Guía Dos Anfibios e Réptiles Do Complexo Dunar de Corrubedo e Lagoas de Carregal e Vixán

gua dos anfibios e rptiles
Pedro Galn Regalado
COMPLEXO DUNAR DE CORRUBEDO E LAGOAS DE CARREGAL E VIXN
PARQUE NATURAL
XUNTA DE GALICIA
Edita Edita:: Textos Textos::
Xunta de Galicia Consellera de Medio Ambiente e Desenvolvemento Sostible Direccin Xeral de Conservacin da Natureza Pedro Galn Regalado
Revisin lingstica Revisin lingstica:: Ana Marcos Nieto Fotografas e ilustracins Fotografas e ilustracins::
Pedro Galn Regalado
Impresin e xestin grfica Impresin e xestin grfica::

Alva grfica, sl
Depsito legal Depsito legal:: ISBN ISBN::
C 3.336-2006
desta edicin: Xunta de Galicia textos, figuras e fotografas: Pedro Galn Regalado
Gua dos anfibios e rptiles
ndice
Pxina
Introducin Introducin ................................................................................. Informacin da gua Informacin da gua ............................................................... O Parque Natural do complexo dunar O Parque Natural do complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn ..................
Clima .....................................................................................
7 8
10 11 12 12 12 13 14 15 18 20 22 23 27 30 32 34 36 38 40 42 44 46 48 50 52 54 54
5
Hbitats da herpetofauna do parque natural Hbitats da herpetofauna do parque natural ................

Dunas e areais ................................................................... Matos .................................................................................... Bosques ................................................................................ Medios antropoxnicos ................................................... Humidais ..............................................................................
Os anfibios e rptiles do parque natural Os anfibios e rptiles do parque natural ......................... Ameazas e conservacin Ameazas e conservacin ........................................................ Os anfibios Os anfibios .................................................................................
Clave de larvas de anfibios .......................................... Clave de postas e ovos de anfibios ........................... Pntega comn (Salamandra salamandra) ............... Saramaganta rabilonga (Chioglossa lusitanica) ..... Tritn comn (Lissotriton boscai) ................................ Tritn verde (Triturus marmoratus) ............................. Sapo pinto (Discoglossus galganoi) ............................ Sapo parteiro (Alytes obstetricans) ............................. Sapo de esporas (Pelobates cultripes) ....................... Sapo comn (Bufo bufo) ................................................ Sapo corredor (Bufo calamita) ...................................... Rela comn (Hyla arborea) ............................................ Ra verde comn (Rana perezi) ..................................... Ra patilonga (Rana iberica) ...........................................
Outras especies de anfibios Outras especies de anfibios ..................................................

Tritn palmado (Lissotriton helveticus) .....................
Parque Natural do complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn
Os rptiles ................................................................................... Lagarto arnal (Timon lepidus) ...................................... Lagarto das silvas (Lacerta schreiberi) ....................... Lagarta dos penedos (Podarcis hispanica) ............... Lagarta comn (Podarcis bocagei) ............................. Esgonzo comn (Chalcides striatus) .......................... Escncer comn (Anguis fragilis) ................................ Cobra de escada (Rhinechis scalaris) ......................... Cobra lisa comn (Coronella austriaca) .................... Cobra lisa meridional (Coronella girondica) ............ Cobra de colar (Natrix natrix) ....................................... Cobra viperina (Natrix maura) ...................................... Vbora de Seoane (Vipera seoanei) ............................
Os rptiles
55 56 58 60 62 64 66 68 70 72 74 76 78 80 80 82 83 86 87 89
Outras especies de rptiles ................................................... Sapoconcho comn (Emys orbicularis) ...................... Sapoconcho de Florida (Trachemys scripta) ............ Tartarugas marias ........................................................... Lagarta rabuda (Psammodromus algirus) ................ Esgonzo ibrico (Chalcides bedriagai) .......................
Outras especies de rptiles
Bibliografa .................................................................................
Bibliografa
Introducin
Un dos principais valores faunsticos do Parque Natural do complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn son as sas poboacins de anfibios e rptiles. un espazo natural de especial interese para a conservacin destas especies, especialmente dalgunhas das mis ameazadas no conxunto de Galicia. Nos ltimos anos, a importancia faunstica dos anfibios e rptiles medrou moi considerablemente, tanto desde o punto de vista cientfico como na sa consideracin como parte moi destacada do patrimonio natural. Non s constiten unha das partes da biodiversidade que recibe mis atencin por parte dos investigadores, tendo en conta a cantidade e calidade de estudos realizados, senn que o feito de seren uns dos grupos animais que estn sufrindo declives mis fortes (sobre todo no caso dos anfibios), convrteos en obxectivo prioritario nos traballos de conservacin. A sa forte vinculacin s caractersticas fsicas dos hbitats que ocupan e a sa escasa capacidade de desprazamento, outrganlles un papel relevante como bioindicadores da calidade medioambiental. Cando eles desaparecen (e estano a facer) que as cousas van mal no medio natural. Os anfibios e rptiles son estudados conxuntamente como unha parte da Zooloxa nomeada Herpetoloxa e a fauna que integra os dous grupos cocese como Herpetofauna. Ambos os termos derivan do grego herpeton, que significa o que repta, e fai referencia ao modo de se desprazaren de moitos deles. O noroeste ibrico (Galicia, en sentido amplo) unha zona especialmente rica en herpertofauna no contexto europeo, que reviste alto interese pola presenza conxunta de especies de moi diversa orixe bioxeogrfica: eurosiberianas (orixe nortea), mediterrneas (orixe meridional) e endmicas ibricas (orixe na propia zona occidental ibrica). O parque natural sitase nunha zona de especial importancia neste contexto de confluencia de especies con diferente orixe bioxeogrfica pola sa situacin na zona media da fachada atlntica galega. As mesmo, ten grande importancia por albergar varios dos hbitats mis ameazados, como son os ecosistemas dunares, lacunosos e humidais estacionais. Tamn representa unha das ltimas reas onde sobreviven algunhas das especies de herpetos mis ameazadas de Galicia, como por exemplo, o sapo de esporas. Contribur ao coecemento, respecto e valoracin como patrimonio natural deste conxunto de animais o principal obxectivo desta gua.
7
Informacin da gua
Os datos para a realizacin da gua obtivronse mediante a procura de anfibios e rptiles en percorridos sistemticos por todos os hbitats e zonas do parque ao longo do ciclo completo de actividade destes animais. Tamn se tiveron en conta as citas bibliogrficas recentes doutros autores, se ben indicado claramente no texto dedicado a cada especie, cales foron atopadas por ns nestas prospeccins e cales non. En cada especie inclese un mapa de distribucin (cos principais hbitats do parque) que mostra os rexistros obtidos nas prospeccins de campo, sinalando cun punto a sa presenza en cuadrculas de 250 m de lado. Estas cuadrculas estn baseadas na cartografa do parque natural en proxeccin U.T.M. e son unha aproximacin obxectiva distribucin de cada especie, anda que s mostran onde foron atopadas nas nosas prospeccins. Por iso, tendo en conta que a maior parte dos herpetos levan unha vida moi oculta e pasan desapercibidos con facilidade, a distribucin real pode ser nalgns casos moito mis extensa da que mostran os mapas. Aln de inclurmos descricins e fotos que permitan a doada identificacin das especies (primeiro obxectivo da gua), tamn se incle informacin sobre a sa abundancia e distribucin no parque natural, as como datos relevantes sobre a sa bioloxa que poidan ser de utilidade para o maior coecemento destas especies, a mido non moi ben consideradas (nin tratadas) polo ser humano.
O Parque Natural do complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn

O parque natural est situado no extremo suroeste da pennsula do Barbanza, entre as ras de Arousa e Muros e Noia, dentro do concello de Ribeira, na provincia da Corua. Foi declarado parque natural en 1992 co nome de Parque Natural do complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn (Decreto 139/1992 de 5 de xuo; DOG n 113 de 15 de xuo de 1992). Ten unha extensin de 996,25 ha. Estes humidais foron declarados tamn de importancia internacional, como Humidal Ramsar, o 26 de marzo de 1993 e ademais estn includos na Rede Natura 2000 como Lugar de importancia comunitaria (LIC) so o nome de Complexo hmido de Corrubedo, que incle tamn as lagoas de Xuo e Muro, as praias e dunas vecias e a illa de Slvora. Est tamn declarado como Zona de especial importancia para as aves (ZEPA), ao amparo da Directiva comunitaria 79/409/CEE. Polo tanto, conta cun amplo recoecemento dos seus valores naturais e da sa importancia na conservacin da biodiversidade. No parque natural existe un sistema dunar formado por dous cordns litorais de dunas, nos que destaca unha gran duna mbil de mis de 1 Km de lonxitude por 200-250 m de largo e 12-15 m de altura. Ao abeiro desta barreira dunar estndese un amplo espazo interior composto por dunas grises (dunas estabilizadas), marismas e lagoas litorais, unha delas en contacto co mar por un sistema de canles de auga salgada (Carregal), e outra illada do mar e de auga doce (Vixn). Sobre as dunas primarias asentan as comunidades pertencentes clase Ammophiletea e nas dunas fixas clase Hellichryso crucianelletea. A vexetacin das lagoas marias costeiras e das xunqueiras en auga salgada, correspondentes aos ambientes acuticos da lagoa de Carregal, abrangue as comunidades da clase Juncetea maritimi. Aln das lagoas, os areais e as dunas, este espazo protexido pose diversos hbitats que teen carcter prioritario segundo a lexislacin europea sinalada na Directiva de Hbitats, desde cants marios con vexetacin das costas atlnticas, at matos secos europeos, matos hmidos atlnticos ou herbeiras hmidas de herbas altas, entre outros.
10
Vista xeral do parque natural desde o monte Castro Cidade.
Dentro dos grupos faunsticos mis significativos presentes no parque, adoitan sinalarse, en primeiro lugar, as aves ligadas aos medios acuticos, tanto salgados como doces, principalmente antidas e limcolas; en segundo lugar as comunidades de invertebrados presentes nas zonas afectadas polas mareas, e en terceiro lugar, os anfibios e rptiles. Nesta gua ocuparmonos deste ltimo e importante grupo faunstico.
Clima Clima
A zona do parque natural, como o resto do sector litoral da pennsula do Barbanza, forma parte do dominio ombrotrmico hmido-clido da fachada atlntica (tipo ocenico hmido), caracterizado polas elevadas precipitacins, a dbil oscilacin trmica e o importante dficit hdrico estival. A temperatura media anual lixeiramente superior aos 14C, cunha temperatura media do vern de 18,5C e de 9,5C no inverno. A precipitacin anual media duns 1.200 mm, repartidos durante 115-130 das de choiva ao ano. O mximo pluviomtrico prodcese no inverno, con xaneiro cabeza dos meses mis chuviosos. O nmero de meses con precipitacins superiores a 100 mm estndese de outubro a marzo. As mnimas precipitacins prodcense en xullo, co trimestre xuo-agosto con choivas por debaixo de 50 mm cada mes. Este descenso da choiva no vern o responsable da existencia dun perodo de seca estival, con ETP superior dispoibilidade hdrica. Este perodo de dficit hdrico marca a fin dos ciclos anuais das comunidades de anfibios do parque, que comezan de novo coas choivas do inicio do outono.
11
Hbitats da herpetofauna do parque natural

Os anfibios e rptiles son animais moi ligados aos medios que habitan pola sa baixa capacidade de desprazamento, a necesidade de refuxiarse na vexetacin ou no solo ante os cambios de temperatura ou humidade, ter que reproducirse en determinados tipos de augas doces (caso dos anfibios), etc. Por iso importante para podelos ver, coecer os hbitats que ocupan.
Dunas e areais
Dunas e areais
Nas dunas de area mbil (como a gran duna deste parque natural) que se atopan cara ao mar, con pouca vexetacin (Ammophila, Elymus, etc.) ou ningunha, practicamente carecen de anfibios e rptiles, xa que moi poucas especies de herpetos poden vivir nelas ao careceren de refuxios e estaren expostas accin do vento, que fai inestable o substrato. Mais nas dunas grises, formadas por areas xa fixadas pola vexetacin, cubertas de liques (como Tortula, Polytrichum, etc.), herbeiras e matos dispersos de baixo porte (Cistus, Daphne, etc.), albergan unha interesantsima herpetofauna, entre a que destaca, no caso dos anfibios, o sapo de esporas (Pelobates cultripes) e o sapo corredor (Bufo calamita), ambos cavadores de substratos brandos (como a area) nos que se enterran nos perodos desfavorables. Nos rptiles, unha das especies mis abundante o esgonzo comn (Chalcides striatus), especialmente nas herbeiras sobre estes solos areosos.
Matos
Matos
Ocupan diversas zonas do parque natural, principalmente no interior, dominando especies de matos boreais e atlnticos formados por toxos (Ulex, especialmente U. europaeus) e xestas (Cytisus striatus, C. scoparius) mis ou menos mesturados con ericceas dos xneros Erica e Calluna, cistceas (como Cistus) e silvas (Rubus). Viven neles diversas especies de anfibios e rptiles de orixe boreal, como a pntega comn (Salamandra salamandra), sapo comn (Bufo bufo), escncer (Anguis fragilis) ou a cobra lisa comn (Coronella austriaca), e tamn especies endmicas do
12
noroeste ibrico, como o lagarto das silvas (Lacerta schreiberi) ou a vbora de Seoane (Vipera seoanei). Nos lindeiros e claros das zonas de mato, cubertos de herbeiras (Agrostis, Bromus, etc.), son ocupados polo esgonzo comn (Chalcides striatus). Nestas zonas de mato aparecen moi frecuentemente nos cumes do monte e ladeiras con certa pendente rochedos e pedregais, orixinados pola erosin (moitas veces froito do efecto combinado e repetido dos incendios estivais e as choivas invernais). Estas zonas rochosas e pedregosas con mato disperso son ocupadas por especies mis termfilas e xerfilas (que precisan medios mis quentes e secos), como a lagarta dos penedos (Podarcis hispanica), o lagarto arnal (Timon lepidus), ou a cobra lisa meridional (Coronella girondica), as como os anfibios mis adaptados aos medios secos, como os sapos parteiro (Alytes obstetricans), comn (Bufo bufo) e corredor (Bufo calamita).
As zonas de mato con rochas son un importante hbitat para os rptiles.
Bosques Bosques
Na actualidade moi escasa a superficie do parque natural cuberta por fragas ou carballeiras, aparecendo pequenas masas dispersas de Quercus robur e Q. pyrenaica, mesturadas con outras especies arbreas. O proceso de degradacin destes bosques orixina unha serie de comunidades de mato (toxeiras, xesteiras, queirogais, etc.), xa comentadas. Tamn poden atoparse algns restos dos bosques ancestrais nos escasos ps arbreos de soutos, sebes e valados que limitan leiras, cultivos e prados. Outro bosque autctono, a ripisilva de ameneiros (Alnus gluti13
nosa), salgueiros (Salix) e outras rbores ribeirs, ten mellor representacin, seguindo os cursos dos ros, como o Artes ou o Sirves, e tamn dalgns regos. A maior superficie deste espazo natural protexido est cuberta por plantacins forestais de pieiros (Pinus pinaster) e eucaliptos (Eucalyptus globulus), de carcter alctono e que frecuentemente poden aparecer mesturadas con outras rbores ou formacins de mato. Os anfibios tpicos dos bosques, como a pntega comn (Salamandra salamandra) ou o sapo comn (Bufo bufo), tamn poden subsistir nas zonas de mato, pero algunhas das especies mis escasas, como a saramaganta rabilonga (Chioglossa lusitanica) ou a ra patilonga (Rana iberica), s se atopan nas ripisilvas mis sombras, nas ribeiras dos ros e arroios. Os rptiles precisan mis sol para vivir e por tanto, zonas mis abertas; por iso que se localizan nos lindeiros e nos claros dos bosques. Nestas zonas son frecuentes os escnceres (Anguis fragilis), esgonzos (Chalcides striatus), lagartos das silvas (Lacerta schreiberi), cobras lisas comns (Coronella austriaca) e vboras de Seoane (Vipera seoanei).
Medios antropoxnicos
Medios antropoxnicos
Os medios creados polo home, como zonas de cultivo, muros, construcins, etc., forman tamn importantes hbitats para os anfibios e rptiles. As das especies de lagartas do xnero
Medios antropoxnicos: muros, valos e pozas, hbitats moi axeitados para anfibios e rptiles.
14
Charca de Olveira.
Podarcis do parque natural, P. bocagei e P. hispanica, son especialmente frecuentes en hbitats humanos, como muros de casas e valados de pedra. Tamn ocupan estes medios, as como os valados entre leiras, o lagarto arnal (Timon lepidus) e o das silvas (Lacerta schreiberi). Os medios de auga doce artificiais, como fontes, lavadoiros, pozas, etc., constiten tamn importantes hbitats para os anfibios.
Humidais Humidais
Algns dos principais medios hmidos, como a lagoa de Carregal, en contacto co mar, e as extensas marismas que a rodean, practicamente carecen de herpetofauna polo seu carcter salobre. Unicamente poden atoparse as especies mis tolerantes coa salinidade, como o sapo pinto (Discoglossus galganoi) e o sapo corredor (Bufo calamita) nas zonas de transicin entre a marisma halfila e as herbeiras hmidas do interior.
15
Lagoas Lagoas e ros As grandes charcas permanentes de auga doce, entre as que destaca a lagoa de Vixn, mais tamn as charcas nas antigas zonas de escavacins, como a de Olveira, as como os tramos finais de corrente remansada dos ros, todos eles con abundante vexetacin acutica nas marxes (carrizos, espadanas, etc.), forman uns dos principais hbitats para os anfibios. Diversas especies acoden a se reproduciren nestes medios acuticos, como os tritns (Triturus marmoratus, Lissotriton boscai), sapos de esporas (Pelobates cultripes) e comns (Bufo bufo), s veces desde zonas distantes, mis secas. Outras especies de anfibios viven todo o ano nas sas beiras, especialmente as ras verdes (Rana perezi), mais tamn as relas (Hyla arborea) e os sapos pintos (Discoglossus galganoi), anda que este ltimo vive preferentemente nas herbeiras hmidas que rodean estas charcas. Entre os rptiles, destacan as das especies de cobras de auga, que se alimentan de anfibios, a de colar (Natrix natrix), mis frecuente nas herbeiras das marxes, e a viperina (Natrix maura), nas beiras ou dentro da auga. As das son boas nadadoras.
Charc Charcas estacionais Nas depresins do terreo, en zonas de terreo pouco pendente e en zonas escavadas pouco fondas, frmanse encharcamentos estacionais, que se manteen con auga desde o outono primavera, secndose durante o vern. Son moi representativas no parque natural as depresins hmidas intradunares estacionais, con Juncus acutus e Schoenus nigricans, as como as herbeiras hmidas con Scirpus maritimus. De grande importancia para a reproducin dos anfibios, especialmente para os sapos de esporas (Pelobates cultripes), pinto (Discoglossus galganoi) e corredor (Bufo calamita). Nas mis fondas tamn poden criar tritns, relas (Hyla arborea) e ras verdes (Rana perezi).
16
Charcas estacionais nas dunas fixas nos campos de Olveira. Ao fondo a gran duna mbil.
Mananc a s fontes e pequenas charcas Mananciiaiis,, fontes e pequenas charcas Habituais e espalladas neste espazo natural, sobre todo en zonas de cultivo, matos e bosques, acollen boas poboacins de anfibios. Acoden a realizar a cra o tritn comn (Lissotriton boscai) e tamn para deixar as sas larvas a pntega comn (Salamandra salamandra) e o sapo parteiro (Alytes obstetricans). Arro os e pequenas correntes de auga Arroiios e pequenas correntes de auga Xeralmente situadas nas zonas montuosas que rodean o parque natural e cubertas por arboredo de ameneiros e salgueiros que crean ambientes sombros e hmidos, constiten o principal hbitat para as escasas e perifricas poboacins de saramaganta rabilonga (Chioglossa lusitanica) na zona. Tamn son habitadas pola ra patilonga (Rana iberica), o tritn comn (Lissotriton boscai) e o sapo comn (Bufo bufo).
17
Os anfibios e rptiles do parque natural

Neste espazo natural protexido atopamos at o de agora 12 das 14 especies de anfibios presentes en Galicia, dicir, a prctica totalidade das especies da comunidade excepto das, das cales cando menos unha (o tritn palmado) moi posible a sa presenza xa que hai algunha referencia del no parque natural e est presente na vecia serra do Barbanza. Destas especies, 4 son Urodelos ou anfibios con cola, da familia Salamandridae: 2 saramagantas (anda que a sa presenza marxinal) e 2 tritns (comns e ben espallados). As 8 especies restantes son Anuros ou anfibios sen cola na fase adulta, e estn moi diversificados en diferentes familias (as como en formas de vida e hbitats). Deles, 2 pertencen familia Discoglossidae (os sapos pinto e parteiro), 1 Pelobatidae (o sapo de esporas), 2 Bufonidae ou sapos tpicos (sapos comn e corredor), 1 Hylidae ou ras arborcolas (a rela ou estroza) e 2 Ranidae ou ras tpicas (as ras verde e patilonga). As causas que poden explicar esta alta riqueza especfica de anfibios son principalmente tres: a situacin xeogrfica deste espazo, a elevada diversidade de medios acuticos presentes nel e a ausencia nestes medios doceacucolas de crustceos e peixes alctonos introducidos. Con respecto aos rptiles, atopamos 6 especies de saurios do total de 14 citadas en Galicia (43%) e outras 6 especies de serpes das 8 galegas (75%). A isto habera que engadir o sapoconcho comn (Emys orbicularis), presente no pasado na rea do parque natural, logo extinguido, e desde o ano 2004 introducido na charca de Olveira (anda que s uns poucos exemplares). Tamn poderan considerarse como pertencentes a herpetofauna que pode ser vista aqu (anda que sexa de xeito excepcional, como acontece con certas aves divagantes) as das especies de tartarugas marias que, de cando en cando, varan nas sas praias: a tartaruga maria de coiro e a tartaruga maria comn. Finalmente, nos ltimos anos tense visto nalgunha charca, algn exemplar illado do sapoconcho de Florida (Trachemys scripta), procedente da liberacin de individuos cativos. unha especie alctona (do sur dos EE.UU.) que pode ser unha importante ameaza para a fauna autctona.
18
Se os ofidios estn ben representados, o nmero de especies de saurios menor e constite un feito curioso que at o momento non tiveramos atopadas das especies moi tpicas dos areais costeiros da Galicia meridional, como son a lagarta rabuda (Psammodromus algirus) e o esgonzo ibrico (Chalcides bedriagai). moi posible a sa presenza, xa que foran citadas no parque natural ou en zonas moi prximas a el e, dada a vida oculta destas especies, moi doado que poidan pasar desapercibidas. Por esta causa, descrbense tamn no apartado das especies. Todos os rptiles presentes (excepto as tartarugas, da orde Testudines) pertencen orde Squamata (escamosos), tanto serpes coma lagartos. Dentro del, hai representantes dos lagartos tpicos ou lacrtidos (Lacertidae), con 4 especies, esgonzos ou escncidos (Scincidae) e escnceres comns ou nguidos (Anguidae), cada unha destas das ltimas con s unha especie. Nos ofidios ou serpes, 5 especies pertencen familia das cobras tpicas ou colbridos (Colubridae) e a ltima, familia das vboras ou vipridos (Viperidae). De toda a herpetofauna do parque, esta ltima a nica que pode considerarse perigosa, por ter veleno, se ben tenta sempre fuxir ante a presenza do home, polo que a posibilidade dun accidente moi remota se non se lle intenta coller coa man. Como caracterstico nas zonas meridionais da costa galega, onde se encontra o Parque, mestranse na sa fauna especies setentrionais, de carcter eurosiberiano, adaptadas aos hbitats mis hmidos e frescos, como, por exemplo, a rela (Hyla arborea) ou a cobra lisa comn (Coronella austriaca), con especies meridionais, de orixe mediterrnea, vinculadas aos medios mis secos e quentes, como, por exemplo, o sapo de esporas (Pelobates cultripes) ou a cobra lisa meridional (Coronella girondica). Entre eles, anda hai unha representacin mis numerosa de especies endmicas do occidente da pennsula Ibrica, que manteen moi boas poboacins nos diversos hbitats do parque natural, como, por exemplo, o tritn comn (Lissotriton boscai) ou o lagarto das silvas (Lacerta schreiberi), por citar s unha especie de anfibio e outra de rptil en cada caso. No apartado dedicado a distribucin de cada especie na gua indcase o seu carcter bioxeogrfico e a sa abundancia no parque natural.
19
Ameazas e conservacin
Os anfibios e rptiles son animais estreitamente ligados s caractersticas fsicas dos hbitats que ocupan xa que, entre outros condicionantes, teen unha baixa capacidade de desprazamento e precisan da cobertura vexetal e do solo, non s como lugar de refuxio, senn tamn para regular a sa humidade e temperatura corporal. Por iso son moi sensibles s modificacins producidas por causas humanas nos medios naturais. A alteracin destes (por fragmentacin, destrucin, contaminacin, etc.) ou a introducin de especies alctonas (peixes, caranguexo vermello, etc.), entre outras moitas causas (como as mudanzas na agricultura e nos usos do solo, a urbanizacin, etc.), estn a provocar serios declives poboacionais e mesmo a extincin de moitas poboacins de herpetos, tanto en Galicia como no resto do mundo. Os anfibios, polas sas caractersticas biolxicas (pel na e permeable a todo tipo de axentes qumicos, ciclos vitais que combinan fases terrestres e acuticas, etc.), son especialmente vulnerables s alteracins ambientais e por iso poden ser considerados bos bioindicadores da calidade do medio. En moitos casos, os declives poboacionais e as extincins poden relacionarse directamente cos impactos provocados polas actividades humanas sobre o medio natural, por tanto, noutros casos non. Observronse extincins sen que aparentemente o medio natural se alterase ou tea existido unha causa directa. Este fenmeno, que afecta a todo o planeta, foi denominado Declive global dos anfibios e tratuselle de buscar explicacin nos cambios ambientais globais (cambio climtico, incremento da radiacin ultravioleta, contaminacin qumica xeneralizada, choiva aceda, etc.). Hoxe en da comprobouse que, ademais destes factores e en ntima relacin con eles, unha das principais causas o efecto de axentes patxenos, bacterianos, vricos e fnxicos, das denominadas Doenzas emerxentes. Un dos principais axentes responsables do declive global dos anfibios o fungo quitridio Batrachochytrium dendrobatides que causa a quitridiomicosis, que xa afectou a moitas poboacins de anfibios na Pennsula Ibrica e no resto do mundo. Anda que no caso das poboacins de rptiles non se detectaron axentes patxenos tan xeneralizados, tamn estn a sufrir graves reducins, sobre todo pola alteracin dos hbitats. Recoecida a sa vulnerabilidade e o seu importante papel nos ecosistemas e como patrimonio natural, as especies de anfibios e
20
rptiles do parque (e do resto de Galicia e Espaa) estn protexidas pola lei. As diferentes normativas (comunitarias, estatais e autonmicas) estn recollidas na Lei 4/1989, na Lei 9/2001, nos Reais Decretos 439/1990 e 1997/1995, as como pola Directiva de Hbitats comunitaria, 92/43/CEE, e os convenios internacionais de Berna, Bonn e Washington. Polo tanto, est prohibido matalas ou capturalas. Mais, en forte contraste coa situacin real das poboacins de anfibios e rptiles (gravemente diminudas e ameazadas), de estar protexidas pola lei, de ser maioritariamente inofensivos e do seu carcter beneficioso para a agricultura e os ecosistemas en xeral, nalgns casos continan a sufrir persecucin directa por parte do home por crenzas tradicionais sobre a sa presunta perigosidade, e os seus hbitats son alterados por diversas actividades. Fronte a isto, a medida de proteccin mis eficaz para todos eles a conservacin dos seus hbitats, tanto terrestres como acuticos, evitando a sa alteracin e a introducin de especies alctonas. O carcter de espazo natural protexido que ten este parque natural unha salvagarda para a conservacin dos seus hbitats e da sa herpetofauna (anda que persistan algunhas ameazas, coma os incendios provocados). Tendo en conta isto, a maior ameaza actual nesta zona protexida sera a introducin de especies alctonas de peixes ou crustceos (como o caranguexo vermello americano, Procambarus clarkii) que, entre outros efectos negativos, chegan a exterminar as poboacins de anfibios consumindo ovos e larvas nas charcas de cra. A conservacin de espazos naturais de singular valor, unha medida necesaria para a sa salvagarda, pero para seren medidas tamn suficientes ter de combinarse co desenvolvemento de polticas que favorezan na sa periferia e no resto do territorio as prcticas agrcolas, gandeiras e urbansticas respectuosas co medio natural e o desenvolvemento sustentable.
21
Os anfibios
Os anfibios son o grupo mis antigo de vertebrados terrestres, que se diversificaron hai mis de 300 millns de anos, no Paleozoico. Os anfibios actuais inclen tres grupos: as pntegas e tritns (orde Caudata), as ras e sapos (orde Anura) e as cecilias (orde Gymnophiona), este ltimo sen representantes na fauna europea. No seu conxunto forman un grupo moi diversificado, con mis de 6.000 especies actuais, principalmente anuros. A adaptacin dos anfibios vida terrestre incompleta, a causa da sa dependencia da auga para a reproducin e a sa pel na e hmida, que non impide de xeito eficaz a deshidratacin. A necesidade de manter hmida a pel a causa da sa actividade restrinxida aos perodos mis hmidos, tanto do ano (outono-primavera), como do da (son maioritariamente nocturnos), as como a vivir nas zonas mis ou menos hmidas. A reproducin realzase na auga na maiora das especies, tendo unha fecundacin externa. Os seus ovos carecen de membranas extraembrionarias protectoras, teen pouco vitelo e desenvlvense normalmente na auga. Destes ovos nacen unhas larvas acuticas, moi diferentes aos adultos, con branquias externas no caso dos urodelos e internas nos anuros. Ao final da fase de desenvolvemento larval, prodcese a metamorfose, transformndose a larva acutica nun individuo adaptado vida terrestre. Por causa das grandes diferenzas existentes entre as larvas e os adultos en cada especie, inclense a continuacin unha clave para a identificacin das primeiras, complementadas por outra para a identificacin das postas e ovos de anfibios.
22
Clave de larvas de anfibios

Clave de larvas de anfibios
Todos os anfibios do parque natural pasan por unha fase de desenvolvemento larval acutico en charcas ou outros tipos de medios acuticos. Por isto, en moitos casos mis doado atopar larvas que adultos. Para a identificacin das larvas, bastar recollelas nun frasco de vidro transparente con auga e examinalas cunha lupa (de 8x ou 10x aumentos), devolvndoas despois charca onde foran collidas. moi importante ter en conta tamn para a correcta identificacin o medio acutico onde se atopen. O tamao da larva s veces un carcter til para a identificacin (por isto conveniente ter tamn una regra milimetrada ou un calibre), mais hai que ter en conta que as dimensins que se dan na clave corresponden a larvas ben desenvolvidas.
Clave de larvas de anfibios 1A. Con branquias externas na parte posterior da cabeza, corpo delgado con 4 patas durante gran parte do seu desenvolvemento larval. Larvas de Urodelos. Con branquias internas non visibles, excepto os acabados de eclosionar; corpo groso e cola longa (tpico cgado). Sen patas at o remate do seu desenvolvemento larval. Larvas de Anuros. Branquias moi pequenas e patas curtas. Corpo moi delgado e longo. A crista caudal non segue polo tronco. Vive en arroios e regos de forte corrente en zonas de vexetacin mesta. Branquias mis longas e corpo mis curto. A crista caudal chega polo menos at a metade do dorso. Cabeza moi larga e grande, case a dupla da largura do corpo; punta da cola redondeada. Cor escura cunha mancha clara na base de cada pata. Vive en fontes, regos e mananciais, s veces en pequenas charcas preto de ros e arroios. 2
1B.
2A.
Saramaganta rabilonga (Chioglossa lusitanica) 3
2B.
3A.
Pntega comn (Salamandra salamandra)
23
Clave de larvas de anfibios 3B. Cabeza mis estreita, cor mis clara e punta da cola mis ou menos afiada. Cola rematada nun longo filamento, crista dorsocaudal moi alta. Cor averdada con manchas negras. Dedos e patas longos e finos. Lagoas e charcas, normalmente con vexetacin acutica. Punta da cola afiada, mais sen longo filamento. Crista dorsocaudal baixa. Cor parda, xamais verde, sen manchas escuras. Patas e dedos mis curtos. Todo tipo de charcas, mesmo arroios e pequenos ros. Espirculo situado no ventre, pouco visible. Espirculo na costa esquerda do corpo, mis visible. Pequenos, at 35 mm. Cor gris parda moi escura. Cun fino debuxo de lias reticuladas na crista caudal (s visibles con lupa). Charcas estacionais, xeralmente moi superficiais. Grandes, de mis de 40 mm. Cor parda mis clara, con algunhas manchas escuras. Sen debuxo reticulado na crista. Charcas de todo tipo, pero xeralmente mis fondas que o anterior. Crista dorsocaudal moi alta e co remate afiado. Crista dorsocaudal mis baixa e co remate relativamente redondeado. Moi grande, chegando a ter mis de 60 mm de lonxitude. Cola moi robusta e a cloaca situada na lia media da membrana caudal. Cor parda ou olivcea, pouco contrastada. Charcas tanto permanentes como estacionais, lagoas. 4
4A.
Tritn verde (Triturus marmoratus)
4B.
Tritn comn (Lissotriton boscai)
5A.
5B.
6A.
Sapo pinto (Discoglossus galganoi)
6B.
Sapo parteiro (Alytes obstetricans)
7A.
7B.
8A.
Sapo de esporas (Pelobates cultripes)
24
Clave de larvas de anfibios 8B. Mediana, de menos de 40 mm de lonxitude. Cloaca no lado dereito da membrana caudal. Cor contrastada, con manchas escuras sobre fondo olivceo. Charcas en xeral con vexetacin nas marxes, marismas e lagoas. Larvas pequenas, menores de 30 mm de lonxitude total e de cor negra. Crista caudal baixa. Larvas medianas, de mis de 30 mm de lonxitude. Cor olivcea ou parda; no caso de ser escuras, o ventre adoita ser branco. Crista caudal mis alta. Rela (Hyla arborea)
9A.
10
9B.
11
10A. Segunda ringleira de dentculos bucais superiores cunha estreita interrupcin no centro (s visible con lupa). Ros, lagoas e charcas de certa fondura, xeralmente permanentes. 10B. Segunda ringleira de dentculos bucais superiores cunha ancha interrupcin no centro. Charcas estacionais moi pouco fondas. 11A. Punta da cola relativamente aguda. Cor dorsal averdada ou olivcea e ventre branco anacarado. Lonxitude total maior de 45 mm cando est desenvolvida. Lagoas e charcas en xeral grandes e con vexetacin nas marxes; tamn en ros de corrente lenta. Punta da cola mis roma. Cor dorsal pardo mis ou menos escuro, coa zona ventral pouco pigmentada de branco. Lonxitude total menor de 40 mm. Vive en correntes de auga como ros, arroios e regos.
Sapo comn (Bufo bufo)
Sapo corredor (Bufo calamita)
Ra verde (Rana perezi)
11B.
Ra patilonga (Rana iberica)
25
Larvas de urodelos 1. Pntega comn, 2. Saramaganta rabilonga, 3. Tritn verde, 4. Tritn comn.
1 2
Larvas de anuros 1. Sapo de esporas, 2. Sapo pinto, 3. Sapo parteiro, 4. Rela, 5. Sapo corredor, 6. Sapo comn, 7. Ra verde comn, 8. Ra patilonga.
26
Clave de postas e ovos de anfibios

Clave de postas e ovos de anfibios
Clave de postas e ovos de anfibios 1A. 1B. Ovos depositados na auga. Ovos en terra, levados entre as patas traseiras do macho formando un novelo, unidos uns a outros por un filamento, coma un rosario. Tamao grande (3,5-4 mm) e cor amarela cando estn acabados de pr. Ovos illados uns de outros. Ovos xuntos en masas ou cordns xelatinosos. Ovos non pegados a ningunha superficie, espallados no fondo de charcas. Cor negra e cada un rodeado dunha pequena cpsula xelatinosa. Numerosos, en grupos de mis de 100. Pegados a superficies, xeralmente follas de plantas acuticas ou pedras. Cor clara. Illados ou en grupos pequenos, de menos de 20. Pegados a pedras ou rochas, brancos e en grupos de 15-20. Grandes (4-5 mm) e coa cpsula redonda. En arroios de augas rpidas ou en covas. Pegados a follas de plantas acuticas (a mido envoltos nelas) e illados uns doutros. Cor parda ou averdada e cpsula alongada. En charcas de diversos tipos. Cor parda; pequenos (2 mm; cpsula 3-4 mm). Cor averdada; algo mis grandes (3 mm; cpsula 4-5 mm). Ovos en cordns xelatinosos, delgados ou grosos. 2 Sapo parteiro (Alytes obstetricans)
2A. 2B.
3 6
3A.
Sapo pinto (Discoglossus galganoi)
3B.
4A.
Saramaganta rabilonga (Chioglossa lusitanica) 5
4B.
5A.
Tritn comn (Lissotriton boscai) Tritn verde (Triturus marmoratus) 7
5B.
6A.
27
Clave de postas e ovos de anfibios 6B. Ovos en masas xelatinosas, esfricas ou amorfas. Ovos en cordns xelatinosos grosos, de mis de 10 mm de largo, dispostos en grupos de mis de 4 ou desordenados, de cor parda e branca. Ovos en cordns xelatinosos delgados, de menos de 5 mm de largo e moi longos, dispostos en 1 a 4 ringleiras, de cor negra ou negra e branca. Cordns con 1-2 ringleiras de ovos (xeralmente 1 ao estiralos), de 1,0-1,5 mm, depositados en encharcamentos estacionais moi superficiais. Cordns con 2-4 ringleiras de ovos (xeralmente 2 ao estiralos), de 1,5-2,0 mm, depositados en augas mis fondas, normalmente permanentes. 9
7A.
Sapo de esporas (Pelobates cultripes)
7B.
8A.
Sapo corredor (Bufo calamita)
8B.
Sapo comn (Bufo bufo)
Posta de ovos de sapo corredor (Bufo calamita).
28
Clave de postas e ovos de anfibios 9A. Ovos en masas xelatinosas pequenas, de menos de 35 mm de dimetro, e que conteen xeralmente menos de 100 ovos, de cor amarela clara. Ovos en masas xelatinosas mis grandes, de mis de 40 mm de dimetro e que xeralmente conteen mis de 100 ovos (se non estn rachadas). Rela (Hyla arborea)
9B.
10
10A. Masas xelatinosas pequenas, de menos de 60 mm de dimetro, contendo xeralmente menos de 500 ovos, de cor negra e branca, atopados en correntes de auga ou preto delas, remansos de ros e arroios. 10B. Masas xelatinosas grandes (anda que poden estar fragmentadas) contendo mis de 600 ovos, de cor parda e amarelenta, atopados en charcas diversas, de augas quedas, xeralmente con vexetacin somerxida.
Ra patilonga (Rana iberica)
Ra verde (Rana perezi)
Posta de ovos de ra patilonga (Rana iberica).
29
Pntega comn (Salamandra salamandra) Pntega comn ( Salamandra salamandra)

1000 m
Outros nomes ga egos Outros nomes gallegos:: Sarabanduxa (O Barbanza), salamntiga (Ra de Arousa), sacabeira, pesoia, pinchorra, roncha, pinta, salmntiga, salamanca, saramaganta, zaramela. Caste n Castelln:: Salamandra comn.
Ident f cac n Identiifiicaciin.. Urodelo grande e robusto; adultos entre 120 e 190 mm de lonxitude total e entre 60 e 110 mm de lonxitude cabeza-corpo. Glndulas partides grandes e ben marcadas. Cola relativamente curta e de seccin cilndrica. Pel lisa con poros ben visibles. Cor e deseo inconfundible: negra brillante con manchas amarelas. Nesta zona (como no resto da Galicia central e meridional) est presente a subespecie S. s. gallaica, grande e robusta, co focio afiado e manchas amarelas irregulares. Con frecuencia tamn con manchas vermellas na cabeza e na gorxa. As femias acadan tamaos mis grandes e teen o corpo mis groso e longo que os machos. Estes posen os beizos cloacais moito mis prominentes que as femias, sobre todo no celo. D str buc n abundanc a e hb tat Diistriibuciin,, abundanciia e hbiitat.. Especie do Palertico occidental que ocupa toda Galicia. Escasa no parque, onde non se atopa nos principais hbitats (areais, dunas, zonas salobres, etc.), restrinxndose principalmente s reas perifricas con mato ou bosque, as como nalgunhas zonas de cultivo. Vive principalmente en fragas (bosques atlnticos) con abundante
Larva de pntega comn.
30
Pntega comn (Salamandra salamandra). Femia adulta.
follaxe no solo, mais tamn en pieirais, zonas de mato e herbais. Mis abundante preto de correntes de auga. Bioloxa. Bioloxa. Perodo de actividade anual concentrado nas estacins hmidas, a partir das primeiras choivas do outono, desde outubro at abril. Dimine a sa actividade nos perodos mis fros do inverno e permanece inactiva no vern. A actividade coti completamente nocturna. O perodo reprodutor comeza en outono, con apareamentos (amplexus) en terra. As femias son ovovivparas e paren larvas xa desenvolvidas na auga. Os partos prodcense xeralmente entre novembro e febreiro ou marzo, cando a femia deposita entre 30 e 40 larvas (s veces at 70) en mananciais, regos, empozamentos invernais en prados e camios, etc. As larvas viven na auga 2-4 meses at que saen a terra tras a metamorfose. Tardan en acadar a madurez sexual 34 anos e poden vivir at 18-19 anos, cun 30% da poboacin con mis de 10 anos. Alimntase de invertebrados do solo, sobre todo miocas, ispodos e larvas de insectos. Conservacin. Conservacin. Non se considera ameazada a nivel mundial, catalogada de Preocupacin menor, LC (UICN, 2006). As poboacins da subespecie S. s. gallaica (que inclen as do parque natural) son consideradas Case ameazadas, NT no conxunto de Espaa (Pleguezuelos et al., 2002). En Galicia, as poboacins continentais non se consideran ameazadas no Catlogo galego de especies ameazadas.
31
Saramaganta rabilonga (Chioglossa lusitanica) Saramaganta rabilonga ( Chioglossa lusitanica)

1000 m
Outros nomes ga egos Outros nomes gallegos:: Salamntiga rabilonga. Caste n Castelln:: Salamandra rabilarga.
Ident f cac n Identiifiicaciin.. Corpo e cola moi alongados e delgados; patas pequenas. Mide at 150 mm de lonxitude total dos que as das terceiras partes corresponden cola (anda que pode estar rota, xa que ten a capacidade de autotomizala). Cabeza pequena e deprimida, cos ollos grandes e moi saltns. Cor parda escura, con das lias douradas lonxitudinais no dorso que se xuntan nunha soa na cola. Sexos semellantes, mais o macho ten a cloaca avultada e a femia case lisa. Esta ten o corpo mis groso e acada lonxitudes lixeiramente mis grandes que os machos. D str buc n abundanc a e hb tat Diistriibuciin,, abundanciia e hbiitat.. Unha das xoias faunsticas de Galicia. Endemismo do noroeste ibrico (tipo faunstico Lusitnico). Na zona do parque natural moi escasa e a penas penetra dentro dos seus lmites. At o de agora s observamos larvas e adultos nun pequeno arroio da zona perifrica, prxima ao monte Castro Cidade, nunha vagada con rbores (Alnus glutinosa) e mato mesto, anda que posible a sa presenza noutros arroios e ros. B o ox a Biiolloxa.. Pode estar activa todo o ano, anda que reduce a sa actividade en perodos moi secos e clidos do vern ou moi fros do inverno. Actividade coti exclusivamente nocturna. Perodo reprodutor variable; na zona das Ras Baixas aparecen femias con ovos entre maio e novembro e prodcense os apareamentos entre xuo e outubro. Cada femia pon de 10 a 20 ovos (brancos, de 4 mm de dimetro), que pega a rochas hmidas, moitas veces en zonas subterrneas. Larva moi alongada, que chega a alcanzar 40-45 mm de lonxitude total. Vive en arroios de augas rpidas, ben osixenadas e non contaminadas. Os mis novos acabados de metamorfosear miden uns 40 mm de
32
Xuvenil acabado de se metamorfosear de saramaganta rabilonga.
Saramaganta rabilonga (Chioglossa lusitanica). Macho adulto.
lonxitude total; tardan en acadar a madurez sexual 3-4 anos (machos) ou 4-5 (femias). Lonxevidade duns 8 anos. Alimntase de pequenos invertebrados do solo que captura coa sa lingua. Conservacin. Conservacin. Considerada Vulnerable (VU), tanto a nivel mundial (UICN, 2006) como espaol (Pleguezuelos et al., 2002). Tamn includa nesa categora no Catlogo galego de especies ameazadas.
33
Tritn comn ( Lissotriton boscai) Tritn comn ( Lissotriton boscai)

1000 m
Outros nomes ga egos Outros nomes gallegos:: Pintafontes comn, limpafontes, lagarto da auga, pinta da auga, sabanduxa. Caste n Castelln:: Tritn ibrico. Nota Nota:: Anteriormente o nome cientfico era Triturus boscai.
Ident f cac n Identiifiicaciin.. Tritn pequeno, e son os machos menores que as femias, que poden medir at 90 mm de lonxitude total. Os exemplares das zonas interiores do parque son dun ecotipo de pequeno tamao, con machos adultos dunha lonxitude total de 58-65 mm e femias de 64-75 mm. O ventre ten unha coloracin alaranxada ou vermella durante todo o ano, tanto na terra coma na auga, con manchas negras redondas. Na sa fase terrestre teen o dorso moi escuro, practicamente negro, mais durante o perodo de celo a cor dorsal adoita ser parda clara ou olivcea. Nesta fase reprodutora acutica, os machos teen unha librea de celo pouco rechamante, carecendo de crista dorsal e a crista caudal est pouco desenvolvida. Os machos teen a zona da cloaca moi avultada. D str buc n abundanc a e hb tat Diistriibuciin,, abundanciia e hbiitat.. Endemismo occidental ibrico (tipo faunstico Lusitnico), repartido por toda Galicia. o tritn mis abundante neste espazo protexido e atpase espallado por todo el, tanto nas zonas areosas como nas rochosas, as reas de mato, bosques e campias perifricas. No parque natural atopmolo na fase acutica en charcas de todo o tipo, desde as estacionais nas zonas areosas at as permanentes, as como en fontes, arroios, regos, lavadoiros e pozas con auga para o rego. Na fase terrestre pode vivir tamn en medios moi diversos, desde bosques e matogueiras at cultivos. B o ox a Biiolloxa.. Como todos os tritns, teen das fases moi diferenciadas no seu ciclo anual, unha acutica e outra terrestre. No perodo mis seco do ano, xeralmente durante o vern e principios do outono, levan unha vida terrestre, mais a finais do outono ou no inverno desprzanse cara s charcas para realizar a cra e levan vida acutica at completala. O perodo
34
acutico reprodutor moi longo nesta especie e algns individuos poden permanecer na auga todo o ano. Os primeiros adultos acoden s charcas de cra xa en outubro, mais normalmente o perodo reprodutor non comeza at mediados do inverno, e prolngase at abril ou maio. O cortexo do macho ante a femia, realizado na auga, consiste fundamentalmente en dobrar a cola sobre si mesma e mover o extremo. A femia pon entre 100 e 300 ovos de un en un, fixados s plantas acuticas. As larvas son pequenas, medindo at 30 mm, de cor parda clara e cunha crista dorsocaudal ben desenvolvida. Madurez sexual aos 2 anos (s veces 1 ou 3 anos) e lonxevidade duns 7-8 anos (mxima 9-10 anos). Alimntase de invertebrados de pequeno tamao, tanto terrestres como acuticos. Conservacin. Conservacin. Non se considera ameazada (Preocupacin menor, LC), nin a nivel mundial (UICN, 2006) nin espaol (Pleguezuelos et al., 2002). Tampouco se consideran ameazadas as poboacins continentais galegas no Catlogo galego de especies ameazadas.
Larva de tritn comn.
Tritn comn (Lissotriton boscai). Macho adulto en celo.
35
Tritn verde (Triturus marmoratus) Tritn verde ( Triturus marmoratus )

1000 m
Outros nomes ga egos Outros nomes gallegos:: Pintafontes verde, limpafontes verde, tritn marmorado, pntega de auga, sabanduxa. Caste n Castelln:: Tritn jaspeado.
Ident f cac n Identiifiicaciin.. Tritn grande e robusto, que pode acadar os 160 mm de lonxitude total, anda que normalmente oscilan entre 120 e 145 mm. Cor dorsal verde, formando un xaspeado sobre fondo escuro ou negro. Zona ventral negra con manchias brancas. Fase terrestre: pel moi rugosa e granulosa; cor moito mis clara, dun verde xaspeado rechamante, cunha lia vertebral vermella ou alaranxada. Fase reprodutora acutica: pel mis lisa e cor verde escura co deseo moito menos sinalado. Machos cunha crista dorsal e caudal alta con bandas negras e amarelas dispostas alternativamente e outra crista na parte inferior da cola, de cor negra; banda branca brillante a ambos lados da cola. Avultamento cloacal moi engrosado. Femias mis grandes e grosas, sen crista dorsal e a caudal moi pouco desenvolvida; cloaca non avultada. D str buc n abundanc a e hb tat Diistriibuciin,, abundanciia e hbiitat.. Especie de tipo faunstico Europeo atlntico. Vive en toda Galicia. Amplamente repartido polo parque, onde unha especie comn e localmente abundante. Na fase acutica pode atoparse tanto en charcas estacionais das zonas areosas como nas permanentes, anda que mis frecuente nas charcas mis grandes e con vexetacin acutica. Na fase terrestre ocupa hbitats moi diversos, tanto de campia como bosques e zonas de mato, mesmo nos rochedos e reas antropoxnicas, como cultivos, leiras ou prados. B o ox a Biiolloxa.. A fase terrestre ten lugar principalmente de xuo a outubro, aparecendo con frecuencia en lugares moi afastados da auga, baixo pedras ou troncos. A fase reprodutora acutica comprende de novembro a maio e, anda que pode criar nun variado tipo de medios acuticos, as poboacins mis numerosas atpanse nas masas de auga doce mis grandes, con vexetacin acutica nas marxes e somerxida. O cortexo do macho componse de fases
36
Tritn verde (Triturus marmoratus). Macho adulto en celo.
Macho adulto en fase terrestre de tritn verde.
semellantes s do tritn comn, con certas variantes. Cada femia pon de 150 a 500 ovos que fixa s plantas acuticas. As larvas posen unhas cristas dorsocaudais ben desenvolvidas e rematadas nun longo filamento e os seus membros son longos e delgados; a cor averdada con puntos negros e chegan a medir at 4070 mm de lonxitude total. Teen costumes moi nadadores e acostuma vivir a medias augas, non no fondo. O desenvolvemento larval dura 3-4 meses. Madurez sexual aos 2-3 anos (machos) ou 34 anos (femias). Lonxevidade mxima at 14 anos, cun 80% da poboacin con 4-9 anos. Comen unha ampla variedade de invertebrados, tanto terrestres como acuticos. Conservacin. Conservacin. Non se considera ameazada (Preocupacin menor, LC), nin a nivel mundial (UICN, 2006) nin espaol (Pleguezuelos et al., 2002). Tampouco se consideran ameazadas as poboacins galegas no Catlogo galego de especies ameazadas.
Larva de tritn verde.
37
Sapo pinto ( Discoglossus galganoi) Sapo pinto ( Discoglossus galganoi)

1000 m
Outros nomes ga egos Outros nomes gallegos:: Sapio pintoxo, ra das herbeiras, sapo raxado. Caste n Castelln:: Sapillo pintojo ibrico.
Ident f cac n Identiifiicaciin.. Aspecto xeral semellante ao dunha ra, anda que mis groso e coas patas non tan longas. Tamao mediano, podendo acadar os 80 mm de lonxitude. Cabeza larga e baixa, co focio afiado e o tmpano pequeno. Ollos sobresalientes, escuros e coa pupila en forma de corazn. Cor dorsal variable, xeralmente parda, anda que hai exemplares agrisados, pardovermellos e amarelentos. O deseo dorsal presenta das formas: unha raiada (con tres bandas lonxitudinais amarelentas) e outra manchada (con manchas escuras variables). Os machos adultos diferncianse das femias por ter a membrana interdixital completa nas patas posteriores, as patas anteriores mis grosas, o corpo mis delgado e tamao medio maior, o cal una cousa rara nos anfibios, nos que as femias acostuman ser maiores que os machos. Voz Voz.. Moi silencioso; canto dbil, difcil de escoitar. Durante a noite, no momento da aperta sexual o macho emite un groar groar groar baixo e lento. D str buc n abundanc a e hb tat Diistriibuciin,, abundanciia e hbiitat.. Endemismo ibrico distribudo pola metade occidental da Pennsula. Vive en toda Galicia. Est moi estendido no parque natural, onde abundante, e ocupa unha ampla variedade de medios acuticos e herbeiras hmidas ao longo de todo el. Especie moi adaptable que pode vivir case en calquera medio acutico, desde arroios e mananciais at charcas de choiva, marismas e lagoas litorais de moderada concentracin salina. Atpase xeralmente preto dos cursos de auga ou charcas, anda que s veces pode observarse Larva de sapo pinto. tamn en zonas de mato ou
38
Sapo pinto (Discoglossus galganoi). Macho adulto.
herbais, lonxe da auga. Pode ocupar medios antropoxnicos, mesmo contaminados. Bioloxa. Bioloxa. A actividade anual continua na zona do parque, tanto no vern como no inverno, anda que nos perodos secos refxiase entre races ou baixo pedras. A actividade coti sobre todo crepuscular e nocturna, mais non tanto como outros sapos, e doado velo activo de da. O perodo reprodutor na zona moi longo e abrangue de novembro a xullo. Reprodcese xeralmente en charcas estacionais de escasa profundidade. Neste espazo natural protexido cra principalmente nos encharcamentos nas zonas areosas e nas canles pouco fondas dos herbais hmidos. A aperta lumbar (amplexus inguinal). Ovos illados uns doutros, en pequenas cpsulas xelatinosas. Cada femia pon entre 500 e 1000 ovos, e pode repetir a posta varias veces ao ano. Larva pequena (at uns 35 mm de lonxitude total), de cor negra e cun fino reticulado na membrana caudal (s apreciable con lupa). Espirculo situado en posicin ventral. Desenvolvemento larval moi rpido (21-60 das). Os mis novos acabados de metamorfosear moi miudios, de 6-15 mm de lonxitude. Madurez sexual aos 3 anos e lonxevidade duns 8 anos. Alimntase principalmente de insectos do solo e as sas larvas. Conservacin. Conservacin. Non se considera ameazada (Preocupacin menor, LC), nin a nivel mundial (UICN, 2006) nin espaol (Pleguezuelos et al., 2002). Tampouco se consideran ameazadas as poboacins continentais galegas no Catlogo galego de especies ameazadas.
39
Sapo parteiro ( Alytes obstetricans) Sapo parteiro ( Alytes obstetricans)

1000 m
Outros nomes ga egos Outros nomes gallegos:: Sapio comadrn, sapio troiteiro. Caste n Castelln:: Sapo partero comn.
I d en t f c ac n Identiifiicaciin.. Sapo moi pequeno, a lonxitude cabezacorpo dos adultos oscila entre 35 e 55 mm. Ollos grandes coa pupila vertical, corpo groso e patas curtas e fortes. Cor agrisada con manchas escuras, pardas ou negras, que poden formar xaspeados. Verruguias no dorso de cor vermella ou alaranxada. Sexos moi semellantes; as femias algo mis grandes que os machos e coas patas proporcionalmente mis curtas. Voz Voz.. Pola noite os machos emiten a sa chamada, que consiste nunha nota afrautada, breve e intermitente, que sona como p ou dl. D str buc n abundanc a e hb tat Diistriibuciin,, abundanciia e hbiitat.. Especie de tipo faunstico Europeo atlntico. Atpase por toda Galicia, onde era moi comn at hai poucos anos (forte declive poboacional). No parque natural actualmente unha especie escasa, con poucas observacins, realizadas en zonas con rochas, pedras e matogueiras das reas perifricas. B o ox a Biiolloxa.. Na zona do parque pode estar activo todo o ano, anda que reduce a sa actividade nos perodos mis fros do inverno
Larva de sapo parteiro.
40
Sapo parteiro (Alytes obstetricans). Macho adulto cos ovos.
e nos mis secos do vern. Estritamente terrestre e nocturno, de da permanece refuxiado en pequenas galeras na terra ou baixo pedras. A reproducin ten lugar en terra, e durante o apareamento (amplexus inguinal), a femia transfrelle ao macho os ovos, que este enrola entre as patas traseiras grazas a que estn unidos mediante un filamento. Despois o macho quen transporta os ovos at que nacen os cgados, ao cabo duns 20 das. Cada femia pon entre 20 e 60 ovos grandes (3,5-4,5 mm de dimetro) e normalmente cada macho transporta s a posta dunha femia. Para a eclosin dos ovos, o macho achgase a unha charca, introdcese na auga e con movementos das extremidades posteriores desprndese dos ovos e axuda a nacer aos cgados. As larvas poden desenvolverse en medios acuticos moi diferentes, inclundo pas do gando, lavadoiros, canos, charcas de canteiras, pozas e fontes. A larva grande (at uns 60 mm de lonxitude total, s veces mis). Despois da metamorfose saen terra medindo de 20 a 25 mm. Acadan a madurez sexual aos 23 anos e a sa lonxevidade duns 5 anos. Alimntase dunha ampla variedade de invertebrados terrestres. Conserv Conservacin. Non se considera ameazada (Preocupacin menor, LC) a nivel mundial (UICN, 2006), pero en Espaa, as poboacins da subespecie que est presente no parque e no resto de Galicia (A. o. boscai) considranse Case ameazadas (NT) (Pleguezuelos et al., 2002). Non figura includa no Catlogo galego de especies ameazadas.
41
Sapo de esporas (Pelobates cultripes) Sapo de esporas ( Pelobates cultripes)

1000 m
Outros nomes ga egos Outros nomes gallegos:: Sapo de espora, sapo de esperns. Caste n Castelln:: Sapo de espuela.
Ident f cac n Identiifiicaciin.. Sapo groso e de gran tamao que pode acadar os 90 mm de lonxitude total. Ten os ollos moi grandes e prominentes, coa pupila vertical. A coloracin de fondo plida, abrancazada, gris, parda clara ou olivcea, sobre a que destacan manchas irregulares mis escuras que lle dan un aspecto apencado ou un xaspeado mis ou menos extenso. Ten unha rechamante espora crnea negra, coma unha ua, nas patas posteriores, que utiliza Larva de sapo de esporas. para se enterrar na area. As femias son maiores que os machos, os cales posen os membros anteriores mis grosos e cunha glndula ovalada. Voz Voz.. O macho emite durante a reproducin un croc-croc-croccroc renxente e en ton baixo, que pode ser lento ou rpido. D str buc n abundanc a e hb tat Diistriibuciin,, abundanciia e hbiitat.. Endemismo ibrico, presente tamn en certas reas de Francia. Ben distribudo no conxunto da pennsula, pero moi escaso e localizado en Galicia, onde s ocupa as comarcas mis clidas da costa meridional e do interior. Extinguido recentemente en varias zonas onde habitou no pasado. O parque natural un dos ltimos lugares de Galicia onde esta especie anda est presente e mesmo relativamente abundante en certos puntos (en contraste coa sa situacin no resto de Galicia). Atpase disperso por gran parte deste, tanto na zona norte de Olveira e Corrubedo, como na sur de Vixn e Vilar ou nas zonas centrais. Resulta mis abundante nas chairas areosas con vexetacin (dunas grises) e na periferia das charcas e marismas, anda que tamn se pode atopar en herbeiras hmidas, zonas de mato aberto, pieirais ou bosques con solos non compactos. un dos anfibios galegos cuns requiri42
mentos de hbitat mis restrinxidos, xa que s vive en zonas de solo pouco compacto, principalmente areoso. Nestes solos escava galeras onde se enterra nos perodos secos e durante o da. Bioloxa. Bioloxa. A actividade anual limtase aos meses hmidos do ano, desde as primeiras choivas do outono at o final da primavera, en maio-xuo. Nos meses mis secos pode entrar nunha diapausa estival, e permanece enterrado e inactivo no substrato areoso, s veces fondamente. A actividade coti exclusivamente nocturna. Durante o da fica enterrado nas galeras que el mesmo escava coa sa espora. O perodo reprodutor no parque natural ten lugar desde finais do outono at a primavera temper. Durante a noite, os adultos reprodutores acoden s charcas (tanto as estacionais de choiva coma as lagoas permanentes) e na auga, os machos suxeitan as femias cunha aperta altura das inguas (amplexus inguinal). As femias expulsan os ovos envoltos en grosos cordns xelatinosos que poden conter varios milleiros. O perodo de postas ten lugar en varias fases entre novembro e abril. A larva do sapo de esporas a mis grande de todos os anfibios galegos, chega a medir at 150 mm de lonxitude total. O desenvolvemento larval lento, e dura entre tres e catro meses. Debido a isto, nos anos secos prodcense grandes mortalidades de larvas ao se secaren prematuramente as charcas de cra. Os pequenos sapos que saen a terra tras a metamorfose miden entre 20 e 35 mm. unha especie lonxeva, que pode vivir at 12 ou 15 anos. Alimntase principalmente de insectos terrestres (destacan os colepteros e as sas larvas), anlidos e ispodos. Conservacin. Conservacin. Considerado Case ameazado (NT), tanto a nivel mundial (UICN, 2006) como no conxunto de Espaa. As poboacins galegas considranse como Vulnerables no Catlogo galego de especies ameazadas.
Sapo de esporas.
43
Sapo comn (Bufo bufo) Sapo comn ( Bufo bufo)

1000 m
Outros nomes ga egos Outros nomes gallegos:: Sapo cunqueiro. Caste n Castelln:: Sapo comn.
Ident f cac n Identiifiicaciin.. Sapo grande e groso. Pode alcanzar grandes dimensins: os exemplares adultos miden 50-80 mm (machos) e 60-120 mm (femias), s veces mis (at 180 mm). Corpo moi groso, coa pel rugosa, chea de verrugas; ollo co iris dourado ou vermello e a pupila horizontal. Glndulas partides grandes, con forma de ril e diverxentes (curvadas). Cor variable, xeralmente parda ou agrisada, s veces amarela. Os machos adoitan ser uniformes, mentres que as femias teen o dorso xaspeado de manchas brancas e escuras. Dimorfismo sexual acusado no tamao, os machos son mis pequenos que as femias pero cos membros dianteiros mis grosos. Machos con rugosidades escuras nos tres dedos internos na poca do celo. Voz Voz.. Canto non moi forte, que emite o macho durante a reproducin, desde a auga: roac-roac-roac baixo, rouco e spero. D str buc n abundanc a e hb tat Diistriibuciin,, abundanciia e hbiitat.. Especie Palertica, presente en toda Galicia. Comn e ben distribudo por todo o par-
Amplexus de sapo comn.
44
que, onde pode ocupar unha grande variedade de medios. Adoita ser mis frecuente en zonas con solos fondos e boa cobertura vexetal, como bosques, soutos, toxais, leiras e hortas, mais tamn est presente en queirogais e zonas rochosas e con pedras, moi erosionadas e con pouca vexetacin. Neste espazo tmolo atopado mesmo nas zonas areosas. Bioloxa. Bioloxa. No clima temperado do parque, pode manterse en actividade todo o ano. Completamente nocturno, pasa o da refuxiado en galeras ou debaixo de pedras. Moi terrestre, achgase auga s durante a reproducin, recorrendo en ocasins longas distancias durante a migracin reprodutora. Perodo reprodutor de febreiro a abril, cando acude a medios acuticos de corrente lenta ou nula, con vexetacin nas marxes e certa profundidade. s veces en empozamentos marxinais de ros ou regos, en herbais e bosques. Amplexus axilar, que pode iniciarse xa en terra. As femias poen os ovos en longos cordns xelatinosos de varios metros de lonxitude que conteen varios milleiros. Larvas pequenas (15-32 mm de lonxitude total) e de cor negra, que tardan 34 meses en completar o desenvolvemento larval. Metamorfose en maio e xuo, sando a terra uns xuvens moi pequenos, duns 10 mm de lonxitude. Acadan a madurez sexual aos 3 anos os machos e aos 4 as femias, e a sa lonxevidade mxima duns 10 anos. Alimntase de invertebrados, principalmente insectos. Conserv Conservacin. Non se considera ameazada (Preocupacin menor, LC), nin a nivel mundial (UICN, 2006) nin espaol (Pleguezuelos et al., 2002). Non includo no Catlogo galego de especies ameazadas.
Sapo comn, femia adulta.
45
Sapo corredor ( Bufo calamita) Sapo corredor ( Bufo calamita)

1000 m
Outros nomes ga egos Outros nomes gallegos:: Sapo corriqueiro. Caste n Castelln:: Sapo corredor.
I d en t f c ac n Identiifiicaciin.. Robusto e groso, anda que claramente mis pequeno que o sapo comn. Os machos adultos miden 40-60 mm e as femias 50-70 mm; ocasionalmente algunhas femias chegan aos 90 mm. Moi parecido ao sapo comn, pero difernciase doadamente por ter unha lia amarela estreita que percorre lonxitudinalmente o dorso, as glndulas partides paralelas, o ollo co iris verde claro con estriamentos negros e as patas traseiras moito mis curtas. Forma grosa, coa pel con moitas verrugas grandes e aplanadas de cores diversas, alaranxadas, pardas, ocres ou vermellas. Cor dorsal moi variable, xeralmente averdada ou parda, con xaspeados irregulares. Machos mis pequenos que as femias e cun saco vocal interno grande que inchan para emitiren o seu canto durante o celo. Voz Voz.. Forte, grazas resonancia do saco vocal na gorxa, que incha coma un globo: craaaaa craaaaa craaaaa potente e xeralmente emitido en coros desde as charcas durante a reproducin. D str buc n abundanc a e hb tat Diistriibuciin,, abundanciia e hbiitat.. Especie de tipo faunstico Europeo atlntico que ocupa toda Galicia. No parque natural na actualidade escaso, aparece en puntos dispersos. Completamente terrestre, pode ocupar zonas moi secas. Vive principalmente en solos areosos, como dunas e areais con vexetacin, mais tamn en montes pedregosos e zonas de mato abertas con toxos e queiroas. B o ox a Biiolloxa.. Pode estar activo todo o ano. Perodo de cra a partir de febreiro (xa en xaneiro en invernos temperados). Selecciona para reproducirse encharcamentos moi superficiais, producidos polas choivas invernais. Os machos poden cantar en coros desde as charcas de cra polas noites. O amplexus axilar e ao final deste, a femia expulsa uns cordns xelatinosos cos ovos, de varios metros de lonxitude, que poden conter varios milleiros
46
Sapo corredor, femia adulta.
(at 10.000 ovos). Os cgados son moi pequenos (25 mm de lonxitude total) e de cor negra. O desenvolvemento larval rpido (5-8 semanas), mais por causa do carcter temporal e escasa profundidade das charcas onde se reproduce, s veces estas secan completamente antes de que remate o desenvolvemento das larvas e prodcense mortalidades masivas de cgados. Os pequenos sapos que logran conclur a metamorfose son moi pequenos, de entre 8 e 13 mm de lonxitude. A madurez sexual acdase aos 4 ou 5 anos e poden vivir at 17. A sa dieta componse de diversos artrpodos terrestres e miocas. Conserv Conservacin. Non se considera ameazado (Preocupacin menor, LC), nin a nivel mundial (UICN, 2006) nin espaol (Pleguezuelos et al., 2002). Non includo no Catlogo galego de especies ameazadas.
Larva de sapo corredor.
47
Rela comn ( Hyla arborea) Rela comn ( Hyla arborea)

1000 m
Outros nomes ga egos Outros nomes gallegos:: Estroza, Ra estroza. Caste n Castelln:: Ranita de San Antonio.
Ident f cac n Identiifiicaciin.. Ra pequena; os adultos miden de 35 a 45 mm de lonxitude cabeza-corpo. Ollos coa pupila horizontal e o iris dourado. Corpo de forma ovalada e a pel lisa no dorso e granulosa no ventre. Patas longas e delgadas, cos dedos rematados nuns discos adhesivos que lles permiten rubir pola vexetacin. Cor do dorso verde viva uniforme (s veces pode trocarse gris ou azul), cos costados percorridos por das bandas negras. Ventre branco. Machos algo mis pequenos que as femias e cun gran saco vocal na gorxa, que ao retraer, a pel queda engurrada e de cor pardo-amarela (femias coa gorxa branca). Ao incharse para emitir o canto, coma un globo amarelo. Voz Voz.. Moi potente, un: krec-krec-krec-krec-krec-krec, estridente, forte e rpido. Pode ser emitido en coros. Moitas veces o seu canto o nico indicio da sa presenza, xa que moi difcil de ver entre a vexetacin. D str buc n abundanc a e hb tat Diistriibuciin,, abundanciia e hbiitat.. Especie de tipo faunstico Europeo. Atpase en toda Galicia, anda que sufriu fortes declives. Distribuda por todo o parque natural nos hbitats
Larva de rela.
48
Rela.
axeitados, como zonas de mato e herbas mestas na periferia de charcas con abundante vexetacin acutica, lagoas e ros. s veces pode atoparse relativamente afastada dos medios acuticos, entre a vexetacin, principalmente silveiras (Rubus). Bioloxa. Bioloxa. Perodo anual de actividade de marzo a outubro (febreiro-novembro en anos temperados). Actividade coti nocturna, permanece durante o da oculta na vexetacin mesta. Perodo reprodutor de marzo a maio. Durante o mesmo, os machos emiten o seu canto, moi forte, grazas ao saco vocal grande, que se infla coma un globo, e atraen s femias. Aperta (amplexus) axilar. Postas de ovos en pequenas masas xelatinosas duns 20-100 ovos. Cada femia pon en total 400-1000 ovos. Larvas medianas (at 40-50 mm de lonxitude total), de cor olivcea e co ventre branco; membrana dorsocaudal moi alta e cola terminada nunha punta afiada. Madurez sexual con 1-2 anos (s veces 3 anos). A lonxevidade na natureza duns 6 anos. Alimntase de arcnidos pequenos gasterpodos e insectos. Conserv Conservacin. Non se considera ameazada (Preocupacin menor, LC) a nivel mundial (UICN, 2006) nin en Espaa a subespecie H. a. molleri, que vive no norte ibrico (Pleguezuelos et al., 2002). Mais, por mor dos seus fortes declives, as poboacins galegas son consideradas Vulnerables no Catlogo galego de especies ameazadas.
49
Ra verde comn (Rana perezi) Ra verde comn ( Rana perezi)

1000 m
Casteln Casteln:: Rana comn. Nota Nota:: As ras verdes pertencen

ao subxnero Pelophylax, que recentemente tende a ser considerado como xnero, denominndose esta especie Pelophylax perezi.
Ident f cac n Identiifiicaciin.. Ra grande e robusta, que pode superar os 100 mm de lonxitude, se ben a grande maiora dos adultos mide entre 40 e 65 mm de cabeza-corpo (machos) ou entre 45 e 80 mm (femias). O exemplar mis grande medido no parque foi unha femia de 90 mm de Olveira. Ollos grandes, coa pupila horizontal; tmpano grande e conspicuo. Pose dous cordns glandulares dorsolaterais moi marcados. Membros longos e fortes, os posteriores cunha membrana interdixital completa. Cor de fondo xeralmente verde ou cunha mestura de verde e pardo, mais son frecuentes exemplares enteiramente pardos ou agrisados. Teen unha lia vertebral de cor verde clara ou amarela e manchas negras moi variables en distribucin e tamao por todo o dorso e costados. Machos mis pequenos que as femias e con sacos vocais externos nas comisuras bucais que inflan coma globos para cantar.
Ra verde comn, femia adulta.
50
Larva de ra verde comn.
Voz. Voz. Os machos cantan con gran potencia, grazas aos sacos vocais externos, que amplifican o son, formando coros ruidosos. Emiten cinco sons diferentes, destaca un canto forte e rexente: trreeeee trreeeeee trreeeeeee que pode ser emitido en grupos. Distribuci Distribucin, abundancia e hbitat. Endemismo ibrico, presente tamn en zonas prximas de Francia. Relativamente abundante en Galicia (pero moitas poboacins en declive). o anfibio mis comn e espallado polo parque natural e tamn o de costumes mis acuticos. Os adultos sempre estn asociados s augas doces. Frecuente en todas as zonas con masas de auga, sobre todo permanentes (canles, charcas, ros abertos, lagoas), onde acada as densidades mis elevadas, mais tamn pode atoparse en charcas temporais. Coloniza con rapidez pozos para o rego nas zonas con cultivos e prados. Bioloxa. Bioloxa. Adultos activos entre febreiro e outubro ou novembro, pero os xuvens poden permanecer activos todo o ano. Actividade tanto nocturna coma dirna e costumes moi acuticos. O perodo reprodutor comeza en marzo e dura at xuo. A cra ten lugar nas mesmas charcas onde viven o resto do ano, e selecciona zonas con vexetacin acutica ou somerxida. Amplexus axilar. As femias poen os ovos en grandes masas xelatinosas que conteen 2.000-5.000 ovos. Larvas medianas (at 40-50 mm de lonxitude total), de cor olivcea e co ventre branco. Xuvens acabados de se metamorfosear de 12-20 mm de lonxitude. Madurez sexual aos 1-2 anos e lonxevidade duns 5-6 anos, mxima de 810 anos. Alimntase tanto de presas acuticas (larvas de insectos, moluscos, etc.) como terrestres (insectos, arcnidos, etc.). Conservacin. Conservacin. Non se considera ameazada (Preocupacin menor, LC), nin a nivel mundial (UICN, 2006) nin espaol (Pleguezuelos et al., 2002). Tampouco se consideran ameazadas as poboacins galegas no Catlogo galego de especies ameazadas.
51
Ra patilonga (Rana iberica) Ra patilonga ( Rana iberica)

1000 m
Outros nomes ga egos Outros nomes gallegos:: Zampexa, ra dos regos. Caste n Castelln:: Rana patilarga.
Ident f cac n Identiifiicaciin.. A mis pequena e estilizada das ras galegas; os machos adultos miden 3040 mm e as femias adultas 37-53 mm. Ocasionalmente algunha femia acada maiores lonxitudes, at 60 mm. Estilizada e de patas posteriores moi longas; o taln supera o focio se abatemos a pata traseira cara adiante. Teen unha mancha escura entre o ollo e o tmpano (mscara facial). Ollos grandes coa pupila ovoide horizontal. Dous cordns glandulares que discorren paralelos, un a cada lado do dorso. Pel lisa ou finamente granulosa. Cor de fondo moi variable, parda, ocre, vermella ou moura, con manchas escuras irregulares espalladas polo dorso. A gorxa ou todo o ventre presentan unhas manchas agrisadas en retcula, pero cunha banda central lonxitudinal branca, ben visible. Machos menores e mis esveltos que as femias, cunha rugosidade gris ou negra na cara interna do 1 dedo durante o celo. V oz Voz.. Raramente escoitada. Os machos emiten un rao rao rao baixo e renxente. As femias un ruc ruc ruc, tamn baixo.
D i s t r i b u c i n a b u n d a nc ia e Distribucin,, abundanc ia e hbitat hbitat.. Endemismo do noroeste ibrico (tipo faunstico Lusitnico). S vive en Galicia, norte de Portugal, Sistema Central e Cornixa Larva de ra patilonga. Cantbrica. Ocupa toda Galicia, desde o nivel do mar at a montaa. Escasa no parque natural onde s se atopa nas zonas perifricas con ros con bosque ripcola nas beiras (como o Artes) ou regos de auga con herbeiras hmidas ou mato. Vive nas beiras de augas correntes, con vexetacin nas sas marxes.
52
Biolox Bioloxa. Activa durante todo o ano. Actividade tanto dirna coma nocturna. Perodo reprodutor no Parque de novembro a marzo. Cra nas zonas remansadas dos regos, arroios e ros onde vive todo o ano e as sas charcas marxinais. Amplexus axilares. As femias poen nestes lugares 200-500 ovos en pequenas masas xelatinosas. Larvas medianas (at 38-50 mm de lonxitude total), de cor parda e crista dorsocaudal relativamente elevada. Xuvens acabados de metamorfosear de 12-15 mm de lonxitude. Madurez sexual aos 2 anos e lonxevidade duns 4-5 anos. Alimntase de artrpodos terrestres, principalmente dpteros, colepteros e arcnidos. Conse Conservacin. A UICN (2006) considraa globalmente como Case ameazada (NT), pero en Espaa considrase como Vulnerable (Pleguezuelos et al., 2002). A mesma categora de Vulnerable (VU) outrgaselle s poboacins galegas no Catlogo galego de especies ameazadas.
Xuvenil de ra patilonga.
Ra patilonga, femia adulta.
53
Outras especies de anfibios
Tritn palmado (Lissotriton helveticus) Tritn palmado ( Lissotriton helveticus )

Casteln Casteln:: Tritn palmeado. Nota Nota:: Anteriormente o seu nome
cientfico era Triturus helveticus. Ident f cac n Identiifiicaciin.. Tritn pequeno, de tamao semellante ao do tritn comn (50-75 mm de lonxitude total), mais doadamente diferenciaTritn palmado. Macho adulto en celo. ble deste por ter, en todas as libreas, unha banda central de cor amarela na zona ventral. Os machos en celo teen unha seccin corporal cuadrangular, unha crista dorsal baixa, cristas caudais ben desenvolvidas e cola truncada, rematada nun filamento caudal longo. Teen tamn de xeito caracterstico unhas palmaduras negras entre os dedos das patas posteriores. D str buc n abundanc a e hb tat Diistriibuciin,, abundanciia e hbiitat.. Citado neste espazo natural protexido en diferentes publicacins (Caramelo Rego et al., 1995; Snchez Rodrguez & Negreira Souto, 2005). Nos Atlas Galegos e Espaol non o citan na zona do parque natural, pero si na vecia serra do Barbanza, na cuadrcula UTM de 10x10 Km NH02 (Balado et al., 1995; Pleguezuelos et al., 2002). Na costa meridional de Galicia unha especie pouco comn (abunda no centro e norte de Galicia, facndose mis rara cara ao sur), pero posible a sa presenza no parque xa que acada puntos moito mis meridionais pola costa e estn presentes en Corrubedo algns dos seus hbitats mis caractersticos, como son as lagoas e marismas de auga doce con abundante vexetacin nas marxes e somerxida. B o ox a Biiolloxa.. Perodo de vida terrestre de maio ou xuo a xaneiro ou febreiro. A fase reprodutora acutica xeralmente de febreiro a abril-maio. Adoita reproducirse en charcas con mis vexetacin acutica que o tritn comn, anda que pode ocupar tamn pequenos regos e charcas con pouca vexetacin. Ovos e larvas semellantes aos do tritn comn. Conservac n Conservaciin.. Non se considera ameazada (Preocupacin menor, LC), nin a nivel mundial (UICN, 2006) nin espaol (Pleguezuelos et al., 2002). Non includa no Catlogo galego de especies ameazadas.
54
Os rptiles
Forman un grupo animal ben diversificado na actualidade, con mis de 8.300 especies que viven principalmente nas zonas tropicais da terra. Das catro ordes actuais de rptiles, neste espazo natural (e no resto da fauna galega e europea) s existen representantes de das: as tartarugas e os escamosos (lagartos e serpes). A diferenza dos anfibios, os rptiles son xa vertebrados plenamente adaptados vida terrestre, grazas a unha serie de adaptacins que lles permiten colonizar at os medios mis ridos. Entre elas, ter o corpo recuberto de escamas crneas, que forman un tegumento moi resistente deshidratacin e sa reproducin, plenamente terrestre, con fecundacin interna e proteccin dos embrins en desenvolvemento cunha serie de membranas extraembrionarias e dunha casca protectora. Este ovo posiblemente a adaptacin mis importante deste grupo, que lle permitiu a sa diversificacin e a das sas liaxes descendentes, as aves e os mamferos. No grupo dos escamosos, anda que unha gran parte das especies teen as catro extremidades ben desenvolvidas, moitos grupos seguiron lias evolutivas nas que estas extremidades se reduciron ou desapareceron, alonguselles o corpo e desprazronse mediante a reptacin, como nas serpes e moitos lagartos.
55
Lagarto arnal (Timon lepidus) Lagarto arnal ( Timon lepidus )

1000 m
Casteln Casteln:: Lagarto ocelado. Nota Nota:: Anteriormente o seu nome

cientfico era Lacerta lepida.
Ident f cac n Identiifiicaciin.. O mis grande dos lagartos do parque natural (e de Europa), anda que estas poboacins da costa galega (subespecie ibericus), son os de menor tamao da especie, acadando at 180 mm de lonxitude cabeza-corpo os machos e 160 mm as femias. Cola longa, at 2 veces esta lonxitude cando est intacta. Fortes e robustos, de cor dorsal verde, cun fino reticulado negro e rechamantes manchas redondas azuis nos costados (os ocelos). Ventre abrancazado, sen manchas. Os machos son mis grandes que as femias e coa cabeza moito mis voluminosa e robusta. Cor e deseo similares, pero os ocelos dos machos son mis grandes e numerosos. Os novos teen un deseo de ocelos brancos por todo o corpo sobre un fondo pardo ou olivceo. D str buc n abundanc a e hb tat Diistriibuciin,, abundanciia e hbiitat.. Especie ibrica, presente tamn nalgunhas zonas de Francia. Comn en case toda Galicia. o rptil mis amplamente espallado polo parque, e est presente na sa prctica totalidade, ags nas zonas mis hmidas e nos areais sen vexetacin. Especialmente abundante en zonas con rochas ou grandes pedras, debaixo das que busca refuxio, as como nas zonas de mato de toxo ou silvas. B o ox a Biiolloxa.. Activo de marzo a outubro, anda que poden verse individuos nos das mis solleiros do inverno. Actividade mxima
Xuvenil de lagarto arnal.
56
dos adultos entre abril e xuo. O celo comeza a principios de abril, con condutas territoriais dos machos adultos, que poden ser agresivos entre eles. As cpulas prodcense entre abril e xuo, e uns das despois, a femia pon entre 6 e 22 ovos (medias de 10 ou 12) de cor branca debaixo de grandes pedras ou en galeras na terra. O tempo da incubacin oscila entre 66 e 90 das, e nacen os xuvens desde setembro at outubro. Miden ao nacer entre 39 e 46 mm de cabeza e corpo. A madurez sexual pode acadarse entre os 2 e os 3 anos de idade. Poden vivir entre 10 e 11 anos na natureza. Alimntase dunha ampla variedade de presas, e predominan na zona os colepteros, himenpteros, ortpteros e caracois terrestres. Pode consumir tamn froitos, especialmente amoras (Rubus). As cobras lisas comn e meridional capturan aos mis novos, mentres que os adultos son cazados por moitos depredadores, tanto aves coma mamferos. Conse Conservacin. A UICN (2006) considrao globalmente como Case ameazado (NT), a mesma categora que ten en Espaa a subespecie da costa galega, T. l. ibericus (Pleguezuelos et al., 2002). En Galicia non se considera ameazado no Catlogo galego de especies ameazadas.
Lagarto arnal, macho adulto.
Femia adulta de lagarto arnal.
57
Lagarto das silvas (Lacerta schreiberi)

Lagarto das silvas (Lacerta schreiberi)
1000 m
Casteln: Lagarto verdinegro.

Casteln:
Identificacin. Identificacin. Lagarto grande, pero mis pequeno que o arnal. Machos at 117 mm de lonxitude cabeza-corpo e femias at 120 mm. Cola at 1,5 veces esta lonxitude se est intacta. Cor dorsal verde en ambos os sexos, mais as manchas negras dorsais son finas e mestas nos machos e grandes e illadas nas femias. Machos en celo cunha brillante coloracin azul cobalto na gorxa e na cabeza. As femias poden ter tamn a gorxa azul, pero mis plida. Ventre amarelo intenso, moi manchado de negro nos machos e liso nas femias. As cras teen un rechamante deseo, moi diferente do dos adultos, composto de manchas brancas e amarelas orladas de negro na cabeza e corpo, sobre un fondo pardo ou olivceo, e a cola de cor alaranxada. Distribuci Distribucin, abundancia e hbitat. Endemismo occidental ibrico (tipo faunstico Lusitnico). Moito menos abundante e espallado no parque que o lagarto arnal, atpase principalmente nas zonas de vexetacin mesta. frecuente nas reas con mato, especialmente silveiras (Rubus) con fieitos (Pteridium), as como nas beiras dos ros (como o Artes ou Sirves) con ameneiros (Alnus glutinosa) e salgueiros (Salix), e tamn preto dos regos en herbeiras hmidas con matogueiras. Bioloxa. Bioloxa. Actividade anual de febreiro at outubro ou novembro. Na primavera os machos son moi activos e dixanse ver con faci-
Xuvenil de lagarto das silvas.
58
Parella de lagarto das silvas; esquerda femia e dereita macho.
lidade, mentres que no vern mis difcil velos. Os apareamentos comezan en abril e duran at xuo. A femia pon entre 7 e 24 ovos, brancos, case esfricos, desde finais de maio at principios de xullo nun burato no chan non compacto ou debaixo das pedras. Logo duns 60-70 das de incubacin nacen os xuvens, en agosto e setembro. Miden no momento da eclosin entre 26 e 30 mm de cabeza e corpo. Acadan a madurez aos 2 ou 3 anos de vida e poden vivir at 10 anos. Consome unha ampla variedade de invertebrados, principalmente colepteros, ortpteros, himenpteros e caracois terrestres. Na zona depredado principalmente polo lagarteiro e os xuvens pola cobra lisa comn. C Cons ervacin. Considerado como Case ameazado (NT), tanto a nivel mundial (UICN, 2006) como espaol (Pleguezuelos et al., 2002). Non includo no Catlogo galego de especies ameazadas.
Lagarto das silvas. Macho adulto coa sa caracterstica cor azul na cabeza.
59
Lagarta dos penedos (Podarcis hispanica) Lagarta dos penedos ( Podarcis hispanica)
1000 m
Outros nomes ga egos Outros nomes gallegos:: Lagartixa dos penedos, lagartia dos penedos. Caste n Castelln:: Lagartija ibrica. Nota Nota:: No conxunto da pennsula Ibrica, Podarcis hispanica en realidade un complexo de varias especies diferentes. A que est presente no parque natural (e no resto do noroeste ibrico) anda non ten nome oficial e s veces nomeada provisionalmente como Podarcis hispanica tipo 1 ou Podarcis lusitanica.
Ident f cac n Identiifiicaciin.. Lagarta de pequeno tamao, medindo os adultos entre 42 e 60 mm de lonxitude cabeza-corpo. De complexin lixeira, ten o corpo e a cabeza moi aplanados como adaptacin vida entre rochas e pedras, onde busca refuxio en fendas estreitas (fisurcula). Machos de maior tamao, coa cabeza mis robusta e con deseos dorsais reticulados (as manchas negras nense entre elas formando unha rede), mentres que as femias mostran raias escuras e claras lonxitudinais. Coloracin dorsal parda ou verde nos machos en celo. A coloracin ventral abrancazada nas femias e branca tinguida de rosa ou alaranxada nos machos, que poden ter mculas azuis e negras nas escamas ventrais externas. D str buc n abundanc a e hb tat Diistriibuciin,, abundanciia e hbiitat.. Esta especie (P. hispanica tipo 1, P. lusitanica) tratarase dun elemento faunstico endmico do noroeste da Pennsula Ibrica, de tipo Lusitnico. Ocupa a metade sur de Galicia, principalmente Ourense e Pontevedra. No parque natural atpase preto do seu lmite norte pola costa. Est presente sobre todo nas zonas rochosas e pedregosas con mato aberto, as como en construcins (muros de pedra), onde pode chegar a ser localmente abundante. Mis ligada aos substratos rochosos e mellor gabeadora que P. bocagei. B o ox a Biiolloxa.. Activa todo o ano, excepto nos perodos mis fros do inverno. Actividade coti unimodal (un mximo ao medioda) en primavera e outono, e bimodal (mximos pola ma e ao sern, cun mnimo ao medioda) no vern. O perodo de celo comeza en marzo e dura at xuo. Primeira posta de ovos en abril, e
60
pode repetila en maio e xuo. Pon entre 1 e 5 ovos (media de 2,7) por posta, nun pequeno burato entre races ou baixo pedras. Os primeiros xuvens acabados de nacer aparecen en xullo, prolngase as eclosins at setembro. A cor dorsal dos xuvens parda e a cola averdada, mide entre 21 e 25 mm de cabeza-corpo. Acadan a madurez sexual no primeiro ou segundo ano de vida e poden vivir en liberdade uns 4 ou 5 anos. Caza principalmente pequenos artrpodos (sobre todo insectos voadores) e araneidos. No parque atopamos os seus restos en estmagos de cobra lisa meridional (Coronella girondica). Conservacin. Conservacin. Non se considera ameazada (Preocupacin menor, LC), nin a nivel mundial (UICN, 2006) nin espaol (Pleguezuelos et al., 2002). Tampouco se consideran ameazadas as poboacins continentais galegas no Catlogo galego de especies ameazadas.
Lagarta dos penedos. Macho.
Vista ventral de lagarta dos penedos, de cor abrancazada.
61
Lagarta comn (Podarcis bocagei) Lagarta comn ( Podarcis bocagei)

1000 m
Outros nomes ga egos Outros nomes gallegos:: Lagartixa galega, lagartixa de Bocage, lagartia comn. Caste n Castelln:: Lagartija de Bocage.
Ident f cac n Identiifiicaciin.. Lagarta pequena, pero relativamente robusta e co corpo non deprimido. A diferenza de Podarcis hispanica, que ten a cabeza moi aplanada, P. bocagei tena moito mis alta. A lonxitude cabeza-corpo dos adultos vara entre 45 e 65 mm. Os machos son mis grandes que as femias e teen a coloracin dorsal verde, mentres que estas ltimas son pardas (nalgns casos averdadas). As lias claras dorsolaterais estn moi ben sinaladas e son continuas en ambos sexos. A coloracin ventral adoita ser amarela intensa en machos e femias adultos (o mellor carcter diferencial das das lagartas do xnero Podarcis na zona), con pequenas manchas negras. D str buc n abundanc a e hb tat Diistriibuciin,, abundanciia e hbiitat.. Endemismo do noroeste ibrico (tipo faunstico Lusitnico), presente en case toda Galicia, excepto nas bisbarras de maior influencia mediterrnea. No parque natural comn, principalmente na zona central e norte. Pode ocupar unha ampla variedade de medios, desde os areais e cants costeiros at zonas de mato, cultivos e construcins. A diferenza da lagarta dos penedos, a comn ocupa preferentemente os terreos chans de veiga e vive a mido sobre substratos de terra, non de rocha. Moi antropfila, frecuente nos muros das casas. B o ox a Biiolloxa.. Pode estar activa todo o ano, cun mximo de actividade na primavera e outono e un mnimo no inverno, anda que s desenvolven actividade os das solleiros. Dirna e heliotrmica (exponse ao sol para termorregularse). Perodo reprodutor de marzo a xullo, cando posen as coloracins mis rechamantes. A femia pon entre 2 e 7 ovos (media de 4), nunha pequena galera na terra ou debaixo dunha pedra, nunha zona ben solleira. As femias pequenas s realizan unha
62
posta ao ano, pero as mis grandes, poden facer at tres (en abril-maio, xuo e principios de xullo). As cras nacen ao cabo de 50-60 das, normalmente en agosto e setembro. Madurez sexual con 1 ano (aproximadamente o 40% dos xuvens) ou con 2 anos (60%) de vida. A lonxevidade media duns 4-5 anos e mxima duns 6-7 anos. A sa alimentacin componse de pequenos araneidos e insectos, sobre todo voadores (como dpteros, hompteros e himenpteros), que captura entre as pedras ou na vexetacin. Conserv Conservacin. Non se considera ameazada (Preocupacin menor, LC), nin a nivel mundial (UICN, 2006) nin espaol (Pleguezuelos et al., 2002). Non includa no Catlogo galego de especies ameazadas.
Lagarta comn, macho adulto.
Escamas ventrais de lagarta comn, de intensa cor amarela.
63
Esgonzo comn ( Chalcides striatus) Esgonzo comn ( Chalcides striatus )

1000 m
Outros nomes ga egos Outros nomes gallegos:: Escncer de patas comn. Caste n Castelln:: Eslizn tridctilo.
I d en t f c ac n Identiifiicaciin.. Lagarto de corpo moi longo, cilndrico, semellando unha cobra, pero con patas diminutas, de 4-7 mm, que acaban cada unha en tres dedos. Lonxitude da cabeza-corpo: at 215 mm; cola at 1,3 veces esta lonxitude. Cabeza pequena e cnica, con ollos tamn pequenos, con plpebras mbiles e buratos auditivos moi ben sinalados. Escamas do corpo grandes e moi lisas. Coloracin e deseo moi constante, con 9 a 11 lias lonxitudinais marrns sobre un ton de fondo pardo claro. Sexos moi semellantes, pero as femias acadan lonxitudes maiores e son mis grosas que os machos. D str buc n abundanc a e hb tat Diistriibuciin,, abundanciia e hbiitat.. Especie do Mediterrneo occidental. Ocupa toda Galicia, sendo mis frecuente nas rexins mis clidas, especialmente nas bisbarras costeiras. Moi comn e estendido por todo o parque natural. Acada as mximas densidades nos hbitats con boa cobertura herbcea
Esgonzo comn.
64
Detalle da cabeza do esgonzo comn.
e ben expostos ao sol, como herbeiras (Festuca, Agrostis) ou zonas de mato aberto, onde chega a ser moi abundante. Vive tamn nos areais con tal de que tean vexetacin herbcea, as como en zonas pedregosas, rochosas, lindeiros de bosques e beiras de cultivos e fincas. Bioloxa. Bioloxa. Actividade anual de finais de febreiro ou marzo at outubro ou novembro, anda que pode estar activo os das clidos do inverno. dirno, desprzase entre a herba con rapidsimas ondulacins do corpo e refxiase na vexetacin mesta ou debaixo das pedras. O perodo reprodutor comeza en abril, e prodcense as cpulas neste mes e en maio. unha especie vivpara, cun longo perodo de xestacin. Os partos teen lugar a finais de xullo e en agosto. Cada femia pare, en funcin do seu tamao, entre 2 e 12 cras que miden ao nacer entre 43 e 52 mm de lonxitude cabeza-corpo. A sa alimentacin componse de araas de terra, insectos, ispodos e pequenos caracois terrestres que captura entre a vexetacin ou debaixo dela. Neste espazo natural atopamos restos dun exemplar no estmago dunha Coronella girondica. Conserv Conservacin. Non se considera ameazada (Preocupacin menor, LC), nin a nivel mundial (UICN, 2006) nin espaol (Pleguezuelos et al., 2002). Tampouco se consideran ameazadas as poboacins galegas no Catlogo galego de especies ameazadas.
65
Escncer comn (Anguis fragilis) Escncer comn ( Anguis fragilis)

1000 m
O u t r o s n om es g a e g os Outros nomes gallegos:: Esgonzo, liscncer, alicrn, boeiro, cristalina, verme cego (entre moitas outras variantes). Caste n Castelln:: Lucin.
I d en t f c ac n Identiifiicaciin.. Lagarto que carece de patas (externamente pode parecer unha cobra), mais difernciase delas por ter os ollos con plpebras normais, as escamas da rexin ventral iguais s dorsais e a cola moi longa cando est enteira (doadamente autotomizable: o animal desprndese dela con moita facilidade). Corpo cilndrico e moi alongado; cabeza pequena cun pescozo pouco definido. Lonxitude de cabeza-corpo dos adultos: 130-210 mm; cola de 1,0 a 1,3 veces esta lonxitude, pero moi frecuentemente moito menor ao estar rota. Pel moi rxida pola presenza de osteodermos debaixo das escamas. Machos adultos de coloracin relativamente uniforme, pardos ou agrisados, os mis vellos con manchas azuis; femias adultas cunha banda dorsal clara, ocre ou parda, e as costas e o ventre negros ou marrns moi escuro. Cras co dorso amarelo ou ocre cunha lia vertebral negra e as costas e mis o ventre negro brillante. D str buc n abundanc a e hb tat Diistriibuciin,, abundanciia e hbiitat.. Especie de carcter Eurosiberiano, de tipo faunstico Europeo, anda que penetra tamn en Asia. Presente en toda Galicia. No parque natural
Escncer comn, femia adulta.
66
chase moi amplamente distribuda e comn, e chega a ser localmente abundante, anda que difcil de ver pola sa vida oculta. Localizronse exemplares en reas rochosas con mato, tanto mesto como aberto, bosques claros, soutos, herbais, sebes de separacin entre leiras, herbeiras en solos areosos e dunas grises. Vive na vexetacin mesta, leva unha vida semisubterrnea, re refxiase debaixo das pedras, troncos, tboas e plsticos, as como en galeras de micromamferos. Bioloxa. Bioloxa. Actividade anual de febreiro a novembro, variable en relacin climatoloxa. A sa actividade est moi condicionada pola humidade ambiental, e permanece inactiva nos perodos mis secos. A reproducin comeza en abril, e teen lugar os apareamentos a finais deste mes, en maio e xuo. Durante a cpula, o macho morde femia detrs da cabeza, deixndolle sinais nas escamas do pescozo. Esta especie vivpara, d luz cras completamente formadas en agosto e setembro, tras un perodo de gravidez duns tres meses. O nmero de cras por parto oscila entre 5 e 12, en relacin ao tamao da femia. O crecemento lento. As poboacins galegas acadan a madurez sexual xeralmente aos 3 anos de vida, cunha lonxitude cabeza-corpo de 135-150 mm. Especie moi lonxeva, que pode vivir mis de 20 anos. A sa alimentacin est condicionada polo seu microhbitat (semisubterrneo, niveis mis baixos da vexetacin e follaxe) e pola sa conduta lenta e pausada, capturando principalmente lesmas e miocas. Conserv Conservacin. Non se considera ameazada (Preocupacin menor, LC), nin a nivel mundial (UICN, 2006) nin espaol (Pleguezuelos et al., 2002). Tampouco se consideran ameazadas as poboacins continentais galegas no Catlogo galego de especies ameazadas.
Escncer comn, macho adulto.
67
Cobra de escada (Rhinechis scalaris) Cobra de escada ( Rhinechis scalaris )

1000 m
Outros nomes ga egos Outros nomes gallegos:: Serpe riscada. Caste n Castelln:: Culebra de escalera. Nota Nota:: at hai pouco o seu nome cientfico era Elaphe scalaris.
Ident f cac n Identiifiicaciin.. Cobra relativamente grande e forte, que pode acadar os 150 cm de lonxitude total. Cor dorsal parda ou ocre uniforme, cun deseo composto por das lias escuras lonxitudinais paralelas que, nos xuvens e subadultos, atpanse unidas por barras negras perpendiculares a estas lias dorsais, o que semella un debuxo en escada (de onde provn o nome da especie). Ventre amarelento uniforme. Femias mis grandes e robustas que os machos. Especie aglifa, sen veleno, a sa trabada absolutamente inocua, anda que vigorosa e pode ser agresiva, mordendo ao ser capturada. D str buc n abundanc a e hb tat Diistriibuciin,, abundanciia e hbiitat.. Especie ibrica que tamn se estende pola costa mediterrnea francesa. Ocupa case toda a pennsula Ibrica ags a franxa cantbrica e os Pirineos. En Galicia distribese pola metade sur. Na Corua, pola costa, acada os montes do Pindo (Carnota). No parque natural unha especie escasa, con poucas observacins, realizadas nas zonas perifricas, xeralmente en reas ben solleiras, con pedras, rochas e matogueiras.
Xuvenil de cobra de escada.
68
Cobra de escada, macho adulto.
Biolox Bioloxa. Actividade anual de marzo a outubro; actividade coti dirna, anda que tamn crepuscular e nocturna no vern. Agchase debaixo de grandes pedras, muros ou galeras de mamferos (como coellos). As observacins de cpulas producronse sobre todo en maio e xuo e aproximadamente un mes despois (entre 20 e 46 das) a femia realiza a posta dos ovos. Pon entre 4 e 24 ovos, en relacin ao tamao da femia, brancos e alongados, dos que nacen as cras tras 50-60 das de incubacin. Os xuvens miden entre 27 e 38 cm de lonxitude total, e teen o seu deseo inconfundible de barras transversais negras no dorso sobre un ton de fondo amarelado plido. Madurez sexual aos 4 anos nos machos (cando acadan 50 cm de lonxitude cabeza-corpo) ou 5 anos nas femias (cuns 66 cm de lonxitude cabeza-corpo), e lonxevidade duns 19 anos. A alimentacin dos adultos consiste principalmente en mamferos, como ratas (Rattus), ratos (Apodemus, Microtus) e cras de coello. Os xuvens pola contra, consomen cras de roedores e lagartas. Conserv Conservacin. Non se considera ameazada (Preocupacin menor, LC), nin a nivel mundial (UICN, 2006) nin espaol (Pleguezuelos et al., 2002). Tampouco se consideran ameazadas as poboacins continentais galegas no Catlogo galego de especies ameazadas.
69
Cobra lisa comn (Coronella austriaca) Cobra lisa comn ( Coronella austriaca)
1000 m
Outros nomes ga egos Outros nomes gallegos:: Cbrega lagarteira comn. Caste n Castelln:: Culebra lisa europea.
I d en t f c ac n Identiifiicaciin.. Ofidio de pequeno tamao; mide como mximo 75 cm de lonxitude total, se ben a maiora dos adultos miden entre 50 e 60 cm. O exemplar mis grande medido en Corrubedo foi unha femia de 63 cm de lonxitude total de Olveira. Escamas dorsais lisas. Cor dorsal de fondo gris ou parda, cun deseo de manchas marrn escura ou negra, cunha lia escura que cruza o ollo a cada lado da cabeza. Difernciase da cobra lisa meridional por ter a coloracin ventral uniforme, negra, gris escura ou alaranxada, o ollo bordeado pola 3 e 4 escamas supralabiais e 19 ringleiras de escamas dorsais nun anel no centro do corpo. Sexos semellantes. Especie aglifa, sen veleno, a sa trabada absolutamente inocua. D str buc n abundanc a e hb tat Diistriibuciin,, abundanciia e hbiitat.. Especie Eurosiberiana de tipo faunstico Europeo. Na pennsula Ibrica ocupa a metade norte e certas serras do sur. En Galicia abundante nas provincias do norte, A Corua e Lugo. En Ourense e Pontevedra mis escasa, sendo a sa distribucin irregular, fundamentalmente nas serras. No parque natural comn e est amplamente distribuda, mesmo en zonas secas como areais (tmola achada baixo pedras en dunas grises). Ocupa unha grande variedade de hbitats, como bosques abertos, pieirais, valados e muros vellos ao carn de hortas e campos. Mais o medio mis tpico son as zonas de mato, como toxeiras, queirogais e xesteiras. B o ox a Biiolloxa.. Perodo anual de actividade de marzo a outubro; actividade coti fundamentalmente dirna, anda que pode ser crepuscular con tempo moi clido. O perodo reprodutor comeza cos apareamentos, que teen lugar de marzo a maio (un segundo celo en setembro e outubro). O ciclo bienal, reprodcense as femias cada dous anos. vivpara, parindo de 2 a 15 cras, en
70
relacin directa co tamao da nai, en setembro e outubro. Os neonatos miden entre 15 e 19 cm de lonxitude total e o seu deseo e cor son moi semellantes aos dos adultos. A madurez sexual nos machos acontece aos 2 ou 3 anos de vida e nas femias aos 4 ou 5 anos. En liberdade poden vivir at uns 9 ou 10 anos. A sa alimentacin componse de rptiles nun 85% (principalmente lagartas, Podarcis bocagei e P. hispanica, cras de lagartos, escnceres comns, Anguis fragilis e esgonzos, Chalcides striatus). O 15% restante componse de micromamferos (ratos, Apodemus, Microtus e musaraas, Sorex e Crocidura). Conservacin. Conservacin. Non avaliada a nivel mundial (UICN, 2006). Considerada non ameazada (Preocupacin menor, LC) en Espaa (Pleguezuelos et al., 2002). Non includa no Catlogo galego de especies ameazadas.
Escamas ventrais de cobra lisa comn, de cor homoxnea.
Cobra lisa comn.
71
Cobra lisa meridional ( Coronella girondica) Cobra lisa meridional ( Coronella girondica)
1000 m
Outros nomes ga egos Outros nomes gallegos:: Cbrega lagarteira meridional. Caste n Castelln:: Culebra lisa meridional.
Ident f cac n Identiifiicaciin.. Cobra esvelta e de pequeno tamao. O exemplar mis grande medido no parque natural foi unha femia de 73 cm de lonxitude total do monte da Lavandeira. En Galicia poden superar os 80 cm. Excepcionalmente chegan at 90 cm. Escamas dorsais lisas e cor de fondo dorsal parda ou gris cun deseo de manchas escuras. Teen unha lia escura desde a comisura bucal at o ollo. Cor ventral branca ou amarelenta, cun deseo de manchas negras en taboleiro de xadrez, o que permite diferenciala doadamente da cobra lisa comn, que o ten uniforme. Tamn se diferencia por ter o ollo bordeado pola 4 e 5 escamas supralabiais e 21 ringleiras de escamas dorsais nun anel no centro do corpo. Sexos moi semellantes. Especie aglifa, sen veleno, a sa trabada absolutamente inocua. D str buc n abundanc a e hb tat Diistriibuciin,, abundanciia e hbiitat.. Especie do Mediterrneo occidental. En Galicia distribese case uniformemente polas provincias do sur, mentres que en Lugo e na Corua a distribucin puntual no norte. No parque natural relativamente comn, anda que difcil de atopar polos seus costumes nocturnos e lapidcolas (debaixo das pedras). Ocupa preferenteCobra lisa meridional.
72
Escamas ventrais de cobra lisa meridional.
mente zonas secas e pedregosas con mato, pero tamn muros e valados preto de cultivos, bosques abertos, etc. En xeral moi ligada a toxais, queirogais e xarais. Bioloxa. Bioloxa. Actividade anual desde febreiro at novembro, anda que poden encontrarse tamn exemplares activos en decembro e xaneiro, mais en baixa proporcin. Actividade coti fundamentalmente crepuscular e nocturna. Durante o da acostuma esconderse debaixo das pedras. Na primavera ou no outono tamn pode estar activa en pleno da. O perodo reprodutor comeza en abril, tendo lugar os apareamentos desde este mes at principios de xuo. A diferenza da cobra lisa comn, ovpara e pon entre 4 e 10 ovos, brancos, alongados e case cilndricos, dos que nacen os xuvens ao cabo duns dous meses. Os poucos datos recollidos indican que as postas teen lugar na zona sobre todo en xullo. Os que acaban de nacer miden entre 17 e 19,5 cm de lonxitude total. Poden acadar at 15 anos de vida. A sa dieta fundamentalmente saurifaga, alimentndose de esgonzos (sobre todo Chalcides striatus, at o 41%), lagartas (Podarcis bocagei e P. hispanica, 35-45%), e cras de lagartos (6-10%). Outras presas son escnceres comns (Anguis fragilis) e cras doutras especies de cobras. Conserv Conservacin. Non se considera ameazada (Preocupacin menor, LC), nin a nivel mundial (UICN, 2006) nin espaol (Pleguezuelos et al., 2002). Non includa no Catlogo galego de especies ameazadas.
73
Cobra de colar ( Natrix natrix)

Cobra de colar ( Natrix natrix )
1000 m
Casteln: Culebra de collar.

Casteln:
Identificacin. Identificacin. Cobra de tamao mediano a grande. Os exemplares mis grandes achados neste espazo natural at agora foron unha femia de Vilar de 98 cm de lonxitude total e un macho de Olveira de 76 cm. Pasa frecuentemente do metro de lonxitude e os tamaos mximos en Galicia son 120 cm nas femias e 90 cm nos machos. Excepcionalmente pode superar o metro e medio. Escamas dorsais carenadas. Cor dorsal moi variable, anda que normalmente son pardas ou grises, xeralmente con escasas manchas negras. Ventre branco, con manchas negras cuadrangulares. Os exemplares novos posen un debuxo branco amarelado bordeado de negro detrs da cabeza (como un colar, de onde deriva o seu nome comn). Este colar desaparece nos exemplares adultos. Femias moito maiores e mis robustas que os machos. Especie aglifa, sen veleno, a sa trabada absolutamente inocua. Distrib Distribucin, abundancia e hbitat. Especie do Palertico occidental de distribucin moi ampla (norte de frica, toda Europa e Asia Menor). Distribese por toda Galicia e o resto da Pennsula Ibrica. No parque natural comn e est amplamente repartida, sobre todo nas proximidades de charcas, lagoas de auga doce e herbeiras hmidas. Nada moi ben e frecuente nestes medios acuticos, anda que pode vivir tamn moi afastada deles, en zonas de mato mesto, praderas e lindeiros de bosques, silveiras e cultivos. Bioloxa. Bioloxa. Perodo anual de actividade de marzo a novembro. Actividade coti fundamentalmente dirna, anda que pode ser tamn crepuscular no vern. Dous perodos de celo, un na primavera e outro secundario no outono. O principal perodo de apareamentos prodcese en abril e maio. En xuo e xullo as femias poen entre 6 e 50 ovos, brancos e alongados, en lugares hmidos e quentes, como montns de vexetacin en descomposicin ou esterco. As cras nacen en setembro ou outubro, medindo no
74
Cobra de colar, xuvenil co caracterstico colar.
Cobra de colar. Femia adulta.
momento da eclosin entre 14,5 e 21,6 cm de lonxitude total, e teen o caracterstico colar negro e amarelo na unin da cabeza co pescozo. Os machos acadan a madurez sexual aos 3 anos e as femias aos 4 ou 5. Poden vivir at os 20 anos en liberdade. A sa alimentacin componse fundamentalmente de anfibios. No Parque encontramos nos seus contidos gstricos sobre todo Rana perezi e Discoglossus galganoi, mais tamn Bufo bufo, Pelobates cultripes e Lissotriton boscai. Non acostuma cazar dentro da auga e moi raramente o fai mergullada, anda que boa nadadora. Conserv Conservacin. Non se considera ameazada (Preocupacin menor, LC), nin a nivel mundial (UICN, 2006) nin espaol (Pleguezuelos et al., 2002). Tampouco se consideran ameazadas as poboacins continentais galegas no Catlogo galego de especies ameazadas.
75
Cobra viperina (Natrix maura) Cobra viperina ( Natrix maura)

1000 m
Casteln Casteln:: Culebra viperina.
I de nt f c ac n Identiifiicaciin.. Ofidio de mediano tamao; os mis grandes rexistrados neste parque natural foron unha femia de 69 cm de lonxitude total de Olveira e un macho de 55 cm de Vixn. Excepcionalmente poden superar o metro de lonxitude. Escamas dorsais moi carenadas. Ten unha coloracin moito mis contrastada que a cobra de colar. Cor de fondo variable, averdada, parda ou alaranxada, cun debuxo dorsal negro en zigzag, semellante ao dalgunhas vboras. Os exemplares mis vellos poden ser moi escuros, algns case completamente negros (de onde lle provn o nome cientfico: maura = escura). Femias bastante maiores que os machos, co corpo mis groso. Especie aglifa, sen veleno, a sa trabada absolutamente inocua. D str buc n abundanc a e hb tat Diistriibuciin,, abundanciia e hbiitat.. Especie do Mediterrneo occidental. Amplamente repartida no centro e sur de Galicia, mis escasa no norte. No parque natural o ofidio mis comn e atpase distribudo por todo el, sobre todo nas beiXuvenil de cobra viperina.
76
ras de zonas hmidas de auga doce, anda que tamn aparece afastada da auga, en hbitats secos, como matos ou herbeiras. a mis acutica de todos os ofidios deste espazo natural (e ibricos); nada e mergllase moi ben. Bioloxa. Bioloxa. Actividade anual de febreiro ou marzo at novembro. Actividade coti basicamente dirna, mais tamn crepuscular ou nocturna con tempo clido. Perodo reprodutor de abril a xuo (un segundo celo outonal en setembro e outubro). A femia pon entre 4 e 17 ovos entre maio e xullo (s veces at 24), de cor branca e mis cilndricos que os da cobra de colar, cunhas pequenas concrecins pola superficie. As cras nacen desde finais de agosto at outubro, e miden no momento da eclosin entre 13,5 e 19 cm de lonxitude total. O deseo dorsal e da cabeza mis contrastado que o dos adultos. Os machos acadan a madurez sexual aos 3 anos e as femias aos 4 ou 5 anos. Poden vivir mis de 12 anos. A sa dieta componse de peixes (10-58%; porcentaxes mnimas e mximas en Galicia), larvas de anfibios (5-30%), anfibios adultos (2038%) e invertebrados (16-20%), nos que predominan as miocas. Acostuma cazar as sas presas mergullada. Moi xil, refxiase de contado na auga ao ser descuberta. Conserv Conservacin. Non se considera ameazada (Preocupacin menor, LC), nin a nivel mundial (UICN, 2006) nin espaol (Pleguezuelos et al., 2002). Tampouco se consideran ameazadas as poboacins continentais galegas no Catlogo galego de especies ameazadas.
Cobra viperina. Femia adulta.
77
Vbora de Seoane ( Vipera seoanei)

Vbora de Seoane ( Vipera seoanei )
1000 m
Castel Casteln: Vbora cantbrica, vbora de Seoane.
Identificac Identif ic acin. Ofidio de pequeno tamao, alcanza como mximo 60 cm de lonxitude total. Corpo groso e cola curta; cabeza triangular e ollo coa pupila vertical e o iris dourado. Escamas dorsais carenadas. Cor de fondo parda ou ocre, cunha banda vertebral marrn escura ao longo do dorso, reberetada de manchas negras en forma de zigzag e das lias lonxitudinais claras. Ventre gris escuro ou negro, con puntos brancos. Non son raros os individuos melnicos, completamente negros. Machos coa cola comparativamente mis longa. Especie solenoglifa, con veleno e dous dentes ocos (os cairos) conectados s glndulas velenosas. Mordedura perigosa. Distribucin, Distribucin, abundancia e hbitat. Endemismo ibrico, s vive en Galicia, extremo norte de Portugal e Cornixa Cantbrica at o Pas Vasco. No conxunto de Galicia comn, desde o nivel do mar at a montaa. No parque natural relativamente escasa, anda que pode encontrarse en diferentes hbitats, desde prados moderadamente hmidos at areais costeiros con vexetacin. algo mis comn nas zonas perifricas, en lindeiros de bosques, pieirais, matos de toxos (Ulex) e silveiras (Rubus). Bioloxa. Bioloxa. Leva unha vida moi oculta, ao abeiro de silvas e matogueiras, sae moi poucas veces a terreo descuberto, polo que difcil de ver. A actividade coti dirna case todo o ano, pero pdese volver parcialmente nocturna no vern. A inactividade invernal moi curta nesta zona, polo que se poden ver exemplares activos desde febreiro at novembro en anos Cabeza de vbora de Seoane. Pode verse favorables. Celo e apareameno ollo coa pupila vertical e os dentes inoculadores do veleno. tos de abril a maio. unha
78
especie vivpara polo que as femias paren entre 3 e 10 cras desde mediados de agosto at outubro. No momento do parto, as cras miden 15-18 cm. O seu crecemento lento. Acadan a madurez sexual aos 3 ou 4 anos (cando teen 30 a 38 cm de lonxitude total) e a sa lonxevidade duns 13 anos. O veleno e o aparato inoculador (dous finos dentes ocos, como agullas hipodrmicas) unha adaptacin sa dieta de micromamferos, que na provincia da Corua constiten o 83% das presas. Son fundamentalmente cortas (Microtus lusitanicus), trilladeiras (Microtus agrestis), ratos (Apodemus sylvaticus) e musaraas (Sorex, Crocidura). O resto son saurios (7%) e anfibios (10%). Conserv Conservacin. Non se considera ameazada (Preocupacin menor, LC), nin a nivel mundial (UICN, 2006) nin espaol (Pleguezuelos et al., 2002). Non includa no Catlogo galego de especies ameazadas. Qu facer Qu facer ante unha trabada de vbora. A vbora de Seoane pouco agresiva e moi tmida, e fuxe rapidamente ante a presenza humana. Ademais, o seu veleno adoita ser pouco activo, polo que o risco dun desenlace fatal pequeno. Mais, a sa toxicidade un feito polo que nunca hai que tentar collelas coa man (o que mis que suficiente para non correr riscos de mordedura). No caso de que se produza unha mordedura, hai que inmobilizar a zona afectada, sen realizar ningn corte na ferida (como se dica tradicionalmente), nin sucionala (perigoso se temos feridas na boca). Tampouco poer apertados torniquetes se non o fai un experto (os efectos do torniquete poden ser graves). A continuacin, tranquilizada a persoa afectada, trasladarse a un centro mdico. Nel manterana en observacin e decidirase se que se lle administra ou non antisoro con anticorpos contra o veleno de vbora. Este antisoro s debe ser utilizado cando sexa estritamente necesario, xa que nalgns casos pode provocar reaccins alrxicas graves.
Vbora de Seoane.
79
Outras especies de rptiles
Sapoconcho comn (Emys orbicularis) Sapoconcho comn ( Emys orbicularis)

1000 m
Casteln Casteln:: Galpago europeo.
Ident f cac n Identiifiicaciin.. Tartaruga acutica de cuncha ovalada e baixa, que mide nos adultos de 120 a 160 mm de lonxitude, raramente mis. Coloracin moi escura, negra ou moura, con lias amarelas dispostas radialmente en cada placa da cuncha. Plastrn amarelado, con manchas escuras de forma irregular. Cabeza, pescozo, patas e cola negras, cun mesto punteado amarelo. Machos mis pequenos que as femias, coa cuncha mis estreita, plastrn lixeiramente cncavo (recto nas femias) e a cola mis longa. D str buc n abundanc a e hb tat Diistriibuciin,, abundanciia e hbiitat.. Especie do Palertico Occidental. En Galicia s sobreviven das poboacins: unha no Porrio (Pontevedra) e outra no ro Arnoia (Ourense). Vive en masas de auga doce moi diversas, de corrente lenta ou nula e que tean abundante vexetacin acutica nas ribeiras. Hai datos da sa antiga presenza na zona do parque natural, pero extinguiuse probablemente na segunda metade do sculo XX. No ano 2004 foron introducidos uns individuos na charca de Olveira, que anda persisten na actualidade (2006). B o ox a Biiolloxa.. Actividade anual concentrada en dous perodos principais, un primaveral (febreiro-maio) e outro outonal (setembrooutubro). A actividade coti dirna. A reproducin comeza cedo, con cortexos nada mis sar da hibernacin, xeralmente en febreiro ou marzo, que poden prolongarse at maio. Nas poboacins galegas, as primeiras femias con ovos aparecen a mediados de xuo. Nestas poboacins, s se realiza unha posta ao ano, a mediados de xullo. O nmero de ovos por posta oscila entre 3 e 18, con medias en torno a 6 ovos. As femias non se reproducen todos os anos. A posta realzase pola noite, nun burato que escava a femia duns 10-12 cm de profundidade. A
80
Sapoconcho comn na auga.
Detalle da cabeza do sapoconcho comn.
determinacin do sexo pola temperatura de incubacin (<28C: machos; >29C: femias). Nas poboacins galegas ten lugar a hibernacin dos neonatos no nio, sando en primavera. As cras miden uns 30 mm de lonxitude ao nacer. Os machos acadan a madurez sexual aos 4 anos, con 125 mm de lonxitude, e as femias aos 6 anos, con 137 mm. A lonxevidade mxima de 28 e 29 anos para machos e femias, respectivamente. A sa alimentacin oportunista, predominando a compoente animal, pero inclundo tamn materia vexetal, sobre todo no vern. Conservacin. Conservacin. Considerada a nivel mundial como Case ameazada, NT (UICN, 2006). En Espaa, no entanto, considranse En perigo de extincin (EN) as poboacins do noroeste (Pleguezuelos et al., 2002), xa que s quedan, no caso de Galicia, dous pequenos ncleos poboacionais. A mesma categora de En perigo de extincin recllese no Catlogo galego de especies ameazadas. Este , por tanto, o rptil mis ameazado de Galicia.
81
Sapoconcho de Florida (Trachemys scripta) Sapoconcho de Florida ( Trachemys scripta)

Outros nomes galegos Outros nomes galegos:: Tartaruga de Florida. Casteln Casteln:: Galpago de Florida, Tortuga de Florida.
Ident f cac n Identiifiicaciin.. Sapoconcho relativamente grande, cunha lonxitude da cobertura que oscila nos adultos entre 120 e 290 mm, e son as femias mis grandes e coa cuncha mis ancha que os machos. Anda que son mis coecidos os pequenos xuvens postos venda (acabados de nacer), o seu crecemento moi rpido e pronto acadan un tamao grande. A cor dorsal verde destes xuvens desaparece coa idade, e vlvense anegrados. Pdese distinguir doadamente a calquera idade do sapoconcho comn pola mancha vermella intensa aos lados da cabeza e por ter o plastrn de cor amarela viva. Sapoconcho de Florida. D st r buc n ab und anc a e h b t at Diistriibuciin,, abundanciia e hbiitat.. Orixinarios do surleste dos EE.UU., foron criados masivamente para a sa venda en todo o mundo como animais de compaa. Se os pequenos xuvens mercados sobreviven, co paso do tempo trnanse en grandes e voraces sapoconchos que molestan dentro das casas, polo que algns propietarios ditanas aos ros e charcas onde poden formar poboacins que constiten unha ameaza para a fauna autctona. Pode vivir en todo tipo de medios de auga doce permanentes. Observronse nos ltimos anos varios exemplares desta especie en charcas e lagoas do parque natural, as como en xardns de fincas privadas. B o ox a Biiolloxa.. Activo de marzo a outubro. En Espaa atopronse postas en maio e xuo, compostas por 2-23 ovos. Perodo de incubacin de 60-88 das. Os neonatos miden 24-36 mm de lonxitude da cobertura. Lonxevidade mxima en liberdade de 30 anos. Conservac n Conservaciin.. Non catalogada polo seu carcter alctono. desexable a sa erradicacin.
82
Tartarugas marias Tartarugas marias

De xeito ocasional poden aparecer nas praias do parque exemplares varados de tartarugas marias. Non son moi frecuentes nas augas galegas, xa que son caractersticas dos mares tropicais e subtropicais, mais tampouco son excepcionais e hai das especies que son rexistradas con relativa frecuencia nas nosas costas, a tartaruga maria comn e a de coiro. Porn, xa que cabe a posibilidade de que se atopen outras especies (anda que a probabilidade baixa), inclese unha clave de identificacin de todas as especies que poden ser vistas en augas (e costas) atlnticas. As tartarugas marias estn moi ben adaptadas vida no mar e teen as extremidades convertidas en aletas, coas que poden nadar con gran rapidez. A sa vida completamente maria e unicamente saen terra as femias para depositar os ovos (mais non nas costas galegas).
Clave de identificacin 1A. Cobertura con placas crneas. 1B. Cobertura sen placas, cunha pel de aspecto de coiro e varias quillas lonxitudinais santes. Xeralmente de tamao moi grande, at 500 kg. 2A. Placa nucal en contacto coa primeira placa costal. 5-6 placas costais a cada lado. 2B. Placa nucal afastada da primeira placa costal. 4 placas costais a cada lado. 3A. Tres placas inframarxinais sen poros a cada lado do plastrn. 3B. Catro placas inframarxinais, cada unha cun poro glandular, a cada lado do plastrn. 4A. Placas crneas da cobertura xustapostas (como as baldosas dun piso). Das escamas prefrontais na cabeza. 4B. Placas crneas da cobertura imbricadas (como as tellas dun tellado). Catro escamas prefrontais na cabeza. 2 Tartaruga maria de coiro (Dermochelys coriacea) 3 4 Tartaruga maria comn (Caretta caretta) Tartaruga maria pequena (Lepidochelys kempii) Tartaruga maria verde (Chelonia mydas) Tartaruga maria carei (Eretmochelys imbricata)
83
Cobertura das tartarugas marias 1. Tartaruga maria de coiro, 2. Tartaruga maria comn, 3. Tartaruga maria verde, 4. Tartaruga maria carei, 5. Tartaruga maria pequena.
As das especies que se teen rexistradas no litoral do parque natural son:
Tartaruga maria de coiro (Dermochelys coriacea) Tartaruga maria de coiro ( Dermochelys coriacea)
Casteln Casteln:: Tortuga lad.
a mis grande das tartarugas vivintes, pode chegar a medir mis de 1,5 m de lonxitude da cobertura e pesar 500 kg. Cobertura e plastrn recubertos dunha pel coricea, con 7 quillas lonxitudinais polo dorso e 5 no plastrn. A cabeza grande, con tres fondas entallas na mandbula superior. Aletas dianteiras moi grandes e potentes, sempre sen unllas. Coloracin anegrazada cun mesto punteado de manchas pequenas e brancas. Os exemplares observados na zona son adultos, cunha lonxitude da cobertura que supera frecuentemente o metro e medio. Conservac n Conservaciin.. Considerada como En perigo crtico de extincin (CR), tanto a nivel mundial (UICN, 2006) como espaol (Pleguezuelos et al., 2002). No Catlogo galego de especies ameazadas considerada como En perigo de extincin (EN).
84
Tartaruga maria comn (Caretta caretta) Tartaruga maria comn ( Caretta caretta)
Casteln Casteln:: Tortuga boba.
a especie que pode aparecer con mis frecuencia nas costas do parque natural. Xeralmente varan exemplares xuvens ou subadultos, cunha lonxitude da cobertura inferior a 40 cm. Os adultos poden chegar a medir at algo mis dun metro de lonxitude da cobertura e at 150 kg de peso. Cobertura ovalada, coas beiras de forma aserrada, con 5 placas vertebrais e 5 costais a cada lado. A primeira est en contacto coa placa nucal. 3 placas inframarxinais no plastrn, sempre sen poros. Cabeza grosa, con 2 pares de escamas prefrontais. Aletas dianteiras con 2 unllas. Cor do espaldar marrn ou parda vermella. Conservac n Conservaciin.. Considerada como En perigo de extincin (EN), tanto a nivel mundial (UICN, 2006) como espaol (Pleguezuelos et al., 2002). No Catlogo galego de especies ameazadas figura como Vulnerable (VU).
Plastrn de tartaruga maria comn 1. Placas inframarxinais.
1 1 1
1 1 1
85
Lagarta rabuda (Psammodromus algirus) Lagarta rabuda ( Psammodromus algirus )

Outros nomes galegos Outros nomes galegos:: Lagartixa rabuda. Casteln Casteln:: Lagartija colilarga. Nota Nota:: No ano 2006 describiuse unha nova especie,
Psammodromus manuelae, no centro de Espaa, que posible que pertenzan tamn as poboacins galegas de lagarta rabuda.
Ident f cac n Identiifiicaciin.. Lagarta relativamente grande e robusta, de 6175 mm de cabeza-corpo, e unha cola moi longa, de 2,1-2,7 veces esta lonxitude. As sas escamas dorsais son moi grandes, triangulares, bicudas e fortemente imbricadas entre elas. A coloracin dorsal parda con das lias claras lonxitudinais moi ben sinaladas, principalmente nas femias, orladas por lias pardo escuras ou negras. Os machos en celo poden ter manchas vermellas na gorxa e na cabeza. D str buc n abundanc a e hb tat Diistriibuciin,, abundanciia e hbiitat.. Citada repetidamente no parque natural (Caramelo Rego et al., 1995; Snchez Rodrguez & Negreira Souto, 2005). Balado et al. (1995) e Pleguezuelos et al. (2002) citan a especie na cuadrcula UTM de 10x10 km MH91 que incle a prctica totalidade da superficie deste espazo protexido. No entanto, ns non a encontramos nas nosas prospeccins. moi posible a sa presenza actual xa que o parque natural ten moi boa representacin do seu hbitat tpico na Galicia costeira: zonas areosas con vexetacin de mato disperso Lagarta rabuda, femia adulta. de Cistus ou Ulex e herbeiras. B o ox a Biiolloxa.. Activa entre febreiro e novembro. Reproducin de abril a xuo. A femia pon 2-11 ovos nun burato na area ou debaixo dunha pedra. Nacemento das cras en agosto e setembro. Madurez sexual con 1 ou 2 anos e lonxevidade de s 5-7 anos. Alimntase de araneidos e insectos do solo. Conservac n Conservaciin.. Non se considera ameazada (Preocupacin menor, LC), nin a nivel mundial (UICN, 2006) nin espaol (Pleguezuelos et al., 2002). Non includa no Catlogo galego de especies ameazadas.
86
Esgonzo ibrico ( Chalcides bedriagai) Esgonzo ibrico ( Chalcides bedriagai)

Outros nomes ga egos Outros nomes gallegos:: Escncer de patas ibrico. Caste n Castelln:: Eslizn ibrico. Ident f cac n Identiifiicaciin.. Esgonzo de corpo groso, medindo 65-90 mm de cabeza-corpo os adultos, e algo Esgonzo ibrico. menos de cola, que tamn grosa e cilndrica, co extremo afiado. Distnguese moi doadamente do esgonzo comn por ser moito mis curto e groso, ter as catro extremidades reducidas pero ben conformadas, con 5 dedos cada unha, e unha coloracin dorsal parda clara case uniforme. D str buc n abundanc a e hb tat Diistriibuciin,, abundanciia e hbiitat.. Esta especie citada repetidamente nas listas faunsticas do parque (Caramelo Rego et al., 1995; Snchez Rodrguez & Negreira Souto, 2005). Mourio et al. (2004) tamn a citan, anda que para o conxunto deste espazo natural e costa norte do Barbanza. Nesta costa norte citada tamn no Atlas Espaol (Pleguezuelos et al., 2002) na cuadrcula UTM de 10x10 km MH92, vecia do parque natural, anda que fra deste. Pola nosa parte, s conseguimos unha posible cita nunha zona de mato aberto con herbeira seca (o exemplar fuxiu sen poder ser examinado). Resulta sorprendente esta aparente ausencia (ou escaseza) da especie, xa que est presente pola costa tanto ao norte como ao sur do parque e estn moi ben representados nel os seus hbitats mis caractersticos, como son os terreos areosos con vexetacin herbcea e matos espallados. Porn, a sa vida moi oculta, case sempre debaixo das pedras e da vexetacin, fai moi doado que pase desapercibido. , por tanto, moi posible a sa presenza en distintas zonas deste espazo natural. B o ox a Biiolloxa.. Activo de marzo a outubro e perodo reprodutor de finais de abril a xuo. Especie vivpara, as femias paren de 1 a 4 cras xeralmente en agosto. Madurez sexual con 2 ou 3 anos. Comen arcnidos, ispodos e insectos do chan. Conservac n Conservaciin.. A nivel mundial considrase Case ameazada, NT (UICN, 2006). En Espaa ten a consideracin de Vulnerable, VU (Pleguezuelos et al., 2002), mentres que as reducidas poboacins da provincia da Corua (entre as que estaran as do parque natural) considranse como En perigo de extincin (EN) no Catlogo galego de especies ameazadas.
87
Bibliografa
Arnold, E. N. & Ovenden, D. (2002): A Field Guide to the Reptiles and Amphibians of Britain and Europe. (2 ed.). Harper Collins Pub. London. 288 pp. Ayres, C. & Cordero, A. (2004): 1994-2004, 10 aos de conservacin de galpagos en Galicia, situacin actual y perspectivas. VIII Congreso LusoEspaol y XII Congreso Espaol de Herpetologa. Mlaga, 13 al 17 de julio de 2004. pp. 62-63. Balado, R.; Bas, S. & Galn, P. (1995): Anfibios e rptiles. En: Consello da Cultura Galega y Sociedade Galega de Historia Natural (Eds.): Atlas de Vertebrados de Galicia. Aproximacin distribucin dos vertebrados terrestres de Galicia durante o quinquenio 1980-85. Tomo 1: Peixes, anfibios, rptiles e mamferos. Agencia Grfica, S. A. Santiago de Compostela. pp. 65-170. Barbadillo, L. J.; Lacomba, J. I.; Prez-Mellado, V.; Sancho, V. & LpezJurado, L. F. (1999): Anfibios y reptiles de la pennsula Ibrica, Baleares y Canarias. GeoPlaneta. Madrid. 419 pp. Bas, S. (1983): Atlas provisional de los vertebrados terrestres de Galicia. Aos 1970-1979. Parte I: Anfibios y reptiles. Monogr. Univ. Santiago de Compostela, 73: 1-54. Beebee, T. J. C. (1996): Ecology and Conservation of Amphibians. Conservation Biology Series. Chapman & Hall, London. 214 pp. Caramelo Rego, C.; Martnez Martnez, P.; Reiriz Vargas, S. & Vales Mosquera, E. (1995): Espacios naturais de Galicia. 1. Provincia de A Corua. Baha Edicins. A Corua. 192 pp. Consultores de Medio Ambiente y Desarrollo, S. L. (2002): Complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn. En: Deputacin Provincial da Corua (Ed.). Zona Verde AC 01. Dep. Prov. da Corua. Imprenta Provincial. A Corua. pp. 47-57. Curt, J. & Galn, P. (1982): Esos anfibios y reptiles gallegos. Ed. J. Curt. Pontevedra. 166 pp. Galn, P. (1999): Conservacin de la herpetofauna gallega. Situacin actual de los anfibios y reptiles de Galicia. Universidade da Corua. Servicio de Publicacins. Monografa N 72. A Corua. 286 pp. Galn, P. (2005): Herpetofauna de Galicia: situacin actual y amenazas que inciden en su conservacin. Ibader. Recursos Rurais. Serie Cursos, 2: 51-64.
89
Galn, P. & Fernndez Arias, G. (1993): Anfibios e rptiles de Galicia. Edicins Xerais. Vigo. 501 pp. Garca-Pars, M.; Montori, A. & Herrero, P. (2004): Amphibia, Lissamphibia. En: Ramos, M. A. et al. (Eds.). Fauna ibrica, vol. 24. Museo Nacional de Ciencias Naturales. CSIC. Madrid. 640 pp. Gonzlez, I.; Fernndez, R. & Salvadores, R. (1995): Gua de espacios naturais de Galicia. Ed. Galaxia S. A. Vigo. 250 pp. Gonzlez Rodrguez, I.; Santos, X. M. & Vaqueiro, V. (1995): Galicia natural. Gua de la flora y fauna de Galicia. El Mundo Galicia. Ed Galaxia S. A. 208 pp. IUCN (2006): 2006 IUCN Red List of Threatened Species. www.iucnredlist.org. Langton, T. & Burton, J. A. (1997): Amphibians and reptiles. Conservation management of species and habitats. Council of Europe Publishing. Strasbourg. Planning and Management Series, 4: 1-96. Leiro, A.; Daporta, M. & Caamao Rivas, V. M. (2003): Espazos naturais. Provincia da Corua. Promocins Culturais Galegas, S. A. Vigo. 141 pp. Mourio Lourido, J.; Otero Prez, X. L.; Salvadores Ramos, R.; Alonso Iglesias, P.; Sierra-Abram, F.; Arcos Fernndez, F. & Vzquez, A. (2004): Os espazos naturais de Galicia. Nigra Trea. Vigo. 270 pp. Penas Patio, X. M. & Pieiro, A. (1989): Cetceos, focas e tartarugas marias das costas ibricas. Ed. Consellera de Pesca. Santiago. 379 pp. Prez Pintos, X. & Bouz, X. (2004): As bioinvasins na Galiza. Edicins A Nosa Terra. Vigo.156 pp. Pleguezuelos, J. M. (Editor) (1997): Distribucin y biogeografa de los anfibios y reptiles en Espaa y Portugal. Monografas de Herpetologa. Volumen 3. Ed. Universidad de Granada. A.H.E. Granada. 542 pp. Pleguezuelos, J. M.; Mrquez, R. & Lizana, M. (Eds.) (2002): Atlas y libro rojo de los anfibios y reptiles de Espaa. Direccin General de Conservacin de la Naturaleza-A.H.E., Madrid. 585 pp. Pulgar Saudo, I. (2004): Gua da flora do Parque Natural do complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn. Consellera de Medio Ambiente. Xunta de Galicia. A Corua. 48 pp. Salvador, A. (Coordinador) (1998): Reptiles. En: Ramos, M. A. et al. (Eds.). Fauna ibrica, vol. 10. Museo Nacional de Ciencias Naturales. CSIC. Madrid. 705 pp.
90
Salvador, A. & Garca-Pars, M. (2001): Anfibios espaoles. Canseco Ed. Talavera de la Reina. 269 pp. Salvador, A. & Pleguezuelos, J. M. (2002): Reptiles espaoles. Identificacin, historia natural y distribucin. Canseco Ed. Santander. 493 pp. Snchez Rodrguez, F. & Negreira Souto, M. (2005): Parque Natural do complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn. En: Cordero Rivera, A. (Coordinador) y Hrcules de Ediciones, S. A. (Editor). Proxecto Galicia. Tomo XLVI: Ecoloxa. Conservacin II. Hrcules de Ediciones, S. A. A Corua. pp. 110-144. Viitez Cortizo, E. & Rey Salgado, J. M. (2005): A natureza ameazada 2004. Consello da Cultura Galega. Santiago de Compostela. 819 pp. Vilas, F. (Director) (1993): Gua de la naturaleza en Galicia. Ed. Faro de Vigo, S. A. 4 tomos. 1.060 pp. Xunta de Galicia. (1993): Gua do Parque Natural do complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn. Consellera de Agricultura, Gandera e Montes. Direccin Xeral de Montes e Medio Ambiente Natural. Santiago. 40 pp.
91

Guía Dos Anfibios e Réptiles Do Complexo Dunar de Corrubedo e Lagoas de Carregal e Vixán

Enviado por

Dados do documento

Título original

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Guía Dos Anfibios e Réptiles Do Complexo Dunar de Corrubedo e Lagoas de Carregal e Vixán

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

gua dos anfibios e rptiles

Pedro Galn Regalado

COMPLEXO DUNAR DE CORRUBEDO E LAGOAS DE CARREGAL E VIXN

Edita Edita:: Textos Textos::

Impresin e xestin grfica Impresin e xestin grfica::

Depsito legal Depsito legal:: ISBN ISBN::

Gua dos anfibios e rptiles

Hbitats da herpetofauna do parque natural Hbitats da herpetofauna do parque natural ................

Outras especies de anfibios Outras especies de anfibios ..................................................

Parque Natural do complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn

Gua dos anfibios e rptiles

Parque Natural do complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn

Gua dos anfibios e rptiles

Parque Natural do complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn

O Parque Natural do complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn

Gua dos anfibios e rptiles

Vista xeral do parque natural desde o monte Castro Cidade.

Parque Natural do complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn

Hbitats da herpetofauna do parque natural

Gua dos anfibios e rptiles

As zonas de mato con rochas son un importante hbitat para os rptiles.

Parque Natural do complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn

Gua dos anfibios e rptiles

Parque Natural do complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn

Gua dos anfibios e rptiles

Parque Natural do complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn

Os anfibios e rptiles do parque natural

Gua dos anfibios e rptiles

Parque Natural do complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn

Gua dos anfibios e rptiles

Parque Natural do complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn

Gua dos anfibios e rptiles

Clave de larvas de anfibios

Saramaganta rabilonga (Chioglossa lusitanica) 3

Pntega comn (Salamandra salamandra)

Parque Natural do complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn

Tritn verde (Triturus marmoratus)

Tritn comn (Lissotriton boscai)

Sapo pinto (Discoglossus galganoi)

Sapo parteiro (Alytes obstetricans)

Sapo de esporas (Pelobates cultripes)

Gua dos anfibios e rptiles

Sapo comn (Bufo bufo)

Sapo corredor (Bufo calamita)

Ra verde (Rana perezi)

Ra patilonga (Rana iberica)

Parque Natural do complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn

Gua dos anfibios e rptiles

Clave de postas e ovos de anfibios

Sapo pinto (Discoglossus galganoi)

Saramaganta rabilonga (Chioglossa lusitanica) 5

Tritn comn (Lissotriton boscai) Tritn verde (Triturus marmoratus) 7

Parque Natural do complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn

Sapo de esporas (Pelobates cultripes)

Sapo corredor (Bufo calamita)

Sapo comn (Bufo bufo)

Posta de ovos de sapo corredor (Bufo calamita).

Gua dos anfibios e rptiles

Ra patilonga (Rana iberica)

Ra verde (Rana perezi)

Posta de ovos de ra patilonga (Rana iberica).

Parque Natural do complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn

Pntega comn (Salamandra salamandra) Pntega comn ( Salamandra salamandra)