Você está na página 1de 770

CÚ¿n-

DICCIONARIO

POETICO,
Para o uso dos qjj e principiad
ч a cxercitarfe na Pocíia Portugueza :
•Obra igualmente util

AOORADOR PRINCIPIANTE.
S ZU AUTHOR

GANDIDO LUSITANO.

Floriferis ut apes in faltibus omnia libant , ,


Omnia nos itidem depafcimur aurea dicla ,
Aurea perpetua femper digmjîma vitâ.
Lucret. 5.

.TOMO I.

LISBOA,
Offic. Patriarcal de Francisco Luiz Ameno.

î MDCCLXV.
Com as licenças necesarias.
'ende-fe na portaría da Cafa de N. Senhora das Nfceflîdades, ena
logea deFranciíco Tavarcí livieiro ao Senhor da Boa Morte.
¿aquella minlia pobreza de ejludos ; que

na claje dd literatura aínda me ndo pode

tirar do eßado da plebe f паЪ haveria em

mini tanta oufadia , дне me arrojaje a ef-

crever no frontispicio defia Obra o Au-

gußo Nome de Voja Mageßade, Olharia

pava o humilde fer , que me deu o talento

na República das Letras , e deixaria fó

para as nobres peanas dos Sabios o defpe-

dir tao elevado voo.

Mas eu , Augußißimo Senhor , ao

animarme h acqao deßa oferta , confide-

reime fomente vajfallo zelofo , para com

eße honrado titulo me fazer digno de po

der vir aos pes de Voja Mageßade , e ter

nelles aquelle mefmo benigno acolhimento ,

que faz altamente vaidofos aos Sabios Ef-

critores. Lembreime únicamente daqucUe

zelo , (jue defde os meus verdes annos me

mfpirou o publicar diverfos Livros emfen


viqo da mocidade efiudiofa , dos quaes eu

hûje qjfás me arrependerat fenat tivejfem

nafctdo de tao noire origem : porém co

mo os confidero zelofos , ainda nab1 acabo

de os julgar indignos» ' >

Animado défie mefmo zelo pretendo

fazer publico hum Diccionario Poético,

* Oratorio , porque he evidente , que del-

fftcçftttali os Poetas principiantes , que

Je cr'iao para altos pregoeiros das acçoes

de Vojfa Magefiade. Eu nab1 fey fe a

idea de hum tal Livro Joy em algum tem

po intentada , fey que nunca fe praùcou

Mße Reino , лет em algum dejes , que

hoje mais cultivao as flores da Poe/ta , e

os frutos da Oratoria. y '

E que indefculpavel erro feria о тещ

ß para huma Obra , que infpirou o zelo

de bom patricio , e que pretende fahir a

rubîico em hum Reinado , em que efia vir


tude impera [como nunca) noThrono Vor-

tuguez t invocajfe por Patrono outro Na*

me , que nao foje o de Voßa Mageßade $

Nome vindo ao Mundo para alto argumen

to de Poetas , e Oradores $ Nome adorado

quaji Numen tutelar do Imperio hufitano9

e que os Sabios reconhecem por hum Aßro

da primeira magnitude , fempre de beniß-

cos influxos para os que a bem do publice

empregao1 as juas ejiudiojas fadigasl Tan

to qßim he, que entre nos corre hoje por

conceito commum , que o mejmo he distin

guirfe hum Portuguez em ze/o , que fu-

bir a fortunas.

He certo , que pede eßa /olida poli-

tica , ou jußiqa de Voßa Mageßade hum

perenne , e condigno agradecimento. Ora

para ofomentar a mocidade efiudiofa, he

que eu jußamente publico eße novo Dic

cionario. Com elle Ihe minifiro novas for


ças
çûs para romper cm immortaes aççUs de

grûças a Voffa Mageftade , enfinando-lhe

aquella fublime linguagem , unico halfam о

que immortaliza os Heroes* • • ,

E quem ha que ignore ter fido a Elo-

quencia Poética , e Oratoria em todas as

idades a fuprema arbitra de huma fama

eterna > Que Naça^ ha poiida , que a nao

conâeça por huma quafi creadora , pois

que fi ella de mortaes faz divinob ? Quem

ha, que defpreze о feu poder , feudo ella

em todos os tempos o fufpirado premio das

Grandes Almas ?

Кит Livro pois , que minifira abun

dante foccorro para a facilidade em Arte

tai poderoja , parece na'o jo util a mocida*

de iejle Keîno , mas neceffario aos que fe

criaó para Panegyrißas de Voffa Magef

tade. Se eu na'o erro neße juizo , пет те

аШста о amor proprio , rogo a Voffa Ma


gejade,
geßade, que fe digne por fita inempara-

veî clemencia por neße Livro feus ollws

benignos , e concederme a alta honra de o

enobrecer сот ofeu Augußo Nome. Feliz

a Obra t felicißimo o Author , fe chega

rem a confeguir tad vaidofa fortuna !

Profpere Déos a gloria , e dilate a vida

de Vojfa Mageßade pelos largos amios ,

que todos pedimos , e /¡avernos m'ßer , tfc.

DIG-
PRELIMINAR.

íl**** ^ NOS ^a '^ue craPrendemos 0 trabalho def-


xj| » ta Obra , quando a verde mocidade nos con-
î*> vidava à liqaö dos noflos Poetas. Completá-
ДжтИФ mos a empreza, mas jáem tempo, em que
novo citado de vida nos chamava para mais
{crios citados. Perdemos o amor à Obra , e condena-
mok a jazer confufa com outros eferitoe , prodúc
eles da noíTz adolefeencia , com animo de nunca л
dar à Juz publica , porque della a julgava-mos in«
digna. Nefte citado cltcve largos annos , até que
lendo-a alguns amigos dotados de finceridade , с de
doutrina , julgarao que o noíTo trabalho merecía fa-
hir a publico , e que occultallo por mais tempo fe
lá prejudicar a eftudiofa mocidade , que comeqa л
exercitarfe na cultura da noíTa vulgar PoeGa. Per-
fuaà\»o-nos , que a Obra nao fó era utiliflíma , mas
nova , e já mais tratada por algum Efcritor das lin-
guas eulraí da Europa -, porque hum único Diccio
nario Poético , que tem os Italianos, ordenado pe
lo Padre Spada , além de fer menos copiofo, e mc-
thodico que o noffo, muy pouco crédito dava à Ita
lia , por fomentar o corruptifíimo gofto da Poefia
do íceulo pa/Tado.
Perfuadidos em fim deltas , e de outras razóes
dos noíTos finceros amigos , refolvemo nos a fazer
publico o noflo antigo , e já defprezado trabalho ,

iofos mancebos Portugueses , em quanto pen-


nas mais felices que a nofla , nao emprendeflem ou;
tro Diccionario , que pela abundancia , erudiqaö .
e efcolha fácilmente efeurecefle o noflo , e minii*
trafle à Poefia Portugueza foccorro mais copiofo
с feguro. Praza a Déos, que elle appareca , с que
tenha a nofla mocidade amante dos eftudos poéti
cos quem a guie nelles pelas eftradas mais certas ,
que conduzem ao Parnafo. Grande contentamente)
teriamos , fe por efte modo , e a efte fim viflemos
dcfprezado o prefente livro , porque venceria ao
natural amor proprio o gofto de vermos , que ti-
nhao os noflos eíludiofos mancebos fontes mais pu»
xas , onde bebeflem as doutrinas Poéticas. Em nos
o amor fincero pelos eftudos da Patria , eremos qutj
he já taó conhecido , e crido , que nenhum leitot
ingenuo que nos conhecer , e ti ver lido os noflos
taes quaes eferitos , duvidará defta verdade.
Porém emquanto nao defpertaó os noflos gran«
des engenhos , e nao emprenden» o penofifíimo tra-
balho de outro Diccionario mais digno , publica
mos efte noflo , o quai entre tanto паб deixará de
fer util pelas razóes que apontaremos nefte Difcur-
fo : e porque nelle temos muito que dizer , pois
fuppomos que inftruimos a hum Poeta inteiramenw
principiante , já defde aquí pedimos perdaö ao Lei-
tor fabio , fe julgar que fbmos prolixos. Demos ra-
zaö do metbodo que feguimos nefte livro , e reba
tamos parte da grande cenfura, que lhe faraóos crí
ticos , que ainda adoraö os veftigios dapeffima Poe
fia. Primeiramcnte ordenamos efte Diccionario pe
la mefma ordern , com que eftaô muitos modernos
para o ufo dos que nas cícollas cultivaó a Poefia La'
tina. Damos a cada Vocabulo os feus Synonimos .
паб fegundo o rigorofo fentido , e fignificaqaô ф
nofla lingua , mas fegundo aquella ampia liberdade,
que fomente foffre a linguagem Poética , tendo por
verdadeiros Synonimos os que na realidade naó ofaó.
Por паб enchermos inútilmente papel -, remettemo-
nos nefte ponto que cfc»eveo o Padre Bluteati
> ■ no
no principio do feu Vocabulario de Synonimos , ë
Frazes Portuguezas fice, prevenindo-fc para a mef-
tna сел fura. Dos Synonimos paffamos aos Epithtm ,
dosepithetos as Frazes , e das frazes a diverfas Def-
ffipçôts extraidas dos noflos melhores Poetas. Nelte
methodo feguimos o Gradus ad Parnaffum , o Diccio
nario do P. Vanicrc , e autros , de que naô fente
fäita a Poefia Latina. Porém em huma coufa exce»
demos a todos cites , e foy em reprefentar fenfiveis,
e vifiveis as imagens de muitas cou fas, que a mayor
parte dos Poetas naô fabem pintar com as vivas co
res que lhes faó devidas. Efta Iconología poética
fummamente precifa à Poefia , nao fey que a traga
aigum outro Diccionario. Efte em fumma he o me-
thoào c\ue feguimos ; mas como a refpeito dos Epi-
thetos , Ftaies , Defcripqóes &c. temos muito era
quedífcorrerpiiSL a inftrucqaô dos principiantes , divi
damos cita íonga Prefacqaô cm diverfos parágrafos.

■*':■ «. I. ■;

Sobre os Epítetos , e das diverfas fontes , donde fe fodem


extrabir,

SAô os Epithetos hum dos princípaes adornos ,


que tem a Poefia , e hum dos mayores traba-
ЙМ , que padece o Poeta pouco exercitado , co
mo a cada paflo moítra a experiencia nos que prin
cipió я poetizar. Porém no ufo delies deve haver
•huma tal efcolha , e huma delicadeza taô judiciofa,
que ette ornato nao faca a elegancia poética , em
vtx de pompofa , e bella , enorme , e monftruofa.
Ncfte vicio cahio huma grande parte dos Poetas
Cregos , como moftra o P. le Brun no torn. ï. da
faz Elocuencia Poética pag. lój. col. i. Sendo alias
¿otados daquelle fublime engenho , e alta agudeza
que lhes concede Horacio na fuá Arte Poética , pou
co cuidaraó em ufar de epithetos proprios às coufas
de que tratavau. Naó o praticaraó affim alguns dos
t - ** i¡ Las
Latinos , efpecialmente o grande Virgilio , que he
o mcftre mais feguro , que fe deve íeguir. Porcrn
para difcorrermos com methodo , e clareza percep-
tivel aos principiantes fobre o bom ufo dos epithe-
tos , e apontarmos as regras que denotaó os que faó
viciofos , e degeneraó em pleonaímos , em puerili
dades , e em ridicularias , tranfereveremos o que fo
bre elte ponto enfinao os melhores mettres antigos,
e moderóos , fervindo-nos efpecialmente das fontes,
que aponta o P. le Brun.
Primeramente : ha huns epithetos que diftin-
guem , como v. g. dia natalicio , e hora nocturna :
outros que augmentao , como leaó invencivel , e
Eneas piedofo : e outros que diminucm , como Pig
meo invißvel , valorfeminil. Em fegundo lugar : pe
lo que rcfpeita às fontes rhetoricas , donde os po
demos -extrahir , tiralloshemos defta mancira. Da
caufa material , como v. g. Náo ¡ígnea , grilhao
férreo : da caufa formal , como ramos curvo! , Gi-
ges centimano : da caufa final , como porto amigo ,
enfeada fegura para as embarcaçôcs. Poderemos tam-
bem deduzillos do effeito proprio , v. g. chamma
voraz : do erTcito exürinfeco , como mane pallida :
ou da natureza da coufa , v. g. noite húmida , ve-
Jhice rugofa : ou do lugar , como pomo agrefle , Fau
no montanhez : ou de utiojniîgne em alguma coufa,
v. g. jardins ïbeffalicos , vinho Albano : ou da quali-
dade do terreno , como Armenia moniuofa , Africa
adufla Sec.
Igualmente podererqos deduzir os epithetos ou
do tempo , como v. g. luz matutina , cftaqaó efii-
va : ou da duraçao do mefmo tempo , como feftas,
feculares , hörnern proveció. Acharemos o mefmofoc-
corro bufeando-os pela imitaqaö da fórma , como
v. g. fafira ctleße , rabi purpureó : ou pelos coltumes,
como Eneas piedofo , Gentío bravo : ou pelos pays f
como Juno Saturnia : ou pela Patria , como Achil
les Grego.: ou pela regiaó , como tigre Hircana :
©u pelos hábitos, ccoftumes, como Gregos pallia-
tos,
ks , Romanos togados , verdade núa , povo »»«•/> :
ou pelas excellencies do corpo , como dentés ebúr
neos , eolio latleo , cabellos aurei s , faces purpureas ,
pt/ro nevado , olhos fcintillantes : ou pelos vicios do
sieímo corpo , v. g. Vulcano coxo , Pigmeo heve ,
Gigante de/medido , Jano bifronte , Giges centimano :
ou pela cor , v. g. Cifne branco , Ethiope иерго ,
cadaver pallida , aurora го#л, Ceo azul , mar verde,
roía purpure» : ou pela invenqaÖ , como armas Z7»/-
мш , verfos Sibillinos , obra Dedalea , faryra /^йг-
roniana : ou pela quantidade , como cy pre lie «¿fe ,
mar profundo &c.
Tambem ha outras fontes , donde propriamen-
te fe podem extrahir os epithetos , v. g. do nume
ro , como povo innumeravel , eftrellas infinitas : ou
pelo eñ repito , como baila efirondofa , vento fibil-
iaitíe : ou refleétindo nos tempos , v. g. pretérito ,
i e diremos Romanos vencedores , Africa vencida ; pre-
fente , e diremos ar benigno \ futuro , e diremos fe-
mente fértil. Igualmente as acçôes miniftraó epithe
tos genuinos , como Scipiao jifricano : ou algumas
circunstancias prodigiofas , como Mcffala Corvino :
ou as infignias do officio , como Mercurio Caducife-
ro : ou o lugar onde alguem he venerado , como
Diana Epbefina , Venus Citberea , Apollo Deifico :
ou anatureza , e qualidade dos lugares , como praya
erenofa , Libia defería : ou os officios das peíToas ,
como SftñUa profetica , Apollo agoureiro.
Muitas outras faó as fontes , donde os epithe
tos fe podem deduzir , fe fe confultarem todos os
lugares rhetoricos ; v. g. dos eíFeitos , como Poeta
«ngtnbofo , cuidado vigilante : ou dos vicios , e imi-
taçaô délies, como feculo maligno , povo infiel : ou
das virtudes y e imitaçao délias , como hörnern juf-
U f olhos fiéis : ou da imitacaó dos afFeftos huma
nos , como mar traidor , ventos foberbos : ou dos
trab,lhos , e foffrimento , como Hercules laberhfoy
Ulyfles vagabundo : ou dos damnos caufados , como
tempo gaßador , ondas proeellofas : ou da imitacaó
vilhofos epithetos ,' que por força da métrica har
monía :
Eheu fugaces , Poflhume , Poßhume ,
Labuntur anni ; пес petas moram
Rugis , & inßanti fenecía

Os epithetos fugaces , inftanti , e indómita applica-


dos a anni , a fenecía , e a worn daö fumma viveza ,
energia , e elegancia à fentenqa , porque Гаи ex era-
bidos de metáfora , e engenhofamente appropriados.
Qbfervemos tambem cltoutra fentenqa : Necquic-
quam Deus ierras Océano abfcidit , fi tarnen rates vade
tranfiliunt. Sem outro algum adorno poético pouco J
ou nada attrahiria efta locucaó, fe bem que fempre¡
feria nobre o penfamento de fe dizer , que debalde
a terra eftá apartada do mar , fe os homens aínda af
fina fe atrevem a navegar. Ora veja-fe como o mef-
mo Lyrico Latino animou maravilhofamente efta
fentenqa à forqa de vivos epithetos :
Necquicquam Deus abfcidit
Prudens Océano dijfociabili
ferras , fi tarnen impía
Non tangenda rates tranfiliunt nada.
Repare-fe na propriedade com que o Poeta dá a
Déos o epitheto de prudente , por dividir a terra 3o
mar : obferve-fe a forqa , e energia em chamar às
náos impías , pois que parece defprezaó as leys da
Providencia Divina : faqa-fe reflexaö no chamar aos
mares Paos , que nao fe deviao tocar , pois que Déos
poz nelles por toda a parte tantos perigos, para que
os homens fe nao entregaíTcm a elles. Defies dous
exemplos » entre infinitos que fácilmente occor-
reriaó , fe vé com evidencia , que os epithetos ,
fenaó faö prolixes , demafiados , affeñados , vàos , e
puerts (como exprefTamentc diz Ariltotelcs naRhe-
torica ) fao a alma da viva , e elegante locuqaö , с
hum efpecioûffimo adorno da Hnguagcm poética.
<
i. II.

Sobre os Epithetos extrabidos de Idiomas efiranhos : mof-


tra-fe que pode o Poeta adoptar paiavras novas , e
de Jinguas efirangeiras,

EM grande queílaó nos mettemos , e odiofa a al


guna Puritanos da nofla lingua , que tcm por
hum canon inviolavel o preceito de Quintiliano :
Fuge infolens verbum. Mas cm fi m vejamos fe nos fec-
correra as feguras doutrinas dos amigos , e verda
deros medres , para fatisfazermos à cenfura deftes
cínicos, que nos arguiraó de termos admittido nef-
tc Diccionario varios epithetos a feu parecer novos,
e eftiwvhos à linguagem Portugueza. Primeramen
te a pretendida pureza de paiavras , que recomen
dar os bons medres , e com razaö requerem os nol-
fos Puritanos , fó tem na profa a fuá obfervancia , e
е/Га a/nda aflim com algumas excepqóes, que apon-
ta a critica judiciofa , e prudente , e nos aíTás as ex
pendemos em hum livro , que brevemente daremos
à luz com o titulo de Reflexoes fobre a lingua Portu-
fptza , para o ufo da mocidade , que principia a compor.
Porém fe eda pureza de termos tcm todo oícu
lugar na profa , naó deve ter a mefma obfervancia
no verfo. Ama a Poefia vozes novas , e edranhas ,
especialmente a Epica , a Lírica Pindarica , e a jDi-
téjrambica : as outras efpecics ou паб admittem eda
liberdade , como v. g. a Ecloga , a Comedia , a Ele-
ff* , o Soneto Sec. , ou ufaó della com moderaqaö ,
como por exemplo na tragedia , na Satyra , na Can-
сло occ.
• Innumeraveis faó os Authores claflicos , que
iconfdhaó na fublime poefia o ufo de vozes , e epi
thetos tirados de outras linguas , particularmente
¿aquellas , que para a viva pintura do que fe quer
exprimir tem termos proprios , àdequados, e cheios
de energía. Edefabio, e prudente ufo de paiavras
novas dá aos Poemas mayor mageítade, с grandeza,
Zern. I. *** cor
como affirma Ariftoteles , dizendo na Rhctorica :
УегЬа externa Poetts Epicis funt accomodata } gravita
ient namque hoc , £s? magniloquentiam in je continent , &
audaciam. Cafaubono no livro 7. do Atheneo diz o
maímo : Graci Poeta ufi fiepe diclionibus non univerfa
Gracia notis , fed alicui populo peculiaribus . A fenten-
qa de Horacio fobre efte ponto bem fabida he dé
todos , e a quem a ignorar, remettemolo para a fuá
Arte Poética , e para as notas que lhe fizemos na nof-
fa traducqaó.
Porém quem com penna mais difFufa exami-
nou fabiamente efte ponto , foy o Author da Apo
logia por Annibal Caro contra es reparos de Luir
Caftelvetro , dizendo efpecialmente na pag. if.que
паб fó he licito aos Poetas o valercm-fe de vozes ef-
trangeiras , mas tambem o admittirem aquellas, que
nunca foraó eferitas , as fingidas, as barbaras , e as
diftrahidas da fuá primeira riúrma , e talvez do feu
proprio fignificado. Parece muy dura , e infubfif-
tente efta doutrina -, mas o certo he , que allim o
affirmaó tambem os bons Authores Grcgos , os Lati
nos , eos modernos, Ouqamosao Apologifta : Arif-
totele fi nella Poética , come nella Rettorica dice , che le
voci forafliere fi debbono amtnettere ; ne Poem i fpezial-
mente lo loda , e comanda che vi fieno mefcolate délie lin
gue , per dar grazia al componimento , e per farlo piu di-
kttevole , e piit retirato dal parlar ordinario. Non ban-
wo tanti buoni Autori Greci úfate indiferentemente le pa
role di tutte le lor lingue ? / Latini banno úfate quelle de
Greci , e de barbari. I volgari tutti avanti del Petrar
ca , e dopo il Petrarca , e il Petrarca flejfo banno úfate
le Greche , e le Latine , e le barbare. Empedocle non u¡b
ne fuoi verfi [pe(fe volte parole forefliere , che non erano
mai prima fiate intefe da Greci ? E Plutarco non Г ba
con molía diligenza interprétate ? Dion Prufienfe alle
gado pelo Apatifta no torn. 3. dos feus Proginafmas
défende efta mefma doutrina , dizendo de Homero:
Multa quoque barbarorum recepit , à nullo abfiinens no
mine , quod voluptattm , aut vehementiam Uli habere vi'
[am eß. Horneras quafi gnarut fit deorum , lingua avem
quandam ait à diis vocari Chalcida , ab hominibus au-
tern Cymindin. De flumine autem dixit , quod non Sca-
mander , fed Xancus vocaretur à diis &c. Plutarco
/aliando de Homero confirma o mefmo , dizcndo :
farta ufus dtclionc Homerus , omnis Graci fermonis di'
verßtatis ( díalefion ip/i appellant ) notas operi fuo inte-
mmt. Veja-fe tambem o que fobre efta invenqaö de
vocabulos efcreve Jeronymo Colorína niPida de En-
mo pag. 16. , e a Academia da Cruíca no Infarinato
z. pag. pf. Prova eita com vaftiílíma erudiqaö , que
Homero , e Pindaro abriraó as portas aos Epicos ,
e Lyricos que fe lhes feguiraó , para tomarem a li
be rdade de introduzirem ou em lúas Epopeas , ou
em tuas Odes , palavras , e epithetos de outras lin-
guagens. Entre eíles introductores contaö ao feu
Dince , e Petrarca, e dcpois ao feuTaflo, e Ariof-
to. üdcno Nifieli nos feus Proginajmi Pottici traz em
diveifos lugares varios catálogos das novas vozes in»
troduzidas por eftes grandes Poetas : nós tambem
faremos o mefmo dos noíTos no parágrafo feguinte.
Supportas ellas authoridades , e outras muitas
que poderiamos tranfcrever , fe da materia efcrevef-
femos ex profeflo , todo o bom critico deve con-
cJuir , que ao Poeta Epico , Pindarico , e Dythi-
rambico he permittida a introducqaó de vozes , e
ejnthetos , tirados novamente de outras linguas. O
inventaUas de fuá cabeqa , паб as extrahindo de al-
gum idioma , iflo mais exccflîvo he , e паб pode
mos concordar cm tudo com o Apologifta de Caro
contra Caftelvetro ; porque naö fabemos como po
de o Poeta ufar de termos totalmente novos para to
das as linguas j pois que fe elles nunca foraó ouvi-
dos , tambem naó feraó entendidos. O que neftc
cafo aconfelha a Critica judiciofa de Francifco Pa-
nizi na fuá Poética Hißorial liv. 3. , Antonio Ric-
coboni na Expofiçaô à Poética de Ariftoteles ; Faufti-
no Summi na fuá Defeza do Metro contra Paulo Beni;
Jacobo Mazzoni na fuá Poética s Francifco Buonami-
*** i¡ ci
ci nos feus Difcurfos Poéticos , с outros femelhantes
Críticos , he , que as efpecies de Poefia Epica ,
Pindarica , e Dythirambica para confeguirem a taô
recomendada magniloauencia , e novidade , fe pódem
fervir de palavras , e epithetos , que forem novos
ao natural idioma do Poeta.
Nifto com tudo fe ha de proceder fempre com
prudencia , economía , e cautella , pedindo fe em -
preítados os termos a linguas , que os fabios nao
ignorem : faqa-fe no ufo aellas o mefmo , que fa-
zia6 os Poetas Latinos com o ufo das palavras Gre-
gas. Temos por neceflaria efta advertencia, porque
de outro modo na introducqaó de vozes novas naf-
ceriaô enigmas , que nem Edipo poderia decifrar.
Com tudo o Epico nao deve obfervar ta6 religiofa-
mente cita regra dada pelos Críticos mais judicio-
fos , que huma , ou outra vez naó poíTa adoptar
termos de linguas menos fabidas. Tem cm Virgilio
hum grande exemplo , porque na Eneida ufou de
Gaza , palavra da lingua Perfica, с de Phalanx ter
mo pertencente ao idioma Macedónico. Igualmente
tirou dos Sabinos a voz Cupentus , dos Gallos os no-
mes Uri , e Ge/a , e dos Púnicos a palavra Maga lia.
Scguio nitto os veítigios de Ennio , que dos Fran-
cezes adoptou o termo Ambaüns , dos Sabinos Catay
с Cafcus , dos Hetrufcos Fulœ , e Subulo, e dos Per-
ne (tinos Tengo , cujos povos ainda que foíTem vifi-
nhos dos Romanos , ufavaó com tudo de palavras
totalmente différentes , ou muito vari/das } e por
iíTo diííe Plauto : Ut Praneftinis Conia eft Ciconia.
Convencidos aflím os nodos rigoriftas da lin-
Í^uagem poética , agora nos parece que contra nos
e levantaó outros , fim na verdade mais doceis que
os primeiros , mas tambem fcveros contra os Poe
tas , que faó facéis em adoptar palavras eitranhas. Sao
eftes aquelles Críticos, que naó duvidaö na intro
dúcelo de vozes novas na Poefia , quando a lingua
natural do Poeta naó tem vocabulo proprio para ex
primir o que fe pretende dizer i mas fem elta necef
fidade
íidade nao querem conceder o privilegio. Encof-
taô-fe à opiniaó do famofo Jcronymo Vida , que no
\vv. J. da fuá Arte Poética deixou efcrito :
Ufque adeo patrie tibi fi penuria veris
Obßabit , fas Grajugenum felicibus oris
Dtvebere infe incude Latind
Informant patrium jubeas dedifcere morem.
Sic quondam Aufonia fuccrevit copia lingua ,
Sic auclum Latium , qub plurima tranfiultt Argis
Ufus , 6? exbaußis Jtali potiuntur Atbenis.
Porétn refpondemos a eftes novos Críticos com a
mcfraa repolla, que deu a Academia da Crufca по Infа-
rinaro t. oppondo-fe afemelhante Critica. A penuria
(dix eUa fielmente traduzida) de vocabulos enérgi
cos , e expTeffivos , que pintaó bem aos conceitos,
nao be , ou deve fer , a caula de fe conceder ao
Poeta o ufo de vozescítrangeiras, e (como diz Arif-
toteks) peregrinas ; porque em havendo a tal necef-
üá&áe , tanto pode o Poeta , como o Orador ado
ptar termos de alguma outra naqaö culta , e conhe-
cida. A principalísima neceíTidade que tem o Poe
ta ( cfpecialmence o Epico) he de fallar em lingua-
gem poética , ifto he , com gravidade , com gran
deza, e com pompa , que o afaftem do modo ordi
nario de fallar , с o faqao nao fer em todas as pala-
vías entendido pelo povo : eñe preceito he expref-
fo de Ariftoteles , e fó o defprezaraó , e fe oppo-
rao a eJle aquellas naqôes , que ( como a Franceza)
naó tem a neceflaria , e efpecial linguagem Poéti
ca , dizendo quafi com as mefmas vozes em verfo,
e em profa o que intenta exprimir. Os Poetas Ita
lianos, aos quaes Dante , e Petrarca com toda a fuá
e/colla , dcixaraó huma nova , diftin£ba,e magcftof»
linguagem , voa6 mais alto , e naó foffrem miftu-
ra com os Profadores : huns , e outros tem feus d¡-
verfos Vocabularios , com que eftes fe fazem intel-
ligiveis a todos , e aquelles admirados dos fabios ,
afrentando hum idioma participado da trípode de Dci-
fos.
fos, Qüem bem fouber o fummo pezo que tem er,
materias Poéticas os amigos Académicos da Cruíca
nao ha de querer , que nos produzamos outras au-
thoridades em repolta aos Críticos defenforcs d:
doutrina de Jeronymo Vida , e impugnadores da:
palavras novas introduzidas fern neceflîdade.

§. III.

Prova-fe com exemples dos Epicos Portuguezes a doutri


na do parágrafo antecedente.

DEraonftrado pois com authoridades da primeira


claffe , que licuit , femperque licebit ( como rc-
folve Horacio) naturalifar a Poefia de cada Naqaô
divcrfos vocabulos de idiomas eftranhos ,já por ne
ceflîdade , já por grandeza , pompa , e magnilo-
quencia da fuá mylteriofa linguagem » refta agora
mollrarmos o como juítamente oblervaraö os nol-
fos Epicos as precedentes doutrinas , enriquecenda
com infinitas vozes Latinas a fublime elocucaô da
Poefia Portugueza. Com os largos exemplos,que
produziremos , vimos a refponder dé todo , e a ta
par a boca aos rigoriftas , que nos arguirem de ter
mos dado nefte Diccionario a quafi todos os voca
bulos fubftantivos , eepithetos Latinos ¿ce. Podemos
teftificar com toda a verdade , que nenbum , ou ra-
rifíimo ferá o epitheto por nós admittido , o qual
naö tenha a feu favor exemplos dos noflos Epicos ,
pois que procedemos na introdueçao dclles com ef-
ta particular advertencia. Mas ifto melhor demonf-
trará o que vamos a eferever.
Confiderando o grande CamÖes ao levantar o
edificio da fuá immortal Epopea, que os Poetas feuä
nacionaes , ou antigos , ou contemporáneos naó ti-
nhaö cuidado em formar aquella linguagem , com
que fó deve fallar a fublime Poefia , cntrou ellenef-
ta grande empreza. Como era profundamente ver-
fado affim na liqaö dos Poetas Latinos , como na*
efpeculaçôes poéticas , frccorrido com as authori-
dadçs dos primeiros meftres, começou a enriquecer
% fuá Epopea de infinitas vozes novas , e eftranhas,
tiradas da linguagem , que inventaraó (imitando aos
Grcgos) os Poetas Latinos. Para efta introduccaó
mil ve2es o obrigou a necefiîdade , mas militas mais
a pompa , e grandeza do eftylo em que cantava , a
que elle ora chama altiloquo , ora altijbno , ora gran'
diloquo , e grandifono.
Bem previa elle , que de alguns contemporá
neos feria eftranhado , como na verdade foy , mas
tambem via fiado nos merecimentos das í'uas obras ,
que feria imirado da polteridade , e eternamente en-
grandecido por pay da nofla linguagem poética ,
em que apenas temos que invejar à Italiana , e In-
gleza. Deltas vozes introduzidas por hum taó vene
rado Poeta faremos largo catalogo , e naó menos
das de outros Epicos , que o fcguiraó , no que fer-
viremos naó pouco ao Poeta principiante , para
quem únicamente compozemos eíte Diccionario. Se
remos proHxos mais do que pede o noíTo genio, mas
ajjrn he precifo.
No Canto i. ufa de Grandiloquo , Eft. 4. de
bit», Eft. 16. de Eßellifero , Eft. 14. de Dea ,
Eft. 54. de Obfequente, Eft. 71. de PЧитЬео , Eft. 89.
No Canto 1. ferve-fe de Rubido , Eft. 1 3. de Ceku-
»* , Eft. 15-. de Bellacißmo , Eft. 46. de Inßrutto ,
Eft. r$. àtRevocar, Eft. )'7. de Lanígero , Eit.76.de
Altifono, Eft. 90. de Horrifono , 96., e de Inufitado ,
Eft. 107. No Canto 3. traz Rábido, Eft. 47. Eßri-
àor, Eft. 49. Nítido , 63. Васcaro , 97. Inerme , ni.
Horrífico , 1 1 г. Httrrifero , Eft. 1 14. Mauro , Eft. 1 z8.
Inconttßo, Eft. 141. No Canto 4. Armígero, Eft.!}.
Ingente, Ей. zS.Eßridente, Eft. 31. Sitibundo , Eft.
44- Pando, Eft. 49. Nilotico , Eft. бг. Laffo, Eft. 68.
Longuinquo , Eft. 69. Htr/uto , Eft. 71 . Jntonfo , Eft.71 .
Pudibundo, Eft. 7f. No Canto f. Vociferar, Eft. r.
lermino, Eft. 41. Avena, Eft. 63. N o Canto 6. Sal/o
»gen/*, Eft. 3. с outras muitas Infania , Eft. 19- Obûm-
brar ,
Irar, Eft. 37. Eftßfero, Eft. 8f. No Canto 7. D/V/-
etas , Eil. 8. Inimicicia, Elt.8. e 6f. Gemma , Eft. $-7.
N0 Canro 8. Germanos , Eft. 18. Letheo , Eft. 2.5-.
Arufpice, Eft. 474 Nequicia , Eft. 6j\ Undívago, Eft.
67. Craßina, Eft. 80. No Canto 9. Bovino, Eft. 2.$.
Filaucia, Eft . 27 . Crebro , 32. Infidias , Eft. 39. £/ОД
/я»//, Eft. 90. Natura , Eft. f8. с em outras muicas
Equoreo , Eft. 48. с cm outros muitos lugares. N0
Canto 10. Fuho, Eft. 3. Imbelle, Eil. 20. Profligar .
Eft. 20. Munda, Eft. 8f. Plaga, Eft. 147 .Prcßante ,
Eft. i j- 5 . e em outras diverfas. Advertimos, que
hum grande numero deftas vozcs eflaö repetidas em
varias Eftancias. Nos Sonetos fe portou Camóei
com mais moderaqaó , e exceptuando as palavraí
Modula, e Л/ш , rariftimas feraó outras que fe en
contrarás. Veja-fe o Soneto 70. Ñas Odes, e Can-
q6es ufa de igual parcimonit , fendo os vocabulos
mais notaveis Protervo , na Ode 1 . Simiviro , na 8.
Crepitar em huma Canqaó , e Gladio ñas Ellancias à
fetta que mandou o Pontífice a ElRey D. Scbaftiaó.1
Ñas Eclogas por conta do eftylo fimples, natural ,
e humilde , que pedem,he que os Críticos nao fof-
frem , que hum Poeta taó judiciofo ufaíTe de Gár
rulo , na Ecloga i. de Falfifico , na 2. de Dea , Se
midea , e Funéreo , na 3 . de Diva , de Múrice , e de
Ñútante na f . , e de Famuknto na 7. Ñas Elegías
exceptuando Immanidade na Elegía 1., e alguma
outra palavra , naô tem a critica em que reparar.
O mcfmo dizemos ñas outras varias efpecies da Ly-
rica. Porém fe eílas vozes ufadas ñas Eclogas , *
outras femelhantes Poefias , паб íaó para lerem imi
tadas no eftylo fimples , fempre com a authoridade
de hum tal Poeta fe pode feguramente ufar délias
na locuqaó Epica , Pindarica ôcc.
Com o grande exemplo do illuftre pay da Poe«
fia Portugucza , muitos foraó os Poetas que o fe-
guirao , abrigando -le ao aíylo da fuá authoridade.
Nao faremos menqaó de todos, que ¡dolería efere-
vermos largos cadernos : lembrarnoshemos fó da-
quelles,

\
quelles , que fao mais confiderados na nofla Poefia,
с \axem texto па linguagem poética depois do im
moral Camöes.
Seja o primeiro Gabriel Pereira de Caftro no
/га Poema Ülyjfea , рог 1er naó fó em palavras ,
mas em cxpreísócs , em idéas , e em conceitcs о
m -.is aflinalado imitador de Camées. Qua Ii que naÖ
dá paflb , fenaó pelos veíligios delle ; mas cm ob-
fequio da verdade devemos-lhc applicar o que difle
Virgilio de Afcanio feguindo a feu pay Eneas : Se-
quiturque Patrem non pajibus aquis.
No Canto i. ufa de Antro, Eft. 76. No Can
to г. de Infania, Eft. 26. de Nauta, Eft. 34. dciV«-
*«*/e,Eft. 40. de Dorfo, Eft. f}. de Ceto, Eft. Г4.
lío Canto 3. traz Corteza, na Eft. 14. No Canto 4.
jíbyjfo , naÉft. 21 . Soporado , na Eft. 34. Refupino , na
Eft. Sevo , na Eft. 43 . Immanißmo , na Eft. Г4. Ef-
ttUiftro, na Eft. 73. Eflame, na Eft. 112. Irco , na Eft.
z6. do Cant. 6. No Canto 8. Medulla, Eft. 2. Libar,
Eít. 28. Catuío , Eft. ft. Clangor, Eft. 5-3. Quicios ,
£11.5-3. Fibula, Eft. 1 10. Crines, Eft.ifo. No Can
to p. ufa de Hafla , Elt. 6p. Exanime, Eft. 80. Loriga,
Eft. юг. No Canto 10. ttяг Omnipatente , Eft. i.Pre-
vicacia, Eft.p. beneficio, Eft. ip. Lenocinio, Eft. ip.
Blandicias, Eft. ip. Incude , 43. Bidente , Eft. 45-.
S'ga-fe à Ulyflea , a Malaca Conquißada , Poe
ma que naó deixou de imitar a Camóes no ufo de
r.ovos vocabub'S , fe bemquecom alguma parcimo-
nia. No Liv. i. ufa de flavo , Eft. 3p. e de Caudi-
Ihû, EÍI.P3. N0 Liv. 2. de Protervo, Eft. f. de Nau
ta, Eft. f (S. e de Epitomar , Eft. 101. N0 Liv. 4. traz
Fabro, Eft. it. N0 Liv. f. Sino Perfico , с Nitrir, Eft.
j8. N0 Liv. 7. Querella , Eft. 47. Imbelle , Eft. 47. e
Iftfexfo , Eft. 84. NoLiv. p. Acaudilhar , Eft. 17. E
no Liv. 10. Nutriz, Eft. 4f. Pelar (por encobrir)
Eft.6f. e Loriga, Eft. 139.
O Poema Ajfonfo Africano nao deixa tambem
de nos miniftrar alguns exemplos. Ufa de Bipenne ,
oa pag. i o. de Luco, na mefma pag.de Lívido ,napag.
Гот. I. **** xî.
i j. de Immite, na pag. if. de SupercWo, пя pag. itf.
de Mello , na pag. ¿o. deSuadir, na pag. 11. de Fia-
mivomo , na png. 17. de Fcrrugineo , na mefma pag. de
_Л//>л (por rmrgcm) ñas pag. 18. e zp. de Cerulo , na
pag. 44. de Proco ( por am nte) na pag. f8. de Tedas
cenjugaes , пя p;>g 64. de Antro , na pag. 81. dzDiJfo-
no , na pag 87. de Nidificar , na pag. 91 . de Glomerar,
na pag. pt. de tymi ( por mono ) na pag. izo. de
Clangor, na pag. izi.. de Frémito r na pag. 188 de
jáffi'ir, m pag 1P3. de Tí/re, na pag. 1Р4. de Odor
na mefma pag.
O Poema Virginidos naó o lemos com atten-
qaö , porque por conta do feueítylo aflentamos naó
nos fcrvir delle para as defcripqócs defte Diccio
nario. Com tudo patfando-o pelos olhos , achamos,
que feguira.a Camóes ufando de Dividas , no Canto
i. Eft. 6г. de Incola , na Eft. 86. de Letbal, na Eft.
P7. e que imitara a outros Epicos ufando de Saga no
Canto 1. Eft. 117. de Infepulto, na Eft. 63. de Singul
to, Eft. 107. e de/7«r4Z¿z**r,noCanto 3. Eft. 6f.
Porém quem mais que todos imitou , e aínda
excedeo , ao noflo infigne Epico no ufo , e na in
trodúcelo de vozes novas, foy Joaó Franco Barrcto
na fuá Eneida Portugueza. No Prologo dcíla traduc-
qaó fe queixa elle , de qy,e muitos lhe cenfurafícB
a exceflîva liberdade que tomara, em ufar de voca-
bulos Latinos , e defende-fc com a fuprema autho-
ridade de Camóes, engrandecendo-o por faber enri
quecer de vozes novas a Poefia Portugueza.
No Liv. i . Eft. 6. ufa de Exicio de Dea , Eft,
1 3. de Furente, Eft. 1 3. de Horrifono , Eft. 14. de Un-
difono , Eft. if. de Grandevo , Eft. zç. de Húmente , 3 f,
de Biremes, Eft. 41. de Nutrice , Eft. 64. de Nequi
cia , Eft. 80. de- Noto ( por conhecîdo) Eft. 87. de
Refupino , Eft. no. de Peplo , Eft. lit. de Circum-
fuß , Eft. 134. de Odor, Eft. ij-7.
N0 Liv. z. ufa de lnupta , Eft. p. de Ignoto ,
Eft. 16. de Gélido , Eft. 31. de Gladio , Eft. 40. de
Tcmeratida, Eft. 41. de Marcio, Eft. 46. de Irepido,
lift, fг. áe Famélico , Eft. 7-4. de Atro , Eft. ftf. de
Bfa/wei», Eft. j-8. de 'Tremebundo , Eft. 92. de Rapta,
fett, joo. de Infidias, Eft. 103.de Infula, Elt. iof. *•
de Equevo , Elt. 127. de Celícolas, Elt. if4.
N0 Liv. 3. traz Niiente , Eft. f. Lethal , Eft.
/S. Invido, Eft. 86. Píceo, Eft. 119.
No Liv. 4. Craßina, Eft. 2S. Pulverulento , Eft.
36. Imbrífero, Eft. 41. Semiviro , Eft. jo. Tburicre-
mo, Elt. 103. Ftebil, Eft. iof.
N0 Liv. f. Bijugo, Eft. 34. Gramíneo, Eft. 68.
Eßtidente , Eft. 116. Pennifero , Eft. 12p. Excidio ,
Eft. 148.
N0 Liv. 6. ufa de Fraxineo , Eft. 41. de £/-
pendente , Eft. 60. de ü'wi« , Elt. 67. de Longevo ,
Elt. 71. de fume[cente , Elt. 74.
N0 Liv. 7. de Lutlifico , Eft. 76. de Equicola,
Eft. 173. de Cornipede , Eft. 180.
N0 Liv. 8. de Pr<?//'o , Eft. 6. de Bimembre ,
Eft.60. de Nubigena , Eft. 69. de Prifco, Eft. 1 34.
N0 Liv. 9. traz Eßellifero , Eft. 1. Mórbido t
Eft. 78. Plúmbeo, Eft. 141.
N0 Liv. 10. Silvícola , Eft. 1 5 j*.
No Liv. 1 1. Hórrente , Eft. 1 17. e Efpumife-
rt ,Elt. 188. Todas eltas vozes répète por diver-
fas vezcs na Traducçaô.
Muito de propofito deixamos em fílencio a ou-
tTos Poetas , (e efles em grande numero) porque
como £«.era no Parnafo pouca reprcftntaqaó , jul-
gámos , que naó os haviamos honrar em publico.
Se quize/íemos allegar v. g. com o Author da Infu-
Ъпа , e do Fénix da Lufitania , do Viriato Trágico, da
Vidi de S. 'JoaiJ Déos , S. Joaó Evangelifla , e
ouuos femdhantes , muito augmentaria-mu!> o Ca-
rabgo depalavras eftranhas ; porém luppofto opou»
со merec/mento deftes verfificadores , naó quie
tóos merecer a indignacaó do Leitor judiciofo. Ti-
vemos tambem motivos para naó fázermos menq;io
de alguns Poetas mais modernos, que es anteceden
tes } porém fana- rao s grave injuria à viva memoria
*### ,i do
do fabio Conde da Ericeira D. Francifco Xavier de
Menezes , fe deixafle mos em filencio о feu Poeral
da Henriqueida , porque паб haverá quem o dcfprcH
ze na Elocuçaô poética. Continuou eile à maneirf
dos Epicos , que fe feguiraö a Camées , em enriqueJ
cer com vozes novas a Poefia Portugueza , ufando
rio Canto 5. de Signífero , Eft. 1 jo. de Carnívoro , nd
Canto f. Elt. iif. de Tea (por tocha) no Canto 6;
Eft. 36. de Cathedra , ede Plúmbeo , no Canto 8. Eft.
18. e 1 34. de Falanges, e de Gravida , no Canto 10. Eft.
10. e б i . de Indigete , e de Triremes , no Canto 1 1 . E ft.
lóz. e 1 10. de ir.fiàias , no Canto iz. Eft. 17.
Com tantos exemplos parece , que bem def-.
culpados ficamos na cenfura dos Críticos Puritanos
fobre a introducqaó das palavras alatinadas , que íc-
meamos nefte Diccionario i с muito mais fe refle-
¿tirem , que nao chegamos a ufar do dizimo dosvo-
cabulos , que agora tranferevemos nefte parágrafo,
talvez por temermos a furia dos rigoriftas, pregoei-
ros do Poema Ulyjfípo , с do outro intitulado Templo
da Memoria , porque ambos eftes Poetas fenaó quí-
zeraó valer de termos empreftados por outras lin-
guas, apenas achando-fc-.no primeiro a palavrafiwea
no Canto 7. , e no fegundo a voz Tedifero no Liv.
2. Nao falta quem diga , que nada lhes agradecerá
a Poefia taó efcrupuloía parcimonia.

§. IV.

Em que fe difeorre fobre as Vraz.es , e fe apontao largos


exemplos das que fab viciofas por affecladas , pue-
ris y e ridiculas.

SEgundo a ordern que feguimos no Diccionario ,


aos Epithetos feguem-fe as Frazes , e fobre el
las паб nos falta que dizer. Tendo fido grande , e
affás faltidiofo o noflo trabalho , confcfTamos , que
cm nada nos foy taó pezado , como na cfcolha das
Frazes , porque nellas he em que mais peccouapef-
нюа
finia Poefia do feculo páflado. Para nao darmos a
beber ao Poeta principiante perniciofo veneno em
lugar de faudavel remedio , lcmos com rcflexaó to
dos os bons Poetas Latinos , e Italianos , para dél
ies extrahirmos aquellas Frazes , que fó admitte a
yerdadcira Poefia. Efta cuidadofa liqaó fácilmente
nos concederá o Leitor , que ao reficctir ñas Frazes
que eícolhemos , for ao mefmo tempo vcrfado nos
Poetas do feculo áureo de Augufto , e de Italia an
tes de apparecer Marino , с a fuá perniciofa efcol-
la , que tanto inficionou a toda Europa. Igual foy
o trabalbo que tivemos em 1er com muita reflexaó
os nodos Poetas florecentes naquclle feliz tempo ,
em que nao егаб nacidos efíes infolentes engenhos ,
цие íahindo de Italia , e engrosando o partido em
Heípanha , em Franqa , em Portugal , с em toda
a parre , declararaó guerra à ant ga Poefia , que
pozeraö no throno os Gregos, e Romanos , e co
mo intrufos tyrannos vieraö a vencella , e prizional-
h por tangos annos.
Como defprezámos a turba infinita de feme-
Ihanres Poetas , precifo foy fermos pouco copiofos
em Frazes , nac admittindo fenaó as approvadas
pelos que fa6 , e feraó femprc entre os fabios Poe
tas, refpeitados por medres de Poefia. Se nos fe-
guiflemos o peffimo exemplo do P. Spada no feu
Giariino de gli Epitteti 1з'e . faria-mos de Frazes hum
volume uó groffo como o feu } mas naó_ quizemos
fcr traidores à mocidade Portugueza , como elle o
foy à /tal/ana , conduzmdo-a a mil ddpenhadeiros ,
donde * devera apartar. Pelos paffos dellc foy mui
rás vezes o Blutcau no feu Vocabulario de Frazes '
Vortuguezas , que ajuda a encher o tomo i. do Sup
lemento ao grande Vocabulario.
Porém para que o noffo Poeta principiante
claramente veja os atoleiros de que nós o livramos ,
i¡«5 fendo ñas Frazes tao copiofos , como fácilmen
te podera mos fer , apontaremos aqui huma peque
ña parte das Frazes, que encomiamos nos Poetas
de
de gofio corrupto , a noflo pezar lidos , e obferva-
dos. Se quizer mais , recorra ao P. Bluteau no fo-
bredito Vocabulario , onde a Poefia Ihe naô deve ,
o que no geral Ihe deve a profa Portugucza.
Mais que inepto ha de fer para a faculdade
poética aquelle , que abrindo os Poetas Portugue-
zes , Hefpanhoes , e mais que tudo Italianos do fc-
culo paflado , gölte , approve , e imite mil élira*
vagantes loucuras , que nellcs Габ frequcntiffimas ,
dando-lhes com grave injuria da nobre Poefia о no
me de Frazeä Poéticas. E que mayor loucura, que
chamarem à agua : Prata derretida , prata córvente ,
vidro [ufanante , ferpe cryßallim , fugitivo argento , li
quida ferpente (¿}c. A' agricultura : Parteira deCerts^
e Pomona ? Ao amor : Menino velhaó , e velbo meni-
neiro , como Ihe chamaraó a)guns em a flu m pro que
pedia grave eftylo ? Que mayor loucura , que cha
mar feriamente a hum Pigmeo: Atomo vívente , Pon-
to сот а1тл , Boneco vívente , Antithefe da corpulency
e Compoßo de nonada ? Naö fe poderia gracejar mai»
em eftilo jocoíb. Poeta hiuve, que chamou a hum
Anjo com tanta puerilidade , como indecencia :
Correyo volante , Pofliíhao do Empyreo , abelba daPr'f'
mavera eterna , e Serea da muftca divina. A's arvores
chamaraó outros : Viridantes chapeos de Sol , Briar-
tos L e Gigas dot bofques , que cum cem braços roubao al
atjençôes das Ninfas. A' aurora : Copeira das flores ,
ufpofentadora de Febo , e Parteira do mundo. Ao Ceo :
Manto azul pefpontado de eßrellas , e Docel cerúleo di
terra. Ao Detractor : Coruja da honra , e Caracolât
maledicencia.
E que inepcias ha , que os Poetas паб tenhaö
dito ao fallarem das cftrellas ? Huns lhes chamaraó:
7remulo Paraifo , Girafoes Celeßes , átomos refplande-
centes , e áureos carañeres do Itvro do Ceo. Outros :
jírtificio mufaico da abobada celeße , admiravel embuti
do do tecla cerúleo , e puptllas dos olhos do Ceo. Outros
cm fi m : Prodigiofo ponto do manto da notte , forrieis
de Morfeo , è incançaveis peregrinas em circulares rom»'
rías. Parece impofíivel , que em aflumpto grave te-
nha fobido a tanto a loucura ; mas nao fe ha de ad
mirar quem tiver lido o Virginidos de Barbuda , a
Infrianя de Manoel Thomás , o Coro Celefle a S. Ri
fé de Luiz Botclho , e outras fe mein „nie s poefias.
Na Itnguagem deiies Poetas , e de cutres pa
recidos a elles , as flores fa5 os olhos da terra , as
tbefouteiras das abeÜjas^ os tburibulos da natureza , 05
toques do pincel divino , e as miniaturas da mad /ирге-
та. O hom^m he o Herijonte do Ceo , e da terra. О
Iris he o jfrauto celeße , o cadeado que fechou as cata
ra м do Ceo , o Capitolio da admiraçab , e a Metropo-
le dis maravilbas. Aflîm lhe chamou Blutcnu. Hum
kque he hum Zefiro artificial , hum Favonio manual,
hum Zefiro domeflico , e hum fuave difpenfeiro dos mi
mos de Eeh. Huma livraria hc huma logea de noticias,
bam armazem da erudiçao , huma tapeçaria de doutri-
nas. Hum livro anonymo he hum aborto do tinteiro ,
e bum engeitado da diferiçau. A maö dircita he a fe-
cretaria da aima , que declara , e exprime as fuas idéas,
О mundo he hum carro admiravel , cujas rodas faô as
esferss y rayos das rodäi os elementos , caixa a terra , e
nido о Сю Saô fraies de Lope de Vega admittidas
pelo P. Bluteau no feu Vocabulario de Synonimos

Jà o Leitor judiciofo eftará enfaftiado de Fra


mes ttô lidiculas , puer/s , e aflxftadas : temrazaöj
mas tenha tambe m paciencia , que jufto he , que о
Poeta principiante fique com osouvidosbem cheios
deftas miferabiliflimas dgudezas , para que nao fuc-
ceda namomfe délias , approvando-as onde quer que
ta encontrar. A' noite chamañ eltes famofos enge-
nhos a mafeara da formofura da terra, с a ama que cria
as e/jHculofbes [científicas. A 's nuvens., peregrinas dos
ares , e ¡ambiques defiilladores da chuva. Aos olhos,
bocas da alma , rßeinas de rayos , e meninas choradei-
rat porque fempre pupillas. Viá. Bluteau loe. cit. Chamaó
rid/culirrimamente às perolas thefouro de pendura Juf-
tenfaó das arrecadas , confelheiras das orelbas , e eßrel-
las
las da garganta. A rofa he , quanto pode fer , defgraqá-
da na boca dcfta gente , quando mais a querem ex
altar. Chamaó-lhe frequentemente oficina das fra
grancias , judiciofa inveja dos aflros , rutilante epilogo
das esferas , planeta eflacionario em epyciclos de efmeral-
das , pyropo vivo , braza animada , fogo odorifero , ca
nícula do prado , ramalbete de labaredas , fosforo dos
jardins , conferva de rubins , tnaça de carbúnculos , ar
dente almifcar , e relámpago congelado. Torno a repe
tir : parece impoflîvel , que caibaô femelhantes
inepcias no juizo dos homens , quando difeorrem
ferios.
Mas ainda eílas nao рагаб aqui : chamao aos
finos chamarizes dos povos para o Templo. Ao Sol fla
mante correto , tbefoureiro da luz , efmoller mór das li
beralidades divinas , e celeflial Orfeo , cuja lyra be o Ceo ,
cordas at esferas , e confonancias os feus movimentos. km
fini Poeta houve , que chamou ao Soldado Borbole-
ta que voa à luz do ouro > с outro que defereveo ao
fufpiro , dando- lhe o nome de zefiro do amor , aereo
vehículo da pena , rhetorica do arrependimento , tburtfe-
rario do amor , fumofo incenfo no enterro da alegría \ с
trofeo fonoro das vieler¿as de Cupido. Mas bafta já, que
falta na verdade foffrimento para eferever taó difpa-
ratadas ridicularias. Se quizefle-mos apontar todas
quantas encontramos na mayor parce dos Poetas do
feculo paflado , faria-mos hum volume taó groffb ,
como o de hum Author noflo onde fe achao tranf-
critas por ordem alfabética frazes femelhantes ás que
deixamos apontadas , nao como partos de feliz en-
genho ( fegundo encendeo o referido Efcritor )
mas como monftruofos abortos de hum depravado
juizo. De humas taes frazes he certo que* nao uia-
mos em o nodo Diccionario , nem de outras que
. com ellas fe pareqaö na ridicularia , na' puerilidades
e na affe£taqaó. Todas quantas tranferevemos , ai-
firmamos , que as podemos authorifar , ou com os
noflos bons Poetas , ou com os grandes meitres da
Pocfia Latina , Italiana , e Hefpanhola , como fa
vilmente nos concederlo os que tiverem valla eru-
diqaö poética. Certes citamos de que elles nnó nos
haö de aceufar dosdefeitos, a que os Francezes cha-
maó Phebus , e Galamatias , aínda que veja6 algu
mas frazes mais atrevidas ; porque ellas taes, fenaó
tem lugär em algumas efpecies de Poefia , a tem
certamekte em outras , em que o Eflro toma mais
alto voo , e nos eferevemos para todo o Poeta. Pa
ra defenfa facéis feriaó os exemplos dos difcipulos
da grande efcola de Taffb, e do noffo Camócs , gran
des imitadores do cíiylo , em que fallaraó os bons
Poetas Latinos.

§. V..

Difcwrt-fe fobre as Defcripçoes , quevaó neße Dic


cionario.

SEgundo a ordern que levamos, feguem-fe às Fra


zes as Defcripçôes das varias coufas , que tem
mais ufo ñas obras poéticas. Obfervámos nifto ome-
thodo do Gradas ad Parnajfum , do Diccionario de
Vanitre , e de outros } mas com cita diíferenqa ,
que elles fe contcntaraó com poucas Defcripqoes ,
efpecialmentc o Gradus , e nos trabalhámos por def-
cobrir muitas em os noflos Poetas , para mayor foc-
corro dos principiantes. •. • . :
Naó nos fervimos imprudentemente de todos,
mas ib daquelles , que tem nome encabellecido , ou
tambem dos que , naó obftante os ftús muitos de-
feitos em eftylo , с em Poefia , tem rafgos enge*
nhofos, que naó fe devem dcfprezar. Imitamos as
abelhas , que de flores diverfiffimas , e algumas no
civas , extrahem com tudo o fuáve mel. Faz mos
«fta advertencia para que naó emenda o noffo Poe
ta principiante , que por extrahirmos varias Def-
cripq6es , v. g. dos Poemas Jffonfo Africano , Л/*-
laca Conquißada , UlyJ/ea , Ulyßpo , o Condeßable ,
Tmplo da Memoria , Eneida Poríugueza , Taffb em Por-,
pm, /, ****** " tuguezx
fuguez , Henriqueida , e outros,approvamos cm ra¿
do ellas obras , e as temos por exemplares, ou da
•Epopea , ou do eftylo poético : onde nos parece-
raô bons feus Authores , copiámolos, ondeos julgá-
mos por indignos de imitaçaô , defprezámolos , por
nao prejudicar à mocidade para quem fó efereve-
mos. Nao tivemos empenho em fazer groíTo volu
me , e por iflo na efcolha de Defcripqóes foy mui-
to mais o que deixámos , que o que efeoihemos ; e
do efcolhido nao he inteiramen
te da nofla approvaqa6 ; mas em fim como nao fo
menta máo godo de Poefia , naô quizemos fer taó
feveramente rigorofos ¡ pois que de outro modo fra-
co feria o foccorro que mini ftraria-mos aonofl'o Can
didato Poeta. Advertimos por ultimo , que aquel
las Defcripqöes , as quaes nao levao ou o nome do
Author , ou do Poema , eífas ou faö fubftituiqôes
noffas, ou imitaqóes de varios Poetas eftranhos , hu
mas vezes ampliando , outras dando nova forma a
feus conecitos , por nos parecerem exprimidos por
modo defeituofo. Advertimos mais , que para ma
yor foccorro ao principiante na5 quizemos explicar
em profa o que pertence à Myrhologia Poética, co
mo fez o Author do Gradas , e praticaraó todos os
mais , que nefta materia fizeraó Vocabularios. Em
verfo exprimimos o fubftancial ou da Fabula , ou
da Hiftoria , a fim de que o Poeta bizonho ache
nefte livro foccorro prompto , que naô lhe dê о
minimo trabalho a paflallo para о verfo. Elle bene
ficio naô faz algum outro Diccionario Poético.
Em fim onde tratamos de algumas virtudes ,
cu vicios , ou paixóes , ou divindades gentilicas
bcc. fazemos délias huma imagem fenfivel , perfo-
nalifando aquellas coufas , que fa5 meramente intcl-
lectuaes , e que naó tem corpo , ou as que o tem,
reprefentando-as com as cores , que lhes fa6 pro
prias , e devidas. Efte' foccorro que damos ao Poe
ta , he integramente novo , affim em Diccionarios ,
como Ahes Poéticas , feudo alias taó neceflario pa-
ra a Poefía fantafíica. Nella mil vezes he neccíTario
para adorno , e cncrgia pcrfonalizar , с dar corpa
as imagcns intelkctuas,v.g. da alegría , da trifleza ,
da liberalidad* , da avareza Scc. с nao labe o Poeta
o como deve fazer corpore- s , с fcnfivcis cftás vir«
tudes , vjcios , e paixóes com aquellas cores , com
que as reprefentaraô os Gregos , e Romanos j e fe
fe anima a pintallas , cahe em mil impropriedades ,
e erros , porque lhe falta nelta parte o eftudo da An«
tiguidade.
Nós para nao defraudarmos aos principiantes ,
e ainda aos que fe ja&aó de in lt ruidos no eftudo poé
tico , de humas taó neceflarias noticias , no fim de
cada vocabulo , onde ellas pódem ter lugar , face
mos huma defcripçaô feníivel da coufa 4c que tra
tamos , ou feja afFecto humano , ou virtude , ou
vicio , ou qualidades naturaes 8cc. dando-lhes cor-
po', acçaÔ , cores , e intígnias , por onde a anti-
guidade as fez conhecidas. Nifto íeguimos a Zara-
tino , a Pierio , a Rippa , a Boccacio , a Alciato,
e aos Colleótores das antigás medalhas , e jeroglyfi*
eos Egypcios. Igualmente nos deraó foccorro os
Italianos , que explicaraô a Iconología dos quadros
de Rafael de Urbino , Miguel Angelo Buonarota,
Annibal Caraccio , Antonio Corregió , Ticiano «
Guido Rheno , e outros Pintores da prjmeira claf-
fe com todos os difcipulos da fuá numerofa efcola.
Nao nos ajudaraó menos os antigos Poetas , efpe-
cialmente Ovidio , que nos Metamorphofes foy
grande pintor deftas imagens , e por tal o imitaraö
Petrarca , Ariofto , e Taflo em feus Poemas , ao>
flgurarem , e fazerem fenfiveis as figuras de varios
obje&os intelleétuaes , e incorpóreos. Pelo que ref-
peita aos nofíos Poetas , e паб menos aos Caftc-
íhanos , rarifllmos foraó aquelles de que nos vale
mos , porque ou ignoraraó o defenho , e colori
do deftas imagens , ou fe as pintara ó , паб foraó
ncllas correctos. Unicamente Camöes tcve gran
de genio para efta qualidade de obra , mas rarifll-
##*## i¡ mas
mas faß nefta materia as fuas invenqóes , ou copias?
Ultimamente concluido tinha-mos eñe Diccio
nario , quando moñrando o a hum fabio amigo , e
naó nos defapprovando o trabalho,já por fer novo,
€ fummamciue neceíTario , já por fer em extremo
impertinente , с cuitólo , quiz com tudo , quépa
la ficar mais completo , fizefle-mos à parte hum
breve Vocabulario de diverfas comparâmes para foc-
corro do Poeta principiante , viíto que eraó muy
poucas as que hiaó pelo corpo do Diccionario. Re-
fleftindo pois na razaó com que o amigo nos adver
tía , e que elle novo auxilio feria fummamente util
aos Candidatos da Poefia , porque mil vezes querem
comparar huma coufa , e naó lhe defeobrem com*
Earaqaô , *cfolvemo-nos de boa vontade a fazer fo
re cita materia hum tratado diítincto , o qual até
aqui fe naó tem viíto cm algum outro Diccionario
poético , fendo aliás taó precifo. Para efta óbranos
valemos (como fe vé) de diverfos , e graviflimos
Authores affim amigos , e modernos , como fagra-
dos , e profanos , oceupando os Poetas o mayor nu
mero. Naó as expomos tm verfo , e deixamos efle
trabalho a quem délias precifar. Vifta-ascom asco-
res , e elegancia que pede a linguagem Poética , с
verá entaó que efpecral luftre da à fuá Poefia.
Eifaqui , Poeta principiante , a qualidade de
Obra que te offireqo effl obfequio da tua initrucqaó.
Em quanto naö houver quem ta offereqa melhor ,
eftuda por ella , na certeza de que naó te fomenta
mos máo goílo de Poefia , como fora bem fácil ,
fenaó dera-mos de maó a milhares de Poetas * que
no feculo pafiado depravaraó a pura , e grave Poe-
íía. Por cita razaó nao nos aecufes de diminuto em
algumas dieçoes , antes contenta-te mais com eile
poueo , do que com o muito que encontrarás em
milhares de verfificadores. О bom alimento naö con-
fifte no muito , fenaó no faudavel delle , e bem fe
fabe , que ha huma certa abundancia mais damno-
fa , do que a pobreza. Tambem naö nos acçufes de
falco de vocabulos , onde naó achares algum , que
fores bufear : tem paciencia •, bufea ou tros Syno*
nimos de tal palavra , que nelles acharás o que que-
Tes , e outras vezes ou pelos nomes tira os verbos , ou
pelos verbos fórma os nomes. Em fi m fenaó fouberes
ufar defte Diccionario , como ufaó de outros os que
fe daó à Poefia Latina , pouco fruto tirarás delle.
Elias advertencias faó muito fubftanciaes , enecef-
farias,affim para o teu governo, como para a minha
defenfa.
Já nos hia efquecendo hum ponto aflas impor
tante', que nao devia-mos paíTar em filencio. No
roflo defte Hvro dizemos , que elle nao he menos
proveitofo aqs Poetas , que aos Oradores. A alguns
parecerá cfta propofiqaó bem eftranha ; mas ha de
fer àquelles , que ignoraö о muito que a Poefia foc-
corre a Oratoria. Que Orador ha (dizia Demetrio
Falereo) que para formar a eloquencia que lhe per-
tence , naó gaftafie com os Poetas longos eftudos ,
fendo elles os depofitarios de todas as riquezas da
nob re , fublime , e engenhofa eloeucaö ? De Arif-
totelcs tirou Demetrio efta doutrina , que depois
foy recomendada por Quintiliano , e por todos os
que efereveraö fobre a Eloquencia Oratoria.
Verdade he , que nefle ponto deve o Orador
proceder com vigilante cautela , para que naó lhe
chamem Poeta em feu eftylo. Ha de moderar o gran
de fogo com que fe eleva a Poefia -, ha de fugir dos
feus arrevimentos , e паб ha de hir atraz dos feus
perigofos voos. Referve para ella os termos , e ex-
prefsóes , que lhe faó proprias , deixe-a remontarfe
ao alto , e vá elle voando ora pelo feguro caminho
do meyo , ora terra terra, mas feguindo lhe fempre
a direcqaô do vôo : efta doutrina he de Hermogenes.
Com humas taes cautelas he que dizemos, que
elle Diccionario паб he menos proveitofo ao Ora
dor Portuguez , que principia a exercitarfe. Nelle
achara Synontmos , Epitheíos , Frazes , Defcripçoes ,
Symboki , e Comparares , quando deftes i'occorros
neceflltar a fuá Oraqao. O ponto eftá em que elle
faiba fugir de huns Synonimos que fao privativos da
linguagem poética , de huns taes Epithctos , que
fó tem bom lugar no eftylo dos Poetas , с de humas
certas Frazes , e Defcripqóes que a Poeiia паи quer
empreítar à Oratoria. Outras ha, que faô commuas
a ambas eftas faculdades , e pode o Orador fazellas
apparecer em publico , com tanto que as viíia do
ferio , e modeito ornato, que pede a prudente eco
nomía da fuá arte. Os que cem vafta liqaö da Poe«
tica , è da Oratoria , eíTes he que laó os grandes
Oradores , fabendo proceder com judiciofa caute
la , dando a ambas as faculdades o que lhe porten»
ce. Ve ja- fe a Cicero de Orat.
Parece-nos que temos fatisfeito aos principacs
reparos , que nos poderá fazer o Leitor judiciofo.
A quelle que o naó for, eíTe fará outros muitosjpo»
lém a taes críticos erro feria dar repolla. Talvesno»
criticará em darmos por Synonimos varios termos ,
querigorofamentco naó faó } mas defeulpamolo, pois
naó tem lido nos preceitos poéticos , nem obfervado na
praxe dos Poetas , que a Poefia tem por efpecialiflt-
mo privilegio , que nunca fe concedeo à profa , o
tomar por fynonimas,vozes,que em rigorofo fenti-
dogrammarical naó o poderiaó fer. Paraefta liberdade
vale-fe das figuras rhetoricas,e quafi forma huma nova
linguagem. Para fe ver o quanto efte reparo he in-
jufto , bailaría obfervar os Synonimos , os Diccio
narios Poéticos , que ha para a lingua Latina , é
concluir , que a Portugueza tem a mefma pofle ,
como afläs provao os noíTos melhores Poetas , fobre
cuja authoridade nos fundámos , para, fazermos o
mefmo que praticou o P. Bluteau no feu pequeño
Vocabulario de Synonimos 8cc. Born ferá que o Lei
tor ignorante lêa a doutrina por onde elle comcqao
dito Tratado.
Igualmente паб damos repofta a quem nos cri
ticar alguns vocabulos ( naó haö de fer muitos ) ou
epithetos pertencentes ao eftylo medio , ou ínfimo.
A femelhante reparo nao fe rcfponde , fena6 man.
dando ao reparador para as Artes Poéticas : ellas lhe
diraó , que os eílylos mediano , e humilde tcm na
Pocfia паб menos lugar , que o fublime , e magcf-
tofo , e ainda talvez mais ufo } porque as cfpecies
poéticas que pcdem alta linguagem , tem mais ad
miradores , que feguidores. Por hum Poeta Epico
de qualquer nacaó fe contaráó cem Bucólicos , ou
daquellcs que fe inclinaó à Lyrica humilde. Como
nós para todos efcrevemos , precifo fe fazia darlhes
foccorro para todos os eftyíos. O juizodo Poeta he
que ha de fazer o difcernimento da palavra,que lhe
convém , fegundo a materia de que trata , e o mo
do corn que a trata : fe nelle паб houver efta judi-
ciofa efcolha , mais damno, que utilidade tirará def-
ta Obra.
Mas nao ceffaráo ainda aqui os reparos do Lei-
tor indouto : quereria que fofíe-mos mais copiofos
em vocabulos ; mas a ifto já lhe refpondemos nefte
mefmo parágrafo , dizendo-lhe , que délies certa-
mente паб achara grande falta ( especialmente dos
que tem ufo mais fréquente) fe acaío fouber mane
jar bem cfte Diccionario. Por exemplo ; що acha
hum nome , mas acha o feu verbo , e com elle ou-
tros que lhe faó Synonimos , pois forme nomes def
ies verbos, e fícará foccorrido. Outra» vezes adia
rá o nome , mas паб o verbo j pois forme delle ver
bo , e паб echará falta em coufa alguma. Ifto he o
que praticaó os que fabem revolver Vocabularios ,
e todos os que os compocm , recomendaó o mef
mo } porque de outro modo feriaó todos os Dic
cionarios defmedidaraente volumofos. Tambem fuc-
cederá muitas vtzes , que паб ache nefta Obra a
palavra que bufea : nefte cafo faca por fe lembrar
de alguns outros Synonimos que ella tem , bufque-os,
e entaö terá o foccorro ou de Frazes , ou de Epi-
thetos , ou de Defcripqócs , que talvez procura.
Em fim defeulpe huma compofiqaó de G aftas vafta,
e penofa , e deixe-nos materia para a accrefeentar-
mos
em novas ediqóes , fe tiver a fortuna de fer bern :
cebida. Todos os Diccionarios efperaó рог efte I
nefício j o de Moreri , o de Calepino , e
muicos comeqarao a correr pobres ribeiros , e
о tempo engroílando em cabed jes* fizeraó-fe ríos
o meímo pode fucceder a. efte , no cafo que fe jul
eue cm nús tanto merecimento proprio , quanti
toy o defejo de ajudarmos o citado alacio.

Fait.

DIC-
DICCIONARIO

POETICO.

ara6. Grande, augufto , venera-


vel , venerando , reípeitavel, facro,
fagrado , fanto, máximo, facundo,
provecto, mitrado, pió, religiofo,
juíto, reébo, óptimo , zelofo , ín
clito, i Do claro Amraó o filho
venerando , Que teve dos Hebreos
o facro mando. Do Povo electo o Sacerdote au-
gullo , Na portentoía vara; poderofo , E na fa
cunda voz maravilhofo. Do Santuario Interprete
primeiro , Das dadivas ecleftes difpenleiro. Dp
Hebreo Legislador o Irmaó fagrado , Da voz di
vina Oráculo adorado.
Abalizado. Confumm\do, perfeito, infigne, fa-
mofo , illuftre , egregio, eximio , celebre, cele
brado, celebérrimo, aflinalado, diftincto. = Em
méritos Varaö abah'fado , No belligcro Eftadio
aflmalado. Confummada virtude o pcito anima
Do magnánimo Hevóe , que Marte eílima. ( D.
Franc. Man. Mélodino. ) Vid. os Synonimos.
Abandonado. Defamparado , deix,ado. = Do in«
¿ .i torn, A grato
* ABA
grato mundo exporto ao defamparo , Só da vir-
tudeoítenta o afylo raro. Dos amigos , do fangue
abandonado , Errante vive à difcriçaô do fado.
Abante. Infeliz, defgraqado , incauto, impruden
te, mofador. = O filho de Hypothoon , e Me-
lanira, Quede Ceres provou a fatal ira : Por ter
della imprudente efearnecido , Foy em torpe la
garto convertido.
Abarim. (Monte) Alto, excelfo, fublime , eleva
do, eminente, facro , (agrado, veneravel , vene
rando, refpeitado, Cananêo. = Sacra Montanha,
ckfmedida akura , Que a Moyfcs deu eítranha fc-
pultura.
Abater. Humilhar , abaixar , defeer , preftrar ,
render, defanimar, domar, fubjugar, fubmetter,
quebrantar, defalentar , enfraquecer ( fegundo a*
accepçoes em que fe tomar.) = Qual matutina
Aurora que as cítrella* Abate de improvifo as lu-
zes bellas. Defgracas nao abatem , mas alentaó
As grandes almas , que valor oftentaö. fid. os
Synonimos nos feus lugares.
Abatido. Enfraquecido, dcfalentado,defanimado,
quebrantado, rendido, vencido , fuperado , fub-
jugado , domado , fubmettido , lubmiffo , humi-
íhado , proltrado: Он Delprezado , humilde , ab-
jefto, vil, infame, pobre, perfeguido , defgraqa
do, mifero, infeliz , miferrimo , lafiimofo. fid.
os Synonimos nos feus lugares.
Abel. Innocente, candido, fímplcs, caíto, fanto,
}ulto, re£to,invejado. = O primeiro paítor que
facrificio Innocente offreceo ao Ceo propicio.
Da torpe inveja victima primeira , Da vinganca
do Ceo alta pregoeira. Do miferrimo Adaó prole
fegunda , Com cujo puro fangue a terra inunda
Do pérfido Cain a inveja infana. Da candida in
nocencia imagem pura., Trifte objecto da pater
na] ternura. Dos monos Primogénito innocen
te ,
ABE 5
te , Que a vinganqa do Ceo chama impaciente.
Abelka. Engenhofa , induftriofa , artificiofa , la-
boriofa, inceflante, incançavel, provida, follici-
ta, diligente, vigilante , operóla , fagaz , fubtil ,
aftuta, fabia, perita, armada, fuflurrante , cafta,
pura, obediente, mollifica , mellifera, portento-
Га, prodigiofa, maravilhofa, admiravel, pafmofa,
prodiga , liberal , generofa , proficua , util , afli-
dua, Attica , Hyblea , Cecropia. = Volatil efqua-
draó do Attico infecto , Fabricador do necbr mais
feleäo. Da doce Primavera fagaz fllha , DaNa-
tureza fabia maravilha. Das tenras flores util rou-
badora , Que em necbr torna as lagrimas da Au
rora. Artifice fubtil do doce favo, Que dosDeo-
Ь íes à ambrolla faz agravo. República volante , e
peregrina , Que económicas leys ao mundo enli-
. na. ü mellifero Povo , aos campos grato , Que
a Flora rouba o mais fragranté ornato. Das abe-
íhas a plebe portentofa , Inveja da follicita Mi
nerva , Que mais fe cfpanta, quanto mais a ob-
ferva. = Qual o énxame de abelhas fuflurrando ,
Por e(la parte , e aquella difeorrendo , Sem faber
onde pare, anda vagando , De alados efquadröes
o prado enchendo : Humas tras outras voaó , no
fom brando Da fabia meftra o vôo conhecendo ,
Até <\ue efta defeobre o humor celefte, Com que
prodiga a Aurora as flores vefte. = Bern como
na aprazivel primavera Sollicitas abelhas repartin-
do Igual cuidado , arquitectura em cera Vaö com
materia florida erigindo -, Ferve o commum tra
bado , e mais fe altera Brando rumor , fragran
cias reperindo. Ulyßp. 14.
Abismo. Voragem /báratro, profunde?a. = Cegó,
negro, efeuro , opaco, tenebrofo, caliginofo , te
tro, precipitofo, profundo, immenfo, vaflo,def-
medido, horrífico, terrífico, horrivel , terrivel ,
horrorofo, temerofo, horrendo , tiemendo , hor-
A i¡ ndo»
4 ABO
rido , medonho , formidavel, efpantofo. = Hór
ridas fauces do profundo Averno. Vallo refpira-
douro, que da terra As occultas entranhas deícn-
ccrra. Para outras frazcs Vid. osSynonimcs, е1к-
FERNO.
Abominaçaô. Odio, averfaó, rancor, dereftaqaö,
execraqaö. = Grande, fumma, inextinguivel , in-
terminavel, indelevel, implacavel, encranhavel ,
eterna, irreconciliavel, extrema. Vid. Odio.
Abominaçaô. Iniquidade , impiedade, perver-
íldade,depravaqa6,diíTolucaó , peccado, deliâo ,
culpa, maldade, crime. = Deteftavel , execran
da , nefanda , infanda , nefaria , torpe , infame ,
hórrida, horrorofa, horrenda, horrivel , horrífica,
intoleravel, infopportaveí, infoftrivel, difloluta ,
licenciofa, depravada, amiga, inveterada , chiri
nada , pertinaz , cauterizada. Vid. osSynonimos.
Aborto. Parto informe , intempeftivo , "acerbo ,
mallogrado, immaturo, imperfeito, torpe, defor
me, laltimofo, mifero , miferavel , miferrimo , def-
gracado, infeliz, trifte, fatal, infaufto , fun'efto ,
inopinado , improvifo , impenfado. = Acerba ,
trifte , informe creatura, Do fer, e nada equivo
ca miltura. Vil producçaÔ , feto immaturo , e feyo,
Inutil pezo do materno feyo. (Baceilar.)
Abracar. Apertar com carinhos entre os braqos.
Ter em doce prizaó o caro objecto. Unir com
forte amplexo os mutuos peitos , De amizade fiel
temos effeitos.
Abraco. Amplexo. = Eftreito , apenado, tenaz ,
candido, fiel, fincero , puro , innocente , honef-
to, púdico , conjugal , materno , amorofo , cari-
nho(o , amante , afteóbuolo , obfequiofo , terno ,
enternecido, doce, grato, fuave , caro , mutuo,
repetido , faudofo , impaciente , ávido , torpe ¿ im
puro, lafeivo, obfeeno, libidinofo , fenfual , lu-
xuriofo, illicico, furtivo. = De candida amizade
ef
А В R. j:
eftreito laco. Muda linguagem com que amor fc
exprime.
Abrahau. Peregrino, fiel, fido, obediente, pió,
piedoio, innocence, fanto, juño, refto , grande,
máximo , Ínclito. == Alto Progenitor do povo
crente, Aos decretos do Ceo fempre obediente.
Fccundifllmo pay de prole immenfa , Que exce
de os aliros da fuperna Esféra, Da fé conltante
jufta recompenfa. О grande Pay do povo ao Ceo
aceito , Que por cumprir de Déos o alto precei-
lo , Do caro único filho com fé rara Ao duro
iacrificio fe prepara.
Abrakdar. Moderar , mitigar , temperar , ado-
c^r , terenar , amanear, rebater , comprimir, re
primir, aplacar, domar , dobrar ( fegundo as fuas
varias accepqces.) = Já ferena a paixaó, modera
a ira, Novas ternuras a piedade infpira. Compri
me a cega furia , o odio acalma , Do tumulto fa
tal ferena a alma. Vid. em eutros lugares.
Abrazar. Queimar. = A chammas reduzir devo-
radoras. Confumir com incendio furibundo. Sacri
ficar ao fogo arrebatado. A cinzas reduzir os edi
ficios. Dar às vorazes chammas a Cidade. Dcvaf-
ta, alTolla o rápido Vulcano Tudo o que encon-
ма com furor infano. Vid. Fogo , Incendio, с
outTos femoihantcs lugares.
Abrigo. Abrigada, porto, enfeada. = Amigo, fe-
guro, fiel, benigno, firme, bonançofo, placido,
tranquillo, fereno, pacifico , manfo , clemente , .
benéfico y faufto , propicio , dezejado , appeteci-
üo , fufpirado. = Seguro porto às furias de Nep-
Tuno , Para afylo das n;ios fitio opportuno. Pa-
ciñeo lugar às inclemencias , Que de Eolo origi-
|iaó as violencias. Manfa enfeada , que benigna
Jmfpéda As naos expolias às fataes ruinas Das le-
diciofas ondas Neptuninas. Vid. Porto.
Abrigo. Amparo , refugio, afylo , prctecqaó,
pa-
6 AB R
patrocinio , defenfa, cfcudo , fombra. Vid. eftcs
Synonimos nos feus lugares.
Abril. Alegre, rifonho , verde , viqofo , florido ,
florígero, florente, florefeente , frondofo , fron-
dente, fereno, tranquillo, placido, delcitofo, de
liciólo, ameno, doce, grato , jucurido , aprazivel,
íuave, frefeo, pompofo, ornado , matizado, vai-
dofo, lafeivo. = O confagrado mez a Cytherea,
Que a terra com mil flores lizongea. Abre o ce-
leite Touro as áureas portas Aos ferteis campos -,
precurfor pompofo Do flamígero Eftio generólo.
Da volatil república de Flora Doce defpertador ,
mimo da Aurora ; Semea os campos de gentís bo-
ninas, De plantas vefte as áridas campiñas. = Era
no tempo alegre , quando entrava No roubador
de Europa a luz Febea , Quando hum, e outro
corno lhe aquentava , E Flora derramava o de
Amalthea. {Lufiad. г.) = Era no mez, quando ef-
fe paftor louro , Que já guardou de Admeto o
manco gado, E abraqou convertida cm verde lou-
• ro A caufa principal de feu cuidado , Bufcava os
cornos já do branco touro , Que de Pafiphe foy
graö tempo amado. (Lob. Primuvi) Vid. Prima
vera pafa outras frazes. Vid. Mez para a lúa
Iconología.
Absalaó. Pérfido , traidor , infiel ,*rebelde , fedi-
ciofo, audaz, temerario, oufado , atrevido, arro
gante , orgulhofo, revoltofo, infeliz, mifero,m¡-
leravcl , miferrimo , defgracado , fratricida , im
pío , iniquo , perverfo , cruel , atroz , bárbaro ,
tyranno , inhumano. = De David infelice prole
avara , Que no fraterno fangue as máos mancha
ra. Do trille Ammon o torpe fratricida , Que no
tronco fatal perderá a vida. O filho de David , que
fugitivo Achou na coma o laço vingativo.
Abundancia. Copia , fertilidade, affluencia , exu
berancia : Ou Opulencia , riqueza. = Alegre ,
faul«
ABU 7
faufh, feliz y dicofa, grata, dezejada-, fufpirada,
appetecida, larga , copiofa , afflucntc , rica, opu
lenta, liberal, generofa, prodiga, munífica, pro
filfa, magnifica, ampia, valla, immenfa, pingue,
fertil , fecunda , frutifera. = Do avaro agricul
tor doce efperanqa. De Amalthea riquezas gene-
rofas. Aureos tuns, que aos mortaes o Ceo ofFre-
cer Quando-com Lionco Ceres florece. Cumu
lo de riquezas , onde avulta Quanto da terra ovaf-
to feyo occulta. ( Os antigos Poetas a figuravaô
na imagen) de huma mulher vellida de verde bor
dado de ouro, coroada de varias flores , e com a
cornucopia de Amalthea na maó direita , em ac-
сго de derramar cm terra os feus thefouros. )
Abdtre. Voraz, devorante , devorador , faminto,
ávido, carnívoro, cruel , feroz, rapiñante , infa-
cnvel, famélico, fanguinofo, cruento , fanguino-
lenro, fordido, efqualido, immundo , Caucafeo ,
rápido, veloz, ligeiro.
Academia. Lycêo , Aula, Efcola , Univerfidade.
= llluftre, infigne, preclara , famofa , celebre ,
memoravel , celebérrima , afamada , celebrada , Ín
clita, egregia, eximia, confpicua, fabia, douta,
engenhofa, fubtil , aguda , eloquente , facunda ,
diícteta, venerada, refpeitada, umbrofa, frondo-
ía, frondente. = O celebrado bofque de Acade-
шо , Onde tcm Pallas o poder fupremo. llluftre
máy de engenhos portentofos , Que fizeraó mil
leeulos famoíos. Das Caftallias Irmas fagrado af-
fento. Morada de Minerva , fabia meftra , Que
Aüetas faz da Deifica paleítra. Das profugas feien-
cias firme abrigo , Sabio bofque , onde placida
reípira Do Pindó a fubtil aura , com que infpira
Aos Vates leu furor o Déos amigo. ( A Poeíla a
perfonaliza na figura de huma Matrona vertida de
diverfas cores, femblante mageítofo, cabeqa co-
xoada de louro , na mau direita huma lima por
fcep
fceptro , e na efquerda humas coroas de louro ,
murta , e era. Scmpre fe reprefenta afícntada cm
cadeira çercada de folhas, e frutos de cedro, cy»
prefte, carvalho,e oliveira. ) Fid. Atheneo/
Acatamento. Reverencia , honra, culto , venera-
qaó , adoraqaö, refpeito. = Profundo , humilde,
reverente, obfequiofo , juíto , puro , candido, fiel,
ííncero , digno , devido , merecido , refpeitofo ,
honrofo, faCro , fagrado , religiofo , pió , fanto ,
divino, regio , fummo , alto , fupremo. = Alli
faria o Rey acatamento A quem deixou da barca
o graft governo. (Camóes) Vid. osSynonimps nos
feus lugares.
Acertó. Juizo, acordó , razaó, difcricaÖ , deftre-
za: Оц Dita, ventura, forte, felicidade, fortuna.
— Sabio, judiciofo, cauto, prudente, próvido ,
agudo, fubtil, aftuto-, deliro , engenhofo , aftu-
ciofo, difereto , maduro , profundo : feliz , fauf-
to, ditofo, afortunado, venturofo , invejado.
Acheloo. Rápido, furiofo , furibundo , impetuo-
fo, violento, effumolo , efpumante , rábido , af-
iolador , devaftador , caudalofo , horrifono , ef-
trondofo , cornígero , Hercúleo , Calydonio , Eto-
lio, Theflalico , Arcananio,.Achaico. = As ondas
Achcloidas domadas De Alcides pelas forças ex
tremadas. Do Océano, e de Thetis filho undofo,
Que a cerviz rende a Hercules famofo. O corní
gero rio que inundava Com torrente fatal , com
furia brava Da Etolia, e de Arcanania a vafta ter
ra, Mas que a Alcides cederá em dura guerra.
Acheronte. Сосу to, Eftige, Phlegetonte. = Pro
fundo, avernal, infernal, tartáreo, tenario, cene-
brofo, negro, fulfureo, tétrico, turvo, fordido,
eíqualido pútrido , corrupto , immundo , peíli-
lente , peftifero , trifte , lugubre , horrifono , hor-
rifico, horrido, horrorofo , horrivel, horrendo,
terrífico , tremendo , formidayel, eípantofo , me-
'. » donho ,
ACH 9
donho, pavoroio, temerofo. = Horrido filhoda
formofa Ceres. Sulfúreo mar do tenebrofo Jove ,
Que do ávido Charonte a barca move. A medo-
nha Acheronrica lagoa, Que o Tártaro de miferos
povôa. Para outras frazes Pid. os Synonimos fupra.
Achilles. Magnánimo, animofo , valerolo, invul-
neravel , Ínclito, illuítre, bellico , guerreiro, bel-
licolo, mavorcio, heroico, impávido, intrépido,
armipotente , poderofo , feroz , indócil , indómito,
violento , orgulhoío , arrogante, altivo, foberbo,
implacavel , inexoravel , inflexivel , indomavel ,
irado, colérico, furiofo, furibundo , enfurecido ,
bravo, impetuofo, precipitado, Grego, Thefla-
lico, Larifleo. = De Thetis, e Peleo o filho ar
dente, Que foy honra immortal da Grega gente.
De Priamo inimigo atroz , e infefto , Da trifte
Troya aííolador funefto. O magnánimo Héroe afli-
nalado , Que tres vezes na Eíh'ge foy banhado.
Do forte Hcytor intrépido homicida. Do Centau
ro Chiron famofo alumno , Caro filho da efpofa
de Neptuno. O Grego Capitaó de inviéta lança ,
Em quem a patria poz toda a efperar¡qa. = En
tre о rigor das armas retirado, Comfigo Achilles
í"ó confiderava As mortes com que cobre Marte
irado As prayas , que fanguineo o Xanto lava : Ou
porque de Brifeida privado Agamemnon o tem ,
que mais a amava, Ou porque fe entretem na do
ce pena , Que a vifta lhe cauíou de Polixena. =
A morte íente do fiel amigo Achilles, e de dor ,
e de ira infarto Já dezeja metterfe no perigo, Pa
ra de fangue fe fartar Troyano. (Ulyjf. 6. ) =
Aquelle único exemplo De fortaleza heroica , e
oufadia , Que mereceo no templo Da Fama eter
na ter perpetuo dia, O grao filho de Thetis, que
dez annos Flagello foy dos miferos Troyanos.
(Cam. Od. 8.) = Aquelle Moqo fero NaPcletro-
nia cova doutrinado Do Centauro fcvero , Cujo
Гот. I. В pei
i
lo ACO
peíto esforqado Com tutanos de tigre foy criado.
Na agua fatal menino O lava a Máy pre faga do
futuro, Para que ferro fino Na6 paíTe o pcito du
ro , Que de il mefmo a fi fe tem por muro. (Cam.
Od. to.)
Acis. Amante, amorofo , namorado , trifte, infe
liz, dcfgraçadq , mifero, invejado, transformado,
bello , gentil , formofo , mancebo , undofo , cry ftal-
lino , puro , ficulo. = De Simethis , e Fauno a
prole cara , Que à gentil Galatea namorara , E
por emulo tendo a Polifemo , Em fuas máos en-
controu o fado extremo , E em fonte converti
do inda hoje chora A bella Ninfa , que confiante
adora. .
Acometter. Invertir , arremetter, invadir , pro
vocar , arrojarfe , delafiar , irritar , infulcar : Ou
Emprender , tentar , intentar , (fegundo as fuas
diverfas accepqóes.)
Acomettimento. Provocaçaô , defafio , inverti
da, arrojo , invafaó, oppugnaqaó ,infulto,agref-
fa6. = Impávido, intrépido, deftemido , animo-
fo , valerofo, alentado, denodado , refoluto , im-
petuofo, violento, furiofo , furibundo , enfureci
do , cegó , arrojado , oufado , atrevido, temera
rio, embravecido, briofo, generofo , forte , ve
hemente, esforqado, bellico , marcial , mavorcio,
bellicofo, guerreiro. Vid. Animo, Valor fice.
Açoutar. Flagellar. = Ferir com varas , carre-
gar de aqoutes. Rafgar a carne com cruel flagel-
lo. O corpo lacerar com duros golpes. Os olios
defearnar com ferreos loros. Pungentes ferros, af-
peras cadeas, Nodofas cordas eraó de feus mem
bres Defcarnados afperrimos algozes , Que ceflaó
para ferem mais atrozes. (Balthaf. Eftaqo.)
Açoute. Flagello. = Duro, forte, afpero, afper-
rimo, acerbo, cruel, impio , tyranno , bárbaro ,
rigorofo , fanguinofo , fanguinolento , cruento ,
en-
А С R it
enfangnentado , repetido , inceflante , fréquente ,
аЯнЛю, alternado, lacerante.
Acäisolar. Refinar, purificar. = Apurar no cri-
fol o metal louro. Reftituir à natural purera O
lucido metal na fragoa accefa. O metal que a cu
bica infame adora , S ó no fogo fe apura , e fe me
mora. L
Acroceraunios. (Montes do Epiro) Sublimes ,
elevados, altos, eminentes, ex celfos , altivos, fo-
berbos , arrogantes , fragofos , afperos , afperri-
mos, fulminados. = Da fulminante mao fempre
fétidos. Do vado Epyro as afperas montanhas ,
Que fulminadas tem fempre as entranhas.
Acteon. Errante, vagabundo, fugitivo , corníge
ro, veloz, rápido , ligeiro , acelerado , arrebata
do, cariofo, incauto , transformado, devorado ,
lacerado, agrefte, cacador, infeliz , dcfgraçado ,
mi/ero, tímido , pavido. = O filho de Arilteo ,
que convertido Foy em cervo fugaz , porque atre
vido Nua a Diana vio em lynfa pura Banharfe fa
tigada da efpeflura. O incauto caqador que tranf
ormado Foy de repente em cervo fugitivo , E
dos leus mefmos caes dilacerado , Porque a La-
tonia Virgem vio lafeivo.
Ac/jcena. Lirio branco. = Fragranté, cheirofa ,
odoTofa, odorífera , candida , nivea , laftca , argén
tea, pura, carta , bella, fur mofa , illeza , intacta ,
^.'jjwginea, delicada, mimofa, grata, fuave. = Mi
mo do prado , imagem da pureza , Parto gentil
da pura Nature za. Suave encanto do lafeivo olfa
to, De caftas Ninfas odorofo ornato. Das Atticas
abeWias doce pafto, Adorno fingular de hum pei-
to caño. Flor ingrata a Cupido , e Cytherca , Que
de Flor* os imperios lifongea.
Adam. Antigo, primevo, vetulio, culpado, réo ,
incauto, imprudente, crédulo, infeliz, defgraqa-
do , mifero , miferavel , miferrimo , engañado ,
В ii nal
i± ADM
lallucinado, illuio , condefcendente, defobedien-
te, fragil. = Da humana geraçao о Pay primci-
rb, Pela íuprema Maó barro animado. Primeiro
habitador da terra inculta, Que infeliz deu aflen-
íb à efpota eftulta. Dos miferosmortaesalta cabe
ra, De todas as defgraqas trifte origem. Do dra-
gaó lifongeiroÉallucinado, Fez indelevelfeu fatal
peccado. Trifte efpofo da crédula conforte , Que
ло pomo fatal colheo a morte. Da ley luperna о
tranfgreftor primeiro, E do Ceo vingador primei
ro objefto.
Admeto. Feliz , ditofo, venturofo, immortal, Thef-
lalico. = O Theflalico Rey , que confeguira Das
Parcas efcapar à fatal ira. De Thelîalia o Monar
ca aflînalado , De quem guardara Apollo o pin
gue gado.
Admiravel, Portcntofo , maravilhoío , prodigio-
fo, eftupendo, pafmofo, aflombrofo , efpantofo ,
notavel. Vid. elles Synonimos nos feus lugares.
Adolescencia. Puberdade, juventude, mocidade.
= Ardente, férvida, audaz, oufada, atrevida, teme
raria, cega, precipitada , violenta , indómita, indó
cil , deíenfreada , liecnciofa , difloluta , inftavcl , in-
conftante, mudavel, varia, incauta, imprudente,
impróvida , arrebatada, prefumida, vaidoia , ani mo
fa, int^pida, generóla, impávida, verde, floren-
te, florida, florefeente, bella, formóla, robufta,
agil, ligeira, denodada, veloz, grata, agradavel,
leve, fácil, alegre, lafeiva. = Primavera daida-
dc, flor dos annos. Florente ardor, que a mocida
de alenta, E cm que o férvido fangue o brio aug
menta. Alegre tempo , em que as purpureas faces
Da primeira lanugem le povoaó. Ainda о louro
pêlo паб veftia Do rofado femblante a galhardia.
Aptos annos a loucos paflatempos. Leviana idade
de perigos chéa, Porque as cegas paixóes jámais
refrêa. Imprudente inimiga da velhice , Que le
van-
ADO 13
vando-Ге Го de arreólos brutos , Eftima flores ,
aborrece frutos. Vid. Mancebo , cJuventude.
(Os antigos a perfonalifavaó na figura de huma
ärgernde bello afpeóto, alegre, e rifonha, vef-
tidade varias cores em ar , e gefto pompólo , e
coroada de diverfas flores. Na maó direira lhe pu-
лЬао hum efpelho, e à efquerda hum pavaö com
a fua natural , e formofa arrogancia. Saô outros
muiros os modos, com que a antiga Poefia reprc-
fenrava a efta florente idade , como fe pode ver
em varios lugares de Ovidio. ) '
Adonis. Formofo, bello, gentil, galhardo, candi
do, niveo, purpureo, nacarado , rofado , tenro ,
númoío, delicado , engraqado , caqador , deftro ,
fígitario. = De Cynara, edeMirrha aprolebel-
h Por quem a Cypria Deofa amante anhela. Cy-
prio mancebo de belleza rara , Que em anemone
Venus transformara , Quando ao caqar as feras na
efpedura Foy de atroz javaliviöima dura. O man
cebo por Venus pranteado , E em rubicunda ane-
fwe mudado. O Moco da belleza antiga idea , _
Delicias da lafeiva Cytherea. = Adonis defean-
cadonaö temia O mais leve perigo , quando efta-
'» Entre as flores que Venus lhe colhia , E em
«yieosUfcivos membros reclinava : Com invejas
doSoWdormecia Ao brando fom do rio que paf-
^WífMaseis que hum javalí precipitado Do bel-
Ь Zangue efmalta o verde prado. (Condeflab.
Adoraçaô. Vegcraqaö, proílraqaó , genuflexaó ,
acatamento, Utria, culto , honra. = Profunda,
«vel№tc , rendida , obediente , fubmifla , obfe-
quiofa, religiofa, digna, juila , devida , mereci
da, refpeitofiy humilde, fervorofa, devota, cor
dal, intima, fiel, candida , fincera , tributaria,
celeite, divina. Fid. os Synonimos fupra.
Adorar. Venerar, orar , refpeitar , proftrarfe. =
Rende: veneraqaó , tributar cultos. Preftar hon
ra
14 ADO
ra dcvida AO Decs fupremo , E fempre offcrecer-
lhe obfequio extremo. Offrecer facrificio à Di-
vindade, E feja o humilde peito o grato incenfo.
A Deos adore a grata creatura Com dobrado joe-
lho , com fé pura. Tributar ao Scnhor obfequio
fumo, E fejaó oraçôes o digno fumo. (Chagas.)
Adorno. Ornato, ornamento, cnfeite,alinho , con
certo, adereqo, gala , apparato , pompa. = Ri
co, preciofo, magnifico , cuftofo , luzido, efplen-
dido, fumptuofo, pompofo, foberbo , nobre, in-
íígne , vaö , vaidofo , defvanecido , raro , lingular
novo, eftranho, defufado, infolito, extraordina
rio, alegre, viftofo, feftivo, folemne, regio, real,
mageftofo, ambiciofo, arrogante , diltincto , de
cente, digno, proprio, devido, brilhante, reful
gente, áureo, luminofo, lucido , efpecial , efpe-
ciofo , particular , inimitavel , profufo , liberal ,
prodigo, inextimavcl. = Das ricas veftes a fober-
ba gala » Dos cabellos a pompa luminofa , Que
das eltrellas o eíplcndor iguala. Brilha o candido
pcito matizado Dos rayos que femea o Ceo dou-
rado. Do gentil corpo o refulgente ornato Dos
Ceos abate o lucido apparato. Quanta riqueza a
terra defentranha , Dos cabellos lhe adorna a pom
pa eítranha. A immenfa luz , que lanqa o niveo
feyo, Da villa he fufpenfaó , da mente enleyo.
Adversario. Contrario , inimigo , emulo , com«
petidor , rival , antagoniíla , oppofitor. Para os
epithetos , с frazes Vid. Inimigo , e alguns dos
Synonimos fupra.
Adversidade. Defgraqa , infortunio , infelicidade,
defventura , calamidade , tribulacaó , trabalhos.
= Dura, acerba, afpera, afpcrrima, fatal, gra
ve , laftimofa , lamentavel , calamitofa , funefta ,
cruel, atroz, tyranna, mifera , miferavel , mifer-
rima, fubita , improvifa , repentina , inopinada ,
inefpcrada , impenfada , intoleravcl , infoportavel,
in-
A D U ij
infoffrivel, extrema , incómparavcl , rara, eftra-
nha, fingular. = Fatal influxo de maligna eltrcl-
la , Que da razaó as forqis atropella. Inclemen
cia fatal do inicjuo fado. Da forte adverfa os bar
baros revezes. Da inconftante fortuna o duro af-
peffco. Para outras frazes Fid. Fortuna Adver
sa , e os Synonimos fupra.
Adultera. Torpe , lafciva , obfcena , impura ,
faifa , infiel , perjura , pérfida , infida , desleal ,
occulta, fecreta, nocturna, furtiva, vil, infame,
nefanda, abominavel , nefaria , deteftavel , odio-
fa, execranda. = Do Déos vendado infame ado
radora , Ao leico conjugal torpe traidora. Ñas
chammas de Cupido ardente peito , Que do thala-
mo rompe o laqo eftrcito. Infiel violadora da di
vina Fé marital que a ley fuperna enfina. Nos fur
tos da nefanda Cytherea Deftra conforte \ quebra
o pacto ellreito , £ com fordido amor reparte o
leito.
Adulterio. Os epithetos , e frazes tirem-fe de
Adultera , de Lascivia , e de outros feme-
lhantes termos.
Advogado. Patrono. = Sollicito , diligente, cau
to, previfto, fagaz, aftuto , fubtil, engenhofo ,
labio, douto, eloquente, facundo, perito, forte,
perfuafivo, vehemente, invenciveí, infuperavel ,
viótoriofo, illuíl re, celebre , famofo , a Afamado , fa-
migerado, celebrado, celebérrimo, egregio, exi
mio, fiel, zelofo , prudente. = Da juila Aftrea
defenfor famofo , Na paleftra do Foro viótoriofo.
Protector da innocencia perfeguida. Cultor das
Tantas leys que ama a juftiça, Inimigo da ford ida
cubiça. Efpirito que acclama a fabia Aftrea , Dos
Tullios, e Demofthenes idea. Vid. Eloquente,
Orador , Cicero , Demosthenes &c.
Afago. Mimo , carinho , caricias , meiguice. —
Candido, innocente, finecro, dolofo, fraudulcn
i6 ÄFF
to , pérfido, traidor, fementido, fallaz, engaño-
fo, engañador, íimulado, fingido , doce, fu ave ,
terno , grato, jucuncro , amante , amorofo , affe-
£tuofó ,attrací:ivo , encantador, materno, car inho-
fo , feminil. = Doce encanto das Circes fraudu
lentas. Do peito feminil veneno oceulto, Fataes
filadas do traidor Cupido , Quanto mais cerno ,
mais enfurecido. Forqa qué abranda peitos dia
mantinos , Armas que rendem coraqoes ferinos.
Dcroonftraqaó de candida amifade. Mudas vozes
que irifpira o terno afFcclro , Doce lifonja do q,ue-
rido objefto. Dos afagos a candida innocencia He
linguagem do amor , d alma eloquencia.^iW. A mor.
Affabilidape. Benignidade , beneficencia , hu-
manidade , urbanidade. = Rara , Angular , ama-
vel, cara, terna, finve, grata, doce , agradayel ,
branda , conquiftadora , encantadora, attracbiya ,
alegre, rifonhi, obfequiola, officiola, afFeóhuoía,
benigna, nobre, generofa. = Artificio fagaz , que
tudo rende, E com poder adivo He da ama po
pular forte attraûivo. Artes com que a benigna
Mage (lade Dos coraqóes conquifta a liberdade.
■(Os amigos afiguravao naimagem de huma don-
zella de iemblante fuave , e rilonho , e veftida de
hum branco veo tranfparente. Adornavaó-lhe a
cabeça de varias flores , e na таб direita lhe punhaó
humarofa, antigo íymbolo da affabilidade entre os
Egypcios, como prova Pierio. )
Affamado. Famofo , celebre , celebérrimo , affi-
nalado , celebrado , infigne , illuílre , egregio ,
confpicuo , eximio , ínclito , notavcl. = De il-
lu It res feitos obrador famofo , Que no univerlo
fazeccogloriofo. Varao que exalta a Fama, o mun
do admira , E dos Vates acclama a eterna lira. Eter
no Heróe, cujo alto nome auguílo Lá retumba no
clima do Fndio adufto. Se podera no mundo re-
parcirfe O feu nome immortal, que Heróe o accla
ma,
A F F г7
ma, Delle formara mil heróes a Fama. Fid. Не
кое , е os Synonimos fupr^a.
Агтесто. Affeicaó , amor , am i fade , benevolen
cia. Para os epithetos , с frazes Fid. os Synoni
mos fupra.
Affronta. Aggravo, contumelia , injuria , vitu
perio, deshonra, opprobrio , improperio , igno
minia, = Grave, atroz, torpe, vil, infame, in
digna , contumeliofa , agravante , in juriofa , calum-
niofa, afpera , picante , mordaz , petulante , 'au
daz, atrevida , infolente , maligna , ruftica , ple-
Ъеа , odiofa , nefanda . deteftavel , abominavel ,
execranda, intoleravel, infofFrivel.
Aft-ugehtar. Expulfar, expellir, desbaratar, re-
chaçar. = Obrigar à fúgida vergonhofa A força
do inimigo temerofa. Com impeto violento, e de
nodado Por em fuga veloz ao campo armado. A
furia adverfa já defanimada Conftranger a fúgida
atropellada.
Africa. Libia, Getulia, Numidia. = Vafla, bar
bara , fera , inculta , feroz , monftrifera , monf-
truofa, árida, tórrida, aedente , feca , abrazada,
aduíh, fequiofa, inculta, deferta , arenofa , pér
fida, fértil, abundante, frutifera, rica, opulenta,
bcVica, bclligera , bcllicofa , armígera , marcial ,
mavorcia, guerreira, peftillente, peftifera, Mar-
xnarica , Púnica , Garamantica. = O Marmarico
clima que mais fente Do flamigero Febo o rayo
ardente. Fecunda máy de monftros horrorofos.
Arida habkaçaô de gente fera , E onde a pefte
fata\tyranna impera. Peninfula a mayor do terreo
globo, Do execrando Profeta adoradora. Valla Re-
gîaô que de Afro o nome toma , Emula amiga da
triunfante Roma. (Os amigos a reprefentavaó na
figura de huma mulher negra , e nua , com huma
cabeqa de elefante por capacete. Punhaó-lhe na
maó direita hum efeorpiaó , e na efquerda huma
Тт. I. С cor
i 8

mas medalhas fe acha tambem montada fobre hum


1еаб.)
Agamemnon. Bellico , belligero , bellicoío , ma
vorcio , guerreiro , vingador , ínclito , illuftre ,
famofo , infigne , celebre , celebrado , celebérri
mo , valcrofo , alentado , animólo , conltante , pru
dente, impávido , deftemido , intrépido , audaz ,

rioío , triunfante. = De Atreo o filho inviéro ,


horror de Troya. De Meneláo o irmaó efclareci-
do, Dos Frigios efquadróes rayo temido. De My-
cenas o Rey , honra de Marte, Que levanrou com
animo invencivel Ñas Troyanas muralhas o estan
darte. Da Grega gente o Capitaô fupremo , Do
Troyano poder flagello extremo. Trifte eípofo
da torpe Clitcmneftra , Victima infaufta do ne
fando Egyftho.
Aganippe. Hippocrene , Caballina. = Pieria, Fe
bea, Apollinea, Deifica , Caítalia , Aonia , Par-
nafea, Permeflea, Heliconia, Pegafea , Beotica ,
clara, pura, cryftallina, fonora , canora , fubril ,
frefea, amena, inexhaufta, perenne , facra, vene
rada, adorada. = Sabia corrente , a Apollo con-
fagrada, E de fombra laurigera copada. Fonte do
alado Pégalo nafeida, Que aos Poetas difpenfa im-
• mortal vida. Beotico licor, que a mente inflama ,
Quando Febonos Vates o derrama. Heliconia cór
reme defpedida , Do Gorgoneo cavallo produzi-
da. Gratas aguas às Deofas do Parnafo, Liquidas
filhas do veloz Pegáfo. = No cume do Parnafo ,
duro monte, De filveftre arvoredo rodeado, Naf-
ce huma cryftallina, e clara fonte , Donde hum
manfo ribeiro derivado Por cima de alvas pedras
brandamente Vay correndo fuave, e foeegadö. O
murmurar das ondas excellente Os paila ros ex с it.;,
que cantando Faaem o verde monte mais conten
te.
AGO 19
■te. Taô claras vaô as aguas caminhando , Que no
funjo as pcdrinhas delicadas Sc pódem huma, e
huma eftar contando ôcc. ( Cam. Eclog. 7. ) Vid.
HippocRENE , Caballina &c.
Ago a. Lynfa. = Pura , clara , limpa , nitida, ar
géntea, cry ítallina , nivea , nevada, gélida , fina ,
rranfparente, fria , frefca , vitrea , perenne , fuc-
cefliva, córreme, arrebatada, veloz , ligeira, rá
pida , vagabunda , errante , fugitiva , placida ,
tranquilla, lerena, focegada, del caneada, quieta,
círagnada, paludofa, preguiqofa, inerte, ocióla ,
entorpecida, tarda, lenta, manía, limofa , lodo-
fa, lutea, lutulcnta , immunda , efqualida , cor
rupta, fordida, impura, pútrida, túrbida, fétida,
viva, fonora , canora, fuíTurrantc , murmurante ,
efpumofif efpumante. = O gélido licor contra»
rio ao fogo. Das entranhas da terra puro fangue.
Cry liai córreme , liquido elemento. Acelerado hu
mor, que da montanha Defpedido a fecunda ter
ra banha. O licor em que a fonte fe delata, E ve
loz pelos campos fe dilata. = Agoas que pendu-
radas defta altura Cahis fobre penedos descuida
das , Aonde em branca efeuma levantadas OíFen-
didas mottrais mais formofura. Se achais efla du
lcía taó fegura , Para que porfiáis , agoas canqa-
duï Porque паб eftais jádefenganadas, Vendo ef-
Л rocha cada vez mais dura? (Lob.Primav.) Vid.
Fonte, e Río.
Agonía (da morte.) Formidavel, terrifica , efpan-
tofa, horroroía , hórrida , horrivel , horrenda , hor-
ñbea, pavorofa, temeroia, extrema, ultima, fa
tal, funefta, mortal, mortífera, penofa, cuitóla,
sacioft, atormentadora, dura, acerba, al pera, at
perr/ma, violenta. = Fatal arranco d'alma fugi
tiva. Das potencias vitaes deliquio extremo. Dos
miferos mortaes termo efpantofo , Luta cruel ,
combate teaaerofe. Da miferavel vida ultimo tran-
C ü ce.
so AGO
ce. Exhalaçaô dos últimos fufpiros. D'alma ve
loz excrema defpedida. (Outras frazes bu fquem-íe
em Morte. )
Agosto. Frugífero , abundante , liberal , opulen
to, rico, fértil, fecundo, prodigo, árido, arden-
te , tórrido , calido , adulto , férvido , feco , Tequio •
fo , calmofo, rábido , inclemente , maléfico , ma
ligno , inerte , ociofo. = O mez que fe honra com
Cd arco nome, E em que o férvido Ceo tudo con-
fome. Mcz grato ao lavrador , util emprego Das
curvas armas que inventara Ceres. Fecundo mez
das liberaes efpigas, Que paga6 ao camponez du
ras fadigas. Mez amador da trigone celelte, Que
o fidereo Leaó da terra afafta. Vid, Mez para a fuá
Iconología. . »
Agourar. Augurar, vaticinar, predizer. = Ma-
. nifeftar dos fados os fegredos. Patentear recóndi
tos futuros. As entranhas inquire , obferva o can
to , Dos facros touros , das prefagas aves E. <io
fecreto fado arcanos graves Sabio defeobre com
eftranho efpanto. Corre a fatal cortina dos futir-
• ros , E os oceultos deftinos faz patentes.
Agoureiro. Augure, e Augur. = Fatidico , pre-
.uvifto, previdente, prefago, indagador, pefquiza-
dor, inveftigador , efpeculador, profetico, fabio,
perito , follicito , diligente , vigilante , observa
dor, facro, Deifico , divino, inflamado. = O pro
fetico interprete dos Fados , A quem os mefmos
aftros obedecem , Moftrando feus arcanos , que
apparecem Ñas entranbas dos brutos immolados.
A's recónditas leys, que a urnaefeonde Do defti-
no fatal, fabio refponde.
Agouro. Augurio, prefagio, vaticinio, aufpicio ,
annuncio. = Fatidico , prefago, profetico, fatal,
alegre, faufto, feliz, ditofo, ven turofo, de fe jad o,
efperado, profpero, benéfico, trifle, fuñe fto, lu
gubre, infauílo, finiftro, adverfo , maligno ,-ef-
pan
A G R 2i
■pantofo, formidavel, temerofo, terrífico, pavo-
xofo , horrífico , borrorofo , certo , verdadeiro ,
verídico, infallivel , vaó , mentirofo , fallaz, en-
ganofo , engañador, fraudulento , fagaz , afluto ,
- incerto , dubio , duvidofo , ambiguo , perplexo.
= Temerofa lingualem dos Profetas , Que dos
Fados prediz as leysTecretas. Dos Fados immor-
taes oceulto avifo , Que do Agoureiro na pericia
тага Os futuros recónditos declara.
Acradavel. Grato , amavel,jucundo,attrac"tivo,
recreativo, fuave, aprazivel, caro, doce.
Agradecer. Gratificar, correfpondcr. = Grato re-
conhecer o beneficio. Pagar com gratidaó a regia
graqa. Publicar o favor agradecido, er Em quan-
to illuftrar Febo a mortal gente , E de aftros fe
adornar o Cco luzente, Ha de viver na terra agra
decida A memoria da graqa recebida. Em quan-
to me animar a breve vida O efpirito vital , teus
beneficios Viveráó em minha alma agradecida.
Ñas correntes já mais do torpe Lethes verás mi
nha memoria fubmergida. Graqas te rendaó fem-
pre os Ceos propicios, Elles te dem o galardao
devido ( Já que cu naó pofio) a tantos beneficios.
Nao morreráó comigo os infinitos Favores, com
que efta alma cativafte , Que quando a vida a
agradecer паб baile , Eternos viveráó cm meus
eicTitos. (Bahia) Fid. Sempre.
Agradecimento. Gratidaó , gratificaçaô , reco-
nhecitnento , correfpondcncia , recompenfa. = Vi
vo, grande, extremofo , exceffivo, digno, judo , de-
v\do , completo , merecido , intimo , cord с al ,
limpies , candido , fincero , fiel , fido , ardente,
fervoroíoy obfequiofo, perpetuo, continuo, affi-
duo, perenne, eterno , fucceflivo, inextincto, ín
flele vel , publico, notorio, confiante, nobre , ge-
ncrofo, honrado, pobre, humilde, tenue, curto,
indigno, icve. = A memoria da graça recebida.
Da
22 A G R
Da merce o retorno generólo. Do beneficio no-
bre recompenfa. Indelevel lembranqa dos favores.
Agrado. Gofto, prazer, contentamento : Ou Be
neplácito , approvaqaó , fatisfaqaö , vontade:<?«
Graqa , valimento , privanqa , amifade. = Efpe-
cial, particular, Angular, raro , diftin£fco, novo,
exrremofo, extremado, benevolo, benéfico, pro
picio, benigno, affavel, doce, fuave, grato, ter-
no , carinhofo , attra&ivo , alegre , rifonho , podc-
rofo , cortezaó, urbano.
Agricultor. Lavrador, agrícola, camponez, co
lono. = SoíFredor, paciente, incancavel , labo
río fo , operofo , follicito , diligente , vigilante ,
attento , cuidadofo , defvelado , próvido , induf-
triofo, robufto, duro, ruftico, agrefte , hirfato,
horrido, inculto, canqado, fuado , fatigado, po
bre, mifero, miferavel , miferrimo , infeliz , ávi
do, avaro, avarento, ambiciólo. — Sollicito cul
tor de avara terra, Cuja riqueza mifera fe encer-
ra Na curva fouce , no robufto arado , Que fuf-
tento lhe da trifte, e canqado. Sagaz obfervador
das leys do anno. Ambiciofo dos bens que a terra
cria. Avarento cultor , que com ufura O premio
eípera da fadiga dura.
Agricultura. Fértil , féconda , frutifera, agra
decida, liberal, generóla, rica, opulenta, abun
dante, pingue, fruétuofa, provida, util, neceffa-
ria , proveitofa, nobre , induftriofa , (imples, in
nocente. = Dos campos a follicita cultura , De
Ceres, e Pomona util defvelo, Da vil inercia af-
perrimo flagelo. Das folidas riquezas inventora ,
Dos primeiros mortaes Filofefia , De frutos.*bun-
dantes creadora. De lucros innocentes medianei-
ra, Edo nafcente mundo arte primeira. Arte que
as artes todas alimenta, E que vaidofa nobre ori-
ge oftenta. De immenfos vegetantes m£y fecun
da , Que com prodiga maó a terra inundi. Dos
Mo
AGU 25
Monircas primeirosdo Univerio Gloriofa occupa-
cjó, ftdiga illuftre , Que lhcs dava poder , rique-
га, с luftre. Attalo , e Cyro em foberano mando
Mincamais fones , e fataes fe viraó Contra feus
mimigos, fenaó quando Co' férreo arado o fcep-
tro confundiraó. Dos Serrócs , e Gamillos triun
fadores, Dos Lentulos, Pis6es , e Fabios gloria ,
Que da vetulia Roma honra a memoria.
Agudeza. Engenho , perfpicacia , viveza, habili-
diáe, vivacidade , fagacidade, aftucia , efperteza,
fubtileza : Ou Chifte, argucia , dito, conceito. —
Rara, Angular, peregrina , pafmofa , admiravel ,
prodigiofa, maravilhofa, portentoía , inimitavel ,
incomparavel , exquifita, fina, viva, penetrante ,
delicada, fublimc , alta, extraordinaria , eminen
te, perfpicaz , engenhofa , fubtil , fagaz , aftuta ,
ptompta, lepida , jocofa , faceta , picante , mor
daz, fatyrica , equivoca , fentcnciofa, conceituo-
f*,arguta , aguda. = De vivo engenho delicado
aeume. De mente aguda perfpicazcs luzes. De jui-
20 fubtil parto engenhofo. Vea inexhaufta defub-
tís conceitos. Vid, Engenho.
Aguia. Alta, fublime, elevada, remontada, regia,
generofa, altiva, foberba, rápida, veloz, ligeira,
«elevada, altivolante , feroz , indómita , valente,
lübufta, rapiñante, guerreira, impávida, intrépi
da, Bamigera, carnívora. — Alta Princeza do vo
latil povo. Ave imperiofa , de animo arrogante ,
Menlageira dos rayos do Tonante. Guarda das ar
row, com que efpanta a terra Jove, quando aos
morues declara guerra. Prompta miniftra da Vul-
caniicbama, Com que Jove indignado о mundo
inflama. Da aerea regiaó feroz pirata , Que os
émulos alados desbarata. Do Troyano mancebo
roubadora, Do ardente Febo audaz exploradora.
Ajax. Telamonio , Salaminio , forte , esforqado ,
vaJcme, valerofo, animólo, altivo, foberbo, vio
len-
24 ALA
lento , precipitado , impetuofo , arrojado , arró
game, audaz, infano , furiol'o , furibundo , enfu
recido, frenético, louco, irado , colérico , impa
ciente. =■ De Telamón o 61ho altivo , e forte ,
Contra os Troyanos rayo de Mavorte. Do deltro
Uly Oes emulo foberbo Sobre as armas de Achil
les já extinto , Mas fendo dadas ao rival facundo,
Trefpafloufe a fi rnefmo furibundo, E foy muda
do em lugubre jacinto. OGrego Capitaö queen-
louquecera, Porque cm facundia UlyfTes o vence
rá. O Telamonio Heróe que fó vencido Foy das
artes de Ulyffes fementido. O forte Grego que
embraçava armado Efcudo fete vezes reforqado.
Ajax (Filho de Oileo) Sacrilego, torpe , lafeivo,
obfeeno, impuro, impío, nefando, abominavel ,
deteftavel , execrando , nefario , infolentc , mal
vado, iniquo , fulminado , abrazado , naufrago,
fubmergido. = Violador de Caflandra no fagrado
Templo à filha de Jove dedicado. Da Locra gen
te o torpe Rey malvado, Por Pallas vingativa ful
minado.
Alabastro. Marmóreo, candido, niveo, nevado,,
laclreo, puro , folido , tranfparente, diafano, luci
do, luminofo, luzente, refulgente , lifo , lu firo-
fo, raro, Angular, exquillto, peregrino, precio-
fo, maculofo, maculado , manchado , matizado ,
colorido, pallido , pintado. Eftas fao as di ve rías
cores que lhe <lá Piinio.
Alambre. Electro. = Aureo, louro, flavo, pal
lido, fulgido, lucido, brilhante, luminofo, tranf
parente , refulgente, diafano, claro, luzente , attra
ctive, magnetizo» lacrimofo, gelado , condenfa-
do. = Lagrimas dasirmás de Meleagro , NoGe-
phifide lago derramadas. Veja-fe a fabula cm Ovi
dio.
Alarde. Oílentaqa6, pompa, faufto, vaidade, def-
vanecimento , jactancia , altivez , foberba , arro
gan
A L'G 35
gauciaffegundo as varias accepçôes) = Va6 , lou-
co,infano , temerario , imperiofo , prefumido ,
preíumptuofo , audaz, oufado, atrevido, arroganre ,
¿tivo , foberbo , vaidofo, defvanecido , jaebneio-
ib, pompofo, ambiciólo. Fid. nos feus lugares os
Synonimos lupra, -,
Alceítes. Amante, amorofa , fida, fiel , extremo-
fa, generofa , fina , illuftre , famofe , terna. =s Do
Tbe/Talico Admeto a amante efpofa , Que fc ofFre-
cco por elle ao Fado extremo , E por Alcides com
valor fupremo Roubada toy à Eftyge tencbrofa.
Alcmena. Grega , illuftre, ínclita , celebre, bel
li', formóla , feliz , ditofa, Hercúlea , ¡Iludida , en
gañada, famofa. = Illuftre máy do valerofo Alci-
dfs. De AmphitryaÖ a efpofa generofa.
Alcyoneo. Agigantado , deforme , enorme , mem
brudo, reforjado , forçofo , valente , famofo , afFa-
mado, celebre , celebrado , celebérrimo , audaz,
oufado, atrevido, fediciofo, turbulento, mifero ,
infeliz. = O Gigante feroz que contra Jove Aju-
dando outros Deoles , guerra move. O Gigante por
Pallas defpenhado Lá do globo de Fcbo lumino-
fo,Quefby depois por Hercules famofo Em peda
mos crueis dilacerado. (Bacellar.)
Aldea. Ruftica, agrette, pobre , humilde , abje-
&a, mifera , miferavel , miferrima , vil , fordida ,
rude , ignota , defconhecida , deferta , pacifica ,
innocente, quieta, alegre, fimples, finecra , pla
cida, tranquilla, focegada. = Domontanhez paf-
wr caras delicias. Do mifero Aldcaö amada pa
lm. Habitacaó da plebe camponeza, Da paz afy-
b, da innocencia abrigo. Miferrima morada , on
de a роЬгегл, Dos coftumes a candida inteireza,
Da fàngada vida a humilde forte Alegres vivem,
mais que o tau ft o em Corte.
Alecto. Tartárea, Cocytia,Eftigia , avernal, in
ternai , Acherontica , terrifica , horrífica , tremen-
lom.L D da,
аб ALE
da, horrenda, terrivel, horrivel , temerofa , hör«
rorofa, hórrida , tétrica, formidavel , efpantofa ,
medonha , furioia , furibunda , enfurecida , em
bravecida, fanguinofa , fanguinolenta , cruenta,
turbulenta , fediciofa , tumultuofa, infidiofa , cruel,
atroz, feroz. = Cocytia Virgem , de Plutaó mi-
niftra, Que à difcordia cruel armas mini ft ra. Tor
pe irmá de Tifiphone, e Megera , Que com te-
trica fronte, horrenda , e fera , Toucada de tor
pentes, e de aqoite Armada a dextra , chammas
vomitando, Dos negros olhos rayos fuzilando, Dct-
xa do Averno a fempiterna noite , E vem à terra
provocar tumultos , Traiq6es nefandas , hórridos
infultos. Da noite , e de Acheronte a filha impía,
Que infana move a bellica porfía. = Eis que a
foberba filha de Acheronte, Rompendo fumo,já
- feroz fahia Da cova opaca de hum fulfureo mon-
, te i Com torcidas ferpentes encobria Em lugar de
cabello a horrenda fronte ; Os olhos rogo , e со'
foprar violento Lanqava a boca venenofo alentó.
(Ulyßp.^.) = Em divtrfas imagens fe transfor
ma, Ê, em frontes de tremenda catadura, Serpen
tes de medonho afpefto , e forma Brotando fem-
pre eftá a atroz figura : Monftro que ama furiofo
infultos, guerra, Traiqóes , e quanto mal o mundo
encerra. Fid. Furias.
Alegría. Prazer , jubilo , gozo , contentamento ,
gofio. = Grande , fumma , exceffiva , extremó
la, feftiva, nova, rara, Ungular, diftinéta, ínfo-
lita, eílranha, extraordinaria, exuberante, doce,
fuave, cara, grata, jucunda , aprafivel , amavel ,
fubita, repentina, improvifa, inopinada , impen-
fada , infperada , breve , leve , tranfitoria , momen
tánea, ¡nftantanea, fugaz, fugitiva, inconftante,
mudavel, inítavel , apparente, fallaz , engañado
ra , enganofa , vä , mentirofa , faifa , fingida , frau
dulenta, fementida, louca, fatua, infana , defor-
ALE 27
denada, defmedida, defconccrtada , imprudente,
modeíla, honeita, compofta, grave, ferena, pla
cea, tranquilla, dezejada, eíperada , fufpirada ,
jppetecida. = De alma tranquilla doce movi-
mento , Que o coraqaó dilata em novo alentó.
Nunciadedor, prognoftico de pranto. Da trifte-
za funefta precurfora. Dos mortaes peitos imán
attractive Do mundo engañador breve deleite.
(Os Poetas a reprefentaó na figura de huma for-
moiá,e rifonha donzella , vellida de branco, co
reada de diverfas flores , e danqando em bum pra-
¿0. Na maó direita lhe poem hum vafo cryftalli-
яо de vinho, с na efquerda huma grande taqa de
ouro.)
Aleivosia. Perfidia, infidelidade, traiqaó. = Vil,
infame, torpe, proterva, enorme , nefanda , nefa
ria, infanda, execranda, abominavel, deteítavcl,
eftranha , inaudita", clara, manifeíta, patente, fe-
creta, occulta , fraudulenta, dolofa, traidora, fí-
mulada, iniqua , hórrida, horrorofa, odiofa, mal
vada, impía , pérfida, infidiofa , inhumana , bar
bara, maligna. = Infame violaçaô dafédevida}
Execranda traidora da amifade. Affronta as leys da
candida amifade. Fid. os Synonimos fupra.
Alentado. Esforqado, vigorofo, animofo , vale-
rofo, forte, valente, magnánimo, briolo , impá
vido, intrépido, oufado, atrevido , deftemido. =
Animo que лаб cede ao mefmo Marte. Briofo ñas
pileftras de Bellona. Para altos feitos coracaö naf-
àdo, Nos perigos de Marte deftemido. Alma
<\uenaó conhece o torpe medo , Cujo invencivel
fortnidavel braco He do rayo veloz proprio arre
medo. Fid. Capitaó , Héroe , Soldado , с
*lguns dos Synonimos fupra.
Alentó. Animo, esforqo, valor , brio , valentía ,
magnanimidade , intrepidez, oufadia, generofida-
de. = Impávido , deftemido , illuftrc , altivo ,
D ii fo:
28 ALE
fobeibo, bellicofo, bellico, belligero, marcial ,
mavorcio, guerreiro, invicto, invencivel, heroi
co. Vid. Animo, e Valor.
Alentó. Efpirico, vida, força, robuftez , vi
gor, refpiracaG. = Vital, vivificante, vivifico ,
animado, vigorólo, robufto, forte. Vid. Vida.
Alexandre. Grande, forte, valerofo , esforqado,
alentado, animofo, ínclito, infigne , illuftre , in
trépido, impávido, invicto, infuperavel , inven
civel , immortal , eterno , magnánimo , famofo ,
celebérrimo, ambiciofo, generofo , belligérante,
armipotente, belligero, mavorcio, bellico, belli
cofo , guerreiro , formidavel , terrífico , audaz ,
oufado , maravilhofo , portentofo , prodigiofo ,.me-
moravcl , heroico , Macedonio , dcbellador , aííol-
lador, devaltador, temido , tremendo, viétorio-
fo, triunfador, triunfante, opulento, fumptuofo,
magnifico , munífico , foberbo , altivo. = O Fi-
lho de Filippe efclarecido , Do fubjugado mun
do horror, e efpanto. O mancebo Pelieo , gloria
de Marte , Com quem Jove da terra o imperio
parte. O Grego Rey de infuperavel brio , Que
debellara o imperio de Dario. O Monarca de cf-
p ¡ritos profundos, Que quando a terra toda invi
cto o acclama , Trilles avaras lagrimas derrama,
Porque à fuá ambiqao faltaó mais mundos. = ü
Macedonio Rey , que por derrotas 'Eíiranhas , e
por mares nunca arados Até as regióes ultimas
ignotas Ambiciofo levou tantos loldados : Solda
dos que por vias taó remotas , Do intereíTe da glo
ria fó levados , Quafi que fujeitaraó quanto en-
cerra O vaftiífimo circulo da terra.
Algoz. Verdugo , carnifice. = Cruel, impio, bár
baro, duro, férreo, tyranno, inhumano , atroz ,
feroz, cruento, fanguinolcnto , fanguinofo,inex-
oraveí , implacavel , inflexivel, infenfivel , terrí
fico, horrífico , horrivcl , terrivel , horrendo , tre
men:
ALI 29
mendo . horrorofo , tcmerofo , horrido , afpero ,
afpcrrimo , acerbo, tétrico , pavoroío , formida-
vW, efpantolo , medonho , torpe , enorme, fatal,
Anelto, mortífero , vil , infame. = Horrido vin'-
gador da jufta Altrea. Da jultiqa miniltro fangui-
nofo. Miniftro a cuja villa enfurecida Palpita o
coracaó, gela-fe o fangue Do vil ladraô, do pér
fido homicida. Innocente homicida dos iniquos.
Alicerse. Fundamento , bafe. = Marmóreo, fo-
lido , profundo , firme , feguro , eltavel , cont
raire, perpetuo, eterno.
Alimento. Suftento , mantimento , nutrimento.
= Vital, neceffario , precifo , grato , jucundo ,
Abordo, fuave, doce, faudavel, falutirero, lau
to, profufo, copiofo , abundante, parco, tenue,
moderado, fobrio, innocente , Gmplcs , nocivo ,
infcnfb, mortífero, perniciofo , ingrato, injucun-
do, afpero, duro, ruftico , acerbo , vil , mendi
gado, mifero. = Suave refeicao das tenues for
ças &c.
Alivio. Confolaqao , lenitivo , focego , defeanco.
= Dezejado, fufpirado, appetccido, caro, ama-
vcl, grato, jucundo, doce, fuave, piedofo , be
nigno, placido, tranquillo. = Do trabalho fua
ve lenitivo. Benigna remiflaó da pena acerba.
Doce calma das almas fluctuantes. Do moribun
do peito novo alentó.
Alm&. Efpirito. = Cclefte, divina , etherea , im
mortal, eterna, perpetua, incortuptivel , indivi-
fivc\, defvelada, follicita , vigilante , incanqavel
íubúí, fagaz, albita , engenhofa , indultriola , ope-
Jofa , \aboriofa , motora , vivificante , veloz , li-
geira, incomprehenfivel, jnefFavel, inexplicavel ,
maravilhofa y admiravcl, prodigiofa, portentofa ,
palmofa. = Divino aflopro , do Creador imr.gem,
Fonte perenne da caduca vida. Do efpirito vital
etherea origem. lllultre filha da Deidade eterna ,
jo ALP
Qui o microcofmo provida governa. Das feien-
cias fubt.il indagadora. Da luz cele lté rayo deri
vado.
Alpes. Fragofos , afperos , afperrimos , acerbos ,
alcantilados, altos , (ublimes , eminentes , intra-
cbveis, impenetraveis , inacceffiveis , loberbos,
altivos, arrogantes , excelfos , aerios , ethereos ,
hórridos, defertos, nebulofos, nevados, gelados,
- frios , gélidos , nimbólos , encanecidos , ventólos.
— As Alpeftres montanhas, que dcefcuros Nebu
lofos vapores coroadas , Da Italia faó innaccefii-
veis muros. Alpinas rochas , ferras penduradas,
Nunca da agreíleCeres cultivadas. Doenregclado
invernó firme aílento, Patria horrorofa de impla-
cavel vento. Montanhas que de nevé outras fuf-
tentaó, E com o Olympo alta foberba oítentaó.
Confinantes do Ceo , quedefafiaó Das mcfmasnu-
vens o fublime afiento. Hórridas penedias já cal
cadas Do invicto pé do Didador Romano. FU-
Monte, e Olympo.
Alpheo. Vago, errante , vagabundo, prófugo, fu
gitivo, foralreiro, peregrino, eftranho, amante,
amorofo, anciofo , veloz, rápido, acelerado , oc-
culto, eicondido, fubterraneo, Siçulo, Siciliano.
= O caçador Alpheo mudado em no Por impe
rio da filha de Latona. Amante infeparavel de
Arethufa. O rio que feguindo a Ninfa cfquiva ,
Deila goza em Sicilia o doce affecto. De Elidiao
veloz rio namorado, Que roubou de Arethula o
fino agrado.
Altar. Ara. = Sacro , divino , tremendo , adora*
do , venerado , rcfpeitado , fagrado , inviolavel ,
incenqado , fanto , religiofo , feftivo , folemne ,
marmóreo, preciofo, fumptuofo , magnifico, au-
gufto, votivo, brilhante, luminofo, ardente, lu*
zente, refulgente , fcintillante, radiante, pingue,
fumofo. = Sacro lugar de dignos holocauílos.
De
ALT 3,
De altas Deidades adorado aflento. Venerando lu
gar, em que abundantes Votivas oblaqöes , luzes
bn/nantes , Aromáticos fumos , culto diño Daó
|¿oria ¿o Numen immortal, divino. De pingues
fouros derramado fangue Tinge o fumofo altar, vi-
çofas flores Augmentaó os Panchaicos odores.
(Bacellar.)
Alterar. Mudar, transformar , tranftornar : Ou
Turbar, irritar, perturbar, innovar , perverter ,
corromper , commover , amotinar , conturbar ,
confundir , ( fegundo as fuas diverfas accepqóes. )
Altercaçaô. Porfía, impugnacaó , difputa , con-
renda , duvida, controverfia, queftao : Ou Corn-
bite, difcordia, debate. = Impetuofa, cega, obfti-
nada, pertinaz, turiofa, infana, violenta, impruden
te, confuía, calida, ardente, porfiada, debatida,
renhida. = De mentes cegas calida difputa. Em
fentimentos ánimos difeordes. De indómitos elpi-
rítw combate.
Altercar. Impugnar , controverter , porfiar ,
contender , queftionar , difputar , comraftar , ven
tilar, combater, debaten
Altivez. Soberba , arrogancia, elevaçao , orgu-
Jbo, fafto : Ou Magnanimidade , grandeza, lobe-
rania , mageftade. = Túmida , inflada , indómita,
indócil , indomavel , imperiofa , ambicióla , jactan-
ciofa, infana, vá, prefumida, prefumptuoía , ufana ,
audaz , atrevida , oufada , arrogante , orgulhofa ,
foberba, infolcnte , defprezadora , briofa , genero-
Ь , magnánima , nobre , fublime , illuftre , intré
pida, alentada, regia, (oberana, grave , compof-
ta, fabia, prudente. Vid. os Synonimos nos feus
lugtres.
Altivo. Elevado, ufano, arrogante, vangloriofo,
foberbo, orgulhofo, imperiofo. == Da vá fober
ba coraçaô inflado. Louca altivez o cfpiriro Ihe
inflama, E quaíi mortal Numeincenfos ama. Vid.
Soberbo. Al-
52 ALT
Alto. Sublime, elevado, eminente , excelfo , le-
vancado: Ou Nobre, illuírre, generofo , Ínclito,
mageítofo, poderoío, foberano.
Altura. Sublimidade, eminencia, auge, apogeo,
zenith, cume. = Summa , grande , defmedida,
• immenfa, enorme , inacceflivel , perigofa, arrif-
cada, precipitada, precipitofa , defpenhada , ex-
cclfa, fublime, eminente, foberba, arrogance, in
gente. = Summa eminencia , emula do Olym-
po, Que à vifta peripicaz acria foge. Akura del-
medida,que à porfía Parece que as eftrellas defa-
fia. УИ. Monte , e Olympo.
Alva. Madrugada, aurora. = Vigilante , deive»
lada, follicita, diligente, lucida, brilhante , fein-
tillante, radiante, luminofa, alegre, rifonha , hú
mida, orvalhada. (Para outos epithetos Уid. Au
rora.) = Matutino crepufeulo dourado. Do
louro Febo alegre nafeimento. Do Planeta mayor
formofa infancia. Aftro bello , que as fombras affu-
genta. Vé como já na terra acorde falva Entoaó
com harmonica alegría As defpertadas aves , por
que a Alva Com pura , e nova luz defeobre o día.
s= Já no opaco Orizonte Venus bella A lucida
cabe ça levantava , E a noite as trifles fombras
apartava , ^Cedendo às luzes da benigna Eftrella.
= Da dubia luz do dia o alentó frió De doceor-
valho os campos borrifava, E para o feu canoro
defafio As fomnolentas aves defpertava , Que o
frondofo docel do frefeo rio Nos feus oceultos
ramos hofpedava. = A nova luz em rubicundas
cores A terra pinta envolta em fombra fria , E
dando novo alentó às mortas flores Com a vinda
de Febo alegra o dia. = Já dé Venus a luz, que
o Ceo namora , Apparece de Febo precurfora ,
Já derrama com lucida alegría As dubias cores
com que anima ao dia. = Já de Venus a eftrel
la o fomno deixa , Já nos lánguidos valles, e fom-
brios
A L V 35*
brios Com as cores da lucida madéixa As flores
illumina, doura os rios. = Eis que feu roftoalc-
greno Oriente Comeqava a moltrar a Alvä for-
oola, E de hum puro roció tranfparente A bo-
nitiî banhava , e a frefea roía : Já com ligeiro cur
io para о Росте A noite caminhava tenebrofa,E
no curral ballava o manfo gado , Anciöfo depaf-
tar no verde prado. = Mas já fobre os mortaes
adormecidos A efpofa de Titan apparecia , E os
dourados cabellos efparfidos Nas montanhas , с
villes facodia : Ao prado de repente florecido
Com elle frió humor vida infundía , E o roció
que prodiga femeava , Tanco os alegres olhos en-
ganava, Que parecia nas diverfas flores, Perolas
entre pedras de mil cores. = Tempo era , em que
da noite tenebrofa As negras azas já fe recolhiaó ,
bnaregiaó da Aurora cuidadofa Vitos de nova
luz appareciaó : As coufas já na fuá cor pompofa
Com alegría os olhos difcerniaÖ, E cfperavaö fol-
licitos que Apollo De vivos rayos adornafle o
Polo.rií. Aurora,Madrugada, Ma NHA m &c.
Alvedrio. Arbitrio , vontade, liberdade , juizo ,
querer. = Livre, abfoluto , independente , dif-
potico, refoluto, decifivo, foberano, imperiofo,
poderoío , foberbo , altivo , indómito , indócil ,
«go , impetuofo , violento , fuperior , fabio , pru
dente , honefto , judiciofo , dócil.
Alumiar. llluftrar, illuminar, aclarar , defaflom-
Ьги. = Na terra derramar brilhantes luzes. Ba
rbar os Ceos de immenfos refplandorei. O Polo
ícmtir de puros rayos. Defterrar do Univerfo as
negras fombras. O mundo revertir de puras luzes.
De Tuiútate cor pintar a terra. Dourar com vi
vos rayos o Univerfo. Vcftir o ar de bellos
Kfplandores. Efmaltar os objeékos com fulgores.
Alomiar. Aconfelhar , perluadir , inftruir ,
afinar, infpiraryavifar, encaminhar, dirigir, in-
Tom. I, E for
34 A L V
formar, convencer , (fcgundo as diverfas' ас сер -
ç6es.)
Alvo. Ponto, mira, fito, meta, balifa, termo. =
Proporto, unico, firme, feguro, bufeado , deze
jado, fufpirado, appetecido.
Alvoroço. ЕхресЪсаб. = Alegre, faufto, felli
vo, grato, agradavel , jucundo, doce, caro,lua-
ve , impaciente , inquieto , infoffrido , anciofb ,
fubito , fubitaneo, improvifo, repentino, inopi
nado, impenfado , infperado , imprevifto , gran
de, fummo, extremo , extremoío, excedí vo, deí-
medido, eftranho, defufado, iniolito , raro , fin-
guiar ,novo , incomparavel , ineíFavel , inexpli-
cavel. = PerturbaqaÔ interna, precurfora Deef-
perada ventura aduladora.
Amansar. Domar , fubjugar , fubmetter, Copear ,
abrandar , aplacar , fujeitar ( fegundo as diverfas
accepqoes.) A fereza depordopeito altivo. A bra
veza domar da feroz alma. A' ferina paixaó pôr
duro freio. Em brandura a fereza converteríc.
Tornoufe o fcl amargo em doce nectar, O atroz
leaó em candido cordeiro. (Bahia)
Amante. Amador, namorado. = Sollicite , vigi
lante, defvelado , inquieto, impaciente, ardente,
anciofo, terno, fino, extremofo, cegó, confian
te, firme, immutavel , eftavel , fiel , fido-, can
dido , fincercr, verdadeiro, leal, pérfido, traidor,
perjuro, dolofo, fraudulento , fementido , enga
ñóte), engañador , fallaz, fimulado, fingido, men*
tirofo, ingrato, infidiofo, lánguido, amortecido,
efquecido, cftulto, infano, eftolido , louco , Fa
tuo, neício, demente, delirante, mifero , mifera-
vel, miferrimo, defgraqado, trifte, infeliz, Jacri-
mofo , afflidto , atormentado , laftimofo , torpe ,
lafeivo, impuro. = Da Cupidinea fetta alma fc-
rida. Traidor que à pudicicia arma mil laqos. De
bellezas pirata fraudulento. Adorador dos Ídolos
pro
AMA 3j
profanos. Mifero pafto às Cupidineas chamrnas.
Idolatra fiel de Cytherea. Louco maquinador dos
proprios danos , E in fid io Го artifice de engaños.
Amar. Arder na viva fragoa de Cupido. Do cegó
Deosrenderfe às duras armas. Padecer no mais in
timo do peito Hum incendio que abraza , e nao
contorne. Render o coraqaó a Cytherea.
Amargura. Pena atroz, dor acerba, anguftia fum-
ma , Dura affl iccaó , tormento dcfmedido , Do co
ra«ó verdugo enfurecido. De alma infeliz mar
tirio fucccffivo , Intoleravel dor, mal exceflivo.
Trifteza atroz, mortifera agonia , Que extremo
fido ao animo annuncia.
Amazona. Guerreira, bellica , bellicola, belligc-
ra, belligérante, marcial, mavorcia, armipoten
te, forte, robuíla, impávida , intrépida , alenta
da, magnánima , animofa , valerofa , varonil, al-
tifa, foberba , arrogante , deftemida , feroz , fagi-
taria , audaz , oufada, temeraria, Sarmatica, Scy thi-
«.Libica, antiga, vetufta. = Ñas margens Ther-
medonticas naícida , De malculina prole impia ho
micida. Raro efquidraó de Scythicas donzellas ,
Que o valor varonil abate, e amanqa, Porque of-
tentaó fomente ferem bellas, Adornadas do eícu-
do, e férrea lanqa. Falanges femin/s que de Ma
vorte Aos perigos offrecem peito forte. Da Scy-
thica Naqaó, que o Tañáis banha, Turba guer
reira, que com ley eftranha Do reciproco vincu
lo fe ofrende , Com que o doce Hymenéo as al
táis prende.
Ambar. Fragranté, cheirofo, odorofo, odorífero,
Aiave,deliciofo , attraétivo , grato , agradavel , ju-
cundo, equoreo , marinho , undofo , undívago,
nuéhVago, betuminofo , viieofo , leve. = Fra
granté produccaö do pego undofo, Do vivo olfa
to mimo deleitofo. Do mar profundo dadiva odo-
roía. De aves, e feras alimento grato , Que libe-
Ë ii ral
уб A M В
ral conferva a praya Еоа , Para fer mimo do lafci-
vo olfato.
Ambiçaô. Cubica , appetite. = Ardente, impa
ciente, anciofa, ávida, avara, iníaciavel , famé
lica, faminta , incanqavel , follicita , vigilante,
defvelada, invejofa , torpe, fordida, cega , anhe
lante, mifera, infeliz, odiofa, audaz, altiva , fo-
berba, arrogante, iraperiola , temeraria, culada,
atrevida, louca , infana , vá., incontentavel. =
Ardeme fede de altas dignidades. Infaciavcl cubi
ca de riquezas. De ávido peito torpe hydropefia.
Defmedido appetite de alta fama. Forne voraz dos
bens que o mundo adora. = Oh que incuravel
mal, oh que fadiga Com diligencia infana procu
lada ! Oh que febre, que nunca fe mitiga, Antes
quanto mais crelce, mais agrada! Da paz interna
publica inimiga, Fera fequiofa, atroz, deíenfrea--
da, Principio , e fim de males mil tyrannos He
a vil ambiqaó dos vis humanos. ( Os Poetas a re-
prefentaö na figura de mulher moqa, e cega , vef-
tida de verde, azas nos hombros , pés deicalqos,
с abarcando confufamente com ambas as máos
muitas infignias de diverfas dignidades.)
Ambicioso. (Para os epithetos Vid. Ambiçaô.)
Do applaufo popular torpe mendigo. De honras
caducas milero avarentó. De immortal gloria Tan-
talo fequiolo. Ardente adorador de illuftre fama.
Hydropico dos bens, que a terra eftima. De pro
diga fortuna alma anhelante. .
Ambiguo. Duvidofo, dubio, incerto, vario , per-
plexo , irrefoluto , indeterminado , indeliberado.
Vid. alguns deítes Synonimos nos feus lugares.
Ambito. Circulo , gyro , circuito, circunferencia,
redondeza. = Rotuiido, circular, orbicular, vaf-
to, efpaqofo , immenfo, infinito, defmedido, ex-
cefltvo, dilatado, largo, longo, breve , eílreito,
tenue , limitado.
Am-
AME 37
Ambrosía. Celefte , etherea , fiderea , celeflial ,
facra, divina, eterna, incorrupta, doce , íuave ,
grata , agradavel , jucunda , deliciofa , deleitofir,
cieirofa, odorofa, fragranté , odorífera. = Doce
paftodas fummas Divindades. Das ethercas Dei
dades alimento. A bebida queajove lifongea,Ao
mortal paladar 'licor vedado. Deliciofo manjar da
etherea mefa. A candida bebida Que a Jupiter
miniftra O mancebo gentil rotibado em Ida. (En
treos Poetas ferve tanto para fignificar comida ,
como bebida, de que fa6 infinitos os exemplos.)
Ameno. Aprazivel , deliciofo , deleitóte , deleita-
ve!, jucundo, agradavel, grato, íuave: Ou Ale
gre, viqofo , frefeo , frondolo , frondente , fom-
brio, amorofo, benigno ( applicando-fe a hum fi-
tk», ou bofque aprazivel.)
America. Novo Mundo. =' Aurea, aurífera , pre -
ciofa,rica, opulenta, abundante, fértil , fecun
da, frutifera, copiofa, prodiga , gencrofa , libe
ral, vafta, dilatada, immenfa, ampia , frondofa ,
frondente, viqofa , deferta , inculta , afpera , af-
petrima , tnonftrifera , monftruofa , barbara, fe
ra, ignota, incognita , encuberta , occulta , im-
penetravel. = Do defeobefto mundo ultima par
te, Que a feu defeobridor deu nome eterno. Das
riquezas da terra ampio thefouro, Gçnerofo folar
do metal louro. Eítranho novo Mundo, onde pro-
fufo O Ceo defeobre auriferas-riquez'as , Que fa-
zera mais pompofo o folió Lu fo. = O novo im-
menta Mundo , que encoberto A's gentes por mil
íeculos ba fido , De illuftres feitos como premio
certo Só foy ao Lufo Sceptro concedido , Sceptro
que naó eabendo num fó mundo , Precifo foy o
dominar fegundo. ( Os Poetas a perfonalizaó na
figura de huma mulher núa, de cor negra , com
я cabeça , с cintura ornada de pennas exquifitas
de dimfas cores. A tiracolo lhe poem iiuma al
58 AMI
java de ouro , na maô hum arco defpedindo íettas,
e debaixo dos pes hum jacaré de defmedida gran-
deza. )
Amigo. Fiel, fido, leal, candido, íincero , caro,
extremofo , infeparavel , efpecial , particular , raro,
Angular, efpeciofo, intimo , cordeal , amavel, ama
do , querido , eftimavel , inextimavel , verdadei-
ro , firme , feguro, confiante, immutavel,antigo,
puro , officiolo , incomparavel , diftinfto. = Al
ma que a outra unió o eterno laqo De candida
amifade indiffbluvel. Mais do que a propria vi
da objefto amado. Na confiante amifade te fi-
zefte Emulo de Thefeo,e de Pirothoo, Caftor,
e Pollux, Pylades, e Oretle. Mais que Eneas , e
Achates foy confiante } Mais que Eurialo , e Ni-
fo foy amante. Para diverfos epithetos fid. Am-
zade.
Amizade. Concordia, amor, unia6 , affeéto. =
Santa, pura, núa, inviolada , inviolavel , incor
rupta, illefa, legitima, folida, cílavel , inaltera-
vel, inconcufTa, indiffbluvel, venerada , refpeita-
da, púdica , honeíta , modefta , caita , limpies ,
innocente , mutua , correfpondida , reciproca , pre
cióla, exafta, religiofa, efcrupulofa , fina , ex-
ceffiva, prezada , cttimada , perpetua , perenne ,
immortal, eterna, longa, familiar, fociavel. (Pa
ra epithetos diverfos Fid. Amigo. ) De pura (é
indiííoluvel laco, Em quanto tecer Cloto o vital
prazo. Da humana fociedade eftreita liga, Qucfó
deve romper Parca inimiga. De amantes almas in
tima allianqa, Que naó fupporta a minima mu-
dança. Amor correfpondido, mutuo affefto, Re
ciproca affeiçaô de caro objefto. Dous coracöes
pacificos n'um peito, Em que domina doce amor
perfeito. De duas almas fingular comporto , Que
unidas vivem com extremo gofio. De dous pei-
tos idénticos alentos. De genios amorofa limpa
this,
AMO 39
ihn, Ñas defgraqas fuave lenitivo. Santa, incor
rupta , candida amifade , Da fcmelhanqa filha , с
dä/gualdade. (Os Antigos a reprcfentavaö ñas fi
aras de tres Graqas abraqadas , e mías , a huma
dis quaes fe via fó as codas, e às duas os rollos.
Huma trazia na maö huma rofa , outra hum da»
do, e outra hum maqo de murta , exprimindo to
das por eile modo os tres diverfos gráos de ami-
zade,como moftra Pierio, e Alciato.)
AmoestaçaS. Avifo , advertencia , confclho. —
Branda , doce , fuave , prudente , fabia , cauta , avi-
fada, provida , affavel , benigna , amorofa , aífe-
öuofa, amiga, finecra, candida, paterna , fupe-
rior , grave , pezada , fevera , rígida , rigorofa,
auftera, acerba, afpera, afperrima , feria , ingra
ta, imprudente, intempeíliva, importuna.
Amoestar. Avifar, advertir, monir. = Repren
der com prudencia, e com brandura. Fazer pru
dente fabias advertencias.
Amor. Affeéto , affeiqaö , inclinacaö , benevolen
cia, fimpathia , amifade , paixaó. = Candido,
fiel, leal, fincero , puro, confiante, 6rme , inva-
"avel , inalteravel , immutavcl, verdadeiro , ter-
no, fino , doce , fuave , caro , grato , jucundo ,
brando, forte, vehemente, ardente, férvido, ex-
tremofo, follicito, officiofo , engenhofo, fagaz ,
aftuto , agudo , intimo , cordeal , mutuo , reci
proco, honefto, púdico, caílo, generofo, defin-
tercffado , conjugal , materno , fraterno , carinhofo.
Амоя (conjugal, e honefto.) Do fagradoHy-
Tftenèo luave fruto. De legítimos gofios difpen-
feiro. Do jugo marital único alivio. Do peito caí
to ardor, púdica chamma , Que as almas inno
centes (6 i'nflamma. Domador de traidores appeti
te*. Amigo infeparavel da Concordia. Doce filtro
de peitos innocentes, Que os faz era nova cham
ma fempre ardentes.
Amor
4o AMO
Amor (Divino.) Confiante antegonifta de vaida-
des, E antipoda do amor que o mundo adora. (Cha-
gas) Celcfte fogo , que almas purifica , E as vi
ctimas mundanas facrifica. (Chag.) De volunta
rios al peros tormentos Artifice engenhofo i ñera
momentos Defcanqa no trabalho } a voraz fome
As áridas entranhas lhe confomc} Portenrofo tranl-
forma de ímprovifo O martyrio em prazer, o pran-
to em rifo. Em chammas he fria neve , Era nevé
- he ardente chamma ; Moítra efpinhos , e dá ro-
fas, Moftra tormentas, e he calma. (Chag. Re-
тлпее.) N
Amor (lafeivo.) Louco , fatuo , infano , nef-
ció, demente, eítolido, eltulto, fordido, torpe,
impuro , immundo , vil, infame, fatal, funeíio,
muero, miferavel, miferrimo, defgraqado, triíte,
infaufto, infeliz, fallaz, infidiofo, traidor, enga-
nofo, engañador, Amulado, fingido, mentirofo ,
fraudulento, fementido , cegó, impetuofo , vio
lento, füriofo, deíatinado, indomavel , indómito,
defeníreado , contagjofo , venenólo , peítifero,
pcílilente, mortífero, infenfo, infeíto. {Vid. Cv-
- .pido) Do mais torpe appetite pafto infame. Do
coraqaó humano abutre eterno. Incendio univer-
fal que ao mundo abraza. Homicida da candida
, innocencia. Infidiofa Serea encantadora , De funcí
to naufragio precurfora. Tempeítade fatal em mar
fereno, Afpide adormecido , mas que nutre No
humano coraçaô mortal veneno. Quando hum af-
fe£to amorofo Da lafcivia he torpe fiiho , Cha-
mem-lhe doce loucura, Chamem-lhe grato deli
rio. Julguem-no mel venenofo, Felem doquraef-
condido, Hiena que corn voz faifa Attrahc , e ma
ta os fentidos. Para engañar cegas almas Se tranl-
forma em mil prodigios } Faz-fe fallador de mu
do , Faz-fc velho de menino. He morte, с affecta
fer vida, He pranto, e oitenta fer rifo ; Diz que
be
AMO 4I
hebonança, e he tormenta, Diz que he prazer,
ehemartyrio. = Aftutocaqador de amantes aves,
Lobo voraz cm forma de cordeiro , Crocodilo
com vozes mais fuaves, Afpid em flor , amigo li-
fongeiro , Doce verdugo de tormentos graves ,
Guia traidora, falfo confelheiro, Guerreira paz ,
e tempeftuofa calma , Que fente o peito , e nao
a entende a alma. == Amor, mal disfarçado, En-
volto em brando rizo , Que depois no cuidado
Em pranto fe transforma de improvifo. He jede
que fe extende , Onde a ifea contenta , o laco
ptende. He Gigante, e menino, Jáduro, já fua-
ve,Jáfero, já benino , E fe do coracaó alcanqa
a chave, Em furia transformado Arma implaca-
vel guerra ao mefmo Fado. Nafce nos olhos lo
go, No coraqaó fe cria, Vive de agoa , e de fo-
go, Porém nunca fe abraza, nem fe esfria, Sóde
entranhas fe pafee , E das mefmas entranhas don
de nafce. (Franc. Rodr. Lobo.) = Tyranno do
ce^ atroz , que lifongea Com mel amargo hum
animo rendido i Em cara liberdade atroz cadea ,
No mais grato prazer trifle gemido } Em pranto
Crocodillo, era voz Serea, Marbonanqofo , e af
pid fementido ; Quern no mundo haverá taó in-
íenfato , Que nao conheqa o Amor neíte retrato ?
Amotinar. Alborotar , tumultuar , perturbar. =
De tumulto accender fubita chamma , Que do
povo inconftante o peito inflamma. Com fé per
jura , com furor violento Nos povos excitar le-
vantamentö. Animos conjurar contra o foctgo
Do incauto povo com arrojo cegó. (Condeßab.)
Amparar. Proteger, favorecer, defender , patro
cinar, apadrinhar , foccorrer. = Dar benéfico afy-
lo ao perfeguido. A' fombfa recolher de hum fir
me amparo. De tutella fervir na fórte adverfa.
Patrocinio preftar nos duros cafos. Amparo offe-
recer com prompto auxilio.
Tom. I. F Am
42 A M P
Amphiaó. Deftro, perico, fuave,doce, jucundo
grato, blandifono, fonoro, mufico, harmónico .
harmonioíb , melodiofo , Citharifta , Thebano , en-
". cantador, attra&ivo , porrentoio, prodigiofo, жпя-
ravilhofo, admiravel , pafmofo. = Citharifta íub
til, filho de Jove , Que ao harmónico encanto as
pedras move , E com ellas da lyra à voz jucun-
da A forte Thebas portentofo funda. O mu Geo
Thebano, a Apollo grato , Que deliro anima o
marmorc infeníaco. De Jupiter o filho Citharifta,
Ao qual nao ha rochedo que refifta. = Abran-
dava os afperrimos penedos, Tigres, LeóesvPan-
theras amançava, Levava os mais robuílos arvo-
redos, Б as montanhas traz fi, quando canta va ,
A cabeca da relva alqava o gado , Parava o rio o
curfo arrebatado. Vid. Música &c.
Amphitheatro. ColliíTeo , circo théâtral, =
Ampio, grande , vaíto, efpaqofo , immenío, mar
móreo , magnifico, fumptuofo, pompofo, fober-
bo, arrogante, fublime, rotundo, Cefareo, Au-
gufto , Romano , famofo , celebre. = Do Forre
gladiador fanguineo campo. Thcatro dos mais
barbaros combates. Da anriga Roma monumen
to altivo. Torpes delicias do Romuleo povo. Am-
pliflima paleftra , em que provava Barbaras for
as o furor tremendo , De homens, e feras mata-
ouro horrendo.
Amphitritb. Húmida , undofa, undívaga, flucíi-
vaga, cerúlea, equorea ,Dorida, Nereia, Nep-
tunia. = Do Jupiter marinho bella efpofa. Do
Reino Neptunino alta Deidade. De Doris, e Ne-
reo filha formofa , Que do cerúleo Jovc o peito
inflamma, E fógofa com elle a croa undoía. Se
Jupiter do mar íe diz Neptuno, He a bella Am-
phitrite equorea Juno. A undívaga Rainha, a cu-
jo aceno O mar furiofo torna- fe íereno.
Amphitryaó. Valerofo, esforqado, alentado ,ani-
AMP V
mofo, magnánimo, guerrciro,bellicofo, celebre,
faraofo. = De Alcmeoa o efpofo, Principe The-
b¿no, Em quem Jove tomou Temblante humano.
Do forte Alcêo o filho valerofo , Mentido pay
de Alcides porter.tofo.
Amphryso (Rio.) Brando, placido, fereno, tran
quillo, puro, cryftallino, manqo , docil , benig
no, canoro, fonoro , gárrulo, fuflurrantc , mur
murante, citagnado , inerte, ignavo , ociólo, pa
cifico , Thefíalico , Febeo , Apollineo. — Do
TTieííaíico Amphryfo a margem fria , Que de
Apello go2ara a companhia. O manqo rio que a
Tíieflalia banha, E ouvio do Cinthio Déos a ly-
laeftranha, Quando em mortal figura disfarqa-
do Guardou de Admeto o numerofo gado.
Ampliar. Augmentar, accrefeentar , extender , dif-
fundir, propagar, dilatar : Ou Encarecer, exa
gerar, engrandecer, (fegundo as diverfas accep
tes em que fe tomar.)
Amplo. Vafto , efpaqofo , dilatado , diffufo , ex-
ttnfo , largo : Ou Copiofo , abundante. = Da
luz que aviva os Apollineos peitos Sao dignos do
teubraqo os claros ieítosj Ampia materia dá lar-
£o difeurfo De teus triunfos o mvencivel curfo.
(Baccllar.)
Anacreonte. Lyrico, brando, fuave, doce, ter-
no,fubtil, delicado, engenhofo, agudo, lepido,
faceto, blandifono, raro , lingular , inimitavel ,
incomparavel , maravilhoío , portentofo , ebrio ,
ebriofo,Cupidineo, torpe, lafeivo, Venéreo. =
OVateJoniode fecunda idea, Sempre jucunda
a Bacho, e Citherea. Do Grego velho a lepida
Camena, Em canqôes engenhofas fempre amena.
Domas doce cantor a ebúrnea lyra, Onde feef-
condeAmor, e a frecha atira. O Poeta das Gra
ces terno aluno , A's delicias de Venus opportu
ne Da Grega lyra o Vate agudo; , e deftro ,
F ii A
44 ANC
A quem o alegre Bacho accende o eftro.
Anchises. Dardanio , Frygio, Troyano , velho ,
provecto, grave, prudente, pió, religioíb, vene
rando , piedolo, prófugo, fugitivo, errante, va
gabundo , defterrado. = O velho Pu y do Capi-
taó Troyano, Que amado foy da torpe Citherea.
O venerando Pay do Heróe piedofo , Que de La-
vinia foy inclyto efpofo.
Ancianidade. Vtlhice, cans, brancas: Он- Ami-
guidade. = Venerada, veneranda , veneravel, au-
thorifada , rcfpeitada , refpeitofa , judiciofa , fabia ,
madura, prudente, cauta, provida, rugofa , de
crepita. Vid. Velhice.
Ancora. Férrea , curva , grave, pezada , firme, fi
xa, fegura, fiel, tenaz, retorcida, undofa , pro
funda , fubmergida. = Do velifero lenho os fer
reos dentes } Firme prizaó dasnáos no fiel porto,
Que aos navegantes dá doce conforto. ( Malac.
Conquifi.) = Do inconftante baixel feguro freio
Contra as traicóes que efeonde o undofo feio.
Andorinha. Attica, trifte, defgraqada^ infeliz,
mifcra, queixofa, loquaz, gárrula, eftranha, pe
regrina , vaga , vagabunda. = A efpofa de Tereo
mudada em ave, Que do filho lamenta o fado gra
ve. Do Attico Pandiaó filho infelice. Da Prima
vera trifte precurfora , Que o feu fatal deílino
amante chora. Vid. Progne. •>• "
Andromache. Thebana , trifte, defgraqada, mi-
íera, infeliz. — Do defgraqado Heitor a trifte
efpofa, Que ao laqo conjugal Pirrho forqara , E
pérfido depois repudiara. (Bahia)
Andromeda. Innocente, abandonada, defam para
da, ligada, mifera, miferavel, miferrima,deígra-
çada, trifte, infeliz, lallimofa, perigofa, bella,
formofa. = A fílha de Cefêo, с Caflîopea, Que
o delicto da Máy paga innocente Por decreto do
Oráculo inclemente. Do impávido Períeo ditofa
ef
A N G 4?
cfpofa, Livre porcllc da atroz fera undofa , Que
quena com ávida crueza Nella fazer fanguino-
buapreza. De Caffiopea a prole defgraqada , Que
a dura penha cruelmente atada, Eitava a 1er de
hum monftro paito horrendo Por decreto do Ora-
culo tremendo.
Angustia. Afflicqaö , agonia , ancia , anciedade :
Ou Martyr io, tormento, pena, dor: Ou Magoa ,
pezar , cuidado , lent iment o , trifteza , ( fegundo as
varias acccpqóes.) as Grave , pezada , intolera-
veíy infopportavel , infoftrivel, intenfa , aftiva ,
forte, vehemente, violenta , mortal , cruel , ty-
ranna, barbara, atroz, dura , extrema , inexpli-
cavel , afpera , afperrima , acerba , amara , impa
ciente. = De alma opprimida bárbaro verdugo.
De afflifto coraqaö cruel aperto. De foqobrado
eípirito tormenta, Em que a alma naufraga àdor
violenta. Para outros epithetos , e frazes Fid. os
Synonimos.
Animo. Valor, esforqo, magnanimidade, animofi-
dade, eípirito, fortaleza, intrepidez, brio, cora-
gem, valentía. Impávido , intrépido , refolu-
to, oufado , denodado , magnánimo , generofo ,
alentado, forte, ardente, firme, confiante, varo- .
nil, heroico, bellico, bellicofo , guerreiro , ma
vorcio , marcial , invencivel , infuperavel , invi
cto. Duro, cruel, tyranno, atroz, feroz, impla-
cavel, inexoravel, inhumano , ferino , bárbaro ,
impio, férreo, fanguinofo , fanguinolento , cruen
to. = Defprezo varonil das leys do Fado Ignea
çorqaô que alenta As almas onde Marte esforqo
oftenta. Para outras frazes Vid. os Synonimos nos
feus lugares.
Ajíimoso. Esforqado, valerofo, alentado, valcnte,
Magnánimo, forte, impávido, intrépido , denoda
do, refoluto, audaz , oufado , confiante , genero-
ib , briofo. = Illuftrc coraqaó com quem repar
te
4б А N J
te Seu brio , e forças o guerreiro Marte. Pid.hm-
Mo, Alentado , Héroe , Valor , e outros
femelhantes.
Anjo. Ethereo , celefte , celeftial , bello , formofo,
alado , aligero , pennigero , veloz , ligeiro , promp-
to , obedience. = O Miniftro da Esféra reful
gente, Que attende à voz do Nume omnipoten
te. Do eclefte jardim pura açueena. (Eltaqo.)
Do rutilante Empy reo ardente ellrella. (Chagas.)
Da creadora Luz rayo primeiro, Da milicia do Ceo
forte guerreiro. Alado Embaixador do ethereo
affento. Alto motor da esféra cryílallina.. ,
Anjo (Cullodio.) Tutor dos homens , defen-
for dos Reinrfs. Tutella dos mortaes contra o ty-
ranno , Que no Averno prepara eterno danno. Nos
perigos do mundo tocha, e guia , Que di (11 pando
as trevas allumia.
Coros Angélicos. Alados efquadróes do
Ethereo Imperio. Milicia omnipotente do Déos
vivo. Exercitos de alados combatentes Que no
profundo Averno fubmergiraó Contra Déos os re
beldes infolentcs. Celeftiaes falanges vingadoras
Dos infultos que ao Ceo maquina. a terra , Quan-
do atrevida lhe declara guerra. (Chag.) = Do
Reino fempiterno alado Povo, Que dos aftr&s di
rige os movimentos , E faz guardar as leys, aos
elementos.
Annib al. Africano, Púnico, Lybico , Getulo , Ту-
rio,Sidonio, fero, feroz, atroz, cruel, bárbaro,
tyranno , duro , rebullo , valerofó , alentado , ani-
mofo , magnánimo , fagaz, aflut« , deliro , intré
pido , deltemido , impávido , bellieofo , belligero,
confiante, celebre, famolo , fanguinofo , fangui-
nolento , pérfido , affolador , dcvallador. = Q
Tyrio Copitaö de Amilcar filho, Que nos Alpes
abrirá eítrada ardente Para 1er domador da Lacia
gente. Devaltador da mifera Sagunto. Da belli
ca
ANN 47
ca Cartago o atroz tyrano , Victima illuftrc do
furor Romano.
Vnno. Rápido, veloz , ligciro , apreflado , acelera
do, fugaz , fugitivo , voluvel , breve , lubrico,
rario, iníiavel , mudavel, inconftante , fértil , fe
cundo, liberal , frutifero , copiofo , abundante ,
rico, opulento. = Por leus mefmos veftigios vol
ca о anno, E quai veloz torrente aprefla os paf-
fos. Dos breves annos o voluvel curfo , Que o
Principe dos aftros determina. (Bacellar) (Osan-
rigos perfonalizavaó ao Anno naimagem de hum
hörnern de idade madura , com azas nos hombros,
cem hum carro ornado de flores , e frutos , e mo
do pelas quacro Eftacoes. Na maö efquerda lhe
punhaô hum grande prego, e na direita huma co
bra em figura de circulo, tendo na boca a pont*
da cauda. Aflim o reprefentou Manilio.)
Annos. Luítros , idades, tempos, eras, dias :
0» Vida , duraqaó. = Longos , largos , innume-
nveis , infinitos , amigos , fucceífivos , irrepara-
veis , irrevocaveis , pallados , velozes, ligeiros ,
rápidos. {Fid. Anno.) = Muitas vezes o fol cor
rerá os fignos. Mil Eftios fegara a rica. Ceres. Já
Febo longos luítros completara. Rápida fuccef-
faó de idades novas. Voluvel duraqaÖ da breve vi
da. Viceffitud dos annos aprelTados. Delongas Eí-
tacóes rápidos giros. Dos annos foge a bella pri
mavera, Entra do invernó já a eftaqaó lèvera.
final , in-
dicto. = Alegre , fauíto , feliz , ditofo , venturo
so >çrofpcro, favoravel , trifte , finiftro , infauf-
to,\ugubre, fúnebre , fatal , funefto , funéreo ,
infelii, melancólico , temido ,formidavel , efpan-
to/b , rerrifico , temerofo , terrivel , horrorofo ,
horrífico, horrido , horrivel , horrendo, infpera-
do , impenfado , inopinado, claro, manifefto ^vi
dente, certo , dubio , duvidofo , incejrto , ambi
guo,
4S ANT
- guo , efcuro , occulto , enigmático , fatídico , pre
fetico , mifteriofo , prodigiofo , portcntofo , тагг
vilhofo , admiravel , pafmolo. Fid. Agou«o,cc
Synonimos fupra.
Anteo. Lybico , Getulo , Africano, bárbaro, foi
qoío, membrudo , immenfo , enorme , defrnedide
medonho , horrendo , horrido , horrífico , horroro
fo , horrivel , efpantofo , terrífico , cruel , feroz
duro, Neptunio , indómito , lutador. = Dater
ra, e de Neptuno o filho ouíado, De immenfa al
tura de valor invifto , Que (ó fora em afperrim«
conflicto Pelo ramofo A leides fuffocado. O del
medido Antheo que fe abracava A terra , nova:
forqas recobrava. Mas ao ar por Alcides elevadt
Fora em violenta luta fuffocado.
Anti-Christo. Peflimo , perverfo , impío , ш
quo, malvado, horrorofo, terrífico , fanguinófo,
fanguinolento , atroz, feroz, tyranno, cruel, du
ro , bárbaro , íediciofo , turbulento , ufurpador ,
nefando, nefario , abominavel , deteftavel , exe
crando, infernal, Tartáreo. = Filho da perdicaó,
monftro futuro, Que o feyo abortará do Reino
efcuro. Flagello atroz das ultimas idades , E do
povo fiel terror , e efpanto , Que imperando era
crueis iniquidades, Affolará de Chrifto o Imperio
fanto. Home, affronta immortal à humanidade,
Lucifer encarnado, que no Templo De Déosle
aflentarà com novo exemplo , Os cultos excor-
quindo à Divindade.
Antidoto. Cauto, fiel , falutifero , faudavel , fi
guro, forte, efficaz , poderofo, grato, fuave,ju-
cundo , dezejado , íufpirado,appetecido. == De
Farmaca fubtil poder activo , De venenofo in/Ы*
to correctivo. Poderofo inimigo do veneno. Far"
maco prompto, amiga medicina Do veloz mal que
as veas contamina.
Antigo, Vctufto, prifeo , inveterado , envelhçc'-
ANT 49
do, antiquado : Ou Vclho, anciao, idofo , fenil ,
prorecro ( (cgundo as varias accepqóes em que fe
tomar.)
Aatigone. Piedofa, terna, enternecida, compaf-
fiva, amante, mifera, miferavel, miferrima , in
feliz, defgraqada, trifte, mendiga, fugitiva, er
rante, vagabunda, Thebana. = A corrtpaffiva Ir
ma de Polinices, De Edipo errante filhos infeli
ces. Fiiha innocente de progenie impía, De Edi
po, cegó pay , piedofa guia. Aquella que Créen
te encarcerara , E que Thefeo intrépido vingara.
Antigone. Frygia, Dardania, Troyana, vá, vai-
dofa, prefumida, altiva , audaz , temeraria , fo-
berba, bella, formofa. = De Laomedonte a fi-
Iha prefumida, Em deforme cegonha convertida,
Por tentar igualdades na belleza Go' a Deofa que
he de Olympo alta Princeza.
Antiguidade. Tempos paffados, feculos amigos,
facceffáódas idades,prifcaseras. = De amigos an-
nos celebres memorias. Veneraveis reliquias das
idades, Que refpeita do tempo a fouce avara, Pa
rater duraqaö eterna, e clara. Dos feculos dura-,
vel monumento, Que a onda naó banhou do in
grato Lethes. Padrao vetufto , que inda a Fama
adora.
Antipathia = Natural averfa6,oppofto genio. De
coraçôes incognita difeordia. De dous peitos af-
feftos encontrados. Secreta oppofiqao de almas
adverfas. De genios natural contrariedade.
Antípodas. = Povos de outro hemisferio habitado
res. Na amiga idade gente fabulofa , Que nunca
aos noffos paflos correfponde , Porque de Febo a
focha Juminofa Alegre a bufea , quando a nós fe
efeonde. As ignotas Naqoes , que o rayo activa
Do Sol aquenta em outros Orizontes , Povos a
quem abraza o fogo eftivo, Quando a nevé enre-
gcJa os noffos montes : Quando vemos do dia o
Tm. 1. G beb
59 A iST U
bello encanto, Elles fó vem da noite o efeuro manto.
Anubis. Torpe, deforme, medonho, mon ft mofo,
enorme , horrido , horrivel , horrífico , formidavcl ,
tremendo, adorado, venerado /ladrador , terrífi
co , pavorofo. = O Numen ladrador do torpe
Egypto. De Anubis a canina divindade. Dos Egy-
pcios o Numen foberano., De cabeqa canina , с
corpo humano.
Aonia. Laurigera, Beotica, Febea, Appollinea,fa-
bia, facunda, douta, eloquente, canora, fon o ra,
montuofa, fragofa, alpera. = Beotica Regiaö,
a Apollo grata, Onde Aganippe feu licor de fa ta.
Da laurigera Aonia altas montanhas, Que tu, do
ce Hippocrene , fempre banhas. Da frefea Aonia
os Apollineos prados Das nove irmús canoras cul
tivados. Vii. Parnaso &c.
Apartado. Defviado, afaftado, feparado, retira
do, aufente , dividido, diftante, remoto, defuni-
do : Оя Solitario, incommunicavel , infociavel,(fc-
gundo as varias accepqöes em que fe tomar.)
Apartarse. Separarle , aufentarfe, afaftarfe , re-
tirarfe, dividirle , delviarfe , defunirfe , partirfe.
(Daqui fe tire Apartamento com os feus Sy-
nonimos.)
Apascentar. Paftar , pafcer. = O rebanho lan-
çar ao verde prado. Nutrir de verde grama ornan-
ço gado. Os oiteiros cobrir do magro armenio,
Que avaro bufea o prodigo alimento. Seu pafto
mendigando o alegre gado , Segava brandamente
o verde prado. Já pelos valles , já em torno às
fontes, Já por oiteiros , já por altos montes , Se
guido do paftor colhia o armento , Sem ao lobo
cerner, grato fuftento. Va. Pastar.
Apathia. Indolencia. = Grave, fevera, aufter«,
. infenfivel , Eftoica , rígida, rigorofa , prodigiofa,
maravilhofa, portentofa, pafmofa, efpantofa, ad-
miravel, infolita, efttanha , rara, Angular, nova,
APA ji
firme, confiante , inflexivel. = Eftoica virtude
que /upcra Das humanas paixoes a força fera. An-
r/ga eftupidez de animo forte , Que os affeétos
defpreza, о Fado , e a Morte. De nova tempra
coracôcs altivos , Do deftino aos revezes infiexi-
veis Na Eftoica paleítra } e infenfiveis Tanto fe
moftraó mais, quanto mais vivos.
Apaziguar. Pacificar, aquietar, aplacar , fere-
nar, abrandar, mitigar ( fegundo as diverfas ac-
cepeócs. ) = Acalmar dos tumultos a tormenta*
Reconciliar aíFe&os ini m igos. Tornar ferenos áni
mos difeordes. Diflîpar da difeordia as tempefta-
des. Defvanecer as trevas de alborotos. Diflipa-
das de Alecto as fombras duras, Fazer brilhar da
paz as luzes puras. Vid. Paz.
Apelles. Divino , lingular , peregrino , inimita ve],
mcomparavel, maravilhofo, admiravel, pafmofo,
prodigiofo, portentofo , eximio , infigne , illuf-
tre, alto, fublime, famofo, afamado, fam ige ra
llo, celebre, celebrado, celebérrimo, immortal,
eterno, fubtil , delicado , perito, douto , precía
lo, eminente. = O Pintor, que exaltara a Gre
cia ufana De Alexandre na imagem foberana. O
divino Pintor, da Grecia gloria , Que deixando
itnperfeita a Citherea , Pincel паб houve , que
acabarle a idea. De Apelles o pincel, que na vi
veza Emulo toy damefma Natureza. Da muda
Poefia alto Poeta , (¡jlfc no engenho , invenqaó ,
deftreza, e efmero Foy dos pintores o fupremo
Homero. Vid. Pintor &c.
Атекшо. Alto, elevado, fublime, excelfo, emi
nente, defmedido, afpcro , ai perrimo, alcantila-
do, fragofo , intraókavel, faxofo , rígido , neva
do, gelado , gélido , frió , nevofo , encanecido ,
enregelado , frígido. = Montes das nuvens alto»
confinantes, Que atraveflaó de Italia o vafto feyo
Defde o Ligurio mar até oSicanio. Hid. Alpes.
G ü Aper-
y2 АРЕ
Ápergeber. Apreílar, preparar , aparelhar , por
prompto, fazer apreítos : Ou Prever , prevenir,
acautelar , anticiparfe , engenharfe , munirfe ( fe-
gundo a accepqaó cm que fe tomar.)
Apertado. Ligado, atado , cingido, prezo : Ou
Comprimido, opprimido: Ou Angufto, eftreito.
;= Apertado caminho, anguíta via. Para o Ceo
nos conduz o pallo eftreito Dos trabalhos a afper-
rima agonía. (Chagas)
Aperto. = Dura neceffidade, urgencia grave ,Tra-
balho extremo, perigofo tranze , Summa afflic-
çaô, anguftia defmedida, Rifco fatal , contralle
infuperavel. (Todas ellas frazesaflim entrefecha-
das com epithetos faó extrahidas de Camöes em
diverfos lugares.)
Apis, ou Serapis , ou Osiris. Phario, Egypcio,
Memphitico, Niliaco, frugífero , fértil , fecun
do, abundante, liberal, rnaculofo, cornigero. =
O touro que adorara o torpe Egypto , De Nio-
be, e de Jove horrendo filho. O cornigero Déos,
Egypcio Nurae, Que ter celeíle geraqaö prefu-
mc, Maculofo bezerro, idolo horrendo, DoNi-
lo aos Faraós fempre tremendo. Do vallo Niloo
torpe Déos imbelle, De cornea tefta , maculofa
pelle. (Porque fingiaó fer manchada de negro ,
e branco, para aflim denotarem , que humas ve
xes era Numen benigno, e outras perniciofo. )
Apoderarse. Senhorearfe, appropriai, apoílarfe :
Ou Ufurpar, fobmetter, fubjugar , domar, (con
forme as varias accepqôes em que le tomar.)
Apollo. Louro , flavo , áureo , bello , formofo ,
intonfo , crinito , Deifico , Cinthio, Delio , Tim-
breo, Titanio, Pithio , facundo , fabio , douto ,
perito, fubtil, arguto , eloquente , fatídico , ca
noro, mufico, Aonio, Caftallio , Pierio, Heíico-
nio fice. = O Numen Pataréo , filho de Jove ,
Que divino furor nos Vates move. O ferraofo ama
А Р О 53
dor de LariíTea. A Deidade Heliconia que prefi-
dc Das facundas Irmäs ao bello coro. De Délos
Nume, Oráculo de Delros. O louro Déos naci
do de Latona. O divino Paftor do gado Amphri-
fio. O Deos que no Parnafo fabio infpira , Cele
bre no arco , celebre na lira. Efpirito que anima
os facros Vates. Vencedor forte do Pythonio
monftro. O Deifico Inventor da Medicina. Da
fugitiva Daphne eterno amante. O intonfo Deos,
que de Laconia, e Tymbra, De Phocide , deTe-
nedos, de Phrigia , De Licia , e Smintha he tu
telar Deidade.
Apólogo. Ficçaô , fabula dialogiftica. = Sabio,
moral, judiciofo, inftru£Hvo, exemplar, doutri-
nal , grave , douto , engenhofo , agudo, fubtil ,
diicreto , arguto, elegante , fingido , fimulado ,
ÓJifjrqado, mafcarado, Efopico.
Aportar. Surgir, ancorar , afrerrar, tomar porto,
dar fundo , lanqar ferro. = Dar afylo feguro ao
veloz lenho. As velas apontar ao porto amigo.
Bufcar do porto a fufpirada praya. Ao naufrago
bsixel bufcar refugio. Dar paz as naos na procel-
lola guerra Ao grato afylo de benigna terra. Os
baixeis embargar со' férreo dente , Que firme
morde a dezejada area.
Apostata. Impio, iniquo, pérfido, traidor , per
juro, infiel, vil, infame, nefando, abominavel ,
deteftavel, execrando, odiofo, facrilego, horren
do, diíToluto, defenfreado, cegó, leuco, infano,
malvado , mifero, miferavel, miferrimo. = Pér
fido defertor da fiel milicia , Que da Efpofa de
Deos fegue a bandeira. Execrando mortal , ou
brua fera , Da trifte efpecie humana aborto ef-
tulco, Traidor à fanta Máy, que o fer lhc dera ,
legando a filiaqaö, negando o culto. (Violant,
do Ceo.)
Apostólos. =DeChriftoinfeparaveis companhei-
ros,
54 А Р О
roí, Da Reino Ethcrco Cidadáos primeiros. Do
Evangelho os Oráculos divinos, Domais aleo dos
Ceos brilhances fignos. Principes de perpetua Mo
narquía , Que tcm n' alta Siaó a primaria. Da
Igrcja univerfal eterna baze. As trombetas por
onde a Fé reíoa Dcídc o occafo do Sol à plaga
Eoa. (Bernard. Fcrreir.)
Apopthegma. Sentenqa , dito, agudeza, argucia.
= Alto, conceituofo, judiciofo, fabio , profun
do , (olido, fentenciofo , grave, breve, fuccinto ,
concito, nervofo, celebre, celebrado, celebérri
mo , decantado , famofo , memoravel , antigo , agu
do , engenhofo, fubtil, arguto, elegante , fubli-
me, lepido , jovial , faceto , graciofo , fatyrico ,
pungente, picante, jocofo. = De engenhos im-
mortaes facundo idioma , Que difeurfos exprime
cm breves vozes.
Apotheosis. Deificacao , canonizaqa6. — Sag;ra-
da, lacra , religiofa , folemne, fe Mi va, pompóla,
fumptuofa, magnifica, memoravel , celebérrima,
famofa , veneranda, illuftrc, honróla, decoro fa ,
digna , jufla , devida , merecida. = Collocacaó
no coro das Deidades De huma alma illuftre, que
a virtude anima. Contar no immortal numero dos
Dcoíes Claro mortal , que a elles fe aflemelha.
Render honras divinas nos altares A's almas ñas
virtudes Angulares. Delies o nomc excclfo , os
claros feitos Nos faltos eferever de Heroes fagra-
dos , Que eftaó em trono Ethereo collocados.
Como alto heróe do Olympo foberano Gozar en
tre os mortaes de immortal culto Pela infallivel
voz do Vaticano.
Apparato. Ornato , adorno, apparelho, pompa,
faufto , magnificencia , grandeza , fumptuofida-
de. = Feltivo , folemne , regio , augufto ,
mageftofo , rico, opulento , foberbo , arrogan-
te , nobre , efpeciofo f efplendido , infigne , dé
co
APP 55
corólo, raro, Gngular , novo , diftinclo , infoli-
to , cuftofo , preciofo , grandiofo , fumptuofo ,
pompólo, prodigo, incomparavel , triunfal, pu-
büco, alegre, ob Tequiólo.
Apparato (de guerra.) Apreftos. = Belli
co, belligero, armígero, belligérante, bellicofo,
guerreiro, marcial , mavorcio, armipotente, fa
tal , funefto , lugubre , mortífero , eftrondofo ,
tremendo, terrífico, medonho, rormidavel, hor
rido, borrivel , horrorofo , horrífico , horrendo.
= Do tero Marte bellicos apreftos , Nuncios fu
ñe ños de horrido conflicto. O formidavel trem
do Déos da guerra, Alegre percurfor d'altas Vi
torias. Pompa fatal da Deofa bellicofa , De Ma
vorte miniítra fanguinofa.
Afparencia. Exterioridade , exterior , forma, fi
gura: Ou Ficqaó , engaño , fingimento , falfida-
dc, mentira, chimera, illufaö , úmulaqaó : 0«Se-
xnelhanqa , parecer , imitaqaö , vifos , verofeme-
Uunca, fombra, (fegundo as diverfas accepqóes
em que fe tomar.) = Viva, verdadeira , expref-
fiva, infinuante, demon ftrativa , enganofa, enga
ñadora, faifa, vá, mentirofa , fingida, fimulada ,
lifongeira, aduladora , fimples, candida, ingenua,
fincera, grata, fuave, cara, jucunda, attra&iva,
encantadora.
Applaudido. Para Synonimos, e frazes Vid. Vi
ctoreado.
Applauso. Acclamaqaó , parabens , vivas : Ou Lou-
vor , elogio, encomio. = Popular , publko, fef-
üvo , folemne, alegre, faufto , geral , univerfal ,
confuto, fincero, candido, lifongeiro, adulador ,
bonrofo, obfequiofo, jucundo, grato, sgradavel,
judo, digno, merecido, devido , clamorofo , ef-
trondofo. = Confufa acclamaqaó do alegre po-
vo. Do rude vulgo- candida linguagem , De publi
co prazer dcmonftradora , E mais grata ao» ouvi
)6 A p R
dos, que a vantagerri Facunda da Eloquencia in-
ganadora. (Balth. Eßaq.)
Aprazivel. Ameno, deliciofo, deleitofo, atracti
vo, alegre, goftofo, fuavc, caro, grato, agrada-
vel, jucundo. Fid. eftes Synonimos nos feus lu
gares.
Apreço. Efpecialidadc, eftimaqaó, eftima. = Ra-
. ro, fingular,diftinér.o , efpecial, particular gran
de, notavel, fummo, alto, extremofo , exquifi-
to , inexcimavel , incomparavel , inexplicavcl >
honrofojdecorofo, obfcquiofo, intimo, candido,
cordeal , lincero , digno , jufto , merecido , de-
vido.
Aprehensao. Imaginaqaô, imaginativa, fantafía,
reprefentaqaó. = Viva, forte, perfpicaz , pene
trante , aguda, fubtil , clara, feliz i engenhoía ,
. defordenada, vá , illuía, hallucinada , enganoía ,
engañadora, fallaz , mentirofa , confuía , efeura ,
. obtufa, infeliz , lánguida , debil , tenue , fraca ,
ardente, inflamada, infana, louca, depravada, ef-
■ tragada. j •
Aprisco. Redil , choupana , cabana , tugurio. t=
Pobre, humilde, fordido, immundo, miícravel ,
frondpío ) ramofo , abrigado. = De ordenhadas
. ovelhas pobre aprifeo. Oeflinado lugar para as
ordenhas. Frondofo receptáculo que abriga Do
. rafpero tempo o lánguido rebanho. ( Quando fe
tomar na accepçao , naó de lugar das ordenhas ,
. que he a natural , mas de morada de paílores , Vil-
Cabana , Pastor &c.) "
Apio. Capaz, hábil, idóneo, difpofto, accomoda-
do , proporcionado , ( fegundo o diverfo lentid°
em que fe tomar.)
Aquario. Frió, frígido , gelado, nevado, chuvo-
fo, húmido, afpero , afperrimo, acerbo, horrido,
procellofo, radianto, lucido, luminofo, reíuleen-
te, rutilante, fcintillante , luzente, celeíte , fide-
reo.
A Q.U ,j
reo. = O Troyano Mancebo trasladado A's ef-
trellas por Jove namorado. Da frígida eftaqaó o
afrro chuvofo, Que já fora de Tros filho formó
lo. Ganymedcs de Jupiter deiVelo , Da urna en
corna liquido régelo.
A quilo. Boreas. = Forte , robu ño , violento , ve
hemente , impetuofo, furiofo, embravecido, frió,
frígido, agudo, fubtil , penetrante , glacial , ef-
trondofo, honilono, fibilante, indómito, defen-
freado. Pid. Boreas para outros epithetos.
Ab. Liquido, vacuo , vado, efpaqofo , dilatado ,
immenio, puro, faudavel , falutifero , benigno ,
vital, leve, tenue, húmido, chuvofo, orvalhofo,
gélido, frígido, frió, nebulofo, procellofo, den-
ío , craflo , elpeflo , efeuro , tepido , calmólo , igni-
lero, quente, frefeo, temperado, doce, grato ,
fuave, jucundo, aprazivel, ameno, deliciólo, de-
kitoio, vario, inftavcl , mudavel , inconlUntc ,
agitado, alterado, quieto, brando, fereno, tran
quillo , placido , fumofo , tranfparente , lucido ,
£urpurco, azul , cerúleo. = Aerios campos dos
iriofos ventos. Dos vaftos Ceos o liquido cami-
nho. Da volatil efpecie a immenfa eílrada. Ef-
trondofà regiaG do veloz rayo. Patria da nuvem
do vapor afylo. Grato elemento , que mantem fua
ve Ao home a vida, a liberdade à ave.
Ar (Patrio.) Paterno nínho, natal folo, clima
nativo. Para os epithetos, e frazes Vid. Patria.
Ar. Graqa, donaire, garbo , gentileza, galhar-
à» : Ou Chifte , galantaria , pico. = Do lindo
сотро cada movimento He de leu coracaö doce
tormento. (Bacellar) = Efle ar immenfo, adon
de naufragando Eftaó continuamente os meus fen-
tidos. (Camóes)
Ara. Altar. Sacra , fanta , fagrada , facrofanta ,
religion, veneravel , venerada , veneranda , ado-
ravel, adorada, marmórea, odorífera, fragranté,
Тот. I. H fu
5< ARA
fumofa, thurifcra, ornada, adornada , magnifica,
fumpcuofa, rica, mageftoía, augufta , refpeitada,
inviolavcl , pingue , cruenta. Fid. Altar.
Arachne. Meonia , Lydia, audaz , temeraria , atre
vida, prefumida, altiva , foberba, vaidofa, folli-
cita, diligente , operofa , laboriofa , cuidadofa ,
fubtil, engenhofa, ambiciofa. = A Virgem con
vertida em torpe infeóbo, Porque vencer a Pallas
prefumira Da deftra agulha no lavor feleclro. A
virgem que Minerva convertera Em venenólo in
fecto, porque oufara Vencer de таб divina a in-
duftria rara. De Idmon a Lydia filha defgraqada,
Da fabia Deofa audaz competidora Ñas pinturas
da agulha delicada.
Arabe. Sabeo. = Negro , fufeo , pintado , pal
mífero, vago, errante, vagabundo, odorífero, ri
co, opulento, feliz , ditolo. = De Panchaya os
felices moradores , Abundantes de pródigos odo-
■ res. (Make. Conquiß.) — Os cheirofos Sábeos ,
povo opulento De quanto ao doce olfato dá fuf-
tento. (Bernarda Ferreir.) = Negro cultor das
terras Nabateas, Que emexquifitos balfamos flo-
recem.
Arabia. (Feliz) Pingue, abundante, generofa,
prodiga, liberal, fértil, fecunda, frutifera , thu
rifcra, rica, opulenta , fragranté , odorífera. =
' Arabica regiaó , terra Sabea , Que prodigas fra
grancias patentea. (Ulyßpo)
Arabia. (Pétrea) Sequiofa, arenofa , inculta,
deferta, infecunda, árida, feca, tórrida, aduíla,
ardente, pobre, mifera , ingrata , ávida , avara,
avarenta , fragofa , marmórea , fulfurca. — Ao
trifte agricultor avaras terras, De infructífera arca
femeadas , E de ingratas correntes fó regadas.
Arado. Curvo, férreo , mordaz, agudo , penetran
te , afpero, forte, robufto, duro, ruftico, agref-
te, grave, petado, luzente, lúteo, util, provéi-
tofo.
ARA 5<>
tofo. = Curvo ferro , que a terra faz fecunda ,
Graro à Deofa , que colhe a loura efpiga. Rom
pe os feyos da terra o agudo arado Para a fazer
fecunda em nova vida. iVlyfftpo)
ííar. Agricultar, cultivar , lavrar. = Revolver
com arado a dura terra, Para dar frutos , que no
feyoencerra. Romper com duro ferro os ferteis
campos. Co* arado defpertar a terra ocióla , Para
que aolavrador prompta obedeqa, Egenerofaem
frutos mil floreca. Rafgar as veas da fecunda ter
ra A' dura forqa do mordaz arado. Domar a ter
ra inculta , afugentando Do campo a torpe iner
cia, que inimiga Foy fempre à Deofa da fecun
da efpiga. Sulcar com férreo dente da fecunda
Terra as entranhas, em que avaro funda O cam-
ponez a prodiga efperança , Quando a dócil fe-
mente ao campo lanqa.
Arbosto. Vcrgontea, frútice. = Viqofo, verde,
pullulante, alegre , filveftre , agreíte , inculto ,
tenue, fraco , debil , tenro , humilde , rafteiro ,
pobre, ambiciólo, trondofo, frondente , frondí
fero , ramofo. — Do vegetavel Reino humilde
povo. O tenro filho de copado tronco, Que bro
ta afloreccnte -primavera. Debil vergontea, pul
lulante parto, Que no fecundo feyo a terra cria*
Ambicióla de o ver adulto filho.
Arcadia. = Parrhafia terra , Menalas montanhas,
Erymantidas ferras, cujos monftros Proftrou ain-
viáamaó do forte Alcides. Do felvatico Pan gra
ta morada, Teftimunha do amor do Numen lou-
™ , Amor que transtormou a Daphne cm louro.
DaCittcna regiaö o altivo povo, Que fe jaéla de
origem mais antiga, Que de Fcbo, с de Cynthia
ona/cimenfo. (Ovidio, dizendo nos Metamor
fosi, que os Arcades fe jactavaó de fer anterio
res ao Sol ^ é à Lúa.) Fid. Menalo.
Arcano, Mifterio, fegredo. = Alto, profundo,
H ii oc
бо ARC
occulto , fecreto , efcondido , recóndito , inícru-
tavcl, impenctravel , fatidico , mifteriofo , inti
mo. = Sepultado fegredo em denlas crevas. A'
mente dos mortaes milterio occulto, Na fatal tir-
• na do deítino envoko. O milteriolo veo de alto
fegredo, Que dos Fados cerrou a maö fuprema.
(Sophocles no Edipo.)
Archetypo. Modello, idéa, molde, planta, ori
ginal, exemplar. = Primeira idéa do engcnholo
Artifta. (Camóes no Canto io. chamou a Déos
. jirchetypo, por fer o primeiro , e eterno original
de tudo.) Do Archetypo divino a fumma idea
Na produccaÖ de quanto o Sol aquenta , De quan-
to aterra liberal fuftenta , Encerra o Ceo , со
vafto mar rodea , (Anónimo.)
Archimedes. Sabio , profundo , douto , perito,
celebre , celebrado , celebérrimo , afamado , fa-
moío, illuftre, infigne, eximio, Angular , enge-
nhofo, fubtil, induítriofo, follicito , obfervador,
indagador, inveftigador ,efpeculador , admiravel,
pafmofo, maravilhoto , portentofo , prodigiofo,
grande , immortal , eterno. = Geómetra fubtil
de Syracufa , Raro alumno immortal da Urania
Mufa. Perito nos fidereos movimentos , Que íei
vifiveis em fubtís inventos. De Archimedes a idea
peregrina , Que inventou nova esfera cryftallina,
Onde audaz revelava do Emisferio Eftrellado o
recóndito mifterio.
Archipelago. (Para os epithetos Vid. Mar,) =
Do mar Egeo as proccllofas ondas. O mar que de
Monarca arroga o nome. Vaftos campos Egeos do
undofo Jove. Cerúleo Pay das Cycladas fulgen
tes , Que o Hellefponto de Tenedos divide. Mar
a que deu o nome o defgraqado Pay de Thefeo ,
que delle fez íepulchro , Imaginando fer o caro
filho Palto infelice dobiforme bruto. (Ideßo№-
notauro.) Cond, de Ericeir. em hum Romance.
ARC 61
RCHiTECTüRA. Soberba, fumptuofa, pompofa ,
magnifica^ arrógame, mage ítofa , celebre, cele
brada, celebérrima, famofa , prcciofa , rica, re
gia, augufta, harmonica, regular ¿ traqada, mar
mórea , eterna , amiga, Grega, Romana, Gotbi-
. ca, barbara. = Acorde fimetria do edificio , A
harmonia da fabrica foberba. Arte que eternas Ра
ннем levanta , E com perenne brado a Fama can-
. ta. Do traqado edificio o regio empenho , Emu
lo do Romano, e Grego engenho , Que na eter
na firmeza , e mageílade Ha de triunfar da mais
Tcraota idade. Vid. Fabrica.
Arctico. Septemtrional, Boreal, Aquilonar , Aqoi-
Jonio , Glacial, Arctoo, Hyperboreo, Scythico ,
Thracio, Cafpio.
Akctos (Urfa mayor.) Hélice , Elauftro. = Me-
• nalia^ Erimanthia , fria , frígida, gelada, nevada ,
glacial, procellola, ventola, furiofa, embraveci
da , enfurecida , brava , violenta , Lycaonia , luci
da, luminofa, luzente, refulgente, rutilante, ra
diante, icintillantc. = Da finiftra Calillo a luz
brilhante , Aftro proximo ao Polo enregelado.
Vid. Calisto.
Arcturo. Húmido, chuvofo , tormentofo , tem-
peíluofo, horrido, horrífico, gélido, glacial, fri-
fido , frió, Thracio, Scythico, Boreal , Aquilonar,
¡temtrional. Da celelte Califto o amante guar
da. Da primeira grandeza a eftrella fixa , Que da
Urfa mayor a cauda adorna , Do Autumnal Equi-
nocio precurfora, E do fero Aquilon annuncia-
■ dora. (Boccarro jfnacepb.)
Akdkhte. Abrazado , inflamado , acezo , igneo ,
. férvido, fervente: Ou Brilhante , luminofo , re-
fulgence, radiante, rutilante, fulgurante, lucido,
refpbndecente, luzente, lucido, (fegundo os va
rios fentidos em que fe tomar.)
Arder. Acccnderíe, abrazarfe, inflamarle, confu
mir-
62 ARE
mirfe. = Já de voraz incendio exporto ao paito,
Já reduzido a vil deftroqo vafto, Que forma mon
tes de hórrida ruina, Qual nao vio Troya na ftn
forte indina. (Duarte Ribeir.) = Padecer vivos
incendios, Confumirfe a árdeme fogo , Reduzir-
fe a pura chamma De amor pyraulta horrorofo.
(Fonfeca Romance )
Area. Eítcril , infecunda , feca , ardente , árida ,
tórrida , loura , áurea , flava , branca , candida ,
nivea, purpurea, equorea, marinha, fria, frígida,
gélida, húmida, leve, tenue.
Arethusa. Arcadica , Sicula, cfquiva , fugitiva,
errante, vagabunda, rápida, veloz, efeondida. —
A filha de Nereo tornada cm fonte. A Ninfa
companheira de Diana, Que tugindo de Alfco à
furia inlana , Por meatos profundos efeondida r
Banha Sicilia em fonte convertida. Bem como
Alfeo de Arcadia a Siracuía Corre a bufear os
braqos de Aretufa. (Camóes)
Arco. Audaz, oufada , atrevida , temeraria , arro
gante , roubadora , ufurpadora , celebre , memo-
ravcl , famofa , heroica , armígera , belligera ,
guerreira, impávida , intrépida, ávida , ambicio-
fa, Theflalica, Jaí'onica , Argolica. = O primei-
ro baixel , que bellicofo O fegredo rompeo do Rei
no undofo. O lenho dejado, que de Minerva
Foy pelas lubtís artes conílruido. Do Vellocino
a quilha roubadora, Que primeira fulcara o cara-
-po undofo Por induftna de Pallas defenfora.
Argonautas. Inclitos ¿ immortaes , generofos ,
magnánimos, illuftres, bellicos, flu&ivagos. (Pá-
ra outros ephhetos Vid. Arco.) = ThefTalicos
Heróes, Soldados Jafonicos , Argólleos Varócs ,
Capitaes Emonios. = Dos Deofes immortaes fi-
Ihos famofos , Que de Grecia fahindo valerofos ,
Cortando mar intacto de outra quilha, Se fizeraó
da Fama a maravilha. Os primeiros oufados nave-
■•• . gan-
A ïl G 6)
gantes , Que da maga Medea focorrîdos Rouba-
таб o áureo Vello de Athamantes.
Argos. Perfpicaz, centoculo, attento, vigilante ,
íbllicito , fido, fiel, Junonio, Emonio, Theflali-
co. — O filhode Ariftor ,que convertera Em vaí-
dofo pavaó de Jove a efpofa. O lince dos Thef-
fa lieos paftores , Que do alentó vital fora privado
Por decreto feroz de Jove irado Centoculo Paf-
tor a Juno aceito, E a Jupiter amante ingrato ob
jecto. De cem olhos Paftor que defendía De Ina-
co a filha , por quem Jove ardia.
Argüir, Increpar, reprehender, redargüir, aecu-
far, culpar : Ou Reprovar, cenfurar , criticar ,
( fegundo os diverfos fentidos em que fe tomar. )
Ariadna. Infeliz, defgraçada, miíera, engañada,
illudida, defprezada, deiamparada, abandonada ,
bella, formofa, fida, fiel , leal , amante, extre-
mofa , fubtil , engenhofa , fagaz , aftuta, piedo-
fa , amorofa, terna, compaííiva , induftriofa , cau
ta, provida , trifte, repudiada, deílerrada, pro
fuga, errante , vagabunda. = Do Cretenfe Mo
narca a filha, amante Do pérfido Thefeo, Gre-
go inconílante. De Minos , e Pafiphe a cara pro
le , Amante authora do engenhofo fio , Que li
vrera a Thefeo do monftro impío. Do Thyrfi-
gero Déos a efpofa amada, Que foy no Olym-
po em croa transformada. Do pérfido Thefeo a
fina amante , Defprezada, infeliz, illufa , erran
te. De Minos ,e Pafiphe a trifte filha, Que a The
feo fez triunfar do monftro impío Co' foccorro
fubtil do tenue fio. Da dura Creta a crédula Prin-
ceza, Que por Thefeo perjuro defprezada , Foy
ñas pravas de Chio abandonada.
Aries. Celefte , ethereo , Athamantico ,brilhante ,
fcintillante , radiante, corufeante , lucido, lumi-
nofo, luzente, refulgente. ~ O cornígero figno,
que fulgores Derrama , с as portas abre à Prima
vera,
$4 A R 1
vera. Para que a terra adorne de mil flores» (Fle-
nix Renafcida) - A Jupiter Hammonfigno jucun-
do, Que de Febo, с de Cinthia iguala p curio ,
E со' abella eltaqaó alegra о mundo.
Arion. Lesbio, Apollinco, Febeo , fonoro , cano
ro, harmoniofo , melodiolo , fonorofo , mufico ,
harmónico , doce , fuave , blandifono , cythari fta ,
celebre, famofo , celebrado, afamado, celebérri
mo, infigne. = De Lesbos o Pivua celebrado ,
Deliro no grave canto, e doce lyra, Que ao mef-
mo gado de Protheo admira. De Methymna. о
Poeta que tocando De peregrina cythara о Гот
brando , Prompto delfim fluftivago chamara , Que
no elcamofo dorfo о tranfportara A prayas quç о
livraraô dos perigos, Tramados pelos nautas ijrii-
migos. ?-
Aristeo. Amante , namorado , Arcadio, Febeo ,
Apollineo, Cyrenio, induftrioío, engenhofo , fol-
licito. = De Apollo, e de Cyrene o filho caro ,
D' arte inventor , que o doce mel fabric*, E de
Eurydice efquiva amante raro. Apollineo cultor
do doce favo, Medre engenhofo do colono Ignavo.
Aristarco. Douto.fabio, perico , judiciofo , rí
gido, fevero, auftero, rigorofo, afpero, acerbo,
afperrimo, grave , duro. = O critico mordaz ,
cenfor fevero Dos verlos immortaes do grande
Horaeró.1', , ., ...
Aristóteles. Grande , divino , illuftre, infigne ,
eximio, famofo, famigerado, afamado, celebre ,
celebrado , celebérrimo , fabio , douto , perito ,
profundo, íubtil,. agudo, engenhofo, perfpicaz ,
fagaz, inimítavel, incompara vel , raro, lingular ,
peregrino, admiravel, pafmofo, portentofo,pro-
digiofo, maravilhofo , memoravel, immortal, eter
no , venerado , refpeitado. == De Eftagira alto
engenho peregrino , Da fabia Deofa Oráculo di
vino, De profundo faber Numen terreftre , t>o
im-
A R M 6j
immortal Alexandre immortal mettre. Do Peri-
¥aro о Principe fupremo , Que adora reverente о
bio extremo. Da fabia Pallas inextineb cham-
ma, Que ñas artes fubtís a luz derrama.
Íjimada. Flucti vaga, undívaga , undofa , velivo-
la, numerofa, forte, formidavel, cfpantofa , ter
rífica, veloz, rápida ,ligeira. = Exercito vagan
te pelo Imperio, Que obedece ao tridente Nep-
tunino. Bellicas proas que o poder oítentaó No
proccllofo pelago que move A mao fuprema do
cerúleo Jove. Bellicofas efquadras voadoras , Que
iurcando das ondas o perigo , Tem Neptuno allia-
do, Eolo amigo. Efquadróes de velivolos madei-
ros , Que perturbando a paz do Reino undolo ,
Em campos o convertcm já guerreiros. Develas
mil exercito potente, Que iemeando o mar d'al
tos pinheiros , Parece que converte em bofque den»
fo Do efpumofo Nereo o Reino immenfo.
Armado. De refulgentes armas adornado. De fér
reas veftiduras defendido. Brilha a lorica , rever
bera o e feudo, Horroriza a vifeira , ondea o el-
mo, O montante le ¡milla, e efpanta tudo. Era-
brsca a férrea adarga, cinge a efpada, Empunha
a maça , e corre à guerra irada. = Sulto infun-
dindo appareceo armado De duras veftes de me
tal bruñido, Os braços nús, e o hombro carrega-
do De hum pezo de cem frechas guarnecido :
Férrea malha lhe guarda o peito, e o lado Bárba
ro alfange em fangue denegrido , Por maça empu
nha hum tronco, e delta forte A combacentes mil
amcaca a morte. = Vinha o CapitaÔ forte todo
armado De buma férrea armadura, que brilhava ,
E o dragaó Lufitano relevado Entre plumagens
no elwo /éelevava: Grave montante fufpcndia o
lado, Pezada lanqa o braqo fuftentava , E expri
mía no afpe&o , e na poftura Do mefmo Marte л
bonifica figura.
Гот. f. I Ar-

I
66 ARM
Armar (Excrcito.) Apreftar efquadrÖes belligé
rantes. Proverfc para o bellico .conflicto. Ahitar
valerofos combatentes. De Marte exporfe à du-
vidofa forte. A's armas refiítir do iníano .Marte-
Aperceberfe com iguaes fadigas A' violencia das
forças inimigas. Intrépido medir lancas com Ьп -
qas, Oppor forças a força , a eftrago eftragos.
Difpor a fementeira ao cegó corte Da cruel pre-
curfora de Mavorte. (Ideß a Morte.)
Armar (filadas.) Com impía idéa no fecrcto
feyo Urdir traiça6 occulta em damnoalheyo. Ar- '
mar dolos fubtís, tramar engaño Para a ruina do '
contrario infano. Traçar fraudes, ardis , eftrata- *'
mortacs artes extremas. Def-
tro nas srtei de §ma6 dolofo O inimigo vencer
com força occulta. Vid. Artes.
Armas. Bcllicas , belligeras , bellicofas , guerreiras,
Marciaes, Mavorcias, Vulcanias, fataes, morti-'5:
feras , funéreas, infau lias, funeftas, difeordes , im-
pias , iniquas, barbaras , cruas , feras , ferozes , at го- -
aes , crueis, tyrannas , inimigas , infenfas , infcf- '
tas, danofas, adverfas, fanguinofas , fanguinolcn- :
tas, cruentas, fulminantes , hórridas , terríficas , *]
horríficas, formidaveis , horrorolas , brilhances ,
lucidas , luientes, áureas , argénteas, férreas , eneas,
vencedoras , viftoriofas, triunfantes, ovantes , in
victas , infuperaveis, invenciveie , fracas , со v ar
des, tímidas, vencidas , pro liradas , abatida». =
Inlhumentos fataes da cega morte , Apparates do
bellico Mavorte. Horrorofos adornos de Bellana.
De Pallas formidaveis adereqos. De impávidos He
roes único adorno. Os fulminantes ferros de Vul-
cano , Que trazem }á na força certo o dann o.
(Fénix Remfcida)
Armas (de geraçaô.) Nobres , ilraftres , ge-
nerofas, claras, preclaras, infigqes, antigás, hon
radas , honrólas , vaidofas , lob cr bas й celebres , ce-
4
ARO ц
lebradai , eíckrecidas , memoraveís , famofas,
Tefpeiradas , refpeitaveis , veneradas , veneraveis.
= Merecido brazaó de fanguc illuftre , Que aos
dependentes dú perpetuo lultre. De preclaros a vós
/nfignia antiga, Que os netos a proezas mil obri-
ga. De honrados appellidos diftinctivo , Que nos
berdeiros gera esforqo altivo. De afcendentes fa-
molos rica heranqa , Que da Dcofa voadora a tu
ba canqa. Infigne gloria , monumento eterno ,
£01 mil idades teftemunho forte De Heroes , em
quem poder nao teve a morte. De generofo Tan
gue alta divifa , Que a defeendentes mil ¡inmor
taliza. Antigo timbre de vaidade herdada , Alto
defpertador de heroicos feitos , Que com honra
de fama aiTmalada Excitaó gloria em generofos
peitos.
Aroma. A fly rio, Cyprio, Indico , Sabeo, fragran
té, fuave, grato, jucundo. = O fuave vapor do
aroma grato , Que encanta, e lifongea o fino ol
fato. De Indicas mafias o odorofo fumo , Que a
luxuria do olfato defafia. Panchaicos odores , que
accendidos Saó fragranté lifonja dos fentidos. O
Achanto ,e o Amaraço, que extin£to De feus aro
mas o vapor derrama. (UlyJ/sa) — Queimaó no
mais lecreto em vivas brazas Aromáticas mafias ,
echeirofas. (Ulyßea) .}./,•
Arpias. Avidas, avaras, avarentae , torpes , hedi
onda», fordidas , efqualidas , imroundas , paludo-
<ts , hórridas , famintas , aladas , aligeras, pennige-
тад , veloies , enormes , monftruofas , deformes ,
b\formes , rapiñantes , crueis , turbulentas , infen-
f»s , mfeftas. = Da Tejrra , с de Thipheo as tor
pes filbas, Celeno, Aello, e Qcypite chamadas,
Que as mezas de Fineo deixaó manchadas. Da
Scymphalia lagoa immundas aves , De Jove vin-
gador torpes miniftras, Queropbaó de Fiaeo me
zas fuaves. Sao aves , e tem rofto de donzellas ,
I ü Lan
Lançaô dos ventres hum vapor immundo , Cur
vas as máos , as unhas retorcidas , Pallidas , e de
fome carcomidas. (Eneida Portug. J.)
Arrazar. Aplanar : Ou Deítruir, derribar , arrui
nar, abatter , proftrar, defmantellar , deftroçar ,
alfoliar. = Cos valles igualar os altos montes.
Reduzir os foberbos edificios A montes de ruinas
laftimofas. O que hontem foy Cidade , hoje he
deferto, Será de feras domicilio certo. Vid* Es
trago, Destrocó , Ruina , Troya dec.
Arrebol. Rubro, vermelho , rubicundo , purpu
reo, rofado, nacarado, flamante, inflamado , ac-
cezo, brilhante , ardente, luminofo, lucido , bel
lo, formofo. = Do vivo fol repereufiaô brilhan
te, Que de purpura vede a nuve oppoíta. Dolo-
lar refplendor acceza nuvem. Já nefte tempo o
fol, que ao mar guiava O feu carro de fogo, os
Orizontes De varios arreboes de luz bordava.
{Ulyfea)
Arremeter. = Acommetter o bárbaro inimi-
go , Da morte defprezando-fe o perigo. Lanqarfe
aosefquadróes com furia eftranha. Com impetoin*
veftir a armada turba, Que o jufto pacto pérfida
perturba. Por entre efpadas mil abrir caminho.
Romper furiofo as barbaras falanges. Arrojarle a
perigos deftemido. Penetrar com furor a efpefla
turba. Qual rayo infulta do inimigo a força ,
Quanto mais elle leu poder reforca. (Eneida Port)
Arrependerse. Doerfe, fentiríe = Humilde een-
feíTar o mal que obrara. Teftimunhar com' doro
torpe crime. Corrigir com pezar a culpa enorme.
Purgar cor fentimento o atroz delicto. Apagar
com íincera penitencia De feu peccado a perfid*
inlolencia. (Balthafar Eltaqo.)
Arrogancia. Orgulho, foberba , altivez, jactan
cia, prefumpqaó, fafto , oftentaçaô , vanglorU»
ialoleocia, audacia. = Túmida, inflada , incha
ÀRR б9
da, elevada, temeraria, audaz, oufada, atrevida,
prefumida , vá, odiofa, aborrecida , louca , infi»-
na, Cfga, imperiofa , altiva, íoberba , jecbncio-
A, oftentadora , infríente , defprczadorn. = De
mentidos enféites vicio ornado , 1 magern do pa
veó , que o eolio aleando, E o peito entumecen-
-do, namorado Das faifas luzes de bordada gala ,
'•- Arranca altivo grito , apregoando Na lingvagcm
que pode, quem me igualar (Os Amigos a per-
ionaiifavaö na figura de huma mulher moca dei-
pteio altivo, olhos ícintillantes , fobrancelhas ar
queadas, cabellos foltos, e louros, masas orelhas
' «minas." Veftia6-na de verde com varios adereqos
de pedrarias fallas; punhaó-lhe a raaó dircita im«
pefiofartiente levantada , e na efquerda hum pa-
vaÓf fa bid o fymbolo da arrogancia.)
Arrogante. (Os Synonimos , e epithetos tirem-
fe de Arrogancia.) = Da candidez colérico
j'nimigo , Oftentador de bens , de que he mendi
go. (Duart. Ribeir.) = Pregoeiro loquaz ao po-
To rede De falfds prendas , mifera virtude. Pobre
tjoe affefta bens: imagem viva Do altivo Tirha-
ge-nes , que impaciente Em padecer de bens falta
excefliva , Com cryftaes fe moftrava refulgente.
(Bern. Fcrr.) ' " .
Arrojado. Arremeqado, aflomado , precipitado,
impetuofo, audaz , temerario, oufado, atrevido :
Ой deftemido , denodado , refoluto , impávido , in
trépido , Animofo , alentado, esforçado, valero-
fo." = Dcfprezador famofo de perigos A' vifta
dos audazes inimigos. Sobeja audacia o cofaçaô
Ihe anima, Por ifío os ri feos valerofo ertima. (Ba
hía.) = Mais que Hercúleo valor ПО peito encer-
ra , Para /nfultar no campo ao Déos da guerra. Se
dos perigos vé o horrendo alpe éto , Naô temfeus
olhos mais jucundo objecto, (rirado de Eftaço na
jfcbilleid*.) Para outras fraz.es Fid. alguns'dos Sy-
abnimos. Ar
7ô ARS
Arsenal. — Prenheomcina deguerreiras quilbasV
Dos lenhos conftru£tor, que as ondas furcaö. Da
praya ao longo maquina foberba Se extende com
terror do undofo Jove , Que receia invadido o Im
perio herdado Co' as altas proas que o terreno со-
brem. (Bahia Romance.) = De exercitos navaes
refpeito , e lufto Do pirata traidor , do mouro
adufto, Atalaya perpetua, eterno muro, Que de
. Tbetys o Reino tem leguro. (tirado de Gongora.)
Arte. Difciplina , regra , methodo , norma : Ou
Artificio , induftria , engenho , habilidade , def-
treza, fubtileza , primor , perfciqaö, elmero. =
Sollicita, diligente, operofa, laboriofa, fecunda,
perita, infigne, egregia, douta , inveftigadora ,
efpeculadora, indagadora, obfervadora, invento
ra , imitadora , induftrioía , fubtil , engenhofa ,
delira, hábil , primorofa, perfeita, e fmera da , no
va, eftranha, rara, lingular , diftinób , exquifi-
ta, admiravel, prodigioía, maravilhofa , por ren
tóla, pafmofa , inimitavel , incomparavél , .pere
grina. = Da natureza a emula engenhoía , Em
mil inventos íemprc induftrioía. De peregrino en
genho nobre parto. Irivenqaó clara de faber pro
fundo, Dadiva de Minerva ao cegó mundo. De
illuftres obras celebre inventora , Que o tempo
favorece, a fama adora. Difcipula fubtil da Natu
reza , Que no exquifito efmero , e força deftra
Prefume fuperar a mefma meftra. Das fete mara-
vilhas fabia authora , Que a hiftoria nos feus fal
tos inda adora. Por ella teve incrivel moviroenro
Da Archimedica esfera o novo invento: Por ella
corta o ar de Archita a pomba , E de Zeuxis a
vide atrahe as aves See. (Acad. dos Sing.)
Artes (liberaes.) Faculdade , eftudo , feien-
cia, doutrina. = Ingenuas, nobres , honeftas ,
preclaras , excellentes , preftantes , Apollineas ,
Febeas , Palladlas , Parnafleas , Pierias , Aom'as ,
ART ух
Caftallias. (Outros epichetos adequados tirem-fe
de Arte fupra.) = Faculdadcs que Apollo am
para, e infpira. Partos das nove Irmas que о Pin-
do adora. Artes que de Minerva о fer deriväö ,
£ o vivo engenho dos mortaes cultivaô.
. Artes (mechanicas.) Fabris, Dedaleas,uteis,
proveitofas, populares, vulgares, plebeas , fordi-
das, torpes, humildes, defprezadas, vis, efeuras,
rudes, pobres, famintas,ambiciofas, ávidas, ava
ras. = De Dédalo l'ubtil a vafta idéa Mil artes
produzio que o vulgo eftime , Artes que a dura
tome íempre opprime. (D Franc. Manoel.)
Artes (dolofas.) Fraude, eftratagema traca,
ardil, maquina, de ftreza, aftucia. — Infidiofas ,
artificiofas , engañólas , engañadoras , fubtís , ía-
gazei , aftutas, aftuciofas, deftras , cavilofas, pér
fidas, ÍDfieis, traidoras, fecretas, occultas , ardi-
lobs, fraudulentas, fimuladas, fingidas, v/s, in
fames , abominaveis, nefandas , odiofas , detefta-
,. Treis* execrandas, iniquas , malignas = Occul-
. ta mina que disfarqa o danno, Por outro vil Sinaö
traqado engaño. De coracaó maligno oceulto t¡-
.rój Tramado laqo à candida innocencia. Fid. Ar-
M/Lr silladas , Traidor 8cg.
Artemisa. Amante , amorofa , afteétuofa , fina ,
extremofa, fida, conftantc, fiel, trifte, anciofa ,
-fjiidofekf cafta, púdica, illuftre, celebre, memo-
nivel, famofa , generofa , magnifica i, lingular.
^= De Maufolo infeliz a trifte efpofa. Da amiga
. Çam д. fingular Princeza, Do toro conjugal ef-
iranha gloria, Que com foberba infolita grande
za Lavjou ao Efpofo fepulcral memoria. Idéa fin-
guiar do amor perfeho , Que às cinztfs frías do
tdorado Efpofo Lavrando ufana túmulo precio-
fo, Outro melhor lhe deu dentro cm fe«. peito.
Artilharia. Marcial, Mavorcia , bellica, beili-
edia , Vulcania , fulminante , eftíoodóla , medo-
nha,

i
ta , corufcante , horrenda , formidaveJ. = Do
novo rayo o invento peregrino, De mural has ef-
irago repentino. Rayo terrellre , bronze fulmi
nante, Que os Ceos atroa, a terra atemoriza , Po-
voando de hum fó golpe em breve inflante CXRei-
no, que o atró Jove tiraniza. Maquina que vomi
ta horrendo fogo, De Vulcano ettróndofo defafo-
go. Das furias infernaes obra traidora , De eftra-
gos mil cruel executora. Da colera de Marte no
vo effeito , A que Hercúleo valor fica fujeito.
= Já retumbava o eftrondo horrendo , e forte
Dos Ígneos globos do Cyclópe Bromes , E, vo
mitando furias de Mavorte, Batia os ares, at roa-
va os montes, E os monftros de Protheo , que o
Jom temeraó, No cavernofo pego fe efconderaö.
= De ft ros mini ft ros de Vulcano em tanto Os imi- í
tados rayos difpararaó , Ao mefmo tempo corn ;
mavorcio canto As trombetas os pcitss incitaraô. :
Durou por largo efpaqo o eftrondo horrendo Do
Vulcanio metal fempre eípantofo , E nos montes •
os eccos refpondendo, Iníultavaó o Polo ternero- ;
fo. = Ao fom dos inítrumemos bellicofos A fuf-
pirada terra faudaraó Com eftrondo , e bramidos
efpantofos Dos cóncavos metaes arruinadores ,
Dos rayos de Tonante imitadores. = De atroz
artilharia a furia occulta Horrendifllmos fons nel-
les diípara ; Altos montes refoao, bramaó valles ,
Os rayos fahem com impeto furiofo $ Qual íctta
voa prompto em fogo ardendo Pelouro envorto
em morte repentina. (Naufrag. dtSefulv.} — A.
prompta, e temerofa artilharia Com toda a furia,
с prefla difparava, E aílim o adverfo exercito ba
tia, Que quanto fe lhe oppunha, derrubava : De
fogo, e fumo o campo fe cobria , O Ceo de Ion-
ge, ерегсогсшгаЬауа* Parecía no eftrondo abrir-
fe
A R V 7j
ïe a terra, E vomitar quanto o Cocyto enccrra.
jEris que o nitrado fogo defpcdido Do canhaö,
fjcflj. e colubrina No muro de mil armas dc-
ido Imprimía finaes de alta ruina: Mas o pe-
claro , e conhccido Accrefccntava a militar
lina , Os contrarios teniendo cm tanto aper-
, Mais do que o togo,ao General experto. .=
lo meyo do filencio mais profundo Teimava o
nos ares tenebrofos Do falitrado enxofre fu
ndo, Mil eccos repetindo pavorofos : Parecía
; a maquina do mundo Se reduzia a eftragos
imofos , Ou que de Jove as armas fulminantes
mzavaó de noyó impíos Gigantes.
iE. Tronco. = Alta , elevada , eminente ,
, frondente, frondirera, frondofa , ramo-
«, Tiy4, florida, florente , florefeente , copa-
J, umbrofa, fombria , robufta , filveftre , incul-
, eílenl, infrutifera, infecunda , frutifera , fe-
da, copiofa, abundante, rica, prodiga, libe»
i, generoíá, grata , amena, jucunda , aprazivel,
cliciofa, delcitofa , bella , formofa, pompofa, al
tiva, arrogante , foberba , ambicióla , antiga,car-
.Hjßomida, cavernofa, del pida , feca, nua. = Alto,
robu ft o, corpo vegetante, Que das florcitas he
ipa confiante. Dos volateis frondofo domici-
Í[u cundo abrigo do calmofo eftio. Verde do-
a Deofa caqadora, Gala da Primavera, amor
Flora. Do vegetante povo alto gigante , Que
iÇraços robu ¿tos ex tendendo , Tolda o bofque
npa viridante. (Fonfeca Elegie.) — Ama
s o choupo , Baccho o olmeiro , Jove o car-
?alho , a murta Cytherea , O cyprefte Plutaö ,
jFcbo o Ipureiro , E a alma Máy dos Deofcs o pi-
jiheiro. = Allí quafi efquadröes em linha arma
dos Eftao arvores mil de eftranha altura, Os plá
tanos c'os cedros elevados Querem chegar de Fe-
-oo à esfera pura: Os cyprcfles, os alamos copa
ba». I. К dos,
f4 ASA
dos , Freixos i e fayas daó grata frefcura , E as
floridas cidrciras com jaétancia Venccm tudo na
candida fragrancia. Noutro fitio os altiflímos ol-
meiros, Sicómoros , olayas floreccntes, Robu ft os
choupos , immortaes loureiros Se oppoem do Geo
asieras mais ardentes : Noutra parte oscarvalhos,
os pinheiros, As altivas palmeiras eminentes, Se
guras cm feus firmes fundamentos Zombaó das
furias dos malignos ventos.
Asa. Penna. = Leve , veloz, ligeira, agitada ^ cC-
trondofa, volante, trémula, extendida, expanfa,
audaz, oufada ,pennigera , pintada, alternada , re
madora , inquieta. Fid. Ave , Penna , Voo ,
Voar 8cc.
Ascanio. Bello, formofo, prófugo , errante , ten-
ro, mancebo, Dardanio , Frigio , Troyano , Al-
bano , alentado , deftemido , impávido , intrépi
do. = De Eneas , e Creufa a bella prole , Que
fundou de Alba a celebre Cidade , Berço feliz da
Lacia heroicidade. Da bella Citherea o Frigio ne
to, Alta efperanqa da futura Roma , De quem a
Julia gente o nome toma.
Ascendencia. Eftirpe , geraqao , progenie , pro-
fapia, genealogía , avós , antepaíTados , progeni
tores , anteceflores , mayores. = Clara, precla
ra , gencrofa , illuftre , infigne , heroica , alta , fu-
blime, diftinéta, amiga, refpeitada , refpeitavcl,
venerada , veneravel , esclarecida , magnánima ,
valerofa, animofa, beílicofa, Marcial, Mavorcia.
— IUuftre geraqaô de heroes fecunda. De arvo-
rc gentilicia antigos ramos. De progenie precla
ra altos primordios. De efclarecido fangue as pu
ras fontes. Serie immortal de regios afeendentcs.
De antigo tronco veneraveis frutos.
Ascendencia (humilde.) Baixa,abje£fca , ple-
bea, infíma, vil, fordida, vulgar , popular, igno
ta, defeonhecida , efcura,defprezada,ignobil. =
Pie-
ASI ?S
Plebea geraqaó que a Fama ignora. Progenie po-
- " polar, onde паб brilha Eícafla luz de fangue ge-
nerofo. Ruftica efiirpe em terra vil nafcida. lm-
jnundo fangue de lodofas fonces. GrofTeiros fru
tos de rafteira planta , Que feus ramos ao Ceo já
mats levanta. Eleu ra geraqaó aborrecida , Das fe
zes da República nafcida.
Asia. Rica, opulenta, altiva, arrogante, foberba,
de fp rezadora, pompofa , mageftofa , fumpcuofa ,
magnifica, grandiofa, cerimoniofa , barbara , in-
-¿£nlra, rude, cega, indisciplinada, vafta , dilata
da, eípaeoía, ampia , immenfa, fértil , fecunda ,
frutifera, palmífera, odorífera, poderofa, forte ,
armipotente , armígera , belüge ra , belli cota , guer-
rcira, belligérante, bellica, Marcial, Mavorcia,
cruel, atroz, feroz, dura, crua , impía , Sacrile
ga , iniqua , tyranna , inhumana , Mahomética ,
idolatra , monftrifera. ( Nos Poetas fe acha repre-
fentada na figura de huma mulher riquiiïimamcn-
tc vellida , e adornada de ouro , perolas , e pedras
preciofas. Na maó direita lhe poem hum maço
das plantas mais efpeciaes , e privatives defta par
te do mundo, como pimenta , canella , chu &c.
e na cfquerda hum thuribulo de ouro , exhalan
do efpeciofo incenfo. Junto délia poem hum ca
mello cornos joelhos dobrados, e encottado a hu
ma grand iflîma palmeira toda carregada de frutos.
ÏLfta pintura fe acha no noffo Poema Chauleidos.)
AsTiDB. Afpid,bafilifco. = Venenofo, fatal, mor
tífero, fomnifero, furdo, mudo , aftuto , fagaz ,
do\ofb , fraudulento , fementido , fallaz , traidor ,
pérfido, fimulado, disfarqado, engañador , enga-
no/b, Africano, Lybico, Púnico, MaíTylio , Ge-
tuJo. = A víbora fatal, que nao fibila, Eà voz
do encantador tapa os ouvidos. De incautas vidas
homicida forte, Que traz na aguda lingua promp
te a morte. Occulto em flores Afpidc aleivofo *
К ii Ima
76 A S S
Imagem viva do traidor dolofo. (Bahia. )
Assalto. Acomettimento , oppugnaqaó , ínveíti-
■I da. = Forte, impetuofo, violento , furioio , re-
foluto, intrépido, impávido, animofo , valeroío ,
coníUnte, obftinado, fubito, repentino, íubtea-
neo, improvifo , inopinado , inefperado , impen-
fado, imprevifto, infupcravcl^ fanguinofo , fan-
guinolento , cruento , prompto , rápido , veloz ,
ligeiro , acelerado , inftantaneo , faulto , feliz , ven-
turofo , gloriofo. = Violenta oppugnaqaö de com
burentes. Improvifa torrente de Toldados Da Pra-
qa aíTalta os muros elevados. Infperada invafaö de
immenla turba Da fortaleza a guarniqaö contur
ba. De armas fataes inopinado infuko Faz no ini-
migo horrífico tumulto. Repentina aggreíTaó ,
forte violencia , Que naó dera lugar à refiftencia.
Aisassino. (Para osepithetos^it'i. Ladrao.) Ho
micida venal, (icario impío, Que incautas vidas
rouba a fangue irio : Ou Infidiador do miiero vian
dante, Que com os bens lhe rouba a cara vida.
Habitador de inhofpi tos defertos , Para fazer со' a
morte os roubos certos. Pirata atroz do incauto
caminhante , Que gira délie à ávida pefquiza ,
Quando os defertos taciturno piza.
Assolaçaô. Devaftaqao , eítrago , deftroqo , rui
na , deftruiqa6. = Laftimofa, lamenta vel , mife-
ra , miferavel , miferrima , infeliz , fanguinofa ,
cruenta, fanguinolenta, violenta , barbara , inexo-
ravel , implacavel. Vid. alguns dos Sy nonimos pa
ra as frazes, e outros epithetos.
Assollado. Arruinado, deftruido , devaftado , def-
troqado , arrazado , aniquilado : Ou Saqueado, def-
pojado, roubado. = Áo mais fatal deftroço re-
duzido. De eftragos mil objecto laftimofo , Г>е
ruinas efpeótaculo horrorofo. Campo aíTolado he
boje, o que honte Imperio, Dos arcanos de Déos
alto myftcrio. (Anonymo) = Oh dos caducos bens
ASS ;7
horrendo termo ! Hontem toile Cidade, e hoje
es ermo. fid. Ruina.
Assolar. Devaftar , deftroqar , deftruir , arrui
nar, arrazar. = Talar os campos , arrazar Cida-
des , Aniquilar o mifero inimigo , Da victoria exer-
cendo as liberdades, Que roubos amontoaö fem
perigo. Vid. os S y non i mos.
Assombrado. Atónito , admirado , eftupido , es
pantado, pafmado. — Perdeo a villa a luz , alin-
gua asvozes, Pararaô osefpiritos velozes, Gelou-
íe o ardor do fangue , e num momento Ficou fuf-
penfo d' alma o movimento.
Assombro. Pafmo , efpanto , admiraçaô , eftupi»
dez: Ou Prodigio, portento, encanto. = Raro,
noyó, lingular, ettranho, infolico, efpecial, par
ticular, (ubico, repentino , improvifo , inopina
do , inefperado , impenfado, inexplicavel , admi-
ravcl. = Hum repentino enleyo dos fentidos. Ef-
tupidez da mente , extafc d' alma , Que o moto
lhe reduz a inerta calma. (Chagas) = Das po
tencias vitaes opaca fombra , Que d' alma amor
tecida a 1 иг aflbmb ra. (Viol.doCeo)
Asteria. Errante , vagabunda , fluctuante, undí
vaga , fludtivaga , beiß , formofa , requeítada , vio
lentada, violada. = A Virgem que por Jovc re
señada , Fora em llha fluctivaga mudada. De
Ceoa filha bella convertida Em llha errante ,,qual
baixel undofo , Mas que Apollo firmara em fixo
affento , Porque nella tivera o nafeimento. Foy
Attcña , hoje he Délos , que blafona De fer bcr-
SP ¿os tubos de Latona. Vid. Délos.
aRE.a' ^Icftc» etherea, divina , fanta, juila , re
cta , innocente , incorrupta , fevera , auftera , pro
toga , errante , vagabunda , fugitiva. = De Jo-
ve, e Themis a fevera filha , Que na Saturnia ida-
de amou a terra, Porém dos vicios vendo arder a
guerra, Ao Ceo toinou, onde alta eftrella brilha.
A
jt AST
A dcidade que о Ceo por patria teve , E entre
os mortaes antigos fe deceve , Quando reinava a
candida innocencia} Mas depois fez da terra eter
na aufencia , Do pay bufeando o throno omnipo
tente, Dónde os Ceos allumia aftro fulgente. Vii.
Justiça. ■ '«
Astrólogo. Aftronomo. = Sabio , profundo,
perfpicaz , perito , douto, vigilante , diligente ,
íbllicito , attento , nocturno , fublime , obferva-
dor , efpeculador , indagador , inveftigador. =
Obfervador do fitio , movimento , Grandeza , cur
io , occafo , e nafeimento Dos allros com que o
Ceo fe efmalta , e orna, Quando de Thetis Febo
aos braqos torna. Sabio contemplador da esfera
eterna , Que do Orbe a bella maquina governs.
Astrólogo (Judiciario.) Prefago , fatídico,
nefeio , louco , fatuo , infano, fagaz , aítuto- , fal-
ht , enganofo , engañador, fraudulento, mentiro-
ío , fementido , vao , falfo , embufteiro , temerario.
= Fatuo , que do futuro as contingencias Diz
que lê ñas fidereas influencias. Difpénfeiro fallaz
da forte humana , Qual Iha pinta nos Ceos a men
te infana. Impoftor que periuade ao povo efeuro
- Ser livro o Ceo , os aftros caracteres , Que osar*
canos lhe enfinao do futuro.
Astucia. Sagacidade. = Dolofa , maliciofa , frau
dulenta, maquinadora, engañadora , infidiofa,dif-
farqada, Amulada, fingida, de (Ira , fagaz , fecrc-
ta, occulta, prevenida , previfta , cauta , cavilo-
fa : Ou Sabia , prudente , judiciofa , engenhofa ,
acautelada , innocente , louvavel. = Dolo fagaz,
política filada. Prevenida malicia engañadora Mai5
" temida que a força declarada , Pois de deftrezas
mil maquinadora Faz cahir o valor na trama ar
mada. (Em Celar Ripa achamos repreféntada a Af-
tucia engañadora na figura de huma mulher de
corpo groíTo , veftida de cores cambiantes i e «s
A S Y ^9
coftas, с pcîto cobertos de huma pelle de rapofa.
Alciaco acere icen ta, dando-lhea acqaô de acari
ciar com huma maó a hum lince , e com a outra
2 hum mono.)
ilsYLo. Refugio, couto. = Firme, feguro , for
te, refpeitado , inviolavel , prompto , bufcado ,
dezejado , venerado , facro , fagrado , religiofo ,
piedofo, benigno, benéfico. = Contra os mares
da naufraga fortuna Porto inviolavel , ancora op-
porruna. Contra a forte cruel couto feguro, Con
tra a injuftiqa inexpugnavel muro. Vid. Refu
gio.
Atalanta. Veloz, ligeira, rápida, aligera , voa-
dora, acelerada, arrebatada, ávida , avara, ambi-
ciofa, Hludida , engañada. = A filha de Efque-
neo que foy vencida Pelo veloz Hipomanes af-
luto, Lanqando na carreira defpedida, Para a de
ter avara , o áureo fruto. A veloz Virgem, que a
ninguem cedia Na rara ligeireza a primazia.
Atalaya. Scntinella, vigia. = Sollicita , defve-
lada , diligente , vigilante , attenta , cuidadofa ,
presentida, cauta, armada, no&urna , fida, fiel ,
leal, fegura, fixa, firme , confiante , deftemida ,
intrépida , impávida. = Contraes traiqóes da noi-
te attenta guarda. Vigia que os perigos eferuti-
na. i .
Atemorizar. Amedrentar, atterrar , afluftar. =
E.m animo covarde infundir furto. Invadir com
terror o peito alheio. Fazer gelar do fangue o
movimento, E o vigor natural privar de alentó.
Attcrrár os efpiritos cobardes. Occupar de pavor
almas imbelles. Afluflar de improvifo inermes pci-
tos*. Com forte aflalto de terror horrendo Mil fra-
cos coracóes combato , e rendo. CíaJfoPortuguez)
Vid. Medo.
Athamante. Infano, louco , delirante , furiofo ,
enfurecido , furibundo , feroz , cegó , precipita
do ,
So A T H
do, dcfatinado, irado, irritado, colérico , Eolio,
Thcbano. = Da infelfz Ino o delirante efpofp ,
Que das tartáreas Furias agitado Morte a leui
mefmos filhos deu furiolo. O Rey infano, quear*
: rojou furiofo A Ino,e Melicerta aopégo undofo.
Atheista. Atheo. = Impio, facrilego , pérfido,
perjuro, louco, nefeio , fatuo, infarto , eftulto ,
demente , eftolido , nefando , nefario , abomina-
vcl , deteftavcl , execrando , iniquo , infolente ,
atrevido, arrogante , petulante , infeliz, defgra-
çado , mifero , miferavel , miferrimo , laftimofo.
= Dos feyos Avernaes horrido aborto, Da huma-
na geraqaó perpetua infamia , Que affronta ao
mefmo Ceo , e nega infano Ao Creador do mun
do foberano. Monltro que às mcfmas furias cali
fa efpanto , Indelevcl labeo da gente humana ,
- Porque nega a exiftencia foberana Do Numeain-
creado, eterno, e fanto, Que cm toda a creatu-
ra fabio explica, Ser elle quem a move , e vivi
fica.
Athenas. Sabia, douta, perita, egregia, infigne,
illuftre, (amóla, memoravel, immortal, celebre,
celebrada, celebérrima, fublime, clara, preclara,
facunda, eloquente , altiloqua, florente, Greca,
Attica, Achaica, Palladia, Cecropia, bellicoTa,
armígera, Mavorcia, guerreira , belligera , viâo-
riofa, triunfante , ovante. = A Cidade por Ce-
crope fundada, Das artes immortaes alta morada.
De altiloquos engenhos may fecunda. Domicilio
das Ninfas de Hipocrene. Berqo dos Vates que
inda a fama adora. Imperio de Minerva efclarc-
cido. Gloria dos Gregos , meftra dos Romanos.
Dasfciencias fubtís fu p remo Emporio, Que nun
ca abatter pôde a altiva Roma. Paleftra onde Mi
nerva os dons reparte , Fértil de quanto pode o
engenho , e arte. Alta Cidade , que vaidofa con
ta Tantos filhos , que a Fama aos Ccos remonta.
A T H 8t
De filhos ApollineosmÜy fecunda, Máy que nao
quiz no mundo fer fegunda. (Gabriel Pereir.)
Atheneo. (Os epithetos tirem-fc de Athenas.)
= I)outo Templo a Minerva confagrado, Oráculo
de Athenas reipeitado , Onde os fibios na trípo
de fecunda Do Parnafo os arcanos proferiaó , Ii
das Mufas a croa conl'eguiaó. Dos íabios Gregos
alto capitolio. Throno das nove Irmas , que o Pin
dó adora. Das nobres artes publica paleítra , Em
2ueo mérito fó ganhava as palmas, Que adorno
ó das eloquentes almas. Ful. Academia , Athe-

Athlante. Alto, elevado , fublime , eminente ,


excelfo, forte, forcofo, robulto, membrudo, ce-
lifero, aílrifcro , Lybico , Mauritano. = Dejo-
ve, e de Climene a prole forte , Que luftenta as
esferas cryftallinas. O Mauritano Rey que con
venido Em alto monte os aftros delafia , Compe
tidor do Olympo defmedido. Gigante em cujos
hombros eminentes Defcanqo tem os orbes reful
gentes. O Mauritano monte que a cabeqa Efcon-
dc láno imperio das eftrellas. A Perfeo defpre-
iando, transformado Foy de improvifo Athlante
era rude monte, Vingando ao claro héroe o juf-
to fado. Os cabellos em bofque fe tornarao , Os
hombros em cabeqos fe mudaraö \ Quantos oflos o
forte corpo encerra , Penedos faó -, a carne he fe
ci terra , Os braqos troncos , с a cabeça cume ,
Que os mefmos altros igualar prefume. (tirado de
Ovidio.)
Athleta. Luchador, gladiador. = Forte, valen-
w, forcofo, robufto, membrudo, nervofo , vigo-
roíof duro, animofo , esforqado , alentado, vale-
fofo, magnánimo , deftemido , intrépido , impá
vido, ¡nvi&o , infuperavel , invencivel , firme ,
confiante, incanqavel , audaz, atrevido , oufado ,
arrogante, altivo, foberbo , leve , deftro , agil ,
Тт. I. L pe
82 ATO
perito, poderofo,fanguinofo, fanguinolento,ín-
íanguentado , cruento , fordido , efqualido , im
mundo, nu , ungido, eípumante, fuá do , banha-
do , furiofo , cegó , violento , impetuofo , furi
bundo , enfurecido , rábido , fanhudo , irado , co
lérico , feroz , obitinado , indómito , viéfcoriofo,
triunfante , vaidofo , vencedor. = Da feroz Ro
ma o luchador robuílo, Que apenas viíto, infun
de horror, e fufto. Dos fortes bracos o Athleta
armado Ao emulo provoca denodado , E levajá
no intrépido Temblante Do feu triunfo hum fia
dor conftante-. A juntando- fe os dous peitos cora
pcitos Vaó as robultas forças apurando , Ora ef-
taó tao cerrados nos eftreitos Braços, que ambos
cm terra vaó rodando : Ora fe foltaó firmes , edi-
reitos Inveftem novamente a paflo brando , Mas
nada val força ,deítreza , e arte , Porque refiftem,
mais que em guerra Marte.
Atomo. Corpuículo , ponto. = Ethereo , fubli-
me, folar, vago, vagabundo, volante, vagante,
invifivel, indivifivel, fubtil, leve, tenue. (Eltes
tres epithetos fe reduzaô a ftiperlativo.) = Sub-
tiliífimo cörpo indivifivel, Noselpaqos doarfem-
• pre nadante , E que ao folar efpclho he fú viii-
vel. Corpufculo fubtil, do nada imagem , Ojian
do podeíTe o nada ter figura. (Vialant. dc>G«o)
Atreo, Impio, iniquo, malvado, maligno , pérfi
do, perverfo, nefario, nefando, abominavel, dé
te fia vel , execrando , odiofo , dolofo , infidtefo ,
feroz , duro, atroz, cruel, bárbaro, tyrannofio'
humano , fanguinofo , cruento , ta'nguinolento ,
torpe , enorme, horrido , vingativo. a= De My-
cenas o Rey, de Europa efpoio, Que a comer de-
ra o filho inceftuofo Ao adultero irmaö ; eftranfia
ira , De que aíTombrado o mefmo fol fugira Com
fubitaneo impeto inaudito , Por паб fer tefteoiu-
nha do delito. = 0 filho da formofa Hypod»*
ATR 85
mía, Qoí por poder vingarfc de Thicftes , O fi-
lhoJ/ic oíFreceo por iguaria : O fol feus rayos ef-
condeo celeftes De tao infame mcfa aquelle dia.

iîrREviMENTo. Audacia, ouladia, arrojo. = Ce


gó, imprudente , temerario , inconfiderado , im-
petuofo, furiofo, infano, louco, defmedido , ex-
ceflivo, impávido, intrépido , deftemido, deno
dado, refoluto, animofo, magnánimo, eftranho,
novo, lingular, raro, altivo , foberbo , vaó, ar
rogante, prefumido. = Imprudente confianqa ,
audaz üducia, Que os naturaes cfpiritos excede ,
E ló pela paixao as forqas mcde. Intrepidez ou-
fida, e temeraria , Que da ccga imprudencia to
ma aientos-, Da nobre origem fem razao fe gaba,
Nafce valor, temeridade acaba. (Os Poetas o re-
prefentaó na figura de hum mancebo robuilo,de
afpeâo carregado , e furiofo , vertido de vérme
lo, e verde, e lhe daó aacqaó de prefumir com
fuis forqas derrubar huma grande columna de mar-
more.) t • i
Atrocidade. = Exceflíva fevicia , atroz cruel -
dade, Que faz horror à mefma humanidnde. De
feroz coracaó crueza extrema. Cega impiedade ,
acqíó atroz, tyranna , Que horrorifar podera à
tigre hircana. Ferocidade acerba que efpantara
Huma alma a mais cruel , de fangue avara. ( Al-
ciato a perfonalizou na imagem de huma mulher
««í extremo furiofa , veftida cor de togo , e em
ассаб de fazer cm pedaqos a huma crianqa. Para
cYift'mftivo mais claro lhe poz fobre a cabeqa hum
rouxinol, alludindo à fabula de Progne, e Philo
mel vivo fymbolo de atroz crucldade.
Atropos. Impia, cruel, dura, feroz, atroz , bar
bara, ryranna , férrea , inexoravel , implacavel , in-
flexivel , fevera, invejofa, ávida, ambiciofa, ava
ra, hórrida , medonha, Tartárea , Eftygia , Cocy
L ii
$4 ATT
tia, infernal, Avernal. = Das Tartáreas Irmas a
■ que tyranna Corta o fio fatal da vida humane. Da
fera Libitina atroz miniftra , Que nao fente já mais
no férreo peito De benigna piedade o terno effei-
- to. Paraoutros epithctos, e frazes Fid. Parcas
&c.
Attracçaô. Forte, grande, fumma, potente , po-
derofa , infuperavel , invencivel , amorofa , afFe-
¿tuofa, carinhofa, doce , fuave, branda, cara,ju-
cunda, benigna, íecreta, occulta, incognita, ig
nota , defeonhecida, recóndita, fimpathica..
Attrahir. ^= Conciliar dos ánimos a graca. En
cantar coraqöes com doces vozes. A vontade ga-
nhar com terno agrado. Almas render com cari-
nhofos fileros. Os peitos cativar com brandas vo
zes. Com carinhos prender as liberdades , Gon-
quiftar coraqóes , render vontades. Saber com mu
da voz que a amor incita, As forqas imitar da ca
lamita. (D. Franc. Manoel.)
Atys. Mancebo, bello, galhardo, formofo , impu
ro , impúdico , torpe , Frigio , Berccinthio. s.
■ DaBerecinthia Dcofa o moco amado, E cm hirfu-
to pinheiro transformado. Infeliz Atys , ruft ico
pinheiro , Que já fofte as delicias de Cybelcs ,
DelTa mudanqa a caufa паб reveles. (Veja-fe nos
. jVlythologicos o torpe motivo para a dita tranf-
formaqaö.) = Eftá o moqo de Frigia delicado,
No mais alto arvoredo convertido , Que tamas
vezes fere o vento irado , GalardaG de leus erros
merecido J Que d' alta Berecinthia fendo amado,
Por huma baixa Ninfa foy perdido &c. (Cam.
Eleg.j.)
Avarento. Avido , avaro , mefquinho. = Sórdi
do, torpe, vil , infame, ínfaciavel, cubicofo,íe-
- quiofo , louco , fatuo , nefeio , infano , infeliz ,
• defgraqado , mifero , miferavel , miferrimo , pobre,
pallido, macilento, lánguido, exangüe, mirrado,
л i fa-
AVA 85
fatninto, invejofo, follicito , vigilante, defvela-
. do, at rento, diligente, cuidadolo, cauto , acau
telado , defeonfiado, impaciente, efeaflo. = De
riquezas o torpe cubicólo, Que a feu vil cora-
<¡aó nunca diz , bada. Louco , que trata a vida
coro pobreza Para hofpedar a morte com rique
za. Hörnern que à natureza fazaggravo, Domef-
nio que he fenhor , fe rende efcravoj A' miferia
dos brutos o condeno , Que de ouro carregados
comem feno. Defgraqado mortal , que a toda a
йога Tern por verdugo o idolo que adora. Ho
me infelice , que faz ferio eftudo , De que , fe mui-
totem, lhe falte tudo. = Vé como eftá o ava
ro cm feu thefouro Cevando os olhos , dando ao
penfamento Materia à vil cubiça de mais ouro :
A riqueza lhe ferve de tormento , Em vez de hon
ra ganhar , lhe dá defdouro % Tanto mais pobre
eüá, quanto opulento, E a pezar dos thefouros,
que mais preza , A mefma plebe fordida o def-
ртега. -.i.. .
Avareza. (Para os epithetos Fid. fupra Avaren-
so.) х- Infaciavel fede de riquezas. Pallida irmá
das hórridas Arpias. De Tántalo infernal horren
da image m , E do ouro vil famélica voragem.
(Bacellar) = De ánimos ambiciofos dura fome ,
Que as ávidas entranhas lhes coniomc. Eftranho
'icio, que converte anciofo Em penuria total lar
ga abundancia. Mal incuravel, que a velbice aug
menta. , E em vida já о inferno lhe accrefcenta.
(P. Franc. Ma noel) = Torpe vicio com vifosde
v'irtude-, Por nao gaftar , o ventre va6 calliga j
Foge de commetter minimo crime, Porque ouro
«branda a rigida juftiqa. Para nao defraudar o vil
thefouro, Da vaidade mundana o faufto piza, Pa
la nao confumir os bens que enterra , Parece da
pobreza imagem viva. (Anonymo Romance beroi-
(Poéticamente fe perfonaliza , à maneira dos
.t - pin-
и к f Jt
- pintores , na imagem de huma íerva de afpeño
torpe, e macilento, cabellos negros, olhos enco
vados, faces, e boca verdinegra. Ao cinto fe Ihe
poem huma groffa cadea , allufiva ao feu infame
• cativeiro , e fe- pode pôr em acqaö (como fez o
grande Rafael) de negar o leite a huma moribun
da crianqa , expulfando-a de;fi , e recolhendo os
peitos cheios do dito alimento.)
Avassallar. Subjugar ¿ fobmettcr, domar , ren
der, conquiftar, fenhoreâr , dominar. = Povos
• aecrefeentar ao vafto Imperio. Fazer novos Vavflal-
•> los tributarios. » K" ■•■ ••' *
Ave. Paflaro. = Alada, aligera, pennigera, veloz,
¿"r*pida, leve, lígeira, vaga, errante, vagabunda,
• 'Canora , fonora ? mufica , härmoniofa , gárrula ,
queixofa, aerea , etherea, bella , formofa , pinta-
• da, alegre, íílveftre, livre, rapiñante, fugitive ,
• fugaz, indócil. = De cantoras aereas turba alada
• Enche os ares de doce melodía , E à contenda
huma a outra defafia A' frefea fombra dé arvore
copada. Do frefco'bof que alegre habitadora , Mu-
• fica alada da purpúrea Aurora. Que doce confo-
nancia he dos ramihhbs Ouvir em defafio os paf-
farinhos. (Lufit Transform.) — Obferva a ave,
> querido vé roubado O caro ninho , como n'um
• momento Gira as arvores de hum , e de outro la
do, Exprimindo feu lugubre lamento: Já voa i já
trazida do cuidado Exprime junto ao ninho o feu
tormento, Efcuta, bufea, gerne, os filhos chama,
Sem nunca defeancar, de rama em rama.
Averno. Lagoa infernal. = Efqualida,fordida,(ül-
furea, peftifera, tetra, negra, tenebrofa, Cocy-
tia, hórrida. Fid. Est yge , Phlegetonte, In
ferno 6cc. 1 11 1
Auge. Zenith, Apogêo: Ou Elevacaô, eminencia,
fublimidade , cume, alteza. = Summo , exceflí-
v© , defmedido , fupremo , fublime , elevado , eifti-
nente ,
AUG I;
neme, excelfo, precxcelfo, foberbo, akivo , ar-
roganre, arrifcado, perigofo. = Siimmo da ele-
vaçaô, cxcclfo termo, Supremo ponto, defmedi-
<k altura. (Bahia) • • .. ••
,1(4,111. Augure. = Dos Romanos o antigo Ma-
giftrado, A quera cultos rendía o povo todo ,
Subindo ao alto Templo, e repartindo Os aftros
com o Licuó em quatro partes, Lia nos Ceos dos
Fados os arcanos. Aquelle que obfervando o va
rio curio Das aves auguraes , e contemplando Os
celeftes fenómenos, corría A cortina aos fatídicos
fegrcdos , E os futuros ao povo prcíidia. Vid.
Agoureirow .
Aera. Leve, fubtil, tenue, grata , doce , jucun-
da , amena , aprafivel , agradavcl , benigna , lifon-
geira,fuave. — Branda aragem, que infpirado-
ce alentó. Jucunda yiraçao , que alema a alma.
Veeto fubtil , refpiracaó de Flora. Grato Favo
nio, habitador dos bofqucs. Zefiro ameno , que
mitiga, ardores , Com que Fcbo irritado a terra
abraza. Ar benigno , que os prados lifongea , Brin
dando com frelcura aos feus ardores. Aura doce,
que placida fuffurra , Com mimos adulando a Pri
mavera. - • ■-«
Aurora. Thithonia , Pallantia , Eôa , vigilante ,
Urda, rubicunda , purpurea , roxa , rofada, lou-
ra, áurea, ferena , bella , formóla, candida, da
ta , fulgente , luminofa , rutilante , refulgente ,
-Jeientc, rociada , húmida , lucífera , matutina ,
»\roa, pallida, rubra, follicita , defvelada , vigi-
Vmte , alegre , rifonha , ridente , madrugadora ,
diligente. = De Titan, e da Terra a bella filba ,
Do tiefpemdo Fcbo preeurfora. A efpofa dcTi-
thon,nuncia do dia, Lucida filha de Hiperión ,
* Thia. Do Ethiope Mcmnôn a Máy formofa ,
Que dog altros a luz vence invejofa. Do fomno-
leato Sol defpcrtadora. Ninfa , que nos Ceos *¡ *
m
88 AUS
na terra chora. A celeite pintora do Orifonte ,
Que de douradas cores o matiza. Do novo dia ale
gre primavera. Flora engraqada do jardim cc-
lefte. Rayou da Ninfa a fronte peregrina , Que
apenas vifta, as trcvas extermina. A matutina luz
do aftro pompofo, Que ao Sol ferve de berqolu-
minofo, Ninfa infeliz , bcm que de Fcbo amada ,
Porque apenas nacida , fepultada. A diligente
Ninfa, que a celeíle Porta abrindo, de pompa a
Febo vefte , E difpondo-lhe o carro rutilante ,
Para abrirlhe caminho vay adiante. = Já a fau-
do(a Aurora deftoucava Os feus cabellos de ouro
delicados , E as boninas nos campos efmaltados
De cryftallino orvalho borrifava. (Cam. Sonet.71.)
== Pelas efcuras nuvensjá rompendo A bella Au
rora vinha, dando à terra A dezejada luz , e dcf-
fazendo O carregado horror , que a noite encer-
- ra: Hiaó-fe as coufas pouco a pouco vendo , O
mar menos medonho, alegre a ierra Scc. {Affw[.
jífric.i.) = Menfageira de Febo clara, e pura ,
Que extende pelo Ceo feu roxo manto , E ale
grando dos campos a verdura , A's coufas refti-
tue as proprias cores , Que lhes roubou da noi
te a (ombra efcura. = Em quanto a rubicunda ,
e frefca Aurora Os montes de cryftal vem guar-
necendo, E a manhá deleitofa fe eftá vendo Nun
ca fer taó alegre , como agora : Oh que attractivo
objecto ! a linda Flora O regaço de flores anda
enchendo , E o Sol a pura nevé derretendo , Desfaz
em agoa , o que antes pedra fora. ( Ribeir. do Mon
dego.) Vid. Alva, Madrugada ,Manham&c.
Ausencia. Diftancia , apartamento , retiro , fole-
dade, faudadc, delamparo , defuniaÖ. = Dura,
atroz , cruel , tyranna , atormentadora , afpera ,
amarga , intoleravel , infopportavel , infofrivel ,
amorofa, ingrata, queixofa, lacrimofa , faudofa,
fatal, mortal, mortífera, funefta , lugubre , t/#
AUS î9
te , \u&uofa. = Dos amantes fiéis duro tormen
to. Atroz verdugo de amorofas almas. Tyrenna
privacaó do amado objeóbo. Defpedida fatal, nUn-
tii da Morte. Rompimento do nó , que Amor ur-
-dl'ra. Da feroz- Morte mais feroz mini (Ira. Dé al
ma queixofa extremo deiaraparo. Duro dclte-rro
de ánimos amantes. Funcfta máy da mifera fau-
dade. Fatal origem de inceflantes raagoas j Fon»
tp perenne de faudoias agoas, .-' '.*
Ausente. Retirado , apartado, de (terrado, diftan-
■^¿¡S ,*defunido , degradado , longe. = Arrancado
|3to bem , de que gozava , Ern tormentofa aufen-
cia destalleqo, E quanto mais refpiro, mais pade-
c;o. Longe do bem , que alegre poffuia , Trevas
apiiro à clara luz do dia. Como na amencia atroz
КШрге difeorro , A cada inftante morro , e nun-
>c* morro i Que da dura íaudade nos tormentos
- Qb.rar coftuma Amor eftes portentos. Vid. Au-
'-ЖЕМС1А.
Aüthohidade (fuprcma.) = Alto poder, que tu
llo. póde, e vence : Alto dominio , que abfoluto
• impera, Se as foberbas paixôes forte modera. Al-
tp mando, arrifeada fobrania , Pois logo degenc-
. |jí em tyrannia : Oftenta no principio fer benig-
Nos progreflos he afpera, e maligna. Efpada
tíuc na maó do louco mata, Ña dofabio pruden-
$ naG maltrata. Formidavcl potencia, que imi-
^Jiindo Da Palladia Med ufa o horrendo afpccto ,
Tudo o que quer, transforma em novo objecto.
Auxilio. Adjutorio, ajuda, afliftencia , foccorro.
= Forte, pTpmpto, amigo, dezejado, fufpirado,
efperado, appetecido, poderofo , íubito , infpe-
rado, repentino , inopinado , improvifo , impen-
fado, tardo , lento , frouxo , debil , tenue, mu
tuo, ceíefte, divino, humano, mundano, terref-
tre , vital , faudavel , benigno, piedofo , compaf-
ûvo, favoravel. = Poder auxiliador, íorqasami-
ftm. I. M g«>
9 ft : A Y
gas, Nos defaftres da fórte único alivio. Promp
te remedio , que a amizade applica. Vid. Soc-
CDRRO.
A y. Sufpiro. = Doce, terno, grato, jucundo , laf-
cimofo , enternecido, queixoio, amorofo, aman
te, faudofo, trifte, lu£buofo, piedofo, dolorofo ,
extremo. = Unico defafogo , que diílipa Da lu
gubre trifteza as denfas trevas. De affliftos cora-
qóes prompta linguagcm. Vid. Suspiro.

Babilonia. Babel. = Soberba, arrogante, valla,


populofa , ant iga , rica , opulenta , magnifica ,
poderofa, ahiva, Aflyria, Pcrfica, celebre, me-
moravel , f.imofa. = EíTaantiga Cidade que funda
ra O fobtrbo Nembrod, e reparara A torpe eipo-
fa do famofo Nino. Metrópoli da AíTyria , que
cercada Foy de muros altiflimos , e fortes , E de
jardins magníficos ornada , Que em fuas maravi-
lhas conta a Fama. Emporio de riquezas celebra
do , Que em torre immenfa novo Olympo alqan-
- do, Ter comercio com os aftros prefumira ; Mas
o arrojo fací ilego , e execrando Depreda caltigou
dos Ccos a ira.
Bacchantes. Furiofas, cornígeras, infanas , ton
cas, faltadoras, e lirondo fas, gritadoras , cl a moro-
fas , clamantes , alegres, noclurnas, Thyrfígeras.
se OTbyrfígerocoro,aBacchoaceito. Agitadas
de Baccho as Máys Thebanas, As Orgias em Ci-
theron eclebravaó. A cornígera turba dedicada
Ao culto triennal do Déos alegre , Que no mon
to de Niza tem morada. A turba feminil embria
gada Do efpumantc licor , que a Baccho agrada ,
Fúr-
guarda compaífos , ncm decoro. ^~
Baccho. Lyeo. = Thirfigero , audaz, intrépido,
oufado, rubicundo, calido , ardente , eípiritofo,
alegre , ebrio , titubante , efpumante , noüurno ,
fomnolento , brando , doce , fuave , benigno , fe-
minil, intonfo, guerreiro , generólo , grato , ju-
cundo. = Alto Numen Leneo, que adora Nifa.
OTbyrfigero filho de Seméles. Da India aDivin-
dads domadora. O Numen que duas vezesfoy naf-
eido , Do iordido Sileno bello alumno. O Déos
em cuja fronte de era ornada Florece íempre a
bella mocidade. DasMufas eloquente companhei-
To. Л Deidade de pámpanos croada , Que a feu
carro fubjuga os feros tigres , De alegres Faunos
fempre acompanhada. O Numen inventor do li
cor puro, Com que os mortaes o nectar nao inve-
3*6. Thebano Déos , Deidade portentofa , De
quem foy pay * e máy o fummo Jove , No peito
¿« mortaes tañ poderofa , Que mais que Marte ,
» guerra accende , e move.
Bafo. HalitJ, alentó , anhélito , refpiraçaô , foie-
go,ar: Ou Vapor, efpirito. = Лига grata , que
»lenta a doce vida. Anhélito vital que fe refpira.
Veotilaçaô fuave das entranhas. Doce alentó, 6a-
dor da cara vida , Do peito refrigerio , e defa-

Bailar. Danqar. = Mover os pés a paíTos regu-


-lados. PaíTos dar com harmonicas cadencias. Me
near o corpo a gratos movimentos. Л compaílo
TTKwer os pés ligeiros. A regulados faltos elevar-
?A». Tiemulos paíTos dar, d' arte guiado. Ao fom
«ptar dos pés os movimentos. Daraolafcivo cor-
poa/zgrirado Doce* requebros , paíTos compaíTa-

lafcivia Oftende o cafto pejo do decoro.


92 BAI
Moftrar em coro , que яо Bacchante iguala , A
deítreza dos pés, do corpo a gala.
Baile. Danqa, tripudio, corea. = Ligeiro , def-
tro , leve , agil , rápido , harmónico , mufico ,
acorde , regulado , compaffado , engenhofo , arti-
ficiofo, encantador , obfeeno , torpe, lafeivo , def-
honefto , luxuriofo , impúdico , alegre , feftivo ,
. pompólo , viftofo. = Dos pés fenfualidade píri-
gofa. Accaö em que a lafeivia o laqo teee , Para
i render altma incautos olhos. Mágico gyro , que
almas enfeitiqa , Arte lafeiva , que alta cbamma
atiqa. Já com medido falto o corpo eleva , Já com
graqa gentil requebra os bracos , já ao mufico íbm
afina os partos , E na gala , e deltrcza a palma le
va. Vid. Bailar.
Bala. Ignea, abrazada , fulminante , incendiaria ,
ardente , inflamada , veloz , inftantanea , rápida ,
voadora, fatal , mortífera , horrifona , devaftado-
ra , afloladora , improvifa , repentina , infpepada.
. = Inflamado pelouro , que devafta Com itfoen-
dio voraz altas Cidades. Horrorofo »inftrumento
que vencendo A força dos arietes^ fiumilha Ddt
invenciveis muros a foberba. Da horrenda aiti-
Iharia os ferreos globos , Que no rápido corfo a
morte levaó. Da officina deLemnos duro inven
to, Que da morte o poder faz mais violento.
Balança. Juila, igual, pendula, certa, reib Tim-
parcial , fiel, examinadora, ponderadora, exacta :
ambigua, duvidofa, incerta, faifa, injufta , pen
dente. = Inftrumento fcvero , com que A Urea
Obferva o vario pezo dos deli&os. {Affonf. Afri
can .) . t
Baldado. Fruftrado , vaó , inutil , perdido , def-
vanecido, infruétuofo, (fegundo as varias aceep-
qóes em que fe tomar.)
Balea. Enorme, monliruofa, hórrida, horroroia,
horrenda , medonha , negra , efeamofa , pelofii ,
def
BAL 9j
defmedida. = Dos mudos animaes, que о Reîno
undofo Povoaö de Neptuno -, "Widrtrië'monrFro.
Befta marinha de grandeza enorme , Que о mar
cortando com "vigor conforme' A' maquina do cor-
" po , o campo undofo Amotina em tumulto pro-
cclîofo. Hum mnnftro vi, que o'pelágo cortan-
T • do, E de ondas altos montes levantando , Soqo-
brava os baixeis: fe aos olhoâ cria , Mai? do que
- - alba nadaote parecía , ' Mais que monra'nha, que
и com furia brava Arrancada da terra o mar buf-
¡.'icava. Immenfo bruto, do efeamofo povo , Avi-
. >do-fálrcador , voraz pirata , Que efquadróes de ou-
f'ttos monftros desbarata!
Balsamo. Odorífero , fragranté , aromático , falu-
tifero, Indico , grato , jucundo', fUave ¿ faudável,
preciofo, Niliaco , Syriaco , vital. = O Niíia-
co tronco que ferido , Sente o golpe' com lagri
ma» cheirofas. O licor odorífero que fûa O ar-
¡í. ,'bafto, que na-Syria exteííde os ramos* }' Arorña-
;: - trea droga, que a cubiqa Do Arabe* tórpb 'uego-

! Banqüete* Lauto , fumptuofo , alegre , celebre ,


'magnifico ; foberbd , profufo , delicado , efplen-
dido, lolemne , publico , feftivo , delíciofó , gfa-
te, jucundo , fuave«, regio ; real , nupcial y "opí
paro , prodigo 7 tí«quífl£0 , abundante Apu
nto de immenfas iguarias. De mefir delicada еЧ-
Wcmo luxovDetexquifitos manjares abundancia.
•-Magnifico convite de iguarias. Prodiga profufeó
de lauta mefa , Do paíátíar fófonja iumptudfk ,
Que do$ Deófes a Ambroíia nao inveja , Porque
mais o appetite naô dezeja. Vid. MtísA..' v' »
Baptismo. Puro, fanto, falütifero , folemne , fa«
- ero, Agrado, re ligio fo, veneravel, luílrál , divi
no. = Fonte luftral , que culpas purifica ¿ E de
cele Ses dons deisa á alma' rica. Onda;que lavado
contagio amigo A fatal mancha , e faz ao Geo
•II. ami»
94 В À P
, amígp. Puro lavacro, que o ve-ftigio «paga De
commum. çritne , de que p Pay primeiro Ao fet
fangue dcixqu mifcro herdeiro. Salutífero banhc
. que defterra O contagio gérai , que impefta a ter
. ra. Portentofo lavacro , que a torpeza Das alma:
muda em candida pureza. Fonte, emanada do divi
no peito, Que no Golgotha abrió tyranna lanqa
(Balthafar Eítaq.) ,■
Baptizarse. = Lavar na vital fonte a culpa an-
tiga. Do contagio purgar a alma immunda. A-lif-
tarfe de Chrifto ñas bandeiras. Do divino Pattoi
fazerfe ovelha. Armarfe do direito , que afiança,
Do Imperio Celeílial a eterna heranca. Veftirda
. fama graça a pura ettolla. Banharfe na vital alca
Pií'cina, Que invifivel revolve a maó divina. VU.
Baptismo. ;
Barathro. Voragem, abifmo , pego, profunde-
. za. = Infernal, Tartáreo, profundo , cegó ate
nebróte, efeuro, negro, opaco, aberto, patente,
horrendo , horrorofo , horrido ^ horrivel , medo-
nho , precipitóte-, Stygio, tetro , fundo. = Do
ambicióte Averno as vallas fauces. Do negro abif
mo os hórridos meatos. Voragem. que abre hor-
., rendo precipicio Para a cega regiaô de etcraai
. fombras. Profundo abifmo, pégo defmedido , Dos
iniquos mortaes mafmorra eterna. Vid. Averno,
s « Inferno.
Barba. Refpeitavel , veneravel , veneranda , ref-
pcitoía, decorofa , honrada, afpera, denfa , hirüi-
ta, efpefla, hórrida, hirta , rígida , long-a , proli-
xa, povoada , rara, fordida, inculta , nova, fértil,
candida, nivea, negra, lourá. =•■ O decoro viril,
que adorna as faces. Do fexo varonil honra diftinta,
Que a natureza no femblante pinta. O honrado pe
lo , que na adulta idade A fronte dos manceb s au
thorize , E das faces a purpura matiza. Dt bellico
naqöes horrido adorno , E dos heróes amiga formo-
.fura. Bar-
BAU 9*
Batvb Aridade. Deshumanidadc , cfueldade, Cevi-
cia, crueza , fereza , tyranhia , ferocidade , impie-
dade, atrocidade. = Hórrida , acerba, horroro-
fa, ai pera, inaudita , crua , implacavel , ferina ,
atroz , impia, feroz , tyranna, fera , feva , cruel ,
deshumana, deímedida, enorme, defenfreada, te
meraria, malvada, iniqua, nefanda, dura , furio-
ía, indomica, indomavel, furibunda , infana, ce-
ga , infaciavel , Tartárea , Eíligia, Infernal. Fid.
Sevicia &c.
Bárbaro. Barbaridade para outros Syno-
. monos.) = Alma inhumana, coraqaó malvado , Ñas
entranhas doCaucafo gerado. De humano fangue
fempre infaciavel, Eavarento de eftragos inaudi
tos. Monftro de hircana fera produzido , Inimigo
cruel daefpecie humana , Que victima a reúuzda
furia infana. Home , cm quem fe apagou com ra-
ridade O mínimo veftigio de piedade. Que roche-
do ha taó duro , ou mar ta6 bravo , Que Scylla taó
voraz, féra taó crua , Que fe délias a furia igualo
à tua, Neda igualdade atroz nao finta aggravo ?
Bárbaro ( por inculto. ) = Ruftico de cof-
tumes diflonantes A's juilas leys da doce humani-
dade. indómita naqaó , fera no trato, Que indócil
habitando afpero mato, As fabias leysdefpreza da
cultura. Inculta gente, bruta habitadora De ter
ra que a policía culta ignora : Aborrece a uniaó
da humanidade , E de feras 16 ama a fociedade.
-tiffat. Inculta Naqaó.
Base. Pedeftal, plinto, peanha : Ou Fundamento ,
aYiCCTce ,fuftento. = Firme , fegura , forte , conf
iante, folida, eterna , perpetua, perduravcl, mar
mórea , eflavel , robufta.
Basilisco. Lybico , mortífero , venenofo , crida
do, peftifero, fibilante, Africo, Getulo, coroa-
do , maligno , horrorofo. = O croado monarca
das Torpentes, Que na Gemía area fe revolve, E
9$
. ios Chilos medonhos ßaíFugenra
Л T Todo o povo tep- fc¡
til » que lq amedrenta. A Lybica fcrpewe , \
".¿Si malignos CMos fixando , tetas inviliveis Del-
pede ,rAfricana
r pente com qacoaííombra , tereQue
poder forte, ,. e nella
mata.o Difct-
racúno L
1.,
! jie ver , que dar a morte. ¡Sos Lybicos defews y
. arraítando O croado reptil. o corpo undofojAj;,
, criftada cabeça levantando , Com fibilos homv -
dos faz medrofo Ao mefmo Rey das feras eí
tofo, reja -fe a Plinio.

.w, cruenta, acceza, férvida,


iiornaa,
vigorofa,dc-
horroroía,
. cifiva, viótoriofa, triunfante, vencedora , incer-
ta, dubia, ambigua, duvidofa, funelta, moruíc-
. ra, fatal, acre, vale.rofa, intrépida, miiera, iafe-
- liz, precipitada, confufa, temeraria, fobetba. =
r Do fero Marte os hórridos certames. Decifaöhoi
rorofa de Mavorte. Paleftra emque o valor oft.«
ta os brios. Arbitra da defgraqa, e da fortuna
; Das armas a mortífera difputa. Da mudavel fov
. tuna ampio theatro. Sanguinofo preludio da vi
ctoria. Barbara acqaó pendente da vontade Di
i huma. mudavel, cegaDivindade,
.iiiiuavci, cegaDivindade,
, A
wine Aaaquem
quem n""*-
promp-
vontade De
to obedece o mefmo AlarteM«—- ; Porque a urna dos
Fados dominando, As perdas , e victorias fó re
parte Com difpotico arbitrio, e cegó mando. —
Da artilharia a fera tempeftade Comeqa deitruin-
t do, e arruinando, GroíTas nuvens de fumo aoSol
turbando: Ouvcm-fe longos ays, mas fem pieda-
de, Por toda a parte Tingue immundo corre ,Ot\-
de Bellona horrífica difeorre. = Oh que horror!
que tragedia laílimofa De incendios , roubos ,
mortes , tyrannias! Que naó fez a foberba vi£to-
riofa , Obrando mil acçôes torpes , im pías ! Q$e.
confufaó cm todos cfpantofu! O pó a o fumo , o
BAT ij.
eftrepito, as feridas Cega, confunde, atemoriza,
e mataô Os olhos, o valor , o acordó , as vidas ,
E todos juntos o vencer dilataó. = Já tremolaó
bandeiras de mil cores, Veitem-fc malhas , lami
llas, arnezes, Os pifaros, trombetas , e tambores
Fazem ecco nos montes , que mil vezes Refpon-
dem ao rumor, que o cegó Marte Vay efpalhan-
do de huma, e de outra parte. = A voz contula
de huns, e de outros foa , As encovadas feras ef»
penando, Victoria qualquer delies apregoa , Se
gundo os vay a forte mclhorando : A morte em
• tiros pelos ares voa, Vé-fe de armas lern dono o
campo cheio , Perdida em fangue , e pó fuá ga-
lhardia , E o ferido cavallo já fem freio Feroz
, morde a quem d' antes o regia ; Aquí os gemidos
-.'fbaó do . que morre, Alli treme o pavor do que o
• foccorre. = Bern como na tormenta mais vehe
mente Daqui Aquilón, Auftro daili rodea, Nem
cede o mar, ou Ceo à furia ingente, Mas nuve a
-^nuve,c onda aondaenfrea: AfTim de cá, nem de
lá cede a gente, Antes taó obflinada alli guerrea,
• .Que igualmente fe oppoem no horror lanhudo
'.Ferros ierro, elmoaelmo, efeudo a efeudo. O
terror , a crueldade , a teima , a ira , E quanto
Marte furibundo infpira , Erhpenhados fe vem no
duroeftrago , E produzem de fangue hum vatio
lago. = Difparaó logo os deftros tiradores Ar
mas mortaes infecbs de venenos , O ar encobrem
os dardos voadores , Toldando o refplendor dos
Ceos ferenos : Com furia defigual golpes mayo
res Vinbaó dasmuraes maquinas nao menos , Don
de marmóreas bailas fahem graves, E a hum tem
po expulfaô as ferradas través, (lajfo с. i8.) =
. Pelas purpureas ondas anhelkndo Hiaó bandos de
Turcos nadadores , Os victoriofos remos abraqan-
do , Com lagrimas humildes daó clamores : Os
braços, comopódem, levantando Offerecem feus
%: fm. I. N bens
?g BEB
. bens aos vencedores, Aqui nos tendes (dizem)íé
cativos Ao triunfo quereis, deixainos vivos. Go
mo na rocha concava pegados Eltaó tenazes pol
vos fem moverfe , Deixando-fe matar mais afer
rados Ñas pedras , onde cuida6 defenderfe : Aífi
os Turcos nos remos agarrados , Vendo que ruó
podiaö já renderfe, E que eraó vil ludibrio da
ventura , Teimofos elperavaó morte dura. Vid.
Guerra, Peleja.
Bebida. Doce , fuave , grata , jucunda , deliciofa ,
deleitofa, branda, faborofa, pura, nevada, gela-
da, fria, frígida, purpurea , rubicunda , nacara
da , afpera , amarga , acerba , amara , ingrata , in-
jucunda , faftidiofa , naufeante , infopportavel ,
intolcravel , iníofrrivel , delagradavel , cuftofa , pe-
nofa, falobra , impura. = Doce licor, que o ef-
pirito defperta. Brando licor, que о согасаб aten
ta. Generofo licor , que alegra o peito. Vid. V i-
NHO.
Beiços. Labros, labios. = Sanguíneos, purpú
reos , rofeos , rofados , nacarados , rubicundos ,
bellos, formofos , brandos , fuaves , tenros , vir
gíneos , engraqados, rifonhos , alegres. Item : fa
cundos, diferetos, eloquentes , fabios (tomando-
fe figuradamente pela boca , ou pela voz.) = Os
nacarados labios refulgentes , Que a purpura das
faces defafiaó , Circulo de rubins me pareciaó ,
Que cercavaó as perolas dos dentes. (Baccllar)
= Со' o vivo fangue , que gerara a rofa , Pin-
• ta a Deofa , que excede em formofura , Os labros
virginaes da Ninfa pura, E depois de os pintar fi-
• ca invejofa. (Anonymo)
Bei jar. = Os laqos da amizade mais prendía Nos
ofeulos finceros que imprimía. A' maó applica a
boca reverente, E imprime nella hum ofeulo de
cente. Da prompta, e gencrofa protectora Com
ofeulo fubmiflo a maó adora. Com a muda ex-
preffaa
BEL 99
•pteffaôde ofcalo humilde Na regia dextra , ex
prime о feu refpcito. (Taffo Portug.)
Bel/des. Impias , malignas, perverfas , malvadas,
homicidas , nefandas , nefarias , abominaveis , de«
teftaveis, execrandas, tartáreas, infernaes, pérfi
das, traidoras, aleivofas, perjuras, atrozes, fero-
zes, doras , inhumanas , barbaras , crueis , tyran-
ms, fanguinofas, fanguinolentas , cruentas, m i fe
ras, infelices , miferaveis , defgraqadas , miferri-
ЯШ. = Do cruel Danáo as traidoras filhas, Ho
micidas dos miferos efpofos. De Bello as impias
Netas, turba horrenda, Que aos confortes fataes
filhos de Egyfto, Deraó todas mortal golpe im-
prcvifto: Sc5 tu ,fidaHipermneftra , illuítre efpo-
ü, Na6 fofte ao facro tálamo aleivofa.
B-LLEZA. (Para os epithetos Vid. Formosura.)
= Belleza que paftores mil rendía , Todos tra-
-uö nella o penfamento, Nos troncos mais- eter
nos eferevia Efte fuá gloria , aquello feu tormen
te: Егд eccos o alto monte repetía Seu nome que
levava o brando vento , Oh Ninfa , Ninfa de di
vina fronte , Cantava a ave , murmurava a foiue.
= Que de vezes o prado a julgou Flora, O bof-
qic , e a fonre Naide , ou Napea , O monte a creo
Diana caqadora, E as ribeiras Nerina , e Galatea!
Que de vezes amor illufo a adora Por máy , ima
ginando-a Cytherea. (Ulyßp. 15.) = Oh que lin
deza nunca aífaz louvada! Que alegre fronte, que
-oÄos engraqados , Que purpureo fulgor, que cor
nevada , Que dentes em coral fino engaitados !
Quanto nella fé obferva, tudo agrada, Infpira ru
do cultos extremados , Porque Ihe augmenta mais
- formofun, Pudor virgíneo, eftranha compoftu-
n> » Pinteu em Marcia a fabia natureza Tal
£»ca, tal primor, tal gentileza , Que com doces
prizôes mil almas ata , Sujeita, opprime , vence ,
ière, e mata i Porque dizem que amor della ven-
N ii «ido
I oó BEL
cido Lhe entrega o arco , fc quer (er temido. =
Nunca Chipre, nem Délos formofura Vira6,que
a efta pofla compararfe j De ouro tem os cabel
los , e procura De hum véo ora cobrirfe , ora mof-
trarfe : Bern como a luz do fol radiante , e pura
Vemos de branca nuvem rebuqaríe , E quando a
dcixa, de improvifo envia Таб claro refplendor,
que dobra o dia. {Vajfo c.4.)
Bellicoso. Bellico , belligero, belligérante , gtier-
reiro, Marcial, Mavorcio, Marcio. = Amador
das fadigas de Belona. Braço que fe exercita du
ro, e forte Ñas afperas pale ftras de Mavorte. Ef-
pirito que anima o mefmo Marte , E fó com elle
ícu valor reparte. Alma famofa, prodiga da vida,
Sempre que à guerra o Thracio Dcos convida.
Alma , em quern do valor fe nutre a chamma ,
Corre às armas veloz, fc a tuba a chama. Home,
em cujos ouvidos he o efpanto Dos rayos mar-

trava , Quando a guerra feroz mais fe aceendia ,


Que o mcfmo Marte efpirito lhe dava , Ou que
o feu mefmo esforço lhe infundía. ^¿/.Alenta
do.
Bellerofonte, Intrépido , deílemido , impávi
do, inclyto, forte, magnánimo , valerofo , alenta
do, esforqado, animofo , oufado, refoluto , audaz,
atrevido, vencedor, triunfante , caíto , púdico ,
foberbo , altivo , temerario , arrogante. — De
Glauco o callo filho , que vencerá Magnánimo a
terrífica chimera. O Corinthio Mancebo , que
montado No filho de Medufa, bruto alado, Com
dcfmedido arrojo pretenderá Subir de Jove à crif-
tallina esfera , Mas defpenhado pela Maó fapre-
ma, Experimentou da morte a furia extrema.
Bellona. Ccga, furiofa, infana, furibunda , vio
lenta, impetuofa, enfurecida, precipitada , arden-
te , vingativa , cruel , impía , barbara , atrost-, fe
roz i
В E M roj
г: roz, tyranna, implacavel, tumultuofa , turbulen-
- ta, fcdiciofa, revoltofa, deftemida, impávida , in
trépida, formidavel, mcdonha , terrífica , Tarta-
Ka, Cocytia , torpe, enorme , horrenda , horro-
r.-'«ofa, hórrida, horrífica, horrivel, tremenda, pa-
, yorof» , armada , fanguinolenta , cruenta, fangui-
nofa, indómita, efpumance, aíTolladora , devafta-
dora, infenfa, infefta. = Da dura guerra a Deo-
fa furibunda , Que de bellico fangue o campo
-,. inunda. A fangumofa Irma do feroz Marte , Com
quem o Averno feu furor reparte. Nume arma
do de afperrimo flagelo , Que ñas veas infunde
horrido gelo. De Bellona a implacavel divinda-
de , Que tumultos crueis fern pre perfuade. =
Sentio Bellona lá donde feencerra, O bellico ap-
patato , e a tuba entoa , Cujo horrendo clangor ,
que a paz delterra , Os vaftos ares corta , e o
mundo atroa : Clama armas , armas, brada guer
ra, guerra , E pallando dos valles aos outeiros ,
Refpondem guerra os eccoslifongeiros. Fid. Dis
cordia.
Bemaventurado. Felice , venturoío , ditofo ,
afortunado. = Da fortuna feliz favorecido. Ho
me, a quem a voluvel cega Deofa Hum ri fon h o
icfflblante fempre moltra , Naö confentindo virio
• cm nenhum tempo Os medonhos afpe&os das def-
graças. Quando no mcfmo porto outros naufra
gué, Elle tranquillo em alto mar navega , Aura
- tíocc afloprando a Deofa cega. Herdeiro dos the-
íouros da fortuna. Fid. os Synoniraos.
Bemavïnturauo (por Santo.) = Habitador
feHi do Ethcreo aífento. O Cidadaó do eterno
•FirfflaiBcnto. Illuílres almas , que o alto Olympo
pizaó, E aftros , e nuvens a feuí pés divifao. Al
mas, cujos femblantes luminofos De Febo os rayos
' Baem tenebrofos. Povo do Ceo, que rege em fo-
- b/ania, Quanto o Sol nos dous globos allumia.
к f : Aguii
I 02 В Б M
! Aguia que remontada fobre o Olympo De ou-
tro mais alto Sol os rayos bebe. Da eterna pri-
.mavera flor eelcfte , Que de cores radiantes fe re
verte. >■
Bemfeitor. Patrono. = Liberal, grandioío , ma-
. gnifico, generofo, benigno, munífico, benéfico,
largo , grande , efpecial , particular , lingular , dif-
tincto, pió, amorofo, prompto , piedofo, cerno,
compaffivo, infigne, famofo , illuftre , memora-
vel. = De iiluure norne , de memoria eterna s
De infigne nota, de faudofa fama.
Beneficio. Favor , mercê , graqa : Ou Dadiva,
donativo , prefente, mimo, offerta. (Paraoscpi-
-thetos Vid. Bemfeitor.) = Acçaô illuftre de
almas generofas. De agradecidos laco indifioluvel.
Filhodoamor, de coraqóes pirata. Eltrella de be
nignas influencias. Generofo negocio, nobre ufa
ra , Só do lucro de afFectos avarenta , Sú de amor
os avanqos a contenta. (Viol, do Ceo)
Beneplácito. Vontade, confenfo, faculdade , coft-

Benevolencja. Affeiqaö. = Candida, fi n cera ,


cordeal , benigna , amorofa , arTeétuoía , fingella ,
firaples , afFavel , benéfica , fuave , carinhofa , do
ce. — Amizade que em obras fe conhece. Amor
íincero, da raza5 nafeido, Que a fazer beneficios
fó afpira. Benéfica amizade, nao nafeida De vicio-
la paixaó , mas da juftiqa , Que fe empenha a te-
cer laqos amantes Em coraçues que fejaó ferae-
lhantes. Fiât Amizade.
Benignidade. Clemencia , bondade , manfídaó ,
humanidade. — Branda , rara , attractive , encan
tadora, lingular, amavel , innata, nativa , defaffe-
¿bada , dócil , clemente , humana , innocente ,
prompta, diftin&a, favorecedora. (Para os outres
epithetos /^¿.Benevolencia.) = Suavidadeno
trato encantadora, Que apenas vi it a, coraqóes na-
mora.
ВЕК ia£
»ota.Podeföü virtude que refrea As iradas paixôes:
forte cadea, Com que em doce prizaô airaas fe
prendem , E toda a liberdade alegres rendem.
Poder que tern aos Principes feguros , Mars que
. mil guardas, mais que fortes. muros. Carácter fin-
guiar de huma alma nobre , Em que o realce de
Numen fe defeobre. (Os Amigos a reprefentavaó
na figura de huma matrona de rodo agradavel , e
rifonho, veftida de azul celeíie , bordado de ef-
trellas, e montada em hum elefante , animal , fe-
gundo Atiftoteles, o mais dócil enere todas as fe
ras.)
Bens da fortuna. Riquezas , opulencias; *s=
Vaos , falliveis, falfos, fallaces , fementidos , en
gañadores , mentirofos , perigofos , arrifeados , mo
mentáneos , varios, inconftantes , inftaveis , mu-
dáveis , apparentes, vaidofos, lúbricos, appeteci-
<los, buícados , dezejados, fufpirados, trabalhofos,
miferos , infelices , miferaveis , miferrimos ; def-
graçado's , calamitofos. = Bens apparentes-, ma
les verdadeiros. Illusóes agradaveis da cubiqa.
Sombra vá de outros bens que fempre duraö : Le
ve fumo , que o vento da vaidade Em breve def-
vanece : fallaz fonho , Que com doces mentiras
Uíongea. Semelhantes a Zeuxis , que requinta Na
pintura o primor daNaturezaj As aves engañadas
da deftreza BufcaÖ uvas no quadro , e picaó tin
ta. Sao bens , como de Pithia a vianda rara, Que
ao marido guizou de ourc maciço; Se para o co-
T*qió erateitiqo , Pafto naó era para a fome ava-
ta. (Anonymo.)
Berenices. Amante, amorofa, afFeftuofa , extre-
moíá, faudofa, fiel, anciofa, follicita, cuidadofa,
felizjdito&. = De Philadcífo a filha taó famofa,
Que de feu mefmo Irmao foy torpe efpofa , Cuja
madeixa a Venus conlagrada Foy na luzente esfera
coüocada. = Do Egypcio Ptolomeo fina con-
_¿ . forte,
Ю4 В E R
forte , Que por voto offrecendo à Deofa bella A
dourada madeixa , teve a forte De a ver brilhar
no Ceo pompofa eftrella.
Berillo. Diafano, tranfparente, verde, puro, fi
no , cryftallino , cerúleo , Indico , Eoo , áureo :
( porque he pedra preciofa de cor verde mar , das
quaes algumas tem veas de ouro.)
Biblia. Divina, facra, fagrada, facrofanta , vene-
ravel , infalhvel , irrefragavel , adoravel. = De-
poiíto das leys do Déos fupremo. Livros divinos
que dictara a mente Do mefmo eterno , fabio om
nipotente. Sacro volume , Oráculo divino Das
eternas verdades infalliveis, Onde do mefmo Déos
a voz refpira. Dos celeftes arcanos monumento ,
Baze da Fé, da Igreja fundamento.
Bispo. Prelado, Paltor. = Veneravel , venerado,
venerando , refpeitavel , refpeitado , fncro , fagra-
. do , pió, religiofo, mitrado, puro , Tanto , vigi
lante , defvelado, follicito , cuidadofo , fabio , juf-
to , recto , benigno. = Vigilante Paftor de fiel
rebanho. Veneravel Varaó , que ornada a fronte De
facra mitra, de cajado a dextra,Guia com elle-ao
fublimado monte Do divino Paft»r as fiéis ovelhas.
Santo Mayoral do candido rebanho , Que do Jor-
daö fe lava na corrente , E fe acolhe de Chrifto
ao firme aprifeo. Paftor que vigilante ao feu ar
menio Miniftra o paito dos eternos montes , Б
por elle fe expoem ao voraz lobo. Veneravel Pre
lado que refpira Tudo quanto a virtude fantaJaf"
pira : Nelle vivem em lacos de amizade Rigor ,
brandura , amor, feveridade, Candor de pomba,
aftucia de ferpence, Coraqaó fimples , illuílrada
mente. A ternura de Pay lhe alenta o peito 'y O
Telo de Paftor lhe inflama a alma Aquella amor
lhe rende, efterefpeito, E ambos lhe tecem no
va croa , e palma.
Bizarría. Graqa , galhardia, garbo , gala , pom
pa,
Б L А юг
pa,apparato, adorno, decoro: O» Brio , e pri
mor. — Grata , jucunda , agradavcl , vcnuita ,
fmve , attraftiva , pompofa , magnifica , apparato-
ít, decorofa , formofa , galharda , graciofa , ele
gante, vi ft o fa , alegre, feltiva, cultofa , eíplen-
dida, fumptuofa , vaidofa , defvanecida , vanglo-
riofa, jactanciofa , foberba, altiva, rara , lingu
lar, efpecial, particular, diltinéta, eftranha , cf-
peciofa.
Blasfemia. Impia , nefanda , execranda , abomi-
ßivel, deteítavel, torpe, infame, contumeliofa ,
affrontofa, injuriofa, agravante, facrilega , mal
dita , horrenda , horrorofa , hórrida , cípantofa ,
horrivel. = Do fummo Déos defprezo abomina-
vel. De facrilega voz delicio horrendo. Setta atre
vida de execranda lingua , Que contra o Ceo fe
bfflça, e fe revira Contra a foberba maö , que a
dirigirá. Expreílaó digna da Tartárea boca , Que
i vinganca dos Ccos chama, e provoca.
Blasonar. Jacbrfe, gloriarfe , vangloriarfe , ga-
barfe , ottemar , defvanecerfe. = De fangue , с
de valor fazer alarde. Apregoar facanhas, e férvi
dos. Encarecer feus dotes, e virtudes. De juizo ,
С belleza fazer pompa. Afloalbar feus méritos dif-
tinítas. Publicar com vaidade feus louvores. Ser
de fi mcfmo vaó panegyrifta.
Boca. Breve , eftreita , pequeña , grande , larga ,
rafgada, purpurea, nacarada, rubicunda, rofada,
«ngracada , alegre , rifonha, bella, formofa, fal-
Ut, dolbfa, fementida, mentirofa, impia, perju-
«jfacrilega, nefanda, execranda, maldita , foidi-
da, corrupta, torpe , immunda, fétida , efpuman-
tc, muda, cerrada , lilenciofa, eloquente, difere-
ti, facunda, tarda, balbuciente, trifte, lánguida,
pallida, exangüe, livida. = Berco do rifo ,du fa
cundia erario. Officina da vil maledicencia, ünde
«5 fetas fe forjaó da calumnia.
Тот. I. О Во-
го 6 BON*
Bonança. Pacifica , ferena , tranquilla , fuave ,
doce, benigna, faufta , feliz , fufpirada , dezeja-
da, appetecida , amiga , profpera , alegre , fefti«
va , placida , Ufongeira , grata, jucunda , agrada-
vcl , confoladora , benéfica. = Doce calmado
liquido elemento : Do perturbado mar tranquilida-
de : Ondas queaos navegantes paz feguraó : Ven-
• to profpcro a popa lilongea. = Doce extinqaó
da furia Neptunina. Do lifonjeiro mar alto filen-
cio. As ondas já empaz, como que dormem Ao
brando fom do Zefiro rifonho. = Já ñas prizóes
. de Eólo cavernofas Os ventos enfreados repoufa-
raó , E desfeitas as nuvens tenebrofas , Os ares
defcobertos fe moltravaó ) Já do carro Apolhneo
as luminofas Rodas vclozes o alto Ceo cortavaó
&c. = Ceflou o vento , as ondas amanfaraó ,
Dourou o Sol as agoas do Océano , Que a cor-
menta cruel efcurccia : Até os mudos peixes fe
alegraran, Que no fundo do mar temendo odam-
no , Cada hum na efeura lapa fe efeendia. Co' a
fufpirada vinda da bonanqa Mudou de face o'li-
quido elemento, Cobrou o navegante novo alen-
• to, E feltejou a profpera mudanqa. (Lob. De/cn-
gan.) = Depois da procellofa tempeftade , No
cturna fombra, e fibilante vento T Traza rnanhá
ferena chridade , Efperanqa de porto , e falvamen-
10 : Aparta o Sol a negra efeuridade, Removen-
do o temor do penfamento &c. (Lufiad. 4.) =
• Febo em tanto piedofo com luz branda O diafa
no ar alegre enchia $ Fogem do Ceo as nuvens a
outra banda, Eo Norte frió o largo Ceo varria :
Ria6-fe as ondas, todo o mar fe abranda , E em
• prizaó dura logo recolhia O grande Eólo os alte-
■ rados ventos , Concertât) paz fegura os elemen
tos. (Ulytf.z.) W.Mar sereno.
Bonina. Tcnra, delicada, mimofa, viftofa , vico-
faj alegre, rifonha, engraqada, candida, nivea ,
pur
BOR. ю7
«urpurea, rubicunda , vermclha , fuave , bella ,
formóla , pintada. = Inculca flor que vcfte o pra
do ameno. Engraqado matiz do verde campo. Al
catifa que borda a Primavera Para aflento de Nin
fas, e pa ft ores , Quando os convoca a Deofa dos
amores. Dos rifonhos jardins grata alegría. Do
campo ameno delicado adorno. Fid. Flor.
Bordaö. Baftaó, báculo, cajado. = Ruítico,no-
dofo, ferrado, firme , feguro, robufto , duro , for
te, groflo , leve , grave, pezado , afpero , lizo ,
¡curvo , retorcido. = Infeparavelfociodavelhice.
Do corpoenfraquecido firme arrimo. Jucundo ali
vio de afperos caminhos. Dos vacilantes pés fia
dor feguro. (Franc. Rodrig. Lob.)
Boreas (vento.) = AréVico , Cafpio , Scythico ,
chuvofo, procellofo , frígido, gélido , arremeqa*
do , arrebatado , impetuofo , furiofo , violento ,
cftrondoío , alpero , acerbo , agudo , fubtil , pe
netrante, feroz , turbulento , infano , fibilante ,
tormentöfo, tempeftuofo, bravo, embravecido 9
furibundo , enfurecido, horrido , afperrimo , hor-
''fríforio j indómito , defenfreado , infenfo , infefto ,
damnofo , nevado , gelado , frió, enregelado, valen-
"i:té, robufto , obftinado. = Do Arctico vento o
impeto cftrondoío. Vid. Tormenta , Vento.
Bosque. Florcita, efpeíTura. — Denfo , copado ,
• rciítfado , emmaranhado , efpeflb , impenetravel ,
frondofo , frondífero , fombrio , opaco , eícuro ,
*7\iegro, tenebrolo, cegó, frefco , ameno , jucun
do, gratJo, aprazivel , deliciofo , afpero , horrido ,
%bttörofo, medonho, inculto, filveftre, intracfa-
' vcl, -vewle, viqofo, efpaqofo, ampio, vafto > de*
""lérró, mudo , fecrcto,cfcondido , amigo. = Af-
pcra fiabítacao de hórridas feras. Do dominio do
fol rebelde izento , Que fó da noite o imperio re-
conhece. Tenebrofo , intrincado labyrinto De-in-
'tonfos ramos, de copados troncos , Cuja robufta,
O ii af
io8 BOS
aí'perrima velbice ïdades fobrc ¡dades refpeitarao.
Nelle habita o filencio em noite efcura , Que a
nenhutn dos mortacs entrada ofFrece -y Quando о
Sol no Zenith a forqa apura, Entaö pallida lu? fó
Ihc amanhece {Bofque de recreaçad) — Deliciofô
lugar, raro compendio De quanto imaginar , ou
tracar pódc Da natureza amaó, d'Arte o difpen-
dio. Nelle, apenas defperta o Sol, acode De vo-
lateis cantores doce turba , A cujo alegre accen-
. to naó perturba Da clara fonte o trifte murmu
rio. Oh que doqura, ouvir à frefea fombra Dcu-
vore, que a Febea luz aflombra , Os pallaros era
grato defafio! Oh que enleyo da vifta ! transfor
mada Em mil caprixos d'arte a linfa pura , Brin
ca ale gre no meyo da efpefiura, Até que de feus
Jogas ]á canqada, Vay focegar em tanques ocio-
fa, Para outra vez brincar mais vigorofa Em no-
vos efcondrrjos, e fegredos , Dos parlados capri
chos arremedos. = Nos hombros de alto monte fe
levanta Hum bofque , habitaqaó do vento leve ,
Taó tecido com huma, e outra planta, Que nun
ca o rayo ertivo fe lhc atreve } Nelle , quando o Sol
ferve mais accezo , O frió vive em varias fontes
prezo. = Hum largo bofque de immortal ver
dura, Impenetravel ao rigor de Eólo , Contra os
rayos de Apollo fe conjura Com as rebeldes arvo-
res de Apollo : A noite nelle aprende a.fcr eícu-
ra , E a triforme Deidade deixa o Polo , Por ha
bitar aquella fombra grata, Que em fonoras cor-
rentes fe delata. (Henriq. 4.) = Eis que entrao
n'um ameno, frefeo valle , Que palmeiras altiífí-
mas honravaö \ Alli frondofos olmos , alli fayas
Fazem ledo veraó, e doce fombra } Alli os copa
dos freixos com brandura Se queixaö dosaiTopros
de Favonio } Alli naturaes fontes com rumores
Sonorofos , e manfos fe repartem Por frefeas ver
des ervas , demandando Com mil ligeiras volta« o
mar
BOY 109
mar alto. (Naufrag. do Septtlv.) Fid. Floresta.
Boy. Touro , bezerro , novilho. = Forte, valen-
te, robutlo , nervofo , nforçado , membrudo ,
rardo , lento ,*vagarofo , preguicofo , paciente ,
manço , cornígero , foffredor , tímido , pingue ,
obezo, duro , arador , Iavrador. = O dócil ani
mal, que os campos ara. O bruto, que perdendo
a feroz ira , Humilde fe fujeita ao grave arado ,
E para os bens que offrece o fértil prado Co' du
ro Javrador forte confpira. Animal incanqavel ,
.que rufe id o Foy fó para o trabalho defmedido ,
Do trille Iavrador pobre riqueza. Efquecido das
armas que o défende , Humilde ao duro jugo a
cerviz rende , E ruminando ainda o feco feno ,
УVf defpertar da inercia o vil terreno , Para que
pague ao Iavrador tributos Na rica producqaode
barios frutos. = O tardo , e lento boy ao duro
oftcio Vay com feu pallo igual , e defcmqado ,
Desfruta o Iavrador feu exercicio Robulto, pro-
vcitoío, e cofturoado. {Naufr. do Sepulv.)
Вдаоо. Clamor , grito , alarido , vozeria. =: Alto,
ettrondofo , efpantofo , medonho , enorme , def
medido, horrifono, horrido , horrorolo , horren
do, horrivcl , horrífico, terrífico , queixofo , in-
folito , eflranho , repetido , duplicado , alegre ,
faufta, fcltivo y trille , funefto , vaó , defefperado.
= Alto clamor , quo atroa o largo campo. Os
arcs fere hum grito defmedido , Que do trovaó
■iguala o eftampido. Vozeria, que ouvidos enfur
ece , E que tanto nos brados fe tranfporta , Que
» gente horrorizada lhe parece Grito da nuvcm ,
quando o rayo aborta.
Bmanco. A\vot candido , nevado , niveo , ebúr
neo, argénteo ,lafteo ,alabaftrino. = Puro, vir
gíneo , innocente, immaculado, intacto. = Da
virginal candura cor valida. Gala gentil da caiv
<¿ida innocencia. Do puro Cifne immaculado ador-
• -, no.
по BRA
no. Cor de que faz o arminho tanto apreço , Que
da morte le offrece ao duro exccllo, Antes que à
perda da nativa alvura , Que he todo o leu real
ce, e formofura. (Anonymo.) "
Brandura. Molleza : Ou Docilidade , e fuavidade
de genio, humanidade, manfidaó , affabilidade :
Ou Afagos, caricias, carinhos, meiguices , mimos.
— Benigna , affectuofa , natural , nativa , propria,
doce , fuave , dócil , terna , affavel , manqa , cari-
nhofa, attractive , melliflua, grata , jucunda , en
cantadora, inimitavel , incomparavel , rara &c.
Braveza. Ferocidade , fereza ; deshumanidade,
intraetavel , infociavel , odiofa , brutal , indom-
municavcl, deshumana , féra , terina , cega , furio-
fa, precipitada , violenta , impetuofa, arrebata
da , indomavel , indómita , indócil , dura , agrefte,
rultica , montanheza , arrogante , atrevida , би-
fada , foberba , altiva , arrifeada , perigofa. —
Aípera condiqaó , agrefte genio , Ruílico natu
ral , que as leys Гиа ve s Da doce humanidade fe
naö rende. Vid. Ferocidade.
Brenha. Caverna, cova, concavidade , gruta. =
Afpera, pcdragola, inculta, cega , efeura, tene-
brofa, fecreta, efeondida, occulta, defería , me-
donha, hórrida, horrorofa, horrenda, horíivel ,
fombria , rota , aberta , defearnada, vafta ,efpaçofa,
defabrida, fria , gclada , húmida , negra , opaca , fo-
litaria. = YSi hórridas féras efpantofo abrigo. Do
filencio , e do horror morada efeura , Que feria
de vivos fepultura : Se della apalpo as trevas,fó
percebo, Que hofpeda a noite fempre , с nunca
a Febo. (Tirado de Ovidio)
Breve. Curto, concifo, lacónico , compendiofb ,
fuccinto : Ou Caduco , momentáneo, inftantaneo ,
tranfitorio, efímero, fragil.
Briareo. Enorme, medonho, defmedido, vafto»
immenlo , robufto , membrudo , deforme , hoffi-
do,
BRI ,i*
do, monftruofo, centimano, audaz , temerario ,
atrevido, ou fado , arrogante, altivo, loberbo, fa-
crijego, impio , formidavel, pavorofo, terrífico ,
horrífico , horrorofo, horrendo , horrivel , efpan-
tofo. = De cem máos o gigante fulminado , E
na montanha Ethnéa fepultado. Da dura terra for
midavel prole , Que de cem pcitos tevc a im-
mcnía mole, Por onde fulminando o rayo adufto,
0 vafto Ettina lhe foy fepulchro anguíto. . .
Brilhar. Luzir,refplandecer,fcintillar: OwReal-
çar,fobrecxceder ,avultar. = Veftir galla de vi
vos refplandores. Derramar luzes , diffundir ful
gores -, Ferir os olhos com brilhantes rayos ; Ba-
nhar de pura luz o opaco objecto } Semear fcintil-
lantes refplandores } Gaftar de Fcboo lucido the-
1 uro j Trajar das luzes a foberba pompa. Com
lnvcja do Sol veftir fulgores. Vid. Radiar.
Brio, Generofo , illuftre, valerofo, alentado, hon
rado, foberbo, altivo, vingador, defafrontado ,
audaz , atrevido , oufado , intrépido , infofrido ,
nobre. = Zelo da honra , efpirito animado De
altivez infofrida , e generofa. De illuftres cora-
çôes digno ciume. Delicadezas de ánimos honra
dos, E pundonores.de almas , que fó geraó Pen-
ümentos foberbos , e alentados. De acedes no-
bres prudente confelheiro.
Briseida. Hipodamia. = Bella, formóla, gentil,
Frigia , Troyana , Dardania , fatal , roubada,
cativa. = A Troyana donzella , que já fora De
Q'ifcotdias fataes bella motora, Quando della Aga
memnon rumorado Fez que Achilles deixafTe o
campo armado , Accezo o peito amante em furia
brava Peio roubo da preza queadorava. Da cati
va Briíeida a belleza. Que fez a Achilles de Cu
pido preza.
Bi7Gio. Aftuto , fagaz, dolofo , engenhofo , imita
dor, cauto , enorme , torpe , deforme , medonho ,
it* ÍÜÜ
fimulado', lafcivo, faceto , graciofo ,' jovial , en
graciado, chocorreiro , AFrico, Africano , Lybi-
, со, Getulo, Americano. = Hiftriaö da repúbli
ca das feras. Entre os brutos graciofo Pantomimo,
' Que ló por natureza , e naö e Iludo , As humanas-
acqóes imita mudo. Nafce da Lybia na torrada
*■ area Entre altas feras geraqaó plebca De animaes,
engranados chocorreiros , Que com maleara hu
mana contrafazem Tudo o que ao natural os ho-
■ mens fjzem, Viva imagem dos torpes lifongeiros.
(Anonymo.) .
Buscar. Procurar: Ou Inquirir , pefquizar, invef-
tigar, indagar, efpecular.
Busiris. Fario, Niliacd, Egypcio, Memphitico ,
• impío, tyranno, cruel, bárbaro , atroz, ínhuma-
• no, pérfido, traidor, iniquo, nefario, deteftavel,
abominavel, execrando, nefando, fanguinolento,
- cruento , fanguinofo , fero , feroz. = Do torpe
Egypto o bárbaro aleivofo , Que a Hercules quiz
dar pérfida morte, Mas do alentado Heróe o bra
co forte Victima o fez do Jové tenebrofo. O Rey
do Nilo , que com delira impía A Jove todo o
hofpede oífrecia, Quando os tri (tes na impróvida
paííagem Nelle elperavaó ter fida hofpcdagem }
Mas de Alcidcs a forqa deftemida Foy de alma
tad atroz juila homicida.

1 ' ' % \ ' '


I

f ^aas. Canicie, brancas. = Vcneravcis , ve-


Ш nerandas, refpeitaveis, refpeitadas , authori-
^^^1 fadas, honradas, nevadas, prudentes, fabias,
• confelheiras , raras , incultas , efqualidas , forni
das, antigás, annozas, feveras, graves , refpeito-
fas,
CAB i4
fas , defgrenhadas, fokas. = Confelhciras fiéis da
experiencia. Candidos defenganos para a morte.
D. natureza galas reípeitofas. Authorifado ador-
oo da velhice. Dos invernos daidade antiganeve.
Caballina. = A fonte que embriaga aos facros
Vates. A linfa cry ftallina que defata Do volatil Ca-
vallo a dura pata. As Aganippeas agoas , em que
nada De Cifnes turba iramenía que no canto A's
mefmas Filomellas caufa efpanto. Fonte que re-
ga o Deifico loureiro , Com que fa 5 nos poéticos
combates Croados por Apollo os grandes Vates.
Vid. Aganippe.
Cabana. Choupana , tugurio , choqa , malhada
paftoril, palhoqa. = Pobre , humilde , mifcra ,
miferavel , rultica, inculta, defabrigada , agrede,
dcfabrida , fría, nevada, húmida, fordida, vil. =
Colmo por teóko , barro por paredes Do paftor
forma a ru Mica cabana , Das eftaqóes expolia à
furia infana. Vid. Aprisco , e Choupana.
Cabera. Elevada, altiva, foberba, ornada, ador
nada , concertada , compofta , inculta , defgrenha-
da , into nía , efqualida, fordida, defcompolta , de-
deforme , refpeitofa , veneranda ,autborizada, enca
necida. = Principal domicilio dos fentidos. En-
genhofa officina de conceitos. AÍTento principal,
throno elevado, DaSenhora immortal que o cor-
po rege. = De douradas madeixas adornada. De
veneraveis caás enobrecida.
Cabeça (por Entendimento.) Imaginativa,
íuizo. = Prudente, fabia, recta, judiciofa, fizu-
da, grave , boa , egregia , eximia , erudita, enge«
nhofa, inventora, imitadora , fina, delicada, fub-
til. Fid. Entendimento.
Cabeça (por Author de alguma fediqaó.) =
Inftigador, fomentador, caufa, origera. = Tur
bulenta, fediciofa , amotinadora , nociva , damnofa,
prejudicial, fatal , funefta , vil, infame , atrevi-
Гт. I. P da»
114 GAB
: da , oufada , temeraria , nefanda , abominavcl ,
. execranda, orgulhofa , foberba , altiva , arrogan
ts, perturbadora, fagaz, aftuta, mitigadora , fo-
. mentadora, formidavel, temeroía, horrorofa , ef-
pantofa , temida.
Cabello. Madeixa , coma. = Aureo , louro, doura-
do, negro , formofo, longo, anelado, efpargido, fol-
. .,« to, odorífero , cheirofo, fragranté, ornado, precio-
• lo, ondeado, crefpo, prezo, delatado, tranqado , af-
pero , rigido , defalinhado , erriflado, hirfuto. (Para
. outros epithetos Fid. Cabeça.) = Da formofa
madeixa os fios de ouro, Materia cm que Cupi-
: do os lacos tecej De pedrarias lucido thefouro ,
. Que da Ninfa a belleza enfoberbece. O adorno
de que Apollo mais fe preza , Por fer a mayor
pompa da belleza. Da dócil tranqa no anellado gi
ro Efcondendo-fc amor , fegura o tiro. Efpargida
madeixa, que a ventura Da Berenicea coma me
recía, Se no formólo Ceo em que luzia, Nao ti-
-vefle a fuá fórte mais fegura. Nos preciólos aneis
■ da longa tranqa Louca a vaidade applaufos mil al-
canqa. = Madeixa mais que o Sol áurea t e for
mofa , Mais fragranté que quanto a Arabia cria »
• Таб ornada, ta6 rica, ta6 pompofa , ■ Que o In-
, dico thefouro empobrecía : Dizem que Amor com
ella já tecera Redes fubtis , com que almas mil
prendera. - ■ ел-:"!
Caça. Aprazivel , alegre, grata , ju cunda , canqa-
da , laborioía , dura , perigofa , attraóliva , delicio-
fa, encantadora, iníidioía , dolofa , fagae , aftuta ,
traidora. = Attractivo exercicio de Diana. De
bravas feras innocente eftrago. De nobres cora-
qóes jucundo eftudo. No focego da paz grato ar
remedo Do exercicio em que Marte infunde me-
do. Embofcadas fubtís a incautas féras. De ocio-
vla Bellona alegre brinco. De; Marte montanhez
grata paleftra , Em que o braqo forqofo à guerra
adef-
С A Ç ti t-
tdeftn». * Na cerrada florcita fe ordenara Das
artes venatorias as íorprezas, No ar, e na terra a
guerra fe prepara , Ordena6-fe as filiadas , e def-
trezas} Aves , e feras temem os ameaqos De lan
ças, câes, falcÔes, fettas, e laqos. Huns na cm-
boleada com mayor paciencia De hum cervo ef-
peraó o improvifo falto , Outros ao javalí , que
com violencia Audaz invefte o venatorio affako.
Aos inceflantes hórridos clamores Dos Melam-
pos, Barcinos, e Al timorés, Inítigados da arden-
te antipathia Sahem dos propugnáculos frondofos
Mil brutos , augmentando clamorofos Os roucos
(ons da bellica harmonía. Exterminer a efpecie
furibunda A grande montaría procurava , E dos
lobos crueis a plebe immunda Por todas as vere
das fitiava. = As vozes dos monteiros o ar fc-
*ia6, Com que os eccos nos montes fe dobravao ,'
ïteios ñas trellas os líbreos gemiaó, Que a fahir,
ea ferrar fe aparelhavaö. Já de huma brecha af-
perrima fahiaó Dous javalís,que o monte atravef-
favtó , E em curfo velociffimo fugindo Co' as
meyas lúas vaó o mato abrindo. {Ulyff. 6.) = Dos
monteiros foava a vozeria, Das bozmas o cftron-
do juntamente ; Ferve a montanha toda , onde
tremia O tronco mais robuílo, e eminente : Das
MUl brenhas o ecco refpondia , Como que a voz
humana reprefente , Sahem as feras deixando fuas
moradas , De ligeireza , e de furor armadas. (UlyJT.
= Era o denfo lugar accomodado Da pacifi
ca guerra ao exercicio , E aflim todos batendo o
monte, e o prado Fazem da Irmá de Apollo o du
ro officio: Quem vay correndo o javalí acofTado,
Quem bufea o rafto , que he de lebre indicio ,
Quem altaneiras aves remontava \ E efeoadida ñas
Buvens caqa achava.
Caçador. Sollicito, diligente , defvelado , deftto,
▼clozf ligeiro, acelerado , madrugador , errante ,
• P ii va
ив С А С
vigilante, apercebido, armado, ávido , avarenio^
incanqavel , traidor , aftuto , fagaz , dolofo, íhíí-
diofo, teirnofo. = De aves incautas ávido pirata.
Períeguidor de feras innocentes. Armador incan
qavcl de filiadas Ao quadrupède povo da efpeflura.
Ao romper da manhá acompanhado De cáes о ca-
çadcrj aljava ao lado, Arco na maó , penetra o
denfo mato Avarento de preza : o boíque efpia ,
E da guerra difpoem todo o apparato : Já bate o
• monte , e valle com porfía, Humas vezes corren-
do , outras faltando Já pára , o bofque efpeíTo es
peculando , E nelle a pé fufpenfo entra furtivo ,
Mirando audaz por entre fotha , e folha , Que incau
ta féra para o golpe efcolha. Em fim ardendo de
calor eftivo, O femblante com po desfigurado ,
■ Volta alegre de prezas çarregado , E da deftra
roantilha precedido, Que explica o feu prazermo
Vaó latido. = Veloz com arco , e frecha eovÄi-
ria tanta Pifa as montanhas, e períegue a fera' In
dómita , que em vao ligeira planta A natureza
provida lhc dera. O javalí cerdofo о паб efpanta,
O tigre, a onqa, o leaó bravo efpera ,;Ferozcom
todos , animólo , forte } Er fempre vencedor, os
rende à morte, зг Por altos montes caqadorvga-
lherdo Ao urfo, с javalí fero arremete , Sacodin-
do ligeiro o mortal dardo De cima do belligero
ginete : Ao veado cornifero, ao pardo, E ao bru
to mais feroz bravo aecomett, He no .побелю
mato fatigida A veloz garqa, ou a perdiz pinta
da. (UlyJF.f.) = Vé como o aftuto caqador,que
tendo Bcm a caqa , e lugar reconhecido, No mais
alto das brenhas eftá vendo , Se preza vemsdo
mato já batido : Ora corre , ora os pafios fufpen-
dendo Dos pés evita o mínimo ruido r E a(fi m
das denías arvores coberto.Na féra incauta faz o
tiro certo. ■ . -, ■ .'■ . ■:. -jj
Cachopos. Eicoihos, = Efpumanícs , raivofes ,
С А С i
indignados , enfurecidos , tragadores , devorado-
res , horriíonos , hórridos , formidaveis , terrífi
cos, mortiferos , fataes , implacaveis , perigofós ,
¡¡rrifeados. = Semeados penedos pelas ondas ,
Occolcos lacosde Neptuno irado, Contra os au
daces lenhos irritado. Altos montes das terras
Neptuninas. Penhafcos que nafcendo no profun
do Seyo do mar, fa6 delle combatidos, Nao po-
dendoentre fi viver unidos. Cume agudo de mon
te cavernofo , Onde Glauco recolbe o gado un-
dofo. Ferigofos rochedos que ameaejaó Ao mifero
baixel certo naufragio. Fatal filiada do cerúleo
Jove , Quando ao incauto piloto guerra move.
Monlíros formaes em penhas disfarqados , Que
ßfe fartaô de baixeis tragados. ( Na Ulyjea fin-
gindo-fe , que nos cachopos da barra de Lisboa
lona afogados os filhos de Calypfor у с de Uryf-
feepdia» Poeta. = Allí o mar em roucas ondas
onda Nos penedos altuTimos quebrando , Que
miras marítimas preparaó , E o nome de cacbo-
¿•cünftarvaraóí} ■ vi ■ '. i •••]■ n:1 ¿¡ . :r»
®*оо.-и.оиЬ»к)Г , ladraö , feroz , malvado , vigilan-
tçfttge^aftucorimpio, deshumano, deftra-¿*a-
finaare , attenta , femihomem , defvelado , def-
pftto j vigiador , Vulcanio , cauto , aftuciofo ,
dolofo , cuidadofo , follicito , diligente , torpe ,
enorme^ mettonho , deforme , atroz , duro , cruel,
inexoravel , ávido , avaro , ambiciofo , efeondi-
de , infidiofo. = Do Déos ferreiro o Filho
nwnftrnofo , De pingue armenio roubador famo-
tbO\íulcanio Ladraó , de Italia açoute , Que pa-
ra augmentar mais o horror, e efpanto, Era hor
ada mifiora de home , e fera. Efle monftro que
chámalas vomitava Na efqualida caverna do Aven-
tino, E que morte encontrou na Hercúlea clava,
Pe feus roubos crueis jufto deftino. = Do Déos
"gnipoteate o Filho aftuto , Que do Aventino as
со
и* CAD
covas habitavá , A quem de A leides a nodofa cla
va , Enviara a Plutaó julio tributo. O roubador
famofo do Aventino, Funefto horror do incauto
peregrino. O filho de Vulcano , monftro hor
rendo , Que por tres bocas chammas vomitava ,
Eque a pingue manada accometendo , Sentio gol
pe mortal da Hercúlea clava.
Cadafalso. Lugubre , funefto , fatal , fúnebre ,
enlutado, trifte, tremendo , temerofo , formida-
vel , terri fi со , medonho , horrido , horrorofo ,
horrendo, horrivel, efpantofo, bárbaro , impio ,
atroz , tyranno , cruel , fanguinofo , languinoleh-
to, cruento , efqualido , immundo , fordido , juf-
tiqofo, fevero , jufto , devido. = Fatal theatro
de Tragedia viva, Em que a morte cruel o hor
ror aviva. Lugubre ícena , fanguinofo objeéfco ,
Que faz exangüe o mais ferino afpecto. Lamcn-
tavel theatro , em que a juftiqa Na vinganqa dos
reos a pena oftenta , Pena jucunda à fera Libitma.
Apparato fatal de horror, e luto, Em que fe pa
ga à morte impio tributo.
Cadaver. Pútrido , efqualido , fordido , immun
do , medonho , torpe , efpantofo , tetro , deforme,
horrido, pallido, exangüe, frió , cruento , enfan-
guentado, mifero, lamentavel , laftimofo , infeliz.
= Mifero corpo , d' alma defpojado. Corpo que
dorme o fempiterno fomno. Tronco inutil , quo d'
alma feparado He fó da corrupqaÖ torpe alimen
to. Do mifero mortal frias reliquias, Que a mor
te reveftio de horror , e efpanto. Vid. Morto.
Cadea. Ferros , grilhaó , algema. = Grave , pe-
zada, dura, cruel, tyranna, barbara , atroz , in
humana , apenada , eftreita , afpera , afperríma ,
dolorofa, férrea, grolTa , tenaz , acerba , fer vil ,
eftrondofa, impia, cruenta, enfanguencada , vil,
torpe, infame. = Carcereira cruel da liberdade.
Da infâme eferavidaú vil diftinctivo. > -
■o Cat
CAD ti}
í Сade a (porPrizaó.) Carccrc \ calabouqo ,
mafmorra. = Tenebrofa, negra, efcura, fordida,
cfqualida , immunda, mortífera , efpantofa , me-
donna, horrivel , hórrida, profunda. = Sepul
tura borrorofa dos viventes. Da mafmorra infer
nal vivo arremedo , Onde vive de aliento o hor
ror, e medo. Vid. Carcere.
Cad mo. Sidonio, defterrado, prófugo , fugitivo ,
errance, vagabundo, amigo, vetulio , Thebano.
==;-. Do Sidonio Agenor a prole clara , Que a The-
bana Cidade edificara. O magnánimo Héroe, que
. Cerneando Do homicida draga ó os crueis dentes ,
Delies пасегаб feros corobatentes.
Caduceo. Pacifico, fauílo , alegre , feliz , pode-
rolo, maravilhofo, prodigiofo, portentofo ,admi-
ravcl, reconciliador, prudente , labio, potente ,
pacificador , ferpentifero. = A faufta vara , dadi
va de Apollo Ao Déos embaixador do fummo
OJvmpo. Symbolo veneravel da concordia. Do
nuncio Déos o fceptro omnipotente , Que humas
almas fepulta , e outras chama Do tenebrofo
A bifmo à luz fulgente. Da poderofa vara ao leve
coque Huns no reino das fombras atormenta , Б
das Tartáreas leys outros iíenta. = De Mercurio
veloz a faufta vara , Que applaca da difeordia a
furia avara , E com fupremo arbitrio poderofo
Almas chama do reino tenebrofo.
Cain. Impío, iniquo , invejofo , ávido, nefando ,
encerando, nefario, abominavel, deteftavel, ma
ligno, malévolo, maléfico, malvado , perverfo ,
pérfido, traidor, aleivofo, dolofo, infidiofo, fra
tricida , cruento , fanguinolento , fanguinofo , atroz,
crueJ, bárbaro, inhumano , feroz, tyranno , ce
gó, iníano, precipitado , furiofo , infeliz , defgra-
qado , miferavel , mifèro , miferrimo , prófugo ,
errante , fugitivo , vagabundo , abandonado. =
Do defgraqado Adaö filbo primeiro. .Dos mor-
tacs
1 20 CAL
raes o primeiro que manchara Com innocente fati
gue a infeliz terra , E origem dera à turbulenta
guerra. Do caro Abel o fratricida horrendo , Que
a ira exprimentou do Ceo tremendo. Da inveja
primogénito nefando , Da mortal geraqaó monf-
• tro dxecrando.
Calamidade. Lugubre, funefta , mortífera ,1a-
mentavel, laftimoía, afpera , afperrima, acerba ,
cruel, infofFrivel, nefanda, lacrimofa, dura , hor-
rorofa , hórrida , efpantofa , aflblladora , d с ít rei
dora , damnofa , exterminadora. = Infortunio
cruel ,miferia extrema. O contagiofomal , que in-
fefta a todos. Publico mal, commua adverfidade,
Que como epidemia a rudo abränge. Peile atroz,
dura fome, acceza guerra Ao mileravel povo af-
folla , e aterra. ( Os Poetas antigos a reprcíénta-
- vaó na figura de huma mulher trifte, quaíi núa ,
cheia de lepra , e aflentada fobre hum monte de
canas quebradas , porque calamidade vem de cala-
mus , que fignifica cana.)
Calisto. Bella , formofa , gentil, amada , requef-
tada. = Filha de Lycaôn , que Jove amara, E
Juno irada em Urfa transformara i Mas agravado
o omnipotente Amante No Olympoa collocou af-
tro brilhante.
Callimaco. Grego , famofo , celebre, illuftre,in-
figne, eximio, preclaro, fublime, altiloquo, fa
cundo , fabio , fonoro , canoro , harmoniofo , do
ce , fuave , engenhofo , fubtil , Febeo , Apaühtn
= DaGrega Lyra mufico canoro, Immortal glo
ria do Caftallio coro. Fid. Poeta.
Calliope. Grave , magcftofa, pompofa , alta, fu
blime , elevada, remontada , excella , preílante,
altifona, grandiíbna, grandiloqua, magnifica , he
roica , Epica. s= A Mufa que os Heroes exaltai
e canta , E os feitos immortaes ao Ceo levanta-
A Muía , que na tuba , e naó na lyra , Altifo"05
accen:
тапо Canto ao Vate Meonio, e Mantuano. Vid.
'*9¡$0$a, Poema Epico , Poesía, Poeta &c.
Çj&itA. Calor. = Ardeme, ignea, acceza , infla
mada, árida , tórrida, anhelante, anciofa, fequio-
fa, abrazada , abrazadora , violenta , rábida , furio-
fa, intoleravel , infopportavel , infofrivel. ( Para
outros epithetos , с frazes Vid. Estío , Canícu
la, Sol &c.) = Na metade do Ceo fobido ar-
dia O claro almo Paltor, quando deixavaô O ver
de pafto as cabras , e bufeavaó A frefeura fuave
da agua fría» Com a folfra das arvores fombria Oo
rayo ardente as aves fe amparavaÖ , O modulo
cantar de que ceffavaó , So ñas roucas cigarras fe
fentia. (Cam. Sonet. 70.) = Tempo em que о ca-
çador bufea caneado A frefca fombra d'arvore
nrondofa , E no valle o paftor ao manqo gado
Prompto recolhe para a gruta umbroía. Os pal
laros nos ramos efeondidos Vaó со* canto enga
ñando a calma dura, Sóo fegador no» campos in-
cendidos De Ceres colhe a dadiva madura. = J'í
a caima nos deixou Sem flores as ribeiras deleito-
fas , Já de todo feccou Candidos lirios , rubicun
das rofas : Fogem do grave ardpr os paflarinhos
Para o fombrio amparo de feus ninhos. Meneaos
altos freixos A branda viiaçaô de quando em quan
do, E d'entre varios feixos O liquido cryftalfahe
murmurando, E as gotas que das alvaspedras fai
teó , O prado como perolas efmaltaó. (Cam.
Od. a. У • •
Calvario. Santo, (aero, facrofanto, divino, ado-
-tadír.. venerado, refpeitado , fanguinofo , cruen
to ,fangumoIcnto , horrorofo , lugubre , luftuo-
fo. = О facrofanto Monte, ara divina, Em que
viâima pura fe deftina O celefte Cordeiro imma
co lado , Para tornar piedofo ao Déos irado. O
d igotha , theatro dolorofo Dos tormentos crueis
do.
122 CAL
do Filho eterno -, A cuja mole gerne o trifte Aver:
no, Porque lhe fecha o feyo tenebrofo. Monte ,
fe antes infame, agora illuítre, Pois ao triunfode
Déos dá gloria , e luitre. Montanha veneravel ,
obradora Da fineza mayor , que o mundo adora.
Templo augufto , de culto fempiterno, Onde pen
dentes tem a Eternidade As cadeas da humana li-
berdade.
Calumnia. Atroz, dura, Tartárea, infernal , mor
tífera , fatal , torpe , nefanda , deteftavel , afronto-
fa , agravante, abominavel, execranda , horroro-
• fa, mortal, malvada, infolcnte, iniqua , maligna.
= Labeo na honra , infame teftimunho. He da
reputaçao chaga incuravel, He golpe atroz, que
o crédito trafpafTa , He rayo que fulmina a fama
eítavel , E da gloria alta nevoa que nao palla.
(Diog. Bernard.) = Monílro que ao bafilifeoem
fi retrata, Porque eftando diftante fere , e mata.
(Os antigos a figuravaó mulher de aípe¿bo irado,
levando cm huma таб hum tiqaó acezo , como
fomento que he de difeordias, e corn a outra ar
raigando a hum innocente menino. O vertido era
cor de fogo , femeado de aipides , os quaes tarn-
bem lhe cereavaö a cabeça.
Calypso. Belli , gentil , formofa , amante , amoro-
fa , affcctuofa , extremofa. = De Thetis , e de
Atlante a bella filha , Que a Ulyflès hofpedou
com temo aireólo, E foy do Grego Heróe ama
do objecto.
Cama. Leito, thalamo. = Molle, doce, fuave ¿
delieiofa, jucunda, grata , deleitofa, agradavel ,
branda, preguiqofa, foporifera. = Dolevefom-
no doce lifongeira $ Dos fatigados membros bran
do mimo» De Morfeo agradavel hofpcdeira. Da
inercia vil fomento deleitofo.
Camello. Arabe, Egypcio, N iliaco, gibofo, fí
lente , forqofo , foffredor j paciente , dócil , man-
- со?
CAM t*|
qo, rally domeftico, hirfuto, deforme, veloz, li-
geiro, membrudo, corpulento , desproporciona
do, enorme , feyo , monllruofo. = SofFredor de
dariflimo trabalho. Do cavallo , e leaó forte ad-
verfario. Ñas cáfilas da Arabia neccflario , Por
que na immenfa carga a nenhum cede , E fupor-
ta confiante a tome , e fede. Sobre o dorfo gibo-
ío de joelhos De carga immenfa maquina Cuíten
la O paciente Camello , nem recufa , Até que o
dono avaro fe contenta, E aflim pezado em cáfi
la diffiifa , Corre veloz os Arabes defertos.
Campa. Pedra,o« Lapide , ou Marmore fepulchral.'
= Fúnebre, luftuofa, lugubre, funérea, trifte ,
faudofa, marmórea, douta, fabia , facunda , elo
quente , pregoeira , magnifica , fumptuofa, pre-
ciofa, cuftofa, pobre, humilde, rafteira, defpre-
2ada, ruítica, muda , filenciofa , antiga , prifea ,
Ktufta, veneravel , refpcitada , celebre, memo-
ravel , famofa , illuftre. = Pedra faudoía , mar-
more eloquente , Sepulchral monumento , que
preferva Das injurias, do tempo viva a fama Das
illuftres reliquias que conferva. Lapide trifte ,
muda pregoeira, Que na hiftoria do epígrafe fau-
dofo Salva as grandes aeqoes do heróe famofo.
'Campestre. Camponez, montanhez,agrefte,ruf-
tico,aldea6. = GroíTeiro , inculto , horrido ,
birfuto , duro , forqofo , robufto , forte , membru
do, diligente, vigilante, trabalhador, defvelado,
follicito. = Rultico habitador de humilde aldea,
Deafpero trato, de afperos coftumes , Que com
pra com fuor quanto grangea. Vid. Camponez.
Campiña. Vafta, ampia, dilatada, longa , exten
di efpaçofa , immenfa , defmedida , defeoberta ,
patente, aberta, rafa, plana, núa, viqofa, verde,
florida, frutifera, fecunda, agrefte, afpera, efte-
''1, inculta. = De campos nús vaftiffimos efpa-
ços , Que do tempo o rigor feropre padecem ,
124 CAM
Porque frondofa fombra паб conhecem, Nem dos
bofques os denfos embaraqos. Cultivada planicie,
f e taö expanqa , Que o feu limite a vida naó al-
canqa. (Bern. Ferr.)
Campo. (Para os epithetos Fid. Campina. ) =
Bellas campiñas, que de longe vejo, Equeabrin-
do de Ceres otheiouro,Do avaro agricultor dais
ao dezejo Prodigo premio nasefpigas dcouro&c.
Das flores berqo, e tumba , porque a Aurora In-
- da que lhes infpira alma taó pura , Neffe dia em
que faó mimo de Flora , Saö da belleza , efímera
figura. (Henriq 8.)
Camponez. Montanhez, agricultor ,lavrador, co
lono. (Para os epithetos Vid, os Synonimos.) =
Feliz quem longe da foberba infana Em míticos
- cuidados fe exercita , Servindo a Baccho, Ceres,
e Diana No trabalho que as forças nutre , с in
cita. Feliz quern poem a candida alegría , E a.
ventura em guardar o manço gado , Já no defer-
to monte , já no prado , Sem canqar n'outros bens
a fantafia. Diftante lá da pérfida Cidade De dolos
mil , de mil traiqoes defeanqa \ Poem a vida feliz
fem novidade Nos dezejos, no eftado, e na efpe-
rança. Os limites do campo que femea , O faó
tambem de todo o feu dezejo ; Do mifero ribei-
ro a pobre vea He a feu coraqañ rio íobejo. Nao
bebe do licor de Bacho amado, Ou do que arroja
a dura penha acazo , Por finas pratas , ou cryftal
, lavrado , Hum tarro vil lhe ofFrece puro vazo.
- (Lobo) = Eu naó fou defies Cidadáos aftutos ,
Que vivem de efperanqas mentirofas , Sigo do
campo os rudes inftitutos, Vivendofera pezar ho
ras ditofas : Se frutos efperey , nafceraó frutos , Se
rozas efperey , nafceraó rpfasj Pordizer tudo , aí
efperanqas vejo, Que já mais enganaraó meu de
zejo. = Oh felices nós outros que dos mimos Do
amigo Ceo gozamos neftas ferras , Onde já mais
пега,
CAN

■ nem vemos, ncm fentimos O tcmerofo eítrepito
das guerras: Na6 cubiqamos cargos , nem fervi-
mos A ninguem por ganhar honras , ou terras ;
Trabalhamos , mas fó para a comida , Que balte
a fultentar a doce vida. Desfrutamos os bcns,que
da regada Terra por fontes mil aqui noscrefcemi
Ricos fomos da fruta fazonada , Que as carrega-
das áfvores offrccem ; Aqui a filveftrc vide emma-
ranhada Pelos olmos que parras appetecem , O feu
fruto nos dá graciofamente Sem fadiga de braqo
diligente. Naó nos offende amor, nem cá enten
demos Como elle forqa tem afpra , с tiranna ,
Com liberdade candida entretemos O tempo va
go em jogos na choupana : E fe na idadejá madu
ra temos Dezejo de fer pays, c'humaferrana Sem
mínimo apparato nos cazamos , E a ffi m torpes
loucuras evitamos. (Veiga)
Cancro (hum dos Signos do Zodiaco.) кг Arido,
ardente , abrazado , inflammado , adulto , tórrido ,
calido , férvido , igneo , abrazador , fecco , fequio-
fo, violento , inerte , furiofo , eftivo , rápido , dam-
nolo, chuvofo. == Aítro adulto , que abraza a fee-
ca tejra. Dofecco Cancro a caza abrazadora , Em

üniftra, que affugenta A doce Flora, e chama a


ardente Ceres. Paludofo animal tomado em aítro,
Que aos aecnos de Juno obedecendo, Mordeo Al-
cides, qnando combatiendo Co' a ferpente Ler-
nea , a lacerara.
Cakicüla. Sirio. = Icaria , raivofa , fanhuda , mot-
tvfeta , perniciofa , damnofa, peílifera, raorbofa ,
infana, inerte , ociofa , preguiqofa. (Para outros
epithetos Fid, Cancro.) = O Caö celeíte, que
vomita chammas , E na adufta eftaçaô as terras
damna. Do Icario Caó malignas influencias. O Si-
. rio abrazador dos feccos campos. DeErigoneso*
Саб , que ao Ceo levado Sequiofo ladrá com fit-
12б CAN
ror damnado , E nos áridos campos fogo excita *
Quando ao kaó Ñemeo Febo vifita. Abre о ce-
lefte Саб as feccas fauces, E abrazado tal hálito
refpira , Que quer fazer da terra ardente pira. =
Já defpedc Titán mortaes calores , E com funef-
to curio a terra gira ; Mirradas folhas , moribun
das flores , Pallidas ervas ío a vifta admira : Abre-
fe a terra à forqa dos ardores, Favenío ifPm hum
hálito refpira , A nüvem , fe apparece , паб derra
ma O frefeo orvalho, lanqa horrenda chama.
Canonizado. (Santo) = No refulgente coro col-
locado Dos invitos Campióes que fuperara6 Ao
rebelde Tartáreo em campo armado. Declarado
na Igreja militante Do mais fublime CeoAftro
brilhante. Por decreto do Oráculo divino De San
to receber o culto diño. Por infallivel voz mani-
feftado Felice Cidadaó do Imperio eterno. Ele
vado aquella alta Jerarquía , Que goza a luz do
fempiterno dia. Por voz do Vaticano declarado
Do ethereo aíTento Principe croado. Da gloria
immenfa do immortal Cordciro Confirmado na
terra eterno herdeiro. No excelfo Capitolio dos
altares Receber viftoriofo alegres vivas , Puros
incenfos, oblaqóes votivas. Vid. Santo.
Cantar. — Soltar a voz em múdeos accentos.
Attrahir com fuave melodía. Encantar com har
monica do ç ura : Cos requebros da voz ferir os
ares. Da muíica attrahir ao doce enleyo. A gar
ganta foltar em grato canto , Que infunde nos ou-
vidos raro efpanto. A's harmonicas leys domar as
vozes. Exercitar com rara melodía Os primores
de huma arte encantadora, Que move coracöes,
almas namora , E das paixues refrea a rebeldía.
Robrar a voz com fabia confonancía. Oftcntarda
garganta o doce engenho. Ao brando fom demu-
ficos accentos Das almas fuípender os movimen-
tos.
Сдк-
CAN iif
Canto. Sonoro , canoro , harmónico , mcllifluo ,
doce, brando, grato, füavc, jucundo , Angular,
raro, divino, celefte, encantador ,attra£tivo, ale
gre, feftivo , Apollineo , Caftallio. = Roucö ,
ingrato, laftimofo, qiicixofo, trifte, funefto , in-
jucundo, defagradavel , afpero, ruftico , defacor-
dc, dclafínado. = De tyrannos cuidados doce ali
vio. De brandas vozes grata confonancia. Harmo
nía que as almas arrebata. De amantes coraqóes
canoro filtro. Suave defafogo da trifteza. De har
mónicos ouvidos raro encanto. Da engenhofa gar
ganta altos primores , Melodia de Apollo deriva
da, Que para fer mais bella, e requeftada, Inve-
ja a mefma Deofa dos amores. De Orfeo , e de
Amfiaô arte valida , Que fe foube fazer brutos
fujeitos , Como nao renderá humanos peitos ?
Fid. Cantar , e Música.
Cao. Maftim. = Fiel, afagueiro , domeftico, vi
gilante, follicito, defvelado , vigiador, leve , li-
geiro, anhelante, veloz, prefentido, fagaz,aftu-
co, attento, caqador , avaro , avarento , ávido ,
audaz, arremeqado, valente , mordaz, diligente,
fanhudo , feroz , raivofo , furiofo , efpumante , bran
do, dócil, amigo, humilde, foffredor , paciente.
— De nocturnos ladróes attenta efpia. Sentinella
do timido rebanho. Na carreira veloz , no olfato
aftuto. Ligeiro caqador de incautas feras. Do ca
qador conítante companheiro. Dos denfos matos
diligente efpia. Guarda das portas , fempre pre
fentido, QueafFugenta com horrido latido As fe-
cretas traiqGes de horas nocturnas. De amizade
fiel imagem viva. O mordaz animal , em que tor
nada Foy Hecuba dos Deofes condemnada. =
Quaes fanhudos rafeiros que aqulados Do paftor ,
que efeonderfe no arvoredo Os lobos vé da preza
carregados, Correm velozes a inveftir fem medo,
E tiraó-lha da boca enfanguentados. = Qual
■ .■ com
128 CAO
com gritos, с vozes incitado Pela montanha ofa»
bido moloflo Contra o touro arremete , que fia
do Na força eílá do corno tcmerofo : Ora pega
na orelha, ora no lado , Latindo mais ligeiro que
forçofo , Até que em fim rompendo-lhe a gar
ganta, Do bravo a força horrenda fe quebranta.
(Lußad. }.) (Os Cáes tem diver.fos nomes , fegun-
do os feus diverfos miniílcrios. Huns que perten-
cem à caça , chamaó-fe Podengos , Galgos , e Sabujos;
ou.tros Lebréos , Balfeiros 13с . Os que fervem de
guarda chamaó-fe Rafeiros , tMaflins ,e na lingua-
gem poética Molojfos , e Lyctfcos.)
Caos. Antigo , vetulio , vaó , denfo , efpeflb, ef-
curo , negro , tenebrofo , cimmerio , deforme , in-
diftincto, informe, horrido , horrífico, horrendo,
horrorofo, horrivel , umbrofo , opaco, cegó, con
fufo, defordenado, trille, inerte, vaílo, efpaqo-
fo, immenfo, profundo, rude, indigefto. = Da
informe natureza o rude afpefto , Antes do mun
do ter feu nafeimento. Rudes primordios do naf-
cente Mundo. A maquina confufa do Univerfo ,
Quando as leys da Natura inda nao tinha. A ma
quina indigella , o pezo inerte Do rude cáos,pri-
meiro Pay das coufas , Que abränge do Univerfo
o leyó immenfo. No tempo em que паб tinha а
Natureza Mais que de huma fó forma a vil rude
za. Antes que houveffe о Mar , о Ceo, a Terra
Envolviafe inertea Natureza N'um abilmo indif-
tiníbo de rudeza, A que chamaraÖ Cáosi de du
ra guerra Prompta materia -, porque a agoa , с о
fogo, Frió , e calor, feccura , e humidade Tudo
jazia entaô lem defafogo No abifmo de huma ru
de eternidade. (Ella defcripçao , e frazes , que faô
de Ovidio , fó fe devem admittir na liberdade ,
que tem a linguagem poética , quando fe encofta
¡iMythologia Paga. Em fentido catholico паб de-
ye ter ufo, porque Déos creou o Mundo de nada.)
Ca
CAP Î29
Capitolio. Romano , Romulco , alto , fublime,
elevado, excelfo , eminente , áureo , magnifico ,
- fumptuoío , (eberbo, arrogante, altivo , marmó
reo, preciofo, antigo, veneravel, refpeitado , vi-
ôoriofo , triunfante , facro , augufto , adoravel , ve-
I aerando , celebre , famofo, celebrado, celebérrimo,
memoravel , memorando , Tarpcio. =; A ami
ga fortaleza que Tarquinio Fundou no alto Tar-
peo } monte adorado , Por fer ao fummo Jove con
tagiado. Alto lugar, eterno monumento DaTar-
pea Veftal , que no violento Povo Sabino achou
tyranna morte : Veneravel padraó , augufto , e for
te Das glorias , dos triunfos , dos thefouros , Que
na de altos herúes fecunda idade Oftentara a Ro
mana mageítade. Monte ao velho Saturno dedica
do , Dos Deofes immortaes terreftre aflento , Por
1er de immenfos Templos decorado. (Eraó mais
de feflenta , паб fendo vafto o feu terreno.) =
Sacra rocha que a Roma fenhorea, Digno fepul-
cb.ro da Veftal Tarpea. De Roma o excelfo mon
te venerado , A Jupiter Tonante confagrado.
Eterno templo dos heroes triunfantes, Em vaido-
fas e (tatúas refpirantes.
Capricornio. Frió , gélido, frígido, rígido , af-
pero, rigorofo, chuvofo, aquario, invernofo , ne
vado , horrido , tempeftuofo , tormentofo. = A
rutilante Cabra deAmalthea. O cornígero Signo,
que annuncia Do rigorofo invernó a tirannia. O
Signo em que já Pan feconvertera , E Jove traf-
ladara à ardente esféra. = Inda que o Sol a pe
nas tem fahido Do Trópico do gelo, em que nao
doura O prado ameno , nem o Ceo luzido , E
Flora inda as riquezas enthefoura. (Henriqueid. 1 1 .)
Cara. Semblante , fronte, afpeóto, rofto , effigie,
íyíionomia. = Bella , formofa , gentil , linjla ,
graciofa, engraqada, encantadora , torpe , feya ,
enorme, efquallida, horrenda , medonha , defor-
Tom. I. R me,
i jo CAR
me , doce , íuave , alegre , terna , benigna , affe-
étuofa , affavel , benévola , rifonha , jovial , car-
regada , afpera, trifte, fera, atroz, ameaqadora,
laltimofa, dolorofa, lacrimofa, anguftiada, affli-
£ta , irada , furiofa , colérica , ardente , fcvera , mo-
defta, honefta, púdica, arrogante , lafeiva , fo-
berba , altiva, juvenil, florente, fenil , rugofa ,
decrepita , caduca &c. = Efpclho d' alma ,
throno da belleza. Traidora perfpicaz que paten
tee Do coraqao os Íntimos fegredos. Do amor , e
magefiade raro aflento. Theatro das paixóes que
encerra o peito. Moftrador dos internos movi-
mentos , Com que o animo exprime os feus affe-
ftos. Quadro em que pinta ao vivo anatureza Do
coraqaó humano a variedade; Moftra ñas fobran-
celhas a altiveza, Na dilatada teita a mageftade,
Ñas faces o pudor, o fufto, o medo , A modef-
tia, a brandura, o amor , a ira , E todas as pai-
xöes que a alma refpira ; Mas quando oftentar
quer mais vivo e iludo , Nos olhos engenhoíos
pinta tudo.
Carbúnculo. Piropo. = Prcciofo, raro , fíngu-
lar, igneo , abrazado, accezo , refulgente, lucido,
rutilante, ardente, fcintillante , rubro , rubicun-
do, vermelho , portentofo , prodigiofo , maravi-
lhofo, nocturno. = A pedra lingular queacham-
ma imita. Pcdraque brilha com nativo fogo,Sem
mendigar favor de luz eftronha. Chamemos Ihe
das pedras rara eftrclla , Pois de noite fó he bri-
lhante, e bella. Pedra que em propria luz fedef-
entranha, Sem bufear o efplendor de chamma ef-
tranha. (Academ. dos Anón.)
Carcere. Prizaö, çadea , mafmorra, enxovia, er-
gaftulo, calabouqo , ferros. = Tenebrofo, efeu-
ro., negro , opaco , cegó, fordido , fétido , efqua-
lido, immundo, horrido , horrorofo , horrífico,
horrendo , horrivel , formidavel, cfpantofo , medo-
nho,
CAR i ji
ftho , cruel , atroz , tyranno , impío , temerofo ,
molefto , cftrcito , angufto , férreo , laftimofo ,
queixofo, trille, funefto , infaufto, fatal, luftuo-
fo, profundo , cavernofo, ingrato , infoportavel ,
intoleravel, infofrivel, penofo, fecreto, occulco,
afpero , afperrimo, rígido, rigorofo , tétrico. =
Tenebrofo lugar afferrolhado , De fétido vapor
fempre infeftado , Ao qual Febea luz já mais vi-
fita, Mas fó com trifte horror noite maldita. Se
pultura da doce liberdade. Inferno da juftiça, on
de condena Das leys ao violador com dura pena.
Da mafmorra cruel a férrea porta , Que impuni
dos os crimes паб fopporta. Sempre as ávidas fau
ces horrorofas Abrindo eftá o ergaftulo medonho,
E com fome cruel, forqa violenta De reos , e de
innocentes fe alimenta. De almas iniquas hórrida
claufura, A portentos fataes cafa fujeita, Porque
inda fendo clara, he fempre efeura , Inda fendo
efpacofa, he fempre eftreita. Para outros epithe-
tos Vid. Prizaó.
Cardeal. Purpureo, fagrado, venerando, excel-
íb, illuftre , refpeitavel, Romano. = Da Vati
cana Purpura adornado. Do purpureo Senado il
luftre alumno. Do purpureo Collegio excelfo
adorno. Da purpurada Corte alto Prelado. Da tri
plicada croa eleito herdeiro. De mais augufta Ro
ma exceli'o Padre. Principe fucceflor de Imperio
eterno , Que acometter nao póde o forre Aver
no. Augurio Padre, Regio Sacerdote. (Porque o
Cardeal fe equipara ao Rey.)
Carestía. Falta, neceflidade, indigencia , fome,
penuria , ou preqo fubido de mantimentos. = Gra
ve, damnofa, calamitofa , faminta, ávida, avaren-
ta, avara, fatal, funefta, mortífera, intoleravel ,
infopportavel , infoffrivel , mifera , miferrima ,
formidavel , lamentavel , laftimoia , penofa. =
De Ceres infecunda , atroz , irada , E com os Ceos
i32 CAR
malignos confpirada, Calamitofoeffeíto, que con
dena Os miferos mortaes à fatal pena. (Os ami
gos Poetas a reprefentavaö na figura de huma mu-
lher macilenta , magra, e mal veítida, que trazia
na raaö direita hum ramo de falgueiro , e na ef-
querda huma pedra pomes , arabos fymbolos de
efterihdade.) Fid. Fome , Esterilid ade.
Cargo. Polto, dignidade, honra, officio, gover-
-. no, emprego. = Elevado, fu blime r alto , de co-
rofo , honrofo , refpeitavel , honorífico , conípi-
. cuo, diftincto , nobre , illuftre, digno, merecido,
devido, rendofo, util, pezado, cuitólo , grave ,
• indigno , indevido, defmerecido , injufto.
Caridade. Amor do proximo. = Ardente, ignea,
abrazada, inflammada,intenfa,acccza , viva, ani-
mofa , extremofa, amorofa , affectuofa, paciente,
benigna , fofFredora , branda , aíFavel , doce , fua-
ve, generofa, illuftre, placida, ferena, prodigio-
fa, maravilhofa, portentofa, rara, lingular , dif-
tinc"ba, celebre, famofa, memoravel, celeñe, di
vina , férvida, fervorofa, vehemente, faexa , pia,
religiofa , faina , officiofa. = Soberana Princeza
das virtudes. Virtude lingular , umeo nome, Com
que a eterna Deidade fe apellida. Alma illuftre de
todas as virtudes. Prodiga de fi raefma a bcmdos
homens. Da maó celefte dadiva precióla , Sobre
todos os doens efpeciofa. Inimiga da fordida ava-
reza. (Osantigos Poetas Catholicos a reprefen-
taraó na figura de huma mulher de veneravel af-
pecto, ve ft ida de vermelho , com o peito aber-
to, e nelle o coraqaú abrazado. Da cabeqa lhefa-
Ыаб chammas , e das máos immenfa fomma de
riquezas, que efpalhava a infinito povo. Afllm a
pintou o Poeta Prudencio. Outros a reprefenta-
raó núa abraqando com huma maó ternamente a
hum menino , с com a outra regando humas ar-
yores feccas.)
CAR аи
Carinhö. AfTago , caricias, mimos, meiguice. =
Temo, doce, fuave,attra&ivo,affc£hiofo , inti
mo, cordeal, extremofo , benigno , affavel , en
ternecido, candido, fincero, brando, benevolo ,
- amorofo. = Docedemonftraqaó de temo affe¿to.
De hum extremofo amor final fincero. Eloquen- *
te linguagem de alma amante. Amoroías acqöes
que o affecto infpira. Muda eloquencia com que
amor conquifta..
Carne. Mortal, -fragil, caduca , enferma , viva,
fanguinca, lánguida , mifera , miferavel, rebelde,
íediciofa , immunda , fordida , efqualida , vil ,
torpe , delicada , tenra , branda , liza , afpera , ru
go fa , dura, grofleira, ruftica, calejada, fenfivel,
infenfivel, foffredora, pérfida, traidora. = Bar
ro vívente, Iodo organizado. Campo de dores ,
alvo de miferias. Dos viventes mais vis fordido
paito. A' corrupqaó materia accomodada. Da mor
te atroz tributo indifpenfavel. D'alma innocen
te pérfida inimiea. Encantadora Circe que trans
forma Os mais labios varóes em torpes brutos.
Da virtude , e razaó fera homicida. Dos mortaes
infidiofa aduladora, Que primeiro que os mate ,
os iifongea, Qual entre flores mil ferpe traidora.
Das guerras inteftinas, que perturbaö O imperio
da Razaó, mobil primeiro.
Carnifice. Algoz , verdugo. = Implacavel,in-
exoravel , truculento, bárbaro, horrendo, horri-
vel , mortífero. (Para outros epithetos Vid. Al
goz.) = Da juftica o miniftro formidavel , Que
as máos banha no fanguc criminofo. Horrido po-
voador do efeuro Reino , Que fofFre de Pluta6 a
ryrannia. Da mais fordida plebe aborto infame ,
Que do Caucafo os feyos rejeitaraó , Pois fera tad
cruel nunca geraraó. Objeéto abommavel do def-
prezo , Desluftrc da piedofa efpecic humana , Por
gue da compaixaó as leys profana. Das Furias in-
fernacs
134 CAR
fernaes emulo raro , Que da fereza atroï difput*.
as palmas , Mas partem entre fi o lucro avaro m
Elle he furia do corpo, ellas das almas. (Condefi.y
Vid. Algoä.
Carro. Carroqa , coche , plauftro. = Como ca
da huma das principaes Divindades gentílicas ti-
nha feu carro , em que andava pelos Ceos , naó
ferá inutil ¡nftruirmos nefte ponto ao Poeta prin
cipiante. O carro de Jupiter era tirado por
duas Jguias-, o de Juno por dous Pavees; o de Sa
turno por dous Bois negros , ou por duas grandes
Serpentes ; o do Sol por quatro fogofos Cavallos ,
dos quaes o primeiro fe chamava Pirôo, o fegun-
do Eôo , o terceiro Ethon , e o quarto Flegon :
o da Lúa por dous Cavallos todos eftrellados ¡
o de Marte por quatro Lobos , ou ( fegundo Ho
mero) por dous Cavallos da Thracia * o de Plu-
taó por tres Cavallos, hum dos quaes fe chama-
va Amatheo, o outro Aladro, e o outro Novios
o de Mercurio por duas Cegonhas j o de Venus
por duas Pombas , ou Cifnts j o de Minerva por
duas Corujas j o de Diana por quatro Veados ; o
de Vulcano por dous Caes fanhudos; o de Baccho
por duzs Pantheras , e dous Tigres \ o da Aurora por
dous Cavallos , hum branco , e outro avermelha-
do} o de Ceres por dous ferociflímos Dragoes\ o
de Neptuno por dous Cavallos marinhss ; o de Cu
pido por duas Ninfas, e dous Mancebos, (fegundo
os Poetas Gregos.) Tambem os antigos reprefen-
tavaó em carros a outras figuras. Ao carro do
Tempo pertenciaö Veados ; ao da Morte dous Bois
negros ao da Fama dous Elefantes -, ao do Dia qua
tro Cavallos i ao da Noite diverfos Animaes поЫиг-
nos ; ao da Terra dous Leóes , porque val o mefmo
que Cy belles i ao da Agua duas Balleas-, (fegundo
Bocaccio) ao do A r dous Pav'oes , e ao do Fogo dous
Càes aflanhados , conforme Homero.
CAR Í35
Caribdes. Profunda, horrorofa , hórrida , horren*
• da, horrivel, horrífica , horrifona , formidavel ,
efpantofa , mcdonha , valla , inquieta , furiofa ,
férvida , devoradora, voraz , procellofa, agitada,
impetuofa, efpumofa, violenta, eftrondofa , rai*
vofa, atroz, cruel, cerúlea, Neptunia, Sicula. =
A Sicula voragem , que movendo Em vórtice me-
donho as crefpas ondas , Ameaqa aos baixeis eftra-
go horrendo. De Carybles as fauces eflrondofas
De naufragantes lenhos tragaderas. Abyfmo, que
com ronco enfurecido Defafia de Scylla o atroz
latido. A que antes foy de Alcides roubadora, E
agora por caftigo transformada Em voragem de
quilhas tragadora. O marítimo monftro de Merli
na , Que quanto mais devora, mais fe obllina Con
tra o incauto baixel no furor cego , Que revol
ve em tumulto o undofo pégo. Vid. Scylla.
Cartago. Bellica , belligera, bcllicofa , guerrci-
ra , armígera , foberba , arrogante , altiva , audaz ,
poderofa , magnifica , rica , opulenta , pérfida >
feroz, Púnica, Lybica , Tyria , Sidonia, Africa
na, celebre, memoravel , celebrada, famofa, ce
lebérrima. = Da infeliz Dido a bellica Cidade,
Que a Roma tcve eterna inimifade. A bellica fo
berba de Cartago , Que Roma reduzira a fero ef-
trago. Afpera habitaqaó de Tyria gente , Que a
Filha de Saturno amigamente Mais que Samos
amara , e protegerá.
Casa. Habitacaó , morada , domicilio , apofento ,
poufada , albergue, refidencia,hofpicio : Ou Edi
ficio , Palacio , Paqos. = Nobre , fumptuofa ,
magnifica, foberba, elevada, rica, ornada, mar
mórea , pobre , humilde , rullica , campeftre , vil,
rural , módica , anguila , antiga, ruinofa. , arruina
da. — De preciólos marmores vellida. De fobcr-
bas alfayas adornada , Das injurias do tempo de
fendida, Por fer em baze eterna levantada. Hu
milde
г5б CAS
milde lar, dotempo deftroqado , De vil materia,
albergue conftruido , Só da pobreza fordida ha
bitado, E da penuria extrema enriquecido. Fid.
Gabana.
Casamento. Matrimonio, vodas, defpoforio, nup
cias, hymenêo. = Fiel, eftavel, conftante, fan-
to , facro , fagrado , firme , fiel , fauíto , feliz , fo-
lemne , caíto , puro , púdico , eterno , ditofo , igual,
amorofo, venturofo, alegre, indiííoluvel , focia-
vel , affortunado. = Do jugo conjugal o fanto
laqo. Do thalamo fagrado as leys púdicas. Do pa
ito marital o doce jugo. O conjugal amor , que
as almas ata Com vinculo que a morte fó def-
ata. A tocha nupcial acceza, e pura, Em quedo
amor fe nutre a caita chamma. Do hymenéo o di-
reito indifloluvel. De confortes fiéis uniaó eter
na. Juramento de fé, e amor púdico Em duas al
mas, que une o facro toro. Vid. Hymeneo.
Caso. Acontecimento,fucceíTo , hiftoria. = Ale
gre, fauíto, feliz , venturofo , funeíto, lugubre,
defgraqado, infeliz, ¡nfauílo, trifte, fatal, fúne
bre, adverfo, laftimofo , lamentavel , luótuofo ,
fubito, repentino, improvifo , inopinado, infpe-
rado , impenfado, impreviíto, forprendente , du
ro , afpero , acerbo , horrorofo , horrido , efpanto-
fo, formidavel, raro, novo, ííngular, inaudito ,
infolito, defuzado, eítranho , único, honrofo,glo*
riofo , decorofo, illuítre , famofo , celebre , me-
moravel, particular, occulto, fecreto, ignorado,4
publico, patente, manifeíto, fabido, notorio. =
Succeflo que ofFreceo a forte amiga, (ou alegre ,
cu infauíb, on advcrfa, ou acerba.) Da felice, (da
profpera , da rifonha , da benigna , da propicia) for
tuna os varios cafes ; ou Do contrario , (do tyran-
no, do horrorofo, do afpero, do inimigo) dedico
a trifte hiftoria.
Cassandra, Fatídica, prefaga , verídica, previ-
dente,
CAS i Jy
■ «Jeme, fabia , Frigia , Iliaca, Dardania , celebre ,
femofa, fatal, funefta. = Do velho Frigio Rey
л filha infelice , Que dos fecrecos fados infpirada ,
Por mil vezes de Troya о mal predice , Mas por
"Дтоуа já mais acreditada. De Priamo infeliz a
prole cara , Que Agamemnon do incendio-atroz
falvara.
Cassiope. Brilhante, radiante , rutilante, fcintil-
- lante , refulgente , luzente , lucida , luminofa ,ce-
lefte, etherea , fiderea, añrifera. — A efpofa de
-. Geféo que no Ceo brilha, Mais venturofa , que a
innocente filha. Fid. Cassiopea.
Cassiopea. (Conftellaçaô) = Brilhante, lucida ,
-luminofa, luzente, fulgente, refulgente, ícintil-
lante, radiante, corufeante. = A efpofa de Ce-
phéo tornada em ait.ro. A may da bella Andro
meda , que o genro {ideft Perseo) Collocou
ñas esferas cryftallinas , Onde brilha de eftrellas
adornada , de Jove recebendo honras divinas.
- (Lea-fe a Fabula defta Rainha da Ethiopia.)
Castalia. (Para os epithetos Vid. Aganippe.)
= A fonte grata às Dcofas de Hipocrene , Da
•vinganqa de Apollo monumento. A Caítalia cor-
rente, em que mudada Foy por Febo amorofo a
Ninfa efquiva , Por naó ceder do Déos à força
activa. De Achaia a fabia fonte derivada , Que
ao fubdito de Apollo faz facundo , Se a provar
chega feu licor jucundo. P'id. Hipocrene &c.
Castidade. Pudicicia, pureza , continencia, ho-
neftidade. = Intacta, illeza , inviolada , i m ma
culada, incorrupta, intemerada, pura , candida ,
-innocente , púdica , honefta , portentofa , illuftre,
heroica, virgínea, fama, divina, celefte, Ange
lica, irreparavel , illibada. = Das virtudes o.-li
rio immaculado, Adorno o mais gentil da formo-
fu ra , Que fente o feu candor irreparado. Ao leve
bafo da torpeza impura. Intaóta flor, que o. puro
.-. • r:Sm. L S Ceo
i
13 S, CAS
Ceo cultiva, Porque terrena maô da gala a pri
va. Heroina triunfante da lafeivia.. Do carnal ap
petite duro freio. Do fordido prazer ddprezado-
ra. De geracao Angelica nafeida , E nuó da im-
, munda terra produzida. (Baccllar) ( Os antigos
. Poetas a reprefentavaó na figura de formofiflima
Virgem, veftida de branco , com hum ramo de
Cinnamomo na maó direita, na efauerda hum crivo
chcio de agoa , e debaixo dos pes huma ferpente
morta, envoltacm muitas joyas , ouro,prata &c.)
Castigo. Pena, conderonacaó,fuppücio,puniqaó,
juftiqa , tormento. = Grave , ícvero , pezado ,
acerbo, afpero , afperrimo , duro , cruel , fero ,
atroz , impío, tyranno , horrífico , horrido , hor
ro ro fo , horrendo, horrivel, medonho, formida-
vcl , efpantofo , raro , novo , lingular , di (tinelo ,
infofrivel, infoportavel , exquifito , intoleravel ,
jufto, merecido, devido, condigno, injufto , ini-
quo, bárbaro, cru, fatal, mifero, funeíto , mor
tífero, cruento, fanguinolento , violento, vil, in
fame , torpe , amargo, vehemente , inaudito , mor
tal , ultimo. = De delictos brutaes afpero freyo.
Efcudo poderofo de innocentes, E fevero terror
de delinquentes. Jufto prefervativo da maldade.
De criminofos horrido flagello. Inventor de mu
danzas portentofas. Afpero vingador da julta Af-
trea. Da afrontada virtude alta vinganqa. Efpora
_.quc eftimula ao calcitrante Iniquo a nao feguira
via errante. De Aquilles imitando a lanqa rara ,
Com lingular virtude fere, e fara.
Casto, Puro, púdico, continente, honefto. (Para
os epithetos Vid. Castidade) = Da pura ho-
neílidade caro objecto. Da virginal pureza caíto
amante. Incorrupto cultor da flor intacta , Que
he adorno gentil da pudicicia. Companheiro fiel do
celibato. Do Déos de Gnido intrépido inimigo ,
Caíto dcfprezador de feus altares -, Que nunca
CAS 139
foube, nem na occulta idéa , Render cultos á tor
pe Cytherea.
Castor , e Pollux. = Os celeftes Irmáos , fi-
¡hos de Leda , Que Jove collocou aftros brilhan-
tes Do Olympo ñas esféras rutilantes. Os mance
bos Tyndaridos que brilhaó Immortaes no celef-
te Firmamento , E quando hum tem fulgente naf-
cimento, Inda o outro nao goza a luz de eftrel-
la. (D.Franc. Man.) = Gemeos Irmáos de He
lena , e Clytemneílra, Aos náufragos baixeis af
tros propicio». Os amantes Irmáos , que eftrellas
luzcm , E de amizade o fymbolo produzem -, Hum
de Tindaro filho, outro de Jore, Que em Cifne
transformado o peito move Da Tindarida Leda a
arder na chamma, Com que o frecheiro Nume o
mundo inflamma. Os amantes Irmáos, aftros luzi-
dos. E dos ovos de Leda produzidos. (Bacellar)
= O gemeo Signo da eftrellada esfera , Que quan
do no Ceo luz, no mar impera (porque eftes Ir-
máes eraó tidos por Deoies do mar.)
Catadüpa. Cataracta, sr Precipitada, impetuofa,
defpenhada, violenta, furiofa, furibunda , indig
nada, arremecada, irada, alta, fublime , entinen"
te , eftrondofa , efpantofa , medonha , rerrifica ,
formidavel , horrífica , hórrida , horrorofa , hor
renda, horrivel, horriíona , efpumante, temerofa,
arrogante , foberba , devaftadora , afloladora , def-
truidora , eftragadora. = Trovaó horrendo de
agoas defpenhadas De montanhas fragofas , e ele
vadas. Do irado Nilo a rápida córreme , Que de
immenfas alturas defpenhada , Cahe em profundo
pégo fepultada Com taó longos , e horrendos ef-
tampidos , Que atroa os valles , enfurdece a gen
te, E os mefmos animaes dcixa aturdidos. (Jcad.
dos Singul.)
Ca taó. Severo, auftero, rígido, jufto, recto, gra
ve , fabio , prudente , indómito , duro ^ inexora-
S ii vel,
ï4o CAT
vel, inflexivel, inviüo, infupcravel, invchcivel,
famofo, memoravcl, celebre , celebrado, immor-
' tal , illuftre , infigne , confiante , immutavel , obf-
. tinado, firme , inculto , tétrico , intonfo , vene
rando, venerado, reipeitado. = Da livre Roma
o filho mais amante , A's fupremas Deidades fe-
mclhantc. De Cefar implacavel inimigo, Porque
fó da virtude eterno amigo. Aquelle que ao mor-
- rer levou com figo Do Povo de Quirino o luftrc
antigo. O Romano immortal, com quem morre-
ra Da excella Patria a liberdade autlera.
Cativar. Avafíallar, fub jugar , prender. = Ren
der da eferavidaö ao férreo jugo. Reduzir apeno-
fo cativeiro. Subjugar do inimigo a liberdade.
Render a liberdade a duros ferros.
Cativeiro. Efcravidaó. = Injufto, impio , ini-
quo , bárbaro , inhumano , cruel , atroz , tyranno,
. férreo, duro , afpero, afperrimo, acerbo, violen
to, vil, infame, rigorofo, penofo, dolorofo, tor-
m en tofo , infeliz, defgraqado , fatal , funeílo, pro
longado, diuturno : O» Suave, doce, benigno, cle
mente, brando, v enturólo, fauílo, piedoío, pla
cido , tranquillo , ditofo. = Forqada fujeiqaó ,
da liberdade Inimiga cruel , atroz verdugo. Vio-
. lenta vaíTallagem , alto infortunio , Que excede
quantos foffre huma alma nobre. Dura oppreiTaö
da doce liberdade. Deígraqa mais cruel , que a
mefma morte. Do infcli.ee mortal miferia extre
ma.
Cativo. Efcravo, fervo. = Laftimofo, infelice
defgraqado, trifte , mifero , miferrimo , roifera-
vel , abandonado , defamparado , affl icto , lacri
móte», anguftiado , defcfperado , opprimido , an-
ciofo, impaciente, fordido , immundo , efquali-
do, faminto , vil, deíprezado , infame. = Que
na horrenda mafmorra noite , с dia Sufpira pela
doce liberdade ; Forera em vaó o adulla a forte
ira-
CAT 141
impía* Afperrimas cadeas arraftrando, Em hórri
da prizau gerne o cativo , Soffrendo do fenbor о
imperio altivo , Sem nunca ver do Fado o afpe-
cro brando. Infeliz ! mais que o pezo da cadea ,
. Sente a carga de anguilias, e cuidados} Mais que
a prefente dor , fente na idéa Da doce liberdade
os bens pafiados. /
Catüllo. Doce , fuave, nítido , fubtil , engenho-
fo , delicado , auguíto , temo , amorofo , torpe ,
lafeivo , impuro. = Áquelle que a Verona im-
rnortaliza , Cifne canoro da perenne fonte , Que
rega os louros do Caítallio monte. Do amorofo
Camilo a doce lyra , Em que com temos ays A mor
fufpira. Do Vate Veronez o plectro impuro , Don
de desfecha amor tiro feguro. Fid. outros Poe
tas Lyricos para outras frazes. - ,
Cavallêiro. Deftro, perito, forte , váleme , for-
- mofo , bello , gentil , galhardo , airofo , alentado ,
intrépido, animofo, refoluto, feguro, confiante,
armado , guerreiro , nobre , Angular , egregio ,
diftin&o , celebre , memoravel , famofo. = Def
tro ñas artes, que aGineta enfina. Perito nos pri
mores da Arte equeftre. = Em circuios já bre
ves, já efpaqofos, Com facéis , e difficeis movi-
mentos O Cavalleiro enfina os generofos Brutos ,
que tem belligeros alentos: Os. feus naturaes im-
. petos furiofos Encaminha com arte a feus inten
tos, Dobra- lhes condiqaó, furor reprime , E hu
ma alma generofa lhes imprime.
Cavallo. Ginete. = Guerreiro , animofo , brio-
. Ib, generofo , alentado , foberbo , altivo , belli
co, intrépido, audaz , Marcio , Thracio , ligei-
ro, veloz , ardente , fbgofo , furiofo , feroz , indo-
• mito, furibundo , precipitado, arremeqado , for-
- te, váleme , fiel , nobre , crinito , efpumante ,
. formofo , pompofo , ajaezado , rico , cornado ,
manço, domado, dócil. (N ornes derivados das di-
ver fas
i42 С A V
verfas cores.) = Branco, nevado , pombo , pe-
zenho , andrino , alazaö , bayo , ruflb , caftanho ,
pedrez, cardaó , melado , tordilho , ferbuno Sec.
t = Quadrupède foberbo , e generofo , Da raqa- do
Bucéfalo nafcido , Que do tambor aoeftrondobel-
licofo Se alegra , e corre às armas deftemido. Im
pávido animal que ñas victorias Tem parte igual
со' forte combatente , Porque dócil ao freio , с
obediente, Lhe aíTegura no campo illuftres glo
rias. = Mavorcio bruto , alto Ginetc ardente ,
Que maftigando o freio em branca efeuma , Tan
to que o pezo reconhece , e fente , Se embrida ,
e altera mais dó que coftuma , E as máos dobran-
do a paflo continente Pelas fogofas ventas fopra ,
e fuma. = Os brutos de huma efquadra ruços
eraó , De outra morzelos fempre formidaveis , Os
alazdes ligeiros fe cfcolheraó , Bufcaraó-fe os ra*
filhos agradaveis: Os malbados por varios fe atten-
deraó , E os caßanbos communs , mas eftimaveis ,
Correm rugas queimaóos como rayos, E nao lhes
cedem os viftofos bayos. (Hewiq.f.) = Como os
cavallos bellicos , ferozes , Na campiña Andaluz
filhos do vento, Que intrépidos em guerra , em
paz velozes Vencem do pay o leve movimento *,
Se fentem da trombeta as roucas vozes , Moftraó
taö nobre , taó foberbo alentó , Que pafTaÖ rios,
faltaó precipicios , Por bufearern de Marte os éxer-
cicios. = Frouxas as redeas, logo a maó poflan-
tc Alternamente os brutos aqoutava , Mas a pe-
zar do curfo ta5 diñante Nem roda , ou pé na
area fe eftampava, E ambos fumando de fuor ba-
nhados Branqueavaó со' as efeumas os bocados.
(Tafo Portug. io.) s= Difiera , que efte bruto fe
gerara Daquella aura , que o Tejo fó refpira , Pois
ñas mefmas areas que pizara , Rallo ninguem da
veloz planta vira ; Tanto he eltranha a ligeireza
rara, Com que ou corre veloz, ou deftro gira! =
Qual
С A V * *4$
Qual Ginete feroz , que a fatigada Honra das ar
mas vencedor ueixando , Procura com lafeivia a
, vil manada , E entre os armenios íolto vay paf-
tando: Mas fe o chama o clarim , ou vê a efpada
Do Cavallciro , vay relinchos dando , E dezeja
com furia alta , e guerreira Encontrar o inimigo
na carreira. (Bacel.)
Caucaso. Elevado, fublime , eminente, a!to,def-
medido, enorme, intraftavcl , afpero, afperrimo,
fragofo , acerbo , inacceffivel , alcantilado , horri
do, foberbo, altivo, arrogante , cavernofo , ári
do, feco, infecundo, efteril, folitarío , inhabita
do, deferto, ferino , medonho , formidavel , pa-
vorofo, terrífico, horrífico , horrorofo , horrefl-
do , horrivel , efpantofo , nevado , enregelado ,
frígido , gelado , nevofo , glacial , Sarmatico , Scy-
thico. = Л Scytbica montanha alta , e foberba
Do oufado Prometheo prizaó acerba. Do Cauca-
fo os terríficos defertos, De nevé glacial fempre
cobertos , Nunca de pé mortal affinalados , E fó
de hórridas féras habitados;
Caverna. Gruta , concavidade , cova, = Medo-
nha, efeura , hórrida , horrenda , tenebrofa , hor
rivel, horrífica, negra, horrorofa , cega , efpan-
tofa , opaca , dilatada , afpera , afperrima , húmi
da, fría, profunda, faxofa , marmórea , ruftica ,
valia, eípaqofa, fecreta, denegrida, rota , fendi-
da , ruinofa , furtiva , mufeofa , efqualida. = De
felvaticas feras vafto abrigo. Segredo que já mais
o Sol pefquiza. Dos Tartáreos abyfmos negra ima-
gem. Medonha cova,vafta, defabrida. , De rui-
nofos penedos revertida. Seguro afylo de acofla-
das feras , Quando illudem dos laqos as efperas.
Gruta efpacofa , onde perpetuo aílentoTem a Tar
tárea noite, o horror , o medo , Porque nunca da
luz o vivo alentó Efpeculou feu horrido fegredo.
Abre eípaqofa boca huma caverna De afpera , e
144 ' С A V
viva rocha fabricada , Que parece do acafo foy
formada, A quem obferva della a forma interna.
O tecto formaó péndulos penedos, Que агТесТгаб
de huma abobada arremedos ; Soltas pedras com-
Îioem o pavimento , Nunca de humano pé tri
llado aflento. Os lados faó paredes carcomidas ,
Do mufgo , e da humidade denegridas; O mais
naó fe divifa , porque o interno He hum pintado
horror do cegó Inferno. = De alto monte entre
huns hórridos pedaqos Caverna jaz , onde o pa
vor, e medo Tem morada, e quem nella adianta
paflos , Acha do Averno hum lugubre arremedo :
Taes dos caminhos faó os embarazos , Que aíTaz
•vencem de Creta o antigo enredo \ Quem entra,
ouve alto eft rondo lá do fundo , Mas naó ha quem
fe anime a ouvir fegundo. = Horrorofa caverna,
onde apparecem De morada mil medos, mil hor
rores, Que aíTaz como os do Tártaro párecem ,
Aos olhos dando, с ao coraqaó terrores: Nunca
gados, fe paltos appetecem, GuiaÖ alliboyeiros,
nem paftores, Nem viandante a penetra, antes de
medo Ao longe paífa , e amoftra fó со' dedo.
(Tajfo Portug. i j.) = Junto de huma afperiflima
montanha Poucas vezes de humanos pés pizada ,
A natureza abrió caverna eftranha , Onde a noi
re tem lugubre morada, Porque já mais do Sol o
rayoabanha: Hum fanhudo leaö Ihe guarda a en
trada , Temendo que os monteiros com de ft reza
Faqaó nos fílhos repentina preza.
Cauto. Acautellado, prudente , próvido, fabio ,
prevenido , ponderativo , coníiderado , previfto.
= Que obra com precauqaÖ judiciofa. Que os
males antevé com mente aguda. Que os futuros
perigos fabio evita. Que os futuros fucceffbs vé
ao longe, E délies prevenido fe acautella.
Cedro. íncorruptivel , incotrupto, perpetuo, im
mortal, eterno, excelfo, fublime, elevado, alto,
G E G
Tobufto, antigo , vetufto , odorifero , fragranté ,
. frondofo, frondente, fombrio, umbrofo , verde
-»▼•npfo, copado. = Verde tronco que ao Líbano
- -«ого* , * Sempre de eternas folhas adornado , Бе
eterna incorrupcaó ferapre animado. O cedro que
no Líbano exaltado Os damnos da velhicenaó pa
dece, Pois ou no tempo ardente , ou no gelado
Perpetua primavera o favorece. : 'I .
Cegó. Trifte ymifero , laftimofo , miferayel , la-
menravel, infeliz , defgraqado , defvenrurado. =
t -Alífero coodemnadu à norte eterna. Privado dos
benignos refplandores^: Com que aosmortaes ale
gra Febo amigo. Infeliz que ib vé perennes trê
ves, E envolco nefteïhorjfor paíTa huma vida- A*
- . mans tyranoa mone parecida.. Ctínftrangido a apal-
И^яг perpetuas fombrasj .Dajviftaoa.éreJmo. есйрТе
reduzido, Encentra a cadi paíTo hum precipicio,
Se acafo о паб conduz braqo propicio. ,:;>..
Cegueira. Fatal , funefta , lugubre, luétuofa-, mi-
- feranda, perpetua, total, calamitofa ,-affliéca , in-
, faufta , molerla , inimiga , grave , dura , cruel ,
"acerba, inconfolavel , irreparaveL', irremediavel.
"(Para outros epithetos Vid. CégoJ. Do fenti-
do mais nobre extrema perda , Que redüz a maf-
morra tcnebrofa A maquina do mundo dekitofa.
Mifera privaqao , que por mil modos He origcm
- fatal dos males todos. Do eftupido Temblante du-
• ra' morte. Das luzes do femblante eterno eclipfe.
Celebre. Celebrado, afamado , famofo , nemea-
• do, infigríe , inclyto , decantado, illuftre. = He-
-. nie que pelo mundo afama exalta. Que illuftre
- viverá na eterna hi (loria , Sempre da fama aíTump-
- ta-,1 аЛоглЬго , e gloria. Varaó em quem poder
- naór tem a morte. Hörnern que o mundo com
refpeito aclama-, Porque. nos brades canea a illuf
tre fama. Heróe , cujo alto nome o mundo ado-
- ra , Te. onde, -«o Soi deípena a roxa Aurora.
fem. I. T №.
i46 С E N
Fid. Afamado , Héroe, e Illustre.*
Centauros. Velozcs , ligeiros , rápidos , torpes ,
. lafcivos , medonhos , enormes , deformes , monf-
... truofos, duros, feroces, indómitos, crueis, inhu
manos, ferinos , forcofos, robu (tos, incultos, af-
peros , hórridos , hirfútos , fylveftres , milicos ,
Theflalicos. = A TheíTalica gente enorme , e
dura , De bruto , e de hörnern hórrida mi dura ,
Que em denfa nuvem Ixiôn gerara, E o famofo
Thefeo desbaratará. - *¿ "'' : « - ' '
Cko. Polo , Olympo. = Alto , excelfo , fublime ,
cerúleo, puro, eftreliado, voluvel , vafto, efpa-
qofo, immenfo , admiravel , liquido, lucido , lu
zerne , fulgente , refulgente , luminofo , rutilante,
corufeante, brilhante, flamígero, ignífero , eftel-
■ lifero, aftrifero , variavel , inconftante, mudavcl,
, placido, tranquillo, fereno , rifonho , benigno,
tormentofo , inclemente , efeuro , cerrado , tene«
brofo, turbado, nublado , chuvofo , carregado ,
medonho, efpantofo , horrido, horrivel , horren
do, horrorofo, horrífico, fulminante , ardente,
abrazado , ígneo , adulto , accezo , abrazador. =
Luminofa Regiaó , ethereos orbes. Do omnipo
tente Jove eterno affento. Voluveis orbes , eftrel-
lada esfera. O rutilante imperio das eftrellas. Os
firmes eixos do fidereo Globo. Das Deidades a
etherea fortaleza. Dos Deofes immortaes fulgen
te throno. Campo celefte, lucido palacio, Defi-
derea materia fabricado. Orbes fonoros , maquina
harmoniofa. De Planetas immenfos alto Imperio.
Refplandecente abobada do mundo. De luzes im
mortaes pompoía fcena. De fempiterna luz am
pio theatro. Manto immenfo de eftrellas recama
do, Que cobre doUniverfo o vafto corpo. Incan-
cavel Esfera cry ftalina, Em harmónico gyro arre
batada.
Ceo Empyreö. ¡a Da fàmma Divindade eter
CEP i47
no trono. Dos Angélicos Coros alto aflento. Pa
tria feliz das almas innocentes. Da cabeqa dos Ceos
augufta croa. Da fumma gloria Capitolio cxcelfo.
Templo da venturofa Etcrnidade , E centro da
immortal felicidade, Que na vifaó de Déos toda
fe encerra. Ponte inexhaufta de prazer eterno.
Deleitólo jardim , monte florido , De puras azu
cenas femeadb, Onde paita o rebanho immacula
do, Do divine Paftor fern pre feguido. (Balthafar
Eftaq.)
Cephalo. Caqador, veloz, rápido, ligeiro , def-
tro, gentil, bello, formofo, incauto, impruden
te , torpe , lafeivo. = Da namorada Aurora o
torpe amante , Que foy da efpofa mifero homici
da , Quando ella cm denfos troncos efeondida O
conforte obfervava vigilante. De Pocris infeliz
torpe conforte , Que com Aurora o tálamo adul
tera, E à trilte Eípófa deu incauta morte , Ima
ginando fee traidora fera.. . >•■■
Cera. Branda, traftavel, molle , liquida , pingue,
craffa, oleofa, branca, candida , nivea , pallida ,
loura , tenue , util , proveitofa , rica , Hyblea ,
. Ну mecia , Attica, Púnica, Cecropia , dócil, mu-
\ davel , cheirofa. = Abundante riqueza das col-
meas.. Tarefa das abclhas engenhofas , Que pró
vida fomenta a Primavera. Materia que das flores
ex trahida As abelhas occupa em fabia lida. ( Fon
te ¿íganippe.)
Cerbero. Tartáreo, Cocytio, Eftygio, A vernal,
infernal, triforme, triplicado , atroz , terrífico ,
horrífico , pavorofo , horrorofo , tremendo , hor-
■4 rendo , tcrrivel , horrivel, pavorofo, horrido, ef-
pantofo , horrifono , medonho , negro , enorme ,
formidavel, indómito, indócil , fannudo, rábido,
efpumante, furiofo, furibundo, enfurecido, em
bravecido, follicito, vigilante, defvelado, atten-
to, diiigente, violento , irapetuofo. = Trifauce
nr* ;; miar
14* СЁК
guarda da Tartárea porta. Do tenebfofo Jove
arroz rafeiro-, Da entrada Eftygia rábido portei-
ro. O formidavcl Caó , ¡que fefnpre alerta Com voz
trifauce o Báratro defperta. Monftro voraz de
' tríplice garganta, Que tres bocasabrindo o Aver
no efpan ta. ' '""-,r' ; -■ ' '-"
Cerës'. Fecunda, fértil , frugífera , liberal , gfche-
rofa, munífica, prodiga, abundante, rica , opu
lenta*, creadora , ruricola , camponeza , fautta,
alegre , follicíta , diligente , operofa , induftriofa ,
áurea, loura, bella, tormofa, benigna, benéfica*
propicia, piedôfà,f Saturnia ., Attica , Sicular.1
A bella filha dé Opís,e Saturno, Do avaro carn-
ponez deidade amiga, Que rico o faz da liberal
efpiga. Benéfica Deidade que alimenta A loura
efpiga, que os mortaes fu ft enta. Ao ávido colo
no De'ofa'faufta, Que a terra de feus dons fàz in-
' exhaufta. Do cafnponez o Numen adorado , Que
lhe deu curva fouce,e agudo arado y Paraobrigar
- com fe ü trabalho aftuto A dar a terra inerte o
pingue- fruto. ( Os-Poetas reprefentaö a Ceres na
imagem de huma alegre Matrona em huma carro-
qa guiada por dous bois' , ou pffnäous dragóos ,
como quer Bocaccio na Genealogía dos Deofes.
■' Na maô-direitaihe poem huma fouee de ouro ,
e na efqucrda hum feilte deiefpigas de trigo ,
com as quaes lhe отдб tambttn a longa , e loura
madeixa.) :'. >».» -*
CertàMe. Combate , peíeja , conflicTro ,i guerraT
= Afpero j renhido, fanguinolento , cruento , fan-
guinofo, furiofo, enfurecido, embravecido: , fu-
netto, fatal, acerbo, difputado., controvertido ,
debatido, animofo, alentado, intrépido , impávi
do, incerto, dubio, duvidofo, ambiguo , arrifea-
do, perigofo, mifero, lugubre, làûuofoj cruel,
duro, marcial, Mavorcio, bellico, decifivo,glo-
riofo¿ viétoriofo , fautto, alegre. = Controver
tí Г üa
(SER tw
•fia de Marte em caitipo armado. Dura difputadc
alentados braqos. De armas furiofas afpero déba
nte. Vii. Batalha",cPeleja. '■" ■■ ¡í • -
Certo. Verdadeiro, infallivel, evidente , demonf-
rrado , feguro , firme, indubitavel , irrefragavel ,
manifefto, patente, claro. = Moltrar com evi
dencia í> faber com certeza Demonftrar com in-
faliibilidade, Aclarar fem dnvïda, Confirmar com
ïeguranca a verdadede algtima coufa.' = Da ver-
dade moftraràs claras luzes O que antes fe invol-
via em denfas trevas. Mais claro demonftrar, que
a luz do día, A verdade que o vulgo confundía.
Cerviz. Pefcoqo , eolio , cabeqa; = indómita ,
foberba , altiva , arrogante , indomavel , indómi
ta, indócil, alta, elevada , fublime, dura, humi-
Ihada, rendida , íubjugada , fujeita , domada, hu
milde, proftrada, vencida, abatida , rebelde, re
lujante, traidora', invencivel', invicta. ö'D'al-
ta cerviz a indómita foberba , Que паб fabe ren-
derfe à forqa acerba. Da arrogante altiveza a cer>
- viz dura , Que.nem fe rende às armas da bran-
dura. (Botelhv)
Cesar. (Julio) Inclyto, magnánimo, Mavorcio ,
ín vencivel , invicto , triunfante , viétoriofo , feroz,
temerofo, foberbo-, altivo, bellicofo, belligero ¿
armipotente , iliuftrc , immortal , fabio , eloquen
te, facundo , Romano, Troyano , Tarpeo , Rorou-
lco, Lacio, Hefpexio, forte, guerreiro, animofo ,
valerofo , alentado, esforçado,. intrépido , impá
vido , deftemido , grande , fupremo , auguílo , po
deroso , ambiciólo , glóriofo , formidavel., tre
mendo , terrífico , indómito , eterno , conquis
tador , domador , vencedor , affbládor, devana
dor, feliz , venturofo , ditofa. ~ De Eneas o Ro
mano defeendentei, Que à mefma patria poz ju
go infolentè. -Dos^càmipos de Farfalia novo Миг-
te , Que fuperou das Aguias o! eftandarte; O do
mador


150 CET
r mador dos Gallos, dos Bri taños, Dos Egypcios,
Hefperios , e Germanos. De Pompeo , e Scipiad
feroz triunfante, E de Roma infeliz traidor rei
nante. De Bruto, e Caflío vi&ima cruenta, Que
o Romano poder de novo alenta. = O fotmida-
vel Diébador Romano, Prole immortal do Cap i -
taó Troyano. Aquelle que de Afcanio o nomero-
rna , Ë d'alca patria a liberdade doma. Clara Ef-
tirpe de lulo fugitivo , De illuftre Imperio fian-
dador altivo. Fia. Celebre, Affama öiO ,
Guerreiro , e Héroe. . r
Cetro. Aureo , preciofo , lucido , brilhante, au
gurio, real, regio, foberano, m age fto fo , im pe-
■ riofo , foberbo , altivo , venerado , refpeitado , ado
rado, tremendo , difpotico, monárquico , domi-
• nante. = Da regia dextra foberano adorno. Alta
infignia de augufta mageftade. Da juftiqa rcalva-
rá tremenda , Que a defenfa dos povos гесогл-
menda. - .¡ . .-. 1 O. . ;:•
Chamma. Flama , labareda , ifogo , incendio.: =
Voraz , dcvoradora , tragadora , .aftolladora , infa-
ciavel, faminta , avara, ávida, avarenta ,ambicio-
fa, brilhante, ardente , lucida,viwa, intenta. (Pa
ra outros epithetos Vid. EoGo,e Incendio.)
Charonte- Avido*, avaro , avarento , ambiciólo ,
torpe, enorme, medonho , íormidavel, -hórrido ,
terrífico , horrífico , horrivel, terrivel, horrendo,
tremendo, horrorofo , efpantoíb , cruel , atroz ,
duro, incxoravel, implacavd , inflexiveí , indo-
mito , tétrico , fevero , fordido , efqualido , he
diondo, follicito, vigilante, infaciavel, pallido,
negro , velho, Eftygio, Tartáreo , Cocytio , A ver
nal, infernal. = Do Erebo , e da Noite o filho
horrendo, Que as almas paffa nasCocytias ondas
Para as margens do Tártaro hediondas. Avidorc-
mador do negro rio , Que banha o Imperio atroz
do Jove impío. Do lenho Eftygio o tetricq bar-
queiro,
С H E »5»
queiro, De Libitma avaro companheiro. O remi«
gero vclho, que avarento Tranfporta as almas ao
Tartáreo äffen to.
Cheiro. Perfume , fragrancia , aroma , odor. =
Suaves fumos, hálitos fragrantés. Os preciofos un
güentos, que do olfato , Sao prazer innocente , e
mimo grato. = Quanto cria Sabá cheiro divi
no , £ quanto fuave lenho o Ganges brota , Quan
to ámbar я quanto aroma peregrino Pelos mares
conduz Indica frota , Em brando fogo n'uma , e
n'outra fala Globos de fuave fumo ao vento ex
hala. (Tempi, da Mem. 4.) Para os epithetos Vid,
Aroma.
Cheiro mao. Ingrato , dcfagradavel , inju-
cundo , torpe , naufeante , fordido , immundo ,
corrupto, fétido, pútrido, afcarofo , infopporta-
vel , intolcravel , infofrivel , faítidiofo , odiofo ,
pcftifero , peftilente, mephitico , afpero , acerbo.
= Do olfato infopportavel tirannia. Infoffrivel
martyrio que atormenta O fcntido que em chei-
ros fe fuftenta. Refpiraqaó das fauces do Cocyto.
Hálito torpe da Tartárea boca.
Cheiroso. Odorofo , odorífero, fragranté, perfu
mado , aromático , almifcarado. = Refcender em
fragancias odorofas. Exhalar odoriferos perfumes.
Refpirar aromáticos vapores. Evaporar huns alí
eos fragrantés, Que o perfpicaz olfato lifongeaó.
Vid. Aroma.
Chimera. Monftruofa, triforme, enorme, medo-
nha, ignífera , efpantofa, terrífica, pavorofa, for-
midavel, tremenda, terrivel, horriíbna , horrífi
ca, horrivel, horrorofa, horrenda , hórrida , in-
flammada, abrazada , ardente, ассега. = Raro
monftro fetal do Lycio monte , Que vencer lou-
be o audaz Belerofontc. A fera que lanqava cham-
ma ardente Por tres fauces , equivoca miftura De

Chi-
1 52 CHI
Chiron. Sabio, domo , perito , cauto , prudente ^
. . velho, provecto , lagaz, fevero,rigida,reófco,bi-
forme , Theflallico, Saturnio.' = -0 filho de Sa-
: - turno , e de<Filira , Deltro ñas- artes qtie Efcula-
• ' j>io inípira. O Centauro de Achilles fabia guia ,
Que de Pelion viveo no cume agrefte, E ventu
roso brilha aftro celefte. ( idefl Sagitario. ) O
- Centauro Theflalico perito Ñas artes immorcaes
que infpira Febo , E meftrcfoy do impávido man*
, cebo, Horror de Troya no fatal conflito. • j
Choro. Pranto , lagrimas , lamento. ==¡ Laftimo-
. fo, luctuofo , fúnebre , lugubre , amargo, peren
ne, continuo, perpetuo, eterno, largo, mifero ,
acerbo , interminavel , immenfo , queixofo , trif-
. te, terno , enternecido, abundante. (Vid. Lagri-
- mas para outros epithetos.) = A primeira licao
da Natureza Ao mortal , quando fahe à luz da vi
da. (Fr. Ant. dasChag.) = Da Natureza dadiva
primeira , Com que amimaao que nafce condem-
: nado Do trifte mundo à mifera carreira. (Balth.
EftaqO . í-..- . . - ./
Chover. Desfazerfe em denfiffimos chuveiros Do
procellofo Ceo as prennes nuvens. Os campos ala
gar horrenda chuva. Rompcrfe o Ceo em horri
do diluvio. Precipitarfe o Ceo em mar mudado.
Solcarfe o ar dos Auílros combatido Em procélla
de horrivcl eftampido. Regar benigno Ceo a fe-
ca terra. Humedecer os campos branda chu
va , Derramada do Ceo com таб benigna. Fartar
a iede da fequiofa terra. Dos lavradores o afpero
trabalho Favorecer o Ceo com lento orvalho.
Dar nova vida as lánguidas campiñas Co' as aguas
das Esferas cryftallinas. . '. ».м..Л
Choupana. = Do vil paftor miferrima morada ,
Onde o metal паб entra fufpirado Da gente quc
em palacios tem entrada. O adorno que.fe vé,he
hum pendurado C,urraó, hum tarro, huma toon
tei-
CHR. i5J
monteîra ufada , Huma frauta , buma funda , e hum
cajado. AJli vive cm pobreza alegre , e rica , E
porque come fó por mantimento , Com pouco
mantimento farro fica. Nao enera allí o torpe fin-
gimento, Nem outras traqas mil dos fementidos,
Que enganao com lifonjas os ouvidos. (Lob.Pe/-
tor Pertgr.) ' . i i '.• и 3 - ... , - ( s.;,.;. .¡'j
Christaó. Fiel , pió , religiofo , candido , fincero ,
confiante, firme, felice, ditofo, bemaventurado,
venturofo , feguro , eílavel , incorrupto , puro ,
innocente. = Do ecleílc Pallor feliz rebanho ,
Que do facro Jordao na onda pura Recebe a bel
la gala da canduca. Povo efeoihido , geraqaó di-
toía , Que de Chrifto recebe o nome , e gloria.
Triunfante Milicia ao Ceo: aceita, Para a ecleílc
heranca fó eleita , Se feguir do Cordeiro imma
culado Os trofeos vencedores do peccado. Da mi
licia fiel foldado inviel;o , Quo as bàtalhas паб te
me, do Сосу to. (Viol, do Ceo.).' .'i <■ •»• : <i
Christo. Jefus> Verbo Divino Encarnado } Salva
dor, Redemptor do mundo. = Paciente, paci-
• fico, vingador, vencedor , viétoriofo , triunfador,
-. triunfante, unigénito , omnipotente, eterno , be-
• nigno, divino v ungido , compaflivo , clemente ,
Eiedofo. == Do Omnipotente Pay único Filho.
>o Pay celeftial palavra eterna. De David o tri
unfante defeendente , Que fechou do Cocyto as
férreas portas , Desbaratando a Lucifer potente.
-. De cbuftro virginal Parto divino. Libertador do
mundo que gemía Debaixo da tartárea tyrannia.
Sapiencia encarnada , Verbo eterno , Triunfante
domador do duro Averno. Salutífero Adaó , fon-
te da vida , Da humana natureza amante Efpofo ,
Da raíz de Jeffé vara florida. Ao Pay celeftial vi
ctima pía , Efperanqa do mundo , luz, e guia.
Prccurfor dos mortaes! no. Reino eterno. Alto Juiz
do feculo futuro. O Unigénito eterno, que gera-
. Sem. I. U do
154 CHU
do Foy fem fazer na carne detrimento. Fid. Je-
. su Christo. ;- ■ . -
Ghuva. Cbuveiros , orvalhos. = Denfa , conti
nua, perenne, fréquente, continuada, amiudada,
larga, derramada, grave, precipitada, defpenha-
da, improvifa , repentina, fubita , inopinada, fu-
bitanea , efpeíía , túrbida , eftrondofa, hórrida ,
brumal , horrorofa , invernofa , horrenda , vento»
fa, horrivel , procellofa , efpantofa, tormentofa ,
tempeftuofa , medonha, gélida, afpera , fria, frí
gida, nevada, gelada, fecunda, fértil, abundan
te, copiofa, util, proveitofa, creadora , branda,
lenta , fuá ve , grata , jucunda , benigna, próvida,
. liberal , generofa. = Condenfado vapor do cthe-
,, reo campo , Que túrbida deftilla a prenne nu-
vem. Do Ceo benigno provida correóte. Do la-
vrador riqueza, alma da terra. Precurforada pro-
• diga Amalthea. Efpirito vital ,'doce alegria Dos
partos que produz Ceres fecunda , Quando os ári
dos campos brando inunda. Sangue vital , que rá
pido circulas Da vafta terra as intimas medullas.
I>o Ceo benigno lagrimas piedofas, Que da ter-
- ta. infeliz fe compadecem , Pois de brandos orva-
. lhos generofos Os feus pobres cultores enrique
cerá. (Galhegos.) = Horror-ofo efquadraó deef-
peflas nuvens Em fubito diluvio fe delata , E as
riquezas de Ceres arrebata. Do Ceo fe precipita
n'um momento Inundaqaô que a terra atemori
za 'y Pois que na furia procellofa aviza Novo dilu
vio o bárbaro elemento. Vid. Chover. . ■ ■
Cicero. llluftre,infigne, grande , fublime, eleva
do , eloquente , facundo , fabio , fubtil , agudo ,
aftuto , engenhofo , altiloquo , celebre , celebra
do, celebérrimo, affamado , famofo , memoravel ,
admiravel-, pafmofo , portentofo , njaravilhofo ,
inimiravel, incomparavel , raro, lingular, diftin-
&Q, gloriofo , preclaro , viâoriofo , triunfante ,
CID 155
fulminante , immortal , eterno. =r Tulli'o gloria
immortal do Lacio Foro , Oo antigo Harpino
íingular decoro. Do Remuleo Senado honra djf-
c tinch, Da eloquencia immortal luz inextinóta. О
Orador que excitou n'alta eloquencia Em Ro
ma, e Grecia eterna competencia. Do povo de
Quirino о Pay facundo , Que mais gloria lhe deu
no foro augufto , Que o mefmo Cefar debellan-
do 0 mundo. Do Romano Orador a voz divina ,
Que nos peitos mais duros predomina * Ora quai
maga poderofa encanta, Ora quai Pallas a vitoria
canta. O Confuí immortal , que na eloquencia Л
Alhenas difputara a preeminencia. О Latino Ora
dor , que a fama canqa , E de portento igual tîra
aefperanqa. Vid. Eloquencia, Eloquente ,
Orador , e Demosthenes.
CiDADE. Magnifica, fumptuofa, foberba, nobre ,
illuftre, infigne, anciga , notavel , celebre , ce
lebrada , memoravel , famofa , affamada , rica ,
opulenta-, pompofa, defendida , munida , firme ,
iêgura, impávida , valerofa , poderofa , invenci-
vel, inviéla, viéfcoriofa, triunfante, culta , poli-
da, civilizada, fabia ,eftudiofa ,engenhofa, induf-
trioía, populofa, fiel, leal, pacifica, tumultuó fa,
fediciofa , turbulenta , pérfida , infiel , traidora.
= De inacceffiveis muros defendida , De edificios
foberbos adornada , Nos fucceflos belligeros te
mida , Do negociante trafico bufeada. (Franc.
Rodr. Lobo.) ... i..
Cil Ada. Occulta , fecreta, efeondida , dolofa , ma-
liciofa, fraudulenta, fallaz, iniqua , maligna, in
digna , vil , infame , cauta , aftuta , engenhofa ,
fagaz, diffimulada, traidora , inimiga , nocturna ,
defvetada, infidiofa, nefanda. = Dolofo e it rata-
gema da fraqueza. Artificio da aftucia fraudulen
ta, Que as forqas inimigasaccrefeenta. Laqos que
arma a traidora covardia. De nofturao inimigo
U ii oc
Xf6 С I N
occulto engaño , Que difpoem no fegredo certö
o daño. Da aitucia militar fagaz deftteza , Em
que mais que o valor pude a fraqueza. Da nefan
da malicia occultas armas , Que rendem da inno-
•' cencia a incauta força. Vid. Astucia.
Onza. Quente, calida , férvida , fumante, tepida,
vaporífera, vaporóla, frígida, gélida, fria, fecca ,
adulta , -tórrida , humilde , vil , tenue , leve , fc-
» pu Ich ral , lugubre, luâuofa , efteril , inutil , in
fecunda. = De ardentes brazas férvido refiduo.
Do fogo iragador tenue fobejo. Reliquias de ma-
teria combuftiva, Que em po tornou do fogo a
-"força a&iva. Da chamma extinéta tepidos vefti-
gios. Trifte ûnal de mifera ruina. Odiofa materia
a Natureza , Porque inutil a aecufa de rudeza.
{Fuente /îganippe.)
CiPRESTE. Funèbre, lugubre, funefto, trifte, lu-
- cbubfo, lacrimofo , fatal , excello , elevado , fu-
f blirae, agudo, piramidal, denfo, efpeflo , incor-
• ruptivel, Eftigio , verde , viçofo , fcpulchral. =
- A' feraLibitina arvore aceita y De. ingrata fombra,
• de amargólo fruto , E, dos triftes fepulchros fer-
-l' de luto. De Cyparïifo rnifefi» memoria. Da "fera
c inorte eterno monumen'to , Do Frigio Ida lugu-
- bre ornamento. Arvore fepulcnral , memoria ama
ra Do filho de Amiclêo, que Apollo amara.
Circe. Titania, Febea, bella , formofa , attraäiva,
mágica, venéfica , encantadora , fagaz e «Huta ,
inlidiofa, dolofa, poderofa, vingátiva , maléfica ,
- faraofa , celebre, celebrada, celebérrima, malig
na. = Do Sol , e Perfa a filha encantadora, Que
f de verlos fataes à força rara Do fraudulento Ulyf-
• fes fe vingara. De Telegono a Máy , que orienta
ufana Em féra transformar a forma humana. —
A Iii a-fibia Circe exercitava O mágico poder , с
com fereza Perturbava , fingía , transformara ,
Trocando o fer à mefma Natureza: O mayor ¡m-
'.. . s poffivel
С I R . i57
poffivel que intentava , Foy fcmpre ao querer feu
fácil empreza, Pois íoc'huma palavra os elemen-
. tos Obedientes reduz a feus intentos. Os AÜros ,
os Planetas mal feguros Deila fe vem no fuperior
de ft rito , Até na esfera tremem os Coluros , Se
embravecida chega a dar hum grito : Aballa os
montes , os rochedos dures Hum cara&er na arêa
mal eferito, Em fim homens , e brutos tem fu-
jeitos Circe cruel com mágicos preceitos. (Ulyfz
fip.6.) = De feus verfos a forqa poderofa A for
ma humana troca em planta, ou féra , Em peixe,
ou ave , ou ferpe venenofa, Que o fer da huma
na natureza altera : Qualquer nota das fuas por-
tentofa Parar do Ceo faria a mor Esféra , Defcer
do alto ao centro o fogo leve , Subir do centro o
grave , arder a nevé. Quantas vezes os circuios
dourados Deflc Cco tranfparente , e peregrino
• Vio- no mcvo do curfo eftar parados Jove incli
nando o rofto peregrino : Quantas a feu pezar vio
• eclipfados A bella Cynthia, e o claro Libiftino,
Negros chuveiros aiTombrar os ares, Bramar tro-
v6es , erguecerfe aos Ceos os mares. {Ulyjf. i.)
• VHx Magia , e Maqica.
■Circulo. Circuito, ámbito, gyro, contorno, cir»
-' Curoferencia, roda. = Breve , eftreito , curvo ,
largo, efpaqofo , esférico , globofo. = Da Eter-
nidadefymbolo perfeito. Da terra, e Ccos figura
portentofa; Do Nume eterno imagem decorofa.
Da Deidade immortal fymbolo nobre , Pois nem
bm , nem principio cm fi defeobre. Fid. Ambi-
-"ГО. -Л r. Vs . . ■ i . .• !
Circ.umi.oqio. Circumlocuqaó, perifraze. = Ef-
*• curo, myfteriofo , exuberante , fuperabundante ,'
defneceffario , inutil, va6, prolixo, enigmático,
vicioíb , fútil , dolofo , fraudulento , vivo , enge-
-phofo , aftuciofo, facundo, elegante, eloquente ,
agudo , fubtil , decorofo , honcito , modeflo , ex-
• preflívo.
158 CIS
preflívo. = De palavras rodeios engenhofos , ou
■ ■: viciólos. De vozes importunas longos gyros. De
palavras pompofo dcfpcrdicio, Mais que vircude,
da eloquencia vicio. - ■ .--*.*
Cisne. Candido, branco , niveo , nevado, argén
teo , brando , fu ave , doce , fonoro , canoro ,aqua-
tico, cardo, imbelle , pavido , Idalio. = O lau
dólo amante de Faetonte, Em Ave do Cayftro tranf-
formado. Habitadoras aves do Meandro , Que
com fonora voz, lugubre canto Saudofas da vida
fe defpedem. A' bella Venus ave confagrada ,
Que habita do Cayitroa linfa pura, Б em que a
fumma Deidade transformada , De Leda o peito
accende cm chamma impura. Ave que aCytherea
o carro agita. = O Cifne quando fente fer che-
gada A hora , que poem termo à fua vida, Mufi-
ca com voz alta , e muy fubida Levanta peía praya
inhabitada. Dezcja ter a vida prolongada , Cho
rando do viver a defpedida , Com grande laudado
da partida Celebra o trifte fi m da fua jornada.
(Cam. Sonet. 4}.)
CiTHARA. Lyra, pleftro. = Branda , doce, mel-
liflua, blandifona, fuave, grata, jucunda , attra
ctive, encantadora , deleitofa, melodiofa , harmo
nica , harmoniofa, fonora , fonorofa, canora , ar
ger.« , áurea, ebúrnea, Febea , Apollinea , divi
na , Aonia , Caftallia , Deifica , Pieria. = Das
Caftallias Irmas doce recreyo, Dos abfortos ou-
' vidos grato enleyo. Das áureas cordas a fubtil ma
gia , Que alto furor nos Vates defafia. Fid. Lira.
Ciume. Zelos. = Cegó, lou со, fatuo, nefeioj vi*
gilante, follicito , defvelado , fufpeitofo , arden-
te, amante, amorofo , emulo , invejofo , porfia
do, contumaz, obftinado, illulo , engañado , roe
dor, confumidor, interno, cruel , atroz , deshu
mano, temerofo, chimerico, vaó, fantaftico , in-
fano, furiofo , precipitado , arrojado , defefpera-
do,
С L Ä 159
«Jo , delirante. = Do amor , e emulaçaô infano
filho , De almas amantes bárbaro verdugo Fogo
inexrin&o, fe huma vez fe atea, Pots lbedá fem-
pre paito a louca idea. De amanee coraqaÖ guer
ra inteftina , Em que ciladas mil amor maquina.
Tímido amor , fuperfluo , que atormenta Com
mil lufpeitas almas namoradas, Que naó fuppor-
ta6 ver idolatradas As imagens que adoraó. Dor
uiolenca , Das roías de Cupido agudo efpinho ,
Rara mifturade odio, e de carinho. Frenczimde
íízudos , de acordados Funefto fonho j de crueis
cuidados Seminario fatal ¡ uniao forte De mortí
fera vida, с vital morte. Novo abutre infernal ,
que roe o peito De quem ao duro Amor vive fu-
jeito. Curiofa malicia infaciavel , Que o inviíi-
vel quer fazer palpavel. Força que procedendo
de fraqueza , Vence todas as forças na violencia %
Setca que defpedida com vehemencia , Revira con
tra o dono a ligeireza, E com traidora fubita ou-
fadia Faz a feu peito certa pontaria. (Vejaó-fe hu
mas engenhofas redondilhas, que traz Bluteau na
palavra Ciutne.)
Clamar. Bradar, gritar, clamar , exclamar , vo-
- ciierar. = Encher o Cèo de horrifonos clamores.
Com gemidos fataes ferir os ares. Levantar às ef-
trellas altos- gritos. Com brados atroar immenfo
efpaqo. Horrendas vozes arrancar do peito. Corn
lamentos- bram'ir , quai fera hircana. Dar hórri
dos clamores, que parecem, Que os mefmos Po
los délies eftremecem. Hum brado alqar, que faz
ecco eftrondofo No concavo do globo luminofo.
Clamor. Grito, brado , alarido , vozeria. = Al-
- to, defmedido, grande, exceíTivo, infolito , dif-
fonante , horrido , efpantofo , horrendo , medo-
- nho, horrorofo, formidavel , horrivel, terrífico ,
horrifono , temerofo , qucixofo , laftimofo , atfli-
€to , dolorofo , anguftiado , trille , funefto , lugu
i6o С Ь Â
bre, fúnebre, lu£fcuofo, alegre , feftivo , fauflo
victoriofo, triunfal, repetido, duplicado, foccef-
fivo, alternado, popular , feminil , vaó, fruirá-
do, inutil, baldado, con fulo, tumultuofo , fubi-
to, improvifo, inopinado, repentino, infperado,
iubi caneo, с ít rondólo , e ft rep i tofo , murmurante ,
fufiurrante. = .Voz que imita das féras o brami
do , Ou da fulfurea nuvem o eítampido. Brados
que igualao no horrorofo efFeito O elti epito do
rio dclpenhado, E do mar procellofo o ronco ira
do. Vozeria efpantofa que aturdidos , Qual Cubi
to trova6 , .deixa os .ouvidos. = Em tanta con-
fufaó , em tanto danno Tenros meninos , tímidas
donzellas, Imbelles velhos com interno efpanto ,
E altos clamores ferem as eftrcllas. ( Tirado da
jlcbilleid.) ^'¿.Clamar. o
Claro. Lucido, luzente , nítido, fulgente , reful
gente, hrilhante, luminofo, refplandecence , co-
rufeante , fcintillante , radiante : Ou Diafano , trans
parente : Ou Certo , evidente , perfpicuo , ma-
nifelto , patente : Ou Nobre , illuftre , genero-
fo, egregio, eximio, celebre, Ínclito , aflamado,
famolo , memoravel, celebrado, •.'•rui . ■ -.■» "... J
Clava (Arma de Hercules.) Nodofa,robufta,gra-
';"ve, pezada, domadora, vi¿torio&, triunfante, tre
menda, temida , fanguinofa , cruenta, mortífera ,
férrea, horrenda, fatal, inexoravel , invencivel »
invifta, Hercúlea. = De Alcides valerofo a fér
rea mafla, De feras invencivel domadora. O tron
co que fu lienta a Hercúlea dextra , Arma fatal a
monítros efpantofos , E inítrumenco de feitos por-
tentofos. ( t
Clemencia. Bondade, piedade , benignidade, mi-
fericordia. = Branda, manqa, doce^üiave , ale
gre , rjfonha , afFavel , compaffiva , terna, beni
gna, piedofa , fácil , benévola , pacifica » amavel ,
amada, generóla, liberal, juila, reéta, regia, fo-
'^.u. ; be-
CLE i6i
berana, real, mageftofa, rara , lingular , incom
para vc J, ineffavel, diftinûa , incoroprchenfivel ,
gloncfa , ílluitre, immortal, memora vcl , famofa,
ceiebrada, heroica. = Do diadema real preciofo
efmalte. Efpirito vital dos Soberanos. Virtude
prom pea ao premio, tarda я pena. Attribute im
mortal de bum regio peito. Da purpura real úni
co adorno. Virtude lingular moderadora Das re
beldes paixóes: refrea a ira , Modera a pena, que
a ju/h'ca infpira, Perdoa ao reo , que о feu afylo
implora. = Magnánima virtude , alta , gloriofa ,
Da Fama eterna fempre celebrada , He a clemen
cia illuftre , e generofa , Que nunca no vil peito
acha morada : De Marte na paleftra victorioía
Mais braqos tem rendido , do que a efpadaj Pu
blique Roma fe venceo mais gente, Quando im-
placavel foy , ou for clemente. (Os amigos Poe
tas a repreientaraö na imagem de huma veneravel
Matrona, vertida de azul celefte, aflentada fobre
hum leaó , e pizando muitas armas offenfivas. Na
maó direita tinha hum ramo de oliveira, e na ef-
querda hum arco frouxo.)
Cleopatra. Pharia , Egypcia , Niliaca , Mem-
pbirica, bella, formofa, torpe, impura, lafeiva,
obfeena, Impúdica, libidinofa, difloluta, amada,
audaz, refoluta, foberba, altiva, animofa , mag
nánima. = Do Egypcio throno a barbara Prin-
ceza , De Cefar , с de Antonio obfeena preza. De
Antonio a altiva Efpofa , que vencida Foy de fi
mefma impávida homicida. Do derrotado Anto
nio a Egypcia Efpofa , Que para nao fervir de
pompa altiva A' victoria de Augurio, fugitiva A
fi mefma fe deu morte animofa.
Clima. Terra, regiaö,paiz, Gtio,deftric"to, ares.
= Doce, benigno, fuave, faudavel , falutifero ,
temperado , rifonho , alegre , ameno , vivifico ,
puro, innocente, patrio, nativo, afpero , duro ,
Im, L X feí
i62 С L О
férreo , intraftavel, inimigo, adverfo , contrario ,
horrido, adulto, ardente, mortifero , peftifero ,
fatal, rigido , rigorofo , intolcravel , infopporra-
vel, infoffrivel, afperrimo, meridional, letemp-
trional , oriental, occidental.
Clotho. Tartárea, A vernal , Cocytia , infernal ,
Eftygia, negra, tétrica, fevera , inexoravel , im-
. placavel, inflexivel , impia , atroz, cruel, malig
na, infenfa, infcfta. Pii. Parcas.
Clycie. Febea, Apollinea, bella, gentil, formo-
fa, amada , requeftada, defprezada, abandonada ,
aborrecida , firme , fina , con liante , amante , amo-
roía , trille , mifera , defgraqada , infeliz'. = A
Ninfa que por Febo namorada , E pelo ingrato
Numen defprezada , Efcondida na bella flor Gi
gante, Inda hoje adora ao fementido amante. Pid.
Girasol.
Clytemnestra. Pérfida, aleivofa, traidora , ce-
ga, infana , furiofa, adultera , torpe , impúdica ,
lafeiva, obfeena, perjura , nefanda, malvada, ma
ligna, perverfa , nefaria, abominavel, execranda,
deteítavel, infame, atroz, cruel, feroz , impia ,
cruenta, fanguinolenta, fanguinofa , tiranna , in
humana. = De Agamemnon a Efpofa abomina
vel , Que o leito conjugal torpe violara , E no
langue doEfpofo as máos manchara. DeTindaro,
e de Leda a filha impura , Que fora do hymenêo
às leys perjura. De Oreílcs furibundo a Máy ne
fanda, A quem o filho deu morte execranda.
Cobardía. Fraqueza , pulilanimidade. = Tími
da, fraca, frouxa , vil , baixa , imbelle , pavida ,
lánguida , pallida, exangüe, defanimada , allulla-
da, indigna, infame , torpe , inerte , titubante,
trémula , feminil. = EfFeito natural de almas in
fames. Sangue torpe que anima inertes peitos. Vil
eferava de Marte, odiofo objecto , Que o mido
impreíTo traz no infame afpcéfco. ■ .■
COC i6ç
Сосчгто. Negro, turvo, peftilente, peftifero,ful-
fureo , fordido , cfqualido , impuro , paludofo ,
lodofo, immundo , lutulcnto, medonho, horrido,
profundo, Tartáreo, trifte, lugubre , fatal , fu-
nefto. (Para outros epithetos Fid. Acheronte,
Inferno &c. ) = O negro no que Charonte
fulca, E banha com pe íti fera corren te O Reino,
onde alma luz fe nao confente. = De efeondidas
cavernas fahe brotando Hum furibundo rio de agoa
eicura , Por voragens , e grutas exhalando Ares
medonhos de mephite impura : Alli o lago Ayer- .
no eftá formando , A que rodea terra afpera , e
dura, As ervas mata , e em fuá margem fria So
venenofas ferpes gera , e cria. ( Ulyjf. 4. ) Fid*
Acheronte , e Estige.
Colera. Iracundia , bile, ou Ira, furor. = Ignea,
ardente, arrebatada, impetuofa, furiofa, ar reme
cada , violenta , precipitada , cega , férvida , fe
roz , inflammada , acerba , rábida, efpumante , ama
ra. Vid. Ira.
Colisseo. = De Tito o Amphitheatre fumptuofo.1
EíTe Circo théâtral , a que deu nome Do feroz Nero
. a coloflal figura. A maquina rotunda que fundara
Para divertimento impio , e tiranno Na amiga
Roma o atroz Veípaíiano. (Para os epithetos , e
outras frazes Fid. Amphitheatro.)
Colligado. Unido , confederado , alliado , con
junct o , ligado, aífociado. = Unido de amizade
em laqo eftreito. Confederado em armas offenfi-
vas. Vid. Al Li a nç a.
CoLLiNA. Colle, oiteiro, cabeço. = Viqofa, flo
rida, verde, amena, jucunda , falutifera , efpaqo-
í* , pequeña j fecunda , frondofa , frefea , fra-
gofa, iombria, culta, cultivada , afpera , ruftica ,
inculta, alta, ex celia, eminente, fublime, eleva
da, frugífera, abundante.
Colono. Agricultor , lavrador , arador. = Rufti-
X И со,
i64 COL
со, agrede, pobre, mifero, infeliz , miferavel ,
force, incanqavel , avaro, avarento , ávido , am
biciólo, vigilante, follicito , diligente , defvela-
do , cuidadofo, (imples , rude , inculto , duro ,
fordido , invejofo. = Infelice cultor de pobre
campo , Que compra com fuor o vil fuftento.
(Para oucros epithetos, e frazes Vid. Agricul
tor.)
Colosso. Marmóreo , Rhodiano, defmedido , alto a
excelfo, fublime, elevado, eminente, efpantofo,
-■ portentofo, prodigiofo, maravilhofo, eftupendo,
pafmofo, foberbo, altivo, agigantado , raro , fin-
guiar. = Das eftatuas gigante defmedido , Que
as celeftet esféras defafia, Eoftenta aos altos mon
tes primazia. De Rhodes a efpantofa , .immenfa
mole, Ao luminofo Febo dedicada , Que nos fe-
te prodigios foy contada.
Columna. Pilar. = Solida, firme , fixa, fegura ,
confiante, eftavel, alta, elevada, fublime, mar
mórea, longa, rotunda, eterna, perenne, fober-
ba , arrogante , altiva , magnifica , Phrygia , Paria.
= Da Arquitetura pompa mageftofa. De edificios
reaes foberbo adorno. Firme apoyo de fabrica ar
rogante. De marmore gigante portentofo , Que
do edificio a maquina fuftenta , E contra o tem
po atroz valor oítenta. Et rna mole, baze fubli-
mada , De mil brilhantes cores matizada. ( D.
Franc. Man.)
Combater. Guerrear, pelejar, contender, lutar,
pendenciar, brigar , competir , pugnar, enrcllir,
acommetter. = Os rayos fulminar da ardente ef-
pada. A caufa decidir a ferro , e fogo. A juftiqa
Îtrovar em campo armado. Provocar a certaine o
ero Marte. Difputar com valor a incerta palma.
Oppor o peito às armas inimigas. Em bellicofa
acqaÖ tingir a efpada. Arremeqarfe às armas def-
temido. Oíientar do valor a forqa invicta. Mof-
trar
COM i6$
trar do coraqaó o nobrc alentó De Marte no fu-
. .. --юг fanguinolento. Fazer fentir com hórrida bra
vura Do valerofo braqo a força dura. fid. Bata-
lila, Peleja 6cc.
Comedia. Jovial, lepida , alegre, feftiva , imita
dora, inftru&iva : Antiga^ torpe , lafeiva , inde
cente, fatyrica, picante, mordaz -.Moderna , roo-
defta, hone fta, fabia , judiciofa, prudente , mo
derada, exemplar, util, proveitofa , cauta : gra-
ciofa, faceta, jocofa » chocorreira. = De vicios
populares viva imagem. Meftra fevera , que os cof-
tumes pune Com viva imitaqaó , com rizo impu
ne. A fabula jovial de humilde focco, Do bruto
povo rigida cenfora. Paflatempo inílruétivo , fe o
modera Da púdica modeftia a ley fevera. Mordaz
imitadora dos defeitos , A que os torpes mortaes
vivem fogeitos. (A Comedia antiga, como faty-
: .tica, e lafeiva , foy reprefentada pelos Poetas na
figura de huma mulher defenvolta , rodeada de<
fatyros obfeenos, e de graciofos bugios. Na таб
• direita trazia huns afpides , e na efquerda hum
aqoite. A Comedia moderna , como modefta , e
ïnftruôiva , reprefenta fe na figura de huma mu
lher de idade madura , e de afpcéto alegre , verti
da de varias cores , calqada de foceos , e na таб
direita huma maleara , e na efquerda hum livro ,
que diga : Cafligo ridendo mores : ou De/cribo mores ,
fublato jure nocendi.)
Comediante. Hiftriaó , reprefentante , farqante.
= Infígne, celebre, celebrado , afamado , famo-
fo, deftro, engenhofo, graciofo , lepido , engra
sado, faceto, chocorreiro, ridiculo, feftivo, ale
gre, gárrulo , loquaz , verbolo , fcenico , théâ
tral, Mímico, torpe, deshonefto, immodefto. =
Nos gcftos theatraes aítor famofo, Que por mo
dos fubt/s excita o rifo. Ridiculo farqante , que
cenfura Ñas palavras, nos geftos , na figura Do
po-
i66 COM
_ povo eípeótador os torpes vicios , E do mundo
os doloíos artificios. O malcarado Mímico , que
imita As vulgares paixóes , que o vicio incita.
Cometa. Fatal, funefto, funéreo, lugubre, finif-
xro, formidavel, horrido, efpantoio , horrorofo,
temido , horrendo , medonho , horrivel , fangui-
neo , cruento , acezo , inflammado , ardente , igneo,
damnofo , pcrniciofo , peftifero , mortifero , trifte ,
infeliz, ameaqador, rubro, rubicundo, ignífero,
inimigo , lucido, luzente , brilhante , luminofo ,
refulgente , crinito , barbato , caudato. = Dos
indignados Ceos final funefto. Nuncio finiftro de
fataes mudanqas. De imincntes eftragos prcgoei-
To. Da colera do Ceo materia ardente , Cujo ma
ligno influxo a terra fente. De mal futuro precur-
. for funefto , Ao mifero mortal fcmpre molefto.
Siniftro avifo do indignado Jove, Que a inopina-
do fufto a terra move. Hórrida eílrella , de fataes
effeitos , Se do vulgo fa6 certos os conceitos.
Fantafma vaó , que ao nefcio atemoriza, Quando
nada de trifte ao mundo aviza. Fenómeno bcnig-
gno , aftro innocente , Que fó temor infunde à
nefcia gente.
Compaixaö. Commiferaqa6,piedade, mifericordia,
dor, laftima, magoa, fentimcnto, pena. = Ter
na, intima, cordeal, benigna, candida, fincera ,
: vcrdadeira , affe&uofa , amorofa , caritativa , mi-
fericordiofa , prompta , benéfica , benévola , effi-
caz , ardente , fervorofa , fácil , officiofa, effc&i-
va, rara , fingular , diftinfta. = De temo cora-
qa6 piedofo efFeito. De ternas almas nobres fen-
timentos. (Os Egypcios a reprefentavaó na figu
ra de huma Marrona veftida de branco , de fem-
blante terno , e afflifto , fuftentando em huma
maó hum ninho de Pelicano , que abre o peito , pa
ra com o proprio fangue fuftentar osfilhos,ecom
« outra maö diftribuindo dinheiro a neccffitados.
Affim
COM 167
Affim Ге acha ainda hoje em alguns baixos rele
vos, que traz о P. Montfaucon.)
CoMPANHEiRo. Socio. = Fiel , leal , candido ,
ûnceto, unanime, concorde , inícparavel , aman-
re, amavel , amado , amorofo, amigo, doce, gra
to, fuá ve, jucundo , confiante , firme, ñxo.Pid.
Amigo, e Amizade.
Companhia. Sociedade. = Deliciofa, deleitofa ,
attraüiva , encantadora , goftofa , recreativa. (Para
outros epithetos Fid. Companheiro.)
Compassivo. Picdofo, mifericordiofo , benéfico,
fentido , compadecido , benigno , propicio , en
ternecido, terno, caritativo. = Coraqaó queem
ternura fe deftilla. Animo que piedade fó refpira.
Alma que da piedade fó fe alenta , E de dor com
pasiva fe alimenta. Peito que em compaixaó fe
defentranha. Efpirito que em chammas fe confo-
me, Se ouve da caridade o doce nome. Em com-
paffivo amor fe accende, e abraza Da ardente ca
ridade à tenue braza. Peito que fe derrete em
branda cera , Se nelle da piedade , nao o fogo ,
Mas o único reflexo reverbera. (D.Franc. Man.)
Compellir. Irapellir, forqar, violentar. = Conf-
tranger com poddr forte , e violento. Obrigar da
violencia à dura forqa.
Compendio. Refumo, abreviaqa6, cifra , recopi-
hqao , epitome, epilogo, fummario, fumma. =
Breve , fuccinto , concifo , refumido , claro , vivo,
perfpicup, engenhofo , douto , eloquente, expref-
üvo, elegante, fubtil , fubftancial , folido , ner-
vofo.
Competidor. Emulo, oppofitor , rival , adverfa-
rio, antagonifta. = Amigo, forte , vivo, decla
rado, defeoberto, claro , manifefto , oceulto, -ef-
condido , fecreto , poderofo, irreconciliavel, in-
vencivel, incanqavel , vigilante, defvelado , dili
gente, follicito, iniquo, maligno, dolofo , frau
1 68 CON
dulcnto, inGdiofo, cauto, prevenido, aíluto,rna-
quinador, traidor, inimigo, fraco , debil , iner
me, cobarde , frouxo , inerte, vjl , defprezado ,
■ vencido , humilhado , abatido, proftrado , rendi
do. Vid. Inimigo.
Concavidade. Cova , profundidade , caverna ,
gruta. Vid. Caverna.
Conceito. Penfamento , idea , imagem : Ou Cre*
dito, opinia6, reputaqaó , fama. = Solido, ver-
dadeiro, fubtil , agudo, fino, delicado, arguto ,
elegante, engenhofo, fublimc , nobre , elevado ,
novo, exquifito, raro, fingular, inaudito, afe
ctado, hypeibolico, falfo , ridiculo , vaó , humil
de, baixo , refinado, efquadrinhado, deímedido ,
monft ruólo , cxceflîvo , apparente.
Concento. Confonancia, harmonía, melodía, mu-
fica, cante. = De vozes acordada confonancia.
De fons diverfos harmoniofo encanto. De fons dif-
cordes mufico concerto. Fid. Canto», ..
Concordia. = De Jupiter, e Themis cara filha.
Dcidade de pacíficos indultos , Que em Roma,
recebeo diftinétos cultos.
Concordia. Paz, amizade , uniao , confede
raba ó , allianqa, acordó. = Doce , fuave, grata,
jucunda , amada , fufpirada , dezejada , appeteci-
da, amante, amavel, amorofa, candida, fincera ,
innocente, celefte, divina, feliz, venturofa, bem-
aventurada, benigna , inalteravel , firme , fixa ,
confiante, unanime, amiga, infeparavel, fegura,
tranquilla, ferena, branda, mança. Vid. Paz. (Os
antigos a reprefentaraó por diverfos modos : oí
mais cxpreíTivos fao os feguintes. Huma donzel-
la de parecer alegre , e formofo , vellida debran-
co , e coroada de oliveira , com huma roma, na
maó direita, e na efquerda duas cornucopias jun
tas. Ou huma mulher de veneravel afpecb , e de
idade madura, coroada de flores, com hum сога
1 qaÖ
С ON 169
t^ô em huma maô , e na outra hum molho deva
las eflreitamente ligado. Ou duas figuras de fem-
Ызпсе rifonho , e formofo , coroadas de folhas ,
flores, e fruto de romcira , prezas pelo pefcoqo
com huma cadea de ouro , e ambas pegando em
hum coraqaó. Efta imagem exprime com mais
viveza a concordia marital.
Concupiscencia. Senfualidade , incontinencia
lafeivia, luxuria. = Torpe, fordida, immunda ,
vH, infame , cega , defenfreada, precipitada , in
dómita, indomavel, infana, furiofa, louca, mife-
ra, defgraqada, infeliz , miferavel , ardente , dam-
no fa , mortífera, iniqua, maligna, infidiofa , trai
dora , pérfida. = Declarada inimiga da virtude.
Da torpe carne cega rebeldía. Chamma voraz ,
que fó a morte extingue. Inimiga mortal da ef-
tirpe humana. Dos immundos mortaes mifera hc-
ranca. Da humana geraqaó guerra inteftina, Que
nos eftragos feu furor refina. Incendio , que do
Averno derivado, Ceva ñas almas feu furor tyran-
no: Pede mortal que deixa inficionado Comdif-
ficil remedio o *peito humano. Fumo infernal ,
que a luz da mente offufea. Verdugo atroz , que
em û huma alma encerra j Co' as mefmas armas
della lhe faz guerra , Com o feu mefmo fangue fe
alimenta , Com feu mcfmo defeanqo a força aug
menta. Vid. Luxuria. (Os antigos a pintavaö
na figura de huma mulher leviana, vellida de Ver
mel ho , cofoada de rofas , e ociofamente afrenta
da. Na maó direita lhe punhaó huma taqa cheia
de vinho , porque (fegundo Terencio) fine Baccho
friget Venus, e com a efquerda afagava a hum bo
de, fymbolo da lafeivia.)
Condemnar. = Aos iniquos iitipor as leys de Af-
trea. De Themis promulgar julios decretos Con
tra os que faó do torpe vicio infeftes. Punir со'
as varas, que a juftiqa empunha. Pezar de The-
Tem. I. Y mis
i7o CON
mis na fiel balanqa Com jufta proporqaô pena,e
delicto. Delagravar com pena merecida Aftrea
. dos iniquos offendida. Semença proferir , que яо
impio vicio Faz fopportar mortífero fupplicio. De
pettiferos reos purgar a terra : Dos vicios extir
par a iniqua guerra Со' a fulminante efpada da
jultiqa, Que fercipre deltas viótimas cubica. Pid.
Castigo, Justiça, Astrea.
Confederaçaô. Liga , allianqa. = Firme, fegu-
ra, fixa , cítavel, conltante, inalteravel , iuviola-
veí, perpetua, eterna, fempiterna , perduravel ,
interminavel , forte , poderofa , refpeitada , candi -
da, fincera , fiel, amiga, indiíToluvel. = A firme
uniaó de Principes amigos Para feguro damno de
inimigos. De regias amizades laco eftreito. In
diíToluvel vinculo de forqas. Eftreito nó que pren
de Sceptros, Croas. Pid. Alliança. (Os Antigos
para a figurar reprefentavaö duas mulheres de rof-
to rifonho , armadas de armas brancas , e em ac-
qaó de fe abraqarem com o braqo efqucrdo. Na
maö direita tinhaö huma lanqa , e ambas pizavaó
a huma rapofa morca.)
Confiança. Efperanqa, ou Amizade, familiarida-
de : ou Refoluqaó , liberdade , dcliberaqaó , auda
cia, fiducia, atrevimento , ouladia , arrojo. = Fir
me, cerca , conltante , eftavel , folida , infallivel.
Oufada , audaz, atrevida, arrojada, infolente ,re-
foluta, eftranha, imprudence, arrogante , fober-
ba , altiva, infana, petulante, inaudita, ruftica ,
incivil, vil , baixa, infame , eftranhada. (Na fi-
gnificaqaó de Audacia a reprefentavaö os Antigos
na figura de huma mulher veftida de verde , e
vermelho , com afprclro arrogante , e abraqada
com huma alta , e firme columna , prefumindo
derruballa.) . .-
Confins. Termo, limite, raya , fronteira, extre-
midade : Ou Meca , baliza. = Ultimos , extre
mos,
CON 17,
mos, determinados, lemitades, preferiptes, afll-
nalados , terminantes , refpeitados , venerados,
lirigiofos , tumultuofos , certes , claros , diftin-
¿ros, difputados, remotos, vaftos, dilatados, am
pios.
Conforto. Confolaqaó , animo , alivio , alentó ,
vigor , coragem. = Prompto , benigno , com-
piffivo , piedofo, amigo, enternecido, vital , vi
vifico, amorofo, compadecido, forte, poderofo,
animólo, vigorofo, maravilhofo , cfperado , fuf-
pirado , dezejado , appetecido , iníperado r impro-
vifo , repentino , inopinado , efficaz , effeftivo ,
opportuno.
Confusaó. Defordém , embaraqo , tumulto , en-
• leyó : Ou Caos , abifmo , inferno , Babilonia , la-
"byrinto. = Hórrida , efpantofa , horrenda , me-
donha, horrorofa, formidavel, horrivel, tcmero-
fa, horrífica, extrema, total, defacordada, cega,
furiofa , defordenada , tumultuofa , turbulenta ,
amotinadora , alvorotada , infernal , Tartárea , inf-
perada, improvifa, fubita , repentina, inopinada,
tímida , aterrada , perturbada , vergonhofa, per-
pjexa , embaraqada. = A confufaó fatal , a vo-
zería , O efpeflo fumo , o Cco caliginoío , A ce
ga furia , a barbara porfía, Por toda a parte oef-
trepito horrorofo, Os gritos , o pavor, a tyran
nie, O deftroqo do exercito medrofo, Faziaó tal
defordem , terror tanto , Que o mefmo Marte con-
cebeo efpanto. (Os Amigos a reprelentaraó na fi
gura de huma mulher de afpc&o turbado , e ef-
tupido , vellida de diverfas cores , com os cabel
los parte curtos, parte compridos , e parte def-
grenhados, metida em hum cáos , onde cftavao
confundidos , e roifturados os quatro Elementos.)
Conjectura. Sufpeita, indicio, final, prefump-
<jaó. = Grave, relevante, vehemente , forre, pru
dente, judiciofa, folida , fabia , leve , tenue ,duvi-
■ '? У ü dofá,
i7a CON
dofa, dubia, ambigua, nefcia, fallivel , vá , de
bil, fraca, apparence, contingente, engenhofa ,
aítuciofá, altuta, aguda, perfpicaz, cauce, pre
venida, fagaz. = Leve noticia , duvidofa prova.
Sagaz pefquizadora de fegredos. Dos crédulos fal
livel argumento. Maquina em debil baze conf-
truida.
Conjuraçaô. Confpiracaó, rebelliaó , le vantamen-
to , motim , tumulto, fediqaó , alvoroto. = Vil,
torpe, infame, maligna, impia, iniqua, malvada,
civil, popular , formidavel , defobediente , re
belde, turbulenta, turaultuofa, fediciofa, monf-
truofa , cruel , barbara , tyranna , atroz , feroz ,
traidora, pérfida, occulta , fecreta , disfarqada ,
efeondida, infolente., atrevida, Tobcrba, arrogan
te, nefanda, execranda, abominavel, deteftavél ,
horrorofa, horrenda, mortifcra, peftifera. = De
mil cabeqas formidavel monítro. Seminario hor-
rorofo de vinganqas. Officina fatal de iniquidades.
Da vil rebelliaó occulta mina, Que emprende da
república a ruina. De dañinos mil calamitofa ori-
gem. Vil idéa , infernal , crime execrando , Que
acha em morte cruel caftigo brando. Em coraqaó
traidor fopito fogo, Que fe confegue livre def-
afogo , Augmenta n'um momento a força dura ,
E eítragos laftimofos affegura. ( Reprefentavaó-
na os Antigos na figura de huma Furia infernal com
mafcara , mas levantada na tefta , para fe lhe ve-
rem os olhos fanguineos, a pelle verdinegra, e я
boca lanqando chammas. A acqaó que lhe davao
era lanqar com hum tiqaó fogo a huma mina, fa
bricada por ella mefma, fegundo fe colhia de va
rios inftrumentos de minar, que tinha junto a fi.
Defte modo a figura Pierio , allegando hura baixo
relevo Grego.) . i
Consciencia. = Freyo antes do mal, depoisfb-
gello. De huma alma inevitavel tcftcmunho,Que
. . vé
COK i7y
vé feus maïs fecreros penfamentos. Do mortal
companhcira infeparavel. Indelevel carácter n'al-
ma /mpreflo , Que infunde aleo temor do Déos
fupremo Té nos impios mortaes , que o nao co-
nhecem ; Porque fe atrevería a todo o cxceíTo
Dos impios coraçôes o arrojo extremo , Se elles
o eterno Numen паб tcmeflem. Rigorofa juíliqa
11' alma infufa, Que ou declara a innocencia, ou a
culpa accula. Viva imagem do mar , quando agi
tado Da procella cm feroz defafocego, Arroja às
-pravas , с defeobre irado As torpes fezes do pro»
fundo pego.
Consciencia ma*. Iniqua , impia , maligna ,1
eílragada , cega, precipitada , furiofa , torpe , for-
dida, immunda, efqualida , horrorofa, horrenda,
defenfreada, perverfa, infana, mifera, miferrima,
lamentavel , infeliz , aecufadora, roedora , morti-
feta, cruel, tyranna, atormentadora, fatal , defef-
perada , infenfivel, aAullada, amedrentada, teme-
rofa , defafocegada , receofa , abominavel , exe
cranda, nefanda, deteftavel , tumultuofa, confu
fa. = Verdugo que паб cefîa nos tormentos. Do
mortal coraqaö furia impkeavel , Que do Aver
no as defgraqas anticipa, Quando da Graca os al
tos bens dilfipa. De Déos a efpada fobre o eolio
impío Sempre pendente vê de hum tenue fio.
Consciencia boa. Pura, candida , innocen
te, fimpies, impávida, inálteravel , ferena , tran
quilla, alentada , animofa, intrépida, magnánima,
feliz , ditofa , bemaventurada , venturofa , ale
gre, fegura, firme, con liante, invicb , invenei-
▼cl, viftoriofa, triunfante , incontaminada , ¡m-
maculada , inviolada , incorrupta. = Do huma
no coraqaó força invencivel , Quanto mais com
batida, mais triunfante} Qual robuílo rochedo ,
que confiante Das ondas naó fe aballa à furia hor-
rivcJ. Dos Elementos arme-fe a violencia , Lance
rayos
174 COK
rayos o Ceo , furias o Averno , Nada perturba
feu valor fuperno, Tudo fupera a candida inno
cencia. Tranquilla eflá no meyo da tormenta ,
Inalterada à frente dos perigos* Nos aflaltosmais
afperos oítenta Tantos triunfos , quantos inimi-
gos. (Para a reduzir a imagem fenfivel, reprefen-
te-fe huma Virgem de belliífimo Temblante , ver
tida toda de branco, coroada de lirios, com hum
coraqaó na maó , e paíTcando fem \ezaó alguma
por hum campo , femeado promifeuamente de flo
res , e de dpinhos. Affim a pincou o famofo Taf-
fo.)
Conselho. Parecer, confuirá, fentimento , aviíb^
admoeftaqao , enfino , infpiraqao. = Solido , gra
ve, prudente, fiel , ferio, fincero, candido, ami
go, benigno, próvido , faudavel , util , fruftuo-
fo, proveitofo, maduro, oceulto, fecreto , judi-
ciofo, fabio, previfto, cauto , feguro. Intcmpcf-
tivo, damnofo, infiel, traidor, dolofo , fraudulen
to, imprudente, cegó, precipitado, fraco , per-
niciofo , mortifero , infano , louco , nefeio , ini-
inigo', adverfo , fatal, funefto , temerario, perigo-
fo , arrifeado , peflimo , eftulto. ( Os Antigos o re-
prefentavao na imagem de hum hörnern de idade,
madureza, e afpefto veneravel, veftido de longa
toga , com hum colar de ouro ao pefcoqo , do
qual pendia hum coraqaó , e com hum livro na
maó direita, fobre o qual poufava huma coruja ,
fymbolo do eftudo, e na efquerdahuma ferpente,
íeroglifico da prudencia : debaixo dos pés huma
rapofa, emblema da fraude, e maligna aítucia.)
Consideraçaô. Cóntemplaqaó , reflexaS , medi-
taqaö , cogitaqaó , attenqaó. = Seria , grave , pro
funda , judiciofa , folida ,efficaz , prudente , fabia,
faudavel, util ,fru6tuofa , fréquente , perenne , ma
dura. Leve, fútil, damnofa , perniciofa , infana ,
louca, nefeia, perigofa, vá , fuperficial , impru
dence y
C O N лт$
dente , arrifcada, inutil , fatal , mortífera. ( Nos
relevos amigos fe acha reprefentada na figura de
huma Matrona de rollo penfativo, vellida de ver-
nuJho , e preto , com hum coropaflo, e regoa na
таб eíquerda, с com a direita poíta na teita cm
a&o de meditaqaó. Junto de fi tinha hum grou ,
com huma pedra pendente em hum dos pés , porque
fe diz, que aflím faz ella ave, para сот o dito pezo
naö exceder o voo que lhe he proporcionado.)
Consolaçaô. Alivio , lenitivo , refrigerio , con
forto, remedio, = Doce, fuave , terna , com-
paífiva , piedofa , benigna , efficaz , vivificante ,
efpcrada , fufpirada, appetecida , inexplicavel,ex-
tremofa, fingular, extrema, efpecial , particular,
diftinéta. Tarda , lenta , leve , vá , initantanea ,
momentánea , faifa , apparente , caduca , tranfi-
toria, inerhcaz, debil , fútil, fraqa. = Vivifican
te balfamo, que fara As feridas mortaes da forte
avara. Da humanidade officio compaífivo. De al
mas entregues ao cruel deftino Do procellofo
mundo altro benigno , Feliz annunciadora de
bonanqa, Que troca ofufto em fubita efperanqa.
Consono; Confonantc, harmónico, acorde , con
corde, uniforme. = N'huma confona voz todos
foavaó. (Cam.)
Consorte. Vid. Marido, с Matrimonio.
Constancia. Firmeza , perfiítencia , permanen
cia, immobilidade : Ou Perfeveranqa , tenacidade,
valor. = Inalteravel, iromovel , ellavel, firme,
fcrte , invifta , infuperavcl , invencivel , incon-
cuffa , incxpugnavel , impávida , intrépida , ge-
nerofa, magnánima, illuftre , infigne , pafmofa ,
portentofa , prodigiofa, maravilhofa , admiravel ,
rara , fingular , diftinóta , varonil , heroica. —
Das virtudes muralha incxpugnavel. Do humano
coracaó arma invencivel. Baze fundamental da he-
roicidade. Firme columna, folido rochedo , Aos
gol
j76 CON
golpes dadefgraqafempre immovel. Viva imagen*
do Olympo, que cercado De tencbrolos hórridos
vapores , Sempre goza no cume levantado De Fc-
bo os ícintillantcs refpland->res. = Como a ro
cha , que vindo grao ruina Do mar , com fuá gran
deza fe défende Da bramadora furia Neptunina ,
Que em torno a cerca, с contrallar pertende: Os
cachopos, e efcolhos que a contina Efcunu co
bre , e em feu redor fe extende , Bratmó -cm va6,
que a penha combatida Zomba de tanta forqa em-
.. bravecida. (Eneid. Portug.j.) (Para a fazer ima-
gem feniivel , reprefente-fe, à maneira dos Afiti-
gos , huma mulher pofta em pé fobre huma baze
quadrada , vertida de vermelho , abraqando com
o braqo efquerdo huma columna, e com o direi-
,%o empunhando huma efpada , o qual terá firme
fobre huma fogueira, moftrando que voluntaria
mente o queima. Aílim fe acha em antigos rele
vos Romanos.)
Constante. Bem como o fovereiro inveterado ,
Quando os Boreas Alpinos em porfia Daqui-* e
dalli lhe daö fbrqofo aballo , Querendo com feus
fopros arrancallo. Sibila o ar , e o tronco facudi-
do, Cobrem mil folhas de contino a terra , Po-
rém elle confiante eftá mecido Entre os penedos
da fragofa ferra , E quanto со' a cabeqa aos Ceos
fobido Se levanta pelo ar , tanto fe enterra Com
as raizes , e fe extende dentro Defle tartáreo def-
medido centro. (Eneid. Portug. 4.)
Constranger. Violentar, obrigar, forqar , com-
pellir : a vontade , o animo , о corpo 8cc.
Constrangido. Coacto , compellido , forqado ,
obrigado , violentado , conftricco , apertado , im-
pellido.
Consumar. Acabar , aperfeiqoar , completar ,
terminar. = Pôr a ultima lima à fabia obra. Dar
os últimos toques à pintura. Dar o ultimo efme-
ro,
CON i77
ro , с polimento. Pôr a ultima maÖ à grande em-
preza.
Contagio. Pefte , epidemia , peftilencia, corrup
to. = Mortífero, maligno , cruel , atroz , ty-
ranno , funefto , fatal , perigofo , damnofo , perni-
ciofo, horrífico, horrendo , horrido , horrorofo ,
ligeiro , veloz, rápido , fubito , improvifo, fubi-
canco , inopinado , repentino , di flu Го , derramado ,
clpalhado , fordido , efqualido , corrupto , infi
cionante , devorador, voraz, aflollador , deítrui-
dor , arruinador. t= O mortífero mal , que o ar
infeita. Morte fatal, que ao refpirar fe bebe. Há
lito horrendo das tartáreas fauces. Peftifero vapor
do immundo Averno. Das eftrellas malignas in
fluencias, Que contra o infeliz mundo fe confpi-
raó. Calan-mofos tempos: arde a terra De conta
gio feroz em dura guerra } ,He tudo confufaG, laf-
titna , pranto , Calamidade , eftrago, horror, e
eípanto. Arranca a máy do feyo o nlho exangüe,
Porque o tyranno mal lhe infeita o fangue ; Foge
o tímido cTpofoda Confoffte , Antes que ambos al
laite a crua morte. Enfermos mil em lánguidos
gemidos Se vem c'os mtfmos moftos confundi
dos , E ofFrecc o mefmo chao com forte dura
A'quellcs leito , a eftes fepultura : He tudo em
£m toreada tyrannia , Mas inda a mais obriga a
pcfte impía. Fid. Peste.
Co nt end a. Altercaqaö , controverfia , difputa ,
por fia, debate, competencia, certame , difeordia,
confliáo. = Afpera, renhida, dura,acceza, ar
dente , travada, cega , precipitada , irada , enfu
recida , furiofa, picante, injuriofa,affrontofa,in-
íolcnte, petulante, acerba, interminavel , loqunz,
verbofa, eftrondofa, amara, infana , louca , vá ,
molefta, iniqua, pezada , grave, alterada, férvi
da, injufta, teimofa, raivola , altercada , debati-
Tm. I. Z da,
i7? CON
da,difcorde , porfiada , difpucada. — De amaras
vozes afpera pelcja. Debate acerbo de picantes
linguas. De verbofo furor pendencia infarta. Com
bate feminil de armas loquazes.
Contentamento. Prazer ,, golto , alegría , recrea-
qaó, delicias, alivio, deleite, paflatempo , defen-
fado. = Doce, fuave, jucundo, grato , grande ,
extremólo, excefíivo, Ungular, raro, novo, dif-
. tinelo , extraordinario , inexplicavel , infoiito.
Breve , leve , fugitivo , caduco , momentáneo ,
inftantaneo, mcntirofo, fingido, fimulado, enga
ñador , vaó , fraudulento , fementido , dolofo , pér
fido, traidor. = Suavidade que fempre traz roif-
tura Do fel infopportavel da amargura. Dette val
le de pranto vaó deleite, Annunciador funeftoda
trifteza. Do lifonjeiro mundo doce engaño. Piro»
la amarga em ouro disfarqada. Fid. Alegría.
Continencia. Temperanqa, abftinencia , fobrie-
dade , moderaqaó ; Ou Caftidade , modeftia. =
Parca, follicita, cuidadofa, prudente , moderada,
mortificada, fobria ^jftinentc, temperada , fin-
guiar, notavel , extraordinaria , rara , diltinéta ,
infigne , retread a , modefta, pura , caita , púdica,
exemplar , admiravel , portentofa , maravilhofa ,
prodigiofa. = Das paixôes rebelladas duro freio.
De brutos appetites domadora. Virtude que na
profpera fortuna Com prompta forqa , com def-
vélo íummo Da foberba altivez abate o fumo.
(Séneca reprefentou a Continencia na figura de
huma Matrona de amavel femblante, fimplei'men-
te vellida , cingida de hum apertado cinto , allu-
fivo ao freio das paixôes , e acariciando no feyo
a hum arminho , que, fegundo o mefmo Füofofo,
he claro fymbolo da Continencia , naó fó porque
fe deixa matar , por паб macular a fuá candura »
. mas porque come pouco , e huma fó vez ao
**0 . . . -, . «
Con»
CON 1 79
CoNTRARiEDADE. Oppoficaó , contrapo (i qaô ,
con trad i cao , cmulaqaö , competencia : Ou Anti
pathie , contenda. = Forte, grave , grande , vi
ra, irreconciliavel ^ indelevel, amiga , emula, an-
tipathíca , competidora , cega , furiofa , infana ,
louca, inimiga, extraordinaria, extrema, impla-
. ' cavel , inextinéta , eterna , perpetua , continua ,
imerminavel. (Pierio a reprefcnta na figura de
huma mulher feia, com os cabellos foltos , с en
redados , veítida metade de negro , metade de
branco, e na maó direita hum vafo de fogo , с
na efqucrda outro de agoa , entornando alguma
no chao. Junto della duas rodas , huma contra-
peíU à outra , de maneira que tocando-fe fazem
contrarios gyros.)
Contumacia, ObftinaçaS , tenacidade , pertina
cia , rebeldía : Ou Teima, porfía. = Soberba, al
tiva , orgulhofa , arrogante , prefumida , cega ,
infana, louca , indómita , indomavel , porfiada,
• "feimofa , rebelde , pertinaz , tenaz, ob (tinada , nef-
cia , ignorante , fatua , cflolida , torpe , odiofa ,
fa (lidióla , intraétavel. ( Nos relevos amigos fe
reprelenta na figura de huma mulher de afpero
afpcóto, veltido negro, todo enleado de era, com
as máos firmes debaixo dos braqos , e ademada
em huma grande baze de pedra quadrada. Pierio
lhe accrefeenta a cabeqa cercada de denfa nevoa ,
com orelhas afininas.)
Contumelia. Injuria , affronta. = Grave , ini-
qu», maligna, calumnióte, nefanda , cruel , bar-
" k liara, atroz, horrenda, horrorofa , hórrida , hor-
-' 'tivcl y deteftavel , execranda , abominavel , impia ,
- deshumana , infolente, infofrivel , injufta , petu
lante, publica, notoria , manifefta , patente, tor-
• pe, ruftica, infame, vil, plebca. rid. AFtfeôK-
-"'ta. (Os amigos faziaG fenGvel efle vicio , repre-
femando huma mulher de afpeóto turbado , e ter-
"c, • Z ü nvcl,
iSo COR
rivel , olhos infl arrimados , e veftido vermelhor
Lanqava fóra da boca huma grande lingua ferpen-
tina, envolta em efcuma; na maó tinha hum ma-
qo de efpinhos , с debaixo dos pés huma balan
ça-)
Cor. Branca, nivea ,la¿tea , argéntea , nevada »Can
dida , rubicunda ,• purpurea , nacarada , roíada ,
acceza , fanguinea, encarnada , vermelha , áurea ,
loura , brilhance , fcintillante , radiante , coruf-
cante, lucida, luminofa, luzente , fulgente , re
fulgente ; verde , glauca, marinha ; azul, cerúlea^
negra , fufca , atra , tenebrofa , efcura , luótuofa ,
opaca ; roxa , violácea ; mudavel , cambiante ,
mida , varia , diverfa ; trifte , funefta , pallida ,
exangüe, lánguida} alegre, felt i va ; modeíta , de
cente , honefta , viva , branda , grata , jucunda ,
: fuave , ngradavel , natural , nativa , artificial , (î m -
, pies, compofta} bella , formofa ¿ce. = Modifi
cada luz, paito dos olhos , E alma que os obje
ctas vivifica. Da fabia Natureza vario adorno ,
Com que matiza a gala do Univerfo. (Chag.)
Coraçaô. Peito,alma. = Brando, benigno, ter-
II no, compaftivo, compadecido, piedofo, enterne
cido, mifericordiofo , caritativo , anhelante, ar
dente , accezo , abrazado , férvido , furiofo , mag-
>. nanimo, valerofo, intrépido , impávido , alenta
do , generofo , illuftre , heroico , inclyto , esforza
do, guerreiro, bcllicofo } avaro , ávido , avaren-
. tQ, ambiciofo , cubiqofo , pérfido, traidor , frau
dulento, dolofo, ferina, cruel , bárbaro , atroz ,
deshumano , impio , duro , tiranno , foberbo , tú
mido, altivo, arrogante, iniquo , malvado , ma
ligno , fraco, frouxo, pufillanime , covarde, fe-
miml, torpe , vil , infame, indigno. = Do efpi-
rito vital fonte perenne. Do fangue receptáculo
pafmofo. Officiru da vida fempre em moto, Cu -
jo defeanço he fó a dura morte, ü'alma particu
lar y
COR. Iii
îar,enobreaflcnto. Immenfo abyfmo, pelago pro
fundo De torpes vicios, de inclytas virtudes. De
. penfamentos mil ardente fragoa. Do Microcofmo
Principe abfoluto , Que de outros coraçôes ío
quer tributo.
Coral. Purpureo , vcrmclbo , rubro , rubicun-
do, nacarado, ramifico., ramofo ,.marinho , un-
dofo, equorco , fol i do , lizo ,. duro : O» Molle ,
brando, ttnro ( porque affim he dentro do mar.)
= Do campo undofo a rubicunda planta. •
Corbeiro. Tenro , tímido , pavido , cobarde,
brando, lanígero, balante. = Do lafeivo carnei-
ro o tenro filho. Do lanígero gado o tenro feto ,
Que inda aerva viqofa naó conhece. (Lufit.Tranf-
.fonm.y . . ■• ."_:.* ■.. •. '.'i *
Córe'a. Danqa, baile. = Alegre, feftiva^ ligeira,
agil, leve, grata, engraqada, graciofa, jucunda,
deftra, engenhofa , ordenada , regular , acorde ,
branda, fu ave, arrebatada , rápida , fáltame , fe-
sninil, artificiofa, numerofa, harmonica , acorde,'
Ja feiva , luxuriante, impúdica * immodefta , attra-
ftiva , encantadora. = De donzellas gemís coro
{altante Com arte delicada os pés movía , E nos
geftos graciofos defafk Dos paitares o harmóni
co defeante. Vid. Bailar, e Baile. , "
Cornu.copia. Liberal , generofa , munífica , abun
dante, preciofa, prodiga, áurea , benigna , rica ,
opulenta, inexhauita, fértil, fecunda, profpera,
--'üulta. — O fceptro generofo de Amalthea , A
quem a terra paga ampios tributos De frefeas fio-
Tes , fazonados frutos. Da cornígera Ama , que cria-
■;m Ao tenro Jove, prodigo thefouro , Que a be
nigna Amalthea ao mundo efpalha. (Bacell.) Vid.
AmVNDANCIA.
Coro. Harmónico, acorde , afinado, ernfono, do
ce , grato , fuave , jucundo , harmoniofo , m#ifi-
/co, aiegre , feftivo ,attraâivo ,fonoro, canoro. =
,•■ Hax
i82 COR
Harmonica uniaô de doces vozes , Que Габ das
almas filtro poderofo , Pois comfegredo occülto ,
e portcntofo Até fabe domar patos ferozes. Vid.
Canto. • ■
Coro Trágico. Théâtral , trifte , funetto ,
lugubre, fúnebre, luctuofo, lamentavel , laitimo-
áo , lacrimofo , grave , au itero , fevero , ía-
bio, prudente, exemplar, inüructivo, moral. =
Sabio officie théâtral, que os bons protege, Ami-
zades fomenta, irados rege; Dos impros abomina
as tyrannias, Da juftiqa propoem o jufto medo ,
r Celebra a doce paz, lóuva o legredo , Dos con
vites as parcas iguarias , E roga ao Ceo , que a
forte em toda a parte Na6 defampare os bons ,
dos máos fe aparte. (Horac.) -
Сокол. Diadema. = Regia, Real, Augufta, So
berana, preciofa, nitida, lucida, rutilante , fein-
tillante, luminofa, refulgente, radiante , áurea ,
venerada, -refpeitada, poderofa , il lu ft re, heroica.
= De cabeça real preciofo adorno , E das Dei
dades alto diftin&ivo. Croa a Juno a videira , a
marta a Venus , O eboupo a Alcidcs , o hureiro a
Apollo, O eipreße a Plutaó , ao pay dos üeofes
• hi&tearoalbo, e à máy o 'alto pittbeiro.
CoROA. Grinalda , Capdlla. = Verde , florí-
- • <Ja, viqofa , viftofa, cheirofa , fragranté , oáoro-
fa, odorifeta, matizada, feftiva , lúa ve , amena ,
jucunda, alegre, grata. = Viqofo ornato das fil-
veftres Ninfas. Da alegría, e prazer ftorîdo ador-
- otfto. De frefeas flores circulo tecidó,: Da Deofi
■ dos jardins grato diadema.
•->«> CoROA de Merecimento. Infigne , illu ftre,
heroica, famofa , memoravel , celebre , eterna ,
fempiterna, perpetua , immortal , immarceflívcl ,
• -devida , merecida , digna , honrofa, decorofa , glo-
-tt -rióla, vïûoriofa, triunfante, altiva-, foberba, ar
rogante, vaidofa. — Do militar valor altivo ador-
no»
COR igj
• jw. Dos heroes immomes premio devido. Efti-
rnulo feliz de illuüres feitos. Da gloria militar
. vaidofo ornato. , . i,
Coroas de Guerra. Triunfal, obfidional ,
, cívica, mural , caftrenfe , naval, oval , с oleagi-
nea. ( A triunfal era de louro, ou de ouro j a obfi
dional de grama ; a cívica de carvalfao , ou azinhei-
roH mural de ouro * a caßrevft tambem de ouro
com infignias dos vallos , ou eftacadas rompidas
ao iniraigo-, a naval igualmente de ouro, guarne
cida de efporôes de náos } a oval de murta > e a
oleagieea de oliveira , que fó fe dava ao que fem
, Ce achar em batalhas , confeguia por obfequio a
gloria do triunfo.)
Corpo. Bello , formofo , gentil , airofo , delica-
.do, proporcionado, forte, fa6 , róbuílo, duro ,
milico, membrudo, groffo , pingue, alto , agi
gantado, magro, tenro, debil , tenue, delicado ,
naco, fragil, caduco , fordido , efqualido , im
mundo, pútrido , feio,, torpe , medonho , horri
do, horrorofo , horrivel , horrendo , vclho , de
crepito , rugofo, trémulo , vacillante , encaneci
do, enfermo, achacofo, m orbofo , lánguido , le
lo, mortal. = Dos varios membros a corpórea
mole. Compaginados membros n'um comporto.
Da fabia eterna Maó obra pafmofa. Breve mun
do, que o grande mundo encerra. Mortal cinza
animada, pó vivente , Organifado barro , clauf-
. tro immundo , De enfermedades mil feyo fecun-
. do. D'alraa dura prizaó , carga molerla , A que
fó dura morte alivio pre fia.
Correcçaô. ReprehcnfaÖ , admoeftacaö , avifo ,
emenda. = Doce, fuave, terna, benigna, bran
da, amoroía, affavel, paterna, util, proveitofa ,
affeéhiofa, candida, fincera, 2elofa, lecrcta, oc
culta, afpera, rigorofa, pezada , dura , acerba ,
afperrima, intempcAiva» importuna, cpportuna,
i*4 COR
fabia, prudente, judiciofa, nefeia , infana , incau
ta, imprudence, vá, inutil, ardente , irada , fu-
riofa, colérica, delmedida , excefliva, extraordi
naria, infolita, merecida, digna, devida , jufta ,
indigna, injufta, iniqua, deimerecida , indevida ,
apaixonada, temeraria, altiva, foberba, arrogan
te. = De amiz3de fiel prova evidente. De do-
ccis coraqóes forte caftigo. Medicina fatal de ab-
íinthio acerbo, Se he dada por hum animo fober-
bo. Demonftraqaó zelofa, porém dura , Se a naô
tempera candida doqura. Remedio falurifero que
evita Enorme vicio, alta virtude incita. Fel que
logo em doqura fe convene , Se quem о bebe ,
no feu bem ad verte. (Balthaf. Ettaç.)
Cúrrente. Torrente , rio , levada , cheia , endien
te. = Grofla , túmida , efpumofa , arrebatada ,
precipitada, furiofa , eaudalofa , defpenhada , im-
petuofa, furibunda, eftrondofa, ruidofa , fuffur-
rante, murmurante , rápida , veloz , ligeira , fo
berba, arrogante, agitada , embravecida , erran
te, vagabunda, crystallina, pura, clara , limpa ,
argentada, fria, frigida, nevada, gelada, gélida,
pobre, mifera, lenta, entorpecida , manía , fere-
na, tranquilla, ociofa, doce, fuave , amena, ju-
cunda, benigna, fordida, lodofa , immunda , ef-
qualida , limofa , turva, túrbida, verde , cerúlea,
undofa. =s De grofias aguas rápida affluencia. De
defpenhadas ondas veloz curfo. Caudalofa torren
te, que os limites Da larga marge excede, ea
terra inunda , Ambiciofa levando na carreira De
Ceres toda a vafta femenecira, = Qual improvi-
fa, rápida torrente, Defpedida dos montes fupe-
riores Aliaga o valle , arranca o tronco ingente ,
Leva o gado , as choupanas , os paftores, E dei-
xa pelos campos mil eftragos , Tornando os cam
pos em ociofos lagos. Vid. Río.
Corrupçaô. Contaminaqaô , infecqaô , ¡inmundi
cia.
GOR 185
cía, fordicia, contagio, peile: Ou Corruptella ,
abufo. = Maligna , mortal, mortifera , damno-
fa , perniciofa , pútrida , pellilente , peftifera , con-
tagiofa , efquahda , fordida , immunda , torpe ,
afcarofa , fétida.
Cqrrupto. Contaminado, inficionado, contagio-
fo, cmpeftado , pútrido : Ou Depravado, vicia
do, adulterado, malignado, damnado &c.
Corte. Metropole. = Populofa, valla , grande ,
ampia, magnifica, fumptuofa , grandiofa , rica ,
opulenta, prodiga, fallo fa , pompofa , foberba ,
nobre, illuílre, infigne, antiga , forte, poderofa.
= De felices engenhos Máy fecunda. Da regia
Monarquía alta cabeqa. Do Throno dominante au
gurio aflento. De riquezas immenfas alto Empo
rio. Theatro de pompólos edificios. De generofa
gente illuílre berco. De aflinalados filhos Máy
vaidofa. Labirinto fatal , fcena opportune Das ma
yores mudancas da fortuna.
Corte. Paqo, Palacio. = Regia, real , au -
güila, foberana, adorada, incenfada, appetecida,
incordiante, varia, mudavel,, inílavel , lifongei-
ra, aduladora, vaidofa, deliciofa , deleitóla , en
cantadora, attractive, temida , arrifeada , formida-
vel , perigofa, ait uta, perfpicaz, fementida , en
gañadora, famofa, efplendida, apparatofa , excel«
la, fublimc. (Para outros epithetos Vid. Corte
fupra.) = Das riquezas da forte vaó thefouro ,
Pnz.au de eferavos em cadeas deouro. He depor
to fatal praya enganofa , Pois que a mefma bo-
nanca he perigofa. De fortuna , e defgraqa mar
profundo, Em que huns ao porto va6, outros ao
fundo. Novo Euripo , que faz a hum mefmo inf
lante Revoluqaö de enchente, e de vazante. Cry-
fol cm que as virtudes fe refinaö. De Sabios cor-
tezáos nobre paleftra, Em que a mente fubtil fe
faz mais dell ra. Pedra Lydia, que os toques examina
lom. 1. Aa Da
iS<? COR
Da prudencia, do engenho , e da döutrina.
Cortejo. Acompanhamento , aíTi Itencta , corte. =
Obfequiofo, politico, urbano, candido, fincero,
adulador, lif m^eiro , vaidofo , julio, devido , me
recido, digno, foberbo , pompofo , apparatofo ,
magnífico , luzido, nobre , diftinóto , novo , fin-
guiar, raro, infulito, fumptuofo, cultofo , rico ,
grave, numerofo, infinito, immenfo , decorofo ,
viltofo, illu It re.
Cortezaó. Palaciano , Aulico. = Grave, fabio,
prudente , politico , aft uto , fagaz , perfpicaz , agu-
go, judiciofo, cauto, previfto, prevenido , def-
tro, diligente, defvelado, follicito, adulador, li-
fongeiro, prazenteiro , culto, polido , officiofo ,
nohre, illuftre, diftinfto , honrado, activo, iclo-
fo. Vid. Palaciano.
Cortezaó. Cortez, urbano, civil, obfequio-
fo , benigno, affavel, officiofo , çommunicavel.
= De rifonho Temblante, e doce trato. De affa-
veis termos , de adito benigno. Rigurofo cultor
das leys ui bañas, Que faÖ dos coraqóes doces ty-
rannas. (Duart. Ribeir.)
Coruja. Nocturna, tenebrofa , gárrula , fin i ft ra ,
fatal, funefta, trifte, fúnebre, lugubre , fatídi
ca , torpe , Palladia. = Ave à douta Minerva con-
fagrada , Ñas trevas perfpicaz , ñas luzes cega.
Precurfora de mal no ingrato canto. Dos Apolli-
neos rayos inimiga, E fó da luz de Cinthia cara
amiga. (Bern. Ferr.)
Corvo. Negro, gárrulo, crocitante, devorador ,
voraz, rapiñante, famélico , ávido , faminto, car
nívoro, feroz, finiftro, fatal , fatídico , funefto ,
lugubre , fúnebre, infauflo, trifte , torpe, obfee-
no, fordido, immundo, idozo, Deifico, Febêo ,
Apollineo. = Ave loquaz , ao Déos do Pindó
aceita, Porque lhc defeobrio (bem que em feu,
daño) De Coronis , e Emón o affefto infano. Ave
COR. 187
tetra que pérde a amiga alvura , Porque a C010-
nis manifefta impura. Ave, que as pennas dc cor
negra pinta , De efqualidos cadáveres faminta.
(VioJL do Ceo.)
Corybantes. Ideos , Berecinthios , Cybellios ,
. ululantes, claraorofos, eitrondofos , furibundos ,
infanos , bucos , furiofos , inquietos , fallantes ,
agitados , leves , ligeiros , rápidos , velozes.
De Cybelles armígeros miniítros , De improvifo
furor arrebatados Com terríficos ions davaÖ mil
brados.
Cossario. Pirata. = Marítimo , undívago, folli-
cito, diligente, defvelado, veloz, rápido , ligei-
ro, cruel, impio, duro, bárbaro, tyranno, inex-
oravel, ávido, avaro, avarento , ambiciólo , cu-
biçofo, inquieto, peíquizador, inveftigador, ob-
fervador , dolofo, infidiofo , fraudulento , femen
tido, fimulado , enganofo , engañador , iniquo ,
inimigo , malvado , Fatal , funefto , infaciavel , fa
mélico, faminto , faeaz , aftuto. = Avarento la-
draó do Reino undofo. Infaciavel pirata, que cru
zando Com veloz quilha , cora valor nefando , O
vallo mar, fegura na de II reza Do tímido baixel
a rica preza.
Costume. Ufo , eftylo. = Antigo , inveterado ,
immemorial, vetulio, poderofo , novo , recente ,
moderno, bárbaro, tyranno, impio, cruel, duro,
ruftico, bruto, util, proveitofo, damnofo , per-
niciofo, violento, bom, louvavel, judo, decen
te, polido, culto, urbano, decorofo, nobre, máo,
vituperavel, iniquo, injurio , indigno , cenfura-
vel, abominavel, odiofo, execrando, dctcllavel ,
peffimo, introduzido, eltabclecido , radicado, vi
vo, exiftente, dominante, reinante, corrente. =
Dos povos viva ley, que pervalccè, E de Aftrea
• ao poder nao obedece. Tyranno que fomenta dc-
fatinos. (Bernard. Fe rreir.)
ь Aa ii Со-
1 8 8 COT
Cothurno. Grave , mageftofo , alto , fublinte ,
altifono , heroico , foberbo , altivo , antigo , fatal,
trágico , funefto , terrifico , funèbre , lugubre ,
Efchylêo, Sophoclêo, Lydio, Attico,puipureo,
rico , preciólo , théâtral , feenico. = Da lugubre
tragedia grave ornato , Que faz foberbo о feeni
co apparato.
Crepúsculo Vespertino. Nocturno, trifte, ef-
curo , opaco, occidental, negro , pallido , rubi
cundo, purpureo , dubio , ambiguo , lánguido ,
fúnebre, lugubre, lu£tuofo , faudofo. = Lugu
bre precurfor da trifte noite. Do moribundo Sol
trifte preludio. Confins efeuros da vifinha noite.
Defpedida do Sol , da noite entrada. Da dubia
noite acelerados paflos. Pallida luz ambigua, que
- annuncia Da noite a oppofiçaô ao claro dia. (Ba-
cell.)
Crepúsculo Matutino. Claro, nitido, lu
cido , luzente , alto , alegre , rifonho , louro , ro-
fado , áureo , dourado, doce, grato ,jucundo , ru
bro , purpureo , rubicundo. = Alegre luz pri-
meira,que annuncia Brilhantenafcimento aonovo
dia , E da noite rafgando o negro manco Defva-
nece da terra o horror, e efpanto. Luz que bor
dando os louros horifontes , De refplandores ba-
nha os altos montes. Vid. Aurora , Alva , e
Madrugada. ( Os antigos Poetas reprefentavaö
efte Crepufculo na figura de hum mancebo mí ,
e com azas cinzentas , cm acqaó de voar para o
alto, levando em huma maó huma tocha aceza ,
e na outra hum vazo , do qual cahiao na terra
iniudas gotas de agua. Sobre a cabeqa trazia huma
formofa eftrella, e o acompanhava hum bando de
andorinhas. Ao Crepufculo da tarde figuravaó na
imagem de hum menino igualmente alado, de cor
negra, rodeado de morcegos , e corujas, e defpe-
dindo acelerado vôo de cima para baixoporhum
CRE i*?
ar fúnebre , e efcurecido. Tambem Ihe punhaö
fobrc a cabeqa huma grande, e luzidiflima eitrel-
la.)
Cresso. Rico, opulento, feliz, afortunado , dito-
ib, altivo, foberbo, vaidofo , celebre, memora-
veí, famofo , celebérrimo , poderofo. = O Ly
die Rey , mimofo da fortuna , Que inexhauítos
thefouros ajuntara.
Creusa. Frigia, Dardania, Troyana , bella , for-
mofa , carta, púdica, honefta , profuga, errante,
vagabunda, fugitiva , infeliz , defterrada. = Do
magnánimo Eneas calta efpofa , Que por filha
adoptou Venus formofa. De Priamo infeliz a filha
errante, Do Frigio Capitaó conforte amante.
Crime. Delicto , culpa , peccado , maldade , iniqui-
dade. = Atroz , impio, horrido , nefando, hor
rendo, iniquo, horrorofo, torpe, horrivel , enor
me, pérfido, inaudito, raro, novo, lingular, in-
excufavel , doloío , bárbaro , cruel , tyranno , gra
ve , facrilego , leve , tenue , fecrcto , oceulto , pu
blico, patente, manifefto, notorio, fabido , ver
dadero , provado, falfo , imputado , fatal , mor
tífero, capital, nefando, deteftavel, abominavel,
execrando. = Atroz atrevimento de alma impía.
Torpe mancha que huma alma contamina , E fó
no fangue reo fe purifica. Efcandalofa acqaó de al
ma malvada , Que provoca de Aítrea a prompta
efpada. Vid. os Synonimos.
Criminoso. Reo, culpado , delinquente , malfei-
• tor, facinorofo. = Malvado, perverfo , defenfrea-
do, formidavel , celebre, afíínalado , famofo, no-
tavel, perniciofo , cruento, fanguinolento , trai
dor , audaz , atrevido , oufado , indómito , indo-
nvavel, depravado , infeliz , miíero , miferrimo ,
dcfgraqado , miferavel , difloluto, licenciofo , ef-
- candalofo , odiofo. ( Para outros epithetos Fid.
Crime.) = De Themis indignada ojiólo obje-
, ' . сЪ ,
i?q CRI
¿lo , Que orienta o crime atroz no torpe аГрейо^
Alma truel, cbs Furias agitada, Em pe tti teros vi
cios enlodada : Coraqaó era maldades difloluto ,
Do corpo popular membro corruto.
Cristal. Vidro. = Puro, candido , niveo , diá
fano, translúcido, tranfparente , nítido , lucido ,
luminofo, luzentc, brilhantc , claro , fcintillan-
te, radiante , fragil , caduco, périgofo.
Critica. Centura. = Prudente, fabia, judiciofa,
inítru&iva, erudita, douta , profunda, íublime ,
perlpicaz, aguda, engenhofa , íollicita , diligen
te, inveftigadora , indagadora, efpeculadora , ex
cesiva , demafiada , defmedida , cfquadrinhada , fo-
lida, fútil, leve, afpera, afpcrrima , aultera , fe-
vera , acerba , rígida , rigorofa , inexoravel , infle*
xivel, implacavel, iniqua, injuria, maligna, mor
daz, canina, fatyrica, zoila , venenofa , picante,
infolente, petulante, vil, infame, indigna , nef-
cia, ignorante, fatua, infana, louca, prefumida,
vá, indifereta, ridicula, candida, fincera, benig
na, doce, grata, fuave, modeíta, innocente, ci
vil , urbana , moderada , defapaixonada , recia ,
jufta, exemplar, difereta , util , fruétuofa , pro-
veitofa, audaz, oufada , atrevida, orgulhofa , al
tiva , foberba , arrogante , defprczadora , tenaz ,
formidavel.
Critico. Cenfurador, cenfor. (Para os epithetos
Fid. Critica. ) = De Ariftarco inftruido ñas
doutrinas. De Zoilo fautor apaixonado. Das obras
de Minerva alto contrarie , Que à Lydia pedra
da verdade pura O feu judo quilate, e preco apu
ra. Das feiencias no pelago profundo , Deftro pi"
loto, que aflinala o porto , E os baixíos fataesdo
vafto fundo. (Babia)
Cruel. Bárbaro , deshumano , impio , tyranno ,
atroz , feroz , ferino , inexoravel , implacavel , in-
flexivel, fanguinario, fanguinofo, fanguinolento,
, j ciu,
CRU ipi
ctû, fero, iñclemcnte, fevo, bruto', inhumano.
= De fangue coraqaó infaciavel , Mais do que
hircana fera inexoravtl. De Phalaris atroz retra
to vivo, Das Furias infernaes parió abortive Da
numana geraqao monftro horrorofo , A cuja viíta
Nero f y piedofo. Vid. Bárbaro.
Crueldade. Crueza, ferocidade, atrocidade, fe-
reza, impiedade, barbaridade , tyrannia , dtshu-
manidade, inhumanidade, fevicia, hodilidade. =
Inclemente, acerba , afpera , afperrima , nova,
lingular, inaudita, rara, furiofa , cega , precipi
tada, impetuofa, violenta, embravecida , furibun
da, cruenta, férrea, dura , ávida , infaciavel , fa-
minta, fcquiofa, defenfreada, indómita, indoma-
vel , difloluta , execranda , odiofa , abominavel ,
nefanda , formidavel , hórrida , efpantofa , horren
da, vil, infame, horrorofa , horrivel. (Para ou-
tros epithetos Vid. Cruel.) = Do humano co-
racaó dureza extrema. Da Natureza pérfida inimi-
ga, Que nem a pranto , e rogos fe mitiga* Devo-
rador abifmo , que abforvera A geraqaó humana ,
fe podera. (Para fe fazer fenfivel efte vicio, fe fi
gurará huma mulher de efpantofo afpefto , com
os olhos inflammados , e a boca efpumantc. Vef-
tirá de vcrmelhoj com ambas as máos defpedeca-
rá a huma tenra crianca , e terá fobre a defgrc-
nhada cabeqa hum rouxinol, allufivo à fabula de
Progne, e Filomena , fymbolo da mayor cruelda
de.) Vid. Sevicia.
Cruz. Santa, facrofanta , facra , fagrada , venera-
vel, venerada, adorada, adoravel , cruenta , fan-
guinofa , fanguinolenta , redemptora , piedofa ,
compafliva , benigna , Chriftifera , falutifera , pre-
ciofa, triunfante, triunfadora, viftoriofa, grave,
pesada , penofa , afpera , dura , acerba , arbórea ,
nodofa. = Do Redemptorcelefteaugulto throno..
Do Mundo refgatado immenfo preqo. Adorado
Ma
19* CUB
madeíro , Arvorèamavel , Do Abifmo ao negro im
perio formidavcl. Sacro Tronco, trofeo , fanguí no-
lento, Da redempçaô morral alto inltrumento , A
cuja viíta fogem tempettades , Ellremccem tàr-
■ tareas poteftades. Sacro Lenho, piedofo , invi&o,
e forte, Triunfador fatal da cruel morte , Antes
infame, torpe, abominavel, Agora nobre , illuf-
tre, veneravcl} Antes de morte atroz vil appara-
"to, Agora dos diademas nobre ornato. Eftandar-
' te triunfante que aííegura A' progenie de Adaó
gloria futura. Altar fe antes funelto, agora fauf-
to, Em que o mefmo Déos foy alto holocauíto.
Cedro vital , madeiro venturofo , Tálamo do ce-
lefte amante Efpqfo. Monumento immortal , tri
unfo eterno Contra o poder do debellado inferno.
Efcada fanguinofa que aíTcgura Feliz fubida à cf-
trellada altura. Arvore da qual pende o doce fru
to, Antidoto cele ft e , e correctivo Do fatal po
mo do dragaó aíluto , Que fez o mundo ao feu
poder cativo. Sacroíanto patíbulo adorado, Thea-
tro de finezas extremofas , Pyra abrazada em cham-
mas amorofas, Que o Cordeiro ateou facrificadb.
Do etherco Capitaó trofeo gloriofo , Acollador
do reino tcnebrofo. Lenho que transformado em
fiel balança Dos cativos mortaes peza a efperan-
qa. Leito do ethereo Efpofoafflicto , e forte, Em
que o defeanqo he pena , o fomno he morte. No
meyo do univerfo tronco erecto , Da refgatada
terra amante objecto. = Arvoroufe no altar afa-
croíanta Ara, em que Déos foy victima clemen
te } Em proftraçaô profunda adora, e canta Hym-
nos folemnes a devota gente. De thuribulos mil
já fe levanta Do puro incenfo o fumo recenden-
te, E o concurfo por victima offerece O coraqaó,
que pió fe enternece.
Cubiça. Avareza , ambiqaó. = Infaciavel , hidró
pica , faminta, invejofa, ávida, inquieta , cega ,
. . mi
С U I ж 5> з
tnifera, vigilante, í'ollicita , iniqua , torpe , vil ,
infame, fordida, nefanda, execranda, dctcflavcl ,
deíenfreada , violenta , vehemente , grande , def-
velada, indómita, viciofa, extremóla, exceflíva,
extrema, ardente, ambicióla, ávida , avara, ava-
renta. = Hidrópico dezejo de riquezas. Iní'a-
ciavel fede de fortuna. Ambiçao exceflíva , avara
fome Dos bens que diftribuc a cega Deofa, Tra
ça que o coraqao mortal confome. = Vi a infa
me cubiqa que avarenta Ao ouro iniquo adoraqaó
rendía, A boca aberra tinhaao arque venta, Nun
ca faciando a torpe hydropezia. O peito era ou-
tro Euripo na tormenta, O ventre eítranha mole
parecía, A vifta era taó viva,e tao ligeira, Que
a do lince moftrava fer cegueira. = Ah cubic,a
mal nafeida, Pede primeira do mumlo, Que nun
ca tivcfte fundo , Nem largueza , ncm medida.
Porta que fe abrió no centro Para perdicaó da
terra, Labyrinto onde quem erra , Nao fabe fa
llir de dentro. Tu defeobriíte os fegredos , Que
o Sol eícondera ao mundo Ñas agoas do mar pro
fundo, Ñas entranhas dos penedos. Rompcílc os
muros da terra , Que o mar temerofo enfreaó , E
tudo o que os Ceos rodeaö, Défte a fogo , a fan-
gue, a guerra. Quem te fegue, nao fe entende,
Quem te ama , feu mal procura , Nenhuma cou-
fa he fegura , Quando por ti fe défende. (Lob.
Eclog. 5.) ( Qs amigos a reprefentavaó mulher de
afpe£to anhelante, e ardente, vertida de cor ver
de, e com os olhos fitos em diverfas preciofida-
des, com a maó direita afagava hum lobo famin-
to, e com a efquerda apontava para o ventre hy-
dropico.) PJd. AVAREZA.
Cuidado. Affticqaö, anguftia, pena, fentimento,
trifteza, magoa, ancia. = Grande , grave , fol-
Jicito, diligente, vigilante, dtfvelado , extremo-
fo , exceffivo, extremo, fino, amorofo,affcóhio-
Гот. I. Bb fo,
194 CUL
fo, amante, faudofo, anciofo, pcnofo , anguftia-
do, affli&o , trifte , melancólico, profundo, fu-
nefto, funèbre, luctuofo, lugubre, cruel , duro,
tyranno , bárbaro , atormentador , pcrfeguidor ,
confumidor, continuo , inceffante , perenne , af-
pero , acerbo , fatal, mortífero , molcfto , amar
go , inquieto, lumulcuofo, importuno, ingrato ,
túrbido, fecreto, tácito, oceulto , vacilante, am
biguo, duvidofo, incerto, leve , ligeiro , tenue ,
vaö. = Penfamentos crueis , d'alma verdugo?.
Dura efperanqaincertado futuro. Tormento acer
bo de anhelante peito , Inimigo fatal dodocefom-
no. De alma amorofa fufFocado fogo , Que de ef-
peranqas faifas fe alimenta , E fó acha no pranto
hum defafogo, Que ardor mais exceffivo lhe accref-
centa. (Bacell.)
Culto. Vencraqaó , adoraqaÖ , rcfpeito , reveren
cia , proftraqaó , honra , acatamento , obfequio ,
latría , dulia. = Reverente , refpeitofo , honro-
ib , obfequiofo, humilde, candido, fincero, fiel,
intimo, cordeal , fervorofo, affe&uofo, amorofo,
devoto, extremofo, exceffivo, pió, piedofo, in
terno, externo, jufto, devido, merecido-, digno,
árdente, abrazado, continuo, perpetuo, eterno,
perdüravel, perenne, fempiterno , conftante, in«
alteravel, inextinto, amigo, immemorial, pu
blico, folemne , feftivo, alegre, pompólo, fump-
tuofo, magnifico , oceulto , fecreto. Vid. Aca
tamento , e Adoraça6.
Cupido. Alado , aligero , cegó , vendado , armado,
armígero, bello, formofo , brando , iuave , infi-
diofo, dolofo, fraudulento, pérfido , traidor, per
juro, audaz , atrevido, temerario , oufado , alti
vo, íoberbo, arrogante, orgulhofo, ufano rvai-
ilofo, poderofo, tyranno, atroz, duro, feroz, bár
baro, impio, crtiel, férvido, ardente, inflamma-
do , abrazado , accezo , infaao , louco , furiofo, fu
ribundo ,
CUP i95
libando, enfurecido, iracundo, violento , impe-
. .tuoíb , precipitado , impuro , lafeivo , torpe , obf-
ceno, impúdico, indómito, indócil, inftavel", va
rio, inconftante , mudavel, ingrato , fingido , fí-
rouíado, fementido, aleivofo, follicito , defvela*
do, vigilante, attento, agil , prompto , aftuto ,
fagaz , induttriofo, facundo, engenhofo. = O ce
gó Déos , que a terra , e Ceos commove , Filho
íagaz de Citberea, e Jove. O cegó Déos , de co-
raçôes tyranno, Que até no mcímo Olympo im
pera ufano. DePaphos a vendada Divindade , Que
invencivel triunfa em toda a idade. Da Cypria
Deofa o filho atroz que impera No negro Aver
no, na eltrellada Esfera. O Idalio armado Déos
de ferro agudo , Contra o qual nada val elmo ,
ou efeudo. = Muitos deftes meninos voadores
Hia6 em varias obras trabalhando , Huns amola-
vaö ferros paífadores , Outros afleas de ferro adel-
gaqando. Ñas fragoas immortaes onde forjavaó
Para as fettas as pontas penetrantes , Por lenha
coracöes ardendo eftavao , Vivas entranhas inda
Îalpitantes : As aguas onde os ferros temperavaó,
agrimas Ía6 de miferos amantes, A viva flamma,
o nunca morto lume Dezejo he fó que queima , e
nao confume. (Lußad.p.) — Ah cegó Numen,
mais atroz que Cloto, Que peito armado de dia
mante duro , Que liberdade , que valor ignoto
He contra ti inexpugnavel muro ? Que fero Sci-
tha, que Arabe remoto , Do teu dardo cruel vi*
ve feguro ? Es como a morte , que a ninguem
perdoa, E com Vitorias mil o mundo atroa. (Sa
bido be, que os Poetas o reprefentaó na mtmofa
imagem de hum formofo menino , com os olhos
vendados , corpo nú , azas grandes , e de varias
cores nos hombros , arco , e aljdva a tiracollo , e
huma tocha ardente na maö direita : porém Pe
trarca accrefeentou o pollo fobre hum carro de
Bb ii fo*
ic)6 CUR
• fogo , tirado por quatro cavallos brancos. Outros
Poetas lhc pozcraó tigres , с femclhantes feras
indómitas, allufivas à extrema força com que o
amor doma tudo.) Vid. Amor.
Curso. Carreira. = Rápido, veloz, ligeiro , ar
rebatado , impetuofo , longo , dilatado , precipi
tado , aprcíTado , agil, canqado, fatigado , anhe
lante , dcfpedido , acelerado , defenfreado , cegó ,
furiofo, rapidiffimo , velociflirao , continuo, pe
renne, confiante, infàtigavel, incanqavel, alige
ro , pafmofo , admiravel , portentofo , maravilho-
íb, inaudito , incrivel , lingular , efpantofo , in-
vencivel. = Moviniento veloz , que o vôo imi
ta. Dos pés acelerada ligeireza. Do vento agilida-
de imitadora. Ligeireza que as aves defafia. (Ti
rado de Virgilio, e Ovidio.)
Cybelles. Frigia, Saturnia , fecunda, poderofa ,
turrigera, Berecinthia , antiga, vetufta , veneran
da , refpeitofa, = A turrigera efpofa de Satur
no. Dos Deofes immortaes a Máy fecunda. A Be-
rccynthia Máy dos altos Numes. = Quai a Máy
Berecynthia coroada De torres, e caítellos van-
gloriofa Com o parto dos Deofes , he levada Em
carroça com pompa alta, e famofa , Pelas Cida-
des Frigias abraqada Por cem netos de efiirpege-
nerofa. (Eneid. Psrtug.6.) (Os Poetas amigos a fi
guraran na imagem de huma provecta Matrona de
afpe£to grave , em hum carro tirado por dous
lcóes , e cordada de bum diadema de ouro forma
do cmrorno de pequeños caftellos , ou torres %
que por iíTo os latinos lhe davaó o epitheto de
ïurrita. Petrarca lhe accr.efcenr.ou de mais hura
ramo de pinheiro na maó direita , e chegado ao
peito , alludindo por efte modo ao extremofo
• amor , que efta Deofa tivera ao mancebo Atys ,
convertido depois cm pinheiro.) •
Cyclopes. Altos, agigantado*, vaftos , defmedi-
do$.
, СУР t97
dos, fortes , rorqofos , nervofos , duros , corpu
lentos, membrudos, monílruofos , enormes, feios,
torpes, fordi Jos , efqualidos , immundos, negros,
ferrugineos, hórridos , hirfutos , incultos , mili
cos, afperos, formidaveis, medonhos, horrendos,
terríficos, horriveis, pavorofos, horroroíos , hor
ríficos, efpantofos , horrifonos , mis , follicitos ,
labor iofos, caneados, fatigados, fuados, anhelan
tes, atrozes, crueis, ferozes, Vulcanios, Siculos,
Ethneos , Ígneos , ardentes , abrazados. = Os
férreos com panheiros de Vulcano, Que tern hum
olho fó na torpe fronte , Б a fragoa canqaó do Si
cario monte. Artifices do fogo fulminante, Com
que abraza o Univerfo o atroz Tonantç. = De
Vulcano na horrifona officina Os pezados mar-
tellos ranto foaö , Que ao eilender a mafia dia
mantina , Qs alternados golpes tudo atroaó $ Re
lu nibar fazem p$ vifinhos montes O mí Pirac-
mort, Steropes ^ 'e Bromes. = Já Brontes , e Pi-
raemon revolviaó Huma grande bigorna que dian
te AflintaG, e fobre tila fe extendiaó Laminas de
ouro fino , e de diamante -, As cavernas altiflimas
mugiAó Ao fom de hum golpe , e de outro pe
netrante, (Ulyjf. io.) — Vejo os robuftos filhos
de Neptuno , E da undofa Ámphitrite exercita-
rem Os braqos nús com impeto opportuno , E
o fero rayo a Jupiter forjarcm: A' contenda pre-
fiftem no trabalho , T¿ que obedeqa o ferro ao
duro malho ; Nunca defcanqaó , quanto mais anhe
la© , Com forqa nova tanto mais martellaó. ( Os
principaesforaó uesyBrofites^EßercptSye Pyracmon.)
Cyparisso. Febeo, A poli ¡neo , Silvano, ruítico ,
fiíveítre, bello, formofo. = O moqo quede Te-
kfofoy prole ,. E que- roubou por bello o amor
Ínfimo DeiApollo , e do cornígero Silvano. De
Ttlefo o formofq fi Iho agreííe, Que foy mudado
em lugubre су prelle. 't
Da-
tp3 DAD

Dadiva. OfFerta , dom , prefente , mimo ,


donative = Liberal, gencrofa , grandio-
fa, fumptuofa, preciofa , magnifica , cui
tóla, rica, lingular, rara, extraordinaria, digna,
decorofa, decente, fincera, candida , affe&uofa ,
amorofa, proporcionada, propria, jufta, devida,
voluntaria, obfequiofa, regia, real , cfplendida ,
humilde , tenue , leve , vil , pobre , avara , apa
renta, mefquinha, indigna, indecorofa , indecen-
vul ardilofa , fagaz , aftuta ,
aftuciola, infidiofa, traidora, fimulada » tentado
ra, vencedora, poderofa, forte , 'conquiftadoía ,
negociadora. = De animo nobre generofo effei-
to, Armas que rendem o mais forte peito. Pode-
rofo grilhaó que almas cativa. De gtnerófa ma5
arma invencivel. Do erario da Fortuna única chave.
Seguro arrimo , lingular valia , Que da forte benig
na aplana a via. De coraqóes magnete portentofa.
Dama. Nobiliffima, illuftre, efclarecida , excelfa,
nobre, diftiníta, bella, formofa, linda , gentil ,
pompóla, faltofa, airofa, florente , modefta , ho
rnilla, púdica, grave, foberba, altiva, arrogan
te , ornada , adornada , aderezada , rica , preciofa ,
fumptuofa, magnifica, amada, requeftada , ama-
vel, refpekofa, adorada, venerada, obfequiada ,
refpeitada , prendada , rara , Angular , difereta , vir*
tuoía, exemplar. r c¡- '
Damno. Detrimento, prejuizo, perda : Ou Ruina,
eftrago, deftroqo. = Grave, grande, fatal, ir-
remediavel, irreparavel, total , intoleraVel , rrif-
te, funefto, laftimofo, lamcntavel , molefto , *io-
lento,
DAN 199
lento, înimigo , Cubito , repentino , inopinado ,
improvifo , infperado , perniciofo , prejudicial ,
afperot acerbo, iniquo, injufto, extremo , dolo-
roíb, infoportavel , incvitavel , iníbffrivel , into-
Jeravel , inaudito, eftranho , incomparavcl , ulti
mo, univerfal, commum.
Danae. Encerrada , encarecrada , preza , efeondi-
da , occulta, bella, gentil, formofa , engañada ,
illudida. == De Acrifio a bella filha , que rouba-
ra De Jove o torpe amor , e que a gozara Em
branda chuva de ouro convertido , Donde Perfeo
aafcera efclarecido. Do cauto Acrifío a encarce
lada filha , Que fora na belleza maravilha, E que
gozara Jove disfarqado No metal da cubiqa ido»
Utrado.
Dakaides. Belides. = Nefarias , nefandas , abo-
minaveis , deteftaveis , execrandas , nefarias , A ver
mes , Cocitias, iniquas, torpes , enormes, inhu
manos. (Fid. Belides para as frazes ,c outros epi-
thetos.)
Daphne. J&fquiva > fugaz , fugitiva , cada , pura ,
púdica, pudibunda, bella , formóla, Febea, Apol
ínea. =. A filha de Peneo, que o Numen louro
Jrado converteo em verde louro. A Virgem que
de Apollo fugitiva Foy transformada na arvorero-
buíta, Que adorna dos Heroes a fronte auguíta.
A Ninfa por quem Febo delirara, E em immor
tal loureiro transformara. A Virgem quede Apol
lo o amor eftranha, Filha do rio que a Theíialia
banha \ E porque ao torpe affe&o fora efquiva ,
Convertida fe vio na rama altiva , Que dcfpreza
da dextra omnipotente , Quando os roortaes ef-
pinra, a chamma ardente.
David. Santo, pió, religiofo, fatídico, profetico,
fabio , canoro, fbnoro , mufico , fonorofo, harmo-
niofo, doce, fuave, brando , benigno , benéfico,
clemente, forte, generofo, magnánimo, impávi
do.
200 DEB
do, intrépido, deftemido , valente , robu do ,"ef-
forqado, alentado, ani mofo , valeroío. = O paf-
tor do Jordaô de (tro na funda Com que proílrara
o Fililleo foberbo , Do Povo caro ao Ceo emulo
acerbo. O fatídico- Rey deftio na lyra , Que do
infano Saul aplaca a ira; O pallor ldumeo , de Jef-
fe filho , Que apafcentandu o gado na moncanha ,
Quebnava dos leóes a forqa eltranha. Do Paftor
ldumeo as máos triunfantes Já de feras crueis, já
de gigantes. = Qual o membrudo, ebarbaro Gi
gante, Do Rey Saul com caufa taó temido, Ven
do ao paftor inerme eílar diante, Só de pedras , e
esforqo apercebido , Com palavras foberbas arro
gante Defpreza o fraco moqo mal vertido , Que
rodeando a funda o defengana , Quanto mais po
de a fé, que a forqa humana. (Lufiad. j.)
Debate. Difputa , controvertía, contenda , quef-
taó , competencia , oppofíqaó , contrariedad^ ,
porfía , teima , conflicto. = Renhido, accefo ,
ardente, furiofo , embravecido, tenaz, pertinaz ,
obílinado , cegó , imprudente, longo , porfiado ,
afpero, difputado, acerbo, controvertido, forte,
interminavel , contra (lado , litigiofo , queftiona-
do , defeomedido , immoderado , infolentc, petu
lante , excefílvo , afpero , acerbo , enfurecido ,
cruento, fanguinolento, cruel, infano, fatal, fu-
neílo , laítimofo, lugubre, mortífero. -
Debellar. Vencer, deftxoqar , desbaratar , alfol
iar, domar, fubjugar, fubmetter, fuperar , ren
der. = Subjugar do inimigo o coló altivo. Qüe-
brar na guerra as forqas inimigas. Л inimiga alti
vez render ao jugo. Submetter efquadröes com,
rara gloria A's leys imperiofas da victoria. A fo-
berba abetter da forqa adverfa.
Debuxo. Defenho , delineaqaó , rifeo , planta. =
Exacto, correcto, polido, engenhofo, delicado ,
perfeito, vivo , cxpreffivo, acabado , completo ,
im-
DEC i ас
ïmperfeito, csboqado, preciofo, inextimavel, an-
• tigo, elegante, pompofo , fabio, pintorefco. =
De novo Apelles engenhofa idéa. De pincel ele
gante fabio esboqo. De pintorefca maó rafgos
primeiros. Engenhofa invenqaó, deliro rafcunho,
De pintura fubtil parto primeiro. Exprefliva tin-
caó cm fabias linhas. Da fantaftica mente aguda
idea, Que apenas exprimida , já recrea. Da Pin
tora embriaó, mastaÖ perfeito, Que de parto ani
mado logra o efreito. ^/¿.Pintura.
Decisaó. Refoluqaö, deliberaqaö, fantenqa, fim,
termo, terminaqaó. = Ultima , extrema , refo-
luta , final, terminativa, deliberada , juila , recia,
fabia, prudente, judiciofa, pacifica, decrctoria ,
fevera, grave, total , publicada , ordenada , in
timada, refpeitada, venerada , fuprema , ¡rrevo-
gavel , real , regia , augufta , íoberana , incontraf-
tavel , indifputavel , incontroverfa. . c
Declaraçaô. PubiicaqaÔ , manifeftaqaö , teítifi-
caqaô. = Solemne , publica , notoria, promul
gada, patente , manifefta , divulgada , candida ,
fincera, fingela, limpies, perfpicua.
Decoro. Decencia , reputaqaó , crédito , honra. —
Briofo, proporcionado, digno , devido , mereci
do, julio, honrado, modefto , honefto , grave ,
moderado, concercado, virtuofo , circunfpefto ,
civil, urbano, politico, decente , ordenado , re
gulado, prudente, fabio, comedido, convenien
te. = Companheiro fiel da honeftidade , Modef
to zelador da propria honra , Declarado ininvgo
da vaidade. (Os Amigos o reprefentavaó na figu
ra de hum varaó de afpeâo grave , e modefto ,
coroado de perpetuas , ademado em huma pedra
quadrada, e com hum pé caiqado de Coturno ¿ e
outro deSocco , para denotar a conftancia na di-
verfídade de eftados , e que no humilde , e no fu-
blime fempre tem lugar o decoro.) . v ¡
v'f Тот, I. Ce De-
2ог DEC
Decrepito. — Já de avanqados annos carcomido.
Velho que a vida mifera fuftenta Mais no bor-
daó, que ñas inertes plantas. Da terra pezo va5 ,
vivo cadaver, E de oflos vacillante arquitectura,
Que os alicerces tem na fcpultura. Infelice mor
tal, porque vivendo, Cada inítante apedaqos vay
morrendo. Inutil , torpe , mifera figura, De quem
a mefma vida já murmura. Da velhice fatal íor-
dido fruto , E para a mefma morte vil tributo.
De males mil efqualida officina , Que em cada
membro ameaqa huma ruina } Da trifte vida mi-
fero refugo, Que no mefmo viver acha hum ver
dugo. Vid. Velho , e Velhice. .
Decreto. Refoluqaó , mandato, deliberaqaó , or
dern, ley. = Regio , real , foberano , augufto ,
alto, difpotico , venerado, adorado, refpeitado ,
obfervado, cumprido , executado , irrevogavel ,
fupremo , julto , reóbo , fagrado , imperiofo , in-
violavel , inconcuílo , inalteravel , preferipto , fau-
davel , util, benigno.
Dédalo. Sabio , domo, perito , induftriofo , folli-
cito , engenhofo , fagaz, fubtil , agudo , aftuto ,
aftuciofo, poderofo, artificiofo, primorofo , deli
cado , admiravel , pafmofo, efpantofo, portento-
fo , maravilhofo, prodigiofo, raro, fingular, pe
regrino , efpcciofo , efpecial, incomparavel , au
daz, oufado , atrevido, famofo, celebre, affama-
do, decantado, famigerado, celebrado , celebér
rimo , infigne , illuftre , eximio , immortal , eter
no. — Do labyrinto o artifice pafmofo, Dafabia
Deofa alumno peregrino , Que à terra moftrou
fer Numen divino N'alta força do engenho por-
tentofo. De Dédalo a divina íubtileza , De que
pafmara a mefma Natureza. O Cretenfe arquitecto
queefcapanJo Do fallaz labyrinto às prizóes gra
ves, As azas imitou das leves aves , E asethereas
campiñas foy fulcando.
DEF
Defeito. Falta , imperfeicaó : Ou Vicio, labéo ,
macula, dezar, mancha. = Grande , grave , no-
tavel, publico, notorio, fabido , fecreto, occul-
to, herdado , natural , nativo, originario , vicio-
ib, adquirido, feyo, torpe, deforme , injuriólo,
affrontofo, ignominiofo, irremediavel, incuravel,
raro, fingular, extraordinario , vulgar , trivial,
commum, ordinario, tenue, leve , defculpavel ,
impcrceptivel. • ■
Defender. Ajudar , favorecer , patrocinar , am
parar, acodir , foccorrer , auxiliar , apadrinhar ,
proteger. Aos miferos preftar benigno auxilio.
Declararfc em foccorro da ami zade. Amparar a
innocencia perfeguida. Dar poderofa maó aos def-
graqados. Proteger a verdade combatida. Ao ami
go oflrccer forqa opportuna Contra os crueie re-
vézes da fortuna. Acodir com defenfa acelerada A
fivor da innocencia abandonada. i<
Defensa. Protecqaó , auxilio , foccorro, patroci
nio, amparo, adjutorio , favor , afylo , eícudo ,
abrigo, refugio. = Nobre, generofa , illuftre ,
magnánima, forte, poderofa, valerofa, firme, fe-
fura , eftavel , confiante , piedofa , benévola ,
enigna , benéfica , compaífiva , compadecida ,
prompts, amiga , efficaz , efFe&iva , invicta , in-
vencivel, incontraftavel -, incxpugnavel , vigoro-
fa, tenaz , ob (tinada.
Defensor. Valente , guerreiro , intrépido , impá
vido , esforqado-, alentado, valerofo , heroico,
excelíb, inclyto , affamado, celebre, famofo,me-
TOoravel, celebrado, abalizado, infigne , follici-
to, diligente, desvelado, cauto , acautelado , vi
gilante, cuidadofo, próvido, prudente, bellico,
bcllicofo, belligcro , fiel , forte , invicto, inven-
civel, infuperavel, incontraftavel, nobfc , genc-
rofo, magnánimo, immortal , illuitre. '
Deformidade. Fealdade , torpeza , monftruofida-
Cc ii de.
204 D E G
de. = Efpantofa , horrorofa , medonha , horren-
■ da , hórrida , horrivel , rara , Angular , enorme , ir-
• ! ' regular, defproporcionada , inaudita , torpe , monf-
truofa, portentofa, ingrata, injucunda, infeliz ,
laftimofa , mifera , mileravel , lamentavel , def-
graqada, incomparavel.
Degredo. Defterro , exterminio, ss Violento ,
forqado, afpero, acerbo, rigorofo , fatal , funef-
to , infaufto , trifte , amargo , cuftofo , pcnofo ,
• dolorofo, afiliólo, tormentofo,duro, cruel, atroz,
. tyranno, queixofo, lamentavel, la ft i mofo, lugu
bre, tediofo, faftidiofo, odiofo , longo, dilatado,
remoto, infeliz, mifero, mortífero, mortal, fau-
- dofo, infoffrivel , infbpportavel , intoleravel, la-
-: crimofo. = Da cara Patria duro apartamento.
Do doce patrio Lar forqada aufencia , Que apura
nos trabalhos a paciencia. Cryfol apurador de al
tas virtudes. Ofbcina cruel de immenfos males.
A y tediofa , pezada , acerba vida, A' mais afpera
morte parecida. Funefta habitaqaó da folcdade ,
Da trifteza, do horror, da laudade} Da defefpe-
racaó forte incentivo , Que cm tudo para a furia
, acha motivo. Fragoa de mil fundios penfamcn-
tos, Que faó do coraqao raortacs tormentos. Ex
trema folidaô , cafa vaiia , Quando mais cheia ef-
tá de companhia. (Balthaf. Eftaq.)
Dejanira. Formofa, bella, trifte, infeliz, defgra-
qada, mifera , mileravel, miferrima , engañada ,
illudida, crédula , incauta , roubada. = Do for
te Alcides a roubada efpofa , Por feu pay a Ache-
lôo promettida, Que de fi mefma foy iropia ho
micida , A morte vendo de Hercules furiofa. De
Enêo a bella filha que o lafeivo Neflo Centauro
violar quizerà , Se de Hercules o braqo vingativo
Victima do Cocyto o nao fizera.
Deleite. Delicias, regalo, gofto , prazer , paffa-
tempo. = Attraótivo, encantador, exceffivo,cf-
pecial ,
DEL àaç
pecial, particular, Angular, raro , doce, fuave ,
grato, agradavel, jucundo, breve , leve , inftan-
taneo, momentáneo, falfo, mentirofo, fallaz, fe
mentido, engañador, dolólo , fraudulento , infí-
diofo, traidor, caduco , efímero , fugitivo, paf-
fageiro, torpe, viciofo , perniciofo,damnofo. =
Funefto precurfor de amargo pranto. De próxi
ma trifteza certa origem. Inimigo fatal da honef-
tidade. De peitos fcmini's damnofo enleio. Devi-
ciofas accoes doce fomento. De fracos coraqóes
£Jtro attra&ivo , Efímero prazer , bem fugitivo.
Do mundo infano pérfidas doquras, Qucmoftraô
na fubitancia as amarguras. = Oh vans delicias !
fois bebida amarga, Quanto mais doce a faz a for
te amiga i Nomeyo do defeanqo fois fadiga,Sois
■ na bonanqa tempellade larga : No mefmo alivio
fois pezada carga, Sois alegría , que a pezar obli
ga ; Mas todo o mal que fois, quem ha que o di
ga ? O voíTo mefmo horror a voz me embarga.
(Fr. Agoft.daCruz.)
Deltim. Undofo , efeamofo , cerúleo , timido, ve
loz , ligeiro , fugitivo , vago , curvo , alegre , brin
cador , faltador , agil , tormentofo , maculado ,
perfpicaz. = De Prothco entre o gado numero-
fo Saltante nadador o mais ligeiro , Dos navios
alegre companheiro. Annunciador funelto de tor
mentas , Quando mais faltos dá ñas ondas lentas.
Da mufíca harmonía atiento amante, Attrahido
acompanha ao navegante. (Tirado de Ovidio nos
Mttamorph.} ■
Deliquio. Defmayo , desfallecimento , defalento.
= Mortal, mortífero, perigofo, lánguido, exan
güe, pallido, fatal , formidavel , funefto. = Do
coraqaó mortífero letargo.
Delirio. Defvarío, trefvario , ínfania. = Frené
tico, melancólico , infano , furiolo , furibundo ,
enfurecido, impetuofo, lynfatico, maniático , rá
bido,
loé DEL
bido , efpumante , precipitado , incuravel , irre-
mediavcl. = Abfurdo da cftragada fantafia. Da
mente depravada erro funcfto.
Délos. Famofa, celebre, celebrada , illuílre , fe
liz, ditofa, errante, nadante, inítavcl , fluctuan
te, Febea, Apollinea, Cynthia , Latonia. = Das
Cycladas a Ilha venturofa , Que bcrco foy de
Apollo, с de Diana, E da gloria immortal teja-
£ta ufana. Aquella quejá foy Ilha fluctuante ¿ E
Apollo agradecido fez conttante , Naó temendo
o poder de Eolo armado , Quando cm tumulto
poem o mar falgado.
Demasía. Sobejo, redante, fuperfluidade , exor
bitancia, exceflo , immoderaqaö. = Grande, ni
mia, defmedida, excefliva , exorbitante , fupera-
bundante, profuza, fuperflua, immoderada, im-
modica, íobeja, prodiga, liberal , generofa, ma
gnifica, pompofa, o (tentadora, vaidofa , impru
dente, infana, louca, viciofa, eftulta.
Démolir. Derrubar, deltruir, arrazar, defmantel-
lar. = Igualar com a terra os edificios. Protlrar
dos muros a foberba altura. Reduzir a ruina os
edificios. Confundir em montóes de foltas pedras
Fabricas que oftentava6 fer eternas.
Demonio. Lucifer, Satanaz. = Maligno , perver-
fo , inimigo , Tartáreo , infernal , follicito , vigilan
te , aftuto, dolofo , engañador, infidiador, rebel
de, pérfido, horrido, medonho, horroroio , for-
midavel , horrendo , foberbo , cruel , ty ranno , im
pío, feroz, implacavel, furiofo, violento, nefan
do , ambiciofo , avarento , avaro , ávido. = O
tyranno cruel do Eftigio Reino. Das trevas infor
mes o Rey tremendo. Inimigo commutn daefpe-
cie humana. Dos monftrosmonítro, Encelado fo
berbo. Na noite eterna o Anjo que domina , E
dolos aos mortaes fempre maquina. O fulminado
elpirito rebelde. O Tartáreo Dragaó de fangue
ava-
DEM **f
avaro. Tníídiofa ferpenre , aftuta, impía , Que tem
do negro Reino a fobrania. = Lá nos Tartáreos
feyos le fublima De Lucifer o folio em tent bro-
fas bazes, Que hum negro immortal fogo anima,
Enlaqadas de fcrpes fanguinofas. = O Rey tremen
do da fulfurea boca Exhala peíte envolta era
chamma adufta, Dos olhos ira ardente que provo
ca Ao violento furor de guerra injuria, E na me-
donha maó por fceptro libra Fero dragaô , que
fete linguas vibra. = Os Tartáreos efpiritos rom-
pendo Os ares , as moradas defeontentes Deixa-
raó, mar, e terra revolvendo: Por onde quer que
paflaó , infolentes Tudo vaó arruinando , e desfa-
zendo, Condenfaö nuvcns,edcfataÖ ventos, Мо
тет da valla terra os fundamentos. {/Iffonf. ¿fri
can. 9.)
Demophoonte. Attico, infido, infiel, pérfido, per
juro, traidor, fementido, fallaz, falfo , engano-
fo, engañador, dolofo , fraudulento. = Da trif
te Fillis fementido amante , Que a enganou na
amarga defpedida , E ella de extremo amor já de
lirante Foy de fi mefma barbara homicida.
Demosthenes. Grande , (ummo , Attico, Grego ,
divino, defterrado , fugitivo , errante , vagabun
do, prófugo, facundo , eloquente. (Outros epi-
thetos bufquem-fe em Eloquencia , Eloquen
te, Orador, Cicero &c.) = Gloria immor
tal dos Gregos Oradores , Que ouvem da fama
eterna altos louvores. O fupremo Orador que a
Grecia vira, E fó das armas da facundia armado
Ao Rey de Macedonia refiftira. Da fabia Deofa
alumno portentofo , E do Areopago rayo pode-
rofo. Alcides novo da eloquencia rara , Que da
patria mil monftros dcbellara. O famofo Orador
de immortal fama, Que d'alta Athena* no lugar
fevero Foy da folta eloquencia hum novo Home
ro, Do Grcgo alto Orador a fabia meine , De
208 DEN
parcos imfnortaes fempre fecunda, Que à manei-
ra de prodiga corrente Os valtos campos da elo-
quencia inunda. (Para outras frazes , que fe pof-
íaó appropriar Vid. Cicero.)

radores , fanhudos , raivofos , furioíos , efpuman-


tes, fanguinofos , venenofos, tragadores. (De bo^
тетя) Brancos, puros, niveos, candidos, torpes,
ford idos > efqualidos, corruptos, negros, ferrugi-
neos, cariofos, amarellos, carcomidos: defearna-
■ dos, lívidos, fétidos. = De torpe boca efquali-
da oífadura. Da negra boca os carcomidos oflos.
Sórdido ornato de corrupta boca. .
Déos. Altiííimo , Omnipotente. = Eterno , im
mortal, infinito , immenfo , venerado , veneran
do, adoravel, adorado , clemente , piedofo , be
nigno , ineflfavel , jufto , recto , vingador , tremen
do, terrivel, invencivcl , invicto, grande, incom-
prchenfivel , immutavcl , próvido , formidavel ,
fummo, óptimo, máximo, mifericordiofo , alto,
fempiterno , fupremo, increado, fanto , amavel ,
Îio. = O Monarca immortal do Reino eterno ,
nvi£bo domador do negro Averno, A cuja om
nipotente fobrania Prompto obedece quanto os
Ceos comprendem , Quanto o mar banha , quan
to a terra cria. Do Univerfo Creador , Juiz fupre
mo, A cujo imperio com refpeito extremo Dos
orbes obedece a mole immenfa. Da vida fonte
eterna, pay das luzes , Sol que os aftros aviva a
puros rayos. Idéa univerfal, Mente increada , De
poder, efaber thefouro immenfo. Motor fem mo-
vimento , a cujo aceno Muda de face a immenfa
redondeza. Eterno Sol , belleza do Univerfo, Ar
quitecto das lucidas esféras, Artifice da fabia Na-
tureza. De inacceífivel luz fonte inexhaufta, Que
aviva quanto ao bello mundo adorna. Principio
fem principio , alta potencia , Independence , fum
DEO 209
ma Providencia. = O Numen do Univerío ve
nerado. Que os diafanos Ceos , e efcuro inferno
Ve a feu grao poder ajoelhado, E os montes que
со' as nuvens fe terminaó , A feu nome a cerviz
tremendo inclinaó. O Déos que ao globo ethereo,
с efla dourada Maquina manda a luz , pinta a bel-
Jeza, E na esfera dos homens habitada, Dá vida,
e leys à fabia Natureza : Que piza o Sol , с Lúa
prateada, E os Elementos defta redondeza Con
certa , dando aos pcixes as fuaves Ondas, ao mon
te as feras , ao ar as aves, {ülyjf. 1 .) = Pay com-,
mura, que o Univerío a teu governo Com decre
to inviolavel fujeitafte , E na divina idéa , e fer
eterno As duas firmes maquinas formarte : Tuque
do Ertio dividirte o Invernó, Tu que aftros,dia,
é noite fabricarte , Tu que prendes o mar , domas
os ventos, Se excedem feuspreferiptosmovimen-
tos.
Deoses. Numes. = Falfos, fingidos , fementidos,
váns, fabulofos, mentirofos,monftruofos, torpes,
fordidos , infames. = Da profana poefia vans dei
dades. Lafcivos numes das Nacócs antigás. De ce-
gas mentes Ídolos infames. Do torpe Egypto
torpes divindades. Deofcs de que os mortaes fo-
raó creadores. De humanas máos infames crcatu-
ras. Os monftros vúos da cega idolatria , Abortos
de poéticos delirios. {Vid. os feus nomes nos lu
gares alfabéticos.)
Deplora vel. Lamentavel, miferavel , laftimofo,
abandonado , defamparado. as De defgracas ob
jecto miferando. A miferias extremas reduzido.
Alvo das fetas da cruel fortuna. Em pelago de
males fubmergido , Em aftro crueliflîmo naícido.
Dos revézes da forte vil ludibrio. De efquadróes
de defgraqas circumdado, Defprezo dos mortaes,
odio do fado. Laftimofa irrifaó da forte dura , No
thearro do mundo vil figura.
Гот. I. Dd De-
tío D E P
Depravado (hörnern.) DiíToluto , eft ragado , li-
cenciofo , defenfreado, efcandalofo. = Ém pela-
go de victos fubmergido. De mil torpezas alma
maculada, Efcandalo horrorofo das virtudes. De
infames vicios monítro abominavel. Impío def
enfreado, que em mil modos Difcorre da torpeza
os prados todos.
Depravar. Perverter, corromper, inficionar, vi
ciar. = Perverter os coítumes innocentes. Infi
cionar os candidos coftumes. Macular a pureza da
innocencia. Corromper a innocente mocidade. Vi
ciar da innocencia o caíto pejo.
Depredar. Saquear, aflollar , devaílar, defpovoar,
deítruir, talar. = Saquear das Cidades as rique
zas. Aflollar edificios, talar campos. Depredaros
thefouros inimigos. Rcduzir a ruinas , e deferto
Das Cidades as fabricas foberbas , E dos fecun
dos campos as riquezas. Vid. os Synonimos.
Derramado. Eftundido, efpalhado , efpargido ,
diíFundido, difperfo, extendido , folto, (fegundo
as diverfas accepqöes.)
Derrota. Viagcm, navegaqaó. = Profpera , fa-
voravel , venturofa , feliz , alegre , faufta , jucun-
da , grata , bonanqofa , «erta , fegura , arrifeada ,
perigofa, fatal, infelice, penofa , cuftofa , ingra
ta, infaufta, fuñe ib, tormentofa, trabalhofa, te
meraria, varia, oufada, atrevida, calamitofa , bre
ve , longa , extenfa , prolongada , faftidiofa , pro
lixa , larga.
Derrubar. Démolir, arrazar, arruinar , defman-
tellar, deítruir , aflollar , proftrar , devaílar. =
Igualar com a terra os edificios. Dos muros aba
ter a altiva força. A foberba proftrar d'altas mu-
ralhas. Reduzira altivez deexcelfas torres A con
fufa ruina, cftrago horrendo.
Desabrido. Afpero, duro, acerbo , rigorofo , rí
gido, intraftavclj aíperrimo, ingrato, inj ucundo,
DES su
intoleravel , infoffrivel , infopportavel , ( fegundo
as accepcóes em que fe tomar. )
Desacato. Affronta , injuria , deshonra , contume
lia , defpreio , aggravo. = Soberbo , altivo , ar
rogante , grave , efcandalofo , horrorofo, horren
do , horrivel , horrido , efpantolo , indigno , inju-
riofo, affrontofo, iniquo, vil, infame , punivel ,
impio , irreligiofo , facrilcgo , execrando , exe-
cravel, abominavel, deteflavel, nefando, tremen
do, bárbaro, inaudito , extraordinario , infolito ,
eíiranho, infano, cegó, furiofo, atroz , atrevido,
temerario.
Desacordó. Efquecimento , alienacao dos fenti-
dos, delirio :Ou Defcuido, negligencia, incuria,
inercia , preguiqa , ( fegundo a accepqaó em que
fe tomar.) Leve, tenue, grave , fatal , funefto ,
indigno , reprehenfi vcl , damnofo , prejudicial , et-
tupido , inerte , negligente , infano , ociofo , co-
varde, nefeio, fatuo, eftulto , tímido , ignoran
te , nocavel , indecorofo.
Desaferrar (do porto.) = Do porto levantar
o férreo dente. Ancora levantar do porto amigo.
Entregar o baixel às vaftas ondas. Soltar as velas
aos benignos ventos. Do porto defpedir o undo-
fo lenho. Separar o baixcl da amiga praya. Fid.
Navegar.
Desafio. Duello. = Singular, animofo , intrépi
do , valerofo , briofo , denodado , bellicofo , illuf-
tre , alentado , generofo , fanguinofo , fanguino-
lcnto, cruento, fatal, funefto , furiofo , cegó , in
fano, cruel, bárbaro , impio , duro, forte, difpu-
tado , vigorofo. = De douspeitos intrépido com
bate. Difputa de duas almas valerofas. ( Malac.
Conquifi.&c.) Vid. Düello.
Desagravo. SatisfaqaÖ. = Jufto, devido , mere
cido , digno , re£bo , decorólo , briofo , honrado ,
generofo, illuftre, airofo, completo, correfpon-
Dd ii dente,
2Г2 DES
dente, publico, notorio , decente , competente.
= Reftituiqaó da honra maculada. Jufto dcfpi-
que do orRndido brio. SatisfaqaG do ultraje rece-
bido. Digna Vitoria da ultrajada fama.
Desamor. Defagrado , defaffeiqió , defapego , cf-
quivanqa, fecura , rigor , defabrimento , afpere-
za, tedio. = Duro, acerbo , afpero , rigorofo ,
feco , defabrido, efquivo, cnfaftiado , defeftima-
- dor, defprezador , defapegado, fenfivel, penofo,
cuftofo", affli&ivo, leve, tenue, apparente, gran-
de, grave, notavel , ingrato , indigno , injuíto ,
indevido, defmerecido, devido , jufto, merecido,
digno /indifferente. = Tibia chamma de amor ,
lánguido affe&o. (Bacell.)
Desasocego. Inquietaqaó , perturbaqaó , turba-
qaó: Ou Afflicqaö, pena , angultia , defordem ,
impaciencia. = Confufo , molerlo , anciofo , pe
nofo, cuftofo, infoífrivel, infopportavel , intole-
• ravel , exceffivo , grande , impaciente , dolorofo ,
extremo, interno , intimo, duro , cruel , atroz ,
tyranno , acerbo , louco , furiofo.
Desatino. Demencia, infania , delirio , loucura ,
furor. = Grande , grave , notavel , irracional ,
cegó, bruto, defenfreado , precipitado , arroja
do, imprudente, furiofo, louco, delirante, infa-
no, exceffivo, furibundo, violento.
Desbaratado (Exercito.) Derrotado, de 11 ruido,
desfeito, deftroqado, diffipado, defordenado , con
fufo , devaftado , profligado , defmantellado ,
extirpado. Vid. Batalha , Exercito Scc.
Descanço. Socego, quictaçaô, ocio, ocioíídade.
= Doce, jucundo, fuave , placido , tranquillo ,
Í;rato , brando , deliciofo, deleitofo , amigo , de-
ir jado, fufpirado, appetecido, lánguido, inerte,
ociofo, attraftivo , goítofo, alegre , confolador ,
nocturno, foporifero. = Das fatigadas forqas do
ce alentó. Da paz fuave fruto , grato amigo De
DES tif
affli&os coraqôcs , lánguidos membros. Doce con
ciliador do brando fomno. De cuidados crueisfe-
ro inimigo. Solliciro fautor da torpe inercia. De
cfpirito opprimido doce pafto.
Descendencia. Profapia, progenie , pofteridade,
prole, netos, vindouros. = Larga, dilatada, ex-
tenfa, longa, illuftre , celebre , celebrada, memo-
ravel , afTamada , famofa , incly ta , generofa , bene
mérita, diftinéta, venturofa, felice, profperada ,
digna, confpicua, egregia, nobre , infigne , aífi-
nalada , honrada, immortal , eterna , prolonga-
da, numerofa, infinita, innumeravel, extendida ,
floretéente , florente. = De amigo tronco nu
merólos frutos. Illuítre ferie de preclaros netos.
De alto progenitor digna proíapia. De arvore il
luftre florefeentes ramos. De gloriofos Avós egre
gia rjrole. De pura fonte derivadas veas , Que re-
gaô da nobreza as bellas flores. (Baccll.)
Descontentamento. Defprazer, defgofto , dif-
fabor. = Grave, grande, molerlo , penofo , do-
lorofo , cuftofo, trille, duro, importuno, ingra
to , afpero , acerbo, fubito , repentino, improvi-
fo , inopinado , fubitaneo , inefperado , impenfado,
intimo, interno, leve, tenue, apparente, inftan-
taneo, momentáneo.
Descortezia. Incivilidade , rufticidade , groíTa-
ria , villanía, inurbanidade. = Faftidiofa , tedió
la, infopportavel,intoleravel , infoffrivel , popu
lar , plebea , ruftica , villa , groíTeira , incivil ,
grande, grave, notavel, pondcravel , torpe, vil ,
indigna , offenfíva , injuriofa , affrontofa , contu-
tneliofa, agravante, ludibriofa.
Descrédito. Defdouro, deshonra, desluílre, vi-
• lipendio , labéo , vileza , infamia , affronta. = Gra
ve, notavel, injuriofo, ignominiofo , torpe, gran-
■ de, publico, manifefto, notorio, fummo, indele-
veJ, eterno.» continuado, continuo, infame, per-
pe
314 DES
petuo , fucceffivo , perenne. = Na delicada fa
ma eterna mancha, Indelcvel labéo de torpe fa
ma, Que da honra macula o puro luftre. Fid. &\-
guns dos Synonimos.
Descuido. Elquecimento , negligencia , incuria. =
Leve, tenue, dcfculpavel, grande, grave, nota-
. vel, inadvertido, impróvido , inerte , irremedia-
. vel, negligente, indcfculpavel, ociofo, damnofo.
Pesejo. Apetite , cubiqa. ss Grande , ardente ,
infaciavel, hydropico , ambiciofo , imprudente ,
. cegó, infano, crédulo, ávido , follicito , inquie
to, anhelante, fequiofo, faminto, indómito , in*
domavel , mifero , miferavel , impaciente , furio-
fo, impetuofo, vehemente, violento , precipita
do, vaó, torpe, vario, inconftante, inftavel , lou-
co, fatuo, virtuofo, honefto, licito , moderado ,
parco , prudente , domavel , foffrido , fabjo , pa
ciente. = Do humano согасаб cruel verdugo.
Ну dropefia d'alma , ardente febre , Que o peito
dos mortaes cruel devora. Trifte idéa da incauta
maripofa , Que acha a morte na luz , que mais
minora* Da roda de Ixiôn imagem viva, Porque
o feu movimento he giro eterno. (Parafe for
mar poéticamente do Defejo huma imagem fenfi-
vel , fe reprefentará hum mancebo veftido de ver-
melho , e amarello , cores que lhe fao proprias ,
fegundo Pierio. Terá a tiracollo huma banda de
diverfas cores , fignificativas da fuá natural va-
riedade. Terá azas em final da fuá ligeireza, edo
peito anhelante lhe fahirá huma chamma, indica
tiva do ardor do coracaó , que appetece tudo o
que fe lhe propoem com apparencia de bem. Os
Antigos o figuravaó na imagem de mulher para
melhor denotar a fuá volubilidade, impaciencia,
e inconftancia.)
Deserto. Ermo , folidaó , defeampado. = Incul
to , trifte y lugubre , íuneito , efeuro , vafto , lon
go»
DES
go , efpaqofo , dilatado , immenfo , occulto , fe-
crcto , inhabitado , defpovoado , efpantofo , hor
rido, horrendo, horrivel, horrorofo , horrífico ,
afpero , duro , intractavel , rígido , rigorofo , feri
no, filveftre , recóndito, opaco , fombrio , mon-
tuofo , infrutifero , filenciofo , mudo , vacuo , ef-
teril, infecundo, efeondido, árido, feco, tacitur
no. = Afpera habitaqao de immenfas feas. De
penitentes horrido fepulchro. Incultos valres , af-
peras montanhas ; Secretas covas , rígidos retiros,
Efteril terra , taciturnos bpfques -, Do avaro agri
cultor ignotos campos. Intractaveis , afperrimas
veredas , Das plantas dos mortaes nunca trilhadas.
Antiga habitaqao do horror, e medo . Da inerte
natureza fitio amado, Que nunca exprimentara o
, duro arado. Da grata liberdade doce abrigo. Da
innocencia feliz firme morada. Do humano cora-
caó feguro afylo Contra as armas crueis de feus
adverfos. De tumultos acérrimo inimigo. Da paz
amavel domicilio ameno , Das fublimes virtudes
Ceo terreno. (Fr. Ago ft. da Cruz)
Desesper aça6. Louca , fàtua , infana , nefeia , ce-
ga , furiofa , furibunda , precipitada ,-impetuofa ,
defpenhada , indómita , grave , extrema , vehemen
te, violenta, ihconfiderada, imprudente, laftimo-
fa, lamenta vel, dolorofa, atormentadora , defati-
nada, bruta, fatal , arrojada, impaciente , mortal.
(Pierio fazendo fenfiveí a imagem da Dt/e/peraçaô
para o ufo dos Poetas, a reprefenta na figura de
huma mulher veftida de amarello, e negro, o pei-
to atraveflado de hum punhal , hum ramo de ci-
és hum compaflo quebrá
do , fignificativo da falta do ufo de razao.)
)esgraça. Infelicidade , adverfidade , infortunio,
calamidade , males. = Afpera , acerba , dura ,
atroz, cruel, barbara, impia, tyranna , fera , fe
roz, enfurecida, tormentofa, dolorofa, laftimofa,
is-
й\6 D E S
lamentavel, penofa, cuftofa , infóiita , inaudita ,
lingular, rara , eftranha , fubita , íubitanea , im
provisa, inopinada, repentina , inefperada , gra
ve, moleña, mifera, miferavel , miferrima , ma
ligna , iniqua , cri (te, lugubre , funerta , fatal , mor-
tirera, extrema, calamitofa, infopportavel , into-
• ■ leravel, infofFrivel , defmerecida , indigna. = Di
'•' Foftuna tyranna o afpecto acerbo. De infortu-
- nios corrente fucccffiva. Do duro fadö a barbara
inclemencia. Da forte adverfa os afperos revéïcs.
De males mil a ferie laltimofa. De paíTados deli
tos viva imagem. Do comettido mal rtóto ver
dugo. (Chag.) ^ V
Deshonestidade. Torpeza , impudicicia , lafci-
via. = Sórdida, impura, infame , vil , torpe, obf-
cena , libidinofa , petulante , perdida , doloía , frau
dulenta, infidiofa, engañadora , lafciva , impia,
1 iniqua , cega , infana , perniciofa , damnoía , levia-
na , atrevida , defenfreada. (Os Antigos a repre-
fentavaó na figura de huma mulher moqa de af-
peéto, e gefto defenvolto, vertida pompofamen-
te de varias cores , mas com vertes curtas. Com
as máos fegurava hum efpelho , no qual fe revia,
e com os pés pizava hum arminho , fymbolo da pu
reza.) Vid. os Synonimos.
Deshonra. {Vid. Descrédito.) (Os antigos Poe
tas a reprefentavaô na imagem de huma mulher ,
». fordidamente vertida, e jazendo em terra immun-
" da. Os olhos fixos no cha6 , na таб huma coru
ja, fignificativa do efeuro , e vil eftado em que
vive, e junto della hum coelho animal viliflimo,
fegundo Plinio.)
Desmayo. Lánguido, exangüe, pallido , mortal ,
fatal, funefto, fubito, fubitaneo, improvifo^ re
pentino , forte , vehemente , .activo. = Subito
defalento dos fentidos. De exangüe coraçaô fatal
deliquio. Das potencias vitaes languentc inercia.
Des-
DES 2i7
Despojos. Prcza. = Ricos, opulentos, prcciofos,
abundantes, copiofos, numerofos , exceflivos, in-
numeraveis, immenfos, guerreiros , bellicos, cru
entos, fanguinofos, fanguinolentos , vaidofos , ga-
nhados , adquiridos, roubados , conquiftados, gra
tos , jucundos, dezejados. = Da famofa viftoria
alegre fruto. Do diftinûo valor claros penhores.
De alto valor preciofas teftimunhas. De efpada
ambiciofa ávido objecto. Pranteadas riquezas do
inimigo.
Desprezo. Defcftimaqaó : Ou Aggravo , vilipen-
' dio, ludibrio, injuria, contumelia, affronta, op-
probrio. = Vil, infame , plebeo , grave , gran
de , torpe, ruftico, afpero, acerbo, publico, no
torio , manifeño, pezado , ponderavel , affronto-
fo, contumeliofo , injuriofo, agravante , picante,
leve , tenue. = Defpertador de rápida vinganqa.
Em nobre coraqaö fomento de ira. Vid. alguns
dos Synonimos.
Desteñido. Impávido, intrépido, denodado , ar
rojado , oufado , audaz , generólo , temerario ,
precipitado. = Animo que naó teme ao mefmo
Marte. A arrifeadas acqóes animo prompto.Def-
prezador do medo, edos perigos", Se arroja, qual
1еаб , aos inimigos. Nafcido çoraqao para oufa-
dias. Efpirito que alenta o Déos da guerra ; A*
vifta do perigo mais fe anima , Porque vida fem
gloria em nada eftima. Vid. Animoso , Valor
&c.
Desterro. Degredo , exterminio. Vid. Degre
do.
Destino. (Admittido m lingualem Poética.) Fado ,
Sorte , Fortuna. = Vario, incerto , incpnftante ,
inftavel , feliz, ditofo, venturofo, profpero, be
nigno, amigo , favoravel, parcial , benéfico, pro
picio , faufto , clemente , piedolo , benevolo , fi-
niftro, infaufto , inimigo , contrario , adverfo ,
Гот. I. Ее du
21 8. DES
duro, atroz, bárbaro, impio , tyranno , infano *
cruel , afpero , acerbo , maligno , iniquO , amaro ,
invejofo , cegó , furiofo. (Chriftámente fallando.)
= Chamaó-lhe fado máo , fortuna efcura, Sendo
fó Providencia de Déos pura. As inviolaveis leys
da Mente eterna. Inalteravel ferie de fuceflos ,
Que difpenfaaos mortaes o immortal Numen. Do
fupremo fenhor decreto eterno. Difpofiqaö da
fabia natureza , Que rege do Univerfo a redon-
deza.
Destreza. Arte , agilidade , perfeiqaó , expedi-
qa5 , ligeireza, (fegundo as accepqöes em que fe
tomar.) Ou Indu (Iría, habilidade , aftucia , pru
dencia , manha, política, (v.g. em manejar nego
cios.) = Engenhofa, rara, Ungular, nova , ex
traordinaria, cftupenda, pafmola , admiravel , ex
cellente , preftante , fina , artificiofa , follicira ,
occulta, fagaz , previfta , fabia , altura , pruden
te, manhola, hábil, induftriofa, expedita , agil ,
prompta , perfeita , confummada , primorofa , fum-
ma, grande, incomparavel, particular, efpecial ,
diftinfta.
Destroço. Eftrago, perda , mortandade, deftrui-
qaó, ruina, rota. = Sanguinofo , fanguinolenco,
cruento , horrido , horrorofo, horrivel, horrendo,
horrífico, efpantofo, formidavel , terrífico , con-
fufo, defordenado, total, fatal , fuñe fto , laftimo-
fo , lamentavel, chorado, pranteado , mortífero,
bellico, trifte, impío , iniquo , furiofo , violen
to , luftuofo, lugubre, fúnebre , Mavorcio , im-
menfo , innumeravel , infinito , mifero , miferavel ,
acerbo, cruel, atroz , fero, duro , cruel , bárba
ro, tyranno, infaciavel, extraordinario, inaudito,
infolito , novo, lingular, raro , pafmofo. = Li-
berdades crucis de impia viftoria. Ao bellicofo
Déos jucundo objefto. De dura guerra o mifera
vel termo. Vid. Mortandade , Estrago.
Des-
DES 219
Destruir. Deftroqar, aniquillar, confumir. (Pa
ra outros Synonimos ^.Derrubar.
Desvario. Delirio, infania, loucura, defatino. =
Miicro, miferavcl, laílimofo, lamentavcl, extra
vagante , eftranho , frenético , violento , vehe
mente, precipitado, furiofo, cegó. = Demen
te enferma miferos efFeitos. Fid. Loucura.
Desvelo- Diligencia , vigilancia , attençaô , cui
dado. = Grande, fummo ,follicito, attento,cx-
tremofo , extremo , continuo , perenne , inceffante,
trabalhofo, zelofo, ciofo, cuidadofo, diligente ,
vigilante , aflíduo.
Detença. Dilaqaó , demora, tardança. = Breve,
longa, larga, dilatada, prolongada , tarda , len
ta , vagarofa , ocióla , lánguida , cuftofa , penofa ,
faudofa, dolorofa, cruel, dura, infopportavcl , in-
fofFrivel , intoleravel.
Detracçaô. Maledicencia. = Impía , iniqua ,
contumeliofa, injuriofa, affrontofa, atroz, dura,
afpera , acerba , cruel , barbara , tyranna , arro-
fante, petulante, ignominiofa, vil, infame, ple-
ea , venenofa , mordaz , mortífera , dcteftavel ,
abominavel , execranda , nefanda , invejofa. —;
Furia que vomitou o negro Averno. De lingua
vil mortífero veneno. Hálito peftilente do Oocy
te Da candida innocencia in lidiadora. De infame
coraqa6 letta maligna. Das virtudes efpada aflolla-
dora. De cem bocas, e línguas monltro horren
do , Devorador do mérito iiwejado. Das negras
Furias vomito maligno. Da fama illuftre laílimo
fo eftrago. (Os Antigos a reprefentavaó na ima
gen) de huma mulher de torpiiïïmo afpeéto, com
lingua efpumante, eferpentina, vertida de corde
ferrugem , empunhando hum cutello , e pizando
huma trombeta, fignificativa da Fama clara. Fi-
guravaó-na affentada , para denotar , que o ocio
he commumraentc caufada Detracqa6.)
Ее ii De-
220 D E T
Detractor. Maledico, maldizcnte. (Para orepi-
thecos Vid. Detracçaô.) = Da honra alhcia
r bárbaro pirata. Da fimplcs innocencia voraz monf-
tro. Argos que todo he olhos perfpicazes , Para
os argueiros ver da fama alheia. No theatro do
mundo aüor infame. Do tenebrofo Rey digno
miniftro.
Deucaleonte. Antigo , vetulio , jufto , reéto ,
pió, feliz, venturofo , ditofo. = De Prometheo
o filho venturofo , Que do voraz diluvio em le-
nho undofo Efcapara com Pirra amante efpoía. O
Rey reparador da eftirpe humana, Que das aguas
tragara a furia infana. Da famofa ThefTaliaoRey
• piedofo, Do infeliz Prometheo filho ditofo. (Vid.
O vid. nos Metamorph.')
Devoçaô. Religiaö , piedade , culto a Déos. =
Ardente, fervorofa, abrazada , candida , üncera ,
limpies, intima, cordeal , pia, piedofa , confian
te, firme, inalteravel, eílavel, antiga, continua,
perenne , religiofa , humilde , refpeitofa.
Dezembro. Rigido , rigorofo, frío , gelado , en-
regelado , nevado , afpero , horrido , afperrimo ,
fumofo , encanecido , acerbo , intraétavel , incle
mente, tenebrofo, chuvofo, trille, melancólico,
ociofo, inerte, nevofo , infecundo, efteril , ven-
tofo , atroz , Saturnal. = O mez cm que vifita
Febo amigo Do Semicapro Pan a etherea cafa
{porque entao entra o Sol no figno de Capricornio) O
rigorofo mez , grato a Saturno {porque nelle cele-
bravab os Romanos as alegres fefias Saturnaes) Do
afperrimo Dezembro a hirfuta grenha Do gelo
Boreal encanecida. (^ii/.Mez para a fuá iconolo
gía. )
Día. Claro , alegre, pompofo, lucido , luminofo ,
brilhante, rutilante, corufeante, fulgente, reful
gente , refplandecente , fulgorante , efplendido ,
bello, formofo, efperado , dezejado , fufpirado ,
ap-
D I А 22 I
appetecido, veloz, ligeiro, breve, fugitivo, ra-
■•. pido , acelerado , inftavel , vario , inconítante, fe-
reno , benigno, зхз Luz Febea , dos orbes ale
gría. Luz vencedora das nocturnas trevas. Luz
í que veilc de gala a trifte terra. = Affiigentada a
noire, trouxe o dia Л luz, alma do mundo deze-
jada, Feftejou-o das aves a harmonía Em porfia
dos coros alternada: Acompanhava a doce melo
día Da dura penha a linfa derivada , E por mil
modos applaudia Flora A vinda da Febea precur-
• fora. (Os antigos P.
-. ra de hum formofiflimo mancebo comazas, aflen-
tado em huma carroca , tirada por quairo caval-
. los, hum branco,outro negro, outro bayo , eou-
tro vermelho , cores denotadoras das quatro par-
- tes do dia. Na maö direita lhe punhaó huma to
cha, e na efquerda hum circulo. A aurora prece
día a efte carro.)
Día. Tenebrofo , efeuro , nebulofo , negro,"
trifte, melancólico , funefto , fúnebre , tormento-
íb, tempeítuofo, ingrato , acerbo , afpero , ioju-
• cundo , importuno , molefto , pezado , lugubre ,
- horrido , horrorofo , lu&uofo. = Das denfas tre-
, vas emulo funefto. Fúnebre cerraqaó de efpefTas
nuvens. Dia fatal, de opaca luz vellido. Ingrata
luz, fomento de trifteza.
Diadema. Coroa. = Augufto , foberano , regio ,
- real , preciofo, fumptuofo, mageftofo , foberbo ,
pompofo , rico , ornado , adornado , magnifico ,
orilhantc, luminofo, fcintillante , refulgente, lu-
- cido, áureo, rutilante, infigne. (Alguns Poetas lhe
deraó o genero feminino. = Da regia fronte lu
minofo adorno. Da mageftade augufto diftinfti-
vo. De fobrano poder alto decoro. Vii. Coroa.
Diamante. Duro, rígido, conftante, firme , foli-
do, preciofo, corufeante , radiante , fulgurante ,
ícintillante, lucido, luzente, refulgente, lumino-
222 DIA
fo, puro, terfo, candido , cryílallino , formofo ;
rico, incxtimavcl , incorrupto, eterno, fino, im
mortal, impenetravel, invcncivel, vivo, Indico,
Eóo. = Fina pedra de indómita dureza , Que o
duro ferro, e a voraz chamma iníulta. ßrilhantc
pedra, que emula dos a (tros , Das cntranhas da
terra he pura eftrella. Thefouro abreviado , que
do tempo Invicto паб receia o voraz dente.
Diana. Caña, púdica , inviolada , verecunda, bel
la , f'ormofa , agil, leve, veloz , rápida , ligeira ,
caçadora, animofa, impávida , intrépida , íollici-
ta, vigilante, defvelada , indagadora, armada, tri-
forme, (jomada pela Lúa) brilhante,luminofa, ra
diante, rutilante, lucida, refulgente, argentada,
argéntea, candida, nivea. (Para outros eptthetos
Vid. LuA.) = De Jove , e de Latona a cafta.fi-
lha, Que ora as feras fatiga caçadora , Ora aftro
luminofo nos Ceos brilha. = Das floreftas a caf
ta Divindade. Do rutilante Apollo a Irma trifor-
mc. A Latonia Deidade caçadora, Que Cintho,
e Délos com vaidade adora. Do grao Tonanre a
triplicada filha, De quem foy feliz berqo a De-
lia Ilha. A caqadora Dcofa que defpreza Das Cu-
pidineas armas a fereza , Numen a mortaes olhos
efeondido , E fó de caltas Ninfas conhecido. =
Das infignias da caqa fe guarnece , Ao hombro
opprime de ouro arco bruñido, Ealjava rica fo-
bre o lado dece No áureo cordaó com fed a retor
cido : A efmaltada bozina refplandece, E a curta
lanqa queja foy mil vezes Terror mortal dos ja*
valís montezes. (Ulyff.) = Dizem que nefte ema-
ranhado aliento A filha de Latona refidia , Deofa
livre de amante penfamento, Porque já mais amor
a defafia: Mais veloz na carreira do que o vento,
Perfegue ao javali com valentía , Ao gamo , à cor
ea , e morrem com vaidade Porque vi&imas fa6 de
huma Deidade.
Di-
D ï D 223
Dido. Elifa. = Infeliz, defgraqada , engañada, ¡1-
ludida, defamparada , abandonada, milera , mife-
ravel, miferrima , laftimofa, lacrimcfa , faudofa ,
folitaria , amante , amorofa , infana , louca , deli-»
rante, furiofa, furibunda, bella, formofa, candi
da, Tyria , Fenicia, Sidonia , fugitiva, profuga ,
perfeguida , rica, opulenta, poderofa. = Do in
grato Eneas a ¿Iludida amante, Que a famofa Car
thago edificara , E de amor extremofo delirante
Da miferrima vida fe privara. Do mifero Sicchéo
я Efpofa errante , Que foy de Eneas defgraqada
amante. A Rainha miferrima Africana, Com am
bos os efpofos variante, Ло morrerlhe o primei-
ro, foge errante, Ao fugirlhe о fegundo , morre
infana. (Aufonio) = Eifa infeliz Rainha , cujo
fado Os fiéis Cartaginenfes lamentaraó, E em me
moria do cazo laftimado Hum magnifico templo
lhe fandaraö: Ncllc com facrificio , e culto ufa
do (Em quanto as coufas profpcras duraraó Def-
fa Cidade a Roma taó temida) Foy por Deofa da
Patria conhecida.
DiFFicuLDADE. Embaraqo , obftaculo , impedi
mento, eítorvo , oppofiqaó. = Grande , grave ,
leve, tenue, invencivel, infuperavel, impoflivel,
ardua , trabalhofa , molefta , fuperavel , vencivel.
= Eftimulo de gloria em nobre peito. De gene-
rofas almas grata empreza.
Dignidade. Cargo. = НопгоГа , honorífica , al
ta, illuftre, excellente, eminente, excelfa , pre
clara, iiluftre, infigne, confpicua , egregia , dif-
tintta , fingular , pompofa , foberana , augufta ,
real, regia, mageftofa , difpotica , fuprcma , fo-
berba , altiva , imperiofa , refpeitada , venerada ,
aderada, veneravel, refpeitavel, grande, grave ,
fumma , eximia, digna, devida, merecida , deze-
jada , fufpirada , appetecida , bufeada , adquirida ,
lardada , inextimavel , rica , opulenta , facra , fa-
 grada,
224 DIL
grada, facerdotal, Epifcopal, Prelaticia , Cardi
nalicia , Pontificia. = De altivas almas adorado
objecto. Das folidas virtudes Lydia pedra , Que
à clara luz defeobre feus quilates. De vicios , e
virtudes pregoeira. Da mortal ambiqaó alvo arrif-
cado. Degráo em que a foberba eleva o trono. Al
tura que annuncia precipicio.
Dilacerar. Lacerar, defpedaqar : Ou Romper,
arrancar, cortar, rafgar , devorar. = Reduzir a
pedaqos fanguinofos Com voraz dente a mifera-
vel preza. De Cubito furor arrebatada Dilacerava
as faces, as madeixas , A recamada veftc , os lá
cteos peitos , E já formando lattimofas queixas ,
Soltava às ancias os mortacs eíFeitos. (Tirado de
Ovidio.)
Diligencia. Defvélo, attenqao, cuidado. = Sol-
licita, grande, grave, forte, fumma , elludiofa ,
induftriofa , engenhofa, provida , fabia , pruden
te , continua , inceíTante , advenida , louvavel ,
util , proveitofa , fruäuofa , attenta , defvelada ,
cuidadofa, lägaz, judiciofa , ofhciofa , extrema ,
extremofa, ardua, ditficil , difficultofa , impoíTi-
vcl, invencivel, infupcravel, arrifeada , perigofa,
leve, tenue, apparente, fútil, vi, canqada, inu
til. (Os Antigos fazendo delta virrude huma ima-
gem fenfivel, a reprefentavaó na figura de huma
mulhcr de femblante vivo , cdegcfto ligeiro. Na
maó direita lhe punhao hum ramo de tomilho ,
no qual poufava huma abclhaj na efquerda hum
ramo de amendocira , arvore primeira a florecer,
e aos pés hum gallo , ave a mais follicita , e em
acqaó de efgravatar a terra.)
Diluvio. Inundaqaó , chea , torrente. = Vafto ,
immenfo, exuberante, temerofo, efpantofo, paf-
mofo , terrivel , terrífico, tremendo, formidavel,
horrorofo, horrendo, horrífico , horrido , horri-
vel, furioío, precipitado, violento, vehemente ,
xa.-
DIO 225
rápido, arrebatado, acelerado, vom , fatal , fu-
nefto, lamentavel , laftimofo , calamitoío, devo-
rador, alTollador , Jubito, repentino , inopinado ,
improvifo. = Da terra iniqua a ¡nundaca'ó paf-
mofa. Do enfurecido Ceo antigás ondas, De Déos
irado afperrimas miniftras , Que a foberba dos
montes fubmergiraö. As vingadoras aguas, que tor-
naraó A terra immenfa em pelago horrorofo. A
amiga inundaqaô , aflolladora De quanto o mun
do altivo levantara : Ao feu furor mudou de face
a terra, Soberbos rios , afperas montanhas , Enor
mes torres, queaftros infultavaó , Perdendo o no
me , fe chamaraó mares.
Diomedes. Forte , esforqado , alentado , deftemido,
impávido, magnánimo , intrépido , animoío , va-
lçrofo, impio, atroz, duro , feroz, bárbaro , in
humano , Etolio , Calydonio. = O filho de Ti-
deo, que na Troyana Guerra ferira a Venus fobe-
rana. Da Etolia o impio Rey , que companheiro
Fora fempre de Ulyfles fraudulento.
Diomedes (outro.) Cruel, tyranno, inhuma
no, feroz, atroz, ferino, bárbaro, impio , fero ,
duro , fanguinofo , fanguinolento , cruento , hor
rido, truculento, Thracio, Getico. = De Thra-
cia o fatal Rey fanguinolento, De feroz corsqaö,
de mente infana , Que aos quadrupèdes feus dava
o cruento Palto inaudito , e atroz de carne hu
mana. (Lobo) i
Dirigir- Encaminhar, guiar. = Regular , orde
nar , difpor, governar, reger.
Discernir. Diftinguir ,feparar , dividir : 0«Ajui-
zar, julgar , fentenciar , refolver.
Disciplina. Arte liberal , feienria , faculda-
de : Ом Enfino , criaqaö , ejercicio. = Sa
bia, prudente, ¡nftruókiva, afpera , cuftofa , pe-
noíá, acerba , difficil , difficultofa , in¿uftriof« ,
engenhofa , pohda,util, proveitofa, frutuola , ju-
Гот. I. Ff diciofa,
226 DIS
diciofa, perfpicaz, foUicita, eftudiofa, rigida, п-
gorofa , fevera , grave , madura , doce , fuave, gra -
ta , iucunda , attraótiva , deleicofa , liberal , Bobrc ,
illultre, generofa, honrofa.
Discordia. Diflenqaó, inimizade, divifaÖ, oppo-
fiqaö, odio, defuniaó. = Cega, infana, furiofa,
precipitada, defenfreada, efcandalofa , louca, fe
roz , enfurecida , fatal, mortífera , aceza , arden-
te , damnofa , perniciofa , invejofa , litigiofa , con-
tenciofa , turbulenta , tumultuofa , barbara , cruel,
• impia, atroz, deshumana, tyranna , iniqua , fan-
guinofa, fanguinolenta , cruenta, bellica , belli-
géra , bellicofa , míidiofa , violenta , arrojada ,
orgulhofa , fundía, maligna, inimiga , impetuo-
fa, impaciente, altiva, foberba, arrogante, mal
vada, pérfida, infiel , rebelde , implacavel , inex-
oravel , irada , colérica , inquieta , aíTolladora ,
infernal , Tartárea. = Monftro voraz , do Tár
taro nafeido. Hórrida máy da fanguinofa guerra.
Da doce paz afperrima inimiga. De altos Impe
rios fera aíTolladora. Monftro que fó de fangue fe
, alimenta. Flaeello dos mortaes , odio do mundo.
= Saô da diícordia image os elementos, Quando
a vingarfe huns de otítros fe refolvem , Agoas
contr' agoas , ventos contra ventos O mar со'
Ceo , o Ceo со' mar involvem : Com a furia dos
vortices violentos As arêas do fundo fe revolvem,
E va6 as nuvens prenhes defpedindo Diluvios fo-
bre o mar , que eftá bramindo. (Os Poetas anti-
gos fazendo della huma imagem fcnfivel , a repre-
fentaraó na figura de huma mulher com afpeéto
de furia infernal , cabellos foltos de varias cores,
e eíTes mi (turados com ferpentes , boca eípuman-
tc , olhos atravesados , e furiofos , e veftida de
cor de fogo. Pintavaó-lhe as máos enfanguenta-
das, na direita hum fuzil , e na efquerda huma
pedreneira , e no peito Ihe punhaó hum punhal
DIS 227
efcondido entre as dobras de huma banda a tiracol-
lo tinta cm fangue.)
Discreto. Sabio , prudente , judiciofo. = Agu
do, engenhofo, fubtil, perfpicaz , eloquente , ele
gante, facundo. Vid. Eloquente.
Discurso. Solido , fabio , douto , nervofo, judicio
fo, recio , perfuafivo, convincente, vehement* ,
forte, alto, elevado, fublime, eminente , excel
lente, maravilhofo, erudito, elegante, engenho
fo, fubtil , agudo, eloquente, facundo, difereto,
ornado , pompofo , magnifico , mageftofo , poli-
do, culto, grave, puro, harmoniofo , poderofo,
attraétivo , feftivo , fuave, brando. = De elo-
quencia feliz parto facundo. De vafta erudiqao
pura córreme. Raro thefouro da feiencia , e arte.
Disputa. Controverfia , contenda, debate, alter-
caqaó. = Forte, vehemente , acre , acérrima ,
ardente , acceza , furiofa , renhida , cega , impru
dente, defmedida, immodeíta, longa , larga , pro-
' lixa , dilatada , extenfa , moderada , prudente ,
mode fta , fabia, literaria, util , proveirofa , fru-
tuofa, erudita, vigorofa, nervofa , fubtil, aguda.
: == Da verdade fubtil defeobridora. De Minerva
.pacíficos combates, Em que a fabia razaó canta
e triunfo.
Dissimulaçaô. Disfarce, fingimento. = Pruden
te, fabia, judiciofa, diícreta, dolofa, fraudulen-
- ta, fagaz , previfta , acamellada , disfarqada , fin
gida , tímida, covarde, artificiofa , afluta , agu
da , engañadora , traidora, infidiofa, fecreta , en
cobe ru, efeondida , occulta , maquinadora , ve-
nenofa, maligna, malévola, atreiqoada , malicio-
fa. (Tomada no fentido de viitude lhe chamavaó
os Poetas.) = Sabia camella, timida prudencia^
Da modeftia político artificio. ( Na acepqaó de
vicio, lhc chamaraÖ.) = Cavilofa aprarencia ,
fraude aftuta, Quai do Cyfne a figura mentirofa,
Ff ii Que
228 DIS
Qaa encobre negra pelle em brancas pennas. (Os
Amigos poéticamente a figuravaó na imagem de
huma mulher mafcarada , mas com a m afea ra le
vantada na tefta , de maneira que moftrava dous
femblantcs. Veftia6-na de furtacores; na maó di-
■ reita lhe punhaó huma pêga, e na efquerdahuma
k figura piramidal > porque a pyramide rendo tres
faces, fú huma moftra à vifta.) Vid. Dobrez.
Distancia. Separaqaó, apartamento , aufencia. =
Dura , afpera , acerba , cuftofa , penóla , cruel , ty-
ranna, infopportavel , infoffrivcl , faudofa , tor
mentóla, remota, dolorofa , barbara, deshuma
na, atroz , rigorofa , chorada , fentida , prantea-
da , intolleravel , longa , prolongada , dilatada ,
amarga, amara. Vid. Ausencia.
Diva. Deofa, Dea,Deidade,Divindade. = Ëthc-
rea , ñderea , celelte , celeílial , divina , bella ,
formofa, preftante, fublime, excelfa, poderofa ,
eterna, immortal , fempiterna, grande, ftfmma,
adoravel, benigna , benévola, benéfica, piedofa.
= Do cxcelfo Olympo eterna habitadora. - Alma
Deidade , que as eftrellas piza«. Vid. nos lugares
refpeftivos Juno , Pallas , Venus, Diana &c.
Divino. Sobrenatural, celeílial , celefte: Ou Pro-
digiofo , portcntofo , maravilhofo, admiravel, paf-
mofo, excellente , Angular , eximio , perfeito ,
(fegundo o fentido em que fe tomar.)
Divisa. Empreza. = Illuftrc ,nobre, amiga , gen-
tilica , honrada , generofa , infigne , honorífica ,
celebre, famofa , mcmoravel ,. bellica , heroica ,
aguda, engenhofa, elegante , fublime , propria ,
alluGva, fimples , pintada, expreffiva, labia, poé
tica.
Dobrez. Diflímulaqao, fimulaqaó , fingimento. =
Efpirito traidor à té fincera. Alma que de candu-
ra nao fe adorna. Vil deferqaó da candida virtu-
ás. Vid. Dissimulaça§, '. . .. .• .1^ .
Do-
"D О С 22^)
Doce. Grato, fuave, agradavel,jucundo, delició
lo, deleitofo. = Doce trabalho , doces amargu
ras. Doce voz , doce morte , doce engaño. Doces
Jembranqas , doces penfamencos. A doce liberda-
de , os doces filhos. Oh que doce morrer, quedo-
ce vida .' Oh que doce mentir , que doce rifo !
(Camoes em diverfos lugares.)
Doçura. Godo , iuavidade , delicias , deleite. =
Grata, jucunda, incffavel , inexplicavel , incom
para vcl , exuberante , immenfa , attra&iva , con-
íoJadora , fina , grande, rara, lingular, fumma ,
cztremofa , mellifiua , deleitofa , deliciofa , fuave,
goítofa , divina , extrema , exceffiva , imponde-
ravel. . f •
Dolo. Fraude , engaño. = Aftuto , fagaz , trai
dor, infidiofo , oceulto , fecreto , torpe , vil , in
fame, malvado, infiel, maligno , fatal , fementi
do, fraudulento , engañador , previfto , fimulado,
enganofo , .inopinado , inefperado , disfarçado ,
mafcarado, indigno, nefando, execrando , ab omi-
flavel , deceit avel. Ä De infidiofo Sinao aítutas
artes. Da traidora mentira occulta força. De in
fames coracóes laqos ' traidores. Silladas contra a
candida innocencia. Guarde- te Déos de hum
engaño, De hum bom rodo contrafei со, De ho-
mens que trazem no peito Sempre hum cavallo
Troyano* Palavras todas de amores, Tenqaó per-
vería^ e dañada. Peçonha difli mulada Como vi-
bora entre flores. Com faltas cheia* de amor Te
daó pirólas de fel, Poem-te pelos beiqos mel , Pa
ra que cngulas melhor. (í,ob. Eehg.) 1--,v 1
Doloroso. Molefto, penofo, aípero , tormentofo,
acerbo , affliâivo, laftimofo , lamentavel , lacri-
mofo, mifero, miferavel, (fegundo as diverías ac-
■cepqbetty-^-'tibi , • U::-;:,i , :.viv . . iuîv.ï.'j» ,1 '
Domar. Etífrear , fabjúgar ¿ opprimir refreár ,
vencer , foperar , fopear fubmetter , debcllar ,
. ■ fu»
й-ул. DUE
certo, perplexo, vacillante, (fcgundo as fuas di-
verfas acccpqóes.) 1
Duello. Defafio. = Impio , cfcandalofo , veda
do, bárbaro, iniquo , torpe, infame , vil , fatal,
funeito, horroro o, punivel , mortífero , louco ,
infano , nefando , deteftavel , abominavcl , execran
do, dubio, incerto, vario, ambiguo , defatinado,
cegó, furiofo , accezo, precipitado, arrojado, re-
nhido. (Para outros epithetos Fid. Desafio.)
Duvioa. Hefiraqaó , incerteza , ambiguidade , in-
detcrminaqaó , irrcfoluqaó , perplexidade , vacil-
laqaó, indcliberaqaú. = Sabia, prudente, cauta,
folida, forte, nervofa, aguda , engenhofa , pers
picaz, fagaz} fatua, nefcia , leve, ténue, apparen
te, frivola, fútil i indifloluvel, implexa, impene-
travel, efcura, mifteriofa.
Duvida. Controvertía , difputa , contend* ,
debate , altercaqaö , diflenqaô , difcordia, dcfuni&ö.
(Para os cpithecos Fid. Disputa.)

ЕАсо. Tnexoravel , implacavel , inflexivel , in»


fenfivel , rígido , rigorofo , duro , afpero ,
acerbo , afperrimo , levero , auftcro , terrivel,
tremendo, terrífico , formidavel , pavorofo , ef-
pantofo, temido, medonho, horrido, jufto , re
cio, Eftygio, Cocytio, Tartáreo, Avernal, Infer
nal. = De Jupiter, e Egina o filho acerbo, In«
flexivel juiz do horrendo Averno. Do Jove tene-
brofo о formidavel Juiz fempre fevero , e inexora-
vel. O terrífico Rey daantiga Egina, Que as pe*
ñas no Cocyto aos reos deftina. Fid. Minos.
E-3RIEDADE. Embriaguez. = Iníana, torpe , vil ,
in-
EBR - 235
infame , fordida , efqualida , immunda , vergo-
nhofa, affrontofa, deshonrofa , injuriofa,'damno-
fa, perniciofa, fatal, funefta , defeomedida , def-
compotta, gárrula, loquaz, incauta, impruden
te, eftupida , eftolida , vacillante , titubante , tré
mula , furiofa , impetuofa , precipitada , cega ,
violenta, lafeiva, obfcena, immodefta , impúdi
ca , indigna , indecorofa , indecente. = Fecunda
máy de males infinitos. Da vital robuftez estraga
dora. Da incauta mocidade grave damno. Da for
dida lafeivia prompta chamma. Guarda loquaz
dos Íntimos iegredos. De altos arcanos gárrula
pregoeira. Da tunóla difcordia precurfora.
Ebrio. Temulento, embriagado. (Para os epithe-
tos Vid. Ebriedades = Em fomnolento vinho
fepultado. Do poderoio ßaccho grata preza. Sór
dido adorador do alegre Baccho. = De laftima ,
e ludibrio digno objecto : As paixôcs cm tumul
to fe levantaÖ , Já canta alegre, já furiofo clama,
Já provoca à contenda,e já fe abranda. Mil ef-
tranhos afFeâos n'um momento Confunde \ ora
he audaz , ora covarde , Ora em mudo filcncio a
lingua opprime, Ora defata as vozes titubantes ,
E os fegredos mais Íntimos rcvclla. Vid. Embria
gado.
Ecco. Loquaz , gárrulo , vago , fonoro , canoro ,
claro, prorapto, obediente , repercutido, refle-
ûido , imitador , refponfivo , fecreto , oceulto ,
recóndito, incancavcl, reciproco, atiento , vigi
lante, follicito, pontual, adulador, lifonjeiro, re-
fonante. = A loquaz penha, de NarciíTo aman
te. A Ninfa convertida em rocha dura , De feu
amor fentindo a defventura. Da voz repercuíTaó
articulada. Secreto imitador da voz alheia. Mora
dor inviíivel das cavernas. Lifonjeira linguagem
dos defertos. Lingua com que fe exprime a mu
da gruta. = Ecco queixofo, e trifte lherefpon-
Tom. I, Gg de
254 Е С L
de Com prolongada voz , с rude âccento •, Refôi
o rouco íom pelo fombrio Concavo, efpeflo bof-
que , repetirido Por baixo do arvoredo o canto
agreíte , Cheio de grave anguítia , e dor extre
ma. {Naafrag. do Sepulv.)
Ecloga. Idyílio. = Simples , tenue , alegre , fef-
tiva , plaufivel , agreíte , rullica , camponeza ,
montanheza, doce, fuave, harmoniofa , candida,
• fincera, modefta, innocente, humilde , branda ,
amorofa, affeccuofa , Aícrea ,Siracufana, Chalci-
dica, Menalia. = De candidos paftores doce can
co. t)o velho Afcrêo fuave melodía. Do Mcnalo.
canoro "humildes verfos. De affe£tos paftorís imi
tadora. De agrede Muía harmónicos accentos Da
tenue frauta a candida Poefia.
Ecüleo. Bárbaro, cruel , atroz , tyranno , duro ,
impio , iniquo , protervo , afpero , afperrimo , acer
bo, fanguinofo , fanguinolento , cruento , horri-
vel , horrorofo , horrido , horrendo , horrífico , for-
midavel, tremendo, terrivel , terrífico , atormen
tador, violento, dolorofo, fatal , funeílo , incle
mente. = Da fé conltante afperrimo theatro. Da
tyrannia bárbaro fupplicio. De martyres fiéis alto
triunfo. Efpeftaculo horrendo aoCeo jucundo.
Edicto. Decreto. = Publico, manifefto , paten
te, apregoado, fixado, publicado, foberano, re
gio , abíoluto , difpotico , fupremo , inalteravel ,
venerado, refpeitado, obedecido, inviolavel , im-
periofo , jufto , recio , duro , fevero , pió , piedo-
fo, benigno, clemente, benéfico, grave, onero-
fo , infopportavel , intolcravcl , afpero , acerbo ,
injuílo, iniquo , impio , tyranno , violento , fu-
nefto , fatal, maligno, cruel, bárbaro , efpantofo,
horrorofo, tremendo, formidavel, infano , inhu
mano, odiofo, execrando, deteftavel.
Edificio. Fabrica. = Regio , augufto , magnifi
co, fumptuofo, rico , opulento , foberbo , arro
gante,
EDI 23 j
|»ante, alto, elevado, fublimc , mageftofo , per-
duravel , perpetuo , immortal , eterno , marmóreo ,
ornado, adornado , enriquecido, nobre, maravi-
lhofo, eftupendo, portentofo, admiravel, prodi-
giofo, Angular, incomparavel , inimitavel, raro ,
vafto , efpaqofo , immenfo. = Alto aíTombro dos
olhos , d'arte empenho. Eterno adorno de inclyta
Cidadc. Immortal monumento da grandeza. Con
tra o tempo voraz padraó perpetuo. Vid. Fabri
ca.
Edipo. Mifero , infeliz , defgraqado ,miferavel, mi-
ícrnmo , laílimofo, fatal, cegó, errante , prófu
go , fugitivo , vagabundo , defterrado , pobre ,
mendigo, parricida, inceftuofo , agudo , fagaz ,
fabio, perfpicaz, julio, recto, famofo, celebre ,
celebrado , celebérrimo , curiofo , pefquizador ,
efpeculador , inveíligador , indagador , tenaz , obf-
tinado , inflexivel , indócil. = O miferrimo Rey
da affliâa Thebas, Que os my Herios da Esfinge
revelara, E a Patria dadefgraqa atroz livrera. De
Thebas defgraqada o Rey famofo , Homicida do
pay , da máy efpofo. (Para outros epithetos , с
frazes lea-fc o famofo Edipo de Sophocles.)
Effigie. Imagem , retrato. = Viva , natural , af-
fcmelhada, propria, verdadeira, expreíTivn, fina,
delicada , colorida , primorofa , perfeita , engenho-
fa , artificiofa , elegante , pintada, efeulpida , áurea,
marmórea, bella, formofa. Vid. Estatua.
Elegancia. Primorofa, polida , culta , ornada ,
adornada , excellente , feleâa , harmoniofa , ef-
colhida , bella. (Para quando fervir de Synonimo
de eloquencia Vid. Elocuencia.)
Elegía. Trifle, melancólica, affli£ta , dolorofa , laf-
timada, lacrimofa , funefta , fúnebre , lugubre ,
luüuofa, mifera, infeliz, queixofa, pallida , lán
guida, exangüe, fentida, defalinhada , defgrenha-
da. inculta. = Dos triftes Vates mufico lamcn-
Gg ii co«
236 ELE
to. Interprete poefia da triíleza. Das triíles Mu-
fas fúnebre linguagem. De affliftos coracóes mé
trico accento.
Elefante. Corpulento, defmedido, enorme, mem
brudo , forte, vafto, monílruofo, robuíto, belli
co, dócil, manfo , domavel , benigno, gcnerofo,
Africano, Marmarico, Libico , Gctulo , Indico,
Еоэ. = Enorme bruto , defmarcada fera. Dos
quadrupèdes horrido gigante. Dos Indicos Mo
narcas regia pompa , Altivo throno , mageltofo
eilado. Na milicia oriental guerreiro armado , Que
do dorfo na mole defmedida Torres mantem de
bellico apparato.
Elementos. Difcordes , repugnantes, fortes , po-
derofos, impetuofos, furiofos, furibundos, enfu
recidos, embravecidos, foltos , defenfreados , in
dómitos, vigorofos, irados, tumultuólos , revol-
tofos, alterados, inquietos , deftruidores , aíTola-
dores , fataes , funellos , placidos , tranquillos , fe-
renos , brandos, benignos, clementes, benéficos,
focegados , manfos , quietos , enfreados , doma
dos, concordes, unidos, amigos , pacíficos. (Os
Antigos Poetas fazendo dos Elementos imagens
feníiveis , reprefentavaó o Ar na figura de huma
mulher , vellida de hum tenuiflimo véo , ornada
de azas tranfparentçs, e extendidas , e com ambas
as máos fegurava o Arco Iris. Agua : huma mu
lher. vellida de azul tranfparente , com huma náo
na maó direita , e na efquerda hum remo. Figu-
ravaó-na aíTentada em hum cavado rochedo , cheio
de diverfas efpecies depeixes. Fogo : hum mance
bo de femblante ardente , vellido de vermelho ,
com hum rayo na таб , e junto delle huma Fé
nix abrazada. Terra : huma mulher de idade avan-
qada , vellida de cor efeura , coroada de diver
fas plantas , ervas, e frutos: na maó direita hum
globo, с na cfquerda huma vide florida , ou hu
ma
E LO 237
ma cornucopia. Reprefcntava6-na aficntada cm
huma pedia quadrangular, em final da fuá eitabi-
lidade , e firmeza. Afíim le achaó em varios rele
vos amigos, e em diverfas defcripçôcs poéticas. )
Elocuçaô. Frafe , eflylo. = Propria, pura , ge-
fa , ornada , clara, fa
cil, enérgica, enfática , exprefliva , acomodada ,
íelecla, clcolhida , harmonica, harmoniofa, poli-
da, culta, facunda, figurada, natural , nativa , im
propria, eitranha, barbara, inculta, efeura , im-
penetravel , indigna , torpe , enigmática , vulgar ,
pjebea, fria , ridicula, vicióla. Fid. Estylo.
Elogio. Encomio , panegyrico , louvor. = Dif-
. creto, eloquente, delicado, facundo , elegante ,
douto , agudo, engenhofo, judiciofo , fabio, fu-
blime, pompólo, magnifico , illuftre , memora-
vel , eterno, perpetuo, immortal, Ungular , raro,
diftinélo , incomparavel, maravilhoio, admiravel,
\ufto , devido , merecido.
Eloquencia. Facundia. = Doce , fuave , grata ,
melliflua, áurea , attractive , encantadora, branda,
deleitofa , arrebatadora , pafmofa , efpantofa , por-
tentofa, prodigiofa, maravilhofa, eípeciofa , ad
miravel , lingular, inaudita , infolita , inexplica-
vel, ineffavel, incomprehenfivel , alta, elevada ,
magnifica, fublime , forte , poderofa , fulminan
te, invicta, invencivel , infuperavel, inimitavel ,
liberal, generofa, rica, opulenta, grave, grandí
locua, altifona, altiloqua, mageftofa , vigorofa ,
victoriofa , triunfante , fumma , divina , fuprema ,
Grega, Romana , antiga , veneravel. (Para ou-
tros epithetos Fid. Elocuçaô.) = De fabia lin
gua forqa encantadora. Do coraqaó humano fobe-
тапа. De indómitas paixóes boca triunfante. Af-
fluencia inexhaufta de agudezas. De alta facundia
rápida corrente. Da fabia Deofa dadiva preciofa.
As invenciveis armas de Minerva, Que qual raio
2 5 8 E L Q
veloz , as almas rendem. De Roma , с Athenas
idolo diltinóbo. Do Foro, e Areopago invicta for-
qa. Mais forte Alcides braqo forte oftenta: Novo
Protheo , que mil figuras toma , Para domar do
vicio a rebeldía. Já fe converte cm tocha, e illuf-
tra as mentes, Já em dura cadcia, e os peitos ren
de , Já em torrente , e coraqóes inunda : Em raio
fe transforma, e abate altivos, Torna-fe efcudo,
e miferos défende. (Os Antigos a figuravaó na
imagem de huma matrona de afpe&o mageítolo ,
vertida de varias cores, coroada de palma , eoli-
veira , infignias de Minerva , e na maó direita hum
raio, e na cfquerda hum livro aberro: aos pés va
rios vicios proftrados.) Vii, Cicero , e Demos
thenes.
Eloquente. Facundo, elegante ,difcreto. =s Ñas
forqas da eloquencia poderofo. Nos dotes da fa
cundia celebrado. Na elegante doqura incompara-
vel. No grandiloquo eftylo infuperavel. Na arte
do engenho triunfante lingua. Sabio cultor dos
campos de Minerva. (Para outras firazes , e para
os epithetos convenientes veja-fe Elocuça6 , e
Eloquencia.)
Elysios (campos.) Placidos, tranquillos , ferenos,
pacíficos, deliciofos, deleitólos, jucundos , gra
tos, doces, fuaves, amenos, venturofos, felices,
ditofos, quietos, afortunados , bemaventurados ,
eternos, ampios, vaftos, efpaqofos, alegres, rifo-
nhos , florentes , florecentes , verdes , floridos ,
viqofos: Ou Fabulofos , poéticos , falfos, fingidos,
mentidos , mentirofos , fementidos , fantaíticos ,
fonhados , enganofos, inventados, quiméricos. =
De almas felices deleitofos prados. Eterna habita-
qaö de illuftres almas. Dcfcanqo eterno dos mor-
taes piedofos. Dos famofos Heroes placido affen-
to. Ditofos bofques , fern pre florecentes , Doce
morada de almas excellentes. = De infanos Va
tes
E M В 259
tes tnifero delirio. Sonhos da antiga delirante Mu-
fa. Da fabula engcnhofa vás quimeras.
Emboscada. Cilada. = Secreta , occulta , aflata,
fagaz, enganofa , engañadora, infidiofa, improvi-
fa, fubita, repentina, inopinada, inefperada , do-
lofa, traidora, pérfida, impenetravel , fatal , fu-
nefta , follicita , cauta, inimiga , iniqua , fallaz ,
bellica , nocturna, impenfada, fraudulenta.
Embriagado. Ebrio. = Do licor efpumante em
briagado. Ebrio do doce nectar que ama Baccho.
Dos rubicundos copos engañado Jaz em profun
do fomno fepultado. De Baccho o alegre ardor lhe
accende as vêasj Já feentorpcca a lingua, o cor-
po peza, Fuma a cabeca , tudo à viña gira,Aos
paflos falta a terra, os pés vacillaó , Os olhos na-
daô na rifonha fronte : Cahe titubante , tenta le
van tarfe, Mas as quedas répète , até que o fonno
Benigno fe declara feu patrono. Vid. Ebrieda-
de , e Ebrio.
Embriaó. Feto. = Informe, indiftinfto , confu
fo, inanimado, torpe, acerbo, imperfeito.
Eminencia. Altura , fublimidade , elevaqao. =
Defmedida , enorme , excelfa , afpera, afperrima ,
fragofa, defpenhada, precipitada, alcantilada , in-
acceflivel, ardua , fumma , foberba , altiva, arro
gante , fublime , elevada. = Altura que as eítrel-
las deíafia. Elevaqaó que aos aftros fe aviíinha.
Vid. Altura , Monte Scc.
Empyreo. = Do Numen immortal cthereo aflen-
to. Supremo Ceo, de Déos alta morada. De mais
brilhante luz fonte inexhaufta. Infinitos efpaqos
refulgentes , Que fazem tentbrofa a luz Febea.
Dos Divos immortaes fublime Corte. Do rmni-
potcnte Rey palacio eterno. Alta esfera do Sol ,
fonte das luzes , Que ao Planeta do dia cffuíca os
raios. Vid. Ceo.
Emuxaçaô. Competencia, imitaqaó,- = Nobre ,
ge
24* END
mado, Epelo ardente Jupiter ferido Foy nàsen-
tranhâs do Ethna fepultado. == Do Ethna o fero Gi
gante armado, e prezo Sulfúreo fogo , с negro
Simo exhala , Quando nos hombros muda о gran
de pezo , Que com ae i m me nias for qas mal igua
la: Graö terremoto excita o fago acezo, E asCi-
dades marítimas abala , Movendo o grave , e.in-
acceffivel monte , De vivo incendio nunca exhaus
ta fonte. (Ulyjf. j.) Fid. Gigante , e os nomes
de outros Gigantes. . . „» ¡. .■'■..»
EndymiaG. Formólo, bello , caro, amavel , ama
do , doce , gentil , fom nolen ro , cacador mítico ,
agrede , filvellrc , paftor, Theflalico. .= O for-
mofo parlor que Cinthta amara, E que aos Deo-
fes benéficos rogara O jucundo favor de eterno
fomno. O bello caqador por quem amante A fi-
lha de Latona fe acendia., E na argéntea carroça
Scintillante,. Pira- terna o gozar , do Ceo deícia.
Eneas. Poderofo, pió , rcligiofo , indico, illuft re,
famofo^ celebérrimo / magnánimo. fterno ,Tcom-
paílivo, prófugo, errante , vagabundo , deíterra-
do , undívago , fiuclivago , gencrofo , benigno ,
clemente, impávido,.intrépido, heroico, Frigio,
Dardanio, Iliaco , Troiano s Teucro, =ti De Ci-
therea o filho cfclarectdo, Que no Lacio fundou
Reino temido. O Frigio Capitaö , que. a antiga
idade Ñas armas refpeitou ,e na piedade. Aleo He
rde da Calliope Romana , Por quem inda Aganip
pe corre ufana. Da abandonada Troya o Héroe fa-
moíb , Que d'alta Italia às pravas' aportando , E
ao poderofo Turno fuperando, Foy da bella La-
vinia invicto efpofo. O Capitaó Troyano que ful-
cando. Os Neptuninos campos vagabundo, E. de
Latino o Reino dominando , Alto Imperio fun
dou, terror do mundo. De Anchifcs o piedofo fi
lho illuftre, Da Romulea nacaó. eterno luítre.
Ehergia. Enfazc, viveza , caraécerifmo , hyp*»-
pofe y
E N F 24y
pofe , cfficücia; = Viva , exprefliva , animada ,
delicada , imitadora , reprefcntativa , fmtaftica ,
. poética , engenhofa , íubtil , aguda , eloquente ,
paimofa , admiravel , cftupcnda , maravilhofa , plau-
«vel, eficaz,, enfática , caraâcriftica. = Do pin
cel da eloqücncia vivos toques. De facundo pin
tor quadro cxpreflivo. De eloquente pincel íub
til pintura , Que as imagens mentaes aos olhos
moftra, Animadas de graqa, e formofura. Difci-
pula da fabia natureza, Que a meílra iguala com
fubtil deftreza.
Enfermidade. Doenqa , molcília , achaque. =
Pcnofa, dolorofa, tormén tofa, grave , perigofa ,
mortal, mortífera , funefta , fatal , aguda, damno-
fa, perniciofa , longa, morofa , larga , dilatada ,
prolongada, prolixa , infopportavel , intoleravel,
infofFri vel , al'pera , molefta , acerba , cruel , atroz,
defefperada, maligna, peftifera , peftilente, con-
tagiofa , irremediavel , infanavel , pallida , exan
güe, lánguida, mirrada, queixofa, laftimofa , la
mentada , deplorada , impaciente , violenta , oc-
- culta , interna , furiofa , arrebatada , acelerada ,
r-brcve , 'tenue ,1c ve , ligeira , diaria , efímera , bran
da , benigna , placavel , obediente, ca Da morte
dolorofa precurfora^ Puro crifol de hum animo
paciente. Inimiga cruel da breve vida, Que aba
te as forqas, o valor diffipa. Verdugo atroz dos
descarriados merobros. De mal funetto a dura ty-
rannia. Da pallida doenqa o torpe afpe&o Alfom
brados dcixou os fracos membros. De males mil
o barbará tormento. A' incauta vida rápida for-
ргега,Е da morte ambiciofa occulto laqo.
Engaño. Fàllacia, fraude, ídolo, falfidade,embuf-
tc. = Traidor, pérfido, inûdiofo , caoto ^aftu-
• to , iàgaz , induftxiofo , artificiofo , disfàrqado ,
malcarado , fecreto, occuko,.fimúladoy fingido,
deftro, malvado, maligno, in i quo , protervo »in-
:: ï Hh ii fiel,
ê
244 ENG
fiel, impío, damnoío, pemiciofo , fatal , funefto,
odiofo, nefando, torpe , vil , infime , abomina-
vel, deteftavel, execrando, dolofo, fraudulento,
atroz , indi De elpirito traidor occultas
armas. De fementida lingua armado laqo. Conta
gio univerfal que o mundo infefta. De infame co-
raqaö artes aftutas. {Vid. os Synonimos.)
Engaño. Illufaó , embeleqo , equivocaqaó ,
erro. = Fantaftico, apparente, vaó, innocente,
inculpavel , inadvertido , incauto , impreviíto , fin-
cero, defculpavel.
Engenho. Habilidade, talento, fubtileza, agude
za , capacidade. = Sublime, alto, elevado, acti
vo, penetrante, divino, perfpicaz, vafto, vivo,
prompto, veloz, fecundo, fértil , culto , dócil ,
raro , novo , lingular , maravilhofo , prodigiofo ,
portentofo , efpantofo , pafmofo , admiravel , dif-
tinelo, inimitavel, incomparavel , fubtil, agudo,
fagas, grande , irnmenio, defmedido, acre , inve-
jado ) rude , duro , obtufo , erado , inerte, tardo,
curto, rafteiro, efteril, infecundo , inculto , in
dómito , vulgar , pobre , mifero , frouxo , lemita-
do. = Da menee perfpicacia portentofo. Do en-
tendimento acumen efpantofo. De alma fublime
luz reverberante. Subtil indagador da natureza.
Genio fublime , indole engenhofa , Penetrante agu
deza , alto talento , De iubtiz produqôes fonte m-
exhaufta. Derivado efplendor da labia Deofa. =
A quelle iraro engenho .de tant* arte , Tanta eftu-
da, e doutrina, culta, e ornado, Que veríbs de-
ra a amor , que canto a Marte : Aquelle raro en-
fenho que criado No vofio feyo dos primeiros
ias Por vos , o Muías fora coroado. ( Ferreir.
£l*g.i.) . ;
Engrandecer. Augmentar , accrefeentar , am
pliar ,4amplificar : Ou Exagerar , encarecer , exal
tar,, elcw.
En-
E N L Í45
Enleio. Embaracp, enredo , duvida , diflßculdade,
flucruaqao, perplexidadc, vacillaçaô , indetermi-
nacaó. Vid. Duvida. : .• ..' .. ¡.
Ensaio. Preludio, prova , ex ame, experiencia. =
Judiciofo, fabio, prudente, cauto, acamellado ,
induftriolo , engenhofo, advertido, previfto, pre
venido , anticipado* -i ,. • ■ , . ; ■
Entendimento. Razao , juizo, talento , compre-
hcnqaó , mente , diícurío. = , Solido , maduro ,
prudente, fabio, próvido, cauto , profundo ¿ íu-
perior, claro, peiTpicaz, agudo , alto , devado ,
fublimc , vallo ,' celefte, divino, vigilante. (Ou-
tros epithetos tirem-fc de Engenho.); .*=• Luz
derivada da celefte chamma. Do efpirito immor
tal alta morada. Eftrella que a vontade illuftra, e
guia. De inextimaveis bens rico tbefouro.
Enterrar. Sepultar. = Cobrir os oflos de pie-
. doía terra. Dar fepultura ao mifero cadaver. Da
piedade preftar o extremo officio. Os oflos oceul-
tar em dura campa. Aos frios oflos dar repoufo
eterno. Honrar com fepultura as mortaes cinzas.
No efeuro feio de piedofa terra Depoíitar o ef-
quallido cadaver, Da morte inexoravcl vil def-
pojo. \«v". ,v«\\, .til.ru H.. м-. '
Enthvsiasmo. Eltro , furor poético. = Agitado,
elevado , fublime , accezo , inftamroado , abrazado,
arrebatado , celefle, ethereo , fuperior , divino ,
veloz , ligeiro , voador, engenhofo, fantaftico , fa
tídico, prafético, Febeo, Pierio, Apollineo, fa
ció , Caftallip ,: furiofo, inquieto, impetuofo, im
paciente, forte , vehemente. = Pieria infpiraqaö»
chamma Febea , Que nos peitos fatídicos fe atea.
Licor furiofo dos Caftallios copos , Que a mente
- dos poetas embriaga. Celeftial ardor , oceulto
Numen, Que os coraqóes fatídicos infbmma. Ex-
tafe que ao Parnafo eleva os Vates- Das Apolli-
Dcas luzes rayo ardente. (Os amigos Poetas o re-
prefentavaö
24* EÖL
, prefentavaö na figura de hum mancebo de côr ru
bicunda , de indole cngenhofa , coroado de louro,
com azas na cabeqa , olhos fi tos По Ceo , e cm ac-
caö de efcrevcr.)-
Еоьо. Irnpcriolo, foberbo , arrogante , violento ,
impetuofo;, arrebatado , tumukuofo , inquieto,
indómito, infano, furibundo, furiofo , afpero,af-
■ perrimo , acerbo , atroz** duro, cruel ¿ tyranno ,
formidavel, terrivel, terrífico, tremendo , eftron-
dofo, pavorofo, turbulento, aflollador , devafta-
dor , horrífico , horriíono , horrido , horrendo ,
horrorofo , horrivel, efparniofo, A O Rey que as
1 ttmpeftades fenhorea , Ê ов1 ventos prende em af-
pera cadea. De Jupicer¡, é Aceites o tyranno Fi-
ího , que impera com dominio infano No feroz
povo indómito dos ventos. De Jove o filho, qtie
corn força ufana Dos ventos prende, ou foíta a fu
ria irr(ana. == Já la o foberbo Hypotades foltava
' Do carcere fechado os'furiofos Ventos, que com
palaVrás animava Contra os varóes audaces , e ani-
mofos. Subitto o Ceo fereno fe oburobrava , Que
os ventos mais qué nunca impetuoíbs Comeqaó
novas fofqas a hir tomtmdbi, Torres , monees, e
cafas derrubando. (Lufiad.6.) -с[пЧ
EpitíBDto. NeftlàsT pt Triflrev'Tuftttofo , fúnebre ,
. lugubre, laerirflofb', funefto, melancólico, fenti-
db , dolorofo , chorofo , enternecido , faudofo ,
•' amorofo, affecíuofo¿quoixofo, laftimoío. = Ñas
honras fepulchràes lugubre canto. De trifte mufa
fúnebre lamento. Ä mas cinzas faudoío encomio.
Epitafio. Infcripçaô fepulchràl. — Grave , çn-
genhofo , agudo , fübtil , eloquente , facundo , ju-
diciofo, celebre, memoravel, famofo » heroico ,
jüfto\ merecido, devidb, eterno , perpetttoi pe
renne , defpertador , pregoeíro recomendavel.
(Para outros epithetos PM.; EpkíeMO.) =2 De
preclaro mortal memoria eterna. Norde efculpi-
do
E E I û47
4o cm warmore funefto. Lugwbrè monumento ,
alta memoria. Encomio fepulchral , padraó. pre
claro Centra a furia voraz do tempo avarp. Em
dura campa lugubre poefia , Que efculpira da mor-
_» , te a fouce. impía, . . д,т;,;: ьь, r-.n >-.j ••«..;< ..'J
JEpithalamio* Canto nupcial.C;= (Alegre , feßi-
vo, plaufivtl, grato, caro, fuave , jueundo ,fauf-
to, pompofo, ornado* culto , canoro , fatídico ,
brando , doce , callo , honefto , puro , florido , har
mónico. = Do feftivo Hymenêo alegre canto.
Vid. HyMENEQ. ■ , ; ,lr,iu'> : '
Ер/тне*о. .Vivo-, proprio, natural, genuino, de
cente y. conveniente , decoxDfo.,\exprefllvo , enér
gico , enfático , forte , fclcéro , pompofo , magni-
íico, fublimé, agudo, íubcil , engenhofo , fabio,
profundo , judiciufo ,. improprio , fútil , ociofo ,
inerte ,гяогьо', -vjeiofo,* frió , lánguido , fraco ,
torpe, indecente, inutil vulgar. =¿ Da pompo-
ía eloqucncia grato adorno. Dos prados de Mi
nerva flor mimofá. Pe pincel eloquente vivo- to
que. Forqa aftiva de agudos pcníaracntoí. *'\
Едево. .Tártaro,, Averno, Eßigc , Inferno^ (Para
os epithetos Vifa Avebw»., с liííERNai):i» .Dc
Caos , e Calí gem negro filho. Da Tartárea rc¿-
gjaó fulfureo rio. Da tenebrofa noilte horrido ef-
pofo. ßid. PhíegeiT.onte. , ■• .h :.! ?. :
Ergastülo. Carcerevrpafmorra., ргпаб -, cadea.
jp, Penólo , dolorófo , tormentofo , Jamentavel ,
- : ^ftimoíb ,,mifero;y miferrimo, аГрего ,.аГре rrirr.o,
acerbo , duro , cruel , atroz. , tyranno , ¡bárbaro ,
íervil, íordida,éfquallido , immundo + fcridaÇlin-
íopportavtl :, intoleravel , infófrivel :,¡ mortífero.
(Para outros.cpiihetos Fid. Caacere.) <= Da
Tartárea prizaó hórrida imagem. Lugar onde re-
tumba ecbo perenne .De fe rrx»,j ay's', clamores,'fc
qu'eixumes. (D. Franc. Mart) iii (.rí.'i г.
Eridano. Efpumofo , caudalofo , precipitado ,dcf-
,j; . penhado,
- - penfcado ^efpuffianté , víólenfÉo Vítttrbuletítb-'yfo-
-berbo, arrogante , furiofo, fûribundo , enfürcci-
.: do, indómito, inunJador, fértil, fecundo', rico ,
opulento , generólo , prodigo , benéfico. = O
Cornígero rio, que famoío Fez de Faetonte ofa-
' do lattimofo. Dos rips o ^monarca turbulento ,
Que de Icaliaenriquece mil campiñas, E depois
. •> de riquezas opulento V'ay ottcntarfe as ondas Nep
tuninas, ч "; . o . .i ,
Erro. Erlgano, defacerto , inadvertencia : Ou Fai
fa opiniaó : Ou Culpa, crime-fdelicto, peccado.
- / (Para os epichecos correfpondenr.es a eftas diver
ías accepqöes Fid. Engaño", Crime, Peccado
&c.)-::; '-.j .: t3i ,j. t o'j-:. i : •: \
Erva. Planta. = Rafteira, humilde, verde, viço-
fa , pullulante, florente, húmida, rociada , orva-
lhada, árida , fequiofa , Teca\culta', cultivada , in-
- culta, molle, terjíra,; branda , fuá ve , cheirofa ,
•: odorofa, aromática, fragranté , amarga , afpera ,
.acerba-^ amara -, falabre- ," falutifena , poderofa ,
Peonía, Machaonia, Apollinea , Febea , veneno-
' ía, peítifera, damnofa , nociva?, mortifera, fatal,
; funefta*: = Das alegr.es campiñas- vendé adorno.
ErudiçaS.' Doutrina, =¿>Vaftí,'iramenfay infini-
ó ta , profunda, efcolhiday Mi€kv, i n ex h au fta ^.ra
ra,, Angular, nova, eicquifita , díftin&a ., ineqm-
. paravel, varia, diverfa , copiofa , abundante , ex-
c ! obérante, liberal, rica, opulenta, çaudalofa, paf-
, mofa 4 maravilhofa, eftupenda 4 prodigio{à.ij1ptor-
, otentofk, admiravel, encyclopedica, univerfal. =
■hiD© profundo faber fonte inexhaufta. Dc precio-
. fá doutrina ampio thefouro. Da encyclopedia pe-
í. 'lago profundo. Das artes , e das feiencias. rico
erario, ;.• I .:r if . «¡/¡üj-I újx¡;-t tjijii ,T
Erynnis. Tartárea , Cocitia, Infernal-, Avernal ,
trifte , fatal , funeífca y áccoa ,'"ефйташж , rábida ,
^impaciente , violenta , impetuoía , fcdicrola^ tu-
( • • ' ¡«- • muí
ESC 249
tmiltuofa, rcvoltofa, turbulenta , impia , fangui-
nofa , faaguinolenta , cruenta , enorme , torpe ,
hórrida, formidavel, medonha , nofturna , tétri
ca, efpantofa, terrífica, horrífica. Fid. Furias.
Escándalo. Perniciofo , damnofo , nocivo , torpe,
vil, infame, publico, notorio, manifefto, nefan
do , odiofo , nefario , abominavcl , execrando , de-
teftavel, impio, maligno, horrorofo, horrendo ,
horrivcl , horrido. = De difloluta vida infame
exemple Dosannos juvenís torpe attracYivo, Que
incita vis acqöes , vicios provoca. (Ctfar Ripafc-
guindo a Pierio , reprefentou.o Efcandalo na fi
gura dé humvelho de gefto artificiólo , e ridicu
lamente affc¿tado , cás enfeitadas , veftido pom-
pofo, e garrido, na таб direita hum inftrumento
mu Geo ,e na efquerda hum baralhode cartas. Nos
antigos Poetas nao temos a'chado imagem íenfivel
defte vicio. Poderá fervir a de Ripa, como já fez
o P. Ceva, excellente Poeta moderno.)
Escarneo. Ludibrio, irrifaó, zombaria , mofa. =
Jnjuriofo, infamatorio, affrontofo, ignominiofo 9
vil , torpe, infame, ludibriofo, picante, fatyrico,
deshonrofo, grave, pezado , maligno , fenfivel ,
vergonhofo, petulante, arrogante, indigno, pu
blico , punivel , intoleravel , infopportavel , iníbf-
frivel , popular , plebeo.
Escola. Academia, pale ft ra, aula. = Sabia, inf-
tru&iva, douta, eloquente, celebre , celebrada ,
celebérrima , famofa , affamada , memoravel , in-
figne, üluftre, antiga, fecunda, fértil, venerada,
xcfpeitada. = Fecundiflima mäy de fabios filhos.
Templo das nove irmás , que o Pindó adora. De
nobre emulaqa6 fabio theatro. Antiga hab;raqaó
da fabia Deofa. De celebres varóes paie ñ ra üluf
tre. Officina de engenhos portentofos. Do enge-
nho juvenil fegura guia. Fid. Academia, Athe-
neo &c
Гот. I. Ii Е«з
2 £о Е S G
Escravo. Cativo. = Infeliz , defgraqado , mifc-
го , miferavel, miferrimo, trifte, laftimofo, vil ,
• infame, defprezado , humilde, follicito, diligen
te, defvelado, agil , prompto , vigilante , cuida-
. doío, obediente , fiel , torpe , fordido , efquali-
do , faminto , pobre , lacrimofo , queixofo. = Da
doce liberdade faudofo A perda chora cm carcere
penofo. De ferros , с trabalho carregado Sente os
rigores de feu duro fado. Seu defcanqo hefadiga,
os ays feu canto, Seu alimento раб banhado em
pranto. Vid. Cativo , e Cativeiro.
Escritura (Sagrada.) Biblia. = Divina, vene-
ravel , adoravel , adorada , venerada , infallivcl ,
ineffavel , irrefragavel , my fteriofa , eterna , íempi-
terna , perpetua, profetica , indelevel. = tivro
ineffavel de verdade eterna. Da fapiencia divina
obra adoravel. Pagina de indeleveis caracteres ,
Que efereveo do Senhor a maó fuprema. De alta
doutrina Codices divinos. Oráculo infallivel di
verdade. Do Numen immortal palavra eferita.
Dos innocentes luz , dos impíos rayo. Fonte da
vida, da virtude origem.
Escritura. Efcritos, obras , livro, compo-
fiqaó. = Sabia , erudita , profunda , eloquente ,
elegante, facunda, difereta, aguda , engenhofa ,
polida , culta , douta , elevada , fublime , recomen-
davel, celebre, famofa, eterna', immortal, inftru-
£t¡va, inveftigadora , defeobridora, inventora ,in-
• comparavel , eferutadora , forte , convincente ,
vehemente , perfuafiva. = Fadigas immortaes ,
fabios efcritos \ De alta doutriua eternos monu
mentos. Incanqaveis tarefas de alto eftudo. Lite
rarias vigilias, doutos partos , De profunda liqao
• eternos filhos. Vid. Livro.
Esfinge. Monílruofa , deforme, torpe, medonha,
fe i a , engenhofa , fagaz , aftuta , dolofa , voraz , de
vorante , devoradora , impia , iniqua , infcnfa ,
in-
E S M 251
• infefta, infaciavel , fraudulenta , aftuciofa , enig
mática ^ royfteriofa , ele ura , fatal , mortífera , dam-
nolä, Thebana , cruenta, fanguinolcma , i'angui-
nofa, horrifica , terrifica, horrenda , enorme , tre
menda , horrivel , terrivel , horrorofa , pavorofa ,
efpantofa , formidavel, cruel, atroz , feroz. = O
. iriforme , cruel , monftro Thebano , Que com ca
nino согро, e rofto humano O mifero viandante
lacerava , Se o enigma fatal nao decifrava. O monf-
r tro feminil , que fuperara De Edipo fabio a fub-
tileza rara. De Thebas infeliz o monftro alado ,
De crueis feras hórrida miftura , Fatal ao cami-
nhante defgraqado , Que do enigma ignorava a
forqa efeura.
Esmeralda. Verde , briihante, radiante, lucida ,
luzentc, refulgente, luminofa, preciofa, Indica ,
Eoa , Oriental, Erythrea , clara , pura , nítida ,
tranl parente, peregrina.
Espada. Ferro , eltoque, montante , catana , tra-
çado , alfange. = Sanguinofa , fanguinolenta ,
cruenta, Mavorcia, bellicofa, bellica, bclligera,
ini miga , mortífera, barbara , cruel , tyranna , atroz,
dura, impía, briihante, corufeante, fulminante,
fulgurante, aguda, penetrante , hórrida , horro
rofa, horrifica, afloladora, cortadora , ameaçado-
ra, devoradora, fatal, funefta , infaufta , formi-
davel, terrivel, terrifica, efpantofa, temida, he
roica, invicta, invencivel , infuperavcl , viétorio-
fa, triunfante ,foberba , altiva, arrogante. = De
braqo irado fulminante ferro, Ambiciofo de fan-
gue , с de ruinas. Ferro foberbo em fangue vil
banhado , Do valor inftrumento denodado. De
" animo bellicofo horrido adorno. = A fulminante
efpada rcfplandece, E a reproduz o braqo, quan-
do a applica , Qual lingua de ferpente que pare
ce, Queomovirnentoem tres a multiplica : Tem-
peftade cruel de golpes crece Mais hórrida que
Ii ii quan-
ESP
quando fe fabrica No Ceo de rayos mil furor vio
lento, Que a nuvem gera, precipita o vento.
Espantar. Aflombrar, aterrar, atemorizar , ame
drentar, afJuftar, conturbar, horrorifar. = Afíal-
tar com terror tímidos peitos. Acometter com
medo almas covardes Efpiritos futtar , gelar o
fangue. De frío horror enregelar as vêas. Vid.
Medo.
Espanto. Pafmo , aflombro , admiraqaó , fufpen-
. qaó, enleyo : Ou Terror, medo,fufto , eltupidez,
horror , temor , conturbaçaô , pavor. = Jmpro-
vifo , fubito, fubitaneo , repentino , inopinado ,
inefpcrado, terrífico , formidavel , inexplicavel ,
incomparavel, novo , raro , Angular , infolito, ex
traordinario, eflupido. (Para frazes, e outrosepr-
thetos FU. Assombro.) .:
Espelho. Cryftal. = Puro, claro, cry ftallino, ter-
fo , lucido , luzente , fragil , caduco , feminil , adu
lador, lifonjeiro , fementido , confelhciro , candi»
do, fincero , fiel ,defenganador, immaculado , po-
, lido. = Cryftal adulador da formofura. Da femi
nil vaidade confelheiro. De bellezas valido lifon
jeiro. Da feminil torpeza ingrato objecto. Def«
pertador fincero de defeitos. De vaidolos Narci-
ios grato objecto. Da formofura vá ídolo infame.
De encantos feminís mágico livro. Invcmor de
bellezas fementidas. (Viol, do Ceo, e Bern. Ferr.)
Esperança. Expeétaqaô , confiança. = Sollicita,
vigilante, diligente , defvelada , impaciente , ere-
dula, certa, firme , fegura, fixa, conltante , du
bia, fufpenla, incerta , inllavel , ambigua , per-
plexa , duvidofa, vacillante, fallaz, fraudulenta ,
traidora, fementida, mentida, mentirofa , enga
ñadora , faifa , lifonjeira , aduladora , vá , fútil , fra
gil, momentánea , caduca .efímera , ai dente , anhe
lante, inquieta, louca, eftulta, infana, baldada ,
fruftrada, tímida, reccofa, fufpcitofa, engañada,
E S P йЦ
doer, grata, fuave, jucunda, agradavel , afpcra ,
acerba, penofa , cuítofa , dolorofa , tormtntofa ,
cruel, atroz, longa, Lrga, prolongada, remota,
tenue, leve, lánguida, extinéta, morca, efpiran-
te. — Do trilte coraqaó doce alimento. Centra
a fortuna adverfa único alivio. De atribulados do
ce lenitivo. Dostriltes pobres única riqueza. Dos
miferos mortaes grato martirio, Da mundana am-
biqaó alto delirio. Paño vulgar que as almas vás
íultenta. =e Efpera na tormenta alta bonanqa ,
Quem fe ve entre as ondas fepultado , A quelle a
quem perfegue adverfo fado, Naó deixa de efpe-
rar faufta mudanqa. Efpera oefquecido huma lem-
b ranea , Que feliz torne feu funefto citado, Firme
efpera na Corte o defgraqado Do Rey gozar a mi-
fera privança. (Os amigos Poetas a figuravaó na
imagem de huma mtilher moqa , porque da moci-
dade he propria a Efperanqa -, vellida de verde .
cncoftada-a huma ancora, e rodeada do arco Iris,
- fymbolo de mentirofas apparencias. Ñas máos lhe
punhaó hum pavaó , igualmente jeroglifico devif-
tofos embelecos. Outros Poetas a repreftmaraó
ve ft ida de aroarello, cor propria da aurora , que
he a efperanqa do dia ; davaú-lhe azas nos hom
bros, e em acqaö de abraqar ao amor , que ali-
merKava aos peitos.) . .-/. . ■' '
Espirito. Alma. = Vital , immortal , eterno, pe-
renne, perpetuo, incorruptivel , vigilante, folli-
• cito , defvelado , lublime , elevado , celefte , ethe-
rco, fubtil , forte. = Incorpórea fubftancia, ethe-
rea fóima, Que dá vida, e vigor ao corpo iner
te.
Espirito. Valor, animo, brio, esforqo, for
taleza. = Varonil , impávido ,' rebullo , forte ,
audaz, denodado , magnánimo , intrépido, imper-
turbavel , gtnerofo , cenftante , preítante , invi-
6o , Hercúleo, Mavorcio, férreo , illuitre , infu-
pera-.
ESP
pcravel, invencivel, heroico. VU. Ашмо , cEs-
forço para as frazes, e outros epithttos.
Espirito. Devocaó , piedade , rcligiaÖ^ =
Ardente, inflammado , accezo , zelofo , puro ¿re
cto , julto, candido, fincero, innocente, illuftre,
infigne, religiofo, pió, devoro, exemplar, edifi-
cativo, inimitavel, incomparavel , lingular, raro,
novo, extraordinario , exquifito.
Espirito. (Demonio) Maligno , protervo ,
rebelde , traidor , inimigo , pérfido , infidiador ,
malvado , Tartáreo, tenebrofo , horrorofo, tenta
dor, turbulento, tumultuofo, perturbador, per-
verlo, impio, iniquo, tyranno , abominavel, exe
crando , deteftavel, nefando, odiofo , ambiciofo ,
ávido. ( Para frazes , e mais epithetos Vid. De
monio.)
Esposo. Vid. Marido , e Matrimonio.
Estado. Senhorio , Dominio, Imperio, Reino. =
Vafto, dilatado, rico , opulento, herdado , con-
qui liado, forte, defenfavel, munido, inexpugna-
vcl, fortificado, pingue, rendofo , copiofo , abun
dante , fértil, antigo, novo, cultivado, florente,
florecente, util, populofo, povoado. Vid. os Sy-
nonimos fupra. , •• j - \
Estado. Pompa , apparato , mageftade , rrem,
comitiva. = Sumptuofo , magnifico , luzido ,
pompofo, mageltofo, grande, numerólo , rico ,
foberbo, nobre, Angular, diítinfto, apparatoíb,
extraordinario , digno , grandiofo , efplendido, re
gio , decorofo , decente.
Estandarte. Bandeira. = Militar , bellico, Mar- 'a
cial, guerreiro, bellicofo, belligero, Mavorcio,
tremolante, rico, precioío, victoriofo, triunfan
te , invicto , venerado , refpeitado , real , regio ,
foberbo, ufano, arrogante, altivo. !
Estatua. Simulacro. = Marmórea , áurea, argén
tea , alta , elevada , fublime , ioberba , coloffil ,
gi-
EST 2jj
gigantefca, agigantada, defmcdida , enorrhe , ef-
culpida , polida , delicada , perfcita , elegante , ri
ca, preciofa , adornada , ornada, pompóla, viva ,
exprefliva, refpirante, animada , antiga, Grega ,
Romana, bella, formofa, heroica, illuftre, infi-
gne, adorada, venerada , refpeitada, celebre, ce
lebrada ,affamada , famofa, muda, furda , regia ,
magertofa, foberana , auguíla. = Animado me
tal , d'arte portento. Vivo relevo, marmore ef-
culpido, Que em filencio apregoa o primor d'ar
te. Emulo fimulacro da pintura , Efpiriro vital
em pedra dura. De fabia таб oitava maravilha ,
Em que da natureza o primor brilha. Da fabia na-
tureza emula imagem , Que à melhor Grega maó
leva vantagem.
Estatuario. Efculcor. = Infigne , incompara-
vel , inimitavel , divino , perito , douto , fubtil ,
engenhofo, excellente , preftante , maravilhofo ,
palmofo , egre'gio, portentofo, prodigiofo, illuf
tre, eterno, immortal, fabio , deítro , delicado ,
pojido , eximio , celebérrimo , celebre , celebra
do , aflamado, famofo , memoravel. = Artifice
fubtil que refufeita De Menror , e Myrôn as fa-
bias artes. AíTombro raro, refpeitado objecto De
Praxiteles, Fidias , Polyclc&o.
Estéril,. Infecundo, infructífero , inculto , afpe-
t9 , árido , rude , feco. =• Eftas alpeftres ferras
penduradas, Que ameacaó as Aguas cryftallinas ,
Nao faó da loura Ceres cultivadas , Nem produz
nellasZefiro boninas : Nunca arvores formofas , e
copadas Frutas fuaves daó , e peregrinas , Tudo
he eíieril, feco, inhabitado , Sern flores , ervas ,
arvores, nem gado. (Lob. Primav.)
Esterilidade. Penuria , carcltia , ferne. — Trif
te, lugubre, funeftà , mortal , mortífera , lethal ,
eípera , afperrima , hórrida , acerba , horrorofa ,
eípantofa, horrífica, terrífica, horrivcl , terrivcl,
in-
2f6 EST
infauíU, laílimofa , deploravel , calamitofa ,aflo-
]adora, devaftadora, devoradora, inimiga, adver-
fa, maligna, infenfa , infetta , damnofa , infeliz ,
mifcra, mifcravel , miferrima, avara, ávida , ava-
renta, cruel, atroz, homicida. (Pid. Fome para
as frazes.) —: De feu verdor nativo defpojadoc
Se vem com duro horror os triítes prados } Que
o férreo ar hum hálito do Averno Refpirando ,
tornou coi novo invernó A benigna eltaqaO da
primavera. A natureza afperrima , e fevera Ñas
campiñas em mortal fede ardentes Guerra decla
ra aos miferos viventes , E quer atroz com cttra-
nheza dura, Que a terra firva fó de fcpultura.
Estilo. Sublime, magnifico, elevado , altiloquo ,
altitonante , Pindanco , m-ngeítofo , pompólo ,
grande , grave , Oratorio , Tulliano , Ciceroniano,
Poético , Pierio , Caftallio , Apollineo , Febeo ,
puro , caíto , polido , caftigado , culto , ornado ,
. florido , elegante , delicado, eloquente , facundo,
difereto, medio, mediano, mediocre, baixo, hu
milde, tenue, ralteiro, inculto , bárbaro , negli
gente, inerte , lánguido , frió , frouxo , eícuro ,
enredado , confufo , breve , concifo , lacónico , dif-
fufo, Afiatico, ampio, prolixo , faftidiofo , conf-
tante , forte , vehemente , robufto , expreffivo ,
enérgico, enfático, livre, fluido, fácil , corren-
te, liberal, natural, proprio, inimitavel , novo ,
Angular, raro, diftinäo , afpero , duro , fuave ,
brando, doce, jucundo, ameno , grato, deleitó
lo, attractive, fonoro , harmónico, harmoniofo ,
canoro, encantador, vario, diverfo, inconftante,
claudicante , viciofo , torpe , redundante , túmi
do, inflado, affeétado. Fid. Eloquencia.
Estío. Ardente , árido , abrazado , inflammado ,
igneo, feco, fequiofo , calido, tórrido, férvido,
fecundo , fértil , frutifero , liberal , abundante ,
inerte, ociofo. = Frugífera cftaqaó a Ceres gra
te»
EST 257
ta , Do alegre agricultor doce efperanqa. Tempo
cm que Syrio ardente a terra abraza , Torra as loti
ras cfpigas , defpe o prado Da gala com que Flo
ra o matizara: Nega o puro licor a fonte avara ,
JMirraó-fe as plantas , desfallece o gado. = Vem
do anno fértil a eftaqaó ditofa , Em que Ceres de
cfpigas coroada A' terra avara oftenta generofa
Dolouro grao colheita dilatada. O camponez na
melle copiofa Abcnqoa a fadiga já pallada, EBac-
cho nos leus pámpanos efpera O purpureo licor,
em que elle impera. Vid. Canícula.
Estrago. Deftroqo , montandade, aflolaqaó , rui
na. (Para os epithetos , e frazes Vid. Mortan-
dade.) = A furia dos foldados desbarata Das
campiñas a inerte vifinhanca , Rende, Taquea , fór-
qa, alióla , с mata Por cobiqa , por odio , e por
▼inganqa : A defenfa renhida doouro,e prataTi-
rou со' a vida a muitos a efperanqa, Tingio im-
menfo fangue os a polen tos Dos efeondidos torpes
avarentos. {Condeft.) — Eisque empunhando a
efpada enfurecida, Do ardente peito a colera def-
ata, E efgrimindo com furia defmedida Acomet-
te , atropella , fere, e mata : O que póde nos pés
falvar a vida, , Elle Infame remedio nao dilata ,
Masnenhüm dos que o ferobraqo alcanqa,Sevc
neíta miferrima efperanqa. Immenfa multidao o hé
roe rodea , Mas elle vay abrindo larga eftrada ,
Correm fontes de fangue pela arêa , Voa a lanqa
robufta efpedaqada, E a mais aguda vifta entaófe
enlea , Se fao todos os golpes de huma efpada ,
Ou fe efta em outras mil reproducida Defpoja a
tintos da covarde vida. Nunca do ardente bron-
ге defpedido O pelouro veloz deu tanto danno ,-
Como fez o feu braqo embravecido Contra o que
forqas oftentava ufano. = Move- fe a férrea tra-
ve, e já ta6 duras Repetía nos muros as feridas ,
Que das pedras as fortes conjunturas De repen-
Tom. I. Kk te
258 EST
•,tè fi caraô detenidas , E Агегаб cahindo eftrago
horrenda, С im que o Averno fe foy enriquecen-
do. Bern à mancira do penedo antigo , Que, da
montanha arranca ou agua , ou vento, Que quan-
to encontra , rompe , e trax comfigo Troncos ,
cafas , curraes , paftor , e armento. ( Tafo Pcr-
tug. ip.) ' <-\ Д
Estrea. Prefagio, agouro , aufpicio. •= Propicia,
- benévola , benigna , faufta , feliz , alegre , rifonha,
plaufivel, benéfica, amiga, maligna , malévola,
proterva, fini ftra, ¡nfaufta , infeliz , dcigraqada ,
adverfa , trifte , fuñe fia , dura , afpera , acerba ,
mifera , miferrima, afperrima.
Estrella. Aftro. = Eiherea , celefte , ígnea ,
ardente, brilhante , lucida , luzente, luminofa ,
refplandecente , refulgence , radiante , rutilante ,
corufcante , fcintillante , alta , fublime , otara ,
pura, nitida , bella , formofa , nocturna , vaga ,
errante, benigna, benéfica , propicia. = Do ru
tilante Polo ardente tocha. Brilhante efmalte do
pompólo Olympo. Da cryftallina esfera eterno
adorno. Errante luz da abobada celefte. Do fir
mamento guarda vigilante. Da trille noite lucida
alegría. Ardente globo, «lampad* celefte. Da di-
vindade lucido reflexo. De Morfeo luminofa pre-
rurfora. Da etherea regiaô brilhante povo.
Estrondo. Eftrepito, fragor, ettampido , ruido.
= Forte, vehemente, grande, violento, impe-
tuofo , efpantofo , medonho , formidavel , horro-
rofo , horrido , horrivel , horrendo , horrifono ,
confufo , ettrepitofo. = Efpantofo rumor que
atroa os ares. Improvifo fragor que a terra abal
la. Repentino ettampido que a alma aflombra.
Inopinado horror, boato ingente, Que o fangue
gela na aftombrada gente. Dos rayos de Vulcano
. o horrendo ettrondo. Do mar irado o horrifono
mugido. Da prenne nuvem o horrorofo parto. =
Dea
EST 25$
Dcu final a trombeta Caftelhana, Horrendo' fe-
ro , ingente, e temerofo , Ouvio-o о monte Atta-
bro, e o Guadiana Atraz tornou as ondas de me-
àtoio; Ouvio o o Douro, e a terra Traftagana ,
Correo ao mar o Tejo duvidofo , E as mâys que о
fom lerrivel cfcutaraÖ , Acs peitos os filhinhos
apertaraó. (Lufiad.4.) = Nunca fe ouvio eftron-
do taó horrendo , Quando defpede Jupiter tre
mendo A fulminante chamma, que parece No ef-
tampido que os aftros enfurdece : Nem os Cyclo
pes na bigorna dura , Quando a Mavorte batem
a armadura , Fazem tanto foar bairn força eftra-
nha De Trinacria a flamígera montanha. Vid.
Xjrovaö. : ¡i i'. ;'
Estudar. = Nos cultos de Miverva defvelarfe.
Ñas bandeiras das Mufasaliftarfc. Polir comfabia
lima a mente inculta. Obedecer as leys da fabia
Deo/a. Difporfe a merecer a immortal croa, Que
aos fabios dá a Deofa voadora. Na paleft ra de Pal
las adeftrarfe. Do eltudo ñas acérrimas vigías A 's
longas no i tes igualar os días.
Estudo. Applicaqaó. = Sollici to, vigilante, def-
velado, nocturno, acérrimo, confiante, incanqa-
^ ."Pel, infatigavel , perenne , afliduo , continuo , lon
go, dilatado , vallo , profundo , vario , diverío ,
ungular , portentofo , raro. — Literario fuor ,
• fabia fadiga , Da torpe inercia afpcrrima inimiga.
Avida applicaqaó , doutas vigías. De profundo fa-
ber thefouro immenfo. Do nobre engenhb acérri
ma cultura. Da mente perfpicaz doce atractivo.
De almas fublimes poderofo encantoi :\¡ '
E*tygb. Tartárea , Infernal , A vernal , negra, te-
ecbroía, fulfurea, efqualida , porpe , fordida , ¡in
munda , pútrida, corrupta, peftillente, peftifcra,
Iutolenta, lodofa, eftagnada, inerte , entorpeci
da, profunda , medonha , fombria , opaca , um-
brofa, efeura, pallida. {Fid. Inferno , e outros
Kk ii lu
обо

affcnco , D is Deofcs inviolavcl juramento. Da


opaca Ellyge a fordida corrente , Que o mefmo
Ceo refpeita reverente.
Eternidade. Infinita, ineffavel , incomprehr nfi-
vel, im mutavel , intermina V el , perenne. = Evo
immutavel, vida fempiterna. De Déos eterno in-
terminavel tempo. Dia fem Oriente , e fem Occa-
fo. Perpetua duraqaó , confiante , immovei. Do
indivifivcl Evo eterno gyro. Circulo que o prin
cipio, с termo ignora.
Ethna, Mongibello. = Ardente, abrazado , in«
ignífero, fumofo , vaporiftro ,
', profundo, férvido, tórrido, fulfureo, horrifono ,
horrifico, terrífico, medonho, alto, elevado, fu-
blime, fragofo , afpero, afperrimo, Siculo , Tri«
nacrio , Vulcanio. = De Sicilia a voraz alta eon-
tanha , Que dos feyos vomita chamma eftranha.
Da fecunda Trinacria o monte ardente , Que ao
- Ceo arroja incendios arrogantes, Onde de Jovea
dextra ignipotente Sepultara os afperrimos gigan-
* ' tes. = Vem do Ethna ao longe as chammas que
ondeavaó , Com que vencendo à noite o monte
ardía Ñas pedras abrazadas que voavaó : De Vul-
cano a officina parecía , Onde nuvens de fogo ar-
dendo em ira Contra o grao Jove encelado reí-
pira. (Ulyjf. 3.) = Mas pelas ruinas hórridas vi-
finho O Ethna retumba , e às vezes do alto cu-
me Pelos ares com piceo remoinho Lanqa huma
nuvcm negra , e efeuro lume : Globos de fogo
por igual caminho Ergue às altas eftrellas por
coflume , A's vezes vomitando o mundo efpanta
Com penedos , que irado aos Ceos levanta. (Ettctd-
Portug.^.)
Eva. Engañada, illudida, illufa, crédula, »5, hal-
lucinada, infeliz!, trilte, defgraqada , miferavel ,
mifera.raiferritna, ambiciofa. = Do trifte Adaó
a ere-
E U С 2бг
- a crédula conforte , Que no pomo fatal tragara a
morte. Crédula máy dos milcros viventcs. Dos
infauitrs mor raes a máy primeira , Que ouvidos
dera à ferpe lifonjeira.
Evcharistia. Divina, celeftial , celefte , facra ,
Tanta, iacrofanta, amante, amorofa, extremóla ,
faudavel , (aludiera , inefTavel , incomprehenilvel ,
admiravel , paímofa , prodigiofa , maravilhofa ,
portentofa, adoravel, adorada, vcneravel , vene
rada, my fteriofa, augufta , foberana. = Da me-
fa celellial o Pao divino. O celefte Manná da fa
cra mefa , Pcnhor eterno da mayor fineza. O fau
davel manjar do peito cafto , Em que he o mef-
mo Déos celefte paño. De altos myfterios inex-
haufta fonte , Que alta origem deduz do eterno
monte. Da viclima incruenta altar augufto, Glo-
—ña da terra, e Ceo, do inferno fufto. Compendio
. de prodigios, Paó fuperno, Que ao humilde mor
tal faz N ume eterno.
Eumekides. Furias. = Cocytias, Tnfernaes , Ayer
mes, Tartáreas, profundas, turbulentas , ferpen-
tiferas , medonhas. ( Para frazes , e outros epithe-
tos Vtd. Furias.)
Euripo, Emboico, vario, inconftante , mudavel ,
variavel , inftavcl , rápido , veloz , acelerado , va
go, errante, incerto, férvido, efpumofo , furio-
ío , impetuofo , furibundo , enfurecido , bravo , fe
roz, violento, procellofo, arrebatado, voraz, fa
tal, fallaz , engañólo , pérfido, traidor, infiüiofo,
dolofo, fraudulento, engañador.
Europa. Roubada, arrebatada, formofa , gentil ,
bella , Fenicia , Tyria , Sidonia. = A filha de
Agenôr, que namorado Roubarajove em touro
disfarqado, = Do mundo culto alta Princeza ,
ornada Dos mais preciofos dons da natureza , De
filhos immortacs máy celebrada , Que lhe ganha-
raó inclyta grandeza , De Mavorte paleftra ref-
peitada,
абг EUR
peitada , Emporio de Minerva , que riqueza De
profunda doutrina fempre oitenta Nas mil artes
que achou, e que inda inventa. = Encre a Zona
que o Cancro fenhorea , Meta fcptemtrional do Sol
luzentc , E aquella que por fria fe recea , Tan
to como a do meio par ardente, Jaz a fobcrba Eu
ropa, a quem rodea Pela parte do Ar£turo,edo
Occidente Com fuas faifas ondas o Océano , E
pela Auftral o mar Mediterrano. (Lufiad.)
Eurydice. Infeliz, trille , infaufta , defgraqada ,
mifüra, miferavel, miferrima , bella, for mofa. =
Do Thracio Orfeo a efpofa defgraçada , Por elle
do atro Averno refgatada, Mas perdida outra vez,
porque impaciente Foy ao decreto atroz dcfobe-
diente. Ao lafcivo Ariftêo a Ninfa efquiva , Que
delle em denfo bofque fugitiva , De fcrpente mor
tífera fcrida Perderá de improvifo a cara vidat**
Execrando. Abominavel , deteftavel , nefando,
maldito , odiofo , horrendo , amaldiçoado , nefa
rio, horrorofo, malvado, impio, iniquo, (fegun-
do as varias accepqôes.)
Excellente. Eminente , excelfo , preexcelfo,
preílante, avantajado , fobreexcellente , fobrepu-
jante , preeminente.
Exemplar. Retrato , prototypo , original , idéa ,
traslado, tranfumpto, copia, (fegundo ellas di-
verfas accepqoes aflim fe bufquem os epithetos
nos fcus lugares.)
Exequias,. Trilles , lugubres , lacrimofas , prantea*
das, fúnebres, luftuofas, funeraes, funeltas , fu
néreas , honrofas, faudofas , pias , piedofas , rcli-
giofas, lamencaveis, folemnes * pompofas , íump-
tuofas , mignificas. = Picdofa pompa , lugubre
apparato. Milencolico objecto, extremas honras.
Exercito. Milicias , tropas , batalhóes , cfqua-
dróes, falanges, legióes. = Numerólo, immen-
fo, forte , tretnenb , terrífico , formidavel , hor
rorofo }
EXE 26j
tOTofo , rjorrifico, horrido , efpantofo , podercfo,
altivo, foberbo, arrogante, impávido, intrépido,
animólo, valerofo, briofo , alentado , vigorólo,
esíbrqado, de (temido , inviéto , infuperavel, in-
rencivel , vidtoriofo , triunfante , veterano , dif-
ciplinado , eícolhido , felecto , experimentado ,
provado: bifonho , tímido , fraco , covarde , mi
sero , miferavel , tenue , defanimado , desfallecido,
deftrocado, deitruido, derrotado , abattido, def-
feito, difperfo, cortado , vencido , defordenado ,
fuperado. = lmmenfos cfquadróes do fero Mar-
ce. Belligeras falanges animadas Do vivo fogo ,
que Bellona infpira. Da Libitina atroz valla co-
Ifaeita. Turba inimiga , que ávida de gloria Inun
da de improvifo immenfos campos , E oílenta no
valor certa a victoria. Vid. Guerra, Batalha,
Peleja &c.

• F

Fabrica. ConftrucqaÖ , cftruítura , edificio.


= Sumptuoia , preciofa , rica , magnifica ,
íoberba , elevada, alta, fublime , valta , cf-
paqota , immenfa , f<-lida , marmórea , firme , fe-
gura , eftavel , conllante , eterna , perpetua , pe
renne, immortal, fccr.piterna , celebre , celtbra-
da, celebérrima, famofa , afamada , infigne , fin-
guiar, rara, nova, inimitavel , incomparavel , re
gia , augufta. = De regia maó eteino monumen
to. Empenho do poder, deívelo d'arte. Indelevel
padraó de alta grandeza. Da arquitectura pompa
magettofa , Que a Fama exalta , o voraz tempo
adora. Soberba conftrucqaó que aos Ccos fe ele-
Va , Pafmo dos olhos , do difeurfo cnleio. — Fa
brica
266 F A L
, do afperrimo deftino. Dos aílros as malignas in
fluencias. De negra eitrella peftillente influxo.
Dos arcanos fataes decreto eterno. Das feras Par-
. cas horri Ja urdidura. ( Para as frazes chriftás
Vid. Destino.) . .
Falcaó. Avido , avaro , voraz , devorador , rapi
ñante , rápido, veloz, ligeiro, fero , atroz , fan-
g и i no Го, cruento, precipitado , vigilante, atien
to, íollicito «diligente , infidiofo. = De incau
tas aves rápido pirata. Jnfidiofo ladraó do povo
alado. Da pomba limpies ávido inimigo , Alto
< Voo defpede, affalta a preza , Que as nuvensbuf-
ca no fatal perigo: Mas das unhas a rápida fiere
za A rapiña fe gura , e n'um momento Bebe Ihe o
fangue, a carne lhe devora , Eipalhando furiofo
ao leve vento Aspennas,que arrancou garra trai
dora, (dcadem. dos Sing.)
Fallador. Palrador , gárrulo , loquaz, dizidor ,
i verbofo. = Impertinente , importuno , inepto ,
faflidiofo, tediólo, prolixo, nefeio, fatuo , mía-
no, lonco , infopporta.vel , intoleravel , iníbfrri-
vel, penofo , canqado , incanqavel , infatigavel ,
interminavel , odiofo , ingrato , injucundo , me-
- kfto , intempcllivo, nimio , longo , mentirofo ,
ridiculo, acérrimo, eterno.
Fallar. — Defatar as prizóes da muda, lingua.
Soltar do coraqaó fonoras vozes. Com vozes ex
primir os penfamentos. Claros accentos arrancar
do peito. Efpalhar doce fom ao brando vento. O
íilencio romper da muda lingua. Palavras profe
rir com grave accento. . , .,: .. ;
Fama. Veloz, ligeira , rápida , aligera , pennige-
ra, alada, encarecida, lifonjeira , aduladora, ial-
laz, engañadora, fementida, fraudulenta, menti-
rofa, vaga, incerta, dubia, ambigua, varia, m-
conftante^ inftavel, loquaz , gárrula , falladora ,
verbofa y cena , folida , confiante , verdadeira ,
» • л • fia
F A M 267
fincera , candida , pregocira , poderofa , fubita ,
repentina, improvifa, inopinada, inefperada. ss
A Deofa voadora de cem linguas , Pintora femen-
rina da verdade } Companheira fiel da falfidade.
jMonftro loquaz que atroa com cem bocas Da
vafta terra toda a redondeza. Alada pregoeirado
univerfo. Da Terra, edeTitân gárrula filha. Da
verdade , e mentira alta trombeta. De apagadas
memorias eferitora. Do voraz tempo accerrima
inimiga. Menfageira do fallo , e verdadeiro. Dei-
dade que o paíTado faz prefente. = De linguas
cem a loquaz Deofa inquieta, De altos fucceíTos
fingular trombeta, Com azas velcciflímas voan-
do , Varios Reinos, e climas difeorrendo, A nun
ca viíla empreza vay cantando Por prodigio im
mortal, feito eílupendo. = Já nefte tempo a voa
dora Fama , Que adquire forças , quanto mais ca-
minha , A voz que por cem bocas fe derrama ,
Por varias partes dilatado tinha. (.Ulyjpp. 3.) =
Dilatava-fe em tanto a veloz Fama Por todo o
mundo , e com rumor terrivel Ora affirma , ora
jura , e ora acclama O certo , o duvidofo , e o im-
poflivel , Fazendo-fe mais forte , e mais verboü
Com o partido vil da plebe ociofa.
Fama boa. Reputaqaö, crédito, nome, glo
ria, honra. = Clara, preclara, eminente, lubli-
me , preftante , excellente , illuftre , luminofa ,
celebre, egregia, venerada, refpeitada, adorada,
immortal, eterna, perpetua , perenne, indelevel,
jufta, digna , merecida , devida. ss Premio de-
vido às inclytas virtudes. Indelevel padraó de il-
luftres feitos. De acqócs preclaras livro -fucceffi-
vo. Do mérito immortal pregaó perenne. Оагаб
que leve fombra abate , e extingue. (Os ami
gos nos dcixara6 a figura della na imagem de hu
ma formolifíima matrona, coroada de perpetuas ,
vertida de cor celelle , com azas de pennas bran-
Ll ii cas,
s6S F A M
cas, ao pefcoqo hum coraqao pendente de huma
cadea de ouro , na raaö direita huma trombera ,
e na efquerda hum ramo de oliveira, jerog yfico
do merecimento, e bondade , por cuja razaö os
Gregos ío de oliveira coroavaó a Jupiter , para
o reprefentar fummamente bom , e perfeito.)
Fama ma'. Difcredito, kbéo, deshonra , ig
nominia, infamia. = Odiofa , execranda , detef-
tavel , abominavel , nefanda , efcura , torpe , vil ,
infame , in juriofa , affVontofa , ignominiofa , efcan-
dalofa , viciofa , maculada , vergonhofa. ( Clau-
diano a reprefentou na figura de huma mulherde
afpcóco torpe, с de vertidos fordidos, azas negras,
e cm acqaó de voar por entre nevoa efpeíTa com
huma trombeta na maó )
Faminto. Famulento. (Cam. Cane, t.) = Mifero,
miferavel, miferrimo , anhelante, ávido, avaro,
pallido , exangüe, lánguido, desfallecido, voraz,
devorador , impaciente , cubiqofo , inquieto. =
De cruel fume mifero opprimido, Ora anhellan-
te, e ora enfurecido , Em va6 demes maftiga ,
engole vento , E engaña as fauces nefte atroz tor
mento. Quanto alimenta o mar, aterra cria, Com
ardor appetece o ventre avaro: He tudo pouco *
opípara iguaria , Oe lautas mefas apparato raro ,
Servern de defpertarlhe alto appetite , Que nova
mefa a devorar o incite. Em fim quanto mais co
me , mais defeja Da fuá voraz fome a torpe inve-
ja , Porque lhe pinta em vaó no penfamento De
Cidades inteiras o alimento. (Ex Ovid. Aíetam.S.)
Vid. Fome.
Fantasía. Imaginaqaó , imaginativa. = Efquen-
tada , acceza , inflammada , defpertada , incitada ,
ardente, commovida , depravada , enferma, eftra-
gada, viciofa, louca, infana, fatua , nefeia , de
mente, vaga, vagabunda, confufa, embaraqada,
enredada, implexa , arrebatada , furiofa , fanática,
рос
FAN 269
poética , fubtil , aguda , engenhofa , difcurfiva ,
difcrcta , delicada , feliz , fértil , fecunda , inex-
haufta, rica , opulenta , abundante , copiofa , li
beral, prodiga , exuberante , deienfreada , indo-
mita^ veloz, ligeira, rápida , inventora, imitado
ra, alegre, grata, doce, fuave, jucunda, faulta,
trille, funelta, lugubre, fatal, ingrata , melancó
lica, injucunda, imporcuna, molerla , vá, fútil ,
imaginaria, apparente, quimérica. = D'almado-
ces delirios , gratos fonhos. Potencia forte d'al-
ma fenGtiva. Engenhofas ficques , fubtis idéas ,
Vás imaginacóes , doces quimeras , Que dos Va
tes inventa a mente infana. 1 , ■
Fa ntasma. Efpeétro, illufaö. = Aerio, vao", ap
parente, ficticio, mágico, nocturno , efpantofo ,
torpe , enorme, medonho , deforme , formidavel ,
terrífico, horrido , horrendo, honifico , horro-
rofo, horrivel, pallido, negro, tetro, pavo^ofo,
fallaz, engañador , enganofo. = Da muda nojtc
tétricas imagens. Dos fentidos fopitos vá pintu
ra. Fant a (tica vifao , que a mente aííombra. De
enferma fantafia váos delirios. De loucos fonhos
hórridas figuras. Fid. Sonho.
Fascinaçaô. Olhado. = Secreta , occulta , pode-
rofa, venéfica, mágica, mortífera , fatal , damno-
fa, maligna , violenta , forte , invejofa , fubita ,
fubitanea , repentina , improvifa , inopinada. =
De venéfica vifta occulta força. Mortífera im-
preffaó de olhos traidores. De viíla encantadora
ervada fetta. •■ • i- • :
Fastio. Tedio , naufea : Ou Defgofto', aborrecí-
mento, defprezo. = Grandé, grave , extremo
íummo , longo , dilatado , prolongado , mortal ,
mortífero, funefto , fatal, afpero, acerbo , amar
go, amaro, ingrato , intoleravel y infopportavel.
infoffrivcl. ' '.'<•• i ••• »' * '•' '■ '
Fasto. Soberanía, cleyaqao, íoberba, altivez, ar-
■ 'I '■ rogancia.
272 FEB
E dos olhos olume atraveflado. = Da
terra aborto , horrífico gigante , De torpe afpe-
£to, efpirito arrogante, Boca efpumofa , coraqao
guerreiro : No enorme naó fe Ihe acha femelhan«
te, No iniquo quer fer fö, ou fer primeiro } A'
vifta de hum tal monftro a antiga Mufa Pouco
exagera о afpccto de Medufa. (Bern. Ferreir.)
Febre. Arida, fequiofa , ardente , acceza , abraza
da , forte, intenfa, iecreta, occulta , anhelante ,
ávida, veraz, devoradora, confumidora , abraza
dora, molefta, mortal, mortífera, funefta , fatal,
cruel -, tyrahna , dura, atroz, maligna , acerba,
violenta , delirante , frenética , infana , furiofa ,
aguda, fucceflíva, perenne , fixa , tenaz , contu
maz , rebelde , obftínada , lánguida , tenue , fraca,
inerte, pallida, mitrada , exangüe, lenta. — De-
vorador incendio das entranhas. Das fanguinofas
véas vivo fogo. Dos fracos membros árido tor
mento. Voraz chamma do pcito abrazadora , Que
ñas lánguidas véas fe derrama. Arida lingua ao pa
ladar pegada , Pallidez no femblante retratada ,
Lánguida luz nos olhos eclipfados , Vil dcfnudcz
nos membros defearnados , Mortal fraqueza no
anhelante peito , Sao de febre voraz o acerbo cf-
feito. (Tirado de Ovidio.)
Fecundidade. Fertilidade, copia , abundancia. =
Grande, alegre, feliz, faufta , profpera , benig
na, benéfica , rica , opulenta , grata , immenfa »
agradavel, defejada , cfperada , fufpirada , appe-
tecida , gencrofa , liberal , copiofa , abundante ,
exuberante, pingue , áurea, perenne, fuccefliva,
inextinéta , ditofa, venturofd , invejada , porten-
tofa, maravilhofa, prodigiofa, admiravcl , palmo-
fa, rara, nova, fingular, cfpeciofa. = Do avaro
agricultor copiofo fruto. Lucro abundante da rural
fadiga. Os thefouros frugíferos queencerra Nos
feyos liberaes a amiga terra. Vid. os Synonimos.
FEI 27j
Feitiço. Encanto, magia , fortilegio , veneficio ,
fafcinaqaó , olhado. = Tartáreo , Eftygio , pode-
rofo , mortifero , violento , maléfico , maligno ,
fecreto, oceulto, malévolo, exquifito, fingular ,
raro, novo. (Para outros epithetos Vid. Encan
tador, e Encanto.) = De Eftygias ervas ve-
nenofa torca. De hórridos verfos força encantado
ra. Vid. Magia.
Feitiço. Filtro amorofo. = Brando , lento ,
doce , grato , caro , fuave , ardente , accezo , abra
zado , igneo, lafeivo , impuro , poderofo , eficaz,
vigorofo , forte, Theflalico. = Doqura amarga ,
doce fel de amantes. Theflalica bebida encanta
dora, Occultas armas do traidor Cupido. Potavcl
confeicaó, oceulto rogo, Em que fe bebe amor,
que n'um momento De amantes coraqoes he atroz
tormento, Que dá nova affliccaó por defafogo.
(Bacellar)
Felicidade. Profperídade , fortuna , ventura, for- ,
te. = Vá , fútil, inconftante, varia , tranfitoria,
inflantanea, momentánea , breve, caduca, fallaz ,
pérfida, enganofa, fraudulenta, dolóla , fementi
da, engañadora, inítavel, alegre, faufta , rifonha,
doce, jucunda, fuave, grata, appetecida, fufpi-
rada , defejada , bufeada , folida , eftavel , conf
iante, firme, fixa,fegura. Fortuna.) =
Mar bonanqofo que tormenta efpera. Sonho de
coraqóes que eftaó alerta. Da fabulofa Fenis vi
va imagem , Que em loucas fantafias fó exilie.
Qual torrente veloz , que inunda , e pafla , Qual
leve fumo , que fe eleva , e extingue , Tal dos
mortaes a profpera fortuna. (Tirado de Ovidio.)
Fera. = Armada de furor, e forqa eftranha A fe
ra, fufto da afpera montanha , Quando cercada
eílá no mato inculto Do venatorio horrífico tu
multo, Nao fe aflufta, naó foge, antes valente ,
E já dos fortes cercos impaciente , Rompe feroz
Ът. I. Mm com
274 F E R
com animo fublime O cxercito de lanqas, que a
comprime. = Offrece a feu valor nova conten-
da Hum bruto que rugia, eferoolhava,Osolho$
accendia , e a cova horrenda Da negra , с vom
boca dilaiava: A^oita-fe со' a cauda, porque ac-
cenda para a peleja atroz a furia brava , E со1 as
garras cavando o chaô calcado , Soberbo invefte
ao cavallciro armado. /7íú/.Lea6,Tigrs8cc.
Ferida. Golpe. = Mortal , mortífera , funérea ,
funelta, fatal, fanguinofa, fanguinolenta , cruen
ta , aguda , penetrante , profunda , incuravel , infa-
navel, irremediavel , acerba, dura, cruel, afpera,
violenta, grave, atroz , dolorofa , penofa , ator
mentadora, arrifeada, perigofa, grande, efpanto-
füí, hórrida, horrorofa, horrenda , horrivel, vil ,
infame, torpe, vergonhofa, injuriofa, affrontofa,
ignominiofa, nobre, illuftre , honrada , bellica ,
invejada , gloriofa , briofa , valerofa , frefea , ef-
qualida , fordida , recente , leve , tenue , ligeira.
= De penetrante golpe a dor acerba. O morti-
, fero mal de atroz ferida. Agudo golpe, afperrima
vinganqa De invifta maó , de formidavel lanqa.
Ferir. = O peito trefpaffar com mortal golpe.
Enterrarlhe no corpo o ferro irado. Abrir com
golpes à victoria o paíTo. Da efpada fulminar o
rayo ardente. Na6 poupar do inimigo o fangue
odiofo. No torpe coraqaö cravarlhe a lanqa. Der
ramar do contrario o torpe fangue. Abrir com
golpe atroz, que o fangue eftanca, A' fahida das
almas porta franca. Deixar a terra fordida banha-
da A os cegos golpes da furiofa efpada. Com fu
ria infana , com atroz vinganqa Fartar a fede da
ambiciofa lança. Vid. Matar.
Ferocidade. Fereza, crueza, braveza. = Cega,
impetuofa , violenta, furiofa, forte, vehemenre ,
ávida, implacavel, natural, nativa , propria, in
dómita, indomavel, defenfreada, férvida, arden-
te,
FER 275
te , acceza , afpera , acerba , dura , atroz , cruel ,
tyranna , deshumana , crua , brava , precipitada ,
incxoravel. (Nos amigos Poetas fe acha repre-
fentada na figura de huma mulher vellida de ar
mas brancas , e de afpeâo ameaqador, e furiofo :
na ma ó direita huma clava, e com a efqucrda mi
tigando à carreira a hum ferociflimo tigre.)
Fértil. Fecundo, abundante, feraciffimo, pingue,
copiofo , frutuofo , frutifero. = Terreno liberal,
grato a Pomona. Campo que com tarefa fuccef-
ííva A bem do camponez Ceres cultiva. Campo
feliz, que paga com ufura Ao ávido Colono a fuá
cultura. Fecundo monte , fértil valle opaco Do
fanguineo licor , que alegra a Bacco. Terreno
caro ao prodigo Vertumno. Fid. Fecundidade.
Fesceninos. Hetrurios, nupciaes , torpes , impu
ros , obfeenos , impúdicos, deshoneftos , lafeivos ,
immodeftos , diffblutos , libidinosos , provocati
vos , incitativos , luxuriofos , indecentes , indig
nos. = Das canqócs nupciaes a liberdade , Que
inventou de Fcfcenia a abfeenidade. De impúdi
co hymenéo os torpes verfos. De Hetruria a dif-
fonante melodía, Cantada do hymenéo no alegre
dia. Dos Fefceninos métrica lalcivia. Do tálame
nupcial torpe harmonía , De que a impura Fcf
cenia fe gloría.
Festa. Solcmnidade, celebridade , feftivjdade ,ap-
plaufo. = Publica , fumptuofa, magnifica, pom-
pofa, eftrondola, rica, notavel , excraordinaria ,
infigne , roemoravel , celebre , decantada , afama
da , famofa , celebérrima , folemne , plaufi vel , ale
gre , pafmofa , cfpantofa , admiravcl , luzida , fo-
berba, mageftofa, apparatofa. = Do publico ef-
pechculo pompofo, Raro effeito de prodigaale-
gria, Que no Univerfo fez ecco efpantofo.
Fevereiro. Breve , frió , frígido , nevado , gela-
do, gélido, glacial, chuvofo, funéreo, lugubre,
Mm ii Ju-
27б FID
Junonio , Lupereal. = Das feftas Lupercaes ó
mez funello. O confagrado mez ao Déos dosbof-
ques. U breve mez que Juno, e P*n protege. Fid.
Mez para a Icon- logia.
Fidelidade. Fé , lealdade. = Illuilr« , magnáni
ma, infigne, notavel, di itinera , nobre , gencro-
fa , heroica, honrada, rara, lingular, incompara-
vél, eterna, perpetua , immortal , perenne , anti-
Íja. (Para outros epithetos Fid. Fe'.) = Daatni-
àde, e do amor joya precioía. De illuílres cora*
qñes carafber vivo. (Para outras frazes Fid. Fe'.)
(Os Gregos, fegunio Pierio, a reprefentaraó na
figura de huma formofa mulher, vellida de bran-
co, e coroada de huma grinalda de perpetuas. Na
maó direita lhe punhaö huma chave, e hum fine-
te , e com a efquerda afagava hum caö de cor
branca.)
Figura. Imagem , fórma , retrato, reprefentaqao ,
idéa,eftatua: O* Sy mbolo , fignificaqaó , jerogly-
fico , emblema. = Clara, viva, exprefliva, pro
pria, natural, engenhofa , fubtil , aguda, efcura,
enigmática, myfteriofa, enérgica, enfática, aco
modada.
Fimo. Amado, querido, caro, amavel , adorado ,
doce , grato , fuave , tenro , digno , dile&o. =
Cara prenda do amor , d'alma pedaqo. Doce pe-
nhor ab tálamo fecundo, Do venturofo pay pra-
zer jucundo. Do encanecido pay feguro arrimo.
Da defvelada mäy idolo amado, Objecto Angular
do feu cuidado. Da velhicc dos pays único ali
vio. (Anton. Ferreir.)
Filho illegitimo. Natural, ba (lardo, efpu-
rio , adulterino. = Fruto de impuro amor , de
torpe leito. Crime do amor , a furto comettido.
Prole infeliz de tálamo nefando.
Filomela. Rouxinoh = Sonora , canora , doce ,
iuave, terna, harmonica] barmoniofa, queixofa ,
FIN 277
Attica , Cecropia , Pandionea , Getica , Daulia.
= De P^ndion a filha que violara Tcrêo , e Jove
em ave transformara. Do frefeo bofque aligera
cantora, Dos ouvidos fuave encantadora. D,i btl-
ia aurora harmonica pregocira , Que em reque-
- bros canoros defafia Junto de frefea , e lánguida
• jibe ira Os alígeros coros à porfía ; Até que ñas
mudanqas, na dettreza, Na gala , e na conltancia
por vangloria Em feu mefmo cantar canta a vi
ctoria. Eifa que f'oy muda donzella, e agora Ha
dos prados a gárrula cantora.
Fineza. A morola, affeétuofa , amante , extremóla,
primorofa, grande, notavel, infigne, rara , iníb-
lita, Gngular, nova ,eltranha extraordinaria , ini-
mitavel, incomparavel, memoravtl , doce , gra
ta , fuave, jucunda , defvelada, follicita, attenta,
diligente, vigilante, exceffiva, dillinâa, delica
da, pura, candida, fincera, (imples , demonltra-
tiva, demonltradora , particular , cfpecial , efpe-
ciofa.
Fino. Defvelado , extremofo , officiofo , amante ,
arrc&uofo , amorofo , exceflivo. Vid. Fineza.
Firme. Seguro, fol id o , conloante, eftavel , fixo ,
immovel , immutavel , duravel , forte , inakera-
vel, inconcuflo, eterno, perduravel , perpetuo ,
immortal, perenne.
Firmeza. Conltancia, perliítencia, períeveranqa,
permanencia , perpetutdade. ( Para os epithetos
Vid. Firme.) (Os amigos Poetas a reprefentaraó
ra figura de huma mulher de corpo rebullo, vef-
tida de azul celelte recamado de eltrellas -, aíTen-
tada fobre hum rochedo , na maó dircita huma
ancora , e o braço efqucrdo abracado com huma
groffa columna. Na cabeça lhepunhaó huma co-
roa à maneira de torre, quai a que (ervia à Deo-
Л Cybelles, e no circuló della lhe efereviaö efta
letra; Mens eß ßrmißma.) ,
Flor,
/
278 FLO
Flor. Bella , formofa , viftofa, mímofa , tenra , bran-
da , delicada , odorífera , recendente , fragranté ,
cheirofa , aromática, fuave , pura , brilhjiuc , brio-
fa , pompofa , alegre , rifonha , candida , nivea ,
nitida, nacarada, purpurea, cerúlea, roxa, palli
da, pintada , matizada , breve , tenue , caduca , efí
mera , feca , mirrada , murcha , lánguida , def-
mayad3, exangüe. = Da alegre Primavera bello
adorno. Da doce Flora nitida riqueza. Grata fra
grancia dos viqofos prados. Do rifonho jardin
matiz pompofo. Do alegre campo florido perfu
me. Joya das odoríferas campiñas. Das Ninfas, e
paftoras grato enfeite. Do alegre prado vegetan
te aroma. Povo gentil , que Flora fenhorea. Da
natureza empenho peregrino , Brilhantes toques
do pincel divino. Mifera pompa , efímera fober-
ba , Da formofura vá image acerba. = Mifera
flor na alegre Primavera, Cortada com rigor do
férreo arado ! Antes fe ta6 viftofa , e gentil era ,
Ora ruftico pé a piza oufado: Inda nella a belle
za perfevera, Mas vem do Sol o rayo deftempra-
do, E no furco do arado fepultada Torna-fe logo
em terra vil mirrada.
Flora. Grata , fuave , jucunda , doce , branda,
terna, carinhofa, benigna, bella, formofa, engra-
qada , delicada , cheiroía , fragranté , odorífera»
recendente, ornada, adornada, pompofa, vaido-
fa, fecunda, liberal, generofa, ruftica, caropone-
zai. = Do brando Zefiro a formofa efpoía- A
Deofa das campiñas florecentes. A Deidade gee*
til da Primavera. O Nume tutellar das bellas flo
res. De Favonio a Conforte, que pompofa Faz nos
jardins morada deleitofa. Cloris bella , odorifef*
deidade , Que impera na florida amenidade. s
Por onde quer que vem , fe alegra a terra , P°r
fenhora a fefteja, e reconhece Das flores a repu*
blica odorofa: Todo o jardim que piza, reverde"
FLO 27,9
ce Em pintura gentil, gnla pompofa, A afpere-
za do ínvci no atroz dcfterra, E faz florido o mon
te, o valle , a ferra.
Florida (Terra.) Florecente , florcnte , florida.
= De rifenhas boninas adornada. De floridos ma- ,
tizcs recamada. De odoríferas flores revertida, De
aromática gala enobrecida. Terra opulenta da ri
queza opima , Que a efpofa de Favonio mais ef-
tima.
Floresta. Mata, parque , bofque, vergel , efpef-
fura. = Denfa , efpcfla, inculta, afpera , afper-
fima , umbrofa, fombria, fragofa, vafta, efpaqo-
fa, ampia, verde, viqofa , frondífera , frondofa ,
frondente, odprofa, odorífera, fragranté, cheiro-
fa , amena, frefea , fuave, grata, doce, jucunda ,
agradavel ,attrnótiva ,dclicíofa, deleitofa , aprazi-
vel. = Nelta florerta amena , e delritofa , Per
petua habitacaö da Primavera, Nao teme ao ca-
qador ave medrofa , Nem filiadas recea. incauta
fera , Porque allí he deidade refpeítofa De Febo
a írmá quebrilha n'alta esfera •, Qualquer que en
trar , com impenfada morte Provaráde Afteôn a
infeliz forte. (Pódc fervir para defcripqaó de hu
ma Tapada Real.4 = De occultas Ninfas mil
morada verde, Que já mais a vicofa gala perde i
Taó frefea , que a pezar do feco eflio Domina
Abril até na debil erva : De altivos olmos efqua-
draó fombrio Dos Apollineos rayos a preferva,E
hum rio de alto monte defpenhado Nella cor-
fe veloz, bem que enlaqado. O canto allí das li-
fonjeiras aves Enchc os ares de doce melodía} Al-
li murmura a fonte , que ñas graves Pedras acha
embaraqo à linfa fría ; RefrefcaJa de Zefiros fua-
ves Do Ethcrco cao defpreza a fanha impía } Pa
ra allí fempre foge à calma dura A Deofa que ama
a afperrima efpeífuTa. = Efpeíío bofque, que fiz
noite ao dia, De alígeros cantores apofento, Dos
ago FLU
dominios de Zefiro ornamento, Refrigerio , opu
lencia , e alegría. Faz do adulto Veraó eftacaó
fria, Quanto mais fe lhe oppoem Febo violento;
Mil vezes o vifica o forte vento , Mas dá repulfa
à agrede villanía. = Ifento dos eftragos coftu-
nudos Hum bofque vi com plantas taö creí'cidas,
Que nunca exprimentaraó dos machados , Nem
das idades as mortaes feridas: Quafi efquadröesvi
freixos elevados, Olmos frondofos , fayas define-
didasj Vi robuftos carvalhos que de antigos Mil
vezcs a alta grenha rcnovarao , E mil vezes dos
ventos inimigos Com refiftencia impávida zom-
baraó. = Delcitofo paíTeio, onde fe viaô'Cryf-
taes correntes, aguas eltagnadas , Troncos que va
riamente floreciaó , Frefcas eftancias de verdor
copadas : Por florida planicie fe extendiaó Con
vidando à carreira mil eltradas , E o que tetona
delicia mayor parte , He naó dever a obra nada à
arte. (Para frazes,eoutrosepithetos /^¿/.Bosque)
Fluctuante? Fluétuofo, nadante : Ou Vacillan
te, indeterminado , irrefoluto, perplexe , dubio,
duvidofo , ambiguo : Ou Agitado , combatido ,
perfeguido.
Fogo. Chamma, incendio , labareda, braza. ;= Vi
vo, a&ivo , intenfo , vehemente ,. violento , im-
petuofo, ávido, avarento, avaro , ambiciofo, vo
raz , devorador , abrazador , afiolador , delíola-
dor, agil , rápido, veloz, acelerado, ligeiro , ar
rebatado , volante , férvido , furiofo, cegó , mia
ño , Vulcanio, fumofo, trémulo, furibundo, def-
enfreado , indómito , indomavel, lucido, luroino-
fo, luzente, radiante, rutilante, fulgurante , CP-
rufeante , fcintillante, brilhantc , refulgente. =
Do voraz elemento a força ardente. Devoradora
pcfte de Vulcano , Que tudo abraza com furor
infano. Occultas brazas em traidoras cinzas. D°s
elementos principe iracundo, Que tem por patria o
FOG 2S1
Cc'ó , por throno as nuvens , Рог croa'os aftros ,
por imperio о mundo.
F0G0 artificial. Ijidufti iofo , cngenhofo ,
viftofo , pompoío, magnifico , fumptuolo , libe-
raí, generofo, alegre, plaufivel, feítivo, faufto,
innocente , amigo , benigno , benéfico , brando ,
dócil, manqo, domado , artificiólo , eftrondoíb ,
deleitofo, jucundo, grato , fuave , vario, muda*
vcl, inftavel, inconftante, diverfo , fecundo, má
gico, encantador, nitrofo, fulfureo. = Imita de
Protheo a inftavel forma. Para dos olhos fer má
gico encanto, Ora cm brilhante rizo fe transfor
ma, Ora fe muda cm refulgente pranto. Já furia
fimulando atrôa os ares, E dando aos olhos inno
cente medo , Faz do horrendo tTovaó grato arre
medo. Já femeando eítrellas a milhares Em Ceo
converte a tenebrof« terra j Já defpedindo lucidos
chuveiros , As trevas, qual aurora , ao ar defter-
ra. Aqui de Marte imita os fons guerreiros, Alli
com furtos alegrar intenta , E hum combate de
cobras reprefenra. = Já rebenta o encerrado ar
dente fogo , Fazendo invençôes mil de trov6es
falfos} Por janellas, e teftos dos mais altos Apo-
fentos mil luzes já fe accendem ; Parece tudo ar
der »femprefoando Alegres ,ediverfos inftrumen-/
tos. As arvores fogofas já levantas Ardeme, fali-
trado , e vivo fogo , Arremedando ao ar acceza
maíTa Com impeto , e furor de artilharia ! As in-
flammadas rodas já ie movem Com ligcireza , e
furia repentina , E os contrafeitos rayos com ru
gido As altas nuvens n'um momento abrazaÔ &c.
(Naufrag. du Sepulv. f.)
Folha. Verde, viçofa, tenra, frefea , molle , bran
da, le;ve, crefpa ,'raovel , trémula , inconftante ,
inquieta , boliqofa , tenue , chçirofa , odorofa ,
odorífera, fragranté, aromática, recendente , fe-
ca, árida, mirrada, caduca. = Das arYores a¿co-
Tom. I. Nn . ma
2Î2 F О M
ma verdejante. A frefca fombra das efpeftas fo
lhas. Das arvores copadas verde adorno. Gala
que a Primavera corta às plantas. Verdor alegre,
que a cfmeralda imita, E, do maligno. Fcbo a fu<
ria evita. Dis plantas odorífera verdura , Contri
as feras eftivas firme afylo. Dos troncos mis vi-
qofa galhardia. Fid. Artore.
Fome. Pallida , ávida , avara , avarenta, invejofa,
rábida, raivofa, mifera, miferavel , miferrima pi
pera , acerba , afperrima , importuna , impaciente,
violenta, vehemente, furiola, furibunda, inerte,
ociofa, dura, crua, atroz, cruel, tyranna , iníbp-
portavcl , intolleravel, infoffrivel, indómita , in-
domavel, eftimulante, roedora, confumidora, vi
gilante, defvelada, queixofa, infana , grave , ur
gente, fatal, mortífera, funefta , deploravel, laf-
timof*, extrema. ( Para outrosepithetos/^. Fa-
MiKTo.) = Da torpe fome o efqualido femblan-
te. D i forqado jejum o torpe- afpeéto. De mortí
fera gula ardor furiofo. Das lánguidas entranhas
muda lima. Da morte acerba dura menfegeira.
Vi da fome a miferrima figura Em campo vil, de
pedras femeado , Arrancando impaciente áridas
ervas Com raros dentes , com tenaces unhas. Que
horrido monftro ! efquallido femblante, Olhos fo
rnidos , erricada grenba , Exangües faces , beiço*
■denegridos , Pútridos dentes , peitos eftirados |W
ios defpidos , efeabrofa pelle , Das intimas entra
nhas leve eftorvo, Porque moftrava , quafi turw
efpelho, Os fubtls ñervos, as ramofas véas. (Т>*
íado de Ovidio,) = Vè a mifera fome , que "J"
paciente Eftá moftrando os offos carcomidos,j¿
como eftaó feus olhos trrftemenre Ñas fordi«5
cavernas efeondidos. Ojie trille objecto! de con
tinuo fente De frió os tenues membros combati
dos, Obferva coma nunca defcanqados Treme1"
oa boca os dentes defearnados. = Sobre o <tof0
tra
FON 2S5
trabalho infopportavel Negava a terra о natural
fuftcnto, Scntia-fe da fome rniferavel O fucceflivo
afperrimo tormento : Em ta6- funefto damno in-
dubitavel Faltava a cada inflante a força , e alen
tó , E os membres occupando hum fuor trio , Da
morte fe efperava o golpe impío.
Fome. Careítia , penuria, efterilidade. = Ma
cilenta , magra , mirrada , mendiga , iufpirante ,
lacritr.ofa, anhellante , debil , fraca , defmayada ,
moribunda , efpirante , hórrida , horrorofa , hor
renda , horrivel. ( Para outros epithetos pro-
priOS Vid. ESTERILIDADE , FoME , e FaMIN-
to.) (Póde-fe reprefentar, fegundo Alciato , na
figura de huma mu] her extremamente magra , e
macilenta, arrimada ahum bordao , com hum ra
mo de falgueiro na maó efquerda , e junto della
huma vaca em grande magreza , íy mbolo da pe
nuria, como lemos ñas fagradas letras.)
Fonte. Manancial. = Pura , cryftallina , fluida ,
corrente, liberal, generofa, prodiga, clara, fnfa,
doce , fuave , amena , umbrala , fombria , vaga ,
errante , veloz , acelerada , ligeira , rápida , pe
renne, inexhaufta, fecunda, fuflurrante , murmu
rante, gárrula, rouca, fenora , canora , fonorofa,
fugitiva , defpenhada , vagabunda , lenta , ociofa ,
inerte., pobre, mefquinha, mifera , avara , turva,
lodola , limofa , impura , immunda , efqualida ,
fordida, rica, abundnme,copiofa. = Véa peren
ne de agua crystallina. Prodiga fonte , d'alta ferra
fima, De alegres prados alma vegetante, Da du
ra penha fluido thefouro , Que já mais ñas rique-
8QS fe empobrece. Puro licor , que liberal derra
ma Vida perenne à verdejante grama. Generofa
corrente, que dá vida A' grata flor , à crva def-
valida. Alma do prado, fuflurrante fonte, Que o
berço abandonando do alto monte , Por afperas
veredas peregrina Deíperdica a riqueza cryftallinai
Nn ii Po-
2*4 FOU
• Porém por mais que os campos enriquece, Nun
ca dcfeus thefouros fe empobrece. Argéntea lin
fa, intacto arroyo, e puro, Que nunca tnaculou
o gado impuro , O fordido paltor, a immunda fe
ra, As fecas folhas , o vapor limofo, Que o Pla
neta creador ardente gera , Quando incita doCeo
o cao furiofo. De feu cryftal fó bebe o cafto co
ro , Que he do efpeflo verdor gentil decoro i Nel-
le fó banha os membros delicados A bella Deofa
que prefide aos prados. (Tirado de Ovidio) =
Pelo florido efmalte mil nativas Fontes com ve
loz giro vaó correndo , Humas da branca arca
falta6 vivas, Outras de viva pedra vem rompen-
do: Quaes do efeondido berqo fugitivas Comli-
geira corrente eftrondo horrendo Fazem ñas gru
tas de artificio nobre Por entre conchas queoal-
to mar encobre. = Alli diverfas fontes murmu
rando O deleitofo ademo rcfrefcavaÖ , E os ven-
, tos brandamente refpirando As puriflimas aguas
, «"encrefpavaó : Deilas à roda os paflaros voando
Na calma a fede ardente faciavaó , E agradecen-
- do a dadiva , à porña Lha pagavao com mufica
harmonía. = N'uma campiña floi ida corria Cla
ra fonte com giro focegado, E por todos oslados
a cingia Hum bofque de mil troncos enlacado :
De viqofo docel aflim fervia , Para que no Ze-
, , nith Febo inflammado Os feus intenfos rayos naó
vibrafle , E a nevé de fuas aguas entibiafle.
Foragido. = Vagabundo de males opprimido. Da
cara patria louco fugitivo. Da patria voluntario
defterrado. Errante , miferavel peregrino. Dos
patrios lares prófugo infelice. De incerta habita-
qaó hofpedc errante. {Fid. outros lugares.)
Força. Vigor , robuftet : Он Animo , valor , ef-
fbrqo , efpirito , con ltancia, fortaleza: Ou Poder,
refiílencia , violencia : Ou Virtude , efficacia ener
gía , a¿bividadc.J= Membruda , nervofa , conf-
tante,
\
FOR 285
tante , indómita , indomavel , infuperave; , invicb,
invencivel, immovel, eitranha , pafmofa, efpsn-
tofa, rara, lingular, extraordinaria, mfolita, ma-
ravilhofa , portentofa , prodigiofa, incomparave] ,
bruta , agigantada , Hercúlea. (Para os cpithe-
tos propnos das outras accepqóes vcjaó-fc eflas
nos feus lugares alfabéticos.) ( Os Antigos repre-
fentavaó eítas diverfas Forças por varios modos. A
Força em quanto robuflez do corpo , a figuravaÔ na
imagem de huma Amazona com a armacaó de
hum touro na cabeqa , vertida de ferro , e com
ambas as máos domando a hum elefante pela trom
ba. A Força em quanto valor , a reprefentava6 na
figura de hum grave varaó , vertido de ouro, ten-
do na maö direita hum fceptro, с huma coroa de
Louro, e com « efquerda afagando a hum leaó. A
/wye em quanto violencia , a figuravaó na imagem
da juftiqa com a efpada em huma maó , e na ou -
tía a balanqa , e afrentada fobre hum feroz leaó
em aôo de bramir opprimido com o pezo da fi
gura. A Força na fignificaqaó de virtude ta8tvida-
de , e eßcacia , a reprefentavaö em huma matrona
gravemente vertida, coroada de louro , com hum
caduceo na maó direita, e na efquerda humas ca-
deas de ouro , com as quaes prendía a varios monf-
tros, que pizava com os pés.)
Forma. Figura , modello , molde , effigie , imagem,
typo, exemplar, idea. = Perfeita , exaéb , po-
lida, elegante , artificiofa , engenhofa , propria ,
natural, viva, expreíííva, decurofa, decente, ex
cellente, prertante , eximia, perfpicua, infigne ,
nobre.
For,midavel. Tremendo , terrifico , terrivel , ef-
pantofo, medonho , horrivel , horrífico , horren
do , horrido , horrorofo. (Ptd. alguns dos Synonim.)
Formiga. Sollicita , diligente , provida , cauta,
acautelada , cuidadofa , prudente , económica si
gilante,
i%6 FOR
gilante, defvclada, engenhófa , indaftriofa, arti-
fieiofa , fagaz , aftuta, laboriol'a , incanqavcl , in-
fattgavel, prompta, paciente, ávida, avara, âva-
renta , ambiciofa , affidua , inceflante. = O vil
povo dos próvidos infectos , Que o louro grao
em covas éncelleira. Negro efquadraó das ávidas
formigas, Da mcançavel fadiga rafo exemple-. A
follicita turba röübadora Do ffüéto eftivö da abun
dante efpigâ. De continuo tfabülhofoffredora Fer-
v&ü formiga em lida fuccefliva , E lembrada da
fome, roubadora Pafto acumula tía eftaqaó efti-
va. Da torpe inercia próvida inimiga , Que te
niendo o rigor do invernó avaro, Com dura lida,
com exemplo raro No eftio liberal pafto mendi
ga. = Nao vés no cltio em afperas fadigas , Exer-
citós formando ufurpadores , Diligentes as provi
das formigas Roubar o louro graó aos lavradores?
Celleiros enchem , da cobiqa amigas , Com traba-
lhos à forqa fupe'riores , Pois que com pezo incri-
vel carregadas Dsixaö tongas iearasdevaftadas. =
A' manerrá das providas formigas , Que da e-fta-
ça6 áfperrima avifadas , Naô deixa6 as follicitas
fadigas, Do futuro alimento carregadas: Oravaó,
ora vem , e fempre amigas As leves da6 camjñho
às oceupadas , E quando alguma canqa na carrei-
ra, Logo outra a íoccorrella vem ligeira.
Formosa. Bella , linda , gentil , galharda. = De
efpeciofj belleza enriquecida. Ornada de prenan
te gentileza. Dotada de extremofa galhardia. No
dorn daformdfura ¡Ucomparavel. Com quem pro
diga foy a natureza Dos thefouros da rara genti
leza. Mais candida que a nevé , mais brilhanre ,
Que as cftrellas da esféra rutilante, Mais que on
da pura , mais que flor vi (lofa , Mais nacarada ,
que purpurea rofa. (Tirado de Ovidio.)
Formosura. Belleza, lindeza , gentileza , galhar
dia. — Singular, efpeciofa , fublimc , rara, nova,
. dif-
FOR itj
diftinfta, incomparavel , extraordinärje, netavcl,
fumma , grande , egregia , inßgne , cerifpicua ,
mage.ftol'a , preñante , porrpofa , excellente , fo-
breexcellcnte, celebre, celebrada , celcbtrrima ,
afamada , fa mofa , memoravel , deesntada , admi-
ravel, paimofa, efpantofa , maravilhofa , extrema
da^ prodigiofa , portentoía , boncila , decorofa ,
púdica, mode ft a , nobre, attractive, encantadora,
mágica , foberba , altiva , orgulhofa , arrogante ,
defprezadora , victor iofa , conquiftadora , triunfan*
te, invifta, poderofa, venéfica ,infidiofa, traido
ra , breve , inftavcl , inconftante , fragil , caduca ,
fugitiva , apparente , fingida, dolofa , mentirofa ,
mentida, fallaz, enganofa , fementida, fraudulen
ta , vá , engañadora , ingrata , pérfida , efquiva. =
Celefte dorn , primor da natureza. Prizaó das al
mas , tacita eloquencia , Que perfuade fern lingua,
fem voz clama , Doma fem freio , arraftra fem
violencia , E fem fogo os efpiritos inflamma. Do
amor rede traidora , imán das almas. Poderoio attra-
ôivo das potencias. Veneno encantador , que os
olbos bebem. Flor que murcha , relámpago que
foge , Eftrella nebulofa , Ceo turbado , E Sol
quail em mantilhas fepultado. Verdugo d 'almas ,
barbara tyranna , Que a feus adoradores faz efera-
vos , Do inferno de Cupido furia infana, Queof-
frecc amargo fil por doces favos. =: Formofura
do Ceo a nos defeida., Que nenhum coracaó dei-
xas i femó , Satisfazendo a todo o penfamento ,
Sem feres de nenhum bem entendida. Que lingua
pode haver иб atrevida , Que tenha de louvarte
atrevimento , Pois a parte mayor do entendimen-
to No menos que cm ti ha fe ve perdida? (Cam.
Sorut.j6.) = Belleza lingular, por quem perdi
do O Heliotropio ao Sol fercbellara Pela feguir,
e com melhor confelho Narcifo as claras fontes
dcfprezara , Fazendo do feu rofto claro efpelho :
2 '8 8 X FOR
Se a vi fa a rofa, pallida mudara De envergonza
da feu primor vermdho, Sentindo-fe tocar do pi
fuccmto, Dobrara ays amorofos o jacinto. (Uljf-
fipil) — Eítranha Ninfa, cuja vida bella Di
altiva Venus a belleza piza , E attrahe os olhos ,
quafi nova eftrclla , Quando na ctherea esfera fs
divifa: Por ella o cegó Déos amante anhella,Por
ella em viva dor fe martyrifa , Vendo que po
de mais hum feu fufpiro, Que do feu arco ornais
feguro tiro. = Nunca fe vio taó rara formofu-
ra De quantas Ninfas goza o mar , e a terra }
Aquelle que de a ver teve a ventura , Vé quanto
o Olympo de belleza encerra: Abforto fica, ven
do que a candura Do rofto ao mefmo lirio inti
ma guerra, E que quando refpira aura- graciola ,
Vence a íua boca na fragrancia a rofa. Pïd. Bel
leza..
Fortaleza. Força, robuftez do animo , vigor do
cfpirito. = Conltante, vigorofa, rara, íingular,
diltinóta, invencivel, infuperavel , invicta , ma
gnánima , Hercúlea , incomparavel , admiravel ,
paímofa , efpantofa , prodigiofa , maravilhofa, por-
tentofa , heroica , infigne , eximia , confpicuat
egregia , illuftre, generoía , nobre. ( Nos Poetas
fe acha figurada a Fortaleza na imagem de huma
mulher armada, elmo na cabeqa cercado de hu
ma coroa de carvalho, na maó dircita huma hn*
qa,emefquerdahum efeudo, e nellc relevado hum
1еаб lanqando-fe a hum javalí. Veja-fe ñas Me
lbas de Pierio Valeriano outros diverfos modoi^
fazer fcnûvel a imagem da Fortaleza , já reprt'
fentando-a na imagem de hum Hercules, queí'0'
ga a hum leaö , já na figura de huma Am«zona
armada *de clava, e rendo na cabeça por elmo a
; moraba de hum'elefantc fice.)
' Fortaleza.. Caítello , Praça. = Bel1'" '
belligera , armígera , Mavorcia , inexpugna^1 >
- "înVèncîvet , forte ; firme, folida ,fegura, conflan-
te, armada, munida, defendida , oircumvaWada ,
inacceffivel , valta , cipa quia , foberba, arrogan
te, fublimeV ' "'■>
Fortuna. Sorte. ■ = Cega , louca , eftulta , infa-
na, Varia, muda»cl, inftável , incerta y voluvél ,
inconftante , pérfida , traidora, enganofa , fallaz ,
dolofa , mentirofa , mentida , engañadora , frau
dulenta , fementida , vá , frultranea , aleivofa,
infiel, in fidiofa, breve , fragil , caduca, lubrica,
iníhntanea, momentánea , irriforia , jocofa , ¿Mú
dente, fugitiva, vaga, vagabunda. = A cega
Deofa que o Univerfo adora , A feus mefmos idó
latras traidora. Numen voluvcl , mais que o ven
to incerto , Mais que o mar vario , mais que a
folha inftável. Idea faifa , nome fem fugeito ,
Da fama fia vi parto perfeica. Ficc.a6 de deliran
te entendimento , Dos ávidos mortaes duroi tor
mento. = Ob fortuna inconftante, como trata* A
teus fequazes com feroz tormento ! Quanto ( oh
varia) os aflattas, e maltratas, Sendo a efperanqa
o bárbaro ¡nftrumento ! Se hoje edificas , logo
desbaratas, Elevas, e defpenhas n'um momento;
E com caes inconftancias , e rigores Inda contas
no mundo adoradores? (Os Poetasi a pintaö M fi
gura de huma mulher cega , e calva , com hum
pé no ar , e outro fobre hum globo , e ambos com
azas. Tambem a reprefentaó huma mulher verti
da de furtacores , com azas nos hombros , hum
gbbo celelte na eabeqa , e na maó a cornucopia
das riqûezas*)'1 '> > " -"■ ' - 'f° '■ -'"^ '
Fortüna prospera. Dita yfeiitfïdâde , ven
tura. =a Doce ", fuave , grata , alegr* , rllonha ,
ferena, placida, tranquilla , benigna ,' benévola-,
benéfica, propicia, faufta, »fdizi, áurea , liberal ,
{[Cner^ía, larga j prodiga , lifoitjeiw , aduladora ,
oberba, arrogante, altiva, infríente ¿'imperíofa,
Tw. I. Oo def
цях* FOR
dqipiSMdore., oigulhçfa , arnfçad» , perigofa , fe
tal, fur^fta, fotmidavel, precipitad*, duvideía ,
dubia , ambigua , rápida , veloz, p De pai*6cs
viciofas máy fecunda. Altura que annuncia o pre-
. çipicio.. Felicidad* v* > bem fugitivo. Mar tor-
mentoío diîfkçado еда calma , Mortifao veneno
еда vafo. de, ouro, Еда lifonjcira flor afpide oecul-
to, Pe breve dura.qaO cryftal brilhante;. ( A ami-
Íjuidade a reprefentava na figura de huma donzel-
a rifonha pompofamente vellida, carainhaodo in
trépida par cima de ondas de Ьш» roar de leite ,
mas que aq longe mofteava bater furiofo em di-
verfos cachopos.) . ■
Fortuna adversa. Infelicidade, infortunio,
adverfidade , defventura , dcfgraqa. = Maligna ,
. inopia, iniqua, atroz , dura. , cruel , barbara , ty-
ranna, inexoravel, implacavel, cakmitofa , lafti-
mofa-, lareentavel , trille, infaufta, infeliz , tene-
brofa, efeuta, negra, afpera, afperrima, acerb* ,
■ amarga,, amara, furiofa, embravecida, violente,
ingrata, odiofa, fi ni (Ira, mifera, miferrima, hór
rida , horrorofa , horrenda , horrivetl , medonha ,
efpantofa, penofa, euftofa, atormentadora, ávida,
avara, avarenta, mefquinha, férrea, intoleravel,
infopportayel, infoffrivel, impaciente, inclemen
te , malévola , inimiga , irreconciliavcl , indoroi-
ta, indomavel, aflolladora , deftruidora , devora-
dora. = Da cega Deofa os afpcros revézes. Da
fortuna cruel o afpcéto acerbo. Da forte adverfa
o mifero ludibrio. Dura mjniftra dos malignos Fa
dos. ( Vid. Adversidade, eFADQ.) fSymbolo
da Fortuna contraria era entre os Antigos a ima-
gem de huma mulher lutando com ventos ri}os. }
q mares furiofos em huma embarcaqao cheia de
rombos fera, velas ■■, e fem lerne.)
Fouceu Curya, terrea , dentada, ruftica, arqueada,
догйг , deyoradora » mordaz, cftiva , Cegadora,
•'■ i ... cor
FR A 291
cortadora. — Do cftivo fcgatbr o turro ftrrd.
Mordaz verdugo da madura efpiga. Da Deofa fe-
gadora férreo fceptro. Arma fatal da dura Líbi-
tina : .j.j . , .... i ...
Faaco. Debil, invalido, imbelle, inefte : Ou Pu
silánime, timido , coviarde ; Ou Lánguido , def-
fallecido , cançado, debilitado , enflaquecido , def
amado: Ou Fragil, caduco, tenue». > , • ■ '•
Fragoa. Fornalha, forja. =x Ignea , ardente , ac-
ceza , abrazada , inflammada , Vulcania , voraz ,
de vor adora, fumofa, vaporífera, fumante , fumí
fera, íulfurca , negra , tetra , ferrugineä , conca
va, cavernofa , férrea, metallica , valla , efpaqo-
fa , ávida , abrazadora. ( Para outros epithetos vid.
FOGO.)
Fragosidade. Fragura , efeabrofidade , afpereza.
= Acerba , dura , molelta , ardua , agrede , mon»
tuoía , inacceflivel , difficil , intoleravel , infop-
portavel , infofFrivel , intraétavel , infuperavel,
precipitada, dcfpenhada, inculta, arrifcada , pe-
rigofa , fatal, funefta , alcantilada, déferra , efte-
rü , infecunda, árida, fatigofa, t rabal hnfa.
Fragor. Eftampido , eftrepito , eftrondo , ruido.
= Efpantofo , horrorofo , horrido , horrendo ,
hürrivel , horrifono , terrifico , formidavel 4? tte-
mendo, medonho, rouco, fulminante 4 eftrondo-
fo , eftrepitofo , longo, grande , forte , fubito , fu-
bitaneo, repentino, improvifo , inopinado , inef-
perado. (Vid. Estrondo.) = Pavorofo fragor ,
que os Ceas atrôd , Aballa os montee , horrorifa
os valles , Funefta origem de efpantofos males.
Horrido fom , que do trovaö refulta , Amedrenta
os morraes, os Ceos infulia»'
Fraqueza. Dcbilídade , frouxidaó , inercia \ Ou
Pufillanimidade , covardia , temor : Ou Langui
dez r desfallecimento , defakoía, calnfaqo1, que-
brantamento. t -;»-»>',- ft3.v<-.. t ! ic>i
Oo ii Frau-
»<02 F R Á
Fraude. Fraudulencia , engaño', dolo; = Occul-
~-S\äqJßct*S&f impenctiftvei , traidora, pérfida , in-
ifiel, fagazi íubtil , aftuta, infidiofa , engcnhofa ,
aftucioía, amficiofa, indultriofa , fimulada , fin-
... gkla, disfurcada, impercéptivcl. Vid. Engaño.
Frauta.. Dode,iuave,^'fonoça , aguda , harmonio-
I ta,, grata,- jiicurçdà, leve,. tenue , branda, altgre,
fcftiva , bucttlica ,; paît or H , íigrcfte , camponeza ,
• . lilvcílre^ ruüica.', rouca, gárrula , defacorde ,irw-
, grata,, inculta., afpcra. = Do paftoril trabalho
doce alivio. Do povo carnponez prazer agrefte.
Gárrula csnna , paftoril invento, Que inflada, de
; opprioiidb , e brando vento , Lanqa harmónico
Л fompór tenues furos, Grato dos Faunos aos ou vi-
dos duros. Do doce buxo a branda melodía., Que
paftorís amores défafia.. p-; '■* . ¡ • ■•- •■(■'
Frecha. Setta, dardo. = Alada, aligere, veloz ,
-'■} volante, rápida , acelerada „ligeira , leve , promp
te r arrebatada., impettioíá [. obediente ,'aguda, pe-
• netrante, defpcdida, vibrad», apantada , vinga-
dora, fatal, mortífera , nun tal , venenofa, ervada,
dura , maligna , Parthica, Gctrca, Seythica., Gy-
donia, Sumatica, Л pollinea , Febea , Cupidmca.
, äpi Volatil féiiroyque rompendo, os arrs Segura à
- Libmria incauta presa-. Da. moi cirera al i a va o &r-
- ico rayo. De prompta morte aligero in ftrumen-
• to, Que no ligeiro iguala ao penfamento. .Gra-
- vida aljava de volantes golpes (Bahia.) /^'¿.Setta.
Frenesí m. Tresvarîo, defvarío , infama, kucura ,
delirio, pe Grande , grave, forte;, ípodeEofo^-M-
. rebatado, impetuolo , violentOj, víhe meóte , in
dómito, indoraaveí ) defeníreado , contmuo per
petuo , perenne , fuccefllvo , inceíTante ,■ íubh o ,
íubitaneo , impfcovifo , repentino1, ihopinado , in-
• lefperado ,!mifer^rniferrimo:tfatftl,ífuoe&Q*Dipr-
• -xA , mortífero, r cowurtkaz. ,$bl\¿mdb\i rebelde ,
febril j ardente , accefo , furiofo^cs^ Na mente
¡ ••- ii <jO en-
FRE 293
,«nferma fubiraneo infulto, Que no cerebro forma
airo tumulto. \!f ' ¡!
Frescura. Amena, fuave, grata , agradavel , do-
ce , jucunda , deliciofa , deleitóla , consoladora ,
branda, refrigerante , fombria, ramofa , frondofa,
cavernofa , attractive , lifonjeira , aduladora , anhe
lada, fufpirada, appetccida, de2ejada , recreado
ra, aliviadora. ■>>'■, 4i . -. i.
Frío. Nevé, gelo, régelo, geada. = Agudo, pe
netrante, lubtil, afpero, aiperrimo, acerbo, ma
ligno, inclemente , duro , rigido , atroz , cruel ,
glacial, nevado, boreal , Rifeo,Scythico, horri
do, horrendo, horrorofo, horrivel j entorpecido,
inerte, ociofo. = Do agudo frió я hórrida afpe-
reza. Das montanhas R i teas duro filho. Do acer
bo Boreas as malignas ft t tas, Que pcnetraO as véas
mais fecretas. Da inerte terra aiperrimo inimigo.
. Atroz verdugo das crefladas plantas. Da brumal
- TLftaqaó rigor maligno. ^/¡/.Invernó.
Frondoso. Fronde rite , frondífero. = De alegres
fojfias arvore vellida. Verde tronco das arvores
gigante , De frondífera coma ennobrecido. Dos
denlos ramos o frondentc adorno. Dos troncos a
írondoia g'alhardia. Vid. Folha.
Frugaí-idade, Sobriedade, temperanqa , parcimo-
• nia. = Prudente, fabia, cauta, acamellada, ho-
•neíla, modclta , moderada , parca, temperada, fo-
briaij àbftinenie* virtuofa , judiciofa , económica ,
ntil , proveitofa , calta , módica. = Do infano
laxo acérrima inimiga. Da moderada mefa hooefc
• ta amiga; Virtude que ama labia o meyn rnro En-
'■tre o prodigo vaG, e o torpe avaro. ^/¿.Sobrie-
Da.DE./ i/.-. •■ Л »" »
FrukjaÓ. Pofle, logro ) gozo. = Venturcfa , di-
tofa, ajorftunáda j bemaventurada , feliz , firme ,
; Conftante¡,>í«gura , (olida/,- perpetua , eterna, pe
renne* c'ominua^placid»^^ fçrena , pa-
- л5гп " cifica,
294 F R U
cifica,:doce, grata, jucunda, ruare, inalteravel,
fuccefliva, deliciofa, deleitóla. .; : «:
Fruto. Doce , faboroío , deliciofo , dele ¡tofo , ttti
to , fuave, grato , agradavel , nectareo, melhfluo,
ameno , novo , íazonado , maduro , eÜivo, acerbo,
afpero , amargo, amaro, fiiveftre, verde, intern-
peftivo , abundante , copiofb , bello , formo Го ,
intado
Formofés filhos de arvore fecunda. Das arvoresos
fetos íaborofos. Da prodiga Pomona dons copio-
fos. Ao ávido cultor premio jucundo. Vid. Pomo.
Fruto. TJtilidade , lucro , proveito, effeito ,
rendimento. = Efperado , dezejado, fufpirado ,
appetecido , mallogrado , perdido , infeliz , def-
graqado, inefpcrado.
Fúgida. Fuga. = Veloz , apreffada , acelerada ,
rápida, ligeira, precipitada, arrebatada , follicita,
diligente, timida, covarde, pavida, vergonhofa,
affrontofa, injuriofa, ignominiofa, torpe, vil, in
fame, deíordenada, confufa, repentina, improvi-
fa, fubita » inopinada, cauta, fagaz, aftuta, pru
dente , provida, furtiva, nofturna , fecreta , oc
culta, tacita. = Nao foge mais o fato amedren
tado De faltadoras cabras pelas brenhas , Quando
hum diluvio de agoa infperado Arrebata curraes,
cazas , e azenhas: Nem procura mais rápido o.vea-
do O abrigo das cavernas, e altas penhas, Quan
do dos caqadores ouve os tiros , Ou preflente dos
cáes os varios giros.
Fugir. = Com rápida carreira retirarfe. Dar de
improvifo coilas ao inimigo. Com apreíTado eur-
fo recolherfe. Evitar os perigos na fúgida. Com
fuga acelerada defenderfe. Salvar com vil fúgida
a torpe vida. Morte certa evitar com fuga infa
me. Encomendar a vida aos pés Ugr'iros.
Fulminar. = Defpedir de atri nuvem veloz fct-
ta> Vibrar contra os mortaes trifulco fogo, Arrc-
mcqar
F U M 2<>s
meqar 0 Ceo ardentes frechas. Ferir a terra, com
fulfurea chamma. Chovcr do irado Ceo hórridas
fettas. Brandir Jove irritado a acceza lanqa. Man
dar o Ceo a vingativa chamma. Rafgar por hor-
rorofo defafago Gravida nuvem de fulfureo fogo.
FU. Rayo Stc -
Fumegar. Fumar. = Vomitar airo fumo a fragoa
ardente. Cobrir o claro Ceo de efpeflo fumo. De
airo vapor efcurecer os aFes. Vafto incendio ex-
hajai fumólas nuvens. Turvar de craíTo fumo o
etherco campo. Envolver em vapor caliginofo A
pura luz de Febo luminofo.
Fumo. Tencbrofo, caliginofo , negro ,fordido, im
puro, atro , leve, tenue , fubtil, ligeiro , veloz y
rápido, volante, fulfurco, vaporofo , turvo , Íg
neo, undofo, aerio, vaô , elevado , fublime , fo-
berbo, era fío , denfo, efpcíTo, volumofo : aroma-
tico, odorífero, odorofo , cheirofo , fragranté, re-
cendente, grato, fuave, jucundo, agradavel , de
liciólo , deleitofo. = De atro vapor caliginofa
nuvem. De fogo. abrazador hálito eípefíb. NegTa
refpiracaó da ardente fragoa. Da viva chamma nu
vem tenebrofa. Sulfúrea exhalaqao , nevoa do fo
go , Que opprimida na concava fornalha , A cha
no livre Ceo feu defafbgo. Sórdido filho da bri-
lhantc chamma. Fumólas nuvens , irrifaô dos ven
tos, Defengano de altivos penfamentos.
Funeral. Enterro, exequias. = Trifte, lu&uo-
fo , melancólico , lugubre , funefto , chorado ,
pranteado, pompofo , vaidofo, fumptuoíb , magef-
tofo , magnifico, honrofo, honorífico , piedofo ,
religiofo, lamentavel, itluftre, diftinéto, confpi-
• cüo, preclaro , folemne , publico , jufto , devi-
«k> , merecido, ж Lugubre pompa , pranteadas
bonras , De Libitina fúnebre apparato. Melancóli
ca accaó, piedade extrema. Vid. Exequias.
Furacaó. Vórtice ,tufa6. = Vehemente, violen
2?6 F U: Eí
: to, impetuófo, turbulento, túmuUtiofó, ínfario ,
- furiofo, dcfcnfreado, indómito , devafladör , afloJ-
lador , deíTollador., devorador , rriedonbo , efpan-
- tofo , horrido, horrivel, horrorofo, horrendo, , hor-
rifono, formiduvd , tremendo, terrifies , fubito ,
fubitaneo, repentino, improvifo, ínopínadb ,pro-
cellofo, fulminante, veloz , rápido , ligeiro, rou-
co, eltrondofo, eltrepitofo , negro, denfo, dpef-
• fo, efeuro, tenebrofo , furibundo , boreal , auf-
tral. = De fubitaneo vento a furia infelta , Que
cora moto finunfo n'um momento Dos troncos
as raizes manifefta , E as antennas efeonde' 'can
mar violento. .:'-v>T .r.>.
Furias. Eumenides : Alecto , Tefifone , e Megeta.
==, Acherontidas , Eltigias , Tartáreas, Avernaes,
Cocytias', Infernaes, nocturnas, tenebrofus , ne
gras, torpes, efqualidas, medonhas , efpantofas,
formidaveis , terríficas, hórridas, horrendas ,nw-
rorófas, horriveis, horríficas, enormes , feias, fu-
riofas, furibundas, infanas , cegas , implacavcis,
inexoraveis, difeordes , tumultuofas , revoltofas,
amotinadoras, fediciofas , impetuofis , violentas,
ardentes, accezas, igníferas, incendiarías , venga
tivas, atr-'zes, duras , crucis , tyrannas , barbará,
impías, iniquas, malvadas, malignas , perverfas,
ferozes , fanguinofas , íanguinolentas , cruentas»
terriveis , tremendas , flamígeras , disformes , moni-
truofás, afpcrrimas^,= DaNoite, e de Ach ron-
te as torpes filhas. As hórridas Irmas do negf°
Averno, Dos impíos coraqóes tormento eterno.
Feras miniftras do Tartáreo Jove. Medonhas fer-
vas da Tartárea Juno. Eítigias peftes , monlbos
úo Cpcyto , Afperrimos verdugos do delito. Do
tenebrofo Reino armados Numcs, Deferpentino
efqualido cabello , De fulfureo tiqàôC,' de atroz
fhgello. Geracaó Acherontida , que encerra Nos
-theiouros do Báratro profundo Ira , peftc » "V"
çao,
FUR 297
CjftÖ , difcordia , guerra , E quantos males fenrc о
infeli¿ mundo. = Tifiphone cruel , e vingadora
De hum aqoute cruel eftando armada , Exécuta
inference a qualquer hora O calligo na gente cen-
demnada: As horriveis ferpentes fem demora Ef-
rimulando rábida, e indignada, Chama para affli-
gir de mil maneiras Os impetos crueis das compa-
nheiras. (Eneid. Portug.6.)
Furioso. Enfurecido, furibundo, irado, colérico,
irritado : Ou Louco, infano, frenético, linfático.
= Pofluido de hum furor precipitado. De cole
ra furiofa arrebatado. De indómito furor cftimu-
lado. Acccza em ira ardente a mente infana. Das
Eumenides impías invadido. Do flagello das Fu*
rías irritado. Em furibundas trevas alma envolca.
Alma de furor cegó accommettida A precipicios
mil arrifea a vida. Fid. Furor.
Furo r. Jnfania . loucura, frenefim , mania , de»
mencia : Ou Ira, colera, furia, fanha , precipita-
<;aó , violencia. = Arrebatado, precipitado, vio
lento, impetuofo, vehemente, agitado , inflam-
mado , accezo , ardente , fubito , improvifo , re
pentino, fubitaneo, inopinado , indómito , indo-
Clavel, implaca vcl, defenfreado , impaciente, ar
rojado, cegó , infano, armado , vingativo , rábi
do, bellico, Mavorcio, Marcial, bclligero, bel
ligérante , bellicofo. (Tirem-fe outros epithetos
proprios da palavra Furias. ) = De ira eftimu-
lo cegó, ardente , e vago , Que apregoa vingan-
qa, ameaqa eílrago. Do mal de Oreítes coraqaó
enfermo. Das negras Furias animo agitado.
Furto. Roubo, rapiña, preza , latrocinio , pilha-
gç m , defpojo , { fegundo as ibas diverfas accep-
qóes. = Secreto, oceulto, no&urno, diligente,
íoilicito, fagaz, aftuto, fubtil , vil , infame, tor
pe , nefando , facrilego , execrando д deteftavel ,
abominavel, impio , traidor , dolofo , fimuUdo ,
Ííw. /. Pp en
29% FUT
enganofo , ínfídiofo. = De trato abominavel tbr-
pe lucro. Pid. Roubo.
Futuro. Secreto, oceulto , eícondido , inferuta-
vel , impenetravel , imperceptivel , profundo, te-
nebrofo, efeuro, incomprehenfivel. = Alto fe-
gredo da futura idade. Infcrutaveis myfterios do
futuro. Profundo arcano dos vindouros tempos.
Futuros. Potteridade , vindouros. = Os tardos
netos Ua futura idade. As geraqóes dos feculos
vindouros. Do evo vindouro os tardos íucceflb-
res. O novo povo dos futuros tempos.
Fuzilar. Relampaguear. = Abrirfe o Ceo em ful
minâmes luzes. Em horrido fulgor romperfe a nu-
vem. Arder o efeuro Ceo em luz medonha. Ço-
brirfe o ar de fulminante fogo. Scintillai- com hor
ror fulfurea chamma. Refpirar atra luz o ethereo
campo. Aterrar com fulgor ignipotente O accezo
Polo ao timido vívente. ( Bahia) P. Relámpago.

ado. Armcnto, rebanho. = Pingue, vago,


vagabundo , errante , lanígero , cornígero ,
opimo , fecundo , hirfuto , manto , timido,
pavido, mudo , eftolido , lafeivo , ávido, alegre ,
montanhez , agrede , campeftre , numerofo, co-
piofo , abundante , maculado , fordido , torpe , cf-
qualido, immundo , humilde, tardo, inerte, oció
lo, fa-rñinto, magro , lánguido ,• desfallecido , fe*
Ïuiofo. = Errante povo dos alpeltres «montes.
>os campos a lanígera riqueza. Do mifero pal-
tor cuidado extremo. Dos paílores a muda com-
panhia. Do rico mayoral pingue riqueza. O laní
gero povo das campiñas.
"! GA'
- i
G A L 2
G А и A те a-. Bella , formofa , undofa , undívaga ,
equorea, efquiva , fugitiva , ingrata, candida, ni-
vea, húmida, cerúlea, verde , errante , flu¿liva-
ga, amante, namorada , amorofa. = De Doris, e
Werep a fllha bella , Por quem amante Polifemo
•• anhella. A Ninfa que foy de Acis 6na amante,
E a Polifemo atroz defprcza efquiva , Porque a
affronta do bárbaro Gigante N 'alma conferva
eternamente viva.
Gallo, Altivq, foberbo , arrogante , faftofo , vai»
dofq , pompólo , cridado , coroado, vigilante , def-
velado , iollicito, diligente, matutinq, gueíreiro,
alentado , impávido , denodado , intrépido , atre
vido, \afcivo , ciofo , orgulhofo , Titanio , Perfi-
co, = Aye Febea, que apregoa odia. Da ma
tutina luz nuncio canoro. Ave que aíTufta ao for-
■,,:ic Rey das feras. Da tarda Aurora o aligero pre-
goeiro , Da tímida gallínha companheiro. Def-
pertador da noite fomnolenta. Sollicito cantor da
madrugada , Que a futuras tarefas chama ao dia.
Do torpe Perfa: o paflaro adorado , que com gár
rula voz Titán, deíperta No regaco da Aurora re
clinado. Ave arrogante de purpurea criíta , De
altivo coló., de pompofa vifta. Do interreino das
Cambras impaciente , Da noite o duro imperio паб
• confente , Chama a lánguida Aurora , e fempre
alerta Com repetida voz Fcbo defperta.
Ganges. Indico, Eôo, valto , caudalofó,impetuo-
. .Co-, rápido , aurífero , rico , opulento , preciofo,
áureo , flavo , Tartarío , cornígero , árenofo. =
De áureas riquezas prodiga corrente, Que banha
ae tercas do felice Oriente. O Gangetico mar,
que fertiliza Quanto ao, nafcer o bello Sjoj divi-
za; Depofito fqliz do metal lauro, pe margari
tas тД rico thefouro. Do cornígero Ganges as
arcas , Que паб cedem da terra às áureas vêas.
Ganymedës. Gentil , galhardo , bello , formofo ,
, Ppii can
' #11* - -
do , requeftado , roubado , Frigio , Troyano , Dar-
danio, Idêo , Iliaco. = O Mancebo gentil , que
ao Déos Tonante Roubar foubera о согасаб amia-
te, E por elle às Eítrellas trasladado , O difpen-
fou das leys do duro Fado. Do Frigio Rey o fi-
lho venrurofo , Que Jupiter fez Aftro luminofo,
E Ihe miniílra o Nectar foberano , Que dá vida
immortal ao peito humano.
Garça. Real , aquatica , rapiñante , leve , veloz,
rápida , ligeira , fublime , elevada , acria , altivolan-
te , cerúlea , bella , formofa , engraçada , pompo-
fa, paludofa, corpulenta, pernalta.
Garganta. Nivea , nevada , candida , ebúrnea,
torneada , pura , bella , delicada , tenue , refpiran-
te, anhelante, fonora , canora , harmonica , bar-
moniofa, branda , fuave , doce , affinada, bíandi-
fona , acorde. ' / ' ; ■
Garra. Unha. = Rapiñante , curva , falcada,
ávida, avara, avarenta, ambictofa , feroz, atroz,
cruel, fera , barbara , tenaz , firme , robufta , fe-
gura , fatal , mortífera , fanguinofa , fanguinolcn-
ta, cruenta , hórrida , formidavel,horrorofa, tre
menda, horrenda , efpantofa , horrivel , medonh»,
aguda , penetrante. = Das crueis feras as falca-
day unhas. Tenaz arpeo das rapiñantes aves. Do
feroz animal nativas armas.
Gastador. Diflípador , prodigo. = Louco , de
mente , infano , nefeio , fatuo , incauto , impru
dente »efeandalofo , odiofo , execrando. FUL. Pro
digo.
Gastos. Difpendios , profufaö , defpezas , prodi
galidades. = Profufos, demafiados, defmedidos,
exorbitantes , exceífivos , immodicos , extraordi
narios, immenfos, innumeraveis , pompofos , fum-
G E A jot
G F Ada, Gelo i régelo , neve. = Candida , nivea,
afpera , afperrima , acerba , denfa , condérífáda, fo-
lida , marmórea , glacial , frígida , dura , rigida ,
inerte , clleril , ocióla , hórrida , horrorofa , bru
mal , boreal , Scy thica , Rifea , Sarmatica , Aiétôa,
Hypcrborea. = Do duro Invernó o condenfado
frió , Que em mar m ore transforma о undofo rio ,
, Crcita as campiñas , encanece os montes , Entor
pece o licor das puras fontes , Devafta os troncos
nús , defina o gado , Mirra a lánguida planta , af
fola o prado. Fid. Frio.
Gemer. Sufpirar , qucixarfe , lamentarle , prantcar,
foluçar. = De enternecidos ays encher osares.
Do efpirito arrancar temos fufpiros. Com voz in-
► tercadente dar gemidos. Lanqar do coraqaö trif-
tes lamentos. Romper affliéto em laílimofas quei-
; Jms. Exprimir a afflicqaó com ays fentidos. Sol
tar do trille pcito altos fufpiros. Defatar a op-
■ preflaó da dor violenta No amargo alivio de pe
renne pranto.
GpMirxos. Ays, fufpiros, foluqos, pranto, lamen
tos , qucixas. — Amargos , amaros , acerbes , af-
-• peros , duros, crueis , dolorofos , laftimofrs , la*
и: erimofos , brandos , ttrnos , lánguidos , enterneci-
•l dos > intercadentes , mortaes , mortíferos , funef-
tos, lugubres, fúnebres, graves, trifles , luftuo-
fos, queixofos , continuos , afliduos , fréquentes,
perennes , interminaveis , perpetuos , repetidos,
duplicados, amiudados, longos, miferos, miferri-
* • " mos ., femin/s , enfermos. = Refpiracaó dador,
arrancos d'alma , Afpero alivio , defafogo acer-
bo , Que o procellofo pcito poem em calma.
- (Babia) Vid. Suspiros.
-Geminis (Signo) = De Leda a pernea prole, Af-
troe benignos. Os Tindaridos Gemeos converti
dos Por Jove amante em Aflros encendidos. Do
trille navegante A il ros Amigos Do mar traidor
-rr'v nos
5°4 G I R
moítra по ar robufta , е valida , Ds disforme , e
grandifllma eftatura , O rofto carregado , a b<trba
cfqualida , Os olhos encovados , e a poftura Me-
donha , с má , a cor terrena , e pallida , Cheyos
déterra, e crefpos os cabellos, A boca negra, os
dentes armrellos. Taó grande era de membros ,
que be ra poflo Certificarle que cite era o íegundo
De Rhodes eftranhiflîmo coloflo , Que hura dos
fete milagres foy do mundo. ( Lufiad. y. ) (Os
Gigantes mais famofos nus Fabulas forao Encelado,
Briareo , Typbeo , Porphyrion , Gigas , Mimas , Rbe-
to , Polifemó , Cao , 'Japetho , Scc. )
Girasol. Heliotropio. = Sublime , elevado, agi
gantado , bello , formofo , mageftofo , pompólo ,
florente , flavo , áureo , namorado , amante. =
Namorada do Sol a flor gigante. Do ingrato Apol-
- - lo a defprezada amante , Que inda tornada em flor,
fegue-o conítanre.
Gladiador. Lu&ador , Athleta. = Forte , robuf-
to, denodado , audaz, intrépido , impávido, ma
gnánimo , famofo, celebre , forqofo , alentado ,
membrudo , nervofo , férreo , duro , leve , ligei-
;ido , cruento , fanguino
lento , íanguinofo , enranguentado , ferido , nú,
• cegó, irritado, impetuofo , colérico, irado, en
furecido , furibundo , furiofo , invicto , invenci-
vel , infuperavel , viftoriofo , triunfante , rendi-
. do , abatido , vencido , íuperado. = Efpeftaculo
atroz, horrido jogo, Da cruel Roma alegre def-
afogo. W ', , ., .i ■ ; i
Glauco. Equoreo , marinho , undívago, fluítiva-
go, cerúleo, undofo, verde, limofo, feliz, dito
fo , venturofo. = O pefeador feliz , que expri-
mentando De erva ignota a recóndita virtudc,
Mudado foy do vil «dado rude .Em hum dos Deo-
fes , que no mar tem mando. = O Deos que foy
n'um tempo corpo humano , E por virtudc da
er-
G L О 307
erva poderofa Foy convertido em peíxe , e defte
damno Ihe refultou dcidade gloriofa. ( Luftad. 6. )
Globo Celeste. Esfera. = Cryftallino, cerúleo,
eftrellado , fidcreo , ethereo , aftrifero , lucido , ra-
- diante , rutilante , fcintillante , vafto , efpaqofo ,
infinito, irnmenfo. Vid. Ceo.
Globo Terrestre. Terra, Mundo , Orbe.
= Vafto, efpaqofo, terráqueo. Vid. Terra, e
Mundo.
Gloria. Honra, louvor, opiniaô , fama, applau-
fo , nome , efplendor. = Infigne , fumma , cele
bre, celebrada , celebérrima, illuftre, diftincb,
Angular, rara , nova, clara , inclyta , memoravel,
perduravel, viva, eterna, immortal , perpetua, pe
renne, heroica , bellica , triunfante, juita , devi
da , merecida, digna, venerada, refpeitada, pro
curada , appctecida , ganhada , adquirida , herda-
da , folida , eftavel , conftante , firme , intermina-
vel , incomparavel , indelevel , invejada. = De
feitos immortaes immortal croa. . De heroicas ac-
• cóes premio devido. Perenne luz nos feculos fu
turos. Das grandes almas imán attractivo. Inde
level memoria em toda a idade. Epitafio indele
vel do fcpulcro. Da heroicidade eftimulo poten
te. Das leys da morte illuftre vencedora. ( Nos
Antigos fe acha reprefentada a Gloria verdadeira
na figura de huma Matrona de grave, с formofif-
firno femblante , coroada de hum circulo de ouro,
ornado de muitas pedras preciofas : cabellos lou-
ros , e andados , fymbolo de illuftres penfamen-
tos : veftida de cor celelle , recamada de ellrellas:
com o braqo direito abraqando huma pyramide,
e cora os pés pizando a figura do Tempo , cuja
fouce , e relogio tem já quebrados. )
Gloria mundana. Vangloria , vaidade. =
Altiva, foberba, arrogante, faftofa, ávida, avara,
avarenta, invejofa, cobiqofa, ambiciofa, infacia-
Tom. II. Qq VCl,
Зоб G L А
vel , audaz , arrojada , impaciente , hydrojpica , bre
ve , inflan tanca , momentánea , caduca , frágil , vá,
apparente, fugitiva , fallaz, mentirofa, mentida,
faifa, engañóla , fraudulenta, fementida, fingida,
¿mulada , pérfida , dolofa , traidora , inftavel , mu-
davel, inconftante , lifonjeira , aduladora, encan
tadora, attracliva, louca, fatua, nefeia , infana,
ridicula. = Theatro de enganofas apparencies.
Avida pefte , frenezim vaidofo , Hydropefia de
animo ambiciofo. De mente infana cegó labyrin-
. to. Pompofo prado , que fó cria abrolhos. Vid.
Vaidade.
Glotaó. Torpe, fordido, ávido, voraz, devora-
dor, infaciavel, famélico, famulento , faminto ,
impaciente , avaro , avarento , cobiqofo , bruto.
= Torpe devorador de lautas mefas. Infame ado
rador do ávido ventre. De manjares voragtm rra-
gadora. Monftro voraz de opíparos banquetes.
Vid. Faminto, e Fome.
Golpe. Ferida. = Agudo , penetrante , mortal ,
mortífero , fatal , funefto , profundo , forte , gra
ve , violento , fanguinofo , fanguinolento , cruen
to, horrorofo , horrendo, formidavel, tremendo,
efpantofo , medonho , atroz , cruel , duro , fero,
' feroz , furiofo , enfurecido , impetuofo , fulminan
te. Vid. Ferida. >\
Gorgonas (Medufa, Eftenio, cEuriale, filhas de
Forcis ) Enormes , deformes , monftruofas , me-
donhas , ferpentigeras , horríficas , terríficas , hor-
ri veis , terriveis , horrendas , tremendas , pavoro-
fas, horrorofas , efpantofas , formidaveis , duras,
ferozes, atrozes, impías, crueis , tyrannas , inhu
manas , barbaras. — De Forcis as tres filhas hor
rorofas , Que por cabellos tem vivas ferpentes ,
Duro bronze por braqos combatentes. Os tres
monítros , que aos miferos que viaö, Em marino-
re infeoíivel convertiaó.
Gos-
G О S 30;
GosTo. Deleite , gozo , prazer, alegría \ paflatem-
po, divertimento. = Deliciólo , deleitofo, attra-
étivo, doce, fuave, grato, jucundo, alegre, fef-
tivo , exceffivo , defmedido , exuberante , extre
mólo , extraordinario , infolito , novo , Angular ,
raro, breve, fugitivo, inftantaneo , momentáneo,
caduco, ïmprovifo, fubito , inefperado , repenti
no, inopinado, fubitaneo, fkllaz , traidor, pérfi
do , engañólo , dolofo , engañador , roentirofo ,
mentido, fraudulento,' fementido, va6 , apparen
te, Fútil , jufto , licito, honefto, modefto, deco
rólo , moderado , fobrio, parco , virtuofo , torpe ,
illicito, immodeíto , indigno , indecorofo , exor
bitante , viciofo, efpcrado , defejado , appetecido,
inexplicavel, fummo , leve, ligeiro, tenue , paf-
fageiro. = Ah goftos fempre à vida fugitivos ,
Que fois , quando chegais , de pouca dura , Buf-
cados por trabalhos exceffivos, Achados por des
cuido , ou por ventura : A quem vos ama mais , fois
mais efquivos , E amantes de quem menos vos pro
cura , Moftrando fempre aos coraqoes humanos ,
Que nao fois para bens, mas para engaños. (Coti-
deßab. гг.)
Graça. Mercê , favor, indulto , beneficio, bene-
Tolencia, valimento. = Generofa , liberal , beni
gna , clemente , benéfica , propicia , piedofa , com-
paffiva, prompta, honrofa, favoravel , benévola ,
regia, augufta , difpotica , efpecial , particular, ra
ra, fingular , diitinóta , nova , infolita , iñextima-
Vel, preciofa, fumma, exuberante , cxceíTi va, ex
traordinaria , inexplicavel, ineffavel , impondera-
vel , pedida, fupplicada , rogada, defejada, appe-
tecida, jufta, merecida, devida, digna.
Graça. Galantaria , graciofidade, fal. = Dc-
leitofa , attrafti va , encantadora , viva , fubtil , agu
da , engenhofa , prompta, urbana, corteza, lepi-
da, jovial, faceta, jocofa, honefta, modefta, in-
Qq ii no
З.о* GR A
nocente , fina , delicada , galante , grata , doce ¿
fuave , jucunda , enérgica, enfática, natural, na
tiva, defaffcâada , nobre , grave , inexhaufta , tor
pe , lordida , immunda , plebea , immodefta , vil ,
groíTeira, villa, picante, fatyrica , offenfiva , pe
tulante, afpera, acerba , amarga , dura, afíectada,
ridicula, fria, inepta.
Graças. Doces , brandas , fuaves , amenas , cari-
nhofas , affectuofas , amorofas , rifonhas , engraça-
das , graciofas , venuftas, púdicas, caftas, vergo-
nhofas, honeftas, alegres, bellas, formofas, gen-
tís, mías, attra£kivas, modeftas, honeftas. = De
Aglaia, de Talia , e de Eufrofina Feftivo coro,
tríplice coréa , Nacida de Lyêo, e Cytherea. Ou
(fegundo outros Poetas) de Eurynome , e de Jo-
ve as doces filhas , Que da Audalida fonte o licor
bebem. De Jupiter a Prole, a Venus grata, Por
que feu duro imperio lhe dilata. As tres Irmas
qüe infpiraó fuavidade , Iguaes na condiçaô , bel
leza , e idade. As tres gentís Irmas , em cujo vi-
fo Impera o cafto pejo , o honefto rifo. As tres
Irmas, que em triplicado amplcxo Pintaó do caf
to amor o eftreito nexo.
Gratidaó. Agradecimento , animo , agradecido."
= Nobre j.generofa, fumma, pura , candida , fin-
cera, jufta, devida, digna, perenne, eterna, per
petua , immortal , eftavel , confiante, fucccffiva,
indelevel , extremofa , publica , manifefta , notoria,
patente. = De nobres coraçôes jufto retorno.
Grecia. Achaya. = Poderofa, armipotente, im-
periofa, foberba, altiva, arrogante, vaidofa, ma
gnifica, pompofa, пса, opulenta, celebre , cele
brada , celebérrima , heroica , illuftre , infigne,
memoravel , conquiftadora, aífoladora, devaftado-
ra , esforqada , alentada, impávida , intrépida, ma
gnánima, inclyta, difcreta,altiloqua ,loquaz,af-
tuta , fagaz , perjura > pérfida , dolofa , infidiofa ,
GRE 309
fraudulenta , fementida, enganofa , engañadora,
traidora, fértil, fecunda, frutifera. (Para outros
epithetos vid. Gregos.) = Das Artes immortaes a
Patria antiga , Da Deofa voadora alta fadiga. Dos
jncly tos Heroes o berqo illuftre, Que deu a Mar
te nova gloria , e luítre. Da infeliz Troya a ter
ra amoladora , Taó forte em armas , como em fé
traidora. D'altos Engcnhos a Regiaô fecunda ,
Onde Minerva eterno imperio funda. Sabia Ef-
cola , que os feculos efpanta , De quanto infpira
Pallas, Febo canta.
Gregos. Argolicos , Achéos , Argivos , Dañaos,
Dóricos, Atticos. = Eloquentes, facundos, pe
ritos , Cabios , doutos , fubu's , engenhofos , agudos,
preftuntes, excellentes , eximios , eminentes , fu-
blimes , Angulares , inimitaveis , incomparaveis ,
raros, diftin&os, bellicos, armígeros, bellicofos,
beiligefos, Mavorcios, gucrreiros , animofos , va
lorólos , fallazes , mentirofos. ( Para outros epithe
tos vid. Grecia ) = A bellica Naçaô a Troya
adverfa , Em dolos , с traiqóes gente perverfa.
Grilhaó. Cadea , algemas , ferros. = Pezado, gra
ve , duro , cruel , atroz , tyranno , bárbaro , acer
bo, afpero , afperrimo , intolleravel , infopporta-
vel , iníofFrivel , apertado , eftreito , férreo , eftron-
dofo,mo)efto, dolorofo, penofo, fervil, vil, in
fame , iniquo , injufto , impio , tenaz , firme , fegu-
ro, forte. Fid. em outros lugares.
Grinalda. Capella , coroa , laureola. = Florí-
. da, florente , florecente , matizada , verde , fref-
ca, viqofa , odorífera ,odorofa , cheirofa, fragranté,
viftofa , pompofa. = De frefeas flores matizada
croa. Das puras Ninfas odorofo adorno. De er-
vas, e flores circulo fragranté.
Grito. Brado, clamor, alarido ,vozeria. = Alto,
eftrondofo , grande , confufo , repetido , duplica
do , horrendo , horrorofo , horrifono , horrivel ,
hor-
3io G R U
horrado , formidavel , terrífico , medonho , efpan-
tofo, trille, funefto , lugubre, fúnebre , la íí i mo
lo, lacrimólo, alegre , faufto , feftivo , viftoriofo,
triunfante, fubito, repentino , improvifo , inopi
nado, infolito, eftranho, forte, vehemente , vio
lento, defmedido, tumultuofo, fediciofo , popular,
feminil , queixofo, defefperado, impaciente , fu-
riofo , infano , diflonante , ingrato, afpero, acer
bo, duro, injucundo , incefiante, continuo, pe
renne , fucceffivo , perpetuo , incanqavel , íntermi-
navel , infinito. = Efpantofo clamor os ares fere,
Atrôa o valle , que alto fom profère , Em eccos
refpondendo repetidos , Com que enfurdece os
timidos ouvidos i Dos mudos bofques o filencio
infulta , E novo horror , quafi trovaó , rcfuka.
Vid. Brado, e Clamor.
Gruta. Cova, caverna , concavidade, brenha. =
= Tenebrofa, negra, opaca, atra,efcura, trifte,
melancólica, lugubre, fombria, vafta , efpaçofa ,
dilatada , ampia , grande , profunda , breve , eftrei-
ta , pendente, ruinofa, rota, fendida , aberta , raf-
Î;ada , húmida , lodofa , mufgofa , fordida , afcaro-
a, eíqualida, immunda, occulta , eícondida*, fc-
creta, defamparada, defabrigada, rigida , frígida,
alpera , afperrima , callida, ardente, rigorofa, mo-
lefta , acerba , marmórea , efeabrofa , inculta , mí
tica, alpeftre, inaccefllvel , folitaria , defearnada,
núa, dcfpida, árida, hórrida, medonha , horroro-
fa, pavorofa, horrenda, efpantofa , horrivel, for
midavel , horrífica, terrífica. = Hórrida habita-
çaô da noite. efeura, Da penitencia viva fepultu-
ra. = Tenebrofa caverna guarnecida De tolcas
plantas , de penhafeos duros , Alta mina de hum
monte , onde efeondida A noite feus horrores tem
ieguros : O Sol girando com razaö duvîda Quaes
a feus rayos fa ó mais fortes muros , Se da próxi
ma fclva as verdes grenhas , Se o Chaos medo
GUE jn
пЪо das profundas pcnhas. ( Ulyßp. п.) ( Para
outras frazes Vid. Caverna.)
Guerra. Peleja, combate, conflicto, batalha: Ou
Dilcordia , inimifade. = OrFcnfiva , defenfiva ,
civil, inteítina , jufta , licita, religiofa, decorofa,
injufta, impia, iniqua, mifera, miferavcl, mifer-
ri ma , fatal , funefta , lugubre , laftimofa , lamenta-
vel , luftuofa, tri íte , calamitofa, infaufta, acce-
za, inflammada, férvida , furiofa, cega, furibun
da , impetuofa , precipitada , violenta , confufa,
defordenada, renhida, difputada, rábida, fangui-
nea , fanguinofa , fanguinolenta , cruenta , cruel ,
atroz , feroz , dura , barbara, tyranna , mortifera ,
peftifera , ávida , avara , ambiciofa , infaciavel , fo-
berba , audaz, arrogante, altiva , orgulhofa, rígi
da , afpera , afperrima, acerba , horrivel , medonha,
horrenda, efpantofa , ho» rida, formidavel , horro-
rofa , terrivel , tremenda , terrifica , turbulenta,
tumultuofa, rapiñante, incerta, dubia , ambigua,
perplexa , alentada , valerofa , animofa , intrépida ,
btfiofa , magnánima , heroica , illuftre , femóla , af-
famada, decantada, celebre , celebrada, memora-
vel , celebérrima , infigne , vencedora , viâorio-
fks triunfadora. = Do fero Marte os rígidos de
bates. De Mavorte as afperrimas emprtzas. De
Bcllona o furor fanguinolcnto. Procclla atroz do
fulminante Marte. Do armipotente Déos funefta
infania. De armada gente a férrea tempeftade ,
Que do trifte colono inunda os campos. Exerci-
cio feroz da infana Alecto, A's Efpofas, e Máys
odiofo objecto. Da vil inercia afpcrrimo flagel-,
lo. Da follicita Morte alto defvcio, Da infernal
confufaó vivo modelo. Férreo aqoitc do Barathro
profundo , Que affola Reinos , defpovoa o Mun
do. Monftro que fó defangue fe alimenta , Fogo
que fó de eftragos fe fuftenta. Da fera Erymnis
bellicos tumultos , Que fomentaó terríficos in-
fultos.
12 GUE
fultos. = Sobre alto aflento de armas deftroÇa-
das Se via a furibunda infana Guerra , Vertendo
fangue em vêas derramadas, Que obellicofo cam
po enfopa , e encerra : As faces tinha em cham-
mas abrazadas, Os olhos fitos na fanguinea terra,
Os dentés apertados, e raivofos, Sulfúrea aboca
cm hálitos fogofos. = Aoufo de Bellona offerecido
Já naó abria a terra o ferro duro , Em forte lan
ça , e cfpada convertido, Em clmo , em peito lu
cido , e feguro : A fouce , e antigo raftro , que
cfcondido Eftava na ferrugem , limpo , e puro
Sähe para ver o Sol refplcndecente Com fórrai
nova da fornalha ardente. ( Ulyff. б.) = Toca а
marchar a bellica trombeta , Animaó-fe os Tolda
dos com tal gloria , Que nenhum ha, que firme
паб prometía , Ou morrer , ou ganhar alta victo
ria : A veloz Fama , que de longe inquieta, Re
cordando aterrifica memoria Das palmas mil, de
que fe jacta o Lufo , Tcm o inimigo atónito, с
confufo. ( Nos Amigos fe acha reprefentada a
guerra na figura de huma mulher de afpeâo bor-
rorofo, toda armada, cabellos foltos, máos enfan-
guentadas , na efquerda hum tiçaô accezo , e na
direita huma lança em a£to de a arremeçar. Jun
to della lhe punhaó huma columna , allufiva àO
lumna bellica , donde o Confuí Romano dcclarava
guerra a algum inimigo , como defereve Ovidio
^ nos Faltos. ) Fid. os Synonimos.
juerreiro. Soldado, combatente, belligero, ar
mígero, belligérante, marcial, bellicofo. = Ifl"
trepido, impávido, denodado, valcnte , esforcado,
animofo, valerofo, deftemido , alentado , briofo,
magnánimo , forqofo, vigorofo , robufto, inclf
to, illultre, infigne, egregio, affamado, celebre,
celebrado, famofo, terrivel , formidavel, profflp-
to, agil , ligeiro, deftro, infuperavel, invencivel,
invicto , heroico , immortal, memoravel, duro,
GUL 513
férreo, confiante, acérrimo, foberbo, altivo, яг-
rogante, viétoriofo, vencedor, triunfante. = Ñas
paleftras de Marte rayo ardente , Que em quanto
encontra , faz eítrago ingente. Impávido fequaz
do Déos da Guerra. Formidavel alumno de Bel-
lona. A 's duras armas animo nacido, Pois refpira.
do Déos bellipotente O mefmo esforqo, a mefma
furia ardente , Que abate o coraqaó mais defte-
mido. = Co' a maó robufta, ñas vinganqas mef-
tra, Mil golpes defcarrega , que reparte Por quan-
tos fe lhe oppoem , e ora à dextra O ferro aponta,
ora à finiftra parre : E taö rápida em fim , taó
forte, e déítra Dos contrarios illude a vifta , e ar
te , Que com ataque fubito as feridas Se empre-
gaó aonde menos Ía6 temidas. ( Tajo f. ) = Co
mo faminto lobo carniceiro , Que a lanofo reba-
nho fe abalanqa , Onde fero moftrando-íe , e guer-
reiro Em pouco efpaqo faz grande matanqa : Tal
vay o valerofo Cavalleiro , Cheyo de fangue o ar-
nez, aefpada, a lanqa, Todos lhe daó lugar, ca
da hum procura Fugir à dura таб, à cfpada du
ra- { Naufrag. do Sepulv.) Vid. Soldado, Alen
tado , e Bellicoso.
Gula. Crápula, glotonaria, voracidade. = Infa-
ciavel, impaciente, ávida, avara , avarenta , am«
biciofa , voraz, tragadora, devoradora , prodiga ,
bruta , torpe , feya , fordida , rábida , invejofa ,
anhelante , fenfual , lafciva , luxuriofa , viciofa ,
defordenada, fatal, funetta, mortífera, damnofa ,
excefliva , defmedida , furiofa , cega , faminta , fa
mélica , temulenta , ardente, vergonhofa, disipa
dora , de va dadora , confumida , roedora. = Da
infaciavel gula o férreo ventre , De profufos man
jares vado abyfmo. Das mcfas torpe harpia , ávi
do abutre. = Em feu damno funclto os podero-
fos , Tántalos de venenos faborofos Com artifi
cios nova fome inventaó , E com enfermidades
Тот. I. Rr fe
14 G U L
fe fuftentaó i O que fó lifonjea a vifta, e olfato,
A' boca ferve de mimólo prato , Engañando o
appetite, que já falta, NeíTas baixellas, que ouro
fino efmalta. ( Fid. Fome , e Glotao.) ( Alcia-
to pinta elle vicio na imagem de huma mulher de
corpo pingue, e obezo, pefcoqo muy comprido,
ventre bojudo , vertidos fordidos, e acorapanhada
de grous , abutres , porcos , e lobos , aos quaes
affaga. )

= % =- Д ■

M :

HAmadryadas , ou Hamadryas. Bellas ,


formofas , engranadas , gentís , caftas , púdi
cas , honeftas , intactas , virgens , rufticas,
filveftres , alegres , rifonhas , errantes , ornada!)
adornadas , vergonhofas , tímidas, pavidas, fugi'
tivas, efquivas. =s Ninfas, dos bofques, Genios
tutelares , Gratos à veloz Deofa caqadora.
Napeas, e Oreades.
Harmonía. Confonancia, melodía, concento. =
Doce , fuave , jucunda , grata , agradavel , fonoro-
fa, fonora , canora, delcitofa , deliciofa, alegre,
fina, delicada, engenhofa, douta, muíica, attra-
¿tiva , encantadora , pathetica , affeíbuofa , per*
fuaflva , elegante , eloquente , arrebatadora , p0'
derofa, mágica , rara, Angular , nova., fuperior,
diftincta , incomparavel , infolita , maravilbof» •
prodigiofa, portentofa, admiravel, pafmofa, ele
vada , fublime. = Doce difeordia de concordes
vozes. Harmonica magia dos ouvidos. Canoro fil-
tro, que almas enamora, Mufico enleyo, fufpen*
fa6 fonora. Confonancia eloquente que perfuade,
prende, e fujeita a indómita vontade : De alta jm
gia
HEB 5iy
gia força encantadora, Que pranto arranca, quan-
do trifte chora ; Quando fe alegra com mudanca
eftranha , De improvifo prazer os peitos banha.
Se cora vozes acerbas fe enfurece , Occulto en
canto o animo efeandece -, Se o furor muda em re
pentina calma, lingular arte applaca a feroz alma.
Vid. Música. . .
Harpías. Vid. Arpias.
Hasta. Lanqa , pique, dardo. = Leve , veloz , li-
geira , rápida , longa , trémula , voadora , iniroiga ,
aguda , penetrante , fatal , mortífera , funefta , vin-
gadora , ameaqadora. Vid. Lança.
Hebe. Celefte, fiderea , etherca , feliz, ditofa ,ven-
turofa, bella, formóla, gentil, engraqada , candi
de, nivea, rofada, rubicunda, purpurea, ornada,
adornada , pompofa , alegre , rifonha , Junonia ,
Hercúlea. = Da mocidade a Deofa portentofa ,
Entre o povo dos Deofes maravilha , Porque fem
Pay de Juno fora filha. Da celefte Rainba a Pro
le rara , Que antes que o Frigio Moqo ao Ceo
fobifle, A Jupiter o nectar minifirara. A Junonia
Donzella portentofa , Que no Ceo foy de Alcides
bella efpofa.
Hecate. Proferpina , Diana. = Nocturna, nocti
vaga, triforme, triplicada , mágica , venéfica, en
cantadora. = Das trevas a triforme Divindade ,
Que os mágicos encantos favorece , Quando ao
feu mando o Tártaro obedece. De Jove,e de La-
tona a varia Filha , Que ora habita as floreílas
caqadora , Ora no Olympo alto luzeiro brilha ,
Ora impera do Tártaro fenhora. Vid. Diana-, с
Lúa.
Hecatombe. Magnifica , fumptuofa , pompofa ,
ettrondofa, grandiofa, mageftofa, prodiga , admi-
ravel , pafmofa , ellupenda , portentofa , maravi-
Jhofa , rara , Angular, extraordinaria, rica, opu
lenta , copiofa , exuberante , fuperabundante , li-
Rr ii beral,
3 1 6 НЕС
beral , gcnerofa , pia , religiofa , Lacedemonia , re
gia, augufta. = De ccm touros pompofo facrifi-
cio. Dc cem boys em cem aras holocaufto Рос
cem Miniftros com pafmofo faufto. ( Tirado de
Ovidio. )
Hecuba. Defefpcrada , furiofa , impaciente , infana,
louca , furibunda, inconfolavel , captiva , trifte,
defgraqada , infeliz , mifera , miferrima , velba,
Troyana , Frigia , Dardania. = A Máy de Hei-
tor , de Priamo Conforte , Que obfervando com
laítima excefíiva Oo Reino a aflolaqaö , do filho
a morte, Da trifte vida com furor fe priva.
Hediondo. Efqualido , afquerofo , fordido , immun-
do, pútrido, fétido, peftilente, peltifero , horri
do , horrorofo , horrendo , horrivel ( fegundoas
diverfas accepqóes. )
Heitor. Forte, valence, esforqado, alentado, cfef-
temido, impávido, intrépido, inclyto, magnáni
mo , illuftre , generofo , animofo , v a 1ero fo, cele
bre, celebrado , famofo , memoravel , aflamado,
Marcial , Mavorcio, guerreiro , bellico, bellico-
fo , belligcro , armígero , armipotente , arraltrado,
mifero , miferavel , miferrimo , laftimofo , defgn-
qado , trifte , infeliz , Iliaco, Frigio , Dardanio,
Troyano. = De Priamo infeliz o filho illuftre»
Do Dardanio valor único luftre. De Ilion o ani
mado invifto muro, Que em quanto vivo, o con-
fervou feguro. O magnánimo Heitor , Troyano
Marte, Com quem o Ceo deft ino atroz reparte.
= Erguia Heitor o braqo , donde a lanqa ( Que
era huma faya ) defpedida dece , Que ameaqando
tudo quanto alcanqa , Rayo na maó de Jupiter
parece : Cortando os ares vem , té que defeanqa
No efeudo, com que Achilles feofferece Ao gol
pe , a lanqa fere , e nao podendo Paflar , do que
fizera eftá tremendo. (Ulyff. 6.)
Helena. Formóla, bella, torpe, adultera ,infaBie>
H E L M7
lafciva, impúdica, pérfida, traidora , perjura, ini-
Îua, fatal, fu ne (ta, roubada, Tyndarida , Grega,
amofa, celebre, celebérrima, celebrada, memo-
ravcl, decantada. = De Jupiter , e Leda a torpe
filha, Que forana belleza maravilha. De Mene-
láo a adultera Conforte , Que o coraçaô de Pa
ris accendera, Caufa fatal da laílimofa forte, Que
de Priamo o Reino padecerá.
Helesponto. Rápido, arrebatado, furiofo, furi
bundo , ¡mpetuofo , violento , vafto , efpaqofo , di
latado , longo , irado , colérico, irritado, procel-
lofo, voraz, Leandrio. ( Para outros epithetos Vid.
Mar.) = Furiofo Eftreito , pehgo efpumante,
A que deu nome a filha de Athamante , Quando
levada do áureo Vellocino , Fugia com o Irmaó
da cruel íno. Sepulcro undofo do infeliz Lean
dro. Eílreito que fepara Alia da Europa , Da
Athamantica Helle atroz fepulcro.
Heliades. Trilles , lacrimofas , queixofas , lafti-
mofas , inconfolaveis , miferas , infelices , defgra-
çadas, miferrimas , amantes, amorofas , finas , ex-
tremofas. De Febo , e de Clymene a triplicada
Prole em funeftos alamos mudada , Poique fora
de pranto viva fonte No fado atroz do mifero
Faetonte.
Helicon. Sacro , adorado , venerado, Apollineo,
Febeo, ameno, frondente, frondofo , fuave , fref-
co , deliciofo , douto , fabio , facundo \ eloquente ,
canoro , fonoro , fonorofo, harmónico, laurigero ,
frondífero , Pierio , Aonio , Beotico , Focido. =
De Focida a montanha confagrada A' Deidadc
dos Vates adorada. Ü Beotico monte que refpira
Os fons divinos da Apollinea lyra. Alto Helicón,
montanha venerada , Das Caltallias Irmas grata
morada. Monte de eternos louros coroado , Dos
Vates immortacs fó cultivado. Vid. Parnaso.
Hera. Verde a viqofa , frondofa , tenaz , flexivel ,
am-
3 1 8 HER
ambiciofa, altiva , foberba , elevada, errante, va
ga , enlaqada, reptil , triunfante , viftoriofa, te
nue , humilde , rafteira. = Do Tyrfo de L.iéo
viqoío adorno. Companheira tenaz dos altos tron
cos. Verde planta, que aos Vates tece a croa , E
feus fabios triunfos apregóa. Do illuftre vencedor
amigo adorno. Do tyríigcro Déos mimofa plan
ta , Que dos foberbos troncos namorada , Tenaz
mente com elles enlaqada , A coma ambiciofa ao
Ceo levanta.
Hercules. Alcides. = Famofo , inclyto , efcla-
recido , magnánimo, forte, alentado , esforqado ,
valerofo , animofo , deftemido , impávido , intré
pido, heroico, infigne, illuftre , celebre , memo-
ravel , celebrado , celebérrimo , aflamado , famige-
rado , decantado , Angular , incomparavcl , invi
cto , infuperavel , invcncivel , triunfante , viétorio-
fo , indómito , tremendo , formidavel , terrífico ,
efpantofo , pavorofo , portentofo , admiravel , ma-
ravilhofo , incarvqavel, duro, robufto , poderofo ,
valente, forqofo, errante, prófugo , vagabundo,
ardente , férvido , violento , impetuofo, furiofo,
furibundo, feroz, horrífico, horrido, horrorofo,
horrivcl , bellicofo , guerreiro. = De Jupiter, с
Alcmcna a Prole brava , Que já monftros no bcr-
qo lacerava. De Thebas o alto Heróe, que a Fa-
ma canta , E que com feus trabalhos o Orbe ef-
pauta. O magnánimo Heróe de clava armado , De
monftros domadorj rayo animado , Cujo ardente
furor tcmeo Mavorte , Contando-lhe as aecóes
do braqo forte. Do falfo Amphytriaó Prole pre
clara , De alta fama, de esforco peregrino, Que
feu nome no Reino Neptunino Em marmóreos
padróes eternizara. A quelle que o Ñemeo Leaó
domara , E do Erymantho o javalí vencerá } A-
quelle que o atroz Cerbero roubara , E a formi
davel Hydra acomettera. Domador do Cretenfe
hor
HER 31$
horrido Touro, Singular roubador dos pomos de
ouro. =■ Aquellc que nos braços poderofos Ti-
rou a vida ao Tingitano Antheo , À quem os feus
trabalhos ta6 famofos Cidadaó o fizcraó do alto
Ceo. ( Camócs ) Tu es о que com animo conf
iante As fraudes de Ariflêo vencer poderte , Tu
жо Dragaó Hefperio vigilante , Centauros , e ao
Leaб Nemêo vencerle , E tu as mefas de Phinêo
honrarte, Donde as Harpías fordidas lanqarte. О
Cerbero prenderte , e por comida Diomedes déf-
te às feras que guardava , Defpojafte Achelôo
vendo rendida A Hydra , que as cabeças renovava :
Ero tens braços deixou Antheo a vida , E Caco
que os incendios vomirava , Matarte o javalí, e
o rutilante Globo tomarte , defcanqando Athlan-
te. (.UJjf.f.)
Hejrege. Novador. = Pérfido , traidor , perjuro ,
mentirofo, falfo, Amulado , fingido , engañador,
: engaño fo , dolofo , fraudulento , fementido , fallaz,
impio, perverfo, protervo, iniquo, malvado, ma
ligno , louco , infano , fatuo , nefeio , demente ,
audaz, foberbo , atrevido, arrogante, oufado, al
tivo. , defenfreado , indómito , furiofo , obftinado ,
• contumaz , rebelde. = Da pura Religiao torpe
inimigo. Da Ley Divina defertor infame. Da
chriftifera Grey cruento lobo. De Novadores
• mil a cega turba , Que do Imperio de Chrifto a
paz perturba. Rebelde à pura ley de feus Mayo
res. Do fupremo Paftor rebanho errante. Fero
monftro infernal , ferpe traidora , Das entranhas
daMáy devoradora. Vid. Heregia.
Heregia. Soberba, altiva , arrogante, orgulhofa,
torpe, medonha, enorme, fbrdida , efqualida, af-
querofa, hedionda , immunda , hórrida , monltruo-
fa, horrenda , horrivel , horrorofa , nefanda , abo-
minavel, deteftavel , execranda , odiofa , infefta,
contraria , inimiga , fatal, funefta, mortífera, pef-
tifera,
20 HER
tifera, peftilente, contagiofa, venenofa, fera-, fe
roz , crua , atroz , dura , cruel , barbar» , ty ranna ,
furibunda , violenta, impetuofa , afloladora, lan-
guinolcnta, fañguinofa, cruenta, devaftadora , de-
voradora, voraz, ávida, ambiciofa, cega , frene-
tica , Tartárea , Infernal , A vernal , Сосу tia. ( Pa
ra outros epithetos Vid. Herege.) = Abomi-
navel feita , infanos Dogmas , Do nefeio vulgo
laqos infidiofos. Do Inferno primogénita horro-
rola. Enorme filha da Tartárea noite, Das Fuñas
infernaes cruento aqoite. Fccundiílima Máy de
erros nefandos , Caula cruel de с dragos execran
dos. Hydra em cabeqas fem pre renalcente , Do
negro Averno aborto peftilente. Inimiga impla-
cavel da vcrdade, E. fautora fiel da novidade. Dc
ferpentina coma monftro horrendo , Que à luz
mandou da noite o Rey tremendo. Quarta Furia,
do mundo afloladora , De iniquidades mil fomen
tadora. (Para outras frazes Vid. Herege.) (Com
o exemplo de bons Poetas pode-fe reprefentar a
Heregia na figura de huma velha de enormiflimo
afpccto , cabellos foltos , с hircos , olhos enfan-
guentados , faces denegridas , e boca lanqando al-
gumas chammas corn muito fumo. Ha fe de figu
rar núa , с com os peitos fecos , e pendentes ate
о ventre. Na таб direita terá hum feixe de va
rias caftas de cobras , e na efquerda hum livro fe
chado , mas de cujas folhas pullaráó diverfas fer-
pentes, em aóbo de fc morderem furiofamente hu
mas a outras. )
[eroe. Inclyto, eximio, alto, fublime , illuftre,
generofo, claro, cfclarecido , preclaro, valerofo,
animofo , magnánimo, alentado , esforqado, gran
de, forte, infigne, lingular, raro, novo., celebre,
celebrado , celebérrimo , famofo , affamado , decan
tado > merhoravel , eterno, immortal, maravilho-
fo , portcncofo , intrépido, impávido , belligero,
HER j2i
bellico , bellicofo , guerreiro , Mavorcio , Mar
cial , invifto , infuperavel , inveneivel , viftoriofo,
triunfante , vencedor , domador , conquiltador ,
pió , religiofo. = Dos Deofes immortaes incly-
ra prole. Dos altos Numes Tangue derivado. De
immortal geraqaô progenie illuítre. Preclaro Se
mideos, filho de Marte, com quem Jove immor
tal feus dons reparte. Varaó Cobre as Eftrellas ce
lebrado , Da Deofa de cem bocas decantado. Pa
ra illuftres acqóes alma nacida , De rayos celeftiaes
cfclarecida. Magnánimo varaö de illuítre nome,
Que о Tempo nao apaga, mas adora. = Das ida-
des mil bocas pregoeiras Publicaó de teus feitos
altas glorias, Quando vencendo as barbaras bán-
deiras , A Patria coroafte de victorias : A Fama
ab fort a às vozes verdadeiras Do mundo , que te
flppJaude em mil hiftorias , Rouba para endeofar
teu nome claro Bronzes a Chipre , marmores a
Paro. = Efclarecido Heróe , cujas proezas Fais
a Fama no mundo taó temidas', Como já fez as
bellicas emprezas De Alexandre, Thcmiílocles ,
Leónidas, Mario, Scipiao, e o Dictador Roma
no , Com mil outros , que Marte oftenta ufano.
= Robuftas forças , animo excellente , Conilan-
te coraçaô , valor oufado , Sublimes penfamentos,
que entre a gente Futura o acclamará raro Tolda
do : Nos importantes cafos diligente, Nos gra
ves jufto, eem ira moderado, Nunca ¡nventaraó
alma mais illuftre Os que faó doParnafo eterno luf-
tre. = A Grega Mufa a Hercules famofo N aó ceíTa
de exaltar em verfo , e profa ; De Annibal alentado,
e viôoriofo Louva Cartago a lança valerofa ; A
Alexandre em mil guerras efpantofo Eterno faz %
Fama fonorofa , E a Ccfar , e Scipiaó que a Africa
doma, Engrandece fem termo a amiga Roma. =
Inveneivel Heróe, cuja alta hiftoria Corre de mil
prodigios adornada , Que fer de ti vencido tem
Tom.I. Ss por
7 (
ê
522 H E S
por gloria , Quanto he desojo da tua dextra ar
mada : De teu peito a nobreza he tao notoria ,
E no campo Marcial taó refpeitada , Que con
fiados procuraó nos perigos Favor em ti teus
proprios inimigos. W Alentado, Bellico*
so, с Güerreiro , onde fe acharáó outras fra-
zes. )
Hespanha. Hefperia, Iberia. = Mavorcia, bel-
ligera, bellica , bellicofa , vafta, populofa , rica,
opulenta , preciofa , fecunda , fértil , abundante,
frutifcra , poderofa , armipotente, guerreira , ma
gnánima, illuftre. ( Outros epithetos tirem-fe ou
de Héroe , ou de outros nomes femelhantes. )
= Do torpe Mouro invifta aflohdora. De pre-
ciofos metaes prodiga mina. De abalizados filhos
Máy fecunda. Da Mauritana gence atroz flagel-
lo, Da feiencia , e do valor alto modello. Deno-
vos Mundos inclyta fenhora , que Neptuno ref-
peita , a Terra adora.
Hesperides. Sollicitas ^vigilantes , defveladas ,dv»
ligentes , attentas , cuidadofas , fagazes , aftutas ,
cultivadoras. = De Hefpero as bellas filhas , que
guardavaó Do paterno jardim os áureos pomos.
Hippocrene. Aganippe. = Crystallina, pura , cla
ra, Apollinea, Febea, Caftallia, Heliconia, Ao-
nia , Pegafea, Beotica , Aganipida, facTa. = Beo-
tica correntc que defata Do aligero cavallo adu-
- ra pata. Sacro licor, que os Vates embriaga. Pu
ra fonte que rega o facrolouro, Coro que os Va
tes premea o Numen louro. Fid. Aganippe , с
Helicon.
HippoLYTo. Cafto , púdico , honefto , modefto ,
pudibundo , innocente , puro , infeliz , defgraqa«
do,infaufto, miferavel , laftimofo , mifero ,mifer-
rimo, defpenhado , precipitado, lacerado. = De
Hippolyta , e Thefeo a Prole cafta , Que de Fc-
dra a torpeza vil contrafta , Б a feu amor fugin-
do,
HIS 525
do , o iniquo fado O lanqa de alta rocha defpenha-
do.
HiPPoMENES. Deftro , aftuto , fagaz , engenhofo,
. . veloz, rápido, ligeiro, leve, agil, vencedor, vi-
éforiolo , feliz , ditofo. = De Macharêo o filho
venturofo, Que ajudadoda aftuta Cithcrea, Me-
receo fer com Angular idea De Atalanta veloz. fa
gaz efpofo. Vid. a Fabula de Atalanta em Ovidio.
Hirsuto. Erriqado , cerdofo , afpero , pelofo , hir-
to , horrido. = De hirfutas fedas corpo defendi
do. Hórrida barba , afperrimo cabello , Que de
cerdofa fera imita o pello.
Historia. Annaes , Fados. = Verdadeira , veri-
.¿dica , authentica , exacta , grave , mageílofa , feve-
ra , auítera , fincera , pura^, rigida , fabia , inftru&i-
. -ya , eloquente , fublime , erudita, exemplar, (im
ples , candida , fiel, celebre , memoravel , infigne,
illuítre , celebrada , famofa , celebérrima , eterna ,
immortal , perpetua , perenne , antiga , nova , mo
derna, recente, defeobridora, indagadora , invef-
tigadora , grata , goftoía , deleitofa , amena , jucun-
da,attra¿üva,util,proveitcfa. — Luz da verda-
de , vida da memoria. Mettra exemplar da vida,
e dos coftumes. Declara Fama tuba fônorofa. Do
voraz tempo acérrima inimiga. Eloquente pin
tura do pallado , Univerfal efcola do futuro. De
Principes fincera confelheira , De altos feitos
eterna pregoeira. Dos feculos o erario mais pre-
ciofo. De vidas ifnmortaes balfamo eterno. ( Nos
Antigos fe acha reprefentada na figura de huma
Matrona de afpecto fevero , vertida de branco, e
com azas nos hombros. A acqaÔ he de eferever
em hum livro poufado fobre as coilas do Tem
po , mas паб olhando para o que efereve , fe nao
para traz. Hunsa figuravao em pé , para denota
ran a fuá diligencia , e outros aflentada cm hu
ma baze quadrada , por allufaó à incorrupta , e
Ss ii fir-
524 НОМ
firme conftancia , com que efcreve os fa&os. )
Holocausto. Sacrificio, viétima , oblaqaó , offren-
da. = Religiofo , facro , pió , puro , fanto , pin
gue , abrazado , coníumido , íolemne. Fii. Victi
ma , e Sacrificio.
Homem. Humano , mortal, viador. = Infeliz', def-
graqado , pobre , mifero , miferavel , miferrimo ,
fragil , caduco , vil , humilde , próvido , follicito ,
laboriofo , induftriofo , maquinador, inquieto, di-
ligente, cauto, prudente, aftuciofo, fagaz,alru-
to, ambiciofo , ávido , avaro, invejofo , mentirc-
fo , fallaz , dolofo , fraudulento , fementido , trai
dor , embufteiro. ( Obfcrvadas as innumeraveis
qnalidades do homem , fe lhe podem accommodar
mil outros epithetos. ) = Da maó divina maqui
na fublime. Do fupremo poder raro prodigio. Do
Univerfo compendio portentofo. Da fabia Natu-
reza nobre empenho. Alta creatura , do Creador
imagem. De males mil epilogo funefto. De infor
tunios objecto laftimofo. Do Tempo , e da For
tuna vil ludibrio. De enfermidades mifera offici-
na. Barro animado , pó defvanecido. Em toda a
idade males mil o infultaó, Defgraqas mil em to
do o tempo o infeftaó ; Quando moqo, os cuida
dos o moleitaó , Quando velho os achaques o fe-
pultao. ( Chagas.)
Homero. Grande , fummo, fupremo, labio, ínG-
gne, illullre , preílante , eminente , eximio , fu
blime, alto , elevado , magnifico , altiloquo, gran-
diloquo, alcifono, grandifono , magniloquo , ini-
mitavel, incomparavel, immortal, eterno, famo-
ío , celebrado , celebre , celebérrimo , divino , fa
cro, grave, fonoro , canoro , harmoniofo , melo-
diofo , eloquente , ficundo , fubtil , engenboio,
agudo , Meonio , Efmirneo , cegó. = O Grego
Vate , honra immortal de Apollo , Que a Fama
exalta té o fidereo Polo. Dos Poetas o Principe
НОМ 325
fupremo , Que de Troya cantara o Fado extre
mo. Da Grecia o cegó Vate alto , e profundo ,
Que eterno fez a Achilles furibundo. O Meonio
Poeta efclarecido , Que fó do Déos do Pindó foy
vencido. O primeiro Cantor da empreza rara ,
Que ao Dardanio poder aniquillara. Das Caftal-
lias írmás o Alumno illuftre , Que ao valor Gre-
go dera immortal luftre. Da Iliada arquitecto fo-
berano , De quem o Louro Déos fe jaóba ufano.
O Poeta que fora luz divina Dos Apollineos rayos
derivada , Difputa eterna , gloria fufpirada De
Efmirna, Argos, Athenas, Salamina.
Homicida. Matador. = Bárbaro, cruel, tyranno,'
fero , duro , atroz , feroz , impio , iniquo , malva
do , perverfo , pérfido , aleivofo , traidor , infiel ,
fanguinofo , fanguinolento , cruento , violento , ce
gó , arrebatado, precipitado, arrojado , impetuo-
lo , furiofo , furibundo , deliro , forte , valente ,
animólo , valerofo , alentado , briofo , intrépido ,
impávido, denodado, refoluto , torpe , vil, infa
me, nefando, déte ftavel ,abomimvel, execrando,
odiofo.
Homicidio. Punido , caftigado , injufto , volunta
rio , meditado , penfado, advertido , efcandalofo ,
publico , occulto , fecreto , provado , convencido,
fabido, notorio, manifefto , patente. ( Para outros
epithetos proprios Vid. Homicida.)
Honestidade. Pudor , pudicicia , caftidade : Ou
Decoro , decencia. = Pura , candida , inviolada ,
immaculada , vergonhofa , virtuofa , louvavel , ve
nerada , louvada , refpeitada , celebrada , engran
decida , memoravel , vigilante , follicita , calta ,
púdica , inextimavcl, incomparavel , rara , lingu
lar, diftinéta , modefta , feminil , cauta , intaéta,
virginal , incorrupta , innocente , defvelada. =
De ригосогацаб o cafto pejo, Que nao fabc ed-
mictir torpe defejo. Intacta flor da fama pudict
Cicla
i6 HÖR
cia. Efpelho immaculado das virtudes. De in
corrupta pureza alma adornada , Na guarda de
fi mcfma defvelada. De alma innocente candidos
coftumes. ( Sabido he, que erta virtude ferepre-
fenta na imagem de huma formofiííima virgem ,
veltida de branco, com os olhos no chao , véo no
rofto , e com acqaó affectuofa , chegando ao peito
hum maqo de lirios , e aqucenas. )
[onra. Crédito, fama, eftiraaqaö , gloria. — Juf-
ta, merecida, devida, ganhada, adquirida, ilhif-
tre,nobre,infigne, alta, fublime, elevada, conf-
picua, eximia , egregia, immortal, eterna , per
petua , perenne , heroica , interminavel , folida,
firme, cítavel , permanente , fegura. = A pre
claras acqöes premio devido. Doce fruto de he
roicas fadigas. De altas emprezas inclyto fomento.
Virtuofa ambiçaô de illultres peitos. Alvo ado
rado de almas generofas. ( Para outros epithetos ,
с frazes Vid. Fama, Gloria ôcc. ) (Represen
ta- fe poéticamente , fegundo os Amigos , na fi
gura de hum vigorofo, e bello mancebo , vellido
de purpura , coroado de louro , com huma lança
enfanguentada namaó dircita , hum efeudo na ef-
querda, relevado em coroas de ouro, e em ассаб
de hir fubindo por hum monte fragofo , em cujo
cume eftaó os dous celebres Templos de Marcel
lo, hum dedicado à Honra , outro à Virtude $ mas
de tal maneira difpoítos , que naó fe entrava na-
quelle , fem indifpenfavelmente pallar primeiro
por efte. )
Honra. Dignidade , preeminencia , cargo ,
podo. = Nobre, eítimada , venerada , refpeita-
da, excellente , eminente , excelfa , preexcelfa,
clara , preclara , diftin£ba, preftante , grave, de-
corofa, poderofa, confpicua , fublime, alta, ele
vada, illu tire, pompóla, altiva, foberba, magef-
tofa , julta , de vida , merecida , digna , defejada ,
ap -
HÖR 322
appetecida , bufcada , confeguida.
Honra. Refpeito, reverencia, veneraqao ,
acatamento , obfcquio. = Profunda , refpeitofa ,
obfequiofa , reverente , finccra , candida , fingular,
diftindta , corteza , urbana , popular , affectuofa ,
eftimavel , efpeciofa , prezada , juila , digna , me
recida, devida, liberal, lifongeira , aduladora, gra
ta, jucunda, particular, nova, efpecial, infolita,
defufada , extraordiuaria. = Honorífico incenfo
da lifonja. De obfequio popular grato tributo.
Rendido culto ao mérito fublime.
Honrar. Elevar, exaltar, condecorar, engrande
cer, ennobrecer , nobilitar aalguem: Ou líefpei-
tar, venerar, reverenciar, obfequiar , diftinguir a
alguem ( fegundo as varias accepqôes.)
Hora. Breve , fugitiva , ligeira , veloz , aligera ,
rápida, arrebatada, acelerada , precipitada, volan
te, fugaz, apreflada , mudavel , inconftante , inf-
tavel, írreparavel, voluvel, diurna, folar, noctur
na. = Do breve dia os rápidos efpaqos , Que paC-
faó, quai corrente , e nao retornaó. Do veloz dia
os breves intervallos. Fid. Tempo.
Horacio. Nobre, fino, delicado, lyrico , fabio ,
••■ judiciofo , profundo, mordaz, picante, fatyrico,
lepido, jocofo , faceto , torpe , lafeivo , Venu fino,
Calabrez. ( Para outros epithetos convenientes
Vid. Homero , Poeta, Scc. ) = O famofo Poe
ta Venufino , Que o nome tem de Pindaro Lati
no. O Vate efclarecido de Venofa , Alto cantor
da lyra mageftofa. O cantor Venufino , que pu
nira Os torpes vicios com fevera lira. Da faceta
Thalia o Alumno raro , De que fejaób a mítica
Venofa , E que na Lacia fatyra famofa Do torpe
adulador , do infame avaro , E da turba que o Pin
dó audaz cultiva , Ao publico expozera a imagem
viva.
Horrendo. Horrido , horrorofo , horrivel , horrí
fico,
32g HOS
fico, efpantofo , formidavel , medonho, terrivel,
terrífico, tremendo: Ou Torpe, deforme, monf-
truofo, feyo, enorme (fegundo a fignificaqaö em
que fe tomar. )
Horror. Temor , tremor , efpanto, pafmo,medo,
lulto, pavor. = Frió, enregelado, trémulo, exan
güe , pallido , tétrico , forte , vehemente , violen
to, acerbo, fubito , íubitaneo , improvifo, repen
tino, inopinada , infperado , infolito, mortal, mor
tífero , fatal , funeito , pavorofo , cfpantofo , tími
do , pavido , ellrondoío , eltrepitofo , tremendo,
terrífico, terrivel, formidavel , medonho. = Frí
gido horror meaffalta de improvifo, A' clara luz
do Sol nada divifo -, De pallidez fe cobre o rotto
exangüe, Entorpece-fe a voz, gela- fe o fangue,
Erriqa-fe o cabello , pafma a mente , Treme no
peito o coraqaó languente , Nenhum vital vigor
a alma conforta , Em horrorofo pafmo fica abfor-
ta. Fid. alguns dos Synonimos.
Hospede ( aquelle que hofpeda ) Benigno , bene*
voló , cortez , pió , compaflivo , piedoß , humano,
benéfico, liberal , generólo , munífico, magnáni
mo, affavel, attraótivo , rifonho, amigo , fácil,
prompto, grandiofo , magnifico, fuave , doce , ju-
cundo, caritativo.
Hospede (aquelle que he hofpedado ) Foraf-
teiro , viandante , eílrangeiro , pafíageiro , pere
grino. = Vago, vagabundo, errante, prófugo,
defvalido , pobre , mendigo , mifero , miferavel ,
miferrimo , novo , defeonhecido , ignoto , humil
de, eftranho, canqado , fatigado.
Hostilidade. Deshumana , barbara , cruel, ty-
ranna, fera, feroz , atroz, dura , afpera , afperrima,
acerba, impia, iniqua , fanguinofa , fanguinolen-
ta , cruenta , furiofa , infana , violenta , indigna,
inimiga , cega, impetuofa , hórrida, horrorofa»
horrivel , horrenda , horrifica , formidavel , tre
menda,
H U M 329
,iwenda, efpantofa, terrivel, implacavel , inexora-
vel,aflo]adora, devaftadora , defloladora. = Rou-
bos, affblacóes, incendios, mortes, Sevicias, op«
prefsóes , mil outros dannos , Eraó o alvo dos bar
baros tyrannos, No furor oftentando ánimos for
tes. Fid. Destroco, Estrago, ôcc.
Humanidade. Benignidade , clemencia, compai-
xao , affabilidade , brandura : Ou Benevolencia,
cortezania , urbanidade , agrado. = Terna, pie-
dota, compaffivu, compadecida , gcnerofa, inter-
necida, Angular , rara, diftincb, extremofa , af-
fectuofa , amorofa , branda , affavel , carinhofa ,
clemente, benigna, prompta, incomparavel, in-
imitavel , doce, (uave, agradavel, attraâiva , en
cantadora, benéfica , benévola, urbana, corteza,
culta, polida, officiofa , obfequiofa , natural, pro
pria, nativa. ( Nos amigos baixos relevos fe acha
reprefentada efta virtude na imagem de huma bel-
liflima mulhcr de femblante rifonho , veil ida de
branco , com o feyo cheyo de flores de agradavel
villa, e affagando corn huma maó a hum feíleiro
caóíinho, e com a outra a hum elefante, efpecial
fymbolo da humanidade entre os Amigos , pelo
grande defvelo com que ferve ao hörnern , efque-
cendo-fe da fuá grandeza.)
Humildade. Humiliaqaó , rendimento, fujeiqaó,
abatimento. = SubmiíTa , obediente , fuave , do
ce , benigna , aííavel, paciente, foffredora , pobre,
mifera, abatidà, fujelta, rendida, fincera , pura,
candida, modefta , honelta, fimpíes. ( üs Poetas
Chriltáos figuraö efta virtude na imagem de hu
ma honeftiflima , e belliilima virgem , vellida de
branco, com os olhos no chao, e com hum can
dido cordeiro nos braqos. Junto dclla lhe рост
huma arvore , que сот o pezo dos muitos frutos
inclina os ramos para a terra. Outros lhe accref-
centaraó aos pés huma coroa de ouro , para fym-
Tom, I. Te bolo
ззо HUM
bolo mais expreffivo , de que a Humildade verda-
deira defpreza as preciofidades , e grandezas mun
danas. )
Humilde. Submiiïo , fujeito , rendido, proílrado,
humilhado , abatido , ( Ou em outra accepqaó)
baixo, vil, plcbeo, ignobil, defprezado , abjefto,
defprezivel, defconhecido, ignoto. — De elcura
geraqaó hörnern nacido, Das populares fezespro-
duzido.
Humilharse. Abaterfe , abaixarfe , fubmetterfe,
fujeitarfe , rendorfe , proftrarfe , delprezarfe , con
culcarte , aniquilarfe.
Hyades. Pleiades. = Celcftes, ethereas, fídereas,
húmidas, chuvofas , Athlantidas , Dodoneas, trif
les. = As Ninfas de Dodona, que criaraó deSe-
meles ao Filho , e fe exaltarao A fer no ülympo
tochas fcintillantes, De orvalhos nebulofos abun
dantes.
Hydra. Renafcente , fecunda, pullulante , efqua-
lida , limofa , venenóla , mortífera , formidavel,
efpantofa, medonha, monftruofa, horrífica , hór
rida , horrivei , horrorofa , horrenda, fibilante,
voraz , devoradora , ávida , feroz , atroz , cruel,
Lernea , Hercúlea. = Da lagoa Lernêa o moni-
tro horrendo, Que de Alcides cedeo ao braqo in
victo. De mil cabeqas hórrida ferpente , Que foj
da Hercúlea maó gloria eminente. Monftro fecun
do de hórridas cabeqas , Que apenas decepsdas,
renafeiao Taó vivas , taó vorazes , taó efpeífas,
Que de hum tronco mil ramos pareciao. Decern
bocas a fera fibilante, De que Hercules feroz fi-
cou triunfante.
Hymeneo. Alegre, feftivo ,rifonho > bello, gentil,
formofo , pompofo , ornado, adornado , caro , anw-
vel , doce , grato , fuave , agradavel , jucundo ,
brando, caito, púdico , honefto, modeílo , cano-
. ro , fonoro , harmonioíb , fonorofo , mclodiofo ,
mur
HYP
mufico. = De Baccho , e Cithcrea o alegre Fi-
lho, Que aperta os conjugaes eternos laqos. Dos
Efpofos a mufica Deidade , Que ao thalamo com
voz encantadora Annuncia a feliz pofteridade. О
FiJho de Lyeo , que coroado De flores odoríferas
publica Ло leito conjugal a fé púdica. O Déos
que canta venturofas fortes , Quando prefide aos
candidos confortes.
Hypocrisia. Simulada , fingida , faifa , mafca-
rada , íallaz , engañóla , engañadora , mentirofa ,
mentida, dolofa, fraudulenta, fementida, infiel,
pérfida , traidora , fagaz , aftuta , cauta , induf-
triofa , artificiofa , engenhofa , déftra , efpecio-
fa , foberba , altiva , ambiciofa , ávida , avara , ini-
qua, maligna, malvada, perverfa, impia, abomi-
navel, odiofa , deteltavel , execranda , nefanda ,
feya , enorme , torpe. = M afeara fraudulenta da
virtude. Da fanta Religiaö torpe apparencia. De
femblantc traidor faifa modeília. Virtude vá, fin
gida probidade , Que fomtnta no peito a iniqui-
dade. Disfarcada rapofa em tenra ovelha , Trai
dora à fantidade que aconfelha. Mafcarada come
dia da virtude. Olhos púdicos , animo iafeivo ,
Ge ftos humildes , coraçaô altivo ; Lingua finec-
ra , efpirito dolofo , Affavel exterior , pcito furio-
fo ; Paciente fubmiflaó. , genio arrogante ; Lán
guida fronte, ventre devorante ; Innocentes coltu-
mes , alma impía , Elta a imagem fallaz da hypo-
crifía. ( Os Poetas Chriftáos reprefentaó eitc vi
cio na figura de huma mulher magra , e macillen-
ta, veltida de pobre fayal , cm partes roto, e era
partes remendado ; cabeça inclinada para o chao,
véo no roíto , e o braqo direito nú , dando com
elle diverfas eírnolas poréra os pés de lobo , por
allufaó ao que diz contra os hypocritas S. Mat-
theus no feu Evangelho. )

Tt ¡i Ja
33* JAG

AcTANciA. Vaidade, vangloria, ufanía, often-


taqaó , faufto , fobcrba. — Inflada , túmida ,
4J arrogante, altiva, ufana, prcfumida, defvanc-
cida , elevada , defprezadora , orientadora , van«
gloriofa , vaidofa , infolente , fobcrba , ridicula ,
ne fei a , fatua , infana , demente , louca, vá, odio-
fa, aborrecida , faftidiofa , tediofa. = De mente
infana fumos elevados. ( Vid. Altivez , Arro
gancia , Soberba , ôcc. ) ( Coilumaó os Poe-
- tas reprefentalla na figura de huma mulher de af-
peóto , e gefto loberbo , vellida de pennas de pa-
vaö, e na maó huma trombeta. )
Jactarse. Oftentar , vangloriarfe , defvanecerfe ,
gabarfe , apregoarfe , elevarfe , gloriarfe , fazer alar
de.
Janeiro. Horrido , erriqado , afpero , afperrimo ,
acerbo, duro, frió, frígido, gelado, enregelado,
glacial, nevado, efteril, fecco , infecundo, infru
gífero , ociofo , inerte , chuvofo , tormentofo , tem-
pcíluofo , procellofo. = Mez a que o nome dá o
Déos bifronte. Frio mez, que de Jano o nome to
ma. Mez confagrado ao biforme Numen. Vid.
Mez para a Iconología.
Jano. Biforme , bifronte , amigo , venerando , fa-
cro , pacifico, Aufonio , Italo, Lacio, vetulio,
clavigero , bellico , belligero. = O clavigero
Déos , que fecha , e abre Da dura guerra as for-
mídaveis portas. O Déos que tcm duas frontes
encontradas , Por Numa em alto Templo vene
radas.
Jardim, Alegre, rifonho, verde, vi çofo, florido,
„ JAR il?
llórente, florecente, frondífero, frondofo , fron-
dente, florígero, ameno, grato, doce, fuavc,ju-
cundo , aprazivcl , umbrofo , frefco, fombrio , fra
granté , odorífero , odorofo , recendente , culto ,
ornado , adornado , cnobrecido , pompofo, fum-
ptuofo, magnifico, matizado, deleitofo, delició
lo. = Penfil ameno , grato à bella Flora. Da Pri
mavera florido triunfo. Dos olhos , e do olfato
doce enleyo. Dos Zefiros gentís grato recreyo.
= Penfil fragranté , que ñas varias flores Aug
menta as glorias de Favonio , e Flora , Quadro
gentil , que com brilhantes cores Na orvalhada
manhá debuxa a Aurora : Diípenfa em torno dél
ie feus favores Alegre Baccho , Ceres lavradora ,
E a Ninfa que Vertumno fegue , e ama , Scus
doces frutos liberal derrama. = O Ceo alli nena
gelos , nem ardores Ñas varias Eftaçôes já mais
derrama , Antes com temperados refplendores
Moftra , que aflento tal cultiva , e ama : Aos par
ques plantas dá, as plantas flores, A's flores chei-
ro, graca à verde rama, Tanto, que no feu luci
do Hemisferio Jove a Flora , e Favonio inveja o
imperio. =s Alli das fontes a corrente preza Ora
lanças fingindo, ao Ceo faz guerra, E ora femea
com gentil grandeza Em diluvios de aljofares a
terra: N'outra parte graciofo o cryftal lento Em
chuveiros borrifa ao brando vento } N'outra em
lagos profundos fahe furiofo , Orientando fer rio
caudalofo , A regar os floridos labyrintos De aqu-
cenas , jafmins , lirios , jacintos , E de todas as
flores , com que a Aurora Touca as madcixas da
formofa Flora. \
Jasaó. Magnánimo, atídaz, oufado , atrevido , fo-
berbo, arrogante, impávido, deftemido, intrépi
do, flu&ivago , undívago , ambiciólo , ávido , pér
fido , perjuro , fementido , fallaz , enganofo , enga
ñador , ingrato , forte , animofo , valerolb , famoíb,
ce:
ГМ JAS
celebre , celebrado , affamado , celebérrimo , Thef-
falico , reliz, venturofo , ditofo , rico, opulento.
= üufado Capitaö dos Argonautas. De Medca
conforte fementido. Avido roubador do Velloci
no. O Capitaö Theflalico , que oufara Sulcar o
inta&o Reino Neptunino, A' preza audaz do ri
co Vellocino.
Jasmim. Nevado, niveo, candido, puro, fragranté,
recendente, odorífero, odorofo , delicado , mimofo,
íuave , viçofo , bello , formofo , efpeciofo , tenue,
efímero, defmayado, lánguido, caduco. = Do Ceo
de Flora recendente eltrella. Vencedor da aqu-
cena na candura, Da rofa na fragrancia , e formo-
fura. Da rociada Aurora doce empenho, Das bel
las Ninfas delicado mimo. Da Deofa dos Jardins
candido ornato , Suave adulaqao do fino olfato.
Jaspe. Preciólo, brilbante, luzente, reluzente, re
fulgente, lucido, luminofo, rutilante, coruscan
te, radiante, fcintillante, verde, verdejantc ,rijo,
folido, duro, forte, pintado, colorido , Indico,
Eôo. = De puro jafpe vi marmóreos quadros,
Fantafias dafabia Natureza , Pintadas com fubtil
delicadeza. Bofques efpefTos , arvores copadas ,
Ervas viçofas , flores matizadas Verdes campi
ñas, frutos coloridos, Deafperos montes rips def-
pedidos , Grutas , ruinas , e outras mil figuras,
De nativo pincel raras pinturas.
Ja valí. Vid. Porco Montez , para os epithe-
tos , e frazes. = Qual o cerdofo javali ferido,
No mais denfo do maro retirado , De animofos
fabujos perfeguido , E de deílros monteiros eí- I
faltado, Grunhe, ronca feroz, e embravecido Os
dentes volta de hum , с de outro lado , Bufca,
invefte, atropella, fere, mata , E a efpeflura do
mato desbarata.
IcARo. Dedaleo, incauto , imprudente , impróvi
do , infano , loucp , ncicio , prefumido , temerario,
atre-
IDA 5 5 5?
atrevido, audaz, oufado , alado, aligero, infeliz,
dcfgraçado, miferavcl , laftimofo, mifero, mifer-
rimo, precipitado , fubmergido, naufrago. = De
Dédalo fubtil o filho oulado , Que de fallaccs
azas foccorrido, Tentou l'ubir ao Globo fublima-
do , Mas pelo ardente Febo dcfpenhado , Foy nos
equoreos campos fubmergido. O temerario , ali
gero Mancebo , Que fubmergio no mar o irado
Febo. O filho audaz de Dédalo prudente , Que
de abatidos vóos impaciente , Pagou precipitado
o arrojo ufano , E eterno fez no mar feu nome
ínfimo.
Idade. Vida, annos, duraçao , tempo. = Pueril,
florente, verde , varonil, madura , provecta , de
crepita , fenil , fugaz , fugitiva , inltavel, varia ,
incordiante , lubrica , veloz , ligeira , apreífada ,
arrebatada , acelerada, rápida , breve , fragil, ca
duca, paflageira, inquieta, ardente, fogoia , ira-
petuofa , cega , incauta , nefeia , infana, fatua ,in-
confiderada , alegre , divertida, cauta , prudente ,
pro vida, pre vi Ira, prevenida, laboriofa, judicio-
fa , fabia , difereta , torpe , inerte , canqada , lán
guida , entorpecida , trille , funefta , mortífera,
pezada , faftidioía. Vid. Infancia , Juventu-
DE, VlRILIDADE , VeLHICE.
Idade. Seculo, Era, Evo. — PaíTada, pre
térita, prefente, exilíente, corrente, futura, vin-
doura, antiga, remota, longa, dilatada , voluvcl,
tarda , fucccffiva. = Do veloz Tempo o gyro
fucceffivo. Perenne fucceffaó de novos annos.
Revoluqóes de fceulos perennes. Do vario Tem
po a circular carreira. Do fugaz Tempo a lubri
ca corrente. Vid. os Synonimos.
Idade Aurea. Pura, fincera, candida, Am
pies , innocente , fiel , feliz , ditofa , venturofa ,
bemaventurada, juila, recta, fecunda , abundante ,
copiofa , rica, opulenta , benigna, liberal , pacifi
ca,
7,6 ï D A
ca, placida, tranquilla, deliciofa, deleitofa, doce;
grata , jucunda , fuave , amena , aprazivel , melli-
flua , Saturnia. = Feliz faturnia Idade , era que
reinavao As candidas virtudes fem reccyos i Dos
vicios as filiadas паи fe armavaó , Porque o amor
animava os mortaes feyos. Os homens juftos , in
nocentes, puros Eílavaó do odio , e da ambiçaô
feguros. Sem que a terra romperle o férreo arado
Dava em toda a eftacaó liberalmente Todo o
terreno fruto fazonado A'quella ociofa afFortuna-
da gente. Febo entao difcorrendo a excelfa Ef-
fera , Mais alegre aquentava o inculco mundo,
E com rayo mais brando , e mais fecundo O vef-
tia de eterna Primavera. De Abril , e Mayo as
perduraveis flores Branda aragem tratava fem ri
gores ; Mel os frondofos troncos deltilavaó, Ne
cear , e leite os ríos difpenfavaö. (Nos Antigás
acha-fe perfonalifada eíla Idadc nà imagem de hu
ma belliffima donzella , de cabellos cor de ouro,
e foltos fem algum artificio ; vellido branco, cur
to , e Ampies , e ella aflentada à fombra de huma
oliveira , rodeada de enxames de abelhas , e de i
abundantes eolmeas.)
Idade Argéntea. Culta , polida , ornada,
adornada, kboriofa, induftriofa , artificiofa , en-
genhofa , fubtil , aftuta , fagaz , operofa , cauta,
provida, pompofa, caneada , fatigada, follicita,
diligente, defvelada , cuidadofa , maquinadora,
fervorofa , incanqavel , infatigavel , fabia , pruden
te, legisladora , operadora, cultivadora , agricul-
tora. — Rouba Jove a feu Pay a fobrania , E da
Idade feliz ceíTa a harmonía : Vera nova Idade ,
fím alegre, e bella, mas que às fadigas os morues
defvela. Nega a terra avarenta o antigo fruto,
Mas forqada fe vé do engenho aíluto: Gerne no
duro jugo o livre touro , Ora os valles rompen-
do , ora as monunhas , Lucrando ao camponez
am-
IDA ЗЗ;
ampio thefouro Nos ricos bens de productes' ef-
tranhas. Da liberdade ocftado deliciozo, Que era
todo pnzcr, deleite, e gozo , Torna fe em duro
afperrimo trabalho ; Os Ceos derramaó congela
do orvalho, O Sol rayos defpede abrazadores , Se-
guem-fe as varias Eftaqóes tyrannas , E por fugirfe
a feus crueis rigores, Bufcaó-fe as grutas , formaó-
fe as choupanas. ( Л imagem fenfivel delta Ida-
de he huma donzella formofa, mas de belleza in
ferior à Aurea : eftará junto a huma choupana ,
com cabellos entranqados, e ornados de pedraria,
na maó direita terá hum feixe de efpigas de t'ri-
go , e defcanqará a efquerda em hum arado. Ovi
dio dá-lhe de mais huns coturnos de prata , e hum
veítido ricamente bordado. )
Idade db Bronze. Contenciofa , difeorde,
ávida, avarenta , ambiciofa, avara, invejofa , tu-
multuofa , amotinadora , fediciofa , armada , guer-
xeira , bellica , bellicofa , inquieta, impaciente,
orgulhofa, arrogante, inimiga, adverfa, infefta ,
afpera , dura , acerba , ingrata , injucunda , injufta,
impia , infeliz , ¡nfaufta , fatal , funefta , mifera , in-
fana. ss A terra ávida a huns , e a outros larga,
Ao home impoern de males mil a carga : Entra
a funefta fordida avareza A difputar dos campos
a riqueza } Nafcem contendas , e a difeordia fé*
Ñas vis choupanas-fcu incendio atêaj Para a tor
pe defenfa armas offrece , E os invejofos peitos
^enfurece. Os ferreos inftrumentos , que ferviaÖ
Para dar vida , os campos cultivando, Agora mil
paltores defafiaó , E os tributos à morte vaó pa
gando. Reina a difeordia , ferve o odio infano , Mas
паб inda a traiqaó , o dolo, e engaño , Que foraó
partos da feguinte Idade , A qual tomou do ferro a
propriedade. ( Ovidio reprefenta a Idade de Bron
ce na figura de huma mulhcr de feroz afpeéto , vef-
tida de armas , elmo na cabeqa , lanca na maô , e
Tom. I. Uu cm
38 IDA
cm acto de afremetter. Todas eftas armas devem
fer de bronze , e naö de ferro. )
Id ade de Ferro. Furiofa, violenta, cega,
impetuofa, foberba, altiva , iniqua, maligna, per«
verfa, malvada, pérfida, traidora, infiel, dolofa,
infidiofa , fraudulenta , mentirofa , enganofa , fe
mentida , engañadora , torpe, vil , infame , afper«
rima , miferrima , fanguinofa , fanguinolenta , cru
enta, atroz, feroz, dura , barbara, cruel , tyran-
ш , viciofa , nefanda , deteftavel , abominavel ,
execranda , odiofa , mortífera, peftifen , peftilen-
te , contagiofa , efqualida , fordida , immunda , fes,
enorme , homicida , а Л oladora , devanadora , dam -
nofa, perniciofa, Tartárea, Infernal, Avernal. =
Para peíle voraz do torpe Mundo Mandou à Ter
ra o Báratro profundo A Impiedadc, aTraiqaö,a
vil Mentira, Equantos vicios o feu feyo inlpira :
Monftros ta6 torpes as virtudes viraó , E de im-
provifo vôo aos Ceos fobiraÖ. Que laftimofa Ida-
de ¡ O va6 defejo De gloria , e de opulencia , o
ardor fobejo De altas honras , de Imperios {obé
lanos, Os homens induzio a fer tyrsnnos. De am-
biciofa riqueza a fede ardente Ao humilde paftor
fez infolente} Mil roubos, mil traiqóes, mil def-
atinos As acçôes foraó dos mortaes ferinos : Rei-
nou dos vicios todos a torpeza , Que fez horro
rizar a natureza , E епгаб perdida a honefta con
tinencia , Entrou ñas leys acerbas a violencia.
( Efta Idade fe deve reprefentar , fendo precifo
ao Poeta , na figura de huma mulher de afpecto
formidavel, veítida de armas de ferro, efobre el
las huma pelle de rapofa. Por elmo tenha huma
cabeqa de lobo, namaô direita huma efpada nua,
e enfanguentada , e na efquerda hum efeudo, on
de eftará efeulpida a Fraude , ifto he , huma fer-
pente de varias cores , com Temblante de hörnern
jufto,e recio :outros Poetas mudaraö para feréa.)
lj>£A.
IDA 559
Jdeà. Figura, ¡magcm : Ou Exemplar, modelío,
rafcunho , defenho , debuxo. = Clara , viva, ani
mada , expreflîva , enfática , enérgica , pcrfeita ,
natural , propria, adcquada , conveniente , con
gruente , decente , elegante , fubtil , engenhofa ,
aguda , perfpicua, fina , delicada , rara , lingular ,
. nova, admiravel , portentoía , maravilhofa , pro-
digiofa , pafmofa, eftupenda , incomparavel , in-
. imitavel , exquifita,
Idea. Penfamento, conceito , fantafia, inven-
çaô , invento , imaginativa. ( fegundo as diverfas
accepqóes. ) = Vafta , imraenfa , ampia , inex-
haufta , incomprehenfivel , alta , íublime , elevada,
pompofa, magnifica, íumptuofa , mageftofa ,gran-
diofa, eminente, feliz, venturofa, exquifita, ex
traordinaria, infolita, original. ( Para outros epi-
thetos Vid. fupralDEA.).
Idolatra. Impio , perverfo , maligno , iniquo ,
. torpe , nefando , execrando , deteftavel , abomina-
vel , cegó , facrilego , vil , infame , eftulto , louco,
fatuo , infano , eftolido , bárbaro, bruto, mifero ,
jniferrimo , miferavel , va6 , errado , fuperíticiofo.
= De Deofes váos adorador nefando. Religiofo
cultor de infames Numcs. Venerador de fordidas
deidades. Da vá fuperftiqaó cultor infano. Vid.
Gentío.
Idolatría. Paganifmo , gentilifmo. (Paraosepi-
thetos Vid. Idolatra. ) = Culto nefando , má
ximo delicto. Sacrificio facrilego , execrando.
Infame adoraçaô a torpes Numes. Cegó obfe-
quio a deidades fementidas. Genuflexaó a fordi-
dos madeiros. Impiedade , que irrita ao Déos fu-
premo. Dos mortaes execrando defatino , Que
nega a adoraqaó ao Ser Divino. = Tartáreo co-
iaçao , que facrifica A divindades vis de enorme
vulto } Torpe , que a ellas victimas dedica , Ne
gando ao fummo Déos devido culto : Â fordido
yu ii »»-.
340 I D О
madeiro o aroma applica , Que da Arabia produz
o feyo occulco , E áquclle único Nume , Déos de
tudo , As honras nega com nefando eiludo. (vMa-
noel de Galhegos. ) ( Sabido he , que fe figaíjí a
Idolatría na imagem de huma enormiflima m*riber
cega, veftida de negro, e com os joelhos em ter
ra incenfando a hum bezerro de metal , polto fo-
bre hum altar. )
Idolo. Profano , facrilego, fragil, caduco , efcül-
pido , marmóreo , áureo , ligneo , fallo , fingido,
ficticio, fementido, fraudulento, limulado, men-
tirofo , fallaz , mentido , enganofo , engañador ,
fordido , efqualido , immundo , torpe , infame , fil,
enorme, mon ítruofo, horrido, horrendo, horro-
rofo , horrífico , horrivel , medonho , formidavel ,
efpantofo , quimérico, Tartáreo, Infernal, va5 ,
inerme, fraco, impotente, cegó , furdo , mudo.
< ( Para outros epithetos Fid. Idolatra , e Gen
tío.) = Nefanda imagem de marmóreo Numen.
Madeiro vil , quimérica deidade , De abominavei
maó torpe feitio.
Idylio. Ecloga. s= Paftoril , feftivo , alegre , te
nue, fimples , ruftico , bucólico , amorofo , affe-
¿tuofo , terno , doce, fuave, brando , humilde. =
O metro que acompanha a frauta rude, Encanto
da filveftre juventude, Quando ñas feltas indo ao
verde prado , Das paltoras pretende o doce agra
do. Vid. Ecloga.
Jejuar. = Com afpero jejuni domar a carne. Do
precifo alimento abltcr a boca. Os membros op-
primir com tenue paito. Exercitar a cafta fobrie-
dade. Conítante tolerar a voraz fome. Negar ao
ventre o neceflario pallo. O corpo macerar com
dura inedia. As forças atenuar com palto acerbo.
Suftentarfe da afpcrrima abítinencia. -Profeffar
odio lanto ao ventre avaro. Defprezar dos man
jares o deleite, Pôr à gula voraz molefto freyo.
JEJ 34t
Co' a fome reforjar as forqas d'alma , E contra
as v/s paixöes ganhar a palma. Dar со' jejuni re
galo ao caño peito.
Jejum. Abltinencia , inedia. = Pallido, macilen
to, lánguido, languente, exangüe , debil , molef-
to , longo , aullero , fevero , acerbo , afpero , afper-
rimojduro, fobrio, parco, caíto, fanto, religio-
fo, penofo, cuftofo, pio , devoto , abrtinente. =
Da torpe gula poderofo frcyo , De puros cora-
qóes doce recreyo. Grata iguaria de almas inno
centes, Delicias dos defertos penitentes. De tor
pes vicios domador potente, Quanto mais fraco,
tanto mais valente. Alimento que as almas faz ro-
buftas , Flagello acerbo das paixóes injuftas. ( Sen
do precifo pcríbnafizar ella virtude , repreTente-
fe bum hörnern de figura attenuada , afpe&o ma
cilento, olhos no Ceo, e vertido parte branco , e
parte verde, para denotar a candura da alma i e a
cfpcranqa do merecimcnto. O Bifpo Jeronymo
Vidaaccrefcentou-lhe aos pés hum Croco'dilló, o
qual pizava com forqa, por fer o dito animal fym-
bolo exprcfío da gula. FU. Abstinencia.
Jerxjglyfico. Symbolo , imagem , idéa, figura.=
Claro, vivo , exprefllvo , demonftrativo , enfáti
co, enérgico, proprio, natural, elegante, engc-
nhofo, fubtil, agudo, fabio, judiciofo, occulto,
efcuro , enigmático , mytteriofo , imperceptivel ,
incomprchenfivel,allufivo, impcnetravcl , repre-
fentativo. .
Jesu Christo. Salvador, Redemptor , Verbo en
carnado , Hörnern Déos. = Piedofo , benigno ,
clemente, benéfico, amorofo , amunte , brando,
doce, amavcl , adoravel , extremofo , paciente ,
pacifico , fahuifero, libertador , reftaurador , ven
cedor , triunfador. — DaVirgem fingular cekf-
te Filho. Da Tribu de Judá Lcaó triunfante. Al
io Pallor do univeífalrcbaaüo. Do mundo nova
luz,
342 I G N
luz , morte da morte. О Principe da paz, о Rey
da Gloria. Cordeiro immaculado, luz do Empy-
reo. Hoftia divina , Sacerdote eterno , Efplendor
puro da paterna gloria. Divindade humanada ,
Adaó fegundo , Alto libertador do infeliz mundo.
Nome adorado lá no Reino eterno, Nome efpan«
tofo lá no horrendo Averno. Dos alados Minif-
tros Раб divino, Luz immortal do Imperio cryf-
tallino. De Déos Prole humanada , que temida
Morte da morte foy , Vida da vida. ( Para outros
epithetos, e frazes Vid. Christo.)
Ignavo. Inerte , ociofo , negligente : 0« Fraco ,
froxo, covarde, defanimado , imbellc , lánguido,
entorpecido , eftupido. ( Em todas citas accep-
qocs fe acha nos bons Poetas. )
Ignobil. (Nafcimento. ) Baixo, humilde, vil , in
fame, popular, plebeo,efcuro, incognito, igno
to, torpe , fordido , defprezivel, Ínfimo, abatido,
deshonrado, defeonhecido , ignorado.
Icnorancia. Impericia, rudeza : Ou Erro , def-
acerto. = Torpe, vergonhofa, inj uriofa, affron-
tofa , ignominiofa , indigna , indecorofa , ociofa
inerte, inhábil , grofleira , ruitica, eftupida , ce
ga, muda, eftolida, infenfata, eftuka , nefeia , fa
tua , bruta , prefumida , arrogante , orgulhofa , fo
berba , loquaz , gárrula , atrevida , audaz , oufada,
refoluta, mifera , miferrima , miferavel, laftimofa,
lamentavel , defgraqada , infeliz , vil , infame, def-
prezada , plebea , popular , total. = De vicios
mil fomento laftimofo. Miferrima cegueira do
juizo. Do entendimento raifero letargo. Das vir
tudes afperrimo verdugo. Dos brutos infenfau
imitadora. ( Reprefenta-fe na torpe figura de hu
ma muiher de rofto carnofo , e corpo obc/.o : ce-
ga de ambos os olhos, e caminhando defcalqafó-
ra deeftrada por hum campo cheyo de efpinhos.
Será preciofamente vellida , e ornada de joyas, e
te
I L L
545
cerá na cabeqa huma coroa de dormideiras.
Illuminar. Allumiar, illultrar. = Derramar fcin-
tillatices refplendores. Trcvas affugentar com luz
briJhante. As fombras difllpar com vivos rayos.
Banhar de clara luz a efcura noice.
Illusaó. Allucinaqaô , engaño , fantafma, fombra,
delirio , fonho. = Faifa , enganofay-mentirofa ,
mentida , fallaz , fementida, fantaítica , quimérica,
vâ , apparente, fútil, fonhada , delirante , irrifo -
ría, ridicula, aerea.
Illustre. Elclarecido , claro , preclaro : Ou He
roico, exceifo , preexcelfo , infigne, confpicuo,
incly со , eximio , preñante , excellente , fobre-
exccUeme , famofo , afFamado , abalizado , fami-
gerado, celebre, celebrado, memoravel , immor
tal , veneravcl , rcfpeitavcl , egregio. Fid. eftes Sy-
nonimos nos feus lugares.
Imagem. Fórma, figura, fimulacro, effigie, retra
to , pintura : ldéa , fcmeihanqa , fymbolo , jero-
glyfico, exemplar, prototypo: Copia, traslado,
tranfumpto , imitaqaÖ , reprefentaqaó. = Viva ,
expreffiva , perfpicua , clara , evidente , demonftra-
tiva , natural , propria , fcmelhante , parecida , ver-
dadeira, fiel, perfeita, genuina, legitima, anima
da , rcfpirante , fallante , articulante. Fid. eftes
Synonimos nos lugares alfabéticos.
Í.magixacaü. Imaginativa , fantafia, idéa , appre-
henfaó. = Viva , ardente, acceza , inflammada,
fértil , fecunda , vafta , inexhautta , confufa, tu-
multuofa , defordenada , delirante , vá , fatua , ncf-
cia, inepta , fria , enredada , embarazada , vaga ,
clara , perfpic .enhofa , aguda , fubtil , arti-
ficiofa, induítriofa , feliz. ( Pode-fe perfonalizar
figurando huma mulher veftida de diverfas cores,
e em accaó de quem medita com os olhos , cu ele
vados , ou fitos na terra. Terá na cabeqa huma
çoroa cercada de varias figurinhas dediverfos me-
taes ,
}44 IMA
metaes , e das fontes lhe fahiráó duas atas fertc-
lhantes às de Mercurio, para denotar a prefteza,
: с velocidade defta potencia. )
Imán. Magnete. = Poderofo , attraüivo, amante,
férreo, tenaz, admiravel, maravilhofo, prodigio-
fo-, portentofo , pafmofo, negro, efeuro , duro,
folido , Ethiopico , Beotico , Heracleo , Hercú
leo, Náutico , conductor, guiador. ( Todos effes
epithetos feachaó ern Plinio , Lucrecio, e Clau-
diano.) = A pedra que do ferro he fina amante,
Firme guia do cauto navegante. Do marmore
Magnclio a força eítranha, Dafabia natureza oc-
culto arcano. Do grave ferro a dura pedra ami
ga , Que a elle cm tenaz vinculo fe liga.
Immenso, Immenfuravel , ¡Ilimitado, interminave],
infinito, deímedido : Ou Vaftiflimo, grandiffimo,
ampliflímo , exceflivo , dilatadiffimo , extenfi/fi-
mo, difFufiflimo. ' •
Immobilidade. Eftabilidade , firmeza, conftancia.
= Fixa, inconcufia , inalteravel, confiante, fir
me, folida, fegura, perpetua, inexpugnavel , in-
vencivel , invifta.
iMMOLAqAÓ. Sacrificio , viftima , holocaufto. =
Sanguinofa , fanguinolenta , cruenta, íacra , pia,
religiofa , folemne , feíliva , pingue. Vià. Sacri
ficio , e Victima.
Immortal. Sempiterno, eterno , perpetuo, peren
ne , immutavel , invariavcl , incorruptivel , im-
marceffivel, permanente, perfiítente , intermina-
• vel, indelevel ( fegundo as accepqócs. )
Immortalidade. Perpetuidade , eternidade. =
Permanente, perduravel , indelevel , perfiitente,
immutavel , invariavel , interminavel , perenne,
perpetua , eterna, infinita, eftavel , confiante , fir
me , heroica , gloriofa , incorruptivel , immarcefli-
vel, feliz, ditofa, venturofa , bemaventurada. =
Vida feliz , do voraz Tempo ifenta , E que da
• ••• mor
. IM M 54J
morte ignora a ley violenta. Vida cm que os dias
faó perennes annos , Que naô difpocm os Fados
inhumanos. Das Eftygias Irmas tarefa eterna. (Os
Amigos a figuravaó na imagem de huma mulher
veftida de ouro, com azas nos hombros , с o Tem
po debaixo dos pes com a fouce , с rclogio que
brados. Na maö direita lhe punhaó hum circulo
de ouro , como metal incorruptivel , e na efquer-
da hum maco de perpetuas, como flores que nun
ca fe murchaó. Junto dclla lhe punhaó a ave Fé
nix ,íymbolo bem fabido da immortalidade. )
Immovel. Immoto, immutavcl, inconcuflo , inal-
¡teravel, eftavel, firme, confiante, ftxo..< :
Impedir. Eílorvár, embaráqar :;..0« Prohibir , ve
dar, obftar ( fegundo as fuas diverfas acccpçôes.)
Imperar* Mandar , iropor preceito., determinar,
eftabelecer , decretar : Ou Governar , reinar , fe-
nhorear , dominar. Vid. nos feus lugares alfabe-
. •'• tWt*. . Чл-,, ' ■- il . .• ;.4í 1 ..V'.- • *
Imperio. i Mando , preceito , decreto, ley. s= So-
bertoo , íupremo , abfoluto , difpotico , alto , re-
- gio, real, auguílo , adorado, venerado , refpeita*
do , obedecido, cumprido. < *
Imperio. Reino, Monarquía, dominio, fenho-i
-.. tio, fceptro, coroa, poder , eftados. ~ =¡ Opulen
to , rico, vafto , dilatado, immenfo , poderofo, for
te, populofo , florenté , pacifico , tranquillo , pla
cido, feliz, guerreiro , bellicofo , belligero , bel
ligérante, fuave, doce, benigno , brando, grato,
duro, tyranno, odiófo^ violento , moléfio.,impio,
, iniquo , atroz , pezado \ ¡ntollcravel , infopporta-
vel , infoffrivel , afpero , afperrimo , trifte, funef-
,to, lugubre j fatal-, lamentavéj", infeliz, defgraqa-
do , calamitofo , tumultuofo , turbulento , roifero,
• 'iBiíeravel,-rniferFÍfTio ,.invi#o , invencivel , vtófcó-
<iofq , triunfante; , -glpriofp , fauítQ , dito&K ifemo-
fo X celebre, memofavel , profperado. st Dmíb-
Tom.J. Xx berano
34S IMP
infame , ¡njuriofa , affrontofa , ignominíofa , ся-
lumniofa, deshonrofa , indccoroia, impia , deshu
mana, dura, afpera, acerba , atroz, iniqua, mali
gna, perverfa , abominavel, nefanda, deteítavcl,
execranda , injuda , odióla. Vid. Calumnia.
Improviso. Imprevifto , incfperado , impenfado ,
inopinado , fubito , fubitanco , repentino. :
Imprudencia. Inconílderaqaó. = Cega , preci
pitada , impetuofa , temeraria , audaz , arrojada,
nefeia , fatua , louca , infana , demente , eftulta,
eftolida, defacautelada, defapercebida , incauta,
inconíiderada , ignorante, imprevifta, impróvida,
iníenfata , juvenil , pueril , feminil , damnofa , per
niciosa. = Oh erro torpe , oh louco defeoncerto
D iquellc que com animo ignorante Naó ve no
feu perigo , e pado incerto As pizadas de quem
Ihe vay adíame : Pqdera à curta alheya arrimo
certo Ter para naó cahir , mas delirante Segue
da paixaó propria o infano vicio, E da razaó ma
quina o precipicio. ( Balthafar Eftaqo. )
Impudencia. Defaforo. = Infolente , petulante,
atrevida , audaz , oufada , temeraria , arrogante ,
immode tía, deshonefta , torpe , impura, proter
va , vergonhofa , affrontofa , ignominíofa , injurio-
fa, vil, infime, plebea , loquaz , gárrula, defeo-
medida, defmedida , eítranha , infolita , hoirorofa,
horrenda , enorme, feya, lafeiva, obfeena, libidi-
noíi , lord ida , louca, infana, eíloüda, fatua , de
mente, odiofa, abominavel, nefanda, detcíhvel,
execranda, vituperavcl , efcandalofa, defenvoka,
fenfual , incontinente, indómita , cega, nefaria.
Impureza. Immundicia, torpeza, fordidez. == In
ficionada, cfquilida, fordida, immunda, feya, tor
pe, enorme, impúdica, lafeiva , libidinyfa , obf
eena, fenfual, deshonefta, immodefta,
Incauto. Defacautclado , inconíiderado , impru- .
dente, imprevifto, inadvertido, impróvido, def.
aper-
ï N С 349
apercebido , temerario. Vid. Imprudencia.
Incendio. Fogo , chamma , labareda. = Activo,
vehemente, impetuofo , violento, embravecido,
veloz , ligeiro , acelerado , arrebatado , rápido, ávi
do , infaciavel , voraz, devorador, devorante , devaf-
tador, furiofo , furibundo , enfurecido , vago , vaga- '
bundo, avarento , avaro , ambiciólo , impaciente,
fumofo , damnofo , aflolador , deflolador, laftimofo, '
lamentavel , funeíto , fatal , intenfo , vehemente ,
abrazador, fubito , fubitaneo, improvifo , repen
tino, inopinado, imprevifto, inefperado, horrífi
co , horrido , horrivel , horrorofo , horrendo , for-
midavel , terrífico, efpantofo , fero , feroz , cruel ,
atroz , tyranno. = De Vulcano furiofo a acceza
pefte Voraz foberbas fabricas invefte , E conju
rada со' maligno vento , Tudo devora feu furor
violento. Breves inflantes caufaö duro eftrago ,
Pois com poder acelerado , e vago Por partes mil
affalta os edificios , Delies fazendo horriveis pre
cipicios , E as que antes eraó obras peregrinas ,
Já faó deítroqo vil , já faó ruinas. = Nos altos
teclos со' fonoro vento O voraz fogo já fe revol
vía , Hia a chamma veloz em grande augmento,
E o calor furiofo aos Ccos fubia. ( Eneid. Poríug.
2. ) Bern como quando a Hamma , que ateada Foy
nos áridos campos (afioprando O fibilantc Boreas)
animada Co' vento o fecco mato vay queiman-
do: A paftoral companha , que deitada Com do
ce fomno ellava , defpertando Ao eflridor do fo
go , que fe atea, recolhe o fato , e foge para a Al-
dêa. ( Lufiad. 3. ) Falta materia já ao fogo , e ef
trago , Nao tem em que faciar a fome ardente ,
He de ruinas vis hum moncaö vago, Quanto foy
pafrao à forafteira gente. Ficou de Troya o cam
po, e de Cartago Bcllicofa ficou fombra impoten
te i Mas cá nao fica campo , ou fombra fea , O
que foy naó fe vé , fó fe nomca. = Crefce a cham
ma
Ио ' IN С
ma voraz стп furia tanta , Que ao parecer as ntl-
vcns encendía , Irado Eólo vento atroz levanta
Que os troncos mais robuftos facodia : A' trifte
gente o horrendo eltrago efpanta Do fogoexpri-
mentando a furia impía , Pois que em breves ins
tantes vé mil cazas Tornadas em ruina , e em vi
vas brazas. Vid. Fogo.
Incensó. Vaporífero , odorífero , odorofo , fragran
té, aromático, recendénte, facro, pió , religiofo,
obfequiofo , puro, grato , fuave , jucundo , Pan-
chaico , Sabéo , Nabatheo, Indico , Eôo. = O
odorífero fumo dos altares. Do Paüchaico tronco
o humor fragranté. O vapor Nabatheo aos Ceos
jucundo. Da Arabia as aromáticas riquezas. Da
AfTyria planta as lagrimas fragrantesé Grata fra-
francia ao throno omnipotente. Vid. Aroma.
Incerto. Duvidofo , dubio, ambiguo , perplexo,
fufpenfo , irrefoluto , indeterminado , indeliberado,
fluctuante , vacillante , hefitante. ( Daqui fe po-
dem tirar Synonimos para Incerteza;)
Incesto. Confanguineo, torpe, feyo , enorme , ne
fando , nefario, deteftavel , abominavel , execran
do, impio, horrorofo , horrido, horrendo , horri-
vel , horrífico , pudendo , odiofo , infolente , occul-
to, fecreto, furtivo , publico, manifefto,efcanda-
lofo , facrilego. — De confanguineo thalatno a
torpeza , Que enche de horror a mcfma Natureza.
Incitar. Excitar , mover , fufeitar , in6ammar ,
accender , eftimular, inftigar, impellir , compel-
lir , provocar. (Daqui fe tirem os Synonimos pa
ra Incitado. ) 1
Incola. Morador, habitador, povoador. =¡ Eneí-
le entaó os Incolas primeiros , &c. ( Cam oes. ) ==
Que a feus Incolas nobres com efpanto Augmen
te das Piérides o canto. (Infukn. )
Incomportavel. Intoleravel, infopportavcl , in-
foffrivel. с ••" - ' *( :
In-
INC 5р
Inconcesso. Illicito, prohibido, vedado : O* In
decente, indecorofo , impuro , irracionavel , tor-
- pe , iniquo , deshoneito , immodeílo , impúdico
( applicando-fe ao amor , e tem a authoridade de
Camöes , que além de outros lugares , difle no
Cant. 3. Hum inconceßo amor defatinado , Sec. )
Inconstancia. Inltabilidadc, impermanencia ,va-
riedade, mutabilidade , viciííitude , volubilidade.
=F Leve , nefeia , louca , fatua , infana , demente ,
incerta , dubia , ambigua , duvidofa , perplexa ,
fiuítuante, heíítante, vacillante, leviana, impa
ciente, vaga, voluvel , varia, mudavel, inftavel.
= Do mortal coraqaÔ fluxo, e refluxo. Do pei-
to humano a nefeia variedade , Que n'um momen
to toma mil figuras, Ora oftenta prazer , ora
amarguras , Já furor moiIra , já tranquillidade.
. 5= Ninguem da fuá fortuna eltá contente, Antes
da forte ídhcya.mbllra inveja ; O mal que hum
. receoii* outto o defeja , O que efte ettima muito,
aquelle fente , E para que a inconftancia mais fe
- 1 Teja. Do humano corsea ó fempre impaciente, Se
- я forte em fer feliz nellc porfía , Parece que até
della fe enfaltia. = Onde eftará hum peito, que
procura Viver contente em feu prelcrito eftado,
Ou lho tiéffie. aJrazaö , ou a ventura ? Contra os
decretos do fupremo fado Trabalha fempre o hu
mano penfamento , Mais vaó , e leve , do que a
fombra, e vento. De Marte na fadiga trabalhofa
Sufpira pela Corte aduladora O miíero foldado }
i eda enganofa Vida da Corte, que a ambiqaó ado-
• га, O cortezaó fe enfada no alto em prego, E, in
veja ao camponez o feu focego. O rude lavrador
fempre queixofo , E. do trabalho afperrimo fen-
tido , Se lhe perturba a paz pleito doloío , Con-
- trâ .o ettado fe torna enfurecido , E aleo clama
oh que gtaô felicidade He viver ociofo na Cida-
de. Sufpira хз navegante acautelado Pelo paterno
ni-
И2 INC
ninho que deixara, Ao mefmo tempo que b mer
cante oufado Ao mar fe entrega , e com cubica
avara Vay na demanda vil da prata , e ouro, Ex
pondo a fragil vida ao va5 thelouro. ( Tirado de
Horacio. ) ( Rcprefente-fe huma mulher de gef-
to inquieto , veílida de cores cambiantes , olhaa-
do com alegría para a Lúa , e tendo aos pés hura
grande caranguejo, qual o que fe pinta no Zodia
co. O fitio em que eftará ferá huma praya -, por
allufaô às enchentes , e vafantes das mares. )
Inconstante. ( Os fynonimos , e epithetos tirem-
fe de Inconstancia.) = Voluvel coraqaö, mais
inconftante , Que em duro Invernó vento deli
rante Mais que do Euripo a liquida correóte ,
Mais que do alamo a folha impermanente. -No
feu voluvel , procellofo imperio Nao fe oftenu
Neptuno taó muduvel , Nem no feo vado , luci
do hemisferio A filha de Latona саб vafiavel :
Nunca moílrou Protheo tantas figuras , Nunca
a Fortuna obrou tantas loucuras. •'. :
Incontaminada. Immaculada , inviolada, incor
rupta, illefa, intacb, im polluta , pura, caita, vir-
gem. Vid. Vi rgem. : . ■ y . 3'.
Incontinencia. Intemperanqa., fenfuálidade, con
cupiscencia , immodeftia , deshoneftidade , lafei-
Via \ luxuria , torpeza. = Impura , libidinofa , lu-
xuriofa, lafeiva, fenfual, iramodeita, deshonefta,
feya, torpe , enorme, fordida yimmunda, obfee-
na , publica , manifefta \ efcandalofa , indómita , in-
domavcl , defenfreada , diíToluta , depravada, per-
verfa. Vid. :alguns dos Synonimos nos feus lugares
alfabéticos. )
Incude. Bigorna. = Dura , férrea , rigida, forte,
confiante, Vulcania , Cyclopea , Sicula, Ethnea,
Eolia, horrifona , eftrondofa , fonora. =ci Na in
cude fonora hiaó batendo. (Ulyfea.) > :.r> .
Inculta ( Terra ) Mato , charneca. s= Agrcfte ,
' af-
INC 555
afpera , afpemma , hórrida , eftcril , infecunda , in-
frutifcra , ociofa , inerte , árida. Fid. Infecun
do.
Inculta (NaqaÖ) Barbara, fera, ferina, fe
roz, ruftica, afpera, agrefte , indómita, indoma-
vel, hórrida, bruta, indócil , cega, montanheza,
rude , groffeira , mifera , miferrima , infeliz , difpcr-
fa , impia, cruel , tyranna , inhumana , atroz, ini-
miga , adverfa , infefta , fanguinofa , fanguinolen-
ta. = Bruta no trato, bruta nos coftumes } Que
das leys nao fupporta o juílo freyo. Indócil gen
te de Regióos eftranhas , Povoadora de afpcrri-
mas montanhas. De horrido clima gente produ-
2ida , Para o duro trabalho fó nacida : O fuñen-
to que mifera mendiga , He o que lucra a acer-
. ,*irna fadiga , O abrigo que procura , he a vil ca
bana i Nella vive fem armas , mas ufana , Nem
a Naçôes eftranhas fe acovarda , Porque hum Ceo
férreo a défende , e guarda. Fid. Bárbaro.
Indagador. Efpeculador, inveftigador, obí'erva-
dor, pefquizador. = Sollicito , diligente , vigi
lante , attento , cuidadofo , acérrimo , fagaz , altu-
to, confiante, paciente, incançavcl, iníatigavel,
continuo, perpetuo, fabio , prudente, judiciofo,
profundo, curiólo.
Indecorosa. Indecente, deshonrofa , injuriofa,af-
frontofa, ignominiofa, vergnnhofa, indigna, vil,
infame , torpe , fordida ( fegundo as diverías acce
ptes. ) •
India. Rica , opulenta , preciofa , aurífera , odorí
fera, adufta , árida , tórrida , remota , Eóa , Gan-
getica , Hydafpea, Memnonia , bellica , belligc-
ra, bellicofa, guerreira, Mavorcia , fértil, abun
dante, fecunda , frutuofa , frutifera , copiofa , li
beral , generofa , prodiga , fumptuofa , pompofa ,
íbberba , altiva , barbara , inculta , bruta , feroz ,
idolatra , gentilica. = Claro berço do Sol , Re-
fm, I. Yy giaó
m iND
giaG eftranha , Que com vaíta corrente о Gan
ges banha. Eôa Terra, prodigo thefouro De fra
grancias fubtís , do metal louro , E de riquezas
mil , que a natureza Difpenfa com magnifica
grandeza. Da luminofa Aurora o vafto Imperio,
Onde Febo abre a porta ao claro dia. O Reino de
Mcmnôn , que o Hydafpes banha , E em opulen
cias mil fe defentranha. A Memnonia Kegiaó do
Indo regada , Já pelo Déos Tyrfigero domada.
De perolas copiólo o clima adulto , Que o Sol
logo em nafcendo vé primeiro , De famofasac-
qoes padraö vetufto , Que obrou o Macedónico
guerreiro.
Indígena. Incola, Cidadaó , natural : O» Mora-
. dor , habitador , povoador. ( Efta palavra nao (á
fe acha ufada pelos nofTos bons Poetas , mas até
pelo infigne Barros na Decad. i. pag. 1 81. col i )
Indigencia. Ncceflidade, falta, pobreza. = Gra
ve, total, extrema, laftimofa, infeliz, trifte, mi-
feravel , raifera , miferrima , funeíta , fatal , penofa,
cuftofa,dura, acerba , afpera, importuna, infauf-
ta , impaciente , humilde , publica , manifefta , no
toria , occulta , fecreta , continua , fréquente, per
petua, perenne.
Indigete. Semideos, Divo, hörnern deificado, en-
deofado, divinifado. = Felice habitador da «be-
rea Esfera. Dos Deofes venturofo companheiro.
Já de perenne vida revertido. Varaó que os foros
goza deDeidade, Porque o cerca de gloria aEter-
nidade. Ao numero dos Divos tresladado , Coffl
thurifero culto he venerado. De immortal Apf
theofis honrado. Varaó que immortal vida já reí-
pira Na alta Esfera, que Febo ardente gira. Bel-
licofos Varóes , [que o povo eftulto De Grecia(
e Roma honrou com facro culto. ( Nefta palavra
Vid. Camóes Cant. p. Eft. pi.
Indignado. Irado a agallado , encolerifado , cole*
tico,
I N D 355
rico , furicfo, furibundo. = A colera improviia
provocado. Accezo о coraqaö em ira ardente Sof-
frer nao pode feu furor vehemente. Vid. Irado.
Indio. Eôo ¿ Gangetico , Hydafpeo, Memnonio:
Ou Amcrico , Americano , Brafilico. = Negro ,
fufeo , tórrido , toftado , adulio , árido , efeuro ,
pintado , feyo , torpe , enorme , medonho , nú , bár
baro , duro, inculto, fero , ferino , feroz, bruto,
horrido, afpero, indócil, indómito, mifero, mi-
feravel, miierrimo , diíperfo, vago, errante, ce
gó, idolatra , impio, fagitifero, deshumano, cruel,
atroz , tyranno , traidor , pérfido. = O torpe ha
bitador do novo mundo , Nos coftumes feroz s na
vida immundo. De feras cultivado o Certa6 vafto
He fuá habitaqaö , feu doce pallo Vivas cntranhas
inda palpitantes , Torpe fangue de incautos ca-
minhantes. Vitt. Bárbaro , e Inculta Naqa6.
Indole. Genio , natural , inclinaçao , propenfaó ,
condiqaó. = Branda , fuave, dócil , domavcl , ama-
vel , doce , viva , nobre , generofa , magnánima , ex
cellente, fubtil , aguda, engenhofa , penetrante ,
feliz, venturofa, ruftica, agrede, afpera, torpe ,
rude, indócil, reluctante , indomavel , indómita,
defenfreada , inculta , dura , infeliz , tímida , froxa ,
inerte, ignava, imbelle , covarde, eflulta,eftol¡-
da , eftupida.
Indouto. Imperito , ignorante, ignaro. s= De Mi
nerva ñas artes imperito. Ñas doutrinas de Pallas
mente inculta. Das Caftallias Irmas odiofo obje
cto. Infrutifero tronco , que regado Nunca foy
dai\ganipcde córreme , Pobre dos dons , que pro
diga reparte A Dcofa que protege o cngenbo , e
arte. Das ignorantes trevas vil morcego , Aos
rayos de Minerva í'empre cegó. Vid. Ignoran
cia.
Industria. Arte , deftreza , diligencia. = Solli
cita , defvelada , vigilante , diligente , acérrima,
Y ii fc
35<5 INE
fagaz,aftuta, cngenhofa, aguda, artîficiofa , rara,
nova, Angular, diftin&a , eitranha , inimitavel ,
incomparavel, admiravcl , maravilhofa , portento-
fa , prodigiofa , cauta , prudente , util , proveito-
fa , fecunda , fértil , frutuofa , inceflante , aífidua,
çonrinua, perenne, incanqavel , infatigavcl, per
petua, rica , opulenta, florente. = De engenho-
íos inventos máy fecunda. Baze eterna de Impe
rios florecentes. De mil thefouros inexhaufta mi
na, Que a todas as riquezas predomina.
Ine rte. Ignavo , froxo , pufillanime , covarde : Ou
Tardo , molle , lento , preguiqofo , ociofo , lángui
do.
Inesperado. Impreviílo , inopinado , repentino »
improvifo , impenfado, fubito , fubitaneo.
Inexoravel. Inflexivcl , implacavel , infcnfivel,
duro , indócil indómito , indomavel. • .
Inexpugnavel. Incontraltavel , infuperavel , in-
vencivel, invifto, conftante, firme
Inextinguivel. Inextinfto , inexhaufto , inefgo-
tavel, immmenfo , infinito , perenne , perpetuo,
continuo.
Infallivel. Certo , manifefto , patente , eviden
te, demonftrativo , indubitavcl , claro.
Infamia. Opprobrio , deshonra , vileza, diferedi-
to , ignominia , affronta , injuria , baixeza , man
cha, macula , labéo. ( na reputaçaÔ ) = Torpe,
feya , enorme , indigna , nefanda , abominavel , exe
cranda , horrorofa , horrenda , horrivel , odiofa ,
maligna, infolcnte, popular , plebea, vil,baixa,
ignominiofa > vergonhofa , injuriofa, afFrontofa ,
deshonrofa , indecorofa , fumma , grave, atroz ,
herdada, adquirida, nova, recente, amiga, inve
terada, perenne, continua, fucceflíva , perpetua»
irreparavcl , indelevcl, eterna, tranfeendente, m-
extinéta, fordida, immunda. = De Fama hones
ta laftimofa perda. Dos bens da honra mifero nau
fragio»
IND 357
fragio. Indelevel labéo, mancha perenne. Acs in
felices netos torpe heranca. De accaó nefanda ir-
reparàveis damnos.
Infancia. Meninice. = Tenra , chorofa , lacri-
mofa , amavel , pura , bella, delicada , mimofa,
rude, muda , eftupida, inerte. =. Dos tenros an-
nos o, feliz Oriente. Da infeliz vida precurfora
Aurora. Rudes preludios da futura idade. Da mu
da idade os infelices annos. Vid. Menino, e PUE
RICIA.
Infeliz. Defgraçado , defventurado , defditofo ,
mifero , miferavel , miferrimo , trifte : Ou ( appli-
cando-fe a coufas) Infaufto , finiltro, fatal, ad-
r verfo. = Da finiftra fortuna combatido. Dos im-
placaveis fados perfegiiido. Feito ludibrio vil da
forte adverfa. Alvo infelice , laftimofo objecto
Dos revezes da afperrima fortuna. Em males infi
nitos fubmergido, Vil irrizaó do fado enfurecido.
De aftro maligno laltimofo aborto. Para mil in
fortunios fó nacido. De defgraqas epilogo hor-
rorofo. Dos inimigos Ceos objecto odiofo. Nao
tem males aterra, o mar perigos, Que nao fejaó
meus impíos inimigos. De roil cabecas hydra re-
nafcente Saó as defgraqas , que meu peito fente.
= He dura morte vida fem ventura , Vida de
mil defgraqas perfeguida , Scmpre de defventura
em defventura, E de huma anguftia n'outra mais
crefeida: Que pretendes de mim, oh forte dura?
Abra-fe a terra , encerreme em feu centro , Mas
oh que atroz me bufearás lá dentro. Vid. Des-
GRAqA , e Infortunio.
Infenso. Contrario , adverfo, oppofto, inimigo,
infefto, adverfario , emulo.
Inferno. Tártaro, Averno , Erebo , Báratro , pro
fundo , Сосу to , Eftige. = Cegó , efeuro , tetro,
negro, tenebrofo , efqualido , immundo , fulfureo,
opaco , profundo, cavernofo , vafto, irnmenfo,
hor
5? INF
horrido, horrendo , horrivel , horrorofo , horrífi
co, horrifono,efpantofo,medonho , cerrifico , tre
mendo , formidavel , pavorofo , lugubre, trifte ,
funefto , inexoravel , inflexivel , infenfivel , impla-
cavel, furdo , impío , infaciavel , famélico, famin-
to , voraz , ávido , avaro , ambiciofo , devorador.
= Do Eftigio Jove o cavernofo Reino , Que do
Erebo, Сосу to , e Flegetonte Rega a fulfurea,
peftilente fonte. Do Báratro o profundo precipi
cio , Atroz morada dos fataes Gigantes , De Tan-
talo Ixiôn , Sifyfo , e Ticio , Em feus duros tor
mentos inceífantes. Formidavel lugar do horror,
e efpanto , De Minos tribunal , e Rhadamanto.
Formidavel morada , eterna , e fera De AleQco ,
de Tili phone , e Megera. De Proferpina o Im
perio tenebrofo , Em que oftenta impiedade o
duro Efpofo. — Logo na entrada do horrorofo I
Averno O pranto interminavel habitava; A rai- I
va infana com tormento eterno Atti feus torpes
membros lacerava, Avivando- lhe afanha, e odio
interno Horriveis mon (tros , efpantofas ferias ,
Scyllas , Harpias , Gorgones , Chimeras. A* fér
rea porta em formidavel throno A Morte inexo
ravel prefidia, E della por parente o eterno Sóm-
no Affiftencia perenne lhe fazia. Fid. Averno ,
eosoutros Synonimos, onde feacharáó mais epi-
thetos.
Inferno. ( no fentido catholico ) = Opaco
clauftro, carcere profundo, fempiterna prizaó do
iniquo mundo. Eterna habitacao da iniquidade. '
Fragoa inexhaufta de vorazes chammas. Centro
dos males , horrorofo abyfmo. Cega morada dos
rebeldes Anjos. Sulfúrea cafa de palpaveis trevas.
Da Dcferperaqaó atroz mafmorra. Da Noite etéf-
na domicilio horrendo , Ergaftulo fatal do Déos l
tremendo. Perpetua habiräqaÖ da Morte avara , I
Dofogo fingular, que nunca aclara. Formidavel
lu- 1
INF 3;9
lugar , onde fe ndmiraö Coufus oppoftas , que en
tre f¡ confpiraó -y Com denfa efeuridade incendio
vivo , Com frió enregclado ardor aftivo i Incef-
fante tormento duro , e forte , Sem nunca o ali
vio ter da doce morte -, Voragem com entrada ,
e fem fahida , Em fim fepulcro com perenne vi
da. Lugar , onde a tri íteza , o pranto , as dores , Л
pefte , a voraz tome , e fede ardente , Todos os
males , todos os horrores Fizeraö feu aflenro per
manente. = Lugar de penas, e tormento a&ivo,
Onde já mais fe vio contentamente, Tudo he pran
to fem peito compaffivo , Tudo anguítia fem ter-
no feruimento , Cheiro immundo atormenta o le
ve olfato , Chamma inextinfta encontra o cegó
tato. = Em feu immenfo efpaco o Averno alen
tó Peftifcro refpira , mifturado Cos gemidos das
almas , que em tormento Blasfemaó do rigor do
Ceo irado : Ccga fulfureo fumo o negro auento ,
Que nunca rayo vio do Sol dourado , Sempre fe
ouvem brarair feras impías , Sempre fe ouvem
gritar torpes harpías. = Alli fe vem defpidas as
mentiras , Que eraó no mundo candidas verda
des , O que foy cá juftiqa , lá Габ iras , O que foy
reclidaó , lá faó crueldades : Lugar de extremo
horror, de efpanto juíto, Que até fonhado caufa
mortal fufto.
Inficionado ( Ar ) Corrupto , maligno , conta
giólo, peltifero , peftilente , mortífero , viciado,
damnofo. Fid. Peste.
Ineidelidade. Deslealdade, perfidia , aleivofia,
traiçao, faifa fé, filiada. = Indigna , iniqua, vil,
infame, torpe, feya, enorme, injuria, dcfmereci-
da, infidiofa , abominavel , nefanda , deteftavel,
execranda , injuriofa , aífrontofa , ignominiofa ,
vergonhofa , indecorofa , pérfida , traidora , alei-
vofa, impenfada, inefperada , imprevifta , inopi
nada, grave , fumma, atroz , inaudita , eftranha ,
in-
}бо I NF
infolita , indelevcl , horrorofa.
Infiel. Infido, pérfido , desleal, traidor, aleivofo,
falfo , inimigo : Ou Fraudulento , fallaz , fementi
do, dolofo, engañador, enganofo, fimulado, fin
gido , mentiroi'o , embulteiro , infidiofo. = Da
fé finccra defertor infame. Traidor as leys da can
dida amifade. Nefando violador da fé jurada.
Infinito. Immenfo, illimitado , intcrminavel, im-
mehfuravel , innumeravel. = Quantas eftrcllas
tem o Geo brilhante , Quantos átomos moftra o
Sol radiance , Quantas folhas mantem as cfpcflu-
ras , Outras tantas faó minhas defventuras. =
Conta , fe pódes , da campinha as flores No tem
po em que fe vefte de verdores } Do mar nume
ra as gélidas areas , As abelhas das Atticas col
méis , As tenras ervas dos viqofos valles , E de-
pois conta , quantos faó meus males. Fid. Im-
possivel.
Inflado. Inchado , túmido : Ou Soberbo, altivo,
ufano , orgulhofo , arrogante , imperiofo.
Inflammado. Accezo , abrazado , ardente : Ou
Incitado , movido , cftimulado , provocado , mi
tigado.
Influencia. Influxo , influiqaö. ( Camöes Cant.
р.8б.) = Doce , faufla , benigna, profpcra, be
névola , benéfica , vital , amorofa , fuave , feliz,
venturofa , ditofa , alegre , rifonha , dura , atroz ,
maligna , maléfica , malévola , cruel , fatal , funef-
ta , finiára , afpera, afperrima , acerba, ingrara ,
infelice, defgraqada, mortífera, peftifera , inimi-
ga,adverfa, contraria, infenla, infefta, infaufta,
damnoí?. = De aftro benigno profperos influ-
xos. De férreo Cco malignas influencias.
Infortunio. Defgraqa, adverfidade , males, cala-
midade , defventura , miferias, infelicidade , traba-
lhos. == Grave , fummo , molerlo , afpero , cruel,
afperrimo , duro , acerbo , atroz, infohto, raro ,
fin-
I N G 561
Angular, inaudito, eftranho , horrido, horrorofo,
horrivel , horrendo , laitimofo , latmnravel , ex
tremo, mifero , miferavel , miferrimo , efpantofo ,
inefperado , impreviíto , impenfado , improvifo ,
inopinado , repentino , inexplicavel , incompara-
vel , calamitofo, defmedido , exceflivo , intollera-
vel, infopportavel , infoffrivel. = Os revezes da
minha forte infeíla , De meus males a I liada fu-
nefta. De meus trabalhos o molefto pezo. D^s
duros fados os acerbos damnos. A inclemencia da
afperrima Fortuna. Se refpiro , fa6 ays enterneci
dos, Se fallo, faó miferrimos gemidos*, Meus ob-
je£tos faó males dolorofos , Minha vida faó dias
tenebrofos. De meus males à forqa impia, excef-
fiva A minha vida he morte fuccefliva. ( Para ou
tras frazes /^'i. DESGRAqA , Fortuna adver
sa , e outros femelhantes lugares. )
Ingenuo. Sincero , candido , língtlo , fimplei, in
nocente. = Que da malicia ignora as torpes ar
tes. No femblante fincero alma patente , Que
exprime em cada acçaô quanto em fi fente. Da
vil doblez acérrimo inimigo.
Ingratidaó. Défagradecimento. = Feya, torpe,
enorme , ferdida , indigna , odiofa , vil , infame ,
nefanda , abominavel , deteftavel , execranda , hor-
rorofa , horrenda , infolita , inaudita , eftranha , ef-
candalofa , defeonhecida , efquecida, deshumana,
intraftavel , monftruofa. = Horrorofa ferpente ,
que lacera A mefma infeliz máy , que o fer lhe
dera. Monftro rebelde à mefma Natureza , Que
horrorifa dos brutos a fereza. Infame aborto do
Tartáreo feyo, Que aos peitos alimenta a Eftigia

- ( Alciato deixou-nos perfonalizada a imagem def-


te vicio na figura de huma mulher velhiffima , e
de enorme afpc£to , vellida de folhas de hera, por
fer planta , que ingrata arruina aquelle arrimo ,
Зет. I. Zz que
562 I N G
que antes a elevava , e mantinha.* No peito lhe
poz huma vibora , e em acqaö de affogalla , por
fer animal igualmente fymbolo da ingratidaó ,
pois que para nafeer , rompe о ventre que o ge-
rara.
Ingrato. Defconhecido , defagradecido. (Paraos
epithetos Hid. Ingratidaö. ) = Imagem viva
do primeiro ingrato , Que obrou no Ceo o alti
vo defacato. Dos cáes de Aóbeon hórrida figura,
Que a feu mefmo fenhor defpedaçaraô , E ingra
tos nos feus membres fe vingaraó. Indigno racio
nal , peyor que bruto. Da humanidade infamia
abominavel , Vívente a toda a terra infopporta-
vcl. ( Para outras frazes Fid. fupra Ingrati
daö.)
Inimigo. Contrario, adverfario ,adverfo , oppofto,
* antagonifta. = Antigo , irreconciliavcl , impla-
cavel , inexoravel , inflexivcl , indómito , duro,
atroz, fero, cruel, impio, bárbaro, tyranno , dei-
humano , acerbo , afpero , afperrimo , infenfo , in-
fefto, damnofo , perniciofo , fanguinofo , langui-
nolento, cruento, fatal, funefto , mortal , mortí
fero , traidor, pérfido , fallaz , infidiofo , dolofo ,
fraudulento , declarado , manifefto , publico , no
torio, oceulto, encuberto, disfarqado,diflimula-
do, guerreiro, bellico, bcllicofo , bclligero , bel
ligérante , Mavorcio , forte , formidavel , podero-
fo, iniquo, odiofo , aborrecido , audaz , arrogan
te , infolente , violento , altivo , foberbo , furiofo ,
infano, furibundo, impetuofo, cegó, cauto , vi
gilante , follicito , diligente , defvclado , maquina-
dor, affblador, deflolador, devaftador. = Bárba
ro coraqaó, que odio fomenta. Perfeguidor infef-
to da am i fado , Quebrantador das leys da humani-
dade. Deeftrago, e mortes animo anhelante. Ma-
quinador atroz de alta vinganqa. Para as filiadas
lempre vigilante. = Em bclligero campo arma
da
INI 363
da turba , Que era tumulto cruel tudo perturba.
Armados efquadróes do fero Marte, Que ameaqa
afiolaqaó por toda a parte. Turba infolcnte, ex-
ercito furiofo De fangue , eftragos , roubos Te
quiólo. Affola tudo, tudo defpovôa , E со' a fa
tal victoria o mundo atrôa. Fid. Güerreiro, e
outros femelhantes Synonimos.
Inimisade. Difcordia , contrariedade , oppofiqaó ,
averiad , odio , diffenqaó , inimicicia ( fegundo Ca-
môes Cant. 7.) ( Para os Synonimos, с rrazes Vid.
Inimigo, Discordia, e outros femelhantes Sy
nonimos. ) ( Os Amigos a figuravaó na imagem
de huma mulher de femblante feroz , olhos enlan-
guentados , cor acceza , vellida de couraqa , e el-
то, e o relio de vermelho : na maó direita terá
duas fettas encontradas , i 11 o he , huma com a pon
ça para cima , с outra com ella para baixo. A' ro
da delta eítaraó alguns daquclles animaes , que lau
inimigos declarados de outros , с todos em accaó
de fe acometterem. )
Injuria. Affronta , aggravo , defprezo, deshonra ,
calumnia , ignominia,infamia , vituperio, oppro-
brio, improperio. = JViva , penetrante , grave,
atroz , maligna , iniqua , torpe , afpera , acerba ,
immodeíta , deshonefta , -cruel, dura, defmereci-
da , injulla, vil, infame, plebea , publica, mani-
fetta , notoria , patente , intoleravcl , infopporta-
vel, infoffrivcl , molelta , cuítofa , penofa , dam-
nofa , affrontofa , infolente , petulante, fenfivel,
amarga, fatyrica , indelevel, perpetua, eterna. =
Demaledica lingua atroz veneno. De boca infa
me venenólas fettas. De согасаб maligno hálito
acerbo. ( Reprefentc-fe na figura de huma mu
lher de afpeíto terrivel , olhos inflammados , e
boca grande , da qual fahirá huma lingua feme-
ihante à das ferpentes. O veftido fcrá vermelho ,
mas fordido i na maó terá hum maqo de cfpinhos ,
Zzii с
5«4 INJ
e debaixo dos pés humas balanças , em final de
que a Injuria he hum a¿bo de injuftiqa. ) Fid. al-
guns dos Synonimos.
Injuriar. Infamar, deshonrar , improperar , vitu
perar , affrontar , aggravar , deí'prezar , calumniar.
= Em opprobrios ioltar a torpe lingua. Com ca
lumnias manchar fama innocente. Serv homicida
atroz da honra alheya. De affrontas vomitar mor
tal veneno. Do peito exhalar vozes peftilentes,
Que vaó ferir as honras innocentes.
Injustiça. Clara , evidente , manifefta , publica,
notoria, iniqua , maligna, malvada , perverfa, im
pía, peífima, atroz, cruel, tyranna, deshumana,
dura, barbara, cega, infana, vil, infame , totpe,
enorme, infolita , inaudita, eftranhá, nova, rara,
lingular , nefanda, abominavel , deteftavel , exe
cranda, odiofa, infenfa, infefta , damnofa , perni-
ciofa, venal , ávida, ambiciofa , tumultuóla , tur
bulenta , fedicioía , efcandalofa. = De todos oj
deliótos máy fecunda. Das Monarquías pefte af-
foladora. Fonte de fediçôes , guerra inteftina,
Que aos Imperios ame.qa alta ruina. ( Os Ami
gos a reprefentaraó na torpe figura de huma mu-
lher cega do olho direito , cabello erriqado, (fi
nal de peífimos penfamentos ) vertido branco ,
mas todo manchado j na maó direita huma efpa*
da nua , e na efquerda huma bolqa , em a£to de i
recolher com avareza no peito. Debaixo dos pes
terá as infignias da Juftiqa , como v. g. as balan-
Î;a* , as taboas das Leys Divina , e humana , as'
afees confulares, os livros jurídicos , 8cc. Alfica
a pintaó Alciato , Pierio, Valeriano, Ripa, e ou-
tros.)
Ino. Chorofa , lacrimofa , laftimada , queixofa , trif
te, infeliz, defgraqada, miferrima, mifera, mife-
ravel , Thebana. = De Cadmo , e de Hermiône
a filha amante , Miferrima conforte de Athuman
te,
INN 36j
te , Que de extremofa dor ao mar lançada , Foy
cm Cerúlea Deofa transformada.
NNOCENCIA. Pureza, inteireza , fingeleza , caridu
ra, fimplicidade. = Pura , candida , immaculada,
inculpavel , amavel , doce , fuave , bella , formofa ,
placida , ferena , tranquilla , inalteravel , firme,
confiante , impávida , deftemida , intrépida , im«
pcrturbavel , feliz , ditofa, venturofa, bemaven-
turada, Ampies, fincera,fiel, celefte, Angelica,
perfeguida , calumniada , infultada , vituperada ,
infamada , injuriada , afFrontada , defprezada , rara,
Angular , efpeciofa , preciofa , inextimavel. = Da
vil malicia acérrima inimiga , E de toda a trai-
qaó , que o Averno inftiga. Vida illibada , can
didos coftumes , Dadivas immortaes dos altos
Numes. Aos golpes da calumnia forte efeudo.
Da bella Idade de ouro alta Princeza, De puras
almas única defeza. Qual de efpinhos cercada a
pura rofa Se orienta apezar délies mais formofa}
Qual eitrella, que no alto Firmamento Com as
trevas augmenta o luzimentoj Qual preciofo me
tal entre as ruinas Deabertos montes, de cavadas
minas , Tal no mundo a Innocencia perfeguida
Dos émulos triunfa deftemida > Quanto fe empe-
nhao mais a dislult ralla , Tanto mais crelce cm
luzes , preço , e gala. ( Os Poetas Chriüáos a per-
fonalizaó na imagem de huma belliflima virgem
coroada de flores, e vellida de brinco, fem mais
pompa , que a de huma honefta fimplicidade.
Com o braqo efquerdo fegura hum cordeiro , e
com o direito fe encolla a huma palmeira. Jun
to de fi tem huma hydra de muitas cabeqas ( fi
gura expreíTa dos vicios ) cm acçaô de acornead
la » mas ella fem algum fu lio a dcfpreza , e em-
Çrega a vifta no Ceo. Aflim a pintou o fkmofo
beta Fracattorio. )
Innumeravel. = Mais que as arêas , mais que as
vivas
¡66 INN
vivas cores , Que a gala tecem às viqofas ftoTesi
Mais que as liquidas perolas que chora Na doce
madrugada a bella Aurora j Mais que os frutos,
e efpigas que fazona Na fértil terra Ceres , e Po
mona. — Povo infinito, innumeravel gente Voavi
em redor delle , como quando Pelos gramíneos
prados na florente Primavera as abelhas fuíurran-
do , Andaó de flor em flor , e alegremente As azu
cenas candidas cercando , Aqui , e alli fe efpalhaó:
defte modo Soa со' murmurinho o campo todo.
( Eneid. Portug. Cant. 6. )
InnuptA. Donzella , folteira. = Nunca dos heos
de Hymenêo ligada. Que ignora a doce uniaó do
amanee thoro. Que o lirio virginal guarda pudia
Que do Hymenêo às leys nao quer renderfe. Que
nao quer ter de máy o doce nome. ( Sophocles
no Pbiloïïetes. )
Inquieto. Defafocegado : Ou Cuidadofo , ancio-
fo , penfativo , perturbado , alterado : Ou Turbu
lento , perturbador, amotinador, tumultuólo^*
diciofo , revoltofo , fedu£kor.
Insania. Loucura , demencia , fatuidade , eftulti-
cia, defvario, trefvario, defatino , delirio , frene-
zí, furia. = Mifera, miferavel, miferrima , tril-
te, infeliz , fatal , funefta, fúnebre , lugubre, las
timóla , lamentavel , improvila , fubita , Uibítanea,
inopinada , repentina , inefperada, impenfada,^-
previ fta , frenética , furiofa , impetuofa , cega, vio
lenta , furibunda, arrojada, precipitada, incauta*
rematada , defatinada , delirante, indómita, indó
cil, indomavel, defenfreada , arremeqada. V'tà.
guns dos Synonimos.
Insano Eltulto , fatuo , infenfato , demente, b«1
со, delirante: Ou Frenético , furiofo, destinado,
trefvariado. ( Para os epithetos Vid. Insania.)
Insolente. Petulante , audaz , oufado , atrevido»
arrogante , altivo , foberbo , protervo , impudente-
Ins-
T N S Зб7
Instante. Momento , ponto, ss Rápido, veloz,
hgeiro , acelerado, fugaz , fugitivo , paiíagciro,
leve , tenue , infenfi vel , breve , exiguo , mínimo ,
imperceptivel.
Instruido. Inftructo , enfinado, induftriado : Ou
Duuto , perito , erudito , fabio. ( Mas qualquer
nefte officio pouco inítruéto. Camées Cant. г. )
Nos Mavorcios enfayos inftruido. Moftra-fe com
pericia , e artes deftras De Minerva erudito nas
paleltraj.
Instrumento. Hábil , apto , proprio , proporcio
nado , natural , aecommodado , forte , poderofo ,
adequado, fino, fubtil, delicado, engenhofo, fa
bio, artificiofo, induftriofo.
Insulto. Violento , injuriofo, affrontofo , aggra
vante , indecente , indecorofo , infolente , arrogan
te, fu hi to , repentino, improvifo , inopinado , im-
previíto, inelperado, impenfado , vil, torpe , in
fame , vergonhofo , nefando , abominavel , de te ft a-
vel, execrando , infopportavcl , incomportavtl ,
intoleravel , infoffrivel , punivel , horrido, horro-
rofo , horrendo , horrivel , facrilego , inaudito , in-
foüto, extraordinario , eitranho , raro.
Invasaó. Acomettimento. = Impetuofa , vehe
mente, forte, violenta, poderofa, intrépida, im
pávida , alentada , furiofa , furibunda , iniuperavel,
incontraltavcl , invencivel , afloladora , devastado
ra, arneaqadora , improvifa, imprevifta , impenfa-
da, inopinada , repentina , fubita , forprendente ,
ufurpadora , formidavel , efpantofa , hórrida , hor
rífica , horrorofa , horrivel , horrenda , terrifica,
funelta, fatal , mortífera , fanguinolenta ,far,gui-
nofa , cruenta.
Inveja. Torpe , enorme , feya, vil, infame , fordi-
da , efqualida , pallida , macilenta , magra , exan
güe, ávida, avara , avarenta , ambicióla, rábida,
raivofa, furiofa, furibunda, acceza , ardente, trif
te,
3¿8 I N V
, te, funefta , peftifera , p'eftilenre , maiigna , ini-
qua , perverfa , malvada , proterva , emula , immi
ga, adverfa , infeita , info nia , damnofa, pernicio-
la, nefanda, execranda , abominavel , deteftavel,
mordaz , inquieta , vigilante , defvelada , defperta,
livida, debil , atenuada , carcomida , lánguida , def-
fallecida, impaciente , malévola, maléfica, fatal,
infidiofa, pérfida, traidora, maquinado» , defef-
perada, infana, louca, frenética , loquaz , gárru
la , infamadora , Infernal, A vernal , Tartárea, Eí-
tigia , Cocytia. = Da torpe Inveja a lingua fer-
. pentina , O voraz dente , a venenofa boca. ( El-
taqo.) = Do Averno aborto vil, monítro horro-
fofo , Que hálito exhala fempre venenofo. Com
vida atraveflada , e vigilante Em pefquizar naó
ceíTa hum breve inflante : A fi mefmo impaciente
fe devora , Se vé que de fortuna alguem melho-
ra. Serapre defperto eftá , nunca defeanqa, E fem
pre armado de atroz fetta , e lanqa , Que cora fu-
. ror violento defpedida, Leva fegura morte na fe-
rida. ( Taflo ñas Rimas. ) = Da Inveja vf afron
te abominavel ; Objecto nao fe dá mais formi-
davel. Os cabellos formavaö mil ferpentes , Os
olhos eraó dous tiçÔes ardentes. Pallida a cor, as
faces denegridas , E em duas grandes covas car
comidas. Da boca negra efeuma lhe manava , В
por lingua tres viboras foltava , Outras os torpes
peitos lhe roiaó , E hum tetro coraqaó lhe defeo-
briaó. ( Fracaitorio ñas Poe fias Latinas. ) ==J1
Inveja appareceo , fempre traidora , E os oflos
pela pelle defeobria De cor pallida, e verde \ tra
madora Multidaó de ferpentes a roia : Co' vene
no mortal , que a toda a hora Exhala , os pur°s
ares ofFendia, E c'os olhos obliquos, de ira cheyoj
Vigiava de continuo os bens alheyos. (Condeß^'i
Veja-fe a Defcripqaó de Ovidio no г. dos
morphofes , e a de Sannazaro na Arcadia.
I N V j<?$
Inventor. Sagaz , aftuto , agudo , engcnhofo , no
vo , fabio,judiciofo, perito, follicito, defvelado,
diligence , tenaz , acérrimo , indu ft riólo , nrt i fi cio-
fo , celebre , celebrado , celebérrimo , affamado ,
famofo , mcmoravcl , infigne , egregio, eximio,
confpicuo , immortal , gloriofo , íingular , raro ,
diftinéto , vaidofo , defvanecido, ufano.
Invernó. Frió , frigido , gelado , gélido , nevado ,
cnregelado, rigido, rigorofo, afpero, aíperrimo,
acerbo , intraétavel , chuvofo , ventofo , duro ,
férreo , inclemente , maligno , maléfico , feroz ,
atroz , cruel , horrido , hirfuto , erriqado , rugo-
fo , encanecido , inerte , ignavo , ociofo , avaro ,
efteril, infecundo, infrutifero, intoleravel, infop-
portavel , incomporiavel , infoffrivei , brumal,
Glacial , Aquilonio , tempeftuofo , tormentofo ,
trifte, funefto, vario, inftavel, inconftante, mu-
davel. = O frió horror dos Aquilonios mezes.
O trifte tempo em que envelhece о anno. Do du
ro Invernó a hórrida afpereza. Dos ventos Gla-
ciaes a eftaqaö fria. Do afperrimo Dezcmbro a
tyrannia. Inclemente eftaqaó , que a terra inun
da , E com duro rigor faz infecunda. Dos rios
prende a liquida corrente , E a toma efpelho de
cryftal luzente. Inimiga das luzes , à porfía Pro
longa a efeura noite, eftreita o dia. Velle de hór
rida neve os altos montes , Os troncos defpe do
V i qofo ornato , Alaga os valles, entorpece as fon-
tes , E faz fer ao cultor o campo ingrato. Nos
covís efeondida a hirfuta fera Chama bramindo
a fértil Primavera, E nos frios curraes defabriga-
ào Remoc árido feno o debil gado. Tudo he na
terra horror , tudo avareza , No armento , e no
paftor tudo trifteza. ( Por varios modos reprefen-
taraö ao Invernó os antigos Poetas } porém a ma-
neira mais exprefliva he a de figurar tres velhos ,
a 1 lu ñ vos aos tres mezes de Dezcmbro, Janeiro, e
%m>L Aaa Fe;
\
17° ÎÏT
Fevereiro. Todos feraö calvos , rugofos , e tré
mulos. Os vellidos fejaó de groflo panno forra
do de pelles , e todo coberto de nevé, aflim como
os focólos dos pés. Hum terá na таб o figno de
Capricornio , outro o de Acuario , e outro o de?í/-
ees. O lugar em que eílaraó tremendo de frió, fe-
rá hum campo coberto de gelo fem alguma ver
dura, e a hum lado a caverna de Eolo , pela qual
fopraráó ventos impetuofos. Fid. Ripa , e Pierio
Valeriano.
Investigar. Bufcar, procurar, inquirir, indagar,
efquadrinhar , pefquizar, efpecular.
Inviolado. Inviolavel, illefo, intacto, immacula
do , inteiro , incorrupto , puro , limpo , incontami
nado.
Invito. Forqado, involuntario, coacto , obrigado,
violentado , conftrangido , impellido.
iNUNDAqAÓ. Cheya , torrente , diluvio. = Fatal,
funeíta, impetuofa, vehemente, violenta, deval-
tadora, afloladora , horrifona, horrífica, horrivel,
hórrida, horrorofa, horrenda, terrífica , tremen
da , efpantofa , formidavel , medonha , valla , im*
menfa , excefliva , defmedida , inaudita , infolio
nova , rara , eftranha , improvifa , repentina , lu-
bita, inopinada, impenfada, impreviita , infpera-
da , furiof* , furibunda , enfurecida , arrebatada ,
. rápida, veloz, acelerada , ligeira, inevitavel, *
contraltavel , infuperavel , defenfreada , indomia
indomavcl, foberba , arrogante , ameaqadora,vin-
gativa , lamentavel , laftimofa , calamitofa, penii'
ciofa , damnofa, = Dos montes fe defpenha alta
torrente, E de feroz vinganqa impaciente Os val"
les acomette , e n'um momento Alaga tudo W
furor violento. Fluétua a terra , quafi mar runo*
íb , E das aguas o impeto eftrondofo , Arraza «
muros, cobre as altas pontes , Por partes m'1 ff
benta em novas fontes , E arrebata com rap«1
prêt
I N V 37i
prefteza Do lavrador a mifera riqueza. Nadao
troncos, curraes, cafas, с gados A' vifta dos paf-
tores alfombrados , Que n'um fatal inflante vem
deílruélo De feu longo trabalho todo o fru&o. =
Ji da Esfera o terrivel Sagitario Ao mundo atira
as argentadas fettas , E anticipando inundaqöes
de Aquario, Quafi naufragad Signos, с Planetas.
Já do aereo hemisferio leve , e vario Dominaó ne
gras nuvens , que inquietas Tern gravidas de aqua-
ticos effluvios Os partos monftruofos dos dilu
vios. Rebelde a Ceres o infeliz terreno Sente o
pezado jugo de Neptuno , Entra o furiofo mar
no campo ameno , Cobra Protheo tributos de
Vcrtuno. ( Henriqueid. i o. ) ^/'¿.Diluvio. >
Jo'. Perfeguida , errante , vagabunda , amada , re-
queftada , mifera , infeliz , defgraqada, Inachia ,
N iliaca, Memphitica, Egypcia, Argolica. = De
Inacho a trifte filha perfeguida Por Juno em vi
vos zelos accendida. Aquella que por Jove requef-
tadt Fora em candida vaca transformada. De Jna-
cho a filha , de belleza rara , Que de cem olhos
o paftor guardara , E depois com Ofiris defpofa-
da, Fora da infana Memphis adorada.
J o R D a ó. Pjiro , cryftallino , facro , fanto , fan-
tificado , venerado , fagrado , confagrado , prodi-
giofo , maravilhofo, portentofo , admiravel , paf-
mofo , incorrupto , milagrofo , eltupcndo. = Da
vafta Palellina o lacro rio , De maravilhas mil
theatro antigo , E do amado lfrael pafmofo abri
go. ; . . " .. -
Joya. Preciofa, magnifica , inextimavel, foberba,
rara, peregrina , exquifita , Angular , brilhante,
radiante , fcintillame , corufeante , fulgurante , lu
cida, luminofa, fulgente , refulgente, diamantina,
áurea, rica , pompofa , mageftofa , regia. = Do
adorno feminil brilhantes luzes. ;
Iphigbnia, Innocente , immolada , facrificada. =
Aaa ii De
372 IRA
De Agamemnon a filha defgraçada , Que em Au-
lide foy vi£tima oflfrecida A' Filha de Latona en
furecida. Aquella que Diana compaflîva' A Tau-
ris cranfportara illefa , e viva. A enternecida Ir
ma do infano Oreftes.
Ira. Colera, furor, iracundia. = Ardente , vehe
mente, violenta , cega , impetuofa , arrebatada,
precipitada, acerba, arrojada , infana, frenética ,
furiofa , furibunda , arremeqada , acceza , inflam-
mada, abrazada, indómita, indomavel, defenfrea-
da, férvida , impaciente, efpumante , rábida, fa-
nhuda , enfurecida , embravecida , fulminante , fan-
guinofa , fanguinolenta, foberba , altiva , arrogan
te, inexoravel , implacavel, inflexivel, formida-
vel , efpantofa , tremenda , hórrida , horrorofa ,
horrífica, horrenda , horrivel, terrífica, fera, fe
roz, barbara , cruel , impía , iniqua , fatal, funef-
ta,damnofa, perniciofa , ameaqadora, afloladora,
devaftadora , difeorde , litigiofa , tumultuofa , fe-
diciofa, infolente, petulante, affrontofa, injurio-
fa, loquaz, gárrula, atrevida, oufada, temeraria,
fubita, repentina, improvifa, inopinada ,infpera-
da. = Inftantaneo furor, breve delirio. Damen«
te cega trevas improvifas. De enfurecido peito
ardente, chamma. Fecunda máy de horríficas vin*
ganqas. De almas infanas execrando affecto , Faif-
ca ardente da Tartárea Alefto. = Vi da Ira feroz
o afpeóto horrendo, Ante a qual toda a terra eítá
tremendo : Negro o cabello tinha , que teciaó
Venenofas ferpentes enrofeadas , Rayos de eme ci
fre os olhos defpediaö , Nüvens de fumo as fauces
inflammadas, Ferro n'ua maó trazia, n'outra fb-
go , E pizava c'os pés brandura , e rogo. ( Соя-
deflab. io. ) = N'um momento apparece acce
za , с forte, Vinganqas promettendo a feroz Ira*
Segura aos efquadrÔcs felice forte , E a cada qual
«ftragos mil jnfpira ; Por companheira traz, a cruel
mor
ï R A 375
morte , E cm cada paflo quaG que delira , Porque
cmpunhando aefpada, no ar efgrime, Cuida que
hum hörnern n'uma fombra opprime. = Pareceo
que do feyo lhe fahia O furor louco со' a difcor-
dia fera , E no tremcndt) afpecto arder fe via A fa-
nha de Telephone , e Megera : Nunca moftrou
Achilles na Troyana Guerra furia taó cega , ta6
infana. ( Nos Poetas fe acha reprefentada na figu
ra de huma mulher de parecer ferociflímo , faces
accezas , olhos fanguinofos , e boca efpumante.
Veftiaô-na cor de fogo, mas com os vertidos raf-
gados , e peito patente : na maó direita lhe punhad
huma efpada nua , e na cfquerda hum tiqaó accc-
zo, e ella cm aíbo de correr precipitadamente, e
fem tino , à maneira de hum louco frenético. Ve-
ja-íe a Eftacio no 7. da Ihebatde.)
Irado. Irofo, iracundo, colérico , irritado , furio-
fo,fanhudo. = De fubito furor eftimulado. Ac-
cezo de improvifo em ira ardente , Como bruto
que o freyo nao confente. De colérica infania aco-
mettido Quer defpicar o crédito offcndido. De
repentina furia arrebatado , Os olhos vivas cham-
mas fcintillando , A boca negra colera efcuman*
do , Acomette o inimigo a braqo armado. Mais
que Eólo , e Neptuno embravecido , Cega da men
te a luz , nada difcorre , E ameaqando vinganqa
às armas corre. A lingua preza , fuffbcado o alen
tó , As faces vivo fogo defpcdindo , Já folta as
redeas ao furor violento, E a golpes váos os ares
vay ferindo.
Iris. Ethcrea , celefte , fiderea , bella , formofa ,
pintada , colorida , matizada , húmida , orvalhada,
chuvofa, aerea , alegre , faufta, Thaumantia , Ju-
nonia. = De Eleótra , e de Thaumantc a filha
bella , Da Rainha dos Deofes menfageira. A pa
cifica Ninfa , que annuncia Bonanqa alegre ao
proccllofo dia. A Ninfa, que de Juno o carro
• " ador
574 IRR
adorna , E a quem Apollo com mil cores orna.
Aerea Ninfa, em quem o Sol retrata Do feu vi
vo efplendor a pompa grata. ( Os Poetas a rcpre-
fentaó na figura de huma alegre virgem com ans
abertas de modo que fazem hum arco , ou meyo
circulo, e cite matizado de vermelho, гохо,аги1,
e verde , cores das ditas azas. Dao-lhe cabellos
foltos, e délies cahindo no ar muitas gotas de or-
valho. Só no Ceo a fazem apparecer, cercada de
efpeffas nuvens da cintura para baixo. )
Irr.esoluc.a6. Indeterminatjaó, incerteza, perple-
xidade, indeliberaqao , duvida, fufpenfaó, vacil-
laqaó , hefitacaó , indiffcrenqa , cmbaraço, flucfua-
qao. ( Reprefentou-a Alciato na figura de huma
velha pcníativa , com hum veo negro à roda da
cabeqa , alluGvo aos embaracos do juizo , vellida
de furtacores , e com hum pé firme em terra , e
outro no ar. Junto dclla poz dous corvos em ac>
qaó de cantar , alludindo ao celebre Epigramraa
de Marcial a Poíthumo , hörnern irrefoluto , que
nao fabia dizer, fe naó eras, como os corvos. FU.
tambem a Ccfar Ripa.)
Irrizaô. Defprczo , zombaria , ludibrio , efearneo,
mofa. = Affrontofa , injuriofa , ignominiofa , def-
honrofa, contumclioía, vituperóla, indecente, in-
decorofa , indigna , grave , pozada , afpera , afperri-
ma , acerba , amarga , picante, fatyrica , infoiente,
petulante , torpe, pudenda, nefanda , odiofa , vil,
infame , plebea , publica , manifefta , patente, no
toria , clara , efcandalofa.
Italia. Lacio, Aufonia, Hefperia. = Altiva, fo«
berba, poderofa , magnifica , bellicofa, armígera,
guerreira , belligera , fecunda , fértil, rica, opu
lenta , fabia , facunda , illultre , famofa , celebre,
dominadora, conquiftadora, Romana, Romulea,
Saturnia. ( Bufquem-fe outros epithetos em Ro
ma , Romanos , 6cc. ;
JUD 575
rüDEO. Hebreo , Idumeo , Ifraelita , Paleftino. rs
Infiel, pérfido , perjuro, incrédulo, ingrato, trai
dor, rebelde , revolcofo , impio, cegó, infano, va
go, vagabundo, difperfo , errante , mifero, mife-
ravel, mifcrrimo , obllinado, duro , endurecido,
contumaz , fallo , dolofo , fraudulento , facrilcgo ,
torpe, pertinaz. = A progenie Idumea, a Déos
ingrata. A geraçaÔ que foy dos Ceos amada, Do
Eterno Rey facrilega homicida. ( Chagas.)
UGO. Duro , molefto , grave , pezado , acerbo , mi-
ícro , trifte , intoleravel, infopportavel , infoffri-
vel, incomportavel , iniquo, tyranno , cruel , bár
baro , impio, deshumano, torpe , infame , vil , fer-
vil, odioío, afpero, afperrimo , miferavel , mifer-
rimo, doce, fuave , grato, jucundo , brando, ama-
vel , benigno, clemente , picdofo, leve, feliz, ven-
turofo , ditofo, nobre.
uiz. Arbitro , julgador. = Sabio , judiciofo, pru
dente, refto, julto, integerrimo, fevero,auftero,
incorrupto , inteiro, grave, inexoravel , inflexi-
vel, implacavel, firme , confiante, benigno, be
néfico , benevolo , propicio , piedofo , pió, com-
pafíivo , puro , incontaminado , zelofo , inimita-
vel, incomparavel, raro, Angular, rigido , rigo-
rofo , jufticeiro , afpero , afperrimo , acerbo , du
ro, fagaz, cauto, aftuto, perfpicaz, atiento, fol-
licito, vigilante, defvclado, incanqavel , infatiga-
vel , inveitigador , indagador , efpeculador , iniquo,
maligno, injufto, malévolo, conupto, fácil, fo-
bornado , peitado , flexivcl , imprudente , venal,
ignorante, bárbaro , tyranno , deshumano , atroz ,
cruel, impio , contaminado , fufpeito , indigno. =
Severo vingador da jutta Aftrea. Defenfor com-
paflivo da innocencia. Do torpe vicio acérrimo
inimigo. D s deliftos afperrimo flagello. Aotor-'
pe reo objtfto formidavel , A' fevera Juftiqa af-
peóto amavel.
57« JUI
J и izo. Entendimento , comprehenfaó, mente : О*
Jncclligencia, razaô , prudencia. = Solido, ma
duro, vafto, inexhauíto, fublime, elevado, fub-
til , agudo , pcrfpicaz , claro , penetrante , fino ,
delicado , raro, lingular , extraordinario, diftin-
cto, incomparavel , vivo , recto, fecundo , pro
fundo, prudente, inveftigador, efpeculador , in
dagador, defeobridor, inventor , admiravel, roa-
ravilhofo , prodigiofo , portentofo , pafmofo , ef-
pantofo.
Juizo final. Dia do Juizo. = Tremendo, terrí
fico , horrorofo , horrífico , horrido , horrendo ,
horrivel , formidavel , efpantofo , reétiffimo , fe-
veriffimo , ultimo , extremo , irrevogavel, terri*
vel, fupremo, univerfal , geral , pavorofo, fatal,
funefto, lugubre, trifte , fecreto , oceulto, igno
rado , publico , manifefto , patente. = Do miíer-
rimo Mundo ultimo termo. Dia horrorofo , vin«
gativo, acerbo, Ultima pena do mortal foberbo.
Dia de efpanto , dia de vínganqa , Em que de Déos
irado à voz fuprema Se apagará do Mundo a luz
extrema. Que formidavel , hórrida mudanqa ! A
terra abrazará furiofa chamma , E quanto ella fo-
berba eftima,e ama : Defcncaixada a Esfera cryí-
tallina Completará a lugubre ruina. Ao fom de
tuba horrifona chamados Sahiráó dos fepulcros
animados Os timidos mortaes a nova vida , Para
ouvirem fentenqa repetida ; E afilm completa do
Univerfo a idade , Será o tempo novo Eternida-
de. ( Anonymo.)
Julho. Eftivo , ardente , árido , tórrido , accezo ,
abrazado , inflammado4, igneo , férvido , calido,
fecco, fequiofo, placido, tranquillo ,fereno , cal-
mofo. = O ardente mez a Julio confagrado, Em
que de Hercules reina o Leao domado. O mez
quinto no computo Vetufto , Em que vifita Fe-
bo o Lcao adulto. Vid. Mez para a Iconología.
S V M 57/
Jumento. Forte , robufto, valentc, util , pacien
te, foffredor, vil, tardo, inerte, ociofo, ignavo ,
eftolido, eftupido, carregado, Arcadico, Silenio,
torpe. = О eftolido animal , grato a Sileno. Das
orelhas de Midas torpe affronta. Do Ayo de Lio-
néo bruto valido. Bruto eftupido , à carga con-
demnado , Do pobre camponez foccorro inerte.
Preguiqofo, paciente, ignavo armento , Que do
Menalo traz feu nafeimento. Do torpe Egypcio
idolo adorado.
Junho. Doce, ameno, grato, aprazivel, jucundo,
deliciólo , deleitofo, brando , benigno , benéfico ,
faufto , alegre, rifonho, fiorente, norecente , flo
rido , viqofo , odorífero , fragranté, cheirofo , pla
cido , tranquillo , fereno , fértil , fecundo , frutife-
ro , liberal , prodigo , abundante. = Doce mez
que de Juno toma o nome. A Tarquinio fatal , я
Junio grato. ( Segundo muitos efte mez tomón
o nome de Junio Bruto , porque nelle expulfou de
«•Roma a Tarquinio. ) Fid. Mez para a iconología.
Juno. Ethcrea, regia, alta , maxima , foberana , po-
derofa, omnipotente, altiva, imperiofa, fuprema,
mage ftofa, pompofa , Saturnia. = De Jupiter fu-
premo a Irma , e Efpofa , Que o fceptro ethereo.
empunha mageftofa. Dos Deofes immortaes regia
Princeza. Do Vetulio Saturno altiva Filha , Que
mais que Cinthia entre os menores aftros , Entre as
deidades imperiofa brilha. D'altos Imperios tute
lar deidade. Ao laço conjugal Numen benigno, Б
do púdico leito ao fruto digno. ( Reprefenta-fe de
alta, mageftofa , e fevera figura ; veftida de azul
celefte , recamado de eftrcllas , como Deofa que
tinha (fegundo a Fabula) efpecial imperio no ar.
O feu carro era formado de leves nuvens , tirado
por dous grandes pavöes , e precedido pela Nin-
fa Iris , voando adiante com azas arqueadas , e do
nodo que diflemos na palavra Iris.)
tm.L Bbb Jvv.
?»' J и p
üPiTER. Alto , fupremo , óptimo, máximo , tre
mendo , magcítofo , imperiofo , foberano , abfolu-
to, difpotico , omnipotente , fublime , excelfo,
grande , fummo, judo, recto, fevero, vingador,
fulminante , tonante , altifonante, terrífico Satur
nio. = Do excelfo Olympo o Rey, fupremo Jo-
ve , Que a hum leve aceno o Ceo, с a Terra mo
ve. O Filho de Saturno , alto Tonante , Que hor-
rorifa o Univerfo fulminante. Dos Deofes iramor-
taes o Pay tremendo , A quem coube por forte o
eterno Imperio , Que immenfo abränge o lucido
hemisferio. O Numen , cujas armas fulminantes
Dcbellaraó os hórridos Gigantes. De Juno o Ef-
pofo , e Irmaó omnipotente , Alto reparador da
humana gente. ( Os Poetas o figuraraó na jun
gem de hum hörnern na robufta idade viril , fem-
blante mageftofo , mas aprazivel , quafi nú , e ló
coberto de huma faxa azul a macollo. Na maó
direita lhe punhaó huma lanqa , e na efquerdahum
rayo inflammado. O feu carro era de ouro , e ti
rado por duas grandes aguias. Outras vezes o re-
prefentavaó montado fobre efta ave , e ella cm
ambas as garras apertando dous rayos. )
uventude. Adolefcencia , puberdade, mocidade.
= Bella , formofa, galharda , florente , florida,
florecentc, robufta, verde, alegre, férvida, «•
dente , ignea , indócil , indómita , cega , precipita
da, incauta, imprudente, impróvida , varia , inl"
tavel, inconftante, mudavel , inquieta, defenfre*-
da, míana, nefeia , leviana , inconfidcrada , prodi-
ga , viciofa , audaz , arrojada , atrevida , ¡afólente,
lafeiva, impaciente. = Da juvenil idade os doces
annos. Primavera da vida florecente. Da ílegrí
mocidade a flor mimofa. Dos verdes annos a cita-
qaó formofa. Da incauta juventudc os áureos tem
pos. Da cega puberdade o ardor infano. V» ft;
gitiva vida a melhor parte , Forccemc eíUq»°
I X I 379
do engenho , e arte. Da breve mocidade o veloz
curio. Da alegre idade a rápida corrente. Os in-
domitos annos, que dos velhos Defprezaó fempre
os (olidos coníelhos. Bella idade , em que as faces
nacaradas Se vem de louros pellos implumados, O
fangue ferve , o coraqaó fe esforqa , E anima os
membres arobufta forqa. (Para outras frazes Fid.
Adolescencia. ( Nos Amigos fe acha figura
da na imagem de hum galhardo , e robufto man
cebo , coroado de diverfas flores , e ricamente
vertido de purpura. Com huma maó entorna hu
ma cornucopia de riquezas , e com a oucra fegura
hum cavallo pompofamente ajaezado. Junto de fi
tem varios inftrumentos de mufica , e diverfos apa-
* '-relhos de caqa. Vid. Horacio na Poética.
Ixion. Torpe , lafeivo , obfeeno , audaz , oufado,
temerario , atrevido , precipitado , defpenhado ,
Tartáreo, Ettygio, Cocytio, Infernal, Avernal,
mifero, miferrimo, miferavel , laftimofo, inquie
to. = O torpe Pay dos hórridos Centauros , Que
atado à cruel roda em giro eterno , O feu delicto
audaz paga no Averno. Aquelle que huma nuvera
fementida Abraqara por Juno appetecida , Donde
os Centauros torpe fer tiveraó. De Jupiter o fi-
lho, a quem foy dado Das deidades comer a Am-
brofia tentou
oufado Sollicitar de Juno a formofura -, Mas pelo
Pay no Averno defpenhado Soffrc de eterno giro
a pena dura. O Thefialico Rey , que no Cocyto
Paga cm roda fatal torpe delito. = Ves o tor-
1>e Ixiôn, que à roda atado, Debaixo ao alto del-
a vay fobindo , Para ao centro defeer arrebata
do : Correndo vay traz fi , de fi fugindo , Por di-
zcr , que na nuvem que abraqara , A Conforte de
Jupiter gozara? ( Ulyjf.^.)

Bbii JLaa
LA A

LÂa. Véllo. = Candida , nivea , branda , mol


le , tenue , maculada , tinta , tecida , urdida,
fabricada , tofquiada , denfa , efpefla , rude,
Atcalica, Ibérica, ford ida , efqualida , immunda,
util, proveitofa. = Da nivea ovelha a branda vef-
tidura. Do colono Unifico a riqueza , Que pro
diga lhe offrece a Natureza. Da maculada ove
lha o brando véllo , Em que Pallas empenha ar
te , e defvello. Dos camponezes producçaô ami
ga, Da induítria feminil doce fadiga.
Lab e'o. Macula , nodoa , mancha , nota , dezar,
desluílre, deshonra ,difcredito, defdouro , affron-
ta, vileza, infamia, vituperio, opprobrio. = In-
juriofo, ignominiofo , torpe , publico , notorio,
manifefto, herdado, adquirido, horrendo , horro»
rofo , vil , infame , affrontofo , vergonhofo , def-
honrofo , amigo , perpetuo , eterno , indelevel,
fordido , indigno , calumniofo, vituperólo, mere
cido , odiofo, nefando, execrando , abominavel,
deteftavel. Fid. os Synonimos fupra nos feus lu
gares alfabéticos.
Labirinto. Intrincado, inextricavel , confufo,
enredado , fallaz , engañador , enganofo , dirficil,
dirficultofo , tortuofo, cegó, efeuro , tenebrofo,
dolofo , infidiofo , fubterraneo , embaracado , en-
genhofo , artificióte , Dedaleo , Cretenfe. = De
Dédalo a fallaz arquitectura. Do Minotauro a ca
fa fraudulenta , Dos vacillantes pés perenne en-
leyó;
Laço. Nó, prizaÖ, vinculo : Ou Sillada, traiqaó,
dolo, fraude, engaño. = Apenado ,eftreito, ce
gó»
LAD 381
go , firme, tenaz, indifloluvel , inextricavel, fe-
creto, occulto, pérfido, traidor, infídiofo, dolo-
ib , fallaz , fraudulento , fementido , fagaz , aftuto ,
damnoío, inimigo, infenfo, perniciofo , diffimu-
lado.
Ladraó. Roubador, falteador. = Nocturno, va-
f»o, errante, follicito, diligente , cauto, aftuto,
agaz , agudo , engenhofo , fubtil , pérfido , trai
dor, dolofo, occulto, embofcado,efcondido, in-
fidiofo, deftro, ávido, avaro, ambiciofo, impio,
deshumano , cruel, bárbaro, duro , atroz , homi
cida , matador , infefto , feroz , ameaqador , fangui-
nofo , fangninolento , cruento , inexoravel , impla-
cavel, inflcxivel, infenfivel , tímido , defvelado,
vigilante, attento, inveftigador, indagador, pef-
quizador ,aftuciofo, infigne,famofo , celebre, pu
blico, fimulado , fingido , disfarçado , fallaz , en*
ganador, fraudulento, fementido , induftriofo , ar
tificiólo , torpe , vil , infame , iniquo , malvado , ma
ligno , odiólo , nefando , abominavcl , execrando ,
deteftavel. = Da concordia civil pefte horroro-
fa. Dos bens alheyos ávidas harpías. Da repúbli
ca as aves rapiñantes. De Mercurio ñas artes inf-
truidos. Dos defertos dolofos povoadores. Gen
te infame, da noite protegida , Que de roubos fuf-
tenta a torpe vida. Do íilencio nocturno amiga
turba, Que o focego do publico perturba.
Lago. Lagoa. = Eltagnado , morto, inerte , ocio-
fo, ignavo , profundo , vafto , efpaqofo , entorpe
cido , fereno , placido , tranquillo , quieto , mudo ,
filenciofo , tácito , callado , limofo , fordido , lodo-
fo , immundo. = Prcza corrente , paludofas aguas,
Seropre inertes em placido íilencio.
Lagrimas. Choro , pranto. = Triftes , funeftas ,
lugubres , amantes , amorofas , affeétuofas , faudo-
fas , ternas , enternecidas , affliótas , dolorofas , afli-
duas,inexhauttas, perennes , continuas, inexrin-
$82 LAG
¿tas , acerbas , amargas , amaras , copiofâs , abun
dantes , laftimofas, picdofas , humildes , implora-
. doras , fupplicantcs , derramadas. = Dos triftes
olhos líquidos chuveiros , Da dor intenfa ternos
pregoeiros. De amargo pranto lugubres corren-
tes. Do fentimento interpretes funeftas. Do trif-
. te coraqaó candido fangue , Mudas vozes de hu
ma alma afilíela, e exangüe. Dos olhos a eloquen-
- cia perfuafiva , Do peito feminil forqa exceífíva.
Ao impulfo cruel da dor profunda O regaqo de
lagrimas inunda. Trilles olhos em lagrimas na
dantes , Quanto mais reprimir a pena intentao ,
Em vivas fontes tanto mais rebentaô. = O def-
atado pranto já corria , Como ador extremada o
produzia, E as lagrimas, que à luz do Sol brilha-
va6 , Perolas, e cryftaes aflemelhavaó : Ñas faces
elles candidos humores Huns realces lhe da6 taó
peregrinos , Que ellas parecem nacaradas flores
Regadas com orvalhos matutinos.
Lamentarse. Prantearfe , queixarfe , laftimarfe,
fufpirar , chorar , gemer. = Defafogar a dor em
largo pranto. As magoas exprimir com mil la
mentos. Trifte exhalar afperrimos fufpiros. In-
ternecer os ares com gemidos. Pelos olhos lanqar
com dor fentida Em lagrimas a. alma derretida.
Em fuccefllvo pranto desfazerfe. As faces mace
rar com dor violenta. Com perenne clamor aos
Ceos queixarfe. O efpirito exhalar com ays fen-
tidos. Sem termo renovar duros gemidos. A mor
te provocar com duras queixas. A corrente rom'
per de amargo pranto , Que às infeníiveis penhas
caufa efpanto. Bater o peito, с rofto com porfía,
Que de Hircania a fereza amanfaria. Fid. Lagri
mas , Dor , e Gemido.
Lamentos. Pranto, fufpiros, gemidos , dor, ancia,
choro, lagrimas, laftimas, ays, brados , clamores,
gritos, alaridos. = Incesantes, perennes, conti-
- ' nuo»,
LAM 3&j
nuos , perpetuos , fucceffivos , interminavcis , infi
nitos, porfiados , defentoados, hórridos, horrifo-
nos, horrorofos, horrendos, horríficos, horriveis,
efparttofos, medonhos, terríficos , laftimofos, do-
Jorofos , internecidos , repetidos , duplicados , con
tinuados , renovados , fréquentes , amargos , ama
ros , acerbos , afpcros , afpcrrimos , duros , atrozes,
queixofos , faudofos , affeftuoíbs , amorofos , aman
tes , inconfolaveis , altos , eftrondofos , defefpcra-
dos , furiofos , furibundos , infanos , violentos, ve
hementes, inauditos, infoíitos , eftranhos, fataes ,
funeftos , fúnebres, lugubres , raortaes, mortife-
ros. VU. em outros lugares.
Lamia. Furiofa, furibunda, en furecida , infana, vio
lenta , rábida , fanhuda , voraz , devorante , deco
radora, inexoravel, implacavel, cruel, atroz, fe
roz, dura, impia, cruel, barbara, tyranna, inhu
mana, canina. = A filha de Neptuno furibunda,
Que de Jupiter foy Ninfa fecunda, E porque Ju-
ло os filhoslhe matara, Ella louca de amor quan-
to encontrava Com furor implacavel devorava.
Lança. Mavorcia , guerreira , bellica , bcllicofa,
belligera , férrea , aguda , penetrante, ameaqado-
ra , homicida , dura , atroz , feroz , cruel , fangui-
noía, fanguinolenta , enfanguentada, cruenta, fa
tal , funeita , infenfa , infeíta , inimiga , adverfa ,
contraria, impia , forte , pezada , arrojada , arre
medada , vibrada , defpedida , brandida , invicta ,
infuperavel, invencivel, viótoriofa, triunfante.
Laodamia. Amante, amorofa, extremofa, faudo-
fa,.cafta, púdica, inconfolavel , lacrimóla, trifte,
infeliz, laftimofa, mifera, miferrima, defgraçada,
celebre , famofa , illuftre , memoravel , rara , lingu
lar. = A Princeza infeliz , filha de Acallo , A
quem privando a inexoravel morte Da doce com-
panhia do Conforte, Ella infpirada de amor fino,
e caíto Alcanqou ver do Efpofo a fombra amada ,
E
j84 LAP
E lancando-lhe os braqos , aflaltada De hum de
liquio mortal perdeo a vida, Da faudadc viûima
rendida.
Lapida. Campa , eu Infcripcaö , letreiro. = Per
petua , perenne , eterna , perduravel , antiga , ve-
- tufta,hillorica,inftruâiva, pregoeira, fepulcral,
funérea , lugubre , luâuofa , faudofa , efeulpida ,
gravada , eferica , rccomcndavel , veneravel , reí-
• peitada , obfequiofa. = Contra o tempo vom
memoria eterna. Padraô perenne da vetulia idade.
Da Amiguidade celebres reliquias. De preclaras
acqóes marmórea h i doria. Dos feculos perpetuo
monumento. De illuftres cintas fepulcral memo
ria, Que efeulpio das Idades a vangloria.
Lascivo. Luxuriofo , libidinofo', fenfual , torpe,
obfeeno , deshonefto , impúdico : Ou Amorofo,
brincador , buliçofo , amigo de delicias ; e nefte
fentido o ufaraó os noffbs melbores Poetas , duen
do ¡JÍcive vento , lafcwo gado , ¡afeivo Cupido , &c
= Lafcivamente brando defafia O doce vento i
nacarada roía , &cc. ( Bacellar. ) Zefiro alegre, e
brando com lafcivas Pennas menea as flores , que
bulindo Ambar cxhalaó , ¿ce. ( Ulyjfea. ) Nclte fa-
mofo fítio fe recrea O lafeivo Cupido entre as bo-
ninas , 8cc. ( Cam óes. )
Lastima. Compaixaó , piedade , com nr. le ra ça: ,
dor , pena , fentimento. = Grande , fumma , gra-
. ve , extrema , particular, efpecial , cordeal , inter
na, viva, extremofa, compafllva , piedofa , vehe
mente, candida, fincera, fiel, verdadeira , lingu
lar, excefiíva, incxplicavel. Vid. Dor,&c.
Latido. Ladro, ladrado. = Rouco, afpero, hor
rido , horrendo , horrivel , horrífico , horrorolo,
horrifono , efpantofo , medonho, terrífico , formi-
davel , agudo , alto , clamorofo , eftrondofo , vi
gilante, defvelado, attento, follicito, diligente,
fiel , obfcr?ador. FU. Ca6-
La-
L A T 5 *j
Latrina. Cloaca. = Sórdida , immunda , efqua-
lida, fctida , peftifcra , peftilente , torpe , pútri
da, tetra, intoleravel, infopportavel, infoffrivel,
mortífera. • i , с, ».
Latrocinio. Furto , roübo , rapiña. — Nottur
no , fecreto , occulto , fagaz , aftuto , pavido , tí
mido, deftro , induftriofo, artificiofo , infidiofo ,
ávido, avaro, ambiciólo , vil, infame, nefando, fa-
crilego, deteftavel, execrando, abominavel, im
pío. ( Para outros epithetos Vid. Ladraó. ) ^
Lavrador. Agricultor, agrícola, colono, campo-
nez. = Rull ico , agrefte, robufto, incanqavel , infa-
tigavel, inceflante , vigilante , follicito , diligente ,
cauto , prudente , ávido , avaro, ambiciofo , forte,
membrudo , endurecido , laboriofo , cuidadofo, mi-
fero, miferavel, miferrimo , pobre, infeliz , def-
graqado , inculto , afpero , horrido , hirfuto , du
ro , paciente, foffredor. Vtd. alguns dos Synonim.
Lavrar. = A terra revolver со' férreo arado. Sur
car со' ferro curvo o fecco campo. As campiñas
rafgar com fortes touros , Para darem de Ceres os
theíouros. ( Para outras frazes Vid. Arar. )
Lauta ( Meía ) Profufa , efplendida , fumptuofa ,
exuberante, prodiga, regia, magnifica, opípara,
opulenta , foberba , exquifita , delicada , eftrondo-
fa,pompofa,mageftofa. = De mil manjares pro
diga affluencia. De iguarias efplendida opulencia.
Vejo de viandas mil meías ufanas, Que excédera
as opíparas Romanas. Vid. Banquete.
Lealdade. Fidelidade. = Pura , finecra , candi
da , folida , confiante , perpetua , perenne , eterna,
nobre , generofa , ingenua , firme , eftavel , iramu-
davel , incontraftavel , incorrupta , inviolada , reli-
giofa, verdadeira , jurada , promettida. Vid. Fi
delidade.
Leandro. Amante , extremofo, amorofo, audaz,
oufado , temerario , atrevido , infeliz , mifero , mi-
tm.I. Ccc fer
38б Ъ Е А
fcrrimo , defgraqado , naufrago , naufragante , fub-
mergido. = Da gentil Hero o nadador amante,
A quem ínfano amor fez naufragante. De Abydos
o mancebo namorado , Defprezador das furias de
Neptuno , Para poder gozar tempo opportuno
De ver a Hero , Ídolo adorado ; Porém pagou de
amor ta6 fino ponto Submergido no rápido Hel-
lefponto. . ■ ...
Leaó. Magnánimo , nobre , generofo, mageftofo,
intrépido, impávido, animólo, forte , deftemido,
valente, forqofo , alentado, indómito, indomave],
bravo , fanhudo , furiofo , iracundo , furibundo,
enfurecido , embravecido , feroz , cruel , atroz , du
ro , violento , fanguinofo , fanguinolento , cruento,
rapiñante , voraz , devorador , foberbo , altivo ,
arrogante, audaz , atrevido , efpantofo, formida-
vel , terrífico , hirfuto , horrido , horrorofo , horri-
vel, horrendo , horrífico , horrifono , ávido , me-
donho , coroado , Lybico , Africano , Hircano ,
Getulo , Marmarico. = Das feras o magnánimo
monarca , Formidavel horror das efpefluras. D;
vaíla mole a coroada fera , Feroz Rey dosdefertos
Africanos. Do belligero Déos a grata fera , Que
fobre os brutos foberana impera i Terror dos bof-
ques, que o furor nao doma , De fanguinofa gar
ra , hirfuta coma , Dentes vorazes , olhos iracun
dos, Torva fronte, bramidos furibundos. (Tira
do de Ellacio na Achilleida. ) = Como leaó pe
queño , a quem fuftenta Com paitos fanguinofos
a máy fqra , Quando crefeer a juba experimenta,
E as garras aportar , logo fe altera : Já da provi
da máy forte fe ifcnta , Nem como imbellc pela
caqielpera, Os campos longe bufea, a cova dei-
xa, Ejá delle os paftores formaó queixa. {Affonfs
African, io. ) = Nao vés como o leaó aos pe-
queninos Filhos , a quem a juba inda naó pende,
Leva comfigo , eílragos faa continos, E no intre-
< ... Л . , pido
LEB 587
pido pay o filho aprende ? Tanto aproveita aflim,
que os diamantinos Demes apenas crefeem , já fe
accende, E fem liçoes , quando as montanlias gi
ra, As feras todas aos covís retira.
Xebre. Tímida, pavida, pavorofa , veloz, ligeira,
rápida, acelerada, vaga, errante, fugaz, fugitiva,
leve , aíTultada , medróla , acoflada , agreíte , Gl-
veítre, prefentida,agil, covarde, perlcguida, in-
fidiada, fecunda, fagaz, aftuta.
Leí. Decreto , mandamento , mando , imperio , pre-
ccito,regra. = Santa, juíta, rc&a, pura, fabia,
prudente , fagrada , cauta , provida , fcvera , impe-
riofa , inviolavel , inalceravel , firme , eftavel , conf-
tante, immudavel , perpetua , inconcufla , peren
ne, indelevel , eterna , immortal, eftabelecida , di
rectiva, preceptiva , promulgada , benigna , bené
fica, pia, clemente, benévola, paternal, abfolu-
ta , regia , augufta , foberana , difpotica , arbitra ,
fuprema , venerada , adorada , reípeitada , obfer-
vada, cumprida , praticada , geral, univerfal , rí
gida , rigorofa , au itera , acerba , afpera , afperrima,
dura , impia , cruel , barbara , tyranna , atroz , gra
ve, pezada , intoleravel , infopportavel , infoffri-
vel , iniqua , maligna, deshumana, tyrannica, in
juria, imprudente , violenta. = Do Principe os
Oráculos fupremos. Dos Imperios efpirito ani
mante. Dos Eítados harmónico governo. De Af-
trea inalteraveis Eitatutos. Do povo iniquo into
leravel freyo. Vid. Justiça..
Leite. Puro, pingue , candido, niveo , nefrareo,
doce, grato, fuave , agradavel , jucundo , dclicio-
ío, faborofo, tepido, eípumofo, mugido, novo,
recente, freíco, fluido, condenfado , coalhado ,
caprino , ferino , materno , feminil. = Dos paf-
tores a candida bebida , Que lhes oíFrece o gado
fem medidà. Da generofa ovelha a laciea copia.
Licor mugido do fecundo gado. Da tenra infan-
Ccc ii cia
j'8 8 LEI
cía o candido alimento. O puro пейаг dos ma
ternos peitos. O nutritivo humor da tenra idade.
Leito. Thalamo, thoro. = Brando, molle, doce,
fuave, grato , jucundo, deliciólo , deleitofo, no
cturno , foporifero , placido , tranquillo , quieto,
íbcegado , рию , callo , púdico, honefto , conju
gal , marital , inerte , ociofo , ignavo. = Do do
ce fomno placido fomento. As molles pennas do
tranquillo leito , Jucundo alivio do caneado peito.
Lembrança. Memoria , recordaqaö , reminifeen-
cia. = Viva, im prefla, tenaz , indelevel, firme,
perenne, continua, fuccefliva, perpetua, eterna,
afFecíuofa, amorofa , faudofa, trille, fatal, funef-
ta , fúnebre , lugubre , dolorofa , acerba , afpera,
atormentadora , cruel , dura , atroz , tyranna , ty-
rannica , molerla , horrorofa , hórrida , doce , fua
ve , grata , alegre , faufta , jucunda , deleitofa, gof-
tofa , aprazivel, terna , amavcl , agradecida , fiel)
amiga, íincera , candida, ingenua.
Lembrarse. = Em quanto eu vivo for , teu be-
, neficio Da memoria ferá doce exercicio. Era
quanto me animar vital alentó , Hey de ter de
teus males fentimento. Altamente no peito tenho
impreflo Do teu favor o defmedido exceflo. Del
ta mercê , que hoje minha alma alcança , Jndele-
vcl ferá grata lembranca. Deila graqa , que aman
te me cativa, ferá eterna em mim aimagem viva.
O favor que de ti hoje exprimento , Rifcar nao
pode o torpe efqueeimento. Neda alma imprimo
a graça recebida , Mais que fe fora em marmore
efculpida. Cafo паб pode haver, tempo, oumu-
danqa , Que dos favores teus rifque a lembrança.
Lenho. Náo, baixel,embarcaqaó. = Fluctuante,
perigofo , arrifeado , procellofo , naufrago , naufra
gante , oufado , atrevido , veloz , ligeiro , rápido,
velivolo, intrépido, deílemido. Fid. Nao. .
Leopardo. Maculado , maculofo, manchado, p"1*
LET 3g9
tado, falpicado, caudato , magro , ardente, fogo-
fo, voraz , ligeiro , leve, veloz, rápido, acelera
do , arrebatado. ( Sobre eftesepithetos Vid. Blu-
teau na voz Leopardo. ) Outros epithetos buf-
quem-fe em Leaó , e Tigre. = Dos homens
inimiga , hórrida fera , Voraz filha do Leaö , e da
Panthera.
Letargo. Profundo , letal , letífero , mortal , mor
tífero , fatal , funefto , fomnolento , foporifero ,
frío , eftupido , indolente , infenfivcl , fopito , exan
güe, lánguido.
Levantamento. Motim, tumulto, fedicaó, re-
beliaö. = Popular , plebeo , confufo , furiofo ,
furibundo, accezo, infano , impetuofo , cegó, vio
lento , arrebatado , inquieto, clamorofo , eftron-
dofo , fubito, repentino , fubitaneo , inopinado ,
improvifo , infperado , impenfado , imprevifto ,
pérfido, traidor, fediciofo, rebelde, turbulento,
revoltofo , fanguinofo , fanguinolento , cruento ,
cruel, bárbaro, impio , deshumano, armado, fe
roz, enfurecido, obftinado, infolcntc , arrogante,
vil, infame, torpe, abominavel, odiofo , execran
do , deteftavel , nefando , formidavel , terri vel , ter-
- rifico, horrífico , horrorofo , horrido, horrendo,
horrivel, aíTolador, devaftador, indómito, defen-
freado, infu pera vel. Vid. Tumulto.
Leve. Tenue: Ou Agil , ligeiro , veloz, rápido : Ou
Inftavel , mudavel , vario , inconítante , inconfide-
rado, incauto , imprudente , nefeio , fatuo ( fc-
gundo as varias accepçoes.)
Líbano. Excelfo, elevado, eminente, fublime, al
to , aereo , odorífero , fragranté , aromático , fe
cundo , fértil , frutifero , copiofo , abundante , fref-
co, frondofo, vicofo, ameno, deliciofo , deleitó
lo , vallo , immenlo , nevado , gelado , celebre , fa-
mofo. — Do famoibjordaö excelfa origera. Em
mil fontes , e frutos generofo. De incorruptiveis
$ ce
3 9° LIB
cedros coroado. Perpetua habitaçaô da Primave»
ra. Em troncos odoríferos fecundo.
Liberal. Munífico, generólo, largo , magnifico,
grandiofo , prodigo, benéfico.
Liberalidade. Magnificencia , munificencia,
generoíídade, grandeza , profufaó , prodigalidade,
largueza. = Nobre, illuílre , prudente ,amavel,
adorada, applaud ida, rara 5 lingular , di (linda , el-
pecial , particular , íllimitada , fumptuofa , рэш-
pofa , regia, magnifica, fabia, prodiga, generoía,
grandiofa,copiofa , abundante , exuberante ,extre-
mofa, profufa, incomparavel, inimitavel, inexhauf-
ta, immenfd,defmedida,excefliva. = De nobre pei*
to illuílre defafogo. Poderofa magia das vontades.
Das virtudes moraes allro brilhante. Balfamo que
preferva a illuílre fama. Imán das almas, idolodo
povo. ( Os Amigos a reprefentavaö na figura de
huma matrona de femblante alegre, e rifonho,
preciofamente vellida , com hum compaíTo em
huma таб, e huma cornucopia na outra, da quai
cahiaó diverfas preciofidades. )
Liberdade. Grata, doce, fuave, amada , amavel,
jucunda,preciofa,cara, inextimavel, feliz, dito-
fa,venturofa, alegre, áurea, fau fia, defejada, ap-
petecida, fufpirada, nobre , geni. rofa. == Da ty
rannia acérrima inimiga. Das nobres almas "I0'0
adorado. = Abre o carcerc atroz , horrendo, e
efeuro Com gencrofa maó regia piedade, E°
prezo que chorava o grilhaö duro , Já folro canta
a doce liberdade , Dizendo entre a alegría que o
defperta , Viva a piedofa maó que me liberta.
Poetas a pintaó na imagem de huma varonil ma
trona, vertida de branco com hum fceptro na таб
direita , e hum pileo na efquerda , que ainda nas
Repúblicas he prefentememe fymbolo da 1*»'
dade. Debaixo dos pés lhe punhaö hum jugo que
brado. )
Hi
LIB 59!
Libia. Arenofa , déferra, inculta, afpera, afperri-
ma, hórrida , inhabitada, dcfpovoada, árida, fee.
. ca, corrida, ardente, torrada , adufta , inflamma-
da, ignea, infecunda , efteril , infrutifera , monf-
truofa , acerba , maligna , intraebvel , barbara,
cruel , dura, indómita , vafta , immenfa. = Da
Africa ardente os afperos defertos , De feras mil
horrífica morada , Só de eilereis areas femeada.
Da Africa adufta os defearnados montes , Onde
nem erva nafce, ou brotao fontes. Afperrimare-
giaó de férreo clima, Fecunda máy , que monf-
tros mil anima.
Libre'o ( Cao ) Leve, agil , veloz ,ligeiro , rápido,
arrebatado, precipitado, acelerado, caqador,pef-
quizador, indagador, inveíligador , efpeculador ,
attento , follicito , vigilante , diligente , fagaz, aftu-
to, prefentido, fanhudo, furiofo, furibundo, en
furecido, impetuofo, efpumante , tenaz, rábido,
impávido , intrépido. — Soccorrido o libréo do
. fino olfato , Aflalta o javalí no denfo mato , E
vendo que lhc foge entre o filvado , De falto fo-
bre o dorfo atroz fe lanqa , E o curfo lhe íufpen-
de ambatado , Para que o caqador empregue a
lanqa. Vid. Caó. .
Liceo. Eftagirico , Attico , Pandionio , Febeo ,
Apollineo , antigo , fabio, agudo , fubtil i enge-
nhofo , douto , perito , judiciofo , facundo , elo
quente, erudito, fecundo, fublime , illuftrc , exi
mio, infigne , famofo , aflamado , celebre , memo-
raveí, celebérrimo, (aero, venerado , refpeitado.
t x,Do Eftagirita a Efcola venerada , Que foy pri-
meiro a Apollo confagrada: Fecundo manancial
. de altos engi-nhos , Da fabia Deofa illuftres def-
empenhos. A's íciencias immortaes Paleftra fauf-
ta, Do profundo faber fonte inexhaufta.
Liga. Confcderaqaó , paéto , allianca , uniaó. =
FieJ, amiga , fincera, candida , indiffoluvel j fir
me,
3 92 LIM
me, fixa, cftavel, conftantc, immudavel,inaUe-
ravcl , eitreita , jurada , promectida , pafteaàa ,
perpetua , eterna , inviolada, incorrupta, mutua,
reciproca, concorde, pacifica, faulta. ( Os Ami
gos a figurarao ñas imagens de duas mulberes de
íemblante fereno , с aprazivel , vellidas de armas
brancas , com lanqa na таб direita , e abracando-
fe mutuamente сот o braço cfqucrdo : com os
pés pizavaó a huma rapofa, fymbolo bem fabido
da fraude, e dolo.)
Limite. Raya , termo , fim, confim , meta. = Ul
timo , extremo , affinado , aflinalado , deferipto ,
julio , devido , certo , eftabelecido , refpeitado ,
indubitavel , marcado , regio , foberano , monar«
quico , antigo , indifputavcl , fagrado , inalteravelj
vallo , extenfo, immenfo, dilatado , remoto.
Limo. Marinho , húmido, aquofo , tenue , brando,
fluétivago, undívago, verde, pútrido, efqualido,
immundo , fordido , vil , vago , errante , engrenha-
do , denfo , efpeffo, enredado , lodofo , paludofo,
mufgofo. = Os undívagos limos prenhes d'agua,
De ociofa córreme immundas fezes.
Lince. Lobo cerval. = Maculofo , manchado ,
pintado, tímido , pavido, veloz, ligeiro, rápido,
leve, agudo , perfpicaz, fugaz , fugitivo, covar-
de, ignavo , Scythico. = De penetrante villa a
veloz fera , Ao Tyrfigero Numen confagrada.
De maculofa pelle , olhos ardentes , Que os ob«
je£tos diftantes vé prefentes.
Lingua. Loquaz, gárrula , balbuciente, tartamu
da , muda , filenciofa , tacita , cauta , prudente,
folta, defenfreada , indómita, infolente, petulan
te, mordaz, faty rica, pungente, maligna , impia,
maledica , maldizente , maléfica, iniqua, blasfe
ma , facrilega , peílifera, peílilente, calumniado
ra , irada , murmuradora , perverfa , efcandalofa ,
malvada, arriada, torpe , vil , infame , ferina, cor
tadora}
LIN 39?
tadora , nobre , generofa , pura , cafta , candida ,
fin cera , innocente , modefta , honefta , púdica ,
benéfica, re£ba , juita, integerrima, fallaz, pérfi
da, traidora , cavilóla , fraudulenta , dolóla , fe
mentida , mentirofa , fimulada , enganofa , enga
ñadora, cruel , atroz, barbara, tyranna, tyranni-
ca , deshumana , dura , afpera , acerba , prompta ,
expedita, douta, fabia , verbofa , facunda , elegan
te , eloquente , áurea, melHHua , perfuafiva, po-
derofa, invencivel , infuperavel , invicta, vence
dora, triunfante, attractiva , mágica, encantado
ra. = Do coraqaó interprete facunda. Oráculo
fubtil dos penfamentos. Da razaö lerne , da pru
dencia freyo, Das paixÖes porta, da memoria cha
ve , Da fabia Deofa alto poder fuave.
Lingua. Idioma , linguagem. = Culta , po-
lida , pura , correcta , copiofa , abundante , enfáti
ca, enérgica, ha r moni oía , fonora , grata , doce,
fuave, jucunda, fecunda , fértil , rica , opulenta ,
elegante, eloquente, facunda, inculta, barbara ,
mítica , grofleira , pobre , afpera , ingrata , injucun-
da , eftcnl , hórrida , vil , ignobil , torpe. Grega ,
Attica , Dórica , Jonia , Eolica. Latina, Lacia,
Lacial, Aufonia. Italiana, Itálica, Tofcana, Roma
nía. Portugueza, Lufa , Lufitana , Lufitanica. Caf-
telbana, Hefpanhola, íbera, Hefperia. Franceza,
Gallica. Jngleza, Británica. Alema , Theutonica.
Hebraica , Santa. Cbaldaica , Babylonica. Samarita-
na , Fenicia. Syriaca , Aramêa. Arabica , Arabe,
Sabéa.
Lira. Cithara , plectro. — Doce , fuave , grata , de-
Jeitofa , jucunda , harmonica , harmoniofa , acor
de, affinada, temperada, pulfada, fonora , fonoro-
fa , canora , branda , attractiva , encantadora , ebúr
nea, áurea, di vina, Febea , Apollinea, Pieria, Ao-
nia, Caftallia, Aganippea , Orfea , Arionia, Am-
pbionia, Pindarica, Saffica, Anacreóntica, Venu-
Tm.L Ddd fina.
394 LIR
fina. = Dos facros Vates as fonoràs cordas. Da
lyra altifonante as áureas vozes. Do dulcifono ple-
étro o grato encanto. Da cithara loquaz o doce
accento. Pid. Cithara.
Lirio. Aqucena. = nevado , niveo , branco , puro,
candido , lañen , argénteo , florente, florecetuc,
viqofo , orvalhado , bello , formofo , tenro , mimo-
fo , delicado , odorifero , fragranté , odorofo , chei-
rofo , recendente , exhalante , grato , jucundo ,
ameno , deliciofo , deleitólo , fuave , innocente,
¡inmaculado , intacío , illefo , áureo , dourado , ce
rúleo. ( Segundo as fuas diverfas cores. ) = Da pu
reza o odorifero retrato , Doce lifonja do ambi
ciólo olfato. Viva imagem da candida innocencia,
De fragrancia fubtil grata affluencia. Do floren
te jardim nevé fragranté , Doce neétar da abelha
vigilante. O lirio que na cor excede o leite, De
caltas Ninfas recendente enfeite. Rey do pow
odorifero dos prados , Doce mimo da alegre Pri
mavera , &c.
Lisboa. Lyfia , Elyfia , Ulyflea. = Rica, opulen
ta , magnifica , pompofa , fumptuoía , celebre )
celebérrima , famofa, áurea , regia , infigne, ¡1"
luftre, inclyta, vafta ,populofa, fobeiba, altiva»
montuofa, fértil , abundante, fecunda, falutifera,
poderofa, efplcndida , antiga , vetulia , gloriofa ,
maritima. = A Cidade magnifica , que banha
Do claro Tejo a aurífera corrente , De riqurzas
Emporio permanente , Mina inexhaulla da cobi*
ça eítranha. Cidade que de Elyfa o nome toma,
Nos fete montes emula de Roma ( Ou : Antes que
déíTe o feu R.omulo a Roma. ) Da Lufítana gente
alta cabeqa , Que feu Imperio extrnde em todo
o Mundo , Obra doGrego Capitaó facundo. Mo
numento immortal dofabio Ulyfles , Que coi ri
quezas mil Povos faz felices. Fecundilfíma may
de prole clara , Que dcfpreza do Tempo a fo"1
Ъ IS 3 9j
. - avara. = Da Lufitania o Emporio alto, efamo-
fo , A quem os pés abraqa refpeitofo O Tejo , e
lhc offerece cryítacs puros Para liquido- elpclho
de leus muros. = Em grandezas Cidade peregri
na , Cabeqa alta do Mundo , ou breve Mundo,
Que occupa com eterna Monarquía Os horiion-
tes últimos do dia. ( Ulyjf. i. ) = lmperiofa Cida
de, onde a correntc Do Tejo fe dilata mais ame
na, A quem o Gange , e o Indo reverente Vem
pedir novas leys , e paz ferena , Fazendo obede-
cerfe a grao Lisboa Do tardio Boote à tocha Eoa.
(Ulyff. i.) =■ Da illultre Lufitania alta cabeça ,
Onde feu nome perde o doce Tejo , Que para
que com o Lcthes fe pareqa Nos ares , na írefeu-
та , e no fobejo Mimo da terra , Quantos o bebe-
raó , De tudo o mais do mundo fe efquecera6.
(Utjif.f.) = A Cidade que o Tejo е!Ц banhan-
do Com pura linfa de ouro mifturada , Sete fo-
berbos montes oceupando, Nao fó Cidade, hum
Mundo he reputada : Différentes Provincias do
minando, Deilas alta cabeqa he venerada , E co
mo o Imperio iguala com a terra, Ao Ceo levan
ta os ánimos que encerra. Do Nafcente ao Oc-
cafo fe dilata, Onde do rio a undofa bizarría Nos
braços do Océano fe defata , E accrefcentallo
quer com vá porfía: Ambos lhe formaó de qafi-
ra, e prata Liquido muro ; à parte do Meyo dia
Súmente aquelle tern, que a tal grandeza Convi-
nha , obra da fabia Natureza. ( Ulyfípo. ) = En
tre os campos do Ocrano profundo Levanta-fe a
Cidade mageftofa , Obra immortal do Capitaó
facundo, Que do prodigo Ceo dadivas goza : De
hum Imperio he cabeca taô famofa , Que nos faftos
da Fama os Lufiranos Emparelhaó com Grecos,
с Romanos. . = E tu nobre Lisboa , que no Mun
do Fácilmente das outras es Princeza , Que edi
ficada folie do facundo , Por cujo engaño fry
Dddii Dar
59б LIS
Dardania acceza i Tu a quem obedece o mat pro
fundo, &c. {Lufiad. 3.)
Lisonja. Adulaqaó. = Pérfida , dolofa , infidiofa ,,
traidora , fraudulenta , fementida , enganofa , fal-
laz , engmadora , mentirofa , fimulada , fingida ,
clara , manifefta, publica , occulta , disfarqada, fe-
creta , mafcarada , vil , torpe , infame , odióla , dam-
nofa, perniciofa , deteltavcl, execranda, abomi-
navel", nefanda, loquaz, verbofa, gárrula, mel-
liflua , doce , branda , grata , fuave , jucunda , at-
traétiva , dcleitofa , mágica, encantadora, venéfi
ca , maligna, peftilente, peltifera , contagiofa, £»•
tal, inimiga , infdta , infenfa , délira , induftriofa,
fagaz , a ilut a , perfpicaz , engenhofa , follicita , di
ligente, vigilante, defvclada, prompta, officiofa,
advertida, cauta , attenta , affeÓtada , prafenteir»,
fina , delicada, aguda, depravada, perverfa, mal
vada, iniqua. = De males mil artifice traidora,
Dos ouvidos magia encantadora. Appetecido mal,
doce veneno , Mortífera procella em mar fereno.
Suave algoz da mifera verdade, Serea que annun-
cia tempeltade. ( Nos Poetas fe acha perfonaliza-
da na figura de huma mulher com duas faces , hu
ma de moca alegre , e outra de velha trifte : vef-
tida igualmente com variedade , porque por dian
te tem veftes pompofas , e por detraz pobres , e
rotas. Ñas máos lhe punhao hum camaleaö , em
cujas diverfiíTimas cores fe eftava revendo , e de
huma das bocas lhe cahia hum enxame de abejbas,
fymbolo exprcíro da lifonja, porque fuavifaó com
o mel, e picaö com o ferraö. Outros Poetas a re-
prefentaraó de femblante alegre , e juvenil , vef-
tida de furtacores , e tocando huma frauta , com
a quai adormentava a hum veado, animal (fcgun-
do Pierio ) que fe deixa manfamente caqar , fe 0
cacador o attrahe com o fom da frauta. Fid. Cc-
far Ripa.
LisoNjEiRO. Adulador, áulico, corte габ , palacia
no , aftuciofo, cego , indigno , faflidiofo , efean-
dalofo , viciofo , variante, obfequiofo , adorador,
idolatra. ( Para otaros epithetos Fid Lisonja.)
= Efcandalo das almas generofas. Do vil cama-
leaö iraagem viva , Que da cor dos objcâos fe re
verte, E incautos coraqóes fagaz cativa. Deftro
hillriaó dos áulicos theatros. Subtil ñas artes ,
que a lifonja enfina , Vendendo candidez , trai-
qóes refina. Novo Protheo, que toma mil figu
ras , Já de gozo , e prazer , já de amarguras. Se
alegre vé o amigo , de improvifo Solta fem ter
mo fraudulento rifo -, Se de triíleza o fente pene
trado , Desfaz-fe logo em pranto fimulado ; Se
'o vé infano , prompto fe enfurece, Se manfo tor
na, placido apparece ; Se lhe ouve hum ay ligei-
ro , anciofo anhela , Se frió o obferva , de impro
vifo gela i Se em calma o fente, de repente iûa,
A todos os afFeüos fe habitúa j Por mil modos
com arte aduladora As alheyas paixóes infame
adora. Fid. Palaciano.
Livro. Obra, eferitos. = Sabio , douto , erudito ,
eloquente , facundo , elegante , difereto , judicio-
fo, inveítigador , indagador, efpeculador, excel
lente , preltante , famofo , celebre , celebérrimo ,
memoravel , ínfigne , immortal , eterno , antigo ,
•vetulio , raro , lingular , exquifito , profundo, ma-
giftral , Encyclopedico. = Inexhaufto thefouro
de doutrina. Candido confelheiro , mettre mu
do , Fonte perenne de profundo efludo. Indele-
vel padraó de fama eterna. Opulenta riqueza da
memoria , Que lucra com ufura imtrenfa gloria.
Lobo. Voraz , devorador , carniceiro , carnívoro,
roubador , ávido , avaro , ululante , rapiñante , fan-
guinofo, fanguinolento , cruento, ligeiro , veloz,
rápido , fagaz , aftuto , diligente , follicito , vigi
lante, nocturno , inimigo , inftfto , infenfo, irfi-
diofo,
59* LOB
diofo, dolofo, pérfido , traidor, horrido, hirfutö,
- terrivcl , terrífico, medonho , feroz , rábido, la-
nhudo, furiofo , furibundo , cruel , atroz , devo
rante, infaciavel, faminto, indomavel, indómito.
= Faminto roubador da incauta ovelha. Do tí
mido rebanho atroz pirata. Do manfo gado iníi-
diador nocturno. Voraz ladraó dos miferos pafto-
res. Do pavido cordeiro atroz verdugo. Dos mi
feros curraes horrido efpanto. = Qual o faminto
lobo , que efeondido Lá onde a efpefla brenha
he mais cerrada , O gado vé na choqa recolhido,
Dos valentes rafeiros rodeada , Naó focega inquie
to со' íentido Em affaltar a tímida manada, &c
( Malac. Conq. 6.).— Qual o lobo voraz , que em
noite efeura , De odio nativo eltimulado, e d'ira,
O curral defendido altuto gira , E a fanha , ou
fomc allí fartar procura. Nos aguqados denies
aíTegura Da fraca ovelha a preza , mas confpira
Contr'elle o maítim fero, e le retira , Do defenfor
temendo a forqa dura.
Loquacidade. Dicacidade , verbofidade, redan,
dancia. = Superflua, exuberante, impertinente)
faftidiofa , canqada , odiofa, importuna , tedioía,
intempestiva , molefta, longa , nimia, excefliva,
interminavel , infinita , eterna , prolixa, infoppor-
tavel ,intoleravel, infofFrivel, cftrondofa, clamo-
rofa, inceflante , fatua , nefeia, louca, infana,lë'
minil , ertulta , foberba , arrogante , prefumida,
vaidofa, defvanccida, va, fútil, ridicula, inepta
С Alciato quer, que fe perfonalize cite vicio na fi
gura de huma mu! her de afpe&o deíenvolto com
a boca aberta, vellida de cambiante , bordado de
cigarras , na cabeqa huma andorinha , e na mso
huma gralha , ou alguma das outras aves loquaces )
Louco. Fatuo, eftolido , infano , cftulto , demente,
amenté , mentecapto , eftupido : Ou Delirante ,
lynfacico , lunático , frenético , maniaco, trefvanV
LOU 599
de , furioío. ( Para os epithetos PH. Lovcura.)
lOucuRA, Amencia, demencia , infania, fatuidade,
eltulticia : Ou Delirio , frenczí , furia, dcfvano,
trefvario, mania. = Cega , precipitada , audaz,
oufada, arrojada , arremedada , atrevida, arrogan
te, infolente , petulante , temeraria , arrebatada,
furiofe, enfurecida, furibunda, fatal, funefta, mi-
iera , miferrima , infeliz , laílimofa , lamentavel ,
rematada. — Do entendimento milera cegueira.
Do efpirito fatal enfermidade. Mal que com ne-
nhum outro fe parece , Porque o nao fente o mef-
mo , que o padece. ( Petrarca a pintou na figura
de huma mulbcr com os cabellos engrenhados , af-
peíto melancólico , vellida de furtacores , com
huma pelle de urfo a macollo , e em dia claro
com huma vela acceza na maó, nao fazendo calo
algum do Sol. Fié. Cefar Ripa.
Louro. Verde, viçofo , frondofo, frondente, ver-
dejante , Febeo , Apollineo , Deifico , Aonio , Pie
rio, Caftallio, facro, fatidico, viftoriofo, triun
fante. = A verde rama a Febo confagrada , Em
que Daphnis efquiva foy mudada. Premio immor
tal da fronte vencedora. Dos facros Vates fulpira-
do adorno. Da Deifica efpeíTura eterna fombra.
Tronco immortal , que já mais teme , ou fente
Do fulminante Jove a dextra ardente.
Louvor. Elogio , encomio , applaufo , honra , re-
commendacaó. = Jufto , digno, devido , mereci
do , adequado , proporcionado , proprio , grande ,
fummo , fingular, novo , raro , diftinfto , incompa-
ravel , inaudito , defufado , infolito , defmedido ,
excefíivo , nobre , eximio , fublimc , alto , illufire,
infigne, inclyto, magnifico, perpetuo, perenne,
immortal , eterno , grato , doce , (uave , agradavel,
jucundo , honelto , finecro , candido, publico,
obfequiofo, famofo, celebre , lifonjeiro, adulador,
traidor, cavilofo, dolofo, irónico, injuito, indi
gno,
400 LUA
gno", defmerecido. = De acqóes illuftres candv.k
pregoeiro. Puro tributo aos méritos devido. Di
altas virtudes premio verdadeiro. Nobre eltimu
lo de inclytas emprezas. Grata harmonía às alma
generofas. De illuitres peicos único alimento. (O
antigos Poetas o pintaraó na figura de huma mi
crona de mageftofo Temblante , coroada de diver
fas flores cheirofas, veftida de branco , гесатй
deouro, e em acqaó de tocar huma trombeta, <¡¡
qual fahia grande refplendor. )
Lúa. Phebe , Cinthia , Latonia, Delia, Diana, He
cate. = Nivea , candida, argéntea , bella , formo-
fa , lucida , luzente f refulgente , clara , luminoíi,
húmida , nocturna , tacita , filenciofa , taciturna)
noctivaga , fria , frígida , ferena , placida , bicornes,
curva, cornígera, vaga, errante, varia, mudar.,
incerta, inftavel, inconítante , vigilante, dcíveli-
da, follicita, diligente, pallida, eclipfada, enfer
ma , lánguida , exangüe , defmayada , brilhinte,
viva , reíurgente , pompofa , fcintillantc , radiante,
corufeante. = A filha deLatona, Irmá deFcbo
Dos a ft ros a noctivaga Rainha, Que fobre a ce-
ga noite tem o imperio, Quando o Irmaó illumi
na outro hemisferio. O Planeta que traja erb-
nha gala , Emula do Irmaó , que nunca iguab
Aftro inconftante da fyderea esfera , Que fobre
as trevas refulgente impera. A nocturna Diana,
que de día Enrergonhada perde a galhardia, Pof-
que o emulo Irmaó a luz lhe nega , Quando
leito undofo nao focega. Divíndade triforme,^
domina Na Terra, Averno, e Esfera cryüalliw-
De Jove , e de Latona a filha bella , Que quando
dorme o Irmaó , no Olympo véla. Alto terror da
fombras , Sol nocturno , Ojie nos Ceos gira em
carro taciturno. = Do Sol fubftituindo ociar*
mando Eftá Diana o mar «Iluminando , E
feus rayos faz ñas ondas bellas Hum efpelho diaft
TL U С 401
no às eftreïïas } No regaqo da noite repoufados
Todos ao fomno entrcgaô feus cuidados. = Com
ta6 vivo efplcndor , com luz taó pura Os tene-
brofos campos allumia Diana , que crerás , que à
noite cfcura A brilharite prcfença emprefta o dia.
= De Latona a brilhante Filha honefta , Do оря- '
со Olympo eterna luminaria, Aos canqados mor-
taes já manifefta A fcintillante luz, ligeira, с va-
-ria : Nos campos efpargindo , e na florería Ar
génteos rayos do luzente feyo , Rifonha moftra
agora o rofto cheyo.
J-ucrecía. Illuftre , famofa , celebre , celebrada,
memoravel , caita , púdica, honefta , magnánima,
generofa, heroica, varonil , gloriofa , confiante,
firme, Romana , nobre , inclyta , Collatina , mi-
fera, infeliz , defgracada , miferrima , immortal,
eterna. — A RomüVea Matrona generofa , Do
nobre Collatino cafta Efpofa, Que do torpe Tar-
quinio violentada , Cravou punhal atroz no peito
exangüe , E a macula lavou no proprio fangue.
A Romana de fama efclarccida, Que de fi mefma
foy nobre homicida , Porque nao quiz na honra
violentada Sobreviver à honra maculada} Tefte-
iñunhando à vifta do Conforte , Val mais , que tor
pe vida , illuftre morte.
Luctuoso. Lugubre , fúnebre , funefto , trifte , fa
tal , funéreo , melancólico. = Efpeébculo hor
rendo de trifteza. De atroz melancolía acerbo ob
jecto. Do ftntimento lugubre apparato. Mifero
peito em penas fubmergido A' violencia do fado
enfurecido. De alma rúnefta laftimofo afpeclro ,
De horror, e compaixaó lugubre objecto.
Ludibrio. Irrifaó , dcfprezo , vilipendio , efearneo,
zombaria. = Publico, popular, vil , infame, mi-
íero , miferavel , infeliz, trifte , ridiculo, aggra
vante, grave , ignominiofo , affrontofo, in junólo,
vituperofo, laftimofo, lamentavel, immodefto.
Zom.l. Eee Lu-
4.02 L U P
Lupanar. Proftibulo. = Publico, cfcandatafo,
viciólo, torpe, infame , vil , nefando, abomina-
vel, deteftavcl , execrando , impuro, immundo,
efqualido , fordido , obfceno , venéreo , lafcivo,
libidinofo, luxuriofo, impúdico, depravado,dif-
foluto. = De vicios mil efcola abominavel. Do
negro Averno mifero íerralho. Execrando lugar
da torpe Venus.
Lusitania. Portugal. = Bellica , belligera, bel-
licofa, belligérante, Mavorcia, guerrcira, forte,
animofa , valerofa , esforqada , triunfante , viókorio-
fa, invifta, infuperavel , invencivel , celebre, ce
lebrada , celebérrima , affamada , famofa, áurea,
rica , opulenta , abundante , fértil ,frutifera, fecun
da, infigne, illuftre ,memoravel, incly ta, magná
nima , fabia, engenhofa, facunda , pia , religiofa,
antiga , vetufta. = O bellicofo Imperio ,
fundara Lyfias, de Baccho geraqaó preclara, D*
antiga Hefpcria Reino , que inda a Fama Coffl
cem trombetas immortaes acclama. Reino grato
a Minerva, grato a Marte , Que lhe ini'piraó va
lor, engenho,e arte. De mil riquezas inexhauflj
mina , De filhos immortaes mäy peregrina. Alw
Imperio , que extende afobrania , Até lá ondea
Aurora gera o dia. = Inclyto Portugal, a quera
conhece Illuftre centro de valor o Mundo, Ad
mirado de ver , que em ti florece De altos He
roes o fangue mais fecundo , Hcróes , de qucnl
Apollo em pleótro rouco Diz , que a cantallos o
feu canto he pouco. ( Dcve-íe reprefencatna í-
gura de huma regia matrona , coroada de precio*
fiílimo diadema , e vellida de purpura recamada de
joyas. Terá na таб dircita huma cornucopia j í!1
qual cahiráó todas as preciofidades , que a terra
cria , como v. g. ouro , e pedras preciofas , Sie
na eíquerda outra cornucopia chamada da abun
dancia. Junto della eftará o Tejo , lançando^
LUS 405
urna arcas de ouro , e o Dragaó , timbre das Armas
de Portugal. De joelhos, diante délia , eÜaráó as
quatro partes do Mundo , offerecendo-lhe as fuas
mais Angulares preciofidades. Fid. Portugal.
Lusitano. Lufo, Portuguez. — Intrépido, impá
vido , armígero , generólo , armipotente , formi-
davel, terrífico, temido, oufado , deftemido, glo-
riofo, duro, feroz, indómito, indomavel. ( Para
outros epithetos Fid. Lusitania.) == Do Lu Го
Ibero a prole generofa , Que em brados canea a
Fama fonorofa. Flagello atroz do torpe Maurita
no, Emula invicta do fatal Romano. Illultre ge-
raqaó , prtvo importuno Ao Imperio intra&avel
tic Neptuno. Impávida Nacaó, afloladora Dos vaf-
tos Reinos que domina a Aurora. Gente obrado
ra de altas maravilhas , Pois por mares intactos de
outras quilhas Com duras fo fl
fo A infolencia domou do Jove undofo , E fundar
foy no Indico hemisferio A feus Monarcas im
mortal Imperio. = O valor Lufitano altivo , e
raro Nunca temeo os campos bellicofos , Antes
com brio intrépido , e preclaro Soube vencer
exercitos gloriofos. Se com outros o Ceo fe mof-
tra avaro , Largo com elle efpiritos famofos Lhe
infunde, para fer cm toda a parte Por mar, e ter
ra alto foccorro a Marte. = Ditofo Rey de taó
fublim« gente , Gente immortal , que a Esfera
luminoía , Onde he mais fria , ou onde he mais ar
dente , Atroou na pdeírra bclücofa : Que outra
Nacaö fe vio taó excellente, De audacia taó cf-
tranha , e portentofa , Que invadirle primeira o
mar profundo , E défT'e leys ao Neptunino MunJo?
= Nacaó , a cujos peitos invenciveis Nunca pode-
габ pôr impedimentos Pcrigos, e trabalhos infof-
friveis , Irados mares , ou contrarios ventos : Scm-
pre foube vencer mil impoffive-is , Aré a força dos
mefmos Elementos , Pois com rara ouladia che-
Ece ii gou
4<>4 LUS
gou onde Os feus limites o Univerfo efeonde,
Lustro. Olympiada ( illo he, efpaqo decincoan-
nos) largo , dilatado , tardo, acabado, completo,
pió, religiofo, rápido , veloz , lubrico , fugitivo,
fugaz, paflageiro, celebre, memoravel. ( Appli-
quemfe-lhe todos os outros epithetos, que con-
vierem a Annós. )
Lutador, Athleta. = Impávido , deliro, firme,
confiante, invencivel , fuado , caneado, polvoro-
fo, fatigado. ( Para outros epithetos Viá. Ath
leta.)^ Cada qual de valor , de ftreza, emanba
Uíava , qu<U o aperto o permittia , Vendo aran
dureza, e forqa eüranha , Com que cad'huroao
outro fe cingia : Já de pés fe atraveffaó com«!
, - fanha , Que clteve a declararfe a mayoria , Po-
rém tao csforqados refill i rao , Que naó cedeonc-
nhum, ambos cahiraó. Vid. Athleta.
Luto. Sencido, trille, negro, fatal, fuñe ílo, funéreo,
fúnebre, lugubre, laftimofo,lacrimofo, melancó
lico, laudólo , grave , pezado , dolorofo , laments-
vel , perpetuo , perenne, eterno ( qual he odas
viuvars.) = Do fenti mentó as lugubres infignias-
Trilles finaes de faudofa morte. Negra demonlb-
qao de acerba pena. De lallimofa dor fúnebre indi
cio. De tri Ileza fatal mudo pregoeiro. A' faudoíi
memoria ultimo obfequio. Que trille objefto.'lu'
gubre figura , Exangüe fronte , que provoca >
efpanto , Lividos olhos , negra veftidura , F*c£i
regadas de perenne pranto : Soltos cabellos , vol
intercadente , Pi ito anhelante , efpirito languen*
■ te: Em fi m a viva imagem da belleza TornoU'C
no retrato da trifteza. ( Fr. Bern, de Brit. )
L и X o. Oilentaçaô , faüfto , grandeza , pofflf*'
= Nimio , demaGado , defmedido , exceflivo,
prodigo, louco, fatuo ,nefcio-, infano , demeMfi
cegó, defenfreado, nocivo , perruciofo , damnol°i
odiofo , vaidofo , fatal , funclto , pompólo, f°b£r'
LUX 40 j
bo , altivo , arrogante , oftentador , intoleravel ,
infopportavel , inioffrivel, punivel , efcandalofo,
i m mode (lo, incauto , impróvido, torpe , feminil,
afíblador , devaítadoí. = Das Repúblicas peftc
aífoladora , De mil calamidades precurfora. In-
fidiofo traidor das Monarquías. Louco difpendio,
profufao infana , Que da vaidade impróvida dima
na. Perleguidor perpetuo das virtudes. Extirpa
dor dos candidos coitumes. Incognita traiqao ,
guerra inteilina , Que caufa aos Reinos mifera
ruina. "
uxuRiA. Senfualidade , lafeivia , obfeenidade. =s
Torpe, enorme, fordida, immunda, impura, im
púdica, immodeíta , deshoneíta , indecorofa , obf-
cena, libidinofa, ardente, acceza, ignea, inflam-
mada , abrazada , depravada , cega , impetuofa , in
dómita , licenciofa , defenfreada, diffoluta, indo-
mavel , violenta , furiofa, furibunda, efcandalofa »
odiofa , aborrecida , abominavel , nefanda , detef-
tavel, execranda, contagiofa, peftifera, peftilen-
tc, maligna, damnofa, perniciofa, nociva, fatal,
funefta, mortífera, infana , fatua, nefeia, louca,
demente , frenética, incauta , pérfida traidora,
vil, infame, infidiofa , engañadora , enganofa, fe
mentida , fallaz , fraudulenta , dolofa , ociofa , iner
te, ignava , lánguida, voluptuofa, fenfual, aflola-
dora , devaltadora , eftragadora , diflipadora prodi
ga , adultera , facrilega , brutal , perverfa , maldita,
iniqua , impudente , petulante , infolente , juvenil ,
Infernal , Tartárea, Cocytia, Avernal , venerea.
= Chamma voraz , que o cegó Déos accende.
Fogo que n'alta força o ardor extingue. Da torpe
Venus fordidos deleites. Da infame Citherea a fa
tal chamma, Que por todo o Univerfo fe derra
ma. Appetite lafeivo , ardor r bfeeno, De impu
ros coracóes mortal veneno. Do torpe Déos ven
dado incendio ardente , De ellragos mil miferri-
ma
4o6 LUX
ma torrente. Pefte que eshala o Báratro profundo,
Afloladora atroz do torpe mundo. ( Reprefenta«
fe eíte vicio na figura de huma mulher moca , de
afpefto defcnvolto, e pompofamente vellida, mai
com hábitos curtos , e fem alguma honeítidade ,
ou decoro. Figura- fe aífentada fobre humCocro-
dilo , animal viciofiílimo , e com a tocha de Cu
pido em huma таб , e na outra huma perdiz,
ave, fegundo os Naturaliftas, fu m mámente luxuJ
riofa. Vid. os outros Synonimos proprios de Lu
xuria.
Luxurioso. Libidinofo , lafcivo , fenfual , impú
dico , obfeeno , deshonefto, torpe, impuro,"-
luptuofo. = Ñas torpezas de Venus difloíoto.
Ñas delicias de amor effeminado. Ñas Cupidmfô
chammas abrazado. Infame adorador de CitbertJ.
Das Acidalias furias agitado. Dolofo iníidiador
da pudicicia. Peico que já refpira A vernal fog0'
Alma infeftada de venerea pefte. Efcravo vil do
fordido Cupido. Avido coraqaó das immundicissi
A que ainfania fatal chama delicias. Vid. Lo**
ría com os outros Synonimos , que lhe conven
Luz. Claridade, lume, refplendor, claraö, fulgor-
rayos. = Bella , clara , alegre , rifonha , fobtíi
ferena , doce , grata , fuave , jucunda , pura , ama-
ve 1 , etherea , Febea , fiderea , celelte , ignea , fein-
tillante , radiante , corufeante , refulgente ,
plendecente, viva, nitida, fulgida, vaga, erran
te , trémula , inquieta , benéfica , benigna. =
Das trevas a fatal eítirpadora. Da azul Esfera lo
rn mofo adorno. Do Univerfo benéfica aleg"'-
Formofura do Sol , pompa dos Alt ros , Simula
cro de Déos , alma do Mundo , Da Omnipofcn"
te voz parto fecundo. Fecundilfima máy do №'
ro dia. Vid. Sol.
Luzeiro. Eftrella, A ftro, Planeta. = NecTwJi
noctivago , ardente , lucido , luzente , lumino'".'
L У С 407
efplendido , áureo , alto , fublime , flamígero , pe
renne , immortal , eterno , perpetuo, inextingui-
vel, inextinto. ( Para outros epíthtetos Fid. Luz.)
= Do Ceo nocturno fcintillante tocha. Immor
tal chamma do fydereo ülympo. Semeadas luzes
do cftrellado Polo. Fid. para outras frazes Astro,
e Estrella;
iYcaonte. Impio , iniquo , maligno , maléfico,
malévolo , malvado , cruel , atroz , feroz , bárba
ro , tyranno, inhumano, perjuro, facrilego, pér
fido, traidor, infidiofo, fanguinofo, fanguinolen-
to , cruento. = Da Arcadica Regiaó o Rey mal
vado , Que por matar aos hofpedes tyranno, Ent
lobo converteo Jove indignado } Mas nao pode
mudarlhe a natureza , Que inda conferva a natu
ral fereza.
-YMPHA. Agua, licor, humor, córreme. = Pura,
clara , candida, nivea, cry ftallina , tranfparente ,
lucida, luzente, fluida , liquida, doce, fuave, gra
ta, gélida, frígida, fría , manfa, placida, ferena,
quieta , tranquilla , fonora , canora, fuflurrante ,
murmurante, eftrondofa, gárrula , rápida, veloz,
ligetra, acelerada, fugaz , fugitiva , dolofa, lutu-
lenta , fordida , impura , immunda , limofa , efta-
gnada, paludofa , immovel , ociofa, inerte, igna
va. = O cryftallino humor da fonte pura, Que
pelos prados floridos murmura. De fonora cor-
rente as doces Lymphas , Gratas delicias de inno
centes Ninfas. Do cryftal puro a Lympha fugi
tiva , Que o ardor tempera da eltaqaó eftiva. Fid.
AgOA , в CoRRENTE.
T^oDE correr. Lisboa , p de Julho de 176?.

Trigo/o. Carvalbo. Mello, fbortl.


i

Pode correr. Lisboa , 10 de Julho de 176г.

D.J.J. deL.

V¿ue poíTa correr , e taxaó em duzentos e oitenu


reís em papel. Lisboa, iz de Julho de 176^.

Com quatro Rubricas.


DICCIONARIO

POETICO,
Para o uso dos q^u e principiad
a exercitarfe na Poe fia Portugueza :
Obra igualmente util
AOORADOR PRINCIPIANTE.
S Ж U AUTHOR

CANDIDO LUSITANO.

Floriferis ut apes in faltibus omnia Ubant ,


Omnia nos itidem depafcimur áurea diña ,
Aurea perpetuâ femper digntßma vitâ.
Lucret. }.

TOMO II.

LISBOA,
Na Offic. Patriarcal de Francisco Luiz Ameno.

MDCCLXV.
Com as licenças necesarias.
Vmfc-fc na portaría da Cafa de N. Senhora da, Ncceffidad«, e m
iogea de Francifco Tavare« Imeiro ao Senhor da Boa Morte.
• !" :

:
, i т Г • ; » ' -»

I•в
DICCIONARIO

POETICO.

» , impia,
ligna, j 7 indevida.
1. Vid. alguns dos Synoni-
mos fupra.
Madeixa. Cabello, coma. = Solta , efpargida,
denodada , derramada , áurea , dourada , loura ,
negra, encrefpada, andada, concertada, ornada,
adornada, preciofa , pompofa , formofa , brilhan-
te, odorífera, fragranté, recendente , aromática,
longa, crefpa, ondeada , intonfa, fluida, errante,
pendente , afpera , hórrida , erriqada , hiríuta , for-
Tom.IL A dida,
MAD
dida, efqualida , negligence, torpe, preza, liga
da, trancada, artificióla, elegante, aderecada, ri
ca , fumptuofa , efpeciofa. == A's artes feminís
dócil madeixa. Lafciva coma, folta ao leve ven
to , Que , mais que a Berenicea , merecía , Brilhar
eítrella no fydereo aflento , Porque os rayos de
Febo defafia. Vid. Cabello.
Madreperola. Concha preciofa. = Marinha,
equorea , cava, concava , retorcida , efcamola, ní
tida , candida , brilhante , liza, bella, precioía,
Indica , Eóa, Tyria , Sidonia , Hydafpea , Garr
Da margarita nitido thefouro. Depo-
ííto da perola brilhante. Tyi ia urna das lagrima
da Aurora. Zelofa máy da peiola efeondida.
Madrugada. Alva, Aurora. = Sollicita , defre-
lada , vigilante, cuidadofa, diligente , áurea, ¿cu
rada, loura, purpurea, bella, formóla 7 húmida,
orvalhada , íerena , placida , tranquilla , doce , gra
ta 9 fuave, amena , jucunda, deliciof^, deleitóla,
lucida , luzente, luminofa , alegre , rifonha,b'
crimofa, defejada, fufpirada , appctecida. = Das
trevas luminofa vencedora , Do Planeta do dia
precurfora. Do renafcente Sol alegre enfef
Pallida luz, que da regiaó Eôa O ox,ien te de Ti
tan apregoa. = A matutina luz já comecava 0)
montes a alegrar : já do raminho 4 turba alada
doce voz íoltava , Sollicita deixando otníteni-
nho. = Já a tenebrofa noite affugentada Cdia с
duro imperio ao brando dia, E os ávidos colones
com porfia Tornavaó à tarefa comcqada, = J*
dos Eôos fins a luz fuave Encuberta feguindo feu
coftume ,Mifturando fe vem со' a fombra grave,
Nem vence lume a fombra, ou fombra ao lume,
Nem tem inda voltado a Aurora a chave, Mas
por detraz do mais remoto cume Com a inanl»
dourada a noite fria As ultimas reliquias confun
día. ( Vlyfa.) = Mas já o Ceo inquieto revolvcwj»
t
-MAD 5
As gentes incitava a feu trabalho , E já a May
de Mcmnôn a luz trazendo Ao fomno longo pu-
nha cerco atalho } Hia6-fe as fombras lentas def-
fazendo Sobre as flores da terra em frio orvalho ,
&c. ( Luftad. г.. ) = Do Sol as pardas nuvens in
da efeuras Feriaó c'os primeiros refplandores Dos
empinados montes as alturas : A Aurora já nos
prados , e nas flores Defperdiqando vay pcrolas
Juras , Com que taó liberal do humor celefte
>oura o Ceo , orna a terra , as flores vefte. ( Ulyjf.
3.) «в As poi cas marchetadas deouro abrindo A
moqa deTitaó, a luz ferena Do feyo efpalhagra-
ciofo , e lindo , E convidando ao canto a Filo
mena, Com maó benigna perolas derrama Nas
" frefeas flores , na viqofa grama. ( Lufitan. Tranf-
form. ) = Inda a luz era duhia , e inda o efeuro
Poder da noite affugentava ao dia , Nem lavra-
dor cortava o campo duro, Nem paftor o reba-
nho conduzia : No ramo eftava o paflaro feguro,
Porque rumor no bofque naó fe ouvia } Mas já
mollrava ao longe a roxa Aurora , Que era no
apparecer breve a demora. = Já a Aurora com
lotto vergonhofo A's portas do Oriente fe aflo-
rnava , Da trifte noite o imperio tenebrofo Para
o negro Poente affugentava , E por mantilhas a
Titan formofo As pardas nuvens com primor bor-
dava. ( Bacellar. ) = Já a rubicunda Aurora co-
meçava A efeurecer dos aftros os fulgores , E à
coftumada lida defpertava Os fortes animaes , e
lav radores : Já às montanhas, e valles reftaurava
A belleza, a alegría , a vida , as cores, E as do
ces aves na florefta amena Davaó cantando nova
pompa à feena. Para outras defcripqóes Vid. Al-
'va , Aurora, Manhám,&c.
Madrugar. — Deixar o molle leito , quando a
Aurora Se aprefla a fer de Febo precurfora. Do
fomno defpertar, quando annuncia O aligero can-
A ii tor
4 MAG
cor о novo dia. О focego deixar do inerte fom
no , Quando inda o Sol com Thetis reclinado
Da rápida carreira fatigado Ñau fubia a occupa
o ethereo throno. Deixar o leito , quando ama
tutina Luz inda nao fe explica na campiña , 1
perplexa no lugubre horifonte Apenas raya n
iublime monte. Ao trabalho tornar , antes que
ave A Febo applauda com orçhefta fuave. ( Ba
cellar. ) . .' ,
Magestade. Soberanía. = Abfoluta , difpotics
independents, foberana , imperiofa, regia, Mal]
venerada , adorada , augufta , fublime , elevan,
excelfa, preexcelfa, refpeitavel, inclyra, treme
da, pompofa , magnifica , foberba , fcvera,íb
va, refpeitofa, preltante, terrífica, reinante, be
néfica , benigna , propicia , clemente , atnave
adoravel , veneravel , piedoía , jufta , reda.
Magia. Encantamento , encanto , preltigios. =
Tartárea , Internal , Eítygia , A vernal , imp'1*
torpe , facrüega , maligna , perverfa , nefanda
abominavel , deteflavel, execranda , infame , p'
niciofa , damnofa, fatal , fallaz , vá , fútil, iok
fa, mentirofa, embufteira, fraudulenta, engaño*
fa, engañadora, fementida , faifa, apparente,
mulada, fingida, Theflalica , Colchica, Circe;
= As artes da venéfica Mcdéa. Da torpe Circ¡
os verfos execrandos , Poderofos a obrar feitfí
nefandos. = Faz o curfo parar dos vagos rio;.
Torna atraz as eftrellas , e fubmette A leu nur>'
do os efpiritos impíos } Debaixo de feus pés m"'
gir a terra Verás , defeer as arvores da ferra. (Ett»-
Portug.^.) Vid. Encantador, e Encanto.
Mágico. Encantador , mago , feiticeiro , pr^1'
giador, venéfico. = Celebre, celebérrimo, a"1'
mado, infigne, celebrado , decantado , horrid"'
horrorofo , horrivel, horrendo, horrífico, terrí
fico , pafmofo , eípantofo , portentofo , eeff
MAG s
lhoío , impuro , fordido , efqualido , immundo ,
' enorme, medonho, formidavel. = Quando a Fe
bea luz brilha mais viva , Cobre a terra de cega
efeuridade , Lanqa do Ceo accezo chuva a£tiva,
Das eftaqóes confunde a variedade : Do rio en-
freaaonda fugitiva, Das aves afoberba agilidades
O mar lhe cede, os ventos Ihe obedecem , E ao
feu aceno os brutos eftremecem. = Tu as violen
cias de Orion enfreas , Tu focegas Neptuno fu
ribundo , Tu dos ventos as azas encadeas , Tu
dás a guerra , ou dás a paz ao mundo : A' força
dos encantos lifongeas, E abrandas a Pluraó, quan
do iracundo, Nada podem , fe teu poder moftra-
-TésT Nem Circe em terra, Nem Protheo nos ma-
- res. Para outros epithecos, e verfos Vid. Magia,
Encantador , Medea , e Circe. ( •■
Magnanimidade. Heroicidade, valor, fortaleza,
grandeza de animo : Ou Liberalidade , generofi-
dade. = Nobre, illuftre, fublime , infigne , ex-
• . cclfa, inclyta, inimitavel, incomparavel , Angu
lar, rara, diltméb, mfolita, invicta , infuperavel,
invencivel , heroica , generofa , intrépida , impá
vida , dertemida , liberal , benéfica , benigna , pro
picia, candida , fincéra, fiel , confiante, inaltera-
vel , immudayel , firme , eftavel , foltda , alti
va, elevada , labia , prudente, cauta , moderada.
£ Nos Amigos fe acha figurada na »magern de hu
ma mulher de femblante mageftofo , vertida de
• - «uro , coroa na cabeqa , fceptro em huma mao ,
e na outra huma cornucopia , lanqando varias pre-
ciofidades: reprefentavaó-na aiTentada fobre hum
generofo leaö, íkbido fymbolo delta virtude. ]
Magnificencia. Efplendor, munificencia , libe
ralidade, generofidade , grandeza, pompa, fum-
ptuoíldade , opulencia, riqueza. = Regia , au-
guita , real , profufa , prodiga , lauta , pafmofa,
inaudita, rara, lingular, nova, infolita, eftron-
dofa,
6 MAG
dofa, celebre , famofa, celebrada , celebérrima,
infígne , incomparavel , inimitavel , extranha,cx
traordinaria , inexhauíta , immenfa , incomprehen
iível, fumptuofa, rica, opulenta, copiofa,exu-
berante , efplendida, pompóla , munífica, liben!
generóla, grandioia , ¡Ilimitada , maravilhofa, ad
mira vd , portentoía, gloriofa , memoravel, excel-
fiva, inexplieavel , deímedida. = Caudalofa cor-
rente de grandezas. De grand i o fas acçôes fonts
perenne. Prodigas máos de efplendidas riqueza.
De públicos padróes ambiciofa. Nobre ambic¡5
de eternos monumentos. De regios peitos im
mortal virtude. Dos Principes perpetua conic-
Jheira, De feu eterno nome alta pregoeira. (Os
Poetas a reprefentaö na figura de huma venera«'
Matrona, veítida, e ornada de todas as infigw^'
reacs , apontando com huma mao para o íimul¡-
ero de Pallas , e com a outra vafando huma cor
nucopia de diverfas preciofidades. Ao feu lado
eílá hum fumptuoílífimo edificio : aflim. foy «'
prefentada em hum baixo relevo a magnificence
de Augufto. ) m ..
Magoa. Dor, fentimento , pena , pezar, anguß^
. triíteza. = Summa, excefliva , deímedida , intiœ'
extremofa ,. extrema , anciofa , penetrante, «çj
da , mortífera , fatal , funelta , mortal , lallimofa,^
crimofa , dolorofa , tormentofa , afflictiva , incon-
folavel , irrcmediavel , amorofa , afTectuofa , faud°'
fa , terna , enternecida , vehemente , grande , vio
lenta , viva , intenfa , afpera, afperrima, acerba,
dura , atroz , cruel , tyranna , iníopportavel , а'
toleravel , infofFrivel , inextinguivel , inextinöa-
indclevel , perenne, fucceffiva , continua, pcpe.'
tua, eterna. = Penetrante ferida n'alma impre1'
fa. Extrema dor que o coracaó padece. De affli-
¿to peito afperrirao tormento, Atroz verdugo d°
vital alentó. Lugubres trevas d'alma faudo'3'
0 Mor-

i
MAI i
Morte perenne cm vida doiorofa.
Magreza. Fraqueza , debilidade. Pallida, ma
cilenta , lánguida , exangüe , desfallecida , fecea ,
. $rida, attenuada, mirrada , debil , fraca , torpe,
deforme , lívida , efquabda, debilitada , enfraque-
cida, ignava, inerte, hórrida, horrivel, horroro-
fa, horrenda, mi fera , mrferrima , laltimofa, mor-
. tal , mortífera , fatal , funeíta , trille , fúnebre,
lygubre,.extrema , fumma, ultima, total, enfer
ma , efpirantc. — De áridos oíTos torpe arquite
ctura , Horrido objeélo , cfqualida figura , Vivo
elqueleto , morte relpirantc. Vid. Fome.
Mal. Damno, incommodo , prejuizo , ruina, de
trimento. .= Grave, perniciofo , maléfico, dam-
nofo , afpero , acerbo , afperrlmo , duro , atroz ,
fatal , funelto , lugubre, repentino , improviío ,
fubiep ;, fubitaneo , inopinado , inefperado , im-
peníado , iroprevifto j confideravel , infelto , in-
fenfo^/T¿4 alguns dos Synonimos.
Mal. Moleitià r doença , enfermidade , acha
que. = Mortal, mortífero , perigofo , maligno,
incuravel, infanavel, irremediavel , defefperado ,
mole lio, penoíp , tormentofo , afflictivo , cufto-
fo, dolorofo , longo , dilatado , antigo, inverera-
í.,vdo, cruel , tyranno , rebelde, tenaz , contumaz,
^iebd,tínado, , infopportavcl , intoleravel , ixdoffri-
^^pii , atormentador , incefíantc , perenne , conti
nuo?. alguns dos Synoniraos.
MAL. Infortunio, defgraqa , calamidade, mi-
feria. — Trifte , lamentave) ,. laftimofo , miíero ,
miferrimo,mi(eravel, calamitofo ,fummo , extre
mo , inexplicavel , imponderavel , incomprehen-
fivel , incomparavcl , tyrannico , bárbaro , impio,
maligno, affblador, devorador , devaítador , hor-
rorofo , horrivel , horrendo, horrido, horrífico,
eípaqtofo , formidavel , terrífico , immenfo , infi
nito, impaciente. FU. os outros. epithetos iupra.
Mal
8 MAL
Maldade. Malignidadc , malicia , pervcrfidade,
iniquidade , impicdade : Ou Crime, deiifto, cul
pa, peccado. = Odiofa , feya , torpe , enorme
nefanda , abominavel , execranda , deteítavel , cri-
minofa, punivel, peccaminofa, viciofa, malicio
fa, dolofa , maligna , maléfica , perverfa , depra
vada , impía , iniqua , malvada , vil , infame , igno-
miniofa , vergonhofa , indecorofa, indigna , diso
luta, defenfreada , licenciofa , indómita, indonu-
vel , efcandalofa.
Maledicencia. Detracqaó , murmuraqaÖ , faty-
ra. infolente, petulante , mortífera , funelh,
• penetrante , picante , fatyrica , invejofa , lívida,
mordaz , voraz , devoradora , cega , depravada,
, fatal , affrontofa , injuriofa , vituperofa , atroz, !)•
ranna, dura, cruel, deshumana, barbara , Taro-
rea, Infernal , Avernal , Eftygia , Cocytia. (Раи
outros epithetos Vid. Maldade,) = Da torp:
inveja natural linguagem. Monftro voraz dacan-
- dida innocencia. Infidiofa inimiga da virtude-
Hydra infernal , de linguas mil armada , Quen
. virtudes faz guerra declarada. Lingua para osap-
- plaufos fempre rauda , Para vis improperios Гею-
• pre aguda. Monftro implacavel , do Сосу to abor
to , Na6 poupa vivo, naó perdoa a morco.
Detracçaô para outros epithetos ) Os Poetas
- a perfonalifaraó na figura de huma mulher enor-
miflirm , e hedionda -, olhos cóncavos, e lívidos <
boca efeumante , lingua ferpentina , с fahida bal;
, tantemente para fóra em acqau de ferir. O vet-
tido era negro , e efverdenhado ; na cabeca por
enfeite punhaô-lhe huma pelle de ourico ,- e*f*
ambas as máos dous tiqôcs accezos. Vid-, Ce»'
Ripa.
Maledico. Maldizente , detractor , murmurad^
infamador , mordaz , fatyrico. ( Para os epithetos
Vid. Maledicencia .©Detractor.)
feguido'
MAL <y
íeguidor in fe ftо da innocencia. Da clara fama
pérfido homicida. Da amiladc facrilego inimigo.
Invcjofo fautor d'altas difcordias. Do mérito fu-
bümc atroz flagello. Para defcobrir faltas lihcc
agudo, Para virtudes ver cega toupeira. Sórdi
das rás de charco peftilente Contra os Cifncs da
limpida corrente. Aves que fó ñas trevas appare-
cem, Porque da fama as luzes aborreccm. Para
outras frazes Fid. Detractor, Maledicen
cia , &c.
Malevolencia. Odio, averfaÖ, inimifade, con-
crariedade , antipathie. = Invejofa , lívida , in
quieta, follicita, vigilante, mordaz, voraz, gárrula,
loquaz, infamadora , injuria , iniqua, impía, male-
dica , vingativa, infería, in tenía , novercal , irre-
conciliavel , inhumana, barbara, rábida, infana,
cega, damnofa, perniciofa , maléfica, fatal , hi
rióla , furibunda, implacavel, occulta, (cereta,
disfarqada, fimulada, fingida, dolofa, fraudulen
ta, infidiofa, pérfida, traidora, clara , manifeíta,
publica, notoria, evidente, patente, intima, in
terna, entranhavel , viva , intenfa , forte , vehe
mente, fumma , extrema, inextinguivel, inextin
ta, indelevel, vil, infame, torpe, enorme. (Al-
ciato copiando a Pierio , a reprefenta na imagem
de huma velha feya , fordida , e magra ; olhos
cóncavos , e ardentes , cabellos erriqados , com
hum maço de ortigas em huma maó , с na outra
hum bafilifeo , animal que envenena fó com hu
ma leve vida , e por iffb fymbolo exprcfllvo da
natural malevolencia. Com propriedade fe figu
ra velha , e naö moqa j porque natural he da ve-
lhice aborrecerfe de tudo ; afllm como pelo con
trario he proprio da mocidade ter amor a todas аз
coufas , porque todas para ella faö novas. )
Malicia. Fraude , dolo, engaño. = Maligna, re
finada , occulta , fecreta , disfarqada , fimulada ,
fom.U. В fin
«о MAN
fingida, fallaz , infidiofa, pérfida, traidora, enga
ñóla , engañadora , fraudulenta , mentirofa , em-
buiteira, fementida, doloía , fagaz , aftuta, cau
ta, prevenida, previfta, induftriofa , engenhofa,
vigilante, attenta, defvelada, maquinadora.
Malignidade. Pcrverfidade , iniquidade. (Parí
os epithetos Fid. Maldade) ( Pierio a reprefen-
ta na figura de huma mulher de afpefto raacileiv
to , feroz, e enorme , vellida de furtacores, alio-
fivas às diverfas formas que toma para fazermal.
. e no regaqo huma codorniz , à quai afFaga,por
fer ave taó maligna , que , fegundo referem os
Naturaliftaî , depois de ter bebido , enloda aagua,
para que os outros pafiaros a nao achcm pura.)
Manad-a. Rebanho, gado , armento. = Pingue,
robu (la , copiofa , numerofa , abundante, rica,
opulenta , pobre , mifera, mirrada , magra , erras
te, vaga, alegre , cornigera, lanígera , montante-
2a, tarda, lenta, inerte, luxuriante, lafeiva.
Mancebo. Moqo. = Galhardo , gentil, formofo,
bello, alentado, vigorólo, robulto , forçofo , de
nodado , animofo , valeroíb , esforçado , audaz,
oufado , atrevido , impávido , intrépido , deftenu-
do, geaerofo, liberal , prodigo , tiifíipador ,1>''
go, munífico , magnifico, incauto , improvid°i
cegó, diíToluto, cltragado, depravado, licencio-
fo, indócil , indómito , indomavel , deícnfreado,
imprudente , ardente , infano , igneo , férvido,
impaciente , agudo , engenhofo , vivo , alegre >
brando , dócil , amavel , domavel , inconftante,
• mudaveí , inftavel , florido , florente , verde, a*
■ prafivel, agradavcl, rilonho. {Fid. a deferir^20
que de hum mancebo faz Horacio na Poética.
Vid. tambem Adolescencia ,.e Juventude»)
Mando. Poder , direito , imperio , dominio , jut"'
diçaô, = Abíoluto , difpotico , fummo , íapre*
<■ no, regio , real , foberano , jyfto , recio , beni
tyranno , injurto , iniquo , impio , cruel, duro,
bárbaro, atroz. Vid. nos feus lugares os Synoni-
mos fupra. '.
Mangerona. Amaraco. — Crefpa , ramofa , co
pada, humilde , raítcira, cheirofa , odorífera >re-
cendente, fragranté , grata , fuave , branda , ju-
cunda. = Ay crefpa mangerona , que esprazer,
&c. ( Cam. Eleg. j. ) • >■ 4
Manham. Purpurea, rofada, áurea, alegre, apra-
zivel , rifonha , húmida, orvalhada, fufpirada , de-
fejada, appetecida, doce, fuave, amena, jucun-
da , grata , frefea , deleitofa , deliciofa , placida ,
tranquilla , íerena , bella , formofa , luminofa , lu-
« rdida , luzente, follicita, vigilante , defvelada. =
Alma do mundo em trevas fepultado. Vida das
flores , gala das campiñas. Do avaro camponez
doce alegría. = Já a roxa manhá clara Do Ori
ente as portas vinha abrindo, Dos montes defeu-
brindo A negra efeuridaó da luz avara. O Sol que
nunca pára , De fuá alegre vifta faudofo , Traz
della preíTurofo Nos cavallos caneados do traba-
lho , Que refpiraó ñas ervas frefeo orvalho , Se
eftende claro , alegre , e luminofo. Os paflaros
voando De raminho em raminho va6 faltando, E
com fuave , e doce melodia O claro dia efta6 ma-
nifeftando. ( Cam. Cane. 5. ) = Manhá frefea , e
graciofa , Que prateando as nuvens te eftás ven
do Cada vez mais formóla Neffe cryftal , que o
Sol vem derretendo : Mas ah que nem fegura Af-
íim vives das leys da noite efeura. ( Ribeir. do
Mondtgo) Vid. Aurora , Alva , Día , e Ma
drugada.
Ma njar. Vianda, iguaria, mantimento , fuftento,
alimento. = Fino , delicado , faborofo , jucundOj
grato , fuave , doce , vital , lauto , abundante , co-
piofoj parco, fobfiO) groffeiro, humilde , rufti
i2 MAN
со , vil , infipido, ingrato, injucundo ', mifcro,
pobre , mendigado , robufto , forte , -faiutifero ,
faudavel , falubrc , tenue , fraco , debil , nocivo ,
damnofo , maléfico. Vid. os Synonimos.
Manifestar. Dcícubrir , declarar , aclarar , ря«
tentear , publicar , revelar : Ou Explicar , espor.
= Fazer patente o ignorado arcano. Do fegre-
do romper as denfas trevas. Expor à luz omyf-
ceriofo arcano. Л cortina correr à occulta idea.
Correr o veo à candida verdade. Exprimir os fe-
gredos da vontade. Do peito revelar os penfa-
mentos.
Mansidaö. Brandura , ferenidade , tranquillise.
= Placida , affavcl , clemente , benigna , amivel,
doce , fuave , grata , jucunda , alegre , rifonhu ,
branda , tranquilla , ferena , pacifica , urbana, «•
traébiva, rara , fingular, inalteravel , inimitavel,
incomparavcl , natural, nativa , dócil. = De re
gios peitos immortal adorno. Indole amavel , fem-
pre em doce calma, Que refrea as paixoes da in
dócil alma. = Vé como o leao , que antes a
horrivel coma Rugindo facodia altivo , e fero,
í>e chega a ver o meftre , que lhe doma Do bru
to coraqaó o horror fe v ero , Soffre durq grilhaÖ,
enfino toma , Tornando manfo o natural auftéro,
E dos dentes , e garras defeuidado Ao dono te*
• me , fe o prefentc irado. ( fajo Portug. ) ( Ñas
medalhas antigás fe acha efeulpida na imagccui«
huma formofa Matrona com veítiduras reaes, co-
roada da pacifica oliveira , с acompanhada de
hum elefante , fymbolo expreffivo da manfidajh
porque já mais combate com feras , que lhe »°
inferiores, e com as iguacs fó quando he nimia*
mente provocado. ) .
Manso. Pacifico, brando , benigno , placido , fe*
cegado, fereno , tranquillo , humano, afFavel, cle
mente , piedoíb , fuave : Ou Amanfado, domado,
ДО*
МАО 15
domefticado , ab randado, traétavel, ferenado, ap-
placado , ( fcgundo as divcrfas accepçôcs cm que
fe tomar. )
Mantilhas. Faixas. = Infanti's, pueris, molles,
brandas, apertadas, eftreitas, tenras, lacrimofas,
dolorofas, prime iras, doces , foporiferas , pobres,
miteras , ricas, preciofas, regias , cfclarecidas , il-
luftres, nobres, vís , fordidas , plebeas, humildes.
JVLaó. = Dextra, direita , fini It ra, efquerda , can
dida , nivea , láctea , ebúrnea , nevada , bella , gen
til , torneada , delicada , branda , regia , real , au-
guíla , foberana , illuftre , efclarecida , valerofa ,
heroica, invicta , invcncivel , viftoriofa , triun
fante , poderofa , bellicofa , bellica , belligera ,
Mavorcia , Marcial , guerreira , forte , armada,
robuíta , fraca , débil, inerme, covardc,vil, in
fame , torpe , mítica , afpera, hórrida , hirfura,
dura, induftriofa ,artificiofa, delira, operofa,la-
boriofa , follicita , diligente , impia , iniqua , fa-
crilega , nefanda , abominavcl, dcteftavel , maldi
ta , execranda , liberal , generofa , munífica , ma
gnifica , prodiga , pia , compaflíva , caritativa ,
compadecida , religiofa , trémula , fria, pavida ,
gélida , frígida, árida , lánguida, caduca , fecca,
rugofa , humilde , fupplicantc , ávida, avara , ava-
renta , ambiciofa , rapiñante , fanguinofa , enfan-
guentada , fanguinolenta , cruenta , fordida , im-
munda, eíqualida , impura, atroz, feroz, barba
ra, cruel , tyranna, deshumana , pérfida , traido
ra, infidiofa, dolofa, atrevida , arrogante, fobcr-
ba , altiva , vingativa, vingadora , ameacadora ,
irada, furiofa , furibunda, affbladora, devaftado-
ra, fulminante, fatal, mortífera , &c.
Mar. Pelago , Océano , Neptuno , Amphitrite,
Thetis. = Vafto , immenfo , liquido , undofo, ve
lívolo, túmido, inflado, túrgido, proccllofo, in
quieto, impetuofo , arrebatado , rápido , funbun-
' - do,
4 MAR
do, furiofo, irado, enfurecido, colérico, feroz,
atroz, ¡nfano, cruel, tyranno , violento, inconf-
tante, vario, mudavcl , inftavcl , incerto, túrbi
do , turbado , perturbado , pérfido , infiel , infido,
traidor, infidiofo , fementido , fraudulento , dolo-
ib , fimuiado , fingido , ameaqador , voraz , devora-
dor, tragador , alto , profundo , cavado , efpumo-
ib , efpumante , falfo , falgado , ventofo , agitado,
arenofo, tumultuofo , placido , aplacado , fere-
no , ferenado , manfo , amanfado , brando , abran-
dado , pacifico, tranquillo , quieto, calmofo,bo-
nanqofo , feguro , Neptunio , cavado , concavo,
vitreo , cerúleo , indómito , indomavel , defenfrea-
do, bravo , embravecido , horrido , efpantofo Ar
rendó, horrivel, horrorofo , horrífico , horrifono,
formidavel , terrífico , tremendo, medonho,cf-
trondofo, crefpo, encrefpado , empollado, arro
gante , infolente , foberbo , altivo , revoltofo,
turbulento , fediciofo. = O vafto Imperio do
cerúleo Jove. O procellofo Reino de Neptu-
no. De Thetis o falgado fenhorio. Os undoíos
dominios de Amphitrite. Do vafto Océano as li
quidas campiñas. Líquidos feyos , aguas Neptu-
ninas. Abyfmo procellofo, falfo argento. Doft-
cundo Nerêo equoreos campos. Do rebanho de
Glauco os falfos campos.
Mar Procelloso. s Agitadas do vento as
crefpas ondas Todo o Reino de Thetis revolviaó,
Já fubir às eftrcllas pretendiaó , Já no pego voraz
fe fepultavaó. Do indignado Neptuno a furia se-
ceza Em montanhas as ondas transformava , E
com ellas as prayas aqoitava. Infultados por E°"
lo importuno Os campos do colérico Neptuno,
Os náufragos baixeis , ou deftroçavaô , Ou no
profundo abyfmo devoravaó. ^«/.Tormenta»
Tempestade, &c.
Mar Sereno. = Toca Neptuno as ondas
со
M A К. fj
со' tridente , Е a furia lhcs fcrena de repente »
Eolo encerra o vento furibundo , E ao mar ale
gra zefiro jucundo. Brinca ñas aguas com pra-
zcr eítranho Do feliz Glauco oeítolido rebanhoj
As Nereidas bellas apparecem Sobre a láctea cor-
rente, e favorecem Com doce impulfo os lenhos
naufragantes , Que arando vaó os campos efpu-
mantes. Era tudo filencio bonaneofo , Que com
grata contenda fó rompía Dos nautas a fetliva vo-
zcria , Para Neptuno lifonjeiro gozo. Fid. Bo-
NANÇA.
Maravilha. Portento, prodigio, milagre. = Ef-
tupenda, pafmoía , cfpantofa , admirnvel, nova,
.rara, fingular, diftinfta, infolita, defufada, inau
dita r extraordinaria , eltranha , incrivel , ineffa-
vel, ¿ncxplicavel , incomparavel , incomprehen-
fivel, innarravel , notavel, prodigiofa, milagro-
fa , portentofa , eípeciofa , efpecial , particular ,
celebre, afllnalada, celebérrima, memoravel, fa-
mofa, decantada, eftrondofa.
vIarcial. Marcio , Mavorcio , bellico, bellico-
ib , bclligero , belligérante , guerreiro , armipo
tente : Ou Valerofo , alentado, animofo , esfor
zado , forte , váleme. Vid. alguns dettes Synoni-
mos nos feus lugares alfabéticos. '•
kIarço. = Alegre, rifonho, faufto, placido, tran
quillo, fereno, amorofo , fértil , fecundo , vicofo,
verde, florigero, florido , florente , florefeente ,
orvalhado , húmido , tepido. = O mez que de
Mavorte o nome toma, E o primeiro no compu
to de Roma. O mez em que o fydereo Velloci
no Faz as noites iguaes aos doces dias. Do cor
nígero Signo o mez rifonho, Que affugcnta do
Invernó o horror medonho. Vid. Meí.
íarfim. Indico , Eôo , candido , niveo , puro ,
nítido, folido , polido , preciofo, efplendido , luf-
trofo , AíTyrio , Africano , Lybico , Marmarico ,
Ge-
i6 MAR
Getulo. = Da tromba elefantina o ebúrneo den
te , Riqueza lingular d'Africa ardente.
Marge m. Arenofa, gárrula , fuííurrante , mur
murante, undofa, efpumofa, efpu mante, frondo-
ia , frondente , verde , viqofa , gramola , gramínea,
obliqua, tortuofa , mufgofa, fria , gélida , frígi
da , húmida, pura , limpa, fombria , umbroía ,
opaca, frefca, amena , aprazivel , jucunda, grata ,
. doce , fuave , alegre , rilonha , fértil , fecunda ,
frutirera , delicióla , deleitofa , ramofa , ferena ,
placida, tranquilla, fonora , canora , lodoía , lu-
tulenta , limofa , pedregofa, = Arenofa prizao
do inquieto rio , Que opprimi4p , e impaciente
da claufura , Com fuíTurrante voz fempre mur
mura. Viqofo leito de ferenas Lymphas , Doce
recreyo de innocentes Ninfas. ( Bacellar. ) = Era
de verde efmalte tapizada A bella margem de hu
ma, e de outra parte, E de varias boninas mati
zada , Que com prodiga mao Flora reparte.
Maria. ( A Virgem Máy de Déos ) Part, invio
lada , incorrupta , illefa , intaéla , immaculada,
calla, (anta, pía, inclyta, augufta , adorada, ve
nerada , benigna , benéfica , clemente, piedofa,
compafliva , propicia , Ungular , incomparavel ,
inimitavel , ineffavel, incomprehenfivel , maravi-
Ihofa, prodigiofa , portentofa , admiravél , celef-
te , etherea, celeftial , fydcrea , poderofa, opti
ma, maxima. ( Podem-fc augmentar os epithetos,
levando-os ao íuperlativo ; v.g. puriflima, caftif-
íima , fantiflima, püíiima, augultiflima, ciernen-
tiílima, piedoliffima, podcrofiiïima, &c. ) = Al
ta Princeza da fyderea Esfera , Que nos coros alí
geros impera. Da Davidica eftirpe , immortal
gloria. Da arvore de JeíTé lingular fruto , Sem-
pre bello , odorífero , incorruto. Dos Ceos , e
terra gloria foberana , Honra inefFavel da Proge
nie humana. Da peíte original coraqaó limp0 »
MAR f7
Puras delicias do celeíte Olympo. Do Eterno
Rey Efpofa, Máy, e Filha , Da efpecie humana
nova maravilha. Máy incontaminada do fuperno
Filho humanado do alto Pay Eterno. Do miferri-
rno Ada6 progenie illeza, Aflbmbro da corrupta
Natureza. Do Sol Divino immaculada Aurora ,
Das trevas infernaes difTipadora. Dos miferos mor-
taes benigno amparo Contra as filadas do Cocyto
avaro. Celefte luz, Eflrella matutina, Que oUni-
verfo benéfico illumina. Dos errantes mortaes guia
feg ura , Dos náufragos benigna Cynofura. De mais
brilhante Sol , mais bella Aurora , Lúa melhor ,
que leve eclipfe ignora. De fantiffimps Pays Filha
mais fanta, Que em virtudes os Ceos, e a terra ef-
panta. Mais incontaminada, e mais formofa ,Que
em fechado jardim illefa rofa. Alma feliz , que
graqas mais incerra , Do que a'rêas о mar, plantas
a terra. Ettfella nos influxos mais clemente , Que
os aítros todos d'alra Esfera ardente. Mais intacta
que o lyrio matutino , Mais pura que o cryflal
immaculado , Mais fuave que o zefiro benino ,
Mais fragranté que a flor no verde prado. Alta
Maria , lingular Creatura , Que leve femelhanqa
лаб confeme » Pois fó cede ao Creador Omnipo
tente No poder , na exccllencia , e formofur». =
Aurora celeftial do eternodia , Luz da pureza,
Fénix da humildade , A quem dos Serafins a Je
rarquía Adora a incomprehenfivel fantidade : Tu
do bem todo fonte pura , e pia , Onde do Nume
eterno a mageftade Depofitqu por fingular cle
mencia Do feu alto poder a Omnipotencia. .= Oh
Virgem pura , clara , foberana , De cftrellas coroa-
da , e Sol veftida , Honra da Geracaó cativa huma
na , Vencedora da morte , e Máy da vida : Eltrella
que allumía na tyranna Tormenta dos mortaes a
mais temida , Moftraime o porto já , e a doce
praya , Em que o meu barco humilde à terra faya.
\Condeßab. io.) С
i8 MAR
Marido. Efpofo , Conforte. = Fiel , amante , amo
lólo , affeétuofo, fido , caro , amado , correfpondi-
do, caito , púdico , grato , doce , terno , extremó
lo , follicito , diligente , vigilante , pacifico , cauto,
próvido , prudence. = Do caito leito doce com-
panheiro. De thalamo púdico focio amante. Li
gado de Hymenêo no laço eítreito.
Marmore. Duro, folido , fino , polido, frió, frígi
do , preciofo , rico , candido , niveo , vermelho ,
verde , cerúleo , negro , maculado , manchado , pin
tado , matizado , antigo , vetulio , lucido , brilhan-
te , luzcnte, efplendido, rigido, afpero , ruítico,
perenne, eterno , immortal, perpetuo, raro, lin
gular, efpecial ,efpeciofo, exquifito , foberbo ,in-
ligne, Parió, Frigio, Ideo, Libico, Numidico,
Efpartano. ( Nota, que ao marmore Parió (ó con-
vem rigorofamente os epithetos de candido , ne
vado , niveo , branco , e laftco. Ao Frigio os de
purpureo , rofado , nacarado , fanguineo , verme
lho. Ao Numidico os de áureo , dourado , louro,
flavo , amarello. Ao Efpartano os de verde, cerú
leo , vcrdejante , e tambem , (fegundo Plinio ) os
de maculólo , manchado , maculado , matizado,
falpicado, pintado, ondeante.)
Marte. Mavorte. = Magnánimo , alentado, valero-
fo , animofo , valente , esforçado , impávido , delte-
mido , intrépido , bravo , embravecido , infano , ni-
riofo, furibundo , enfurecido, violento, arrebatado,
precipitado , impetuofo , indómito , cegó, invifto,
infuperavel, invcncivel, victoriofo, triunfante, bel
lico , belligero , bellicofo , belligérante , guerra'-
ro , armado , armipotente , poderofo , potente, for
te , formidavel , terrífico , horrífico , terrivel , hor-
rivel, horrendo , tremendo, horrorofo , pavoroío,
horrido , efpantofo , afpero , afperrimo , acerbo,
duro , intracbvel , fanguinolento , cruento, №>"
guinofo , enfanguentado , feroz , atroz , bárbaro ,
cruel»
MAR 19
cruel , tyranno , impio , ¡niquo , fatal , funefto ,
mortífero , fulminante , infenío , infello , aííolador,
devanador , inexoravel , implacavel , inflexivcl ,
indócil , audaz , temerario , oufado , atrevido , va
rio , inltavel , mudavel , inconílante , fediciofo ,
tumultuólo, turbulento. = O belligero Déos fi-
lho de Juno , A's duras fedicóes Nume opportu-
. no. Da feroz Thracia o Déos armipotente , Da
fanguinea Bellona Irmao ardente. O bellicofo
Déos de afpefto acerbo , Animo infano , coraqao
foberbo , Ardentes olhos , forqa denodada , Máos
fanguinofas , fulminante eípada. ( Fid. Guerra ,
Guerreiro , &c. ) (A Antiguidade o reprefen-
tava em hum carro , tirado por dous ferociífimos
lobos , e o armava de armas brancas , e ncllas ef-
culpidos diverfos monftros , como fe acha cm Ef-
tacio no 7. da "Tbebaide. ) = Por todo o campo
com afpeóto irado Sobre o ligeiro carro bellico
fo , De Tefiphone , e Alecto acompanhado, Dif-
corre Marte fero , e fanguinofo : Já dcfcarrega o
duro braqo armado, Já acomctte com impeto fu-
riofo, Infundindo na altiva, e brava gente Intré
pido valor , colera ardente. = Alas eifque o
prompto furibundo Marte Sube ao feu carro com
eltrondo horrendo , E accezo em ira bellicofo par-
■ te , Pelos armados campos difcorrendo: Tremer a
terra faz em toda a parte , Os ferrados cavallos
accenckndo , Brandindo vay со' a dexrra o ferro
agudo, E com a efquerda oppondo o férreo deu
do.
Martyr. Incyto , infigne , forre , mngnanimo , alen
tado , valerofo , animofo , impávido , intrépido ,
< claro , preclaro , illulhe , gencrofo , celebre , fa-
mofo , confiante , firme , fiel , paciente , coroado ,
laureado, invicto , infuperavél , invencivel, victo-
riofo , triunfante, feliz , gloriofo , venturofo , di
tofo, fanto., antigo , vetulio , zelofo, religiofo }
С ii la-

N
so MAR
lacerado , dilaniado , defpedaçado , macerado ,afen-
ccado, degolado, decapitado, fubmergido, afle-
teado, devorado , abrazado, queimado , confumi-
do, tíagellado , rafgado , maravilholo, prodigio-
fo, pafmofo , portentofo, admiravel. = O illuftre
Campiaö da F¿ Divina f Quanto mais abatido ,
mais triunfante. Soldado do Chriftifero elt andar
te , Que com o fangue attefta a fé que adora.
Prodigo illultre da innocente vida , Defprezador
das impias tyrannias. Inclyto Heróe do Capitolio
eterno, Laureado vencedor do negro Averno. Di
pura Fé cruenta teftemunha , Que da excelfa vi
ctoria a palma empunha. Da tyrannia vi&imain-
vencivel , Que ao Cordeiro immortal offrece o
fangue } Mais alentada , quanto mais exangüe,
Alais foffiredora, quanto mais paflivel. = Dcüro
o Tyranno à barbara conquifta Ao Martyr mil
tormentos poem diante , A fim que délies a hor-
rorofa vifta Intimide feu animo confiante : Cré
que nclle o valor já na5 refifta , Vendo eculeos,
incendio devorante, Leóes que rugem com furor
violento , Touros que bramaö com humano alen
tó. Fid. Martyrio.
Martyrio. Duro, atroz, bárbaro, impío, cruel)
tyranno , tyrannico , deshumano, inhumano , ini-
quo, infano , rábido, feroz, furibundo, furioíb,
enfurecido , cegó , violento , vehemente , intole-
ravel, infopportavel, infoffrivel , afpero, afperri-
mo, acerbo, incomparavel, raro, lingular , info-
lito , defufado , eftranho , inaudito , incrivel , inex-
plicavel , incomprehenfivel , infefto, infenfo, fa
tal, funcito, lugubre, laílimofo, lamentavel, fú
nebre, mortal, mortífero , dolorofo, tormentoío»
penofo , fanguineo , fanguinofo , fanguinolento ,
cruento , horrido , horrendo , horrorofo , horrivel,
horrífico , terrífico , formidavel , tremendo , ef-
pantofo, claro, preclaro, illuftre, generofo, in*
MAR si
clyto. ( Para alguns outros epithctos Vid. Mar
tyr. ) Do marcyrio a laureola cruenta , Que о
preclaro Campiaó em fi oftenta. Que efpeftacu-
lo aos olhos portentofo , Aos Ceos jucundo , ao
Tártaro horrórofo ! Tenras Virgcns , mancebos
florefcentes , Caducos velhos, todos permnnentes
Na invencivcl paciencia dos tormentos AiTombraö
os carnifices violentos. Aquelles faó as chammas
arrojados , Ou em liquido chumbo fubmergidos,
Mas de incendios mais altos abrazados Trocaö em
doce cántico os gemidos. Eftes a duros golpes la
cerados Sa6 às feras tyrannicas lanqados , Para
fercm das fauces fanguinofas Avido pafio , piezas
laftimofas } Mas ellas efquecidas da fereza , Que
Ihes infpira a crua natureza , Da iniquidade atroz
compadecidas Com branda lingua as tepidas feri-
das Suavifaó docemente , e as plantas bejaó Dos
invifíos Campióes, que os Ceos feftejaö. Negan
do aos deofes váos torpes incenfos , Huns em al
tos madeiros faö fufpenfos , Outros no duro ecu-
leo atormentados , Ou em ardentes laminas tor
rados. O debil fexo à illuftre competencia Suf-
ptra por mais barbara violencia j Quem dos pú
dicos olhos he privada, Quem nos virgineos pei-
tos lacerada ; A efta tenaz dura arranca os dentes,
A'quella deí'pedaqaó ferreos pentes. De vulni-
fica roda huma ferida Dilaniada exhala a feliz vi-
4a , Outra foffrendo morte lenta , e dura , Vive
de atroz prizaó na noite efeura. Em fim por mo
dos mil , por mil tormentos GanhaÖ todos a pal
ma, o triunfo cantaó , Firmaó da angular pedra
os fundamentos , E na conftancia a terra , e Ceos
efpantaó. = Alli fe vem eculeos rigorofos , Fer
ros da crueldade exprimentados , Ardentes gre-
lhas, bronzes horrorofos, Agudos pentens, chum-»
bos derramados : Alli brutos famintos , e efpan-
tofos De garras, de furor , de fanha armados. Pe
lo
22 MAS
lo Martyr efpcraô , que conthnte Em tantas pe
nas voa ao Ceo triunfante. = Formidavel algoz,
prompto , impaciente Já ñas máos atrociílimas
moftrava O duro ferro, e do Chriítaó paciente Os
merobros com mil golpes lacerava : Naó moftra
o Héroe impávido , que lente Do verdugo inhu
mano a furia brava , Antes de extremo jubilo ba-
nhado O provoca a martyrio mais pezado.
Mascara. Ridicula , feenica, théâtral , contrafei-
ta , torpe , enorme , medonha , feya , hórrida , hor
renda, horrorofa, horrivel , deforme, fallaz, fin
gida , fimulada , disfarqada , ficticia , enganofa,
engañadora, traidora , mentirofa , mentida , doio-
fa, fraudulenta , fementida , burlefea , graciola,
vá , faifa, infidiofa, pérfida, fordida, formidavel,
terrífica, efpantofa, lepida, faceta, alegre, fefti-
va.
Masmorra. Ergaftulo , carcere , prizao. = ß"
qualida, hedionda, fordida, immunda, corrupta,
pútrida , fétida , peftilente , peftifera , fúnebre)
lugubre , fatal , funefta , funérea , mortífera, tétri
ca , negra , efeura , opaca , tenebrofa , cega , me
donha,¿norme , horrífica , terrífica , hórrida, hor-
- rivel , horrorofa , horrenda , profunda , formida
vel , efpantofa , atroz, barbara , tyrartna, cruel,
tyrannica , impia , dura , inhumana , deshumana,
laftimofa, lamentavel , dolorola , penofa , intek"'
vel, infopportavel , infoffrivel , Tartárea , info;
nal, defefperada, férrea , cavernofa , mifera, mi-
ferrima , miferavcl , afpera , afperrima , acerba.
Para frazes, e outros epithetos Fid. Carcere.
Mastim. ( caó de gado) molofTo , lycifco, rafeirO'
= Forte , robuíto, forçofo , animofo , alentado,
atrevido , arremeqado , armado , fanhudo , efpu*
mante, furiofo , furibundo , vigilante, deiVeh*»
attento, prefentido, follicito , fiel. = Guarda.fie'
do tímido rebanho , Contra o nocturno lobo №
pre
MAT 25
pre alerta j Attenta cfpia , que ao paftor defperta,
Se na vigilia cuve rumor eftranho. Vid. Caô.
Mata. Mato, bofque, efpeílura , tapada. = Silva-
da , efpinofa , brava, agreíte, filveftre, afpcra,af«
perrima , intraétavel , denfa , cerrada , efpefla , im-
penetravel , inextricavel , opaca , fonibria , tene-
broia , cega , efeura, negra, occulta, fecreta ,ef-
condida , recóndita , medonha , terrífica , horrífi
ca , hórrida , horrivel , horrenda , horrorosa , ef-
pantofa , formidavel , infefta , infenfa , damnofa.
= De feras mil horrífica morada. Formidavel eo-
vil de hórridos brutos. Secreta habitaçaô do veloz
gamo , Do hiríuto javal/ , do voraz lobo. Perpe-
- -tuo afylo de eípantofas trevas. Da Dcola caqado-
ra grato abrigo. Medonho aflento do ferino po-
vo. De immenfos troncos novo labyrintho. (Para
frazes diverfas , e outros epithetos Vid. Bosque,
Floresta , &c. )
Matador. Homicida, Sicario. (Para os epithetos
Vid. Homicida.) ( Acha-fe em os noffbs Poetas
Reicida por matador do Rey } Deicidas pelos Ju-
deos matadores de Chrifto } Matricida pelo mata
dor da Máy : porém naó faö termos taó fréquen
tes , como Parricida , e Fratricida pelo matador
do Pay , ou Irmaô. )
Matar, sr Com violencia roubar a vida alheya.
Com perfidia privar da trifte vida. Dar com tér
ro cruel violenta morte. Deípojar do vital- mife-
ro alentó. O peito trafpaffar com dura efpada.
Tingir em fangue a vingativa dextra , E abrir à
morte em golpes mil as portas. Do exangüe pei
to feparar я alma. Do inimigo tomar mortal vin»
ganqa. Cravar no coraqaó furiofo ferro. O emu
lo defpojar das vitaes luzes, E mandallo à regiaô
da noite eterna. ( Saó frazes tiradas de diverfos
Poetas. )
jMatarse. Moleftarfe , penalifarfe , atormen-
tarfe,
24 MAT
tarfc , anguftiarfe , confumirfe , martyrifarfe , affii-
girfe, magoarfe, &c.
Materia. Argumento, nflumpto. = Ampia, vaf-
ta , dilatada , diffufa , fértil , fecunda , copiofa,
abundante, rica , immenfa , inexhaufta', inextin-
guivel , inextincb , fobeja , exuberante , fuper-
abundante, exceffiva, deíraedida, infinita, ilimi
tada , leve , tenue , humilde , baixa , rafteira , ridi
cula , vil , pobre , fecca , infecunda , vá, inutil,
inhábil , inepta , difficil , difficultofa , ardua , intra-
¿tavcl, arrifeada, perigofa, fublime, alta.
Matrimonio. Defpoforios, Nupcias, Vodas, Ну
menêo. = Alegre , feftivo , faults, amorofo, at-
fe&uofö, feliz, ditofo, venturoío, folemne, mu
tuo , commuro, reciproco, facro, cafto, púdico,
fiel, magnifico, pompofo.
Matrimonio. Cafamento, conforcio , eftado
conjugal. = Indiflbluvel , firme , eftavel, conl-
tante , perpetuo , infeparavel , dura vel , doce , gri
to , fuave , inviolavel , fanto , fociavel , follicíto,
cuidadofo, diligente, pacifico , tranquillo, defe-
jado, fufpirado, appetecído , igual, infaufto, in
feliz, difeorde , defígualvtri(re, penofo , defutu-
do , contenciofo, pezado , molefto , grave. . .
Mausoleo. Túmulo , fepulchró. = Sumptuoí",
magnifico , pompofo , mageftofo , fijblime , rico,
preciofo , eípeciofo , famofo , maravilhofo , Por"
tentofo, prodigiofo, admiravel, marmóreo , twm
no, perenne, perpetuo, perduravel, trifte, fund-
to , funéreo, lu^uofo, faudofo , fúnebre, lugubre,
_ lacrimofo. Fid. Sepulchro.

piedofa, amante, defvelada , follicita , vigilant*»


diligente, cuidadofa, cauta , prudente, próvida»
clemente, benigna, affavel, benévola, benéfica,
propicia , fecunda , operofa , indúftriofa , engenh°
MAY 25
/а , económica , amavcl , amada , dulciílirra , opti
ma. = Da doce prole defvelada amante. Dos fru
tos do Hymenco fecunda origem. Imagem fin-
guiar do amor mais fino. Da cara prole idolatra
amorofa. = As terniífimas máys triltes , queixo-
fas , Prefenciando hum cafo, que baftara A enter
necer as feras mais furtofas , Morriaó , bem que o
ferro as naó tocara ; Porque quando as máos cruas,
e irnpetuofas , Da immenfa multidaó infana , e ava
ra Atrozmente feus filhos lhes feriaó , Com elles
logo o efpirito rendiaó. ( Eftaqo.)
Mayo. Alegre, rifonho , feitivo , verde , viçofo,
florido , florente , florefeente , jucundo , aprazi-
vel , ameno , doce , fuave , grato , deliciofo , de-
"' leitofo , fértil , fecundo , florígero , luxurian
te , lafeivo. = O mer cm que as campiñas Flo
ra habita , E aos Tindarios Irmáos Febo vifita. О
mez que dos Mayores toma о nome, A' Atlánti
ca Maya confagrado. — Já nefte tempo com feus
rayos de ouro Aos dous filhos de Leda o Sol quei-
mava , E da formofa Europa o branco touro De
flores coroado atraz deixava: Flora ,folto o cabel
lo crefpo , e louro , A copia de Amakhea derrama-
va , E Filomena trifte em doce accento Qiieixu-
mes dava brandamente ao vento. ( Malac. Conq. 1 .)
Vtd. Мвд para a Iconología.
Mayores. Anciáos , velhos , provecaos : Ou Anti-
gos , antepaffados , afcendentes , progenitores, avós.
= Veneraveis, venerados , reípeitaveis , refpeita-
dos, authorifados , maduros , cautos , prudentes,
experimentados, judiciofos, fabios , feveros, gra
ves, auftéros , vetulios , amigos , reverenciados ,
{>ios , illultres , famofos , celebres , celebrados , ce-
eberrimos.
Medea. Impia , maléfica, maligna , malvada , cruel,
tyranna, atroz, feroz, inhumana, barbara , mági
ca, encantadora, cega, infana, enfurecida, furi-
Tm. IL : D bunda,
аб MED
bunda, furiofa, vingativa , defefperada , fanguino-
lenta , cruenta , fanguinofa , nefaria , nefanda , abo-
minavel , deteftavel , execranda. = Do pérfido
Jafon a atroz Efpofa , Nos mágicos encantos po-
derofa. De Colchos a Princeza, enfurecida , Que
agravada do' pérfido Conforte , Foy de feus mef-
mos filhos homicida. De Etas mifero Rey filha
malvada , De Tartáreos venenos fempre armada,
Que com Jafon fugindo no innocente Sangue do
Irma6 manchara as maos nefandas Para entreter
do Pay a furia ardente.
Medi-an&iro. Mediador , mediator, mediatario,
reconciliador: Ou Intercesor, advogado, patro
no, protector. = Sagaz, aftuto , cauto , previfto,
prudente , difereto , fabio , maduro , judiciofc.
deliro, follicito, diligente , hábil, agil, apto, si
gilante, dócil , attento : Ou Benigno , clemente,
piedofo , benevolo , benéfico , faufto , propicio,
compaflivo , compadecido , temo , indulgente,
prompto, empenhado, efficaz , forte, poderofo,
inceffante, continuo.
Medicina. Salutífera, poderofa, efficaz , benéfica,
benigna, util, auxiliadora, fabia , judiciofa, pru
dente, cauta ,previfta, difereta, pcrfpicaz , agu
da , obfervadora , efpeculadora , inveítigadora , in
dagadora , proveitofa , faufta , douta , Febea, Apôl-
linea, Deifica , Peonia , Machaonia. = DeApol-
lo , e de Efculapio a efficaz Arte. D'Arte Apol
ínea as poderofas forças. ( Os Poetas reprefenta-
va6 a Arte Medica na figura de huma Matrona
idofa , veftida de verde , coroada de louro , cora
hum gallo na maó direita , e na cfquerda hum
baftaö , e nclle enrofeada huma ferpente. )
Medicina. Medicamento , remedio. = Amar*
ga, amara, ingrata, afpera, acerba , tediofa , faß'
diofa, naufeantc , falubre, faudavel,doce, fuave,
grata, jucunda, incerta, duvidofa, dubia, атЫ*
MED 27
gaa , fatal , perniciofa , damnofa , mortífera , le
thal, lethifera, inerte, ignava, fraca, debil, ope-
rofa. Para diverfos epithetos Fid. fup. Medicina.
VIedico. Fyfico. =s Sollicita, vigilante, attento,
diligente , previfto , prevenido , fagaz , aítuto , pe
rito , jlluftrc , egregio , celebre , conípicuo , fa-
mofo , afirmado ,farn¡gcrado , celebrado, celebér
rimo, infigne, cuidadofo, defvelado , engenhofo,
induftriofo , acautelado , experimentado. ( Para
outros epithetos Fid. Medicina na GgnificaqaÖ
de Arte Medica ) Na feiencia Hyppocraüca pe
rito. Ñas artes Podalirias celebrado. Emulo de
. Chiron , é de Mçlampo. Interprete do Déos da
Medicina. Alumno de Peón , e de Eículapio.
(Todos eftes nomes proprios Габ dos mais famofos
Medicos da Antiguidade. )
Medo. Temor, pavor, fufto, fobrefalto, terror,
horror , tremor , aflombramento , pufillanimida-
detcovardia, trepidacaó. = Lánguido , languen-
te , exangüe , frió , frígido , gelado , pallido , fubi-
to, fubitaneo, improvifo, repentino, inopinado,
imprevifto , impenlado, inefperado, ignavo, tre
pido, pavido , terrivcl , terrífico, formidavel , ef-
pantoío, covarde., pufillanime , horrido , horrífi
co?, horrivel , horrorofo, horrendo , dubio, incer-
. t© » ambiguo , duvidofo , defvefado , vigilante , fol-
Hcito , inquieto , defafocegado , molefto , funefto ,
fatal, infano, vaó, pánico , fatuo, pueril r feminil.
= A' vilta do efpeftaculo funefto O coraqaö me
affalta horror molefto ; Errica-fe o cabello , que
deftik Hum frígido fuor , que me aniquila ; Pal
pita o peito, o paflo vacillante Ameaça queda ao
corpo trepidante; Fica eltupida a vilta , a fronte
exangüe, Entorpece-fe a voz , gela-fe o Cingue }
A alma efpantada vendo- fe em tumulto, Quer do
corpo fugir a novo infulto. ( Tirado de Sidiooio
Hofchio. ) = Vem asmáys tacs eftragos,e abra-
D ii qando
28 MED
cando O tenro filho , trcmem , e elle os peitos Com
follicito íufto procurando, Para efconderfe vé que
faÖ ellreitos : Os velhos vencraveis fufpirando ,
Os mancebos em lagrimas desfeitos , Tremendo
todos trilles ays refpiraö , Porque em feu damno
• os fados fe confpiraó. = Foge, bem como acor-
qa , que fequiofa Ao procurar ligeira a linfa pura,
Ou do rio na margem deleitofa , Ou da fonte que
fahe da penha dura , Se encontra de líbreos tur
ba fogofa , Quando efperava alivio na frefeura,
Atraz volta fugindo a leve paíTo , Efquecida di
fede , e do canfaqo. ( Tajo Poríug. )
Medusa. Gorgonea, enorme, medonha , hórrida,
terrífica , efpantofa , formidavel , horrífica , hor
renda, horrivcl , horrorofa , pavorofa , ferpentiíe-
ra = A Gorgonea cabeqa horrenda , e impía ,
Que em dura pedra a gente convertía. A cabeqa
que de afpides fe ornava , E de Pallas o e feudo
horrorifava. Л atroz cabeca, que Perico cortan.
Eonde o Pegafo alado fe gerara. De Phorco a gen
til fiiha, que mudada Em monftro fora por Mi*
nerva irada, Porque dentro emfeu Templo venc-
rando Cometiera de amor crime execrando.
■Megera. Tartárea, Cocytia , Eílygia , Infernal,
Avernal , impia , cruel , atroz , barbara , feroz , ty
- ranna, ferpentifera, enorme, medonha , hórrida,
horrífica, formidavel, efpantofa, horrenda, hor-
. rivel , furiofa , furibunda, horrorofa , pavorofa,
peftifera, venenofa, rábida, efpumantc, cruenta,
ianguinofa , fanguinolenta , implacavel , indómita,
turbulenta , fediciofa , revoltofa , tumulcuofa. =
Torpe filha da Noire, e deAcheronte, De fernen-
tina coma , hórrida fronte. = Eu fou a dura , fem-
pre infiel Megera , Univerfal caftigo dos huma-
i nos, Do feu doce repoufo harpía fera, Perturba
dora dos mortaes infanos : No mundo todo o mal
de mim fe géra, Sou caufa de mil mortes, de mil
dam
MEL 29
damnos , Armo traiqóes , altas difcordias rejo , To
da a gloria do Ceo no Inferno invejo. ( Affonf.
jífric.i.) Vid. Alecto ,Tisiphone , e Furias.
-Mel. Favo. = Liquido, puro, orvalhofo, aereo,
cfpumante , louro , áureo , doce , grato , fuave,
jucundo , dcliciofo, deleitofo , cheirofo , odorífe
ro , rccendente , fragranté , nectareo , Ну bleo , A c-
tico , Cecropio , Siculo , Hymetrio. = Do mel
aereo a dadiva celefte. O odorífero nectar das
abelhas. Licor Hybleo , ao paladar jucundo. Do
follicito infeclo o doce orvalho. Das varias flores
o licor colhido. Do mellifero povo os doces rou-
bos. Grata tarefa da cngenhofa abelha. Doce def-
- tillaçaô do Ceo benigno. Da Attica abelha líqui
da riqueza , Obra fubtil da fabia Natureza. Vid.
Abelha, e Favo.
Melancolía. Triíteza. = Grave, pezàda, gran
de , excefliva , fumma , profunda , forte , vehemen
te, affliéti va, anguftiada , anciofa , anhelante , ator
mentadora , dolorofa , penofa , dura , atroz , acerba,
afpera , moleña, violenta, muda, tacita, tacitur
na , fileaciofa , penetrante , cruel , pallida , langui-
da , languente , exangüe , cfqualida , continua , pe
renne , perpetua , fucceffiva , antiga , diuturna , oc
culta , lecreta , recóndita, infana, intoleravel , in-
fopportavel , infoífrivel , iiremediavel , inextin-
guivel , extrema , fatal , fu ne ft a , lugubre, fúne
bre , mortal , mortífera , funérea , inconfolavel ,
inerte, ociofa, ignava , eftupida , negra , atra , tor
pe, feya, fordida ,deíalinhada , deforme, tyranna,
confumidora, devoradora , perniciofa , damnoía,
natural, nativa, ingénita , innata , túrbida , turva,
medonha, hórrida , fcvera, auftéra, intraéravel ,
odiofa , fattidiofa , tediofa , incommunicavel , pen
sativa , fantaftica, abftrahida, imaginativa. = Já
diante dos olhos lhe voavaö Imagens , e fantafti-
cas pinturas , Exercicios do falfo penfámento : E
•! i pe-
jo M Е L
pelas folitarias efpefluras Entre os penedos los,
que nao fallavaó , Fallava , e defeubria feu tor
mento. ( Cam. Eclog. i. ) (Os Poetas a perfonali-
faraó na feya imagem de huma mulher macilen
ta , e taciturna ,, com os cabellos defgrenhados,
veltido roto , e fordido , com os cotovelos fixos
nos joelhos , e com ambas as máos fegurando a ca-
beqa: reprefentavaó-na pofta em foledade, aiTen-
tada fobre huma pedra > e junto della algumas ar-
vores todas feccas , e produzidas de entre pene-
dos. Fid, Triçteza.
Melodía. Harmonía, confonancia , mu fica, canto.
. = Acorde , fonora , canora , fina , a timada , rara, fin-
guiar, nova,diftin£ta , exquifita, infolita , defufaóa,
eltranha, inaudita, fuave, deleitóla , grata , jucun-
da , delicióla , agradavel , doce , attraétiva , en
cantadora. = Da doce voz os muficos acantos.
Brando concento de fonoras vozes. Dos ouvidos
harmónico deleite. D'alma elevada poderoíb en
canto. Vid, Música.
Memorando. Memorado , memoravel , celebre,
famofo, celebrado, celebérrimo. =í De indelevel
memoria fempre digno. Eftava o claro dia me
morado. ( Lufiad. 3. ) Em honra defte dia memo
rando. ( Ulyj/ea 8. ) . ■
Memoria. Reminifcencia , recordaqaó , lembran-
qa. = Feliz, dicofa, culta, acérrima, tenaz, pro"1"
. pta, viva, maravilhoía , prodigiofa , portenrofa,
, admiravej , pafmofa , efpantofa , infolita , inaudita,
rara, eftu penda , Angular , nova , diftin&a, incom-
parayel, rica, abundante, copiofa, liberal, prodi
ga , inexhaulta , firme , conftante , fegura , vaftj)
immenfa, fiel, frefea, auxiliadora, erudita, tarda,
inerte , ignava , debil , fraca , caduca , inepta , tor
pe, inculta, ruftica, eftupida , enferma , pobre»
mifera , infiel , pérfida, traidora , vulgar, con№
infeliz , embaraçada. = Incxhaufto tnefouro fe
MEM j i
Minerva. Das fciencias immortaes prcciofo era
rio. Sublime dom da fabia Natureza Das Caital-
lias Deidades máy fecunda. ( Os Ancigos a pin-
taraö em imagem fenfivel na figura de huma mu-
lher com dous Temblantes, fignificativos do tem
po paíTado, e prefente , com hum livro em huma
таб, е huma penna na outra em ас cao de efere-
ver. Junto della lhe punhaó hum grande cofre
cheyo de diverfifíimas joyas , como allufaó às va
rias , e preciofas efpecies , cjue a memoria retem.
Pierio accrefeenta , que os Gregos а согоагаб de
perpetuas, e folhas de cedro , e lhe punhaó ao la
do hum саб , por fer entre os animaes o de mayor
memoria. )
'': Memoria. Monumento, padra6. .= Eterna,
perpetua , perenne , immortal , fempiterna , mar
mórea, perduravel, permanente, indelevel, fuc-
cefliva, continua, antiga, vetufta, infigne , illuf-
tre , celebre , famofa , memoravel , memoranda,
inextinfta, incxtinguivel , gloriofa , honrofa, he
roica, agradecida, efeulpida, gravada, publica,
venerada ,refpeitada, venera vel, refpeitavel, ado
rada , adoravel.
Menalo, Alto , fublime , elevado , aípero , af-
perrimo , fragofo , frondofo , frondente , frondí
fero , fombrio , opaco , frefeo , ameno , delicio-
ib , deleitofo , jucundo , aprazivel , facro. = Ar-
cadica montanha celebrada , De robuftos pinhei-
ros coroada , Onde Apollo offendido em voz al
tiva Cantara a ingratidaö de Daphne efquiva. O
Monte que he de Pan delicia grata , Onde inda
os eccos foaó laftimofos De Apollo buco pela
Ninfa ingrata.
Menino. Infante. = Tenro, delicado, bello, for-
mofo, candido, niveo, la£beo , lindo, engracado,
mimofo , gentil , chorofo , lacrimofo , queíxofo,
doce, brando, fuave, dócil, carinhofo, acaricia
do,
32 M Е К
do , amimado , inquieto, alegre, rifonho , feftivo ,
inconllante, mudavel , inftavel.
Mente. Entendimento , juizo, capacidade , efpiri-
to. = Sublime, alta, elevada, viva Î fabía, pru
dente , cauta , acamellada , previfta , judiciofa ,fc-
liz , fagaz, aguda , aftuta , engenhofa , fubtil , E-
na, delicada, clara, perfpicaz , penetrante, vafta,
profunda, folida, madura, forte, varonil, fertil,
fecunda, rica, copiofa, abundante, re&á , juila,
rara , fingular, dillinfta , incomparavel ^prodigio-
-. fa , maravílhofa, portentofa, admiravel , efpanco) .
pafmofa , prnmpta , hábil, curta, leve, rail eirá,
humilde, vulgar, inepta, inhábil, tarda , inculta,
rude, confufa , limitada, cega, infaña_, fatuâ,Bçf-
cia, demente , eftolida, eítupida, eítulta , Ipupí,
inerte , ignava \ pobre , mífera , inFelir;„ 'r"irü
Mentido. Mentirofo, fallo, fallaz, engano/b, en
gañador, fementido, fraudulento, dolólo , appa
renté , fingido, fimulado , vaó. Fid. em outros
lugares. ,
Mentira. Fabula, falfidade , impoftura , embuftf,
engaño. = Torpe, vil, infame , odiofa , nefanda,
enorme, feya, fallaz, engañadora , dolo fa^ yergo-
nhofa, indecorofa', injuriofa, peflima, disfarqada,
¿mulada , fingida , clara , evidente , manifefta , pa
tente , publica , notoria , maliciofa , maligna,
iniqua, abominavel,deteftavel , execranda {Д1'
ciato com Celar Ripa a reprefentao na figura ¿:
huma mulher torpe , e plebea , vellida de diver-
iiíTimas cores , e coxa de hum pé. Na maó lhc
poem hum feixe de palha acceza , porque аЯЗш
como hum tal fogo depreíTa le accende, e com«
mefma prefteza fe apaga , aflim nafce , e morre ;
mentira.)
Mentiroso. Embuftciro , impoftor, engañador. =
Nefcio, fatuo ,' louco, infano , demente , im pre-
vi it o, fagaz , a It uto, cauto, engenhofo , agudo,
. ./ def
MER 35
defprezado, abominado, gárrulo , loquaz , palrei-
10, vaniloquo , incauto, inadvertido, impudente.
( Para outros epithetos Vid. Mentira) = Ñas
artes de Sinaó lingua perita. Torpe fautor da
mentirofa Fama. Infame boca , que a verdade af
fronta.
Mercurio. Cylenio. = Veloz, lígeiro, rápido,
acelerado , agil , leve, alado, aligero , facundo,
eloquente , fabio , fagaz , aftuto , follicito , dili
gente, pacifico, fauno, maléfico , roubador , ma
ligno, nocturno. = De Jupiter, eMaya o Filho
alado , Que os decretos dos Deofes annuncia , E
do potente Caduceo armado A' trille terra a do
ce paz envia. Do alto Olympo o celefte Mcnfa-
• geiro , Que da cithara foy o author primeiro.
Do Olympo o alado Déos, Neto de Atlante, Na
facundia fubtil Numen triunfante. = Quando o
Filho de Maya abrindo o vento Co' Caduceo
que as almas revocava , E outras defeer ao Tár
taro fazia , Pezando-fe ñas azas , lhe dizia , &c.
( Ulyjf. i . ) — Já pelo ar o Cylenêo voava Ccm
as azas nos pés , à terra defee , A fuá vara fatal
na глаб levava , Com que os olhos canqados ador
mece:, Com efta as triftes almas revocava Dos In
fernos, e o vento lhe obedece , Na cabeca o ga-
lero coftümado ,&c. ( Lufiad. г.) — Toma o Fi
lho de Maya n'um momento As azas velociflímas
de argento , E a formidavel vara , com que logo
Do fogo as almas tira , ou lança ao fogo : Já ba
te as leves plumas , e cortando Os campos vay da
Olympica morada ; Refpira-lhe Galerno hum
vento brando , E veloz chega à terra defejada.
( D. Franc. Manoel) ( A Antiguidade o reprefen-
tava na bella imagem de hum alegre mancebo ,
cabellos foltos,elouros } corpo nú, e fó com hu
ma banda a tiracollo ; chapeo redondo na cabera
. corrí duas azas aos lados , talares nos pés tambem
Тот. II. E cora
54 M E R
com агав, e ha maó o fabido Caduceo, fua efçe-
cial infignia. O leu carro era puxado por dois
grandes cegonhas , aves que lbe егаб particular
mente conlagradas. )
Merecí mentó. Mentó, ferviqos. = Singular, ra
ro, diltinäo, grande , grave, fummo , alto,affi-
nalado , relevante , abalizado, avultado, incontro-
verfo, infigne, illuftre, fublime, publico , noto
rio , patente , claro , evidente , manifefto , louv;-
do , elogiado , engrandecido , ¡inmortalizado , pre
miado , coroado , defprezado , envilecido , concel-
cado , -vilipendiado , affrontado , injuriado , prete
rido. = Da illuftre gloria eterno rundamenro.
D'almas illuftres única riqueza. De dcfgraçaifv
taes mifera origem. Alvo funefto da traidora in-
veja. A' maligna injuftiça odiólo objecto. Raro
. defprezador da vá fortuna. Virtude que em filen-
ció fe apregoa , E a fi mefma com gloria tecei
crôa. ( A Antiguidade o figurava na imagem ce
hum Varaó de veneravel afpedro , coroado de lau
ro , e preciofamente vellido. Armavaó-lhe de ar
mas brancas o braqo direito , e nelle lhe punhaó
hum fceptro , e moftravaó-lhe nú o efquerdo,
pondo-lhe na maó hum livro aberto , para deno-
tarem ao mefmo tempo os ferviqos militares, e li
terarios. O fitio em que o reprefentavaö era iobre
hum alto, e alcantilado rochedo, allufivo à diffi*
culdade , com que fe confegue o merecimento.)
Meretriz. Proftituta. = Lafciva, libidinofa ,fen-
fual , luxuriofa , diíToluta, licenciofa, depravada,
obfeena, torpe, perverfa, efcandalofa, impúdica,
impura, deshonefta , immodefta, impudente, vil
infame , publica , famofa , damnofa , prejudicial,
perniciosa , inimiga , infenfa , infeila , odiofa, ne
fanda , abominavel, deteftavel, execranda , pérfi
da, infiel, traidora , ávida , avara, ambicio fa , in-
lidiadora , petulante , infolente , fallas , dolofa ,
' j frau
MES
. fraudulenta , engañadora , mifera , defgfaqada^jm*
- ícrrima , infeliz , fordida , efqualida , imnuinda ,
. peílifera, corrupta , venerea. = Da torpe Venus
victima nefanda. Deílra ñas artes da lafeiva Deo-
fa. De monftros mil compofto abominavel ; Olhos
de bafililco formidavel , Afpefto de Medufa ,
máos de Arpias , Peito de infernal furia amblado
ra, De Crocodilo lagrimas impías , E de Serea voz
encantadora. '■» •
Mas a. Lauta , profufa, liberal, prodiga , opípara,
magnifica, fumptuofa , preciofa , efplendida, re
gia, pompofa , pingue , delicada , exquifita., or
nada , apparatoía , concertada , polida , alegre ,
^feftiva, jovial, graciofa, deliciofa,deleitofa, gra
ta., jucunda , copiofa , abundante , parca , frugal ,
. moderada, modeíla, fobria, pobre , mifera, ava
ra, miferrima, fordida, ruftica, torpe, avarenta,
mefquinha , ebria , ebriofa, licencióla , diíToluta.
= De opíparos manjares opprimida. Prodiga de
profufas iguarias. Da voraz gula objecto deleito*
ib. De efplcndidas riquezas adornada. Efpeéhcu-
lo grato ao torpe ventre. Ao diflbluto Baccho
altar jucundo, De rubicundos calices croado, De
faborofas victimas fecundo. Vid. Banquete.
Mestre. Sabio , erudito , douto , perito , infigne,
illuftre
limado, famigerado, celebre, celebérrimo , elo
quente, facundo, fevero , auftéro, afpero , afper-
rimo, acerbo , rigido , rigorofo , inexoravcl , im-
placavel , inflexivel , prudente , brando , fuave ,
benigno, manfo, follicito , diligente, cuidadofo,
atcento, defvelado, vigilante, aífiduo, inceflante,.
incanqavel , infatigavel , venerado, refyeitado, a-
roado , temido. = Sabio inlt rufror da inculta mo-
cidade. Sollicito miniftro de Minerva, Que à do-
cil juventude infpira as artes. Interprete lubtil da
fabia Dcofa. Cultor das plantas , que Minerva
акта. E ii Me
5« MET
Meta. Baliza, termo , limite , rayas. = Pref-
cripta, determinada , eftabelecida , aflinada , affi
na la Ja , cerra, terminante , publica, extrema , ul
tima , fixa, immutavel, inalteravel, firme.
Metal. Mixto, condenfado, Го lid o , rígido, doro,
fundido , calcinado , louro, fl a vo, áureo, candido,
argénteo , férreo, nítido, brilhante , lucido, lu-
zente, luminofo, refulgente, radiante, fcintilkn-
te, puro , preciofo , rico , oceulto , efeondido,
fecrero , cavado , minado , pezado , grave. = Da
entranhas da terra áurea riqueza , Que produz li-
■ beral a Natureza.
Metamorphose. Transformaqao , tranfmutacsc
- mudanqa. — Nova , varia, admiravel , mami-

fa, fmgular , rara , eliranha , faifa, vá , fingids,


mentida , fallaz , apparente , mágica , encantado
ra, poética , fabuloía , enganofa, engañadora, tu-
bita, improvifa, repentina, inopinada , infperada.
Metro. Vcrfo. = Suave, doce, cadente, fonorc
• canoro , harmónico , mufico , melodiofo , culto.
' terío , polido , jucundo , grato , deleitofo, delicio-
• ío , attractivo , Apollineo , Deifico , Febeo , Cal-
tallio, Aonio. Vid. \rBKSO. ■
Mez. Veloz , ligeiro , rápido, acelerado , arrebata
do , fugaz , fugitivo , lunar. ( Para o litros epithe-
tos Vid. cada hum dos doze mezes nos feue luga-
• res alfabéticos) — Da varia Lúa a rápida carreirs.
O veloz curfo da inconftante Febe. ( Para inftruc-
qaó do Poeta potemos nefte lugar as imagens de;
mezes do modo , que as períbnalifaraó os Gregos.
e Romanos , fegundo Euftachio Filofofo. ) . •
-'• Janejro. Hum mancebo vellido de branco,
- eom azas nos hombros, rodeado de cáes de caça,
• e cm aéto de ir cacar. Na maó direita huma bozi-
na de efpantar a caca , e na efquerda huma fetta.
. FeVereiro. Hum velho de cabellos , e barba
ern
ч
MEZ 57
erriqados , veftido de huma grande pelle até aos
pés , e em acçaô de fe aquentar ao fogo. Mar-
ço. Hum foldado veftido todo de armas brancas,
com lanqa na maö direita , с efeudo no braqo ef-
querdo , e junto dclle hum carneiro com lá de eu
ro , allufivo ao figno de Aries. А в Rib. Hum
paftor cm hum viqofo prado cubcrto de flores ,
tocando a fuá gaita, e junto delle diverío gado ,
dando de mamar aos feus fetos. Mayo. Hum
mancebo de rollo alegre , e lafeivo , cabellos en-
crefpados , с ornados de rofas brancas , e verme-
lhas. Junto deíle eftaraó dous meninos mis , e abra
cados , cada hum com fuá eftrella fobre a cabeqa,
aUufivos ao figno de Geminis. Junho. Hum ho-
шеш na idade viril , e roburta , coroado de cfpi-
gas de trigo ainda verdes , с entre ellas enlaqado
bum caranguejo , por allufaÖ ao figno de Cancer.
Junto do tal hörnern citará grande abundancia dos
frutos, que produz efte mez. Julho. Hum hö
rnern de afpecto inflamado , com huma coroa na
cabeqa de efpigas maduras , e feccas : em huma
maó terá huma fouce , e dcfcanqará a efquerda na
cabeqa de hum leaó fogofo, que terá huma eftrel
la avcrmelhada na telta. Agosto. Hum hörnern
nü , mollrando fahir de hum rio cem refpiracaó
anhelante, e pegar cm huma fouce , para ir fegar.
Terá junto de li os frutos que preduz cfte mez ,
e no Ceo apparecerá o figno de Virgo. Setem-
bro. Hum camponez com veftido curto , per-
nas núas , humidecidas de moflo , e coroado de
parras : terá na maó alguns cachos de uvas. Ou-
TUBRO. Hum mancebo em hum campo alegre,
coroado tambem de parras , e fazendo varias ar-
maqóes aos paíTaros. Ao longo delle eftaraó ou-
tros femeando de trigo a terra. N ovembro.
Hum hörnern vertido de cor das folhas feccas ,
com huma coroa na cabeqa das folhas, e fruto da
38 MID
oliveira , e cercado dos in ft ru memos neceffarios
para lavrar as terras. Eítará olhando para о Ceo,
onde fe reprefentará o ligno de Sagitario. De-
zembro. Hum hörnern robufto , todo cuberto
de neve , com hum podaö na таб , e junto dcllc
huma cabra cftrellada na tefta , alluGva ao. figno
de Capricornio. Nao reprefentavaó os Amigos
Romanos , como nos fazemos , я efte mez na fi
gura de hum vclho , porque para elles a velhice
do anno era Fevereiro , comeqando a contar por
Marqo , fegundo o computo que lhes deixouRo-
mulo.
Midas. Rico , opulento , feliz, di tofo, ávido, ам-
ro, avarento , ambiciólo, Frigio , mifero , roite-
ravel , torpe, enorme. = O Frigio Rey avaro,
que ditofo Quanto tocava em ouro convertía, E
que de Apollo, e Pan n'alta porfía De Febo me-
receo premio affrontofo. = Rico era Midas mais
do que convinha , A feu defejo igual crefeia o ou
ro i Mas nefle ouro fem fi m que gloria tinba,
Porto que tinha a gloria no thefouro? A perecer
de fome , e fede vinha , E por fugir da morte to
cerro agouro, NaÖ mais ouro, naö mais, gritan
do eltava , Porque tudo era ouro о que tocava.
(Lob. Peregr. )
Milacre. Prodigio , portento , maravilha , aflom-
bro. =r Eftupendo, lingular, novo ,eftranho, ra
ro, fuperior, poderefo , pafmofo ,efpantofo , info-
lito , inaudito , extraordinario , admiravel , impon-
deravel, inexplicavel , incompreheníivel, incom-
paravel , celebre , celebérrimo, famofo, notavel,
infígne , memoravcl , memorando. = Obra que
infpira refpeitofo aflombro, E excede quanto po
de a Natureza. Pafmo dosolhos, do juizo enleyo.
= Se паб eres eftes inclytos portentos , Da Fé
fuperna eternos fundamentos , Com melhorad»
villa os vio o cegó , Em voz fonora os publkou o
MIL 59
mudo : Foraó mil os que em placido focego Mu
dado viraô feu tormento agudo, Com que a mor
tal doenqa já cedia Da morte avara à torpe fy-
rannia. ForaO mil os que o túmulo deixando , E
já novos alentos refpirando , Publicaraö fuas glo
rias fempiternas , Oh fummo Déos , que os altos
Ceos governas. (Triunf. da Cruz.)
Militar. Guerrear. — Seguir de Marte as hórri
das bandeiras. Os trabalhos fofFrer do duro Mar
te. Bufci.r gloria na bellica paleftra. Cultivar o
exercicio de Bellona. Os veftigios feguir doDeos
da Guerra. Expor a vida aos bellicos combates.
De Mavorte aliftar nos eftandartes. Honra ga-
nhar nos bellicofos campos. Nos periges da guer
ra exercitarle. Cultivar as efcohs de Mavorte.
Seguir das armas o fatal deflino. A's beliigeras
artes dedicarfe. Praticar de Bellona a difciplina.
MtNERVA. Pallas. — Calla, pura, púdica, honef-
ta, incorrupta, inviolada, fabia, douta, fecunda,
eloquente , engenhofa , fubtil , perita , bellica , bel-
licola , beíligera , armígera , armada , guerreira ,
forte, esforqada,robufta , valerofa ,animofa , alen
tada, magnánima , generofa , invióta , invencivel ,
feroz, terrífica , intrépida, impávida , deftemida,
Attica, lanifica, induftriofa, operofa. = A Tri-
tonia Deidade que gerada Fora da mente do im
mortal Tonante , Virgem do torpe Amor nunca
violada. A Dcofa que das Artes tem o cetro ,
Inventora fubtil do doce metro. A Deofa que
Ïirefidc fabia , e delira Tanto à douta , que à bel
lica paleftra. A Deofa armada , que guerreira, e
forte Segue os triunfantes paííos de Mavorte. De
Jupiter a Filha armipotente , Ñas feiencias luz ,
nas armas rayo ardente.
tfjNós. Cretenfe , jufto , recto , fabio , prudente,
rígido, formidavei , tremendo , fevero , rigorofo ,
afpero , acerbo , afperrimo , inflexivel, iraplaca
vcl,
4° MIN
vel , incxoravel. = De Creta o Rey , filVio de
Europa , e Jove , Que do Tártaro a urna acerbo
move , E dos duros Irmúos acompanhado Dos
mortaes julga o Sempiterno fado. De Eaco , e
Rhadamanto о Iimaô fevero , Que he do Tartá
reo Rey minillro fero. O formidavel arbitro do
Averno , Que as fombras julga com decreto eter
no. Vid. Елсо , e Rhadamanto.
Minotaurô. Monítruofo , biforme , medonho,
enorme, deforme, terrífico, horrendo, horroro-
fo , horrido , horrivel , bonifico , pavorofo,c>
pantofo , formidavel , tremendo , ávido , vom,
dev orador, devorante, feroz, infaciavel, indon;-
to, tragador , torpe. = Cretenfe monftro , hot*
rifica figura, De touro, e de hörnern fordida ro
tura. Do labyrintho o monftro, que gerara А к-
fanda Pafife , e que tyranno Anhelava voraz pot
langue humano. O filho femi-touro que nafca»
da conforte de Minos * voraz fera , Que encerra
da no cegó labyrinto Era de Creta horrífica!}'
vanna , Porque com furia atroz , com bruto ir.!-
tinto Só a fome faciava cm carne humana.
Miseravel. Milerando, mifero, miferrimo , 'Ф
lice, laftimofo , defgraqado : Ou A varento, ava
ro , ávido , mefquinho Vid. alguíis deftes Synoni-
mos nos feus lugares.
Miseria. Defgraça , adverfidade , infelicidade, in
fortunio, calamidade , trabalho. = Laftimofa,^
mcntavel , deploravel , grande , grave , fummä'
extiema, intoleravel , infopportavel , infoflFrivel,
dolorofa , lacrimofa , queixofa, afpera, acerba, >1-
perrima, horrorofa, infolita , inaudita , rara, i"1*
guiar, nova, antiga , inefperada , imprevifta, J«1'
prezivcl , fordida , immunda , efqualida, torpCt
enorme , vil , infame , afflicta , anguítiada, trifte»
melancólica , fatal , funcíla , fúnebre , lugubre,
funérea, mortífera, mortal , lethal. ( AMifcri»»
M I S 41
ou calamidade reprefeutou Pierio na figura de hu
ma mulher lacrimofa , с macilenta , pobremente
vellida de negro , e arrimando a huma canna o
corpa trémulo , e desfallecido. O litio em que a
poz, foy ero bum campo afolado de huma gran
de tempeftade, que derrubara arvores , с inunda
ra todas as fementeiras. ) ,•
Miseria. Pobreza, mendiguez , inopia , pe
nuria : On Laftima , defamparo. ( Para os epithe-
tos Fid. fupra Miseria ) = Da mortal vida af-
perrimos abrolhos , Que hum arrancado , mil fe
multiplicad.
Misericordia. Piedade, compaixaó , commifera-
ftaó , laftima. = Terna, compaffiva, compadeci-
cida, internecida , benigna , clemente, benéfica,
benévola , propicia , extremofa , amorofa , affe-
¿tuofa , doce, fuave, branda, prompta, fácil, ra-
■ ra, ftngular, infolita, liberal, nobre, illuftre,ge-
. ncrofa , magnánima , infígne. ( Nos baixos relevos
dos Romanos fe reprefenta cita virtude na figura
de huma formofa Matrona , coreada de oliveira ,
С com os braços abertos em ассаб de acolher be
nignamente а alguem. Na maö direita tem hum
ramo de cedro com os feus frutos, e na cfquerda
a cornucopia da abundancia. )
Misterio. Arcano , fegredo. = Alto , profundo,
infcrutavel , impenctravel , recóndito, oceulto ,
fecreto , incomprehenfivel , ineffavcl , efeuro , im-
perceptivel, fublime, elevado, fanto, facro, divi
no, refpeitado, venerado, adorado, adora v el, ve-
neravel , venerando.
Mocidade. Adolefcencia , juventude. ( Para os
, epithetcs Vid. eftes Synonímos) == Da bella idade
• frefea Primavera. Alegre Abril dos annos floref-
centes. Indómito fervor do fangue ardente. Dos
• doces annos Ettaçaô florida, Periodo feliz da trif
te vida. Da verde idade o tempo fugitivo , Em
3m.IL F q«e
4*:-* MOD
que ferve во peito ardor a&ivo. ( Para owas
frazes Vid. Adolescencia , с Juventude.)
Wodello. Exemplar ,prototypo, original. = Vi
vo, cxpreffivo , exaéto , proprio, natural , ferae-
. lhante , inimitavel , incomparavel, fingular , peic-
. grino , raro , extraordinario , engenhofo , fabio,
artificiólo, perfeito , completo , exquifito, deli-
. cado , apurado , primorofo , cfmerado , fino , adm;-
. ravel , maravilhofo , prodigiofo , pafmofo , por-
tentofo.
Modestia. Pcjo , comedimento , moderaqaö. =
Grave, humilde , recatada, vergonhofa , púdica,
pudibunda, hone lia , calla , branda, fuave, gra
ta , doce , amavel , attractiva , urbana , placida ,
tranquilla , ferena , inalteravel , bella , formoli.
decoróla , decente. = Hura mover de olhos brsr-
do , e piedofo , Sem ver de que , hum rifo bran
do , e honefto QuaG forqado , hum doce , e hu
milde gefto , De qualquer alegría duvidofo. Huta
defpejo quieto, e vergonhofo , Hum repoufogn-
viílimo, e modefto, Huma pura bondade, maní-
fcflo Indicio d'alma limpo , egraciofo. Humer.-
colhido oufar , huma brandura , Hum medo fes
; ter culpa, hura ar fereno , ¿Ve. ( Cam. Sentí. íf )
( Cefar Ripa a reprefenta na imagem de hunu
Virgem fera algum enfeite no corpo , veftida finv
plelmente de branco , com o bello Temblante fe-
reno , e os olhos no chao. Na maó direita lbe p«;
hum feeptro , e por remate delle hum olho, à-
notando aíTira, que cm tudo reina a modeftia con
a vigilancia , e attenqao ao feu decoro. )
Moderarse. Abfterfc , refrearfe , conterfe, domar
le, fbpearfe, rcprimirfe , cohibirfe, temperan^
folterte : Ou Aplacarfe , ferenarfe , amanqarfe, apa-
ziguarfe, abrandarfe, mitigarfe.
Moise's. Illultre , famofo, memoravel , claro, in-
clyto, fanco, jufto, rcdo,rcligiofo, piedofo,»-
tulicoj
MOI . 45
, tidico , fcelofo , podcrofo , portcntofo , maravi-
lhofo , prodigiofo , admiravel , fabio , eloquen
te, confiante , errante, intrépido, impávido. =:
Dos Hebreos alto Heróe maravilhofo , De mil
prodigios obrador famofo. De llracl o legífero
Profeta , Do Povo do Senhor feguro afylo , Que
габ tremendo fora ao Rey do Nilo. O Capitaó
Hebreo , que compaflivo Quebra as cadeas a íf-
rael cativo. Aquelle , cuja vara omnipotente Pa
ra portentos mil oCeo empenha; Já í'olta as aguas
da marmórea penha, Já do mar prende a attonita
. corrcnte. Efle que a ley celefte ao Povo intima,
E por immenfo afperrimo deferto Com mil pro
digios o conduz, e anima. Aquelle illuftre Capi-
• «6 pafmofo, Que do vafto Erithreo no pego un-
dofo Abrirá com aflombro firme eftrada Para fal-
var o Povo fugitivo , E as forqas íubmergir do
Egypto altivo.
Molbstia. Incommodo , oppreflaö , vexaqaö : Ott
Pena, afflicçad , dor, inquietaqaó. == Grave , du
ra , pezada, acerba, afpera , afoerrima , importu
na, affliétiva, odiofa , faftidioía , tedióla , pertur
badora, inquietadora, infoffirivel , incomportavel,
- intoleravel , infopportavel , pcnofa , ancioía , im
pertinente , impaciente.
Momo. Mordaz, mofador , fatyrico, petulante, au
daz, oufado , temerario , atrevido , ridiculo , jo-
cofo , lepido , faceto , celebre , famofo , ociofb ,
inerte , ignavo , torpe , murmurador , pcfquizador,
cfpeculador /indagador , inveftigador , curiofo,
infolente. = Dos Deofes o Democrito medonho ,
Filho da negra Noire, e torpe Sonho, Que de quan-
. ~to.no OlympQ fe fazia, Com defprezo fatyrico fe
ria. -••
Monarquía. Imperio, Reino. = Abfoluta , dif-
potka ; foberana , augufta , regia , fuprcma, va,I-
• ta, dilatada, rlorente * florefeente, poderofa, po-
Fii pulo»,
44 * МОК
pulofa , rica , opulenta , refpeitada , culta , polida ,
labia, política , induftriofa, bellica, belligérante,
bellicofa , guerreira , conquiftadora , viétorioía ,
triunfante , firme, eftavcl, altiva , imperiofa , íb-
beiba, amiga, gloriofa, illuftre, inclyta, valero-
fa , animofa , heroica , celebre , celebrada , famofa.
Mondego. Puro , claro, cryftallino, áureo, aurí
fero , rico , opulento , prodigo , liberal , genero-
ib, placido , tranquillo , fereno , brando , manfo,
dócil, aprazivel, deliciólo, deleitoío, fuave, gra
to , jucundo , celebre , celebrado , famofo , cauda-
lofo , impetuofo , violento , enfurecido , bravo ,
impaciente, efpumofo, furiofo, furibundo , ínun-
dador , inundante, devaftador , aílolador , faudavel,
falutifero, frefeo , ameno. Fid. Río , Corren-
• TE, 8cc.
Monstro. Horrido , horrendo , horrivel , horroro«
fo , horrífico , enorme , medonho , torpe , feyo ,
deforme , informe , novo , efpantofo , pafmofo ,
terrifico, formidavel, terrivel, fatal, funefto,ef-
tranho , infolito. = Da torpe Natureza horrendo
feto. Horrido aborto , producqao medonha. Dt
hörnern , с bruto, equivoca miftura. Parto efpan-
- tofo , informe creatura. Erro enorme da errad»
• Natureza. Vid. Fealdade.
Monstro. Prodigio , portento , aíTombro ,
pafmo , maravilha. = Novo , raro , lingular, dif-
tinelo, deiufado, infolito, inaudito, extraordina
rio , celebre , admiravel , celebrado , celebérrimo,
affamado , famofo. = Raro monftro de profpera
fortuna. Singular monftro ñas Palladias Artes.
(Bernard. Ferreir.)
Montanhez. Ruftico , filveftre, agrefte , rude »
bruto , inculto, afpero, horrido , hirfuto , fora
do , torpe , vil , robu ft o , duro , forte , operofo,
incanqavel, infatigavel, pobre , miferavcl , mile-
ro , miferrimo , fofFrcdor » folitario , indómito, ij"
dócil)
MON 4;
dócil , intracïavel , indomavel , feroz. = Afpero
habitador da inculta ferra. Vid. Pastor.
Monte. Montanha: Ou Penedîa, ferranîa , ferra al
tura. = Sublime, alto , elevado , excelfo , eminente,
fragofo, alpellre, alcantilado, arpero , afperrimo,
precipitado, defpenhado , aerio, inacceíiivel, fo-
berbo, altivo, arrogante , frondofo, intonfo, horri-
- do, inculto, valto , efpaqofo , immenfo , cavernofo,
nebulofo , nevado , inhabitado , deferto , efteril , in
fecundo , infrutifero , feceo , árido , defearnado,
intractavel , enorme , deímedido , verde , viqofo,
fértil , frutifero , fecundo , ameno. = Marmórea
mole, alpeftre penedîa, Que no cume as eítrellas
. - defafia. Montanha que de nuvens fe reverle , E
parece que os Ceos altiva invefte. == Junto de
hum fecco, fero, e efteril monte, Inutil, e def-
pido , calvo , e informe , Da Natureza em tudo
aborrecido , Onde nem ave vôa , ou fera dorme ,
Nem claro rio corre, ou ferve fonte, Nem ver
de ramo faz doce ruido. ( Cam. Cane. p.) = Mon
te formado de penhafeos duros , Gigante que fe
atreve ao Firmamento , Ë dos ares medindo efpa-
- eos puros , Parece que arrogante infulta ao ven-
. to: De feus penedos os fragofos muros A's feras
fervem de temido aflento , Os laqos illudindo aos
caqadores , Se a penetrar fe atrevem feus horró
les. = N'um valle fe levanta alta montanha ,
Que os aftros infultar pretende ufana , De ouro
Jiberaes veas defentranha , Imán potente da cubi-
qa humana : Ao valle opaco generofa banha Com
; córreme que do intimo dimana , E faz com que
elle em qualquer tempo feja Dos campos de Tef-
lalia jufta invtja. ( Duarte Ribeiro. ) Fid. Al
tura.
Mo NUMENTo. Memoria , padraó : Ou Fabrica ,
infcripqaö , lapida. ( Para os epithetos Vid. Me
moria ) = Indclevel padraö cm toda a idade ,
■ . Que
4б МО R
Que vencerá do Tempo a impiedade. Paraosvm-
douros immortal memoria, Que ha de ganhardo
Tempo alta victoria. Fabrica eterna , augufto
monumento , Dos feculos vorazes íempre iíemo.
Perenne hiftoria em marmore gravada , Que fera
das idades adorada. Vid. Fabrica.
Morada. Cafa , poufada , habitaqaó , domicilio,
apofento, hofpicio. (Segundo as fuas diverías ac-
ccpçôes.)
Mord acid ade. Satyra. = Maligna , perverb,
malvada, iniqua ,impia, ferina, atroz, dura, cruel,
deshumana , tyranna , fatyrica , picante , infolenre,
petulante , impudente , cómica , jovial , ridicula,
torpe , indigna, viva , penetrante, invejoía, ii'i-
da, emula, afpera , acerba , injuriofa, arrrontoii,
ignominioía,deshonrofa , calumniofa, vil, infame,
plebea , nefanda , abominavcl , dctcftavel» execran-
da, odiofa . ...
Morrer. Fallecer, efpirar. = Os dias acabar di
infeliz vida. Oefpirito render à dura morte. Ex
halar mifero o vital alentó. Pagar à morte o lu
gubre tributo. Chegar Д meta da mortal catrei».
. Acabar o periodo da vida. O curfo rematar da fu-
faz vida. PaíTar da morte o tormentólo golfo,
ôr termo ao curfo da mortal jornada. A altw
foltarfe das prizöes da carne. Deixar a vida por
defpoio à morte. A' terrena prizaö abrir a port»,
E a alma foltar dos vinculos do corpo. Largar à
humanidade o duro pezo. A divida pagar àLibi-
tina. A infallivcl penfaó pagar aos Fados. Scf-
frer das Parcas a fatal violencia. Cortsrfe já «
vida o tenue fio. Fazer do Mundo fempiterna au-
fencia. Dormir da morte o interminavel fornix
Fechar por fim o circulo da vida. Apagar pa"
fempre as vitaes luzes. No filencio jazer da ir
pultura. Ser da fouce fataJ colheita acerba. A
violencia das Parcas inimigas Depór da vida- as
M О К 4Т
miferas fadigas. Ceder da morte atroz à ley feve-
ra. Das almas habitar o eterno aíTcnto. Trocar
vida mortal por vida eterna. Paflar da morte o
formidavel tranze. Soffrer d'avida morte o golpe
extremo. ( Saö frazes tiradas de diverfos Poetas
Latinos , e vulgares. )
MoRRER DE MORTE VIOLENTA. = Por mil
feridas vomitar a vida. Trafpaflado acabar às
máos de Marte. A alma exhalar em torpe fangue
cnvolta. Render a vida a golpes repetidos Entre
mil contorsóes , e mil gemidos. Sem forqas , fem
foccorro , e fem abrigo Ser defpojo cruento do
inimigo. Por tantas bocas exhalar a vida, Quan-
tos os golpes faó da cfpada infida. Indignado ar
rancar o extremo alentó. Soffrer da morte o bár
baro tormento. Dar a vida banhado em fangue
immundo. Ser do inimigo victima cruenta. A al
ma arrancar com hórrida agonía.
[ortandade. Eftrago , dcftroqo. = Bellica,
Mavorcia , trifte, funefta, fatal, fúnebre, lugu
bre , funérea , mifera , miferavel , miferrima , la-
mentavcl , laftiraofa , innumeravel , immenfa , infi
nita , enorme, eípantofa, terrífica , tremenda , hór
rida , horrífica , horrivel » horrorofa , horrenda ,
fanguinea , fanguinofa , fanguinolenta , cruenta ,
impía, iniqua, cruel , atroz , barbara , inhumana,
inaudita, infolita , eftranha , extraordinaria, fin-
guiar , rara , imprevifta , incfperada , repentina ,
ítibita, inopinada, improvifa, efcjualida, immun-
da, contagiofa, damnofa , perniciofa, mortífera,
peftilente, peftifera. = Que -inaudito efpectacu-
lo horrorofo ! Enchem dos campos o ámbito cf-
paqofo De cadáveres montes fobre montes , Ema
nando de fangue immundas fontes. Mil objeébos
de mortes fe divifaÖ , Que aoseftupidos olhos hor-
rorifaó. Huns gemem íepultados em ruinas, Ou-
tros no fogo de traidoras minas Dilacerados voa6
л pe
48 MOR
pelos àrts , E vaó encher de horror novos luga
res: Eftes morrem da efpada trafpaflados , Aquel-
, les dos ginetcs conculcados. O plebeo torpe , o
nobre generofo , O velho inerte , o moço vale-
rofo, A virgem tenra, o pavido menino, Todos
Гирропаб Геи atroz deítino ; A nenhum aprovei-
ta a varia idade , Ncm as piedofas leys da huma-
nidade. Com o cfpofo abracada a affliéta efpofa,
Com o doce filhinho a máy anciofa , Tudo fem
compaixaö, fem differenqa Mata do ferro a bai-
: bara licenqa. Surdos os Ccos , de rogos combat i-
. dos, Nao fe abrandaG aosays enternecidos , Tan
ta impiedsde , tanto eftrago obfervaó , Nem de
mil vidas huma (ó confervaó. = Nao fe vé das
follicitas formigas Mais numero roubar o trigo
i louro , Nem recolhe ñas ávidas fadigas O fega-
dor de Ceres mais thefouro , Do que cahem cf«
quadróes no campo monos A' forqa de armas, ou
cm fufto abfortos. = Por onde paffa o exercito
disforme , De (ànguineas correntes tudo banha ,
Parece à villa tempeftade enorme ,. Que inunda
largo campo , alta montanha : A 's iras he o eftra-
- go taö conforme , Que confufa em terrores a cam-
. panha Efpaço em fi naó tern , onde паб veja De
viftoria fatal prova fobeja. Fid. Estraco^-^
Morte. Pallida, exangüe, lánguida, gélida, fria,
invejofa , Ii vida, ávida, avara, avarenta , ambiciofa,
importuna, intempeftiva , inefpcrada,imprcvifta,
fubita, fubitanea , inopinada, repentina, improvifa,
furda, cega , inexoravel, implacavel, inflcxivel,
indómita , indócil , afpera , afperrima , acerba, vio
lenta, impetuofa, rápida, veloz , ligeira, acelera
da, arrebatada , furiofá , furibunda , atroz , feroz,
dura , cruel , barbara , inhumana , tyranna , impía,
iniqua, maligna, certa, inevitavel , infailivel, in-
difpenfavel, formidavel, tremenda, terrífica, ef«
pantofa, horrenda, horrivel, hórrida, horrorofa,
MOR 49;
horrífica , fúnebre , trifte , fatal , lugubre , funé
rea, lu&uofa , lamenravel , laftimofa, lacrirntrfa,
* ■. infeliz, defgraqada , mifera , miferavel , miferrima,
jnfaciavel , faminta , voraz, torpe , enorme , rae-
«lonha , feya , vil, infame, efeura, ignobil, igno
ta, clara, inclyta, nobre, illuftre , generofa, ma
gnánima, impávida , intrépida, heroica, faufta,
feljz , gloriofa, ditefa, venturofa , decorofa, hon-
'•^r fofa , faudofa , invejada , memoravel , celebre , ant
ra^ jfajefa, valerofa. =c Da miferrima vida a meta ex-
car:$rema. Da tyrannica morte a ley tremenda. Das
|в,*й((Ьга8 Parcas a fatal violencia. Atroz decreto dos
l«*.~Íiffiquos Fados. Interminavel noite , eterno fom-
¿!^.J%>, Sempiterno íllencio dos viventes. Da carrei-
rc4 ^*davida ultimo eíladio. A* fatal Libitina impio
(¡¡f-htíbtíto. Da fepultura mifero defeanço. Rigor
ДОС tremo dos crucis deftinos. Dia do grande hor-
f6 for , do grande efpanto. Do fatal Lethes o per-
petoo fomno. Da mortifera fouce o golpe extre»
ja mo. Da moribunda vida ultimo alentó. Inevita-
(í nc\ mal, trance horrorofo. (Tirem-fc outras fra-
,äi'!-<es das que vaó no verbo Morrer.) Oh que
imagem cruel , atroz , tremenda He do Erebo , e
Noite a Filha horrenda ! Por naó ver mil ob-
jectos laftimofos , Olhos naó tcm , por naö ouvir
queixofos; Naó tem ouvidos, fupplicas cftranhas
^vFaranaÖ admittir, паб tem entranhas. Entra com
L paflo igual pelas ufanas Cafas dos Reys , с mife-
p fas choupanas : De fouce armada , que a ninguem
.; refpeita, Faz nos mortaes horrífica colheita. ( Os
Antigos Poetas tendo a Morte por huma das D¡-
^ vindades infernaes , a reprefentavaó na figura de
t huma mulher de enorme afpeéto , armada de fou
ce , veftidura negra , femeada de pallidas eftrellas,
e azas tambem negras nos hombros , e nos pés.)
M0RT0. Exangüe , defunto , fallecido. = A for-
dido cadaver reduzido. Da dura Morte mifero def-
• :. Torn. Il G ' pojo.
f<% MOD
pojo. Da turba dos viventes arrancado. "DosaUn*
ios vicacs defanimado. Corpo que dorme fcmpi-
tcrno fomno. Em efqualidas cinzas convertido.
• Ñas trevas dó fcpulchro fubmergido. Privadodos
cthcreos refplandores. (Tirera-fe outras frates dos
termos Morte, e Morrer.)
Movimento, Impullo, moto, agitacau. = Rápi
do, veloz, ligeiro, acelerado, arrebatado , impe-
- tuofo j vehemente , violento, tardo , lento, iner
te, ignavo , ociólo, continuo , aflíduo, perenne,
fucceffivo , leve , tenue , brando , trémulo , in
quieto.
Mouro. Mauro, Mauritano. = Torpe , vil , infi
me, impio , bárbaro, arroz, feroz, duro , cntl,
■ tyranno, inhumano, bruto, inculro, negro, fcf-
со , adufto , tórrido , bellico , bcllicofo , belüge-
ro, guerreiro, pérfido , infiel , traidor , Africano.
Libyco, Gecolo. Fid Bárbaro.
Mudança. Alteraqaó , transformaqaó , different^:
A Ou Varrcdade, inltabilidade , inconltancii ,fflUtí-
bilidade, impermanencia. •== ImproVifa , repenti;
' na, fubita , fubicanea, inopinada, impeníada,ir
perada, imprevitiV, grave, notavel, extraordim-
• ria , rara , infolita , inaudita , Angular , eftranb,
apparente, fingida, enganofa. = Muda-fe o tem
po , muda-fe a ventura , Segue-fe aos bens dos
males a córreme, Quem ha pou со era trifte* eí'
tá contente , Soffre ci qui vanea quem já vio brin-
dura; Segue o dia fbrmofo à noite efcura,0 1я*
verno vem depo is do Veraó brando , Tudo a ve
loz mudanqa vay trocando. = Muda6-fe os tetn-
pos , mudaö-fe as vontades , Muda-fe o fer, mu*
da-fe a confianqa , Todo o mundo be compté"
de mudanqa , Tomando fempre novas qualidadeí.
O tempo cobre o chao de verde manto , Que j*
cuberto fby de nevé fría, E a mim converted11
choro o doce canto. ( Cam. Senet. fj.) У
M U L ¿i)
JtfoDAVEL. Vario, incerto, variavel, inconftante,
n.ínftavel, impermanente , leve, mobil , alteravel.
Mvlher. Bella, formofa , gentil, engranada , de-
T,Jicada , ornada , adornada , aderezada , pompofa t
^-.▼aidofa, v£» defvanecida, fraca , imbellc, cavar-
de , pufillanime , ignava , timida , pavida , fagaz ,
. «Iluta, engañóla, engañadora, fallaz, dolofa, fin
gida , íimulada, fraudulenta , fementida , aleivo-
Тя , pérfida , infiel, desleal , traidora, infidiofa ,
•cavilofa , loquaz , verboía , gárrula , lacrimofa , le
ve, crédula, fragil, mudavel, varia , inftavel,, in-
certa, inconftante , variavel, foberba, altiva, ar-
^ yogante, litigiofa, clamorofa , modefta, honefta,
^^pudica, caita , vergonhofa, piedofa, branda , do-
j <QÍ1, carinhofa , affeftuofa , amorofa, terna , com-
.-.pa(fira, extremofa , prudente, provida, follicita,
operofa , vigilante , diligente , induftriofa. = O
fexo imbelle , que a vaidade adora , Do varonil
Sesea encantadora. Ñas filiadas do amor delira, e
«ngenhofa, Ña promettida fé fempre dolofa. Da
■ incauta mocidade doce engaño , Appetecido ef-
U ¡trago , filtro infanoi Do fragil fexo a pérfida bel-
-.leza, Parto infeliz da cega Natureza. Dos mor-
» tacs incenrivo poderofo , Do univerfo. naufragio
rrJaftimofo , Pérfido mar em calma disfarçado , Ba-
^díUfco aleivofo em flor mudado. Mais que as on-
^ das, e ventos inconftante , Mais que as furias,,, e
-ítras arrogante. Qisanto mais limpies, tanto mais
dolofa , Tanto mais torpe , quanto mais formofa :
- Quando moitra doqura, he mais acerba, Quando
oltenta humildade , he mais foberba. Dos coraçôes
..- invicb combáteme , Em lagrimas mentidas elo-
• quente. Se falla , as vozes faö traidor encanto * Se «
calla, heno filencio Amor pregoeiro ; Se chora,
he artificio o fagaz prantp ; Se ri , o rifo he laqo
• Jifongeiío -, Se olha, feus olhos faó poder oceulto, .
Que as almas poem em mifero tumulto. , . •
f :л G ii Mu.
ft M U N
МиьтшАо. Grande numero. — ïmmenfa , iraiu»
meravel , infinita , incomprehenfivel , vafta, nu-
fnerofa, grande, copiofa , nimia, ex ce (Tiva , no-
tavel , confuía, defordenada , tumultuofa , inquie
ta , denfa , cfpcfla. Vid. Infinito , e Innume-
RAVEL. . ,
Mundo. Orbe, Univerfo, Terra. = Ampio, mí
to, efpaqofo , dilatado , immenio , habitado, p
voado, ad m i ravel, maravilhofo, prodigioforpor-
tentólo, culto, inculto, dclicioíb , deleitofo,gB-
to , jucundo , aprazivel , bello , formofo , attraöi-
vo. = Do Mundo portentofo a mole iromenü.
Da pingue Terra a vafta rcdondeza , Theatrodi
fecunda Natureza. Do ampio Univerfo a mali
na famofa, Obra da eterna Dextra poderofa. Ш
fabia Omnipotencia ampio volume , Que asm-
vilhas mil em fi rtfume. Da Maö fuprema a en
guiña rotunda , De immenlas producçôes femprt
fecunda. Vid. nos feus lugares as quaxro Partcsdo
Mundo , e Terra. ) it . *J
Munir. Fortificar , fortalecer , municionar , err-
cumvallar , defender. O terreno cingir de foW
muro. Cercar o campo de profundos fo (Tos,
Muralha. Muro. = Alta, elevada, fublime, for
te r firme , grofla , fegura, coartante , folida yin-
acceflOvel , inexpugnavel , altiva , foberbí , ario-
gante , dcrcnfavel , antiga , vetufta, armada,
iendida , bailee ida , fortificada, municionada, p«-
lidiada. , |. fin~(< '
Múrice. Purpureo , rubicundo , nacarado , 0T
rio, Tyrio , Sidonio , regio, augufto , preciólo,
efpcciofo , marítimo , marino , equoreo , teftaceo,
undofo. = Da tinta que dá o múrice excellen
te. ( LuJiaJ.z.) ... ...ft ;
Murmuraçaô. Maledicencia , detraccaö. '= ^í*'
ligna, malvada, perverfa, impia, inique, depn"
vada , licenciofa , infolente , paulante , arrogó*
M Ü R jj
te, uwejofa , livida , picante, fatyric.1 , pYrnicio-
* fà, damnofa , fecreta , occulta , nefanda, abomi-
» navel , execranda , odiofa , deteftavel , torpe , vi I ,
infame, maledica , injuriofa , affrontofa , ignomi-
niofa , calumniofa , fallaz , mentirafa , faifa , frau
dulenta, fementida, infidiofa. = Ah vil murmu-
raqaó maligna , e cega , Quem te ama , quem te
fegue, quem te eftima A que inferno cruel fuá al-
- ma entrega ! Qtial corta ao duro ferro a fubtil li
orna, Quai agua a firme pedra vay gallando, Qaal
traca os trages roe de mais с (tima , Aflim tu pela
.fama vais cortando. ( Lob. Eclog. )
Murmurio. SuíTurro. = Doce , grato , fuave,
agradavel , jucunJo , ameno, aprazivel > deliciofo ,
; deleitofo , fomnifero , brando , manfo , placido ,
tranquillo, fereno, leve , tenue , rouco , loquaz,
• gárrulo , fonoro, canoro , confufo , fíbilante. = Da
pura fonte o gárrulo fuííurro. Das aguas o cano
ro murmurio. O zefiro tranquillo, que murmura
Ñas leves folhas d'afpcra cfpeflura. Dos inquie
tos regatos o fom brando , Por entre as lizas pe-
dra$ murmurando. O eftrepito loquaz da margena
íria, Que fuaviflimo fomno concilia.
Murta. Mirto. = Verde , viqofa , florida , floref-
-cente , pallida , defmayada , lánguida , teni a , cref-
■ргц frondofa, denla , efpeíía, odorífera , odorofa ,
4"ragrame, cheirofa, Idalia, Dionea, Pafia. — Vi-
qoío arbutto a Venus confagrado. Planta jucunda
a Deofa dos amores.
Mu sas. Camenas, Piérides. = Doutas, fabias, pe
ritas, eloquentes, facundas, elegantes , engenho-
fas, fubtis, agudas, argutas, diierctas, harmonio-
fas, canoras, fonoras, doces, fuá ves, gratas, jü-
cundas , amenas, apraziveís , alegres , rifonhas, at
tractives, cadas , púdicas , honeitas , venúltas , pla
cadas, tranquillas , ferenas , benigna» , benéficas,
propicias, liberaes, prodigas, generalas, deceis,
.;■»} lau
54 MUS
laurigeras, coroadas, ornadas , adornadas , bellas,
formofas , Caftallias , Aonias , Pierias , Aganip-
peas, Parnafcas , A pollineas, Febeas, Delias, Dei
ficas , Heliconias. = De Jove, e da Mémorisas
labias Filhas. Doce coro da Deifica montanha.
As caftas Deofas, que о Parnafo adora. De Febo
: as engenhofas Companheiras. As Aonias Irmas,
. que o Pindó habitaô , E nos Vates o facro fogo
incitaó. Virgens canoras , Numes da Poefia t In
ventoras da métrica harmonía. Heliconias Deida
des, fabias Ninfas , Que fó difpcnfaÓ as Pega feas
Linfas. ( Sabido he , que os Poetas gentilicas.tifе-
габ por fuas efpeciaes Divindades a nove Mu&s,
. cujos nomes eraó Clio , que prefidia à Hi dont i
, Calliope ao verfo heroico-, Melpomene à Tragedia ;
Thalia à Comedia, e Agricultura* Polymnia à ac-
ça6 oratoria, e geftos theatraes} Urania à A Uro
logía* Euterpe aos inftrumentos de ar, eaflopro-,
Terpfychore aos de cordas , e tambem às dancas ;
Erato ao verfo amatorio, e aos hymnes raoomf2-
nhados do ple&ro. A todas reprefentavaô nV figu
ra de Virgens formofas, e púdicas } mas na&vei-
tiduras, e infignias havia differenqa¿ A Glio figu-
" ravaó vertida de branco , coroada de loura^iàl
maó direita huma trombeta , e na efquetda hum
livro, que por fóra ûii'varTb«cidides, Repre&ms-
vaô üCalliope vellida à heroica , coroada de diade
ma de ouro , no braqo direito varias coroas de bu
ró , e na maó efquerda tres livros , que no rofto
hum dixia , litada , outro Odyjfea , e outro Entitis.
Pintavaô a Melpomene com rofto trifte , preciosa-
., mente veftida , e ornada na cabeqa. Calqavajfco-
turnos , com os quaes pizava varios fceptros , t
coroas , na maó dircita lhe punhaó hum puntal
enfanguentado , e na efquerda dous livros , cu]0
titulo de cada hum dizia , Sophocles , с Euripeées.
Figuravaö a Thalia com fcmblante alegre , с def
envol-
MUS
envolto , coroada de liera , vertida de diverfas cores,
с calqada de foceos } ha maö direita huma mafea-
ra ridicula , e debaixo do braqo efquerdo quatro
livres, ifto he, hum Ariflopbanes , hum Menandro ,
«lium Plauto , e hum Terencio. Exprimiaö a Polym-
V nia em accaó de orar, с de perfuadir , levantando
во alto о indice da maó direita. Veftia6-na de bran
do , e cortfavao-na de perolas , e joyas de diver
fas cores. Debaixo do braqo efquerdo the punhaó
■ -äous livros, hum Demoßhenes , e hum Cicero. Per-
fonalifavaó ^Urania com o Temblante elevado, co-
' -Toada de diadema de eílrellas , vertida de azul ce-
. leite -, na maó direita hum compaflo , e na efquerda
. hem globo eftrellado. A Euterpe com rofto rifonho,
coroada de divetfas flores , с na таб huma frauta
- paíloril , os Idylios de Th'eocrito , e as Eclogas de
-^f^/fíHo. A Terpfychore com temblante fcllivo ¿ со-
* '»oada de pennas de varias cores , vertida à ligeira , e
; «m accaó de danqar. A Erato com fronte rifonha ,
- engraqada , coroada de murta , e rofas , tocando
• huma lyra, e junto della hum Cupido com todas as
'íüatrmfignias , o qual lheoffe recia hum Anacreonte,
e outros livros da Lyrica Grega , e Latina. )
Musicà. Melodia, harmonía , canto. = Doce,dul-
r-jcjfona, attraéliva , encantadora, deliciofa, delei-
f*ofa, arguta, grata, aprazivel , jucunda , agrada-
•»гсЦ fuave, rara, Angular , peregrina, inimitavel,
• îfteomparavel , divina, celelte, melliflua , fonóra,
• canora , branda , afFecluefa , pathetica , alegre ,
- ifeftiva, fonoroía, melodiofa , harmonica, harmo-
->»iofa, poderofa, Aonia, Apollinea, Febea, Del-
'fiea v Delia , Caftallia , Heliconia , Pieria, Aga-
- pippea, admiravel , maravilhofa , prodigiofa , por-
^ tentofa, pafmofa , infolita, inaudita , extraordina
ria. = De caixas , e clarins dez vezes cento, De
- inrtrumentos alegres , e fonoros, De cytharas de
«corde, e doce accento, De archilaúdes brandos,
-ití.-i- cea
56 MV S
e canoros , Das tiorbas o rápido inflrufnento ,
Das frautas paftorîs amantes coros, Corn a violla
я harpa na harmonía Vencem dos Ceos a acorde
melodía. \Henriqueii. j. ) = Soava acorde, edo
ceraelodia De varios, e attractivos inltrumentos,
Cu jo ecco junto aos aftros repetía Grato fom, que
abrandava os Elementos : De Ninfas mil hum co
ro agradecía Com leve danqa os mu fieos accentos,
E palmava de ver que ao fom fuave Parava o rio,
emudecia a ave. ( Vid. Canto , Harmonía,
Melodía para o ufo das frazes. )
Músico. Cantor. — (Para os Synonimrs Vid. Mú
sica ) Competidor das aves fenorofas. De Orfêo,
e de AmfiaÖ emulo arguto. == Nefte alvoroqo
I hum Mufico excellente Em cencavo inftruiwn-
, to'a melodia De Orfêo refufeitou taó docemen-
te , Que os coraqöes abfortos attrahia : Fanta-
fiou taó doce , taó vehemente , Que fe de Dites
a Regiaó impía ChegaíTe a ouvillo, certameate
Ticio Tivera alivio em feu cruel fupplicio.

N
"• • .
NAqAÓ. Povo , gente. = Culta , poliÄ^j-
vil, fabia , engenhofa, induftriofa, fole
ta , operofa, ruftica , afpcra , inculta , barba
ra, intraftavel , indómita , bellica, bellicofa, bel-
ligera, guerreira, Mavorcia, duTa, valerofa, «i*
mofa, altiva, foberba, imperiofa , arrogante, im*
pavida , intrépida , covarde, timida, pavida, ocio'
la, inepta, ignorance, inerre, ignava, torpe,*»»
ignobil , infame , cruel , inhumana , feroz ,
bruta, indomavel, amiga, vetufta, remota, lo"*
ginqua , occulta , pia , religiofa , fiel , cbfifa '
NAD - fT
chriftifera , pagä, idolatra, gentílica, cega,crra-
. da , impía, iniqua, infiel.
Nadador. Nadante. = Veloz , ligeiro , rápido ,
húmido, undofo, impávido, intrépido ,deftemido,
prompto , denodado , agil , leve , deftro , infigne ,
perito, arrifeado, perigofo, naufrago, naufragan
te, refoluto, oufado, atrevido, audaz, temerario,
. precipitado. ;= Deftro em fulcar c'os braqos al-
- temados Do Jove undofo as liquidas campiñas.
г .Remos formando dos ligeiros braqos , De. Thetis
corta os líquidos cfpaqosj Já fobre as ondas brin*
<a:Com focego , Já fe mergulha no profundo pc-
go ¡ A' difcriqaó das aguas já fe entrega , E a
ciento curfo o vafto mar navega.
Naiades. Equoreas , cerúleas , undofas , húmidas,
_ nadadoras, velozes., ligeiras, núas, bellas, formo-
fas, niveas , candidas , alegres , rifonhas. = Hu-
. midas Ninfas, turba fugitiva , Que as placidas
correntes fó cultiva. Fid. Ninfas.
N amor ado. Amante , galán, amador. = Sollici-
to, defvelado, extremofo, affeétuofo , exceífivo,
. fino, conltante, firme, impaciente , ardente, louco,
nefeio, demente, infano , furiofo, eltulto , incau
to, perjuro, infiel, traidor, fallo, engañólo, fal-
laz, pérfido, fraudulento, fementido, dolólo, in-
fidiofo , fingido , mentirofo , GmuLtdo , engañador,
« iogiwo , infeliz , defgraqado , cegó , torpe , inquie-
i tO> lafeivo , impúdico , leviano , miferp , trifte,
; queixofo , prezo, cativo, rendido.
Nao. Navio, baixel, embarcaqaô. — Undívaga,
incluante , nadante, veloz, rápida , ligeíra , velei-
>í<#uAwe , agil , curva , concava , ampia , vafta , fra-
perjgofa , arrifeada , naufraga , naufragante,
• ■ fixante, vagubunda , equorea , undofa , bellica ,
mavorcia , bellicofa , belligera , belligérante , guer-
-. reirá, rica, opulenta, preciofa, mercantil. — Er
ante lento dos cerúleos campos. Vafto pezo das
rom.íl. H on
5.a - NA F
ondas , mole immcnfa. Undofa cafa , fluctuante
pinho. ( Por figura iao Synonimos deNáoPoPA,
Proa , Antena , Quilha , fallando-fe de Ef-
quadra, ou Armada.)
Napeas. Dryades, Hamadriades , Oreades. = Sil-
• veítres , agreftes , montanhezas , verdes , frondo-
fas , feílivas , alegres , lafeivas , rifonhas , louras,
ornadas, adornadas, gent/s, engranadas »cfquivas,
fugitivas, efeondidas, occultas. = Agreftes Deo-
fas, turba habitadora Do verde imperio, quedo-
mina Flora. Coro gentil das Deofas , que a fref-
cura Habita6 da frondífera efpeffura. A turbadas
Oreades formofas , Que aos namorados Satyro»
cncancao , E fazem as campiñas mais pompólas.
Fid. Ninfas. . . -'¿vn
Narciso. Foi mofo, bello, gentil, galhardo , niveo,
candido , louro , rofado , rubicundo , vaidol o , del-
prezador , efquivo, caro, amado , requeftado. —
DeLiriope o filho,a quem ornara Prodigo o Ceo
de gentileza rara , E que obfervando cm fonte
cryltallina De feu temblante a imagem peregrina
. Tanto de amor vaidofo fe accendera , Que a-fi
mefmo cativo fe rendera. A quelle cuja efquiva
formofura Tornou Ninfa amorofa em penha du
ra , Ninfa que confervando a voz funefta , Sea
extremofo amor inda protefta. Das Ninfas o Man
cebo mais amado , Por quem Echo qucixoía inda
fufpira , E que fe cm pura fonte fe nao vira-,-A
vida naó perderá em flor mudado. ,
Na rraçaô. Narrativa , expoficaó. = Expreflí-
va , perfuafiva , viva , forte , pathetica , vehemen
te, fiel, verdadeira, candida, fincera, eloquente,
facunda, clara, perfpicua, fimples , natural , puta,
breve, lliccinta, longa, prolixa,faftidiofa, tedio-
fa, extenfa , ordenada, conüjfa.
Narrar. Recitar , contar , expor, referir, decla
rar , manifeftar , explicar , explanar , exprimir ,
cf
NAT 59
ffpecißcar ( fegiindo as diverfss acccpqôes. )
Nascimento. Faufto , feliz, profpero, ditofo, ale
gre, feítivo, fufpirado ,defc jado, regio, augufto,
íllultrc, alto, inclyto, nobre, excelfo, vil, infa
me , vulgar ,efcuro , ignoto, ignobil, plcbeo, po-
. pular, torpe, fordido. infeliz , defgraqado, finif-
tro, infauíto, triite, fatal.
Nativo. Natural, proprio, innato, ingénito, ge
nuino. '
Natural. Genio, indole , condiqaô , inclinaqaÖ
compleiqaö , temperamento , natureza , humor. =
Afpero , acerbo, irado , colérico, indómito , in-
domavel , intraóhvel , indócil , brando , fuave , do-
-•ee, placido, pacifico , fereno, tranquillo, dócil,
manfo , benigno , clemente , benéfico , piedofo ,
coriipaffivo , duro , cruel , bárbaro , fero , ferino ,
tyranno, inhumano, inflexivel, bellicofo, arden-
te , fogofo , accezo , guerreiro , bellicofo , enge-
-nhpfo , agudo, iuduftriofo, fagaz , perfpicaz, vi
vo, penetrante , rude, eftulco , eftolido,, njftico,
i-éftupjdo , inerte , ignavo , magnánimo, nobre, li
beral, magnifico, generólo, munifico, impacien
té', inquieto, foberbo, altivo »arrogante, tumul-
*Üiofo, rcvbltofo , humilde , fubraiím , imprudenr
incauto, &c.
Natureza. Sabia , engenhofa , fubtil , provida
. cauta , folheita , operoíá, fértil , fecunda , rica,
opulenta, cop iofa, abundante, liberal, generofa,
prodiga , munífica , magnifica , offiçiofa , benigna,
benéfica , piedofa , acautelada , vigilante , cuidado-
fa, attenta, induftriofa, poderofa , fagaz, aftuta.
= DifpoiîçaÔ pafmofa do Univerfo. Virtude oc
culta , ley inalteravcl , Que em duraqao harmoni
ca-conferva Etta do Mundo maquina admiravel.
Navegaçaô. Derrota , viagem. — Ardua, arrif-
cada , incerta , perigofa, longa , larga , prolixa , re
meta i longinqua , temeraria , ouíada , animofa ,
Hii аис
бо N Ä V
atrevida, intrépida , deftcmîda , impávida , fabiaj
douta, perita, induftriofa, engenhofa , admiravel,
pafmofa , maravilhofa , prodigiofa , portentofa,fe-
■ liz , ditofa , faufta , profpera , benigna , alegre,
trifte, fini it ra , ad verla , contraria, infefta,infen-
fa, fatal, funefta , defgraqada , infelice , formida-
vel , tormentofa , procellofa , bonanqojâ , placida,
tranquilla, ferena, pacifica, doce, grata, fuave,
jucunda, util, proveitofa, proficua. = Arteíub-
i til , que o curfo facilita Pelos vedados Reinos Ne-
ptuninos , E a pezar das violencias dos deftinos,
- Moltra os perigos , o naufragio evita. Arte atre
vida , fabia domadora Da Neptunina undofa mo
narquía , Que à mortal ambiqaó ufurpadora №»»
que entre ferreos muros fe efeondia.
Navegante. Avido, avaro ,avarento , ambiciólo,
trille, infeliz, defgraqado,mifero, miferavel,rni-
ferrimo , timido , pavido , temeroío , receofo, af«
-■ fultado, arrifeado, perigofo, follicito, rico,opu-
- lento , felice , ditofo , temerario , infano , loûto ,
• - vago , vagabundo , errante , undívago , fluâtiante.
- = O fulcador das liquidas campiñas , Emulo dos
avaros Argonautas.
Navesar. Velejar. = Difcorrer pelos Reinos *
Amphitrite. Sulcar de Thetis o falgado Imperio
Do cerúleo Nereo arar os campos. Soltar as velas
com felice aufpicio. Tentar as vías do Element0
undofo. Dar as velas aos ventos lifongeiros. i»*"1
com veloz quilha o falto argento. Defprezar ■
ladas de Neptuno. Acometter oufado aojove un
dofo. Da perfidia do mar fiar asvélas. Deixard"
Porto a firme feguranqa , E às ondas entregó ,°
fragil lenho. = Já no largo Océano navegó
As efpu mofas ondas apartando , Os ventos bra»'
• damente refpiravaó , Das náos as velas cóncavas
• inchando. = Já o benéfico vento que foprava As
iauftas velas brandamente abria , Já tas «я** 1
NAT 6s
Atmada, fe engolfava, E já fomente Ceo, e mar
, fe via , O nauta que a monqaô fabio obfervava ,
ni As traiqôes de Neptuno naó temía , Antes ven-
э-do-fe ifento de perigo, Cora cantigas charaava ao
.- .jporto amigo. = Já hum proipero vento vagaro-
• fo Vay ñas concavas vélas afloprando, E o fluéti-
vago lenho perigofo Em branca efeuma as ondas
- i; -Apartando : As Phocas de Protheo , gado efeamo-
»dJ^» Ñas cerúleas campiñas vaó brincando, Nada
ivfeceya o alegre navegante , Que feu audaz efpirito
. f-quebrante. = Vaó pelo alto, e focegado argento
■r í»avrando o mar as fayas encurvadas , Rompen-
. -¿o as proas com furor violento De Thetis pura as
«««-äiqmdfcs moradas : Dos monftros de Protheo ojm-
mundo armenio Se efeonde ñas cavernas mais guar-
M'd&ddf ,: Das vélas , e das arvores a fombra Do ce-
irníuieof Neptuno o Reino aflombra. ( Ulyjf. f.) =
.«Çonvvéla ínchada vay a nao cortando Öicryttal-
¡lohno campo de Neptuno , Impellida por Zefiro
r»tráz.deixa Hum rafto de falgada branca efeuma.
JEoge-lhe a conhecida terra , fogem N'um mo
mento o povoado , a praya , o porto ; Altas fron-
dofas arvores da vida Se perdem já , e cm nevoa
o fe tíonyercem. A cofta já fe vé toda confufa , Mal
- 1 чШНп&ов os montes , e agras ferras , E quanto
• «aie fe; aparta , tanto aos olhos Tudo em imaen-
Mríb pelflgo fe muda. (Naufr. doSepulv.) = Afíint
■?>л«в ondas o barxel levavaó , Que hiaó ao deftro le-
me obedecendo , Os ventos aura frefea refpiravaö,
Graca derrota às vélas promettendo : Brandamen-
.. te w correntes fe cfpraiavaó , As nevadas efeumas
. idçsfàzendo y Tudo infpirando vay em tal bonan-
.»<ф Do-viagcm feliz firme efperanqa. . • . ¡v
Naufragio. Fatal, funefto, lugubre, trifte > fu
néreo , mortífero , lamentavel , dcploravely lafti-
■ Л mofo, acerbo , infeliz, defgraqado, mifero., rriife-
<* etóveit^niterando , miferrimo» horrífico ¿terrífica,
tre-
*2 N À ü
tremendo , formidavel , efpantofo , horrido , hörri«
. . vel , horrorofo , horrendo , horrifono , terrive!,
- inaudito , forte, vehemente, violento , impetuo
so , furioío , cegó , furibundo , inevitavel , irreme-
diavel, memoravel, Voraz, devorador, affblador.
devaftador. = De Neptuno voraz horrido eftra
go. Do mar irado miferos defpojos. = Desfaz,
e traga o liquido Elemento Os baixeis rotos cor
furor violento , A algum que refta , como debí
canna , Aqoita de Euro , e Noto a furia infana,
- Via6-fe os vaftos mares femeados De enxarcisj.
vélas , arvores , antenas , Via-fe o naufragante ta
rnortaes penas Entregue à difcricaö dos croéis
fados j Supplíca aos Ceos em lánguidos defimycs-
Mas as vozes fuffocaó feros rayos. = Pedacosás
navio va6 fem vélas , Vélas por outra parte fem м-
vio, Voaó fufpiros mil fobre as eftrellas Dos <f
tiveraó mais acordó , e brio : Mas ay , que^ui»*
do as taboas aíferraraó , Do bravo mar asá«Kcs
ostragaraó. O que a forte conftancia rñ*b №
mava,Saômil húmidos corpos arrojados, Qws!
ondas efpalharaó pela praya , Onde jazeer b
honra fepultados. = O mar inexoravel n'aftíino-
mentó Já confpirado со' furiofo vento Fei«"
fim de liias ondas homicidas Commum fepulcb
« mil infauftas vidas. Oh que mortaes defníayWi
que agonía , Oh que gemidos , que terrcff,
pranto , Aos vivos motivava eftrago tanto» Ф
o mar ora moftrava , ora efcondia. = Abre tt"
Ceo , o rnar brama alterado , Sopra o foberb3
Edlo embravecido , e de ondas alto monte Ш'
perado Cahe fobre as proas com fatal ruido !
veftindo os baixeis pelo coftado, A tudofepe'toi
-no pego infido j Com eltranheza quií '«
forte Tempo паб dar entre a tormenta , e г fflor^
Fid. Tempestade , e Tormén* a. !
Naufrago. Naufragante. = (Os epitheto« tirf;
NEC 6¿
fe de Naufragio. ) No procellófo pego fob-
mcrgido. Ñas furibundas ondas fluctuante. Do
mar furiofo mifcro ludibrio. Nos cfpumantes
feyos fepultado. Com os mares luctando em fra-
til lenho. Entregue à furia das vorazes ondas,
xpofto à difcriqaó do Jove undoíb. Bebe morte
anciofa ao mar lançado , E he trille pallo do cf-
, camofo gado.
Necessidade. Precifao , obrigaqaó : Ou Falta,
penuria , pobreza , inopia , indigencia , miferra ,
defamparo , aperto , crabalho. = Summa , gran
de r urgente, extrema , grave , total , laftimoía,la-
,. mcntavel , deploravel, calamitofa , mi fe ra, mife-
^ï^vel, mifcrrima , perigofa , fatal , funefta , trifte ,
.iinfauíia, infeliz, dura, cruel, violenta, acerba,
. tyranna, intoleravel , infopportavel , iníbffrivel,
. defefperada.
Néctar. Celefte, divino, immortal, celeftial, do
ce, grato, fuave , odorífero, fragranté, cheirofo.
.-¡55 Dos fummos Deofes immortal bebida. O li-
.xopfacro da celefte mefa , Que aos Deofes faz
•Cierna a natureza. Os copos que m i ni Itra Gany-
xnedes. ( Naó obftante a Ambrofia fer a comida
dos Deofes , he muy vulgar nos Poetas ufar della
por fynonimo de Nectar.)
; Nee ando. Nefario, abominavel , deteftavel , exe
crando , pudendo , torpe , vil, infame , indigno ,
láalvado, maldito. . .-
Negocio. Grave., ponderavel , importante , fum
ino , arrifeado , perigofo , molefto , importuno ,
intempeftivo , follicito, vigilante , diligente, at-
tentó, defvelado, inceíTante, operofo.
Nemesis ...Vingadora, fevera, auftera, acerba, af-
pera, afperrima , rigida , rigorofa , dura , indómi
ta, implacavel, inexoravel , inflexivel , ardente ,
violenta, feroz , atroz, formidavel , terrifica f tre
menda , hórrida, fuiiofa , vigilante, folheica , di-
ligentc,
64 N E P
ligente , defvelada , prompta , irada , enfurecida,
furibunda. = De Jupiter a Filha vingadora, Dos
impios coraq6es atroz flagello, Que a pena mere
cida паб minora.
Neptüno. Undofo, undívago, fluftivago, húmi
do , turbado , turbulento , furiofo , furibundo , im-
petuofo , violento , enfurecido , bravo , embrave
cido, irado, indómito, poderofo, placido, bran-
t .do , fereno , tranquillo , pacifico. ( Para outros
( epithetos Vid. Mar. ) = Do undofo imperio o
Jupiter fupremo. O Filho de Saturno , a quem
tocara Do procellofo Reino a vafta heranqa , Que
da terra o remoto termo alcanqa. Do liquido
Elemento o Déos potente , Que o fceptroem-
, punha do feroz tridente. O terrifico Rey dólm-
menfo Océano , Que ora o perturba com furor
infano , Ora empunhando a triplicada lança , O
reftitue à placida bonança. O undofo Nume , a
. quem tocou por forte Do vaftiífimo mar o impe
rio forte. Supremo Pay das húmidas Deidades.
Do pelago profundo alto Monarca , Que em li-
geiras prizóes a Terra abarca. Do Jupiter ethe-
reo o Irmaó potente , Cujo alto imperio o mir
foberbo fente. = Principe que de juro fenhoress
De hum Polo aoutro Polo o mar irado, Tu que
as gentes da terra toda enfreas , Que nao paffem !
o termo limitado. ( Luftad.6. ) ( Os Poetas o £• !
guraó na imagem de hum velho com os cabel
los, e barba da cor da agua do mar, e huma ban
da a tiracollo damefma cor. Na maó direica em-
punha o tridente , e com a cfquerda fuftenta as
redeas do carro, que he huma grande concha ti*
rada por dous cavallos marinhos , ou por dua>'
baleas. )
Jíereides. Equoreas , cerúleas , verdes , húmidas ,
undofas, undívagas, fluftivagas , errantes , nada
doras , velozes , rápidas , ligciras , bellas , formeras*
• De
NER 65
= De Doris ,c Ncreo as verdes filbas. De The
tis as undívagas donzellas. As Ninfas que no Rei
no Neptunino Gozaó de Dcofas о immortal def-
tino.
Nereo. Vclho, provecto, antigo, vetulio , verde,
cerúleo , marino , equoreo , undofo , efpumante ,
cfpumofo. ( Outres epithetos aecommodados ti
re m ie de Neptuno, Mar, &c. ) = Da bella
Duris о provecto Efpofo , Do Océano , e de Thc-
. tis filho undofo. Do mar о antigo Numc , Ра/
fecundo Do coro nadador das Ninfas bclbs, Que
povoaó o ptlago profundo. (Toma fe commuiu-
mente pelo roefmo Mar, aflim como Neptuno. )
Nestor. ídofo, velho , antigo, vetulio , proveció,
. venerando , encanecido , Cabio , grave , prudente ,
maduro , experimentado , judiciofo , cauto, pro-
- vfdo, dnuto , facundo , eloquente , perfuafivo., for
te , robu it o , armado , guerreiro, bellicofo. = O
Rey que. contra Troya pelejava, Quando de ida-
dc Icenlos contava , De cuja labia boca áurea
córreme Sahia de eloquencia convincente. De
Pylo o Rey facundo , que de idade Já de luftros
. feíTeiua o giro enchera , Quando robufto , e fabio
. . concorrera Para o eftrago da Dardana Cidade.
Nevé. Candida , frígida , gélida , glacial , Boreal ,
. Scythica, Hyperborea ,invcrnofa ,afpera, monta-
\ ,r.,nheza , leve , fragil , liquida , hórrida , dura. =
-.Nevadas cás do anno cnvelhecjdo. Candido vé-
•\)# , que as montanhas vefte. Do encanecido In
vernó hórrida vefte.
Nevoa. Nevoeiro. = Drnfa, crafTa, efpeíTa, cerrada,
chuvofa, húmida, tenebrofa, atra, negra, caligi-
nofa , efeura , opaca , cega , vaporofa , frígida , friaj
fumofa.
NiEo. Fario, Memphitico, Egypcio , caudalofo, def-
penhado, precipitado, furiofo, embravecido, bravo,
enfurecido, furibundo, violento, impetuofo , indo-
Tom.IL 1 miso,
66 N I О
mito , feroz , vafto , immenfo, copiofo , abondante,
rico , opulento, liberal , generólo, prodigo, mu-
■ nifico, benéfico , propicio , benigno, fauíto, pró
vido , fértil , fecundo , frutifero , frugífero , pin
gue , eftagnado, paludoíb , limólo, lodofo, huil
iento , inundante. = De Memphis a córreme cau-
dalofa , Que do Ceo fubltitue o brando orvalho,
E prolpéra com agua gencrofa Do agricultor o
afperrimo trabalho. O rio que do Egypto a ar-
4 dente terra Faufto enriquece de abundante fruto,
E que ao pagar feu liquido tributo , Mais parece
que ao mar declara guerra -, Porque por fete bo
cas fahe furiofo A perturbar a paz do Jove undo-
fo. Do árido Egypto o rio peregrino , De quera
fe ignora o berqo cryftallino. Das Egypciaici»-
• pinas a alta fonte , Que defpenhada do fragoío
monte , Nos feus errantes rápidos defvios Com
' parto liberal pare mil rios.
Niobe. Fecunda, audaz , temeraria , atrevida, fo-
berba , altiva, arrogante, oufada, prcfumida,vii-
dofa , defvanecida > louca , nefeia , fatua , eftoliih.
infana, demente, infeliz, mifera, dcfgracada,n>|
feravel , miferrima , marmórea. = De Tantaloí
fecunda altiva filha , Que os numerofos filhosmoi-
tos vira, Porque vencer Latona prefumira Na pro
le fingular, que no Ceo brilha. ( id eft jípolh^
Diana. ) De Amphiaó a Conforte prefumrda, Qm
fora em dura pedra convertida, Porque со' ato"'
ga prole oufara ufana Ser mais que a Máy de Apol
lo , e de Diana.
No'. Laqo, vinculo, prizaö. = Eftreito , aperti-
do , forte , tenaz , cegó , indifloluvel.
Nobre. Claro, preclaro, illuftre,generofo, máy
to , infigne , egregio , eximio. = De preclaro'
Avós illuftre neto. De geraqao illuftre produzi-
do. Digno ramo de tronco efclarccido. De«*
tuftos brazöes enriquecido. De antigás fontes fas-
• • • * - guc
NOB 67
gue derivado , Scmpre em alcas virtudes celebra*
do. Vid. Ascendencia.
Nobreza. Fidalguia. = Antiga, vetufta , folida ,
heroica , pura, ingenua, celebre , diftjncíra, mc-
moravel, celebrada, celebérrima, famofa, herda-
da, gloriofa, generofa , fublime, elevada, incly-
ta , illuftre , inligne , clara , preclara , excelfa , pief-
tante, preexcclfa, eminente, eftimavcl, honro Га,
venerada, reípeitada, fucceflüva, efclarecida , vai-
dofa , confpicua , egregia , folida , verdadeira , be
nemérita , adquirida, ganhada , confervada, eíta-
belecida , virtuofa , florente , florefeente , rica ,
opulenta i recomendavel , affinalada , conhecida.
= Claro efplendor de fungue efclarecido. Illuf
tre origem, claro nafeimento. Preclaro luftre de
profapia antiga. Realce excelfo de incly ta afcen-
dencia. De vetuftos brazoes vaidofo alarde. Alto
carácter de almas generofas. Fino efmake das fo-
lidas virtudes. De méritos preftantes digna filha.
( Na medalha de Getas fe acha efeulpida na figu
ra de huma veneravel matrona pompofamente vef-
tida, com huma brilhante eft reí la na cabeça, hum
braco cuberto de armas brancas, empunhando hu
ma lanqa , e o outro veftido com preciofidade fuf-
tentando o fimulacro de Minerva , denotando af-
fim , que em armas , letras , e riquezas fe funda a
verdadeira Nobreza. )
N 01 te. Cega , efeura , negra , opaca , tenebrofa , ca-
Jiginofa, fombria , medonha , feya , enorme, lán
guida, languente, ociofa , inerte, ignava, fopori-
fera , fomnolenta , folitaria , muda, tacita , tacitur
na , filencioía , quieta »foeegada , tranquilla , placi
da , ferena , eftrellada , eftçllifera , fyderea , alta ,
longa , prolixa , faftidiofa , dilatada , húmida , frígi
da , fria , orvalhofa , traidora , pérfida , infiel , infi-
diofa, dolofa, fraudulenta, inimiga, maligna, ¡n-
fenfe, infefta, contraria , adverfa , nebulofa, atra ,
I ü cía
«g N О I
clara, pallida, hórrida , horrenda , horrivel , hor-
rorofa , horrífica , terrífica , terrivel , formida-
veí , efpantofa , trifte, melancólica, funefta, lu
cubre , molefta. = Medonho parto do fumó
lo Averno. Máy tenebroía das fuñeftas Parcas.
Do fatigado mundo ocio tranquillo. Doce tempo
cue o fomno concilia , E defperta a inconftante
fantafia. Da trifte noite as horas taciturnas , Dos
Canqados mortaes doce filencio. De fegredos fa
tal conciliadora, De malignas acqóes fomentado
ra. Oftcntaqaó da etherea formofura. Lánguida
máy do taciturno fomno. Melancólica fombra do
TJniverfo. Das negras trevas lugubre princeza ,
Que o medo , o efpanto , e horror traz por déte-
га. = Já de Latona a filha luminofa Nos líqui
dos cryftaes fe retratava , E em lánguido focego
a terra ociofa Nos bracos do filencio repoufava.
— A lugubre trifteza que refulta Das aufencias
da luz que anima ao dia , Já domina os viventes,
e fepulta A terra em negro horror , em fombri
fria. = Já rege a noite o feu medonho imperio,
Tcnebroíb poder que ao mundo aflombra , No
manto involve o lucido Hemisferio , E das luzes
triunfa a efpefla fombra. = Já cahiaó dos montes
elevados Denfas fombras nos valles dilatados , E
já da cova do Cimmerio monte Morpbeo fahia s
pafio vagarofo , Carregando de trevas o Horifon-
te ,- Que o mundo fazem pallido , e medrofo. ~
Já levava aos Antípodas o dia O rápido Titao
com luz dourada , E do mar levantava a noite
fria A cabeqa de eftrellas coroada : Na terra o
manto lugubre eftendia , Do fomno , e do filen*
cío acompanhada , Cinthia fentindo lánguido'
defmayos , Moftrava apenas os enfermos rayos.
= Da Lúa os claros rayos rutilavaÔ Pelas argén
teas ondas Neptuninas, As eftrellas os Ceosacoffl-
panhavaó, Qual campo reveftido deboninasi jPs
N О I 6ф
furiofos ventos repoufavao Pelas cóvas efeuras pe
regrinas, &c. ( Lußad. i . ) = Já a grofla , с efeura
fombra da cubería Terra со' cegó rayo comeqava
A alva Lúa entre as nuvens encuberta Apartar
pouco a pouco : eis fe moftrava Ora meya , ora
toda defeuberta , Huma nuvem rompia , outra a
cerrava. ( Fcrreir. Eclog. 6. ) == Do filencio , e
do fonho acompanhada Entre pallidas luzes dif-
corria Da bella Cinthia a noite coroada Orien
tando a victoria contra odia, E de tétricas (om
bras ajudada Ao Arctico Hemisferio prefidia. =
Do Erebo tenebrofo a noite efeura Sahindo vem
a dominar a terra , Extende o negro manto , que
miftura Co' valle rafo a levantada ferra , Seguida
de Morfeo com torn jucundo Hum filencio ge ral
impoem ao mundo. = Dava a noite focego de-
leicofo Ao vento , e agua emmudecendo o mundo ¡
Os laíTos animaes do Reino undofo Defcanqavaó
no pelago profundo: Tudo o que vil curral buf-
ca medrofo , Tudo o que habita fó bofque infe
cundo, Do filencio fiados nos horrores Defcanqaö
do trabalho fem temores. ( Tajf. Portug. ) ( Os
Poetas a perfonalifavaó na figura de huma mulher
de femblante fufeo, coroada de dormideiras, azas
negras nos hombros , veftido efeuro , femeado de
eftrellas , e correndo pelo ar cm hum carro en-
volto em denfas nuvens , e tirado por quatro ca-
vallos de cor negra, ou azul. ) Vid. Trevas.
Nome. Fama , crédito, reputaçaô. = Incly to, he
roico, illuftre, alto, celebre, memoravel , famo-
fo , diftincro , gloriofo , immortal , eterno , inít-
gne, conhecido, divulgado , famigerado , honró
lo, efpeciofo , Angular , raro , venerado, refpei-
tado, claro, preclaro , efclarecido , exeelfo , ftí-
blime , preexcelfo , egregio , louvavel , efeuro ,
ignobil, ignoto, torpe, vil , infame, fordido , af-
frontofo, vergonhofo ,injuriofo, vituperofo, igno
minio-
7ô NOR
.miniofb , odiofo , abominavcl, nefando , deteíta-
vcl, execrando. Vid. Fama.
Norte. Aquilo , Boreas. = Doce , benigno , fua-
. ;ve, grato, jucundo , aprazivel , ameno, deliciofo,
deleitofo , placido , tranquillo , fereno , brando ,
manía, falutifero , agudo, penetrante, fubtil, pu
ro. ( Tratando-fe de Italia, e de outras Regiócs,
onde eile vento he nocivo , паб convem ufar dos
fobreditos epithetos , mas fim , como fe acha nos
Poetas Latinos , dos de procellofo , tormentólo ,
chuvofo , frígido , irapetuofo , violento , vehe
mente, indómito , furibundo , furiofo , enfureci
do, horrido, nevofo, glacial , boreal, Scythico,
maligno , fatal , funefto , damnofo , devaftadof.)
Noto. Vento Auftral, Auftro. = Éftrondofo^ef
trepitofo, fibilante, infano, irado , colérico, hú
mido , terrífico , horrífico , horrorofo, horrivel,
horrendo , formidavel , terrivel , negro , tetro ,
rouco , horrifono , arrebatado , rápido , túrbido.
( Para outros epithetos Vid. Norte. )
Noto. Conhecido , fabido , publico, notorio , pí
tente , claro , evidente , manifefto , vifível , vul-
gar , commum ( fegundo as diverfas accepqöes. )
Novembro. Gélido , nevado , frígido , frío , gb-
cial , horrido , afpero , afperrimo , inerte , ignavo,
ociofo , húmido , chuvofo , tetro ,tencbrofo , efeu-
ro, negro, trille, funefto, inclemente, ¡ntraéh-
vel. = O nono mez no computo Romano, En
que vifita Febo ao Çagitario , Mez ao campo infe
liz fempre adverfario; Vid.Mkz para a Iconologu
Novilho. Bezerro. = A legre, lafeivo , tenro , can
dido , branco , negro , maculofo , indómito , indó
cil , tímido , pavido , ruricola , pingue.
Nudeza. Defnudeza , defnudez. = Torpe, impn-
dica, lafciva,obfcena, libidinofajuxuriofa, fen-
fual , provocativa, difloluta , depravada, efeanda-
lofa, nefanda , impudente , abominavel , mifera,
in*
N U M ji
infeliz , miferrima , pobre , mendiga , laftimofa ,
miferavel, fordida, efqualida, immunda , vil, in
fame.
Numa. Pía , religiofo , judo , re&o, fabio , pruderr-
te , fatídico , pacifico , legífero , piedofo. = Do
Povo de Quirine o Rey l'cgundo , Que as Dei
dades fundou culto profundo. O judo Rey , que
a antiga Roma vira , E o anno em doze efpaqos
dividirá. O grande Rey , Legislador Romano ,
Que fingía no bofque de Aricina Da Ninfa Ege-
ria ouvir a voz divina , E a ventura gozar de. ef-
pofo ufano.
Nupcias. Defpoforios , Vodas , Hymenêo. = Fef-
_ tivas , alegres , fauítas, felices, ditofas, folemnes,
pompofas , magnificas , cadas, púdicas , defejadas,
íufpiradas , appetecidas , amorofaS -y affeétuofas ,
fiéis, facras , perpetuas, indifloluveis. = Do fef-
tivo Hymehéo os doces laqos. A tocha conjugal
do Amor púdico. {Fid. em outros lugares.)
Nüvem. Alta , fublime, aeria , etherea , elevada,
lçve, tenue., vaga , vebz , rápida , ligejra , erran
te , volante , hórrida , denfa , efpefla , negra , túr
bida, tetra, atra, tenebrofa, opaca, efeura, fom-
bria, caliginofa, candida, branca, nivea, nevada,
prateada , áurea , dourada , ventofa , procellofa ,
chuvofa , tormentofa , húmida , orvalhofa , prenhe,
corufeante, fuzilante, fulminante, horrifona , ef-
trondofa, formidavel, terrifica, medonha, efpan-
" roía , horrorofa , horrenda , horrivel. = Craflo
vapor nos ares condenfado. Do vejoz rayo horri
fona officina. De aguas fecundas inexhauflo feyo.
Nynfas. Bellas , formofas , lindas , cadas, puras,
púdicas, alegres, fedivas, riíbnhas, candidas, ni-
, veas, ornadas, adornadas, pavida? , tímidas, ver-
gonhofas, fugitivas , ligeiras, velozes , honedas ,
• modedas, virtuofas , virgens , intaébs, Ülefes , flo
ridas. = Do monte , с ralle as Deofas peregri
72 N Y N
ñas , Que o niveo corpo na ociofa fefta Va6 ba«
' nhar ñas correntee cryftallinas Entre coreas , en
tre alegre fefta : Depois de rofas, lyrios, e boni-
' ñas Tecem mil ramilletes na florefta , E parafe-
rem bellas fobre bellas , A áurea madeixa ador*
nao de capellas. = Por mil partes em coros ef-
palhadas A' grara fombra de arvores frondofas Vi
Ninfas ora em jogos oceupadas , Ora em colher
as flores mais cheirofas : De algumas as gargantas
afinadas Cantavaô doces letras amorofas, De ou
tras as máos tocavaÔ taó fuaves , Que Ibe ftziaó
roda as mudas aves. = Hum coro vi de Ninfas
delicadas , Onde as flores brilhavaö mais formo-
fas , Os cabellos p.rendiaô mil laqadas , E они-
vaó croas de purpureas rofas : Veííiaó-fe decors
matizadas Com recamos das pedras mais precio-
fas , Dando tudo realces à belleza , Que nellas
orientara a Natureza. ( Os Poetas chamaraô às
Ninfas dos montes Oreades-y às dos bofques Drjä-
des , Hamadryades , e Napeas -, às dos rios , e fontes
Naiades , e às do mar Nereides. Fid. eft.es nomes
nos feus lugares alfabéticos.)

Obediencia. Süjesqaó , rendímento,fubroif-


fa6 , reíignaqaó. = Fiel, candida, finecra,
pura, Amples, cega, prompta, firme, efta-
vel» immutavel, fixa, confiante, inalteravel,p«f-
petua, perenne, eterna, perduravel, permanente,
obfequiofa , officiofa , rendida, fujeita, refignada,
fubmifla, humilde, íollicita , veloz, attenta, di
ligente, vigilante, defvelada , previfta , ¡Ilimita
da , fervoróla , cuidadofa, executive. = De can
dida
О В R
dida vontadc firme entrega. Confiante rendimen-
to da vontade. SubmilTa execuqaô de altos pre-
ceitos. ( Nos Poetas Chriftáos fe acha figurada
a obediencia , como virtude Evangeliea , na ima*
gem de huma mulher de rofto modefto , e humil*
de , vertida com honeílidade , e com hum jugo
aos hombros , no qual fe le efta letra : Suave. Em
huma maö lhe poem huma cruz, e na outra hum
freyo.)
Obra. Artefacto , trabalho , ou Fabrica , edificio*
— Bella , nobre , perfeita , excellente , polida ,
engenhofa, perita, artificiosa, delicada, comple
ta , primoroía , efmerada , apurada , rara , fingular,
diltin&a , exquifita , inimitavel , incomparavel , ef-
pecial, particular, efpeciofa, elegante , admiravel,
prodigiofa , pafmofa , portentofa > maravilhofa , in-
figne, famofa, celebre, illurtre, íoberba , arrogan
te, excelfa, magnifica, preciofa, fumptuofa, re
gia , augufta , immortal , eterna , perpetua , peren
ne , perduravel , eftavcl, firme , vaita , dilatada,
immenfa , ampia , dura , molefta , operofa , cultofa,
marmórea , áurea , lignea , argéntea , férrea , efeui-
pida , gravada , lavrada , delineada , acabada , in
completa, imperfeita, ruftica, rude, torpe, vul
gar, commua, grofleira, humilde, pobre , acariña
da, inftavel, frágil, caduca , tenue, mcfquinha.
Obseqjjio. Cortezaó , urbano, reverente , officio- <
fo, rendido, obediente, puro, candido, fiel, fin-
cero, grato, jucundo, prompto, cordeal, deco-
rofo, jufto , devido, merecido , lifonjeiro , adu
lador, fino, affeclruofo , extremofo , agradecido ,
generofo, nobre, perenne, perpetuo, eterno, te
nue, leve, humilde, popular, publico.
Observador. Contemplador, ou Elpeculador, in
dagador , inveftigador , pefquizador , eferutador.
Observancia. Exafta, pura, fama, pia, religio-
fa, au itéra, fevera, regular, follicita , diligente,
Гот. II. К aï",
74 OBS
attenta, vigilante , defvelada , cuidadofa, tenaz,
efcrupulofa , firme, conftante , fixa , indifpenfa-
vel , rigida , rigorofa, extremofa, inviolavel, in-
alteravel, perfeita, fumma, completa, fcrvorofa.
Obstáculo. Eftorvo, impedimento , embarazo,
difficuldadc : Ou Repugnancia , renitencia. =
Grave , grande , fummo , forte , poderofo , infupe-
ravel , invencivel , incontraftavel. 1
Obstar. Embaracar , impedir ,. eftorvar, diffical-
tar,tolher: Ou Relucbr, refiftir , repugnar.
OßSTiNAqAÖ, Pertinacia, contumacia , teima, du
reza, tenacidade. = Cega , louca, infana, fatua,
cftulta , demente, nefeia , ignorante , rebelde, Ib-
berba, altiva , arrogante , prefumida , dura, indu-
recida , tenaz , porfiada , teimofa , contenciofa,
mi fera, infeliz, fatal, funeíla, precipitada , indo-
mita , indomavel, indócil , bruta. ( Pierio are-
. prefenta na figura de huma mulher de afpcóto fu-
riofo , vellida de negro, olhos vendados , cabeça
, cercada de nevoa , e guiada por hum jumento, que
aconduz a hum defpenhadeiro. !
Occasiaö. Opportune, com moda , propria , apta,
. feliz , faufta , ditofa, propicia;, benévola, beni
gna , defejada , fufpirada , appetecida , bufeada,
. procurada, fugaz, fugitiva, voluvel, inconílante,
inílavel, infaufta, infeliz, finittra ^importuna, in-
tempeíliva, arrifeada, perigofa. ( Fidias , famofo
Efcultor Grego , a figurón na imagem de huma
mulher nda , com hum véo a tiracollo por conta
da decencia , cabellos raros , e lanqado* fobre o
rollo, e o alto da cabeca calvo. Poz-lhc azas nos
pés , e pouzcu-a fobre huma roda. Aufonio ей
hum Epigramma explica bem efta engenbofa te-
• prpfcntacaó.)
Oocaso. Para os epithetos, e frazes Fid- Oc
cidente. a= O puro refplandor do claro dia,
Que na metade do áureo curfo eftava , Os op*
OCC 7j
poftos antipodas cubria , E a nós as trifles (om
bras enviava. = Já nefte tempo o Sol , que ao
mar guiava O feu carro de fogo , aos Horifontes
De vanos arreboes de luz bordava : Defcia a noi-
te dos cerúleos montes , E alto filencio cm tudo
dominava y Vence Morfco as fomnolentas fromes
Dos lánguidos mortaes , que fatigados Em doce
fomno jazem feptiltados. = Masjá a luz fe mof-
trava duvidofa , Porque a lampada grande fe ef-
condia Debaixo do Horifonte , e lummoía Levava
aos Antipodas o dia. ( Lufiad. 8. ) = Já no Océa
no o Sol quafi fubmerfo Semiviva moftrava a luz
. ao Mundo , No Horifonte o Crepufculo difper-
.Sa Parecia ameaqar hum cáos profundo , Pelas
campiñas lucidas , e bellas Sahia a noite femeando
e Urdías. = Já no fepulchro liquido efeondia Lan-
■ guido Febo a clara luz do dia , E à noite decre-
tava , que profundo Defcanqo déífe ao fatigado
mundo.
Occidente. Occafo , Poente. = Trifte, lugubre,
funefto, negro, tetro, nubulofo, efeuro, opaco,
funéreo , luctuofo , tenebrofo , tardo , chuvofo ,
Hefperio. = Enlutada Regiaó, do Sol fepulchro.
JLá onde Febo exangüe acaba a vida. Do Plane
ta do dia Hefperia tumba. Do luzeiro do Ceo
túmulo opaco. Hefperio mar , que ao trifte Apol
lo efeonde. Do Aftro diurno lugubre mortalha.
= Já nefte tempo o lucido Planeta , Que as ho
ras vay do dia diftinguindo, Chegava à defejada,
с lenta meta , A luz celefte às gentes encuban
do, E da cafa maritima fecretaLhe eftava o Déos
nocturno a porta abrindo. ( Lufiad. z. ) = Os ro-
xos Horifontes do Occidente Tocava o Sol em nu-
vem de ouro envolto , E pintava com luz inter
cadente Hum veo confufo pelos ares folto. = Em
tanto o Sol ñas aguas do Océano De todo os rayos
bellos efeondia , Chamando os corpos ao repoufo
7б осе
humano , Que no trabalho lhes negava о dial —
Inclinada de todo a luz fe via Do Sol fobrc os
dourados Horifontes , E a noite a duvidofa luz
vencía , Roubando as graqas das mufgofas fontes:
Sobre os húmidos valles já cahia A eícura fombra
dos cerúleos montes , Б quantos olhos o repoufo
cerra, Tantos oCeo abria fobre a terra. (Ulyjf.i.)
— De Clicie o amante dando fim ao dia , já pelas
. portas do Occidente entrava , E o cargo de allu-
miar a noite fría Entretanto à triforme Irmá dei-
xava : Ella feus bellos rayos extendía , E no ce
rúleo mar os prateava , Porque era enta 5 a fuper-
ficie pura Efpelho da celefte formofura. ( Malee.
Conq. i.) O louro Déos ñas aguas encerrava Co'
cai ro de cryftal o claro dia , Dando cargo à /г-
. má , que allumiaíTe O largo Mundo , cm quanto
repoufafle. (Lufiad.i.) = Tocaras vagas ondas
procurava Com luz efcaqa o fatigado dia , E das
altas montanhas fe arrojava Com impeto veloz a
noite fría ; A branca Cinthia apenas coroava De
incultas penhas a cerviz fombria, 6cc.
Occulto. Secreto, efeondido, encuberto, encer
rado, recóndito, disfarqado, defeonhecido.
Ociosidade. Ocio, inercia, accidia : Ou Dcfcan-
ço, focego , quietaqaö. = Torpe , ignava, vil,
ignobil , molle , lánguida , languente , entorpeci
da , viciofa, vergonhofa, inerte, placida, doce,
tranquilla, grata, jucunda, aprazivel, agradavel,
deliciofa, deleitofa, quieta , focegada, defeanca-
da, perniciofa , damnofa , nociva , fatal * funefta.
= De vicios mil fatal propagadora. ( Os Gregos
reprefentavaó ao Ocio na figura de hum moco
carnudo , e de figura obefa , aflentado em terra, f
junto dclle varios ¿nftrumentos pertencentes à
agricultuia, huns quebrados , outros ferrugentos.
Alciato a defereve do mcfmo modo , mas repre-
fenta-a em afto de acordar , bocejando a miudo,
OBI
e cfpregui gando o corpo fobrc huma pelle de por-
co. (rU. Cefar Ripa. )
Odio. Averfaó , rancor , aborrecimento , malevo
lencia. = Mortal , refinado, capital , novercal,
irreconciliavel , immortal , perenne , perpetuo ,
eterno, indelevcl, vingativo, rábido , furiofo, fu
ribundo , enfurecido , infano , implacavel , entra-
nhavel, afpero \ acerbo, duro , atroz , extremo,
inexoravel , maligno, perverfo, malévolo, iniquo,
fatal, funefto , obftinado, pertinaz , contumaz,
amigo , inveterado , defatinado , cegó , infenfo ,
infeíto, impio, nefando , abominavcl , deteftavél ,
execrando, inhumano, oceulto , fecreto , intimo,
traidor , infidiofo , dolofo. ( Os Egypcios o perfo-
nalifavaó na figura de hum velho, porque na ida-
de fenil he que fe radica o odio. Dava6-lhe fem-
blante medonho , e o armavaö de armas offenfi vas;
e defenGvas. Junto delle punhaó hum efcorpiaS
marinho, e hum crocodillo em acqaó de a vanqarem,
por ter hum ao outro efpecialiflîma antipathie. )
Odor. Cheiro , fragrancia , aroma , perfume. —
Suave , deleitofo , deliciofo , jucundo , agradavel,
grato , puro, brando, vivo, activo, recendente,
Arabe, Afyr¡o,Sabeo, Nabatheo, fino, delicado:
Ou Peftifero , peftilente , inficionado, injucundo,
i ingrato , molefto , fordido , fétido , pútrido , ef-
qualido, immundo, impuro, intoleravel, infop-
damnoío , nocivo ,
iníefto , perniciofo , mortífero. Vid. os Synonimos.
Offender. Aggravar, injuriar, affirontar, calum
niar, infultar, vituperar , deshonrar ( fegundo as
diverfas accepçôes.)
Offensa. Contumelia, injuftiqa , femrazaó , inful-
to, deshonra, vituperio, injuria, affronta , aggra-
vo. = Summa , grave , grande , dura , atroz , pe-
zada, acerba , afpera , notavel , ludibriofa , viva,
penetrante, aggravante, injurióla, ignominiofa ,
con-
7S OFF
contumeliofa, afrYontofa , dcshorirofa , vituperofa,
injufta, iniqua, maligna , vil , infame, torpe, ple
bes, publica , notoria , maniíe lia , patente, infof-
frivel , inlopportavel , intokravel , indigna, ne
fanda, feya, enorme, vingativa. Vid. alguns dos
Synonimos. ;
Officio. Miniílerio , cargo , oceupacaó , obriga-
qaö , emprego. = Duro , laboriofo , molefto ,
grave, penólo, cuftofo, arduo, difficultofo, dif-
ficil , afpero , acerbo , doce , fuave , jucundo , gra
to , agradavel , util , induftriofo , engenhofo , no-
bre, ingenuo , honrofo , vil , infame , ignobil, pie-
beo , &c.
Of f use ar . Efcurecer , obfeurar , obumbrar. (Cam.
Cant. 6. 37. = Cubrir de atro vapor , de dcofís
trevas. Com negra efeuridaó cegar as luzes.
OiTEiRo. Para Synonimos , с epithetos Vid. Col-
. LINA. .„•-. -. ,'¡ ! J
Olfatq. Vivo, efperto, fino, delicado, apurado,
fubtil , prefentido , fenüvel , lafeivo , exquifiw.
Olhos. Vivos, fcintillantcs , radiantes, bellos, for-
mofos , graciofos , engraqados , caítos , púdicos,
hone itos, modeftos, perfpicazes , fubtís , agudos,
alegres, rifonhos, placidos, fuaves, brandos, ter-
nos, tranquillos, ferenos, ardentes, furipfos , ira
dos, furibundos , fanguineos , fanguinofos , enfu
recidos, accezos , Ígneos , inflammados, ameaca-
dores , vingativos, malignos , malévolos , adverfos,
. inimigos, infeftos, atraveflados, obliquos, medo-
nhos , fafeinantes, venéficos, maléficos, torpes»
lafeivos , obfeenos , impúdicos , libidinofos, i*'
modeftos , impuros , pérfidos, traidores , infidio-
fos, encantadores, homicidas, feros , crueis , cbo-
rofos , lacrimofos , lánguidos , laneuentes, lívidos,
quebrantados, magoados, faudoíos, piedofos, be
nignos . clemente?, benéficos, affavcis , enterne
cidos, defvelados, vigilantes , inquietos , boüí0'
О L H 79
Tos , foberbos, altivos, cegos, eibupido«, palma
dos, entorpecidos, negros , azuis, cerúleos, ver
des : ford idos , efqualidos, immundos , afcarofos ,
ingratos ( faó Synonimos de ramehfos ) = Da bel
la fronte os aftros fcintillantes. Do celefte Tem
blante as luzes bellas , Nos influxos maléficas ef-
trellas. Do torpe Déos frecheiro ardentes fragoas.
Dos affeftos mortaes vivas pinturas. De almas af
iliólas lacrimofas 'fbntesY Do coraqaö interpretes
finceros., Dos arcanos do petto estragadores , De
atormentadas almas defafogo, De incauftos cora-
çôes laqos traidores , Da officina do Amor peren
ne fogo. Do pranto , e do prazer trilhadas vias,

• ça6 dolofos lifonjeiros , Dos firmes pafios lumi-


nofas guias. Da Natureza efpelhos cryftallirios ,
Em que pinta os feus quadros peregrinos. Do ce
gó Déos imperio turbulento, Das Graqas immor-
taes perpetuo aflento.
Olmo. Ulmeiro.= Alto , elevado, fublime ,aerio,
-«cxcelfo, eminente , copado , ramóío , denfo, fron-
edofo ;frondente , frondífero, verde, viqofo, opa
co, forrrbrio ,'íorte, robufto ,vetufto, antigo, en
vejecido, filveitre, montanhez. = Jucundo ar-
ткпо da cnlacáda vide. De pampinofos frutos cat-
regado. i¿Vid. Cam. Carte: rf. )
Olympo. Theffalico , Macedónico, Emonio ,Gfe-
• go , alto , fummo , fublime , elevado , defmedido ,
inacceflivel , cxcelfo , preexcelfo , ethereo , fyde-
reo, aerio, nebulofo. = O Monte que nos Ccos
o cume efeonde, E das furias Eolias efearnecc.
Theflalica Montantia ар-Geo vifinha. O piniféro
Monteé que defpreza Das altas nuvens a föberba
fcrutina Os
fegtedos da Esfera cryftálíiná , E com foberbo pe
calca imperioío O veloz rayo, o vento proeello-
fb. ( Como Synonim&dp Geo vid. Geo.)•<
Ом-
So О N D
Omnipotente. Todo Poderofo , Altiffimo. = Su
premo Creador, Divino Agente De quanto abran
ge a Terra, e oCeo luzerne. Vid. Déos.
Ond a. Agua, córreme , lynfa. = Pura , clara
limpa , cry lt allina , lucida , brilhance , placida,
manía , quieta, branda , tranquilla , ferena, fría,
frígida, gélida , gelada , nevada, fonora , canora ,
ruidofa , eítrondoía , gárrula , loquaz , murmurante,
fuíTurrante , inquieta , fugaz , fugitiva , veloz , rápi
da , ligeira , acelerada , arrebatada, precipitada , del-
penhada, i mpetuofa, vehemente, violenta, túmida,
mflada , empollada , crefpa , cavada , groflTa , finió
la , embravecida, encapellada , furibunda, enfure
cida , foberba , arrogante , efpumante, irada, colé
rica , indómita , indomavel , indócil , inerte , igna
va , ociofa , eftagnada , paludofa , limofa , adorme
cida, fomnolenta, entorpecida, equorea, marina,
cerúlea, vaga, errante, vagabunda- Vid. Agea,
Cúrrente, Mar, Rio.
Onomatopeia. Viva, cxpreffiva ç animada, natu
ral , nativa , propria , enfática , enérgica , fignifi-
cante, imitadora. = O cavallo relincha , o touro
muge, brama o elefante , e tigre , o leaó ruge , bdi
a tímida ovelha , buiva o lobo , a rapofa щЩЬ
o porco grunbe , gafna o gárrulo pato, a rola gemti
range o morcego , ajfovia o merlo , a ferpente/b-
/л, a abelház»»? , arrulha o pombo, o gallos'*
rica,grafna a turba das aves importunas. (De to
dos eltes termos ha exemplos nos Poetas.)
Opíparo. ( Banquete. He termo ufado de algo»
Poetas. ) Lauto , fumptuofo , magnifico , regioj
rico , profufo , prodigo , opulento , copioíb, abun-
• dame , exuberante , cuftofo , opimo , foberbo,
preciofo.
Opportunidade. OccaGaó, commodo, cornrno-
didade , conjun&ura. = Favoravel , propicia , &
Jiz , faufta , ditófa ч propria , mcíperada , aff°r¡°"
О P P 81
nada , venturofa , imprevifta. Vid. Occasiaó.
Oppriwido. Oppreflo , comprimido, compreffo,
carrcgado , onerado , atropellado , vcxado, attri-
bulado , violentado , cercado , prezo , forprezo
( fegundo as diverfas accepqóes.)
Opprobrio. Deshonra , affronta , injuria, ignomi
nia, contumelia, vituperio , vilipendio, infamia ,
improperio. - Atroz, grande, grave , fummo ,
torpe , vil , nefando , indigno, injuíto , iniquo , ef-
candalofo, publico, notorio, manifeíío, patente,
inioffrivel , infopportavel , incomportavel , intole-
ravel , nialedico , inicíente , petulante , maligno ,
injuriofo , infame , aífrontofo , vituperólo, con-
tumeliofo , ignominiofo , deshonrofo , indelcvel.
i Vid. alguns dos Synonimos.)
Opulencia. Riqueza, thcfouros. = Grande, fura-
ma, numerofa , immenfa , innu meravcl , infinita , in-
exhauíla, foberba, arrogante , altiva , poderofa,
feliz , iau (ta , ditofa , munífica , magnifica , liberal ,
prodiga , copiofa , abundante , exceífiva , ávida,
avara, mifera, miferavel, miferríma , infeliz, def-
gracada, fatal , infau íta, funefta, fugaz, fugitiva,
lubrica, caduca, vá, tranfitoria, invejada. ( Os
Gregos, fegundo Pierio ,repreftntavaó a Opulen
cia em huma Matrona riquiífimamente veftida , e
ornada , olhando com attenqaó para hum nume-
rofo rebanho de diverfo gado , paitando em ferteis
campiñas. Com huma maó fegurava a cornucopia
da abundancia , e com outra a das riquezas , fa-
hindo defta muitas joyas, ouro, edinheiro, eda-
quella toda a variedade de frutos. Outras vezes a
figuravaó com hum feeptro na maó direita, hu
ma coroa na efquerda , e aiTentada em hum pre-
ciofiflfimo affento , junto do quai punhaó hum gran
de cofre aberto cheyo de varias riquezas. Vid. Ce-
far Ripa. )
Oráculo. Divino, íacro, fanto, veneravel , ado
re».//. L ravel,
$2 ORA
ravel , refpeitavel , tremendo , corto ~j ¡afánivd ¿
vcrdadeiro, verídico, fatídico , myfteríofo , pce« ,
fago , incerto , dubio , ambiguo , equivoco , íanf-
to , feliz , infaufto , fatal , funefto , finiftro , trifte,
Deifico , Pythico , Apolíineo, Febeo, Sibyllin© ,
vaô , fallaz, dolofo , engañador , mentirofo , men
tido , fraudulento , fementido. = Dos Deofe* osj
fatídicos arcanos. Da Apollinea Deidade a voz
Í>rcfaga. Dos altos Fados o celefte avifo. Sacras
brtes , fatídicas repodas. Os Deíficos fegredoj
revelados. Os myfterios da trípode prefaga. ; 1
Orador. Sabio , facundo , eloquente , elegante,
diicreto , fubtil y agudo , engenhofo , judicioío,
perito, douco, egregio, eximio, fublimo, ahilo-
quo, infigne, illuftre, famigerado , famofo, ba
lizado, celebre, celebrado, celebérrimo, afea
do, mcmoravel, poderofo, vehemente , perfeííi-
vo,attra£hivo , victoriofo , triunfante , infupcratcl,
invencivel, raro , Angular, diftinéto. Vid. Blo-
qu ente , e Eloqxjencia para frases , e outros
epithetos. Vid. tambem Cicero , cDemosthe-
NES. ■'• '-■ И
Orbe. Redondeza da terra , Mundo , Univeríc
( Para os epithetos , с frazes vid. Mundo.) Tau
bem aos Ceos , e Aftros fe chamaó Orbes eeUfic
-Fid. Astro, e Ceo. ■- ...
Oreades, Velozcs , leves , rápidas, ligeiras, moc-
tanhezas, caftas, púdicas, virgens , intactas, ilk-
fas , invioladas, incorruptas, honeftas, vergonbo-
fas, pudibundas, tímidas, pavidas, fugitivas »ef«
Îuivas. ( Para outros epithetos vid. Napeas.) -
'oro alegre, e gentil , turba filvana , Cadas mi-
niftras da veloz Diana. = Deofas que fobre a Éti
ca relva em danças Delicadas fe oceupao no arti
ficio De airofos faltos , rápidas mudanzas , Que-
bros do corpo , férvido exercicio , E o fom da
frauta ruftica-íeguindo, Vaó os alegres coros di-
vidindc, Or*
ORE g,
OrOeM. Serie, difpofiqaö, methodo, regra. rrr Sa
bia , refta, judiciofa, cauca , prudente , regular,
perfeita , harmoniofa , harmonica , apta , jufta ,
. Clara , immudavel , inalteravel , eitavel , firme , fi
xa , confiante , perpetua.
I> restes. Infano, louco , furiofo , furibundo , ce
gó , precipitado , defatinado , malvado , impio ,
iniquo , matricida , nefando , abominavel , detef-
tavel , execrando , odiofo , perfeguido , punido,
feroz, atroz, bárbaro, cruel , tyranno , inhuma
no , fanguinolento , cruento , fanguinofo , mifero ,
defgraqado, infeliz, miferrimo , laftimofo. = De
Agamemnon a prole vingadora , Que no mater-
..jj&p fangue as máos manchara i Porém furia Aver
na] perfeguidora Punió o crime atroz com pena
amara.. De Pylades o amigo infeparavel, Que aos
Deofes fora objecto abominavel , Porque impio
fe atreveo com dextra infana O delicio a punir da,
Míy tyranna. O vagabundo Irmaó dejlfigenía,
Que em.Tauris expiara a culpa impía. ' " : -
Oriente. Vafto, dilatado, immenlo, rico, opu
lento , preciofo, fumptuofo, pompofo, magnifi
co , copiofo , abundante , fecundo , frutifero , fer-
, ЛЙ, áureo , aurífero , árido , adufto , bellico , heili
gere, bellicofo, guerreiro, mavorcio, poderofo,
remoto, diftantc, longinquo. = Da rica Aurora
'« Povo bcllicoio. O clima que do Sol he áureo»
bereo. A Naqaö Nabathea, a terra Eôa. Os ma
res donde furge o claro Febo. A's Hefperias Re
gimes o Polo o ppoíto. - i
ч Oriente do Sol. Lucido, luzente, lumino-
fo , claro , refulgente , refplandecente , luzido , ra
diante, fcintillante , fulgurante, corufeante , ru
tilante , nitido, purpureo, rofado , flavo , áureo,
dourado, fereno, placido, tranquillo, doce, gra
to, fuave , jucundo , bello, formofo, alegre, ri-
fonho, húmido, orvalhofo , defejado , fuípirado,
. ; Lii appe
*4 ORI
appetccido. = O Ceo já fe bordava dos fulgores
Da luz dourada , que o Orbe quarto habita , E
de Memnon a Máy femeando flores Da cfcurs
morte ao mundo refufcita ; Sombras rompendo,
aíFugentando eftrellas, Purpurea corta ao Sol man-
tilhas bellas. = Os lucidos cavallos já bufandc
fahem das portas do Ceo , e o ígneo alentó Era
fuave roció transformando Ferem со' a luz o ar
■ со' a planta o vento : Ao grao Senhor de Deloi
vem tirando No feu carro com paflo doce , e
lento , Moftrando fobre as nuvens prateadas Do
fogo ardente as crines erriqadas. (Ulyf.9.) =sEií
que o Sol já do lucido Honfonte Pelo mundo feus
rayos efpargia , E aléñeos da va ao valle , «o pra
do , ao monte , Que opprimira da noite a tjren-
nia : Já brilhava o cryftalna clara fonte, Aw-
« ra já de flores fe veftia , Aqui guia o paftor o
manfo gado , Alli o agricultor fuftenta o arado.
С Bahia. ) Fid. Aurora , e Manham , &c.
Ornato. Adorno, enfeite, adereqos. = Riw»
• ' preciofo , fumptuofo , magnifico , brilhante , níti
do , rutilante , luzente , luzido , radiante , pompo-
fo, culto, nobre, engraqado, matizado, viftoío,
efpeciofo , efplendido , raro , fingular , foberbo,
vaidofo , induitriofo , artificiofo , roqagante , ri
gió, áureo.
O R p h e o. Sonoro , canoro , fonorofo , dulciforw-
doce , brando , fuave , harmónico , mufico, har-
moniofo, melodiofo, attra&ivo, encantador, po-
derofo , famofo , infigne , illultre , celebre , arfan»-
do , celebrado , celebérrimo , memoravel t ?o!'
tentofo, pafmofo , maravilhofo , prodigiofo,W'
miravel , Citharifta, Aonio, Délie , Apolline"»
Deifico, Thraeio , douto , facundo, eloquent«»
íabio. = .De Calliope , e Apollo o Thraeio Fi-
- lho, Que. de Euridlce fora amante efpofo , I*0
bufcalla ao Reino tenebroio. O Thraeio Citb*'
•ала.
O R V S;
< rç<3o,<ji*e abrandava Ao doce Гот da cichara di
vina Das feras mais crueis a furia brava. O Thra-
. ció Vate , Interprete de Apollo , Que das fom-
. - bras ao Reino atroz defcera, E ao fom do pleftro
. ;npmudecer fizera A confufaó do horrifono Cocho,
Tornando- fe em filencio o eterno grito. = EíTc
que foy no canto ao mundo enleyo , Orpheo na
,,-doce lyja poderofo , As almas fufpendeo do Rei
no efcuro : Prompto à fuá voz obedecerlhc veyo
Das portas Infernaes о саб furiofo , E a feu ple-
. íékjro rendeo o peito duro. Vid. Euricide , Poe-
V ta-, Mvsica ,&c.
pRVALHo. Roció. ,= Celefte , aerio , nocturno ,
matutino , húmido , frió , frígido, liquido , doce ,
grato, lacrimofo, argénteo, puro, fértil , fecun
do, claro, cryftaílino, deftillado , lento , brando,
• fereno. = As cryftallinas lagrimas, que a Aurora
Com larga profufaó nos campos chora. Aljofares
fubtís, que o Ceo femea Sobre os prados que Flo
ra íenhorea. Perolas que de ft illa o Ceo rifonho. O
matutino humor , vida das plantas. Da defmayada
- flor vital alentó. Alegría da lánguida verdura.
. Rifo dos campos , dadivas da Aurora. Vid. Rocío.
Osculo. Reverente, humilde , obfequiofo , ra*ter-
«. no , carinhofo , temo , enternecido , caño , púdico,
honcfto , modefto , amigo , torpe, obfceno,Ufci-
. vo ,libidinofo, impúdico , luxuriofo , pérfido, in*
fiel , traidor , dolofo , enganofo , fraudulento , fe
mentido, aleivofo , fallaz, Amulado , maligno.
Osims. Apis , Serapis. = Frugífero , cornigcro ,
torpe , medonho , enorme , deforme , Egypcio,
Phario, Niliaco, Memphitico. = De Memphis
.¿A cornigera Deidade , Que de Jove, e de Niobe
nafcera , E o infecundo Egypto enriquecerá De
• infolita, e feliz fe.rtilidade. O Memphitico Rey ,
• de Ifis amado , Que morto fora em touro idola
trado. Vid. Apis , e Isis. . ... . . ,
«ïv . Os-
36 O S т
OstentaçaÔ. Pompa , magnificencia , luxo , ар-
parato , fumptuofidade , luzimcnto. = Regia,
pompóla ? magnifica, foberba, altiva, apparaiofa,
iumptuofa , decorola , décence , brilhante , rara,
fingular, dütin£ta , infolita , extraordinaria , ex-
ceffiva , luzida , exuberance , prodiga , proíufa , in-
comparavel, inimitavel , rica , opulenta, precio-
Га , efplendida , efpeciofa , eftrondofa , inaudita,
eftranha.
OstentaçaÔ. Alardo,vaidade,vangloria. =
Fallóla, ambiciofa , arrogante, dcfvanecida , tí,
vaidofa , lev iana , fatua , louca , nefcia , iníana, de
mente, eílulta, impróvida , incauta , -apparente,
fútil, ridicula , affeftada, defprezadora , foberba ,
orgulhofa , altiva. --.X
Ovante. Triunfante , triunfador, viöoriofoiö*
Gloriólo , defvanecido , foberbo , altivo , jaôan-
ciofo, &c. == Ovante em glorias, em grande»,
e fama. Porque Affonfo verás foberbo, e ovante.
(Cam. 3.73.)
Ovelha. Imbelle, fraca , ignava , inerte , branda,
dócil, manfa, tenra, pavida , tímida , balante, fu
gaz , fugitiva , placida , tranquilla , innocente .
Ьгдпса , candida , lanígera , util , proveitef*. s
\> como a ovelha, ou tímido cordeiro , Paitando
pelo campo defgarrado, Quando preíTente aolo-
bo carniceiro , Que eftá nos denfos troncos em-
bofeado, Deixa medrofo a relva, e mais ligeiro»
Que gamo dos fabujoe acó fiado , Inde que efteja
livre do perigo , Bufca a manada , e do paftor o
abrigo. = Vejo as tenras ovelhas tcmerofas, P*
follicitas máys já feparadas , As campiñas copre
rem faudofas, Fazendo em curto efpaço milp»™'
das : Balando a cada mitante laftimofas Тешет
do lobo as fauces esfaimadas, E ao mais leve ru
mor já ihee parece , Que he o voraz imigo que
apparece. {ПгеШ.иЛ
О V I *7
Ovidio. Engenhofo , agudo , fubtil , difcreto , fubli-
mc , elevado , terno , fuave , doce , grato , attrafti«
vo , dulcifono , eloquente , facundo , infigne , illus
tre , celebre , famofo , torpe , impuro , laícivo , obf-
ceno , defterrado , infeliz , laftimofo , miferavel ,
defgraqado , mifero , miferrimo. = O Poeta das
Muías alto empenho, A quem fora fatal Геи tor
pe engenho , Porque cantara com nefanda lyra
As artes todas , em que Amor delira. De trilles
Vcrfos o Cantor Latino , Que mifero acabou no
inculto Eux ino. Se Apollo feus amores explica
ra , Pela boca de Ovidio fó fallara.
Duro. Solido , puro , terfo , fulvo , louro , lucido ,
luzente, luzido , luminofo , radiante, rutilante,
ícintillante , corufeante , refulgente , fulgente,
refplandecente , preciofo , efpeciofo , nobre , re
gio , real , poderofo , duro , invejado , fino , defe
cado, fufpirado , appetecido , adorado, fatal, fu-
nefto , grato, jucundo, Hi fpano, Bra fi Ii со, Arne«
ricano, índico, Edo. = O metal louro, da am-
bicao fomento , Que a terra efeonde nos profun-
- dos feyos , Dos ávidos mortaes duro tormento.
- De avaros peitos ¡dolo adorado. Do Univerfo ty-
- raimo idolatrado, Que tudo vence , de fi mefmo
• armado. Dos preciólos metaes Sol luminofo, Do-
- ce pafto do peito cubiçofo. Alto motor de tudo 5
a guerra accende, Eltabelece a paz , Reinos dé
fende, Imperios accrefeenta , outros abate , For
ças debella em pérfido combate. Já move , já fe-
rena alto tumulto , Já faz do fraco heróe , fabio
doeftulto, Tudo transforma , arraftra, e perfua-
de, Cativa o coracaó, rende a vontade.
Oüsadia. Audacia, atrevimento, confianqa, arro
jo. = Soberba, altiva, arrogante, orgulhofa, ja-
étancinfa , vaidofa , impaciente , precipitada, im-
petuofa, violenta , cega , infana , louca, nefeia,
incauta , impróvida , furiofa , ardente , acceza , de f-
.; . pre
*f OUT
prezadora , arrojada , arrcmcqada, confiada, arre*
vida , animofa , intrépida , valerofa , denodada , for
te, magnánima , alentada , esforqada, brioía, he
roica, temeraria, iníolente , petulante, provoca
dora , provocativa , arrifeada, perigofa, fatal, tu
nería. Fid. Atrevimento.
О и s a D o. Atrevido , temerario , audaz , confiado,
arremeqado, arrojado : Ou Impávido, deftemido,
intrépido , animólo, valerofo, refoluto, delibera
do, valente, esforzado , magnánimo, forte. (Fid.
nos feus lugares eftes Synonimos. )
Oütono. Pampinofo , rico , abundante , copiofo,
liberal, opulento, fértil, pomífero , frutifero,fru>
gifero , fecundo, alegre, feliz, feiiivo, húmido,
ehuvofo , ebrio , ebriofo , embriagado. = A fe
cunda Eftaqaó do anno cadente, Grata aBaccbO)
с Pomona , e era que o Sol vario Vifita o Efcor-
piaó , с o Sagitario. = Já no Efcorpiaó celefte
o claro Apollo Se prefervava do immortal vene
no , E em feus rayos benéficos o Polo Eftava in
da benevolo , e fereno : Moderava os feus fubdi-
tos Eólo , E a Pomona, e Vertunno o campo ame
no Dos fazonados frutos que formava, Os precio-
fos tributos dedicava. (Henriq.9.) ( Os Amigos
reprefentavaó ella Eftaqaó ñas figuras de tres mu-
lheres de idade robufta, coroadas de parras, e di-
verfos frutos. Huma denotava Setembro , outn
Outubro, с outra Novembro , e a cada huma pu-
nhao por diftinctivo o feu figno celefte, iftobe,
Libra ,, Efcorpiaó , e Sagitario. O vertido que lhes
davaô era de cambiante entre vermelho, с azul, с
todo bordado de cercadura de parras, e frutos.)'
Outubro. ( Para os epitethos vid. Outono. ) ¡jj
Mez oitavo no computo Romano , Sórdido со'
licor jucundo a Baccho. De pampinofas feH*
coroado j Do Efcorpiaó Syderio dominado. D»s
Pleiades chuvofas vifiudo. Fid. Mez para a fu»
Iconología. Off;
О U V Î9
OtrviDös. Attentos , applicados , agudos , vigilan-
. , tes , follicitos, defvelados , deipertos , apurados ,
fubti's, promptos, muficos, harmónicos, harmo-
niolos , furdos « entorpecidos, fechados , ávidos,
ambiciólos , fonoros , delicados.
Ouvidos. Attenqaó. = Benignos , amigos,
gratos , pios, piedofos , compartí vos , enternecidos,
compadecidos , facéis , ternos , affaveis , favora-
veis , benéficos , propicios , clementes , fuaves,
doces, jucundos, agradaveis , pacientes, brandos,
placidos, tranquillos, ferenos, pacatos, affeftuo-
fos, amorofos, promptos, attentos , ap pilcados.

P Acato. Tranquillo, focegado , fereno, ferc-


nado , placido, pacifico , pacificado, brando,
domado, acalmado , manió, amanfado , apazi-
guado , humano , abrandado , dócil ( fegundo as
- ¿livrrfas accepqoes )
Paciencia. Tolerancia , foflFrimento. = Forre;
-.invicta, invencivel , infupcravel, firme, conftan-
te , immota , inalteravel , ¡nconcufla , modefta ,
- humilde, foffredora , apurada , branda, pacifica,
placida , tranquilla , Icrena , rara , fingular , diltin-
¿ta , infulita , inaudita , eirranha , inimitavel , in-
• -comparavel, admiraveí , prodigiofa, maravilhofa,
portentofa, pafmofa, inexplicavel, incomprehen-
■fivel , heroica , illuítre , memoravcl, memoranda,
infigne. = Entre tumultos animo tranquillo, Con
tra a turba dos males firme afylo. ( Na Poefia
Chriltá repreíenra-fe efta virtude na figura de hu
ma mulhcr de Temblante modefto, veftida de ver
de, e de negro : eftá aflentada fobre hum penedo,
2om.II. M cora
$o PAC
com hum jugo aos hombros, os pes defcalcos Co
bre efpinhos , с os olhos elevados ao Ceo com gran
de ferenidade. )
Pacto. Concerto, convenció, ajufte : Ou Allian-
ça , liga , confederaqao. = Firme , eftavcl , fixo,
confiante, immudavel , inalteravel , indifioluvel,
perpetuo, perenne, eterno, inviolavel, incorrup
to , concorde , amigo , mutuo , reciproco , jurado,
pacifico , quebrado , violado , dolólo, fimulado,
enganofo , pérfido , traidor, fallaz , fraudulento,
fementido, in lidiólo , iniquo.
Pactólo. Aurífero , aurígero , áureo , rico, opu
lento , prodigo, liberal, generólo , altivo , fober-
bo ,caudalofo, Lydio. = Do Lydio rio as aguas
cryltallinas , Do preciofo metal liquidas minas.
Da altiva Lydia o rio mais preclaro Pelo metal
que adora o torpe avaro. Fecundo pay de aurífe
ras arêas , Que o Hermo efeonde ñas fecretas veas,
(porque oPaébolo defemboca no Hermo.)
Padecer. Tolerar , foffrer , fopportar, penar. =
Levar com tolerancia acerbos cafos. Na tranquil
la paciencia exercitarfe. A' violencia jazer dos
duros fados. Ser alvo dos revezes da Fortuna. Sof
ter de males mil o acerbo pezo.
Padraó. Monumento , memoria , lapida. = Le
vantado , erigido , gravado , efeul pido , marmóreo,
immortal, eterno , fempiterno, perpetuo, peren
ne, indelevel , vetnílo, amigo, memoravel, me
morando, veneravel, venerado, relpeitado,ilIu)'
tre, notavel, infigne, celebre , honrofo , pregoei-
ro. Vid. Monumento.
Paga6. Gentío , Idolatra. = Mifero , miferrimo,
miferavel , infeliz , defgraqado , cegó , torpe, Wi
infame, nefando , abominavel , odiofo , deteftave-
execrando , infano , eftulto , nefeio , buco , incul
to , bárbaro, feroz , bruto , indócil , indómito ,
contumaz , obftinado , pertinaz. = Mifero ado
rado'
PAY 91
rador de vis madeiros. Cultor de infana ley , de
torpes Numcs , Obfervante de barbaros coli urnes.
Pay. Venerado , refpeitado , reverenciado , honra
do , veneravel , reipeitavel , amavel , caro, ama
do , follicito , vigilante , diligente , cuidadofo , at-
tcnto , delvelado, prudente, fabio, próvido, ju-
diciofo , maduro, rígido , rigoroío , fevero , auf-
tero, refpeitofo, inexoravel, implacavel, afpero,
afperrimo , acerbo, brando , carinhoío ,fuave, do
ce , benigno , piedofo , affavel , amorolo , extremo-
fo , velho , venerando , provecto.
Paixaó. Arrecio. = Viciofa , defordenada , liccn-
. ciofa , diííbluta , defenfreada , indomavel , indómi
ta, indócil, torpe, impura, impúdica , obfeena,
libidinofk , luxuriofa , fenfual , irada , colérica ,
acceza, fu rióla, enfurecida , ccga,impetuofa, ar
dente, vehemente, forte , violenta, precipitada,
deíatinada, infana , bruta , louca, vingativa, do
mada , Topeada , vencida , ferenada , moderada , fo-
cegada , acalmada, fediciofa, tumultuóla, turbu
lenta , revoltofa , rebelde, dominante. = D'alma
indomavel impeto furiofo. De almas infanas mi- ,
fera cegueira.
Palaciano. Aulico. = Lifonjeiro , adulador , al
tivo, arrogante, inflado, vaidolb, vaó, invejofo ,
ambiciólo, ávido, infaciavel , maquinador, adora
dor , follicito , defvelado , vigilante , obfequiofo,
officiofo, induílriofo, deftro, fagaz, aíluto, pre
vi fto, cauto, prudente , judicioío, fabio, coite-
zaó , culto ,, benemérito , feliz , ditofo , mifero ,
infeliz, defgraqado , trifte, inquieto , defaíocega-
do , tímido , aíTuftado , diflimulado , arrilcado , po
rigofo, receofo , fingido, fimulado, encarecido,
vatio, mudavel, inltavel , inconftante. = Mile-
ravel eferavo em grilhóes de ouro. Deftro ñas ar
tes da lifonja afluta , Que incenfo vil ao Princi
pe tributa. Protheo de formas mil aduladoras ,
M ii Que
92 PAL
Que аЯесЪб candidez, е faö traidoras. Da figura
do Rey fombra exquifíta , Quanto lhe vé fazer,
tanto ella imita, ta Da invcja coraqaG atormen
tado , Da vil lifonja adorador indigno , Falfo em
palavras , em ficqoes verfado , Do dolofo Sinaó
retrato digno } Nunca , por mais que fe ja avan-
tajado , A feus méritos vé premio condigno -, A
vida paíTa n'um tormento horrendo , Bens espe
rando , e males padecendo. ( Fr. Agoftinh. di
Cruz. ) Fid. Lisonjeiro.
Palacio. Soberbo , alto , magnifico , fumptuofo,
preciofo, rico, opulento, marmóreo, áureo, re
gio, real, mageftofo , augufto , pompofo, efpe-
ciofo, efplendido, vafto, ampio , dilatado , cfpa-
çofo , fublime , elevado , excclfo , admiravel , ma-
ravilhofo, ornado , adornado. = Augufta habita-
çaô, áureo apofento , Obra de Arte Dédale» , à
vifta encanto , Onde he tanta a riqueza , o pri
mor tanto , Com que em columnas mil , eftatua»
cento , Torres , atrios, portaes foberba brilha,
Que a Fama a conta oitava maravilha. = Palacio
altivo aos olhos fe aprefenta , Em que a Arte arti
ga lèu poder oftenta } Nelle fe admira toda a for-
mofura Da Grcga , e da Romana arquitectura ,
Já no defenho nobre reftaurada , E já em columnas
mil eternizada. Cada eftatua hé primor de Praxi-
téles, Cada quadro fubtil rafgo de Apelles} Til
do quanto fe vé , foberbo brilha Da natureza , ou
d'Arte maravilha, E maravilha tal que a pregoei-
ra Fama nao chama oitava , mas primeira.
Fabrica.
Palestra. Gymnaftica , Olympiaca , luchadora ,
contendora, robu ib , valerofa,animofa, alentada,
intrépida , dura , afpera , afperrima , acerba, arma
da »bellicofa , belligefa , Mavorcia , Marcial , del
ira , infigne , induftriofa , engenhofa , agil , pu"
Mica , patente, celebre , iliuítre , famofa , memo'
PAL 93
ravel , celebrada , celebérrima , fanguinea , cruen-
ta, fanguinolema , ianguinofa. = Do duro Mar
te públicos enfayos. Do animo juvenil incitado
ra. Da viril robuftez duro exercicio.
Palladio. Sacro , venerando , adorado , preciofo ,
fatal , defènfor , augurio , tremendo , refpeitado,
Frigio , Dardano , Iliaco , Troyano, roubado, vio
lado. = De Pallas o adorado fimulacro, Do be
néfico Olympo penhor íacro, Que a Cidade de
Priamo guardava , E cm magnifico Templo ve
nera va.
Pallas. ( Para os epithetos , e firazes vid. Mi
nerva.)
Pallidez. Trifte , funefta , lugubre , deforme, feya,
torpe , desfallecida , amortecida , lánguida , lan
gucióte , exangüe , enriada , defmayada , tímida ,
pavida , covarde , pufillanime , imbelle , fria , frí
gida , gelada, afl uñada , enferma , mortífera, mor
tal, funèbre, funérea, cadavérica, hórrida, enor
me , efpantola , medonha , horrivel , horrífica , hor-
rorofa , horrenda , terrífica , fubita , fubitanea , re
pentina, improvifa , natural , nativa.
Palma. Victoria, triunfo. = Olympica , nobre,
infigne, illuftre, gloriofa , heroica, vaidofa, im
mortal, imraarcefiível , venerada, refpeitada, ale
gre , feftiva , pompofa , viéforiofa , triunfante ,
ovante , domadora , conqui fiadora , triunfal , Ma
vorcia , Marcial. = Da viftoriofa dextra a verde
infignia, Dos filhos de Mavorte premio excelfo.
De ¡11 и ft res almas honra fufpirada. Da Romana
ambicao defpojo opimo.
Palma. (Arvore) Alta , fublime , elevada,
excelfa , verde , viqofa , afpera , amena , frefea , co-
Îada, fombria, nobre, Araba, Idumea, Fenicia,
ndica , Eôa , Ethea , Egypcia , formofa , pompo
fa , altiva , foberba , arrogante , robu ft a , rica , fe
cunda , frutifera , fértil , abundante , liberal , prodi-
..; ga.
94 PAL
ga. (porque fó ella he capaz de dar de comer , be
ber , e vellir ao hörnern } e por ido Plinio lhe dá
eítes tres ulcimos epithetos. ) . •
Paludamento. Clámide , Manto Regio , Opa
Imperial. = M age liólo, Real, Regio, Sobera
no, Auguílo , rico , preciofo, roqagante , purpu
reo , pompofo , heroico , militar , bellico , guer-
reiro , bellicofo , illultre , áureo , brilhante , rtca-
mado, bordado. = De Tyria cor augufta vefti-
dura, Que arraltra refulgente cercadura. (Fran
co Barret. )
Pámpano. Parra. = Verde, viqofo , ameno, ten-
ro , frefeo , fombrio , frondofo
agradavel , íuave , alegre , deliciólo , dekítofo,
aprazivel. = Das doces uvas frefea veftidura.
Do Tyrfo de Liêo viqofo adorno. Vid. Racimo.
Pan. Cornígero, bicórneo, femicapro , lafeivo, cor-
pe» rultico, horrido, hiríuto, enorme , medonho,
filveltre , montanhez , montivag-o , agreíte , fil«*
nc>, petulante , deforme, horrivel , horrendo, ftyo,
veloz , ligeiro , errante , rápido , leve , agil , Arca-
dico, Menalio, formidavel , horrífico , terrífico.'
= O Nume das Arcadicas monranhas. Do Menalu
a cornígera Deidade. Do Lycêo a bicórnea Di-
vindade. O femicapro Déos de afpeéto cltranho,
Patrono do paítor , e do rebanho. O montivago
Déos, que he invocado Para a guarda fiel dointf'
te gado. O petulante Nume que perfegue Oseo-
ros das Oreades hone lias , E ora nos valles , ttt
ñas floreftas Com torpes paíTos as provoca, cie
gue. Dos Faunos o alto Nume, que primeiro A
mufica enfinou da frauta agrefte } De Penelope
filho , с do celefte Déos , que he do Olymp"
prompto menfageiro.
Panegyrico. Encomio, Elogio. = Sublime»"'
tiloquo , grandifono , alto , altifono , elevado ,
quente , facundo , engenhofo , agudo , raro,
PAN 9ш
: lar , incornparavel , inimitave] , aureo , admiravel ,
maravilhofo , portenrofo , prodigiofo , pafmofo ,
alegre , feftivo , faufto , publico , folemne , ma
gnifico , pompólo , infigne , celebre , celebérrimo*
famofo.
Pantano. Sórdido, efqualido , corrupto , immun
do, paludofo, eftagnado , limofo , lutulento, lo-
• dofo. = De vafto lodo fordida voragem. ( Ber
nard. Ferreir.)
Pao. Util , neceflario, precifo , defejado , appete-
cido, doce, fuave, grato, jucundo , alegre, ro-
bufto , mollc , brando, candido , niveo. = As da
divas de Ceres abundante. Da follicita Ceres a co-
lheitt. Da vida dos mortaes robufto arrimo. Dos
viventes o candido alimento , Do femicapro Pan
jucundo invento. .
Papa. Pontífice fupremo. = Santo , Santiffimo ,
Beatiflimo , Optimo , Maximo , Summo, Vene-
ravel , venerado , venerando , adoravel , adorado ,
adorando, refpeitavel, refpeitado , foberano, pie-
dofo , benigno , benevolo , benéfico , clemente ,
pió, jufto , reûo. з= Do rebanho Chriílaó Paf-
tor fupremo. Do Chriftifcro Imperio alto Mo
narca. Meftre da Fé, Oráculo infallivel. Huma
no Vice-Deos, Padre adorado Do Povo ñas ver
dades doutnnado. Do Numen immortal braqo
viGvel. Principe de poder , e gloria immenfa,
Que os thefouros do Ceo abre , e dilpenfa. De
triplice Diadema coroado , Dos Chriítiferos
Reys he venerado. Supremo Pay commun) da Ef-
tirpe humana Sequaz da viva luz , que o Ceo di
mana. Do Chriftifcro corpo alta Cabeqa. Da no-
• va Roma Soberano Augufto, Que reverente ado
ra o Indio adufto , E com alto poder tremendo,
e brando, Onde o Mundo poem termo, extende
o mando. Do Vaticano Oráculo divino , Que fe
cha, e abre o Polo cryftallino. Arbitro excelfo,
que
pe P А. К
que com leys fuaves Dos Ceos empunha as fhrtni-
davcis chaves. Feliz mortal , aos Divos iguala
do , Por fer dos Ceos Interprete adorado.
Paraíso (Terreal. ) Deleitólo, dcliciofo , ameno,
fuave, doce, grato, agradavel, aprazivel , jucun
do, florido , florente, florefcente , frondofo, fron-
dente, feliz , bemaventurado , ditofo , alegre, ver
de, viqofo, pomífero, odorífero , fragranté, fer
til, fecundo, frutifero, liberal, abundante, rico,
opulento, fatal , funeflo. = Dos Pays primeirol
deleitólo aliento. Habitaqaó de eterna Primaven.
Doce morada de immortaes delicias. De mil de
leites prodiga florefla , Dos primeiros mortar
Patria fuñe (ta. De fulminante maô Jardim guar
dado. Do mal primeiro lugubre thear.ro. Моп^д
da innocencia, Ceo terreno. .
Paraíso ( Ceo. ) Eterno , perenne, fempítet-
no, perpetuo , immortal, celette, fiderco, ethe*
reo, luminofo, luzente, lucido, refulgente, bn-
lhante, radiante , gloriofo , immarceflivel , incffi-
vel , inexplicavel , imponderuvel , тсофргегы>

excelío, fublime. = Epilogo de bens que o Muí-I


do ignora. Abyfmo de prazer , corrente immenü.
Que os gozos todos liberal difpenfa. Afylo eterr..1
contra o Mundo infaulto, De altos deleites pels-
go inexhaufto. Vid. Ceo.
Parásito. Adulador , lifonjeiro. = Torpe , vil
infame , glotaó , voraz , faminto , ridiculo , forçan
te, chocorreiro, brando , Amulado, fingido , Ij-
gaz, a ftuto, cauto , previ fto , acamellado, fallaz,
dolofo , mentirofo, enganofo, engañador, fraudu-
Jento , fementido , loquaz , palreiro , palrador , gár
rulo , obfequiofo , ofEciofo. FU. Glotaó, í
Lisonjeiro. '. ' i
Parcas. Lanificas, Eftygias, Tartáreas, Cocytias
PAR 97
infcrnacs , inexoraveis , implacaveis , inflexiveis,
infenfiveis, barbaras, crucis, ¡duras, atrozes, in
humanas , tyrannas , invcjofas , fcveras , rígidas ,
impias , iniquas, malignas, roubadoras, fatídicas,
unidas* concordes , hórridas , formidaveis , horren
das , terríficas , horríveis , medonhas , horrorofas,
enormes , horríficas , torpes , acerbas , afperas , af-
perrimas, maléficas , tremendas ,^fataes , trilles ,
funeítas, fúnebres, lugubres , tétricas , mortífe
ras , Funéreas. = AsTartarcas Irmas , que dos vi-
ventes A trifte vida fiaó inclementes. As tres
Deofas do negro Reino impío, Que governaö da
vida o tenue fio. Da morte as tres lanificas minif-
tras, Do Cocyto implacaveis Divindades. De Ju
piter, eThemis torpes filhas: ou (fegundo outros)
Do Chaos, e da Noite hórrida prole. = As tres
Irmas Tartáreas homicidas , Deofas de negro ,
enorme , e duro afpc&o , Vi de improvifo ( que
horrorofo objecto!) Idades varias Lacbefis flava,
Cloto torcia as miferaveis vidas , Que fem compai-
xaö Atropos cortava. Obfervey que efta pérfidas
bebidas De venenos , e peftes temperava , E as
dava aos crucis Males , que a feu lado A'lerta vi
quad efquidraó armado. Paflava ora, a apontar
hervadas íettas , Ora a traqar torpes traiqéea fe-
cretas, E fe parava, por deleite impío De repen-

габ , que ellas trc& Irmas fe chamaraö Ciólo , La


cbefis , e Atropos : a primeira prefidia ao nafeimento
do hörnern , a fegunda ao progreflo da fuá vida , с
a terceira à fuá morte. Por iflo figuravaó a Cloto
tendo huma roca na cinta , a Lachefis puxando
pelo fio , e enrolando-o no fuzo , e a Atropos cor-
tando-o com huma tifoura, quando lhe parecia. A
todas reprefentavaó com afpefto medonho, cabel
lo defgrenhado , e vellido negro } mas fobre todas
Atropos efa a mais enorme , e de cruel condiqaó.)
f$m . II. N
9» PAR
Parcial. Sequaz, fcguidor, faccionario, fechrío.
= Firme, fixo , apaixonado, cmpenhado , conf
iante, immudavel, amigo , eftavel, fcguro, cer-
to , declarado , aíTociado , confpirado , conjurado,
.jurado, publico, fediciofo , tumulruofo, revolco-
fo, turbulento, forte, intrépido , poderofo.
Parcimonia. Moderaqaó, temperanqa, economía:
Ou Sobricdade , frugalidade , continencia, abfti-
nencia. = Cauta , acautelada , provida , pruden
te, labia, judiciofa , previfta, (imples , honefla,
cafta , util , louvavel , proveitofa , vigilante , atten
ta, moderada , temperada , continente, fobria, vir-
tuofa. ( Pierio perfonalifa eßa virtudc na figura de
huma formofa matrona decentemente vellida, roas
fem algum adorno. Na maó direita lhe po«ni
hum compalTo , e com a efquerda a faz apontar
Jara hum cofre de dinheiro , onde eftá eferiw :
ervat itt melius. )
Parente. Confanguineo. = Propinquo, chegado,
conjuncto, proximo, apartado , affaftado, remo
to, caro , amado , eftimado , amigo, unido, ama-
vel, eftimavel. {
Parentesco. Confanguinidade , ott Affinidade, al-
lianqa , ou AgnaqaÔ , cognaqaó , afcendencia, ÜB-
gue. = Novo , recente , amigo , vetufto , amo
rofo , affe£tuofo, eftreito, apenado , travado,en-
laqado , conhecido , fiel , mutuo , reciproco. (Par.
outros epithetos vid. Parente. )
Paris. Troyano, Frigio, Dardano, Iliaco, H«c>
bello , formofo , torpe , íafeivo , pérfido , traidor,
adultero , audaz , temerario, atrevido , roubador.
fatal. = O infiel roubador da Grega Efpofa, Q.uí
na belleza fora peregrina , Caufa fatal da Dardao*
ruina. Das tres Deidades o Juiz Troyano , Q.üC
da Difcordia a turbulenta idéa Sentenciara a fivor
de Cithcrea. O Troyano Mancebo que fizera A
Juno, с Pallas inextincta offenfa , Porque do i»j
P A R 99
tal pomo oufado dcra Pela triunfante Venus a fen-
cenqa. О fatal roubador da torpe Helena , Que
por premio lhe dera a Deofa obfeena.
Pa rííaso. Alto , excelfo , elevado , fublime , lauri-
gero, ameno, jucundo, aprazivel, deliciólo , de
leitoso, frondofo, frondífero, frondente , biparti
do, canoro , fonoro, alegre, placido, fereño, tran
quillo , frefeo , fombrio , fabio , facundo , difereto ,
eloquence , engenhofo , fubtil , facro , virgíneo,
Caltallio , Apollineo , Febeo. = Montanha ex-
celfa , bipartido Monte , Frondofo berco da Caf-
tallia fonte. Da Beocia a laurigera montanha ,
Que em harmónicos fons fe defentranha , Monte
do louro Numen habitado , E dos fublimes Va*
tes adorado. O Monte, onde aos Poetas Febo inf-
pira Os delicados fons do canto , e lyra. Do Beo-
tico Monte o excelfo cume , Eterna habitaqaö
do Delio Nume. A bicórnea Montanha fonoroía ,
..Que às Mufas dá morada deleitofa. Capitolio im
mortal dos grandes Vates, Que triunfàraô nos Deí
ficos combates. Da Focida a Laurigera efpcíTura,
-.. X?as Aoniás -Irmas grata cultura. O Monte onde
.dos. Vates a fuprerna Deidade os croa de immor
tal diadema. O Monte bipartido , que refpira Au
ra ferida da Apollinea lyra. ■;:
Parque. Mata , tapada , ou Bofque, vergel , flo
rcita , efpeffura. = Vafto, efpacofo , dilatado ,
ampio, denfo, efpeflo, afpero , fombrio, opaco,
cerrado, frondofo , frondífero , frondente, antigo,
vetulio, regio, fealT vedado. = De aves , e feras
fértil efpeílura. Grata morada à Deofa Caqadora.
Fid. Bosque , Floresta , MatA.
Parricida. Impio, defatinado , infano , protervo,
perverfo, malvado, maligno , Befando , abomina-
vel , deteftavel , execrando , odiólo , enorme , hol>-
1 rido , "horrendo, horrorofo , horrivef, horrífico ,
vil , infame , torpe, bruto, inhumano , biajbaro,
N ii cruel,
loo PAR
cruel , atroz. = Da geraqa6 mortal perpetua in<
íamia. A* mcfmu natureza horrido objeéto. Par
to execrando do Tartáreo feyo. Da humanidad'
cfcandalo nefando.
Partes. Dotes, prendas , qualidades, excellencies,
= Singulares , raras, novas , diitinlras, inimita-
veis , incomparaveis , fublimes , alcas , excellas,
excellentes, egregias , pre it antes , eximias, ¡Huí-
tres , infígnes , memora veis , celebres , famofas ,
admirareis, pórtentelas, marav ilhofas , prodigio,
fas, palmólas , eminentes , preeminentes, extraor
dinarias, ex qui fitas , luperiores, inexplicaVcis,in-
comprehenfiveis, invejadas.
Partida. Apartamento , aufencia, defpedida , k-
paraqaó. = Saudofa , lacrimofa, dolorofa , tormén*
tofa, intoleravel, infopportavel, infoffrivel, cuf-
tofa , penoía , trifle , fuñe (la, lugubre, inefperada,
impenfada, improviía , fubita, repentina, chora
da , pranteada , la ít i mofa , dura , atroz , cruel , acó
ba, afpcra, tyranna, inconfolavel. Fid. Ausek*
CIA. J •
Partido. Parcialidade , facçaô, bando , confpi«1
Í¡aó, conjuraba ó. = Forte, poderofo, tumultuó-
o, fediciofo, revoltofo, arrifeado , pengofo,»1
tal, funefto, finiftro, turbulento, impávido, i»"
trepido , deilemido , fraco, debil, tenue, en»1'
quecido, nobre, illuftre, popular, plebeo, 'Ф
peravel , invencivel, vi£korioío, triunfante, Ш\
profperado, infeliz, defgraqado , desbaratado, ii>'
bellado, dcflroc,ado,deitruido, vencido, occub
fecreto , maquinador, rebelde, pérfido , traidor^
infidiofo, Amulado , numerólo , copiofo , engt0''
fado , innumeravel , infinito , immenfo , firfflc> *
xo , eftavelDefpedirfe,
, immudavelapartarle
, conftante.
Partirse. , fepararfe trtr
rarfe, aufentarfe , irfe, íahir ( fegundo ai divcri"
acccpcóes. ;
Parto. Moleflo, dolorofo, violento, difficil, acer
bo , tormcntofo , duro , cruel , infauílo , infeliz ,
trille, llniltro, fatal, funefto , lugubre, mortífe
ro, arrifeado, perigofo, lethal, feliz, faufto , di-
tofo, profpero, fecundo , materno.
Parto. Feto , fruto , geraqaö , prole, proge
nie , filho. = Tenro , caro , amado , doce , queri
do, eüimado, defejado , fufpirado, appetecido ,
bello , formofo , grato , agradavel , jucundo , ama-
vel , querido. Vid. osSynonimos.
Pascer. Pallar, apafecntarfe. = Mendigar pelo
campo a verde grama , Que a natureza provida
derrama. Procurar o fultcnto o errante gado. O
alimento bufear no monte , e valle. As ervas ar
rancar com leve dente. Demandar o rebanho o
tenro paito. Vid. Apaicentar , Pastorear.
Pasmado. AíTombrado , eípantado , eítupido , in-
■ íenfato, admirado, attonito , maravilhado. = De
aflombio lingular preoecupado. Cheyo de hum
novo pafmo , e ellranho enleyo. Sorprendido da
rara maravilha.. A* viña defte infolito portento
Do efpirito parara o movimento. Naó fiquey hö
rnern , nao , mas mudo , e quedo , E junto de hum
penedo outro penedo. Imitey em taó rara con
juncture De frja eílatua a cñupida figura.
Pasmo. Admiraqaó, maravilha, affombro , efpanto,
portento, prodigio. = Subito, fubitanco , repen
tino, improvifo, inopinado, imprevilto, inefpe-
rado ,impenfado, eftranho, infolito, extraordina
rio, raro, novo, lingular, inexplicavel , ineffavel.
( Vid. os Synonimos nos feus lugares.)
Passaro. Ave. = Livre , alegre , ligeiro , veloz ,
rápido , bello , formofo , pintado , matizado , in
quieto, indócil, indómito, fonoro, canoro, har
mónico , harmoniofo , melodiofo , gárrulo , loquaz,
lafeivo , contente , errante , aerio , leve , delicado ,
doce, grato , fuave, aprazivel, jucundo, delicio-
I02 PAS
- . fo, deleitólo , ociofo , inerte , ignavo , vago, va*
gabunJo. =s Da doce Primavera pregoeiro. Da
bella Aurora grato lifongeiro. Cantor arguto de
Favonio , e Flora. Muficj alado da florella ame
na. Volante povo dos aerios campos. *Defperta-
dor de Febo íbmnolento. = Eftá o lafcivo,edo-
• L ce paffarinho Com o biquinho as pennas ordenan
do, O verfo fem medida alegre, e brando Expe-
dindo no ruftico raminho. O caçador cruel que
do caminho Se vem calado, e manfo defviando,
Na prompta vifta a fetta endireitando Em morte
lhc converte o caro ninho. ( Cam. Sonet, jo.) =
Qual mifera avcûnha, a quem armado Tern iagsz
dolo o moqo diligente , Entre ramo de induftria
levantado A vergontea ertvifcando occultamente:
Tanto que ella corn vôo acelerado, Fazcndo/br*
qa , prezos os pés fente , Com as azas forceja , с
em va6 fe canea , Que mais fe prende , e já can-
qada amanfa. ( Para outros epithetos , e frazes vil
Ave. )..-,-•
Passatempo. Recreaqaó , divertimento > éntrete-
nimento. = Alegre , g^ftofo , aprazivel , jocun
do, agradavcl , doce, fuave , attraéfcivo , grato,
delcitofo, deliciofo, ociofo, inerte, honcfto,de«
corofo, decente , defe jado, appetecido, recrcati- !
vo , moderado , licito , breve , fugaz , fugitivo,
paíTjgciro, momentáneo, ¡nftantaneo. = Golto-
fa occupaqaô , que a alma fuavifa. De moleftos
cuidados doces tregoas. Alivio de funeftos penfa-
mentos,
Passo. Veloz , leve , ligeiro , rápido, apreflado, ace
lerado , arrebatado , precipitado, violento , fug¡"
tivo, defpedido, firme, roburto, forte*, incanca*
vel , infit igavel , tardo , lento , brandó , inerte, №
со, vacilante, trémulo, titubante, cançado, ft"*
gado , anhelante , enfermo , grave , mageftofo , me
dido , modefto , igual , dubio , incefto , vario > ав'
biguo,duvidofo. PAS'
PAS 105
Pastar. Para as frazcs vid. Apascentar , Pas-
cer, с Pastorear.
Pasto. Copiofo , abundante , verde , viçofo , hervo-
ío,gramofo, gramíneo , pingue , alegre, ameno,
fértil , fecundo , prodigo, agrefte, filveltre, ten-
ro, hufiiido , crvalhado , brando, tenue , frefeo.
= Grata abundancia ao ávido colono. Pingue ali
mento do rebanho errante.
Pastor. Zagal, pegureiro. = Sollicito , vigilante,
dcfvclado , nttento, cuidadofo, diligente, fiel, fi-
do, cauto, pobre, milero , miferavel ,miferrimo ,
íolitario , errante , vagabundo , ford id o , cfqualido,
afpero, hirfuto, horrido, inculto, rude , ruftico,
filveltre , alpeftre , agrefte , ferrano , roontanhez ,
duro , robufto , fimples , candido , innocente , fin-
cero, humilde , tímido, pavido , alegre, quieto,
locegado , tranquillo , ociofo , inerte. = Attento
guardador do errante gado. Guia fiel do tímido
rebanho. Vertido do gaibaó pellofo , e inculto.
De recurvo cajado defendido. Cuberta a grenha
de afpera mon¡tejra. Mufico montanhez da rudc
frauta. Milero conductor do agrefte armento.
Ruftico habitador da alpeftre ferra. Sórdido ha
bitador da vil choupana.
Pastor ( Amorofo.) Arde em fogo amante O
pallor Montano , Seu amor tyranno O traz deli
rante. Poz todo o cuidado Em paftora loura ,
Nao cuida em lavoura , Naó trata de arado. Já
fe паб entrega A lavrar abrolhos , Scmea em feus
olhos , E em feus olhos cega. Tem , onde ella
tem , A vida , e cuidado , Se ella guarda gado ,
. Guarda elle tambjem. No valle , e no monte Sem-
pre he feu vifinho , E failhe ao caminho No rio,
e na fonte. Traz-lhe ora das vinhas O feu fruto
grato , Traz lhe ora do mato As afperas pinhas.
Se vem do ferviqo, Traz-lhe das montanhas As
molles caftanhas No feu frefeo ouriço. Se em
mon
Ю4 PAS
monte, ou ribeira Cria enxame bravo, Dá-lhe i
doce favo Da créfta primcira. Em quanto a. roa
nada Anda apafccntando , Lhe lavra cantando /
roca pintada. ( Lob. Primav. ) — Por inculta fei
rania Delirante , e vagabundo Tirfe com peza
profundo Ao rebanho afllm dizia : Adcos , adeo
trifte gado , Porque affira o ordena Amor , Bul
cay dchoje outro paftor, Que eu já tenha outn
cuidado. No tempo em que eu fó cuidava Ni
voflo pafto, e defenfa, A todos fiz difFcrenca Ne
modo corn que paftava. Já fe trocou meu cuida
do, Perdeo-fe o voflo paftor, Eu já tenho outra
fenhor, Vos tereis outro criado. ( Lob. Primn
— Cauto paftor quando ouve folto o vento , Qx
fogo horrendo as nuvens fuzilando , Do carepo
aberto o gado leva attento, Os inflammados «res
reccando : ApreíTa o coftumado paflo lento, Do
perigo abrigarfe procurando , E trabatha со' i
voz, e со' cajado A que nao fique atraz o emo
te gado. (Tajf. Portug.)
Pastorear. Paítorar , apafcentar , pafcer. = O
gado conduzir à verde rclva. O rebanho guiar
ao pingue campo. O páfto miniftrar ao trifte sí-
mentó. Extender pelos prados abundantes Da rei-j
va tenra os gados anhelantes. Vid. os Synonimo;
Patente. Manifefto , evidente, fabido , publico,
notorio, claro, indubitavel, divulgado ( fegundJ
as diverías accepçôcs.)
Patíbulo. Vil, infime, deshonrofo, fatal, funefto,
funéreo , fúnebre, lugubre, formidavel , terrífico,
tremendo , dolorofo , penofo , horrivel , horrendo,
horrido , horrorofo, horrífico , acerbo, terrivel,
duro , atroz , cruel , bárbaro , inhumano , tyranno,
publico, aíFrontofo, ignominiofo, contumeliofo,
alto, elevado, patente. Vid. Cadafalso.
Patria. Cara , amada , doce , grata , agradavel ,
aprazivel , amena , jucunda , deliciofa , dcleitofa ,
ama-
P A V ¿ó/
amavel, commua , defejada , fufpirada, appeteci-
da , pobre, humilde, mítica , agrede , aípera , in
culta , defccnhecida, ignota, cicura, vil, ignobil,
illuÜre, infignc , famoia, honróla , nobre , nota-
vel , celebre , gloriofa , diÜin&a. = O caro pa
trio lar, bcrqo nativo. O fijfpirado centro do def-
canço. Cafa paterna , grato domicilio. :Do nafci-
mento o commum berço amado , De todos os mor-
taes doce attractivo. üa cara patria os ares apra-
ziveis. Grato clima nativo , pätrio niriho.
Pavaö. Bello, formofo, viftofo , pompofo , magef-
tofo ^altivo j fobcrbo , arrogante , vaó , vaidofo ,
dcfvanecido , pintado , matizado , ornado , faftofo ,
«fpeciofo , eftrellado , áureo , cerúleo , caudato ,
Junonio, brilhante , lucido , luzente, túmido, in
flado , preturn ido. — Ave vaidofa , a Juno confa-
fitada , Que alardo faz da cauda matizada De bel
las cores mil , aftros brílhantes , Qué de Argos
fbraö olhos vigilantes. -Ave ;¿jue traja pennás ef-
• maleadas Cora primor ta6 fubtil , cores4aó bellas,
Que ora parecem lúcidas eftrellas , Ofa flores dos
. prados invejadas. Ave Junonia, de belleza extre
ma, Da vaidofa altivez mifero emblemas AVe gen
til» que quando a càuda" oftenta , 'Ads othbs hura
prodigio repiefencä/ ' •' • • r VJ !":
Pavoroso. Formidavel , terrifico , tremendo , ter*
rivet , efpantofo , medonho , horrorofo , horrífico ,
( horrido, horrendo, horrivcl. Vid. os Synonimos.
Paz. Uniao , concordia , amifade , quietaqaó , foce-
gd. — Placida , tranquilla , ferena , firme , fegura,
eftavel , confiante , jnakeravel , indifíoluvel , do
ce, fuave , grata , jucunda, candida , fiel fincera,
fautta, feliz , áurea, venturofa,efperada, de Tejad a,
fufpirada, appetecida , cftabeíecida , permanente,
fohda , perduravcl , perpetua , perenne , eterna ,
longa , interminavel , preciofa , amada , amave-1,
inextimavel, benigna, benéfica, rica, opulenta,
Тот . //. O abun
лоб PAZ
abundante. = Efpirito vital das Monarquías. De
bens immenfos inexhaufta fonte. Fecunda máy di
prodiga abundancia. Dos Eílados política harmo
nía. Alta ventura, dadiva ccleíte. (No Templo
que os Romanos lcvantaraó à Paz , fe vía repre-
fentada no íimuUcro de huma formóla , e alegre
Matrona , coroada de foihas de oliveira entrefacha-
das com as de loureiro, e fuftentando com huma
maó a cornucopia da abundancia em acqaó de a
offerecer, e com a outra o caduceo de Mercurio.
Junto della punhao a imagem de PlutaÖ , ofTere-
cendo-lhe muitas preciosidades , como Déos das
riquezas. Quem quizer outras diverfas reprefen-
taqóes da Paz , bufque as Collecçôes imprelTas dü
medalhas Romanas , efpecialmente as de AugüA
to , de Vefpafiano , de Tito , de Trajano , с de
Claudio, &c.)
Pe'. Planta, paíTo. = Tardo, lento , inerte, vaci*
. Jante, debil ,. titubante, fraco, firme, feguro, ro
bu ílo , leve, agil , veloz , rápido , ligeiro , «cele
rado , fugitivo , prezo , atado , algemado , nú , bre
ve, delicado, niveo, nevado, ruitico , groffeiro,
• torpe , immundo , fortiido, duro , 6cc.
Peccado. Culpa , delióbo , maldade , crime , im-
quidade , erro , vicio. = Grave , lethal , mortífe
ro , fatal , funefto , inexcufavel , impio , iniquo,
maligno , feyo , torpe , enorme , facrilego , nefan
do, execrando , odiofo , deteftavel , abominavel,
pudendo , obfceno , impúdico , libidinofo , lafcivo,
horrendo , horrivel , horrido , horro rofo , antigo ,
vecuíto. ( Para diverfos epithetos vid. Pecca-
DOR. )
Peccaror. Tranfgreffbr , prevaricador, impio,
iniquo , criminólo , reo , delínqueme , culpado,
, viciofo. = Malvado , perverfo , cegó, infano, lou-
co, nefcio, fatuo, nefario, ingrato , defconheci-
do, pérfido, traidor, aleivofo, defobediente , re
belde,
P E D ro7
beldé, obñinado , pertinaz, contumaz , delirante,
defamado , foberbo , arrogante, infolente , audaz,
atrevido, infeliz, deígracado, mifero, miíeravel,
miíerrimo, defamparado , abandonado, indómito,
indomavel , delenfreado , difToluto , licenciofo , in
dócil , bruto , publico , efcandalofo , indolente , in-
„ "Veterado , antigo , lamentavel , laflimofo. ( Para
outros epithetos vid. Peccado.)
Pedir. Rogar, deprecar, orar , iupplicar. = Gra-
ça implorar com fupplicas humildes. Sollicitar
favor com ternas vozes. A piedade mover com
b randos rogos.
Pedra. Dura, folida, tofea ,Tuftica , inculta, bru
ta, afpera , eícabrofa , rigida , informe , firme,
eterna, grave, petada, polida, lavrada, gravada,
eículpida , liza, candida , nivea , negra, mancha
da, maculofa , pintada, matizada. = Rígidos of-
fos de afperas montanhas. Da vafta terra (olida of-
iadúra. Vid. Marmore. ■
Pedra preciosa. Lucida, luzente, lumino
sa, refulgente , brilhante , fcintillarríe , radiante,
fulgurante , crystallina , fina , pura , efpeciofa ,
pompofa, nivea, candida, cerúlea, verde, áurea,
flava, rubicunda , purpurea , nacarada. ( Vyi. nos
feus lugares Diamante , Esmeralda , Ru
bí , &c. )
Pegaso. Alado, aligero , veloz , ligeiro , rápido, le
ve , Gorgoneo , Medusêo , Bellerefonteo , fide-
reo , ethereo , celefte , brilhante , luminofo ,.' ruti-
! lànte , radiante , fcimillante , refulgente. = O
Quadrupède alado que nafcera Do fangue deMe-
dufa horrenda, e fera-. O volante Cavallo que fol-
tara Da Heliconia montanha a lynfa clara. Do
audaz Bellerefonte o bruto alado , Que ao Ceo
voando, era aftro foy mudado. O aligero Caval
lo que defata A* dura forqa da foberba pata A
fonte que embriaga dedoquras Aos Vates ñas Caf-
Oü tallias
iog PEG
tallias efpeiTuras. Fid. Aganippe,cHippo«
CRENE.
Pe'go. Profundeza , voragem , abyfmo. = Pro
fundo , efcuro, tcnebrolo , caliginofo, alto , ca-
vcrnofo, undofo, procellofo, tempeftuofo , vallo,
immenfo , voraz , traga Jor , dcvorador , pavorofo ,
fbrmidavel, terrivcl , tremendo , terrífico, medo-
nho , efpantofo , horrorofo , horrífico , horrifo-
no, horrido, horrendo , horrivel, defmedido,in-
fondavel , fordido , efqualido , immundo, lodolo,
limofo , mufgofo. = Do vafto mar о procellofo
abyfmo. Da rápida córreme o feyo undofo. Do
caudalofo rio o voraz fundo. Das vaftas ondas o
lodofo leí to. Das aguas a infondavel profúndela.
De naufragios fataes ávido feyo. Infcrutavcis ar
canos de Neptuno. = No mais interno fundo das
profundas Cavernas altas , onde o mar fe efeonde,
Lá donde as ondas fahem furibundas , Quando as
iras do vento o mar refponde. ( Lufiad.6.)
Pejo. Pudor , rubor , modeftia, vergonha. = Caí
to, honefto, púdico, recatado, verecundo , tími
do, virginal, virgíneo, fimplcs , innocente , puf'
pureo , rofado, tácito, filenciofo , modefto, for-
mofo , attra&ivo , fubito , repentino , improvifo.
> Jap .A verecunda cor , que as faces pinta, De caí
to peito tacita linguagem.
Peito. Goraqaó, animo , efpirito , alma. = iUuf*
tre, generofo , magnánimo , alentado, animofo,
valerofo , briofo , riobre , impávido , deftemido,
intrépido bufado-, audaz, atrevido , bellico , bel-
- licofo , Mavorcio , guerreiro , liberal , prodigo ,
munífico , heroico , benigno , piedofo , benéfico»
clemente, pió, compaífivo, compadecido, enter
necido, terno, dócil, placido, tranr/jillo, pacifi'
- со , fereno , brando , fiel , candido , fincéro , caí
to, púdico, innocente , fimples, vil, infame,»*"
oo, covarde, pufillanime , inerte ,. ignavo , tien
do»
cubicólo , duro, cruel , feroz, atroz , ferino bárba
ro , inhumano , tyranno , inexoravel , indómito , in
dócil , per fido , traidor , aleivofo , infidiofo , dolo-
Го , falbz , fraudulento , fementido , torpe , impú
dico, libídine lo , obfeeno, lafeivo, irado, coléri
co , furiofo , furibundo, perverfo , malévolo , ma
ligno , impio , iniquo , malvado , fice.
Peitos. Matemos , temos , carinhofos , folli-
citos, promptos, compafflvos , doces, fuaves , caí
tos , púdicos, pródigos, abundantes , niveos , can
didos , nevados, ebúrneos. ( Os Synonimos àc Afa
ma, e Teta , de que diverfas vezes ufou Camócs ,
yá nao te m uto em Poefia grave , e he ne it a , por-
que aiîim о quiz o ufo. ) . .
marinho ,
flu&ivago, undívago, fluüuancc , undofo, húmi
do , indómito , nadador , veloz , rápido , ligeiro ,
vago, errante , mudo , cüolido , incauto, fecun
do. = A geraça6 dos mudos nadadores , Do im
perio de Neréo habitadores. O rebanho efeami-
gero de Glauco. A immenfa prole do efeamofo
gado. Dos campos de Neptuno húmido armento.
Dos Reinos de Amphitrite o mudo povo. Eílul-
ta geraqaó do falfo argento. Habitador indómito
das ondas.
Pelago. Profundo, infondavel, defmedido, vallo,
immenfo , undofo , equoreo , cerúleo , falgado , ef-
pumofo , procellofo , tempeftuofo. ( Para as fra-
zes, e outros epithetos vid. Mar.)
Peleja. Combate, conflicto, batalha. = Valero-
. fa , animofa , intrépida , impávida , cega , impetuo-
fa, furiofa , furibunda , acceza , defordenada , tu-
multuofa, confuía , celebre , memoravel, f?.mofa.
= Já o vencedor exercito avancando Gom cargas
mil, com fulminante efpada Aflim do ftu contra
rio vay triunfando , Que lbe abre para o Averno
fian?
a 19 PAL
franca cflrada : A prompta artilharia difparando
Faz ruina taó fera , e cnfanguentada , Que a mef-
ma Morte, o mefmo Marte abfortos Nao podem
crer o numero dos mortos. = Cadáveres em co
pia portentofa Ficaraö pelo campo femeados, So
bre elles arvoraraó vi&oríofa Bandcira os comba-
tentes alentados. Langas , elmos , trombetas , e
tambores Nadando, pelo fangue fluctuavaó , Va
rias plumagens de diverfas cores Em mil pedaqos
pelo vento erravaö , £ Marte clama : as armas
JLufitanas Obraraó mais que as de Annibal em
Cannas. = Golpes fe daó medonhos , e forçofos,
. Por toda a parte andava acceza a guerra, Maso
de Lufo arnez, couraqa, e malha, Rompe , cor
ta , desfaz , abala , e talha. Cabeqas pelo campo
vaö faltando , Braqos , pernas fem dono , efem
fentido , E de outros as entranhas palpitando,
Pallida a cor , e o gelto amortecido : Já perde o
campo o exercito nefando , Correm rios de fan-
gue defparzido, &c. (Lußad.z.) = Parecemde
hafteas mil denfa florerta Ambos os campos, de
armas abundantes > Quem o arco enteza , qu«ra
a lanqa enrefta , E quem efpera ja vivas triunfan
tes : Impaciente o cavallo já fe apreila , E fente
da demora os vis inftantcs, Кара , bate, relinctiâi
efcuma,gira, E pelas ventas fumo já refpira. -
Com os golpes das armas homicidas As férrea'
armaduras retiniaó , De muiros já as entranhas el-
condidas Os fanguinofos -ferros defcubriaÖ : Ci'
beqas mil dos corpos divididas t Que inda osv;
taes efpiritos fentiaó , Pelo confuto campo vao
faltando , Aos mefmos matadores aíTombrando-
{Fid. os Synonimos para outras defcripqóes. )
Pelejar. Combater , pugnar , contender, guer'
rear, batalhar. = As forqas difputaraos inimigo5,
Em campo marcial medir as armas. Difputar a
juitiça pcito a peito. Recorrer ao juizo de Ma
vorte-

:
PEN ni
vorte. A 's armas provocar os inimigos. Entregar
a razaó à ley das armas. {Vid os Synonimos.)
Pello. Afpero , hirfuto , erricado , engrenhado ,
hirco , horrido , cerdofo , fordido , efqualido , dcn-
fo , efpeflo , duro , ruftico, agrefte, ferino , molle,
brando, leve , candido, niveo , nevado, branco,
negro , fufco, flavo , louro , maculólo , mancha
do , ¿ce.
Pena. Caftigo , fupplicio. = Jufla , devida, me
recida, digna, acerba , rígida , rigorofa , afpera ,
afperrima , fevera , fatal , funefta , grave , horroro-
fa , formidavel , horrivel , tremenda , horrífica ,
terrífica , horrenda , pavorofa , hórrida , efpanto-
fa , cruel, inj u lia, indigna, tyranna , barbara, im
pía , atroz , tyrannica , iniqua , dura , intoleravcl ,
infopportavel , infoffrivel, vil , infame , afFronto-
fa , violenta , inaudita , infolita , eltranha, exquifi-
ca , laít imoía , lamenta v el , miferanda , m ifera , mi-
feravel, miferrima , dolorofa, fanguinolenta, cru
enta. = De atroz delicio jufta vingadora. De
iniquos coraqóes afpero freyo. Da jufta Aftrea os
hórridos decretos. Das leys inexoraveis a vingan-
qa. Vid. Justiça.
Penalidade. Trabalho , pena , calamidade , _ad-
verfidade , tribulacao , anguftia , affliccaó, dor,
tormento, oppreflaó , fentimento , moieflia , ma-
goa,laftima, miferia. ( Para os epithetos vid. Pe
na, Dor, e os outros Synonimos.)
Penalizar. Affligir, atormentar , anguftiar, en-
triftecer, magoar, opprimir , moleftar , martyri-
■ 2ar, atribular, perfeguir ( fegundo as fuas diver-
fas accepqóes. )
Penelope. Cafta , púdica , honefta , recatada , fiel,
fida , conftante , leal , fina , firme , extremofa , fau-
dofa, amante, amorola, trifte ,defamparada, Ica
ria , celebre , memoravel , famofa. = De Ulyf-
fes a Conforte , Icaria filha , Que da fe conjugal
toy
112 'PEN*
foy maravilha. Do errante UlyíTes a púdica Ef-
pofa, Do conjugal amor gloria pafmola.
Penh a. Penhafco , penedo , rochedo, rocha. = Ai-
¿ ta , lublime , elevada , eminente , afpera , afpcrri-
k, im, fragofa, alcantilada , efcabrofa, inacceifivel,
cavernolu, cavada, hórrida, defería , intractavel,
defcarnada , núa, precipitada, fobcrba, arrogan
te, altiva, firme ,eílavel, confiante, inconcusa,
robuíta, árida, elteril , infecunda. = Marmorei
mole , que o alto Olympo infulta, Da avara lia-
tureza fempre inculta. = Vos penhas que pen
déis deíTa alta ferra , De verde erva , e de muígo
revertidas , A quem ventos em vaó declaraó guer
ra, Efcutay rhinhas lagrimas fentidas, Já quedar
lt паб mereqo à patria terra. Afllrn vos firmem fem
pre os altos montes , Afllrn vos lavem fempre
claras fontes , Aflim fempre zombeis do bravo
Eólo, E as chammas naô temáis que arroja oPo*
to- — Firmes penedos fempre combatidos Don»-
yor vento aos rápidos horrores, Que immuta«is
eftais, que eílais erguidos Do tempo contra ostra'
gicos rigores. = ALtos rochedos que aíTaltar J
Esfera Parece que intentais ndvos gigantes} P°"
rém tanta altivez que em vos impera , Panem*
Jove as armas fulminantes. ( Hinriqueti. 8. )
Penitencia. Mortificaqaó. = Afpera , afperf
. ma , dura , acerba , dolorofa , penofa , candida , fin*
cera , rígida, rigoiofa, au Itéra, fevera, confiante,
lacrimoía , tormentofa , atormentadora , util , Рг°"
veitofa, faudavel, falutifera, fanguinofa, fangul"
nolenta, cruenta, juila, devida, neceíTaria, pK'
cifa , perpetua , continua , perenne , fuccefliva»
humilde. ( Nos Poetas Chriíláos fe acha reprt"
fentada na i magern de huma mulher de corpo oJ"
gro, e attenuado, rofto macilento, e denegrido'
cabellos foltos fem algum ornato , veftido cor de
cinza , e pobre. Figuraó-na defcalqa, с affeatad»
PEN i4
íobre hum penedo , abraqando-fe com hum maço
de abrolhos , с olhando para as turvas aguas de
huma fonte lodofa , fobre as quaes derrama lagri
mas copiofas. )
Pens amento. Idea , cogitaqaó. = Sabio, judicio-
fec, prudence , cauto , fino , delicado , difereto ,
agudo , lubtil , engenhofo , maquinador , nefeio,
fatuo, infano, demente, cftulto, louco, va®, fu-
til , fantaítico , molefto , penofo , grave , inquie
to , inconftante, vario, mudavel, vago, errante,
defafocegado , trifte, funefto, lugubre, fúnebre,
grato, jucundo, agradavel, aprazivel , deleitofo,
alegre, doce, fuave , fublime, altivo, nobre,ge-
nerofo, alto, elevado, vil, torpe, indigno, inde-
corofo, indecente, baixo, humilde.
Pensar. Confiderar , meditar , cogitar, cuidar, re-
fketir. = Revolver no profundo penfamento.
Perda. Damno, jactura , detrimento. = Grande,'
grave, fumma, extrema , notavel , total, infeliz,
infaufta , finiftra , calamitofa , confideravel , lafti^
mofa, lamentavel, deploravel, fatal, funefta,mi-,
fera , miferavel , violenta , irrcparavel , molefta
fubita , impenfada , imprevifta , inefperada , im-
provifa , inopinada , repentina , intoleravel , infop-
portavel , iníoffrivel.
Perda. Deftroço, ruina, eftrago, айЫацаб.'
= Miierrima,lacrimofa, dolorofa,eípantofa, ter
rífica , tremenda , pavorofa , terrivel , hórrida , hor-
rivcl , horrorofa, horrenda , horrífica, rara, fin-
guiar, extraordinaria, inaudita, eftranha, incom-
paravel , incomprehenfivel, innumeravel , impon-
dcravel. (Para outros epithetos vid. fup. Perda.)
Perdaó. Remiflaó. = Benigno, clemente , pió,
piedofo , terno , enternecido , compaflivo , compa
decido , benéfico , benevolo, propicio , promp-
to , fácil , nobre , gencrofo , magnánimo , indul
gente.
. Tm,II. P Per;
M4 PER
Peregrinar. = Deixar o patrio lar , caros pe
nates. Errante difeorrer por novos climas. Vo
luntario da Patria defterrarfe. Obfervar novas ter
ras, novas gentes. Praticar novas leys, novos coi-
turnes. A mente enriquecer de alta d outriña, Que
a prudente experiencia íó enfina. Bufcar eltranhos
Ceos , povos ignotos , Que Febo aquenta em cli
mas mais remotos.
Peregrino. Viajante. = Pobre, tnifero, mifera-
vel , miferrimo , errante, vagabundo , canqado,
anhelante , fatigado , necesitado , dcfprovido , raen-
. digo, eftranho, defterrado, ignoto , defeonheci-
do, incauto, ignorante, arrifeado , perigofo, del-
am parado , abandonado , infeliz , attribulado, per-
feguido , faudofo , experimentado , inftruido. Vti<
Desterrado , e Peregrinar.
Perenne. Continuo, continuado, fucceflívo, per
petuo, perduravel , permanente , immortal, et«'
no , fempiterno, affiduo, fem interrupqa6,term0i
limite , fim. ( Cam. cm diverfos lugares ufoudt
Perennal.)
Perfidia. Traiqaó , aleivofia, falfldade, infidel'-
dade. =r Dolofa , fraudulenta, perjura, infandai
abominavel, nefanda, deteftavel , execranda , ne
faria , torpe , feya , enorme , horrenda , horrorofa,
. efcandalofa, maligna, malvada, perverfa,odioÍ2
infefta , inimiga , vil , infame. ( Pode figurari«
na imagem de huma mulher com duas caras, hj>'
ma de moqa afTavel , e rifonha , outra de velbi
orgulhofa , e altiva. No peito terá efeondido hum
punhal , na maó direita hum vafo comfogo, e?a
efquerda outro com agua, allufivos a que a Pern*
dia fe ferve de contrarios, moftrando amor
bolizado na agua ) quando encobre mais refinado
odio , ( fymbolizado no fogo ) fegundo diz o £**
clefiaftic. no cap. if. Celar Ripa , de quera №
eíla idea , accrefcenta-lhe vellido de furta-cores»
PER ti}
e Alciato quer, que о braqo que tem o fogo , ef-
teja recolhido , e с (lend id o o da agua , para mc-
lhor denotar , que a Traiqaó efconde o fogo do
odio , e moftra efpecial benevolencia , denotada
pela agua.)
Pérfido. Aleivofo , traidor , infiel , perjuro , frau
dulento , dolofo, infido. = De fraudes mil fabri
cador a ft uto. Violador da candida amifade. Def-
tro ñas artes , que a perfidia infpira. Quebrantador
da fe que as almas une. Infame coraqao , do Averno
aborto. Alma vil, da amifade infidiadora. Da pro
genie mortal perpetua infamia. A' terra, e Ceos
objecto abominavel. Da natureza cfcandalo exe-
. erando. Vid. Traidor.
Perjuro. Falfario. = Mentirofo , falfo, engano-
fo, engañador, fallaz, fimulado , fingido, infiel,
• infido. ( Paraoutros epithetos vid. Perfidia. )
Perola. Margarita. = Candida , nevada , nivea ,
laâea , lucida , nitida , luzente , brilhante , dura ,
felida , rigida , pura , immaculada, preciofa,efpe-
ciola, peregrina, Indica, Gangetica, Eoa,mari-
> ; na, equorea, undofa. = Bella filha das lagrimas
da Aurora. Do alto Erythreo as congeladas got-
tas. Da avara Thetis Indico thefouro , Nos flu-
äivagos feyos efeondido. A dadiva do Ceo , que
a concha encerra. Riqueza do Gangetico Neptu-
- no. Das filhas de Nerêo lucido adorno.
Perplexidade. IrrefoluqaÖ, indeterminaqaó , he-
fitaqaô: Ou Ambiguidade, incerteza, variedade,
• duvida.
PERSEGuiqAÖ. VexaqaÖ , oppreíTaó. = Grande ,
grave , viva , forte , violenta , vehemente , dura ,
atroz , afpera , afperrima , acerba , amarga , cruel,
injufta , iniqua , maligna , malévola , invejoía , bar
bara, inhumana , tyranna , impia , continua , afli-
■ dua, perpetua , perenne, fuccefliva , intoleravel,
iníbflrivcl, infopportavel , damnofa, fatal , fiinef-
P ¡i ta,
ii6 PER
ta , lamen ravel , calamitofa , laftimofa , hórrida,
horrorofa , horrenda , horrivel, horrífica, inexo-
ravel , implacavel. ( Pierio a perfonalifa na figura
de huma mulher de afpeóto , e gelto furiofo, com
azas nos hombros , e nos pés , e em accaö de def-
pcdir huma fetta ao longe } porque a Pcrfeguic¿6
ainda em diftancia nao ceffa de offender : as do-
bradas azas alludem ao mcfmo , e à prefteza com
que obra para o damno alheyo.)
Perseo. Famofo, celebre , valerofo, animofo, in-
clyto , celebrado, audaz, oufado, temerario, cla
ro, preclaro, illultre , magnánimo , impávido, in
trépido, deftemido, forte, alentado. = Generó
lo Campiaó , efclarecido Filho de Jove em oaro
convertido. Aquellc Vencedor infuperavel Di
Gorgonea cabeqa formidavel. De Danae ofilho
audaz , que íoccorrido do Pegafo volante, liber
tara A Andromeda do monftro embravecido,
Que o procellofo pelago gerara. = Qualofilho
de Danae valerofo , Co' talar de Mercurio , e cur
va efpada , E со' efeudo da Deofa luminofo Do
cerebro de Jupiter gerada , De hum golpe corta
. ' o eolio temerofo Da que já fora de Neptuno ama
da , Pallido o rollo de ferpentes cheyo Ao efeudo
fatal he rico arreyo. ( Moloc, Conq. 10.)
Perseverancia. Perfiftencia ,conftancia, firmeza)
permanencia. = Eftavel , immutavel , invaria1
• vel, inconcufla , inalteravel , perpetua , eterna)
perenne , folida, robufta , heroica, firme, com-
tante , perfiftente , permanente. ( Nos amigos
• relevos fe acha efeulpida efta Virtude na imagera
de huma Matrona de afpe&o varonil, coroadade
perpetuas , e abraqada fortemente com hum lou-
reiro, fymbolo entre os Egypcios da Perfeverança
pela permanencia da fuá verdura em toda a Efta"
cjaô. Os Poetas humas vezes a veftem de azul ct-
leite, cor fempre confiante , outras de branco*n"
РЕК. ii7
trechaqado de negro , porque a extremidade das
. cores, fegundo Ccfar Ripa , denota prepofito fir
me.)
Personagem. Regia , Real , Soberana , Augufta,
nobre , illuíhe , eminente , excelfa , preexcclfa,
excellente, preftante, egregia, eximia , confpicua,
diltincb , grave , authorifada , rcfpeitavel , refpei-
tada , veneravel , venerada , digna , veneranda.
( Damos-lhe o genero feminino , por ferem me-
lhores os exemplos.)
Perspicacia. Aguda , fubtil , penetrante , viva,
engenhoía , judiciofa , rara , fingular , exquifita ,
eftranha, incomparavel , maravilhofa, prodigiofa,
portentofa , admiravel , pafmofa , elevada , eminen
te, fublime , extraordinaria.
Persuasao. Efficacia. = Eloquente , facunda ,
forte, vehemente, poderofa, attraftiva, encanta
dora , invicb , infuperavel , invencivel , vi£torio-
fa, triunfadora, triunfante , particular , efpecial,
efpeciofa , incontraftavel , áurea , divina , branda,
doce , induftriofa , delira. ( Para outros epithetos
diverfos vid. Perspicacia. ) Rcprefenta-fc na
- figura de huma veneravel Matrona, honestamente
- >veftida, e com diadema de ouro na cabeça, orna
do de muí tas joyas, allufivas aos efpeciofos pen-
famentos , e difeurfos. Da boca lhe lahem , à ma-
• neira de Hercules chamado Gallico , diverfas ca-
deas de ouro , com as quaes prende algumas feras
indómitas, fymbolizando-fe nellas as paixóes hu
manas vencidas, e domadas.
Pertinacia. Contumacia , tenacidade , obftina-
саб. = Dura , inflexivcl , indomavel , indómita ,
indócil, reluchante, cega, bruta, louca, eftolida,
. eftulta , infana , fatua , enfatuada , nefeia , ignoran
te , demente , prefumida , arrogante , infolente , fo-
- berba , altiva , petulante , defprezadora , intraéta-
vel, tenaz, obftinada , teimofa ,furda. ( Os Gre-
-sr. gos,

ч
1 1 3 PER
gos ( diz Pierio ) a perfonalifavao na imagem de
huma mulher de afpecb rultico, e carregado ,
vellida de negro , e toda enramada de hera. Da-
vaó-lhe a acqaó de eftar com as máos debaixo dos
braços , e punbaö-lhe fobre a cabeqa hum gran
de dado de chumbo, metal que entre os Antigos
indicava ignorancia. Efte pezo denotava , que a
ignorancia he a que nao de i xa mover a cabeqa à
Pertinacia, ifto he, ceder da fuá teima. {Fid. Ce-
far Ripa.)
PERTURBAqAÓ. Inquietaqao ,alteraqa6. = Grave,
vehemente , forte , fubita , fubitanea , inopinada,
repentina, improvifa, impenfada, mefperada-, ac-
ceza , furiofa , irada , colérica , ardente , furibun
da , enfurecida , trémula, timida, pavida, trepi
dante, covarde, pufillanime, ignava, inerte.
PERTURBAqAÓ. Turbulencia , révolta , re-
voluqaó , difeordia. = Sediciofa , tumultuofa ,
confufa , perigofa , arrifeada , fatal , funefta , lu
gubre, fúnebre , trilte , mifera , infeliz , mifera-
vel , miferrima, calamitofa, lamentavel , laftimo-
: fa , deploravel, inteftina , civil , damnoía, perni-
ciofa , infeíla , infidiofa , pérfida , traidora , rebel
de, revoltofa, orgulhofa, fanguinolenta , fangui-
nofa , cruenta , mortífera. = Tempeftade civil,
peñe inteftina, Que ameaqa aos Reinos lugubre
ruina. De ítem p rada harmonía dos Imperios. Mi-
ferrimo naufragio dos Eftados. ( Tiradas de Lu«
cano.) Pii. Discordia.
Pesquiza. Inveftigaqaö , indagaqaó , efpeculaqaó.
= Sollicita , diligente , cuidadofa , trabalhofa , can-
qada, laboriofa, exacta , attenta , dcfvelada , lon
ga , ptolixa , confiante , diuturna , prolongada ,.fe-
vera , feria, efpecial, particular , Angular, rara,
infolita , exquiílta.
Pesquizar. Inquirir , efquadrinhar , indagar , in-
vcltigar , efpecular , bufear , procurar. /
i Pes*

/
PES ï,9
este. Peftilencia, contagio, epidemia. = Mali-
fjna , infefta , inimiga , fatal , funefta , lugubre ,
iinerea, lethal, mortal, mortífera , luctuoía, ve
loz , rápida, ligeira, acelerada, arrebatada, furio-
fa, furibunda, enfurecida, feroz, acceza , arden-
te, voraz, tragadora, atroz, cruel , tyranna , in
humana, impia , inexoravel , implacavel, inflexi-
vel, indómita, defenfreada, impetuofa, violenta,
devaftadora, afloladora , medonha , efpantofa , tre
menda, terriñea , terrivel , pavorofa, horrorofa ,
hórrida , horrivel , horrenda , horrífica , inevitavel,
pallida , lánguida , exangüe , livida , macilenta , laf-
timofa , lamentavel , deplora vel , cakmitofa, mir
fera, miferrima, afpera,afperrima , inextinguivel,
inextinta, efqualida, immunda , pútrida ,fordida,
corrupta , Albita , fubitanea , impenfada , iroprc-
vifta,infperada , inopinada, repentina, improvifa.
= Acerbo mal , aflolador do Mundo. Influencia
fatal do Ceo maligno. Flagello atroz dos aftros
indignados. De Déos irado o rayo peftüente , Tao
rápido , furiofo , atroz , e certo , Que aflaltando
ao miferrimo vívente , Faz de Cidades árido de-
ferto. O infidiofo mal taó inhumano , Que ao mef-
mo medo fe anticipa o damno. Atroz calamidade,
que interrompe Dos mortaes o commercio , -e os
laqos rompe Da amifade fiel, do caro fangue. Da
avara Libitina atroz forpreza, Que nos viventes
faz hórrida preza : Entra com pafio igual pelas
ufanas Cafas dos Rcys, e miferas choupanas. йр De
Juno o etherco imperio com proterva Sanha infec-
qa6 refpira , em vez de alentó ; O firme tronco ,
como a debil erva , Ou feco jaz , ou mirra o fa
tal vento: O timido mortal em vaó referva Plan
tas benignas para leu fuftento, Porque, fern que
martyrio algum fupporte, Na mais grata comida
traga a morte. ( Para outras frazes vid. Conta
gio. ) ( Os Amigos nos deixaraó expreflada a ima-
gem
no VEZ
gem da Pefte na figura de huma mulher fumma«
mente magra, macilenta, e trilte, com os cabel
los hirtos, e com as faces, e beiqos azulados. AI«
guns a reprefentaraö com azas nos hombros, с nos
pes , para denotarem a fuá pafmofa velocidade.
Na таб lhe punhaó hum aqoute eníunguentado,
e a faziaó refpirar hum ar negro , erado , e fulfu-
reo. Ao redor della punhaó varios lobos, por fi«
gnificarem peftilencia entre os antigos Naturalif-
tas, como adverte Plinio, fegurando, que fevcm
em grande numero pelos campos cm tempo de
contagio.)
Pezar. Equilibrar, ponderar, examinar, confide-
rar , avahar , eftimar : Ou Reflectir , meditar, pen-
far cm alguma coufa.
Pezar. Sentiracnto, trifteza, dor , pena, laftima,
Ou Arrependimento. ( Para os epithetos vid. os
Synonimos nos feus lugares.) *
Pezo. Carga, gravidade, mole. = Grande, grave,
molefto, duro, onerofo, intoleravel, infopporca*
vel, infoffrivel, acerbo, afpero ,dcfmedido, enor
me , immenfo , defproporcionado , leve , fuavei
doce , jucundo , grato , benigno , tolcravcl , foffri-
vel , fopportavel.
Phaetonte. Atrevido , audaz, temerario, oufado,
foberbo , incauto , inexperto , imprudente, louco,
infano, nefeio, inconfiderado , ettulto, prefumi-
do,vaidofo, infeliz, defgraqado, miferavel,rflifc
ro, miferrimo, laftimofo, abrazado, fulminado,
defpcnhado , precipitado , fubmergido. = Do Sol
e de Clymene o filho ufano , Que a carroqa do
Pay regendo infano, Pelo próvido Jove fulminad»
No Eridano cahio precipitado. O filho de Cly
mene , audaz mancebo , Que prefumio com lo«"
со atrevimento O carro governar do ardente Fe-
bo i Mas a pena pagou do oufado intento , Send"
de rayo vingador ferido , E em rápida correóte
fubmergido. Pha-;
P H A 121
Phalaris. Impio , nefando , nefario , abominavel ,
deteftavel , execrando , odiofo, iniquo , perverfo,
malvado , atroz , feroz , bárbaro , cruel , inhumano,
tyranno , duro , fero , inexoravel , implacavel , Si
ciliano , Siculo. = De Sicilia o terrífico Tyran
no, No feroz peito mais que bruto h i rea no, Que
- cm metallico touro a fogo lento ( Do nefando Pe
rillo atroz invento ) Torrava os triftes reos , que
nos gemidos ImitavaÔ dos touros os mugidos. =
Por contencar a Phalaris tyranno , Que de duro,
e cruel fe nao contenta , Perillo de metal touro
inhumano Para torrar os miferos inventa : Mas
por premio do engenho foffre o damno De fer cl-
. le o primeiro que o exprimenta i Que he jufto
prove , fe o penfado efFeito Produz a idea do ne
fando peito. ( Academ. dos Singul. )
Philtro. Feitiqo. = Affc&uofo , amorofo , fua-
ve , doce , grato , jucundo , poderofo , attraótivo ,
pérfido, traidor, infidiofo, engañólo , engañador,
fallaz, fementido , fraudulento , dolofo, ümulado,
disfarqado, fingido, fecreto, oceulto, infano,fu-
riofo, frenético, impetuofo, violento , impacien
te, ardente.
Phlegetonte. Ardente , inflammado , abra
zado, igneo , flamígero , férvido , fulfureo , vo
raz , devorador , devorante , furiofo , furibundo ,
tapido , arrebatado , impetuofo , caudalofo , hor
rido, formidavel , horrífico , terrífico , horrorofo,
efpantofo , horrendo , tremendo , horrivel , terri-
vel, negro , tetro , opaco , caliginofo , tenebrofo ,
medonho , pavorofo, inextinto, perenne , perpe
tuo, eterno, Tartáreo, Avernal, Infernal. = Rio
voraz do Reino tenebrofo , Era líquidos incendios
caudalofo. Dos campos de PlutaÔ ignea corren-
te, Fragoa eterna de fogo peftilente. Do horrido
Averno o rio vingativo , Onde aguas ardem , co
mo fogo activo. Rio que as fombra» infernaes ef-
ïm.II. Q. pama,
124 PIN
inepto, timido, pavido , mifero, naufrago, infe
liz, naufragante, fluctuante.
PiNHEiRo. Alto, excelfo, eminente ,fublime,cle«
vado , frondofo , frondente , frondífero , verde , vi-
qofo, hirfuto, agudo, agrefte, filveftre , ruftico,
copado , fombrio , Idêo , Berecynthio, antigo, ve-
tufto , foberbo , altivo , robufto , ramofo , inculto,
rezinofo. = Verde tronco a Cybelles confagra-
do. A' máy dos Deofes arvore jucunda, De fron
dofo verdor fempre fecunda.
Pintor, Douto , perito , fabio, engenhofo , fubtil,
delicado, erudito, exacto, correcto, famoío,af-
famado , famigerado , celebre , celebrado , cele
bérrimo , illuftre , memoravel , memorando , im
mortal , eterno , inimitavel, incom paravcl, Angu
lar , raro, diftinâ:o,maravilhofo, admiravel,pro-
digioíb , portentofo , egregio , confpicuo , eximio.
= Na Arte Apelléa engenho poderofo. Anima
dor de fombras infenfatas. Artifice que anima as
mudas cores , Emulo Angular da Natureza, Que
fupera na idéa , e na deftreza Do :Parrhafio pincel
raros primores. De Quadros irnmortaes author
fecundo , Que a Natureza inveja , admira o mun
do. Vid. Apelles. , . "t ,
Pintura. Viva , exprefliva, animada , eloquente,
refpirante, pathetica, fina, apurada, fiibtil , pre
cióla , efpeciofa , fallaz , enganofa , engañadora >
mentirofa, fementida, fimulada, fingida, vá, «'
traâiva , encantadora , deleitofa , alegre , grata»
doce , agradavel , aprazivel , jucunda , pafnwfai
aflombrofa,inextimavel, nobre, divina, preftan-
te, excellente. ( Para outros epithetos vid. Pi*
tor.) A muda Poefia, que defereve A Nature
za toda cm quadro breve. Muda eloquencia, que
perfuade os olhos. Irmä filenciofa da Poefia. Af
te da Natureza roubadora. = Pintura Arte divi
na , с portcntofa , Que à cmulaqaó a Natur«»
in*
PIN 12J
incita, Pois femprc a deixa dos pinccis queixof»,
Quando cngenhofa objecbs mil imita : Hc dos
olhos magia poderofa, Que os mats vivos afFe£tos
exercita , Pois que à força de cores lhes ordena ,
Tenhaô odio, ou amor, prazer,ou pena. = Que
eftu pendas pinturas ! Que expreflivas ! Naö fao
imagens vás , Габ Deofas vivas } Falta o fallar ,
porcm a taes idéas Nem i lio falta , quando aos
olhos creas. ( Sabido he , que os Gregos repre-
fentavaö efta Arte na imagem de huma mulher de
bello fembLnte, pompofamente veítida de diver-
fas cores, coroada de louro , como a Poefia, ca
bellos foltos, mas anellados, fignificativos de en-
genhofos penfamentos, e fobrancelhas arqueadas,
tambera denotadoras de altas idéas. Ao pefcoqo
lhe penduravaó huma mafcara , allufiva à Imita-
faoy na таб direita lhe punhao hum pincel, e na
, cfquerda huma taboa com algumas figuras deli
neadas: Os Romanos , como fe vé em algumas
eftatuas, accrefeentarao a efta reprefentaqaó o ta-
parem-lhe aboca com hum liltaó , e porcm jun
to della huma.lyra , para denotarem fer a Pintura
Poelia muda. ) "Vid. Quadro. ¡
Pira. Foeueira. = Fúnebre , funérea , fepulchral,
trifte, funefta , lugubre, fatal , faudofa , acceza ,
ardente, odorífera, cheirofa, odorofa, aromática,
fragranté, fumofa , alta , elevada, honróla, hono
rífica , confumidora , abrazadora, voraz , devorado-
ra , piedofa , religioia , facra.
Pirámide. Soberba , fublime, altiva, arrogante ,
marmórea, excelfa, eminente, defmedida, immen-
fa , fumptuofa , magnifica , perpetua , perenne , im
mortal , eterna , maravilhofa , admiravel , pafmofa ,
portentofa, prodigiofa , amiga , vetulia, Grega,
Egypcia. {Vid. Obelisco.) Tambem fe lhe
podem applicar alguns dos epithetos de Pira ,
porque as Pyramides ferviaó de fepulchros.
126 PLA
Pirata. Coflario. = Náutico , equoreo , marino, f
marítimo, undofo , fluótivago , undívago , infef- I
to , infcnfo , ávido , avaro , ambiciofo , audaz , ou- I
fado , atrevido , iníolente, pérfido , traidor , folli- |
cito , defvelado , diligente, vigilante, dolofo,frau- П
dulento, fallaz, Amulado. (Para outros epithetos
vid. Laüraö.) = Infidiofo ladraó do campo un
dofo. Avido roubador do faifa argento. Inimigo
fallaz , que o mar infefta. Ao navegante incauto
hórrida turba , Que os Reinos de Neptuno audaz
perturba. i . .
Plaga. Regiaó , clima. = Longinqua , remota,
diftante, fria , gélida , Auftral , Aquilonar, Boreal,
nevada , tórrida , árida , adulta , ardente , inclemen
te, hórrida, afpera, afperrima, barbara, incu/ra,
intraótavel , temperada, benigna , benéfica, cle
mente, maléfica , infefta , infenfa. Fid. Terra.
Planeta. Vago , errante., errático , vagabundo,
lucido, luzente, fulgente, refulgente, luminofo, 1
efplendido, refplandecente , rutilante, fcintillan-
te, corufeante, radiante , fulguránte , bíiibante.
== Da cryftallina Esfera Eftrella errante. Dos 1
altos Orbes aftro vagabundo. Doe Ceos luz im- 1
mortal de errante giro. ?■ ¡i; / •¡
Planicie. Campo , plano. = Va fta , grande , ef-
paçofa , dilatada , immenfa , defmedida , longa , am- \
pía , florida , florente, florefeente , graminea , ver
de, verdejante , viçofa , alegre, rifonha , jucunda,
amena , pintada , colorida , matizada , ornada, ador- I
nada, viftofa , pompofa, fecunda, frutifera, fér
til , liberal , generofa , prodiga , abundante , copio- \
fa, deleitóla, deliciofa , freíca, fuave, doce, gra
ta, jucunda, aprazivel, árida, inculta.
Planta. Tenra, mimofa, verde, lafeiva , viqofa,
pullulante, alegre , rifonha, húmida, orvalhada,
rociada, murcha , fecca , mirrada, árida , lángui
da , defmayada , caduca , fértil , fecunda , frutifera ,
hu-
P L A 127
humilde, rafteira , cheirofa, odorífera, fragranté,
aromática. = Da fértil terra corpo vegetante.
Filha mimofa do viqoíb prado. Tenro arbulto, da
terra ameno parto.
Plátano. Denfo , efpeflo , cerrado , copado , ra-
mofo, frondofo, frondente, frondífero, fombrio ,
opaco, alto, elevado , eminente , fublime , formo-

jucundo , deleitólo , lilveftre , eftenl , infecundo ,


lobcrbo, altivo, arrogante , mageftofo.
Plaustro. Carro, carroqa. = Agitado, acelera
do, arrebatado , rápido , veloz , ligeiro , tardo,
, lento, grave, pezado , eílrondofo , regio, magef
tofo, pompólo, preciofo , rico, fumptuofo, ma
gnifico, victoriofo , triunfante, áureo , dourado,
pintado , foberbo , faftofo , vaidofo , brilhante , lu
cido ,¡ luminofo , radiante , luzente.
Plebe; Vulgo, poyo. =¡ 'Humilde , intima, baixa,
¡vrl , infame, torpe, mifera , miferavel, miferrima,
pobre, ruftica, rude, ignara, ignorante, inculra,
barbara, indómita , turbulenta , fediciola , indo-
- cil , indomavei , tumultuofa , audaz , cega , preci-
pitada, im pe mofa, violenta, furiofa , temeraria,
t -«lámorofa , varia , inftavel , mudavel , variavel ,
• inconftante, revoltofa , infolente, orgulhola, avi-
- da , avara , crédula , imprudente , incauta, infana ,
eftúka , louca , impróvida , gárrula , loqunz , petu
lante, atrevida, oufada, intra&avcl. = Do cor
po popular fordidas fezes. Infima condiqaó , bar
bara gente , Do feu jugo fervil fempre impacien
te.. GondiçaG intraétavel , inconftante , De fu-
neftas mudanqas fempre amante. Gente indoma
vei , ánimos eftultos , Nafcidos para pérfidos tu«
multos. Fid. Povo. - l '-r'
Plebeo. Popular, baixo, humilde , Ínfimo , igno-
bil, vil, infame, abjecto, vulgar.'
12g PLU
Pleiades. Humidas, chuvofas , procellofas , tern*
pciluoías, cormentofas, undofas, nebulofas, mî
tes, fíniftras , infauítas , formidaveis , terríficas,
tremendas , hórridas , horríficas , brilhantes, radi
antes , lucidas , luminofas , ethercas , celeiies, fi-
dereas. = De Atlante as fe te fil has procellofas,
Aos trifles navegantes horrorofas. As Atlantes
Irmas, Aftros brilhantes , Formidaveis aos le-
nhos naufragantes.
Pluta6. Soberbo , altivo, arrogante , enorme, mc>
donho , torpe, inexoravel ,inflcxivel,implaeavcl,
duro , férreo , cruel , bárbaro , tyranno , atroz, fe-
ro, feroz , tétrico , negro, tenebrofo, caliginofo,
ávido , avaro , avarento , ambiciólo , infaciavel,
horrido , efpantofo , formidavel , horrendo , tre
mendo , horrivel, terrivel , horrífico, terrífico,
pavorofo, fordido, efqualido , immundo, fevtro,
pallido, profundo, Tartáreo, Cocytio, Eftigio ,
A vernal, Infernal. = Das negras fombras o Avet-
nal Tyranno. Do povo do Cocyto o Rey tremen
do. O formidavel Jove que governs A horrífica
regiaÖ da Noite eterna. O negro Irmaó de Jupi
ter fuperno , A quem coube do Tártaro o gov«"
no. De Saturno voraz filho terceiro, Que foydo
Reino tenebrofo
que domina A regiaô que o Sol nunca illumina
De Proferpina o tétrico Conforte , A quero cou
be do Inferno a fatal forte. O Déos que tem a!
redeas dominantes Das fombras immortaes , mu
das, e errantes. O poderofo Déos do horror,^
efpanto, Da defefperaqaó , trifteza, pranto,É<fc
outros males mil, de que he fecundo O Imperio
atroz do Báratro profundo. ( Os Antigos o reprc-
fentavaÖ na imagem de hum hörnern de afpeâo ne
gro , feroz , e medonho \ cabellos hirtos , e coroa-
dos de diadema de ouro, ( allulîvo a fer Déos das
riquezas ) na maö direita hum fceptro pequeño
РОВ ï 29
do mcfmo metal , e huma chave de ferro j com л
cfquerda fultentava as redeas do feu carro , que
• conltava de tres rodas, todo enramado de cypref-
te , с movido por tres ferocifllmos cavallos , ao
primeiro dos quaes chamavaó os Poetas Amatbeoy
ao fegundo Alaftro^ с ao terceiro Novio. Aos feus
pés, para mais claro diftinctivo , lhc punhaö ata
do com huma grofla cadea o caó Cerbero na fi
gura fabida , com que o reprefenta a Poefia. )
Pó. Poeira. = Secco , le ve , tenue , fubtil , árido , ef-
tivo, adufto, veloz, rápido, ligeiro, arrebatado,
elevado , vago , errante , vagabundo , aerio , vo
lante , negro , tetro , torpe , immundo , fordido ,
lutulento , efqualido, caliginofo , tenebrofo, den
lo , efpcflo , opaco , globulofo. = De tenebrofo
pó fordidas nuvens Pelo ar em negros globos fe
derramaO. ( Babia.)
Pobre. Mendigo. = Mifero , miferavel , miferri-
mo , laftimofo , lánguido , exangüe , macilento ,
attenuado, desfallecido, abandonado, defam para
do , defprezado , errante , vagabundo , humilde ,
abatido , fubmiflo , trifte , aroiûo , anguftiado ,
neceflitado , infeliz , defgraçado. = Opprimido
de mifera pobreza. D'alma piedofa laftimofo ob
jecto , Que de Iro reprefenta o exangüe afpefto.
A' miferia horrorofa reduzido. Mendigando o fuf-
tento com gemidos , Defperta os coraqóes enter
necidos. ( Para outros epithetos vid. Pobreza.)
Pobreza. Penuria , mendiguez, indigencia , necef- \^
fidade, inopia. = Grave, extrema, infautta, fu-
nefta , fatal , inimiga , infefta , dura , afpera , alper-
rima , acerba , tyranna , atroz , cruel , dolorofa ,
tormentofa , cuftofa , penofa , calamitofa , pezada,
• infopportavcl , intoleravel , infoffrivel , desfigura
da , mirrada , hórrida , inculta , fordida , efqualida ,
■ immunda, torpe, enorme , horrorofa, horrenda,
horrivel, horrifica, vil, infame, ignobil, plebea,
ïom.II. R po^
i3o РОВ
popular, efcura , abjeûa , defprezivel , impottu*
na , molefta , vergonhofa , lacrimofa , queixofa ,
clamoroû , inconfolavel , fobria , abftinente , in*
duftriofa , engcnhofa , follicita , diligente , labo-
riofa. ( Para diverfos epithetos vid. Pobre.) -
Da avarenta fortuna infaufta filha. Dos duros Ь-
dos afpero fbgello. ( Os Antigos a perfonalifavaó
na figura de huma mulher de torpe afpeéto, eco
extremo macilento , cabellos engreñhados , olhos
lacrimofos , faces pizadas , boca aberta , fignifica-
tiva de clamores , e corpo fummamente atténua-
do, с desfallecido. Veftia6-na de cor negra, «
com veftes parte defpedaqadas , с parte remenda
das de varias cores. Aflim a reprefentou Ariíto-
phanes na Comedia Pluto. Alguns a figuraraóaí-
fentada íobre hum vivo rochedo no meyo deium
efteril areal , e preza de pés , e máos , em accaó
de querer com os dentes quebrar os lacos , пш
nao podendo. )
Pobreza ( Chriftá. ) Contente , alegre, rifo*
nha , cada , púdica , modefta , comitente , tranquil'
la , placida, ferena, feliz , ditofa , faufta, gloriofa,
nobre, illuftre, rica, opulenta , abundante, libe*
ral , generofa , doce , fuave, jucunda, grata , df
licioía, deleitofa, preciofa, bella, formofa, Ton
gada , fatisfeita , inalteravel , impertubavel. — W"
tofo Eftado, que prazer refpira , Se aos thefouros
do Ceo anciofo afpira. Riqueza fingular, quc.o«0
confome Do tempo eftragador a voraz fome. San
ta ufura , de eternos bens credora : Da fortuna
mortal defprezadora. Frcyo dos vicios , guard»
das virtudes. .
Poder. Força , potencia : ou Authoridade , dorn'*
nio, fenhorio , imperio. = Alto, fupremo, fum
ino , ampio, grande, fuperior, abfoluto, difpoti-
co, regio, foberano,augufto, deciíivo, imperio"
fo, infupeuvel, invicto, invencivel, forte, vj"°>
POE i з t
incontraftavel, violento, altivo. ( Fid. os Syno-
nimos nos feus lugares.)
Poema. Harmónico , harmoniofo , métrico , cano
ro, fonoro, arguto , engenhofo , culto , polido,
terfo, fuave , doce , jucundo, attractive , Febeo ,
Apollineo , Caftallio , Pierio , Aonio. = Liga
das vozes , métricas idéas , Caftallias invençôes,
Cancócs Febeas. Do douto Pindó harmonica lin-
guagem. Vid. Verso.
Poema Epico. Epopeia. = Heroico , fubli-
me , alto , elevado , magniñeo , maravilhofo , ad
miravel, prodigiofo, portentofo,altiloquo, gran-
diloco , altifono , Meonio , Mantuano , divino , im-
• mortal , eterno , grave , mageftofo , pompofo , nu
mérota, bellico, belligero , Mavorcio , bellicofo.
= Thefouro Angular de engenho , e d'artc , Que
com avara maó Febo reparte. Do humano cnten-
dimento esforqo raro, Que influe a poucos o Par-
nafo avaro ; Das Caftallias Irmás parto divino.
De alto engenho milagre peregrino. ( Cefar Ri
pa perfonalifou o Poema Epico na figura de hum
hörnern de Temblante mageftofo , preciofamenre
vellido à heroica, coreado de louro , e com huma
trombeta de ouro na maó dircita , da qual íahia
efta letra : Non nifi grandia canto. )
Poesía. Divina, facra , poderofa, encantadora , at
tractive , dcleitofa , deliciofa , aprazivel , grata ,
agradavel, fubtil, aguda , artificiofa , induftriofa,
fantaftica , inventora , imitadora , fatídica , prefa-
ga , nobre, illuftre , celebre , inclyta , famofa , an-
tiga , douta , fabia , facunda , eloquente. ( Para
outros epithetos vid. Poema , e Poema Epico.)
= Das Aonias Irmas alta harmonia. A's Deida
des do Pindó grato eftudo. Sabios influxos do fa
cundo Apollo. Sacro furor , que as mentes efti-
mulaj Pintura , que palavras articula. Arte á'wi-
na do Caftallio Coro. Pregoeira immortal de he-
R ii roicos.
J)i POE
roicos feitos. Celcfte dorn , harmonica magia ,
Que doma das paixóes a rebeldía. De immortal
fama clara defpenfeira. De illuftres almas premio
fui pirado, Que паб as faz temer as leys do Fado.
= Que mal vivera da alta Roma a hiftoria , Se
a Lyra Mantorna anaó cantara, Nunca de Achil
les le invejara a gloria , Se o cegó illuftre Vate a
naö moftrara; Perecerá dos feitos a memoria , E
de Heroes mil a honra infigne , e clara , Se naó
lhe dera fama no Univerfo Das Aonias Irmas o
- immortal verfo. ( De diverfos modos représenta-
rao os Poetas a fuá Arte , como fe pode ver era
Pierio , Zaratino , e Ripa : porém o mais ufado
he figuralla na imagem de huma formófiflima vir-
gem coroada de louro , veltida de azul celefle,
. femeado de eftrellas , faces inflammadas , huma
fcintillante chamma no alto da cabeqa , e junto
das fontes duas azas. Na гааб direita tenha huma
lyra de ouro, e na efquerda huma trombeta orna
da de folhas de louro. Junto della eftejaó alguns
cyfnes , e ao feu lado fobre huma pedra quadrada,
(iymbolo da cftabilidade) as obras dos principies
Poetas Grcgos , e Latinos. )
Poeta. Vate. = Celebrado , celebérrimo , affama-
do, famigerado, immortal , eterno, memoravel,
memorando , inflammado , abrazado , arrebatado ,
eftatico, agitado, coroado , laureado , venerado,
, refpeitado , fecundo, laurigero , claro, preclaro,
eminente , egregio, eximio. ( Para outros epithe-
tos vid. Poesía , Poema , e Poeaia Epico.) =
Das Apollineas virgens cafto alumno. Interprete
do Déos , que o Pindó adora. Mente ebria c'oí
licores de Hippocrene. Nos Caftallios oráculos
perito. Sabio immortal, que com feliz fadiga Os
arcanos das M ufas inveftiga. Doce cyfne da Dei
fica Aganippe. Cantor facundo do Apollineo Co
ro.
. . POE-
POE 1 5)
Poeta Ignorante. Verfejador. = Infano,
louco , eftulto , fatuo , eitolido , indigno , ignavo ,
inepto, inerte , frió, ridiculo, popular , plebeo,
vulgar , ignobil , vil , efeuro , ignoto , abjtcio ,
de fp rezado , efpurio, bárbaro, inculto , rude , ruf-
tico, rallciro , humilde y fanático , lunático , fu-
rioío, gárrulo , loquaz , mifero , miferavcl , infe
liz , vaö , vaidofo , defvanccido , jaftanciolo , ar
rogante, prefumido. = Immunda rá dos charcos
de Hippocrene. Das faldas doParnafo infame tur
ba , Que os concentos harmónicos perturba. Das
A4 ufas irrizaó, odio de Apollo. {Vid. Horacio na
Poética. )
Poeta Lascivo. Torpe, immundo, polluto,
contaminado, fordido, corrupto , lutulento , im
puro, impúdico, immodello, deshonefto, depra
vado, licenciólo , diííbluto, libidinofo, obiceno,
venéreo , impio , iniquo , perverfo , maligno , mal
vado, efcandalofo, viciofo, peftilente , peftifero,
contagiólo, abominavel , nefando, nefario, detef-
tavel , execrando , odiofo, infopportavel , intole-
ravel, infoffrivel , damnofo , perniciofo, infefto,
infenfo, peífimo , vil, infame. = A's caftas Mu-
fas execrando objecto. Impio profanador do facro
Pindó. Adorador da torpe Cvtherea. Miniüro
vil do cegó Déos de Gnido. Dos annos juvenís
doce veneno.
OLLtix. Generofo , liberal, magnánimo , amigo,
extremofo, brilhante, radiante, rutilante, reful
gente, luminofo , benéfico, propicio , faufto, be
nigno , Tyndarido. = De Jove, e Leda o filho,
que extremofo Repartió com o Irmaó o dorn glo-
riofo D'alta vida immortal , с ambos fcintillaó Em
eftreita uniaó a ft ros brilhantes , Semprc fauítos
aos triftes navegantes. ( Para outras frazes vid.
Castor. )
Polyfemo. Monftruofo , deforme , defmedido ,
enor
154 POL
enorme, torpe, medonho, cegó, impío, fangui-
nofo , fanguinolento , cruento , ávido , avaro , in- ¡
íidiofo , roubador, tyranno , inhumano , atroz, fe
roz , fero , bruto , bárbaro , cruel , tremendo , hor
rendo , terrífico , horrífico , terrivel , horrivel ,
formidavel , horrido , horrorofo , efpantofo , pa-
vorofo , inexoravel , duro , indómito , implaca-
vel,Siculo, Ethneo, Neptunino. = O Gigante
amador de Galatea , Habitador feroz da gruca Bth-
néa. O filho de Ncptuno , que na fronte Hum
olho fanguinofo fó moftrava Cyclopc horrendo
do Sicanio Monte , Que os caminhantes ávido
roubava. Do Lilibeo o monftro , que na altura
Hum coloflo animado parecía \ Pallor que a cruel- I
dade atroz rendía De Galatea à efquiva formo/û-
ra. O Siculo Paftor, que por cajado De hum ro-
bufto pinheiro fe fervia , E que perderá a iuz do
claro dia Pelo fagaz UlyíTes engañado. O Gigan
te rival de Acis amado Objecto da marina Gala
tea, Que por vingarle do emulo adorado, Huma
pedra arrojou da altura Ethnéa, Em que o mife-
ro achou o extremo fado. O Cyclope dos Sico-
los oiteiros , Monftro devorador de carne huma
na , Que com furia cruel , com fomc infana De
Ulyfles devorara os Companheiros. = De pelles
he o veftido, e por cajado A hum pinheiro ib ar
rima defmarcado , Das fordidas queixadas tem pen
dente De fanguinofo humor huma córreme , Que
a barba enfopa,e que correndo immunda, Pródi
gamente o largo peito inunda. = Hura olho ti
rina fó , mas que igualava Os olhos cem , cora
que Argos vigiava : Atraz de fi por porta à in- -,
faufta entrada Hum penhafeo cerrou , e ta6 grande
era , Que a forqa de cem boys о паб moverá. Quan-
tas prezas funeftas arrebata Com cfqualidas máos,
n'um breve inflante As devora primeiro, do que
as mata , Mal maftigando a carne palpitante : Ém
ca-
POL 155
calida corrente fe dilata Da boca horrenda ao pei-
to do Gigante Dos m i fe ros o fangue , e quando
celia , Em (1 o embebe a longa barba efpefia.
Lanqou fe o fero monítro fobre huns ramos, Que
lhe formavaó cama , onde eftendido Comeqou a
roncar , bem como o irado Mar na coila dos ven
tos agitado. ( ülyßp.6.) — Monítro taö grande,
que defde efta ferra Co' dedo toca o Ceo ; coufa
admiravel ! ( Tal pcfte o Deofes defterray da ter-
. ra) Nao deixa verfe, ñera fe moítra affavel : Dos
miferaveis , que na gruta encerra , Suftenta aquelle
corpo formidavel , Cevando-fe infaciavel como
bruto Em o feu fangue fétido , e corruto. Eu
mefmo vi lanqar a dous dos noflos ( Na horrenda
- cova refupino eftando ) A grande maó , с desfa-
zerlhe os oflos , Com elles n'um rochedo oppof-
to dando : Vi nadar a caverna em mares groflos
De fangue immundo , e vi ao monftro infando
Comer as nuas carnes que tremiaô , E entre os
dentcs os oíTos lhe rangiaó. ( Eneid.Portug. }.) =
Entre as fuas ovelhas pegureiro Do corpo a gran
de maquina movia ( Horrendo , e informe monf
tro) pelo oiteiro, E para as prayas notas defecn-
dia : O olho arrancado tinha , hum graö pinhei-
ro De arrimo, e de cajado lhe fervia. De feu eol
io pendente fe moftrava A frauta , aonde os de
dos alternando , Seus trabalhos tambera aliviava ,
Co' grande eftrondo os montes abalando. ( Eneid.
Portug.^.)
Polo. Eixo , оя Ceo , Olympo. = Arüico , An
tartico , eterno > perpetuo , immovel , firme , fi-
xo, conttantc, inconcuflo, permanente, eftavel,
duravel , frió 5 frigido , gélido , gelado, glacial ,
intra&avel > deferto , inhabitado , folitario , afpe-
, ro , afpcrrimo , horrido. (Na accepqaó de Ceo
vid. para outros epithetos Ceo.) , . 1 .
Pomba. Timida, pavida, imbelle , ignava , limpies,
in-
ty6 POM
innocente, candida, nivea , la£bea, argéntea, ne
vada , matizada , rápida , veloz , ligeira, rouca,
Idalia, Cypria , Dodonêa, Paphia. = Avcjucun-
da à bella Cytherea. A (imples ave aVenus con-
fagrada. D¿) Cypria Deofa cara companheira. De
licia das Idalias efpefluras. = Quai pornba que
de fubito efpantada Do feu ninho na lóbrega mo
rada Já della fahe veloz pelo vi (Inno Campo , e
com lúas azas pavorofa Faz grande eftrondo no
fecreto ninho , Até que fe remonta de medrofa,
E logo pelo liquido caminho Deixando-fe cabir 1
mais animofa O ar focegado corta, e muy fereni
Voa fegura , fem que mova penna. ( Enúi. ¥«•
tuí-í-) — ßcm como Idalias aves , que efeondi-
das Por medo do falcaó , que no ar íentiraó, Do
los armando às innocentes vidas , Se já voarpara
outra parte o viraö , Inda temem com fufto as
homicidas Unhas, inda de codo nao refpíraó, Efe
a. fahir do abrigo fe aventurad , Inda olhaó para
traz, nem fe fegurao. ( Affonf. African. 9.)
Pomo. Fruto. = Doce , grato, fuave, deliciofo,
deleitofo, rubicundo, nacarado, matizado , coló- |
rido , bello , formofo , pendente , ramoíb , madu
ro, fazonado , odorífero, cheirofo , fragranté, ne;
clareo , mellifluo , verde , acerbo, amargo, agre'1
- té , afpero , ingrato , injucundo. = Dos curvos
ramos os pendentes frutos. Doce pezo das arvo-
res fecundas. De Pomona odoríferas riquezas.
Pompa. Apparato, fauito, luzimento , magnified
cia, grandeza, fumptuofidade , efplendor. = Re'
gia , real , mageftofa , augufta , nobre , iníign{>
illuftre , notavel , rara , diitinóta, Angular, io№
ta, foberba, rica, preciofa , cuftofa, incomp^'
vel , inimitavel , luzida , grandiofa , magnifica,^
plendida , fumptuofa , alegre , feftiva , foleffln«»
publica , plauGvel , triunfal , prodiga , generóla^
cftrondofa, pafmofa , efpantofa , admiravel , pot"
POR I ЗУ
tentóla , maravilhofa , inaudita , eftranha, extra
ordinaria , trilte , fúnebre , lugubre , funefta , me
lancólica , funérea , luítuofa , ostentadora , vá, vai-
dofa, celebre, memoravel, efpeciofa.
э o R с o ( Montez. ) Javali. = Cerdofo , hirfuto ,
fordido , feroz , bravo , embravecido , furiofo , furi-
bundo , enfurecido , veloz , rápido , ligeiro , robuf-
to , dcvaítador, aflolador ,efpumante, rábido, vio
lento , impecuofo , horrido , impávido , audaz , in
trépido , ferido , cruento , fanhudo. = Bruto fe
roz , que nos falcados dentes Lbe den a Nature-
za armas valentcs. Cerdofo Ъгмо , horror das ef-
peíTuras. Devaftador das miferas campiñas. Ao
ávido colono fempre infcfto. Do pingue campo
aífolador funefto. A fera que nos matos acoflada,
Со' voraz dente rompe nova eftrada. Vid. Ja
va ы. i
Porfía. Teima , contenda , contumacia, pertina
cia. = Loquaz , gárrula, infana, louca, deftem-
perada , defconcertada , litigioía , contcnciofa , in-
terminavel , afpera , acerba , cega , obftinada , con
tumaz , pertinaz , prefumida , vá , vaidofa , animo-
fa, valerofa, forte, intrépida, impávida.
PoRFino. Duro , folido , coníbmte , rígido , rijo,
fanguineo , purpureo , verde , maculado , mancha
do, colorido , fal picado , matizado , Numidico,
fino , preciofo , raro , lizo , polido, lavrado , cfcul-
pido, laborado, antigo , vetulio , efpeciofo, fin-
guiar , peregrino. = O mais duro dos maTmores
preciofos , Que a terra occulta em feyos caver-
nofos.
Porto. Enfeada , efcala, furgidouro ,bahia. = Ca-
; paz , fcguro , finuofo , abrigado , placido , tran
quillo ,lereno , quieto , focegado , defcanqado /ami
go, benigno, fiel , piedofo, grato, jueundo, buf-
cado, defejado, fufpirado, appetecido , demanda
do. = Dos bíixeis receptáculo benigno. Dos
font. IL S "if
i}8 POR
trifles nautas fufpirado abrigo. Contra as Eolias
furias firme afylo. Abrigado lugar , grato , e op-
portuno Contra as fataes perfidias de Neptuno.
Gratas prayas aos lenhos fluftuantcs. Refugio dos
canqados navegantes. Vid. Abrigo.
Portugal. Luutania. = Famofo , inclyto , illuf-
tre, celebre, memoravel, celebérrimo, reípeita-
do , guerreiro , bellicofo , Marcial , Mavorcio,
belligero , magnánimo , valerofo, animofo , oufa-
do, invióto , gloriofo , vic~toriofo, triunfante, do-
mador, conqui fiador , fiel, rico, opulento , aurí
fero. ( Para outros epithetos vid. LusitanmJ
== De Portugal as inclytas bandeiras , Que ven
cedoras vio o Sol oriente Lá ñas prayas do mar
mais derradeiras. De Perfia , e Arabia a tribua
ria gente Vira6 de feu defpojo terras che«, E
de bárbaro fangue a grao corrente. Turvou о
Nilo, о Gange , o Hydafpe as vêas , Vendo al;
tas fortalezas levantadas , E o vencedor pendió
entre as amêas. De Meca as portas até entaö cer
radas Тгетсгаб ао verfe паб Tómente abertas,
Mas pelos Lufos braqos conquiftadas. Quant«
Unas, с terras defcubertas Fora5 por elle ao mun
do ? quancas minas De ouro atcili a todos encu
bertas ? &c. ( Ferreir. Eleg. 6. ) = Eifaqui quau
cumc da cabeqa De Europa toda o Reino Lulfo-
no , Onde a terra fe acaba , e o mar comeqa, ь
onde Febo repoufa no Océano. Efte quiz o Ceo
judo que floreqa Ñas armas contra o torpe M«u;
ritano , Deitando-o de fi fóra , e lá na ardente Aló"
ca eftar quieto o nao confente. ( Lufiai. J-) ~
O poderofo Rey , cujo alto Imperio O Sol log0
em nafcendo vé primeiro, Vê-o tambem попку"
do Hemisferio , E quando defee , o deixa derra-
deiro : Aquelle que toy jugo , e vituperio Do tor
pe Ifmaelita Cavallciro , Do Turco Oriental ,e
do Gentío , Que inda bebe o licor do fanto rio.
{iß'
POV Л59
( Luflad. i.) = Da Lufa Monarquía a gloria in
gente Chcga , onde lôa a clamorofa Fama , De
regiaó em regiaö , de gente em gente Os feus lou-
vores inqlytos derrama , E naö fó no Gangctico
Oriente , Mas ate onde Febo extingue a chamma -t
Seu nome eterno fe ouve em toda a parte , Já
dando inveja , já vaidade a Marte.
Povo. Gente, Naqaö. = Bellico , bellicofo , belli-
gero , belligérante , Mavorcio , guerreiro , culto,
polido, inltruido , fabio, induftriofo , engenhofo,
hábil , ruft i со , rude , inculto , bárbaro , ignaro ,
ignorante. ( Vid. os Synonimos. )
Povo. Plebe, vulgo. = Numerofo , infinito ,
innumeravel , immenfo , timido , pavido , cobarde,
ignavo, inerte , eftolido. ( Para outros epithetos
•vid. Plebe.) = Nos feus defe jos vüos nunca fe-
gUTOf Aborrece o prefente, ama o paflado, Suf-
pira com fervor pelo futuro, Ho je ri, do que fo
ra hontem chorado } Perplexo na razaó nao fe
convence , Só fe declara amigo de quem vence.
( Tirado da Merope. )
Praça. Publica, plana , grande , ampia , vafta , ef-
paqofa, dilatada , populofa, frequentada , alegre,
viftofa , fumptuofa , magnifica, regia, ornada,
adornada, foberba , pompofa.
Praça. Fortaleza, Caftello. = Marmórea,
armígera , munida, inexpugnavel , circumvallada,
guarnecida , forte , fegura , incontraftavel , infu-
pcravel, defendida, bellica, belligera , bellicofa,
Mavorcia , guerreira , foberba , altiva , arrogante,
cercada , filiada , bloqueada , atacada , aflaltada ,
batida , bombeada , rendida , deftroqada , defman-
telada, arrazada.
Prado. Verde , viqofo , florido , florente , flore-
cente , alegre , rifonho , frefeo , ameno , grato , jo
cundo , aprazivel , agradavel , fuave , deliciofo ,
delcitofo, gramíneo, cheirofo , odorifero , aroma-
S ii «ico,
140 PRA
tico, fragranté, rcfccndente, viftofo , bello, pin
tado , matizado, colorido , húmido , orvalhado. =
De Flora , e de Favonio grato aíTento , Das mel-
lifluas abelhas alimento, Sempre de bellas Ninfas
habitado, Sempre de flores mil alcatifado. Verde
planicie, aonde alegre impera Sempre em pompa
viftofa a Primavera. Do benéfico Ceo fempre re
gado , Doce paito aprefenta ao manfo gado. Cam
po opulento em aguas cry ft al Ii na s , Em verde reí-
va , em candidas boninas. = As ervas allí mai!
que em outra parte Parece que enverdecem -, no
vas cores Parece a Natureza que reparte Pelas
frefcas boninas , e mais flores. Alli nunca parece
que fe farte De chorar Philomela os feus rigor»}
Alli fazem deftrifltmas coreas Efcondidas dosíau-
nos mil Napéas. = O prado as flores brancas, ever-
melhas Eftá fuaveraente aprefentando, As doces,
с follicitas abelhas Com hum brando fulTurro vaó
voando: As manfas, e pacificas ovelhas Do comer
efquecidas , inclinando As cabeqas efta6 ao Ibm
divino , Que faz pallando o Tejo cryftallino. O
vento d'entre as arvores refpira Fazendo compa;
nhia ao claro rio , Ñas fombras a ave gárrula fui-
pira , Suas magoas efpalhando ao vento frió. (Саш.
Eclog. i.) = Viftofo prado, onde a rifonha Flora
Pródigos os feus dons vem derramando , E onde
Fauno defpcrta a voz fonora. Claro rio aqui mo
ve o pafio brando, Regando as plantas , cujos ra
mos ledos Com guardallo do Sol , lho eftaö pa
gando. Fazem doce harmonía os arvoredos, Q.ut
o vento agita , e as aguas derivadas Das afperas en-
tranhas dos penedos. As aves humas de outras na-
moradas Enchem de queixa faudofa o monte N'ufl
defeoncerto alegre concertadas. Boninas varias
vay regando a fonte , Que convida correndo m*n'
fb manfo Ao roxinol , que fuas magoas conte. (**"
fitan. Transformad. )
PRA 141
Prata. Pura , folidsL fina , preciofa , nitida , bri-
Ihante , refulgente , lucida > luzente , nobre , efpe-
ciofa , lavrada , cfculpida , gravada , laborada , fa
bricada , polida , grave , pezada , dura , rigida , ma-
cifTa , affinada, fubida. = Niveo metal, que a fér
til terra cria , E ao ouro dá fomente a primazia.
( Violante do Ceo. )
Prazer. Gozo , gofto , regozijo , contentamento,
alegría , jubilo. í= Feftivo, grande, fummo,ex-
tremofo , extremo , nimio, exceflivo , abundante,
exuberante , plaufivel , jucundo , grato , doce , fua-
ve, deleitofo, delicioío, extraordinario, eftranho,
infolito , inexplicavel , ineffavel ,fubito , infperado,
impenfado , repentino , inopinado , improvito , bre
ve , pafLgeiro , fallaz , momentáneo , inftantaneo ,
fugitivo , apparente , vaó , caduco , falfo, enganofo,
mentido, mentirofo, fingido, dolo Го, fraudulen
to , fementido, verdadeiro, folido, firme, perma
nente , eftavel, completo ,defejado , fufpírado , ap-
pececido, candido, fiel , puro, fincéro , affcftuo-
io , cordeal , amorofo , obfequiofo , adulador , li-
fongeiro. Fid. os Synonimos.
Preceito. Mandado. = Alto, fupremo, abfoluto,
foberano , imperiofo , venerado , refpeitado , ado
rado , inalteravel, indifpenfavel , inviolavel, obe
decido , intimado , cumprido , fuave ,doce , jucun
do , grato , afpero , rigido, rigorofo , acerbo , du
ro, intoleravel , infopportavel , infoffrivel , tyran-
nico , grave, pezado, molerlo, brando , benigno,
faudavel, regio, augufto , paternal , paterno.
Precipicio. Deípenhadeiro. = Perigofo , arrif-
cado , imminente , fatal , funefto , mortal, mortí
fero, alto , eminente, defmedido, enorme, medo-
nbo, formidavel, tremendo, terrífico, pavorofo,
horrorofo , horrendo , horrivel, horrido , horrífi
co , alcantilado , fragofo , infeliz , defgracado , la-
mcntavcl, laltimofo.
Pre-
1 42 PRE
Precipitado. Precipitólo , arrojado , arrebatado,
cegó , impetuofo , inconfidcrado , incauto , impru
dente , infano , furiofo ( fegundo as varias accep-
q6es. )
Preço. Valor , valia, eftimaqaó, eftima. = Gran
de , alto , fummo , raro , lingular , diítinóto , efpe-
cial , particular , incxtimavel , tenue , leve, vil,
baixo.
Pre'gador. Orador. = Sacro , fagrado , zelofo,
Evangélico , verídico , ardente , inflammado , abra
zado, pcríuafivo, forte, fevero , auftéro , grave,
poderofo , fulminante , incanqavel , inratigavel, /
clamorofo , fabio , j udiciofo , prudente , eloquente, К
facundo , refpeitofo , venerando , tremendo , formt- I
davel. = Da infallivel Verdade alto pregoe/'ro, 1
Da Vinha celeftial zelofo obreiro. Da Voz omni- \
potente ecco tremendo. Do torpe vicio acerri-
mo inimigo. Tuba defpertadora dos iniquos. An- /
jo de paz, e mediador zelofo Entre a terra rebel- j
de, e o Ceo piedofo.
PREGUiqA. Lánguida , immovel , inerte , imbelle,
lenta, tarda, ignava, inepta, torpe, fordida,laf-
civa, pingue, regalada , pobre, miíera , mifera-
vel, miferrima, vil, abjeóta, damnofa , pernicio-
fa. ГМ. Vicio.
Preminencia. Excellencia, prerogativa, fuperio-
ridade , primazia , vantagem. = Honrofa, diftin-
¿ta , notavel , efpeciofa , efpecial , particular , rara ,
Angular, decorofa, alta, fublime, honorífica, fu-
perior, excelfa, preclara, gloriofa , illuftre, iníí-
gne, vaidofa, altiva, foberba, arrogante, rcfpei-
tavel, refpeitada, venerada.
Premio. Galardao, recompenfa. = Digno, judo,
devido, merecido, condigno, largo, liberal, ge
nerólo, magnifico, cabal, adequado , avantajado ,
preciólo , memoravel , affinalado , correfpondente,
proporcionado, indigno, tenue, leve, vil, avaro,
mef-
PRE i4}
mefquinho , injufto. ( Para outros cpithctos vid.
Preminencia. )
PREbAGio. Annuncio , prognoftico. = Trifle, fi-
niftro, adverfo, fatal, funefto , funèbre, lugubre,
funéreo , luétuofo, calamitofo , maligno, lamenta-
vel , laftimofo , formidavcl , pavoroíb , terrifico ,
tremendo, medonho ,horrorofo, horrífico, hor-
rivel , horrido , horrendo , efpantofo , terrivel ,
faufto , plaufivel, alegre , feftivo , feliz , ditofo ,
profpero , propicio , benéfico , amigo , favoravel,
benigno, vaó, fútil, ridiculo, mentirofo, fallaz,
falfo , enganofo , fementido , embuíteiro, engaña
dor.
Pressa. Aceleraqaö , celeridade, ligeireza , veloci-
dade. = Rápida , arrebatada , denodada , impa
ciente, diligente, follicita, deípedida, precipita
da, acelerada, veloz, ligeira, incanqavel , infati-
gavcl , anhelante , canqada, fatigada, urgente, fu
gitiva, timida, pavida, covarde.
Pressuroso. Apreflado , veloz , ligeiro , rápido ,
acelerado , arrebatado. = Mais rápido que afet-
ta defpedida. Mais ligeiro que o rayo, e leve ven
to. Provoca na prefteza a veloz ave. Iguala na
carreira o leve gamo.
Presumido. Prefumpqofo , vaidofo , prefuroptuofo.
Para os epithetos vid. Presumpçaô. = Da fo-
erba ignorancia torpe filho. De fi mefmo vaido
fo pregoeiro. ( Veja-fe na Poética de Horacio a
defcripqaö de hum Poeta prefumido. )
PRESuMpqAÓ. Vaidade. = Louca , fatua , nefeia,
eftulta , eftolida , demente , infana , ignorante , ri
dicula, mifera, miferavel , miferrima , 1 aft i mofa,
foberba, altiva , arrogante , orgulhofa, infolente,
defprczadora , jacbnciofa, delvanecida , vaidofa,
odiofa , faftidiofa , intoleravel , infopportavel , in-
foflfrivel , ambiciofa , gárrula , loquaz, imperiofa,
audaz , oufada , atrevida.
Pre-
I44 PRE
Prevenido. Cauto , acautelado , prudente, pre
vino, fagaz, próvido, preparado, prcoccupado ,
feguTo ( fegundo as faas diverfas accepçôes, )
Previdencia. Prevenqaó , antecipaçaô , cautella.
= Sabia, prudente, judiciofa , cauta , acautelada,
provida, altuta, fagaz, perfpicaz.
Prezo. Ligado, atado , maniatado : Ou Encarcela
do , claufurado. = Gernendo em duros ferros op-
primido. Em hórrida mafmorra fepultado. Em
tenebrofo carcere encerrado. Em negro calabou-
ço fubvertido, Chora da liberdade o bem perdi-
. do. Derramando fem fim lagrimas ternas., Pafla
cm trifte prizaó noites eternas. Horrifonas cadeas
arredrando , Eftá perenne morte fopporundo.
- Vid. Carcere. -i; . • .
Priamo. Dardanio, Frigio, Iliaco, Troyano, rico,
- opulento , poderofo , armigero , belligero , guer-
ríiro, magnánimo , bellicofo , Mavorcio, velho ,
provecto , encanecido , venerando , regio , fobera-
no, foberbo, dominador, altivo, mhero, defgra-
çado , miferavel , infeliz , mifcrrimo , laftimofo.
= O velho Rey de Troya defgraçada , Mifero
Efpofo de Hecuba fecunda. De Laomedonte.o fi-
lho laftimofo, Que de Troya cmpunhava o fcep-
tro altivo , Quandoda Grecia o esforqo vingati*
vo A feu Imperio poz termo horrorofo.
Priapo. Ruftico , agrefte , horrido , pomífero, fru
gífero, lafcivo, obfceno, torpe , vil, infame , in-
lolente, protervo , petulante, enorme, feyo. =
De Baccho, e Citherea o torpe Filho, Dosame-
nos jardins Deidade enorme. ¡ • ч '•. ■
Primavera. Doce, fuave , grata, amena , aprazi-
. vel , j ucunda , agradavel , deliciofa , deleitofa , amo-
rofa, branda, benigna, benéfica , placida , ferena,
tranquilla , fértil , fecunda , alegre , faufta , rifonha,
cheirofa , odorifera , fragranté, florida, floréate,
florccente , pompofa , viftofa, bella, gentil, for-
mofa,
PRI -i 45
mofa, nova, renafcente , dcfejada, fufpirada, ap-
petecida, verde , frondofa , viqofa , feftiva , gof-
tofa , propicia , faudavel , liberal , generofa , pin
tada , macizada , colorida, ornada , adornada, hú
mida , orvalhada. = Das varias Eltaqócs primei-
•ra idade. Do fértil anno bella mocidade. De Flo
ra gentil Ninfa, houra do anno , Fima benigna
do brumal Tyranno. Fecunda Máy de flores pe
regrinas , Reltauradora das glaciaes ruinas. Do
avaro agricultor doce efpcrartça, Alegría do lán
guido rebanho , Dos triíles campos placida bo-
nanqa, Que ferena do Invernó o horror eftranho.
Sufpirada Eftaqaó que alegra a terra , E do Geo
•tenebrofo o horror deílcrra: Vefte-fe o prado de
viftofagala, O calvo tronco fulta a verde coma,
A pullulante flor fragrancia exhala , Recorda a
ave alegre o arguto idioma. Rebenta a fonte em
linfa crystallina ., E faz furgir a candida bonina :
.Sähe do frígido aprifeo o trifte armento, E erran
te bufea prodigo alimento : Trabalha o campo-
j\cz , e da fadiga O premio eípera na abundante
efpiga. = De Ninfas mil entre pompofas danqas,
Que oftentaó deliras rápidas mudanqas A Pri
mavera chega î aura fragranté Rcfpira o formo-
fïiîîmo femblante. Prodiga de efperanqa adulado
ra A fadiga rural grata minora , E da larga pro-
meíTa faó fiadores Os verdes campos , as copiofas
flores. = O mais claro Planeta já chegava A*
lucida cerviz do braoco touro , E os apraziveis
prados matizava Cpm larga maó de florido the-
íouro : Cantando a Filomena , renovava A triíle
caufa do feu vil defdouro , E entre os copados
troncos ladimada Gom gemidos faudava a madru
gada. ( Os Antigos a perfonalifavaó na figura de
Ьцта for mo fa , e alegre donzella vellida de ver
des;, coreada de mufta , e com as máos cheyas de
diverfas flores. O fitio em que eftará , ferá hum
Tom. IL T vi-
ï46 P R I
viqofo campo , о quai de hum lado fe e fiará la-
vrando , e de outro femcando. Junto délia eita-
raó varios animaes , huns a faltar , outros a paftar
em verde relva. )
Principe. Potentado , eu Rey , Monarca. = So
berano , abfoluto , difpotico , fupremo , alto , ex-
celfo , poderofo, il lu it re , inclyto , magnánimo ,
purpureo, regio, augufto, magnifico, munífico,
rico, opulento , Mavorcio, belligero, bellicofo,
bellico , guerreiro , armipotente , belligérante ,
heroico , viftoriofo , triunfante, conquiltador , fa-
bio , prudente , jufto, recto, pió, religiofo, feve-
ro , benigno , clemente , liberal , generofo , bene-
fico, piedofo,follicito, vigilante, defvelado, pa
cifico, tranquillo. Vid. Monarca, e Rey; -
Prizaó. Carcere , mafmorra. = Horrífica, terrífi
ca , pavorofa , terrivel , tremenda , acerba , intole-
ravel, dolorofa, cuítofa, lacrimofa, lamentavel ,
laftimofa, calamitofa, lugubre, fúnebre, funérea,
mortífera, barbara, inhumana , tyrannica , iniqua,
dura , grave , eftreita , apertada , fubterranca , in-
foffrível , pettifera, peftilente, opaca, caliginofa.
(Para frazes, e diverfos epithetos vid'. Carcere.)
Prizaó. Laqo, vinculo , nó : Ou Cadea, gri-
lha5, ferros. = Indifloluvel, apertada , eftreita,
penofa, molefta,afpera,afperrimayfirme, fegura,
férrea , nodofa , tenaz. .<■'. к
Procella. Tempeftade , tormenta. = Repenti
na, fubira, fubitaneai, improvifa, inopinada , kif-
perada , imprevifta , impenfada , cerrada , tenebro-
fa , caliginofa , negra , efeura , fuzilante , fulminan
te , ventofa , desfeita , furioía , furibunda , impe-
tuofa , violenta , vehemente. Vid. Tempesta-
de , e Tormenta. - ■• ' . . <■
Prodigalidade. Profufaó. = Vá , exeeflívai'def-
medida , viciofa , incauta, impróvida, impruden
te, immoderada', loaca , infana , fatua > nefcíáy*f-
- tàlta,
PRO t47
tulra , eftolida , vaidofa, pompofa , cega, fatal,
funcila, nimia , defordenada , ¡ndifcrcta , infeliz,
defgraçada , calamitoliu = De animo liberal vi
ciólo exceflo. Profufaö indifereta de riquezas.
Vil grandeza , magnifica loueurs. ( Aufonio nos
•deixou reprefentado eíie vicio na figura de huma
mulher moça , de rofto alegre , e com os olhos
vendados. Ñas máos lhe pot duas cornucopias
cheyas de precioüdades , e vafando-as no chao ,
mas délias fe aproveitavao duas Harpías. )
Proditor.* Traidor. = Vil, infame, aleivofo , pér
fido, infido, infiel, desleal, impio, abominavel,
detettavcl, execrando, nefando , nefario , odiofo ,
... maligno , perverfo , malvado , fagaz, aftuto , fal-
laz, enganofo, infidiofo , dolofo , fraudulento, fe
mentido, fingido, disfarqado , fimulado, iniquo,
peífimo. (¿Vid. para as frazes Pérfido. )
Proeza. Faqanha. = GloTiofa , honrofa , famofa,
affamada , celebre , celebrada , celebérrima , me-
moravel, memoranda, inclyta, infigne , illuftre,
clara, preclara , notavel , a (fina lad a , rara, diftin-
¿ta, fingular, infolita, inaudita , eftranha, extra
ordinaria, heroica, immortal, eterna, maravilho-
,. ía, portentofa, prodigiofa, admiravel, intrépida,
valerofa , animóla , alentada , impávida , bellica ,
bellicofa, Mavorcia, incomparavcl , mimitavel,
pafmofa,efpantofa. = Magnánimas acqöes, illuf-
«tres feitos , Fomento fingular de heroicos peitos.
Bellicofa faccao , que ao Mundo efpanta , E por
trombetas cem a Fama canta. Acqaó por tantas
vozes acclamada , Quantas as bocas laó da Deofa
alada. Vid. Héroe, Triunfo, Victoria , 6cc.
Progenie. Prole , filhos. = Cara, doce , grata ,
jucunda, amada, querida, tenra , mimofa , digna,
feliz , venturofa , numerofa , ditofa, copiofa, digna.
Progenie. Geraqao,eitirpe, profapia, afcen-
dencia, familia, progenitores. = Alta , inclyta,
T ü ib
i4? PRO
illuftre , nobre , antiga , vetufta , gloriofa , elara y
preclara , excelfa , famofa, celebre, heroica , de
generada , eícura , ignota , ignobil , humilde , bai-
xa , plebea , fordida , vil , infame, abjefta. Fid.
Ascendencia , &c.
Progne. Cruel, atroz, feroz, fera , inhumana , ty-
ranna, barbara, impia , dura , acerba , fanguinolen-
ta , cruenta , fanguinofa , nefanda , abominavel,
execranda. = De Pandiona filha fanguinofa, Em
• profuga andorinha convertida , Que ao Efpofo
dera em hórrida comida Ao mefmo'tenro filho,
prole odiofa. De Tereo a Conforte enfurecida ,
Que com acçaô atroz , com furia infana , Qual
nunca teve fera em felva hircana, Foy do feu mef-
mo filho impia homicida.
Prognostico. Prcfagio , predicqaö , annuncio , va
ticinio. = Faufto , feliz , alegre , plaufi ve\ , prof-
pero , funefto , fatal , fúnebre , lugubre , trifte , in-
faufto , finiftro , calamitofo , fallaz , mentirofo ,
va6 , enganofo , falfo , fementido , incerto , dubio,
ambiguo , duvidofo , certo , verificado , cumpridp,
fatídico , myfteriofo , fecreto , occülto , profetice
Prolixo. Dilatado , longo, prolongado, compri-
do , extenfo : Ou Faítidiofo , tediofo , impertinen
te, odiofo ( fegundo as diverfas accepqóes. )
Prometheo. Atormentado, devorado , ligado ,
prezo , inquieto , impaciente , affliüo , infeliz,
laftimofo , defgraqado, miferavel , mifero , mifer-
• rimo , audaz , atrevido , oufado , temerario , enge-
nhofo, perito , fagaz , aftuto , roubador. = Aquel-
le que roubara o ethereo lume , Para animar a ef-
tatúa que fizera , Mas por decreto do fupremo
N ume Com laço atroz no Caucafo ligado For*
perennemente devorado A' violencia cruel de ala
da fera. Aquelle que por pena merecida Do Cau
cafo ñas hórridas montanhas Sente dilaceradas as
cntranhas , Scm ver o termo à laltimofa vida.
PRO j49
Prophet a. Santo, facro , fagrado , verdadeiro, ve
rídico , prefago , fatídico , veneravel , venerando ,
venerado, refpeitado , illultrado , inflammado ,
myfteriofo , cicuro , infallivel. = Interprete da
voz omnipotente, Que o diñante futuro tem pre-
fente. Dos arcanos do Ceo Mente p refaga. De
chamma celellial Alma inflammada. De rayo fu-
perior Mente illuftrada.
Prophetizar. Profctar, predizer, annunciar , va
ticinar, prognofticar. = Revelar os fatídicos ar
canos. Annunciar do Ceo altos fegredos.
Prosa. Pura, culta , terfa , limada , polida, caíti-
gada, clara , fluida, eloquente, facunda, difercta ,
«ngenhofa , livre , folta , elevada , fublime , magef-
tofa , pompofa , magnifica , humilde , popular ,
barbara, inculta, efeura, torpe, viciofa. = Em
foltas voaes fluidos difeurfos. (Bahia. )
Prosapia. Real , regia , augufta , foberana , alta ,
cfclarecida, excclfa, clara, preclara, preexcelfa,
inciyta, illuftre, excellente, preftante, heroica,
nobre , infigne , antiga , vetulia , gloriofa , honro-
fa , diltinfta , famofa , celebre , celebrada , venera
vel, venerada, refpeitavel, rcípeitada,aflínaiada,
confpicua.
Pros erpina. Hecate. = Triforme , inexoravel ,
implacavel , inflexivcl , indómita , dura , afpera,
fevera, acerba , cruel , atroz, feroz, tyranna, im
pía , maléfica , formidavel , tremenda , profunda ,
. infernal , Avernal , Tartárea , Cocytia , Eftygia,
Trinacria , Sicula. ( Para outros epithetes vid.
Plutaö. ) = De Ceres torpe Filha , Eflygia
Juno. De Jupiter a Filha tenebrofa , Do medonho
Plutaö roubada Efpofa. A Rainha infernal, Deo-
fa triforme , Que o coracaó rcubou do Jove enor
me. A filha por quem Ceres delirante O orbe com
tochas mil girara errante. = A Deidade trifor
me, trifte El'pofa Do Nume atroz, em cuja Mo
narquía
150 PRO
narquia Coube a parte do mundo tcnebrofa, Que
nunca com fuá luz viíica o dia.
Prostíbulo. Lupanar. = Nefario, nefando, ef-
candalofo, viciofo, abominavel , deteftavel , exe
crando, odiofo, diHoluto, perverfo, malvado, pu
blico , pacenté, expolio, torpe, fordido, obfce-
no, impuro, immundo , corrupto , impúdico , li
bidinoso, lafcivo, luxuriofo, licenciofo, deprava
do , venéreo, vil, infame, miíero, miferavel, mi-
ferrimo , laftimofo.
Protheo. Cerúleo , equoreo , húmido, undofo, un
dívago , fluctuante , fluctivago , fatídico , mu cla
vel, vario, incerto , inconílante , variavel, infla-
vel, incerto, fagaz, aítuto, fingido, fementido,
dolofo , fraudulento , engañador , enganofo , appa
rente.. = ü Déos paftor do gado Neptunino. O
Velho que dosPhocas guarda o armenio, Prefago
Déos do liquido elemento. De Thuis, e do Océa
no o filho undofo, Em mil figuras Nurae porten-
tofo. O Profeta do mar que previdente O remoto
futuro tem prefente. O flucíivago Déos que dos
futuros Patcntea os oráculos efeuros. O Déos do
mar , que oráculos refponde , E que em figuras
rail vario fe efeonde } Ora em bruto feroz tranf-
foi ma a fronte , Ora fe muda cm arvorc, ora em
fonte ; Já fe eleva qual ave à Esfera ardente , Já
le arraltra qual túmida ferpente. = Ora de javalí
recebe a forma , E com furor violento fe embra
vece, Ora de feroz tigre o getlo informa, Eora
leaö afperrimo parece. Já em dragaó medonho fe
ofFerece, Já fe converte cm aleo incendio ardente,
Ejá veloz em liquida corrente. ( Tirado de Ovi
dio. ) = Andava em tal fazaó Protheo pallando
Alli rebanhos mil de húmido gado , E a disforme
cabeqa fobre as ondas Alqa de verdes limos enre-
redada : Sicode a barba fordida, e os cabellos Hir-
tos, e duros, quafi eípeflos ramos. ( Naufra¿. do
Sepulv.) Pro.
PRO lei
Prova. Sinai , indicio , experiencia. = Clara, for
te , evidente, patente , certa , infallivel , exafta,
convincente, perfuafiva, fingular, manifefta , in-
dubitavel, folida , verídica, indifputavel , vigoro-
fa , incontraftavel.
Próvido. Sollicito, attento , cuidadofo , diligente,
providente, prudente, labio, cauto, acautelado,
previfto , vigilante , avifado: ( fegundo as varias
accepqôes.)
Prudencia. Sabia , judiciofa , fagaz , aftuta, con-
felheira , madura, fenil , circunfpefta , prefaga,
cauta, acautelada , vigilante , defvelada, follicíta,
diligente, cuidadofa, attenta, provida, previfta,
folida , legura , placida , tranquilla , fereha , dócil ,
manía, branda , fuave, benigna. = Das paix6es
desbocadas doce freyo. Da perplexa raza6 fegu-
ra guia. ( Nos relevos antigos feacha reprefenta-
da na figura de huma mulher com dous roftos , à
maneira dejano , cabe ça armada de elmo de ouro,
coroado de folhas de amoreira. Na таб direita
.lhe punhao huma frecha , e nella enrofeado o pei-
xe Remora, para denotar, que fe ha de unir no
prudente a prelteza com a tardanqa. Naefquerda
lhe punhao hum e'fpelho , no qual fe eftava ven
do , encoftando o dito braqo cm hum tronco de
amoreira , arvore , que he das ultimas a florecer ,
e aflim , quafi prudente , evita os damnos das gea-
dgs , que experimentan as outras arvores , mais
apreíTadas em dar flor.}' / •'■
Pudicicia. Caftidade , pureza. = Horefta , mo-
defta , recatada, vergonhofa , pudibunda , virgí
nea , virginal , inviolada , i 11c fa , incorrupta, incon
taminada , vigilante , cuidadofa , íollicita , defvela
da , amavel , grata , fuave , doce , jucunda , candi-
da , innocente , limpies , cauta , acautelada , bella ,
formofa, attraítiva , pura , calla , impávida , in
trépida , deítemida , animóla , valerofa , firme ,
- -' . conf
bcrolci. — O cafto pe-
Que de fi mefma a flor
conferva illefa. Da flor da pudicicia a pura gala ,
Que do ethereo jardim hálito exhala. ( Na Рое-
fia Ghriftá fe figura e(ta virtude na imagem de hu
ma formofiifima virgen* , modcllamenie- veftida
de branco , e olhan Jo rp.ara q chao.. Cobrejfe-lhe
com hum veo tranfparente o honcílj fembLnte ,
na maó direita fe lhe poem hum maco de atTuce-
nas, e debaixo dos pés huma tartaruga , fymbofo
entre os Egypcios do recolhimento , e recato fTe-
minil. Vid. Castidade , Virgindade , e Cas
to.
Purpura. Real, regia, augufta, rnageftofa, fobe-
rana, heroica, foberba, altiva, magnifica, v/'ílo-
fa, pompóla, infigne, illuftre, acceza , ardente ,
ignea, fanguinca , Punicea , Tyria , Sydonia, Fe
nicia, Efpartana, nobre, precióla , efpeciofa , tri
unfante , triunfal. = A cor que gera o múrice
preciofo , Dis Principes adorno mageltofo. A
Tyria cor, que o puro fangue imita. Sydonia lá,
que a rofa defafia. A cor ioberba que a Fenicia
cria. Vid. Múrice.. , ■• t:
Purpureo. Nacarado , rofado , rubicundo, verme-
lho, fanguineo, Pumceo. = Veítidura real, ga
la pompofa , Tinta na ardente cor , que ofFendc
a rofa. Vcftia a bella Ninfa da cor grata , Que
na preciofa concha o mar recata. Efcarlata par-
purea , cor ardente. ( Luftad.c.iï) -,

■ (

QjJA-
Q.UA iJ5

Q.

QUadriga. Rápida, veloz, ligeira, acelera


da , arrebatada, voadora , falcada, agitada,
impellida , eftrondofa , áurea , dourada , pre-
ciofa , magnifica , fumptuofa ,pompofa, ma
ge (lofa , regia , triunfal. = Por quatro brutos
. plauftro arrebatado , Que iguala na carreira ao
Euro alado.
Quadro. Painel , pintura. = Vivo , animado , fub-
- til , delicado , engenhofo , eloquente , colorido ,
cxaâo , antigo , raro , peregrino , fingular , pre-
ciofo , efpeciofo, grato , jucundo , aprazivel, at-
traétivo , famofo , celebre, celebérrimo, affama-
do , inimitavel , incomparavel , portentofo , ma-
ravilhofo, prodigiofo , admiravel, pafmofo, infi-
gne ,notavel, inextimavel ,expreffivo. = Da mu-
. da Poefia obra excellente , Que com fabia def-
treza aos olhos mente. De perito pincel parto ani
mado. Da pintura fagaz mágico encanto , Da il-
lufa vida peregrino cfpanto. De pincel immortal
„ pafmofa idéa , Que quanto mais fe obferva , mais
! enlea. Vid. Pintura.
Queimar. Abrazar. = Confumir à violencia de
alto incendio. A cinzas reduzir os edificios. Dar
às chammas a mifera Cidade. Vid. Incendio ,
Troya , &c.
Queixa. Laftima , clamores. = Julia, terna, en
ternecida, continua, perenne, perpetua, fuccef-
fiva , forte , exceffiva , defmedida, vehemente , cla-
morofa , defefperada , dolorofa , lacrimofa , lafti-
mofa , inconfolavel , intoleravel , infopportavel ,
infoffrivel, interminavel, afpera,afpcrrima, acer-
. Tom. II. U ba,
»H Q.UI
ba , amarga , incanqavel , inceflante , importuna ,
prolixa. Vid. Clamor. i
QuiETAqAÓ. Socego , defcanqo , repoufo. — Do
ce, grata , jucunda , fuave , deliciofa, deleitofa,
placida, tranquilla, ferena , pacifica, goftofa , de-
fcjada , fufpirada , appetecida , lánguida , Ungüen
te , ignava, inerte , ociofa , nocturna , foporifera,
fomnolcnta, cara,amavel, filenciofa, taciturna,
feliz , ditofa, venturofa , faufta , alegre , agrada-
vel. — De funeftos cuidados inimiga, Doces tre-
goas de afperrima fadiga. A acerbos penfamentos
iempre adverfa. Dos alemos vitaes reftauradora.
Quieto. Tranquillo , placido , pacifico , focega-
do , defcanqado , repoufado : Ou Sereno , bran
do, manfo, immovel (fegundo as diverfas accep-
qóes. )
Quilha. Figuradamente fervc deSynonimo zNdo,
Navio , с Baixel , aflim como Proa , Poppa, e An
tenna. = Undívaga, fluftivaga , undofa , fluctuan
te, veloz, rápida, ligeira, curva, concava, lon
ga , leve , volante , velifera. Vid. Nao. = Sulcaó
mil quilhas os undofos campos. Corta a concava
quilha as crefpas ondas.
Quinas ( Armas de Portugal ) Regias , Soberanas,
Auguftas , Lufas, Lufitanas , victorious , triunfan
tes , triunfadoras , conquistadoras , formidaveis ,
bellicofas , belligeras , bellica? , guerreiras , armi
potentes , poderofas , invictas , inluperaveis , inven-
civeis, illuílres , foberbas , antigás, refpeitadas,
veneraveis, veneradas, venerandas , facras, fàmo-
fas, celebres, celebradas , memoraveis , memo
randas , gloriofas , efclarecidas , heroicas , eternas ,
immortaes, myfteriofas, chrifti feras, celeftes, ce
le ftiaes , ethereas , fanguinofas , cruentas. — O
Lufo Stemma , dadiva divina , Rcfpeitado onde
quer que o Sol domina. Regio Efcudo , que o Ceo
amigo acclama, Б traz canqada ha fe culos a Fa
ma.
RAA ijj
ma. Domador dos GangeticosTyrannos, Peren
ne horror dos torpes Mauritanos. Fid. Lusita-
nia , e Portugal.

RA a. Loquaz , gárrula , rouca , eílrondofa,


verde, importuna, molefta , gritadora, cla-
morofa , queixofa , fordida , efqualida , im«
munda , vil , torpe, limóla, paludofa , lodofa , lu-
tulenta , aquatica, húmida , undofa, nadante. =
Do charco vil a gárrula cantora , Do nocturno
ííJencio turbadora. SuíTurrante , importuno am-
phibio infe£to , Sórdido habitador do lago infefto.
Racimo. Cacho. = Pampineo , pampinofo , fuf-
penfo , pendente, bello, formofo , doce, laboró
lo, fuave , grato , deliciofo, ne&areo, mellifluo,
fazonado, maduro, orvalhado , túmido, candido,
niveo , rubicundo , purpureo. = Da pampinofa
cepa o doce fruto , Áo tyríigero Déos grato tri
buto.
Radiante. Lucido , luzente , luminofo , luzido ,
fulgente, refulgente, refplandecente , brilhante,
fcintillante , corufeante , fulgurante , rutilante ,
flammante, efplendido.4
Radiar. Brilhar, luzir, refplandecer , fcintillar.
= DiíFundir abundantes refplandores. Brilhantes
rayos defpedir pompofo. Com radiante luz cegar
os olhos. A terra encher de pródigos fulgores.
Veftir o Ceo de pompa fcintillante. A noite illu-
minar de ethercas luzes. Fid. Brilhar.
Rafeiro. Sabujo , moloflo. = Valente , forqofo ,
robufto , fanhudo , impávido , intrépido , animofo,
armado , ladrador , mordaz , furiofo , arremcqado ,
U ii im
т5 6 R A Y
impetuofo, leve, veloz, rápido, íigeiro, foïïîci-
to , vigilante , defvelado , atiento , preíentido,
fiel , fido. = Guarda fiel do pavido rebanho ,
Que acode ao prefcntir rumor eilranho. Do voraz
1 bo intrépido in:migo , Do incauto armento vi
gilante abrigo, Fid. Caö.
Raya. Termo , limite, confim : Ou Demarcaqaö,
meta, balliza ( fegundo as diverfas accepqóes. )
Rayo. Luz, refplmdor. = Ethereo , Sidéreo , Ce-
lelte , Febeo , Apollineo, folar, flamifero , igneo,
ardente, árido, accezo , vivo, penetrante, agu
do, vehemente , forte, trémulo, inquieto, puro,
áureo, dourado, louro, claro, nitido, lucido, lu-
zente, flammante, luminofo, refulgente, fulgen
te, rutilante , corufeante , fcintillante, brilhante,
fulgurante, refplendecente , efplendido , vibrado,
detpedido, vago, errante, fereno , tranquillo, pla
cido, alegre, rifonho.
Rayo. ( Meteoro ) Ignífero , fulfureo, farpa
do , trifulco , tripartido , impetuofo , violento , fu-
riofo , furibundo, atroz, cruel, tyranno , impio,
cego , formidavel , еГрзпюГо, medonho, tremen
do, terrífico, pavoroíb , terrivel , eítrondofo, vo
raz , devorador , aíTolador , devaftador , abrazador,
ameaçador, vihgador , horrifono , horrifico , hor
rendo , horrido , horrorofo , horrivel , fatal , fu-
nefto, mortífero, funéreo , finiftro, lugubre , ca-
lamitoío , lethal , lethifero , inflammado , abraza
do, poderofo , inevitavel, irreparavel, veloz, rá
pido, Íigeiro, acelerado , arrebatado , improvifo,
íubito , fubitaneo, repentino, inopinado , infpe-
rado , impenfado , fugaz , fugitivo , infhntaneo ,
momentáneo , Etnêo. ( Alguns outros epithetos
tircm fe de Rayo fupra. ) = Do furibundo Ceo
irifulco fogo , De negra nuvem cego defafogo-
De Jove vingador fulfurea fetta. Da omnipoten
te maó Vuícania lança. Da fragoa de Vulcano ar
ma
RAI Ч7
, nu inflammada. Da Etnêa officina о fatal fogo.
Do irritado Tonante a horrenda frecha , Com que
anuvem finiltra atroz desfecha. Do Olympo af-
folador dardo volante , Que atemorifa , e mata
cm breve inflante. Do irado Ceo a fulminante
chamma, Quenoar primeiro horrendamente bra
ma. De Jove irado a tripartida fetta, Em que aos
mortaes deftino atroz decreta. Dos Cyclopes hor-
rifona fadiga , Que Jove lança da veloz Quadriga.
De atra procella fogo acompanhado , E de fragor
horrifono feguido , Que da gravida nuvem deipe-
dido , Faz na terra deftroço laftimado. = Da nu
vem defee rayo repentino, Que Jupiter com dex-
tra rigorofa Defpede do feu throno cryltallino ,
Vingando fe da terra criminofa : Aflombro cau-
fa, medo , e defatino , Té onde chega a furia te-
merofa , Eftremece о pallor no valle ¿ e monte ,
E fixa em terra a amortecida fronte.
Raiva. Canina , fatal , fuñe (ta , maligna, mortal,
mortífera , lethal , lethifica , funérea , efpumante,
furiofa , furibunda , infana , frenética , indómita ,
infefta , infenfa, damnofa , perniciofa , contagio-
fa, mifera, miferavel , miferanda , miferrima , la-
mentavel , laftimofa , venenofa , feroz , enfureci
da , mordaz, fanhuda, ferina. . . .
Raiva. Furor , colera , ira. = Vingativa ,ce-
ga , violenta , impetuofa , brava , embravecida,
louca, precipitada , prompta , arrojada , arreme
dada, defatinada , inexoravel , implacavel', indó
cil, indomavel, defenfreada, cruel, atroz , barba
ra , tyranna , tyrannica , inhumana , impia , fangui-
nca , fanguinofa , fanguinolenta, cruenta , formi-
davel , eipantofa , terrífica, terrivel , tremenda,
pavorofa , horrivel , horrorofa , horrenda , hórri
da , horrífica. Fid. Furor , Ira , &c.
Raíz. Profunda, alta, firme, fixa, robufta , forte,
fegura , tenaz , arbórea , húmida , tarda , lenta , va-
garofa,
158 RAM
garofa , occulta , efcondida , fcpultada , derramada;
efpalhada , diffufa , vaga , errante , ávida , ambi-
ciofa , enredada , confuía , tenra , branda , nova ,
recente , antiga , vecuíta. = Ramofas fibras dos
robultos troncos. Das arvores os altos fundamen
tos , Que penetraó da terra o vafto feyo , De ef-
paqofo lugar fempre avarentos.
Rama. Ramo. = Verde, viqofa , alegre , florida,
florente , florecente , írondofa , frondente , coman-
te. Fiá. Ramo.
Ramo. Fecundo, fértil , frutifero, pomífero , libe
ral , generofo , prodigo , rico , abundante , fom-
brio, frefeo, ameno, pendente, curvo, encurva-
do , grávido , pezado , grave , trémulo , inquieto,
vacilante, agitado, lento , tardo, vagarofo , airo ,
excelfo , fublime , elevado , copado , forte , ro-
bufto , nodofo, torcido , retorcido, arbóreo, ex-
tenfo, dilatado , pompólo, tenro, delicado, novo,
recente , brando , amigo , vetufto , inutil , fecco,
árido, ruirrado, lánguido, languente, defpojado,
roubado , renaícido , renovado , refurgido , vivo.
— Dos verdes troncos os robultos braqos , Que
entre fi tecem mil frondofos laqos. Dos frutos
doce fombra , firme arrimo , De Pomona gentil
thefouro opimo.
Rancor. Odio. = Inveterado , novercal , antigo,
vingativo , cxceffivo , .extremo, entranhavel, ir-
reconciliavel, indelevel, inextinguivel , infernal,
defmedido, perpetuo, perenne, immortal, ferino.
Vid. Odio.
Rapiña. Roubo. = Publica , manifefta , paten
te , clara, defeuberta , notoria, violenta, audaz,
atrevida , infolente , arrogante , efcandalofa , te
meraria , arrebatada , impetuofa , invifta , atroz,
forqada , feroz , impia , deshumana , cruel , barba
ra, dura, furiofa , ávida , ameacadora, fanguino-
fa, fanguinolenta , cruenta , ambiciofa , nefanda,
ne
RAP г;9
nefaria , detcftavel , abominavel , execranda.
Raposa. Sagaz , afluta , aftuciofa , aguda , fallnz,
dolofa, pérfida, traidora, fraudulenta , fementida,
• enganofa , engañadora , Amulada, fingida, induf-
triofa , engenhofa , infidiofa , efperta , íollicita ^vi
gilante, cauta , maligna , rapiñante , ávida , avara,
voraz , maliciofa , damnofa , infefta , infenfa , ini-
miga , perniciofa , manhofa.
Raro. Infolito , extraordinario , exquifito , eftra-
nho , fingular , inextimavel , efpecial , efpeciofo,
excellente, infigne, eximio ( fegundo as diverfas
accepqöes.)
Razaö. Entendimento , juizo , difeurfo : Ou Pro-
va , argumento : Ou Caufa , motivo , pretexto :
Ou Juttiqa, probidade, equidade. = Reóh , juf-
ta, fabia, judiciofa, cauta, prudente, folida, ma
dura, grave, ponderofa ,nervofa , provida, prom-
■ pta , efficaz , perfuafiva , forte , convincente , for-
qofa, poderoía, cabal, livre.
Rebelliaó. Sediqaó , turbulencia , levantamento.
= Pérfida , traidora , vil , torpe , infame , nefan
da, nefaria , execranda , abominavel, deteftavcl,
confufa , desordenada , tumultuofa , infolente , def-
obediente , indómita , indomavel , defenfreada ,
fatal, funefta, mortífera, furiofa, furibunda, im-
petuofa, violenta, precipitada, cega , defatinada,
infana , amotinadora , perturbadora , revoltofa , or-
gulhofa , foberba , altiva , arrogante , forte , pode
roía, contumaz, obífinada , pertinaz, confiante,
affbladora , devaftadora , infefta , infenfa , fangui-
» • nofa , fanguinolenta , cruenta , embravecida , en
furecida , ufurpadora , ávida , ambiciofa. ( Em Si-
lio Itálico fe acha reprefentada na figura de hum
mancebo robufto , porque a idade juvenil паб fof-
fre jugo. Veftio-o de armas brancas ; na maö di-
reita lhe poz huma lança em acqa6 de aarreme-
■ <jw, « debaixo dos pés hum jugo , hum fceptro ,
e hu
i6o R E С
e huma coroa , tudo feito em pedaqos. Vià. Se-
DiqAÖ.
RECREAqAÓ. Recreyo, alivio, divertimento, раГ-
fatempo. = Dcleitofa , deliciofa , grata , aprazi-
vel , amena , jucunda , agradavel , goftofa , alegre,
feftiva, fuave , doce , focegada , tranquilla, pla
cida , honefta , modefta , cafta , labia , prudente ,
innocente, candida , virtuofa, fobria, moderada,
temperada , louvavel , arrifcada , perigoü , efean-
dalofa , viciofa , torpe , indigna , exceffiva , def-
medida, diffbluta, breve , tranfitoria, fugaz, fu
gitiva. Fid. Alivio.
Rede. Laço. — Occulta, efeondida , fecreta, in-
fidiofa , dolofa , traidora , fallaz , enganofa , enga
ñadora, pérfida, fraudulenta, armada, extendida,
prompta , inimiga , infenfa , infefta. = Do pef-
. cador o laqo fraudulento , com que prende de
Glauco o undofo a r meneo. Do ávido caqador ar
ma dolofa , Que das aves forprende a incauta tur
ba, Ou das feras o povo, que difturba Dos cam
pos a fadiga proveitofa.
Red ел. Lóro,freyo. = Domadora , afpcra , acer
ba , dura , tenaz , forte , lenta, branda , doce , fua
ve , leve , prudente , laxa , folta , teza , apertada,
anguila , eftreita. = Do feroz bruto acerba do
madora. Do quadrupède indócil duro enfino. Da
fereza brutal moderadora.
Redundancia. Superfluidade , defperdicio , ex-
ccíTo , demafia , exuberancia , fuperabundancia
( fegundo as fuas diverfas accepqóes. ) = Prodi
ga , profufa , inutil , perdida , defmedida , fútil,
nimia, exceffiva, fobeja, demafiada, exuberante.
Redundancia (de palavras ) Loquacidade.
= Vá , aerea, vaniloqua , ridicula, fatua, nefeia,
. louca , infana , demente , eftolida , ignorante , ef-
tulta, inepta, verbofa, gárrula, loquaz, incauta,
imprudente, infopporcavcl, intoleravel, faftidio
REF i6i
fâ у tedibfa , prolixa , mfoflrivel. = De difciirfo
loquaz pobre abundancia. Faftidiofos fobejos de
palavras. ".
Iefrear. Domar , fub jugar, fubmctter , conter,
impedir , reprimir , enfrear , reger, governar , aba
ter , humilhar ( fegundo as diverfas acccpc6cs.)
Iefugio. Afylo, amparo, fombra, abrigo. = For
te, poderofo , firme, feguro, ceno , benigno , be
néfico, clemenre, propicio , benevolo, tranquil
lo, placido, focegado , delcançado, amigo, caro,
grato , fuave , doce , jucundo , prompto , fácil ,
piedofo , pió , compaflivo , defejado , bufeado ,
ïufpirado , appetecido , perpetuo , permanente ,
perduravel. Hid. Asylo.
Regaço. Materno , fuave, mole, brando , carinho-
ío , amante , amorofo , affecluofo , caro , grato,
doce , agradavel , jucundo. — Amima ao caro fi-
lho longo cfpaqo A terna máy no candido regaqo.
( Tambem pode admittir em diverfo fentido os
epithetos de ) = Torpe , impúdico , obfeeno ,
lafeivo, impuro, efeandaloíb, deÜciofo , deleito-
ib , &cc. = No adultero regaqo reclinado, Eíta-
va em torpe fomlio fepultado. ( Balthafar Eftaqo.)
Regalo. Mimo , deleite , delicias. = Delicado,
exquifito, abundante , exceflrvo , inexplicavel ,
attraétivo , raro, Angular, infolito, vicioío, im
moderado , fuave , jucundo , amavel , aprazivcl ,
grato , caro , doce , agradavel , fufpirado , appete
cido , defejado , ociofo , ignavo, inerte , lángui
do, languente , torpe , mimofo , deliciofo, delei-
tofo, ameno, fumptuofo, prodigo, continuo, pe
renne , perpetuo , fucceflivo , viciofo , lafeivo ,
torpe , &c. i-ii . •:. r " "■ '
Regelar. Enrcgelar , congelar. = Condenfarfe
a corrente defpenhada De Africo vento à forqa
arrebatAda. Reduzirfc a cryftal a undofa lynfa.
Tornarfe o rio em marmore conftante , Que o pe-
Гот. II. X го
ió2 REG
zo mais robuíto nao dcfata , Nem do foberbo
bruto a férrea pata. Confolidarfe afluida corren-
te , Do fiio obedecendo à força ingente. Por
freyo o duro Invernó à onda inquieta.
Régelo. Gelo, geada , nevé. = Alpeftre, afpero,
acerbo , alperrimo , duro , condenfado , rígido,
gélido, frígido, frió , endurecido, marmóreo, fo-
lido, denlo , brumal , glacial , candido , horrido,
Scythico, Arótóo, Boreal, vitreo, lucido, cryf-
tallino , brilhante , ociofo , inerte. = De ociofo
rio cllupida corrente. Do acerbo Invernó as aguas
condeniadas. Fluida fonte em marmore mudada.
Transformada em cry Mal endurecido Lynfa que
antes fazia alto ruido. Onda inerte , torrente en
torpecida , Em marmóreo caminho convertida.
Gelado frió dos alpeftres montes , Torpe inercia
das fadigofas fontes.
Reger. Governar. = Do governo tomar o fabio
lerne. Do poder empunhar о feeptro jufto. As
redeas moderar do alto governo. Vid. Reinar.
Rey. Monarca, Principe. = Augufto, Soberano,
abfoluto , difpotico , poderofo , rico , opulento ,
magnifico , liberal , feliz , ditofo , amavel , pió,
piedofo , religiofo , jufto , recto , benigno , cle
mente , benéfico , grandiofo , generólo , fabio ,
prudente , cauto , próvido , follicito , vigilante ,
defvclado , brando , pacifico . dócil , amado , ópti
mo, illuftre, inclyto , famofo, memoravel , cele
brado, celebre , immortal, eterno, gloriofo, for
te , magnánimo , guerreiro , belligérante', belli
co, bellicofo, belligero, Mavorcio, armipotente,
invicto, invencivel, vi£toriofo, triunfador , con-
quiftador, heroico, temido, tremendo, terrífico.
' = Alto Senhor de illuftre Monarquía. Terreno
Jove, que alto fceptro eropunha. Das leys de Af-
trea interprete fupremo. De povos mil legislador
tremendo. Em folio fbrmidavel adorado , Beni
gno
R E Ir 1 6j
gno rege podcíofo Eftado. De vaftos Reinos ar
bitro temido. Efpirito vital da Monarquía. De
áureo feeptro, de crôa refulgente Adorna a dex-
tra , e a mageftofa frente. = Principe excelfo ,
que dos Ceos aprende Leys , e as obferva , fe as
promulga augufto | Nunca da fujeiqaó às leys fe
ofrende A grandeza Real do Rey que he jufto :
A manter em juitiqa , e paz intende Scus vaflal-
los, с foge do ocio injufto, Pay amorofo, eroais
que ñas Cidades , Ñas almas reina , impera ñas
vontades. = Por elle a fanta Aftrca defee à terra,
Que alegre , e bella no íeu throno a vemos , Don
de a fraude , с violencia fe de fierra , E a razaó ,
e igualdade conhecemos : Mas fe na paz be tal ,
tambem na guerra He magnánimo , he forte , e
bem devemos Por hum Rey , que taó brando , e
jufto impera , As vidas arrilcar à morte fera. (Ma'
lac. Conquiß.q,.) Fid. Principe.
Relampago. Ignífero , fulfureo , ardente, accezo,
igneo , inflammado, ameaqador, corufeante, ful
gurante, fcintillante , vivo , medonho , einantofo,
formidavel, terrifico , pavorofo , tremendo, hor
rido , horrivel , horrorofo , horrífico, horrendo,
iubito, fubitaneo, repentino, inopinado, impro
viso , impenfado , infperado , inftanuneo , momen-
- taneo. = Formidavel claraö do veloz rayo. Da
ardente nuvem corufeante chamma. lmprovifo
fulgor do Olympo irado. Da nebulofa fragoa hor
rido fogo. Dos Ceos fulfureos hálito tremendo.
Do rayo feroz horrido apparato. Do Polo abra
zador noûurno incendio. Da fulminante luz pom
pa efpantofa. Precurfor do eftampido pavorofo.
Relampaguear. Fuzilar. = O alto Ceo exha
lar medonho fogo. Chamma efpantofa feinti llar o
Olympo. Derramar negra nuvem vivo incendio.
No Ceo clara6 fulfurco aclara as trevas. Defpe-
de o Polo fulminantes luzes. Jnftantanco fulgor
X ii af
i64 R Е L
aíTombra a terra , E os miferos mortacs «edonho
aterra. Rompe-fe a nuvem grave em vivo fogo.
{Fid. Fuzilar para outros epithetos.)
Religiaö. Pura, verdadeira, chriftifera,fanta,fa-
cra , divina , celefte, celeltial , folida, eterna , im-
mutavel , inalteravel, inconcufla, invariavel , i'ua-
ve , amavel , benigna, demente , pia, piedofa, cer
ta, fegura , firme , eftavel, conltante, rigida , im- J
maculada , inviolada, incorrupta , auftéra , fevera,
venerada , veneranda , veneravel , refpeitada, ref-
peitavel , adorada , adoravel. = Culto religiofoa
Deosdevido. ( Os Poetas Chriftáos a reprefencaÖ
na imagem de huma formofa, e veneravel Matro
na , veítida de branco , o temblante cuberto de
hum véo tranfparente , na mao direita huma Cruz,
e afagrada Biblia, ou as Taboas de Moyfés,ena
efquerda huma grande chamma. Junto délia рост
hum elefante. Outros modos diverfos de a petfo-
nalifar fe achaó em Jeronymo Vida , Sannazaro,
Fracaftorio, &c. )
Religiaô falsa. Seita. = Impia , pérfida,
nefaria , nefanda , torpe , odiofa , deteítavel, abo-
minavel , execranda , cega , mifera, miferavel,
miferrima, infana, cftulta, nefeia, fatua, errada,
fatal, funefta, laftimofa , lamentavel, mortífera,
^ peílifera, pcftilcnte , fuperfticiofa , pagá, idola
tra , gentílica. ( Cefar Ripa a figura na imagen
de huma mulher de afpeéto foberbo, e pompóla-
mente veftida , afTentada fobre huma grande hy
dra com muitas cabeqas , e tendo na maó huffl»
taca , da qual fahem diverfas víboras. A feus yés
lhe poz alguns homens morros , e outros de joe-
lhos dando-lhe incenfo. Fid. Heresia.
Reliqjjias. Sacras, lagradas , religiofas, fantasee-
neravei» , venerandas , veneradas , refpeitaveis , ref-
peitadas , adoradas , adoraveis , preciofas, efpccio"
las , Ungulares , inextimaveis , infignes „ marayi
R E L i6?
lhofas, prodigiofas , milagrofas , portentofas , ad-
miraveis , illultrcs , gloriofas. = Dos Divos ira-
mortaes lacros penhorcs. De beneficios mil pe
rennes fontes. Adorados defpojos dos felices In-
diger.es , que o Polo excelfo habicaó.
Reliquias. Refto,fobejos,rcfiduos. = Trif-
tes , la íl i mofas, lamentaveis , lacrimofas ,faudofas,
fataes , funeltas , lugubres , fúnebres , funéreas,
luéfcuofas , doces , gratas, caras , amaveis , jucun-
das, amadas, vencidas, deftroqadas, desbaratadas,
derrotadas, laceradas, profligadas. ( Segundo as di-
verfas accepqóes em que fe tomar elle termo , af-
fim lhe ferviráó os ditos epithetos. )
Relva, Mole , branda , tenra , viqofa , pullulante,
verde , húmida, orvalhada , viftofa , gramínea ,
pintada , matizada , alegre , amena , aprazivel , gra
ta , iucunda , deliciofa , deleitofa. — De odorífe
ras flores matizada. Verde gala das húmidas cam-
. pinas, Pintada de mil flores peregrinas. Jucundo
paito do ávido rebanho. Do errante gado próvi
do fuílenco.
Remar. = Forcar com duro remo as crefpas on
das. Sulcar com leve remo o mar falgado. Raf-
gar as aguas com robuftos lenhos. Com duros bra
cos fatigar as ondas. A' violencia .do remo o bai-
• '.jeel move Pelo alto Reino do cerúleo Jove. Os
mares aqoitar com duros remos. Abre o remo ve
loz caminho undofo Pelos campos do pelago ef-
- pumolo.
Remo. Longo , forte , duro , robufto , alado , ali
gero, veloz , rápido , ligeiro, acelerado , arreba-
. tado , lutador , efpumofo , grave , pezado , leve ,
agil , húmido , equoreo , undofo , tardo , lento ,
brando , lánguido , fraco , inerte , ociofo , audaz ,
; oufado , atrevido. =: Do rápido baixel robuftas
azas , Que os ventos mais ligeiros defafiaó , Б o
poder de Neptuno contrarias. Duro aqoitc das
on«
i66 REM
ondas arrogantes, Sem pre i nfe fias aos tri fies nave
gantes. Robufto lutador dos bravos mares , Que
lhes doma a cerviz , e o dorio opprime.
Remoinho. Redcmoinho, tufaó, vórtice. = For
te, violento, vehemente , impetuofo , voraz, de-
vorador, íinuofo , vertiginofo, inquieto, rápido,
veloz , ligeiro , acelerado , arrebatado , furiofo,
furibundo , enfurecido , mftantaneo , repentino,
improvifo, infperado, fubiro, fubitaneo, pulve-
rofo , arenofo , terreo , undolo , equoreo , marino,
procelloío. = Huma voragem cruel té o centro
abría ô , Com que as ondas em circulo fervendo,
Remoinhos altiflimos faziaó. {Ulyjf.^.) Pid.Tv-
ÏAÔ.
Remora. Pequeña , tenue , fubtil , humilde , def-
prezivel , forte , poderofa , robufta , infuperawl,
formidavel , tremenda , fatal , funefta. O formida-
vel pcixe aos navegantes , Que a pezar do poder
do Rey dos ventos , Sufpcnde o curio aos lenhos
fluctuantes.
Remora. Embaraqo, obftaculo, impedimen
to , eftorvo. = Invencivel , potente , poderofa,
force, robufta , infuperavel.
Remorso. Duro ,afpero, aíperrimo , acerbo , cruel,
atroz, continuo, fucceflivo , afliduo , perenne, per
petuo, eterno , inceflante , trifte, fatal , funefto, fú
nebre , lugubre , occulro , fecreto , intimo , follici-
to, vigilante, roedor, atormentador, devorador,
aecufador. = Dos impíos coraçôes tormento eter
no. De confeiencia iniqua mudos brados. Eftiwu*
lo cruel de almas impías. Dos torpes erros borro-

He dos iniquos o remorfo eterno.


Remoto. Diftante , longinquo , apartado , fepara-
do, disjunto, affallado , aufentc, retirado, e»ra"
nho ( fegundo as diverfas accepqöes.)' ' ■
REP 167
laftimofo, lamentavcl, timido , pavido , attonito,
afluftado, pallido, defanimado , lánguido, trému
lo, mifcro, mifcravel, miierrimo, Icllicito, vigi*
Jante, cuidadofo , deívelado , diligente, attcnto,
innocente , torpe , infame, malvado, impío, ini-
quo , facinorofo , infolente , efcandalofo , viciofo ,
nefario , nefando , abominavel , déte Havel , execran
do , facrilego, homicida , odiofo, caftigado , pu
nido. = A' juila Aftrca vic~bima jucunda. Sórdi
do habitador de atroz mafmorra , Té que em fup-
plicio vil mifero morra.
Repentino. Improvifo , inopinado , fubito , fubi-
taneo, infperado , impenfado , imprevifto.
Repugnancia. Retinencia , renitencia , oppoíi-
qá6 , contradiqaó , reluctaqaó. = Forte, fumma,
ob Minada , con liante , firme, infupcravel, inven-
civel, poderofa , tenaz. ...
Repugnar. Renitir , obílar , opporfe , reluchar,
contradizer , refiílir ( fegundo as diverlas accep-
q6es. )
Repulsa. Acerba, amarga, dura, afpera, afperri-
ma , violenta , repetida, cuílofa , ingrata, injurió
la , affrantoía , contumeliofa , aggravante , intole-
ravel, infopportavel , infoffrivel, inefperada, im-
penfada , iniqua , impia , indigna , defmerecida ,
injuíla , merecida , devida , digna , juila , cruel ,
tyranna , deshumana , barbara , atroz.
Requebros. Namorados , amorofos , afFeûuofos ,
aflechados , vaos , dolofos , fraudulentos , infidio-
fos , encantadores , perfuafivos , finos , amantes ,
torpes, lafeivos, impuros, immodeílos, impúdi
cos, tentadores , indecorofos, deshoneftos , lifon-
geiros , aduladores , brandos , doces , temos. ( Ap-
plicando-fe à voz, ou ao canto) canoros, fonoros,
fonorofos, harmónicos, harmoniofos , fuaves, de
licados , deftros, raros , fingulares , peregrinos ,
exquifitos , attrafrivos , inimitaveis , incompara-
veis, infolitos. Re-
1 68 R E S
Resoluto. Determinado , deliberado : Ou Decre
tado, ordenado, mandado, eftabelecido.' '
Respeito. Veneraqaó , reverencia. = Profundo,
humilde, fubmiffo, intimo, obediente, candido,
• fincéro, jufto, dcvido, merecido, reverente , in-
violavel , fagrado , religiofo , obfequiofo , perpe
tuo, perenne, ioalteravel; •■' •
RESPiRAqAÓ. Hálito , alentó. = Vital , doce, Л»
- ▼€, branda, tranquilla , placida , ferena , anhelan
te, apreflada , fatigada, canqada, agitada, acele
rada , afflicta , dolorofa , anguftiada , forte, robrf
ta , lánguida , languente , intercadente , inlènfr
vel , fubtil. - -*
Resplendeqer. Luzir , brilhar , radiar * ilteiat*
nar , allumiar , corufear , fcintillar. = Derramar
abundantes refplendorcs. Brilhante d i ffundir pro
digas luzes. ( Fid. os epithetos nos feus lugares.)
Re6plendor. Luz , rayo , fulgor : Ou Lune,
cham ma, claraó. = Vivo, activo, ardente, bti-
Ihante, lucido, luzente, refulgente, fcintillante,
. fulgurante, radiante , corufeante, luminofo, tic-
mulo, pompofo,, viltofo, ethereo , fyderco, ce-
- leite, celeftial, divino, alto, fuperior, fuperac.
• folar, Febeo, Titanio, Apollineo, Cinthio,Dt-
lio, nocturno, copiofo, abundante, exuberant:
immenfo prodigo , ínexhaufto. Fid. outras lugarci
Resurgir. Refufcitar, reviver. =r Тогпат ao g -
zo dos vitaes alentos. A 's reliquias monees ás
nova vida. Do fepulchro excitar as cinzasfrii-
Do túmulo fahir à luz do dia. O fílencio rompi
da fcpultura, E o deípojo animar da morterdon.
Do túmulo ratal furgir triunfante. Reunir era ne
vo laqo de amifade O efpirito vital ao cerpo-raaa-
gue. .o: • ! j.t rov (• : , y_ •: .:.
Retrato. Effigie , i magern. — Natural , feme*
lhante, parecido , expreffivo, vivo , fiel verdi*
deiro , animado, relpirante , bello , efe ul pido , gra-
\i- t: . vade,
RET i6f
vado, colorido , eftampado, pintado, marmóreo.
Ietumbar. Repercutir , foar , refonar , rebombar,
rcfleftir. = Sonorofas trombetas incitavaó Os
ánimos alegres, retoñando, &c. ( Lufiad. г. ioo.)
= O fom medonho do fulfureo ferro Repercute
nos valles , e montanhas. Os eccos rebombando
dos bramidos. ( Inful. $. 108. )
Reverberar. Refleéfcir , repercutir. = Ñas aguas
reverbera Pbebó ardente. Na placida corrente a
luz reflecte. ( Violante do Ceo.)
Revoltoso. Perturbador , turbulento , inquieto ,
fediciofo , tumultuólo , amotinador. = Da doce
paz acérrimo inimigo. Fomentador acerbo dadií-
cordia. Perturbador do placido focego.
Rhadamanto. ( Para os epithetos , e frazes vid.
Eaco , e Minos. )
Rheno. Theutonico, Germánico, Cornígero , Tri
cornio , vafto , immenfo , equoreo , undifono , ef-
pumofo, furiofo, impetuofo , violento , furibun
do, arrebatado, precipitado , túmido , foberbo ,
arrogante, feroz, rápido, acelerado, finuofo, va
go , errante. Vid. Río.
Rhinocerote. Unicornio. = Efcamofo , índi
co, Eôo , Gangetico , Africano, Púnico, Gctu-
lo , Lybico. = De cornigera tromba o feroz bru
to. De cornígero dorfo a fera Eôa. ( Porque tem
huma dura ponta igualmente ñas со (tas. )
Rhodano. Galliço, rápido, bravo, embravecido ,
enfurecido , irado , colérico , caudalofo , defpenha-
do , altivo , indómito , turbulento , tumultuólo,
inquieto, inchado, inflado, rábido, alpeftre, flu-
ékivago , horrifono. ( Para outros epithetos vid.
Rheno , e para frazes Río.)
Ribeira. Margem. = Serena, placida , tranquil
la , branda , fuave , doce , aprazivel , jucunda , gra
ta, delicióla , deleitofa , amena , frefea , fombria ,
verde, viqofa , frondofa , frondentc , ramofa , opa-
Tem. II. Y ca ,
iyo R I В
ca , fría , frígida , efpumofa , efpvmante , íuflur-
rante , murmurante , gárrula , alegre , rifonha , gra-
minea, arenofa, abrigada.
Ribeiro. Arroyo. = Puro, claro, cryftallino,
errante , vago , fugitivo , fugaz , finuofo , pobre,
mifero , tenue , humilde , lento , tardo. = De
ávido rio miferos fobejos. Vago arroyo , que re-
ga o verde prado , De miferos regatos engrosa
do. De avara fonte rllho que mendiga Seus def-
perdicios com reptil fadiga.
Rico. Opulento. = De auríferas riquezas abundan
te. Em preciofos thefouros poderofo. Rico dos
bens da liberal fortuna. Mimofo da cornigen
Amalchea. Em áureas affluencias opulento, do
preciofo metal fempre abundante. Da proiga
fortuna caro empenho. Seus vaftos campo* la-
vraö mil arados , Paftaó rebanhos mil feus am-
■ píos prados. Com maó prodiga os fados à porfía
O enchem de quantos bens a terra cria.
Rígido. Duro , forte, folido ,afpero, robufto,rijo:
Ou Severo , auftéro , afperrimo , acerbo , rigoro
so , juftiçofo , inclemente , incxoravel , innexi-
vel , &c.
Rigor. Severídade , afpereza , auíteridade , dureza,
inclemencia. = Grande , forte , fummo , extre
mo , exceífivo , defmedido , intraéfcavel , atroz , ty-
ranno , cruel , bárbaro , impío , inhumano, acer
bo, afpero, afperrimo , indómito , eftranho,, info-
lito , horrido, formidavel , horrorofo, terrífico)
pavorofo , tremendo , implacavcl, inflexivel, |n'
domavcl , inexoravel, fevero, auftéro, duro, i"'
clemente, intoleravel, infopportavcl, infoffrivel.
Río. Rápido , ligeiro ь veloz , acelerado , arrebata
do, dci'penhado, precipitado , i m petuofo , violen
to, efpuraofo, impaciente, inquieto, furiofo, en
furecido , furibundo , bravo , embravecido , ce«
pi(ífo , abundante, rico , caudalofo, foberbo, ar
rogante,
RIO 171
rogante , túmido , indómito , indomavel , turbu
lento , manTb , brando, placido , pacifico , tran
quillo , fereno , pacato , horrifono , rouco , fuffiir-
rantc , murmurante, eftrondofo, ruidofo, fonoro,
fonoroíb , perenne , puro , claro, cryftallino, li
mólo , túrbido , turvo , lodofo , fordido , lento, tar
do , vagarofo , lánguido , entorpecido , ocioío ,
inerte , preguiqofo , finuofo , fugaz, errante , fu
gitivo , peregrino , vallo , ampio , eípaqofo , dila
tado , profundo. — Por obliquos c^minhos vaga
bundo , Té perderfe no pelago profundo. Sinuo-
ía corrente embravecida , Dos feyos de alta ferra
produzida. Com mil rodeyos vay arrebatado Pa
gar o feu tributo ao mar falgado. Contra as fober-
bas pontes indignado , Sobre ellas pafla da altivez
vingado. Em verde leito placida corrente , De
mil coros de Nynfas attractive, Quando as cham-
mas intenfas Febo aviva. Da ferra, onde nafcera,
já efqoecido, Se namora das áridas campiñas , E
em íuífurrantes veas repartido , Dá nova vida as
lánguidas boninas. De Flora, e de Pomona namo-
rado Anhelante difeorre o campo , o prado , E
porque agrados fcui roubar defeja, Em cada flor,
- ou tronco o pé lhes beja. = Qual impetuofo rio,
q«e fe augmenta Co' as aguas , que correraó do
alto monte, Na madre паб cabendo, irado intenta
abrir caminho derrubando a ponte î E fe a furia
que leva mais violenta , O lanço arromba que fi-
cou defronte, Fazendo por aqui lugar à ira, No
largo campo vencedor refpira. ( Ulyffíp.j.) == Eif-
que correndo do impinado monte As fuas margens
apenas cobre o rio ; Mas quanto foge mais da an-
tiga fonte , Mais torcas cobra , mais foberba , e
brío: Altivo levantando a cornea fronte Acomet-
te o cerúleo fenhorio Taö poderofo , inchado , e
taó ufano , Que prefume infultar ao mefmo Océa
no. = Por entre denlos bofqucs, с fombrios Com
/ Y ii ve
i72 RIO
veloz curfo , cryftallino, e grato Alegres correm
caudalofos rios, Que das floreftas faó liquido orna
to , Cujas margens a Deofa Caqadora Vifita nos
- crepufculos da Aurora. = Corre por entre bofques
divertido Com curfo taó quieto , e focegado , Que
ñas voltas parece arrependido De levar agua do
ce ao mar íalgado : Deixava o arvoredo ao Ceo
fubido Dentro no efpelho d'agua o feu traslado ,
E em fuavifllma fombra lhe pagava O fer, e a vi
da , que a feus troncos dava. ( Ulyff. 3.) = Naó
loe aflîra a rápida córreme Do rio pelos campos
cftendido Os fulcos inundar , que de femente O
lavrador já tem enriquecido. Quando da madre
fahe , e fuá enchente Deixa as oppoftas vallas ex
cedido, E por todos os campos dilatado Leva os
curraes cora figo , e o manfo gado. ( Eneid. Por-
tug. t.) — Vé como o rio do nativo monte Quan
do defee, паб enche a eftreita praya , Mas quan
do mais diftantc cftá da fonte , Com forqa nova
entaó foberbo efpraya: Sobre os rotos confins le
vanta afronte, E de va ftas campiñas pafla a raya,
De maneira que indómito parece , Que guerra ao
mar , e паб tributo offrece. ( Tafo Portug. ) =
Na6 vés de hum rio indómito a violencia Sobcr-
ba na Eftaqaó mais defabrida , Que fe encootra
reparo, ou refiftencia , Feroz crefee, onde a for»
ça vé detida ? Entaó com mayor impeto a poten
cia Moftra da fuá corrente embravecida, E quan-
jo .lhe obfta , rompe , desbarata , E ao mar com
furia rápida arrebata. = Do claro rio as margens
florecidas Refpiravaó fragrancias , e alegria , A'
competencia as aves efeondidas Formavau fem ccl-
far doce harmonía : Hum denfo bofque de arvo-
res crefeidas Fazia ao rio frefea companhia i Pa-
gava6-fe entre fi a agua , e a fombra % Rega hu
ma ao bofque, e outra ao rio alfombra. ( Bahia. )
Riquezas. Divicias , opulencia, thefouros, beos.
Im-
Riq i7,
= Immenfas , numcrofas , innumcraveis , abun
dantes, ampias, vallas, copiofas, poderofas , pre
ciólas , áureas , foberbas , invcjadas , felices , ven-
turofas, ditolas, lolidas, conltantes, ellaveis , fir
mes , ieguras , vás, vaidofas , caducas , fugaces,
fugitivas, inltaveis,inconltantes , engañólas, men-
. tidas , faifas , engañadoras , ávidas , avaras , ambi-
ciofas , avarentas, infelices, miferas,defgracadas,
fataes , fu nett as, caras, doces, gratas , jucundas,
at tracf i vas , invictas , infuperavcis , invenci veis , in-
folentes , disolutas , iniquas , viciólas , licencio-
fas , arrifcadas , perigolas. = Caducos bens da pro
diga fortuna. Do preciofo metal valla opulencia.
Affluencia de auríferos thefouros. De mil rique
zas cumulo preciofo. Do mundano poder mobil
primeiro. Vil fomento da fordida cubica. Elti-
mulos da prodiga vaidade. Bens fugitivos do Tar
táreo Jove, que com efcaíTa maó reparte o Fado.
Idolo vil da fordida avareza. Dos ávidos mortaes
fome execranda. ( Vid. Rico. ) Ariítophanes na
fuá Comedia Pluto reprefenta a riqueza na figura
de huma velha cega, pompofamente vellida, com
huma coroa de ouro na maó dircita , e hum fce-
ptro naefquerda, allufivos ao fummo poder, que
daó os theiouros mundanos. ( Vid. Celar Ripa.)
Risco. Pcrigo. = Mortal , mortífero , fatal , funef-
to, grave, imminente , prefente , incvitavel, certo,
íiniltro, improvifo, fubito , fubitaneo , repentino,
inopinado, infperado , impenfado , imprevillo ,
horrendo, horrivcl , horrido, horrorofo , horrífi
co , fbrmidavel , tremendo , pavorofo , terrivel ,
terrífico , leve , tenue , dubio , duvidofo , ambiguo,
incerco.
Riso. Alegre, feílivo, brando , fuave, doce , grato,
jucundo , graciofo , terno , affeótuofo, a morolo,
carinhofo , attraótivo , amigo , candido, innocen-
- te, finceio , adulador , liíongeiro , pérfido, trat-
-.!. dor,
i74 HIV
dor, aleivofo , dolofo , fingido , fallaz, mentirofo,
fimulado, fraudulento, iníldiofo, fementido , far-
donico , dcfmedido , immodeito , intempeílivo ,
maligno , fatyrico , infolente , morador , maledico,
venenofo , petulante , protervo , affavel , benigno,
benéfico, benevolo , propicio , placido, fereno,
honello , modefto. = Doce filho da fubita ale
gría. Do Thyrfigero Dcos fervo feftivo. Das do
ces G raças fido companheiro. ( Segundo a Mv-
thologia Poética era o Rifo hum mancebo criado
de Baccho, e focio infeparavel das Graqas.)
Rjval. Emulo, contendor, competidor. = Aman
te, amorofo , namorado , invejofo , inimigo, infirn-
fo , infelto , adverfo , zelofo , ciofo , ardente, em;
penhado, fecreto , oceulto , publico , declara^
forte , poderofo , ambiciofo , ávido , avaro.
Rocha. Rochedo, penhafeo, penha. = Alta, ele
vada , eminente , lublime , excelfa , defmedida,
fragoi'a , alcantilada , inacceffivel , marmórea, equo-
rea, marinha , hórrida , afpera , afperrima , efea-
brofa , cavada , concava , folida , firme , immovel,
robufta , confiante , eftavel , eterna , inhabitada,
folitaria, deferta , limofa , mulgofa, arid« $<ес«,
infecunda , eíteril, arenofa. = Do embravecido
mar ludibrio eterno. Irrizaô da potencia Neptu-
nina, Que quanto mais aaqoita , mais feobftiM'
Efcandalo das ondas procellofas , E das armas ds
Eôlo mais furiofas. Combatida do mar, femprC
he confiante, So teme cmjove a dextra fulminan
te. = Levantaó-fe penhafeos defmedidos>* Q.uC
fucceflivas ondas contraminan , E formaó new5
hórridos bramidos , Que os húmido* rebanh«
amotinaö : Sempre confiantes , fempre enforeci-
dos , O Reino de Nepcuno aflim dominaô, Q.uC
mais que as ondas , o piloto experto Os teme,5
nelles ve naufragio ceno. {Fid. os Synonimos)
Rocío. Orvalho. = Matutino , frió , frigido>fc'
7 lidO)
ROD i7$
lidö , húmido, fubtü , leve, tenue, nocturno , ne-
rio , celefte , prateado , argénteo , niveo , candido,
deftillado, lacnmofo , cryltallino, vitreo, grato ,
fecundo , fértil , jucundo, doce , alegre , faufto ,
benigno , benéfico , fereno , placido , tranquillo. ='
Das murchas plantas húmida alegria. Da alegre
Aurora pranto matutino. Deftillado licor do Ceo
nocturno. Jucundo humor às áridas campiñas ,
Doce vida das lánguidas boninas. Fid. Orvalho.
Roda. Veloz, ligeira, rápida , agitada, acelerada,
arrebatada , precipitada , impetuofa , férvida, ar
dente , apreflada , cftrondofa , eftridcnte , cravada ,
férrea , agil , leve , voluvel , girante , inltavel , in-
conftame, movel , curva, obliqua, violenta.
Rogar, Supplicar , deprecar , orar. = Graqa im
plorar com fupplicas humildes. Com inltancias
pedir prompto foccorro. Sollicitar auxilio pode-
rofo. Proftrado fupplicar graqa piedofa. Com lar
go pranto , e voz enternecida , Maó generofa em
feu favor convida. Chamar o Ceo benigno em leu
foccorro. O alto Ceo combater com mil gemi
dos. Aos aftros levantar máos fupplicantes. En
ternecer com rogos os ouvidos. O coracaó mover
com ternas vozes. ( Tiradas de diveríos Poetas
Latinos , e Vulgares.)
Rogos. Supplices , deprecaqöes , rogativas. = Hu
mildes , fubmiffos , proftrados, juítos, ardentes ,
fervorólos, continuos , afliduos , perennes , fuccef-
íivos, perpetuos, importunos , repetidos , dupli
cados , fréquentes , continuados , piedofos , lacri
mólos, queixofos, clamorofos, tímidos, pavidos,
brandos , doces , attra&ivos , ternos , poderofos,
domadores , invenciveis , vencedores , empenha-
. dos , fortes , vehementes , follicitos , efficazes ,
vaos , baldados , fracos , debéis , tenues , oppor
tune^, intempeftivos , innocentes, candidos, pu-
- ros, exceffivos, interminaveis.
i76 ROM
Roma. ( Idolatra ) Inclyta , illuftre , gloriofa , Fa-
mofa , memoravel, celebre , celebrada , celebér
rima , armipotente , poderofa, Mavorcia , guer-
reira , bellica , bellicofa , belligérante , bclligera ,
heroica , vi£toriofa , triunfante , triunfadora , in
victa , infuperavel , invencivel , conquistadora , do
madora, altiva, foberba , im perioía, rica, opulen
ta , magnifica , fumptuofa , mage ftola , pompoía ,
vaidofa , ambiciofa , fabia , formidavel, terrífica ,
tremenda, Romulea , Quirinal, Tarpea , Darda -
nea. = Do Univerfo a difpotica Princeza , Clara
cm altos Heroes , clara em triunfos. A Romulea
Cidade, alta Senhora, Cujas proezas inda a Fama
adora. Fecunda Máy de bellicos alumnos. Do Im
perio Lacial alta Cabcqa. Formidavel Oráculo
de Aftrea , Que Leys imperiofo promulgara A
quanto Febo vé, Thetis rodea. A vetulia Cida
de, a Marte cara , Que do Mundo as riquezas con-
quiftara. Alta Cidade , de faber profundo , Que
com armas, e leys poz freyo ao Mundo. De illus
tres almas Patria venturofa , Que inda canqaÔ a
Fama gloriofa. ( Entre os diverfos modos , com
que os amigos Poetas Latinos reprefcntaraD a lúa
Roma, efcolheremos a de Eitacio. Figurou hu
ma veneravel Matrona , vellida toda de armas
brancas , e de clámide roqagantc. Sobre o elmo
lhe poz huma aguia em acqaó de voar ao Ceo , с
na lança duas cobras enrofeadas , como no cadu
ceo de Mercurio , para denotar a fuá prudencia,
unida eltreitamente à fuá força. Reprefentou-a
afrentada fobre diverfos efeudos , e a viftoria cm
acto de a coroar de folhas de louro , cntrefec hadas
com outras de ouro. )
Roma (Chriftá) Santa , facra , pia, religiofa,
Chriftifera , celeíte , jufta , venerada , veneranda ,
veneravel, adorada, adoravel , refpeitada , refpei-
tavel, pacifica, perpetua, immortal, eterna, fir
me,
ROM i77
me., eftavel , fida , fiel , magnifica , gloriofa. =
Do Chriítifero Mundo alta Cabeqa. De Imperio
eterno inexpugnavel muro. Fortaleza inconcufla
do alto Olympo. Capitolio feliz do Cco triunfan
te. Da pura Religiaó eterno aflento. Do Orácu
lo divino Templo augufto, Que até fubmiflo ado
ra o Indio adulto. Da altiva Roma Roma doma
dora , Do Chriftifero povo alta Senhora , Que na
terra паб fó, no Olympo extendc Poder fupremo,
que ao Cocyto rende. ( Os Poetas Chrifláos a
perfonalifaó na imagem de huma Matrona de fin-
guiar formofura, vellida, como Roma antiga, de
armas brancas , fayote , e clámide de purpura. Na
maó direita lhe poem huma Cruz , com a quai ma-
. ta a huma horrorofa hydra de muitas cabe cas , e
na eiquerda hum efeudo com duas chaves de cu
ro cm afpa , coreadas do Triregno , diadema Pon
tificio, )
Romanos. Romulcos , Latinos. = Fortes , magná
nimos , belligeros , bellicofos , inclytos , impávi
dos, intrépidos, guerreiros, illuftres , generólos,
valcrofos , animólos , alentados , heroicos , famo-
fes , infignes , gloriólos , armígeros , ferozes , indo-
mitos, invictos, celebres. ( Para outros epithetos
vid. Roma.) = O formidavcl povo de Quirino.
Do CapitaóTroyano a Lacia prole. Inclytos Ne
tos do piedofo Eneas , Que pozeraö o Mundo em
vis cadeas. Dos Theucros vi&oriofa defeenden-
cia, Queoftenxou no Univerfo alta potencia. De
pafmofos Heroes amigo povo, A quem temeo da
- terra a extrema parte , Raro ñas armas de Miner
va , e Marte, с
Romper. Rafgar, defpedaqar, lacerar: Ou Abrir,
quebrar, fender, dividir, partir, feparar ( fegun-
do as varias accepqöes. )
Romulo. Quirino. = Mavorcio , armipotente ,
r belligero, bellico, bellicofo, guerreiro, magna-
Tom.II. Z nimo,
i78 ROS
nimo , impávido , intrépido , animofo , valerofo ,
alentado , illuftre , famofo , celebre , celebrado ,
impio, iniquo, fratricida, forte, podtrofo, vicio-
riofo, audaz, oufado , deltemido , amigo, vetuf-
to. = De Marte, e de Ilia o filho generofo , De
Remo fratricida fanguinofo. O Filho de Mavor
te , de quem Roma Para gloria immortal o nome
toma. O antigo Pay do Povo mais famofo , Que
a toda a terra poz jugo imperiofo. Vid. Roma,
Romanos ,6cc.
Rosa. Purpurea, fanguinea, rubicunda, nacarada,
Punicia , Tyria , candida , nivea , branca , nevada ,
áurea , flava , loura, pallida , mimofa , tenra , deli
cada, viqofit, frefea, viftofa, pompofa, magelto-
fa, formofa , bella, pura, grata, fuave, jucunda,
cheirofa, odorífera, odorofa, fragranté, orvaina-
da , efpinofa , Idalia , Paphia , Cypria ,murcha,
л fecca, lánguida, defmayada, árida , exangüe , Un
güente, caduca. = Idalia flor a Venus confagra-
da. Das flores odorifera Princeza , Empenho da
engenhofa Natureza. Da Primavera pompa a mais
viltofa, Que a Venus deve a gala fanguinofa. De
Flora , с de Favonio caro mimo. Do pé de Cy-
therea a flor gerada, E do celefte fangue matiza
da. Da enfanguentada Venus tenra filha , Que ,
qual aftro no Ceo , nos prados brilha. Do odorí
fero povo alta Rainha , De fanguinofa purpura
vellida, E deafperrimas guardas defendida. En
tre o coro das flores Nynfa bella , Por quem o
Idalio Déos amante anhela. Honra do alegre
Abril , rifo do prado, Encanto de Favonio namo-
rado. Mimofa flor , que quando oftenta a gala,
Peregrina fragrancia aós Ceos exhala. = üh da
Acidalia Dcofa flor querida , Que apenas villa ,
logo te desfazes ; Do rayo atroz de hum breve
Sol ferida No mcfmo berqo triílemente jazes l A
belleza que tens, te tira ávida, Nella efeondido
o
ROT i79
o teu verdugo trazes. Se nao houvera em ti gra-
<¡a exceffiva , Pura fragrancia que namora o olfa
to , Nunca te roubaria maó lafeiva , Para feres das
Nynfas bello ornato. = Vé como de pudor tin-
gida a rofa Imita no botaó tenra donzella , De ef-
pinhos defendida à maö curiofa , Quanto menos
íe m o ft ra , mais he bella : Mas em nafcendo fen
te laftimofa Eftrago tal , que паб parece aquella ,
Aquella flor mimofa que antes era O adorno mais
gentil da Primavera.
.ota. Perda , deftroqo , mortandade , eftrago. =
Confuía , desordenada, desbaratada, tumultuaria ,
infeliz, fatal, funelta , trifte, finiftra, mitera, in-
fauita, miferavel , miferrima, laftimofa, lamenta-
vel , deploravel, fanguinolenta , fanguinofa, cru
enta, formidavel , efpantofa, terrífica, pavorofa ,
tremenda, horrífica, horrivel, horrorofa , horri- .
da , horrenda. = O poder do inimigo difllpado
Com rápida violencia em campo armado. A tími
da defordem reduzido , O exercito fe vé desbara
tado, Das armas inimigas opprimido. Perturbaô-fe
os cobardes, e fugindo Vao à victoria largo paíTo
abrindo. Entre confufaó tanta , e tanto eftrago,
Cada qual com carreira defpedida Aos pés ligeiros
recommenda a vida. Vid. DESTRoqo , Estrago,
Mortandade, Scc
Lovjbador. Ladra6. = Avido , avaro , avarento,
cubiçofo, inimigo , infefto , infenfo, audaz, oufa-
do , atrevido , infolente , violento , nefario , pro
tervo , impío , deshumano, cruel. ( Para outros
epithetos, e frazes vid. Ladraó. )
Ioüxinol, Filomela. = Doce , fuave , grato ,
agradavel , jucundo , deliciofo , deleitofo, attra-
ctivo, peregrino, fingular, canoro, fonoro , mu-
fico , arguto, harmónico , queixofo , trifte , fau-
dofo, fufpirante , requebrado , namorado , aman
te , amorofo , fino , extremólo. = Do taciturno
Z ii bof-
ï8q R O U
bofque Orfêo alado , Mimo da Primavera, honra
do prado. Portento dos alígeros cantores , Que
exprime por mil modos feus amores. Dos múd
eos de Flora aflombro raro, Que quando amante
folta a v^z canora , He dos bofques feréa encan
tadora. Do alegre Abril harmónico recreyo, Do
ce pregoeiro da purpurea Aurora, Dos ávidos ol
vidos raro cnleyo , Inveja da gentil turba canto
ra. Mufico lingular da orcheftra alada, Amphiíti
canoro da manhá rofada , Sempre inexhaufto ni
fecunda idéa , Com que os finos ouvidos lifon-
gea. Já foka o canto em prodiga affluencia,E
jú o reprime em lánguida cadencia. Ora requebri
os tons , ora os levanta , Ora os fufpcnde emdo-
ees foftenidos , E quando aflim varía em (cusge-
midos, Parece tem mil frautas na garganri. (Pa
ra outras frazes vid. Philomela.)
Rubi. Pyropo. = Accezo , abrazado , inflimma-
do , ardente , igneo , flamígero , preciólo , efpecio-
fo, pompofo, fulgurante , fcintillante , radiante,
corufeante , brilhante , fulgente , luzente , reful
gente , lucido , luminofo , Indico , Eôo, puro,
cryftallino , duro , rigido , fohdo , fanguineo , puf
pureo , rofado. = A pedra que he da braza iflia- .
gern viva , Da Terra Eôa dadiva nativa. ^
Rubor. Pejo, vergonha, pudor. = Caíto, virgina-
virgíneo , puro , innocente , honefto , modeihyu-
dico , ardente , improvifo , repentino , fubito,)"0,
pinado , ingenuo , verecundo , bello , formofo
graqado , purpureo, rofado, rubicundo , accezo,
vergonholo , decorofo , decente , amavel, attra-
ctivo.
Rugido. Bramido. = Alto , eftrondofo , p^0"
fo , efpantofo , medonho , formidavel , tremendo,
terrífico, terrivel, horrifico, horrivel , horrendo,
horrido, horrorofo, horrifono, fu rio fo , furibun
do , enfurecido , rábido, fanhudo , efpumancc, ^'
RUI i Si
do , faminto , ávido ,defcfperado , impaciente , rou-
co , feroz , fero. = Do furiofo leaö vozes cltra-
nhas, Queatroaó longos valles, e montanhas. Fe
roz ecco , que os bofqucs horrorifa, E as feras to
das a fugir avifa.
Ruido. Eílrrondo , eítrcpito , rumor , fragor , ef-
tampido : Ou Alarido , clamor , gritos , brados,
vozcria, murmurio , fuflurro. ( Segundo as diver-
fas accepçôes em que fe tomar.) — Confufo, def-
ordenado , tumultuario, repentino, fubito , lubi-
taneo, improvifo, inopinado, inefperado, impen-
fado , popular , cegó , impetuofo , violento , ef-
trondofo , defcompofto , precipitado , delpcnha-
. , do , alto , horrifono. ( Para outros epithetos vid.
nos feus lugares alguns dos Synonimos fupra.)
Ruina. Deitruiqaö , aiîolaçaô, defolaqao , dcftro-
qo : Oh Calamidade , defgraqa , infortunio , infe-
licidade, miferia, defaftre, 8cc. = Grande, gra
ve, fumma, total , extrema , la ft i mofa, lamenta-
vel , deploravel , miferavel , mifera , miferrima , ca-
lamitofa , £ual , infaufta , funeíta , lugubre , irreme-
diavel , irreparavel , precipitada , delpenhada , im-
penfada , imprevifta, inopinada, fubita , repenti
na , fubitanea , improvifa , hórrida , medonha , hor-
rorofa , formidavel , horrenda , tremenda , horri-
vcl , pavorofa, horrífica , terrífica , efpantofa. =
Affim como à porfía no empinado Monte inftaö
canqados lavradorcs Por derribar carvalho , que
provado Já tem ferro , e machados cortadores. A
huma, e outra parte elle inclinado Amcaqa com
os ramos fuperiores , Até que pouco a pouco obc-
decendo , Aos golpes com grao damno cahe ge-
mendo. (Eneid. Portug. г.) Vid. Estrago, Des
trocó, eMoRTANDADE.
Rumor. ( Vid. Ruido) Fama vaga. = Dubio,
incerto , ambiguo , duvidofo , publico , difperfo ,
notorio , derramado , manifelto , divulgado , pa
tente.
I 82 RUS
tente, fecreto , occulto , maligno , damnofo , per-
niciofo , infefto , infenfo , fatal , funefto , malévo
lo , injuriofo , affrontofo , ignominiofo, contume-
liolo , infame , injufto , indigno , popular , plebeo,
iniquo.
Rustico. Camponez, colono: Ou Grofle¡ro,agre£
te, inculto, afpero, horrido, filveftre. s= De fc-
ro trato, barbaros coitumes. O bárbaro cultor do
ag reite campo. Horrido habitador de vil aldea,
Que com dura fadiga o pao grangea.

Abio. Sciente , douto , perito: Ou Prudente ,


cauto , judicioíb. = Sollicito , vigilante , di-
ligente , defvelado , profundo , maduro , fagaz ,
previlto , próvido , prevenido , previdente , cir-
cunfpeébo : O» Egregio, eximio, confpicuo, il-
luftre , infigne , famofo, famigerado , abalizado ,
aflinalado , raro , Angular , di it infto , celebre , me
mora vd , celebrado, celebérrimo, affamado, ve
nerado , venerando , refpeitado , immortal , eter
no, encyclopedico , uni> erfal , maravilhofo, pro-
digiofo , portentofo, admiravel , pafmoío. = Da
labia Deofa Oráculo mfallivel. De profundo fa-
ber raro portento , Nos Palladio* thefouros opu
lento. De immenfa erudiçaô fonte inexhaulta ,
Domador forte da fortuna infaulta. Mente illuf-
trada , onde prefide ufana Das feiencias a Deida-
de ibberana. Em toda a idade interprete famofo,
Que os arcanos recónditos declara Da Deofa , que
he dejove a prole cara. Vid. os Synonimos.
Sacerdote. Puro , immaculado , caíto , fanto , fa-
cro, relpeitavel, refpeitado, venerado, veneran
do,
SAL 185
do, pió, religiofo, poderofo. = Da viflima di
vina alto Miniftro.
Sacrificio. Victima, holocaufto. = Publico, fo-
lemne, divino, feftivo, alegre, celeite, augulto,
grato , agradavel , jucundo , thurifero , odorifero ,
aromático , fragranté , pingue , cruento , fanguino-
fo, celebrado, offercado. ( Para outros epuhetos
vid. Sacerdote.)
Safira. Cerúlea, azul, celefte, preciofa , efpecio-
fa , dura , rígida , rija , folida , pura , immaculada ,
brilhante , lucida , luzente , luminofa , fulgente ,
refulgente, radiante, rutilante, corufcante , fcin-
tillante , Indica , Eôa. = Da terra Eôa a pedra
peregrina, Que rouba a cor à Esfera cryltallina.
Empcnho daengenhofa Natureza, Emula do dia
mante na dureza.
Sagacidade. Aftucia, agudeza , traqa. = Subtil,
judiciofa , engenhofa , induftriofa , penetrante,
aguda, altuta , perfpicaz, previfta, efpeculadora ,
indagadora , inveftigadora , pefquizadora , defcu-
bridora, activa, viva, rara, fingular , peregrina,
fina, follícita, vigilante, attenta, cuidadoía, di
ligente , defvelada , cauta , prudente , provida ,
deltra , prevenida , prcfentida , previdente : Ou
Enganofa , engañadora , dolofa , infidiafa , traido
ra , fraudulenta , fallaz, fementida, fimulada, dif-
farqada. Vid. Astucia.
Salmoneo. Soberbo , audaz , temerario , oufado ,
atrevido , infolente , prefumido , impio, infano, ef-
tulto , mifero , defgraqado , miferavel , infeliz , mi-
ferrimo, fulminado , abrazado, confumido. = De
Eolo o filho audaz, que prefumira Os rayos imi
tar de Jove irado, Eque no horrendo Tártaro fe
vira Por ta6 eftranha audacia fulminado. = Vés
acola Salmoneo ir arraltando , Porque igualarle a
Jupiter quería , Quando com veloz carro atravef-
íando Sobre huma ponte de metal corría : De Ju
piter
i*4 SAL
puer o eílrcpido imitando Dos trovóes, que imí-
tarfe mal podia, Medirá o que ha do centro à al
tiva ponte, Emulo do abrazado Phaetonte. (Ulyjfl
4. ) = Efle foberbo infano , que rodando Pela
ponte no coche formidavel , Tentou fingir o rayo
inimuavel , De Jupiter as forças emulando } Mas
de nuvcm iulfurea hum fogo horrendo O derri-
bou com impeto tremendo.
Salomaö. Sabio , prudente , poderofo , pacifico,
rico, opulento , magnifico, fumptuofo, pompo-
fo, regio, mageltofo, pió , religiofo, inclyto,fa-
mofo , jufio , refto. = Da ldumea o Monarca
religiofo, Que levantara a Déos Templo precio-
fo. Da Paleftina o Principe opulento , De divino
faber alto portento. Do Profetico Hey prole pre
clara , Que ñas feiencias a todos fuperara. O Fi-
lho dé David, Rey fabio, ejufto , Immortal fun
dador do Templo augufto. De Ifrael o pacifico
Monarca , Dos mortaes o mais fabio , o mais di
tofo , E dos Reys o mais rico , o mais gloriofo.
O Principe Idumeo, que em throno de ouro Fo
ra do mundo attonito adorado , Do faber todo
. Oráculo affamado , D'altas riquezas lingular the-
fouro. ( Bernard. Ferreir.)
Salvatico, ou Selvático. Silveftre, agrede,
milico, inculto , fero, feroz, afpero, afperrimo,
horrido , indómito, duro ( fegundo as diverfas ac-
cepqóes. )
Sangue. Purpureo, rubro, férvido , ardente, fer- ,
vente , queme , calido , tepido , fluido , corrente,
derramado , craíTb , immundo, fordido, efqualido,
negro , torpe , efpumante , frió , frigido , gelado,
tímido , pavido. = O purpureo licor que cerci
as veas.
Sangue. Geraqao , afcendencia , familia , pro
genie , eftirpe , profapia. = Amigo , nobre , il-
luítre, claro, preclaro, efclarecido, puro, gene
rólo,
SAN 185
rofo, valerofo, heroico, famofo, celebre, diftin-
¿Tto , excellente , preftante : Ou Vil , infame, cf-
curo , humilde, abjecto , vulgar , popular , igno
to , fordido , impuro , maculado , infefto. ( Fid. al-
guns dos Synonimos para o ufo das frazes.)
ANGUiNOLENTO. Sanguinofo , fanguinco , cruen
to , enfanguentado : Ou Sanguinario , cruel , bár
baro , atroz , feroz , impío , inhumano , tyranno.
= De fangue humano infacíavel peito. De der
ramado fangue ávida efpada. . .
Iantidade. Innocencia , virtude. = Inculpavel,
immaculada , pura , celeíle , innocente, amavel ,
exemplar , calía , púdica , humilde , adoravel , ado
rada , refpeitavcl, refpeitada, veneravel , venera
da, veneranda , rara, efpfcciaí , lingular , efpècio-
fa , admiravcl, prodigiofa , maravilhofa , pafmofa,
portentofa. = De alma innocente candida pureza.
Coraqao obediente às leys fupernas. Indifíoluvel
laco das virtudes. ( Os Poetas Chrilláos a perfona-
lifaó na imagem de huma Matrona de extremada
formofura, vellida de tela de prata , cabellos lou?
ros à mancira de. fino ouro , e folios pelos hom
bros. Poem-na em ассаб de ellatica , elevada da
terra , e com os olhos fitos no Ceo. Sobre a fuá
cabeqa poufa huma candida pomba , lançando de
fi vivos rayos, que allumiaö a dita figura.)
Santo. Divo. = Immortal, bemaventurado, beni
gno , piedofo , pió , benéfico , propicio , benevo
lo, illultre , gloriofo , infigne, heroico, maravi-,
lhofo , prodigiofo , portcntofo , admiravcl, mira-
culofo , adoravel , adorado, adorando. = Ditofo
habitador do Reino eterno. Illultre Capit .ó da
Fé divina , Que immortal pita a Esfera ciyital-
• lina. Indigete da etherea Monarquía, llluftre Ci
clada ó da Patria eterna. Da Chriftifera Ley invi
cto Athleta. Fid. Indigite , e Martyr.
Sapiencia. Sabcdoria. = Alta , fublime , elevada,
Tom. II. Aa emi:
1 86 SAR
eminente , my fteriofa , excelfa , preexcelfa , occul
ta, recóndita , fecreta , divina , celette , etherea.
(So lhe damos eftes epithetos , e паб os que con-
• vem a Scienria , porque Sapiencia he fó conheci-
mento de coufas intellcéfcuaes , e divinas. )
Sarraceno. Agareno , Ifmaclita : boje Mauro,
Mauritano, Mouro. = Torpe, vil, infame, per-
. fido, im pió, fero, feroz , duro , bárbaro, cruel,
forte, negro, adulto, tórrido, belligero, bellico-
fo , gucrreiro , armado , Syrio , Lybico , Africa
no. = De Agar, e de Iímael infame filho. Di
Cbriftifera turba antigo aqoite.
Saturno. Antigo, vecufto, velho , prófugo , er
rante , fugitivo , vagabundo, defterrado , voraz»
devorante, devorador , cruel , impio , atroz , Ju
ro , feroz , tyranno , bárbaro , inhumano , áureo.
= De Celo, e Vefta o filho, Nume antigo, Que
de Titan foy mifero inimigo. O Déos de fouce
armado , Pay tremendo, Que dos filhos fazia pai
to horrendo. De Jupiter o Pay , faufta Deidade,
Que teve o feliz fceptro da áurea Idade. ( A My-
thologia o reprefenta na figura de hum velho de
afpeóro melancólico, e torpe , com huma grande
: fouce na maö direita, e hum menino naefquerda,
moftrando com a boca querer tragallo. O feu car
ro he milico, e puxado por dous touros negros,
ou tarabem por dous dragóes , como efereve Fef-
to Pompeo.)
Satyra. Picante , pungunte , mordaz , infolcnte,
acerba, amara, afpera , afperrima , proterva, ma
ligna , petulante , viva , forte , audaz , atrevida ,
difloluta, oufada , licenciofa , injuriofa, aftronto-
■ fa , vituperofa , ignominiofa , contumeliofa , aggra
vante , torpe , indigna , iniqua , injufta, efeanda-
lofa, invejofa, maledica , vil, infame, mofadora:
cu moral, inftrucbva,fubtil,engenhofa,difcrera,
aguda , fabia , util , perfuaüva , lepida , faceta , jo-
.cofa,
SAT Ig;
cofa , enfática , enérgica , fina , delicada , fevera ,
au llera , grave, moma , amiga. = Da Poefía Ro
mana os faes malignos. De métrico pincel pintu
ra acerba , Que ao vivo exprime a túmida fober-
ba , A fordida lifonja , a vil cubiça , A torpe ufu-
ra, a barbara injuftiqa, A fraude aftuta, a pérfi
da mentira , E quantos vicios o Cocyto infpira.
Dos Vates férrea penna em fangue tinta , Que
com dura irrizaó os vicios pinta. Do Cantor Ve
nu fino a Mufa amiga , Do torpe vicio acérrima
inimiga. De acerba Mufa liberdade auftéra , Que
com dente mordaz os máos lacera. ( Póde repic-
fentarfe , como infirma Ce far Ripa , na figura de
huma mulher vellida de negro , de cara rifonha ,
mas lafeiva, com hum tyrfonamaô direita, rema
tando em aguda poma, e nclle enlacada efta letra :
lrridens cttfpide figo. Na efquerda terá huma maf-
cara , para denotar os disfarces , de que fe val às
vezes , para ferir mais a feu falvo a determinadas
pefloas, encubrindo em allegorias os feus picantes
penfamentos. )
Satyros. Faunos , Sylvanos. = Agreftes , rufti-
cos , incultos , filveftres , montanhezes, deformes ,
enormes, hórridos , hirfutos, fordidos ,efqualidos,
bifbrmes , bicórneos , cornígeros , femicapros, le
ves , Iigeiros , velozes , rápidos , torpes , lafeivos ,
obfeenos , petulantes , infolentes , alegres , erran
tes , fugitivos , fugazes , tímidos , pavidos , faltan-
tes. = Dos bofqucs as cornígeras Deidades , Do
formidavel Pan lafeivo povo. Biformes Numes,
turba infidiadora , Que o coro das Oreades namo-
ra. As bicórneas Deidades petulantes , Pelos fra-
gofos montes fempre errantes A' pefquiza de Nyn-
fas fugitivas , Que de feu torpe amor fogem ef-
• quivas. Fid. Faunos*
Saudade. Dolorofa, anciofa, penofa, cuftofa, la-
crimofa, tormentofa , affli£ta , anguftiada , trifte,
Aa i i fa
1 88 S A V
fatal , funefta , funèbre , lugubre , funérea , mor
ral , mortífera, laftimofa, lamentavel, inconíbk-
vel , irremediavcl , intima , grande , furnma,ei-
, trema , intenfa , vehemente , forte , excefliva , vi
lenta, folitaria, fina, extremada, amante, amo*
fa , affecTruofa , extremoía, defefperada , infopp
tavel , intoleravel , infoffrivcl , inquieta , penl'ac-
va, defafocegada , delirante , anhelante, fufpim-
te, queixofa, longa, prolongada , dilatada, esta
fa , prolixa , larga , fiel , candida , fincera, pere
ne, continua, fuccefliva, aflldua, perpetua, eter
na, incefíante, permanente, firme , confiante, ra1
mudavel, indelevel, viva, affli&iva , atormenu-
dora , dura , cruel , tyranna , inhumana, barbel
folli cita y def velada , vigilante , cuidadofa, looflj
, infana, infeliz, mifera , mifcravel , miferrimí. =
r Nao fefabe apartar quem ama , e pena, E^ra
nifto he mais fraco, efle he mais forte -, A tor da
roefma morte he mais pequeña , Que quem moi
re , melhora muito a forte : Quem morre , icaba
o mal, que toda a pena Dura со' a vida, fem pal
iar da morte , Mayor pena padece o trille aufcn-
te , Pois morre de faudade , с morto fente. {Uhf\\
Scena. Theatro , tablado. = Mentirofa , Ш>
enganofa , engañadora , fimulada , fingida, trig."
ca , fatal , funetla , lugubre , fúnebre , funérea, №•
timofa, lamentavel , hórrida, horrorofa, horrivti
horrenda , horrífica , formidavel , efpantofa,tw
fica, pavorofa, fanguinofa, fanguinolenta, crue»'
ta, lacrimóla, trifte, dolorofa : ou cómica, lepjda»
faceta, jovial , jocofa, ridicula , graciofa , m'*"

impúdica, deshoneíla, lafeiva, cfcandalofa» аШ"'


roía.
Sceptro. Aureo , preciofo , imperiofo, ^°]ai¿
SCI i S9
[obérant* , difpotico , foberbo , altivo , regio , real,
iugufto , mageftofo , dominanre , adorado , vene
rado , refpeiudo , temido , decorofo , brilhante,
radiance, corufcante, rutilante, lucido, lumino-,
ib, fulgente, refulgente, poderofo , herdado, fir
me , feguro , eftavel. = Da Regia maó a podero-
fa infignia. Da augufta maó o áureo dillinftivo,
De abloluto poder fymbolo altivo.
Siencia. Alta, fublimc, elevada, eminente, pref-
tance , egregia , confpicua , eximia , excellente,
vafta > dilatada , immenfa , profunda , inexhaufta ,
cney elopedica , nobre , illuílre , immortal , crema,
g\oriofa, refpeitada , venerada, veneranda, cfpe-
culadora , inveftigadora , indagadora , descubrido
ra ^inventora, fubtil, perfpicaz, contempladora,
difficil , difficultofa. = Da luz eterna rayo deri
vado. Da ignorancia a alta luz diífipadora. Do
juizo mortal fegura guia. Da fabia Deofa as im-
trmrtaes doutrinas. D'alta Minerva as fabias difei-
plinas. Das feiencias os recónditos arcanos. (Fid.
Sabio. ) Acha-fe figurada em alguns Poetas na
imagem de huma formofiflima Matrona , vellida
de azul celefie , para denotar que no Ceo teve a
fuá origem. Pozeraó-lhe azas na cabeça, na maó
dircita hum claro efpelho, e naeiquerda hum tri
angulo , с fobre hum lado delle huma bola ,_a fim
de fignificar , que a feiencia verdadeira naó tem
contrariedade de opinióes , afíim como o mundo
naó tem contrariedade de movimento. ( Vid. Cc-
far Ripa. )
Scylla, e Carvbdes. = Infames monftros dous,
que asnáos cercando , He força em hum cahir, ou-
tro evitando, fern que venca valor, baíle cautela,
Nem apreffado curio a remo, e véla. {Carybdes.)
Servia o mar Carybdes temerofa Taó veloz , que
, cfgotallo parecía, E entre efpumantes ondas a are
nóla Prava no fundo feyo defcubriaj Depois o vo
mi-
ipo SEA
initava ta6 furiofa , Que o aqoitado rochedo cC-
trcmccia: Voragern formidavel , em que o Aver-
no Achaem mil naufragantes paito eterno. ( Stel
la.) Scylla о direïto lado, a embravecida СагуЬ-
des tem o cfquerdo , е n'um momento Já as va£-
tas ondas forve, já impellida Com ellas fere o al
to Firmamento : Mas Scylla entre huns efcolhoi
efeondida , Abrindo a boca com furor violento , As
náos a feus cachopos arrebata , Aonde de impro-
vifo as desbarata. O rofto de hörnern tem , e de
donzella Moftra fora o formofo , e branco peito,
Em fim figura humana fó té aquella Parte que ef-
conde o natural refpeito , E para que agil pelas
aguas entre , Tem cauda de delfim , de lobo o
ventre. ( Eneid. Portug. 3.)
Sear a. Meffe. = Copiofa , rica , abundante ,fru-
ígifera , fecunda , liberal , prodiga , rifonha , ale
gre , faufta , fértil , áurea , loura , verde , madura ,
fazonada , defejada , fufpirada , appetecida , opi
ma , vafta , dilatada , ¡mmenfa , cegada , ondeante,
fluctuante. = De Ceres as frugíferas riquezas. Da
terra liberal áureas efpigas , Fruto alegre das ruf-
ticas fadigis. Do avaro camponez grata colheitt.
Do faufto Eftio dadiva benigna. Alegría das ári
das campiñas , Doce prazer dos ávidos colonos.
Da follicita Ceres caros frutos. A loura fementeira,
mefle opima , Que a frugífera Ceres mais eftima.
Seculo. Longo, dilatado , paflado, pretérito, vin*
douro , tardo , lento , futuro, prelente , antigo,
vetufto, feliz, faufto, venturofo, ditofo, áureo,
dourado, trifte, fatal , funefto , calamitofó , def-
graçado, infeliz, fabio, literario , douto, culto,
polidoj bárbaro, ignorante, ignaro , férreo , rude,
ruftico, cegó, inculto, bellico, bellicofo, belli-
gero , belligérante, guerreiro, Mavorcio, heroi
co, viétoriofo, triunfante, gloriofo , memoravel,
famofo , faudoí'o, celebre, celebrado, celebérri
mo.
SED 19t
mo. = Vinte famofos luftros fa6 pa(Tados. Já de
annos cera fe completara о giro. Vinte vezes de
Fcbo a chamma clara Já as Sidéreas Esferas vi fi ta
ra. Já de decennios dez feu curfo lento O tempo
enchera , с em novo giro entrara. ( Acadtm. dos
Singular. )
E D E . Ardente , ignea , abrazada , férvida , árida , íce-
ca, anhelante , ávida, cubiqola , rábida, impaci
ente , forte , vehemente , infaciavel , fequiofa , in-
toleravel, infopportavel , infoffrivel , moleíla, ef-
tiva, acerba, afpera, afperrima, abrazadora, im
portuna , violenta, afflictiva , anciofa, avarenta,
arobiciofa, avara. = Vehemente ardor das áridas
cmranhas. Das feccas fauces ávida afpereza , Que
de Tántalo iguala a acerba pena. Do afiliólo peí-
to afperrima fecura , Que prefume efgotar fon-
te perenne , Que farta campos opulenta , e pura.
Peito abrazado , mais que ardente Eftio , Receya
que ao beber lhe falte o rio. = Eifquc prodiga
chuva já baixando, Das celeftes moradas enviada
As áridas entranhas alegrando , Dá novo alentó à
gente fatigada: Quem os olhos primeiro ella fa-
ciando, Quem a bebe em máos juntas reprezada,
Qual banha a cara , qual o corpo molha , Qual
faz que o vafo a melhor ufo a colha. = Como tai-
vez fe na EftaçaS eftiva Baixa do Ceo a chuva
defejada , De aves logo fe vé turba excefliva , E
com rouco murmurio he feftejada : Todas mo-
lhaó as pennas, nem fe priva Alguma de ficar n'
- agua banhada , E lá onde mais funda с fiar íucce-
de , Mergulha , por matar a ardente fede. ( Tajfo
Portug.)
Sede. Ardor, defejo, ancia, amor, appetite,
vontade, cubiça , avareza , ambiqaö. = Louca ,
infana , cega, impetuofa, precipitada , indómita,
indomavcl, defenfreada, furiofa, furibunda, infa-
turavel, excefliva, deímedida, inquieta , follicita,
con
192 SED
continua , perenne, viva, licenciofa , atorment;
dora , devoradora, voraz, intenfa, confiante , pe:
prtua, viciofa, efcandalofa. (Para outros epi.
tos vid. Sede íupra.)
SediçaO. Alboroto, difeordia, levan tamento, na
tim , tumulto , conjuraqaÖ , rebelliaó , bando , paa
tido. = Popular, plebea, violenta , impecuaii,
vehemente , defordenada , confufa , vingativa , pe
fida, infiel , infida , traidora, rebelde, indomia,
defenfreada , indomavel , precipitada , furtofa , ib-
guiñóla , fanguinolenta , cruenta , fubita , inep
cia, íubitanea, improvifa , repentina , inefpera:
impenfada , imprcviíta , lamentavel , laftimofa , es-
Limitóla, procelloía , tempeftuofa , furibunda, tu
multuóla , conjurada , fatal , funclta , morriwa ,
infenfa, infefta, maligna, infolente, vil,ifláme,
nefanda , nefaria , dttellavel , abominare!, exe
cranda, terrífica, pavorofa , formidavçl ,\vomfi-
ca, hórrida , horrenda, horrorofa , horrivcl, po-j
derofa, engroíTada , armada , infuperavel, inven-
civel, diflipada , profligada , debellada , dcrroG-
da , deftruida , desbaratada , caítigada , punida,
focegada , aplacada , ferenada , apaziguada , pac-
ficada , acalmada , domada , refreada , fubroetr-
> da , fubjugada , abatida , reprimida , fupprimida. =
Improvifa borrafca tumultuofa Da turba popula:
fempre queixofa. Da popular difeordia o feres
vento , Que caufa mil eíiragos n'um momento.
Da infida plebe a fubita mudanqa, Em que pen
ga a publica bonança. Do defeontente vulgo »c-
çaô traidora , De mortíferos males precurfoU'
Monftro que o Reino de Plutaó vomica , E
defordens mil no mundo excita. Da vingati^
Alecto horrido aborto. De cem cabeqas hydra for-
midavcl, De fangue humano fempre infaturavel.
De povo revoltoío armada ira Das promptas «•
mas , que o furor lhc infpira. Qual o pobre ribero
qu:
S E G 1 9j
que vagando , Sc vay de mil regatos engroflando,
Até que chega a fer rápido rio , Tal he afediqaó
do vulgo impío. ( Taßo. )
sGREDo. Arcano. == Alto , fagrado , profundo,
intimo , recóndito , efcondido , occulto , fiel , myf-
teriofo , grave , importante , ponderoío , inviola-
vel , incommunicavcl, incorrupto, impenetravel ,
inacceflivel , revelado, eftragado , publicado, de
clarado, defcubcrto , publico , roanifefto , paten
te , communicado , fabido , divulgado, derrama-,
do , violado, perdido. == Apezar da follicita cau
tela O tempo indagador em fim revela.
EGURE. Bipenne. = Férrea , grave , pezada , ro-
bulta , aguda , atroz , dura , feroz , cruel , barbara,
tyranna, impía , fanguinea , faftguinofa, fanguino-
lenta , cruenta, vingativa, mortífera , homicida,
Ltal, funefta, funérea , mortal, curva, Scythica,
O.nfubr, Senatoria.
ELVA. Mato , ou mata, bofque , efpeflura , floref-
ta. ( Para osepithetos, с frazes vid. qualquer def-
tes Synonimos. ) . , .,
EMBLANTE. Fronte , roílo , afpefto. = Bello,
formofo , gentil , lindo , engraqado , attraftivo ,
encantador, feyo, torpe, enorme, medonho, de
forme , alegre , rifonho, trille, lugubre , melan
cólico , funello , lacrimofo , dolor.olo , livido , ma
cilento , lánguido , exangüe , dcfmayado , desfalle
cido , attenuado, pallido, laftimofo , grave, cir-
cunfpeéto, carregado , tétrico , auftcro , fevero,
doce,fuave , jucundo, aprazivel, brando, beni
gno, afFavcl, piedofo, terno , benéfico , clemen
te , compaflívo , enternecido, feroz, atroz, irado,
furiofo, furibundo, cruel, ameaçador, duro, fie
ro, bárbaro , placido , tranquillo , fereno , focega-
do, pacifico, animofo, deítemido, valerofo, im
pávido , intrépido , oufado , atrevido , foberbo , ar
rogante , infolçote , altivo., cobarde , tímido, pa-
..vfm.IL Bb vido,
Г94 * E M
vido , humilde , abatido , modetlo , honeíto , caf-
to , púdico , pudibundo , innocente , lafcivo , obf-
ceno , libidinofo , immodefto , impuro , impúdi
co. — O formólo Temblante fe oftentava , Quai
nevado alabaftro peregrino , Cada face huma ro-
fa rctratava, Qiiando florece com primor mais fi
no: A' mefma Citherea aflïm aggrava, Bern co
mo à noite o aftro matutino ; Se fronte ta6 gen
til Apelles vira, EíTaGrega fatal nella exprimirá.
Seme AR. = A fcmente efpalhar ao fértil campo.
Mandar à terra a liberal femente , Que dará na
fazaó fruto obediente. Lança a femente o campo-
nez canqado A' terra que rafgara o férreo arado t
Para augmentar de Ceres os thefouros , Que daraó
liberaes os campos louros.
Sementé. Fértil, fecunda, frutifera, frugífera, /í-
beral , prodiga , generofa , pingue , derramada ,
efpalhada, erpargida,difperfa , pullulante, tenue,
■ fubtil , operofa, follicita, diligente, radicada, ar
raigada , tarda , lenta , prompta , officiofa, obedi
ente, fcpultada , enterrada , morca, refurgida , re-
nafcentc, viva , florente, florida, florecence, vi-
çofa , transformada.
Semideos. Heróe. = Illuftre , infigne, claro, pre
claro, efclarecido , preftante , celebre , celebrado,
famofo, feliz , ditofo, deificado, fabulofo , ami
go, vetufto. ( Fid. Héroe.) = DeDeos,*^
mortal a mixta prole , Ao Ceo por claros feit«
trasladada.
Se mf ab. Perpetuamente , eternamente , perene
mente, continuamente. = Em todo o giro da fu*
. tura idade. Ëm toda a fucceflaS do tempo vario-
Em quanto aftros no Ceo refplendeccrem , Efl
quanto os rios para o mar correrem. Em quant"
illuftrar Febo a etherea Esfera , E flores produzir
a Primavera. Era quanto o mar cingir a vafta ter
ra , E a luz brilhàr , que as crevas vis defterra-
* 1 F.m
Em quanto fe mover no eixo eterno O Olympo
ao moto do poder fuperno. Em quanto Febo re-
poufar canqado No rcgaqo de Thetis reclinado ,
IL a roxa Aurora o defpertar do fomno , Para jfu-
bir de novo ao igneo throno. = Em quanto rti-
pirar о grande Eólo, E os rios forem para о mar
profundo , Em quanto apafcentar o largo Polo As
Eltrellas, eoSol der luz ao Mundo, Onde quer
que eu viver, com fama , e gloria Viveráó teus fa
vores na memoria. ( Eneid.Portug. i.)
Senhor. Difpotico , abfoluto , foberano ,fupremo ,
alto, regio , augufto, benigno, clemente ,affavel,
benéfico, benevolo, brando, piedofo, pió, afpe-
ro, afperrimo , duro , acerbo , rigido , rigorofo , fe-
- vero , auftéro , tyranno , impio , inhumano , ini-
quo, bárbaro, cruel , atroz , feroz , implacavel,
- -inexoravcl, violento , munífico , liberal , gene-
rofo , magnifico , grandiofo , próvido , cauto ,
follicito, vigilante, defvelado, rc¿to,juíto. Vid.
. Rey , 8cc. n : . .< n«.
Senhorear. Dominar, imperar , reinar , governar.
-'==■ As redeas fuftentar d'alto dominio. Reger co
mo fenhor imperio imraenfo. ( Vid. os Synonimos
nos feus lugares. )
Senhorio. Reino, Imperio , dominio, mando, Ef
tados: Ou Jurifdiqaö, authoridade. ( Vid. nos feus
lugares os Synonimos. )
Sentimento. Pena, dor, paixaó, magoa, trifteza,
pezar , afflicqaó , martyrio , tormento, laítima ,
anguftia , agonia. ( Para os epuhetos vid. os Sy-
■ nonimos nos feus lugares.) = <Golpe no coraqaó,
martyrio d'alma. ( Violante do Ceo. )
Sentina. Cloaca. =. Sórdida , torpe , efqualida,
immunda, corrupta , fétida , pútrida, peltilente ,
peftifera , hedionda. ■ ;'
•Sentinella. Vigia, atalaya, guarda. = Vigilan-
• te, attenta , defyclada , follicita , cuidadofa , dili-
i ■-. Bb ii gente,
it>6 SEN
gente , obfervadora , fida , fiel , no&urna , intipav
da, intrépida, firme, confiante. Fid. Atalayi
Sentir. Doerfc , laftimarfe , queixarfe , affligirti
• agoniarie , anguftiarfc , magoarfe , cntrifteccr^
penalizarfe , condoerfe : Ou Perceber , entende
conhecer.
Sentir. Parecer , opiniaó , fentimento , juia
voto. = Commum , geral, univerfal , fabio , ji
-. diciofo , prudente , maduro , julio, reóto , varé,
diverfo. Vid. Juizo.
Separaçao. Apartamento , aufencia , retiro : A
Divifaö , defuniaó , divorcio. = Penofa , cuft»
fa , dolorofa , lacri mofa , faudofa , violenta , triá
- infauíta, funelta , fatal , luäuofa , lugubre , fúne
bre , funérea , mortal , moni fera , longinqui, re-
.. mota, indifpcnfavel , inevitavel , intolerarW,in-
fopportavel , infoffrivcl, atormentadora , aläiöi-
va, inconfolavel , forçada , forcofa , dura, tttoz ,
cruel , tyranna.
Sepulcro. Túmulo, maufoléo , monumento \ fe-
pultura. = Marmóreo , efeulpido , ornado , ador-
- nado, preciofo , fumptuofo , magnifico, mageft?
fo , regio , augutlo , pompofo , foberbo , aloro
arrogante, vao, vaidofo, trifte , melancólico, k-
gubre , funéreo , luftuofo , fúnebre , fatal , funef-
. to , frió , tenebrofo , efeuro , caliginofo , регепгк,
eterno, faudofo. = Depofito fatal de cinzas rr.-
D'alto fepulcro maquina vaidofa. UrnafuneíU.
- foberbas cinzas. DaLibitina eterno domicilio. De
immundo pó morada fempiterna. Pofthuma рев-
pa da vaidade humana. Silencio fepulcral , foccgJ
acerbo , Onde inda oftenta pompa o va6 fober
bo. = Levantou-fe huma maquina foberba , Mo
numento fatal de anguftia acerba , De hum claro
Heróe depofito fublime , Que mudamente eter
na dor exprime. De mil cypreftes lugubres cer
cado Será dos esminhantes refocilado i Das Efy-
áas
S EP 19;
fias regiêes as grandes almas Aquí ornallo viráó
de illuítres palmas , Que regaráó com lagrimas
di Afufas О trifte Apollo , as laftimadas Muías , Ä
acçaô dos impíos fados deteítando , E ao grande
Heróe qual Numen refpeitando.
epultar. Enterrar. = Mandar à terra o fordi-
do cadaver. Encerrar em piedofa fepultura O def-
pojo fatal da morte dura. Cubrir o corpo de pie-
dora terra. Reftituir à terra o corpo exangüe. Ao
cadaver fazer extremas honras. (Tirado de diver-
fos Poetas. ) . .. . .. • - ,
íepultura. Jazigo , tumba , cova , túmulo. ( Pa
ra os epithetos vid. Sepulcro.)
¡erafim. Celefte , celeftial , ethereo , íldereo, al
eo , fublime, fupremo , ardente, accezo , inflam-
mado, abrazado, igneo, amante, amorofo. = Do
alto coro da alada Jerarquía Miniftro da mais no-
bre primazia. Proximo ao throno do Monarca
eterno. Dos Angélicos Coros luz primeira , Ar
dente cbamma , que amoroía filha He da divina
luz, que nos Ceos brilba. Vii. Anjo. c.
>ereas. Equoreas , marinhas , cerúleas , undofas ;
flucti vagas, undívagas, limofas, húmidas, banha-
das, nadadoras, leves, ligeiras, rápidas, velozes ,
canoras, blandí foDas, fonoras, doces , fuaves, me-
lodiofas , harmonicas , harmoniofas , muficas , ju-
cundas , gratas , attra&ivas , encantadoras , alegres,
rifonhas, feftivas , fallazcs, pérfidas, traidoras, in-
íidioías , enganofas , engañadoras , dolofas , fraudu
lentas , fementidas , bellas , formofas , torpes , de
formes, monftruofas, efeamofas, Acheloidas, Si-
culas , Tyrrenas. = Do mar Tyrreno os monf-
tros fementidos , Que faô fatal enleyo dos ouvi-
dos. De Acheloo , e Caliope as fonoras Filhas ,
Do falfo argento habitadoras. Do fraudulento mar
doceperigo. As Siculas donzcllas nadadoras , Aos
incautos baixeis fempre traidoras , Que quando
". ".. ■ cora
ipB SER
cora a voz, e lyra encantaó , Hum naufragio immi
nente aos ñaucas cantaó. Do lenho undolo as re
moras, canoras. Parttnope , e as Irmás, turba in-
íidiofa , De fronte feminil, cauda efcaraofa, com
que nadaó no pelago Tyrreno. = Era hum Ilhco
terrivel , e encuberto , De naufragantes mil fe-
pulcro certo , Habitaqaó fatal das Irmás , claras
Na doce voz, na tyrannia raras. Ellas com bran
do^ fementido accento Formavaó taö fuave me
lodía , Que attrahiaô a fi com duro intento Ao
navegante incauto que as ouvia -, Da Parca era
fuá voz fero inftrumento , Que morte dava cora
doqura impía : A nao fe ufar da traqa , de que o
vago Aftuto Grego ufou, he certó o eftrago. „
Serenidade. Tranquillidade , focego , defeanço,
calma , paz. = Alegre , rifonha , faufta , doce ,
branda , fuave , grata , agradavcl , amavel, jucun-
da, pacifica, attractive, benigna, benéfica , pro
picia, firme, fegura, eftavel, confiante , inaketa-
vel, perenne, perpetua, immutavel , permanente,
eterna , eclefte, etherea.
Serie. Ordern. = Juila , refta , devida, ajuílada,
ordenada , regulada , perfeita , diftincla , fabia ,
cauta , prudente , judiciofa, confiante, permanen
te, eftavel, eterna, firme, perpetua, fegura, pe
renne , immutavel , inalteravel , fixa , eftabelcci*
da, continua, fucceífiva, dilatada , longa, larga,
numerofa, vaíta.
Serpente. Serpe. = Venenofa, lethal, lethifèra,
mortífera , infenfa , infeíla , damnofa, maculofa,
manchada , maculada , pintada , cerúlea , efeamo-
fa, crillada, reptil, lubrica, íinuofa , enrofeada,
tortuofa , íibilante, Lybica , mordaz, hórrida , hor-
rifona. = Silva a feroz ferpente ardendo cm ira,
E hum venenofo hálito refpira j As conchas cn-
crefpando reluzentes , E raivofa apertando os ne
gros dentés , Alqa o pefcoço , a aguda caudasef-
grinae,
SER i9£
grime, Ecom falto improvifo prende, e opprime
O atrevido agreffbr, que n'um momento Em mil
voltas ligado perde o alentó. (Paraoutros epithe-
tos vid. Dragaö. )
Serra. Serranía , pencdCa. = Alta, elevada, emi
nente, iublime, fragofa, alcantilada , afpera, af-
perrima , hórrida, inculta , inacceflivel , nevada,
gelada, frígida, gélida, alpeílre, filvcftre,agref-
. re , intra&avel, árida, efteril, infecunda, faxofa,
marmórea. Vid. Monte.
Serrana. Montanheza. = Bella , formofa , linda,
gentil, engraqada, loura , rofada , limpies, fincc-
ra , innocente, candida , pura , caña, púdica, ho
ne fta, modefla , efquiva, vergonhofa, pudibunda,
pobre, mifera, inculta. Vid. Pastor. ,, m-;.;
Serrano. Montanhez. = Ruftico , inculto , fel-
vatico , alpeílre, agrefte, filvano , filveftre, rude,
ignaro, duro, afpero, horrido, hirfuto, incanqa-
vel , laboriofo, fordido, cfqualido , negro , aduf-
ro , creftado, robuílo , membrudo , reforqado , fol-
licito, próvido, diligente, bruto, fero, bárbaro,
indómito, indócil , indomavel. Vid. Montanhez.
Servidaö. Gativeiro , efcravidaó. = Afpera , af-
perrima , acerba , miferavel , mifera , miferrima ,
dura, tyranna, barbara, cruel, impia, iniqua, fer-
rea , infopportavel , infoffrivel , intoleravel , pc-
nofa ,cuftofa , dolorofa , laftimofa , lamentavel , ca-
lamitofa, trifte, funefta, grave, pezada , lugubre,
fatal, longa , larga, prolixa, prolongada , dilata
da , antiga , perpetua, perenne , eterna , lacrimo-
fa, queixofa, laboriofa, defgraqada , infeliz.
Servo. Efcravo , cativo. = Fiel, fido , leal , hu-
mUde^abjefto , defprezado, vil, infame, follici-
to,attento, cuidadofo, defvclado, vigilante, di
ligente, obediente, prompto, hábil , agil , pobre,
fordido , mifero , miferrimo , miferavel , foffredor,
paciente , officiqfo , laboriofo , infeliz , defgraqado,
.1 .4 ' laí
üoo S E T
laílimofo. — Mifero que cadeas arredrando , ХУс
feu fado cruel fe vay queixando. Delgraqado ca
tivo cm feu defvelo , Que recebe por premio arroz
flagelo : Sem nunca a fronte ver da forte amiga,
O leu defeanqo he fó nova fadiga. Gemendo ein
jugo acerbo ao Ceo fe qucixa , Mas o Ceo íe faz
furdo à dura queixa. Fid. Cativo.
Setembro. Frutifero, fértil, fecundo, liberal, gc-
nerofo , prodigo , abundante , copiofo, rico , opu
lento , pampinofo, pomífero , alegre, fauflo, ri-
foriho , frugífero , doce , fuave , aprazivel , jucun-
do , grato , brando , amorofo. = Sétimo mez
no computo Romano , Riqueza liberal do prodi
go. anno. Mez de Pomona, e Baccho alta alegría,
Que iguala a doce noite ao brando dia. Vid. Ov-
tono , e Mez para a Iconología.
Setta. Frecha. = Rápida, ligeira , veloz, acele
rada, arrebatada, aligera , volante , leve, alada ,
defpedida, vibrada , aguda, penetrante, mortal,
mortífera, lethal, lethifera, fatal, funefta, funé
rea , fintftra , infenfa , infería , inimiga , vingativa ,
vingadora , venenofa , hervada, maligna, homici
da , inevitavel , afpera , acerba , traidora , invifi-
vel , áurea , dourada, Parthica , Scythica , Getica,
barbara. — Da prenhe aljava o ferro fraudulen
to, Que no curio veloz excede o vento. Volatil
ferro , pérfido homicida , Que de longe faz tiro
à incauta vida. Vid. Frecha.
Seyeridade. Rigor, afpereza , au fteridade. = Du
ra, acerba , inclemente, inexoravel , implacavel,
indócil, indómita, indomavel, inflexivel, afpera,
afperrima, auftéra, rígida, rigorofa, circunfpeéb,
atroz, tétrica , odiofa, ingrata, jufta, гсДа, gra
ve, veneranda, refpeitofa, vcneravel , regia, au«
gufta, mageftofa, íoberana, refpeitada, venerada,
temida, formidavel, tremenda, terrífica, horrífi
ca. ( Nos Amigos fe acha reprefentada na ima-
gem
S E V iq¿
gem de huma Matrona de grave afpe&o , ornada
de veítiduras reaes , e coroada de louro , diadema
dos Imperadores amigos de Roma. Namaödirci-
ra lhe punhaö hum fceprro , cftimulando com el
le hum feroz tigre à carreira y a efquerda lhe ar-
mavaö de hum punhal com a ponta pofta fobre
huma pedra cubica , íy mbolo fabido da conitancia,
e firmeza. )
EVERo, Rigorofo , rígido , afpero , auftéro , acer
bo, duro , tétrico , inclemente, inexoravel , im-
placavel , inflexivcl, circunfpefto, indómito, irt-
domavel , indócil, juítiqofo. = Do rígido Cataó
emulo peito. Da dura Aftrea adorador acerbo.
I magern do tremendo Rhadamanto, cujo afperri-
. mo afpe&o infunde cfpanto.
íe vicia. Crucldade , barbaridade , atrocidade. =
ferina, inhumana, inaudita, defufada, eftranha,
inlolita , impia , cega , rábida , violenta , furiofa ,
furibunda, de Гас i nada, infana, dura , fera , atroz ,
feroz , cruel , barbara , tyrannica , tyranna , horro-
rola , hórrida , horrenda, horrífica, efpantofa, ex
traordinaria , rara , fingular , extrema , deímedida ,
enorme, excediva, nefanda, deteftavel , abomina-
vel, execranda , nefaria. = lnfolita fereza de al
ma impía. De coraqaó ferino atroz arrojo. Ac-
ça6 que as mefmas feras eípantara. Sentimentos
crueis de iniquo peito, De odio infernal abomina
do cffeito. Acçaô que a humanidade efeandaliza,
Eamefma Natureza fe horroriza. Defatino cruel,
feito malvado, Pelas Avernaes Furias infpirado.
Sibylla. Antiga, vetulia, cafta, púdica , fatídica,
prefiga , fabia , venerada , veneranda , inflammada ,
Deifica, Febea, Apollinea, formidavel , tremen
da. = Aquella que os Oráculos efeuros Efcrcvia
dos feculos futuros. (Foraó dez as Sibyllas ; mas
as principaes que celebra a Poefia, faó a Cumana
. chamada Deipbobe, que profetizou cm Italia : a 7y-
Тот, II, Ce burtina.
202 SIC
burtina chamada Albunea , e a Cumea na AGa cha
mada Amaltbea. )
Sicilia. Celebre , famofa , equorea, undofa , rîca,
opulenta, fértil, frugífera, fecunda. = Do Lily-
beo as afperas montanhas, Que nas vaitas flamrni-
geras entranhas De Eolo , e de Vulcano o impe
rio encerrao. As Trinacrias campiñas generofas ,
De cujas fertiliflimas cfpigas As Provincias de
Europa faó formigas. ( Gongora ) De Sicilia o
triforme Promontorio , Onde por bocas hórridas
refpira O ardente Averno formidavel ira. As Si*
culas montanhas que ama Ceres , De riqueza fru
gífera abundantes , Vulcania fragoa de armas ful
minantes.
Silencio. Alto , profundo , longo , fecreto , fiel,
fido, amigo, mudo, tácito, taciturno, no6tumo¿
foporifero, placido, tranquillo, fabio, jutiieiofo,
cauto, acautelado , prudente , honelto, modefto,
reverente, refpeitofo, opportune ,difcreto, igno
rante, ignaro, eftulto,eftolido, fatuo, nefcio,in-
fano, intempeftivo, indifereto , obediente, paci
ente. = Grato filencio , foledade amena , Soce-
go de paixóes fempre remoto , Gozo de fábios,
de ignorantes pena , Declarado inimigo do albo
roto, Serenidade que a virtude enfina , Sabia lin-
guagem , que em mudez doutrina. ( D. Francifc.
Manoel.) ( Os Gregos, e Romanos o figuravaó
na imagem de hum velho com todo o rofto cu-
berto até à boca , e fó moftrando a longa canicie
da barba , para denotarem , que com todo o rofto
fe póde fallar , por via de diverfos trigeitos. Na
тпаб direita lhe punhaó hum ramo de pefl'egueiro
com feus frutos , arvore confagrada a Harpocrate,
e a Angerona , dcofes do filencio. Junto delle pu
nhaó algumas aves nimiamente palreiras , e todas
com pedrinhas nos bicos, em final dequefulpen-
diaö a fuá natural loquacidade. ) Fid. Cefar Ripa.
SIL 205
Lvo. Serpentino, viperino, alto, agudo, horrifo-
no , terriHco , horrífico , formidavel , horrendo,
cfpancofo, horrido , pavorofo, horrivel, tremen
do , horrorofo , eftrondofo , medonho , irado , fu-
riofo , furibundo , enfurecido.
mu lacro. Eftatuu, figura, imagem, effigie. : =
Efculpido , la vrado , marmóreo , áureo , ligneo , ve
nerado , venerando , veneravel , adorado , adoravel,
refpeitado , refpeitavel , vivo , expreflivo , féme-
Ihante , illuftre, infigne , famofo , celebre , cele
bérrimo , perfeito , completo , primorofo, raro,
lingular, peregrino, polido, delicado, perpetuo,
eterno , perenne , vaö , v-aidofo , foberbo , pompo-
ib, magnifico, regio, magcftofo, augufto, anti-
go, vetulto, Grego, Romano. Vid. Estatua.
¡iNCEridade. Singeleza, lizura , fimplicidade, in-
genuidade', innocencia , candura , ott candidez. =
Patente, manifefta, verdadeira, núa , amavel, at-
traéliva , benigna , prudente , afFavel , rifonba , pu
ra, innocente, áurea , candida , fimples , cara, ama
da , fuave , jucunda , grata , agradavel , liza , finge-
la , ingenua. — Do fingimento acérrima inimi-
m. A dolofas palavras fempre adverfa. Em cada
penfamento, voz , ou geíto Hum peito moítra à
fraude fempre infefto. ( Coftuma perfonalizarfe
ha figura de huma formóla Virgem , vellida de ou-
ro fem outro algum enfeite , com hum coraqaó na
maó direita , с com a efquerda acariciando huma
candida pomba. )
Sincero. Candido , fimples , innocente, ingenuo.'
= Ncfcio ñas artes que a fallada enfina , Fraudu
lentas ideas abomina. De artes dolofas animo ini-
migo. Reliquias da innocente idade de ouro. 11-
luitrc peito, onde a verdade habita.
Singular.. Único , raro, extraordinario, peregri
no , infolito , eftranho , inaudito , defufado : Ou
Excellente , eximio , preftante , diltincb , infigne,
Ccii fum
204 SIN
fummo, egregio , confpicuo, incomparavel , ini«
muavel, elpecial, efpeciofo.
Singularidade. Raridade , excellencia , particu-
lariJade , efpecialidade , efpeciofidade , diftinccac.
= Altiva , foberba , arrogante , orgulhofa , vaido-
fa , defvanecida, pafmofa , efpantofa, admiravel,
prodigiofa , maravilhofa , portentofa , notavel , af-
finalada, famofa, celebre. (Para outros epithetos
vid. Singular.)
Sisypho. Tartáreo , Eftygio , Cocytio , Infernal,
mifero , infeliz, miferavel , defgraqado, miferrimo,
incanqavel , inceflante , inquieto , follicito , dili
gente , affadigado , defafocegado , impaciente , im
pío, iniquo , malvado, maligno, infenfo,infeflo,
infidiofo , atroz , duro , bárbaro , inhumano , crael3
tyranno. — De Eolo o filho , roubador fimoío,
Condemnado no Averno rigorofo A levar fobre
o dorio à excelfa penha Marmóreo pezo, que fu-
bido apenas , Com veloz queda logo fe defpenhav
Defce outra vez o mifero a bufcallo , E o penedo
fallaz torna a enganallo , E defta lida ñas atrozes
penas , Já fubindo a montanha , já defeendo , Pade
ce fem ceflar iupplicio horrendo.
Sitio. AíTedio, cerco , bloqueyo. = Forte, refor-
qado , bellico, bellicofo , belligero , Mavorcio,
armipotente, poderofo, apodado, difputado, lon-
Íp , dilatado, prolongado, prolixo , fanguinofo,
anguinolento , cruento , invencivel , inexpugna-
vcl , infuperavel , eílreito , apertado , fatal , funef«
to, mortífero, infenfo, infefto, inimigo, laftimo-
fo , lamentavel , obftinado , pertinaz , duro , vio
lento, firme, confiante, formidavel , terrífico, pa-
» vorofo, horrorofo, horrífico.
Soberanía. Mageftade , realeza , difpotifmo. —
Abfoluta, independence, regia, real , auguíta , ma-
geftofa, difpotica , imperiofa , venerada, veneran
da , refpeitavel , refpeitada , refpeitofa , fumna »
fa;
SOB 205
íuprema , excelfa , eminente , fublime , alta , ele
vada, poderofa , altiva , arrogante, foberba.
ÜVIagestade.
Soberba. Altivez , fafto , arrogancia. = Jaftancio-
ía , oftentadora, ufana, vaidofa, defvanccida, pre-
Túmida, prefumptuofa , defprezadora , inchada, in
flada, túmida, arrogante , altiva , vá, louca , nef-
cia , fatua , infana , ambiciofa , infaciavel , eltoli-
da , eftulta , audaz , temeraria, oufada, atrevida,
orgulhofa, odiofa, aborrecida, nefaria , nefanda ,
deteítavel , abominavel , execranda , foberana , im-
periofa, violenta, precipitada, furiofa, impetuo-
fa , cega, Tartárea, Infernal, Avernal, Luciferi-
na , indómita , indomavel , indócil , impaciente , in-
folente, proterva, perverfa, maligna, iniqua. =
De gloria vá efpirito ambiciofo. Da vil foberba
os elevados fumos. Da humanidade a barbara ty-
. ranna, Que mundos mil atropellara ufana. Monf-
tro execrando , indócil fempre ao freyo , Aborto
infame do Tartáreo feyo. ( Nos Poetas antigos a
achamos perfonalizada na imagem de huma mu-
- lher pompofamente veftida de purpura , coroada
de ouro , de afpeóto altivo , e carregado , gefto im-
periofo, eolhando para hum efpelho , que tem na
таяб direita. Com a efquerda affaga a hum pava6,
fymbolo antigo, e fabido da foberba.) Fid. Ar
rogancia.
Soberbo. Altivo, arrogante , imperiofo, elevado,
foberano. = Vágloriofo , vil , infame , defpreza-
do, intoleravel, infopportavel, infoffrivel , torpe,
indigno , ridiculo , malvado , viciofo , defenfreado.
( Outros epithetos tirem-fe de Soberba)
Soberbo. Magnifico, fumptuofo , efplendido,
. preciofo , regio , augufto , mageílofo , pompofo ,
grandiofo , apparatolo , rico , opulento.
Socco. Cómico , humilde , baixo , plcbeo , popu-
I lar , vulgar , abjeóto , fcenico , th.ei.tral , mimi-
co,
йоб SOC
со , ridiculo , faceto , lepido , ruftico , Romano.'
So cegado. Defcanqado, placido, tranquillo, fere-
no, quieto : Ou Applacado , abrandado, mitiga
do, domado , amanfado ( íegundo as diverfas ac
ceptées. )
Socio. Companhciro. = Fiel, fido , leal , infepa-
ravel , unido , amigo , caro , grato , doce , fuá ve ,
jucundo , unanime , confiante , firme , immuda-
vel , antigo , amante, candido , fincero, amado,
amavel.
Soccorro. Auxilio , adjutorio. = Prompto, for
te , poderofo , amigo , prefente , effeítivo , beni
gno , benéfico , propicio , piedofo , opportuno,
eíperado, defejado , appetccido, impenfado, inef-
perado, íubito,fubitaneo, inopinado, iraproW/o,
repentino , mutuo, alliado , militar , bellico, guer-
reiro , armado , bellicofo , Mavorcio , bclíigero ,
belligérante , jucundo , grato , fufpirado , urdo,
lento , debil , fraco , imbelle , inerte , inepto , in
hábil , invencivel, infuperavel, invicto, formida-
vel, terrifico, tremendo, eípantofo , ctleite, di
vino , ethereo , humano, terreno. Fid. Auxilio.
Soffrimento. Tolerancia , paciencia. = invicto,
invencivel, varonil , heroico , confiante , immo-
vel , inalteravel , forte , raro , Ungular , infolito,
fereno, tranquillo, placido, pafmofo, admiravcl,
impávido , intrépido , vencedor. = Invictas ar
mas contra o fado iniquo. Cryfol que apura o
ouro das virtudes. Das grandes almas immortal
, adorno. (^/¿.Paciencia.) ( Os Gregos o figu-
ravaó na imagem de hum hörnern de animofo afpe-
£bo , с corpo robu (lo , poílo em pé , e defcalco
fobre hum afpero ill vado , com as máos prezas a
hum rochedo , с delle cahindo agua gotta a gotu
fobre as algemas. )
Sol. Febo, Titan. = Aureo, dourado ,igneo, ar
dente , accezo , inflammado , ignifero , férvido»
rla^
SOL áo7
flamifero , eftivo , lucido , claro , luzcnte , puro ,
luminofo , fulgente, refulgente, brilhante , nítido,
radiante, rutilante, fcintillante, corufeante, ful
gurante , refplcndcctnte, almo , creador , benigno,
benéfico , benevolo, faulto, propicio, fuá ve, bran
do , amigo , flavo, louro , punido, purpureo , ro-
fado , bello , formofo , pompofo , mageíiolo , novo,
nafçente , reíurgido , defpertado , luilicito , vigi
lante, defvelado , diligente, rápido , veloz, ligeiro,
acelerado , arrebatado, lánguido , exangüe , def-
mayado , eclipfado , morto , cadente , precipitado,
nebulofo, o frutead o, tenebrofo , caliginolo, efeu-
recido, languente. = O Luzeirodiur.no, Eftrella
faufta , De fempiterna luz fonte inexhaufta. Do
refulgente carro o accezo Auriga, Que o mundo
chama à lolita fadiga. A creadora Luz daetherea
Esfera, Que nos Orbes fogofa reverbera. O Ti-
taneo Planeta, tocha ardente , Das trevas victo-
riofo combatcnte. Brilhante gala do fidereo af-
fento. Immenfo refplendor da etherea mole. De
ambos os Orbes o immortal Luzeiro. Principe da
fiderea Monarquía. Do claro dia o lucido Monar
ca , Que com feus rayos o Univerfo abarca. O
pompofo Planeta, que luzindo, As horas vay do
dia diflinguindo. Altro triunfante das nocturnas
fombras. Planeta liberal da quarta Esfera , Que
com fecunda luz o dia gera. Do ellelhfero Olym-
po o Numen louro , Liberal em propicios ref-
plendorcs , Que os campos enriquece de verdo
res, De perolas o mar , a terra de ouro. O férvi
do amador de Lariffea, Que em fogofa quadri,ga„
o Ceo rodea; Das fombras inimigo declarado, A
cuja forqa poderofa, e dura, Foge afTultada a paf-
fo acelerado Para a Cimeria cova a noite efeura.
= Da quarta Esfera o claro Libyftino , Monarca
das Eftrellas refulgente, Da Ecliptica kicanqavel
peregrino , Olho do Ceo , e tocha do Oriente ,
20* S О Ь
Da luz moftra o thefouro matutino, A brindo о no
vo dia à trille gente. {Ulyjf. f.) = Olho claro do
Ceo , vida do mundo , Luz que a Lúa , e as Ellrel-
, las allumias , O' movedor fcgundo De quantas cou
fas cá na terra crias : Crelpo Apollo que os dia
T razes formofos , e as douradas horas Lá deíTe alto
onde moras Com tua luz clara, e fanta , Que ao
máo Saturno efpanta , See. ( Ferreir. Ode f. ) f^U.
Oriente, с Occidente.
Soldado. Combáteme , gucrreiro. = Magnani-
. mo , valerofo , briofo , animofo , forte , esforçado,
dcftemido , impávido , intrépido , armado , illuílre,
¡nobre , Mavorcio, bellicofo , belligero , belligé
rante, inclyto , famofo , celebre , diítin&o, iníí-
gne , affinalado , benemérito , fero , feroz , duro ,
.. atroz, inhumano, impio, bárbaro , cruel, forçai-
davel, tcrrifico , audaz, temerario, oufado, atre
vido , infuperavel , invencivel , invifto , fido , fiel ,
leal, confiante, follicito, deliro, diligente, vigi
lante, fanguinofo, cruento, fanguinolento , novo,
bifonho , inexperto , antigo , veterano , experimen
tado, gloriofo, honrado. = Do armipotente Nu
men forte alumno. Feroz defprezador da cara vi
da. Do duro Marte fanguinofo rayo. Do furor de
Bellona alma inflammada , Que rollo faz aos hórri
dos perigos, E a duros golpes da triunfante efpa-
da A Marte facrifica os inimigos. Ñas bellicas pa-
leftras braço forte , Fatal miniftro da ambiciofa
morte, Que quando audaz mil efquadrócs affron
ta , Por mil efquadróes Marte o louva , e conta.
= Via-fe alii hum rooqo bellicofo Pelas Tartáreas
furias ta6 movido , Que o femblante fuado, e pol-
vorofo, Moílrava em vivas chammas encendido,
Qual coíluma Mavorte fanguinofo , Quando com
ira cega enfurecido Embraqa o triplicado férreo
efeudo , E tudo fere , atemoriza tudo.
Soledade. Solidao, defamparo : Ou Ermo, defer-
xo t
SOL 209
to , retiro. = Pcnofa , dolorofa, lacrimofa , afflicb,
laítimofa, dura, cruel, atroz, cuftofa , acerba , af-
pera ,afperr¡ma , tacita, taciturna, Glenciofa , trif
te , fatal, funeita, lugubre, fúnebre, molefta, mon
ta l , mortífera , violenta , forqada , forqofa , extre
ma , excefli va , extremofa : Ou Doce , grata , cara ,
iuave , jucunda , aprazivel , deliciofa , deleitofa , at-
tracbva , voluntaria , placida , focegada , ferena ,
tranquilla, quieta, pacifica, agrefte , campeftre,
ru ftica , amada , amavel , defe jada , fufpirada , appe-
tecida. = Dos tumultos do mundo doce calma. Da
paz afylo, da innocencia abrigo : Ou Duro fomento
de afperos cuidados. Fecunda máy de acerbos pen-
famentos. Dos males todos lugubre theatro. Da
trifteza , e da dor fonte perenne. De huma alma
abandonada atroz verdugo. Extrema privaqaf) do
doce alivio. Lugubre vida , morte fuccefliva ,
Que para fer tormento intoleravel , D'aura vital
o coraqaö паб priva.
Solido. Duro,maciíTo,robufto : Ou Firme, fixo,
confiante, duravel, perduravel, perfiílente, per
manente, feguro , ellavel , inconcuíTo.
Solio. Throno. == Regio , augurio , mageftofo,
real, foberano, áureo, pompofo, magnifico, ri
co, alto, fublime, elevado, foberbo, fumptuofo,
grandiofo , cxcclfo , brilhantc , luminofo , radian
te , refulgente , venerado , venerando , adorado ,
rcfpeitado. = Da Mageftade refulgente aflento.
Sublime altar das regias divindades , Em que in-
cenfo recebem no refpeito. ( Bernard. Ferreir. )
Sollicito. Diligente, attento , cuidadofo , ancio-
fo , vigilante , defvelado : Ou Próvido , cauto , pru
dente , labio: Ou Laboriofo ,afadigado, incanqa-
vel,inceíTante ( fegundo asdiverfas accepçôes.)
Som. Grato , fuave , doce , agradavel , jucundo , at-
traclivo , brando, canoro, harmónico, harmonio-
fo , melodiofo , deleitofo , deliciofo , arguto , fub-
Tem.II. Dd til,
2io S О M
til , rouco , eftrondofo , claro , vivo , agudo , terri-
. fico , formidavel , medonho, ingrato , alpcro , acer-
• bo , injucundo , defacordado , dcfacorde , horrífi
co , horrifono , horrido , horrendo , horrorofo,
horrivtl , pavorofo, vago , errante , clamorofo,
defcntoado, bellico, Mavorcio, guerreiro.
Sombra. Frefca , fría , amena , amavel , refrigeran
te, ramofa, frondofa, frondente, grata, jucunda,
fuave, deliciofa, doce, agradavel , deleitofa , opa
ca , negra , efcura , tétrica , tenebrofa , caliginofa,
efpcfla , denfa , filveftre , nocturna , noctivaga.
■ {Vid. Trevas.) = Da luz infeparavel companhei-
та , Do frefco bofque grata lifongeira. Deliciólo
docel de verdes ramos , cora que de Febo os rayos
engañamos.
Sombra. Fantafma , vifaó , efpeétro. = Л1е-
donha, efpantofa, enorme, pavorofa, formidavel,
terrifica, horrífica, horrivel, horrenda , hórrida,
horrorofa, fubita, improvifa , repentina , fubiu-
nea , inopinada , vá , apparente , tenue , fallaz , en-
ganofa , engañadora , mentirofa, nocturna , infef-
ta , infenfa , trifte , lugubre , fuñe it a , pallida , exan
güe , monftruofa , muda , Tartárea , Infernal , A ver
nal , Cocytia.
Somno. Brando , placido, fereno , tranquillo, foce-
gado , caro , doce, jucundo , agradavel , fuave ,
grato, quieto, deliciólo, deleitofo, noílurno , al
to, profundo , grave, pezado , leve , tenue , lán
guido , languente , intorpecido , ociofo , inerte ,
mudo , filenciofo , inquieto , molerlo , afflicto , per
turbado , largo, dilatado, longo , prolixo, breve,
in it an ta neo, momentáneo. = Dos males todos do
ce efquecimento. Alivio de molerlos pen&mentos.
Serena calma de afperos cuidados. Dos fatigados
membros doce alivio. Da noite foporifero defean-
ço. Do fuave Morfêo jucundo mimo. De breve
morte deleitofa imagem. Da morte o caro 1ггш<3,
S О M 211
da noite amigo. Dos canqados mortaes grato con
forto. Da vara de Morfêo fuave encanto. Doce
prizaó dos lánguidos fentidos. Amavcl roubador
da liberdade. Da Cimmeria caverna o Déos tran
quillo , Das fatigadas forças grato afylo. = Do»
ce lifonja da cançada vida , Afylo contra penas,
e cuidados, Amigo com femblante de homicida,
Grato alivio dos membros fatigados , De negra
hórrida máy fllho formofo, Idolo amado do mor
tal ociofo. = Grande parte da noite era paíTada ,
Quando alli Morfêo ebega, e traz hum ramo Mo-
lhado no Letheo Eftygio lago, E prompto na ca-
beqa lho facode, Pouco a pouco lhe ferra os def-
vclados Olhos , e em grave fomno lhos fepulca.
( Naufrag. do Sepulv. ) ( Os Grcgos engenhofa-
mentc perfonalizavaó ao Somno na figura de hum
hörnern vellido de negro , dormindo à fombra de
huma parreira , carregada de uvas , alludindo affim
ao vinho , grande fomentador do fomno. Recli-
nava a cabeqa fobre hum feixe de dormideiras , e
o im о em que dormia era à margem de huma man-
fa corrente. Tibullo lhe deu azas nos hombros , e
na cabeqa , veílio-o de branco , e negro , e poz-
lhe por iníignia huma vara na maó direita , banha-
da na lagoa Eftygia. )
Somnolento. = Forceja a dcfpertar o fomnolen-
to , Mil vezes abre a boca , errica os braqos , Re-
volve-fe com tardo movimento , Que os mem
bros prezos tcm em doces laqos : Abre de novo os
olhos , toma alentó , Levanta-fe , e faltando o ti
no aos paflos , Torna a cahir , fem ver fe o corpo
offende, E aqui hum braqo,acolá outro extende.
Sonho. Nocturno , fantaftico , delirante , infano ,
enganofo, fallaz, mentirofo , va6, fútil, engaña
dor, confufo, defordenado , tumultuario, molef-
to, grave, inquieto, falfo, fraudulento, fementi
do , amulado , trille , funefto , lugubre , fúnebre ,
Dd ii fc
212 SOR
fatal, liíongciro, fuave, grato , doce, jucundo ¡
alegre , fan it o , inftantaneo, momentáneo, fugaz,
fugitivo. ( Para outros epithetos vid. Sombra, г.)
— Da louca fanta fia informe parto. Da noitc и
enganofos fimulacros. Do inerte fomno a deliran-
te imagem. Pinturas da eftragada fantafia. lmiu-
dor infano da verdade.
Sordidez ( ou Sordideza ) Sordicia , immundi
cia , torpeza , fezes. = Efqualida , fétida , pútri
da, ingrata, impura, immunda, afcarofa , hedion
da, craíía, lu tulenca, lodofa, vil, torpe.
Sórdido. Efqualido , immundo , impuro , mancha
do , maculado , torpe : Ou Vil , infame ,
humilde, plcbeo. ( Vid. em outros lugares. )
Sorte. Acafo, Fado, Deftino, Fortuna. = Infiel-,
inñda , pérfida , aleivofa , traidora, defgraçada, in
feliz , cega , infana , louca , fatua , nefcia, varia,
inftavel, variavel, mudavel,inconltante,\ncerta,
dubia, duvidofa, ambigua, fallaz , enganoía, en
gañadora, fementida, fraudulenta, dolóla , fingi
da, iniqua , maligna , malévola , maléfica, dura,
atroz, barbara, impia, cruel , inhumana , tyranna,
violenta, confiante, eftavel, firme, benigna , affa-
vel , benévola , propicia , faufta, profpera , alegre,
rifonha, feliz, ditofa , benéfica , invariavel , per
manente , perfiftente , perpetua , immudavcl , fixa,
fegura, fida , fiel. Vid. Fortuna.
Sorte. Condiqaö, eftado. = Sublime, aha,
elevada , excelfa, eminente , excellente , prcliante,
venturofa, opulenta , abundante , invejada , me
recida, devida , digna , humilde, baixa, abjeöa,
plebea , popular , mifera , miferavtl , miferrima,
vil , infame , torpe, fordida. ( Para outros epithe
tos vid. Sorte lupra.)
Suavidade. Doqura , jucundidade. = Grata, de-
liciofa , deleitofa, agradavel , attraäiva, inexpli-
cavel , imponderavel, ineffavel , rara, peregrina,
SUB 215
Angular, diftinéba, melliflua , nectarea , celeftc,
extrema, goltofa , faborofa, exhalante , aromáti
ca , odorífera , fragranté.
Suavidade. Brandura. = Benigna , affavel,
branda, encantadora, mágica, poderofa, incom-
paravel , inimitavel , clemente , piedofa , terna , en
ternecida , jucunda , vencedora , victoriofa , per-
fiiafíva, eloquente, invifta, infuperavel , invenci-
vel , placida , ferena, tranquilla.
Subdito. Fiel , fido , leal, obediente , fubmiflo ,
rendido , humilde , reverente , officiofo , obfequio-
fo , rebelde , traidor, perñdo, infiel, infido, rcvol-
toi'o, ingrato, indómito, indomavel, indócil, tu
multuólo, fediciofo , inquieto.
Sublime. Sublimado , alto , levantado , elevado ,
eminente, excelfo, preexcelfo.
Sublimidade. Elevaqaó , eminencia , altura. =
Dcfmcdida, excelfa, defmenfurada , interminada,
extrema , defmarcada , excefliva , eminente. Vid.
Altura , Monte , ¿ce.
Subtileza. Agudeza , argucia. = Engenhofa ,
. judiciofa , fabia , eloquente , difereta , douta , fi
na, delicada, viva , exprefliva, prompta, concei-
tuofa, vá, fútil , ridicula, lepida, faceta, engra-
çada , graciofa , grave , fatyrica , infolentc , pe-
zada.
Successo. Cafo , acontecimento , ou cfFeito. =
Faulto , profpero , alegre , venturofo , feliz , infauf-
co , finiltro , defgraqado , infeliz , fatal , funefto ,
fubito , repentino, fubitaneo , improviíb, inopi
nado, impenfado , ineíperado , imprevifto , pen
dente , incerto , duvidofo , dubio , ambiguo , vario,
diverfo.
Sumptuosidade. Magnificencia , grandeza., muni
ficencia. = Regia , real , augu (ta , mage llofa , ex
cefliva, defmedida, immenfa, liberal , generofa ,
prodiga , prolufa , illimitada , pafmofa , cfpantofa,
i ma-
2i4 SUP
maravilhofa, prodigiofa, portentofa, admiravel ,
incrivi 1. {Vid. os Synonimos.)
uoR. Frio , gélido , frigido , gclado , timido , pavo-
rofo , dcftilado , calido , eitivo , ardente , corres-
te, anhelante, cançado, fatigado, immundo, for-

te , prolixo, repetido. = De anhelante vapor ba-


. nhada a fronte , A refrefearie bufea a limpa fonte.
( Tap Portug. )
Supplicio. Ca (ligo, pena. = Jufto , devido , me
recido , digno , al pero , afperrimo , acerbo , duro,
atroz , cruel , bárbaro, tyranno, impio , iniquo,
injuilo, indigno, vil, infame, ultimo, mortal,
mortífero, infolito, inaudito, raro , Angular, no
vo , exquifito , eftranho , violento , publico , ma»
nifefto, patente , cfpantofo , formidavel , pavoro-
fo, horrifico, terrífico, horrido, horrendo, hor-
rivel , horrorofo , penofo , cuftofo, dolorofo , íum-
mo > grave , extremo , intoleravel , infopponavel ,
infofFrivel. Fid, Castigo, &c.
Suspeita. Faifa , errada , fallaz , incerta , dubia,
ambigua, duvidofa, perplexa , certa , verdadeira,
cauta, prudente, fabia, judíciofa , fatua , infana,
louca, nefcia,eftulta, leve, debil, grave, forte,
folida , mental , intima , fecreta, occulta , maligna.
Suspensaó. Pafmo, abltracc,a6,aflombro , extaíc,
enleyo, cfpanto. = Admiravel , arrebatada , ia*
opinada , repentina , Improvifa , fubita , fubitanea ,
eltupída, impenfada, infperada, fuave , jucunda»
grata , doce , agradavel , goftofa , delicióla , delci-
tofa, attractive , encantadora. Fid. Assombro.
Suspenso. Abftrahido, extático , aíTombrado , eftu-
pido , pafmado , efpantado , enleyado , attonito ,
abforto : Ou Duvidofo , vacilante , incerto , du»
bio, perplexo , ambiguo.
Suspirar. Gemer. = Arrancar d'alma lánguidos
fufpiros. Deiafogar a dor com ays queixofos. ßm
SUS *rj
vozes anhelantes a aima exhala. DesfiZ о peito
em afperos gemidos. ( Vid. em outros lugares.)
usPiRos. Ays , gemidos. = Temos, enterneci
dos , lánguidos , tenues , fubtís, Ungüentes , def-
fàliecidos , penofos , dolorofos , laltimofos , lacri-
mofos , queixofos , trifles , lugubres , funcltos ,
íaudofos, mortíferos, moleftos, anhelantes, afili
ólos , anguftiados , íntimos , intercadentes , impor
tunos, repetidos, duplicados, continuos, peren
nes , perpetuos , fréquentes, fuccefll vos, intermi-
naveis , renovados , inceflantes , exceffivos , defme-
didos. (" Vid. os Synonimos. ) — Da dura magoa
interprete eloquente. Melancólicos eccos de al
ma anciofa. Trifte linguagem de animo opprimi-
do. De acerba dor penoío defafogo. Lánguida
exhalaqaÖ de afiliólo peito. Trille confolador da
pena interna. De martyrio cruel mudo pregoei-
ro. Parociímo vital do peito exangüe. Das trif
tes almas orador facundo.
Susto. Sobrefalto. = Mortal , lethal , mortífero ;
lethifero , tímido , pavido , trémulo , eftupido , im-
penfado, incfperado , improvifo , fubito , inopina
do, fubitaneo, repentino, palpitante, frío, géli
do, gelado , frígido, horrido, horrífico, formida-
vel , efpantofo , horrivel , horrendo, terrífico , pa-
Vorofo, horrorofo. ( Para as frazes vid. Medo. )
Sxjssurro. Zuñido, murmurio. = Brando , leve ,
tenue, rouco, molefto , importuno, gárrulo, agu
do , foporifero , doce , jucundo., agradavel , fuave ,
grato , deleitofo , deliciofo , fereno , placido , tran
quillo , furdo. = Da follicita abe 1 h a o fom mo
lefto. O rouco canto da fonora fonte. Gárrula
voz da placida córreme. Alegre com jucundo
murmurio As aves defafia o manió rio.
Synfonia. Concento, Acorde , affinada , mufi-
ca , fonora , harmoniofa , harmonica , melodiofa ,
fonorofa, amaüiva, agradavel, grata, fuave, do-
ai$ TAR
talica , Frigia , Aflyria , Babylonice , Bélgica!
Tapiz. Alcatifa , tapeqaria. = PcrGco , Arábico
Indico , bárbaro , fino , colorido , viftofo , brüh
te , bordado , peregrino , formofo. ( Outros cp
thetos lirem-fc de Tapeçaria.)
Tardança. Demora , dilaqaô , detenqa. = Loa-
ga , prolongada , larga , dilatada , prolixa , lenta,
inerte , ignava , lánguida , infopportavel , int olera-
vel , infoffrivel , penofa , cuftofa , affliétiva.
Tarde. Pallida, lánguida , trifte, fúnebre , noôi-
fera, cadente , declinante , fría , frigida , fombr ..
opaca , veloz , rápida , ligeira , fugaz , fugitiva.
= Ja vay fugindo o dia.Por entre os altos mon
tes , O Sol fe vay ñas ondas efcondendo i Já co
mo antes feria, Nao coca as claras fontes, Ames
em fuas aguas fe eftá vendo. Já no extremo occi
dente As nuvens rutilantes De roxo efeuro o ador
no vaó tecendo : A trifte humana gente Efpeta
por inflantes O novo rcfplcndor da luz аЛЪеа ,
Com que impera no Ceo a Irma Febea. Fid. Ос-
caso, e Occidente.
Tártaro. Infernal , Avernal , Cocytio , pro
fundo , negro , opaco , tétrico , efeuro , cegó , ca-
ljginoío , tenebrofo , abrazador , voraz , devora-
dor, inexoravel , implacavel , eterno , íempicer-
no. ( Parafrazcs, e outros epichetos vid. Infer
no, &c.)
Tauro ( Signo ) celeftc , ethereo , fidereo , radian-
. te, rutilante , fcintillante , brilhante, lucido, lu-
• zente ,luminofo , fulgente, refulgente. = Do ale
gre Abril o rutilante Signo. Tranfportador feliz
de Europa bella , Que Jove transformou em cla
ra eftrella : Ou Aftro brilhante, em que lo foy
mudada, Depois de fer por Jupiter gozada.
Tedio. Faftio, antojo, aborrecí mentó. = Molcf-
to , grande , grave , fummo , infoffrivel , infoppor
tavel , intolcravcl, invencivel , antigo , infupera-
vel,
TE J 219
те! , interno , penofo , afflicbvo , dolorofo , defpre-
iador, inexplicavel , extremo.
Ejo. Patrio , Lufo , Lu fí taño , áureo , aurífero,
surifluo, rico, preciofo,Hefperio, famofo, cele
bre , celebérrimo , memoravel , antigo , claro , pu
ro, cryltallino, caudalofo, invejado, foberbo, ar
rogante , impetuofo , violento , furioío. ( Para ou-
tros epithetos vid. Río.) = Do claro Tejo pro
diga corrente Do metal que idolatra a avara gen
te. Competidor na aurífera riqueza Das arêas do
Hermo, с do Paciólo. Rio opulento, doÛniver-
ío inveja , Que de Ulyflea os pés amante beja.
De áureas riquezas liquido thefouro. = O Lufo
Rio, que fe oppoem famofo A' fobcrba do rápi
do Océano , Pedindo cada qual tributo undofo ,
Em aguas hum , em glorias outro ufano. = Tejo
triunfador do claro Oriente , Que o Nilo , e Gan
ges por fenhor conhecem , Tejo de arêas de ou-
ro , onde florecem Pales , Pomona , e Flora eter
namente. ( Ferreir. Sonet. 43. ) = O Luío Rio,
que as regióes diñantes , A os avaros mortaes an
tes ignotas , E de Amphitrite os Reinos inconf-
tantes Já demandou ñas prayas mais remotas : Pa
ra altivo pofluir mil abundantes Efcondidas rique
zas , arma frotas , Que lhe ofírecem com trafico
opportuno Quanto Opis produz , cria Neptuno.
{ Os Poetas o reprefentaö , como aos demais rios,
na figura de hum velho aflentado , ou deitado ,
com huma urna debaixo do braco , e lancando dél
ia na terra agua cryftallina. Porém o Tejo tem г
difFerenqa de eftar reclinado em arca de ouro , e я
urna fer do mefmo metal. Nao fe coroa , como
os outros rios , de plantas marinhas , mas fim de
ramagem de ouro , e junto delle fe poem hum dra-
gaó coroado , timbre das Reaes Quinas Portugue-
zas , e prezo por elle com huma cadea de ouro. )
Геьерно. = Fcrido fem ter cura parecía O for-
Ee ii te,
û2o Т E M
te , е duro Tclepho temido , Por aquelle qtre n
agua foy metido , A quem ferro nenhum cortaj
podia. Ao Apollinco Oráculo pedia Conltlho pa
ra fer reftituido , Refpondeo , que tornaffe a fcr
ferido Por quera o já ferira , с fararia. ( Caá.
Sonet. 69.) .' •'
Temerario. Arrojado , denodado , deftemido , au
daz, atrevido , ou fado , intrépido , impávido : 0<
Cegó, precipitado, incauto, inconíiderado im
prudence. ( Fid. nos leus lugares. )
Temeridade. Audacia , arrojo, atrevimento , ов-
fadia, intrepidez, precipitacaó , imprudencia. =
Louca , infana , nefeia , demente , fatua , e fluirá,
defatinada , furiofa , fatal , funefta , arriícada , pe-
rigofa, juvenil , infolica, eftranha , inaudita , ra-
lerofa , animofa , briofa , alentada. ( OurrtM epi-
thetos tirem-fe de Temerario.)
Temor. Medo , pavor , terror. = Exangüe, lán
guido, trémulo, cobarde , ignavo, torpe, vü,fer-
vil , inopinado , impenfado , improvifo , infpcrado,
repentino , fubitaneo , fubito , frió , frigido, horri
do , horrifico , pavorofo , pánico , vaô , femenil.
= Sem cor o rodo , os olhos efpantados , A bo-
- ca aberta, os braqos defcahidos , Vacillantes os
pés, debéis, pezados, Hirto o cabello, attemos
os ouvidos , Defte modo fem força , animo , e brio
Se moftrava o Temor pallido, с frió. = A cada
. paíTo de temor já fria A donzella miferrima efeu-
tava , Se ruido de fera , ou gente ouvia , E qual- '
quer coufa o fangue lhe gelava ; O zefiro que as
folhas meneava , O paílaro que as azas facodia,
Pintava6-lhe na idéa horrorizada Eftrcpito fatal
de gente armada.
Temperança. Moderaqao : Ou Sobricdade , fru-
galidade. = Sabia , prudente , judiciofa , cauta,
, honefta , modefta , cafta , parca, amavcl , come
dida , fevera , auftéra , domadora , jufta , recta , uní,
pro
ТЕМ 221
proficua, proveitofa, abftinente , mortificada, fo-
bria , frugal , moderada. ( A cha- fe figurada nos
Amigos em a imagem de huma belliflima Matro
na honeftamente vellida , com hum freyo па таб
direita , huma palma na efquerda , e junto de il a
bum elefante , animal fingulai mente fobrio , со-,
mo moilraó os Natursliftas. )
'empestade. Tormenta , temporal , procella, bor-
rafca. = Cerrada, negra , tenebrofa, caliginofa,
desfeita, furiofa, furibunda , embravecida , impe-
tuofa , violenta , forte , vehemente , aíToladora , de-
•V a it adora, horrifona , eftrondofa, ventofa, horri-
vcl, hórrida, horrífica, horrorofa , horrenda, tre
menda, terrifica, medonha, formidavel , temero-
fa , pavorofa. = Que horrorofo efpecbculo im-
provifo Aos olhos fe ofterece ! О Ceo fe turba,
O Reino de Neptuno fe perturba Da fatal cerra-
caö ao trifte avilo. As ondas em tumulto fe enfu
recen)-, Os aftros indignados fe efeurecem , E fe
delies alguma luz fe fente , He fó do veloz rayo a
fetta ardente. Crefcc de Euro feroz a infana for
ça , Contra Neptuno feu poder reforça , E tanto
na violencia impio fe aflbita , Que со' ondas pa
rece aos Ceos açoita. Dos baixeis o governo já
perdido , Nos Nautas o valor desfallecido, Efpe-
габ por inflantes fepultura Do pégo undofo na
vorage efeura. = Dos tenebrofos carceres deEô-
lo. Os fubditos rebeldes defatados , Os refplen-
dores nitidos de Apollo Sacrilegos já deixaó apa
gados : Euro , e Vulturno perturbando o Polo
Cora o Africo , e Boreas encontrados , Movem
л tempeftade de repente Do Norte , Sul, Occa-
fo , с Oriente. Sobem as ondas , defeem os dilu
vios, Altera o vento a paz dos horifontes , Man
da o Ceo contra o mundo mil Vefuvios , Saltaö
no mar ao terremoto os montes. (Henriq. 1 1 . ) =
Os furibundos vemos que luiaYaö , Como teures
in-
22 ТЕМ
indómitos bramando , Mais , e mais a tormenta
accrefcentavaó Pela miuda enxarcia aflovi-ando :
Relámpagos medonhos naó ceflavaÖ , Feros tro-
vóes , que vem reprefentando Cahir o Ceo da
çixos fobre a terra , Comfigo os Elementos tercra
guerra. ( Lufiad.6.) = Rompe nifto o furor des
bravos ventos , Para fatal deftroqo conjurados , E
bramindo com fopros turbulentos Se apodcFaé
dos ares carregados. Arma-fe logo hum nebulo-
fo manto , Sinal medonho de hórridos enfayos,
Comeqa a arremeqar com novo efpanto , O Ceo
lanças de fogo , e de agua rayos. Nunca já mais
ñas Syrtes arenofas ( Para Africa do Egypto paf-
fo eftreito ) Ondas fe encapellaraó taó furioías,
Tranftornando o mais forte , e oufado peito. ( Jf-
fonf. Afrie. j. ) .= Boreas as negras azas focodiz
Sobre o mar todo em ferras levantado , Euro bra
mindo o centro revolvía , Via-fe o ar de nuvens
coroado , E o fogo , e confufaÖ , que o Inferno
imita , Moftra que o Ceo no mar ÍVprecipita. Ao
longe o mar bramia horrendamente , Quebrando
as ondas , que со' vento crecem , Vaô-fe os ares
cerrando , em continente Da vifta o mar , e Ceo
defapparecem : Auftro as ondas levanta, e quando
decern, Deixa6-fe ver as grutas, e as montanhas,
Que efeonde o mar ñas húmidas entranhas. ( Ulyjf.
i.) = Do undofo leito, donde repoufava O mar,
move as arêas do mais fundo , Que fervende ñas
ondas levantava , As entranhas abrindo do profun
do : Com Boreas Auftro a hum tempo fe encon-
trava, Como que querem deftruir o mundo j Tre
me со' a forqa do foberbo Eôlo O Ceo nos eixos
de hum , e de outro Polo. ( Ulyjf. г. ) = Os ma
res pouco a pouco fe encrcfpavaÖ , Os ventos fu
ribundos pareciaó , Que os rochedos mais firmes
abalavaö , E que as náos derrotando o mar var-
riaó : Ao longe as aguas hórridas bramavaó , De
per-
ТЕМ йЦ
pcrto os lentios cóncavos batiaó j Tartárea noite
os olhos offufcava , E do perigo o horror accref-
centava: ( Para outras defcnpqóes vid. Tor
menta..).
emplo. Augufto , veneravel , venerando , vene,
rado , adoravel, adorado, refpeitavel, refpcitado,
Tanto , facro, pió, religioío, tremendo, va (to, am
pio , grande, efpaqofo, immenfo, rico, opulento,
grandiofo, fumptuofo, pompofo, mageftofo, re
gio , magnifico , fumptuofo , foberbo , elevado,
alto , ex celfo, áureo , dourado, preciofo , admira-
vel , maravilhofo , prodigiofo , portentofo , cele
bre , inclyto, famofo , antigo , vetulio , ornado,
adornado , pintado , marmóreo , odorífero , fra
granté. = Dos Divos immortaes digna morada ,
Dos mortaes reverentes adorada: De mil colum
nas maquina pompofa , De alto artifice idéa por-
tentofa , Para a qual concorrera com grandeza A'
competencia d'Arte a Natureza. Vid. Fabrica.
Гемро. Idade. = Fugaz , fugitivo , inílavel, in-
condante, mudavel, variavel, vario, incerto, an-
guilo , breve , voluvel , rápido, veloz , ligeiro,
arrebatado , acelerado , irreparavel , apreflado , pre
cipitado , lubrico, ávido , avaro , avalento , voraz,
devorador , devorante , confumidor , eílragador,
longo, diuturno, largo, prolongado , fucceflivo,
perenne , continuo , ancigo , vetulio , pallado , pre
térito , futuro, vindouro , prefente, actual , exil
íente. = Das idades a ferie inalteravel. Do va
rio tempo as fucceísócs perennes. Longo gyro de
idades fobre idades. Dos evos o perpetuo movi-
mento. O circulo de lullros prolongados. De fe-
culos a ordern fucceflîva. = O Déos das Ellaqöes
de fouce armado , Que appetece voraz cm facri-
ficios Da térra os mais foberbos edificios : Minif-
tro atroz do imxoravcl Fado , Que ao fecreto
poder de feus my Herios Sepulta Reinos, desbara
ta,
224 TEN
ta Imperios. ( Os Antigos o perfonalizaraó na figu
ra de hum velho robuíto, vellido de diverfas cores,
com huma cobra feita cm circulo na maó efquer-
da , e huma grande fouce na direita. Nos hom
bros lhe punhaôazas, e junto délie muitos livra
abertos , e lapidas com varias infcripçGcs , hum
gañas, e quebradas, outras conícrvadas , с mtei-
ras. O fitio que davaó a cita figura, eraô mini
de diverfos edificios. ) ..
Tenacidade. Contumacia , pertinacia , obftina-
qaó. = Porfiada , grande, nimia, excefliva , ex
trema , inexoravcl , inflexivel, indomavel , indó
mita) indócil, iníuperavel , ob (tinada , pertinaz,
contumaz , imprudente ,"nefcia , iniana , teimoia.
( Cefar Ripa a reprefenta na figura de huma re-
lha , cercada por toda a parte de folhas de ¿era,
с coroada da mefma herva , claro , с amigo fytn-
bolo da tenacidade do animo. Em cada maó lhe
poz hum feixe de raizes , e troqos da dita p\ania. )
Tençaô. Mente, animo, vontade, intento, deter-
minaçao , refoluqaó , deliberaqaó , propofito. .=
Firme, fixa, confiante, eílavel, invariavcl , inal-
teravel , immutavel , tenaz , obítinada, peitimz,
fabia, provida, cauta , judiciofa, prudente, boa,
optima, virtuofa, má, peffima, viciofa, occulta,
fecreta , interna , impenetravel , deliberada , deter
minada , refoluta.
Tentar. Induzir, fuggerir, inftigar: Ou Bufcar,
procurar , follicitar , provar , experimentar, dili
genciar , intentar.
Terencio. Puro, delicado, difereto, engenhofo,
eloquente, fubtil , lepido , faceto, graciofo , jo-
cofo, vivo , exprefíivo, nob re , cómico, ícenico,
Lybico , Púnico, Africano, doce, fuave, grato,
jucundo , inimitavel, incomparavel. = Da Come
dia Romana o Vate illuílre , Da barbara Cartha
go immortal luítre. Emulo de Menandro , aico

TEH. 225
Poeta Dos puros Jambos que o vil Socco admit-
te i Na terla locuqaó , mufa faceta , Gloria im
mortal do Povo de Quirite.
'ereo. Inceltuofo, adultero, torpe , lafcivo , obf-
ceno , impuro , infiel , infido, bárbaro , inhumano,
impio , iniquo , malvado , nefando , execrando, ne
fario , abominavel , deteftavel , cruel, tyranno ,
atroz , fero , feroz, duro , Thracio , Getico. =
De Thracia o Rey tyranno , que violara Da caf
ta Philomela a pudicicia , E que com dura info-
lita fevicia A perpetua mudez a condemnara. Fid.
"Filomela , с Progne.
Termo. Prazo , ou fim , limite , meta , baliza. =
Prefcripto, aíllnado , affinalado , limitado, final,
confinante. ( Fid. cm outros lugares.)
Ternura. Affago , caricias. = Arbctuofa , amo-
rofa, amante, candida, limpies, innocente , fin-
cera, afTavel, carinhofa , maviofa , doce , iuavç,
agradavel , grata , benigna , intima , interna , rara ,
Ungular. , diltinfta , cftranha , infolita , incompara -
vel, inexplicavel , materna, extremofa, lacrimo-
fa, attractive, encantadora, piedofa, compafliva,
compadecida, entranhavel, amavel, cara.
Terra. Fecunda , fértil , frutifera , frugífera , abun
dante , liberal , generofa , prodiga , alegre , verde ,
rifonha , viqofa , florida , florente , florecente , ri
ca, opulenta , pingue , opima , culta , cultivada ,
arada, regada, húmida , graminea, hervofa , árida,
fecca, arenofa, efteril, infecunda, inerte, ignava,
ociofa, inculta, afpcra, hórrida , acerba, ingrata,
avara , avarenta , ávida , pobre , folitaria , deierta.,
benigna , benéfica , piedofa , follicita , diligente ,
cuidadofa, vigilante, próvida , laboriofa, operofa,
creadora , plana, montuofa, agrefte. = Btnigno
clima, dcleitofa terra , Onde Pomona fem temor
deEôlo Copiofos frutos na campiña, с ferra Pro
duz mais opulenta que o Pactólo : Seus filhos Mar
fil.//. Ff
ы6 Ï ER
te cria para a guerra , E oucros para oParnafo о
labio Apollo, Porque oftentaó com glorias triun
fadoras Pennas fubtís, efpadas cortadoras.
Terra. Mundo, rcdondcza , Univerlo. = Im-
movel , valla , valtiflíma , immenfa , ampia , are-
pliíTnna, efpaçofa , dilatada , populofa , habitada,
povoada , deferta , folitaria , inhabitada , defpovoi-
da. = Da terra liberal os vaftos feyos. Das ao
qöes dos mortaes ampio theatro. Commua taíj
dos miferos viventes. Da terra a immenfa molí
portentofa , Do fuperno poder fcena pafmofa. Di
rica terra a immenfa redondeza. O Globo que cir
cunda d mar íalgado. Vid. Mundo.
Terremoto. Trepidante , ñútante, fluctuante, va
cillante , eftrondofo , horrifono, horrífico, horra
do , horrido , horrivel , horrorofo , efpantofo, me-
donho, formidavel , tremendo, pavorofo, terrífi
co , fatal, funeíto, mortífero, devorador, voraz,
aflolador, deftruidor,devaftador, infenfo, ínfefto,
fubitaneo, fubito , improvifo , inopinado , repen
tino , impetuofo , violento, forte , vehemente , fu-
riofo, furibundo , rápido , veloz , afpero , aíperri-
mo , laftimofo , lamentaveí , calamitofo. = Flagello
aflolador, que n'um momento De immenfa terra
abala o fundamento ; Reduz a eftrago com violen
cia rara Quanto a foberba humana levantara i Prol-
tra furiofo as folídas montanhas , Deilas morlrando
as intimas entranhas , E aos miferos mortaes com
força dura Dá , primeiro que a morte, a fcpultu-
ra. — Com trovaö fubterraneo brame a terra, E
..quai fluctuante lenho em ondas, erra, Pouco fe-
gura no profundo centro. Do furibundo Ceo mó
fente a guerra Sd na face exterior , mas tambera
dentro Dos feyos, revelando os feus fegredos , E
arrojando fnriofa mil penedos. = A terra com ef-
tranho movimento Tremeo (como naó viraó mil
idades ) Das prayas fe fokou o mar violento, Af
ielan-
TER 0.1J
íolando campiñas, ecidadcs. Montanhas, muros,
torres n'um momento Thcatros de fataes calami
dades Com medonho fragor fe defpenharaó , E
os Polos dos feus eixos fe abalaraó. Cadáveres im-
menfos fepulcados Efcondem as horríficas ruinas,
Outros tantos em montes efpalhados Enchem de
eítranho horror vaítas campiñas i He tudo con-
fuiaó , temor, efpanto, Alarido, clamor, fuppli-
cas, pranto. = Os montes mais foberbos fe arrui
nan , Os valles mais profundos fe levantaó , To
dos os Elementos fe amotinaó , Todas as feras nos
covís fe efpantaó : As mais robuftas arvores fe in-
clinaó , Os rochedos mais fortes fe quebrantaó ,
. Entulhaó mil cadáveres a terra , Em fim a tudo
os Ccos deciaraö guerra. Quem larga ao filho ,
por correr ligeiro , Quern as riquezas , que ñas
roaos trazíaj Mas na fuga veloz forte madeiro Com
prompta morte os palios Ihc impedia : Efte na
porta , por fahir primeiro , Nem os pays , nem a
cfpofa conhecia , Aquclle por falvar a trifte vida,
Atropellando mil bufea fahida. Vid. Tremor.
Terrivel. Terrífico , medonho , formidavel , ef-
pantofo , tremendo, pavorofo , horrífico, horro-
rorofo , horrendo , horrivel , horrido , temerofo.
(Vid. em outros lugares.)
Testimunha. Fida, fiel, candida , Gncera , grave,
integerrima , verídica , verdadeira , irrcfragavel ,
ocular, incorrupta , fevera , aecufadora , fulpeito-
fa, faifa, perjura , dolofa, fraudulenta , pérfida,
fementida, torpe , infame, peitada, fobornada.
Tethys. Equorea , marina , cerúlea , undofa , undí
vaga , flu&ivaga , húmida , frígida , fria , gélida ,
verde , amiga , vetulia , Titania , Saturnia , Nep-
tunia , fecunda, falgada, errante, nadadora. — De
Celo, с Vefta a filha, que fecunda De undofa gé
racao a terra inunda. ( porque fe finge máy de to
dos os ríos ) A velha Efp"f* do cerúleo Jove , Que
Ffü os
228 T H A
os tumultos do mar applaca , ou move. Antiga
ináy das húmidas Donzellas , Que de Nerea fe
jaétaó filhas bellas. ( Os Poetas tambem a fazcm
mulher de Nereo , e do Océano. )
Thalamo. Leito. = Conjugal , nupcial , puro,
caíto , púdico, honefto , fido , fiel, innocente,
commun) , fociavel , placido , tranquillo, fuáve,
brando, molle , afteâuofo , amorofo , foporiíero,
fecundo , fértil, feliz , ditoío.
Theatro. Vafto , ampio , efpaqofo , dilatado , im-
menfo, fumptuofo , magnifico, fublime , mage lió
lo , marmóreo , ornado , adornado , amigo , vetuf-
to, publico, fe divo , trágico, lugubre, trifte , fu-
nelto , horrido, horrorofo, finguinofo , fanguino-
lento , cruento , terrífico, fcenico , cómico, a]e~
gre , lepido , faceto , jovial , ridiculo , fatyrico, iaf-
truftivo, vil , Mimico, infame, popular. FíJ.Sce-
NA.
Theseo. Forte , esforzado , incly to , famofo , ce\e-
bre , illuftre , heroico , magnánimo , valerofo , alen
tado, animólo, intrépido , impávido , audaz, ou-
fado , temerario, atrevido , perjuro , pérfido , in
grato. = Do Minotauro o vencedor famofo , Que
«le Ariadna fora ingrato efpofo. Do Attico Egéo
o Filho que alentado , De Perkhoo fiel acompa-
nhado , Oufou defeer à Eftige tenebrofa А той-
bar de Plutaó a cara Efpofa. .<
Thesouro. Rico , opulento , preciofo , áureo , im-
menfo, vafto, ampio, foberbo , regio , inexhaufto,
inextinguivel , inextincto , copiofo , abundante ,
exuberante , fuperabundante , perenne , liberal,
prodigo , oceulto , efeondido , fecreto , recóndito,
inexrimavel, raro, fingular. Fid. Riqueza , Ob
ro , &c.
Thetis. Nerina. = Bella , formofa , undofa , hú
mida, cerúlea, verde, equorea ,. undívaga, mari
na , nadadora , Nereida. = A Máy de AchilUs,
de
THR 229
de Peleo Efpofa, Do longevo Nereo filha formo-
fa. (Tambem fe toma pelo mar, aflim como Te-
thys. )
Throno. Solio. = Regio , Real , Augufto , ma-
geftofo, foberano, aureo, brilhante, cxcclfo, al
to , preexcelfo , eminente , fublime , prcciofo ,
fumptuofo , altivo , foberbo. ( Para frazes , e ou-
tros epithctos vid. Solio.)
Thyestes. Torpe, adultero, lafcivo, nefando, de-
teftavel, abominavel , execrando , impio, infiel,
traidor, pérfido, malvado, iniquo, audaz, teme
rario, incertuofo. = Aquelle а quem Atreo dera
nefando O Filho por cruel paito execrando. ( D.
Francifc. Manocl.) Vid. Atreo.
Tiara. Trircgno. = Pontificia , Romana , facra ,
áurea , precióla , foberana , augufta , mageñofa ,
rica , pompofa , brilhante , lucida , luminofa , lu
zerne, radiante, rutilante , refulgente. = Do Paf-
tor fummo a triplicada Croa. Do fummo Sacer
dote áureo diadema. Da Pontificia fronte auguf
to adorno.
Tibia. Frauta. = Paíloril, agrede, filveílre , ruf-
tica, camponeza, campeftre, rude, afpera , incul
ta , luave , doce , grata , jucunda , fonora , harmo-
. nica , harmoniofa , mclodiofa , grave , théâtral , feé
rica, Mímica, branda, alegre , feftiva.
Tibre. Sobtrbo , altivo , arrogante , triunfante , fu-
riofo , indómito , turbulento , enfurecido , furibun
do , impetuofo , violento , túmido , caudalofo , ar
rebatado , precipitado , acelerado , rápido , veloz ,
embravecido , placido, tranquillo , fereno, pacifi
co, manfo , Romuleo , Romano , Lacial , Auio-
nio, Thyrreno. = Do afperrimo Apennino o fi
lho undofo, Que do Tofcano Rey onome toma,
£ humilde beja o pe à altiva Roma. Da Roma
ica Cidade o rio augulto, Que foberbo со' a ter
ra que banhava , Tú fizera a Ncptuno efpanto , e
fufto. Ti
*jo TIC
Ticro. Audaz, temerario, atrevido, oiifado , torpe,
laíeivo, fulminado, infeliz , milero , defgraqado,
milerave! , raiferrimo, laltimofo , Tartáreo , Co-
cycio, Eltygió , Infernal , Avernal. = Da tern
o Filho ouíudo , que intentara A Latona violar,
que Jove amara, E ao tentbrofo Averno con-
demnado He por farointo abutre devorado , S.ra
poder no perenne impio tormento Perder da vida
o laftimoio alentó j Quanto a ave voraz mais fe
alimenta , Tanto mais o atroz pafto fe accrefeen-
ta. — Hum abutre cruel lhe eflá ferindo O figa-
do immortal com odio infano , E com o curvo
bico femprc abrindo As cntranhas fecundas em
feu danno : Ncllas fe ceva a fera , fubfîltindo О
pafto atroz no coraçaô tyranno, Porque as ñBns
. já mais aflim feridas Tem defeanqo , antes cre/cem
renafeidas. (Anonymo.)
Tigre. Veloz , rápido , lígeiro, arrebatado, feroz,
cruel, tyranno, fanguinofo , fanguinolcnto , cru
ento , embravecido , furiofo , voraz , carnívoro,
ávido , rapiñante , indómito , indomavel , horrido ,
horrendo, horrífico, horrorofo, horrivel , terrífi
co, formidavel , cfpantofo , pavorofo, temerofo,
medonho , implacavel , rábido , devorante , fanhu-
do , manchado , maculado , pintado , Indico , Eóo,
Gangetico , Hircano , Caucafeo , Cafpio , Parthi-
со. = A fera mais veloz que a leve fetta , Ñas
cavernas do Caucafo nafeida , Do incauto armen
io rápida homicida. A fera que he de fangue ávida
amiga, E o fero natural já mais mitiga. = Qual
tigre atroz, que vendo-fe roubada Dos filhos ñas
cavernas efeondidos, Mais que de aguda fetra trel-
paflada Fere os ares com hórridos bramidos. =
Vé como a feroz tigre , que roubada Dos filhos,
brama fera , e corre infana O monte , o valle, a
ferra inhabitada , O mato , a cova , a paftoril chou-
pana -, E fe nella ouve algum , defcfpcrada Lanqa
T I M ijt
le a. choqa com tal furia , e gana , Que receya о
pattor em tal fereza Paitar de roubador a certa
preza, = A' maneira do tigre, que aituciofo En
contrando no bofque ao feroz pardo , Abaixa lo
go o eolio, e cavilólo Moitra ceder, movendo o
paflo tardo: Mas n'um momento rápido, e furio-
ío, Salta fobre elle , faz da força alardo, E afFcr-
rando-lhe as ganas, tanto o apertä, Que em mil
feridas lhe dâ morte certa.
'imido. Pavido,temerofo,atemorifado, amedren
tado , medrofo : Ou Imbelle, ignavo , cobarde ,
fraco , pufíllanime. = De frió medo membros,
oceupade s, Efpiritos no fangue enregelados, Vo *
z.es prezas ñas fauces anhelantes , Debil vigor ñas
plantas vacillantes. A' vifta do efpecbculo hor-
rorofo Trémulo fica o braco temerofo , De ex
tremo fobrefalto o peito anhela , Prende-fe a lin
gua , o coraçaô fe gela. ('Fid. Medo , e outros
iemelhantes lugares. )
Toga. Romana , Lacia , longa , caudata , rozagante,
Forenfe, Senatoria , lèvera , auftéra , fabia , refpei-
tada, venerada. ( Re(tringindo-fc o Poeta à ami
ga Toga Romana, lhe dará os epithetos de urba
na , pacifica, viril , juvenil, feminil, triunfante,
viftoriola , militar, bellica , bellicofaj ou tambem:
Torpe, obfeena, meretriz i fegundo as varias ac-
cepqóes cm que fe tomar efta antiga vellidura ,
propria de diverfos eftados de peiïoas j para oque
nella fe inftruirá o Poeta lendo aos Amigos.)
Tolerancia. SofTrimento, paciencia. = Invicta,
infuperavcl, invencivel, heroica, infenfivel, ma
gnánima, confiante, prudente, inconculTa, varo
nil, robufta. Vid. Paciencia.
Tolerar. Soffrer, fopportar : Ou Diífimular, per-
mittir. — As forças oftentar de alta paciencia.
Vid. Sopfrimento. • ■
Том. Vocal, alegre, feftivo, brando, fuave, doce,
affa
2J2 TOP
affavel , carinhofo , benigno , trifte , melancólico J
funefto, lugubre, fúnebre , luftuofo , grave, feve-
ro , auftéro , afpero , afperrimo , acerbo , irado,
indignado, furiofo , ingrato, injucundo, lonoro,
canoro, mufico , harmónico, harmoniofo , meló-
diofo , lacrimólo, laftimofo , dolorofo , fentido,
qucixofo , enternecido , pathetico , lánguido , te
nue, debil. ( Fid. Som.
Topazio. Indico, Eôo, Gangetico, duro , rígido,
preciólo, puro , cry ftallino , áureo , flavo , louro,
pallido , brilhante , lucido , radiante , rutilante,
ícintillante , luminofo , refulgente. ( Os Poetas
" Latinos lhe daó os epithetos de virent , с viridis,
с о tcm por Synonimo de Cbryfolito , por ncllc (e
achar a cor do ouro declinante a verde.)
Tormenta . Tempeftade , borrafca , procella. (Pa
ra os epithetos vid. Tempestade. ) = De fió
lo irado a furibunda força. Do Reino Neptunino
alto tumulto. Do furiofo Océano o moto hor-
, rendo , Aos náufragos baixeis fempre tremendo.
Contra o Jove do mar ventofa guerra. Funefta fe-
diça6 das bravas ondas. A Neptunina colera im-
provifa , Que aos nautas atrevidos horroriía. —
Eifque a noite com nuvens fe efeurece , Do ar
fubitamentc foge o dia , E o profundo Océano fe
embravece. A maquina do mundo parecía , Que
em tormenta fe vinha desfazendo , E cm ferras to-
• do o mar fe convertía. Lutando Boreas fero , e
Noto horrendo, Sonoras tempeftades levantavao,
Os marinheiros já defefperados Com gritos para
o Ceo o ar coalhava6. Os rayos por Vulcano fa
bricados Vibrava o fero, с afpero Tonante, Tre
mendo os Polos ambos de alfombrados. ( Cam.
Eleg. i .) = Alborota- fe o mar , e dos feus feyos As
arêas revolve procellofo, Do cerúleo Protheo os
monftros feyos Sahem do profundo , e vem ao al
to undofo : De conTufaó , e efpanco os nautas
cheyos,
TÔU iff
cheyos , Querendo obftar ao rifco tctnerofo , Na6
fabem dubios a que parte acudaó, A cada inítan-
tc de trabalho mudaó. = Pelos cerúleos campos
«ípumofos Solta-fe em cega furia o infano vento,
Os pilotos mais deítros , temerofos Já fe julgaó
miítrnmo alimento Dos monftros que Protheo
cria efpantofos : Quafi defencaixado o Firmamen
to Se defpenha em diluvios caudalofos , E com
furor horrendo fe derrama Em chuva, em pedra,
cm fulminante chamma. = Eifquc o Ceo de im-
provifo feefeurece, A luz do Sol fe turba , e re
tumbando Horrifono rumor o vento crece : Lo
go o mar montes d'agua levantando Dos vento*
combatido fe embravece , E tanto , que monta-
nhas excediaÔ As marítimas feTras que fe crguiaó.
{Malac.Conquifi. 2. ) = Agora fobre as nuvens os
íubiaó As ondas de Neptuno furibundo, Agora a
ver parece que defeiaô As intimas entranhas do
profundo : Noto, Auftro , Boreas, Aquilo queriaS
Arruimr a maquina do mundo, A noite negra, e
jieya fe allumia Cos rayos , em que o Polo todo
ardia. (Lufiâd.6.) — Co' conto do baftaó (aflim
fallando ) A hum lado fere a cavcrnofa ferra , E
da priaaö efcura arrebentando Soltos os ventos
fahem varrendo a terra : Em efquadraó horrifono
bramando Searrojaó fobre o mar com dura guer*
ra , Unidos o Euro , o Noto , e Africo horrendo,
Vaftas ondas ñas prayas revolvendo. Com gritos
nifto a gente o Ceo feria , E os ventos pela en-
sarcia aiToviavaö , Dos olhos dos Troyanos foge
o dia, E os Polos de improvifo fe enlutavaó : Atas
rayos de Vulcano o fogo ardia , E c'os feros'^R-
vöes os Ceos bramavaó : Em tanta confufaÔ , e
fombra efcura Prefente a morte a todos fe figura.
' Huns fobre as altas nuvens os fubiao As ondas de
Neptuno furibundo, Outros a ver parece que def-
ciaó A» intimas entranhas do profundo. Os mares
tom.ll. Gg com
*Î4 TOR
com о eftrepito ferviaö, E movcndo as areas do
mais fundo, Moftravaó bem tcrjá osfonoros ven
tos Aballados da terra os fundamentos. ( Eneid,
Portug.i.) = Di vida dos mortaes a fombra efeun
De improviío arrebata o Sol , e o dia , E no ar,
que he do Cocyto atroz pintura , Só o frgo doj
relámpagos luzia : Soaó trovöes , e chuva em ne
ve dura , Campos fe inundaó , ventos à porfii
Aballaó confpirados со' chuveiro Naó fó o car-
valho , mas o monte inteiro. ( Taffb Portug. ) =
Crefce o medo , o clamor fe multiplica } hum diz:
ao mar, ao mar ; outro : arribemos -, amaine-fe , en
tro brada; outro replica , A' orqa , naó amainar,
que nos perdemos : Alije-fe , efte clama , a carga
. rica: Aquelle -, as obras mortas derribemos : Tsl
era a confufaó da vozeria , Que ella , mais que a
tormenta , nos perdía. Fid. Tempestade » e
Naufragio.
Tormento. Martyrio , dor , pena, anguftia. , afflic-
qaó. з= Agudo , penetrante , fummo , exceffwo ,
defmedido , intoleravel , infopportavel , infoffri-
vel , longo , dilatado , prolixo , prolongado , afpe-
ro , duro , afperrimo , acerbo , fe vero , rígido, atroz,
rigorofo, incefíante, continuo, fucceífivo, perpe
tuo , perenne , inexplicavel , incomprehen.fi vcl ,
incompara vel , violento , intenfo , vehemente, bár
baro , cruel , impio , tyranno , horrido , horrivel ,
horrífico , horrendo , horrorofo , amargo , anciofo,
inquieto , amigo , diuturno. ( Fid. os Synonimos.)
i Tormento. Supplicio, caftigo. = Jafto,
merecido , devido , vingador , publico , iniquo , in-
jufto, tyrannico , duplicado, repetido, deshuma
no, infolito , inaudito, eílranho , exquifito , no
vo, raro, Angular, fanguinolento , cruento, mor
tal , mortífero , fatal. ( Para diverfos epithetos vid.
Tormento fupra, e Martyrio.)
Torre. Alta, elevada, fublime, eminente, íober-
r ba,
т о U 235
Ъа , arrogante, altiva, forte, robufta, marmórea,
firme, confiante, inexpugnavel , inaccefllvel, in-
concuiïa , munida , fortificada , amiga , vetufta ,
valia, ampia.
Гоико. Cornígero , forte , robu ft o , membrudo ,
V alenté , feroz , cegó , impetuofo, violento , furio-
fo , furibundo , veloz , ligeiro , rápido , arrebata-
do , indómito , impávido , intrépido , alentado ,
foberbo , arremeçado , bravo , embravecido , ef-
pumante , animofo : manfo, domado , operofo, tar
do, lento. ( Vid. Boy.) = Feroz bruto em mu
gidos horrorofo , Em cornígeras armas poderofo.
= Qual horrorofo touro denodado , Que os ro-
jóes паб receya, с vay bramindo, Acoraertendo
Ъо povo , que turbado Л cada paflo empeqa , e vay
fugindo : Furiofo invefte de hum , e de outro la
do As cornígeras forqas defpedindo , E délias de
maneira fe aproveita , Que à fúgida do povo he a
praça eftreita. = Bern como o bravo touro na
eftacada Obferva contra fi turba infinita , Hum
lhc atira o rojaö , e outro a efpada Lhe oppoem
de perto } afflifto o povo grita , Corre o bruto
com vifta imperturbada A' parte que o furor lhc
follicita , E enveftindo das armas a cfpeíTura ,
Rompe, e derruba tudp a tefta dura. . .
Trasalho. Fadiga , tarefa. = Duro , afpero , af-
-, perrimo , acerbo , continuo , affiduo , perenne ,
perpetuo , incanqavel , indefeffb , follicito , vigi
lante , cuidadofo , diligente , defvelado , improbo,
infofFrivel , infopportavel , intoleravel , grave, for
te , fummo , molefto , penofo , cuftofo , rigorofo ,
longo , prolixo , nimio , exceflivo , defmedido ,
• extremo , immenfo, fucceflívo , ingrato , infeliz ,
, defgraçado , baldado , fruftrado , malogrado , inu-
til, perdido, feliz ^ditofo, abenqoado,luzido,te-
diofo , faftidioíb , odiofo , aborrecido , induftriofo,
«ngenhofo , util , proveitofo , operofo, inquieto ,
Ggti im
25¿ T R A
impaciente , anciofo , gloriofo , honrofo , canqad?,
lánguido.
Trabalhos. Dcfgracas, infortunios, calar-
dades, miferias, penas, affiicqóes , anguftias , n-
. bulaqöcs , perfeguiqóes. = Immenfos , infinite,
innumeravcis , imponderaveis , incxplicaveis , »
comprehenfivcis. ( Bufquem-fe outros epithet
: em Trabalho. ) = De males mil lliada fue¿
ta. Hórrida ferie de afperas defgraqas. Oa fon:
adverfa afperrimos revézes. Inclemencias dos Fi-
dos vingativos. Do inexoravel Ceo duros flage
los. ( Vid. alguns dos Synonimos. )
TRAqA. Idea, maquina, projefto, treta , cabala. =
Altuciofa , a iluta , fagaz , engenhofa , aguda, fub-
til , rara , Angular , nova , ellranha , exquifita , hl-
licita , diligente , induftriofa , occulta , fenwa,
armada, ideada, urdida, tramada , maquiné , do
lóla , inlidiofa , pérfida , fraudulenta , fallu, enga-
nofa , fementida, disfarqada, fimulada , traidora,
engañadora.
Tragedia. Théâtral, feenica, trifte , lugubre, fa
tal , funefta , fúnebre , luótuofa , lacrimofa , delo-
rofa, fanguinolenta , cruenta , fanguinofa, grav:.
fe vera, auítéra, fublime, altiloqua, grandiloqui
altifonante , mage fio Га , heroica , violenta , terrí
fica , horrífica , calamitofa , infaufta , infeliz , m u
ra , miferrima , acerba , lamentavel , laftimofa , li
tiga , vetufta , Grega , Romana , pompofa , di
gnifica , celebre , famofa , memoravel. — Canto
digno do trágico cothurno. De Melpomene afee-
nica harmonía. De Sophocles a Muía altifonante-
De Euripedes os trágicos Poemas. ( Os Gregos »
perfonalizavaó na figura de huma Matrona de if*
pecio grave , mageftofamente vertida com clao."
- de de purpura , e ouro -, cothurnos preciosos ws
pés , na roaó direita hum punhal enfanguents-"-
DA efquerdi huma maleara , e no chao algumas">*
TR A 237
roas, e fccptros. Ao feu lado quer Pierio, que fe
ponha fobre hum pedeftal de marmore as ebras
de Sophocles , e Euripedes)
Traiçaô. Perfidia , aleivofia. ( Os epithetos tirem-
fe de TíUIDor, ) = Torpe viokqaö da fé finec-
ra. Deteltavel acçaô , impia, maligna , Que na
terra nao tem pena condigna. {Vid. osSynonrm.)
Traidor. Pérfido , alcivolo. = Vil, infame, odio-
• ; fo , nefando , execrando , deteflavel , abominavel ,
malvado , perverfo , maligno , horrendo, horroro-
fo , torpe , malévolo , perniciofo, damnofo , infen-
fo, infefto, inimigo , Amulado ,disfarqado , fecrc-
to, oceulto , fallaz, engañador, infidiofo , afluto,
infiel , infido , enganofo , dolofo , fraudulento ,
-Vnentirofo , fementido , nefario, pefllmo. = Do ne
gro Averno parto abominavel. Da humanidade
- objecto deteftavel. Da terra odiofo pezo, monftro
infame, Digno que Jove vingador o inflame. =
Nunca huma alma infiel, peito aleivofo Em efla-
do feguro permanece, Porque já mais amado , an
tes odiofo, A feus raefmos amigos aborrece : He
fempre ao mundo todo fufpeitofo , Nem no que
. affirma crédito merece : A h vil alma , de compai-
xaó indina , Que a mefma natureza te abomina.
( D. Francifc. de Portug. ) Vid. em outros lugares.
Traje. Culto , rico , pompofo , fumptuofo , ma
gnifico, viftofo, ornado, ruftico, inculto, pobre,
mifero , fordido , efqualido , torpe, caíto , honef-
to , púdico , modeílo , obfeeno , lafeivo , novo ,
eftranho, amigo, ferio, grave, faceto, ridiculo,
vaidofo , foberbo , feminil , decorofo , decente ,
deshonefto , efcandalofo , disfarqado , enganofo.
Trama. Engaño, ardil , fraude, dolo , traça, tre
ta , idéa, artificio , maquina , cabala. = Sagaz ,
aíluciofa , aftuta , fubtil , aguda, ardilofa , erge-
nhola , fecreta , occulta , fallaz , pérfida , aleivofa ,
traidora, infiel , infida , fementida , fraudulenta y
* do_
2)8 T R A
dolofa. ( Vid. os Synonímos nos feus lugares.)
Trance. Anguilla, agonía , afflicçaô , aperto , pe-
rigo, rifco : Ou Adverfidadc, defgraqa , infortu
nio , caiamidade , defvcntura , trabalhos. = Es-
tremo , fatal, funcfto , finiftro , mortal , mortífera,
deféfperado, fubito , infperado , fubícaneo , impre-
vifto, incauto, impenfado, repentino, inopinado,
improvifo , apertado , arrifeado , perigolb , affli
ct o , anguilla Jo , agoniado , lamentavel , laftimo-
fo , infaufto , adverío , dcfgraqado , infeliz , m Неге,
miferavel , miferrimo , inevitavel , irrcparavel , for-
midavel , terrífico , horrorofo , horrivel , &c.
Tranqjji ыл D ade. Serenidade , quietaçao , foce-
go , defeanqo , repoufo : Ou Bonanqa , calma , paz.
= Placida , feliz , ditofa , cara , grata , doce , fwTret
amavel , defejada , fufpirada, appetecida, ¿elicío-
fa, deleitofa , go it oía, jucunda, agradavd, ocio*
fa , inerte, ignava. ( Os Gregos a figura vaó na ima-
gern de huma mulher de femblantc formólo, e
íereno , vertida de branco , e afrentada em hum
porto de mar bonanqofo , encofrando hum brace
a huma ancora , e tendo na outra maó hum lerne,
fobre o quai eftava poufado hum maqarico , fym-
bolo da lerenidade.J
TRANSFORMAqAÖ. Mutacaö , transfiguraqaô , me-
tamorphofe. = Nova , rara , fingular , eftranh»,
exquifita, infolita , inaudita , pal mofa , admiravel,
portentofa , maravilhofa , miraculofa , prodigioia,
incrivel , efpantofa, faifa , fabulofa , menti rofa , fin
gida , gentílica, vá , fan ta frica , apparente , Confia
da.
Transitorio. Paflageiro, breve, fugitivo, cadu
co , efímero > inftantaneo , momentáneo , imper
manente , inítavel, inconftante, mudavel, vario.
Traslado. Copia , tranfumpto , retrato , imagem ,
effigie. = Verdadeiro, vivo, exprefiivo, fiel, ex-
a&o , delineado , pintado , gravado , efculpido, de-
feaha
TRE 239
fenhado , debuxado , colorido , ideado.
Tremor. Sufto, fobrcfalto, medo, temor, pavor,
horror. = Frio , frigido , gelado , lánguido , Un
güente, exangüe, vacillante, attonito , ettupido,
trepidante, improvifo, inopinado, repentino , fu-
bitaneo , íubito , cobarde , ignavo, pufillanime,
. vil, feminil, infolito , eflranho , horrido , horrífi
co, horroroíb. Fid. Medo, &c.
Tremor da terra. = Violento abalo do
terrefte Globo. Da Esfera fublunar tumulto ef-
cranho. Hórrida convulfao da terra inquieta. Mo-
tim horrendo do Ínfimo Elemento. Fatal pregoei-
ro de imminente eítrago. Fid. Terremoto..
Tresvario. Defvarío , delirio , defatino , loucurá ,
, defeoncerto. = Infano , furiofo , fatuo , nefeio ,
cltulto, fatal, funefto, mifero , miferavel , louco,
defeoncertado , vehemente , forte , violento , cegó,
defatinado, precipitado , indómito , rábido , eípu-
mante , temerario, incauto. = Defconcerto fatal
de mente infana. Da fantafia miícra defordem.
Fid. Delirio, e Loucura.
Trevas. Eícuridade , noite. = Caliginofas , cegas,
opacas , profundas , negras , denfas , efpcfias, cer
radas , nocturnas , filenciofas ; íbmnolentas , fopo-
riferas , trilles , melancólicas , mudas , funeftas ,
formidaveis , pavorofas , medonhas , terrificas , ter-
riveis, horriveis, tremendas , horrendas , hórridas,
horrorofas , efpantofas , bonificas , Cimmerias ,
Tartáreas, Eftigias , Infernaes, Сосу tías, Aver-
naesy cfpalbadas , derramadas , difluías , fúnebres ,
lugubres, fataes, inimigas , traidoras , infidiofas,
pérfidas , engañadoras, infenfas, inferías, temidas,
arrifeadas , perigoías. = Caliginofo horror, cf-
peffa fombra , Que aos miferos mortaes aíTufta, e
alfombra. Da terrífica noite a cor medonha. Da
lavara luz Febea trifte aufencia. Hórrida privaçaô
da luz fu perna. Fid, Noite,
». . Tri-
24o TRI
Tribunal. Judo , reéfco, integcrrimo , incorrupto,
fevcro , grave , auttéro , fabio, prudence , pro*
do, rigido, rigoroío, inexoravel, iuflexivcl, ts
roendo , formiJavel , venerado , venerando , refp:
tado , impío , iniquo , maligno , tyranno , injutfc
bárbaro. = Da julta Aftrea formidavel throne
Tributo. Grave , onerofo , molefto , grande , ji'
to, devido , annuo, duro, infopportavel, imo¿
ravel, iniquo, violento, injufto, tyranno , bartí
ro, tenue , leve , módico , moderado , fiel , re*
rente , humilde , antigo, novo , fervil , perene
perpetuo, eterno.
Tristeza. Melancolía. = Acerba, afpera , awr;
ga , dura , grave , fumma , extrema, excefliva , de-
medida , inexplicavel , imponderavel , qutixaff
dolorola , lacrimofa, infoffrivcl , intoleravd, in
fopportavel , aguda , penetrante , vehement, vio
lenta , forte, irremediavel , inconfolaveUafflicia,
lánguida , anciofa , amante , amorofa , aSt&iofe ,
íaudofa, longa, diuturna , dilatada, perenne, pet-
perua, fecreca, occulta, fatal, lugubre, funefti,
funérea, mortal, mortífera, cruel, atroz , barba
ra, tyranna, eftupida, infana, delirante , eftula.
muda , filenciofa, taciturna , anhelante , fufpirr.-
te, mtraäavel , mifera , miíerrima. = Alma infe
liz, que mifera alimenta De trifteza mortal ic
violenta. De affliéto coraqaö hórridas trevas. D'
prudente razaó fuñe (lo eclipfe. De afpera pea»
infopportavel pero. Das potencias mortífero le
targo. ( Para a fázer imagem feníível vid. Me
tANCOLlA. ) : ,
Tritaó. Equoreo , cerúleo , verde , fordido, lieo-
fo, efeamofo , negro , feyo , deforme , enorme,
medonho , horrido , undofo , undívago , flucti»'
go , nadador, húmido, leve , ligeiro , agil , veltf>
rápido , arrebatado , prompto , acelerado , ho/f
fono , eftrondofo, follicito, diligente. = Ofi"
TRI 241
Iho de Neptuno negro, efeyo', Trombeta de feu *
Pay , e feu correyo. O Filho de Neptuno, Dcoe
ligeiro , Das undofas Deidades menfageiro , Cor
tando as faifas ondas vay tangendo Do retrocido
buzio o fom horrendo. = Os cabellos da barba,
с os que decern Da cabeqa nos hombros , todos
eraó Huns limos prenhes d'agua, e bem parecem,
Que nunca brando pentem conheceraó : Ñas pon-
tas pendurados naófallecem Os negros mexilh6es,
que allí fe geraó , Na cabeqa por gorra' tinha pof-
ta Huma muy grande cafca de lagofta. ( Lufiad 6.)
= Feyo Tritaó , que o liquido Elemento Veloz
cortando ao mando Neptunino , Dá pelas ondas
. fonorofo alentó Co' a negra boca a hum buzio pc-
*. Ägrino , Para que acudaó todas as Deidades , Que
habitaó ñas undofas cavidades.
Triunfar. — A cabeqa cingir de inviíto louro.
As honras receber de alto triunfo. Ornar a fron
te da Apollinea rama. Victoriofo empunhar a he
roica palma. Ouvir os epinicios da victoria. Go
zar o premio da triunfante croa. Os vivas rece
ber da voz da Fama. De defpojos opimos carre
jado , Ser , qual outro Mavorte , venerado.
Triunfo. Famofo , celebre , celebérrimo , memo-
ravel, illuftre, infigne, folemne , publico , alegre,
faulto , feliz, feftivo, decorofo , honrofo, glorio-
fo , magnifico , pompofo , mageftofo , augufto,
íumptuofo , vaidoío , foberbo , altivo , fublime,
excelfo, preclaro , laurigero , ambiciofo, jufto,
digno, merecido , immortal , eterno , efpeciofo
opimo, naval, caftrenfe, bellico, Mavorcio, in-
vejado , maravilhofo, incomparavel. = Dos He
roes Apotheofe folemne. Vid. Victoria.
Trofeo. Bellico, Mavorcio ,nobrc, illuftre , infi
gne , preclaro , foberbo , altivo , alegre , faulto ,
feftivo , honrofo , gloriofo , vaidofo , pompofo ,
immortal , eterno, heroico , memoravel, memo«
Tom. IL Hh
242 TRO
rando , famofo, celebre, juíto, devido , merecí-
do , invejado , ganhado.
Trombeta. Tuba. = Bellica , belligera , belli-
cofa, Mavorcia , fonora , clara, fonorofa , eítror-
dofa, rouca , concava, retorcida , al ci lona , horr.-
fona, horrorofa, hórrida , horrenda, horrivel , ch-
morofa, terrífica, pavorofa, formidavel, tremen
da, medonha, trifte, fatal , funefta , lugubre, fú
nebre , luctuofa. = Os ares rompe já o fom ca
noro, Voz horrorofa do metal fonoro, Que con
roucos eftrepitos obriga Ao bellico combate o
peito forte i Porérn fe a efte nobre aeçao ínftiga,
Em outro infunde vil temor de morte j Aflasef-
tas paixóes defemelhantes Se lern em mudas vo-
zes nos femblantes. ( Anonym. )
Tronco. Arvore. = Forte, robu fto,groflo,nodoíb,
duro, firme, immovcl, confiante, verde, vicofo,
ramoío, frondofo , frondífero, frondente , fecco ,
árido , carcomido , cortado , inutil , combuftivel.
Tronco. Eftipite , afcendencia , progenitor.
= Antigo , vetufto , famofo , celebre , infigné , il-
luftrc, memoravel, alto, fublime, generofo, he
roico, fecundo , veneravel, refpeitado, florente,
florecente. Fid. Ascendencia.
Trovaó. Forte, èftrondofo, repetido , fucceffivo,
feguido , rouco , Violento , fubito , repentino , tenv
peítuofo, fulminante , horrifico, horrifono, hor
rendo, horrido , horrorofo , horrivel, medonho,
pavorofo , formidavel , tremendo , terrífico, efpan-
tofo , retumbante. = Das negras nuvens horrido
tumulto , Que ameaqa à terra pavorofo infulto.
Do Ceo irado horrifono eftampido. Repentino
fragor da etherea Esfera. Do retumbante Polo
ingrato eftrondo. Do veloz rayo horrífica violen
cia. Tremendas vozes do irritado Olympo. Hor
rido parto da fulfurea nuvem. — Os trov6es qua-
fi os Polos abalavaó, Ameaçando ruina ao Firma
ment»
TRO 245
mentó, Os rayos huns aos outros fe alcanqavaó,
Incendiarios do fluido Elemento i Relámpagos os
olhos efpantavaô , Hálitos do feroz Tartáreo af-
íenco , Delle moítrando horrífica figura, Se dellc
pode haver viva pintura.
Ro vejar. = Fazer o Ceo eftrondos fulminantes.
A nuvem defpedir roucos fragores. Os ares atroar
com fons medonhos. Com íulfureo eftampido o
Ceo retumba. Rafga-fe a nuvem , eftremece a ter
ra , E do Ceo teme a fulminante guerra. Com du
ro cftrondo o rayo impaciente Rompe da nuvem
a prizao ardente. Vid. Rayo, Relamía-
guear,&c.
Roya, Amiga , celebre, famofa , foberba , alta ,
elevada , magnifica , bellica , guerreira , bellicofa,
belligcra , Mavorcia, mifera , infeliz , miferavel,
defgraqada , miferrima , laftimofa, deploravel, abra
zada, deftrocada, queimada , demolida, devait ada,
arrazada , Febea , Apoliinea , Neptunia. = De
Priamó a Cidade defgraqada , Que por Neptun»,
e Apollo foy fundada. Os muros de Dardania ce
lebrados , Funefto empenho dos malignos Fados.
De Dardano a Cidade efclarecida , A laftimofas
cinzas reduzida. A Cidade fatal que a Grega ira
Com furor vingativo démolira , E transformada
em hórridas campiñas , Aqui foy Troya , dizem
as ruinas. = Aqui a pintura tens de Troya ami
ga., Já convertida em horrido deferto, Que afuf-
piros , с lagrimas obriga. Aqui foy onde Achil
les em concerto Seus oufados guerreiros ordena-
va , Aqui Sina6 em dolos encuberto Os crédulos
; Troyanos enganava. Por aqui foy fugindo o pió
Eneas Com os Deofes , e o Pay por companhia :
« Por aquellas afpcrrimas areas Foy arraftado Hci-
tor com furia impía. Vés eíTas bazes , marmores,
columnas Reduzidas a miferas ruinas ? Cafas já fo-
raó aos Deofes opportunes , Já de Reys foraó ca-
Hh ii fas
244 T UM
fis peregrinas. Vés deíTe fogo o effeito laítimofo
Alas balta já de ver taó cruel fado , Porque d
Troya o fim calamitofo Obl'ervar nuó le pódc nec
pintado.
Tufaö. Ventofo, torraentofo , tempeftuofo , юг-
tuofo , finuofo , fatal , funefto , furiofo , furibun
do , impetuüfo , forte , violento , aíTolador , de vaf-
tador , voraz, devorante , devorador. {Vid. Re-
moinho. ) = Das Eolias cavernas furia ufana,
Que n'um momento com violencia infana Fazef-
tupida a forqa Neptunina , E às prayas lança a
naufraga ruina. De Eólo atroz a forqa aíToladoa
De miferos baixeis devoradora.
Túmulo. Sepulcro. = Magnifico , fumptuofo ,
pompofo , foberbo , altivo , arrogante , vaido/o,
preciofo , rico , regio , auguílo , marmóreo, gra
vado , lavrado , efculpido , trifte , melancoí/co ,
lugubre, funéreo, luftuofo, fúnebre, fetal. (Pa
ra frazes, e outros epithetos vid. Sepulcro.")
Tumulto. Turbulencia. = Popular, plebeo, con
fufo , defordenado , eftrondofo , fediciofo , clamo-
Tofo , infano , cegó , violento , impjttuofo , enfu
recido, furiofo , furibundo , precipitado, audaz,
atrevido , oufado , arrogante , orgulhofo , fangui-
nofo, cruento, fanguinolento, indómito, indonu-
vel, infolente , defenfreado , vingativo, vingador,
rebelde , pérfido , traidor , impenfado , impreviífo,
infperado, fubito , fubitaneo , inopinado , repenti
no , improvifo. Fid. Sediçao.
Turba. Multidaó. = Numerofa, imrrtenfa, infi*
nita, innumeravel , popular , plebca, defordena-
da, confufa, clamorofa, eftrondofa , tumultuofa,
turbulenta , gárrula , loquaz , inquieta , mítica ,
indócil , infolente , indómita , indomavel , vil ,
infame, revoltofa , armada , cega , violenta, pre*
cipitada , infana , atrevida , audaz , oufada , or-
gulhofa, incauta, imprudente , petulante, licen
TUR 24;
ciofa. Fid. Plebe, Povo , &c.
Turco. Ottomano. — Infiel , infido , bárbaro ,
pérfido , feroz , arroz , lunigero , poderofo , armi
potente, bellicofo, guerrciro , bellico , bclligero,
inimigo , infenfo , infeíto , audaz , foberbo, rico ,
opulento , torpe , lafcivo, obíceno , feníual , cruel,
inhumano , tyranno. = Do lunigero Imperio o
povo impío , Que inda bebe o licor do fanto rio.
A's Chriltiferas armas fempre adverfo. Da Féfu-
perna acérrimo inimigo.
Turma. Turba, multidaó : Ou Companhia de gen
te , efquadraó , tropa , foldadefea , falange , cater
va (fegundo as diverías accepqócs.) = Bellicofa,
belligera , belligérante, Mavorcia, bellica , guer-
^reira, armada , forte, valente, valerofa, animofa,
intrépida, impávida, immenfa, infinita, numero-
fa , innumeravel , efcolhida , felefta , inimiga , dam-
nofa,infcnfa, infefta , pedeítre, equeftre, invicta,
infuperavel, invencivel , indómita. Fid. Exerci-
to, Guerreiro , Soldado , &c.
Typheo. Centimano , hórrido , horrífico, horren
do, horrivel, horrorofo, enorme , medonho, de
forme , monftruofo , defmedido, tremendo, terrí
fico , formidavel , efpantofo , pavorofo , robufto ,
membrudo, audaz , temerario , oufado , atrevido,
pre Tumi do , altivo, foberbo , arrogante , impío ,
infolente , fulminado , abrazado , confumido. ( Pa
ra as frazes vid. Gigante , с os varios nomes de
Gigantes nos feus lugares.)
Tyrannia. Crueldade , barbaridade , deshumani-
dade, impiedade, atrocidade, iniquidade. - Vio
lenta, atroz, feroz, dura , acerba, afpera, afper-
rima , infopporravel , intoleravel , infoífrivel , mo-
lclta , nefaria , abominavel , nefanda , deteltavel ,
execranda, infolita , inaudira, rara, íingular, no
va, eítranha, exquifita, odiofa, aborrecida , de-
teítada , abominada , ambiciofa , ávida , avara , ava-
; renta,
TUM
-. - . V¿s dcíe fogo o effeito laftináj
"-к uárauó cruel Ыо , Porctl
Obicrrar iuo te p<Mf-

saunr - »utas, дет лаасе . derorador, (/^I


жеста?. " — Г>и Lcùas cavernas furii ш
«^uc X ля ясавеггэ cea violencia inûiu Fi
вцпиа. * загса Хсрстл» , Е и prayis ia?
«MTTTTgx ппв. De Eclo arrox a força afoij
Ге тиГстну ¿ercrJ»-ora-

_ к ^_.-s encáreos саЫ. Sarai»-)

ra, impere»»
» precipcaéi»

• j

.aici

sawcz . wzc\ùr , piebea,

загэшсяЕа .. «erra*, 'юка, laquea ^ .,

ani-*r. ^»à. ««¿a, «ga, rijjgj


ñola, rd. РипЛ-
RCO. Ott-TSH
>crâdo , icr:i .
>o tente , Ье_^г:>с . ргашс
nmigo,i

»ovo impío . Que жм re . JST i'


Vs ChrULÄTB os jcbxt
зегпа acema» тпптнрт-
iRMA. ТогЪа,
:c , ef~
?aC* _
beUigcra ,Ье_всапг
reirá, armada, fcrr.-»
intrépida,
a , innomem
íofa, inferna,
nfuрегат el,
ro, GcEfta.Eii
грнЕО. Сеж
lo, norme!,
, jvWIIW
fico j fuiBlidjW! ,
nembrodo,
arefumido , ■iesn , ¿««reí
níolcme , Ыхшяабл . -isnsaLi
ta as frates vid. Gvusn^t
Gigantes nos íem kçer.
RANNiA. Crachant,
dade, impiedade,
lenta, atroz, feroz,
rima , iníopporareí
ktta , neùna ,
execranda, inú>»
va, ettranba, сход
teltada , аЬсйшас*
'248 VAL
Vé como as flores nefta varzea amena Bordao cía
aitgre terra o verde mamo ; Elcuta como a doce
Philomena ExtenJe faudofa o raro canto , E ex
prime taö fuave a antiga pena, Que he dos ouvi-
dos attraótivo encanto; Vé como os ventos brin-
caú brandamente, Efcumas levantando na corren-
te. = Ao Boreas fe dilata hum valle ameno Se
parando dous montes apraziveis , Alegre infpira
Céfiro fereno As producqóes de Flora mais riG-
veis ; Cryftaes occukos ao feliz terreno Nos cir
cuios fecundao invifiveis, E os harmónicos eccos
entre os montes Multiplicaó a voz deaves , e fon-
tes. ( Henriq. 11. ) = Morada de Diana , valle
ameno , A quem levantaó muro altivos montes ,
E onde para fazer rico o terreno, De cryftal ma
mó generofas fontes , Que divididas pelo verde
feno As pedras lavaö , que fe ofFcrecem pontes,
E hum prado formao deleitofo , e lindo , Onde
eftá fempre a Primavera rindo. = Hum àe\eAto-
fo valle fe extendía , Que terra , e mar benignos
ajuntava, Porque as aguas Vertumno enverdecía,
Quando as ervas Neptuno prateava , Remando
o pefeador pomos colhia , Segando o lavrador co-
raes cortava. ( Ulyjfíp. 11.) • .
Valor. Animo , efpirito , valentía , esforqo , intre
pidez, brio, alentó. = Heroico , impávido, re-
ioluto , imperturbavel , bellico, bellicofo, Mavor
cio, guerreiro, infuperavel, invcncivel , inviólo,
alto , lublime , illuftre , generofo , infigne , incom-
paravel, raro, Angular, eftranho, novo, fummo,
famofo , celebre, afFamado, celebrado, formida-
vel, terrífico, aflolador, devaftador, fulminante,
incanqavel , portentofo , vi&oriofo , triunfante,
paciente , obitinado , perfeverante , incontraftavcl,
confiante. = Defprezador prudente dos perigos,
Armas as mais fataes aos inimigos. De illuftres ti
mas generofo alentó, Das viftorias cftavel funda-
meneo}
V А *Г 249
Diento. Confervador de eternas Monarquías. Dos
lyiavorcios Heróes vital alentó. De magnánimo
t. ^peito illuftre vida. Dadiva Angular do Déos gucr-
reiro. Dos duros membros força independente ,
Que íujeiqoes ao corpo nao confente. ( Oe An-
tigos o perfonalizaraó na figura de hum hörnern
de idade robufla , veftido à heroica , coroado de
louro , com hum feeptro na maó direita , e cora
a efquerda aftagando a hum leaó. Junto délie pu-
nhaö varias coroas , v. g. a Triunfal , a Mural , a
Caflrenfe , a Naval, a Cívica , Scc. )
Vanglorioso. Vaó , jaótanciofo , vaidofo , defva-
necido, gabador, orientador. = EftuJ to, fatuo >
nefeio , demente , infano , louco , prefumido , am*
Jbiciofo , orgulhofo , defpréfcador , foberbo , info-
lente, arrogante , altivo, ridiculo, elevado, men
tí rofo , fallaz , audaz, atrevido , oufado , vaniloquo.
Vapor. Hálito, fumo. = Leve , tenue , fubtil, hú
mido, aereo, calido, ígneo, eftivo , ardente , ne
gro , efeuro , tenebroíb , caliginofo , nebulofo ,
atro, fulfureo , denfo, craíTo , efpeflo , peftilcnte ,
peítifero , ford id o , efqualido , ingrato , pútrido ,
. odorífero , cheirofo , aromático , fragranté , fuave ,
grato , jucundo , agradavel.
Variedade. Inconilancia , inftabilidade , mutabi-
Jidade, ,altcrajqaó , viciflítude, mudanqa, incerte
za , differença , diverfidade ( fegundo as diverfas
accepcóes. )
Vario. Diverfo , différente, mudavel , variavel ,
impermanente, inconftante, inftavel, incerto.
Vaso. Aureo, argénteo , preciólo ,dourado , vitreo,
. . cry ílallino ,. puro , marmóreo , lavrado, efeulpido,
terreo , caduco , fragil , valto , ampio , grande ,
concavo, fumptuofo , brilhante, lucido, polido ,
efpeciofo , cheyo , exuberante , vacuo , vafío , an-
tigo, raro , Angular, exquifito, cheirofo , odorí
fero , odorofo , fragranté , aromático.
ïm.II. Ii Vas-
*;o VAS
Vassallo. Subdito. = Leal , fiel, obediente ,fuT>
miflo, rendido , prompte , fu jeito, poderofo,ii-
luftre , diftinfto , egregio , benemérito , pobre,
, mifero, plebeo, ¿ce.
Vate. Poeta , ou Profeta. = Sacro , fatídico , prc-
fago , efeuro , enigmático , myfteriofo , veneravd,
, venerando, refpeitado , refpeitavel , verídico, ü-
и , bio, previdentc. ( Vid. os Synonimos. )
Уа/гьСШа*. Predizer , augurar , adevinhar , prefe-
¿. túwr. = Revelar os arcanos do futuro. Manifeí-
tar dos fados os fegredos. Prefcntes ter os fccuJoí
vindouros. Com fatidjea voz cantar futuros.
Vaï*ici,nio. Predicçao , profecía , prefagio , pro»
gnoltico , annuncio , augurio. = Faufto , félú,
ditofo , venturofo , finiftro , infaufto , fatal , foaeí-
to , fúnebre , infeliz , calamitofo , laftimo/b , ia-
mcntavel , lugubre , verdadeiro , verídico , verifi
cado , completo , decifrado , dubio , ambiguo , in-
certo , duvidofo, falfo , fallaz , mentiroío, ct\ga-
. nofo, fàlfifîcado, vaó , fementido , fraudulento.
Ve ado. Cervo* .= Tímido, pavido, imbelle, fira-
, со, covarde , afluftado , veloz , ligeiro, rápido,
acelerado , arrebatado , precipitado , cornígero ,
agil, leve, fugitivo , fugaz , vagabundo , errante ,
velho , filveftre. = Tímido bruto de ramofa fron
te, Que na carreira iguala ao leve vento, Dcí-
tro fugindo ao caçador violento. = Os animaes
cobardes fugitivos Sahem em efquadras , cuja va-
riedade Efpanta; alguns às máos fe tomad vivos,
Sem Ibes valer fuá grande agilidade : Do mato
mais recóndito os altivos Veados fahem , que na
velocidade Dos pés a vida trazem , e na corrida
HiaG fugindo dilatando a vida: ( UVfJf. 6.) —
Rompendo a efeura mata atraveffáva O valle al
to Veado , que a armadura Da fronte em varias
pontas rematava ; Ao vento nao cedia , E indo vo-
ando, Por ver ao caqador parava, olhando. = O
VIL ïjï
gamo da filiada amedrentado Por hum valle , e
por outro facodindo Os pes, apenas toca o verde
prado: Chega a hum precipicio, alli cahindo No
furor da carreira arrebatado , Cede forprcfco de
hum libreo valcnte, Que o feguia veloz com fa-
nha ardente. = Qual timido veado, que o ruido
Do caqador ouvindo , attentamente O pcfcoqo
levanta , e extende o ouvído Para onde o rumor
mais forte fente : Já dos furiofos cáes ouve o la
tido , E por fugir à morte que prefentc, Com rá
pida carreira toma a via, Que mais do feu perigo
fe defvia.
Velhice. Ancianidade. = Fría, frigida , candida ,
■ encanecida, nevada, gelada, rugofa, decrepita, tre-
"mula, vacillante, curva, entorpecida, caduca, mir-
rada , carcomida , exangüe , lánguida , Ungüente ,
anhellante, candada, queixofa, trifte, funefta, fatal,,
lugubre, funcbrc,enferma, infeliz, mifcrajlaftimo-
, fa, penofa , dolorofa , cuftofa , tarda , morofa , ocio-
fe, inerte, inepta, infecunda, ignava , fraca , fra-
- gil, debil, grave, onerofa, pezada, mole fta, tor
pe , fordida , efqualida , ávida , avara , avarentä ,
- cubiçofa, invejofa, ambiciofa, ingrata, injucun-
• da , afpera , afperrima , acerba , amarga , infoppor-
tavcl, intoleravel, infoffrivel, impertmente , im
paciente , a iluta , aftuciofa , fagaz , dolofa , fimu-
¿ íada , cauta , provida, fabia , judiciofa , prudente ,
madura, forte ; robufta, frefea, vigoróla, eftupi-
da , infana , delirante , tediofa , faftidiofa , aborre
cida. = As venerav eis cás dos longos annos. Da
larga idade irreparaveis dannos. Da vida a parte
lánguida , e caduca. Dos annos a fatal enfermi-
dade , Trifte , m ole fta , abandonada idade. Da
■ avara morte a próxima velhice. De prudencia , e
■ faber fonte inexhaufta. A encanecida idade con-
felhcira , Do pallado incanqavel lifonjeíra. Das
cftaqócs da idade o duro invernó , Que arruga a
-j Ii ü corr

I" I
S 5* V E L
torpe froiite J o fangac gela , E cm que a morte
a cumprir ligeira anhela Dos crueis Fados o de
creto eterno.
Velho. Anciaó. = Fatigado , canqado , encurti
do , fevero , auíléro , afpero , acerbo , parco , ta»
regelado , rigido , rigorofo , gárrulo , loquaz , ver-
bofo, duro, fentcnciofo , experimentado, tenu,
ob ft i nado, pertinaz, imprudente , clamorolo. ( Pa
ra diverfos epithetos vid. Velhice. ) .= Gárru
lo louvador do tempo amigo. Das aeqoes juven>
cenfor acerbo. O dorio já lbe encurva a grafe
idade, Б de hum tenue bordaó bufea a piedade,
Porcm o fraco corpo vacillante Ameaça morral
queda a cada inflante t De vida conta já efrrcito
efpaço , Porque morrendo vay de paflo а рлПолА
cabeqa de pello já defpida , A boca já de denies
. defarmada , A pelle já da carne àeipegidt, A
carne já dos oflos dividida , Reprefcnta efta mi-
fera eftruftura Da torpe morte a horrífica figura.
Vid. Decrepito. ■. . y. ..i . . .....
Vellocino. Aureo, rico, celebre, celebrado, fe-
mofo, memoravcl , celebérrimo , cubiqado, intre-
jado , preciofo , portentofo , maravilhofo , prodi-
giofo , roubado , conquiftado. = Do ariete famo-
fo o vélo de ouro , Que de Athamante foy rico
thefouro. O aurígero carneiro a quem guardan
De dragaó vigilante a furia brava. De Colches
o animal, cujo áureo vélo Dos Argonautas foy au
daz defyélo. De Colchos a lanígera riqueza, Que
fora de Jafon roubada preza.
Velocidade. Ligeireza , celeridade , agilidade ,
prefteza. = Rápida , arrebatada, impetuofa, vio
lenta , activa , prompta , acelerada , leve , ligeira ,
aligera , defpedida y inimitavel , incomparaveT, un
gular , rara , eftranha , exquifita. Dos diligen
tes rápidos monteiros A rara ligeireza ao bolque
elpanta \ Seriaó novo aflbmbro de Atalanta
; os
VEL tiff
os vifle perfcguir cervos ligeiros : Nao he do ve
loz vento a prefla tanta , Quando da atra priza6
o folta Eôlo , Para infultar a hum tempo a terra,
с o Polo. ( Nos Poetas fe acha figurada na ima-
gem de huma virgem em hábitos luccintos, com
azas nos hombros , e nos pés, e em acqaó de cor
rer , e de arremcqar huma lança.)
Veloz. Rápido , ligeiro, leve, agil, acelerado, ar
rebatado , aligero , apreflado. = Mais ligeiro que
o alipide veado, Mais que de Eôlo a turba acele
rado. A leve fetta vence na carreira. = Na car-
. reirá excedía ao mefmo vento , E bem pelas fea-
ras ir podera Sem fazer às efpigas detrimento ,
Que tanto denodada , e veloz era ; Ou por meyo
' do liquido Elemento Fazer caminho , quando o
marie altera, Sem ainda molhar entre ondas tan
tas As delicadas, e ligeiras plantas. (Eneid.j.) Vid.
os Synonimos.
Venablo. Agudo , penetrante , vulnifico , mortí
fero , fatal , rápido , ligeiro , férreo , venatorio T
xnontanhez.
Vencedor. Viótoriofo , triunfante. = Illuftre,
claro, preclaro , excelfo , magnánimo , heroico,
famofo , celebre , gloriofo , impávido , intrépido ,
íoberbo , altivo , vaidofo , defvanecido , forte , va-
- lerofo, infuperavel , invicto , invcncivel, laurea
do , immortal. = De immenfos povos domador
invicto, Gloria de Marte no fatal conflicto. De
- defpojos , e de honra enriquecido , Da Fama he
por cem bocas applaudido. Illuftre Heróe , de
Marte empenho , e gloria , A quem faz immor
tal tanta victoria. Famofo Capitaó , invicto , e
forte, Л quem a croa tece de Mavorte A mefma
íacjs dextra armipotente , E o chamma do feu
bfaço rayo ardente. {Fid. cm outros lugares, v. g.'
Héroe , Guerreiro , ôcc'
Vencer. A força fubjugar dos inimigos. Deftro-
Sai
i54 VEN
car o poder do adverfo Marte. Cantar inviébo ce
lebre victoria. Debellar as armígeras falanges.
Roubar a palma aos efquadróes adverfos. I nirr
gos reader em campo armado. ( Outros verbos c-
rem-fe dos Synonimds de Vencido. )
Vencido. Superado, fubjugado, rendido, fubme:-
tido , dcbellado, domado, derrotado, deftroqado,
desbaratado, de !t ruido, abatido, humilhado , pr
fioneiro ( fegundo as varias accepcóes em que lí
tomar.)
Veneno. Forte, poderofo , violento, morca!,
mortifère, lethal, lethifero , irremediavel , iník-
navel , foporifero , fecreto , oceulto , negro , pef-
tilente, peftifero, fatal, funefto, furtivo, dolo/o,
pérfido , infidiofo , fimulado , fallaz , engañador,
enganofo , fraudulento , traidor, aleivofo, femen
tido , prompte, efficaz, follicico , diligenre, obe
diente, viperino, ferpentino, efpumanre, rábido,
furiofo, fanhudo , irado, damnado, maligno , ve
néfico , mágico , Theflalico , Gorgoneo , Tarta-
reo , Eftygio , delirante , defutinado, frenético,
infano , inquieto , tardo , lento , disfarçado ,-mata«
dor, homicida.
Veneraçao. Reverencia , culto , obfequio , refpei«
to. = Religiofa , pia , profunda, humilde, candi
da, fiel, fincera , intima , cordeal, lubmifla , ref-
peitofa, reverente, obfequiofa , honorífica , déco-
rofa, juila , merecida, devida , lifongeira , adula
dora, nimia, dcfmedida , exceffiva. FU. Adora-
qAÓ , e Culto.
Venerar. Refpeitar , reverenciar. = Adorar com
profundo acatamento. Render a D¿os os cultos
merecidos. Preftar com fubmiffaö rendido obíc-
quio. Reconhecer os méritos fublimes. O tribu
to render de alto refpeito. Os joclhos dobrar ao
facro Numen. FU. Adorar.
Ventagem. Excefio , fuperioridade , preeminen
cia,
VEN 2И
cía , excellencia , primazia. = Notavel , aflinalada,
notoria , grande , íumma , fuprema , jußa , devida,
merecida , rara , diílincb , lingular , honrofa , ho
norífica , decorofa , vaidofa , jaâanciofa , altiva ,
íoberba, defvanecida, arrogante, glorióla, feliz,
dicofa, defmedida, excefliva , incomparavel , ex-
celfa, preñante , alta , fublime , fuperior , excel
lente , preeminente ,injufta ,iniqua, violenta, ty-
. ranna, imperiofa, orgulhofa, defprczadora.
Ventar. Soprar o doce Zefiro benigno. Refpirar
de Favonio as doces auras. Os furibundos ventos
aqoitavaó Os troncos que nutantes aballavaC. Os
ventos brandamente refpiravaö , Das náos as vélas
concavas inchando. Eolo embravecido folta os
- ventos, E de Thetis perturba os apofentos. Fid.
Vento.
Vento. Euro , Auftro , Aquilo , Boreas, Zefiro,
Noto. = Doce , brando, benigno, benéfico pro
picio, profpero, manfo, domado , focegado, ap-
placado, acalmado, dócil, fereno, placido, tran
quillo , íuave, grato, agradavel , jucundo , ame
no, frefeo , deliciofo, deleitofo, amigo, falutife-
ro, lifongeiro, officiofo, favoravel , leve , tenue,
fonoro , íuflurrante , frió , frígido , chuvofo , húmi
do, nebulofo, procellofo , tempeftuofo, tormen-
tofo , indómito , defenfreado , indócil , bravo , em-
I bravecido , irado , furiofo , furibundo , enfurecido,
impetuofo , violento , forte , poderofo , vehemen
te, afpero , acerbo , infano, tumultuofo, revolto-
fo, rouco, eftrondofo, horrifono, inimigo , infef-
to , infenfo, maligno , tuibulento , fibilante , ve
loz, rápido y ligeiro , acelerado , agitado , arreba
tado , precipitado , vario, inñavel , mudavel , in-
conftante , vago , vagabundo , errante , fubito , fu-
bitaneo , improvifo , infperado, inopinado , repen
tino , horrido , horrifono , horrivel , horrorofo ,
horrendo , fatal , fuñe ft o , formidavel, terrífico,
aflo
2¿6 VEN
afToIador , devaftador , vertiginofo , tortuofo , G-
nuofo , fraco , dcbil , imbelle -, ignavo , ociofc,
inerte. — Do placido Favonio o fom canoro,
Que os ardores deFebo lifongea, Quando as cam
piñas áridas recrea. Aura doce do Zefiro benigno.
Grata refpiraqaó do brando vento , Da cara vidi
generólo alentó. Dos ventos o molefto murmu
rio , que a paz perturba do íereno rio. Força in
dómita do Euro embravecido , Que pelo acrio
campo errante , e vago , Faz na terra , e no nur
horrendo eftrago. Dos ventos hum tumulto re
pentino AíTufta todo o Reino Neptunino. Abre
Eôlo a terrífica caverna , E folta o alado poro
que governa ; Turbaó-fe as ondas com eftranbo
. moto , Sähe Aquilo feroz , fahe Euro , e Noto
Com furia ta6 ligeira, forte, e horrenda, Que o |
mar nao fabe a que fenhor fe renda. De Eôlo a
turba arrebatada , e forte , Que dos baixeis go
verna a dubia forte , Faz com hórrida força dura
. guerra A tudo quanto encontra em mar, e terra.
= Qual Auftro fero , ou Boreas na efpeíTura De
lïlveltre arvoredo abaftecida , Rompendo os ra
mos vay da mata efeura Com impeto , e braveza
defmedida : Brama toda a montanha , o fom mur*
mura, Rompem-fe as folhas, ferve a ferra ergui
da. ( Lufiad. i . ) = Eolo os ventos guarda em
prizaô dura , Donde fahida bufcaó com violen
cia, Provando por fahir da cova efeura Das gran
des forças a ultima potencia: Os grilhóes de dia
mante , e a mais fegura Cadea he iraca , e debil
refiftencia ; Furias do mundo faó que Eôlo en-
cerra Só para devaftar o mar, e a terra. {Ulyff.t.)
~ Eôlo Rey aqui n'uma efpaqofa Gruta com feu
imperio , e mando enfrea Dos ventos a cruel fe-
rocidade;, E em prizóes tem a infana tempeftade
Com impeto, e braveza defmedida. Elles no v»f-
to tétrico apofento Braoiaó rai volbs , treme a Ier
ra
V E N Vyy
ra erguida Aballada do eftrepito violcTito : tolo
que na roca alta, e fubida Tern com grao m?gef-
tade ufano aííento, Scus indignados animes mecie
ra , E fuá foberba horrifona tempera. ( Eneid Pcr-
tug. \.) — Quaes ventos que ñas grutas mais in
ternas Do centro, Eolo opprime furibundo , Def-
atados de horrifonas -cavernas A (Talco daó à ma
quina do mundo ; Infultao as Esferas fempiternas,
Äs entranhas revolvem do profundo, E prefumem
com impetos violentos Tornar ao cáos amigo os
Elementos. = Eifque já foltos os malignos ven
tos Inveítem tudo com furor tremendo } Pireccm
mover querem dos aflentos Os firmes montes com
íuflurro horrendo : Eôlo atroz com impetos vio
lentos Os move a que vaó tudo revolvendo ; El
les de árido pó nuvens levantaö , E coro mil fura-
cóes a tudo efpantaö. Vid. Furacaó , Tempes-
tade , Tormenta , Tufaö, Nautragio, &c.
Centre. Utero , ou eftranhas , feyo. = Debil ,/ra-
co , faminto , ávido , avaro , voraz , devorador , de-
r vorante, túmido, inflado , inchado, va6 , vacuo,
grávido , fecundo.
Ventura. Felicidade, profperidadc , forte, fortu
na, dita, я Vá, apparente, faifa, fallaz, engano-
fa , engañadora , fementida , dolofa , fraudulenta ,
xnentirofa , fabulofa , breve , caduca , fragil , fu
gaz , fugitiva, louca, infana , fatua, eflulta , cega,
iniqua , injuria , inüavel , mudavel , varia , inccvnf-
tante , feliz, ditofa, profpera , propicia, benéfi
ca , benigna , clemente , favoravel , amiga , perma
nente , folida , eftavel , firme , confiante , irrmuta-
vel , perenne , perpetua. Vid. Fortuna, &c.
Venus. Cytherea. = Bella , formofa , gentil , ni-
. • Vga , candida , nevada , mimofa , delicada , purpu
rea, rofada, nacarada, rubicunda, branda, doce,
fuave , jucunda , grata , attraótiva , encantadora ,
carinhofa , torpe , lafeiva , obfeena , impura , trai-
Tem.II. Kk dora,
25? VEN
dora, ínfidiofa, pérfida , infiel, infida, enganofa,'
fallaz , enganidora , fraudulcnca , dobla , fementi
da, difloluta, licenciofa, luxuriofa,libidinola , in
fame , maligna , maléfica , venéfica , nefanda , exe
cranda , abominavel , deteltavel , engenhofa , й-
gaz,a(tuta, poderofa , Acidalia , Cypria, Papbu,
I Julia, Dionêa , Gnidia , Vulcania. = A torpe
Máy do cegó Déos menino, Prole gentil do Re
no Neptunino. Bella efpofa do fordido Vulcane,
Lafciva Máy do cegó Déos tyranno. De Paphoí
a Deidade fementida , Das undofas efpumas pro
ducida. Dos deleites a Deofa encantadora , Que
Chipre, Paphos, e Amathunta adora. Da formo-
fura a Deofa fraudulenta , Que nos mortaes fupre-
mo imperio oftenta. A Deidade tyrannica que ль-
cita Nos torpes coraqóes afpera guerra , E que
todo o poder no Filho encerra. ( Sabido be, que
a Mvthologia reprefenta a Venus na delicada ima-
gem de huma formofiffima donzella , núa em to
do o corpo , e fó a tiracollo com hum véo de cor
verde mar , e coroada de roías mifturadas com
murta. As tres Graqas a acompanhaó no carro ,
que he huma grande concha marinha , tirada por
duas pombas. Alguns Poetas pozeraô a Cupido
governando as redeas. )
Veraó. Eftio. = Ardente, árido, calido, férvido,
ígneo , inflammado , abrazado , abrazador , torn- ■
do , fecco , alegre , liberal , fecundo , generofo ,
prodigo, abundante, fértil , frutifero , frugífero,
pomífero , rico , opulento. = O tempo grato a
Ceres , e a Pomona. Dominante Eftaqaô da Siria
chamma , Que os feccos campos irritada iaflam-
ma. Vid. Canícula, Estío ,&c.
Verdadk. Pura, fincera, candida, fanta,mia, (im
ples , fida , fiel , juila , recta , incorrupta , illefa,
immaculada, cara , amavel , celefte, etherea , di
vina , irrefragavcl , infallivel , fplida , confiante ,
fe-
VER 259
fevcra , auftéra , rigida. ( Por diverfos modos re-
■prcfentavaó os Amigos aVerdade, porém o mais
t requeme era perfomlizalla na figura de huma for-
mofiflima virgem em honefta defnudcz , com a
i magern do Sol na maó direita , e pondo nella os
olhos fitos , na efquerda hum livro aberto , e hu
ma palma , e debaixo do pé direito o globo do
mundo V moítrando affim, que era coufa divina, e
íuperior a tudo o que he terreno.)
'erde. = A cor que trajau as mimofas plantas.
Da alegre Primavera a peregrina Cor , de que vef-
te a florida campiña. Viqofa cor da lucida eíme-
ralda.
Verde. Florente, floreccnte , florido, flori
do , frondofo , frondente, frondifero , ramofo, vi-
qofo : Ou Immaturo , acerbo.
Verdugo. Algoz , carnificc. = Duro, feroz, atroz,
fero , cruel , impio , bárbaro , tyranno , inhumano ,
ínexoravel , implacavel , inflexivel , infenfivel ,
languinofo , fanguinolento , cruento , tétrico , me-
donho, formidavel, tremendo, terrifico , terrivel,
pavorofo, horroiofo, horrendo, horrivel , horrí
fico, horrido, afpero , afperrimo, acerbo, fatal,
funefto , mortifero , vil, infame, roifero. = Af
pero vingador de Aftrea irada. Da turba impía
horrífico flagello. Ao torpe mal feitor horrido ob
jecto. VU. Algoz.,
Verdura. Verdor. = Hervofa , gramínea , viqo-
fa , húmida , regada , alegre , rifonha , viftofa , bran-
- da, molle , amena , aprazivel , jucunda , grata , agra-
davcl, deliciofa, fuave, deleitofa, copiofa , abun
dante , paftofa , fértil , fecunda , prodiga.
Vergel. Pomar , jardim : O» Prado, campiña. =
Florido , florente , florecente , bello , formofo , vif-
tofo , viçofo , pompofo , ameno , agradavel , grato,
fuave , aprazivel , jucundo . rifonho , alegre , dclei-
tofo , deliciofo , fecundo , fértil , frutifero , odorife-
Kk ii ro,
2бо VER
го, aromático , fragranté, refréndente, odorofo.
= Frutifero jardim, grato a Pomona. Thefouro
das riquezas de Vcrtumno. Fid. Jardim, Pra
do , fice.
Vergonha. Pejo, pudor. = Caita, púdica , pura,
virginal , virgínea , honefta , verecunda , modefia,
decoróla , bella , formofa, purpurea , attraóti va , Ci
ra ,amavel , nobre, generofa , innocente. (Os Gre-
gos a figuravaó na imagem de huma formóla vir-
gem coroada derofas, olhos baixos, faces verme-
lhas, vellido cor de purpura , e affagando a hum
elefante , animal pela fuá grande modeília ántígo
fymbolo do pejo. Outros lhe punhaó na tnaó
bum falcaö , por fer ave de coraçao taó nobre ,
que antes foffre fome , do que alimentarfe de ca
dáveres , fegundo Plinio , e outros Naturalííbs,
affirmando , que fe da primeira, ou. da feguniia vez
nao agarra л preza , repugna , quafi envergonha-
da , a tornar à raaó do caqador. )
Vergontea. Vara. = Viqofa, pullulante , verde,
tenue , tenra , debil , fraca v dócil , nova, recente,
florida , florence , florecente , fubtil , humilde ,
torcida, obediente.
Vbrmelho. Rubro, rubicundo, purpureo , roía-
do, fanguineo, puniceo, nacarado. = Acceza cor
que o vivo fogo imita. Da rofa a bella cor com
petidora. Do rubí inflammado imitadora. A cor
fublimc , que no folio impera. A cor que pinta,
aos Reys a vede augufta. A cor da pudicicia ho
nefta gala , Viva pintura que ñas faces falla. Pid.
Purpura. f
Verso. Metro, canto. = Sonoro , canoro , caden
te, harmónico, harmoniofo, fonorofo,melodiofo,
numerofo, arguto, acorde, terfo, pohdo, culto ,
lim ido , elegante , engenhofo , delicado , altiloquo,
altifoiunte, grandiloquo, fublime , alto, elevado,
doce , fuave , brando , mellifluo , attra&ivo , en-
canu-
VER 26i
cantador , fluido , córreme , artificiólo. Heroico ,
grave, mageltoío , pompólo : Ljrico , emorofo , af-
±c£tuofo : Satyrico , pungente , actibo , ьтаго, pi
cante : Pofloril , ruib'co , humilde , tenue : Cctnico,
lepido , mimico, faceto , ridiculo : Trágico, uifle,
lugubre , funeíto, fcvero , auftéro , (cenico , théâ
tral. Apollineo , Deifico , Acnio , duro , afpero ,
torpe, inculto , lánguido, frió, languente , vaô ,
gárrulo , loquaz , fútil , ingrato , &c. = Em fono-
ra uniaó ligadas vozes. Alta invcnqaó dasimmor-
taes Deidades. Das almas grandes harmoniofo en
canto. Doce linguagem do Caftallio Coro. Do
douto Pindó dadivas fonoras. Dos Vates immor-
taes o facro idioma. Do Parnafo os harmónicos
accentos. Fid. Canto , Poesía , Scc.
Vertumnq. Alegre , feitivo , rifonho, liberal, ge-
nerofo , prodigo , rico , abundante , agrefte , cam-
peftre. = O liberal Efpofo de Pomona, Que as
riquezas das arvores fazona.
Vesta. Cafta, innocente, púdica , honefta , invio
lada , incorrupta , illefa , virgem , facra , venerada ,
veneravel , veneranda , refpeitada , refpeitavel , pu
ra , poderofa , Saturnia , Romulea , Romana , arvti-
fa , vetufta. = De Opis , с de Saturno a amiga
lha , Por quem o fogo em chamma eterna bri-
lha, Guardado pelas virgens veneradas, Que em
Roma já lhe fora6 confagradas. ( Anonym. )
Veste. Veftidura , traje , habito , vellido. = Purpu
rea, punicea , regia , preciofa , fumptuofa , magni
fica , pompóla, íoberba , áurea , rica, recamada ,
bordada , efplendida , efpeciofa , facra , augufla , fa-
cerdotal , fagrada , candida , nivea , branca , alegre ,
feftiva , negra , lugubre , funefta , funérea , loriga ,
roqagante , fuccinta , curta , pobre , mifera, humil
de , plebea , vil , torpe , fordida , efqualida , lacera
da , fem in il , ornada , viftofa, vaidola , honefta , mo
delt», púdica, grave, lafeiva, obfecna , indecen
te
262 VES
te , immodeíh, &c. ( Vid. em outros luga.res. )
Vesuvio. Alto, fublime, elevado , eminente , dd
medido , fragofo , afpero , afperrimo , inacceflîvt,
ardente, ígneo , inflamando j flamígero, fervid:,
fulfureo, fumoíb, fértil, fecundo, frutifero, rio,
abundante, horrido , horrifono, formidavel , her-
rorofo ,efpantofo , pavorofo, medonho. = De P¿-
thenope a afperrima montanha , Que em incti>
dios fataes fe deíentranha. De Parthenope o mes-
te que vomita , Qual torrente veloz , do feyo я-
temo Altas chammas horrifonas, que excica A
eterna fragoa do profundo Averno. ( Para outra
frazes vid. Ethna. )
Ufanía. Jactancia , alarde , oftentaqaÖ , foberba,
arrogancia, vaidade. = Altiva , orgulhofa , « ,
louca,infana,nefcia, eftulta, pompofa, defnne-
cida, vaidofa, defprczadora , orientadora , /actan-
ciofa , arrogante , foberba , prefumida , fevera , in-
toleravel, odiofa, infopportavel, faftidioía,"mfof-
frivel, tediofa , aborrecida. ( Fid. alguns dosSy-
nonimos.)
Ufano. Vaidofo , vangloriofo , vao , o {tentador, ji-
clanciofo, arrogante, foberbo, altivo , defvancci-
do.
Via. Caminho, vereda. = Secreta, efeondida, fur
tiva, occulta , publica , patente , trilhada , frequen-
tada, recia, fácil , plana , larga , longa , ampia , ci-
paçofa , afpera , fragofa , dura , alcantilada , acerbi,
hórrida , anguila , eftreita , fordida , efqualida , tor-
tuofa, finuofa, breve, lubrica, perigofa, arrifea-
da, precipitofa, firme, fegura , dubia, ambigua,
incerta, perplexa, varia , fallaz, enganofa, faifa.
Viandante. Caminhante , peregrino. = Canqa-
do , fatigado , vago , vagabundo , errante , mifero,
miferavel , pobre, miferrimo, fequiofo, anhelan*
te, arrifeado, faminto, perigofo, fordido, efqua-
lido , próvido , cauto , prudente , follicito , dili
gente,
V I В йЦ
gente , apreflado , acelerado , veloz , rápido , ligei-
ro , atiento, curiofo, fabio , experimentado, ob
servador , inveítigador , indagador, efpeculador,
r incauto, defprovido, temerario, tardo, lento.
iBORA, Afpide. = Irada , irritada, furiofa, mali
gna , mortui , mortifera , lethal , lethifera , infenfa ,
infeila , mordaz , venenofa , maculofa , maculada,
manchada , rábida , (cereta , efeondida , occulta , in-
fidiofa , traidora. Vid, Aspide, &c.
ricio. Maldade , delicio , crime , culpa : Ou De-
feito, macula, mancha. — Torpe , vil , infame ,
deforme , feyo , efcandalofo , inveterado , radica
do , amigo , perverfo , diffbluto , depravado , li
cenciólo , indócil , indómito , defenfreado , mali
gno , odiofo , aborrecido , nefario , nefando , abo-
minavel, deteftavel, execrando , venéreo , volu-
ptuoío , fordido , libidinofo , lafeivo , obfeeno ,
íení'ual , ávido , avaro , impio , iniquo , cegó , vio
lento, impetuofo, furiofo, infano , louco, fatuo,
infenfa to , eftulto, infolcnte , contagiofo, peftilen-
te , peítifero, perniciofo, damnofo, infenfo,infcf-
to, fatal, mortifère = ( Defcripçôes dealguns
vicios. ) A Sobarba em figura de gigante Armada
de blasfemas torpes vozes , Oftentava colérica, e
arrogante Ao mundo todo efpiritos ferozes. Co'
as máos fechadas, e cm mortal femblante Vinha a
velha Avartxa , e com velozes Palios deixava o
tenebrofo Averno , Para faciar na terra o ardor in
terno. Bella, fe bem que em fórroa de ferêa , Dos
peitos para baixo monftro informe , Sacodia a
Laftivia a fronte chêa De bafilifeos mil , ornato
enorme : A Inveja que a fi mefma o fego atea ( Af-
perrimo caftigo, mas conforme ) Vinha roendo es
membros carcomidos Com dentés de atra efciima
denegridos. Corpo membrudo , efqualido fem
blante, Ventre infaciavel , a garganta larga , Mof-
trava a Gula , e logo devorante Aos manjares que
2*4 VIC
. vê , as míos ahrga. Cega a Ira com furia deli
rante Exscutanio vinha a Í4nha amarga, Sómcs'
te a Ociofidade nao fe apreíTa , Nem chega a j-
qar a lánguida cabeqa. ( ffid, o Condeßable de Li
bo. ) r- • ,
Victima. Holocauílo: Ou LibaqaÖ , facrificio. =
Solemne, relignfa, pia , facra , agradecida , ps-
gue, opima, fatale functla , lugubre , funebre^fs-
nerea, alegra , feltiva , fanguinofa , fanguinolena
cruenta , votiva , honorífica , innocente , ..br^:
da , oíFerecida , ¡inmolada, facrificada , ofFertaci,
myíteriofa, trille, infeliz, mifera, ferida, moro,
exangüe , placavel, reconciliadora... •
Victoria. Triunfo , palma , trofeo. f= Illuftrc,
memoravel , famofa , affamada, celebre, celebra
da, infigne , Qobrc , preclara, alîïnalada, naurel,
memoranda, heroica, immortal, eterna, Wlica,
Mavorcia, portcntofa , maravilhofa ,.prodigiofa ,
admiravel , foberba ; altiva , vaidofa , arrógame,
feliz, alegre, feítiva, faufta, incomparavel , rara,
Angular , diltinfta , eílranha , inaudita , infolita ,
cruenta , enfanguentada , fanguinofa , fanguino-
lenta, difputada, incerta, du vidofa, ambigua, du
bia , perplexa , vacillante , Allouante , ganhada,
completa. = Applaudida do exercito gloriofj
Vmha adiante a Victoria coroada De verde paire-
de laurel honrofo : De combáteme? mil acompa-
nhada, Viva (clamava) o Capitaó famofo, Que
foy aos golpes da tremenda efpada Ao mefmo
Marte de arrogancia cheyo Fatal cfpanto, formi-
davel freyo. ( Diverfas fao as tençoes , com que
os Amigos figurarao a Victoria j mas bailará
apontarmos, que le reprefenta na imagem de hu
ma alegre mulher , vellida de purpura , с ouro ,
com azas nos hombros , с em acqaô de voar. Na
maó direitaíe Ihe poem huma palma, enacfquer-
da huma coroa de louro , e huma roma aberra ,
VIC 26f
enotando que naeftreita uniaó das forças he que
onfilte a gloria do triunfo.)
:toriado. Applaudido, celebrado , engrande-
ido , exaltado , louvado , elogiado , honrado. =
)uvïr triunfante populares vivas , Demonitraçôes
e jubilo exceffivas. Receber parabens d'alta Vi
toria. Ouvir os epinicios do triunfo. ;Do povo
lesfrutar candido applaufo. - ■
da. Breve, caduca, fragil, tenue, fugaz , fugi-
iva , lubrica, tranfitoria, pafTagcira, ligeira, ra
pid» , veloz , acelerada , aprefTada > fallaz , engano-
Га ,, mentirofa , engañadora , incerta , ambigua , du-
vidofa , inftavel , varia , mudavel , inconílantc , trif
te , infaufta, infeliz, defgracada , mifera, calami-
tol'a, penofa, cuitóla , acerba , afpera, afpcrrima,
Iaboriofa , pezada , onerofa , anguftiada , affli£ta ,
canqada, follicita, diligente, cuidadofa, vigilan
te , cauta, provida, operofa, ditofa, felice , fauf-
ta , longa , venturofa , larga , diuturna , focegada ,
defcanqada , pacifica , placida , tranquilla, ferena ,
enferma , lánguida , dolorofa , affligida , miferavel,
miícrrima. = Dos vitaes annos rápida carreira.
Vital alentó , dadiva celelle. Da breve vida irre-
paravel tempo. Da vida a debil aura lifongcira ,
Mais que o veloz relámpago ligeira. De mil cuir
dados lugubre officina, A perpetuo ti ..balho con-
demnada ; Que quando fe prclume mais fundada,
Contra fi cava fubita ruina. = Tu naó vés como
a vida miferavcl He pó ligeiro expofto a forte
vento ? Naó fentes no feu curfo lamentavel , Que
he de mil penas horrido fomento ? Ignoras que he
hum mar iempre mudavel, Huma inextinéta fra-
goa de tormento , Huma planta , que fe hoje já
florece , A'.manhá de repente desfallece? ( Fr.
Agodinh. da Cruz )
fiDRo. Cryltal. = Lucido , luzente , luminofo ,
bnlhante , puro, tranfparentc , diafano , nítido,
fm.IL Li . cía
абб V I G
claro , candido , lizo , tenue , fragil , -caduco.
Vigía. Vela , infomnolencia , vigilia. = Moleña,
-inquieta, impaciente, noâurna , follicita , attenti,
cuidadofa , afilióla, anciofa,penofa,cuftofa, ere.-
na , interminavel , penfativa , intoleravcl , info;-
portavel , infofFrivel. >
Vigía. Efpia, guarda, fentinella > atalaya. =
Secreta , occulta, inveftigadora , indagadora, cb-
fervadora, efpeculadora, furtiva , efeondida, fió,
fiel, impávida , intrépida , prefentida , dcfperu,
Cuidadofa, attenta , diligente , follicita.
Vigilancia. Defvélo , cuidado , diligencia. =
Cauta , acautelada, fabia , prudente, previfta, pre
venida, provida , perfpicaz , madura. ( Outrosepi-
thetos tirem-fe de Vigía г.) (Os Egypciosstf-
guravaó na imagem de huma Matrona de afpcâo
vivo , e efperto , com huma vara na таб direira , e
huma véla acceza na efquerda. A hum lado Ihe
punhao hum gallo , e a outro hum grou , fuften-
tando huma pedra com as unhas de hum pé levan
tado. Outras vezes lhe punhaó hum leaó emac-
qao de dormir , mas com os olhos abertos , e cm
lugar de vara hum fceptro com hum olho na ex-
tremidade. ) ¡t- • .
Vigor. Robuftez, forqa: Ou Esforçp, animo, va
lor , alentó , valentía. = Invi&o , infuperavel,
invencivel, juvenil , varonil, forte, robufto, ner-
vofo , agil , prompto , vivo , incanqavel , intrépi
do, impávido , alentado , esforqado , briofo , ani
mólo , valente , valerofo , magnánimo, defteroido,
Hercúleo. ( Vid. os Synonimos. )
Vil. Humilde , baixo , dcfprezivel , abjefto , infà-
' me, plebeo, fordido , ignobil, indigno , ruftico,
groffeiro ( fegundo as diverfas acccpqóes. )
Vilipendio. Defprezo, defeftimaqaó, menofeabo:
Ou Affronta , ultraje, aggravo, contumelia, igno
minia, ludibrio, injuria. {Fid. os Synonimos para
osepichetos.) Yin
VIN t 2б;
VlKTciiLO. Pr¡za6 , îaqo, uniaó , nó. = Eftrcito ,
apenado, indiíToíuvcl , perpetuo , perenne, eter
no , fempiterno , doce , caro, grato , jucundo, fua-
- ve , aoiavel , amante , amorofo , affcftuofo , conju
gal , confanguinco. . .;.
Vindouros. Pofteridade , futuros, netos , defeen-
demes. = Tardos , remotos , vagarofos. — Fu
turas geraqoes da tarda idade. Do feculo vindou-
, го o tardo gyro. A lenta fucceíTaó de outras ida-
des. ( Fid. os Synonimos. )
Vingança. Defaggravo. = Tnjufta , iniqua , im
pía, atroz, dura, afpera, acerba, afpcrrima, cruel,
barbara, inhumana, tyranna , incxoravel, impla-
cavcl , inflexivel, rigida , rigorofa , fevera, indi-
• *gna, plebea, vil J infame, torpe, fatal , funefta ,
odiofa , indecorofa, irada , infana , cega , furiofa,
furibunda , impetuofa , precipitada , infenfa. =
Os paqos da vinganqa fabricados Na boca eftaó
de hum longo efeuro valle , Pelo qual vem- cor-
rendo com bramido Eftrondofo , e medonho hum
rio de fangue. Traz л funefta vêa cem mil eor-
pos , Huns mortos , outros pallidos nadando , Que
<_■ cm reprezados lagos fe fumiaó. Subindo-fe onde
vive a Furia infana , Se paíTa por lugares horroro-
fos, Cheyos de fettas , dardos , arcabuzes ,. Núas
cfpadas , apontadas lanqas. Naó ha pintura alli,
nem vivas cores*, O que os olhos fó vem por altos
teftos , Por paredes , e cbaó , faó torpes nodoas,
E mil finaes horrendos de coalhado Negro fan
gue , que piza a Furia alegre Como defpojo do
leu vil triunfo. ( Naufrag. do Stpulv.) ( Reprefen-
taraó-na os Grcgos na figura de huma mulher de
afpefto colérico , com huma chamma no alto da
cabeqa,. vellida de vermelho , e tendo na maó di-
reita hum punhal , e mordendo furiofamente as
collas da efquerda. PunhaG na em acçaô de cor
rer сощ impeto cegó , e defatinado , lcvantan-
Llii .do
268 -'V I К
do o braqo do punhal em aöo de fcrîr. )
• .. Vingança ( da Juftiça) Juila, reéta, merecí'
da , devida , fanta , auftéra , lèvera , refpeitada ,?î-
-.. tuofa, exemplar, louvavel, nobrc , prompta,b
gal , honefta , decorofa , publica , pia , religiei
Fid. JüsTiqA.
Vinho. Baccho. = Puro , alegre , feftivo , doct,
brando, fuave, caro , grato , jucundo , genero!:,
rubicundo , rubro , purpureo , áureo , eTpumofc,
efpumance, forte, violento, impetuofo, fimofe,
turbulento , férvido , ardente , jocofo , lepido, 6-
ceto, nectareo, Falerno , Maflico, Crético, ¿li-
ciofo , deleitofo , traidor , pérfido , dolofo. = D»
pampinofa vide o doce filho. O purpureo licor
jucundo a Baccho. Do TyrGgero Déos nc&r
divino. Do trifte coraqaó doce alegria. Do£/íi-
vo Lyêo dadiva alegre. O jocofo licor das íiutas
mezas. Revelador dos íntimos fegredos. Soporí
fero humor, que a Baccho doma. Indómito Ücor,
que animo infpira. De mil cuidados doce efqueci-
mento. Do alegre outono o neélar rubicundo,
Que os peitos banha de prazer jucundo. Dodocc
cacho o faborofo fanguc , Que dá vital alentó so
peito exangüe. Do purpureo licor vafo efpuffl°-
fo , Que o brando coraqaö torna furiofo.
Ebriedade, Ebrio, e Embriagado, &c.
Violador. Tranfgreflor , quebrantados 0» Pro
fanador, infultador. = Pérfido, perjuro, traidor»
fementido, dolofo, fraudulento, mentirofo, №
laz , enganofo , vil , torpe , infame , impio , í»c"le"
go, nefando, abominavel,deceftavel, execrando,
odiofo , malvado , perverfo , infolentc , lafcivo»
obfecno. = Da fé jurada violador infame, №
flor virgínea roubador lafcivo. Quebrantador ¿»
candida amifade. Profanador facrilego do exter
no Rcfpeito que fe deve ao Nume eterno.
Violencia. Jmpeto , foxça , oppreíTaó ,
VIO 269
tyrannia. — Vehemente , extraordinaria , eftra-
nha, inlolita, precipitada, impetuofa , cega,abfo-
Iura, imperiofa , arrojada , audaz , atrevida , culada,
Furiofa, rápida , impia , iniqua, grave, fumma, for-
catia, inluperavel , inevitavel. ( Cefar Ripa a per-
Canaliza na figura de huma mulher em hábitos
pompólos , fignificativos do poder , geílo impe-
ríoío , e foberbo , armada de armas offenfivas, e
maltratando a hum hörnern,.que nos trajes, e ac-
qöes moitra fer pobre , e ettar tremendo da força
corn que he invadido. Em outro lugar poem cf-
tc Author, em vez de hörnern adulto , a hum me
nino aqoitado pela dita figura, fem ter quem aju-
cle , с foccorra a fua natural fraqueza. )
10LENT0, Forqado, violentado, obrigado , invi
cto , conllrangido : Ou Precipitado , acelerado ,
arrebatado , impetuofo , furiofo , imprudente , im
paciente, temerario, feroz, iniquo , injufto, cego
^ fegundo as diverfas accepqôes. )
IRGEM. Donzella. = Pura, caita, púdica, honef-
ta , modelt a, pudibunda, illeza , immaculada , in
corrupta , inviolada , imada , candida , (imples ,
innocente , bella , gentil , formofa , tenra , delicada,
retirada , claufurada , encerrada. = Candido co-
raqaó , que com firmeza Guarda da pudicicia a
flor illeza.
T iRGiLio. Mantuano , illuftre , infigne , inclyto ,
tamoíb , memoravel , celebre, celebrado , celebér
rimo, immortal , eterno , fublime , elevado , ma
gnifico, altiloquo, altitono, grandiloquo , magef-
tofo , grave, heroico , divino , eloquente , enge-
rhofo, facundo , fubtil , douto, labio , perito , pro
fundo , raro , fingular , peregrino , inimitavel , in-
comparavel, Aonio, Calbllio , Deifico , Febeo,
Apollineo, doce, fuave, jucundo , grato , bran
do, mellifluo , attraftivo , encantador, caito, pú
dico, innocente, puro, modelto, honeílo. = O
Va-
ä;o VIR
Vate de quem Mantua fe gloría, Porque a Meo.
nia Mufa defafia. O Vate que tocara amefmalv-
ra , Com que aos feus mais queridos Febo ínijif
ra , E fublime cantara oHeróe Troyaoo, Dtf
o Lacio feliz fe jacta ufano. O Romuleo Poeti,
a quem fevero O Déos do Pindó iguala ao gra
de Homero. O Poeta de fama peregrina , D¡
. Apollineos dons fey o fecundo , Que na montad
Deifica domina Com oluitre immortal de fer¡."
gundo. O Vate a quem Calliope infpirara D'à
Poefia os íntimos arcanos, Para eterno cantar ей
tuba clara Ao CapitaÖ dos prófugos Troyai»
. O Poeta immortal , de Mantua gloria, Qpeií
bera fóy de Homero precedido , Apollo affirm
que naó foy vencido. Aquelle a quem as Do''5
da Hipocrennc Prodigas difpcnfaraó feus fir**3'
Para cantar com gloria alta , e perenne fííeftre*
Capitáes, rudes paftores. Do Parnafo Lacial Fe
bo divino , Que o fabio mundo eternamente >c"
clama , Porque à força do plectro peregrino A
Eneas deu immortal nome , e fama.
Virgindade. Caftidade , pudicicia. = P«*1"'
Angelica , celeíte , divina , cara , amavel , f»nt!>
adoravel, venerada, veneranda ,inteira. (Out"*
epithetos tirem-fc de Virgem. ) = Da pu^1'
cia a candida aqueena , Que fó refpira angela
fragrancia, Nem fopporta com cauta vigil*"0;
Leve toque de impura таб terrena. Do fi<«rc!
jardim o lirio culto , Empenho Angular *«*
divina , Que da terra naó fofFre aura malina. M£í
de lafeivo vento hum leve infulto. Vid. Cast1'
Dade , с Pudicicia.
ViRTUDE. Cara, amavel, venerada, veneranda, £
neravel, refpeitada, adoravel , adorada , clara,'»'
clyta , preclara , alta , fublime , relevante, ele^
eminente, excellente, prcitante, egregia, «i» ;
nobre, illuítre, famofa, celebre , celebrada,
V I К. 2JI
gnanima, impávida, dcftemida, intrépida, animo-
fa , valerofa , heroica , immortal , eterna , perpe
tua j infigne , notavel , aflinalada , confpicua , conf
iance , inconcu fia , firme , eítaveí , inalteravel , im-
znucavel, forte, robufta , folida , invicta , infupe-
ravel , invencivel , victoriofa, triunfante, coroada,
laureada, premiada, louvada , exaltada , fublima-
da, engrandecida, humilde, paciente, foffrcdora,
innocente, fanta , pia , religiofa, fevera , auíléra,
rígida, celefte, etherea, divina , perfeguida , def-
prezada , abandonada , defamparada , fugitiva , pro-
digiofa, maravilhofa , portentofa , admiravel , cf-
pantofa, pafmofa, rara, fingular, diftin&a, citra-
, nha, invejada , incomparavel , efpecioía , eipecial,
. 7«fcondida, occulta, fecreta. ( Vid. nos feus luga
res as divcrfas virtudes para os epithetos , e frazes
correfpondentes. )
Virtude. Merecimento, mérito, dotes, qua-
lidades. ( Os epithetos convenientes tirem-fe de
Virtude fupr.) (Pierio, feguindo aos Antigos,
a reprefenta na bella imagem de huma veneravel
Matrona , vellida de purpura recamada de ouro,
azas grandes nos hombros , no peito huma bri-
lhante figura do Sol, na maö direita huma lanqa,
e na efquerda varias coroas de carvalho , с louro.
Figurou-a fubindo a hum fragofo monte por hura
caminho medio entre dous,que ameaqavaö preci
picio, с ella dizendo : Medio tutißma. )
Vísta. Aguda , perfpicaz, penetrante, clara, fub-
tü, firme , lánguida, iraca, debil , canqada , fati
gada. = Na villa perfpica2 ao lince excede. De
Argos competidor na aguda vifta.
Vista. Objecto, afpe&o , confpecto. = Ale
gre , encantadora , attra&iva , jucunda , grata ,
amena , agradav el , deliciofa , deleitóla , doce , fua-
ve,feya , torpe, medonha, formidavel , pavoro-
fa, terrífica, efpantofa, hórrida, horrivel, horro-
rola,
<t74 VOR
mcrofa , perigofa , fatal , funefta, mortífera , vi
ta, ampia , defmedida , opaca, teoebrofa , cal'
nofa , efeura, negra , infernal , Tartárea , horrid
horrífica , horrorofa , horrivel , horrenda, dp:
tofa , tremenda, terrivel , arriicada. Fid. Ar
mo , Scylla , e Carybdes , &c.
Voraz. Golotaó, devorante, tragador , devorsc:
infaciavel. Fid. Gula, Glotaó, Voracidaî
Vórtice. Rcmoinho , tufaó. = Rápido , am:
tado, acelerado, vehemente, violento, impe:.
fo , infano , furiofo , furibundo , turbulento, s
multuofo , finuoío , tortuofo , férvido , efpuro»5*
fubico, fubitaneo , improvifo , repentino, «or
nado , aflolador , devaítador , devorante , vom,
tragador. ( Outros epithetos tirem-fe de Re.v^
nho , Tufa6 , Voragem , 8cc. )
Voto. Promefia. = Humilde , inviolavel ,kro,
pió, religiofo, perpetuo, eterno, indelcvA, pe
renne , publico , folemne , promectido , cumpr¿?,
fatisfeito , ardente , inflammado , abrazado , tg*
decido, candido, fincero , venerado, refpeit«^
Voto. Parecer ,juizo. = Prudente , übjojji-
diciofo , experimentado , maduro , jufto , retío,
grave , ponderofo , auftéro , fevero , inexowe!,
inflexivel , implacavel , rigido , acerbo -, afpero. t-
niftro, adverfo , confiante , immutavel , inalten-
vel , pió , brando , piedofo , benigno , propicio ,tfr
nevólo, fauilo, alegre, favoravel, fatal, funcfc*
infau Mo , mortifère
Voz. Palavra, fom. = Doce, clara, fuave,agn-
davel , grata , jucunda , delicada , branda, tone:
canora , fonorofa , alta , aguda , penetrante, tenue,
leve, debil , lánguida , fraca, baixa, fubroifla, for
te , rouca , med on h a , afpera , hórrida , horriforu,
feroz , ruítica, irada, colérica , trémula , unu:
pavida , modefta , alegre , feftiva , faufta , trifte,
remida, funefta, lugubre, queixofa, clamen
VOZ
eßrondofa , ruidofa, ferena, tranquilla, placida,
humilde , titubante , tremebunda, balbuciente,
ingrata, defagradavel , molelta , diflonante , def-
concertada, injucunda.
"ozERiA. Clamor, algazara. = Confufa , dcfen-
toada, deftemperada, tumultuofa , fediciofa, po
pular , defordenada , turbulenta , ingrata , difío-
nanre , defagradavel , injucunda , defacordada , cía-
morola , horrifona, queixofa, impaciente, revol-
tofa, dolorofa, lacrimofa, laftimofa , anguftiada,
eítrondofa, amotinada , alborotada , inceíTante, pe
renne, repetida, fuccefliva, interminavcl.
Jrna. Valo. = Fúnebre, lugubre, fatal, funefta,
funérea , luftuofa , lacrimofa , trifte , fria , pia , pie-
" dofa , fragranté , aromática , odorífera , áurea , prc-
ciofa , argéntea , marmórea , fragil , caduca , regia,
auguita , fepulcral. = Depofito fatal de cinza
fria , Thefouro dosdefpojos laítimofos , Que con
ferva a ambiqaó da Parca impía. ( Tambem fe to
ma por qualquer vafo, efpecialmente poraquelle,
em que íecretamente fe lanqaO votos , ou guardaö
fortes , e nefta accepqaó vid. Sorte com os feus
Synonimos.)
Jrso. Deforme , medonho , feyo, torpe, enorme ,
robufto, forte, váleme , forçoio, membrudo, pel-
lofo , feroz , feto , cruel , voraz , devorador , devo
rante , infaciavel , rapiñante , ávido , avaro , fan-
guinoío , fangutnolento, cruento, infefto , infenfo,
rábido, horndo, horrifono, terrífico, formidavel,
pavorofo , horrorofo , horrendo , horrivel , furi
bundo, furiofo , fanhudo , acoflado , domado, ==
Qual o urfo valente, e perfeguido Pelos montei-
ros em batida caqa , Que de improvifo vendo-fe
ferido Os dardos , e venablos defpedaqa : E conf
iante , impaciente , embravecido Tanto o cerco
fatal defembaraqa , Que os maítins já feridos , e
canqados Lhe abrem largo caminho efearmentados.
Mmii Uso.
27б USO
Uso. Coftume. = Amigo , inveterado , immefflo
rial , eílabelecido , approvado , authorifado , le
gislador, poderofo, confiante, firme, immutave!,
inalteravel , fuccefíivo, perenne, novo, récents,
mítico, inculto , bárbaro, indócil, indómito, tyraJ
no , nobre , culto, polido , urbano, cortezaó, tard:,
lento , vagarofo , fabio, cauto, prudente, difpoticr,
abloluto , arbitro , tyrannico , imperiofo ,eílr?
nho, forafteiro, infolito, patrio, nativo, natur¿;
Usura. Nefanda , abominavel , execranda , de»
tavel , inique , injulla , odiofa , nefaria , ávida, a»
ra, avarenta, ambiciofa, torpe, vil, infame, infr
ciavel , faminta , voraz , devoradora , pecunioM'
candalofa.
Usurpador. Roubador. = Impio, maligno, wo-
lento , cruel , duro , tyranno, deshumano, Ma
ro, malvado, infolente. ( Oucros epithetos urém
ie de Usura , e de Ladrao.)
Utilidade. Lucro, proveito, intercíTe. = Gran
de , fu m ma , frutuofa , leve , tenue, geral, publica,
commua, particular , juila, re£ta , devida.
Uva. Purpurea, rubra, rofada , rubicunda, nivea,
candida, roxa, negra, doce, fuá ve , nectarea, gra
ta , faborofa , melliflua , orvalhada , rociada , tenr»,
jucunda , túmida , madura , acerba , afpe»» 'u.
penfa, pendente, pampinofa. = Da generofa vi
de o doce fruto , Em que o Outono a Lyéo pap
o tributo. Da pampinofa cepa a tenra filha , 4°
Tyrfigero Déos doce attraétivo. Do rubicundo
nectar máy fecunda. Pampinofas riquezas de ver
tunno , Ao alegre Lyéo mimo opportune. P1
prodiga videira os niveos cachos.
Vulcano. Nú , abrazado , inflammado, ardente,
fatigado , canqado , tardo , fordido, efqualido»
mundo , negro , ignipotente , torpe , enorme, Etn-
néo. = De Cytherea o fordido Conforte , Uue
na caverna Ethnéa laborando , A dextra a *g
V U L 277
faz tremenda , e forte. Dos Cyclopes o Numen
que governa Do Ethna fumofo a horrifona caver
na , As armas fabricando fulminantes , Que Jove
arremeqou contra os Gigantes. De Jupiter , e Ju
no o filho enorme , Que por nacer no Ceo parto
deforme, Fora ex pullo da Esfera rutilante , E da
queda ficara claudicante. O Déos ignipotcnte ,
que formando Dolofa rede com induilria rara , A
Venus , e Mavorte envergonhara , Defcubrindo
feu vinculo nefando. . . г
ulxîo. Plebe, povo. = Vil , infame , humilde,
baixo , ignobil , abjecto , eitolido , eftulto, infano,
ignaro, ignorante, ru ftico, rude, infulto , bárba
ro, turbulento, fediciofo, tumultuofo, revoltofo,
infolente, maligno , maledico , maléfico , vario,
mudavel, incordiante , inftavel,incerto, variavel,
profano, infiel, traidor , rebelde , indómito , in
dócil , queixofo, pobre , mifero , miferavel , m¡-
ferrimo , infeliz , louco , fatuo , nefeio, intra¿ta-
vel , torpe , fordido. ( Vid. os Synonimos.)

ZAgal. Paftor. = Forte , robufto , mo-nta-


nhez, camponez, agrefte, filveftrc, alpeftre,
ferrano , duro , horrido , hirfuto , fordido ,
pobre , mifero , follicito, vigilante , dcfvelado * di
ligente, atiento , cuidadofo. Vid. Pastor.
Z.ELO. Ardente, rigorofo >fervorofo , férvido , vivo,
inflammado, abrazado, accezo , pió, fanto, rcli-
giofo, fevero, auftéro, rigido , firme, conítantc,
eftavel , inalteravel , folido, jufto, reéto , fabio,
cauto , prudente , difereto , falfo , fingido , Amula
do, vaó, apparente, doloíbj pérfido, traidor, en-
ganofo,
27* ZEL
ganofo , engañador , fraudulento , mentiroíb , ft'
mentido , hypocrita, cuidadofo , defvelado, vigi
lante , attento , diligente , follicito , incanqavei
< Na Poefia Chrifiâ le reprefenta na imagem à
hum vencravel varaó em hábitos facerdotaes сов
hum açoite na maó direita , e na efquerda hm
tocha acceza , moftrando no flagello levantado,:
no afpeófco fevero, que quer caitigar. )
Zelos. Ciume. = Amantes , amorofos , affecte
fos, impacientes , inquietos, mordazes, agudo;,
penetrantes, atormentadores , devoradores, in№
jofos, émulos , competidores , cegos, infanos,!*
eos , furiofos , frenéticos , rábidos , turbulentos!
intoleraveis , infopportaveis , infoffriveis , roedo
res , perpetuos , continuos , perennes , íufpeitofo,
ardentes, dolorofos, trilles, afflidros, lacrímelos»
fataes, funeftos, mortíferos, mortaer, intenniw
«reis , indeleveis , afperos , afperrimos , acabos,
amargos , duros, crueis, tyrannos, atrozes,"!«'-
fames, vivos, férvidos , incertos , dubios, dm*
fos , varios, ambiguos , perplexos , vacillantes, flu
ctuantes , vingativos.
Zenith. Celelte, fidereo, ethereo , alto , elevado,
fublime , fublimado , eminente , excelíb, p«0'
cello, defmedido, Febeo, Apollineo, ardente.
Zephiro. Favonio. = Brando, placido , fereno,
tranquillo , dócil , vital , alegre , faulto, ameno,
aprazivcl, deliciofo, deleitofo, fuave, doce,g'J'
to, jucundo, benigno, clemente, benéfico, pro
picio , benevolo , amigo. = De Cloris o amad"r'
filho da Aurora, Que as tenras flores placido na-
mora. Doce refpiraqaö da Primavera. Doíeren"
Favonio aura benigna. Vital alentó dos viço|c!
prados. Das flores carinhofo lifonjeiro. = Ac0®]
panhar aos paflaros fe ouvia ü Zcfiro fuave, e°V
leitofo, Epelas dénias arvores corria, Aos oli
dos fazendo hum fom graciofo : Da mania
Z O D 279
o claro humor movia , As folhas agitava buliqo-
fo , E como as bellas Ninfas namorando , Era
torno a ellas afloprava brando,
o oí л со. Celefte, aítrifero , fidereo , ethereo , cC-
trcllado, circular , fignifero, nbliquo. = Do ar
dente Febo aftrifera carreira. Do íollicito Sol ca-
minho obliquo. As doze ellrellas que vifita Apol
lo , E em corno cingem o cerúleo Polo.

SOG
SOCCORRO

POETICO

De varios similes, e comparâmes


por ordern tambcm alfabética ,

Ж MV ITO ÜTIL

АО POETA, E ORADOR PRINCIPIANTE

para ornato

Da Elocuencia Poética , e Oratoria.

Тот, II. Na Adu-


Dulador. Comparado ao camele.ió , que
fe veltc das cores de todos os objedtos que
ve , e fó a cor candida naô admitce. Pu
de igualmente aflemelharfe à perola , cuja
propriedade he tomar a cor , de que eftá o.Cco no
a¿to em que a obfervamos : fe o ar eítá puro ,
apparece candida , fe turvo , moftra-fe ncbulofa.
Owen tngenhofamente compara tambem o lifon-
jeiro à fombra do hörnern , que imita tudo quan-
to faz o corpo j e naô menos ao efpelho , que re-
prefenta a imagem de quem nclle fe vé , mas da
maó direita faz cfquerda , e da efquerda dircita.
Affectos. Quando eftaó inquietos , fó a razaó os
pode cohibir , e fem ella fluctuará o coraqaó hu
mano em fuas turbulencias. Laclando oscampa-
rou à náo, que naó póde eftar firme, с fegura no
mar , fe a ancora ferrada no fundo a naó fuitenta,
с faz obedecer.
Alegría. A que fe fegue depois dos trabalhos afíe-
mclhou Calpurnio пл Ecloga 3. aoorvalho, que na
madrugada depois do trabalho da noite faz di cofas
as flores reftituindo-as a nova yidav e engenhofa-
mente chamou a cita dadiva do Ceo : Toleráis
pnemia nutlis. Póde tambem o coraqaó alegre de
pois da tribuhqaó compararfe ao Iris , que appa
rece rifonho , e fereno depois da horrorofa tem-
peftade.
Ambicioso. Scmelhante ao crocodillo, do qual af-
Nnii firnuó
i?4 А М-Г
firmaó os Naturaliftas , que apenas deixadca
cer, deixa tambem de viver: a medida da fur
da he jultamente a do feu crefcimento. Affin
ambiciofo em tanto vive contente , cm qoï
сгеГсе feu coraqao nos defejos de glorias, ek
ras , e o termo deftes fó he a morte. Vulg«
tambem nos Poetas comparallo a Faetontenoi
ambiciólo atrevimento, e nao menos ao camela
cujo pafto he fó o ar que refpira } pois queoa
biciofo fó da aura popular fe fuftenta.
Amigo ( verdadeiro ) AíTemelhou Tibullo à l
menor , que nunca fe afraila do Polo. Conte
fe ñas adverfidades , (dizia Ovidio) aftimeoir
bondade das armas fó na guerra fe conhecc
Iris o comparou tambem Seneca , que арр*0
rifonho fó no tempo da tempeftade.
Amigo ( fingido ) Comparado por Рк>:!3
eo agricultor, que vifita a miudo a arvort,flf
do rem frutos , para obfervar fe por nudote»
podem fer uteis , e quando já os nao tem,^:
vifita, nem para ella olha. Ovidio no i.doffr¡'
fe fervio tambem da energía defta corner
A 's andorinhas o aflcmelhou Cicero , e cofl^'
genhofo enfaze , porque fogem no Invernof¡P
rofo , с fó appareccm na deliciofa Primavera.
•Amor ( verdadeiro ) Semelhante ao enxerto»';
da fubítancia de dous troncos diverfos fórnia fe
fó pela fuá eftreitiffima uniaö. Por iflo fcjj
genhofo Poeta, ufando defta comparaqaó,^
temente diíTe : Sicque amor ègeminis сопсШ^
tibus unum , velle duobus idem , nolle duebus ***
Amor ( occulto ) Comparado ao Ethna > 4-,
fe bem exteriormente fe moftra frio , cebru*
fupeificie de neve, conferva nas entranhase»^
dido hum ardentiffimo fogo. He compara"^
TaíTo no 7. da fuá J'erujalem Lib. Ovidio ct*P
! rou tambem hum amor fecrcto à pedetneinç
conferva efcondido o fogo. He já vulgar nos Poe
tas efta comparaqaó para exprimir o ardor amo-
rofo , que fe occuha no pcico , fem fe refolver a
manifeftarfe. .....
N g и s т i a. As tribulaqôes elevaô o efpirito ao
CJeo , e por iflo Seneca compara huma vida anguf-
tiada de traba] hos à agua , que opprimida em re
pu xo fóbe com forqa ao ar , с deixada livremen-
tc ao feu natural curio , muitas vezes fe entorpe
ce , e fe torna em ociofa lagoa. Ariíloteles na fuá
Etbica igualmente a aflemclha ao rio , que nunca
fe moftra mais pompofo , do que quando no feu
curfo encontra com obftaculos, que lhe difputaÖ
o caminho : entaó he que fe eleva em altas ondas,
e citas batidas das contrariedades fe moftraó mais
puras , e Cryftallinas.
.NiMO (infuperavel) Com efpecial energía fe com
para a huma J 1 ha , a qual fempre rodeada , e com
batida das ondas , fe délias he aflaltada , nunca he
vencida; сегсаб-па, mas nao podem fubmergilla,
nem aballalla. Deila comparaqaó fe ferve S. Je-
ronymo , para exprimir a firmeza da verdadeira
Jgreja contra os infulcos dos tyrannos.
Animo ( benigno ) Comparado ao alambre ,
que attrahe naó com força , e violencia , como a
a Magnete, mas corn a luave virtude , que em fi
occulta. Non vi , fed virtutt , diz Lypfio na fuá
Política, pintando ao Principe benigno. Valeo-fe
do que eferevera Seneca na fuá Tragedia ORavia,
onde prova , que nao faó as armas as que defen*
dem os Eftados , e decoro dos Soberanos beni
gnos, mas fi m o amor , e ñdelidade dos vaífallos
contentes.
Vpostata. S. Gregorio Nazianzcno , e S. Paulino
de Ñola , ambos em fuas Poefias deferevendo a
hum defertor da fanta Religiaú , o comparad à
piraufta, animal que felizmente vive , cm quant o
fe
îS<S AST
fe córferva no fogo , e apenas eílá fóra delle, lo
go morre. Aflim a alma fe nao fe aparta do vin
Fogo de Déos , com que fe illuftra a Religiaó w
dadeira , vive feliz j tanto que fe affafta , morr:
miferavel.
Astucia. Reprefentada engenhofamente naagoii,
a qual ( fcgundo Plinio, e Solino) para matara
veado enchc as azas de pó , e com ellas aqoira-
do- lhe a cara, lhe cnche os olhos de terra, eo>
to que o vé cegó, o vay defangrando, até que»;
паб pode correr , ou defacordadamentc o faz di
penhar por algum precipicio. Pode-fe tambes
comparar ao caqador, que паб podendo rendirá
1еаб à viva força , ufa da aftucia de lhe cubrir»
cara , e entaó o vence , porque ( fegundo o ínfi
mo Plinio ) tanto que cita fera паб póde ofir*1
olhos , perje para logo a furia , e cede ао/л№
go. Por iffb a efte refpeito diíTe Manilio: S»F
rat folertia vires. Jeronymo Vida no feu Cbrijtn^
fe val engenhofamente defta fegunda compara?5-
Atribulaho. Com fumma energía , fegundol"
coflume, o compara o grande Chryfoßomo aoro-
chedo no mar , o qual porque foffreo confiante
mente os impetos , e infultos das torroentofas on
das , fe vé depois enriquecido com muitas pfflfc
que as aguas arrojaraó na turbulencia da tempt''
lade : Procella dwitem fecerunt , diíTe tambero ao
mcfmo propoíito Juíto Lypfio.
Ava rento. Joaó Owen com energía o aíTcmelw
à agua gelada de hum rio , que vay acumulando
toda a corrente , que nelle fe mete , e a prendt-
para que паб corra em beneficio da terra. ^
Pocfia he tambem muy vulgar reprefentallo na
imagem de Tántalo, que na vifinhança àe ag"aS'
e de frutos morre à fede, e à fome. A CarybJ«
comparou Claudiano , que corn os feus tortuoi
gyros forve todas as núos , que a ella fe ehegj^ •
AUS 287
He igualmente aflemelhado ao celebre Dragaó
das Helpcrides , que guardava os pomos de ouro
naô para fi , mas para outros. Alguns o compa-
raó tambem às cilternas , que recolhem toda a
Agua, que o Ceo generólo Ihes manda , mas délias
nada dao aos campos , nem aprendem da natural
liberalidade das fontes a fertilizarem a terra.
Ausencia ( amorofa ) He commummente compa
rada à flor lánguida , e murcha com o apartamen
to do Sol } mas quem melhor exprimió , que quan-
to a aufencia he mais diftante , mayor he , e mais
viva , foy hum Poeta Grego em hum Epigram-
ma, que fe lê na Anthologie, comparando o apar-
■ tamento de objecto amado a huma tocha acceza ,
' que quanto mais diftante eftá dos olhos , mayor,
e mais viva parece. Propercio fervindo-fe do Gre
go Anonymo ufou tambem da mefma compara
do. v . .
В

Belleza ( vá ) Comparada por Plauto ao alto cy-


preíte, e ao copado plátano , que em nenhuma
eftaqaú daó fruto , e fó fazem pompa de huma for-
mofa, e apparente verdura. Aflîm a belleza vi
do corpo паб dá fruto algum de virtudes util ao
hörnern , e fó oftenta huma pompa tranfitoria , e
- caduca.
Beneficencia. Lucrecio agudamente a compa
ra à nuvem , que lança no mar agua doce , ten-
do-a recebido delle falobra. Eftacio tambem a
aíTemelhou ao Sol , que muitas vezes illumina a-
quella nuvem , que pretendía eícurecello com os
feus vapores , e difle com engenhofo laconifmo :
Additur urnbranti deat5.
Benig nid ade. He coufa vulgar nos Eferitores паб
menos fagrados , que profanos , compararem efta
virtude à pomba , por fer a única ave que naó tem
fcl.
288 BEN
fei. Jeronymo Vida cm huma Elegía diffe delta:
Fifcera feile tarent , imitando a S. Gregorio Na-
zianzeno , que diffe em fuas PocfidS : Nejcia feltií.
Bens ( mundanos) Affaltaó commummente a os ri
cos ( dizia Santo AgoíHnho) dos rayos benéfico»
do S il Divino , affim como a Lúa quanco mais ef-
tá cheya , mais fe aparta do Sol , de quem recebe
toda a fuá luz. Igualmente S. Cypriane compart
os homens abundantes dos bens terrenos aquella
aves , que por ferem muy groflas de corpo , паб
podem levantar alto vôo ao Ceo , e contenta&ü:
com voar terra terra, fempre com o perigo deca-
hirem nos laqos dos caqadores feus inimigos. Am
bas eftas comparacöes faO , quanto póde 1er , enge*
nhofas , e verdadeiras.
Bond л de. Na concurrencia com a maldade brüna
tanto mais illuftre, quanto a Lua, e EftrelJai mais
refplendecem na oppofiqaó das mayores ttevas da.
noite. He de muitos Amigos efta comparaçaô.
Claudiano no feu Panegyrico a Honorio a aiTeme-
lha ao lirio puro , viçofo , e fragranté no meyo
de mil efpinhos rulticos , picantes , e inuteis. Taf-
fo querendo exprimir o jufto fempre incontami
nado entre os impios , engenhofamente o compa-
rou em hum Soneto à concha da petóla , a quai
ou no fundo do mar lodofo , ou na fordida praya
naó fe contamina , nem ainda recebe em G hu
ma fo gota das aguas marinhas ., mas fó do Ceo
recolhe o orvalbo para a formaçaô da fuá pero-
la. A falamandra vivendo contente no meyo das
chammas, tambem he excellente comparaçaô de
Fracaítorio no feu Jofepb, para exprimir a bonda-
de da vida no meyo dos perigosi ,
Brandura. Quai a agua, ( diz Ovidio , e tambera
Camilo ) que deftillando brandas gotas amollecc
o duro marmore, e lhe quebra a rijeza que refiíte
aos inftrmncttws дш« fortes ¡ affin» « braudura.no
tía:
CAS 289
trato , с palavras doma , e rende os coraqóes mais
intra&aveis , que nao fe deixaó vencer da afpere-
za. He vulgar elta comparaqao.

CASTiDADE. Sabida he a fuá comparaqao com


o arminho , o quai ama tanto a pureza do feu
candido pello, que por naó o manchar coro qual-
quer immundicia, efcolhe antes o morrer. A caf-
tidade , como virtude toda celcíte , tambem he
comparada à pura neve, que cahe do Ceo, e na
da deve à terra. Por iflo Sannazaro aflcmelhando
a pureza virginal a efta cele tic candura , difle :
1Ш candor-ab alte.
Castigo ( Divino ) Como Déos quando pune os
máos, os illuftra noTnefmo tempo para que fe nr-
rependaô, Tertulliano comparou com energía os
feus divinos caftigos ao rayo , que no mefmo inf-
tantc que fere , allumia. O P. Vieira os aíTcmc-
lhou tambem ao fogo , ero que fe abraza a Fénix ,
porque fe a confomc , he fó para a fazer renafcer
das fuas cinzas com mais vigorofa vida. Ao mef
mo propofito lembra-fe S Joaó Chryfoftomo , de
que a arvore do balfamo quando he ferida , entaó
he que Unqa o preciofo licor ta6 util ávida; por
iflo delle cantou Fracaftorio : Et vulnere vulnera
fanat. •
Castigo (moderado) Com fabia , e elegante
energia o comparou Sophocles no Philofletes ao
rayo , que ca ft i gando a hum , ou a poucos , atemo
riza a todos. Ovidio fe valeo damefma compara-
caó dizendo : Cum feriant unum , non unurn fulmina
terrent, "Junclaque percuj/o turba pavere ßlet. Igual
moderaçaô deve ter o caftigo do fuperior prüden»
te : hade punir ahum, ou a poucos, mas nelles
3om.II. Oo ate
2^° С L A
atemorizar a todos , a 6m de que para o funr¿
emendem.
Clausurada (Religiofa) Semelhante à ave,,
encerrada na fuá gayola naó teme a vifta de?
lhafre , ou de outros pallaros de rapiña. He a
раглсао do infigne Poeta Sidronio Hofcbio,:
em outro lugar compara tambem a Virgcm a-
furada à timida corqa , que fugindo dos pradst
valles como perigolos , bufea os altos , e fa?
rios montes , dando-fe por fegura fó na fuaifc
ceflivel afpereza.
Cobica ( de riquezas) Comparada ao rio Herr
?|ue fempre eítá acumulando aguas , mas a .
az turvas o mcfmo oiro de que abunda : рогак
Virgilio difle : Atiro turbidus Hermus. Affim affa
ma riqueza faz vil , e fordida a cobiqa dos jrrsi-
tos : Auri fera dives fordet avaritia , cansa o P.
Ceva , illuftre Poeta defte feculo.
Concordia. Seneca com grande energía táese-
lhou às cordas da cithara , entre as quaes , сей*
jaô de fom alto , ou baixo , ha huma perfero.f
harmonica correfpondencia: Maiora minerihi '
fonant. Ñas antigás Medalhas fe acha taœ>-"
fymbolizada em hum feixe de lanqas eftreitaec-
te atadas , de que ainda hoje ufa я Republics'
Hollanda em fuas Armas. Pode tambem севр
rarfé ( como fez Saavedra) ao antigo Geriaó,.*>
tinha tres cabeqas unidas em hum fó corp: •
ellas chamou engenhofamente Alciato hu*»^
raçao de invenciveis guerreiros : Genus яф/в*
le bello.
CoNSELHEiRo ( máo ) Comparou-o Euriped«;
aljava , que miniftra fettas ao arco para ferir
matar. O noíTo infigne Joaö de Barros elfga'-
mente fe ferve da meíma comparaçaô em hum
feus famofos Panegyrico».
Constancia. Eltacio na Achillcida acoOip»^
CRU 291
iguia , a quai he a unica ave ( como teílifica PH-
lio) que vôa contra os ventos , e nunca eftes lhe
podcm reprimir a força do feu confiante vôo.
tL>vidio a aflemelha tambem à palmcira , cujas fo-
has nunca cahem , nem mudaö de cor. Ñaó as
: relia a nevé do Invernó, naó as fecca o ardor do
ELilio, naô as arranca o vento , nem as confome о
tempo i fempre eftaó conítantemente verdes , fref-
cas, e robuitas.
iüeldade. Comparada ao falcaó do monte, do
qual diz Plinio fer tanta a fuá fereza, e cobiqa em
matar paíTaros , que oceupado ne(la carnificina,
chega a efquccerfe em todo o dia do proprio ali
mento. Aiíemelhada igualmente ao mar tempef-
tuofo, que tudo quanto ha nellc, confunde, с até
arroja monos ñas prayas aos mefmos peixes , que
criara no feu feyo. Por iflo com energía diíTe dél
ie Alciato : Proprits пес pareil alumnh. Efta cora-
paraqaó tern efpecial lugar, para exprimir a exe
cranda tyrannia dos pays contra feus mefmos fi-
lhos.
uiDADOS ( continuos) Ovidio os compara ao cruel
abutre , que lacerava no Inferno as entranhas de -
Ticio , fem já mais defcanqar em fua tyrannia.
Quando a alma cede opprimida do grave pezo ,
de molerlos cuidados , por naó fazer força a ex-
pellillos de fi , pode-fe comparar ( como fez Lu-
cano) ao baixel, que infenfivelmente fe vay fub-
mergindo com o pezo infopportavei da carga ,
porque a naó alijou às ondas.

Deleites ( mundanos) Semelhantes às abelhas,


que fe fuavifaó com o mel , tambem ferem com
o femó. Comparados igualmente aos delfins, que
quando mais fakaó , e brincaó cm mar fereno ,
Ooii mais
292 DEL
mais prognofticaó ( fegundo os experimentadoj
marítimos ) ¡1 imminente tempeftade. O quanto
fao engañadores os goltos do mundo , exprima
tambem Seneca com evidencia , comparando-и
à borboleta, que acha a morte na mefma luz qœ
a attrahia , e em que efperava deleite. O Author
do Lufus Allegorkus ufa da mefma сотрагасаб.
Delicias ( pengofas ) Monfieur de Sanceüil , ink
gne Poeta Latino , que eftimou Franqa neíte fe-
culo , as comparou à alegre Proferpina , que rf
tando com Diana, e Minerva colhendo flores, с
formando grinaldas na falda do monte Ethna , во
meyo deítas delicias foy arrebatada ao Inferno por
Plutao , e conftrangida a habitar como fuá cfpoú
naquclle Reino tenebrofo.
Demonio. Semelhante à panthera , a qual (fegun
do fe lê em Plinio, e Solino) comoinimiga irte-
conciliavel do hörnern o offende quanto pódej с
quando delle fe nao chega a vingar na pe (Toa, ar-
rcmette contra a fuá fombra , ou imagem. Affim
o Demonio inimiciffimo de Déos , nao podendo
vingarfe delle , torna-fe contra o homem , ima
gem do mefmo Déos.
Demonio ( engañador ) Comparado por La-
. ûancio ao quadro , que reprefenta algumas figu
ras diftantes ao parecer de outras, quando na rea-
lidade todas eftaö próximas na mefma pintura.
Affim o Efpirito Infernal fempre illudentc repre
fenta remota a morte do homem , quando elJa cf-
tá mais vifinha. He igualmente femelhance àfor-
miga, que enfinada (fegundo Plinio) pela provi
da Natureza , corta as duas extremidades do graÔ,
que quer encelleirar , para que naô fucceda bro
tar na cova onde o efeonde. Affim o Demonio
( diz S. Bernardo com viviffiroa applicaçaô ) tira
a memoria dos homens a lembranca do feu prin
cipio , e fim , para que nellc паб brotem bons
pen
DES 295
penfamentos , nem crefçaô obras virtuofas.
îsapego (do mundo) Comparou о о illuílre Pe
trarca em hum Soneto ao mercader navegante,
que na tormenta alija ao mar todas as mercado»
rias para aliviar da carga o perigofo navio , que-
rendo antes perdellas , que perderfe. Creyó que
de Petrarca tirou efte conceito o Poeta Jacobo
Vallio , porque em huma das fuas Elegías ufa tam-
bem da mefma comparacaö.
esejo (exceíTivo) Comparado por hum engenho-
fo moderno a Ixion , que pofto no Inferno fobre
huma penofiílima roda,eftá fempre em inceflante
gyro. Tirou a comparacaö de Plutarco , onde diz :
Non abfurdus fane , ñeque imperitè in ambitiofos Ixioy
vis fabulant convenire nonnulli arbitrati funt. Tácito
com igual energía afTemelha os defejos exceflívos,
e os moderados às aguas de hum rio , que quando
corre impetuofo engroflando a corrente, deixa o
leito, tresborda ñas margens, e aliaga os campos :
quando moderadamente corre com as aguas que
lhe 1аб nativas , alegra ao lavrador , e fertiliza a
terra por onde pafía.
iesesperaçaô. Coniparou-a hum Poeta Grego à
acqaÖ do urfo , o qual quando já паб pode reíif-
tir à força, e violencia dos cacadoros , ac commo-
da os membros à maneira de huma bolla , e de-
fendendo a cabeqa com as máos , affim fe deixa
rolar pelo primeiro defpenhadeiro que encontra,
para falvar a v,ida naquella extrema defcfperaqaö.
Extremis extrema decent , dizia Silio Itálico de hum
animo defefperadp , o qual (como tarobem canteu
Marcial ) rebus in angußis facile eft contemnere vitam.
)etractor. Scmelhante ao vcado , do qual diz
Plinio, que com as pontas, eunhas cava a terra ,
onde lhe parece que ha víboras efcondidas , e naix
defcanca em quanto naó dá com a cova, para lo
go as devorar. Affim о Detraäor ( аррЦса em
2 94 D I F
feus verfos S. Paulino ) nao focega , até defcubnr
as faltas mais occultas dos homens para as man;-
feltar ao mundo, laccrando-as antes com a fua vc-
nenofa lingua.
Difficuldades. Aquellas que fazem fer as ассбя
mais gloriofas, comparou Seneca o Trágico à Hf*
dra de Hercules , cuja morte foy mais glorie»
para efte Hcróe , que todos os outros feus trabs-
lhos } porque aquelle monftro de tantas cabeçs
apenas perdia huma, logo apparecia com outrt,
с para a vencer foy precifo a Hercules cauteriut
com ferro accezo cada huma das cabeqas que lhî
cortava , a fi m de que nao podcíTe renafeer^ e com
ella paciencia venceo as difficuldades da victoria.
DiGNiDADE. He huma luz externa , que íe póáe
comparar à da Lúa , cujos refplendores nao ¡be
faó naturaes , mas recebidos do Sol : Exttreo lu-
mine crefeit , diíTe Manilio. Taes fa6 os conílitui-
dos em grande dignidade , recebendo рог e\\» Ъи*
ma externa luz , mayor que a que lhe dariaó os
refplendores da propria nobreza. A dignidade
parecer mayor aquelle que a poífue , к bem qac
inferior а outros em dotes , с virtudes ; à feme-
lhanqa da mefma Lúa , que fendo muito menor
que as Eftrellas , parece mayor com a dignidade
de allumiar a norte. He comparaqao de Añilóte-
les na fua Política.
Discípulo. Affim como a hera bufea as raizes de
huma arvore , e fe arrima ao feu tronco para po
der fubir , fem já mais fe apartar delle ; aíiím he
o difcipulo, que nao fe afFafta dos documentos do
feu meftre , para poder fubir em doutrina. A com-
paraqaó he de Seneca naEpiftola 94. tirando-a de
Cicero noliv. de Ora?.
Discordia. Entre as varias comparaqóes , que dél
ia fe encontraö nos Poetas , a mais engenhofa , e
enérgica he a de Seneca , u&da pelo Conde Ma
nee!
E D U 295
- - noel Thefauro, affemelhando aDifcordia aos ca-
vallos do carro de Hipólito , que amedrentados
com a villa dc hum monftro perderao a fua uniao,
с naô obedecendo às redeas , quebraraÔ a carroqa,
e precipitaraô ao dono. О P. Porèe çm huma das
fuas Tragedias Гс valeo tambem deíla feliz com-
paracaó.
E

EDUcAqAÓ. Vulgar he comparalla à arte do cam-


ponez na cultura da vide : fe efta naö he poda
da, e arrimada à vara , naó frutifica a feu tempo,
e fe vem a dar fruto , паб he fazonado , nem util.
Cicero em mais de hum lugar a afTcmelha tam
bem ao attento agricultor , que logo do princi
pio indireita a vergontea , para que naó fucceda
entortarfe. Faltando elle cuidado , e diligencia ,
perde a planta a fua reéta figura , e torta fica até
chegar afer tronco robufto, tempo em que ode-
feito já nao tern remedio. .
Eloquencia. Os Poetas, e Oradores a comparaó
aos rios Hermo , Paâolo , e Tejo , os quaes em
vez de eftereis areas fe defentranhaó em véas de
ouro. He igualmente affemelhada ao Hercules fa
bricado pelos antigos Gallos, de cuja boca fahiaó
diverfas cadeas de ouro , com as quaes prendía a
varios povos. Como a Eloquencia he a única que
■_ triunfa das paixóes rebeldes, e doma os appetites
defenfreados , vulgar he comparalla à mufica de
Orfeo , que ao fom portentofo da fua lyra doma-
va a braveza das feras , fazia parar a córreme dos
rios, einclinava a altivez das arvores, para pode- ~
rem ouvir o feu canto. Veja-fc a Hqracio na Poé
tica.
Elo<iuencia. A que fe emprega cm aíTump-
tos indignos do hörnern , e perniciofes aps coftuf
mes , comparou elegantemente Aufonio a hum
v'afo
296 EME
- vafo de ourblavrado com fingular delicadeza , nus
cheyo de licor corrupto , ou de mortal veneno.
Ariltoteles na fua Rhctorica a aflemelhou tani"
bem com energía à efpada , que na таб do ini-
quo he inltrumento contra a vida do innocente,
ao mefmo tempo quenamaô do bom Cidadaô Ь:
defenfa contra os inimigos da Patria.
Emenda ( de vicio ) Scmelhante à Lua , que per
il itindo pouco na fua efeuridade , depreiîa cuidi
cm refarcir os prejuizos antecedentes , recupera
do a fua luz perdida : por onde diííc Horacio:
Damna tarnen céleres raparant coeleflia Luna. Efh-
ció na Achrlleida tambera a comparou ao cavallo,
vantapor
que iíTo , mefmo que tropicou , e carreira
cahio , fe
forte e defpede mais veloz , le
do v
que antes levava : Ex lapfu velOcior. A fabula do
Gigante Antheo, quefempre quecahia, recobra-
va novas , e mais robuftas forças , he igualmen
te huma engenhofa comparaqaó para exprrama,
prompta, e faudavel emenda de algum vicio.
Emenda ( retardada ) Scmelhante à femea do
ouriqo , que quanto mais fe lhe demora o parto,
tànto mais crefeem , e endurecem os efpinhos dos
fllhos que ha de parir, e por confeguinte tanto
niais cuftofo, e arrifeado fe lhe faz o parto. He
excellente comparaqaó de Pierio Valeriano.
Emdlaçaô ( nobre ) Comparou-a Fracaftorio a
duas lyras pollas ambas em voz unifona, das quaes
tocando-fe huma , foa logo per fi mefma a outra,
repercutindo os méfmos acecntos , e harmonía :
Parera feit reddere vocem. Ovidio tambem a afle
melhou aoi cavallo da guerra , que ao ouvir as
trombetas , e tambores , fe enche de efpiritos , e
moftra ancia de querer pelejar , porque aquelles
fons vires animum^ue mimfirant. ■
Esmola. O P. Segneri com fumma energía* com
parou ao poqo , do quai quanta mais agüa fe tira ,
tan-
E S M 297
into mais efta fe fnz faudavel : por onde dizia
'linio : Hauriendo falubrior. Tal he a cfmola , ( ap-
>lica o eloquent; flimo Orador ) quanto mais fe
requema, tamo mais he proveitofa , e ferve mais
, utilidade de quem a reparte, que de quem a re-
:ebc. He fréquente em outros Efe rj to res fagra-
los aflemelhar tambem a efmola ao grao de trigo,
juc depois de lançado à terra fe converte cm ef-
?iga , e dá generofamente cento por hum ao ale
gre agricultor.
moler. Infinitas faó as comparaçôes de que ufa-
raÔ codos os Santos Padres : huns o compararaó
às aguas do perenne, ribeiro , encaminhadas a dar
vida a hum campo afpero , с fecco , que реИИе-
de que padece , embebe logo toda a corrente.
Outros o aflemelharaó ao próvido jardineiro , que
te m a agua em conferva , para com ella regar as
plantas, с flores no tempo opportuno. Outros o
compararaó à arvore do balfamo, que ferida lan-
qa o preciofo licor, util aos neceffitados.
sperança. Ovidio a compara à arvore , que ef-
tando viqofa , с florida na Primavera , dá ao cam-
ponez cfperanqa , de que no Eíiio carregará de
íazanados frutos. Com pouca variedade a afleme-
lha tambem Propercio à viqofa vergontea , que
arrebenta de arvore vclha , dando cfperanqas de
tornar cfta a cobrar o feu antigo vigor.
Espirito (gencrofo) Trivial he nos Poetas com
pararen» huma alma forte à columna , que fim
pode fer quebrada , mas nenhumas forças a pode-
ráó dobrar. Com efpecial agudeza foy tambem
aflemeihada à flor perpetua , a qual nem ainda de
pois de arrancada murena , ou perde a gala, e vi-

îsiUDO. Comparado por Seneca , e ja antes por


Ariítoteles , a hum enxame de follicitas abelhas ,
que voa pelos prados extrahindo os orvalhos de
PP di-
2 98 FA M
diverfas flores , para fazer o pridigiofo compelía
do mel , doce premio da fuá inceífante fadig¿.
Tal he o verdadeiro eftudo, (diz tambem Quin-
tiliano ) efcolhe,os melhores preceitos das fei«-
cias , e artes , para formar depois a preciofa iub:-
tancia de profunda doutrina em utilidade do pu
blico.
F

Fa м A ( boa ) Petrarca , e depois Sannazaro :


compararaó ao almifcar, que ainda nos lugares
mais fordidos, ede ingrato cheiro conferva аасЪ-
vidade da fuá fragrancia , e a dá bem a conhecet
ao olfato. Marcial para exprimir as luzes de bu--
ma boa fama no meyo das calumnias da in veja, -
aflemelha tambem às eftrellas , que tanto fe mof-
traó mais luminofas aos olhos do mundo , quinto
fa6 mais efpeflas as trevas da noite. Mofiííeur de
la Fontaine , ñas fuas engenhoías Fabulas , fe val
igualmente delta comparaçaô.
Felicidade (mundana) Nos Efcritores aflím fa-
grados , como profanos infinitas faó as compara-
qóes que lhe convem. Ovidio a compara a Jano
com dous roftos , hum contrario ao outro : o P.
Maífillon à Seena théâtral , que muda^ fegundo о
pedem os Actos, e a AcqaÖ : Seneca ao fiuxo , e
refluxo do mar , que fe retira , quando tern cbe-
gado ao mayor crefcimento: PlataÔ aos filhosde
Cedmo , que na mefma hora em que nafciao , aca-
bavaó : e últimamente o grande Chryfoftomo a
aflemelhou à náo , que navegando profperamente,
apenas paffa pelas ondas , nellas nao deixa final al-
gum dos fulcos , que fizera a quilha ; tudo cm
hum momento defapparece.
Firmeza (de animo) Com fumma energía foy So
phocles o primeiro que a comparou ao duriffimo
diamante , que nem a agua o «branda , ncm o fa
go
FOR 299
go o contorne , nem o ferro o lavra , ncm os gol
pes do martello o quebraó : fempre he o mefmo ,
moíirando cm todas as provas huma duriffima
conftancia. Depois do fobredito Trágico fe fez
vulgar em infinitos Poetas eíta comparaqaó.
'ORMosuRA ( verdadeira ) Petrarca, e depois Ma
rino , a compararaó à perola, que em nada necef-
fica para brilhar dos efmeros da arte. Defde o feu
nalcimento traz naturalmente toda a perfeiqaó ,
independente cm tudo das máos do artifice.
Formosura (ajudada) Aflemelhou-a Quinti-
liano àspedras, e metaes ,• que fim faó em fi pre-
ciofos , mas para luzirem , neceffitaÖ de 1er lavra-
dos , e polidos , e fem a indullria da arte em pou-
- <ro le diftinguem do vil metal , e das pedras vul
gares.
Formosura ( caduca ) Commummente com
parada à rola , desfolhada no mefmo dia , em que
oltentava mais pompa : ou à Lúa , a qual affim
que chega à fuá plenitude , vay infenfivelmente
perdendo a fuá claridade. Veja-fe a Ovidio de
Remed. Amor.
Formosura (perigofa) Affim como ao refle-
£tir do Sol no efpelho Ultorio ( diz o Author do
Lufus Allegoricus ) pega logo fogo na materia que
lhe eílá vifinha , e aínda remota ; affim , ao obfer-
var a belleza feminil , pega cm continente no cora-
qaó achamma da lafeivia. Por iíTo hum nodo en-
genhofo Poeta imitando a Guarini no Paßor Fido,
a comparóu ao fogo > e difle : Formo/o ao longe , >
mas mortal ao perte.
Fortaleza. Comparada por infinitos Poetas a
hum robullo carvalho , que primeiro que caha,
refille obftinado a muitos golpes , e forças j e ate
ao cahir atemoriza os feus mefmos contrarios ,
moftrando grande fortaleza na fuá mcfma queda.
Fortaleza ( infuperavel ) Semelhante à bala
Pp ¡i da
;oo FOR
da àrtilharia , que arruina as muralbas , ab¿::
edificios , e derrota excrcitos , e ella cm йы
experimenta o minimo damno. Taflo uibuzfc
comparacaó para exaltar о valor invencivt;
Rinaldo , tirando-a talvez de Ariofto , р=гг
tambem fc ftrvio dclla no feu Orlando.
Fortaleza ( nas adverfidadcs ) Ovidio,»
tes délie Euripedes, a comparou à palmeso«
carregada do pezo dasfolhas, tanto rgais feas,
e excede a altura das outras arvores, quanrosJ
os feus ramos a pretendem opprimir. Taca
para pintar com energía a fortaleza do varaö es
tante nos trabalhos he propria, e viva a fua газ-
paraqaó com o mar, о quai , por mais cfauvasf:
nclle cahao , ou por mais rios que nelle fe ek&-
da6, nunca fe altera, nunca excede os fei»/wri-
criptos limites , nem perde o natural íiboidctois
aguas. Ella comparaqaó he de Pacato во leu Pt-
negyrico i porcm nós ainda a temos p« nais
enérgica para fe exprimir com ella a moderará
do fabio na fua mayor fortuna.
Fortuna. Comparada vulgarmente a hum Cote-
bo , e caudalofo rio , que nafce de huma pete
e humilde fonte , с depois engroflando emtgal
cnchc os campos de fuas riquezas , e faz-fe г«И
fo até por terras ellranhas. He compareció x
Valerio Maximo, fallando do humilde паГспкя-
to de Tullio Hoftilio, o qual com o tempo в-
Ihorou tanto cm grandeza , que chegou a ferRt)'
de Roma.
Fortuna ( adverfa ) Aflim como à Lai fue-
cede o eclypfe de feus refplendores , quandoefli
na fua mayor plenitude ; aflîm fuccedem grares
calamidades ao hörnern , quando eftá no auge Ы j
fuas mayores fortunas. Por iflb o comparou enge-
nhofamente o Abbade Menage em fuas Poefiasi
cite Planeta, dizendo: Pleno deficit orbe.
GEN 301

ENERosiDADE ( contra as injurias ) Callima-


JT со no feu famofo Hyrano a compara à aguia
real pofta no alto de huma arvore , dcfprezando ,
e naö fazendo cafo algum do grafnar das gralhas ,
que eftaó embaixo. Póde tambem afTemclharfe
ao Ceo , nnde nunca chegaó as tempeftades, por
que fó fazcm tumulto nu ultima regiaó do ar.
Quando os ventos mais fe enfurecem , cntaó eftá
elle mais fereno. Ao Rinocerotc comparou tam
bem Torquato Taffo hum efpirito generofo , pois
que ñas fuas contendas corn os caçadores , quando
os nao p<kle vencer , efcolhe antes a morte , que
a fujeiqaó : Moripotius , quàm fubdï eligit , diffe dél
ie Plinio.
jeneroso. Sabida he a comparaqaô de hum efpi
rito magnánimo à firme rocha , que combatida
de impetuofas ondas nao fe aballa , antes parece
que eftá defprezando toda a fuá furia. Vulgar he
tambem o affemelharfe ao loureiro, que nao teme
a violencia do rayo , como affirma ó os- antigos
Naturalisas % e quando eftá mais coberto de ne
ve, que o deveria creftar, como faz às outras ar-
vores, entaó eflá mais viqofo, fegundo Plinio , e
Ariftoteles no 3. da Etnica.
Gloria. Comparada fublimemente pelos Antigos
( como fe vé ñas Medalhas) à alta pyramide, que
ferida perpendicularmente pelo Sol, de nenhuma
parte faz iombra , antes por todos os feus lados fe
vé ¡Iluminada : Vmbra nejeia virtus , cantou hum
Poeta moderno.
Gloria ( mundana ) Affemelhada por S. Joaó
Chryfoftomo à fombra , que foge de quem a fe-
gue , e fegue a quem della foge. Em huma Ho
milía a comparou à im age m das coufas , que he
hu
5o2 GOV
huma mera figura fem alguma fubftancia. - МЛ
outras faó as comparaqÖes, que fe encontraô пи
Efcritores Catholícos, e ainda Gentíos.
Governo. He no hörnern como a pedra no pé ó¡
grou , afferrando a ñas unhas , para que o pezs
della o naó deixe dormir, antes o faça eftar feo-
pre em vigia. He igualmente comparado pj¡
Ariolto no leu Orlando a hum monte, cuja alma
cobre denfa neve , e infultaó violentas tempert:-
des y porque os governos com os mil cuidados qK
caufaö , encanecem a quem os tern , e o fazem fot-
frer naó poucos trabalhos. Por ifio difle hum mo
derno : Qub magis ajfurgit , mage mons сапеfeit inai-
tis , Hoc mage canus eris , Quo magis altus eris. Horn
Antigo o affemelhou tambem ao lirio , porque
quanto mais fe eleva naaftea, tanto mais o fazen-
curvar o pezo da cabeqa, como dizem os famofos
Jambos : Dum tollit in fublime , ceu pondus gravât ,
Quo prejfus Ule fiepius gémit , rait.
Graça ( Divina ) Os Efcritores fagrados humas ve-
zes a comparaó ao Sol , que onde brilha , diffipa
para logo as trevas ; outras a aflemclhaó à pura
fonte, que fempre liberalmente corre, e derrama
novas aguas , ainda que паб haja quem beba.
Quando o Sol vivamente reverbera , moftra no
ar ( dizia Laftancio ) infinitos átomos antes invi-
fiveis : aífim a Graqa Divina fortemente reverbe
rando no coraqao , moftra infinitos defeitos , que
antes fe паб viaó.
Gratidaó. Poetas ha , que a compararaó à vide,
porque recebendo do olmo o arrimo, Iho paga já
com os feus frutos , já com o adorno das fuas fo-
lhas. Outros a aflemelharaó à terra , que receben-
do do lavrador a cultura , lhe rétribue prodiga-
mente o trabalho com infinitos frutos, dando fem
pre muito mais do que recebera. Porém ( fegun-
do Ariftoteles na Etnica) nada exprime melhor
a
GUE Joj
a gratidaó , do que hum rio , que tendo occulta-
mente recebido do mar о feu 1er , defembocando
manifeítamente nelle , lhe vay agradecer com umi
tas mais aguas o beneficio que üelle recebera : Ala
re abfconditu , palam Ule.
Guerra. Para moltrar Mamertino no feu Panegy-
rico , que a guerra juila be muitas vezes util , с
mantem as Monarquías mais firmes , do que faria
o ocio da paz, feguindo a maxima de Ariitoteles
no 7. da Política , com propriedade a compara
aquella torre , a quem as mefmas ondas , que no
mar a combatem com fréquentes tormentas , a
tiefendem dos aflaltos , e damnos das armadas ini-
migas.
H

HEREGiA. Vulgar he nos Poetas , e Oradores


comparalla à celebre Hydra de Hercules ,
que tinha muitas cabe саз , e cortada huma , logo
renafeia outra : fó queimando com violento cau
terio cada huma de per fi , he que pode Hercules
vencer o tal mon ft го , impedindo com ella idea,
que renafceflc em forqas.
Hipócrita. OP. Eftrada nas fuas Proluzues о
compara ao arco Iris , que he hum mero engaño
da vifta. A belleza das fuas cores he huma pura
apparencia fem alguma fubftancia : por iftb délie
difcretamente diflePlinio: Non corpus , fed menda-
cium. Igualmente huns Poetas o aflemelharaó ao
cifne , que com as pennas mais brancas cobre hu
ma negriflima pelle : outres о сотрагагаб à ne
ve , que moftra à vifta extrema candura , e na
fubftancia he extrema frialdade. A cha mos efta
comparaqaó em Santo Ifidoro no livro de Mundo.
Ho»ra. Eftacio na Achilleida compara a honra dos
famofos Heroes ao adorno do fepulcro de Achil
les, que era todo de perpetuas , dizendo , que af
fica
jo4 ним
fim como efta flor em codas as Eftaqócs confcv
illeza , e viva a fuá cor , aflim a honra legitk¡
dos verdadciros Capitáes illuftrcs fe conferva s
mortal, egloriofa, efpecialmentc depois dace
te.
Humildade. Com fumma energía a aflemclhei
Joaó Chryfoftomo à Lua , a qual fendo о глот
de todos os outros Planetas , porque efta v
baixo do que elles , por ¡fio parece à terra des
vafta grandeza , que à fuá vida os mayores ate H
apenas reprefentaó fer hum vislumbre de lui. S.
fácil a applicaqaó a favor da Humildade. DeSs-
vio Rey de Roma difle Seneca , que o feu dock
era o feu brazaó mais illuttre , exaltando a tu-
geftade do fceptro na humildade do nome. Atf
he menos engenhofa a comparaqaó com a*£w,
que à proporqaö que defee , aflîm fobe , cao» /i
obfervou Ovidio: Et magis ajurgit , джшфвш-
da cadit. O P. Vieira a allemelhou tambera cota
. o feu coftumado engenho ao antigo Gigante Ab-
theo , o quai quando ao cahir fe unia com area
fuá máy , entaö cobrava novas forqas para i pi
leta.
I .

JEjuM. Para fe moftrar qué eile he hum admin-


vcl inítrumento de fe confeguir a pureza doeA
pirito , compararfeha à aguia , a qual ( como ti-
creve Plinio ) alcanqa a candura de fuas penan
com a abftinencia que padece : InediA aik/ai-
Qual he o freyo (diz tambera Santo Ambrollo]
para domar a ferocidade do cavallo , tal o jejuni
para ferenar a rebeldía das paixóes humanas. S."
. rá igualmente viva comparaqaó a abftinencia ¿*
antigos Achletas , recobrando com ella mais ro-
bultas forqas para fahirem vencedores em fees
combates, como diz Horacio. ...
Im
IMP
Imprudencia. Naó ha coufa mais fabida, e trivial
nos Poecas , que comparalla a Faetontc , quando
temerario , e fem confelho governando a carroqa
de feu Pay o Sol, hia abrazando a terra, e corn a
fuá imprudencia foy initrumento da propria mor
te.
Inconstante. Comparado na volubilidade de fuá»
determinaqóes , e penfamentos ao nefeio jardinei-
ro , que muda frequentemente as plantas de hum
íitio para outro , e que por iflo nao podem em
parte alguma radicarfe, e firmar as fuas raizes. He
comparaçaô de Alciatoj porém mais feliz he a de
Canillo , aíTcmelhando o coraqaó inconílante ao
Euripo , que fete vezes no dia tem enchente , e
valante , e que pelo contrario eftá immovel ( fe-
gundo Plinio,) nos días fétimo, oitavo, e nono de
cada mez. Em outros Poetas he tambem vulgar o
comparallo a Protheo , que em hum inflante fe
transformava em diverfas figuras: ou à Lúa, с ao
ar ,»que fempre eftaó aadmittir variedades, e mu-
danças.
Indignado. Ao que prudentemente , e com raza6
fe indigna comparou Sophocles no Philoftetes, e
depois Ovidio nos Metamorphofes ao mar altera
do, que nao obftante a fuá ira, nunca fahe dos (cus
preferiptos limites. Pelo contrario o rio caudalo-
ío (imagem do indignado imprudente) em fe le
vantando furiofo , fahe das fuas rayas , e inunda os
campos com perjuizo dos agricultores.
Indole ( generoía ) Comparada a Hercules , que
eftando no berqo já defpeduqava ferpentes } e a
Alexandre Magno, que na idade pueril domou a
ferocidade do feu Bucéfalo. Em hum , e outro
ellas acqóes foraó prefagios das fuas futuras proe
zas : o mefmo vaticina huma indole generofa em
florente idade.
Inferno. Se com elle póde haver alguma compa
re/».//. Од raqaö
506 I N G
raqaó adcquada , muito lhe conven* a do monte
Etlina , por mifturar fogo com neve. Ao mefmo
paflo que cnregcla coro a perpetua geada , abraza
com as perennes chammas , паб podendo já mais
hum inimgo deltruir ao oucro , antes fe unem cm
amifade para horrorofa maravilha.
Ingrato. Ariofto no feu Orlando o compara ao
vilLó, que com fumo moleíla asabelhas em feos
cortiqos , pagando-lhes com cfte premio a follici-
ta fadiga da generofa produccaó do feu mel. 0
immundo vapor , que o Sol eleva a fer alta na-
: vem, e elle lhe recompenfa o beneficio eclipftn-
■ do por algum tempo os feus refplendores, he tam-
bem huma enérgica comparacaó de Petrarca con
tra os ánimos ingratos. A eftes aíTemelhou igual-
• mente Ariftoteles na fuá Ethica ao fogo , que <fcf-
troe, e desfaz tudo o que fe lhe a junta para o ali
mentar , e manter. Seneca nao menos os compa-
• rou à Lúa , que pondo -fe diante do Sol , caufa
cclipfe àquelle mefmo de quem recebe os ref
plendores.
Inimigo (oceulto) Semelhante ao fogo encoberto
ñas cinzas , que ajudado do vento fe defeobre , e
levanta alta labareda , que nao fe efperava. Pri-
meiro vay occultamente calando , para a feu tem
po crefeer em forças , e caufar a ruina.
Injuria. Plutarco refleftindo em que a contume
lia , quando infulca ao hörnern fabio , e forte , fe
volta contra о mefmo que faz a affronta , e todo
o damno cahe nclle , comparou-a engenhofemen-
te à fetta , que defpedida com violencia , e dando
cm corpo folido , e duro , eoftuma retroceder , с
revirarle muitas vezes com mortal perigo em dam*
no do mefmo que a defpedio.
Innocencia. Sendo muitas as compacoes, que lhe
da6 os Poetas , talvcz a mais engenhofa he a de
Sanimaro na fuá Arcadia , affemclhando-a à ove
Iha,
ï N S 5o7
lha , que nenhumas armas tem para offender a al-
guem , quando a Natureza a todos os animaes ar-
mou para fua defenfa. '
Innocencia ( incontraftavel ) Semclhante ao
Sol, queem breve tempo diffipa com os feus pu
ros rayos todas as nuvens , e vapores , que prefu-
miraô efcureccllo. Do mcfmo modo a Innocen
cia com a pureza da fua vida triunfa invencivel
da malignidade alheya , como difle Ovidio : Conf-
. . da mens refit fama mendacia ridet. Pódc tambem
fervirlhe de comparaqaó о monte Olympo , a cu-
jo cume nunca chegaó as nuvens, e tempeftades,
contentando -fe com lhe cercarem os lados : Ima
quatit turbo , mentis fed fumma quiefeunt , cantou
Tibullo.
Instabilidade. Aífim a da fortuna , como a do
engenho foy pelos antigos Poetas comparada i
Lúa, da quai difle engenhofamente Ovidio: Nun-
quam quo prius orbe micat. Tambem a aflemelharaÖ
as cores das pennas do pavaÖ , que à vida do Sol
cm cada movimento que faz , as eftá mudando.
Por iflo das cores delta ave difle com elegancia
hum Poeta moderno : Trahit , mutatque vieißm.
Intrepidez ( de animo) Scmelhante à aguia def-
temida , que com remontado vóo corta por efpef-
fas nuvens , que eftaÖ ameaqando rayos, e horro-
rofa tempeftade, quando todas as outras aves fe ef-
condem temendo o perigo. Comparada igualmen
te ao briofo cavallo , do qual , quando ouve a
trombeta guerreira , diz Virgilio : Primus. & ire
viam , ü* fluvios tentare minaces Audet , У ignoto fe-
fe committere ponto , Nec varios horret flrepitus.
I N ve ja. Como he coftume defte vicio opporfe
aquellas pefloas que vé elevadas a grande fortuna,
propriamente a comparou Silio Itálico à chamma,
a qual fempre fumma petit. Já antes o tinha dito
Ovidio: Summa petit livor ¡perflant altijímp venti..
Qq ü A
5o8 IRA
A Inveja interna , e que exteriormente fe nao ¿
a conhecer, comparou com grande encrgia Her;*
nimo Vida à hera, que na apparencia raoftra vr
dura , с no interior ella Гесса , e mirrada : Le
rius viridis , catera pallor habet.
Ira (cega) AíTemeihada ao javalí , que cegare?
arremttte , onde vê mais lanças de cacadore.'
neilas furiofo fe vay cravar. Virgilio o defciw
com lingular energía : Ipfe ruit , dente/que fât
eus exacuitfus , Et pede profubigit terrant , frics s
bore cofias , Atque bine atque illine bunteres «d vr
ra durât.
Ira (occulra ) Qmndo efta Ce efeonde non-
raqaó , e naó fahe a efFeito externo , compin-й
ao Ethna , que por fóra eftá coberto de aere, с
interiormente ardendo em chammas. Dcth eos-
paraqaó ufou TaíTo applicando-a a Тлпсте-Jo, e
imitou a Eftacio , que antes a approprou üra
disfircada de Capaneo.
Juiz ( recio) Vulgar he compararfe à balança, qw ,
porta em equilibrio naó fe move nem para ici*
rcita , nem para a efquerda $ dá efcrupulofame*
te a cada coufa o feu pezo. O famofo Poeta Sa-
teüil o aíTemelha tambem com engenhofa etc-
gia ao mar , que nunca muda o fabor falgadcá
fuas aguas, por mais que defemboquetn nelle infi
nitos rios de doce corrente. Tal era ( concha !
Poeta) o primeiro Prefidente Lamaignon ; se-
nhuns doces, e attra&ivos afFeétos alteravaó tre
ib , e fevera natureza do feu coraqaó.
Juiz ( peitado ) Semelhanre à mefma balanqi,
que pende mais para aquella parte , donde recebe
mais. Seneca , e Plutarco o comparaô tambera s
. Panthera , que fe deixa tomar dos caca d ores , efe
faz repentinamente domada, fe a adormeccm coffl
vinho, bebida de que goíla muito.
Jvizo ( malévolo ) Quando toma por más as obr»
que
J U S jo*
que cm fi Габ boas , he comparado à agua , que
reprefenta torta pelo reflexo da fombra a vara que
cm fi he direita. A comparaqaö he de Seneca , e
ufada por Juíto Lypfio na fuá Política , e pelo fa-
mofo Bacon de Vcrulamio. O noflo infigne Viei
ra o aflemelhou com igual energia ao paladar do
enfermo r que por eftar corrupto tem por amar-
gofas as mais doces bebidas. Hum juizo deprava
do , e malévolo desfigura a verdade das coufas ,
como parece à fuá malignidade , e he fcmelhante
aos vidros de cores, que com ellas pintaó os rayos
do Sol , que por elles paíTaó : fe a cor he verde ,
os rayos fao verdes , fe vermelha , vermelhos , &c.
usTiqA. Muitas faó as comparaqócs , que lhe. ap
propriate diverfos Efcritores amigos. Ari Hote
les na fuá Etnica a aíTemelha à luz, que fe derra
ma dos corpos celeíles, fempre por linhas reétas.
Plutarco à cithara , a qual faltando-lhe huma ló
corda , já naô refponde com perfeita harmonía.
Cicero à cegonha , acérrima inimiga dos reptís
venenofos , e nocivos. Em fim Stncca a compa
ra , quando fe reverte de toda a aufleridade , e af-
pereza, ao violento fogo , que fe lanqa no mato.
Elte fim confome nelle toda a materia que pode
fer paito da fuá voracidadej mas nefta mefma ac-
qaó deixa o terreno hábil , para depois produzir
plantas uteis, miniltrando-lhes fublíancia as mef-
mas cinzas do mato , que fica confumido.

Lagrimas. O coraqaó humano , que loucamente


fe accende em amor à villa de lagrimas femini's,
comparou , Theocrito (imitado por Tibullo ) à ha
cha apagada, que fe accendia de novo metida ñas
aguas da fonte Dodonea. Eíta taó eftranha pro-
priedade tem igualmente o pranto das mulheres :
Edam
a Iо LAS
Eùam è flumine flammam : as fuas lagrimas naS
apagaó , acccndcm fogo nos loucos coraqóes doj
amantes. Do mefmo modo quercndo-fc provar.
que lagrimas internccidas abrandaó o peito mai;
duro , naô ha coufa mais vulgar na Poefía , qœ
comparallas à agua, quando perennemente cahir-
do gota a gota chega a cavar o mais folido p or
do, como affirma Plinio tratando dos mar more;
Lascivo. Laófcancio o compara à Salamandra, qttf
naó fe abraza ñas chammas , antes vive nellas co
mo em fuá natural morada. Do mefmo modo o
coraqaó torpe naó fe confome no fogo da conçu-
pifeencia , antes nelle fe vay prolongando a fuá
vida. Porém achamos ainda mayor energía ra
comparaqaó de Santo Agoftinho aíTemelhando-o
à vibora , que vem a fer defpedaqada , e moil*
pelo mcfmo feto , que dentro em fi tem , ГяЫп-
do-lhc do ventre por elle violentifllmo modo :
Perit , dum parit , difle com paranomafia » cfte
mefmo propofito o Conde Manoel Thefauro.
Liber alidade. Naó ha coufa mais trivial nos
Poetas , que comparar efta virtude ao Sol , que
generofamente derrama fobre toda a terra os feu»
rayos , e influxes , naó dando mais a hum obje
cto , do que a outro. Tambem he vulgar a com
paraqaó com o Tejo , Hcrmo , e Paäolo , rios
que por onde quer que corraô , паб fó fercilizaó,
como osoutros, mas derramaö libcralmente aréis
de ouro por campos ou cultivados, ou incultos.
Liberalidade ( interefleira) Semelhanre ao
lavrador , que femea a terra fó para recolhcr o fru
to com ufura. He tambem comparaqaó muy tri
vial, e della fe valeo com paranomafia oP. Eftra-
da ñas fuas Prolmóes, dizendo da ambicióla gene
ro íidade do lavrador : Mittit , ut m «tat.
Liberdade. Comparada commummente na Poe
fía ao lcaó , que ainda depois de vencido naô (of
fre
L О 3U
fre jugo , ou freyo , deixando-fc antes morrer,
que domar. IndocUts pati , diffc Horacio. Tal he
a natural libcrdade no peito de hum nobrc Cida-
daó. Do Cattor dizem alguns Naturalisas , que
corta com os dentcs a pcrna em que fn ou prezo
no laco , с que dt fte modo forceja a fugir para
naô perder a libcrdade. Eib acçaô pode tambem
fervir de fimile , como já fervio ao Poeta Julio
Srrozzi.
Loquacidade. Scmelhante ( diz Plutarco, e Se
neca ) a hum rio , que tresbordando exuberante
mente pelas margens , alaga os campos , e o que
colhe da fuá abundancia, he lodo. Ovidio tara-
bem o compara à cigarra , que паб cefla em feu
ingratiffimo canto até rebentar. O vafo de barro,
ou de madeira (dizia Demotthenes ) que eftá va
lió, tocado que feja levemente , logo fôa , o que •
nao faz citando cheyo. Pois tal. he oloquaz. (ap-
plica o famofo Orador) O feu entendimento fem-
prc eftá vafio , e tentado que feja , para logo rom
pe em huma fattidiofa loquacidade , o que паб
acontece aos juizos cheyos de doutrina.

M AGestade. Tácito para exprimir, que a fo-


berania no throno quanto mais brilha , tanto
fe faz mais formidavel , reprefentando-a pompofa,
e terrivel as mefmas luzes com que refplendece ,
comparou-a ao claraó do rayo , о quai tanto he
mais tremendo , quanto mais luminofo : a fuá luz
nao attrahe , nem deleita ; alfombra , e horrorifa ,
e tanto mais caufa eftes effeitos , quanto os relám
pagos faô mais vivos.
Magistrado. Semelhante , diz Seneca, a Hercu
les fuftentando com Athlante o pezo da Esfera ce-
leílc. Jufto Lypfio ufou da mefma comparaqaó ,
3i2 MAR
с Thefauro valeo-fe tambem dclla para corpo de
huma empreza política.
Magnanimidade. Vulgar he nos Poetas , с Ora
dores compararem -na ao generofo-leaG , que del-
preza contender com animaes fracos, e vis, pro-
vando fó as fuas forqas cem elefantes , pantheraí,
, urfos,ôcc. : Pußlianegligit , dizdelle Plinio. Ho
racio ñas Epittolas em hum engenhoío Dialog?
lhe dá o mefino louvor, imitado tambem por Se-
. ñeca no feu Hercules Furiojo. Igualmente Arifto-
. teles na Ethica compara a magnanimidade com 9
generólo elefante , que fe íuccede encontrar ham
fraco rebanho de ovelhas , nenhum damno lhe cali
fa , por iflo mefmo que lhe he inferior.
María ( Máy de Déos ) Mil faó as comparaco«,
de que pódc ufar a Poefia , e a Oratoria, para ex
primir a fingulariflíma pureza da Senhora; e mais
ampia colheita offerecem as obras dos Poetas * с
Oradores fagrados. Huns а сотрагаб à pura, e
formofa Aurora, clara precurfora do Sol: outros
à Lúa , adro que excede em luzes a todas as Ef-
trellas juntas , e corn os feus refplendores ella fó
affugenta as efpeflas trevas da noite : outros ae
Olympo, cu jo altiflimo cume nunca fe vio inful-
tado das nuvens , e vapores da terra : outros final
mente à rofa , que exhala mais pura fragrancia ,
quando eftá cercada de plantas , que lanqaó def-
agradavel cheiro.
María ( advogada do Mundo ) Pois que fó
ella conduz os peccadores ta6 diliantes do Ceo ao
gozo, e amifade com Déos, muitos faö os Efcri-
tores , que a affemelhaó ao mar, porque condus
os navegantes de huns portos para outros remo-
tifllmos , a fim de eítabcleccrem feu trafico , e
amilade.
Martyr. He fubtilmente engenhofa a fuá com-
paraqaó сот o diamante, cujos cortes, с incizôes
na
MAT 315
na roda ( diz Santeiiil nos feus Hymnos ) fazen-
do-o facetado, epolido, lhe daó aquelles rcfplen-
dores, que antes nao tinha. Igualmente a outro
propofito diíTe delle Claudiano : Dat preítum vul-
nus ; palavras que com toda a propriedade con-
vem ao que foffrendo gloriofo martyrio , por el«
le confegue immortaes refplendores de gloria.
Matrimonio. Comparou-o Jufto Lypfio , valen-
do-fe de hum Epigramma da Anthologia , às cor-
das temperadas da cithara , na qual huma fó que
falte , defconcerta toda a harmonía , e muito mais
fendo faifa, mas todas perfeitamente acordadas fa-
zem huma agradavel confonancia. Ovidio o aíTe-
meljiou tambem à viqofa oliveira carregada de
fruto , que no mcfmo tempo que he fymbolo da
fecundidade , o he igualmente da paz , e alegria ,
caufando tanto mayor prazer ao agricultor , quan-
to eftá mais carregada.
Medianía ( prudente ) Comparada por muiros
Poetas ao vôo de Dédalo , contrario ao de feo fi-
Iho Icaro. Elte porque а паб quiz obfervar, an
tes voou ao alto , cahio precipitado , e pagou a
pena da fuá imprudente temendade : o Pay buf-
cando acautelado a medianía , e nao levantando
vôo , chegou falvo à terra , e logrou o fruto da
■ fuá prudencia : Medio tutißmus ibis , difle Ovidio
fallando de Faetonte.
Mentira. Bern que infolenternente fe opponha à
verdade , cm nada a mancha, ne m a priva do feu
decoro } e por iflo o infigne Joaó de Barros no
feu grande Pantgyrico a comparou à nuvem , a
qual podo que fe opponha aos rayos do Sol , em
nada disluftra a fubftancia da fuá belleza.
Merecimento. Engenhofamentc. fe compara ao
carbúnculo , pedra precio G (fi ma , que para brilhar
naô neccflUa de luz exterm } per fi mcfma ref-
plendcce entre as trevas , defpedindo luzes nati-
lom.II. Rr vas.
314 - M ï N
vas. Delle difle com elegancia hum Poeta : Lu-
mine clara fuo vel caca milis in umbris No» mendi-
cato Gemma nitore micat. Tal he verdaderamente
o folido merecimento.
Meretriz. Commum he comparalla à ferea , que
com o feu canco chama ao navegante , mas nao o
encanta fenaó para o devorar. Da víbora diz Pli
nto , que depois do coito mata ao macho , mor*
dendo o na cabeqa. Propria ferá tambem eíh
comparaqaÖ , para exprimir a mulher proftituta,
matando a alma do cegó lafeivo depois da fatish-
• qaó da fuá torpeza. Sidronio Hofchio aíTemelha
eft es loucos amantes à incauta borboleta , que na
chamma deixa as azas, e vem a perder a vida.
Ministro (de Eftado) Ao que he follicito cm fea
officio , compara Tácito a hum rio , que já mais
defeança em feu curfo , fempre fertiliza os cam
pos , e trabalha por fazer feliz ao agricultor. Ao
Miniftro que he ou tardo nos negocios, ou ocio*
fo no feu cargo , o aíTemelha a Saturno , que féti
da o principal Planeta , he de curfo muy vagaro-
fo, e de malignas influencias.
Misericordia ( Divina) Aflemelhou-a Santo Am«
brofio à prodigiofa Carca do deferto , cujas chara-
mas a illuftravaó , e nunca a confumiaó , dando
luz aos Hebreos fem extinguir a materia. Tam
bem com propriedade ( diz o P. Segneri ) lhe he
adequada a comparaqaô com o Mongibello y por
que , como moitra a experiencia , quanro mais
chove , tanto mais arde. Affim a Mifericordia
Divina tanto mais feinflamma, quanto mais cref-
cem as affrontas dos peccadores.
MoDERAqAÖ. A que reluz ñas acçôes prudentes ,
e na ferenidade da fortuna , compara A ri ft óteles
na fuá Política ao acautelado piloto, que quando
goza da tranquilla bonanqa, entaó he que prepa
ra todos os inftrumentps , с apreftos , de que ne-
ceflíta
MOD 315
с с flita a náo , para reíiftir ao trabalho em tempo
de tormenta. Plutarco tambem exprime a pru
dente moderacaó accommodada aos tempos, afle-
melhando-a à barca , que para паб perigar nave
ga a meya véla , nao fe deixando engañar do ven
to favoravel.
.Modestia. Com efpecial energia foy comparada
ao monte Olympo, que encobre feropre o feu cu-
me com dénias nuvens , nao obviante qua G tocar
com elle as Eftrellas. Na6 fcy que Poeta a afle-
melhou tambem ao coral , que em quanto fe ef-
conde no mar , crefee , e florece , e tanto que fe
deixa ver , e fahe fóra do feu berqo , perde a virtu-
de vegetativa, e muda de cor, fazendo-fc de ver
de vermelho.
Morte. Comparou-a Plataô à fombra, que nun
ca fe fepara do corpo ; fempre o fegue em todas
as fuas acçôes. Tal he a morte, (applicava o Fi-
lofofo) fempre nos acompanha, para de huma vez
nos roubar : e tanto fabemos a occaíiaó , quanto
os peixes prevem o anzol, e as aves os laqos , an
tes de cahirem nelles.
Morte ( gloriofa ) Todos os Poetas vulgar
mente a aflemelhaô àFenix , quando morre, pa
ra refufeitar de fuas cinzas com mclhor vida j a
fua mefma morte lhe miniftra mais vigorofo alen
tó. Tal he depois da morte o deftino dos Varócs
famofos, renafcendo de novo para a vida da fama.
Morte (do jufto) Comparou S. Agoftinho à
do 1еаб de Sanfa6 , em cuja boca form ara ó as abe-
lhas o feu doce favo. Com os olhos nefta morte
difle Fracaftorio da morte do jufto : Hórrida mors
Uli, fed tnellea alludindo àsdoquras íobréna-
turaes , e eternas que della provem.
Mulher. Os feus dolofos carinhos comparou o in-
figne Vieira fallando de Dalida à traidora Panthe-
ra i porque cita lanqando de fi ( fegundo diz Pli-
Rrii nio)
3i6 MUR
nio ) hum fuavc cheiro , com elle attrahe os pe
queños veados , e outros animacs incautos , que
vcm bufcar o maco , onde ella eftá efeondida , e
entaö os mata , e devora. Blandimento pradatur ,
faô as palavras do celebre Efcritor da Natureza.
MuRMüRAqAÓ. Semelhante à lingua do leaó , ou
do urfo , que he de contextura taó afpera , que
excede a rnefma afpereza da lima ; de maneiraq«
cm qualquer deftas feras о feu acariciar lambes-
do os filhos he mais dolorofo , que o ferir cm oo-
tros animaes. Tal he a lingua da dolofa murrou-
raqaö , ferindo ainda quando quer acariciar com
louvores. Com efta comparaqaó formou hum íu-
blime Soneto o famofo Florentino Vicente Fili-
caja. -
Murmurador. Aquelle que difeorrendo tías ao
qóes alheyas começa por louvores , e acaba com
vituperios , comparou engenhofamente Dante na
fuá famofa Comedia ao fogo , que comeqando com
brilhantes linguas a lamber o tronco, acaba redu-
zindo o a negros , e confumidos tiqöes. O cele*
bre Poeta Italiano fervio-fe para efta compart"
qa6 do que diz Santo Agoftinho fallando do fo
go : Quo quaque adufla nigrefeunt , cum iffe fit Im-
dus. Ächo fumma energía naquella comparaqaó
do murmurador com o corvo , e com p abutre.
Qualquer deftas aves percebem o fétido dos ca
dáveres, por mais que eftejaó diftantes, e naô fen-
tem о bom cheiro dos vivos , ainda que eftejaó
vifinhos. Aflim o murmurador ( diz o noffb Padre
Mendoqa ) percebe para logo o fedor dos defei-
tos , por mínimos que feja6 , e nada a fragrancia
das virtudes , por mais que o proximo avulte Del
ias.

No-
NOB 317

NObre ( antes plebeo ) Com igual engenho ,


que verdade o comparou Suetonio ao humil
de vapor, que elevado pelo Sol à alta Esfera, luz,
e brilha por algum tempo , como fe nafcera Ef-
trella : Vapor elatus , &f ficut fiellafulfit.
Pobreza. Para fe exprimir , que he mais ve»
neravel , e illuílre ( muito mais , fe fe lhe igno
ra a origem) vulgar he a comparaqaó de a affeme-
lhar ao Nilo , famofifllmo rio, que ( como diz
Plinio a Trajano ) tem por- vaidoía gloria naó fe
faber o lugar do feu nafcimenro. Plutarco a com
para tambem ao cyprefte , que quanto mais cref-
ce em numero de annos , tanto mais fe eleva , e
engrofla, naó fendo como as outras ardores , que
com a muita idade envelhecem , e feccaó. O P.
Eftrada ñas fuas Proluzöes a aflemelha igualmente
aos antigos Amphitheatros Romanos, que quan
to mayor ancianidade contad , tanto mais faó ad
mirados, e veneraveis : Fetußate nobiliora. Porém
quem mais que todos exprimió por via de compa
raqaó o luftre de huma nobreza , a que fenaö fabe
a origem , foy Plinio o moqo , aflemelhando-a a
hum circulo, figura à quai fe naó pude defeobrir
o principio.

Obediencia. Comparou-a o noflo infigne Fr.


Luiz dcSoufa, incomparavel Chronifta daRe-
ligiaó Dominicana , à grimpa das torres , que fe
move à mais leve aragem. lmitou-o о P. Manoel
Bernardes , lingular Efcritor da Congregaqaô do
. Oratorio de Lisboa , exprimindo no feu livro Luz,
e Calor a cega obediencia de huma aima às infpi-
raqôcs
3 1 S OBS
raq6es divinas. Para outras comparaqSes veja-fe a
Picínello.
Obstinaçao. Commum he compararfe ao robuf-
. to carvalho , que permanece immovel contra as
forças das eílaqóes, e dos ventos. Delle diíTe Vir
gilio : Ergo non byemes Шит , non flabra , ñeque pe
bres convtllunt , immota manet. Do javalí affirm
Plinio, que affcrrado a hum fitio , delle fe naó ti
ra , e antes fe deixa matar dos caqadores , que ce
der o lugar. Ella acqaó he tambem muito pro-
pria para com ella comparar a inflexibilidade de
hum animo obítinado.
Ocioso. Semelhante às aguas mortas de huma la-
goa, que no feu mefmo defeanqo fe corrompem,
e fazem peftilentes : Et vittum capiunt, ni ягоъеая-
tur aqua , diíTe Ovidio a efte propoûto. He igual
mente comparado por Cicero no Orador à embti-
caqaô porta emfeeco , que com facilidade fe abre,
e poem inutil para a navegaqau. Tambem o tér
ro que naó tern ufo , e fe vay carcomendo com
a ferrugem que cria no feu defeanqo , he huma
comparaqaó muy propria para o ociofo , que no
feu mefmo focego acha a íua ruina. O crocodil-
lo (diz Plinio) quando eftá dormindo, entaó eftá
em evidente perigo , porque vem a matallo hum
vil, efraco animal feu grande inimigo. O mefmo
effeito faz no incauto cfpirito humano a torpe
ociofídade.

Paciencia. Seneca para moftrar , que he util


cm todos os encontros , e fucceíTos da vida , ou
fejaö profperos , ou adverfos , a compara ao lou-
reiro , que foffre fempre vjçofo todas as injurias
do tempo : as fuas folhas nunca perdem a verdu
ra -, ou aperte o Invernó com geadas , ou o Eftto
com
P AI 3,9
com ardores, ellas nunca fe crcího , ou feccaô.
Paixaö. Comparada aovidro verde, ou vermelho,
&c. , que poíto diante dos olhos altera, e engaña
a villa , fazendo da fuá cor a todos os objecros.
A (Ti m os affcftos do animo tudo pintaö fcgundo
as fuas cores , ou de amor, ou de odio, ou de in«
veja,&c. Tambem Ariíloteles na Etnica elegan-
tiílimamente a aflemelha à agua turva , que em
quarito eftá agitada , nao fe lhe pode perceber a
cor , nem ver o que eftá dentro delta. Do mef-
mo modo as paix6es humanas ; em quanto na5
focegaó, nao fe póde conhecer o que deve obrar
o animo fegundo a luz da raza6.
Paixaó ( dcfenfreada ) Semelhante à improvi-
fa torrente , que delpenhando-fe do alto monte
inunda tudo quanto encontra, e fe fuccede topar
com coufa que a detenha , e refree , quanto mais
fe demora, tanto mais fe engrofla , para depois au
gmentar os damnos ñas terras por onde correr :
Cogitur vires multiplicare fuas , difle Ovidio.
Paz (interior) S. Cypriano para moftrar , que ella
he a artifice das virtudes, a aflemelha às abelhas,
que enchem as fuas officinas de mel , quando o
vento naô as inquieta com o feu fuííurro. Em
noite ferena , ( diz Plutarco ) e em Ceo limpo de
nuvens , todas as Eftrcllas moftrao a fuá luz } e
em alma tranquilla todas as virtudes oftentaÖ os
feus refplendores. Sa6 muitos os Authores fagra-
dos , nos quaes acharaos efta comparaqaó , para
be m exprimirem a paz interna das almas innocen
tes.
Peccado. S. Joaó Chryfoftomo , ¡nimitavel ñas
comparâmes , para moftrar , que de hum pecca
do fácilmente nafcem muitos , o aflemelhou à pe-
dra, que cahindo na agua, faz logo hum circulo,
e dclle no mefmo ponto nafcem outros muitos.
OP. Ludovici piiflimo Poeta moderno , lembran-
do-fe
j2o PEN
do-fc do mefmo , diíTe ao intento : Multtplicefymt
ortes fummà nafcuntur in unda.
Penitencia. Sidronio Hofchio , ñas fuas Lagri
mas de S. Pedro , fubliraemente a compara ao roar,
que rcvolvendo-fc todo, fe purga das fuas fezes,
lanqando-as de fi , e arrojando-as às prayas. О
mefmo faz a penitencia no coraqaó de hum pec-
cador, que arrcpendido revolve a fuá confciencia.
Petrarca a alTemelhou tambem em hum Soneto
ao antigo Gigante Antheo , que ao levantarfe da
terra cobrava novas forqas.
PERFEiqAÔ. Aufonio para moftrar , que ncnhuma
ha no mundo tao completa, que паб tenhaalgum
defcito , a compara no feu Pahegyrico a Gracia
no com engenhofa energía ao puro cryftal i por
que fe por hum lado defpede luz ferido dos rayos
folares , por outro faz fombra de fi mefmo. Л
elle propofito diíTe паб fey que engenho Pottu«
guez : Inda que pkro luz y femprt tern fombra.
PERSEGUiqÓES ( uteis ) Comparadas aos ventos,
que quanto mais furiofos combatem a aguia , tan-
to ella mais valence fe remonta Cobre as nuvens,
tirando utilidade do que para outras aves feria pre
cipicio -, pois que a mefma oppofiqaÖ dos vemos
a ajuda a fubir com mais velocidade , do que po-
deria com os feus naturaes vôos. Infinitas faó as
outras comparaq6es , que fe encontraó nos Autho-
res (agrados , e ainda profanos. Huns as ademe-
lhaô às víboras , que fendo venenofas , délias fe
forma faudavel triaga : outros à palmeira , cuja
cafca he afperiflima , mas fuaviíTimos os frutos:
outros aos efpinhos que cercaú a muirás plantas ,
e flores , os quaes fe picaö , tambem defendem :
outros finalmente à pedra que afia o ferro , ou à
bigorna que o amanfa , para fer util nos diverics
ufos da vida.
Perseverancia. Ariítoteles no liv. p. de Anim. a
com
PER. 331
compara às formigas, que levando o fufiento pa
ra os feus ccllciros , vaö todas enfiadas , e nunca
fe affaltaö do caminho , que huma vez tomaraö,
perfeverando fempre na mefma ordern , e fadiga.
Perseverança ( nos trabalhos ) Sophocles
no Philoéletes a compara à Lúa , que aínda ecli-
pfada profegue coudante no feu coftumado cur
io. Pia ta ó tambem a aiTemclha àquelles montes,
que na mayor forqa do Eftio nao perdero a neve
do feu eminente cume. Cicero a exprime com
parando^ às embarcaqóes de remos , que perfe-
veraó em .navegar com mares contrarios , паб al
terando a fuá derrota.
Personagens. Ariftoteles para exprimir, que ef-
tas aomefmo tempo que fuítentaC, illultraó tam
bem a República , compara-as na fuá Política às
columnas , que na Arquitectura fervem n¿ó menos
à mageítade, e formofura , que ao pezo , с ftgu-
rança dos edificios. Defta comparaqao fe val tam
bem o P. Famiano Eitrada na fuá Hiftoria , que-
rendo elogiar por via de femelhanqa os illuítres
homens, que fuítentaó com o feu governo o pezo
dos públicos negocios.
Persistencia. Saó muiros os Poetas , que a afle-
meihaó à piraufta , animal que no fogo nafce , e
no fogo vive , с morre. Outros ( como Claudia-
no , Silio Itálico , e Lucano) a comparaó à pal-
meira , que perfiirente em fuá verdura nunca do-
bra os ramos , nem perde as f>lhas , fubltiruindo
novas às velhas. Alciato engerhofamente a figu-
rou na agulha naurica , que nao obltante as turbu
lencias do mar , perfifte apontando para o Polo.
PERSUAqAo. Comparada pelo P. Rapin à Magne
te , que fufpenfa no ar attrahe a fi о ferro com
força fuave , e invifivel. A perfuaçaô ( continua
o mefmo Efcritor nas fuas Rcflexôes) queanima-
va a lingua de Demofthehcs, era como huma im-
ïom.IL Ss pc-
JJ2 PIE
. petuofa torrente , que inunda tudo por ondew-
M : a de Cicero era como bum roanfo rio , с.
. fertiliza tudo pnr onde corre. O fogo do Orat^
Grego era de «yo , que abate , e confome i o.:
Romano era luz natural , que alegra , e allur...
Etbs comp&raqóes tirou Rapin de Quimii:..
Fí£dade. Refleâindo o no fio eloquent líTimo Vi
ra no dito de S. Paulo : Putas ai omnia util...
genhofa , e felizmente a comparou à p^ir:
Oriental , que he util para tudo о песеШп-.
confervaçaô do hörnern. No feu fruto dá coci
da , с nos feus cocos bebida , que temperada di
diverfos licores , já generofos como* vinho
doces como o mel, já proveitofos como o artití.
Asfuasfolhas tecidas ora fervem para vellido, on
para formar cabanas ajudadas da cortica , e en
para papel em que fe efereva. Do feu troncóte
fazem barcos , e das fuas palmas fe tecem velas, e
fe formaó cordas , e tudo o mais que he piecifo
para a lúa navegaqaó. Em fim quem poffue hora
palmar , de nada neceflita para a precifa confer-
vaqaó da vida. Creyó que do no fio famofo Jw¡?
de Barros tirou Vieira eftas noticias.
Pobreza ( voluntaria ) He quanto pode fer «ge
nhofa a comparaca ó do P. Bartoli, querendón»'-
trar o quanto hegloriofa huma tal pobreza. Cer>
/ parou-a à bandeira militar , que quanto maisde:-
pedaçada, tanto he mais venerada, с bella
to lacera рш , tanto pik bella. As arvores quamofluis
à с со cadas , (diz tambem o P. Segneri ) tanto oui>
fe elevaó , e fe enriquecem de ramos : parecen
pobres , mas com o tempo vem a ter huma pe-
duravel riqueza de ramos, folhas, e frutos. Alfa
а pobreza ( conclue o famofo Orador Italiano) pa
dece grandes faltas no invernó das tribulaqóes .
mas ci "pera opulencia , с felicidades na primavera
do premio eterno.
... go-

V
PUE 33$
Pobreza ( reügiofa ) Comparou com fumma
energía o noíTo P.Mendoqa, copiando a Caffiodo-
ro , aquellas aves , que por tercm pouco pczo , e
grandes azas , voaó fácilmente às nuvens : Sine
pondere furfum. Naó he menos engenhofa a com-
paraqaé com o madeiro , que quanto menos pezo
tem, mais boyante nada pelas ondas, e eftá fegu-
ro de o fubmergir a tormenta.
Prelado. Para exprimir, que efte deve eflar fem-
pre alerta para a fegu ranea dos feus fubditas , def-
pertando-os nos pengos da fuá viciofa negligen
cia , nobre he a comparacaó com o grou , que
- quando os outros companheiros eílaó dormindo ,
vigía elle com huma pedia afferrada ñas unhas ,
para que fobrevindo algum perigo , deixando-a
cahir no chaó , acordem com о с lirondo os que
eílaó dormindo.
Principe (jufto) Seraelhante aoSol, que para to
do o mundo he aítro benéfico , derramando por
toda a parte feus refplendorcs , e já mais fahindo
em feu curfo da linha ecliptica , que divide pelo
meyo ao Zodiaco.
Principe' (máo) Engenhofamente o compa
ra Tácito à luz do enxofre , que quanto he mais
viva, tanto he mais injucunda , e maligna pelo feu
ingratiflinvo cheiro. Fattt , dum facet, dizia o Mí
mico Laberio , do qual talvez tirou Tácito a com-
paraqaÖ.
Prodigo. Semelhante ( diz Seneca ) ao fogo , que
com velocidade , e profiifaó de materia fe ex-
tende por mil partes- ; porém quanto mais brí-
lha , tanto mais fe confome. Se agora refplende-
cendo muito, oftenta pompa deluzes, logo aba
tido de forqas fe tornará em defpreziveis cinzas ,
e ferá o defprezo daquelles mefmos, que Ihe admi-
ravaó os refplendores. О Р. Maflillon ufa dcíla
comparaqaó , e fubl imemente a exorna difeorren-
Ssii do
5 54 PRO
do fobre a prodigalidade do luxo, que ha nas Cor
tes.
Prosperidades Sabiamente as comparou Cicero
■ aos relámpagos, cujas vivas luzes faö precurfores
do imminente trovaó , e do mortal rayo. Señera,
e Tácito as aflemelharaó tambem às labaredasdo
£>go , que deprefla fe extinguèm , e fuccede i
luz o fumo , que por fuá natural propriedade ísc
chorar os olhos.
Protecçaô. Aflim como o carvalho com a fuahr-
ga , e copada fombra abriga as fracas plantas dos
varios rigores das eftacóes ; aflim os poderofos be
nignos amparao à fuá fombra os humildes contra
as adverfidades da fortuna. Не comparaqa6 do P.
Caufino na fuá Tragedia Solyma. — Ut altis qumus
ajfurgens comis regnata tenuit ntmora non parvo атИ-
tu , umbrâ minorem nobili plebem tegens.
Prudencia. Os Amigos a comparavaô a Jano ,q¡v\e
íingiaó com dous roiros , hum oppolto ao outro-,
denotando por efte modo, que o verdadèiro pru
dente fe occupa nao fó em ver o prefente , e ob-
fervar o pafladoj mas tambem em prever judicio-
famente o futuro. Por iflb dizia Terencio : lfiut
eß [apere , non quod ante pedes modo eß videre , fed
etiam illa , qu£ futura funt , profpicere. Tácito я af-
fcmelhou tambem ao camello, que naó foffre fo
bre fi mais pezo, que o que pedem fuas forças : o
mefmo faz a aguia ; quando leva preza agarrada a
antes que voe com ella , peza as fuas forças , e fe
vé que ellas naó refiítem à carga , larga-a cm ter
ra , e vôa. Com os olhos nefta comparaqaó he que
_ diffe Diogenes Laercio : Confidera , & poßea rem
aggredere.
Prudente. Muitos faó os Poetas , que o compa-
габ a Uly fies , quando tapou os ouvidos aos feus
• companheiros, para naó ouvirem a mufica encan
tadora das dolofas ferêas, с elle para o mefmo ef
feito
PUD 5, j
fcito fe amarrou ao maltro da náo. He compara-
çao de Plauto , o quai igualmente aflcmelhou о
prudente ao veado , que apafcentando-fc de fer-
pentes , converte depois efte venenofo pafto em
faudavel fubftancia: Vertit inbonum. AíTim o pru
dente dos mayores males extrahe os mayores bens.
Pudicicia. Hum excellente Poeta moderno a com-
parou à Eft relia d'Alva, a qual moltrando fempre
huma certa cor vermelha, parece que brilha com
rubor , o qu.il faz mais eftimavel , e efpeciofa a
fuá candura. Tal he aquella formolura , de quem
he infeparavel o natural pudor.

✓ R

GiosA. Vid. Clausurada.


Riqueza ( excefliva) Comparou-a Juvenal aos ra
mos das arvores , que ellando muy cairegados de
frutos pezaö para a terra , quebraö-fe , e vem a
perderfe com a fuá nimia abundancia. Valerio
Maximo igualmente a aíTemelhou às efpigas de
trigo , caufando-lhes grande damno a demafiada
riqueza de graos ; porque fe inclinaó para a terra,
e perdem aífim a fuá forqa , e virtude.

SATYRA. O engenhofo Rancati a comparou à ro-


fa , a quai no mefmo tempo que agrada à villa,
fere a maó que a toca , e fe attrahe com o chei -
ro , efeandaliza com os cfpinhos. A fatyra mora-
ta aíTemelharao outros à fouce; porque afíim co
mo cita purifica a terra de pefllmas plantas, cor
tando-as com violencia, affim aquella alimpa a Re-
publica de diverfos vicios, que impedem a cultuv
ra das virtudes. , •'
Sensual. Comparado por muitos Authores fagra- <
dos
5j5 S E G
dos a Sanfaó , que adormecido pela fenfualídade
nos braqos da infiel Dalida , perdeo as forqas , e
fem ellas veyo a fer por muito tempo o efeantco
de (eus inimigos. He igualmente o ienfual afle-
melhado aquellas aves , que pelo grande pero do
feu corpo , e curta» azas nunca podera levanu:
alto vôo.
Segredo ( inviolavel ) O fubtilifíimo Alciato pa-
ra exprimir engenhofamente a natureza do fegTC-
do , o comparou ao ric Nilo , cuja origem ( dir
' Lucano) guarda tanto a Natureza , que inteira-
mente fe ignora. Non l'uuit popuüs parvum и , Ni
le , vidire , Amovitque finus , (3 gentes maluit ortts
Mirari , quâm nojfe tuos , {$c.
Segredo ( revelado ) Semelhante , diz Owen
em hum Epigramma, à pedreneira , äqual ao le
ve toque do fuail mantfeita logo o fogo que eco.
ñ efeonde. Comparado tambem , fegundo Рст£о,
ao vafo que efhí cheyo de licor , o qual , fe leve
mente o tocaó , tresborda logo pelos lados , e
derrama em terra o liquido, que recebera. Porém
ainda he mais expresiva a comparaqaó do noffb
D^Franciíco Manoel feita com o vafo tapado , e
que eítá pouco cheyo ; fe alguem o chocalbi ,
para logo revela ao olfato o licor que tem dentro.
Serviço. De Déos , e do Mundo na smbicaó dos
bens terrenos , he impoffivel, (diziaS. Joaó Chry-
foftomo ) affim como impoflivel he ao hörnern
olhar com hum dos olhos para o Ceo , e com ou-
tro para a terra : ou fazer elementos comparireis,
e amigos a agua , e o fogo , dizia tambem S. Ber
nardo.
Severidade. A que exercita aquella auftéra jufti-
qa , a que chamaó Sumum 'Jus , comparou D. Fran
cisco Manoel ao tronco , que cortado , rebenta
logo em novas vergonteas , que em grande nu
mero florecem. Quiz neíta comparaqaö denot»r
(со
SIM И7
( como já antes fizera Jufto Lypfio na fuá Poli-
tica) que a exceííiva feveridade da Juftico mui-
tas vezcs cm lugar de extinguir vicios , ш bro
tar novas defordens na República , defpertando
mayor numero de inimigos contra a feguranqa dos
que governaó.
iMüLAqAÓ. Comparada por muitos Poetas à fer-
pence chamada Ccralle , a quai para engañar a
outios animaes efeonde na terra o corpo íerpen-
tino , с fó moílra as poncas , que tem na cabeca
femelhantes às de Carnciro , e com cfte engaño
os forprende, mata, e devora. A Hiena , que fin
ge voz humana , para engañar ao defapercebido
paflageiro , e matándolo laciarfe do feu fangue ,
he tambem huma engenhofa сотрагасаб de Ju
venal , para exprimir ao hörnern fingido cm fuas
acjqóes com perjuizo do proximo.
Sincerioade. Diz Plutarco , que Socrates fabia-
mente a comparara à Eftrella Polar , a qual fem
o mínimo engaño he fempre certa , e fegura era
guiar as náos , livrando-as dos occultos perigos
do mar. A roma , que per fi mefma le abre , e
moftra claramente codo o feu interior , he tam
bem cm muitos Efcritores hum fimile bem ex-
preffivo do coraqaö ingenuo, с fincero» que aco
dos fe patcntea.
Soberbo. Comparado por Santo Agoftinho ao fu
mo , que fahe de ardente fornalha , o qual quanto
mais fóbe, e forma no ar mayor globo de nuvem,
tanto cfta he em fi mais vá, e fácilmente fe difli-
pa , perdendo a fuá inftancanea inchaenó : Fanejcit
afetndende. Veja-fc o mais que diz o Sanco com-
mentando o Pfalm. 36. A comparacaó com Ica-
ro , e Faetonte, porque foberbos , hum por fer
filho do Sol , e outro do fubtiliffimo Dédalo, he
tambem muy trivial nos Poetas.
6©r*iUMEÄTo, Afiemelbad.0 à Ovelha , que fendo
mal
5 }8 SOL
maltratada , e ainda mortalmente fcrida , nunca
moitra doerfe , ou queixarfe xlo máo tratamen-
to. Veja íe o celebre Fontaine em fuas Fabulas.
Comparado igualmente à vide, a quai íendo mal
trataba qüando a podaíL, fim lanqa lagrimas , mas
deUas nafee a feu tempo o fruto abundante , que
produz gencrofo vinho. He- comparaqaö de L.a-
cbncio Firmiano para exprimir o fruto , que tiraó
as natu raes lagrimas do julto no fofFrimcnco em
feus trabalhos.
So Li da ó. Reprefenta-fe com grande energía no
grou , que bufea a ponta das mais altas penhas para
fazer o feu ninho , e паб admítte ( como affirma
Plinio) outras aves na fui companhia, ncm ainda
da fuá mefma efpecie. Outros Efcritores а сош-
paraó tambem à Aguia , cujo ninho he igualmen
te fobre os mais altos montes , e nclle ( íeguado
dizem os Naturalizas ) elíá fempre com os olhos
fitbs no Sol. Elta comparaqaó he excellente pa
ra exprimir ao folitario Religiofo , todo occupa-
do cm altiffimas contemplaqóes.
■T1 . •

Tolerancia. AíTemelhada por Julio Cefar i


bigorna , que moltra grande folidez , e firme
za , lopportando os fréquentes g jipes do monel-
lo. Tal he ( conclue elle ) hum coraçaô pacien
te foffrendo os repetidos infultos da imprudencia
alheya. Fid. Soffrimento.
TRAiqAÓ. Para engrandecer, que he mais perigofi
a que naó fe previne , diíTe Plinio o moqo , que
era femelhante àquelles cachopos , que as ondas
encobrem , os quaes faö muito mais arrifeados,
que os outros defeobertos , de que o mefmo mar
eftá avifando aos navegantes. Fez-fe vulgar efta
comparaqaó ufada depois por mil Authorcs. Pro
prio
TR A J,,
prio he tambem aíTemelhnlla ao mar disfarqado
cm bonanç'a., e ao Afpidc efcondido entre flores ,
que fere , e mata ao que inicíente nao pode pre
ver taó cftranha traiqaó , onde menos a efperava.'
RAiDOR. Quando os Poetas querem exprimir,
que o traidor vem muitas vezes a cahir ñas mef-
rnas Aliadas que armara, logo fe lembraó de Pe
rillo, que por ordern de Phalaris fcy o primeiro
a experimentar o tormento do touro de brome,
qué inventara para horrorofo fupplicio dos reos ,
morrendo nclle torrado a fogo lento. Primus in-
expertum , Siculo cogente Tyranno , fenfit opus , docuit-
que fuum mugiré juvenctm , difle Claudiano. O trai
dor , abíolutamente fallando, o qual anda fempre
maquinando dolofas aftucias, comparau tambem
os Poetas , e Oradores à fagaz rapofa , que para
engañar a outros animaes chega até a fingirfe mor-
ta, para que fem medo fe avifinhem a ella , e com
efta traiqa6 os pofla fácilmente apanhar, e comer.
jífiu rapit , devorat, diz della Plinio.
'ributo (moderado) Comparou-o Cicero ao fuc-
co„ que das flores extrahe a abelha } utiliza-fe
efta, mas паб damnifica as plantas. Tal deve fer
( conclue o famofo Orador ) o tributo ao povo :
deve utilizar ao Principe , mas naó prejudicar aos
vaflallos. Por ido ( fegundo refere Plutarco) di-
zia Alexandre : Aborrego os horteläos , que nao fe
aproveitao das plantas , fenao arrancando-as , e amo
os paflores , que tofquiad , e nao esfolao as ovelhas.
'yranno. Juítamente he comparado ao javal/,
que mais funofo, que todas as outras feras do ma
to, a nada perdoa, fe o irritaó. Mata tudo o que
fe íhe oppoem , e por mortes, e fangue vay abrin-
do caminho para a fuá feguranqa. Por iíTo delle ,
como fymbolo de hum Tyranno, diz Silio Itáli
co : C*de viam fibi fiernit ovans.

t Tom, IL Tt Va-
34o VAL
• и

Valor. Eftacio o comparou ао javalí , qut


onde vé mayor numero de lanqas , que o en-
veftem , ahi arremette com mais oufadia : fitft-
bus baud cedit , fed contra audentior ibit. Ta m bee
na fuá "Jerufaiem Conquißada o aflemelhou Tafle
à cunha de ferro , que fó ferve para abrir , паб о
tenue ramo , mas o robufto madeiro , que com i
fuá dureza re fille aos golpes do machado. Igual
mente comparou Seneca hum animo valerofo á-
quelles arvores filveftres , que para a fuá robuf-
tez паб neceflitaó da arte , e cultura % per fí mef-
mas crefeem , e por fuá propria virtude fe man-
tem contra as injurias do tempo , 'como difle o
Poeta : Vi propriâ nituntur , opifque baud isJiga
noflra.
Valor ( invencivel ) Petrarca em huma Can-
qa6 o comparou a huma Aguia , desbaratando fó
a hum grande bando de cegonhas , das quaes he
fatal inimiga : applica efta comparacaó ao faroo-
fo Romano Horacio Cocles , lembrando-fc que
da Aguia diz Ovidio nos Metamorphofes : N*m
mero prafiantior omni.
Vanglorioso. O que fem refleébir em feus dVfti-
tps fe j afta de algumas boas qualidades que tein,
he vulgarmente comparado ao pavaó , que faz
grande pompa das formofas cores, e pinturas das
• pennas , fem attender à deformidade dos pés, co
mo cantou o P. Petavio em fuas Poefias : Defor
mes obltta pedes , &c.
Velhice. Com viva energia a comparou S. Gte-
gorio Nifleno às efpigas , que quando fe fkxem
brancas , perdendo de todo a fuá verdura , naó
lhes refta já que efperar , fenaó o corte da fou*
ce , que as fepara da terra , onde lánguidamente
man
V E L 341
manten) a vida. He conceito tirado das letras di
vinas : Videte regiones , quia alba jam funt ad mef-
fem.
Velho. Sublimemente , como he feu coftume , о
affcmelha Cicero no feu Tratado de Sene¿tute à
pyramide , que fe no feu principio he firme , e
no meyo robufta, no fim he delgada , e fraca , e
por iílb nefta parte mais fujeita a fer quebrada
com improvifo toque.
Vicioso. Naó póde fopportar fem grande repu
gnancia a luz das virtudes , affim como naó pode
olhar para o Sol o que de repente fahe de hum
carcere tcnebrofo. He comparaçaô de S. Joao
Chryfoftomo. Obfervaó tambem os Naturalif-
tas , que todo o animal que gofta de alimento
immundo , foge , como de mortal veneno , de
todas as coufas aromáticas. O mefmo fuccede ao
vicioíb, onde preiTcnte o cheiro das virtudes.
Vida ( mortificada) Diverfos Santos Padres a com
parad à oliveira , que gofta de terreno afpero" , с
montuofo , e quanto nelle he mais antiga , -tanto
mais profunda as raizes , e melbor frutifica. A or
tiga fe he bem apenada, e moida , naó prejudica
as máos corn os feus picos , antes perde toda a fuá
afpereza. Tal he a vida mortificada , ( diz o Ve-
neravel Kempis ) nella perdem as paixócs a fuá
forqa, e naó damnificaó ao efpirito.
Vigilancia. Na6 ha coufa mais fréquente nos
Poetas , e Oradores fagrados , ou profanos, que
compararem o hörnern vigilante ao gallo , que à
primeira luz da Alva delperta , e chama todos
para o trabalbo. Os Egypcios por fymbolo da
vigilancia ferviaó-fe Ло саб , que vigilante guar
da de noite o rcbnnho, e ao minimo rumor aco
de com latidos. Alciato a exprimió tambem na
f gura do 1еаб , que fempre dorme com os olhos
abertos : Nec in fopore fofitur, O dragaö que fem-
Ttii pre
342 V I К
pre alerta vigiava os pomps de ouro das Hefpt-
rides , he igualmente da vigilancia propria, e li
tiga comparaqaó.
ViNGATivo. Em muitos Authores о acharnes coes
. parado ao efeorpiaó , cuja cauda eftá lemprer-
^¿rnada para ferir como diz Píinio : Semper сш
.ttiiffu eft , millo que momento meditari ceffat , &c. Pî-
ira-exprimir que o vingativo mil vez.es acha aie
ruina * quando intenta a alheya , ufou hum mo
derno da comparaqaó com a ballea , porque ei-
te peixe dá miferavelmeme em feeco , quiaco
anda atraz de outros , que fe cncoftaó às pnyir
.para fe livrarem délie, e delta occafiaG fe vako
os pefeadores para o matarem.
Virgem. Vulgar coufa he compararetn-na os Poi
cas , e Oradores fagrados ao lirio y que com о
fréquente toque da maó perde a fua fragruce:
ou ao arminho , que contamina a caridura ài\&
pelle corn о mais leve pó: ou ao diamante, cajo
preqo confide па Гиа perfeita pureza , e hum te
nue cabello , ou ponto que tenha , baila para aba
ter de eítimaqaó. Em fi m comparaô-na ao cryí*
tal , que com hum fubtil halico perde о brio àt
fua pura , e brilhante fuperficie.
Virgindade. OP. Manoel Bernafdes no fea livre
Armât da Caßidade a compara à perola , que la
fechada na fua concha eltá fegura , e conferva
fem perigo a fua natural pureza., fid. Virgem.
Virgindade ( violada ) Semelhante ao су
prefte i porque naquella parte em que fby cor
tado , nunca mais florece. Tal he a virgindade
huma vez contaminada : por ifio dille Ovidio :
Nulla reparabilis arte Ltefa pudicitia eft , dépérit. Ш
Jemel. E Seneca no feu Agamemnon confirmou
o mefmo : Redire , cum periit , neftit pudor.
ViRTUDE. Mil faó as comparacôes que Ihe qua-
draö : já a da Aguia remontada as Eftrcllas , ;*
VIR 34J
a da Urfa menor , que fempre girando em torno
ao Polo Arcaico, nunca fe efconde } e já aos Re
dros do Libano taó elevados , como incorrupti-
vcis. Porém de ft as , e infinitas outras compara-,
qóes , nenhumas faó taó poéticas , como as^teaá * \
de que ufou Quintiltano ñas fuas Declamaqó/s., ,,s%,
Eumcnio no feu Panegyrico. O primeiro cpjrtpa*^
rou a virtude ao efcudo impenetravel fabricado
por Vulcano , de que falla Virgilio , dílcndo :
Unum omnia contra. O feeundo a aiTemeihou- ao. . w
Templo de Diana em Efcfo , o qual o fogVíim
pôde confumir a conftrucçaô , mas nao^p^agar.id
no me ; ficou eile indelevel entre as mermas rui- vf-^,
ñas do incendio. Affin) he immortal (.applica o
Panegyrifta ) em todos os feculos afama das vir
tudes , ainda depois da morte dos Heróes : fe efta
os naó refpeita , venera o tempo as fuas accoes
gloriofas : Firtus etiam morte peremptis iueet , diífe
Euripedes na Andromeda. Fallando em fentido
moral , toda a virtude que fe admira nos mortaes,
fempre vem acómpanhada dé algumas imperfci-
<;6es i e por ¿fío fublimementc acomparou Juf-
to Lypfio à gfâride chamma , que- fempre lanqa
grande fumo j o quai le bem а паб fuffoca , naó
deixd de a fázer denegrida. Saó os defeitos infe-
paraveis ainda das grandes almas ; - Nam vitiis fie
mo fine nafeitur , optimus Ule efi , qui minimis urge-
tur, difle Horacio* 4 ' - ' • *

F I M.

PRO-
PROTESTAÇAM,

TUdo о que deixamos efcrito nefta Cfe,


fujeitamos cora humildade , e reveres-
de filho obediente à cenfura , e juizo da San:
Madre Igreja Romana , fobmettendo-nos ac;
Decretos do Santo P. Urbano VIII. E protes
tamos , que as väs paiavras Deofes , Fadv,
Fortuna , Caos , e outras femelhantes , as to-
mámos em rigorofo fentido poético , como
vozes permîttidas à linguagem da Poelîa pro-
fana , e nao aos fentimentos de hum efpîrko
chrifta6.

Você também pode gostar