan çöpün yaşına bağlı olarak çöp sızıntı suyu
arıtımında en etkin ve uygun yöntemlerin iyon değiştirme, nanofiltrasyon ve
ters osmos yöntemleri olduğu anlaşılmaktadır. Bu tür arıtma yöntemlerinde çöp
sızıntı suyu ön arıtmaya tabii tutulmalıdır. Çöp sızıntı sularındaki çökebilen ve
akıda katı maddeler önceden mutlaka giderilmelidir.
 Tablo 2. Sızıntı Suyu Arıtımında Kullanılan Yöntemler ve Çöp Yaşına Göre
Uygulanabilirlikleri.
ÇÖP YAŞI
<1 yıl 1-5 yıl >5 yıl
Evsel atıksu ile beraber Uygun Orta Uygun değil
arıtma
Biyolojik arıtma
Aerobik sistemler Uygun Orta Uygun değil
Anaerobik sistemler Uygun Orta Uygun değil
Fizikokimyasal arıtma
Koagülasyon/flokülasyon Uygun değil Orta Orta
Kimyasal çöktürme Uygun değil Orta Uygun değil
Adsorbsiyon Uygun değil Orta Uygun
Oksidasyon Uygun değil Orta Orta
Stripping Uygun değil Orta Orta
İyon değiştirme Uygun Uygun Uygun
Membran filtrasyon
Mikrofiltrasyon Uygun değil - -
Ultrafiltrasyon Uygun değil - -
Nano filtrasyon Uygun Uygun Uygun
Ters Osmos Uygun Uygun Uygun

Çöp sızıntı suyu arıtımında son yıllarda membran teknolojisi ciddi şekilde
geliştirilmiş ve tüm dünyada yaygın olarak uygulanmaktadır. Ülkemizde ise
sadece İstanbul, Erzurum ve Kuşadası’nda çöp sızıntı suları ters ozmos
yöntemiyle arıtılmaktadır. Bazı sanayilerde ve laboratuarlarda kullanılan suların
arıtımında ters osmos yöntemi yaygın olarak uygulanmaktadır. Dolayısıyla ters
osmos yöntemi bilenen bir arıtma yöntemidir.

2. SIZINTI SUYU ARITMA TESİSİ (SSAT)

Membran yöntemi ile çöp sızıntı suyu arıtımı iki aşamadan oluşmaktadır. Sızıntı
suyu bu aşamalardan önce ön çöktürme, kum filtre ve kartuş filtreden
geçirilerek, sızıntı suyu içerisindeki çökebilen ve askıda katı maddeler giderilir.
Çökebilen ve askıda katı maddeleri giderilmiş sızıntı suyu ters osmos arıtma
aşamasına verilir ve bu aşamadan çıkan arıtılmış su kalitesinin iyileştirilmesi
amacıyla permeat arıtma aşamasına verilir. Tesiste arıtılan sızıntı suyunun pH’ı,
deşarj limit şartlarını sağlayacak şekilde ayarlandıktan sonra alıcı ortama deşarj
edilir.

Sızıntı suyu arıtma tesisi kademelerini oluşturan aşamalar ve işlevleri Şekil

1’de ve aşağıdaki bölümlerde detaylı olarak verilmiştir.

Şekil 1. Çöp Sızıntı Suyu Arıtma Tesisi Akım Şeması

Sızıntı suyu arıtma tesisi (SSAT) genel olarak aşağıdaki ünitelerden

oluşmaktadır. Sızıntı suyunun genel akım şeması Şekil 1’de verilmiştir.

1. Sızıntı suyu dengeleme havuzu

2. Sızıntı suyunun hazırlanması
3. Kum filtre
4. Kartuş filtre
5. Sızıntı suyu arıtma aşaması (RO1)
6. Permeat arıtma aşaması (RO2)
7. Permeat deşarj standartları ayarlama (nötralizasyon)
8. Membran temizleme çözelti tankları
 2.1. SIZINTI SUYU DENGELEME HAVUZU

Düzenli çöp depolama alanından gelen sızıntı suyu, ilk olarak, sızıntı suyu
içerisindeki çökebilen ve kaba askıda katı maddelerin çökelmesi için hazırlanmış
dengeleme havuzlarına verilir. Dengeleme havuzunda sızıntı suyunun hidrolik
bekleme süresi yaklaşık olarak bir aydır. Havuzların boyutlandırılması ve inşası
buna göre yapılır. Bu havuzlarda herhangi bir fiziksel ve kimyasal işlem
yapılmamaktadır. Sızıntı suyu içinde bulunan çökebilen ve askıda katı maddeler
yerçekimi etkisiyle çökelerek sızıntı suyundan uzaklaştırılır. Dengeleme havuzu
dibinde çökelen katı maddeler, yani çamur, yıllık olarak temizlenir. Çamur
depolama alanı üzerine kademe kademe geri verilir.

Sıcak iklim bölgelerinde dengeleme havuzlarının üzerleri membran ile örtülerek

bu havuzlar, anaerobik havuzlar haline dönüştürülebilir. Böylece hem anaerobik
arıtma sonucu oluşan biyogazdan elektrik enerjisi üretilebilir hem de havuzdan
çevreye koku yayılması önlenir.

Dengeleme havuzu çıkışında sızıntı suyunun pH’ı yaklaşık olarak 8 civarındadır.

2.2. SIZINTI SUYU HAZIRLANMASI

Dengeleme havuzundaki duru fazdaki sızıntı suyu, dalgıç pompa yardımı ile
sızıntı suyu tankına pompalanır. Pompalama işlemi esnasında tabandaki
çamurun karışmamasına dikkat edilmelidir. Aksi durumda askıda katı maddeler
duru faza karışabilir. Sızıntı suyu tankında, sızıntı suyu giriş pH sına bağlı olarak
otomatik olarak asit dozajı yapılır. Sızıntı suyunun pH’ı yaklaşık olarak 6,5
civarına getirilir.

2.3. KUM FİLTRE

pH’ı 6,5 civarına ayarlanmış sızıntı suyu otomatik multimedya kum filtreden
geçirilerek sızıntı suyu içindeki kaba askıda katı maddeler kum filtre üzerinde
tutulur. Kum filtre giriş basıncı yaklaşık olarak 4 bar civarındadır. Kum filtre
giriş ve çıkış basınçları otomatik olarak kontrol edilmektedir. Giriş ve çıkış
basınçları arasındaki fark artınca kum filtre otomatik olarak arıtılmış sızıntı suyu
kullanılarak temizlenir ve temizleme suyu sızıntı suyu toplama havuzuna geri
gönderilir. Kum filtrenin yıkanması manuel olarak da yapılabilmektedir.

Resim 1. Kum Filtre Genel Resim 2. Kartuş Filtreler Genel

Görünümü Görünümü

Geri yıkama süresi kum filtre üzerindeki basınç farkının yanında belli bir çalışma
süresine göre de ayarlanabilmektedir.

2.4. KARTUŞ FİLTRE

Kum filtreden kaba maddeleri ayrılmış sızıntı suyu içerisindeki daha küçük çaplı
askıda katı maddelerin giderimi için kartuş filtreye verilir. Burada gözenek
çapları 25 µm olan kartuş filtreler kullanılmaktadır. Kartuş filtreler ile çapları 25
µm üzerinde olan askıda katı maddeler giderilir. İki paralel sistem halinde
tasarlanmış kartuş filtreler içerisinde 7’şer adet kartuş filtre bulunmaktadır ve
giriş ve çıkış filtre basınç farkının yükselmesi durumunda değiştirilmektedir.

Her hangi bir zamanda filtrelerden herhangi birinin tıkanması halinde tesis
durdurulmadan, filtrelerden temiz olan açılır ve kirli olanın kartuşları değiştirilir.
Bu değiştirme işlemi yılda bir veya iki defa yapılmaktadır.

Kartuş filtre sisteminde filtreler değiştirilirken sistemin durdurulmasına gerek

yoktur.

2.5. SIZINTI SUYUNU TERS OSMOZ METODU İLE ARITMA

AŞAMASI (RO1)

İnce filtreleme işleminden sonra atıksu birinci arıtım aşaması olan sızıntı suyu
arıtma aşamasına verilir. Bu aşama iki adet yüksek basınç pompası ve DT
modüllerden oluşmaktadır. DT modül sayısı debiye göre değişmektedir. Yüksek
basınç pompası tarafından basınçlandırılan sızıntı suyu Resim 3’de görülen
modüllere pompalanmaktadır.

Sızıntı suyunun modüllere yeterli basınç ve debide pompalanması ise ikinci bir
booster pompası tarafından sağlanmaktadır.

Sızıntı suyu yüksek basınç pompası ile basınçlandırılarak membranlardan

geçirilir. Ters osmos yöntemi ile sızıntı suyu arıtımında uygulanan maksimum
işletme basıncı 70 bardır.

Resim 4.’de içyapısı verilen DT modüller, üst üste yerleştirilmiş poliamidlerden

yapılmış membran bloklarından oluşmaktadır. Bu membran blokları iki plastik
plaka arasına yerleştirilen sızıntı suyu membranlarından oluşmaktadır.
Bu poliyamitlerden yapılmış membranların ara tabaka ise polyesterlerden
yapılmıştır. Tabakaların birleştirilmesinde ultrasonik kaynak teknolojisi
kullanıldığından, membranlar sızıntı suyunda bulunan diğer maddeler ile
etkileşime girmemektedir.

Sızıntı suyu arıtma aşamasında, sistem basıncı, PLC tarafından otomatik olarak
ölçülen arıtılmış su, çıkış debisine bağlı olarak çalışan motorlu vana tarafından
ayarlanmaktadır. Motorlu vana çıkış suyu debisi sabit kalacak şekilde açılıp
kapanarak sistem basıncını otomatik olarak düzenlemektedir. Sızıntı suyu
arıtma aşamasından çıkan arıtılmış su ikinci bir arıtma aşaması olan permeat
arıtma aşamasına gönderilmektedir.

Sızıntı suyu arıtma aşamasında oluşan ve toplam giriş suyunun ortalama %25-
30 arası bir hacme sahip olan konsantrat ya biyolojik olarak parçalanabilir
organik maddelerin biyogaza dönüşmesi sağlamak üzere anaerobik reaktöre
veya deponi alanındaki çöpün üzerine geri devir sistemi yapılmak üzere
konsantrat toplama havuzuna gönderilebilir. Anaerobik arıtma sonucu oluşan
arıtılmış sızıntı suyu ya çöp üzerine geri devir yapılır veya membran arıtma
sisteminin başına verilir.

Resim 3. DT Modül Genel Görünümü Resim 4. DT Modül İç Yapısı

 Resim 5. Plastik Tabaka Resim 6. Sızıntı Suyu Membranı

2.6. PERMEAT ARITMA AŞAMASI (RO2)

Sızıntı suyu arıtma işleminin ikinci aşamasında ise arıtılmış su ikinci bir arıtmaya
tabi tutulur. Bu aşamada da bir adet yüksek basınç pompası bulunmaktadır.
İkinci aşama arıtma ünitesi birinci aşamaya benzer usulde çalışmaktadır.
Arıtılmış suyun tekrar arıtılmasının amacı çıkış suyu kalitesini biraz daha
iyileştirmektir. Örneğin ilk aşamada arıtılmış sızıntı suyunun KOI değeri 300
mg/L iken ikinci aşamada bu değer 30 mg/L indirilebilmektedir.

İkinci kademe arıtmada oluşan konsantrat sızıntı suyu giriş tankına geri
gönderilir ve sızıntı suyu ile birlikte tekrar arıtma işlemine tabi tutulur.

2.7. PERMEAT NÖTRALİZASYON AŞAMASI

İki aşamalı ters osmos arıtma işlemlerinden geçen arıtılmış su, pH de

iletkenliğinin otomatik olarak kontrol edildiği permeat toplama tankına
gelmektedir.
 Resim 7. Arıtılmış Su Tankı Resim 8. Arıtılmış Su Deşarjı Görüntüsü

Bu tankta, arıtılmış suyun pH’ı deşarj standartlarına uygun değerde olacak

şekilde otomatik olarak ilave edilen sodyum hidroksit çözeltisi (NaOH) ile
ayarlanarak, “Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği” hükümlerini sağlayacak
şekilde deşarj edilir.

Bizatihi uygulama sonucu arıtılmış sızıntı suyunun Su Kirliliği Kontrolü

Yönetmeliğinde “Tablo 20.6.“ (Tablo 3)’de verilen deşarj sınır değerlerini
sağlamak zorundadır.

Tablo 3. Arıtılmış Sızıntı Suyunun Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğine Göre

Deşarj Sınır değerleri
KOMPOZİT KOMPOZİT
PARAMETRE BİRİM NUMUNE NUMUNE
2 SAATLİK 24 SAATLİK
KİMYASAL OKSİJEN (mg/L) 700 500
İHTİYACI (KOİ)
TOPLAM KJELDAHL-AZOTU (mg/L) 20 15
ASKIDA KATI MADDE (AKM) (mg/L) 200 100
YAĞ VE GRES (mg/L) 20 10
TOPLAM FOSFOR (P) (mg/L) 2 1
TOPLAM KROM (mg/L) 2 1
KROM (Cr+6) (mg/L) 0.5 0.5
KURŞUN (Pb) (mg/L) 2 1
 TOPLAM SİYANÜR (CN¯) (mg/L) 1 0.5
KADMİYUM (Cd) (mg/L) 0.1 -
DEMİR (Fe) (mg/L) 10 -
FLORÜR (F¯) (mg/L) 15 -
BAKIR (Cu) (mg/L) 3 -
ÇİNKO (Zn) (mg/L) 5 -
BALIK BİYODENEYİ (ZSF) - 10
pH - 6-9 6-9

2.8. MEMBRAN TEMİZLEME ÇÖZELTİ TANKLARI

Membranların temizlenmesinde iki adet çözelti kullanılmaktadır. Bunlardan biri

organik maddelerin temizliği için kullanılan alkali özellikteki çözelti, diğeri ise
inorganik maddelerin temizliğinde kullanılan asidik çözeltilerdir. Membran
temizliği sızıntı suyu kirliliğine bağlı olarak belirli aralıklarla yapılmaktadır.
Membranların temizliği oldukça önemlidir. Aksi durumda işletme maliyeti
yükselir ve arıtma verimliliği düşer

Membran temizleme işlemi, manuel olarak başlatılabildiği gibi, otomatik olarak

belli işletme sürelerinde ve sistem basıncının çok yükselmesi durumunda da
başlatılabilmektedir.
3. İŞLETME GİDERLERİ

Sızıntı suyu arıtma tesisinde kullanılan kimyasal maddeler ve bunların arıtılan

birim sızıntı suyu başına kullanım miktarları Tablo 4’de verilmiştir.

Tablo 4. Sızıntı Suyu Arıtma Tesisinde Kullanılan Kimyasal Maddeler ve

Bunların Kullanım Miktarları
Sarfiyat Birim
(birim/ m3sızıntı
suyu)
ELEKTRİK 15 kWh/m3sızıntı suyu
ASİT 3 kg/m3sızıntı suyu
NaOH 1 kg/m3sızıntı suyu
TEMİZLEME ÇÖZELTİSİ 1 0,25 kg/m3sızıntı suyu
TEMİZLEME ÇÖZELTİSİ 3 0,07 kg/m3sızıntı suyu
PERSONEL Kişi

Sızıntı suyu arıtma tesisinin birim sızıntı suyu başına kimyasal madde ve enerji
dışında, iki yılda bir birinci ünite membranları, üç yılda birde ikinci ünite
membranları değiştirilmektedir. Bu membranların fiyatları her geçen yıl,
membran teknolojilerindeki gelişmelere paralel olarak azalmakta ve üretimleri
artmaktadır. Bu membranlar piyasada kolay olarak temin edilebilmektedir.
Membran fiyatları her geçen yıl sürekli olarak düşmektedir. Membran fiyatı
düştükçe sızıntı suyu arıtma maliyeti o oranda düşecektir.

Tesiste tüketilen en önemli kalemlerden biriside elektrik enerjisi tüketimidir.

Çünkü ters osmos arıtım işlemi yüksek basınç şartlarında yapılabilmektedir.

Tesiste kullanılan tüm yedek parçalar, gerektiğinde çok kısa bir sürede ve
kolayca tedarik edilebilecek nitelikte ve kalitededir.

4. YATIRIM ve İŞLETME MALİYETİ

Sızıntı suyu arıtma tesisi yatırım maliyeti tesis arıtma kapasitesi ve tesis arıtma
tasarımına bağlı olarak değişmekle birlikte yaklaşık olarak;

İki aşamalı tesisler: 7500-10000 Euro/m3 sızıntı suyu ve üç aşamalı tesisler:

10000-13000 Euro/m3 sızıntı suyu arasında değişmektedir.

İşetme maliyeti depolama alanında oluşan sızıntı suyu miktarına bağlı olarak
değişmektedir. Ham sızıntı suyu miktarına bağlı olarak işletme maliyeti yaklaşık
olarak 9,5 ila 12 TL/ton sızıntı suyu olarak değişmektedir. Burada en yüksek
maliyeti elektrik enerjisi, membran değişimi, temizleme çözeltisi ve personel
gideri oluşturmaktadır.

5. ANALİZ SONUÇLARI

Sızıntı suyu arıtma tesisi giriş ve arıtılmış suyun analiz sonuçları Tablo 5’de
verilmiştir.
Tablo 5.Çöp Sızıntı Suyu, Arıtılmış Su ve Konsantrat Analiz Sonuçları, Sızıntı
Suyu Arıtma Verimi ile SKKY Deşarj Sınır Değerler
Sızıntı Konsantrat Permeat Arıtma SKKY SKKY
suyu (mg/L) (mg/L) verimi deşarj deşarj
(mg/ (%) limiti limiti
L) (2 saat) (24 saat)
(mg/L) (mg/L)
TOPLAM 0,6 1,4 0,05 91,67 1 0.5
SİYANÜR
(CN¯)
FLORÜR (F¯) 110 64,2 0,9 99,18 15 -
pH 7,6 7,6 7,4 6-9 6-9
ASKIDA 356 175 0,2 99,94 200 100
KATI MADDE
(AKM)
TOPLAM 241 173 12 95,02 20 15
KJELDAHL-
AZOTU
TOPLAM 8,3 6,9 <0,02 99,76 2 1
FOSFOR (P)
KİMYASAL 4903 13425 20 99,59 700 500
OKSİJEN
İHTİYACI
(KOİ)
 YAĞ VE 7,4 472 <2 97,30 20 10
GRES
ÇİNKO (Zn) 0,2 0,5 0,02 90,00 5 -
KADMİYUM 0,01 0,02 <0,002 98,00 0.1 -
(Cd)
TOPLAM 0,2 0,4 <0,002 99,00 2 1
KROM
BAKIR (Cu) 0,03 0,07 0,003 90,00 3 -
KURŞUN 0,01 0,01 <0,008 90,00 2 1
(Pb)
DEMİR (Fe) 6,3 16,5 <0,001 99,98 10 -
BALIK 10 10
BİYODENEYİ
(ZSF)
KROM (Cr+6) 0,2 0,1 <0,02 90,00 0.5 0.5

Çöp sızıntı suyunun ters osmos yöntemi ile arıtımı sonucu askıda katı madde
% 99,94, KOİ % 99,59, toplam azot % 95,02 oranında giderilebilmektedir.
Ayrıca ters osmos yöntemi ile ağır metaller oldukça başarılı şekilde
giderilmektedir. Ters osmos yöntemi ile ağır metaller % 90,00 ile % 99,98
oranında giderilmektedir.

Arıtılan sızıntı suyu dere, göl ve akarsu gibi alıcı ortama deşarj edilebilir
özelliktedir.