ANELKO ZELENIKA

PROBLEM KONZERVACIJE BAROKNE SLIKE SA IROKOG BRIJEGA

Pored niza ikona bizantiske, italokretske, grke i ruske kole, umjetniki vrijednija djela latinske ikonografije prava su rijetkost u gotovo itavoj Hercegovini. Sa slikama na dasci: Sv. Ivanom preteom i Kristom iz stare pravoslavne crkve u Mostaru, koje se pripisuju ranijem periodu, 1 barokna oltarska slika u samostanu na irokom brijegu svakako je najkvalitetnije i jedino do sada poznato starije djelo likovne umjetnosti u ovoj oblasti. Slika pretstavlja Madonu sa svecima (sl. 1). Raena je uljem na platnu veliine 90X200 cm dok je gornji dio zaobljen u obliku polukruga, to je est sluaj sa baroknim slikama veih raz mjera. Na prvi pogled kompozicija nas potsjea na Uzneenje Marijino, ali kada je detaljnije anali ziramo konstatujemo da to ipak nije. Po uobiaje nom nainu slikanja uzneenja, od Ticijana i dru gih uzora baroknim slikarima, Marija je okruena anelima i sa pogledom uzdignutim prema nebu, dok se u donjem dijelu na zemlji vidi masa vjer nika kako ushienim pogledom prati taj mistini in. Prema vrpcama koje Marija dri u rukama slikar je unio i neke detalje sa kompozicije Madona koja daje skapular. U tipino baroknoj at mosferi odvija se religiozna drama prikazanja Bo gorodice svecima, sa dominantnom gornjom figu rom koju pridravaju dva anela sa strana i dvije figure: sv. Ivan od kria i sv. Tereza, iznenaeni i skrueni prate tok zbivanja. Centralna figura Marije (sl. 2) slikana je virtu oznim majstorstvom kako u crteu tako i koloritu u prefinjenim oblicima rafaelske Madone, esto slikane od Andrea del Sarta i njegovih sljedbenika do kasnog baroka, kome i pripada ovo djelo. Cinober-cvrenom haljinom pripitom uz tijelo, tamnosmeom maramom i lepravim ljubiastim pla tom dobija se iluzija pokreta. Sa donjeg dijela njene draperije opao je pigment, kao i sa veeg dijela lebdeih anela sa strane. Najslabiji slikar1 Vojislav uri: Dve slike mletakog porekla iz Mostara, Nae starine IV, Sarajevo 1957, str. 179186.

ski dio kompozicije je lijevi aneo sa vrlo nezgrap nim licem i crteom.

Sl. 1. Madona sa svecima

265

kako u naoj Republici tako i u itavoj zemlji bez ikakvih signatura, to je znaaj ove slike vei, jer smo u mogunosti da pratimo nain nabavke djela, poruioca-ljudi koji su imali umjetnikog ukusa, iako ne i veih materijalnih srestava, a naroito imena umjetnika autora tog djela. O potpisanom slikaru Christoforu Tasci dobio sam nekoliko podataka od dr. Krune Prijatelja, i upnika Grkovia iz Krka, kojima se ovom pri godom najljepe zahvaljujem. To je osrednji tali janski barokni slikar iz Bergama blizu Milana, koji je i inae zastupan sa svojim djelima u na im krajevima. On je izradio za katedralu u Krku seriju slika koje prikazuju: Posljednju veeru, Krista koji hrani pet hiljada ljudi, rtvu Abrahamovu i Kiu mane. Na kompoziciji Posljed nja veera nalazi se takoer signatura Christofus Tasca Bergamen P 1706. Za nae lokalne prilike, kao i za cjelokupni umjetniki fond ove vrste u Bosni i Hercegovini, koji je ionako vrlo skroman, ovo djelo ima po seban znaaj. Vrijeme i nain nabavke ove slike, kako iz arhivskih podataka tako i usmene tradicije, za

Sl. 2. Madona sa svecima (detalj)

Donje dvije figure, koje kao pandan stoje gor njoj grupi, slikarski su dobro izvedene. Naroito snano djeluje izduena figura sv. Ivana, tipinog baroknog isposnika i sveca, sa blago teatralnim stavom ispruene lijeve ruke i zanosnim pogledom, jednog od svetaca dogmatiara ovog religioznog ina. (sl. 3). Pored Madone i on je dat slikarski jo impresivnije i vrlo efektno u koloristikoj igri svjetla i sjene. Kolorit starevog lica, ruku, donje haljine i pluvijala sav je u kontrastima svjetlobijelog habita, zlatno-ute boje sa spoljne i crvene sa unutranje strane. Za razliku od ostalih figura koje su manjevie raene minucioznom tehnikom sa nevidljivim potezima etke, on je slikan pastoznom tehnikom slobodnih poteza. Nasuprot ovoj figuri desno se nalazi lik redov nice sv. Tereze, koja blagim pogledom prati zbi vanje drei raspee u desnoj ruci. (sl. 4). Njeno lice je gotovo mukog izgleda i ne toliko zanesena ovim dogaajem. Tamno-zelena redov nika mantija, sada ve pocrnjela, bijeli okovratnik, lice i ruke svijetlo-smeeg okera, stapaju se u jednu cjelinu. Na pravougaonom postolju u desnom donjem uglu slike nalazi se slabo vidljiva signatura: Christof Tasca P. 1717. I pored toga to je godina za pisa kasnije osvjeavana vidljive su konture prvo bitne autentine boje. Budui da je veina slika,

Sl. 3. Madona sa svecima (detalj)

266

sada jo uvijek ostaje nepoznat. Ona je najvjerovatnije nabavljena oko 1848 godine, poslije otcjepljenja Hercegovine i hercegovakih Franjevaca 2 od bosanske redodrave i jurisdikcije, , kada je i podignuta nova crkva na irokom Brijegu posve ena uznesenju Marijinu. Zato ima najvie zasluga O. Filip ori koji je: Ciele dvije godine obilazio Italiju, da sakupi to vie bilo crkvenog ruha, bilo 3 novane pripomoi ili fra Petar Bakula poznati nauni radnik Hercegovine, koji je takoe boravio due vremena u Italiji. Slika je poetkom naeg stoljea prenijeta u samostan, kada je na mjestu stare podignuta nova crkva. Na prvi pogled djelo je relativno dobro ou vano u odnosu na starija djela koja nailazimo po naim crkvama i zbirkama. I pored toga ima ne koliko to veih to manjih oteenja, koja su vid ljiva na priloenim reprodukcijama. Iako se ve due vremena slika nalazi na dosta sigurnom mje stu, potrebno je preduzeti to hitnije konzervator ske zahvate. itava njena povrina mnogo je po tamnila zbog ai i prljavtine koja se nagomilala tokom vremena, a na velikoj povrini skinut i oguljen pigment. U novije vrijeme slika je zbog osvjeenja boja nestruno iena. Tada su figure premazane lakom slabog kvaliteta koji se cijedio i tako ostavio niz malih ispupenih kanalia, to se moe boljim ienjem lako otstraniti. Mehanikih oteenja i trulih izgorjelih mjesta ima desetak manje povrine i jedno vee u donjem lijevom uglu. Ovi dijelovi mogu se struno retuirati bez novog doslikavanja veih partija, ime se nee mijenjati prvobitni izgled slike. Naroito je teak problem sa dijelovima ispucanog naboranog platna i podlogom sa koje otpada boja u povrini od nekoliko decimetara. Raspee koje dri sv. Te reza teko je vidljivo i jedino na njemu se primje uju doslikavanja dok na ostalim mjestima to ne zapaamo. Slika je raena na jakom lanenom platnu iz jednog komada, koje je vremenom oteeno, pa je kasnije moda prije pola stoljea pozadi ojaano

Sl. 4. Madona sa svecima (detalj)

tanjim platnom sastavljenim iz tri dijela. Okvir slike nije originalan barokni, ve novijeg datuma kada je i slika skraena po rubu, a to je vidljivo po kidanju prstiju figure sa desne, i ogrtaa sveca sa lijeve strane. Prema sadanjem okviru slika se nalazila pod staklom i zakljuavala se. Nuno bi bilo sliku nalijepiti na vrsto novo platno i odmah prii konsolidiranju podloge, retuiranju mahaniki oteenih dijelova i nagorjelih mjesta. Po svom umjetnikom kvalitetu ovo djelo spa da meu bolja likovna ostvarenja baroknog stila u Bosni i Hercegovini i prema tome potrebno je staviti ga pod zatitu drave.

2 O. fra Radoslav Glava: Spomenica 50-godinjice hercegovake franjevake redorave, Mostar 1897, str. 44. 3 O. fra Radoslav Glava: Navedeno jelo str. 45.

267

CONSERVATION

D'UN TABLEAU

BAROQUE

DE SIROKI BRIJEG

L'article ci-dessus donne la description du tableau reprsentant l'Assomption de la Vierge qui se trouve dans le couvent des Franciscains de Siroki Brijeg, prs de Mostar. Ce tableau est l'oeuvre du peintre baroque italien Christofo Tasca, dont les peintures se trouvent d'alleurs dans nos rgions. Elles remontent la premire moiti du XiX e sicle. Le tableau en question reprsente, avec une technique de virtuose et dans d'agrables coloris, l'Assomption de la Vierge qui, porte par deux anges, figure dans la partie suprieure de l'oeuvre, la partie infrieure prsentant la longue silhouette d'un saint, aux lignes typiquement baroques, qui fixe son regard extasi sur la Vierge,ain si que la figure de sainte Claire dont les

traits refltent un peu moins d'extase (Fig. 1, 2, 3, 4). La signature du peintre se trouv au bas de la peinture prs des pieds de la sainte: Christof Tasca P. (inxit) 1717. Le tableau est en assez mauvais tat, car indpendanment de la salet qui s'y est accumule au cours de 150 ans, la couche de peinture s'est caille en plusieurs endroits, la toile s est fripe, et de plus la couche de peinture extrieure a t gravement endommage, de sorte que ce tableau devra subir d'importants travaux de restauration. L'article mentionne en outre un tableau endommag de la Vierge (fig. 5).

CONSERVATION OF THE BAROQUE PICTURE AT SIROKI BRIJEG

There is a wonderful picture Virgin's Ascension in the cloister at Siroki Brijeg, near Mostar. It is painted by Cristof Tasca, known Italian painter who worked in the first half of XIX century. Virgin's Ascension is painted in magnificent technique and beautiful colours. In the upper part of the picture we can see Virgin who is carried by two angels; in the lower part we can see a saint figure painted in typical baroque technique who looks rapturously at

Virgin. Besides this figure we can see saint Clara too (pictures 1, 2, 3, 4). The painter's signature is at the bottom of the picture, near the saint's feet: Cristof Tasca P. (inxit) 1717. The picture is rather damaged (its pictorial layer and the canvas). Therefore it requires large conservation. In the article the author mentions one damaged picture of Virgin (picture 5).

268