camios

naturais

COMPLEXO DUNAR DE CORRUBEDO E LAGOAS DE CARREGAL E VIXN

PARQUE NATURAL
XUNTA DE GALICIA

Edita Edita::

Xunta de Galicia Consellera de Medio Ambiente e Desenvolvemento Sostenible Direccin Xeral de Conservacin da Natureza cem, s.coop.galega Suso Cubeiro, Rafa Salvadores e Tokyo

Texto Texto:: Ilustracins Ilustracins::

Impresin e xestin grfica Impresin e xestin grfica::

Alva grfica, sl

Depsito legal Depsito legal::

desta edicin:

C 0000-2007

Xunta de Galicia

ndice

Camio da praia ........................................................................... Camio da Gandarela ................................................................ Camio da auga ........................................................................... Camio do vento .......................................................................... Camio do ro do mar ...............................................................

10 25 34 47 52

Como usar esta gua?

Esta gua pretende achegar aos visitantes, a travs de cinco itinerarios, os valores naturais, culturais e etnogrficos deste espazo natural, que forma parte importante do patrimonio natural de Galicia. Esta unha rea fundamental para a conservacin da biodiversidade en Galicia, e tanto as que numerosas figuras de proteccin o amparan, pois est declarado Parque Natural, Zona de Especial Proteccin para as Aves (ZEPA), Zona Hmida Protexida, sitio Ramsar, Lugar de Importancia Comunitaria (LIC) e Zona de Especial Proteccin dos Valores Naturais. En cada itinerario descrbese brevemente o percorrido e as direccins que debemos tomar a medida que nos imos desprazando; ademais vanse intercalando pequenas explicacins sobre algns dos aspectos mis salientables. Ao inicio de cada camio recllese informacin acerca da sa lonxitude e do grao de dificultade, as como unha aproximacin do tempo que leva facer o percorrido. Este gua de itinerarios complemntase coa sinalizacin especfica do parque natural, apoiada nos paneis de inicio e as balizas correspondentes a cada itinerario.

Consellos de comportamento no Parque Natural

- Non camies fra dos sendeiros e pasarelas. Se os abandonas causars un dano innecesario. - Os vehculos s poden circular polas zonas sinalizadas. - Os cans non estn permitidos na praia, nas dunas, no arenal, nas lagoas e nos camios e pasarelas que os atravesan. - Camia en silencio, os rudos alteran a tranquilidade do Parque Natural. - Respecta as plantas e animais, son parte inseparable da natureza. - O lume pode destrur a vida. Non acendas fogueiras nin tires cabichas. - Non liberes animais exticos ou mascotas, causan un dano irreparable no equilibrio ecolxico da natureza. - Leva o teu lixo ou depostao nos colectores de recollida selectiva. - Respecta as indicacins recollidas na sinalizacin do Parque Natural. - Aproveita estes momentos para gozar do contacto coa natureza e presta atencin s pequenas cousas.

A ta colaboracin fundamental para conservar o Parque Natural!

Aparcadoiro Aparcado
Aparcadoiro Aparcadoiro

Camio do ro do mar do mar Camio do ro Camio do ventodo vento Camio Camio da Gandarela Camio da Gandarela Camio da praia da praia Camio Camio de accesibilidade Camio de accesibilidade Camio da auga da auga Camio

oiro

Centro de recepcin de visitantes Casa da Costa

Aparcadoiro

camio da

praia
a Corrubedo
200 300 400 500 m

100

Centro de interpretacin Centro de Recepcin de Visitantes Casa da Costa FIN

Praia do Vilar

INICIO Itinerario accesible Pipn Aparcadoiro do Vilar

Outeiros Rubios

Praza aparcadoiro discapacitados

a Ribeira

Inicio Percorrido Duracin Dificultade

Centro de Recepcin de Visitantes Casa da Costa 1,5 km 1 hora Baixa

Este percorrido que discorre polo contorno do centro de visitantes e as pasarelas que o bordean permtenos coecer algns dos valores naturais e patrimoniais do parque natural, moitos deles moi vinculados ao mundo do mar.
10

Partindo do Centro de Recepcin de Visitantes Casa da Costa, a travs da pasarela, collemos o camio que nos leva cara cafetara por medio dun pieiral, constitudo fundapieiro martimo mentalmente por pieiro martimo.

O pieiral o hbitat de moitas aves forestais

Neste pieiral viven varias especies de aves que o empregan para alimentarse ou para facer os seus nios, entre elas un dos paxaros mis pequenos da nosa fauna, a estrelia riscada. Tamn aves migratorias, como a rula comn ou o cuco, ocupan estes pieirais durante a poca estival.

O cuco, que co seu canto nos anuncia a chegada da primavera, vn ao parque no mes de marzo. Poer os ovos nos nios doutros paxaros, que ademais alimentarn os pequenos cucos, e xa entre agosto e setembro emprendern o camio de volta frica subsahariana.

camio da

praia 11

Continuamos o noso percorrido cara praia e accedemos pasarela a carn dunha formacin de salgueiros e ameneiros. Aqu a paisaxe est dominada, fundamentalmente, por dunas vexetadas (dunas grises) sobre as que destacan grandes laxes de granito que ficaron ao descuberto no momento da formacin do complexo dunar hai al mis de 15.000 anos.

Tanto bate auga mol en pedra dura...

Desde esta zona, ademais de poder ter unha boa panormica sobre o parque natural, podemos observar unhas curiosas formacins sobre estas laxes, as pas, que a erosin vai creando lentamente ao longo de moitos anos.

Estas pedras son o hbitat para algns dos rptiles do parque, entre eles o lagarto arnal, o mis grande dos rptiles terrestres europeos, que busca refuxio baixo as pedras. Trtase dun lagarto que pode ser moi lonxevo, podendo vivir na natureza at mis de 11 anos. Alimntase de escaravellos, avespas, saltns, caracois e incluso amoras.

12

Continuamos pola pasarela despois de deixar outras das que saen nosa esquerda. A medida que camiamos, pasamos a carn dunha pequena zona hmida asociada ao manancial coecido como Fonte do Pipn. Nesta fonte era onde antigamente beban os labradores do contorno cando traan as sas vacas a pacer nesta zona. Se nos desviamos pola pasarela da esquerda, podemos ver unha pequena elevacin do terreo: o tmulo do Pipn.

O tmulo do Pipn, a mostra mis antiga da presenza humana no parque natural

mmoa O tmulo de Pipn unha mmoa, chamadas as porque sobresaen do terreo a xeito de mama.

Baixo unha mmoa encntrase soterrado un antigo monumento funearca dolmen rario, que se denomina arca ou dolmen cando est desenterrado. En toda Galicia son frecuentes este tipo de vestixios; un dos mis dolmen de Axeitos coecidos o dolmen de Axeitos, prximo ao parque natural. Estmase que estas construcins teen entre tres e oito mil anos de antigidade. Moitas mmoas, como a do Pipn, estn espoliadas, pois desde sempre crase que baixo casas delas estaban as casas da moura pedras da da moura ou pedras da moura moura (a arca), que, segundo contaban moitas lendas, gardaban tesouros marabillosos.

camio da

praia 13

Se continuamos pola pasarela, chegamos parte alta da praia do Vilar, un bo lugar para observar durante o outono e o inverno diversas aves marias na abra de Corrubedo.

Ao abrigo dos temporais

Durante os fortes temporais en mar aberto, moitas aves marias que pasan nel gran parte da sa vida achganse abra de Corrubedo para refuxiarse dos seus efectos. As, na poca invernal, se miramos con detemento o mar, podemos descubrir algunhas aves, como a mobella grande ou o arao voaquento, que veen desde o norte de Europa a pasar os invernos s nosas costas. Ambas pasan gran parte da sa vida no ocano e s se achegan costa cando hai grandes temporais e na poca de reproducin. Mis comns son os corvos marios, tanto o grande como o cristado, que descansan sobre as pedras coas alas abertas espera de que lles sequen despois de pasaren unha xornada de pesca no mar. Habitualmente, distintas especies de gaivotas descansan formando grandes bandadas sobre a praia. A mis comn a gaivota patiamarela, unha oportunista maria que se adaptou perfectamente convivencia co home e hoxe en da at cra nas nosas cidades. Acompaa outra gaivota semellante, a gaivota escura, que moito menos abondosa e que ten nas illas galegas as maiores poboacins reprodutoras da Pennsula. s veces, con elas atpase unha gaivota mis pequena, que na poca nupcial ten a cabeza dunha caracterstica cor chocolate que no inverno substituda por das pequenas manchas negras, a gaivota chorona. O seu peculiar reclamo dlle ese nome en galego e o apelativo de reidora en casteln.

14

Volvemos sobre os nosos pasos e continuamos pola pasarela principal deixando dereita unha pasarela que, se quixsemos acurtar o percorrido, nos devolvera ao Centro de Recepcin de Visitantes Casa da Costa. O camio discorre agora observando un conxunto de dunas vexetadas.

As dunas grises teen unha grande importancia ecolxica

Estas dunas formadas por areas de cores agrisadas, pois estn vexetadas desde hai tempo por liques, herbas e matos dispersos, son un dos hbitats naturais de maior interese da nosa costa includos na Rede Natura 2000. Entre elas encontran acubillo varias especies de insectos, anfibios e rptiles e alimento un nutrido grupo de pequenos paxaros. Destacan especialmente dous sapos, o corredor e o de esporas, que escavan na area para se enterrar durante as pocas desfavorables. Concretamente o sapo de esporas pasa o da enterrado nas galeras que el mesmo escava co seu esporn, e incluso pode enterrarse fondamente durante o vern at que cheguen pocas mis hmidas.

Este curioso sapo, un endemismo ibrico, moi escaso en Galicia, e as sas poboacins estn moi localizadas. Moitas poboacins galegas desapareceron e o parque natural un dos poucos lugares onde est presente, sendo relativamente abondoso nalgns puntos.
camio da

praia 15

Seguimos camiando pola pasarela deixando nosa dereita os dous desvos que nos acercan ao centro de interpretacin. Baixamos en direccin praia, mentres contemplamos unha bonita vista sobre a extensa praia do Vilar, que contina pola Ladeira at rematar no pequeno porto de Corrubedo. Mis ao fondo, o faro, que durante moitos anos guiou os barcos coa sa luz vermella (actualmente volve ter a sa cor branca orixinal) para evitar a confusin co faro de Slvora, o que lle deu o sobrenome de faro comunista.

A febre do volframio deixou a sa pegada no parque natural

Pouco antes de descender polas escaleiras da pasarela, pasamos a carn dun amoreamento de pedras, procedentes do intento infrutuoso de explotar unha mina de volframio a mediados do sculo pasado, un mineral moi prezado pola industria militar, especialmente durante a 2 Guerra Mundial.

Desde a pasarela chegamos impresionante praia do Vilar e no mar veremos numerosos barcos pescando nas inmediacins. Son maioritariamente os marieiros dos portos de Aguio, Ribeira e Corrubedo os que largan nesta zona as sas artes de pesca, na procura de peixe e marisco.

16

O mar fornece de valiosos recursos

As Ras Baixas son reas de grande importancia pesqueira; de feito, o de Ribeira considrase como un dos primeiros portos de baixura de Espaa en pesca desembarcada. As artes pesqueiras que se empregan son variadas, dependendo da especie que se pretenda capturar. As, coas nasas captranse ncoras, camarns, bois... Os tramallos pescan maragotas, pintos, corbelos, robalizas... Os barcos do cerco dedcanse pesca da sardia, xurelo, xarda, bocarte... Pero este mar que nos proporciona tantos recursos e que d riqueza a tantas familias tamn se apropia de vidas entre os traballadores do mar. Cmpre lembrar que a Costa da Morte chega at moi cerca de aqu, e Cabo Corrubedo unha referencia para todos os navegantes pola sa perigosidade.

...e cando o mar de Corrubedo ronca choran as nais dos mozos marieiros cheos de medo, escndense os rapaces e rezan os vellos Fermn Bouza-Brey

Volvemos sobre os nosos pasos e continuamos pola pasarela principal deixando dereita unha pasarela que, se quixsemos acurtar o percorrido, nos devolvera ao Centro de Recepcin de Visitantes Casa da Costa. O camio discorre agora observando un conxunto de dunas vexetadas.

Neste punto temos unha primeira e impresionante visin do contorno martimo do parque. O ocano Atlntico, que baa os mis de 4 km de praia que se estenden desde a Anguieira at Corrubedo, o mximo responsable da formacin e do mantemento deste complexo sistema ecolxico.

camio da

praia 17

Durante a marea baixa, preto das Pedras das Pozas, frecuente a presenza de pequenas aves que andan cerca da lia da marea, na procura de alimento; destaca a gavita eurasitica, de rechamantes bico e patas vermellas que contrastan fortemente coa plumaxe branca e negra. Trtase dun experto gourmet capaz de abrir un mexilln cun xil movemento do seu peteiro. Entre as pedras probable que algn virapedras, durante o inverno e no seu paso migratorio despois da poca de reproducin, busque alimento, nun constante pero incansable ir e vir, levantando co seu bico pedras e cunchas na procura de pequenos crustceos e moluscos.

O mar arrastra pequenos tesouros praia

O mar arrastra cara costa anacos de embarcacins, obxectos variados, restos de diferentes animais, algas... Destaca o gran nmero de cunchas de moluscos: navallas, mexillns, berberechos, cadeluchas, ameixas bicudas, bruxas...

Abundan as xibas, as cunchas internas dos chocos, as petacas da raia e do gaxapo, pequenas bolsas, as primeiras de cor negra e as outras case transparentes, onde poen os ovos e das que nacern as sas cras.
18

Despois dos temporais aparecen animais mortos, como gaivotas, mascatos, corvos marios ou araos, tartarugas marias como a tartaruga de coiro e tamn mamferos marios: golfios, arroaces, tonias...
,

Entre os restos de algas mortas que chegan praia vive un pequeno crustceo, a pulga de praia, que se alimenta de materia vexetal morta, cumprindo deste xeito unha importante funcin ecolxica. Antigamente exista un curioso aproveitamento dos restos que traa o mar, andar aos qu eb raz os (ou s crebas), un oficio frecuente nas zonas costeiras de Galicia e que consista fundamentalmente na recollida de lea e madeira, anda que en ocasins encontraban restos de maior valor, procedentes dos naufraxios dos barcos ou da mercadora que perdan cos temporais. Hoxe debemos lembrar que as cunchas, os restos de algas e outros restos naturais cumpren unha funcin bsica para o equilibrio ecolxico das praias, e para evitar que non se rompa non debemos levalos.

camio da

praia 19

Bichicomas e raqueiros
Conta a tradicin que antigamente, nas costas mis perigosas, como as desta zona, existan persoas que se dedicaban piratara desde a costa. A tcnica que empregaban consista en mover os fachos que alumeaban a costa (que tian a funcin dos faros actuais) unhas millas mar a fra. Como consecuencia diso, os barcos achegbanse mis costa e batan nos baixos, co fatal desenlace do naufraxio. Entn, os raqueiros (nome con que se coece a estes piratas) an roubar as mercadoras dos barcos naufragados. Pero esta historia non s existe na tradicin galega. Tamn propia das costas britnicas, onde a estes piratas lles chamabeachcombers ban beachcombers, e, curiosamente, na zona das Ras Baixas, a unha persoa que run e aproveitada dise que un bichicoma.

Unha vez que deixamos a praia, continuamos o noso percorrido pola pasarela e desde ela veremos varias especies de plantas que viven sobre a duna activa.

As plantas adptanse s condicins de vida das dunas

A vida nas dunas non fcil, pois a auga escasa, xa que se infiltra rapidamente, e ademais o vento constante vn cargado de areas que erosionan a planta ou de salitre que aumenta a perda da xa escasa auga. Unha das caractersticas de moitas destas plantas que son anuais, dicir, que nas pocas mis duras do ano s permanecen as sas races baixo a area at que cheguen mellores tempos. - O feo de praia unha planta que vive na parte alta das dunas. Pose longas e profundas races que lle permiten aferrarse
20

duna. As sas follas, que son como fos, impiden que sexa tombada polo vento. Esta planta cumpre unha funcin moi importante na fixacin das dunas.

- A cebola das gaivotas pose un bulbo onde almacena gran cantidade de auga. As sas follas, crasas, son delgadas, longas e dunha cor verde mate, reducindo, as, a perda de auga.

- O cardo de ribeira presenta as follas dotadas con espias para evitar a perda de auga. A sa cor verde mate e a sa dureza protxeas da erosin producida polas areas arrastradas polo vento.

- A leiteiria ten follas pequenias para evitar a excesiva perda de auga. Ademais, teen no seu interior un ltex branco moi rico en sales que axuda a reducir a que seacumule mis auga no interior, e que soltan cando son cortadas, de a o seu nome popular.

Outras plantas que podemos ver nesta duna son a lucerna das praias, de cor verde agrisada e recuberta dunha abondosa peluxe algodonosa; o alel da area, ou a eiruga maria, que destaca polas sas follas crasas.
camio da

praia 21

Seguimos camiando pola pasarela at o seu final.

As aves do mar e da montaa

No primeiro tramo da pasarela viven algunhas aves asociadas s dunas, como a laverca, pequena ave que xa o escritor Valleave do mar e da montaa Incln definiu como ave do mar e da montaa, por seren estes os lugares onde vive maiormente. Alimntase de sementes de plantas silvestres, grans de trigo ou centeo, anda que non despreza algn que outro escaravello ou algunha araa... Ten un curioso e sorprendente comportamento: de repente despega do chan e comezan a subir cara ao ceo sen deixar de cantar, e sobe e sobe at que non mis que un pequeno punto. Nese momento para de cantar e dixase caer, como se dun kamikaze se tratase, a toda velocidade cara ao chan, freando xusto no momento antes de aterrar. Na poca estival podemos ver algunha bubela, que destaca pola sa curiosa crista que pecha e abre voluntariamente e o seu longo pico curvado co que busca insectos dos que alimentarse. popularmente coecido o seu costume de construr nios nos valados que desprenden un penetrante cheiro, pero sempre foi respectada polas persoas do campo polo seu papel beneficioso para o agro.

22

Ao rematar a pasarela, tomamos dereita no camio e, despois de atravesar o pieiral, chegamos ao centro de interpretacin.

No pieiral hai recursos para unhafauna variada

Nos bosques de pieiros hai unha manchea de recursos que son aproveitados por moitos animais que viven no parque, tecendo entre todos eles unha complexa rede de alimentacin. Os insectos que se alimentan da madeira das rbores, os escaravellos, as formigas... son o alimento preferido de pequenos paxaros como o gabeador comn, o peto verdeal ou o ferreirio comn. Os pins das pias son a comida preferida de pequenos roedores como o rato de campo ou tamn do esquo comn, que aproveita os pieiros para construr os seus nios. E moitos destes pequenos animais son, pola sa vez, o alimento de aves de rapina como o azor, o gabin ou a avelaiona comn, ou doutros predadores como a xeneta.

camio da

praia 23

Desde aqu volvemos ao punto de inicio do noso itinerario, ao Centro de Recepcin de Visitantes Casa da Costa.

Variante accesibilidade
Parte do percorrido deste camio accesible para persoas con discapacidade, pois discorre polas pasarelas. Partindo desde o Centro de Recepcin de Visitantes Casa da Costa (con prazas de aparcadoiro habilitado para persoas con discapacidade), accdese s pasarelas que nos achegan praia do Vilar; se continuamos polas pasarelas, chegamos ao aparcadoiro do Vilar, onde tamn hai habilitadas prazas de discapacitados.

24

gandarela
Casalnovo
a Corrubedo
0 100 200 300 400 500 m

camio

da

Praia do Vilar FIN Centro de interpretacin Centro de Recepcin de Visitantes Casa da Costa INICIO Outeiros Rubios

Aparcadoiro do Vilar

a Ribeira

Inicio Percorrido Duracin Dificultade

Centro de Recepcin de Visitantes Casa da Costa 6 km 4 horas Baixa

A travs do Camio da Gandarela podemos descubrir o importante papel do mar na orixe e evolucin deste espazo natural, a sa influencia na vida da marisma. Tamn podemos camiar entre uns pequenos retallos do bosque e coecer algunhas das rbores autctonas do parque natural.
25

Partindo do Centro de Recepcin de Visitantes Casa da Costa, internmonos neste itinerario que nos levar pola Gandarela, at as proximidades da lagoa de Carregal. Desde aqu volvemos sobre os nosos pasos e collemos un desvo que nos leva polo medio dunha zona de cultivos e bosque at o camio peonil que volve ao punto de partida.

Partindo do Centro de Recepcin de Visitantes Casa da Costa, a travs da pasarela, tomamos o camio que descende dereita a carn do pieiral.

O pieiro, unha rbore con moitos recursos

O pieiro bravo ou do pas unha rbore ben adaptada a Galicia, e que, desde hai sculos, unha das especies mis frecuentes nas repoboacins forestais. unha rbore bastante frugal e pode vivir en solos permeables e con poucos nutrientes, como aqueles non moi profundos ou areosos. A madeira emprgase fundamentalmente en serraras, para facer taboleiros, caixas, mobles, na carpintara de ribeira..., e a sa casca utilzase para curtir. Antigamente os aparellos de pesca (nasas, tramallos...) encascbanse para que durasen mis tempo, bandoos en auga fervida coa casca de pieiro. Os picos (as follas) usbanse como cama para o gando e as pias son excelentes para acender lume.
26

No outono, entre as follas do pieiro cadas no chan, agchanse os cogomelos de moitos fungos, que cumpren unha importante funcin ecolxica, pois son fundamentais na descomposicin da materia: o nscaro, a cantarelia, a lingua de gato ou algn boleto.

Continuamos descendendo at que entramos na zona de confluencia das dunas vexetadas coa zona de cultivos e, un pouco mis adiante, no final da marisma.

A Gandarela, antesala dun ecosistema de alto valor ecolxico

A Gandarela, como o seu nome indica, unha pequena gndara anterior lagoa de Carregal, e que a separa da zona de dunas. A vexetacin desta zona est composta por plantas adaptadas a vivir en solos encharcados e de alta salinidade. No extremo final da lagoa de Carregal e a Gandarela, encontramos leiras de cultivo tradicional (basicamente millo). Os valados que as separan estn chodos con pequenas pedras mis ou menos irregulares, o que non un impedimento na perfeccin da sa construcin.

gandarela

camio

da

27

Continuamos sen abandonar o camio, que por tramos aparece endurecido e cun ton agrisado, debido existencia de caoln entre a area. Segundo avanzamos polo camio, temos a oportunidade de descubrir unha gran diversidade de plantas dunares, como o carrasco bravo ou o carraspique, endemismo das costas atlnticas da pennsula Ibrica, e plantas de marisma, como os xuncos e a acelga salgada.

Os fornos da tella foron unhas construcins populares de grande interese no contorno do parque natural
nosa esquerda, entre a lagoa de Carregal e o mar, hai unha duna vexetada por rbores, cuberta de pieiros bravos. A este lugar chmanlle nos arredores o forno da tella, debido a que baixo os pieiros se atopa un forno deste tipo, moi comn na zona. Despois do seu abandono foi cuberto pola area e a vexetacin, e hoxe en da pasa desapercibido.

Pero, que eran e para que servan os fornos da tella?

Os fornos da tella eran os lugares onde antigamente se elaboraban e cocan as tellas e ladrillos, antes da chegada das primeiras fbricas de cermica. Os fornos da tella fronse abandonando pouco a pouco, a partir da implantacin na comarca de varias telleiras, que tamn desapareceron na actualidade.
28

Desde este punto continuamos avanzando polo camio que discorre mis prximo lagoa.

A lagoa e a marisma de Carregal albergan unha gran riqueza natural

As lagoas e marismas litorais son ecosistemas novos, se falamos en termos xeolxicos, e consideramos a idade que ten a Terra, que de aproximadamente 4.500 millns de anos, mentres que estes sistemas se formaron hai s, aproximadamente, 15.000 anos. A tendencia natural destes sistemas a que se vaian enchendo pouco a pouco dos sedimentos que traen os ros ou o propio mar. A sa orixe dbese a que unha frecha de sedimentos areosos (cordn dunar actual) pechou unha enseada na cal desembocaban varios ros. No seu interior acumulouse a auga formando unha lagoa. No caso da lagoa de Carregal, permanece en comunicacin constante co mar a travs dunha canle, polo que o seu nivel vai variar en funcin da marea.

gandarela

camio

da

29

A marisma, coecida tamn como Carregal, ocupa na actualidade unha grande extensin, constitundo un dos ecosistemas mis senlleiros do parque natural. As achegas fluviais que reciben a marisma e lagoa de Carregal proveen de catro pequenos ros: o ro da Cidade, o ro Sanchans (ou de Artes), o ro de Sirves e o ro Longo. O ro Sanchans o de maior caudal, que vemos ao fondo da marisma, flanqueado por un pequeno bosque en galera, con ameneiros e salgueiros e que rompe a paisaxe chaira da marisma formando un fermoso corredor verde de rbores.

A lagoa de Carregal unha importante despensa para un gran nmero de aves

Varias aves de peteiro e patas longas alimntanse de pequenos invertebrados que atopan entre a lama e o limo, de a o seu nome de limcolas, entre as que destacan os pilros, os mazaricos, os biluricos e as pllaras. Tamn se ven con facilidade as grandes garzas. Todas elas estn en incesante movemento procura do seu alimento mentres non sobe a marea.

30

As plantas da marisma estn adaptadas a distintos graos de salinidade

Neste pequeno treito do noso camio, mis prximo lagoa, existen distintas plantas adaptadas s augas da marisma. A salinidade destas augas vara dependendo de se a marea est baixa ou alta. No primeiro caso, as augas sern case tan doces como as do ro, e no segundo, salgadas como as do mar. A verdoaga maria unha pequena planta que nesta zona chega a formar comunidades case que puras. A herba salgada pose uns talos carnosos articulados de cor verde que, co tempo, se volven avermellados.

Unha vez chegados a este punto, e dada a fraxilidade destes hbitats, moi importante que non nos introduzamos no sistema dunar, polo que volvemos sobre os nosos pasos at o cruzamento que encontramos ao final dos valados de pedra da esquerda do camio. Agora tomamos o camio que parte esquerda e que bordea a zona de cultivos.

gandarela

camio

da

31

As sebes son pequenos oasis para a pequena fauna

Os valos que delimitan as leiras, onde hoxe en da se planta principalmente millo, estn acompaados de varias rbores e arbustos que forman pequenas sebes. Loureiros, espios e abrueiros forman unha parede vexetal que ten unha grande importancia ecolxica, pois dlle alimento e refuxio a unha importante fauna e, ademais, acta como controladora de posibles pragas dos cultivos serve de pantalla protexndoos dos ventos. Son especialmente abondosos na zona de cultivos do parque das especies de arbustos: o espios branco e o abrueiro. Tanto un como o outro dan uns pequenos froitos que fornecen de alimento unha multitude de pequenas aves.

Continuamos polo camio e chegamos a un punto onde descubrimos un bosquete de rbores autctonas entre pieiros.

As rbores autctonas consrvanse en bosquetes illados

As rbores autctonas do parque natural concntranse no seu extremo nordeste, fundamentalmente na agrcola de Artes, en forma de bosquetes illados. O cerquio ou rebolo , sen ningunha dbida, a rbore dominante no bosque autctono do parque natural, anda que acompaado do carballo e dalgn castieiro. Tamn relativamente abondosa unha rbore mis propia do ambiente mediterrneo, a sobreira, facilmen32

te recoecible por estar o seu tronco rodeado de cortiza, que se extraa de forma manual en certas zonas de Galicia e da Pennsula para a sa explotacin comercial. As suaves temperaturas invernais e a certa seca da poca estival son elementos favorecedores para especies de influencia mis mediterrnea, como o caso do cerquio, a sobreira e o loureiro, entre as rbores, e da xilbarbeira entre os arbustos. Este pequeno bosque un espazo de gran valor para multitude de fauna que atopa alimento e refuxio entre as sas polas. Insectos, araas, anfibios, rptiles, aves... aproveitan os distintos nichos que ofrece o bosque. Estes bosquetes son tamn lugares ideais onde o teixugo escava as galeras da sa tobeira, coecidas como teixoeiras, onde pasar o da escondido at o anoitecer, que ser cando saia na procura do seu alimento: millo, froitos, races, abrtegas e tamn miocas, grandes escaravellos e caracois.

Desde aqu continuamos e tomamos un pequeno carreiro que marcha dereita entre unha zona de mato e pieiros, e, despois de pasarmos unhas laxes, chegamos estrada. Continuamos pola beirava uns 150 m e xa nos incorporamos ao camio peonil que nos levar de volta Casa da Costa, onde remata este itinerario.

gandarela

camio

da

33

camio da
FIN Aparcadoiro do Vilar INICIO

auga
a Corrubedo

Vilar
0

Vilario 100

200

300

400

500 m

a Ribeira

Muos de Cochas e Inasia

Campos de Amendo
Re go de V ilar

Vixn
a Carreira

Lagoa de Vixan

Inicio Percorrido Duracin Dificultade

Aparcadoiro do Vilar 2,5 km 2 horas Baixa

Este itinerario descbrenos a vida que se encontra na importante masa de auga da lagoa de Vixn, os problemas que a sa escaseza lles causa aos seres vivos e tamn o aproveitamento tradicional que o home fixo deste valioso recurso. Partindo do aparcadoiro do Vilar, achegmonos at a lagoa de Vixn a travs dos Campos de Amendo, e desde este punto regresamos ao muos de Amendo lugar de inicio pasando polo conxunto dos muos de Amendo.
34

Partimos do aparcadoiro e collemos a pista onde se sita o cartel de inicio da ruta, e bordeamos un pequeno outeiro, deixando nosa dereita os camios que se dirixen zona de dunas. Desde este punto temos unha completa vista sobre a lagoa de Vixn, o cordn dunar e os prados que a rodean.

O vento e o mar son os responsables da formacin da lagoa

A orixe desta cubeta produciuse despois de que algns sedimentos areosos quedasen ao descuberto no mar. A accin das ondas e o vento fixo avanzar os sedimentos, creando unha frecha litoral. Esta acabou por pecharse e s se abre nas pocas de grandes temporais. No interior desta frecha ficou a masa de auga achegada polo ro dos Muos e pola infiltracin. Co paso do tempo, esta zona foise colmando polos sedimentos arrastrados polo ro. Da antiga masa de auga hoxe s permanece a actual lagoa.

camio da

auga 35

Continuamos polo camio e, a medida que avanzamos, imos tendo unha vista sobre os distintos tipos de formacins de dunas que hai nesta parte do parque natural e que forman o cordn dunar que separa a lagoa da praia.

O cordn dunar asemllase a un pequeno deserto

Este cordn litoral que se sita entre a praia e a lagoa est constitudo, fundamentalmente, por dunas vexetadas. A ausencia de auga unha caracterstica dos cordns de dunas, e este un factor determinante para os seres vivos. Ademais da falta de auga, existen outros factores que condicionan a vida nas dunas: o vento cargado de pequenos sedimentos erosionan a superficie externa das plantas e o substrato areoso mbil, o que dificulta que as plantas enracen.

Se observamos con atencin, comprobamos por que falta a auga

- O substrato areoso filtra a auga con moita rapidez, polo que apenas se retn na superficie. - O nivel de insolacin moi elevado e a area quntase rapidamente, favorecendo a evaporacin da auga. - O vento, procedente do mar, vn cargado de sales que fan aumentar a perda de auga nos seres vivos.

A vexetacin das dunas disponse en faixas

As plantas que viven nas dunas adaptronse ao longo do tempo s propias condicins destes medios, onde cada unha ocupa un lugar en funcin das sas necesidades ecolxicas.

36

Case a onde chega a marea alta, na primeira lia da duna, medran a arenaria maria e a eiruga maria, onde o embate do salitre e o vento son maiores e se acumula a materia orgnica que traen as mareas. Nunha segunda faixa, mis pobre en restos orgnicos, viven a correola das praias e a leiteiria. Na parte mis alta das dunas, onde o vento e o salitre anda inflen con intensidade e a capa de area anda maior, existe unha terceira banda na cal habitan especies como o feo de praia, a carrasca de San Xon ou a cebola das gaivotas. Tras esta zona, sitase a duna gris, mis abrigada dos ventos e do salitre, que ao longo de moitos anos se enriqueceu con abondosos restos vexetais. Nesta cuarta faixa medran especies como o carraspique, as falsas rnicas ou os paxarios.

Os animais das dunas camflanse moi ben

Unha das caractersticas da fauna deste medio o seu alto nivel de mimetismo, o que dificulta moito que poida ser vista con facilidade. Os animais mis fciles de observar son as aves, sendo as mis propias do contorno a laverca e a lavandeira amarela. No inverno abundan outras aves que buscan refuxio do mal tempo, como os mazaricos, os pilros...
camio da

auga 37

Neste ambiente viven outros animais de menor tamao, como a eiruga da esfinxe da leiteiria, que se alimenta nas plantas que lle dan nome, ou o caracolio das dunas, do que aparecen moitos restos da sa cuncha entre a area.

Continuamos baixando polo camio at que encontramos valados e campos de cultivo, que descenden suavemente at os campos de Amendo, dedicados ao cultivo do millo e s pradaras. Desde aqu achegmonos at onde o camio se cruza co ro de Amendo ou do Vilar e que un dos tributarios da lagoa de Vixn.

A lagoa de Vixn un valioso hbitat para a vida acutica

A lagoa de Vixn unha lagoa de auga doce, fornecida basicamente polo ro do Vilar ou de Amendo e pola infiltracin. Existe unha importante oscilacin no seu nivel de auga segundo a poca do ano (mis elevado no inverno e mis baixo no vern).
38

Por que son importantes as lagoas litorais?

As lagoas litorais posen unha elevada riqueza biolxica. Os sedimentos procedentes dos ros veen cargados de nutrientes, o que permite que se desenvolva unha rica vexetacin. Esta vexetacin serve de fonte de alimento e de refuxio para unha gran cantidade e diversidade de fauna.

A vexetacin da lagoa distribese segundo as sas condicins de vida

A lagoa amosa das comunidades de vexetacin claramente diferenciadas. - A metade interior est ocupada por un extenso carrizal. A canaveira ou carrizo unha planta que lles serve de acubillo a moitos animais que habitan na lagoa. Asociado s canas encontramos o xunco da lagoa ou boedo, con talos cilndricos e solitarios que poden superar os dous metros de altura. - Na parte noroeste da lagoa a vexetacin est constituda fundamentalmente por comunidades de xuncos, acompaados de diversas gramneas. Na beira da lagoa existen especies de plantas adaptadas a vivir semimergulladas na auga.

camio da

auga 39

As aves acuticas: os habitantes mis coecidos da lagoa de Vixn

As aves acuticas son a fauna mis caracterstica da lagoa, anda que na poca estival o nmero de especies se reduce e s permanecen aves sedentarias como a galiola negra; o lavanco real; o mergulln pequeno, que veremos constantemente mergullndose, e a galiola de ro, andando polas beiras da lagoa. Outras aves que permanecen todo o ano na lagoa son a becacina comn, de camuflaxe case perfecta, o pequeno pero activo martio peixeiro, e a carriza dos xuncos, que voa activamente entre as canas. A lagoa de Vixn un espazo natural de grande importancia na poca de invernada como zona de descanso e alimentacin dun gran nmero de aves acuticas. O diferente lugar que ocupan na lagoa dbese distinta forma de alimentarse. Hai patos, como o parrulo chupn, que se mergullan para buscar o seu alimento, polo que acostuman situarse na zona central da lagoa. Outros, os nadadores, ocupan as zonas mis prximas beira, pois s introducen a metade do seu corpo na auga para buscar comida. Ademais do lavanco, que na invernada incrementa o seu nmero, outros patos achganse lagoa de Vixn para buscaren acubillo e alimento: o pato cullerete, a cerceta comn, o pato cincento, e os menos frecuentes: o pato asubiador e o pato rabilongo.
40

Outra ave que ocupa a parte central da lagoa o corvo mario grande, que se alimenta dos peixes que captura mergullndose. En ocasins, pusase coas alas estendidas agardando a que lle sequen. As zonas menos profundas estn ocupadas polas garzas reais, que se manteen inmbiles durante moito tempo espera de que pase algn peixe ou algunha ra. Nese momento, lanza o seu peteiro como se dun arpn se tratase para atrapar o seu alimento. Excepcionalmente, especies menos frecuentes como os cullereiros ou os cisnes reais achganse lagoa en pocas de fro mis intenso.

Desde este punto volvemos sobre os nosos pasos at un desvo dereita sinalizado como Muos de Amendo, que tomamos dereita e que, despois de discorrer entre zonas de cultivo pechadas por valados, nos leva a Vilario. Aqu collemos a pista que ao final do lugar parte dereita e que nos vai levar nun suave descenso at o ro de Amendo ou do Vilar, onde se encontra o conxunto etnogrfico dos muos do ro de Amendo, anda que hai varios muos mis que se conservan.

Os muos de ro: un aproveitamento tradicional da forza da auga

Neste lugar podemos ver dous muos completamente rehabilitamuo de Cochas muo da Inasia dos, o muo de Cochas e o muo da Inasia. Ambos moan o gran, millo fundamentalmente, pero ademais o muo de Cochas ten no seu interior un forno de lea, onde se coca o pan.

camio da

auga

41

Anualmente neste conxunto etnogrfico organzase unha muiada, un encontro onde se lembran os vellos tempos de cando o son do muo resoaba en todo o ro.

Como funciona un muo?

A auga chega ao muo por unha canle desde unha presa na cal se desva do ro. Cae a travs do valde ou buraco do inferno no rodicio. Coa forza da cada, o rodicio comeza a xirar, e o seu xiro fai mover unha das pedras: a moa. Deste xeito, o gran (de trigo, millo ou centeo) que cae entre a moa (que a mbil) e o p (que a pedra fixa) transfrmase en faria. O gran depostase na moega e, a medida que rola a moa, cae mis gran entre as pedras a travs dun pequeno furado: o ollo. Convertido xa en faria, cae finalmente no tremiado.

Ollo

42

As distintas formas de propiedade dos muos

Os muos podan ter varias formas de propiedade e explotacin. Dunha banda, estaban aqueles muos que pertencan a un muieiro e que cobraba unha parte (a maqua) por cada saco que se moa. Tratbase dos muos de maqua. Doutro lado estaban os muos de parceiros, que pertencan a varios vecios do lugar. Neste caso repartan entre eles os das da semana en que a moer cada un e mesmo se an na quenda de noite ou de da. Herdbase de pais a fillos a quenda que lle tocaba a cada un.

Despois de visitar estes muos, regresamos sobre os nosos pasos at a aldea de Vilario, pasando beira dun pequeno bosque de ribeira que protexe as augas deste ro.

Un bosque de galera a carn do ro

Na beira do ro hai un bosque de ribeira ou en galera. Estes bosques cumpren unha importante funcin ecolxica como acubillo para a fauna, como reguladores de temperaturas ou fixando as marxes do ro. Algunhas das rbores mis caractersticas son o salgueiro, que vive mis prximo beira do ro, e o ameneiro, unha rbore que precisa unha alta humidade no chan e que aqu acada grandes portes.

camio da

auga 43

Unha vez na aldea de Vilario, podemos dar unha volta por ela para coecer algunhas mostras da arquitectura tradicional que anda se conservan.

O encanto das construcins populares

Nas aldeas do contorno do parque natural consrvanse distintas construcins populares, como hrreos, fontes, valados, etc. Os hrreos, construcins tpicas do noroeste ibrico, serven para gardar o gran das colleitas, o millo fundamentalmente. Trtase de enxeosas construcins deseadas para almacenar o gran a salvo dos ratos e da humidade. Por iso estn separados do chan e teen na cima dos ps unha pedra, o tornarratos, que impide que os ratos entren no hrreo. Co fin de facilitar o secado do gran, teen moitos furados nas paredes para que corra o aire, e estn orientados de leste a oeste para que o sol lle dea a maior parte do da. Na aldea tamn podemos ver unha grande oliveira, rbore tpica da rexin mediterrnea que nas Ras Baixas frecuente encontrar, sobre todo asociada s igrexas parroquiais, xa que est considerada como unha rbore mxica e relixiosa. unha rbore de crecemento lento e dunha gran lonxevidade, xa que pode superar os 1.000 anos.

44

Continuamos o noso camio pola pista asfaltada que sae nosa esquerda. Nunha curva pechada imos ver un pozo tradicional de auga para o gando, que un hbitat excepcional para numerosos anfibios, como ras e tritns e as sas larvas, os cgados. Pasando o pozo, internmonos nun camio tradicional delimitado por valados de pedra que separan os distintos campos de cultivo.

O traballo realizado para a sa construcin unha resposta perfecta das necesidades do home e adaptada aos recursos que o medio lle ofreca. Estn construdos con pequenas pedras e asentadas por outras de maiores dimensins que se sitan en posicins intermedias. Son tamn hbitats de grande interese para numerosa fauna, como rptiles e paxaros que entre as sas pedras encontran alimento, refuxio ou un lugar de reproducin.

O millo e a pataca son os principais cultivos no contorno do parque natural

Curiosamente, estes cultivos teen a sa orixe en Amrica, e non se introduciron at os sculos XVII e XVIII, respectivamente. Tanto un como outro, supuxeron unha mellora nas condicins de vida daqueles tempos, pois vieron paliar as deficiencias alimentarias nunha poca de escaseza.
camio da

auga 45

A pataca foi un cultivo que veu substitur castaa na alimentacin, e de feito, nalgns lugares de Galicia, anda se lles chama castaas da terra. O millo, porn, substituu a un cereal: o millo mido. Vela a razn de que esta gramnea adoptase este nome en galego, anda que en moitos lugares o seu nome o orixinal (manzo).

A medida que seguimos camiando, os cultivos deixan paso paulatinamente s zonas forestais, de pieiro martimo, principalmente. Entre os pieiros aparece algn exemplar de cerquio. Trtase dunha especie de carballo que pode chegar a vivir en reas de baixas precipitacins e que soporta ben a seca estival. Ten as sas follas recubertas dunha tomentosidade branca que lle d unha cor verde cinsenta moi caracterstica.

O camio lvanos de volta ao aparcadoiro do Vilar, onde remata o noso itinerario.

46

camio do

vento
INICIO FIN Campos de Olveira
0 100 200 300 400 500 m

Punto de informacin de Olveira Aparcadoiro de Olveira

Duna mbil Monte de Ferreira

Ro Longo

Marisma de Carregal

Pedras da Lagoa
Ro do Mar

Inicio Percorrido Duracin Dificultade

Punto de informacin de Olveira 1,5 km 1 hora Baixa

O Camio do Vento amsanos unha das zonas mis significativas deste espazo natural, os Campos de Olveira e a impresionante duna mbil, que destacan polo seu valor xeomorfolxico, paisaxstico, botnico e faunstico.
47

Comezamos o noso percorrido no inicio da pasarela que hai no punto de informacin de Olveira, desde onde temos unha visin xeral do contorno polo que discorrer este itinerario. Ao fondo vemos a gran duna mbil, que preside a paisaxe desta parte do parque natural. En primeiro termo temos unha extensa pradara de dunas fixas, que recibe o nome Campos de Olveira popular de Campos de Olveira.

Os Campos de Olveira, unha chaira de gran valor ecolxico

Estamos situados sobre a pradara posdunar, unha das reas mis ricas de toda Galicia desde o punto de vista botnico. importante que non abandonemos a pasarela, xa que por efecto das pisadas podemos causar alteracins sobre a fauna e a flora dunar, que moi sensible a estes impactos. A chaira alberga unha elevada diversidade botnica. Moitas destas especies teen grande interese por tratarse de endemismos ou por estaren catalogadas como especies protexidas. Plantas como as orqudeas tinxen estes campos coas sas cores a partir do mes de maio e unha gran diversidade delas permtennos gozar no noso paseo, mentres o carrasco bravo, ao ser unha das plantas mis abundantes, dlle ese aspecto dourado pradara dunar.

48

Acolle plantas de grande interese ecolxico como o carraspique, un planta endmica das costas atlnticas da pennsula Ibrica, que florece de maio Omphalodes a xullo, ou a moi escasa Omphalodes lliittoralliis, especie endmica e en perittora s go de extincin, que s se encontra nas costas da provincia da Corua.

Continuamos camiando pola pasarela e, unha vez que pasamos o pequeno regato, se nos fixamos, podemos ver numerosas aves en constante movemento.

As curiosas aves que viven aqu

Un dos valores ecolxicos mis salientables do parque natural unha ave, case esteparia, que ten nos Campos de Olveira un dos seus lugares de cra, anda que no inverno aumenta a sa poboacin con exemplares hibernantes. Trtase do pernileiro comn, unha ave de longas patas grosas, cuns caractersticos ollos grandes e amarelos e de peteiro curto e forte. As sas cores pardas e brancas permtenlle mimetizarse neste contorno, pasando practicamente desapercibido para os seus depredadores. difcil de observar, pero poderemos detectar a sa presenza grazas aos acusadores gritos que emite ao anoitecer. O parque natural de grande importancia para a conservacin desta especie, xa que est en regresin en Europa, e en Galicia onde est catalogada como en perigo de extincin- conta cunha poboacin escasa e con moi poucos lugares de cra, princicamio do

vento 49

palmente nas provincias de Lugo e Ourense, sendo esta do parque natural a nica poboacin reprodutora da costa galega. No inverno, procedente do norte de Europa, aparece outra ave nesta rea en grandes bandadas de at 200 individuos: a pldora dourada. A sa plumaxe parda salpicada de tons dourados, o que lle d o nome popular. Tanto o pernileiro como a pldora dourada, alimntanse de miocas, insectos, lesmas, caracois e outros invertebrados, anda que o primeiro pode comer algn que outro lagarto ou pequeno mamfero.

Desde aqu continuamos at a base da duna mbil, tamn montes da Ferreira coecida co nome de montes da Ferreira.

Un xigante con ps de area en movemento

A duna mbil a de maior dimensin do norte da pennsula Ibrica. Alcanza unha altura de 16 m no seu punto mis alto. Ten unha lonxitude de mis de 1 km e uns 250 m de ancho. Ao se tratar dunha duna non vexetada, os ventos predominantes da zona -do sudoeste no inverno e do nordeste no vernfan que esta avance progresivamente cara ao interior dos Campos de Olveira.
50

A duna presenta un perfil asimtrico. O lado de barlovento, de onde proceden os ventos do sudoeste e que mira ao mar, ten menor pendente e mis longa, mentres que o lado de sotavento ten a maior pendente, superando os 30. As zonas de dunas, e especialmente as que non estn vexetadas, son reas de grande inestabilidade e calquera pequeno impacto pode causar importantes alteracins, polo que non est permitido subir por ela.

O vento o motor que move a duna

Na duna, o vento arrastra os grans de area desde a parte mis prxima ao mar e sbeos polo lado de barlovento at acadar o punto mis alto. Caen polo lado de sotavento, provocando as que a duna avance pasenio cara ao interior dos Campos de Olveira.

Agora volvemos ao punto de inicio pola mesma pasarela e rematamos no aparcadoiro, desde onde podemos realizar o cam o do R o do mar camiio do Ro do mar, que tamn parte desde al.

camio do

vento 51

ro do mar
Punto de informacin de Olveira INICIO/FIN Aparcadoiro de Olveira Campos de Olveira
0 100 200 300 400 500 m

camio do

Duna mbil Monte de Ferreira

Ro Longo

Marisma de Carregal

Pedras da Lagoa
Ro do Mar

Inicio Percorrido Duracin Dificultade

Punto de informacin de Olveira 3,5 km 2 horas Baixa

Este itinerario discorre polo camio que parte do punto de informacin de Olveira e permtenos descubrir varias das pegadas do home, que, desde tempos inmemoriais, utilizou os recursos que se encontraban nesta zona, e tamn importantes hbitats do parque natural, como a marisma e a chaira intermareal.
52

Sando do punto de informacin de Olveira e ao pouco de comezar o noso percorrido descubrimos nosa dereita unha pequena lagoa colonizada por unha vizosa vexetacin acutica.

A man do home crea pequenos ecosistemas

Trtase dunha pequena charca de onde hai tempo se extraa o barro para fabricar as tellas e ladrillos que se coceran nos catro fornos da tella que haba nos arredores, nomeadamente o de Cortiza e de Canosa. Os fornos da tella foron unha industria local importante. Aqu facanse tellas e ladrillos que vian buscar os galens e despois levaban a vilas como a de Noia. As rbores que rodean a charca son as mis tpicas dos bosques de ribeira: os ameneiros e os salgueiros, acompaadas doutras especies vexetais como espadanas, xuncos, etc. un espazo de grande interese para numerosos anfibios que encontran aqu un pequeno oasis de auga onde viven ou depositan as sas postas, tales como a rela comn, que podemos ver gabeando sobre algn xunco ou cana.

ro do mar

camio do

53

Tamn vive un curioso rptil acutico, o sapoconcho comn, declaraen perigo de extindo en perigo de extincin cin no Catlogo Galego de Especies Ameazadas, que o rptil mis ameazado de Galicia.

As especies exticas ameazan o equilibrio ecolxico

Unha das ameazas mis importantes procede da introducin de especies exticas, como o sapoconcho de Florida ou as carpas vermellas. Moitos particulares cmpranos de cras pero, cando medran e son molestos na casa, abandnanos sen seren conscientes do dano que provocan, pois son voraces depredadores e rompen a cadea alimentaria, poendo en perigo a fauna autctona. No caso de que queira desfacerse dun destes sapoconchos ou de calquera outro animal extico, debe chamar ao Centro de Recuperacin de Fauna Salvaxe mis prximo para que llo recollan e as evitar crear un dano na natureza, s veces moi difcil de solucionar.

Continuamos camiando e deixamos nosa esquerda os camios que parten cara s leiras prximas.

A agricultura tradicional ten un grande aliado nas sebes

Seguimos camiando e, nosa esquerda, ao lonxe, podemos observar os distintos aproveitamentos agrcolas. O mis importante, en canto superficie ocupada, o millo, seguido das patacas. No sculo XVIII, os principais cultivos no contorno eran o trigo, o lio, o centeo e o millo mido, que foron substitudos pouco a pouco polos actuais.
54

As sebes que os rodean teen como funcin principal a separacin entre as propiedades ou entre os usos que se fan a un lado e outro delas, e son unha excelente proteccin fronte ao vento para os cultivos, xa que fan que dimina a sa intensidade cando as atravesa. Ademais, constiten importantes reservas xenticas ao albergaren gran diversidade de especies que encontran aqu sitio para criar, alimentarse e descansar. Moitas aves insectvoras, como os ferreirios, teen nestas pequenas illas un esplndido refuxio.

Uns metros mis adiante o camio bifrcase e seguimos polo da dereita. altura da bifurcacin temos unha boa vista sobre a marisma e a pequena illa de pedras que hai no medio.

As pedras da lagoa encntranse rodeadas dunha lenda

No medio da marisma de Carregal hai unhas curiosas pedras, denominadas popularmente como as pedras da Lagoa, sobre as que xira unha lenda arredor da pegada de Santiago Apstolo e a figura do cabalo. Conta a lenda que ...Santiago Apstolo, co seu cabalo, atravesa a enseada de Corrubedo nun espectacular salto que vai desde o Monte da Cid s Pedras de Lavandeira e s Pedras do Canal e desde a a Corrubedo, quedando as pegadas reflectidas nas pedras....
camio do

ro do mar

55

A marisma de Carregal foi utilizada desde sempre. Unha testemua dese uso son as canles que se dispoen perpendicularmente, formando unha especie de mosaico reticular. A razn disto parece estar en que as canles foron navegables e at o fondo delas chegaban barcas a buscar as tellas e ladrillos dos fornos da tella.

Unhas condicins moi cambiantes para a vida na marisma

Os animais e vexetais da marisma viven nunhas condicins moi particulares, xa que se trata dun medio que est dominado pola auga salobre, resultante da mestura entre a auga doce que achegan os ros (Longo, de Sirves e Sanchans) e a auga maria trada polas mareas e os temporais. Ademais, a salinidade da marisma vara: diariamente, coa subida e baixada das mareas e tamn coas estacins, coas pocas de maiores chuvias e as mis secas. Outro factor que se debe engadir a estas duras condicins o feito de que amplas extensins quedan ao descuberto longos perodos de tempo durante o da.

56

A marisma ten moito ambiente

A marisma un medio onde se atopan tres ambientes ben distintos: as augas doces tradas polos ros, as augas salgadas procedentes do mar e a terra firme sobre a que se desenvolve a marisma. A vexetacin da marisma de Carregal est adaptada s constantes variacins de salinidade das sas augas. Os xuncos, xuncas, canas, herbas salgadas... danlle ese aspecto tan caracterstico paisaxe da marisma: unha ampla chaira de cor cinsenta e apagada, s atravesada por pequenos e luminosos fos azuis que discorren, inexorablemente, cara ao mar. Entre as canles rebole unha gran cantidade de vida animal: aves, mamferos, peixes, anfibios, rptiles, invertebrados... Todos eles buscan alimento neste ecosistema. A riqueza biolxica da marisma moi elevada, sendo un dos ecosistemas da Terra mis ricos desde o punto de vista da sa produtividade ecolxica. Moitos organismos utilizan a marisma como rea en que alimentarse: distintos peixes como a robaliza ou a solla; as larvas de moitos peixes e crustceos pasan esta fase na marisma; as aves migratorias atopan aqu o lugar en que alimentarse para despois continuaren a sa viaxe, e moitos insectos acoden tamn a ela no encontro de sustento. A sa elevada produtividade biolxica, a sa importancia para a supervivencia de numerosas especies e a diversidade de hbitats que se dan converten as marismas en reas de grande importancia ecolxica que temos que conservar.

ro do mar

camio do

57

Ao final do camio observamos un grande salgueiro que nos sorprende non s polo seu tamao, senn polo sitio onde est. Curiosamente, no sculo XVI exista neste lugar un pequeno bosque de salgueiros que desapareceu ante o avance da duna. nosa esquerda encntranse restos da capa de turba que chega at a duna mbil e a gran chaira intermareal, onde conflen as augas doces da lagoa coas salgadas do mar, nunha constante batalla que cada un gaa e perde cada seis horas.

A turba flanos da evolucin do parque natural

A capa de turba o testemuo da antiga extensin da lagoa e da marisma e do avance inexorable da duna mbil cara ao interior do complexo. A turba un carbn vexetal formado pola compresin de materia vexetal que se descompn en ausencia de oxxeno.

58

Esta capa de turba data de hai varios centos de anos e o testemuo mudo das elevacins do nivel do mar, que fixeron migrar o sistema dunar cara ao interior. A medida que se desprazaban as dunas cara ao interior, an enterrando antigas marismas. As plantas destas marismas foron a materia vexetal que forma a capa de turba actual. Non debemos pisar a capa de turba para non causar efectos negativos sobre a sa conservacin.

Unha chaira cunha gran riqueza biolxica

A chaira intermareal o espazo da lagoa onde conflen o medio doce e o salgado, e que se encontra mis influenciado por ambos. Esta gran superficie de lama que queda ao descuberto na marea baixa ten unha elevada riqueza biolxica. A ela chegan gran cantidade de sedimentos procedentes dos ros e do mar, que traen nutrientes que permiten manter unha importante fauna. Abondosas aves limcolas alimntanse de invertebrados como o cazulo, que vive enterrado formando unha estrutura subterrnea en forma de U. Este verme deposita na superficie pequenas acumulacins circulares de area e lama despois de pasaren polo seu aparello dixestivo e tomar a materia orgnica que estes materiais arrastran e que a sa fonte de alimento. O carrn cristado un tpico visitante desta rea, especialmente na poca de paso nas sas migracins, que adoita tirarse desde unha altura de tres ou catro metros para capturar pequenos peixes.

ro do mar

camio do

59

Durante a baixada da marea, o mazarico curl, o mazarico rabipinto, o mazarico rabinegro e o pilro alimntanse nesta chaira, buscando entre a lama pequenos invertebrados co seu bico.

Tamn as gaivotas encontran aqu un lugar de descanso. A gaivota patiamarela a mis abundante, pero tamn son frecuentes a gaivota escura e a gaivota chorona, sobre todo na poca invernal, igual que o corvo mario grande, que se mergulla nestas augas na procura de peixes.

60

O parque natural un bo lugar para a pllara das dunas

A pllara das dunas unha limcola que conta cunha pequena poboacin reprodutora en Galicia que non supera as 70 parellas, sendo a do parque natural, con 12 parellas, unha das mis importantes. Cra na parte superior da praia e deposita os ovos en pequenas depresins da area. O mimetismo desta ave e os seus ovos coa cor da area fan moi difcil distinguilos, polo que se ve moi afectada pola presin dos visitantes. A sa poca de cra coincide coa poca de maior afluencia praia, polo que non s poden abandonar os nios ante a nosa presenza ou a de cans ceibos, senn que mesmo podemos pisar os nios, os ovos e os pequenos polos sen darnos conta.

Por isto non debemos sobrepasar a rea de cra marcada e resPor isto non debemos sobrepasar a rea de cra marcada e respectaremos os carteis indicativos para que poidan criar tranquipectaremos os carteis indicativos para que poidan criar tranquila e prosperamente De todos ns e do noso adecuado comporla e prosperamente.. De todos ns e do noso adecuado comportamento depende o futuro desta especie no parque natural tamento depende o futuro desta especie no parque natural..

Desde aqu contemplamos en toda a sa magnitude a illa da Ferreira e o conxunto de pequenas pedras que a rodean. Desde este punto regresamos sobre os nosos pasos gozando dunha nova vista do camio, co impresionante macizo da serra da Barbanza no horizonte mis afastado.
camio do

ro do mar

61

A illa da Ferreira condiciona a dinmica do ro, do mar e do Carregal

As pedras e pozas que a marea baixa deixa ao descuberto agachan unha rica e diversa vida maria. As pedras e pozas que a marea baixa deixa ao descuberto agachan unha rica e diversa vida maria. As pedras e pozas que a marea baixa deixa ao descuberto agachan unha rica e diversa vida maria. As pedras e pozas que a marea baixa deixa ao descuberto agachan unha rica e diversa vida maria. As pedras e pozas que a marea baixa deixa ao descuberto agachan unha rica e diversa vida maria. As pedras e pozas que a marea baixa deixa ao descuberto agachan unha rica e diversa vida maria. As pedras e pozas que a marea baixa deixa ao descuberto agachan unha rica e diversa vida maria. As pedras e pozas que a marea baixa deixa ao descuberto agachan unha rica e diversa vida maria. As pedras e pozas que a marea baixa deixa ao descuberto agachan unha rica e diversa vida maria. As pedras e pozas que a marea baixa deixa ao descuberto agachan unha rica e diversa vida maria.

62

Telfonos e enderezos de interese

Parque Natural do complexo dunar de Corrubedo Parque Natural do complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn e lagoas de Carregal e Vixn
Centro de recepcin de visitantes Casa da costa 15967 O Vilar - Carreira - Ribeira (A Corua) Telfono 981 878 532 - Fax 981 878 527

Servizo de Conservacin da Natureza Servizo de Conservacin da Natureza

Edificio Administrativo Monelos Praza Lus Seoane, s/n - 5 planta 15008 A Corua Telfono 981 184 585 - Fax 981 184 654

Incendios forestais Incendios forestais (Xunta de Galicia):: 085 Seprona Seprona:: 062 Urxencias Urxencias:: 112

63