GLASNIK ZEMALJSKOG MUZEJA U SARAJEVU Nova serija, sveska 10: Istorija i etnografija. Sarajevo, 1955, str. 290.

U grupi lanci i rasprave ova sveska donosi samo etiri priloga, raznovrsna po sadrini i vrednosti. Razvitak seoskog naselja Jasike, Srez rasinski od Boidara Milia-Krivodoljanina (str. 529) pretstavlja pokuaj novog prilaenja prouavanju naselja. Jasika kod Kruevca u Srbiji je naselje koje je u svom razvitku prolazilo kroz razne faze: bivalo selo i palanka, bivalo na granici i daleko u unutranjosti zemlje, ostajalo pusto i obnavljano, i pisac je nasto jao da izloi taj razvitak kao i da prikae kako je sam proces naseljavanja i smetanja doseljenika uti cao na razvitak naselja. Piscu nedostaje potrebna struna sprema (on nije ni geograf ni istoriar) za takvu vrstu prouavanja, za koju sama dobra volja ipak nije dovoljna, pa mu je spis ustvari razvuena deskripcija sa preteranim oslanjanjem na narodno predanje. lanak Fragmenti persiskih ilima iz XVII veka od Cv. Popovia (str. 3150) pretstavlja dopri nos koji e biti od ireg interesa: decenijama je u Zemaljskom muzeju u Sarajevu bio izloen jedan ve liki persiski ilim, koji nije bio prouen. Autor je utvrdio da to nije jedan ilim nego da se radi o sa stavljenim fragmentima od velikih persiskih ilima iz 1637 i 1656 i jo jednog iz XVII veka, koji su svi verovatno raeni u istoj radionici, poto imaju mnoga zajednika obeleja. Pripadaju tipu tzv. vaza-ilima. U lanku Iz ciganske onomastike. Plemenska imena i narjeja Cigana (str. 5171) Rade Uhlik iznosi niz ci ganskih etnika, koja su zastupljena meu Ciganima na teritoriji FNRJ. Pisac se tu javlja kao marljiv skuplja grae: ne uzima u obzir ciganska etnika koja su skupili drugi istraivai (Tih. R. orevi i dr.). Uzgred da dodam da je i u Bosni veoma poznat naziv Bugari za Cigane, a naziv Gabelji u upotrebi ne samo u Crnoj Gori nego i u Kosovsko-Metohiskoj Oblasti. oko Mazali objavljuje u ovoj svesci samo prvi deo obimnijeg rada Zvonik (Zvornik), stari grad na Drini (str. 73116) kao prilog bosanskoj arhitekturi sred njeg veka i turskog vremena. Posle prikaza poloaja Zvornika, u ovom delu su izneti hronolokim redom razni podaci iz pisanih izvora poevi od 14 veka pa do naih dana. U drugom delu sveske su Novi nauni prilozi, ustvari nauna graa: Beleke o narodnom ivotu i obiajima na Glasincu od d-ra Mil. S. Filipovia (str. 117136); Bosanske i humske povelje srednjega vi jeka (Dopuna) od d-ra Gregora remonika (str. 137 147), gde autor svoja ranija istraivanja, objavljena u Glasniku Zem. muzeja 19481952, dopunjuje nekim naknadnim obavetenjima i opisima dveju povelja kralja Dabie iz 1395; Cv. Popovi i Z. Markovi u prilogu Stoari balije kod apljine i Ljubukog (str. 147159) daju kratak prikaz male grupe stoara, s naroitim obzirom na njihovu nonju; Izrada eljeva, ibuka i svirala u Godui kod Visokog od Zorislave Markovi (str. 161173) je opis tih seoskih za nata uz dosta ilustracija; pod naslovom Politika zapaanja o stanju u Bosni 1834 godine (str. 181185) dr. Hajrudin uri objavljuje jedno pismo fra Mije

Dujia i izvetaj d-ra Jakova Markokija o prilikama u Bosni 1834; Marko Vego objavljuje pod naslovom Pisma o hercegovakom ustanku 1875 god. (str. 187 214) 41 pismo od raznih lica, naeno u Arhivu u Zadru. Sveska donosi Prikaze i beleke (str. 215218) i zavretak obimne bibliografije koju je izradio d-r Ma fija Lopac: Bibliografski podaci o historijskim rado vima o Bosni i Hercegovini (str. 219286). Na kraju su izvjetaji o radu Istoriskog i Etnografskog odeljenja i biblioteke Muzeja (str. 287289) i nekrolog pok. Milanu Karanoviu (str. 290). Mil. S. Filipovi

MUZEJI, Muzeoloko-konzervatorski asopis, br. 9, Zagreb 1954, str. 255. Izdaje Savez muzejsko-konzervatorskih drutava FNRJ. Uredio redakcijski odbor. Glavni i odgovorni urednik Vladimir Tkali. tam pano latinicom i irilicom naizmjenino. Impozantan broj saradnika (41) koji su dali pri loge za ovaj broj Muzeja sam po sebi svjedoi o uspjehu asopisa da na zajednikom poslu okupi mu zejske radnike iz gotovo svih dijelova zemlje. Ovako velik broj saradnika prua mogunost da se upoznaju glavni problemi s kojima se bore nai muzeji i da se uoe osnovni pravci razvoja nae savremene muzeologije. Listajui asopis, ovjek opaa ivo kretanje koje rad naih muzeologa usmjeruje u nekoliko glavnih pravaca. Ekstenzivno irenje muzejske mree, osnivanje no vih, veinom kompleksnih muzeja po raznim manjim i veim mjestima, uinilo je veliku uslugu naem kul turnom ivotu uope. Na taj nain su se sauvali mnogi ostaci nae prolosti, a mnoge tekovine nauke pribliene su irokom krugu muzejskih posjetilaca. Meutim, s osnivanjem novih muzeja pojavili su se i problemi koji gotovo redovno prate raanje novih ustanova ovakve vrste. Tu su u prvom redu problemi strunih kadrova, muzejske prostorije, finansiska sredstva, prilagoivanje tematske strukture muzejskih izlobi posebnim uslovima pojedinih mjesta i krajeva itd. Ovom vrstom muzejske problematike bave se direktno ili indirektno radovi Perside Tomi i Ivana Kovaevia, te izvjetaji B. Pleea, A. Kozine, S. Lo zia, I. Zdravkovia i drugih. Savremeni naini izlaganja muzejskog materijala i njegovog pribliavanja gledaocu na to neposredniji nain provode se kako u novim muzejima tako i u muzejskim ustanovama sa dugom tradicijom. U tom pogledu naroito su od koristi: rad Olge Klobuar (Kako postavljati muzeje primijenjene umjetnosti) i lanak Fr. Planine (Perei problemi Prirodoslovneg Muzeja v Ljubljani). Sa dostignuima Zemaljskog muzeja donje Austrije u Beu i Zemaljskog muzeja Porajnja u Bonu upoznaje nas dr. Zdravko Vinski. Odnos izmeu muzejskog kustosa i njegove izlobe raspravlja rad dr. Franje Baa. Pored ostalih intere santnih zakljuaka i prijedloga autor pledira za dru tvenu afirmaciju kustosa kao naunog radnika. U vezi s tim autor izlae i dokazuje kako muzejska

320

izloba pretstavlja jedan od oblika u kojemu se nauna dostignua saopavaju javnosti. Prema tome, izloba ide u isti red sa tampom, predavanjem i filmom. Muzej je kola glasi princip na kome lei poenta savremene muzeologije. I to kola koja radi sa uenicima najraznovrsnijih kategorija, poev od zaostalih gortaka iz zabaenih planinskih sela do hiperkulturnih svjetskih putnika i usko specijalizi ranih strunjaka iz svih moguih podruja ljudske djelatnosti. Muzej nije vie samo sistematski pregled naune dokumentacije niti je to zbirka atrakcija egzotinog ili estetskog karaktera. Traenje puteva kojima treba ii u stvaranju i usavravanju te nove vrste kole pretstavlja jedan od glavnih napora nae muzeologije. U tu svrhu stvaraju se posebna peda goka odjeljenja u veim muzejima, sistematski se izuava i ostvaruje saradnja muzeja i kole, pripre maju se povremene i specijalne izlobe koje ilustri raju ue, odreene teme itd. Treba naroito ukazati na povremene izlobe unutar muzeja i van njih kao na vrlo uspio i pogodan instrumenat moderne muzeo logije. Tim instrumentom se nai muzeji poinju slu iti u sve veim razmjerima. Radovi V. Nenadovi: Saradnja muzeja i kole i N. Gollner: Neke peda goke upute za rad muzeja sa uenicima, te izvje taji N. Andrejevi-Kuna, dr. Lj. Dobronia, V. Terzia, J. obia, I. Vrbania, A. Kozine i dr. S. anadije o povremenim, uglavnom prigodnim, izlobama u raznim krajevima zemlje jasno ilustriraju nasto janja naih muzeja u tome pravcu. Zanimljivo je pregledati grau za historijat naih muzeja koju donosi ovaj broj asopisa. Iako se radi o fragmentarnim podacima, tu vidimo nastojanja du brovakih kolekcionara iz porodice Aleti u XVIII vijeku (V. Han), saznajemo da je stvarni utemeljitelj hrvatskih narodnih muzeja Hrvatsko-slavonsko go spodarsko drutvo (Mladen Vukmir), upoznajemo se sa idejama Baltazara Bogiia o osnivanju sveslaven skog muzeja, te o naporima patriota za uvanje i evi denciju umjetnikih spomenika na Hrvatskom Pri morju u drugoj polovini XIX stoljea. Razvoj kolskih muzeja u Jugoslaviji sa kratkim osvrtom na povijest nastanka ovakvih muzeja u Evropi razmatra France Ostanek u radu: olski mu zeji v FNRJ. U vezi sa iznoenjem grae za povijest muzeja po trebno je naroito ukazati na rad dr. I. Baha: Zbirke spomenika za povijest muzejsko-konzervatorske i restauratorske slube u Jugoslaviji. Troe se ogromni intelektualni napori i veliki broj institucija radi na rasvjetljavanju nae prolosti. I neznatni detalji te prolosti esto su dragocjeni. Najvei dio muzejske djelatnosti kree se u pravcu uvanja, prouavanja i objavljivanja ostataka te prolosti. Stoga bi neopro stiva greka bila kada bi dokumentacija o muzejskokonzervatorskoj i restauratorskoj slubi kod nas ostala preputena stihiji. A takva stihija, bar to se tie uvanja dokumentarnog materijala novijeh vre mena, postala je gotovo karakteristina za nas u J u goslaviji. alosno je, ali u vie sluajeva istinito, da emo esto nai bolju dokumentaciju za jednu pojavu iz vremena austro-ugarske okupacije, nego za doga aje iz tridesetih godina ili iz 1945 i 1946. Dr. Bah ukazuje na jedno uspjeno sredstvo muzeolokog ka raktera kojim e se graa za povijest muzeja i sli nih ustanova sistematski prikupljati i obraivati, a muzeologija obogatiti jednom novom formom rada: to su zbirke raznih dokumenata koje ilustriraju po vijest muzejsko-konzervatorske slube i pretstavljaju sastavni dio muzejskih izlobi. Informativnog su karaktera izvjetaji o zasjedanju Alpske komisije u Insbruku od 24 oktobra 1954, o muzejskom tjednu u Jugoslaviji i o radu Saveza mu zejsko-konzervatorskih drutava FNRJ.
21 Nae starine IV

Usprkos ovakvog raznovrsnog sadraja, potrebno je primijetiti da u asopisu nedostaju radovi iz konzervatorsko-restauratorske struke i slube zatite spomenika kulture i prirodnih rijetkosti. U samom podnaslovu kae se da su Muzeji-muzeoloko-konzervatorski asopis, a izdava je Savez muzejsko-konzer vatorskih drutava. Ne mijenja mnogo na stvari ni obavijest redakcije u broju 8 da e se asopis baviti preteno muzeolokim pitanjima. Preteno ne znai iskljuivo. Osim toga ni konzervatorski problemi unu tar muzeja nisu dobili svoga mjesta u asopisu. teta je to nema priloga koji govore o muzeoloko-konzervatorskoj djelatnosti u Crnoj Gori i Voj vodini. Bosna i Hercegovina je takoe slabo za stupljena. Mnogobrojne tamparske greke, izgleda, postale su pravilo kod svih naih publikacija. Osim liste gre aka u Errata corrige postoji veliki broj i drugih esto grubih greaka. P. Aneli

SCHWEIZER NATURSCHUTZ PROTECTION DE LA NATURE. Godite XXI, Basel 1955, sv. 1 - 4. vajcarski asopis zatite prirode izlazi godinje u etiri sveske i donosi niz manjih aktuelnih lanaka, prikaza i diskusija o pitanjima zatite prirode i pri rodnih rijetkosti. On je ujedno i zvanini organ Sa veza zatite prirode, koji se u toj zemlji, poznatoj po svestranoj brizi za prirodne spomenike i za prirodu uope, savez udruenja sa dobrovoljno ulanjenim lanstvom, bez nekog karaktera dravne ili sline subvencionirane ustanove. U dvadeset i prvom goditu ovog asopisa nala zimo niz vrlo zanimljivih rasprava. U prvoj svesci (za mart 1965 god.) nalazi se godinji izvjetaj o radu Saveza zatite prirode u 1954 godini, iz kojeg se vidi da Savez broji oko 40.000 lanova, veinom skromnih, radnih ljudi. Savez je od skromne organizacije koju je osnovao W. P. S a r a s i n narastao u snano udru enje, koje danas raspolae velikim materijalnim sretstvima, a ova mu omoguavaju da izvrava niz vrlo znaajnih drutvenih zadataka. U toku 1954 godine, u svrhu zatite divljai Savez je, na primjer, platio kantonu Bern 7710 vajcarskih franaka. Osim toga Savez je poduzimao razne mjere da se u vajcarske Alpe ponovno nasele nestale ivo tinje, kao na primjer kozorozi i druge vrste. Meu ostalim problemima, Savez je intervenirao i u pravcu smanjivanja lova barskih ptica na Rajni i na jezerima u jednom ugovoru koji je u pogledu lova sklopljen izmeu vajcarske i susjedne, zapadnonjemake drave Wiirttemberg-Baden. U pogledu zatite bilja date su razliite subvencije za tampu i za osnivanje zbirke rijetkog, zatienog bilja u botanikom vrtu u Lozani. Posebna panja posveena je zatiti prirodnih vodotoka, a naroito znamenitim rajnskim vodopadima i samoj rijeci Rajni. Tome pitanju bile su posveene dvije sveske asopisa u 1954 godini, a u svrhu raznih akcija, referenduma i slinog, utroeno je tu 27.162 v. franka. Savez se borio i protiv podizanja jedne iane eljeznice na planini Pilatus i protiv tri takve u po druju Jure, jer bi takve graevine unakazile pri rodu. Kod jednog takvog projekta dolo je na izbo rima za opinskog pretsjednika ak i do propadanja kandidata koji se je zalagao protiv podizanja iane eljeznice. Izabran je, sa svega 2 glasa veine, vlasnik hotela! Ove injenice iznosi izvjetaj o radu i aktiv nosti Saveza bez ikakvog okoliavanja.

321

U poznatom vajcarskom Nacionalnom parku na mjeravaju izvjesni kapitalistiki krugovi sagraditi jednu hidrocentralu koja bi koristila vodnu snagu po toka koji presjecaju sam Park. Tu je Savez takoer stupio u borbu, ali nije jo do tada uspio poluiti ni ta konkretnog. Izvjetaj govori zatim jo i o radovima u rezerva tima na Baldegger-Jezeru i na Lago di Muszano. Prilikom poumljavanja obala ovog drugog jezera umarski organi su bili pripremili biljke topola iz Njemake, pa je Savez uspjeno intervenirao za iz mjenu programa poumljavanja. Jezero Lago di Muszano je 1945 godine otkupio Savez za 50.000 v. franaka u svrhu stvaranja prirodnog rezervata, a to kom godina proirio je svoj posjed na okolnom ze mljitu za 170.000 v. franaka. Takoer je i jo 1939 god. otkupljena movara Kaltbrunner Ried, uslijed melioracija na okolnim zemljitima dola u pitanje, pa je i za razne mjere zatite ovog objekta izdato 196.000 v. franaka! Vrlo je zanimljiva akcija prodaje tzv. okoladnih talira u svrhu stvaranja fonda za zatitu prirode pojedinih predjela. Iz ove akcije postignuti iznos od 20.000 v. franaka izdat je opini Sils, koja se odrekla prihoda od iskoritavanja turizma i zimskih sportova u dolini Fex i obavezala se, da nee kroz 20 godina dozvoliti da se tu podiu bilo kakvi sportski objekti. Izvjetaj iznosi jo niz akcija novane pomoi po jedinim opinama i organizacijama u svrhu sprovoenja korisnih radova na zatiti ivotinja, bilja i sli nog, za odravanje predavanja, izlobi i drugih pro pagandnih akcija, kao i za tampu. U istoj svesci nalazi se kratak izvjetaj o rezul tatima referenduma izvrenog u svim Kantonima u vezi sa izgradnjom hidrocentrale Rheinau, koja bi trebala da uniti poznate Rajnske vodopade u blizini Schafhausena. To je zapravo rezultat borbe, koju je Savez za zatitu prirode vodio niz godina. Rezultat je bio: 503.791 glasova protiv, a 229.324 za podizanje hidrocentrale. Time je, naravno, ovaj projekt propao jednom za uvijek. lanak P. S.-a O poloaju na Unterze-u (Zur Lage am Untersee) govori o lovu pernate divljai na graninom podruju izmeu Njemake i vajcarske i istie izvjesne pekulacije lovaca u nastojanju da izbjegnu ogranienja, koja su predviena zakonskim utanaenjima izmeu dvije drave. Izlae tu i nasto janja Saveza i drugih organizacija da se unitavanje movarnih ptica sprijei. Ovaj problem zatite pri rode izgleda da je vrlo aktuelan, jer se provlai jo kroz niz drugih lanaka u asopisu. lanak istog P. S.-a O zimskom hranjenju ptica grabljivica (Winterftterung der Raubvgel), ilustrovan sa fotografijama, govori openito o potrebi zatite ptica tokom zime, a posebno o zatiti i hranjenju ptica grabljivica, to jo niko ne ini, jer veina sma tra to nepotrebnim ili ak tetnim. Kod toga se za boravlja da su grabljivice vrlo korisne poljoprivredi i da su neke vrste nestale iz vajcarske i zbog toga, to ih je zimi, u snijegom pokrivenim krajevima glad natjerala na traenje drugih povoljnijih ivotnih pri lika. Autor vrlo detaljno opisuje vlastita iskustva koja je stekao i, zavrujui, apelira na pojedince da slijede njegov primjer. I trei lanak sa inicijalima P. S. govori o jed nom irem problemu, a taj je, o strahu za bazu ishrane ovjeanstva (Die Angst um die Nahrungsgrundlage der Menschheit). Ovaj lanak, inspirisan poznatom teorijom engleskog ekonomiste Malt h u s - a , govori o potrebi zatite i uvanja prirodnih izvora ishrane ovjeanstva, te navodi niz modernih studija i knjiga koje se opirno bave problemom za tite prirodnih izvora od pljakakih zahvata. Po sebno se osvre na knjigu poznatog amerikanskog zoologa Farfield O s b o r n-a Our plunderet Planet,

koja zavrava reenicom: ovjek mora uvidjeti da mu je nuno da sarauje sa prirodom. U toj knjizi izneeni su detaljno svi historijski procesi, koji su doveli do osiromaenja i unitenja nekad najznaaj nijih centara civilizacije tako na primjer Grke, panije, Sjeverne Afrike i zapadnih dijelova Sjeverne Amerike. Ova knjiga bila bi vrijedna da se prikae i kod nas u jednom detaljnijem izvodu. Na kraju ove sveske nalaze se jo dva manja lanka (M. C h r i s t e m Un reve plein soleil i S. A u b e r t A. propos des plantes vnneuses), te prikaz knjiga interesantnih sa stanovita zatite prirode. Druga (junska) sveska asopisa nosi na omotnoj strani fotografiju, oko 100 m visokog vodopada potoka Geltenbach u Alpama. Tome vodopadu posveen je i poseban lanak (H. Z b i n d e n Der Geltenschuss in Gefahr), jer se je i tu pojavio jedan projekat hidrocentrale, koji bi ovaj lijepi vodopad, prvo klasni prirodni spomenik vajcarskih Alpi, potpuno unitio. Prema predraunu, hidrocentrala se pokazuje neekonomina, zbog skupe proizvodne KWH, pa i bez toga, to bi oduzimanjem vode dolini kroz koju danas prolazi potok izazvalo tetu za tamonje stanovnitvo, autor misli da se projekt hidrocentrale nee ostvariti. Ovaj broj je inae posveen izradi i izmjenama statuta Saveza. Tu je takoer objavljena i rezolucija koja se odnosi na lov ptica movarica na Unterze-u i koja zagovara stvaranja zimskog rezervata za ptice movarice na tom mjestu. Jedan manji lanak posveen je zatiti ve dosta rijetkih biljaka vajcarskih smrevih uma, vrstama roda Lycopodium, (K. S c h l i e n g e r Brlapp), drugi, nekim openitim pitanjima zatite bilja (J. T i c h e Protection de notre flore), jedan opet zatiti planinskog bora-klekovine u Juri (E. R i eb e n Un arbre qu'il fout protger: le pin de montagne dans le Jura), te na kraju jedan i o pitanju prisutnosti ili otsutnosti nekih biljaka u vajcarskim umama (vrste: Listera cordata, Pirola uniflora, Saxifraga i neke Orchidacea) (S. A u b e r t A propos de la prsense ou de l'absence de certaines plantes). Jedan krai prikaz referie o novoj knjizi koja se bavi pitanjem nekadanje rairenosti dabra u Junoj Fran cuskoj (H. D e l a c r t a s Les castors du Rhone en de Suisse). Zanimljivo je i pismo rektora univer ziteta u Lozani, profesora W. B o v e n - a , vajcarskom ambasadoru u Vaingtonu, u kojem se iznose inje nice i protestira protiv pisanja da je vajcarska ra irila virus Myxomatoze, od kojeg je nastalo straho vito unitavanje zeeva u Evropi. Takoer je zanim ljiv i lanak izvaen iz nekih novina, u kojemu jedan turista, Holananin upozorava vajcarce (Zwitsers, pas op!) na njihove prirodne lijepote i na unakazivanje te lijepe prirode raznim turistikim atrakci jama, kao na primjer raznim viseim stolicama, kojima se brzo uspinje na planinu. Kroz to se u pla ninama esto deavaju godinji vaari, koji oduzimlju svaku privlanost, koju su te planine imale nekada. Krajem 1953 godine, prema zvaninim poda cima, postojalo je u vajcarskoj 136 skijakih liftova, 22 lifta sa stolicama i 79 ianih eljeznica za turi stike i portske svrhe. O inoj eljeznici na planinu Pilatus (A. A m m a n n Pilatus-Schwebebahn) kao zlatnom teletu za korporaciju Hergiswil, u kojoj se je referendum izjasnio za graenje ovog objekta, go vori se sa velikim aljenjem, jer tu Savez zatite prirode nije u borbi postigao eljeni rezultat. U ovoj svesci nalaze se jo kratki izvjetaji o osnivanju Argauskog saveza zatiti prirode (K. R e di, Grndung eines aargauischen Naturschutzbundes), podaci o meunarodnim mjerama za zatitu ptica (A. S c h i f f e r l i Internationale Vogelschutzmassnahmen) u kojima se istie, da je i u Ita-

322

liji lov ptica za vrijeme selidbe u proljee zabranjen, te pregled i prikaz knjiga koje imaju interesa ili neku vezu za zatitom prirode i prirodnih rijetkosti. Trea (septembarska) sveska donosi izvjetaj o 43. godinjoj skuptini lanova vajcarskog Saveza za tite prirode odranoj 26. VI. 1955 u Baden-u. U pro gramu ove skuptine vana taka bila je i rasprava o vajcarskom Nacionalnom Parku. Meu lancima nalazi se, fotografijama ilustrovana rasprava o zatiti domaih orhideja (K. H. R i c h l e Schutz den einheimischen Orchideen!), zatim kratak napis o krad ljivcima divljeg cvijea (R. E g 1 i Blumenruber), dok su ostali napisi, manje vie posveeni zatiti faune. Tu nalazimo jedan opirniji, i sa interesantnim fotografijama ilustrovani izvjetaj o Krger-ovom Na cionalnom parku u Junoj Africi. (W. B t t i l z e r Fahrten in den Krger-Nationalpark in Sdafrika), jednu raspravu o odnosu vajcarskog filo zofa Alberta Schweitzera spram ivotinja (E. G. Albert Schweitzer und die Tiere), zatim jednu bi ljeku o palenti zainjenoj pticama pjevaicama koja se kao nacionalno jelo konzumira u Tessinu (H. M1ler Geflgelragout), podaci o sokolima i njihovom ivotu (J. M i h a 1 y Baumfalken in Saleggi), te jedan interesantan prikaz o zornoj na stavi iz prirodopisa i zatite prirode kroz promatranje i biljeenje pojava kod gnjedenja ptica u umjetnim gnijezdima (Anonimus Lebendiger Naturkundeund Naturschutz-unterricht). Vrlo je zanimljiv la nak u kojem se iznose neka pitanja zatite faune kroz dialog izmeu zatitnika prirode i lovca (O. M. Gesprch ber die Jagd). U jednom dokumentovanom kraem lanku iznosi se i problematika jednog rezervata za zatitu faune u Francuskoj (u blizini Modane), koji bi se nadovezivao na ve postojei Na cionalni park Grand Paradis u Italiji (R. V a r 1 e t i La Rserve nationale de la Vanoise sera-t-elle bientt une ralite?). Na kraju nalaze se jo dva lanka: jedan o ivotu ptica u alpskom rezervatu Ai (H. D e l a c r t a z Vie captivante de la faune et l'avifaune protges) i drugi o rijei kamen kao estom sastavnom dijelu pojedinih mjesnih naziva u Alpama (H. D e l a c r t a s D'une pierre a l'autre dans les Alpes vaudoises). U svesci se nalaze jo dva manja upozorenja o ugroenim objektima prirodnih ljepota vajcarske, takoer u vezi sa projektovanim hidrocentralama, odnosno sa izgradnjom jedne ceste, koja je preduslov da se prie gradnji hidrocentrale. etvrta (decembarska) sveska asopisa opremljena je na vanjskoj stranici sa fotografijom Nacionalnog parka, na kojoj je ucrtana skica projektovane hidro centrale i pristupnih cesta, kako bi se moglo prosu diti, koliko bi ti objekti tetili izgledu i samoj svrsi Nacionalnog parka. I uvodni lanak (A. U e h l i n g e r Der projektierte Stausee Praspol inmitten des Nationalparkes), kojeg je napisao sam pretsjednik vajcarskog Saveza zatite prirode, govori o ovom problemu, a i slijedei lanak (Endgadiner Kraftwerke AG. Wasserkraftnutzung des Inn und seiner Seitenbche) posveen je istom pitanju, a izlae po datke iz generalnog projekta u kojem je ak i gra nica Nacionalnog parka netano prikazana, Dva slijedea lanka, kao neka protutea projek tima hidrocentrale, obrauju pitanje nacionalnih par kova kao takovih i njihovo porijeklo ( A d a n k Von Nazionalparken und ihren Ursprung), osvrui se na postanak i razloge za izdvajanje poznatog Yellowstone parka u Sjevernoj Americi, zatim i pi tanje nastanka, izdvajanja, svrhe i zakonske osnove opstanka vajcarskog Nacionalnog parka, koji je ovaj put (nakon 40 godina svog opstanka) ugroen od mo derne civilizacije (W. H i l d e b r a n d t Der Schweizerische Nacionalpark, eine ffentliche An-

stalt der Eidgenossenschaft). Slinu namjenju ima i manji prikaz o zatiti faune u posljednjem velikom refugijumu vajcarske (P. B o p p. Wildfutterung an der Grenze unseres Nationalparkes), koji dokazuje veliki porast broja divljai (u Kantonu Graubnden) u vremenu otkako je stvoren ovaj veliki rezervat. Ostali lanci u ovoj svesci govore preteno o zatiti vajcarske faune. Jedan od ovih govori o zatiti aba, koje su ugroene tu i kao vrsta (P. B. Ein neuer Vorstoss zum Schutz des Frosches in der Schweiz), pa se predvia zakonom propisana kontrola lova aba i za naune svrhe. Zanimljiv je i lanak o posljed njim medvjedima u Trentinu (E. F r i t z Die letzten Bren in Trentino), koji je ilustrovan i jednim crteom koji prikazuje dvojicu vojnika u susretu sa posljednjim vajcarskim medvjedom. Takoer se govori jo i o zatiti tetrijeba ruovca (Bille R. P. Protgeons nos coqs de bruyre!), kao i o velikom rezervatu Camarque vaudoise (H. Dz. Un site rhodanien menac: a Camarque vaudoise), koji je ugroen zbog preduzea Sagrave S. A., koje namje rava eksploatirati pijesak na tom podruju. Nekoliko manjih napisa govore jo o nekim pita njima u vezi sa podizanjem hidrocentrala, zatim o podizanju fabrike cementa najmodernije u Evropi, na mjestu gdje se danas nalazi jedan znaajni kul turni spomenik vajcarske, jo iz III vijeka nae ere. Time je iscrpljen sadraj svih brojeva XXI godi ta asopisa vajcarskog Saveza zatite prirode. Kao to se vidi, sadraj je vrlo raznolik i zanimljiv, te pokazuje veliku aktivnost koju sprovodi Savez na podruju zatite prirode i prirodnih rijetkosti u vajcarskoj. Dr. P. Fukarek

ZATITA PRIRODE KROZ NAE I NEKE STRANE UMARSKE ASOPISE Vei broj umarskih asopisa u svijetu i kod nas posveuje prilino prostora publiciranju radova sa podruja zatite prirode. Izuzev naroito pisanih la naka, u kojima se izlae znaaj i potreba sprovoenja mjera za zatitu prirode u cjelini ili pojedinih obje kata prirodnih rijetkosti, esto je tenor ili zakljuak lanaka u tim asopisima potpuno u skladu sa zahtje vima, koji se danas postavljaju pred naprednog pri vrednika da svojim djelovanjem ne rui i ne unakazuje prirodu i da izbjegava svaki pljakaki zahvat koji mu se kasnije moe ljuto osvetiti. I nema sumnje, da mnogi ovakvi lanci, pisani neposredno onima, koji su u opasnosti da zaborave izvjesne obzire i odgovor nosti, djeluju mnogo bolje i efikasnije, nego savreno obraene i dokumentovane studije objavljene u spe cijalnim, svakome nedostupanim, publikacijama za tite prirode. Zbog toga treba ne samo registrirati, (to mi ovdje skromno izvravamo), nego i prihvatiti i potpomoi inicijativu pojedinih strunih, a posebno umarskih asopisa u pogledu davanja izvjesnog obola zatiti prirode i zatiti prirodnih rijetkosti. Potrebno je ovdje upoznati i nestrunjaka sa teh nikim terminom zatita uma, jer bi inae, na osnovu njegove este upotrebe, mogao smatrati, da je jedan dio umarstva identian sa zatitom prirode. Meutim, zatita uma, kao struni termin, odnosi se na suzbijanje bolesti i tetoinja umskog drvea, umskih sastojina (u krajnjoj liniji, na zatitu same mrtve materije drveta), pa takoer i na suzbijanje teta koje nastaju djelovanjem elementarnih sila i ovjeka. Postoji svakako i dodirnih taaka izmeu zatite prirode i takozvane zatite uma u irem smislu, a to je upravo na tom podruju teta koje su nastale djelovanjem ovjeka,

323

to se tie naeg prikaza, na prvom mjestu treba registrirati nae, zasada jo skromne priloge propa gandi zatite prirode i prirodnih rijetkosti. umarski list, organ umarskog drutva NR Hrvatske, nae, a i na Balkanu najstarije struno umarsko glasilo, objavio je u prolim godinama nekoliko vrijednih i zapaenih lanaka o zatiti prirode. Mi emo ih ovdje prikazati u najkraim crtama, istiui opet ono, to smo ve naprijed rekli, da nije dovoljno izvriti samo registraciju!

Ing. D. uki: Nacionalni park Plitvika Jezera. (Problematika i ureenje). umarski list 1952. Sv. 10/11, str. 435451. U ovom opirnom izvjetaju autor govori o osnovi i mjerama koje su sprovedene da se Plitvika Jezera proglase i urede kao Nacionalni park. To je zapravo referat o radu kojeg je izvrio poseban Struni savjet za Nacionalni park Plitvika Jezera, koji se, u vrlo irokom sastavu strunjaka i pretstavnika zainteresovanih ustanova, kao posebni savjetodavni organ na lazi kod Glavne uprave za umarstvo NR Hrvatske i ima zadatak da daje miljenja i strune savjete u vezi zatite i unapreenja ovog naeg, moda najljepeg i najdragocjenijeg objekta prirodnih rijetkosti. Autor uvodno izlae meunarodnu nomenklaturu zatite prirode i navodi objekte koji su obuhvaeni kao parkovi prirode, rezervati prirode, spomenici pri rode i zatitni predjeli prirode i kojima se kao tako vim u svijetu posveuje velika panja. Izlaui karakteristike nacionalnog parka Plit vika jezera navodi detaljna istraivanja sedre i sedrotvoraca koja je tu vrio prof. I. Pevalek, zatim istraivanja geolokog sastava predjela koja je vrio prof. A. Taki. Plitvika Jezera su jedan biodinamiki sistem ko jemu treba osigurati daljni razvoj i opstanak i zbog toga treba sprovesti zatitu izvjesnih predjela i stvo riti rezervat prirode, jer osim jezera, prirodne rijet kosti pretstavljaju i izvori, pilje i drugi kraki feno meni, pa i sama, prilino sauvana umska vegetacija na tom podruju. Autor izlae detaljno sve mjere koje bi trebalo sprovesti u tom rezervatu prirode, a posebno se osvre na mjere pravilnog iskoriavanja uma u irem podruju oko Jezera. U nastavku govori o znaaju ovog objekta za re kreaciju i turizam, a u vezi s time o nekim proble mima koje bi trebalo rijeiti, zatim o postojeim projektovanim saobraajnicama i problemima koji su iskrsli s tim u vezi, te o problemima izgradnje i lociranja odgovarajuih objekata za upravnu zgradu, kao i za objekte ugostiteljstva i turizma. Na kraju autor govori jo i o dananjim proble mima zatite Plitvikih Jezera, gdje istie potrebu hitnog donoenja Zakona o odravanju Nacionalnog parka, jer postojei Pravilnik ne moe rijeiti sva pitanja. lanak je bogato ilustrovan vrlo uspjelim fotogra fijama i jednom preglednom kartom Nacionalnog parka. Ing. D. oli: Znaaj i potreba izdvajanja umskih rezervata. umarski list 1952, sv. 5/6, str. 147152. Autor, i inae poznat po brojnim radovima iz za tite prirode i izuavanja prirodnih rijetkosti sa po druja NR Srbije, izlae u ovom kratkom lanku razliku izmeu zatitnih uma, onakvih kakve ih smatra Zakon o umama, i umskih rezervata koji treba da slue ne samo integralnoj zatiti prirode, nego i da omogue daljnji razvoj prirodnih bogatstva nae zemlje. Obzirom da se je naa umarska nauka

oslanjala na dostignua iz drugih drava, potrebno je stvoriti i naune baze koje e pruiti i neophodno potrebno dobro poznavanje priradnih uslova n a e sredine, n a i h uma, kao i ekolokih svojstava n a i h vrsta. Prema tome izdvajanje naroitih um skih rezervata, u odgovarajuim predjelima i sa od govarajuom povrinom, ima u prvom redu da slui ne samo umarskim, nego i irim biolokim naunim istraivanjima, iz kojih treba da rezultiraju nae um sko uzgojne i ostale privredne mjere. U nastavku autor izlae iskustvo i metodiku ko jom se vri i proglauje izdvajanje umskih rezervata po Zakonu o zatiti spomenika kulture i prirodnih rijetkosti FNRJ. D. M. Buljan: Utjecaj ume na produkciju u vodama. umarski list 1953, sv. 910, str. 394400. Ovaj lanak, iako ne govori direktno o zatiti prirode ili nekih prirodnih rijetkosti, znaajan je zbog toga, to skree panju na jedno nae vano prirodno podruje, a to je iskoriavanje naih voda, koje je u ovisnosti i neposrednoj povezanosti sa stanjem ive prirode na obalama, odnosno na kopnu. Autor izlae detaljno znaaj kojega imaju razne materije, hra njive soli i anorganski spojevi u vodama na organski ivot i razvoj planktona, a zatim ovisnost brojnih vanih procesa od kretanja materije sa kopna u vodu. Ovaj dio lanka razraen je vrlo detaljno sa korite njem literature (Thienemann, Stankovi) i vlastitih istraivanja. U vodama, osobito u moru dolazi do iscrpljavanja hranjivih soli u gornjim osvijetljenim slojevima u toku ljeta, dok se u jesen slojevitost vode gubi, a vri se tzv. homogenizacija vode. Koliina hranjivih soli ne ovisi samo o sastavu dna bazena, odnosno njego vih pritoka, i o hemijskim procesima koji se tu vre, nego u velikoj mjeri i od okolia bazena i njegovih pritoka, te od njegove poumljenosti. Navodei brojne primjere nekadanjeg bogatstva i dananje osiroma enje ribom pojedinih zaljeva i kanala na naem Ja dranu, autor dovodi to u vezu sa sjeom uma i uni tavanjem prirode na obalama (tragino ogoljenje otoka Paga, a i dobrog dijela ostalih otoka, te kopna u naem sjevernom Primorju), te zakljuuje, da po stoji jasna veza izmeu produktiviteta morskih i je zerskih bazena s jedne strane, te zelenog, poglavito umskog pokrivaa uz te bazene s druge strane. Prof. Lj. tromar: Za zatitu faune. 1954, sv. 56, str. 243250. umarski list

U ovom lanku istaknute su osobine faune nae zemlje i potreba zatite, ne samo nekih primjeraka koji su postali rijetki ili izumiru, nego i prirodne sre dine u kojoj e se ivi svijet naeg kopna nesmetano razvijati. Autorica izlae detaljno neke momente iz prolosti razvoja nae faune i istie primjere i dokumente, koji nam govore, da su mnoge vrste ivotinja i kod nas izumrle prije kraeg vremena (dabar), i da mnogima danas prijeti ista sudbina. Naa fauna je ozbiljno ugroena, te je njena zatita vrlo aktuelna. Uspr kos tome, to je zatita ivotinjskih vrsta vrlo spe cifina, specifinost ne smije i ne moe izdvojiti pro blematiku zatite ivotinjskih vrsta iz problematike zatite ope prirode. U nastavku autorica izlae istorijat i razvoj po kreta za zatitu prirode u svijetu i kod nas, posebno na podruju Hrvatske. Tu istie znaaj rada pojedi nih drutava i ustanova za zatitu prirode u pred ratnom i posljeratnom periodu, a posebno znaaj i rezultate rada Zemaljskog zavoda za zatitu prirod-

324

nih rijetkosti N. R. Hrvatske koji je osnovan 1946 godine. Iz problematike toga zavoda iznosi neke mo mente zatite sisara u vezi sa Zakonom o lovu i Za konom o umama (u kojima treba provesti izvjesne revizije proskribovanih vrsta!), zatim zatite gu tera i nekih insekata (posebno rusog umskog mrava), koji su vrlo korisni, a unitavaju se bez vee potrebe. Posebno su ugroene i nae slatkovodne ribe, a to je u zatiti prirode jo uvijek neiscrpna tema, koju niti jedan savreni Zakon o slatkovodnom ribar stvu ne moe rijeiti. Jedino su ptice zatiene rela tivno dobrim (u NR Hrvatskoj najboljim!) zakon skim mjerama. Zakljuujui, autorica iznosi iroku saradnju koju je stvorio Zavod za zatitu prirodnih rijetkosti NR Hrvatske i aktuelne probleme kojim se bavio. To je pisano poetkom 1954 godne. Zavod danas vie ne po stoji, bar ne u sastavu kakav je bio, a to je svakako za poaliti, jer je tu bila stvorena mala jezgra odu evljenih i samoprijegornih ljudi, iji se rad moda danas nije znao procijeniti, ali bi se vidno oitovao u budunosti i onda svakako cijenio iz drugih aspekata.

nema nekih nesporazuma izmeu nauke i prakse i da je zatita prirode sastavni dio rada i nastojanja sva kog tamonjeg umarskog strunjaka. Pokuaemo u najkraim crtama prikazati sadraj najvanijih lanaka iz ove sveske. M. (Les Petitmermet: ume vajcarskog Naconalnog parka forts du Parc national suisse). Str. 401408

*
U inostranstvu, naroito u zemljama sa starom kulturom, gdje je priroda odavno izmijenila svoj izgled, gdje su prirodne ume svedene na male povr ine a zamijenile su ih prostrane kulturne stepe ili umjetno podignute, nekad rentabilne, a sada kronino bolesne monokulture umskog drvea, zatita prirode i prirodnih rijetkosti nalazi se na jednom viem raz vojnom stupnju nego kod nas, koji smo jo navodno bogati i lijepom prirodom i obiljem prirodnih rijet kosti. Isto tako kao to je i kod nas graanin pri stupaniji pojmovima o potrebi zatite, ne samo eg zotine vangradske prirode, nego ak i gradskog zelenila, tako isto i narodi Evrope sa starom civili zacijom, osjeajui na svojoj koi nerazumno postu panje sa prirodom u prolosti, pristupaniji su svim mjerama zatite prirode, te su kod njih i forme ko jima se suprostavljaju daljnjem osiromaavanju pri rode ili kojima nastoje da prirodi vrate nekadanji izgled i sadraj, razvijenije, sadrajnije i svestranije. Zbog toga nalazimo tu ne samo staru, ukorije njenu tradiciju u pokretu za zatitu prirode i pri rodnih rijetkosti, koja se ogleda u specifinim for mama toga rada i nastojanja, nego i mnogovrsniju i materijalnu propagandu, koja se opet vri kroz dnevnu tampu, broure, knjige i asopise, a posebno, kroz asopise struka koje su u neposrednom dodiru sa prirodom i razvijanju se u skladu sa takozvanim prirodnim bogatstvima, odnosno sa sirovinama koje neposredno daje sama priroda. I umarstvo je u stra nim zemljama jedan plovni put kroz koji prolazi propaganda zatite prirode i dopire upravo do onih, koji za tu zatitu mogu najvie uiniti. Tome svjedoe i pojedine sveske nekih asopisa umarske struke o kojima emo ovdje rei nekoliko rijei. Schweizerische Zeitschrift fr Forstwesen forestier suisse. Nr. 88, 1951. Journal

Poznati alpski Nacionalni park vajcarske u Unterengadinu, koji obuhvata oko 16.000 hektara i u kojem je svaki zahvat ovjeka iskljuen ve od una zad 40 godina, preko polovice svoje povrine pokri ven je umom, koja se prua izmeu 1500 i 2300 m nadmorske visine. Ostale povrine su livade i stijene. ume naalost nemaju karakter prauma, jer su u prolosti bile bezobzirno sjeene. a vrijeme otkako je kreiran ovaj Nacionalni park nije jo dovoljno dugo, da bi se one oporavile i poprimile potpuno prirodan izgled. Prema rezultatima istraivanja vajcarskog u marskog instituta moe se dobiti uvid u promjene sastava uma koje su nastupile nakon sprovoenja integralne zabrane. Ove promjene su vrlo spore zbog nepovoljnih prilika stanita i kratkog trajanja vegetacionog perioda. ume Nacionalnog parka su srazmjerno mlade i u njihovom sastavu zastupljene su slijedee vrste: bijeli bor poznate engadinske rase (Pinus silvestris ssp. endgadiensis), planinski bor i to njegova podvrsta sa uspravnim stablom (Pinus montana var. uncinata) i polegla podvrsta (Pinus montana var. pumilio), zatim limba (Pinus cembra), ari i smra. Uglavnom dakle crnogorino drvee, a od bjelogorinog zastupljene su samo breza, jarebika, jasika i grmolike vrbe, koje sve skupa nemaju naroiti znaaj. Oekivalo se je sa strahom, da e ove sastojine, im dou pod integralnu zatitu, te kad se u njima prestanu sprovoditi sanitarne mjere protiv bolesti, poeti naglo propadati uslijed zaraze insekata. Me utim, do danas se nije mogla primijetiti nikakva na roito opasna teta prouzrokovana od insekata a na roito ne od arievog prelca, koji je ranije te ume znatno unitavao. Meutim, poveale su se tete od visoke divljai, jer se je broj jelenova poveao za najmanje stotinu komada. H. Burger: Naa uma kao narodno dobro. (Unserer Wald als Volksgut) S. 408415 vajcarska je u prolosti bila teritorija pod u mama, izuzev irokih prostranstava najviih planina iznad prirodne gornje granice uma. Krenje je sma njilo te povrine i dovelo ih je, priblino krajem XIV. stoljea, u ono stanje u kojem se i danas jo nalaze. Opasnost od poplava, erozije, klizanja terena, a oso bito opasnost od usova (lavina) sa visokih planina, postala je sve vea, tako da se sa daljnjim smanji vanjem umskih povrina nije moglo vie nastaviti. Prema starim izvorima osnivanje vajcarske federacije usko je povezano sa gradnjom jednog drve nog mosta, a izgraeni Svetogothardski prolaz iz 1200 godine bio je sposoban za trajnu upotrebu istom nakon 500 godina, tek kad su izgraeni brojni drveni zakloni i zatite od usova. To i mnogo drugih primjera pokazuje, da je razvoj vajcarske demokratije usko bio povezan sa umom i njenim proizvodima. Danas vajcarske ume ne daju samo godinje oko 3 miliona kubika vrijednog drveta, nego rjeavaju pitanje stal nog uposlenja priblino za 10.000 radnika i dalje za jo 70.000 ljudi uposlenih u pogonima koji prerauju drvo. Osim ovih neposrednih materijalnih koristi, ume imaju i ogroman upliv na smanjivanje klimat skih ekstrema, na pravilnost kretanja vode u vodoto-

Ovaj broj vodeeg vajcarskog amarskog asopisa kojeg ureuje profesor uzgoja uma na ETH u Zrichu Dr. H. Leibundgut u cijelini je posveen temi Zatite prirode. Brojni lanci iz pera eminentnih umarskih strunjaka svjedoe o tome, koliko je u ovoj naprednoj evropskoj dravi zatita prirode sa stavni dio materijalne i duhovne kulture. Dovoljno je samo navesti autore i naslove lanaka u ovoj svesci, pa da se jasno vidi, da meu tamonjim umarima

325

cima, na sigurnost puteva i naselja od usova, koji su u vajcarskoj naroito velika nevolja. To sve, kao i itav niz drugih koristi koje ume daju graanima vajcarske, ini ih neprocjenjivim narodnim imetkom.

Na kraju ove sveske posveene zatiti prirode na laze se i tri lanka koji govore o problemima zatite prirode u drugim zemljama. E. Vesterinen: Zatita prirode u Finskoj in Finland). Str. 437439 (Naturschutz

A. U.

Dniker: u m a i zatita prirode Naturschutz). S. 415424

(Wald

und

Protiv krenja uma, koje je izvreno zbog teke nude za vrijeme posljednjeg rata, najvie su se borili zastupnici zatite prirode i mnogi su se udili, zbog ega to oni ine, kada vie ionako u vajcarskoj nema prirodnih uma u veem opsegu. I stvarno, mnoge ume su izgubile svoj iskonski izgled, ali se u njima ipak ne moe gledati neto to je slino umjetnim poljoprivrednim kulturama. Mnoge ume su osiroma ene ili izmijenjene u svom sastavu uplivisanjem o vjeka u vremenu od vie stoljea. U vajcarske ume unesene su i mnoge strane vrste, koje se ine negdje kao da su autohtone. To su, na primjer, divlji kesten i orah, koji su doneeni iz slinih ekolokih prilika u drugim predjelima. Isti je sluaj i sa smrom u Alpama i sa pitomim keste nom u kantonu Tessin. Zbog te izmjene prirodne garniture vajcarskih uma, kao i zbog izmjene u samoj njihovoj strukturi, vrlo je teko danas nai prirodne iskonske ume vajcarskog predjela. U daljnjem izlaganju autor govori o umskim re zervatima kojim upravlja Savez za zatitu prirode. Ti rezervati obuhvataju glavne tipove vajcarskih prirodnih uma i u njima se mogu jasno uoiti zna ajni procesi kod prirodne izmjene vrsta umskog drvea. Zbog toga ti rezervati imaju ogromno znae nje i za umarsku nauku i za savremenu umarsku praksu. K. Redli: Savremeno gospodarstvo sa umama i za tita prirode. (Moderne Waldwirtschaft und Natur schutz). Str. 424436 Autor, okruni umarski savjetnik i istovremeno pretsjednik Argauke komisije za zatitu prirode, izlae znaaj savremenog gospodarenja sa umom, koje poiva na prirodnim tipovima uma i na meto dama koje odgovaraju zakonitim prirodnim razvojnim procesima. Gospodarenje sa umom koje vodi rauna o toj umi kao o prirodnoj zajednici biocenozi jedino moe odgovarati savremenim zahtjevima. Ne kada su mnoge umske vrste drvea ocjenjivane kao bezvrijedne, kraj drugih koje su u odreenom vre menu imale konjukturni karakter. Zeljaste biljke i grmlje proglaavano je za korov itd. Savremeno u marstvo gleda na sve to iz drugog aspekta, i savremeni umar treba dobro da pozna prirodu i njene zakone, da bi mogao gospodariti sa umom kao pri rodnom cjelinom. U nastavku govori o osiromaenju prirode kroz jednostrana poumljavanja, odvodnjavanja i druge umjetno sprovedene mjere, te o nizu drugih zahvata koji se nepovoljno odrazuju na produktivnost i sastav uma. Zagovara to intenzivniju zatitu uma, stva ranje mree malih i vrlo malih rezervata prirode, a protivi se nepotrebnim asaniranjima svake mo vare i jezerca, te govori i o znaaju veih umskih rezervata i zalae se za sprovoenje svih melioracija na tlu po mogunosti na to prirodniji nain. Pitanje prirodnih spomenika, kao i zatita ptica i ivotinja, isto je tako povezano za savremenim gospodarenjem sa umama, pa meu ostalim treba (i u vajcarskoj!) sprovoditi propagandu u pravcu to potpunije zatite prirode i prirodnih rijetkosti.

Govori o staroj tradiciji nordijskih naroda na za titi prirode, a posebno uma, koje su u tim zemljama osnovno prirodno bogatstvo. U Finskoj postoje etiri Nacionalna parka, dva sa povrinom od oko 70.000 ha, a dva sa povrinom od 530 ha. Ti se parkovi nalaze u sjevernom dijelu Finske. U perspektivi se predvia stvaranje 19 novih podruja zatite prirode, od ega 14 prirodnih rezervata i 5 nacionalnih parkova, sa sveukupnom povrinom od 176.000 ha (to je svega oko 0,5% od ukupne povrine uma).

Biller R.: Parnas, budui grki nacionalni park kod Atine (Parnis, der zuknftige griechische Nationalpark bei Athen). S. 439443 U Grkoj nije preostalo mnogo prirodnih uma, ije je drvee nekada sluilo kao obrazac stupovima starodrevnih hramova. Danas su tu preteno ikare i goleti, obrasle tu i tamo sa po kojim empresom ili maslinom. Jedino u planinama postoje jo vee povr ine visokih uma, a od ovih ume na klasinoj pla nini vila i pjesnika, na Parnasu kod Atine, bie iz dvojene, u povrini od 21.0000 ha kao Nacionalni park. ume su tu sastavljene u doljnjim predjelima iz halepskog bora i drugih sredozemnih vrsta, a viim predjelima iz grke jele i niza listopadnog drvea.

H. A. Meyer: Odravanje i gospodarenje sa umama u Sjedinjenim dravama Amerike. (Erhaltung und Bewirtschaftung der Wlder in den Vereinigten Staaten von Amerika). S. 448457 Autor izlae istorijat razvoja umarskih prilika u Sjedinjenim dravama Amerike u razdoblju zadnjih 150 godina. Ogromne sjee drveta zbog trgovakih ciljeva, a jo vie sjee i unitavanje uma vatrom zbog dobivanja novih poljoprivrednih povrina, ra zorile su ameriku prirodu do te mjere, da je da nanje stanje u mnogim dravama vie nego kritino. U dananje vrijeme nastoji se suzbiti svako unita vanje uma, ali jo uvijek umski poari, protiv kojih se bori svim sretstvima, gutaju hiljade i hi ljade hektara vrijednih uma. Vodi se takoer borba protiv umskih tetoina (insekata i biljnih bolesti), a i metode iskoriavanja uma nastoje se dovesti u sklad sa umsko-uzgojnim principima. Na kraju autor govori i o buduim zadacima umarske administracije U. S. A. u domeni stvaranja nunog zakonadavstva za zatitu uma.

H. Lamprecht: umski rezervat Moos kod Birmensdorfa (Das Waldreservat Moos bei Birmensdorf) S. 443447 Autor opisuje historijat nastojanja oko izdvajanja ovog rezervata koji je osnovan 1947 godine i lei u vajcarskom sredogorju, u nadmorskoj visini od 550 do 560 m (na terenu jedne visoravni). Sastavljaju ga ume hrasta kitnjaka i obinog graba (Querceto-Carpinetum aretosum i luzuletosum), te sastojine johe sa cretnom brezom (Cariceto elongatae-Alnetum gluti-

326

nosae). U lanku je data i pregledna karta umskih zajednica kao i pregled sastava umskog drvea u pojedinim zajednicama.

Toussaint E. umovite grupe u parkovima i na e talitima. Njihov sastav, njihov uzgoj, njihova regeneracija. (Massifs boiss de Parcs et de Promenades). S. 351369 Ovaj lanak pisan na osnovu iskustava steenih u poznatoj parikoj Bulonjskoj umi i u umi Vincen govori prvenstveno o vrtnoj arhitekturi parkova i e talita, o uzgoju i njezi pojedinih vrsta i grupa drvea kao i o njihovoj regeneraciji. Osvre se na tete koje su nastale tokom rata i okupacije, te iznosi takoer i mjere koje su sprovedene poslije rata da se te parkume obnove i uzgoje tako da slue namijenjenoj svrsi. Vidron F. Ureenje umske zone za zatitu divljih ivotinja. (L'Amnagement dex zones forstires pour la consrvation des animaux souvages). S. 370382 Ovaj lanak, koji je kao referat podnesen i na IV. Svjetskom umarskom kongresu, govori o osnovnim principima zatite faune. Ti principi polaze od toga, da se ivotinjama treba osigurati odgovarajui biotop, a u njemu voda, hrana i mirovanje. Sa osnove ova tri vana zahtjeva polazi i razmatranje ureenja umskih zona u kojim treba pruiti zatitu divljai. to se tie hrane postoje direktne i indirektne teh nike mjere. Indirektne proizlaze iz pravilnog uzgoja i njege ume, koja treba da prui hranu, dok su di rektne u posebnom zasaivanju biljaka kojim se i votinje rado hrane. Za umske zone za zatitu divljai potrebni su posebni ureajni planovi. I ovaj lanak ilustrovan je vrlo uspjelim fotografijama divljai u slobodnoj prirodi. Lachausse L. Umjetnika serija Glacire u dravnoj umi La Joux (La Sri Artistique de la Glacire Foret domaniale de la Joux). S. 383385. U ovom kratkom referatu sa vrlo uspjelim fotografijama autor govori o izdvojenom starom drveu, posebno o staroj jeli u dravnoj umi La Joux u Juri, gdje je zbog zatite ovog starog drvea izdvojena zatiena serija odjelenja, a ta zatita upriliila je i odlian prirodni podmladak. Dugelay A. Zatieno podruje Merkantur. (La Rserve du Mercantour). S. 386400

Revue forestire, Nanncy, Nr. 15. IV. 1955. (Numero spcial consacr la Protection de la Nature) Vodea francuska umarska revija koju izdaje rukovodstvo vie umarske kole (Ecole Nationale des Eaux et Forts) u Nancy-u izdala je takoer posebnu svesku posveenu zatiti prirode. U Francuskoj umarske prilike u mnogome su dru gaije nego u vajcarskoj, a pogotovu nego kod nas. Tu ume imaju esto mnogo vee znaenje, nego pro sto da slue kao izvori iz kojih se vri podmirivanje ljudskih potreba na drvetu. Francuska ima danas svega jo 18,8% svoje teritorije pod umom, a osim toga jo i 8,5% potpuno neplodnog tla. Iako je to mali procenat, na velikoj povrini Francuske, ona ima ipak jo oko 9,830.000 hektara uma, meutim, na jednog stanovnika otpada svega 0,24 ha ume. Osim toga i po vrina uma je razliita u pojedinim departmanima, tako da ih ima i takvih, u kojima na ume otpada svega 3 do 4% od ukupne povrine teritorije. Na ravno, u takvim prilikama zatita prirode i prirodnih rijetkosti ima posebnu vanost i posebno znaenje. Francuske umske uprave i nose naziv conservation des eaux et forts, i u njima, ne samo da su ume logino povezane sa vodotocima, nego i pojam zatite i uvanja stavljen im je na elo programnog zadatka. U tom smislu nije neobino, da francuska vodea u marska revija u posljednjem razdoblju izdaje vrlo esto posebne sveske posveene problemima zatite prirode. Uvodni lanak koji u ovoj svesci govori o znaenju zatite prirode, o potrebi podizanja novih uma i borbi protiv erozije i drugih osiromaenja prirode na pisao je generalni direktor F. du Vignaux. Ostali lanci bave se konkretnim pitanjima zatite prirode u Francuskoj. Njihov sadraj emo ukratko prikazati. Bressou P. Zooloki i botaniki rezervat Kamarg. (La Rserv zoologique et botanique de Camarque) S. 333346 Kamarg je podruje uz desnu obalu rijeke Rhone, blizu njenog ua u more. To je zapravo nisko, ravno, zamovareno zemljite, koje je stvorila sama rijeka Rhona svojim nanosima. To i nije neki umski re zervat nego rezervat movara i prostranih povrina pokrivenih visokom travom i ibljem u kojem brojne ptice movarice nalaze svoje obitavalite. To je na prvom mjestu faunistiki rezervat koji se tretira kao integralna zatita za ivotinje koje nestaju iz kul turnih stepa Evrope. I ovaj rezervat je imao niz uspona i padova, niz borbi za svoj opstanak. Autor izlae historijat i da nanje stanje rezervata, a lanak je bogato ilustrovan vrlo dobrim fotografijama. Oudin A. Zatita tla. (Conservation S. 347--350 des Sols).

U ovom lanku autor, direktor Visoke umarske kole u Nancy-u izlae probleme zatite tla u svjet skim razmjerima, izlaui primjere iz Sjedinjenih Dr ava Amerike, Kine, pa iz same Francuske iz kojih se vidi koliko se godinje gubi kroz erozivne procese u tlu. Cifarskim putem prikazuje snagu i jainu ero zije izazvane kiom na otvorenom tlu, da bi zatim istakao ulogu i znaaj vegetacije, a posebno znaaj uma u procesu prirodnog spreavanja intenziteta erozivnih procesa.

Zatieno podruje Mercantour nalazi se u departmanu AlpesMaritimes u jugoistonoj Francuskoj i zauzima 8.300 hektara povrine. To je planinsko podruje uz italijansku granicu u kojem je lov pot puno zabranjen i divlja zatiena od unitavanja. Autor opisuje historijat posjedovnih odnosa na podruju i historijat nastojanja da se to podruje izdvoji u zatieni faunistiki rezervat. Poslije toga slijedi vrlo detaljan geografski opis podruja sa pri loenom geografskom kartom i fotografijom, te opis glavnih pretstavnika flore i faune (sa nizom fotogra fija), kao i privrednih odnosa u pogledu aktuelnog iskoriavanja uma i panjaka. Prioton J. Praksa zatite prirode u Lankedok-u. (Pratique de la protection de la nature en Lanquedoc) S. 401408 Na jugu Francuske nalaze se umom najsiroma niji predjeli, a uz to i najznaajniji objekti turizma

327

i rekreacije. Tu se umarstvo povezalo sa zatitom prirode u tolikoj mjeri, da autor s pravom tvrdi da izmeu tih dviju grana postoje brani odnosi. U jed nom detaljnom nizu izlaganja, autor iznosi sve mo mente koji su znaajni za razvoj i propagandu zatite prirode, od februara 1948 godine do danas. Specijalno se ovdje govori o umarskom rezervatu Heric, koji se nalazi na rubu mediteranske oblasti, a u njemu su zdrueni bukva, tisa, boikovina sa zimzelenim hra stom crnikom i drugim mediteranskim vrstama. Duplaquet L. (Les Rserves Rezervati N' Dele u Africi. de N'Dl (Oubangui-Chari) S. 409411

protiv vrste Helodea canadensis Rich, koja se kao korov iri kanalima i rijekama i potiskuje sav ostali ivi svijet u vodi, kao i protiv drugih opasnih uneenih parazita na ribama posveena je posebna panja, iako se ne predlau konkretne mjere za njihovo suz bijanje.

Herv P. Zatita prirode, pitanje mikrobiocenoza. (La protection de la nature, le cas de microbiocnoses) S. 421429 Autor govori o nizu sitnih insekata koji ive u umskom tlu i u trulom drveu i ije prisustvo u umi ima ogromno znaenje za odravanje cjelovi tosti biocenoza. To su vrste koje sprovode higijenu ume, pa prema tome treba i kod podizanja i uzgoja uma podesiti naa nastojanja u pravcu to potpunije zatite ovih mikrocenoza.

Rezervati crnog nosoroga i drugih rijetkih afrikih ivotinja u predjelu N'Dele su tropskog karaktera. Jedan njihov ui dio (prema priloenoj karti) je po druje integralnog rezervata, drugi, iri, obuhvata Na cionalni park, a izvan ovoga nalaze se jo tri vee granine grupe faunistikih rezervata. Svrha ovog rezervata je da sprijei potpuno nestajanje jedne vrste afrikih crnih nosoroga, kojih danas ima moda jo samo oko hiljadu primjeraka. Rezervati zauzimlju oko 2 miliona hektara povrine. Vivier E. Zatita kontinentalnih voda. (La protection des eaux continentales). S. 412430 Ovaj lanak govori o znaaju i vanosti zatite jezera, movara, potoka i slinog, od ega u Francu skoj ima velikih povrina (175.000 ha stajaih voda i 271.500 km tekuih voda). Obzirom da se je u F r a n cuskoj odavno povezalo umarstvo sa vodama (kroz ono eaux et forts), to je i to pitanje ovdje tretirano sa punom ozbiljnou. Autor govori ne samo o zatiti voda i njihovom ponovnom oivljavanju ivim svijetom, nego i o borbi protiv zagaivanja voda, protiv nepravilno sprovedenih melioracija i postavljenih elektrinih hidroobjekata. Posebno raspravlja o zatiti riba, a detaljno navodi primjere industrijskog zagaivanja vodotoka i mjere koje su protiv toga poduzimate, Pitanju borbe

Joly R. Razvoj populacije insekata i zatita uma. (L'Evolution des populations d'insectes et la protection des forts). S. 430435 Autor govori o prednostima razvijene, uravnoteene ume u pogledu sigurnosti od tetnih insekata. Sa primjerima iz borbe protiv gradacija potkornjaka, gubara i drugih tetnih insekata izlae iskustva steena sa insekticidima, koji se ne mogu upotreblja vati u svakom sluaju, jer unitavaju i ostalu kori snu faunu, korisne insekte, pa i parazite tetoinja.

Kao to smo mogli vidjeti, problematika zatite prirode i prirodnih rijetkosti obilno je zastupljena u nekim vodeim stranim umarskim asopisima, a i u naim nalazi postepeno sve vie i vie prostora. Po eljno bi bilo da se pitanjem zatite prirode pozabave i drugi struni, naroito poljoprivredni asopisi. Dr. P. Fukarek

328