Você está na página 1de 108

igo Pulgar Saudo Javier Amigo Vzquez Joaqun Gimnez de Azcrate Cornide

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

ndice
Introducin ................................................................... As fragas ........................................................................ Relevo e substrato ......................................................... O clima .......................................................................... Bioxeografa .................................................................. Mapa corolxico de Galicia ......................................... A vexetacin .................................................................. Esquema sinttico da vexetacin ................................. Cmo usar esta gua ..................................................... Esquema sinttico dunha planta .................................. Grupos temticos .......................................................... Pteridfitos ............................................................ Invasoras leosas ................................................... rbores e arbustos nemorais .................................. Plantas do sotobosque con talos volubles ............... Matogueiras ........................................................... Papilionceas fruticosas .................................... Xestas, codesos e piornos ........................... Papilionceas espiosas ............................. Breixos .............................................................. Outros arbustos na toxeira-breixeira ................. Herbceas en braas e toxeira-breixeira ............ Herbceas nemorais .............................................. Herbeiras e pradaras ............................................. Herbceas higrfilas .............................................. Herbceas nitrfilas .............................................. Rupcolas-noiros-muros ........................................ ndice de nomes cientficos .......................................... 3 5 6 7 8 9 10 11 15 16 17 17 29 31 43 46 46 47 50 52 58 60 66 83 88 94 99 105

Edita:

Xunta de Galicia Consellera de Medio Ambiente e Desenvolvemento Sostible Direccin Xeral de Conservacin da Natureza Autores: igo Pulgar Saudo, Javier Amigo Vzquez e Joaqun Gimnez de Azcrate Revisin lingstica: Ramiro Combo Ilustracins: Luis Gmez Orellana Fotografa: igo Pulgar Saudo, Javier Amigo Vzquez e Joaqun Gimnez de Azcrate Impresin e xestin grfica: Alva grfica, sl Depsito legal: C 3.335-2006 ISBN: 0000 Xunta de Galicia Os autores

Introducin

Introducin
Esta gua deseouse na mesma lia que as realizadas para outros parques naturais de Galicia: as de Baixa LimiaSerra do Xurs, Montes do Invernadeiro, Complexo dunar de Corrubedo e lagoas de Carregal e Vixn e Serra da Encia da Lastra. O lector que xa puidese utilizar algunha das anteriores atopar nesta un tipo de informacin e unha maneira de a expor moi similares s das guas xa publicadas. Quen se asome por vez primeira a esta gua deber aceptar que o que nela se ofrece unha informacin botnica sobre unha seleccin de especies de plantas vasculares representativas, que non exclusivas, do Parque Natural Fragas do Eume. Non se trata en ningn caso dun catlogo completo, xa que este un traballo que anda non se emprendeu; en calquera caso, unha lista da flora vascular do parque non debera ter menos de 500 especies, mentres que o que aqu se mostra unha representacin parcial que recolle un colectivo de 181 especies. Quixeramos recalcar algo que mantn esta en comn coas guas dos outros parques naturais galegos: o formato estreito deste libro e a necesaria brevidade nos textos descritivos das especies son unha servidume do obxectivo desta obra como gua de peto. Pero a ordenacin e a designacin das especies estn realizadas co mximo rigor cientfico, igual que a informacin sobre as descricins das especies ou a sa distribucin; non se cita ningunha especie cuxa presenza non se confirmase nos ltimos anos no territorio do parque natural. A finalidade da obra non outra que a de que o visitante interesado poida afondar algo mis no coecemento do patrimonio natural que o parque atesoura, ben a travs da identificacin sobre o terreo das especies vexetais que poden chamar a sa atencin, ben por medio do coecemento de qu especies singulares ou de gran valor se agachan na sa espesura e precisan da persistencia dos bosques para a sa supervivencia.

As fragas

As fragas
Mentres a maiora dos parques naturais galegos levan un nome relativo a un accidente xeogrfico (Serra de, Monte, Lagoas de), o parque sobre o que trata esta gua leva a clara designacin do seu importante contido na designacin Fragas. Este un recoecemento ao feito de que o contido biolxico e primordial deste parque o constiten os seus bosques. O concepto de fraga equivale ao de bosque atlntico galego con algunhas connotacins paisaxsticas e de uso. un bosque dominado por carballos (Quercus robur), coa participacin doutras especies en maior ou menor medida (castieiro, bidueiro, acivro, abeleira, etc.), de extensin apreciable como para servir de punto de referencia nun mbito xeogrfico municipal como mnimo, e que serviu tradicionalmente s comunidades rurais do seu contorno como fonte de madeira para a construcin, de lea como combustible, de comida para animais domsticos e como reservorio de caza, pero sen que ningunha destas actividades arruinase por completo o dosel arbreo e, polo tanto, o ambiente nemoral. A extensin destas fragas formando un continuo de bosque o valor engadido deste parque natural, xa que non se encontra en toda a Galicia prxima ao litoral unha superficie tal de bosque autctono nun aceptable grao de conservacin.

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Relevo e substrato O trazado do territorio do parque ten unha definicin clara: o seu eixe o val do ro Eume na maior parte do seu percorrido corus (nace na provincia de Lugo), sumndolle algns vales de regatos tributarios que lle chegan pola sa esquerda. O discorrer do Eume por este traxecto leva unha direccin xeral leste-oeste, pero ademais formou un val en marcado V, especialmente no seu tramo inferior, que propicia unhas ladeiras bastante abruptas con desniveis de ata 400 m. Outra peculiaridade deste trazado que as ladeiras do val mostran unha diferenza solaina/avesedo moi marcada e de importante significado para algunhas especies vexetais. Os gradientes altitudinais que se poden encontrar van desde practicamente o nivel do mar (s portas do parque o ro vese afectado pola marea) ata os 710 m nos cumios orientais que limitan administrativamente o parque, e a provincia coruesa, coa provincia de Lugo. Ao longo do percorrido, o ro Eume vai atravesando distintos materiais xeolxicos en bandas de diferente amplitude pero que se dispoen en sentido perpendicular ao trazado do ro: unha ampla banda de granitos no tramo inferior, mis cara ao leste unha banda de ortogneis e logo unha zona de xistos do perodo Cmbrico. Intercalados con presenza variable, atpanse outros materiais como cuarcita, pedra de gra, filitas e incluso o chamado ollo de sapo. Todos eles se poden englobar dentro da denominacin xenrica de materiais cidos, polo menos desde a visin do seu papel como substrato para formar solos onde se van instalar uns tipos de vexetacin que, en xeral, cualificaremos de acidfila. parte do tipo de material xeolxico, un elemento que condiciona moito a formacin dos solos a forte pendente das ladeiras. Isto produce un permanente factor de inestabilidade, mis marcado nas zonas de xistos que nas granticas. Con todo iso, pdese falar de extensins importantes con solos profundos e hmidos grazas abundante cobertura boscosa que se mantivo secularmente.

O clima

O clima As condicins climticas que afectan ao parque pdense resumir en das: marcada oceanidade e elevada pluviosidade. A primeira condicin significa pouco contraste entre as temperaturas extremas: nin o vern demasiado clido nin o inverno demasiado fro. Estas caractersticas, combinadas coa termicidade (ausencia de xeadas), fanse especialmente favorables para algunhas especies vexetais nos sectores do tramo inferior do val do Eume. Ese factor de oceanidade, que implica eludir temperaturas extremas, acentase para moitas plantas que viven baixo a cuberta arbrea dos bosques; dicir, o que chamamos ambiente nemoral tradcese a nivel microclimtico en atenuacin da calor e do fro excesivos. En canto pluviosidade, pdense ofrecer valores concretos de rexistros de precipitacin que van desde os 1.200 litros/m2/ano na ra de Pontedeume ata os mis de 1.700 litros/m2/ano que se poden recoller nas partes central e oriental do val eums. Anda que o seu patrn de distribucin como o xeral de Galicia, mximo en outono e decrecendo nas seguintes estacins ata o mnimo en vern, neste caso o descenso estival menos acusado, xa que polo menos o 12% da chuvia de todo o ano cae no vern.

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Bioxeografa O groso da flora representada no parque natural responde a uns condicionantes climticos e edficos, pero tamn historia recente e pasada do territorio e sa localizacin respecto dun patrn global de distribucin dos seres vivos no planeta. Dominan as especies propias do clima tpedo e ocenico do SO europeo, da subprovincia Cntabro-Atlntica, que incle toda a cornixa cantbrica e os territorios hmidos do NO peninsular. A localizacin do parque natural, prximo hipottica lia divisoria entre dous sectores corolxicos, leva incorporacin desde o N e L de flora propia do sector Galaico-Asturiano (Cytisus ingramii, Erica mackaiana). Doutra banda, desde o O e S chega flora mediterrnea termfila ben aclimatada no sector Galaico-Portugus (vxase mapa corolxico).

Mapa corolxico de Galicia

Mapa corolxico de Galicia


Baseado en Rivas Martnez & al., 2002

Parque Natural Fragas do Eume

lmite de Galicia

Rexin Eurosiberiana
Prov. Atlntica-Europea Subprov. Cntabro-Atlntica
Sector Galaico-Asturiano 1 Subsect. Galaico-Asturiano Septent.

Rexin Mediterrnea
Prov. Mediterrnea Ibrica-Occidental Subprov. Carpetano-Leonesa
Sector Berciano-Sanabriense 7 8 9 Subsect. Ourensn Subsect. Berciano Subsect. Maragato-Sanabriense

Sector Galaico-Portugus 2 3 4 5 Subsect. Composteln Subsect. Lucense Subsect. Miense Sector Xuresiano

Sector Lusitano-Duriense 10 Subsect. Trasmontano

Prov. Orocantbrica
Sector Laciano-Ancarense 6 Subsect.Naviano-Ancarense

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

A vexetacin

As lias mestras sobre a vexetacin do parque xa foron citadas: trtase dunha extensa superficie boscosa dominada por especies caducifolias e que mostra o valor de corredor biolxico ao ofrecer un dosel continuo de fraga desde o nivel do mar ata os altos de Serra da Loba. Ademais da carballeira atlntica dominante e maioritaria, catalogada como Blechno spicanti-Quercetum roboris, hai outros tipos de bosque con menor extensin pero tamn de notable interese: ameneirais riparios de Senecioni bayonnensisAlnetum glutinosae e de Valeriano pyrenaicae-Alnetum glutinosae, bosques mixtos de Polysticho setiferi-Aceretum pseudoplatani asociados a valgadas, e algunhas outras comunidades anda non ben estudadas ou que se presentan en pequenos rodais de difcil tipificacin, como erbedais, abeledos, bidueirais, etc. parte dos bosques, inclense tamn nas partes altas das ladeiras e en terreos deforestados diversos tipos de matogueiras de substitucin, entre os que destacan as breixeirastoxeiras de Gentiano pneumonanthe-Ericetum mackaianae, as como as xesteiras de Ulici europaei-Cytisetum ingramii.

10

Esquema sinttico da vexetacin

1.

Bosque caducifolio Blechno spicanti-Quercetum roboris

2.

Bosque ripario Senecio bayonnensis-Alnetum glutinosae Valeriano pyrenaicae-Alnetum glutinosae

3.

Toxeira-Breixeira mesfila Ulici europaei-Ericetum cinereae Halimio alyssoides-Ulicetum gallii Gentiano pneumonanthe-Ericetum mackaianae

4.

Toxeira-Breixeira higrfila Genisto berberideae-Ericetum mackaianae

A vexetacin

11

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Podern parecer mis abundantes localmente outras comunidades presididas por arbustos de mis ampla distribucin en Galicia, como as breixeiras-toxeiras con Ulex europaeus e Erica australis subsp. aragonensis, ou as xesteiras con Cytisus striatus ou C. scoparius, pero as citadas en primeiro lugar teen unha significacin bioxeogrfica de maior relevancia ao contaren con especies endmicas do norte de Galicia e Asturias occidental. Outros tipos de vexetacin que achegan biodiversidade ao conxunto do parque, anda que a sa presenza reducida, son as matogueiras e herbeiras higrfilas que constiten as braas. Aos altos do Eume chegan algunhas comunidades endmicas das braas do N de Galicia, como a asociacin de matogueiras higrfilas de Genisto berberidaeEricetum mackaianae. Este conxunto de diferentes tipos de vexetacin, no que predominan claramente os bosques, serve de albergue a un nutrido grupo de especies de plantas que encontran no bosque atlntico meridional o seu mellor hbitat (s veces o seu hbitat exclusivo) no continente europeo. coecida a riqueza de brins das Fragas do Eume grazas a estudos intensos realizados hai mis de 20 anos. Pero, centrndonos nas plantas vasculares, o conxunto de maior interese neste parque son os pteridfitos. O catlogo dos fieitos coecidos neste parque acada as 28 especies, entre as que destaca o grupo coecido como os relictos macaronsicos: son un colectivo florstico representante dunha flora subtropical que debeu cubrir tamn Galicia durante o perodo Terciario, cunhas condicins climticas mis clidas e hmidas que as actuais, pero que foi varrida polas glaciacins posteriores. Desta flora, acorde con aquelas condicins, soamente quedaron unhas poucas especies como reliquias ou relictos que chegaron ata os nosos das refuxindose nos bosques hmidos e trmicos das illas macaronsicas (Os Azores, Madeira, As Canarias) e en moi contados puntos da pennsula Ibrica: a serra gaditana de Algeciras e diversas manchas de bosque en baixas altitudes ao longo da cornixa cantbrica. Deste grupo de fieitos relcticos adoitan destacarse tres especies (Culcita macrocarpa, Trichomanes speciosum e Woodwardia radicans), porque son os nicos pteridfitos galegos includos no Anexo II da Directiva hbitats, isto , nunha lista emanada da Comunidade Europea con indicacin de especies cuxa proteccin ten que ser abordada por aqueles

12

A vexetacin

pases en que estiveren presentes; pero a estes tamn se poden engadir outras tres especies includas como vulnerables na Lista Vermella da Flora Vascular Espaola, como son Dryopteris aemula, Dryopteris guanchica e Hymenophyllum tunbrigense. Todos estes fieitos citados son moi dependentes das condicins protectoras que lles brindan as fragas; ademais non estn abundantemente presentes, senn que se concentran nas reas mis hmidas e trmicas. Con isto queremos subliar o valor protector que ten o conxunto boscoso reunido no parque, xa que lles d acubillo a especies obxectivamente catalogadas como importantes. Pero este papel, de conservador de especies a longo prazo, amsase claramente incompatible con tipos de explotacin e manexo que se fixo das Fragas do Eume nas ltimas catro dcadas. Cando o manexo ancestral quedaba en suaves rareos de rbores ou no favorecemento dalgunha especie como o castieiro para formar rodais dominados por unha soa rbore, un manexo estendido desde os anos 70 foi o cultivo do eucalipto para producin rpida de madeira. visible hoxe en da no percorrido desde a entrada sur do parque ata o Mosteiro de Caaveiro a cantidade inxente de eucaliptos que penetraron no que debera ser un continuo de carballeira en

13

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

ladeira. Os riscos de incendios que supoen, ademais dun claro empobrecemento do colectivo vexetal que pode medrar baixo estes eucaliptais, son unha chamada continua para a reflexin: mentres o espazo fsico das Fragas do Eume se utilice para explotacin con eucaliptos, estaremos arriscando a perda dun valor biolxico que resistiu avatares adversos durante millns de anos.

14

Cmo usar esta gua

Cmo usar esta gua


Establecronse 10 grupos temticos de plantas (vxase ndice) que facilitan unha rpida identificacin das especies en funcin do hbitat en que se encontren e da sa natureza herbcea ou leosa. Dentro de cada grupo sguese a orde alfabtica dos nomes dos xneros e, dentro deles, das especies. Nas ltimas pxinas da gua situouse o ndice de nomes cientficos das plantas. O groso dos taxons tratados na gua fiel a unha das seccins elixidas; non obstante, cmpre sinalar que posible encontralas fra dese mbito, especialmente cando as condicins ecolxicas do nicho particular se parezan ao medio habitual onde medra a planta (por exemplo, podemos atopar unha especie nitrfila nun carreiro que atravese o bosque, unha rupcola sobre solo pedregoso do sotobosque, etc.). De cada planta descrita elaborouse unha ficha cos seguintes puntos: Nome cientfico aceptado, en cursiva e negra, seguida do autor do nome da especie na sa contraccin habitual. Nomes invlidos cos que se designou a planta. Nomes vernculos en galego e casteln. Os nomes en galego seguen preferentemente a obra coordinada por Rodrguez (2004) Termos esenciais de botnica, do Servizo de Publicacins da Universidade de Santiago. Fam.: Familia a que pertence. Descr.: Descricin dos caracteres morfolxicos necesarios para a sa correcta identificacin. Distr.: rea de distribucin da especie, con especial referencia pennsula Ibrica. Hb.: Hbitat ou nicho ecolxico en que medra habitualmente. Simil.: Especies de morfoloxa semellante representadas no parque, cuxa identificacin poida inducir a engano. Elaborronse claves dicotmicas, baseadas na presenza ou ausencia de determinados caracteres morfolxicos, que facilitan a identificacin de todos os breixos presentes no parque natural e das leguminosas fruticosas que forman etapas de substitucin do bosque clmax. Trtase de especies emparentadas que comparten nichos ecolxicos comns ou semellantes. Como apoio visual de toda esta informacin, sitase en cada ficha polo menos unha foto da planta tratada. En ocasins amsanse ata das ou tres fotos que identifican os principais caracteres morfolxicos usados como diagnsticos na descricin da especie.
15

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Morfoloxa das plantas

Flores

Pednculo Froito Brcteas Folla caulinar

Corola (ptalos soldados)

Cliz (spalos)

N Entren Corola (ptalos libres)

Folla basal

Raz

Estigma Pistilo Estames Ovario vulo Pistilo Estilo

Estame Antera Filamento

Folla composta Fololo Pecolo Estpula

Folla simple

Limbo

16

Grupos temticos. Pteridfitos

Grupos temticos

Pteridfitos
Os pteridfitos, xunto s anxiospermas e ximnospermas, constiten un grupo de vexetais evolucionados (cormfitos), pois presentan races verdadeiras, talo e follas. Os pteridfitos constiten o grupo mis primitivo dos cormfitos. Dominaron a Terra durante longos perodos da Era Terciaria baixo un ambiente trmico e hmido. Na actualidade presentan a sa maior diversificacin en climas tropicais. Algunhas especies que actualmente apenas superan os trpicos conservan pequenas poboacins refuxiadas en enclaves favorables europeos (pennsula Ibrica), como nas Fragas do Eume.

Anogramma leptophylla (L.) Link


Gymnograma leptophylla (L.) Desv.

Fam.: HEMIONITIDACEAE Descr.: Anual, pecolo curto, con pleas lineares ferruxinosas. Frondes membranceas, dimorfas, as internas 2-3 pinnadas e frtiles (esporofilos); as externas 1-2 pinnadas e estriles (trofofilos). Pinnas atenuadas na base. Esporanxios nus cerca do pice dos nervios secundarios. Distr.: Europa atlntica e mediterrnea, O, S e L de Asia, frica, Australia e Nova Celandia e C e S de Amrica. Na Pennsula soamente se enrarece cara ao C e L. Hb.: Muros e fendas de rochedos en ambientes sombros e frescos.

17

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Asplenium onopteris L.
A. adiantum-nigrum subsp. onopteris (L.) Heufler

Fam.: ASPLENIACEAE Descr.: Rizoma rastreiro con pleas de cor castaa escura ou negra. Pecolo castao ou anegrazado, tan longo ou mis que a lmina; esta 3-4 pinnada e de contorno triangular-lanceolado e acuminado no pice. Pinnas inferiores curvado-antrorsas, mis longas que as medias e superiores. Soros con indusio lateral. Distr.: Rexin Mediterrnea, Macaronesia excepto Cabo Verde, O e C de Europa. Hb.: Noiros e rochedos no sotobosque fresco e hmido. Simil.: A. billotii F. W. Schultz moi parecido ao anterior, do que se distingue pola menor lonxitude das pinnas inferiores, mis curtas que as medianas; polo pecolo mis curto que a lmina, esta 2-3 pinnada, e pola disposicin marxinal dos soros. A. adiantum-nigrum L. ten o pecolo castao-escuro, pero s veces verde cerca da lmina e de tamao subigual a maior que esta. Lmina 2(3) pinnada non acuminada no pice, coas pinnas basais de maior tamao pero non, ou poco, curvadas cara ao pice.

Asplenium adiantum-nigrum

18

Grupos temticos. Pteridfitos

Asplenium scolopendrium L.
Phyllitis scolopendrium (L.) Newman

Gal.: CERVIA Cast.: LENGUA DE CIERVO Fam.: ASPLENIACEAE Descr.: Rizoma alongado, con pleas. Pecolo paleceo mis curto que a lmina. Frondes simples, persistentes, enteiras, lanceoladas, cordadas na base da lmina, de marxe mis ou menos ondulada. Soros lineares, desiguais, con indusio de marxe enteira. Distr.: Europa, Rexin Mediterrnea, Os Azores e Madeira. Na pennsula Ibrica frecuente no N, mentres que no S se limita aos macizos montaosos. Hb.: Bosques sombros e hmidos, noiros do leito de regatos arborados.

Detalle soros

Base lminas

Hbito

Asplenium trichomanes L. Gal.: FENTO DAS BOTICAS Fam.: ASPLENIACEAE Descr.: Rizoma curto con pleas de cor castaa. Frondes de ata 30 cm, con pecolo curto, castao escuro e glabro. Lmina pinnada, con 10-30 pares de pinnas de pequeno tamao (< 1,5 cm), coriceas; as superiores distantes e insertas oblicuamente no raque. Soros lineares confluentes na madurez. Indusio lateral. Distr.: Especie de distribucin holrtica: Amrica do N, Europa e Asia. Na Pennsula habita na Iberia silcea, preferentemente da metade N. Hb.: Rupcola. Rochedos, muros antigos de divisin de terreos, de contencin, paredes de inmobles, etc. Simil.: Ademais da subespecie tpica, tamn est representada no parque A. t. subsp. quadrivalens D.E. Meyer, que se diferencia da primeira por ter as ltimas pinnas insertas perpendicularmente no raque e mis aproximadas entre elas.

19

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Athyrium filix-femina (L.) Roth Fam.: ATHYRIACEAE

Descr.: Frondes fasciculadas que poden superar 1 m de longo. Lonxitude do pecolo 1/3-1/4 da lonxitude da lmina, esta 2-3 pinnada. Pinnas curtamente pecioluladas, alternas, de maior tamao cara metade da lmina. Pnnulas co pice dentado. Soros arqueados, con indusio lateral de bordo fimbriado e persistente. Distr.: Atpase longamente estendida no hemisferio N (holrtica) e en Amrica do S. Hb.: Bosques riparios, marxes de ros, sotobosque de carballeiras en ambiente fresco e hmido.

Blechnum spicant (L.) Roth Fam.: BLECHNACEAE Descr.: Frondes dimorfas (esporofilo e trofofilo). Lminas estriles persistentes en inverno, curtamente pecioladas, pinnatisectas. As frtiles marcescentes, con pecolos de maior tamao que nacen da zona central do fascculo que forman as estriles. Soros lineares, continuos, con indusio consistente. Distr.: Europa, N de frica, Macaronesia (excepto Cabo Verde), Cucaso e Asia Menor. Hb.: Zonas hmidas e sombras en gran parte da Iberia silcea.
20

Grupos temticos. Pteridfitos

Culcita macrocarpa C. Presl Fam.: CULCITACEAE Descr.: Rizoma groso con tricomas avermellados, moi finos. Frondes que poden superar os 2 m. Lmina de lonxitude semellante do pecolo, 2-5 pinnatisecta. Soros reniformes, marxinais no pice dos nervios, con indusio bivalvo e con parfise. Distr.: Macaronesia, e en Europa s en Galicia, Asturias, Cantabria, Pas Vasco e Cdiz. Naturalizada en Portugal. Hb.: Noiros e cortados en ambiente nemoral saturado de humidade.

Cystopteris viridula (Desv.) Desv.


Cystopteris regia sensu Merino

Fam.: ATHYRIACEAE Descr.: Rizoma curto, rastreiro con pleas marrns. Frondes de ata 40 cm. Pecolo delgado, mis curto que a lmina, con algunhas pleas na base. Lmina bipinnada, cos ltimos segmentos 1 pinnatipartidos. Pnnulas cuneadas na base, dentadas no pice. Con indusio ovadosuborbicular adherido ao nervio, xeralmente glanduloso. Distr.: SO de Europa (O da pennsula Ibrica), N e L de frica e C e S de Amrica. Hb.: Rochedos sombros con auga zumegante.
21

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Davallia canariensis (L.) Sm. Gal.: CABRIA, DAVALIA Cast: DAVALIA Fam.: DAVALLIACEAE Descr.: Rizoma serpeante, densamente cuberto de pleas de cor castaa coa marxe ciliada. Pecolo articulado na base, aproximadamente da mesma lonxitude que a lmina, castao escuro na base e castao-avermellado no resto, con pleas. Lmina 3-4 pinnada, glabra. Soros apicais, submarxinais, con indusio. Distr.: Madeira, Canarias, Marrocos e occidente da pennsula Ibrica ata Asturias. Hb.: Frecuentemente epifito sobre troncos e ramas de rbores. Tamn sobre rochedos cubertos de brins.

Dryopteris aemula (Aiton) O. Kuntze Fam.: DRYOPTERIDACEAE Descr.: Fronde triangular-lanceolada, tripinnada, con glndulas dispersas. Pecolo groso, castao-avermellado, con pleas. Pnnulas non superpostas, curvadas cara ao pice da pinna, con dentes arestados e pleas glandulosas no envs. Soros con indusio abrancazado, glanduloso, caduco. Distr.: Rexin Macaronsica, Francia, Illas Britnicas, Turqua, Transcaucasia. Na pennsula Ibrica alcanza o N e NO. Hb.: Noiros e ps de rochedos hmidos, sombra do bosque.
22

Grupos temticos. Pteridfitos

Dryopteris affinis (Lowe) Fraser-Jenkins Fam.: DRYOPTERIDACEAE Descr.: Frondes bipinnadas de mis de 1 m, brillantes, persistentes no inverno. Pecolo e raque cubertos densamente por pleas maioritariamente lanceoladas, de pice filiforme e cor marrn escura ou parda-avermellada. Pnnulas paralelas, sen dentes nos laterais. Soros con indusio reniforme. Distr.: O de Europa, NO de frica, illas da Macaronesia, Cucaso e N de Turqua. Hb.: Interior de bosques caducifolios. Simil.: Ademais da subespecie tpica no parque, existe D. a. subsp. borreri (Newman) Fraser-Jenkins (D. filix-mas var. borreri Newman), de frondes verdeescuras e con dentes agudos no pice das pnnulas. Simil.: Dryopteris filix-mas (L.) Schott ten as frondes bipinnadas, excepcionalmente tripinnadas, non persistente no inverno. Pecolo densamente cuberto de pleas na sa porcin inferior e de forma laxa no resto e no raque. Pleas de cor castaa clara. Pnnulas cos lados curvos e converxentes no pice, que sa vez ten dentes agudos non diverxentes. A sa rea de distribucin estndese por amplas zonas tpedas do hemisferio N, SO da India e cordilleira dos Andes. mis raro no parque que a especie precedente, encontrndose no interior de bosques caducifolios, con preferencia por ambientes de monte frescos.
Dryopteris affinis. Pleas e pinnas

Dryopteris affinis. Fronde

Dryopteris affinis. Soros

Dryopteris filix-mas. Fronde

23

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Dryopteris dilatata (Hoffmanns.) A. Gray

Fam.: DRYOPTERIDACEAE Descr.: Frondes tripinnadas, de contorno triangular-lanceolado, persistentes en inverno. Pecolo castao-amarelado. Pleas de cor castaa escura ou castaa clara pero cunha franxa central mis escura. Pinnas imbricadas. Pnnulas con pecilulo moi curto, distantes, non solapadas, con dentes agudos, arestados, pouco sobresantes. Indusio abrancazado, pequeno. Distr.: Europa, Cucaso, Turqua e N de Irn. Na pennsula Ibrica atpase no terzo N, descendendo polo O ata Estremadura. Hb.: Rochedos, bordo de regatos, ambientes nemorais no interior de bosques caducifolios. Simil.: Dryopteris guanchica Gibby & Jermy, de frondes triangular-lanceoladas, tripinnadas, sen glndulas. Pecolo que alcanza ou supera a metade da lonxitude da fronde, delgado, castao-amarelado na maior parte da sa lonxitude, paleceo na base. Pleas do envs dos segmentos de ltima orde non glandulosas. Pnnulas pecioluladas, non solapadas, con dentes arestados no pice. Soros con indusio abrancazado, glanduloso, caduco. A sa rea de distribucin incle as Illas da Macaronesia e localidades prximas costa no O da pennsula Ibrica. O seu hbitat encntrase sobre rochedos cidos baixo atmosfera saturada de humidade.
24

Grupos temticos. Pteridfitos

Hymenophyllum tunbrigense (L.) Sm. Fam.: HYMENOPHYLLACEAE Descr.: Rizoma subfiliforme, rastreiro, radicante. Frondes homomorfas, translcidas por estaren constitudas por unha soa capa de clulas, distantes, pequenas (< 10 cm). Lmina pinnatipartida. Pinnas 2-3 pinnatisectas. O indusio est formado por 2 valvas dentado-fimbriadas, quedando no seu interior o receptculo esporanxfero. Distr.: Non se coece con precisin a sa distribucin mundial. Habita na Macaronesia e no O de Europa, chegando a Alemaa e Italia. En Espaa s no N e NO. Hb.: Rochas zumegantes de auga en ambientes sombros.

Osmunda regalis L. Gal.: DENTABRN Cast.: HELECHO REAL Fam.: OSMUNDACEAE Descr.: Frondes que poden superar os 2 m de longo, as internas frtiles. Lmina bipinnada. Pnnulas con pecolo curto. Esporanxios non reunidos en soros, que se dispoen en pancula na parte superior das frondes, abrndose por dehiscencia apical das das valvas. Distr.: Ampla distribucin en zonas tpedas e tropicais do planeta. Na pennsula Ibrica falta no S e L. Hb.: Bosques de ribeira e marxes de ros e regatos.
25

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Polypodium cambricum L.

Fam.: POLYPODIACEAE Descr.: Rizoma rastreiro cuberto de pleas (5-16 mm) ferruxinosas e longamente acuminadas. Frondes coa lmina lixeiramente maior que o pecolo, de pinnatipartida a pinnatisecta. Pinnas atenuadas no pice. Envs glabro, sen escamas, con nerviacin dictoma. Soros con parfises ramificadas, redondeados, en das filas, nus, sen indusio. Distr.: Rexin Mediterrnea, chegando polo O de Europa ata Irlanda. Amplamente repartido pola Pennsula pero en ambientes trmicos e pouco continentalizados. Hb.: Muros, rochedos ou como epifitos na galla e ramas de rbores adultas. Simil.: Outros dous parentes sen parfises nos soros comparten o hbitat: Polypodium interjectum Shivas ten as pleas do rizoma (3,5-10 mm) de cor parda escura, ovado-lanceoladas e abruptamente acuminadas. Os soros cos esporanxios son elpticos. A sa rea de distribucin vai desde o O de Asia a Europa e Marrocos. Na pennsula Ibrica frecuente sobre todo no N. Distnguese de Polypodium vulgare L. en que este ltimo ten as pleas do rizoma de 3-6 mm de longo, anchamente ovadas e na forma redondeada dos soros. As clulas do anel do esporanxio son mis numerosas e a sa cor mis intensa. unha especie caracterstica da rexin Eurosiberiana que s penetra nas montaas da rexin Mediterrnea.
26

Grupos temticos. Pteridfitos

Polystichum setiferum (Forsskal) Woynar Fam.: DRYOPTERIDACEAE Descr.: Frondes marcescentes, de cor verde escura, con abundantes pleas en pecolo e raque, bipinnadas. Pinnas basais reflexas. Pnnulas asimtricas, pecioluladas, espiosas, a basal de cada pinna co lbulo mis desenvolvido. Soros en toda a fronde. Indusio peltado, caduco. Distr.: Illas da Macaronesia, cunca do Mediterrneo e O de Europa. Hb.: Sotobosque de carballeiras sobre lugares frescos e sombros; frecuente en bosques riparios.

Pteridium aquilinum (L.) Kuhn Fam.: HYPOLEPIDACEAE Descr.: Rizoma subterrneo moi desenvolvido. Frondes marcescentes, espalladas, con pecolo canaliculado lixeiramente menor que a lmina; esta tripinnada. Pnnulas variablemente pilosas no envs. Indusio marxinal, continuo, dobre, marrn, co bordo levemente fimbriado. Distr.: A travs de distintas subespecies estndese por unha gran parte do planeta. Na pennsula Ibrica atpase en todas as provincias excepto no SL rido. Hb.: Prefire zonas con ambiente soleado e solos profundos. capaz de se estender desde ladeiras de montaas ao interior de carballeiras antropizadas e/ou aclaradas.
27

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Vandenboschia speciosa (Willd.) Kunkel


Trichomanes speciosum Willd

Fam.: HYMENOPHYLLACEAE Descr.: Rizoma delgado (c. 3 mm), postrado, radicante. Frondes de 10-40 cm, distantes, 3 veces pinnadas, trienais. Lmina translcida por estar constituda por 1 soa capa de clulas. Indusio cilindroide longamente superado polo receptculo esporanxfero. Distr.: Macaronesia e O de Europa. Na Pennsula existe fundamentalmente no N, NO e na provincia de Cdiz. Hb.: Sobre rochedos hmidos en ambiente nemoral, sobre todo ripario, pero sempre moi sombro. Woodwardia radicans (L.) Sm. Fam.: BLECHNACEAE Descr.: Rizoma robusto cuberto de grandes pleas ferruxinosas. Frondes 2 pinnadas, arqueadas, que poden superar os 2 m; chegan a contactar co solo producindo o raque unhas xemas cubertas de pleas a partir das cales se xeran novos individuos. Soros oblongolineares, disxuntos, que forman lias paralelas aos nervios; con indusio. Distr.: Illas Macaronsicas (excepto Cabo Verde), Asia, SO de Europa, S de Italia e illas Mediterrneas e costa O de centro e N Amrica. Na pennsula Ibrica na proximidade do litoral cantbrico e galego, as como nalgunhas localidades de Portugal con ecoloxa semellante. Hb.: Lugares sombros e hmidos xunto a ros e regatos.
28

Grupos temticos. Invasoras leosas

Invasoras leosas
Acacia dealbata Link Gal.: MIMOSA Cast.: MIMOSA Fam.: PAPILIONACEAE Descr.: rbore perennifolia non espiosa. Ramias e fololos pilosos. Follas bipinnadas, pecioladas, cunha glndula no raque baixo cada par de pinnas. Inflorescencia pedunculada. Flores en glomrulos globosos, pentmeras, amarelas, con numerosos estames que sobresaen amplamente da corola. Distr.: Nativa do SL de Australia e Tasmania. Naturalizada no N e O da pennsula Ibrica. Hb.: Considrase que unha invasora leosa con alto potencial de propagacin, especialmente despois de incendios. Existen poboacins ao redor do parque que ameazan con introducirse na fraga. Acacia melanoxylon R. Br. Gal.: ACACIA NEGRA, OLIVEIRA DE AUSTRALIA Cast.: ACACIA NEGRA Fam.: PAPILIONACEAE Descr.: rbore perennifolia de casca escura. As plantas novas posen follas bipinnadas que desaparecen ao pouco para mostrar unicamente filodios de marxe enteira, sen ningunha divisin. Flores en glomrulos amarelos en inflorescencia racemiforme, de cor amarela mis plida que a precedente. Legume contrada entre as sementes. Distr.: Nativa do SL de Australia e Tasmania. Na pennsula Ibrica, no NO. Hb.: Cultivouse pola calidade da sa madeira. Trnase invasora despois dos incendios. Existe unha grande invasin na zona baixa do parque.
29

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Eucalyptus globulus Labill. Gal.: EUCALIPTO BRANCO Cast.: EUCALIPTO BLANCO Fam.: MYRTACEAE Descr.: rbore que pode alcanzar mis de 60 m de altura. Casca gris plida que se desprende en tiras. Follas coriceas, as adultas falciformes. Segmentos do Follas novas periantio soldados, for- Follas adultas mando unha especie de cpsula campaniforme, de cor azulada, cuberta dun po pruinoso, de 1,4 a 2,4 cm de dimetro, cunha tapa que cae ao se abriren as flores. Distr.: Orixinario de Australia e Tasmania. Cultivado en numerosos pases dos cinco continentes, de forma principal para a obtencin de pasta de papel, anda que tamn para outros usos. Hb.: Repoboacins forestais. Reabrolla de cepa tras o corte. Simil.: Experimentouse o rendemento e producin de rodais doutras especies de eucaliptos dentro dos lmites do parque natural.

Robinia pseudoacacia L. Gal.: FALSA ACACIA Cast.: FALSA ACACIA Fam.: PAPILIONACEAE Descr.: rbore caducifolia de casca agrisada e estriada lonxitudinalmente. Follas imparipinnadas. Fololos elpticos ou ovados. Estpulas dos talos novos espiosas; as da copa son herbceas e caedizas, para desenvolveren posteriormente acleos de ata 1 cm. Inflorescencia en acios axilares colgantes. Corola papilioncea de cor branca ou crema. Legume de ata 12 x 1,5 cm. Distr.: Nativa de Amrica do N. Encntrase amplamente naturalizada na pennsula Ibrica. Hb.: Invasora de complexa erradicacin en bosques de ribeira, regatos, prados abandonados, etc.
30

Grupos temticos. rbores e arbustos nemorais

rbores e arbustos nemorais


O arboredo que forma parte dos bosques do parque natural est integrado maioritariamente por especies de follas planas e caducas. Forman un dosel continuo baixo o que medran arbustos, en moitos caso tamn caducifolios, cunha menor cobertura sobre o espazo. A excepcin a esta norma, dominante nos bosques tpedo-ocenicos do noso hemisferio, constiteno no Eume unha confera (Taxus baccata) e tres especies perennifolias, das de ptimo mediterrneo (Arbutus unedo e Laurus nobilis) e unha de ptimo eurosiberiano (Ilex aquifolium).

Acer pseudoplatanus L. Gal.: PRADAIRO COMN Cast.: ARCE SICMORO Fam.: ACERACEAE Descr.: rbore caducifolia que pode alcanzar 20-30 m. Casca lisa e agrisada que greta e desprende escamas ou placas na madurez. Follas simples, con pecolos avermellados e limbo de base cordada e 3-5 lbulos de pice agudo e seos non moi profundos. Face glabra e envs mis plido con pelos nos nervios. Flores amarelo-verdosas en acios paniculados colgantes. Froito en dobre smara con alas erecto-patentes. Distr.: S e C de Europa, O de Asia. Metade N da pennsula Ibrica. Hb.: Bosques mesfilos pluriespecficos sobre solos ricos en elementos minerais (eutrofos) e en ambiente fresco e hmido, ben en zonas de montaa, ben en valgadas e ribeiras.

31

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Alnus glutinosa (L.) Gaertn. Gal.: AMIEIRO Cast.: ALISO Fam.: BETULACEAE Descr.: rbore caducifolia de casca pardo-agrisada e lisa nas rbores novas, que co tempo torna pardo-anegrazada e s gretada en troncos vellos. Follas pecioladas, co limbo case tan ancho como longo, estando a maior anchura cerca da base. Amentos masculinos alongados, inicialmente erectos e logo colgantes. Amentos femininos curtos. Infrutescencias lixeiramente lignificadas. Distr.: Europa, Asia e NO de frica. Frecuente en toda a Pennsula, salvo no SL rido. Hb.: Necesita enraizar en ambiente saturado de auga, sendo o compoente principal do bosque de galera en marxes de ros e de terreos encharcados ou pantanosos.

Arbutus unedo L. Gal.: RBEDO Cast.: MADROO Fam.: ERICACEAE Descr.: rbore ou arbusto perennifolio de ata 5 m, con ramias de casca escamosa, pardo-avermellada. Follas (7-10 x 3-4 cm) simples, alternas, curtamente pecioladas, de aspecto lauroide. Flores en panculas terminais, pentmeras. Cliz cos spalos soldados s na base. Corola branca de ptalos soldados, caediza tras a floracin. Froito en baga tuberculada, primeiro verde, logo amarela e finalmente avermellada. Distr.: Rexin Mediterrnea, chegando polo Atlntico ata Irlanda. Hb.: No territorio forma parte dos arbustos do sotobosque das carballeiras termfilas e das sas etapas de substitucin arbustivas. Prefire as solainas.
32

Grupos temticos. rbores e arbustos nemorais

Betula alba Rothm. & Vasc. Gal.: BIDUEIRO Cast.: ABEDUL Fam.: BETULACEAE Descr.: rbore caducifolia de casca branca anelada que se exfolia transversalmente en lminas. Ramas de pice non colgante. Ramias con numerosas glndulas resinosas e con pilosidade caduca. Follas pecioladas, de limbo triangular ou romboidal e bordo irregularmente dentado. Flores masculinas en amentos colgantes. Froito en aquenio con das alas laterais. Distr.: Endemismo da pennsula Ibrica. Hb.: Forma bosques densos (bidueirais) na alta montaa. Descendendo dela, refxiase en ros, valgadas e zonas con certa humidade edfica.

Castanea sativa Miller Gal.: CASTIEIRO Cast.: CASTAO Fam.: FAGACEAE Descr.: rbore caducifolia. Casca lisa e cincenta en individuos novos, tornndose gretada lonxitudinalmente e apardazada coa madurez; na senescencia presenta ndulos e podrece pola medula. Follas alongadas de pice agudo e bordo serrado. Flores unisexuais, en amentos erguidos as masculinas e en ssiles dicasios trifloros as femininas. Conxunto frutfero espioso (ourizo), que envolve tres aquenios (as castaas). Distr.: Orixinaria do SL de Europa e Asia Menor. Existe polmica sobre o modo e poca de chegada pennsula Ibrica; en calquera caso, anterior chegada do Imperio Romano. Hb.: Como rbore illada en bosques ou en bosquetes favorecidos polo home para a explotacin do froito.
33

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Corylus avellana L. Gal.: ABELEIRA Cast.: AVELLANO Fam.: BETULACEAE Descr.: Arbusto ramificado desde a base; con ramas longas e rectas de casca lisa, pardo-avermellada. Ramias novas con pelos glandulosos. Follas simples, pecioladas. Limbo de bordo dobremente serrado, pilosas en ambas as caras, de base lixeiramente acorazonada e pice cuspidado. Flores masculinas en longos amentos colgantes que xorden antes que as novas follas. Aquenios con exocarpo lignificado (abels). Distr.: Europa e Asia. Na pennsula Ibrica habita sobre todo na metade N. Hb.: Masas forestais de valgadas e solos frescos e sombros; como individuos illados ou en grupos con densidade variable, chegando a formar abeledos. Crataegus monogyna Jacq. Gal.: ESTRIPEIRO Fam.: ROSACEAE Cast.: ESPINO ALBAR Descr.: Arbusto caducifolio que non adoita superar os 5 m. Ramas con espias. Follas simples, pecioladas, estipuladas. Limbo profundamente lobado. Inflorescencias en cimas corimbiformes. Flores pediceladas. Cliz con 5 spalos verdes, persistentes. Corola con 5 ptalos libres, brancos. Estames 15-20 coas anteras rosado-purpreas. Froitos vermellos de menos de 1 cm. Distr.: Europa, O de Asia, NO de frica. Introducido noutras zonas do planeta. Habita en case toda a pennsula Ibrica, anda que cara ao S se refuxia en zonas de montaa. Hb.: Claros de bosque, orlas espiosas e sebes.
34

Grupos temticos. rbores e arbustos nemorais

Frangula alnus Miller


Rhamnus frangula L.

Gal.: SANGUIO Cast.: FRANGULA, ARRACLN Fam.: RHAMNACEAE Descr.: Arbusto ou arboria de casca escura punteada de branco. Follas pecioladas; limbo verde por ambas as caras, mis intenso na face, cos nervios moi marcados. Flores pecioladas, pequenas, de corola branca. Froito redondo, < 1 cm de dimetro, verde, vermello ou negro en funcin do estado de maduracin. Distr.: Habita en Europa excepto no extremo N. Hb.: Non raro no interior do bosque, pero abunda sobre todona orla formando parte dos arbustais acidfilos de substitucin. Fraxinus excelsior L. Gal.: FREIXO Cast.: FRESNO REAL Fam.: OLEACEAE Descr.: rbore de casca agrisada, gretada nos individuos adultos. Xemas de cor negra. Follas imparipinnadas. Fololos coa base redondeada, lixeiramente pilosos nos nervios do envs cerca da base, bordo dentado, cos dentes dirixidos cara ao pice e en nmero maior que o de nervios laterais. Flores en pancula sen cliz nin corola. Froitos con (smaras). Distr.: Rexin Eurosiberiana. Na pennsula Ibrica apenas se extralimita dos Pireneos e da vertente cantbrica. En Galicia abunda na metade N, alcanzando os macizos do SL. Hb.: Bosques caducifolios con ambiente hmido, preferentemente en bosques riparios. Simil.: Fraxinus angustifolia Vahl a especie vicariante mediterrnea. Por va costeira chega ao N de Galicia e ao Eume. Difernciase polas sas follas con fololos mis estreitos e atenuados na base, glabros no envs, con dentes non mis numerosos que os nervios laterais e polas xemas de gromo de cor marrn. En diversas reas onde ambas as especies entran en contacto, detctase a presenza do hbrido.
35

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Ilex aquifolium L. Cast.: ACEBO Gal.: ACIVRO Fam.: AQUIFOLIACEAE

Ilex aquifolium. Flores

Ilex aquifolium. Froitos maduros

Descr.: rbore ou arboria perennifolia, dioica (con flores dun s sexo). Follas coriceas de cor verde, brillante e escura na face e mis clara e mate no envs, enteiras, con dentes punzantes ou non. Flores de cor branca cos spalos soldados formando un pequeno tubo e terminados en lbulos. Froito carnoso, redondeado, vermello. Distr.: S e O de Europa. Hb.: Bosques hmidos con ambiente fresco. En condicins de solaina en ambiente termfilo busca o refuxio en bosques de ribeira e bordos de regatos. Laurus nobilis L. Cast.: LAUREL Gal.: LOUREIRO Fam.: LAURACEAE Descr.: rbore perennifolia, dioica, de tronco recto e casca lisa. Follas simples, enteiras, brevemente pecioladas, co limbo verde lustroso e envs mis plido. Inflorescencias en umbelas bracteadas. Flores unisexuais, as masculinas con numerosos estames e as femininas con estaminodios. Periantio caduco, con 4 pezas abrancazadas ou verde-amareladas. Froito en baga negra aguda no pice. Distr.: Orixinaria da rexin Mediterrnea, desde onde alcanza a rexin Eurosiberiana seguindo a lia de costa. Hb.: un representante habitual das carballeiras termfilas galegas. Cultvase con frecuencia polas sas calidades organolpticas e pola sa utilizacin en sebes vivas.

36

Grupos temticos. rbores e arbustos nemorais

Prunus avium L.
Cerasus avium (L.) Moench

Gal.: CERDEIRA Cast.: CEREZO Fam.: ROSACEAE Descr.: rbore caducifolia con casca agrisada que escurece e greta coa idade. Ramas sen espias. Follas simples longamente acuminadas, con pecolo con glndulas cerca do limbo, marxe serrada, face glabra e envs pubescente. As flores xorden ao tempo que as follas en fascculos umbeliformes. Froito en drupa (cereixas). Pednculo polo menos o dobre de longo que o froito. Distr.: O de Asia, NO de frica. Amplamente expandido por Europa, anda que se enrarece no N, L e rexin Mediterrnea. Na Pennsula unha especie autctona no N, cultivndose no resto. Hb.: Bosques caducifolios con ambiente hmido e fresco. Cultivado con moita frecuencia polos seus froitos comestibles. Prunus spinosa L. Gal.: ABRUEIRO Cast.: ENDRINO Fam.: ROSACEAE Descr.: Fanerfito arbustivo, caducifolio, espioso. Casca de ramas pardo-agrisada. Ramias laterais pubescentes na sa xuventude. Pecolo das follas pubescente. Limbo de 1,5-3,5 x 0,5-1,5 cm, serrado ou crenado, con dentes moi finos. Flores pediceladas. Ptalos brancos. Froito azul escuro ou negro violceo, pruinoso, subgloboso de 10-15 mm de dimetro (abruo). Distr.: Europa, O Siberia, Cucaso, SO Asia e NO frica. Na pennsula Ibrica escasea na metade S. Hb.: Orla espiosa arbustiva de bosques.

Prunus spinosa. Flores

Prunus spinosa. Froitos maduros

37

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Pyrus cordata Desv. Gal.: PEREIRA BRAVA Cast.: PERAL SILVESTRE Fam.: ROSACEAE Descr.: Arbusto caducifolio de casca agrisada e ramas espiosas, as novas pilosas. Xemas con escamas ciliadas. Follas de marxe serrada, con pecolo de mis de 1 cm. Inflorescencias en cimas corimbiformes. Cliz con 5 spalos. Corola con 5 ptalos brancos. Estames de 20-24 con anteras purpreas. Froito xeralmente globoso, pardento, co pednculo flexible e xeralmente cos spalos caedizos. Distr.: C, L e O de Europa, estendndose ata o N de Irn e N de frica. Na Pennsula desde o C de Portugal, NO e cornixa cantbrica ata Navarra. Hb.: Sotobosque, orla e claros de bosque, sebes e lindes de terreos.

Quercus pyrenaica Willd. Gal.: CARBALLO CERQUIO, REBOLO Cast.: REBOLLO, MELOJO Fam.: FAGACEAE Descr.: rbore de ata 25 m, marcescente. Casca grisceoapardazada, gretada. Ramias moi pilosas. Follas pinnatfidas ou pinnatipartidas, con pecolo de 5-20 mm, cuneadas na base, de cor verde escura pola face e afeltrado-tomentosas con pelos estrelados no envs. Amentos masculinos colgantes de 5-10 cm. Cpula tipo dedal que abarca s base do aquenio, de 618 x 14-26 mm, con escamas imbricadas, cincento-vilosas e as superiores mis ou menos libres. Distr.: O e SO de Francia, pennsula Ibrica e Marrocos. Na pennsula Ibrica rara no L e cara ao S busca refuxio nas montaas. Hb.: Carballeiras termfilas e mesfilas. Moi escaso en comparacin coa seguinte especie.
38

Grupos temticos. rbores e arbustos nemorais

Quercus robur L. Gal.: CARBALLO COMN Cast.: ROBLE COMN Fam.: FAGACEAE Descr.: rbore caducifolia. Casca branco-agrisada e lisa nos ps novos. Co tempo vlvese apardazada e gretada. Follas con pecolo curto parcial ou totalmente flanqueado polas pequenas orellas do limbo; limbo pinnatilobado, glabro en ambas as caras. Flores unisexuais, as masculinas en amentos colgantes. Landras distanciadas sobre pednculos frutferos. Distr.: Rexin Eurosiberiana. Na Pennsula atpase na sa metade N, sendo mis abundante na cornixa cantbrica e no NO. Hb.: Bosques. Preferentemente sobre substrato silceo.

Rosa canina L. Gal.: SILVA FEMIA Cast.: ESCARAMUJO Fam.: ROSACEAE Descr.: Arbusto cuxas ramas posen espias curvas. Follas imparipinnadas de 5-7 fololos de base redondeada, sen glndulas excepto no nervio medio, de bordo dentado e con estpulas. Flores solitarias ou en cimas, pedunculadas. Spalos reflexos e caducos na frutificacin, con lbulos laterais. Corola de ata 4 cm de dimetro. Ptalos lixeiramente escotados no pice, rosado-plidos ou brancos. Estilos libres. Froito vermello intenso. Distr.: Eurasia, NO de frica, Madeira e Os Azores. Introducida noutras partes do mundo. Frecuente en toda a Pennsula. Hb.: Orla de carballeiras, sebes e arbustais espiosos de substitucin do bosque.
39

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Ruscus aculeatus L. Gal.: XILBARDEIRA Fam.: RUSCACEAE Cast.: BRUSCO, RUSCO

Descr.: Arbustio rizomatoso, dioico, sufrtice, de talos verdes e glabros que alcanzan pouco mis de 50 cm. Ramas laterais con cladodios que teen aparencia de follas rxidas, con punta espiosa. Flores pouco aparentes, xeralmente solitarias sobre o nervio medio do cladodio, con 2 verticilos de 3 tpalos. Froitos unicamente sobre ps femininos, esfricos, de cor vermella brillante. Distr.: Rexin Mediterrnea, chegando polo N ata Gran Bretaa. Na Pennsula falta no SL rido e en amplas zonas da Meseta N. Hb.: unha especie nemoral que en Galicia se encontra ben representada baixo o dosel de bosques termfilos.

Salix atrocinerea Brot. Cast.: SAUCE Gal.: SALGUEIRO NEGRO Fam.: SALICACEAE Descr.: rbore ou arbusto dioico, que pode alcanzar mis de 10 m de altura. Madeira descascada con estras. Follas simples, alternas, polo menos 3 veces mis longas que anchas, de cor verde mis intensa na face, brevemente pecioladas, estipuladas, pilosas na sa xuventude e glabrescentes na madurez, con pelios avermellados no envs. Inflorescencias en amentos erectos que xorden antes que as follas, os masculinos e femininos en ps distintos. Distr.: Europa atlntica, Marrocos, Tunicia e Crsega. En case toda a pennsula Ibrica. Hb.: Marxes de ros e pantanos; claros forestais, cunetas ou noiros, indicando frescura edfica.
40

Grupos temticos. rbores e arbustos nemorais

Sambucus nigra L. Cast.: SACO Gal.: SABUGUEIRO Fam.: CAPRIFOLIACEAE Descr.: Fanerfito arbustivo ou arboria de ata 10 m, caducifolia. Follas opostas, imparipinnadas, con 5-7 fololos de marxe serrada, lixeiramente pubescentes polo envs. Inflorescencia en corimbo composto, de ata 20 cm de dimetro. Flores pentmeras, hermafroditas. Corola branca con tubo curto pero apreciable. Froitos carnosos, globosos, negros. Distr.: Europa excepto no extremo N. Hb.: Orla de bosques e arbustais na proximidade de ncleos rurais.

Taxus baccata L. Gal.: TEIXO Cast.: TEJO Fam.: TAXACEAE Descr.: Confera non resinosa de copa piramidal e ramas horizontais ou algo colgantes. Follas lineares, planas. rbore dioica; conos masculinos solitarios, axilares na cara inferior das ramas. Semente recuberta na sa maior parte por unha envolta carnosa (arilo) de cor vermella. Distrib.: O de Asia, Europa e N de frica. Refxiase nas montaas de case toda a pennsula Ibrica, anda que en Portugal s se encontra nalgns puntos da metade N. Moi escasa neste parque. Hb.: Bosque de valgada.
41

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Ulmus glabra Hudson Gal.: LAMIGUEIRO Fam.: ULMACEAE Cast.: OLMO

Descr.: rbore caducifolia de casca pardo-agrisada ou pardo-anegrazada, gretada na madurez. Follas simples, curtamente pecioladas, speras na face. Limbo de pice bruscamente acuminado, bordo dobremente serrado, nervios resaltados e asimtricas na base, cun lbulo que cobre practicamente por completo o pecolo. Flores en primavera, en fascculos laterais que xorden antes que as follas. Froito de ata 25 mm, con que rodea a semente situada en posicin central. Distr.: Orinda de gran parte de Europa e Asia. Na pennsula Ibrica atpase nas montaas da metade N. Hb.: Bosques mixtos, con maior frecuencia de ribeira. Debido s enfermidades que padecen os lamigueiros, difcil encontrar individuos adultos de gran talle. Vaccinium myrtillus L. Gal.: ARANDEIRA Cast.: ARNDANO Fam.: ERICACEAE Descr.: Arbusto caducifolio, menor de 50-60 cm. Ramias novas verdes, poligonais con 4 costelas ben marcadas. Follas con pecolo moi curto, simples, de marxe serrada, de menos de 2 cm de longo, verdes por ambas as caras, agudas no pice. Inflorescencias en acios paucifloros. Flores de ptalos soldados. Froito en baga negra redondeada de menos de 1 cm de dimetro, con sabor doce. Distr.: Holrtica, desde o N de Amrica, Europa e Asia. Na pennsula Ibrica atpase no N, chegando aos sistemas Central e Ibrico. Hb.: Habita no interior de bosque cerca da costa. Na alta montaa pode integrarse noutras comunidades vexetais, desde breixeiras e cervunais ata solos pouco profundos.
42

Grupos temticos. Plantas do sotobosque con talos volubles

Plantas do sotobosque con talos volubles


Na penumbra do sotobosque medran plantas vivaces que buscan a luz utilizando o soporte de rbores e arbustos. Anda que empregan estratexias diversas para "rubir" aos seus soportes, todas elas presentan talos flexibles que facilitan esta funcin.

Hedera hybernica Bean ex DC. Gal.: HEDRA Cast.: HIEDRA Fam.: ARALIACEAE Descr.: Fanerfito lianoide, prostrado ou rubidor. Ramas estriles con pice vermello apardazado e entrens de 2,2 4,3(8,1) cm. Follas simples, verde-amareladas, con 0-5 lbulos e nervios verdes pouco prominentes. Indumento formado por tricomas xeralmente ssiles, rotados, estrelados con (4)68(10) radios estipitados de cor branca (excepcionalmente alaranxados), soldados nun 1020(40)% da sa lonxitude. Distr.: Europa atlntica desde a pennsula Ibrica ata Escocia. Hb.: Bosques, ben tapizando o solo, ben rubindo en troncos; muros en ambiente fresco.

43

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Lonicera periclymenum L. Gal.: CABRIFOLLO Cast.: MADRESELVA Fam.: CAPRIFOLIACEAE Descr.: Arbusto rubidor, aromtico. Talos avermellados no extremo. Follas simples, pecioladas, opostas, enteiras, agudas, persistentes, co ltimo par sen pecolos. Flores en glomrulos pedunculados cun par de brcteas ssiles e libres entre si. Corola bilabiada con pelos glandulosos, con tubo longo, de cor variable que oscila de amarelo a rosado plido. Froito en baga vermella redondeada. Distr.: Europa occidental e NO de frica. Hb.: Bosques, sebes, muros.

Lonicera periclymenum. Froitos

Lonicera periclymenum. Flores

Rubia peregrina L. Gal.: GRANZA Cast.: RUBIA Fam.: RUBIACEAE Descr.: Arbusto rubidor, sufrtice. Follas verticiladas, coriceas, persistentes, con dentes na marxe. Inflorescencias axilares que superan s respectivas follas. Corola con 5 ptalos soldados formando un tubo mis curto que os lbulos. Froito carnoso negro, redondeado, de 4-6 mm de dimetro. Distr.: Rexin Mediterrnea penetrando na Eurosiberiana no N da pennsula Ibrica, metade occidental de Francia e SO de Gran Bretaa e Irlanda. Hb.: Bosques caducifolios termfilos e bosques esclerfilos mediterrneos.
44

Grupos temticos. Plantas do sotobosque con talos volubles

Solanum dulcamara L.

Solanum dulcamara. Flores

Solanum dulcamara. Froitos

Cast.: DULCAMARA Gal.: DULCAMARA Fam.: SOLANACEAE Descr.: Arbusto rubidor s leoso na porcin inferior. Follas pecioladas, alternas, enteiras ou pinnatipartidas con 1-4 lbulos estreitos na base do limbo cerca do pecolo e terminadas nun lbulo ovado-lanceolado. Flores en cimas extraaxilares. Corola violeta, con 5 ptalos soldados inferiormente e lbulos abertos en forma de estrela. Anteras concrescentes fra do tubo da corola. Froito en baga de cor vermella na madurez. Distr.: Europa, excepto no extremo N, N de frica, O de Asia. Hb.: Ameneirais e salgueirais de ribeira. Tamus communis L. Cast.: NUEZA NEGRA Gal.: NORZA NEGRA Fam.: DIOSCORIACEAE Descr.: Planta rubidora de talos volubles, dioica, glabra, con tubrculo napiforme. Talos anuais que poden alcanzar varios metros. Follas alternas, pecioladas, simples, de limbo acorazonado co pice moi agudo e nerviacin reticulada. Flores en acios axilares, cada unha con 6 tpalos lineares. Froito en baga avermellada na madurez. Distr.: Rexin Mediterrnea con penetracin na Eurosiberiana. Na Pennsula falta no SL rido e en amplas zonas do C e L. Hb.: Bosques, sebes, bosquetes e orlas espiosas. Con clara preferencia polos ambientes termfilos en Galicia.
45

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Matogueiras
Papilionceas fruticosas
Clave de papilionceas fruticosas
1.b 1.a 2.a Arbusto non espioso Arbusto espioso Cliz e froito con pelos glandulosos Cliz e froito sen pelos glandulosos Con follas unifolioladas Con follas unifolioladas e trifolioladas Ramas con 5 costelas redondeadas. Estandarte de cor crema Ramas con 10 costelas en forma de T. Estandarte amarelo Legume piloso s na comisura das valvas Legume coas valvas totalmente pilosas Arbustos adultos con follas laminares pecioladas Arbustos adultos sen follas laminares pecioladas Con fortes espinas vulnerantes. Corola > 1,5 cm Con espias pouco vulnerantes. Corola < 1,5 cm 2 6 Adenocarpus lainzii

2.b

3 4 5 Cytisus ingramii

3.a 3.b 4.a

4.b

Genista florida subsp. polygalyphylla Cytisus scoparius

5.a

5.b

Cytisus striatus

6.a

Genista berberidea

6.b

7 (X. Ulex)

7.a

Ulex europaeus

7.b

Ulex galli

46

Grupos temticos. Matogueiras. Papilionceas fruticosas. Xestas, codesos e piornos

Xestas, codesos e piornos Son o compoente principal de comunidades vexetais fruticosas, as xesteiras, que constiten unha das primeiras etapas de substitucin do bosque potencial. Teen aspecto de masas densas e compactas nas que adoita dominar unha das especies participantes. O seu desenvolvemento ptimo ten lugar sobre solos profundos, nitroxenados no caso das codeseiras.

Adenocarpus lainzii (Castrov.) Castrov.


A. complicatus subsp. lainzii Castrov.; A. intermedius sensu Merino

Gal.: CODESO Cast.: CODESO Fam.: PAPILIONACEAE Descr.: Arbusto perennifolio, moi ramoso desde a base, podendo chegar a alcanzar 3 m de altura. Follas pecioladas, trifolioladas, en ocasins en fascculos, glabras na face e mis ou menos pilosas no envs. Inflorescencia no extremo das ramas. Flores pedunculadas, con brcteas caducas e bractolas. Cliz cuberto de pelos glandulosos, con dous labios de maior tamao que o tubo. Corola amarela. Legume de ata 3 cm de longo con abundantes pelos glandulosos na superficie. Distr.: Endemismo do N, NO e O da pennsula Ibrica. Hb.: Orlas forestais, xesteiras e antigos terreos de cultivo abandonados. Ten certo carcter primocolonizador sobre solos despexados e nitrificados.

47

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Cytisus ingramii Blakelock


Cytisus commutatus sensu Talavera pro parte

Gal.: XESTA Cast.: ESCOBA Fam.: PAPILIONACEAE Descr.: Arbusto de ata 3 m moi ramificado desde a base. Ramias con 5 costelas redondeadas e indumento dobre de pelos longos nas costelas e pelos crespos nos vales. Follas unifolioladas, pecioladas, con pelos prateados no envs e glabrescente na face. Flores axilares, xeminadas, pedunculadas sobre as brcteas en ramas do ano anterior. Cliz piloso. Corola papilioncea co estandarte de cor crema. Estilo arqueado. Legume totalmente cuberto de pelo. Distr.: Endemismo do O de Asturias e N de Galicia. Hb.: Orla de bosques caducifolios e cultivos forestais. Chega polo N a colonizar os escarpados acantilados cerca do Cabo Ortegal.

Simil.: Cytisus scoparius (L.) Link (Gal.: XESTA NEGRA; Cast.: ESCOBA NEGRA), amplamente repartida en Galicia e natural de Europa e Macaronesia. Ten follas trifolioladas e pecolos netos nos talos adultos, cliz glabro, corola totalmente amarela e legume piloso s na comisura das das valvas.

Flores de Cytisus scoparius 48

Legumes de Cytisus scoparius

Grupos temticos. Matogueiras. Papilionceas fruticosas. Xestas, codesos e piornos

Simil.: Cytisus striatus (Hill) Rothm. (Gal.: XESTA MANSA; Cast.: ESCOBN MORISCO) unha especie natural do O da pennsula Ibrica e NO de Marrocos. Os talos teen 8 costelas ensanchadas no pice que non deixan ver o espazo intercostal. Follas unifolioladas e trifolioladas. Cliz piloso. Corola amarela. Con dous estames mis longos que os demais. Legume totalmente cuberto de pelo. Xunto anterior, forma as xesteiras, arbustais moi comns en Galicia.
Legumes de Cytisus striatus

Genista florida L. subsp. polygaliphylla (Brot.) Cout.


Genista polygaliphylla Brot.

Descr.: Fanerfito arbustivo que chega a superar os 2 m de altura, moi ramificado desde a base. Talos longos, flexuosos, con (8)10(12) costelas en forma de T, con diferente tipo de indumento nos vales e costelas, de cor marrn claro en ramas maduras. Follas alternas, estipuladas, unifolioladas, serceas, con indumento mis denso no envs. Inflorescencia en acios terminais sobre ramas do ano. Flores pediceladas, con brcteas e bractolas. Cliz bilabiado, serceo. Corola de cor amarela plida. Legume de 10-25 x 3,5-6 mm, serceo. Distr.: SO de Francia, metade N da pennsula Ibrica e N de Marrocos. Hb.: Xesteiras e orla de bosques en zonas altas.

49

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Papilionceas espiosas A toxeira, que ocupa unha gran extensin na Galicia atlntica, foi tradicionalmente valorada por constitur unha importante fonte de cama para gando e xerador de solos frtiles. Dos toxos existentes en Galicia, polo menos dous estn representados dentro dos lmites do parque, anda que se poden distinguir dous tipos morfolxicos distintos dentro do complexo grupo Ulex europaeus. Ademais, nas matogueiras higrfilas vive outra leguminosa emparentada.

Genista berberidea Lange Fam.: PAPILIONACEAE Descr.: Arbusto espioso de ata 1,5 m. Follas alternas, trifolioladas cos fololos laterais espinulosos e con aparencia de brcteas. Inflorescencia umbeliforme con 35 flores pedunculadas. Pednculo peloso. Cliz bilabiado, viloso. Corola papilioncea amarela, coa quilla, de c. 1 cm, maior que o estandarte. Legume de c. 1 cm falcado no pice e ciliado na unin das 2 valvas. Distr.: Endemismo do NO ibrico, Galicia excepto Ourense e N de Portugal. Hb.: Braas e turbeiras con matogueira higrfila.

50

Grupos temticos. Matogueiras. Papilionceas fruticosas. Papilionceas espiosas

Ulex europaeus L. Gal.: TOXO ARNAL Cast.: TOJO Fam.: PAPILIONACEAE Descr.: Arbusto que pode superar os 2 m de altura, moi ramificado e con fortes espias vulnerantes. Ramas sucadas de vales e costelas, con indumento dobre de pelos nas novas. Flores pedunculadas con brcteas pouco mis longas que anchas. Corola papilionada amarela coas s mis longas que a quilla. Distr.: Europa occidental. Na pennsula Ibrica, como autctona, apenas supera a cornixa cantbrica e o NO, anda que se cultivou noutras rexins. Hb.: Especie dominante de parte das toxeiras galaicas. Tamn un compoente habitual doutros arbustais como as xesteiras.

Ulex gallii Planch. Gal.: TOXO MOLAR Cast.: TOJO MENOR Fam.: PAPILIONACEAE Descr.: Arbusto espioso que non adoita superar 1 m de altura. Espias primarias rectas ou curvadas, de menos de 3 cm, con outras de menor porte na base. Flores con pednculos de 3-6 mm. Cliz bilabiado de 10,5-12 mm de lonxitude e labio superior de 2,5-4 mm de anchura. Corola amarela. Legume piloso de tamao similar ao do cliz. Distr.: SO de Europa baixo influencia atlntica. N da pennsula Ibrica. Hb.: Toxeiras, orlas e lindeiros de bosques. Simil.: U. g. subsp. breoganii (Castrov. & Valds Bermejo) Rivas-Mart. et al., endmica de Galicia e do N de Asturias, difernciase pola menor lonxitude do cliz e a menor anchura do seu labio superior.

51

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Breixos
No territorio do parque natural a maiora dos breixos forman parte da toxeira, de tal forma que un nome mis correcto atendendo natureza dos seus constituntes o de toxeira-breixeira. Existe, non obstante, unha clara correspondencia de cada un dos breixos cunha comunidade ou hbitat determinado.
Clave de identificacin das ericceas
1.a 1.b 2.a 2.b 3.a 3.b 4.a 4.b 5.a 5.b 6.a 6.b 7.a 7.b 8.a 8.b 9.a 9.b Flores de cor branca Flores de cor rosa, malva ou violcea Follas planas de mis de 2 cm de ancho. Froito carnoso, vermello Follas ericoides de menos de 1 cm de anchura. Froito non carnoso Follas imbricadas como escamas arredor dos talos novos Follas de distinta forma Follas de, polo menos, 3 mm de anchura, non ciliadas no bordo Follas de menos de 2 mm de anchura Follas verdes por ambas as caras. Fr. carnoso, violceo Follas de cor verde por unha cara e branca pola outra. Corola avermellada Follas con cilios no bordo Follas sen cilios no bordo Flores aglomeradas no extremo terminal do talo, como nunha umbela Flores dispostas ao longo da ltima porcin do talo Ovario glabro Ovario piloso Os estames asoman a travs da corola Estames ocultos no interior da corola 2 3 Arbutus unedo Erica arborea Calluna vulgaris 4 5 6 Vaccinium myrtillus Daboecia cantabrica 7 9 8 Erica ciliaris Erica mackaiana Erica tetralix Erica umbellata 10 Erica australis subsp. aragonensis Erica cinerea

10.a Spalos avermellados. Flores na primavera 10.b Spalos verdosos. Flores no vern. Follas en verticilos

52

Grupos temticos. Matogueiras. Breixos

Calluna vulgaris (L.) Hull Cast.: BRECINA Gal.: QUEIROGA COMN Fam.: ERICACEAE Descr.: Arbusto que non adoita superar 1 m de altura. Follas de 1-3 mm, pregadas, imbricadas e opostas das a das. Flores en acios terminais, axilares, curtamente pedunculadas, pilosas, tetrmeras. Spalos libres, petaloideos, rosas ou brancos. Corola rosada, acampanada e persistente tras a floracin. Anteras dos estames con apndices. Ovario piloso. Distr.: Nativa de Europa e NO de frica e introducida en Norteamrica. Con ampla presenza na pennsula Ibrica Hb.: Toxeira-breixeira, breixeira, noiros, orla de bosques e outras matogueiras.

Daboecia cantabrica (Huds.) K. Koch


Bryanthus polifolius (Juss.) Merino

Gal.: QUEIROGA MAIOR Cast.: BREZO VIZCANO Fam.: ERICACEAE Descr.: Subarbusto menor de 50 cm con ramas ascendentes flexibles e pouco lignificadas. Follas de menos de 2 cm, simples, enteiras, alternas, planas con bordos revolutos, curtamente pecioladas, coa face verde brillante e envs branco. Flores en acios terminais, pedunculadas, colgantes. Corola prpura de ptalos soldados (9-15 mm). Estames inclusos con anteras saxitadas na base. Distr.: Atlntica. O de Irlanda e Francia e pennsula Ibrica, desde o NO de Portugal seguindo pola cornixa cantbrica ata Navarra e puntualmente no Sistema Ibrico. Hb.: Toxeira-breixeira, noiros, muros, orlas de bosque.
53

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Erica arborea L. Gal.: UZ BRANCA Cast.: BREZO BLANCO, BREZO ARBREO Fam.: ERICACEAE Descr.: Arbusto que supera facilmente 2 m de altura. Follas lineares en verticilos de 3-4. Inflorescencias moi numerosas no pice de ramias laterais, umbeliformes. Flores pedunculadas. Spalos abrancazados. Corola de ptalos soldados, branca, de pequeno tamao (2-3,5 mm). Anteras con apndices na base. Ovario glabro. Distr.: Rexin Mediterrnea, N, C e L de frica e Illas da Macaronesia. Ampla distribucin na pennsula Ibrica. Hb.: Especie ubicua que habita tanto no sotobosque de bosques caducifolios e perennifolios, como en valgadas e matogueiras, desde a proximidade da costa alta montaa.

Erica australis L. subsp. aragonensis (Willk.) Cout.


Erica aragonensis Willk.; Erica occidentalis Merino

Gal.: UZ VERMELLA Cast.: BREZO ROJO Fam.: ERICACEAE Descr.: Fanerfito arbustivo que pode chegar a medir 2 m de altura. Follas de 3-7 x 0,4-0,8 mm, en verticilos de 4, erecto-patentes, lineares, revolutas que non permiten apreciar o envs. Inflorescencias umbeliformes no pice das ramias laterais. Flores pediceladas. Spalos avermellados. Corola de ptalos soldados, tubular, rosada. Estames coas anteras inclusas ou co pice levemente sante. Apndices das anteras laciniados ou dentados. Ovario piloso. Distr.: Endemismo do N e NO da pennsula Ibrica. Hb.: Breixeiras e breixeirastoxeiras.
54

Grupos temticos. Matogueiras. Breixos

Erica ciliaris Loefl. ex L. Gal.: QUEIROGA VELUDA, CARROUCHA Cast.: ARGAA Fam.: ERICACEAE Descr.: Arbusto de case 1 m de altura. Follas simples, planas, elpticas, en verticilos de 3-4, ciliadas no bordo. Inflorescencia en acio lateral. Pednculos con pelos avermellados. Corola de ptalos soldados cunha constricin cerca do pice. Anteras, sen apndices na base, unidas ao filamento polo dorso. Froito en cpsula glabra. Distr.: O de Europa e NO de frica. Na pennsula Ibrica na cornixa cantbrica, NO e O ata Mlaga. Aparece en todas as provincias galegas; escasea mis en Ourense. Hb.: Braas e breixeira-toxeira higrfila.

Erica cinerea L. Gal.: QUEIROGA DE TRES FOLLAS Cast.: BREZO CENICIENTO Fam.: ERICACEAE Descr.: Arbusto de ata case 1 m. Talos novos pilosos de aspecto cincento. Follas lineares, erecto-patentes, en verticilos de 3 con fascculos de follas axilares. Inflorescencia paniculiforme. Flores pedunculadas. Spalos con aspecto de follas. Corola de ptalos soldados lixeiramente lobulada no pice, rosada ou violcea, de 5-7,5 mm. Anteras con apndices na base. Ovario glabro. Distr.: Especie que se extralimita pouco do C e O de Europa. Na pennsula Ibrica atpase na metade N, enrarecndose cara ao L. Hb.: Breixeiras, claros e sotobosque manexado.
55

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Erica mackaiana Bab. Fam.: ERICACEAE Descr.: Arbusto que rolda 0,5 m de altura. Follas planas coa marxe revoluta, en verticilos de 4, patentes, con indumento de cilios glandulferos. Inflorescencias terminais densas, umbeliformes. Spalos semellantes s follas, ciliados, con pelo glandulfero apical longo. Corola de ptalos soldados, rosa plida. Anteras con apndices na base. Ovario glabro. Distr.: rea moi restrinxida limitada ao extremo sur de Irlanda e unha estreita franxa da cornixa cantbrica que vai desde Cantabria ao N de Galicia. Hb.: Toxeira-breixeira sobre solos frescos e hmidos (turbeiras, braas).

Erica tetralix L. Gal.: CARROUCHA Cast.: BREZO EN CRUZ Fam.: ERICACEAE Descr.: Arbusto que xeralmente non supera os 50 cm de altura. Follas en verticilos de 4, simples, planas, patentes, con cilios glandulosos na marxe. Inflorescencia terminal, en densa disposicin umbeliforme, lixeiramente unilateral. Corola de ptalos soldados de cor rosa mis ou menos intensa. Anteras con apndices na base. Ovario piloso. Distr.: N e O de Europa. Na pennsula Ibrica chega ao C, N e NO. Hb.: Braas, turbeiras, breixeira-toxeira edafohigrfilo.
56

Grupos temticos. Matogueiras. Breixos

Erica umbellata Loefl. ex L. Gal.: QUEIROGA DE UMBELA Fam.: ERICACEAE Cast.: MOGARIZA

Descr.: Arbusto que non adoita superar os 50 cm de altura. Talos de casca pardo-avermellada. Follas lineares e revolutas en verticilos de 3, de marxe ciliada en fase xuvenil. Inflorescencias umbeliformes, terminais. Corola de ptalos soldados, pequena (menor de 5 mm), rosada. Estames coas anteras sen apndices na base, unidas ao filamento polo dorso e exertas da corola. Distr.: Mediterrnea occidental desde a metade O da pennsula Ibrica ata o NO de frica. Hb.: Breixeiras e toxeiras-breixeiras en superficies sen acumulacin de auga como solos pouco profundos, erosionados, etc.

57

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Outros arbustos na toxeira-breixeira


Cistus psilosepalus Sweet
Cistus hirsutus Lam.

Gal.: CARPAZA Cast.: CARPAZO Fam.: CISTACEAE Descr.: Camefito arbustivo moi ramificado. Follas sen pecolo, planas ou lixeiramente revolutas, coa face de cor verde intensa e con pelos simples espallados; envs con pelos estrelados. Flores con pednculo de 5-14 mm. 5 spalos iguais, hirsutos e longamente ciliados. Ptalos brancos con mancha basal amarela. Distr.: N, NO e O peninsular; algunhas localidades francesas no litoral atlntico. Hb.: Toxeira-breixeira.

Halimium lasianthum (Lam.) Spach subsp. alyssoides (Lam.) Greuter Gal.: CARQUEIXA BOIEIRA Cast.: CARPAZA AMARILLA Fam.: CISTACEAE Descr.: Camefito arbustivo con ramas moi ramificadas. Ramias con tomento de pelos estrelados de brazos moi longos e outros tipos de pelos. Follas de ramas estriles curtamente pecioladas; as das ramas frtiles ssiles. Pedicelos das flores con pelos simples unicelulares e s veces pluricelulares glandulferos e avermellados. Ptalos amarelos (7-13 mm). Distr.: Cuadrante NO da pennsula Ibrica e SO de Francia. Hb.: Breixeiras e breixeirastoxeiras.
58

Grupos temticos. Matogueiras. Outros arbustos na toxeira-breixeira

Lithodora prostrata (Loisel.) Griseb.


Lithospermum prostratum Loisel.

Gal.: HERBA DAS DOAS Cast.: FLOR DE LAS SIETE SANGRAS Fam.: BORAGINACEAE Descr.: Arbustio moi ramificado con talos moi finos, flexibles, procumbentes, frecuentemente apoiados e levantados por outros arbustos. Follas alternas, ssiles, cos bordos s lixeiramente revolutos. Corola regular, azul, pilosa, cos ptalos soldados formando un tubo longo que termina en 5 lbulos. 5 estames cos filamentos parcialmente soldados ao tubo da corola e anteras a distinto nivel. Estilo inserto dentro da corola. Distr.: Provincia atlntica europea. Hb.: Toxeiras e breixeiras.

Thymelaea coridifolia (Lam.) Endl. Fam.: THYMELAEACEAE Descr.: Arbusto dioico con ramas rastreiras ou en ocasins ascendentes. Follas lineares de menos de 1 cm, fortemente imbricadas nas ramas novas, pilosas cando son novas, logo glabras e finalmente desaparecen dos talos adultos. Flores solitarias axilares, ssiles; corola amarela con estames ou estilo. Froito encerrado dentro da corola persistente. Distr.: Endemismo do NO ibrico, cornisa e cordilleira cantbrica e Serra da Estrela en Portugal. Hb.: Claros de toxeiras e solos pouco profundos con afloramento de rochas.
59

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Herbceas en braas e toxeira-breixeira


A toxeira-breixeira dlles poucas oportunidades s plantas herbceas cando se presenta cunha estrutura pechada e compacta. Apenas unhas poucas gramneas son capaces de medrar neste ambiente. Porn, na proximidade de cursos de auga e nas braas, o gando abre camios e a matogueira substituda por pastos que incorporan plantas herbceas con flores atraentes.

Anagallis tenella (L.) L. Gal.: HERBA DA RABIA Cast.: ANAGALIDE DE PANTANO Fam.: PRIMULACEAE Descr.: Herbcea perenne. Talo procumbente, enraizante nos ns. Follas opostas con pecolo curto. Flores solitarias con pednculo mis longo que a folla axilante. Corola de cor rosa plida a branca, de ata 1 cm de longa. Filamentos dos estames con pelos longos na base. Distr.: Metade O de Europa e rexin mediterrnea occidental. Amplo repartimento na Pennsula pero xeralmente en poboacins de pequeno tamao. Hb.: Turbeiras, terreos con encharcamento temporal e con drenaxe deficiente.

60

Grupos temticos. Matogueiras. Herbceas en braas e toxeira-breixeira

Centaurium scilloides (L. fil.) Samp. Fam.: PRIMULACEAE Descr.: Herbcea vivaz, lampa. Talos tendidos, foliosos, cuadrangulares, finos. Follas simples, opostas, brevemente pecioladas, de pice obtuso, trinervadas. Flores pedunculadas en cimas dictomas. Cliz de spalos soldados terminados no terzo superior en 5 lacinias estreitas. Corola rosada co tubo tan longo como o cliz. 5 estames cuxas anteras asoman polo tubo da corola. Distr.: Costas atlnticas de Europa desde o N de Portugal ata as Illas Britnicas e Os Azores. Hb.: Claros de toxeiras-breixeiras e solos pouco profundos.

Crocus serotinus Salisb. subsp. clusii (Gay) Mathew Gal.: SAFRN BRAVO, TOLLEMERENDAS Cast.: CROCO PURPREO Fam.: IRIDACEAE Descr.: Xeofito de floracin outonal, acaule. Tuberobulbo rodeado de tnica papircea que se desfai en fibras reticuladas. Escapos hipoxeos na antese que se alongan na frutificacin. Follas paralelinervias que comezan a emerxer durante a antese. Flor nica de cor violeta intensa, regular, con 6 tpalos. Tubo do periantio de mis de 40 mm, moito mis longo que os lbulos. Estilo alaranxado. Distr.: Endemismo de Portugal e O de Espaa. Hb.: Pasteiros e claros de matogueira.
61

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Cuscuta epithymum (L.) L. Fam.: CUSCUTACEAE Descr.: Planta anual, parsita, sen clorofila. Talos volubles, rubidores, avermellados. Flores en glomrulos de 7-10 mm de dimetro. Cliz con 5 spalos soldados, lobulado no pice. Corola branca con 5 ptalos soldados, con lbulos coniventes no pice. Estilo o dobre de longo que o ovario, estigmas alongados. Estames exertos. Distr.: Holrtica. Repartida nas rexins eurosiberiana e mediterrnea en Europa. Hb.: Parsita de especies arbustivas, con preferencia en Galicia polos toxos (Ulex sp.)

Deschampsia flexuosa (L.) Trin. Descr.: Hemicriptofito cespitoso, con talos pouco foliosos que non adoitan superar os 50 cm. Follas paralelinervias con lgula de 1-3 mm. Pancula laxa con ramas flexuosas, cos pedicelos mis longos que as espiguias. Espiguia de 4-7 mm con 2 flores frtiles. Glumas subiguais, a inferior con 1 nervio e a superior con 3. Lema denticulada no pice, de 3-6 mm. Aresta dorsal xeniculada que supera amplamente as glumas. Distr.: Late-eurosiberiana, chegando polo S a Serra Nevada e montaas do N de frica. Na pennsula Ibrica no N, NW, Sistema Ibrico, Sistema Central e Serra Nevada. Hb.: Claros de matogueira, braas.
62

Grupos temticos. Matogueiras. Herbceas en braas e toxeira-breixeira

Drosera intermedia Hayne Cast.: ATRAPAMOSCAS Gal.: RORELLA Fam.: DROSERACEAE Descr.: Herbcea insectvora perenne e agrupada en colonias. Follas en roseta basal, con pecolo glabro algo maior que o limbo; este con abundantes pelos glandulares longos e curtos e forma ovada. Escapos laterais curvado-ascendentes con 3-12 flores. Corola con 5 ptalos brancos de menos de medio cm cada un. Distr.: Holrtica con presenza en Amrica do N e Eurasia. Na pennsula Ibrica percorre a cornixa cantbrica e atlntica ata Lisboa. Desaparece en Galicia cara ao interior. Hb.: Turbeiras e claros de matogueiras e pasteiros higrfilos. Simil.: Drosera rotundifolia L. presenta o limbo das follas mis redondeado e bruscamente atenuado nun pecolo pubescente. habitual en medios semellantes no interior de Galicia. Detectronse noutras zonas de contacto a existencia de hbridos entre ambos os taxons (D. x beleziana E.G. Camus).

Pedicularis sylvatica L. Gal.: HERBA PIOLLEIRA Cast.: GALLARITA Fam.: SCROPHULARIACEAE Descr.: Herbcea con talos florferos de dous tipos, o central erecto e os laterais rastreiros e finalmente ascendentes. Follas pinnatisectas cos lbulos dentados. Inflorescencias en acios laxos, con brcteas foliosas. Flores con pednculo moi curto. Cliz cos spalos soldados, non bilabiado, terminado en dentes ciliados nos bordos. Corola rosada, bilabiada, co labio superior en forma de carapucha. Distr.: Eurosiberiana de tendencia atlntica. N, O e serras da metade N da pennsula Ibrica. Hb.: Pasteiros en braas e matogueiras higrfilas.
63

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Potentilla erecta (L.) Raeuschel


Potentilla fallax sensu Merino

Gal.: SOLDA, SETE NA RAMA Cast.: TORMENTILLA Fam.: ROSACEAE Descr.: Herbcea perenne con talos rastreiros ou ascendentes. Follas basais pecioladas, prontamente caducas, as caulinares sentadas ou con pecolo moi curto, palmatisectas divididas en 3(5) segmentos. Con estpulas que en follas medias e inferiores poden confundirse coas follas. Flores solitarias axilares e en cimas paucifloras. Cliz con 4 spalos e calculo de pezas externas. Corola con 5 ptalos amarelos. Distr.: Eurasitica, NO de frica, Madeira e Os Azores. Na Pennsula escasea no S e L. Moi comn en Galicia. Hb.: Ambientes con humidade edfica en claros de toxeiras e breixeiras-toxeiras, herbeiras higrfilas, bordos de cursos de auga, pastos de montaa, etc.

Potentilla montana Brot. Fam.: ROSACEAE Descr.: Herbcea de cepa prostrada e frecuentemente con gromos laterais enraizantes. Follas pecioladas, estipuladas, co limbo dividido en 3 fololos dentados s no terzo final e densamente pilosos. Flores pedunculadas. Cliz con 5 spalos e un calculo formado por 5 pezas de menor tamao. Corola con 5 ptalos de cor branca. Aquenios con pelos longos caducos. Distr.: Atlntica. Desde o C e O de Francia ata o NO da pennsula Ibrica. Hb.: Claros de breixeira e pastos sobre terreos frescos. Tamn en claros do bosque.
64

Grupos temticos. Matogueiras. Herbceas en braas e toxeira-breixeira

Romulea bulbocodium (L.) Sebastiani & Mauri Gal.: MERENDEIRAS, ABEIROTA Fam.: IRIDACEAE

Descr.: Herbcea con tuberobulbo. Escapos hipoxeos na antese que se alongan na frutificacin. Follas paralelinervias que superan longamente as flores. Inflorescencia con frecuencia con 1-6 flores, con brcteas e bractolas. Flores regulares con 6 tpalos, os internos de cor malva e garganta amarelenta pola cara interna, e cor violcea plida pola cara externa; os externos violceos. Tubo do periantio de menos de 10 mm. Estigmas por encima dos estames. Distr.: Rexin mediterrnea con penetracin na rexin eurosiberiana. Hb.: Solos pouco profundos, pasteiros pioneiros vivaces, pastos en claros de matogueira.

65

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Herbceas nemorais
O solo do bosque est cuberto de follaxe e ramas secas cuxa humificacin contribe a devolverlle terra os nutrientes utilizados polos vexetais. Este ambiente caracterzase, ademais, por permanecer baixo unha sombra intensa durante o extenso perodo de foliacin do arboredo. Nestas condicins s prosperan algunhas herbceas chamadas escifilas (amantes da sombra). Adoitan ser plantas vivaces de floracin primaveral, con rganos perdurantes subterrneos ou a rentes do solo.

Adenostyles alliariae (Gouan) A. Kern. subsp. hybrida (DC.) Tutin


A. alliariae subsp. pyrenaica (Lange) P. Fourn

Fam.: ASTERACEAE Descr.: Herbcea rizomatosa. Talo erecto (ata 120 cm). Follas grandes, as basais longamente pecioladas, con limbo de acorazonado a reniforme co bordo fortemente dentado, cuxos dentes non difiren en mis de 0,5 cm. Follas caulinares escasas e con pecolo progresivamente menor cara ao pice. Inflorescencia corimbiforme constituda por numerosos captulos estreitos de flores prpuras. Distr.: Endmica do S europeo. Na pennsula no eixo pirenaicocantbrico con poboacins disxuntas no Sistema Central. Hb.: Bosques, marxe de regatos. mis frecuente na alta montaa pero descende na Galicia norte, refuxindose no ambiente fresco proporcionado polo bosque ripario.
66

Grupos temticos. Herbceas nemorais

Ajuga reptans L. Gal.: BGULA Cast.: CONSUELDA MEDIA Fam.: LAMIACEAE Descr.: Vivaz, con estolns superficiais. Talos floridos cuadrangulares, con s 2 caras pilosas que cambian en cada n. Follas enteiras, as inferiores con longo pecolo. Limbo de bordo crenado. Inflorescencias en verticilastros terminais, distanciados, con brcteas foliceas de tamao similar s flores. Corola branco-azulada, cigomorfa, co labio inferior con 3 lbulos desiguais e o superior moi pequeno. Distr.: Eurosiberiana con penetracin na rexin mediterrnea. Abunda no extremo N e NO da pennsula Ibrica, chegando puntualmente ao Sistema Central. Hb.: Bosque caducifolio e as sas orlas herbceas.

Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara & Grande Cast.: HIERBA DEL AJO Gal.: HERBA DOS ALLOS Fam.: BRASSICACEAE Descr.: Herbcea bienal con olor a allo ao fretala. Talos erectos, ramificados apicalmente, pilosos na base e glabros no resto. Follas simples, pecioladas, con limbo acorazonado e bordo sinuado-dentado. Inflorescencia en acio. Flores pedunculadas. Corola con 4 ptalos brancos opostos dous a dous. Froitos en silicua algo arrosariada. Distr.: Europa, O de Asia e N de frica. Introducida noutros continentes. Hb.: Preferentemente unha herbcea nemoral en bosques riparios.
67

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Anemone nemorosa L.
Anemone francoana Merino

Gal.: ANMONA Cast.: NEMOROSA Fam.: RANUNCULACEAE Descr.: Herbcea vivaz con rizoma horizontal de cor parda. Follas longamente pecioladas, palmatisectas pequenas, con 35 segmentos irregulares. Brcteas semellantes s follas, mis pequenas. Flores solitarias, pedunculadas, cun s verticilo de 5 spalos petaloideos de cor branca. Numerosos estames con anteras de cor amarela. Froito en poliaquenio esfrico. Carpelos pilosos cunha soa semente. Distr.: Holrtica. Europa, O de Asia e N de Amrica. N da pennsula, co seu lmite sur nas serras da fronteira hispano-portuguesa. Hb.: Nemoral. Habita en solos frescos do sotobosque e na sa orla herbcea.

Allium victorialis L. Gal.: ALLO Cast.: AJO Fam.: ALLIACEAE Descr.: Herbcea vivaz con bulbo alongado e vertical recuberto exteriormente por unha tnica membranosa. Follas con pecolo longo e vaa curta. Inflorescencia en umbela globosa. Flores campanuladas, cunha soa envolta de 6 tpalos brancoverdosos de 4-6,5 mm. Os estames sobresaen longamente da corola.
Allium victorialis

68

Grupos temticos. Herbceas nemorais

Distr.: Montaas do C e S de Europa. Na pennsula Ibrica expndese desde os Pireneos, seguindo pola cordilleira cantbrica ata o NO. Hb.: Bosques frescos con humidade edfica. Ao descender da alta montaa, a sa ecoloxa queda limitada a bosques de ribeira e bordo de regatos que atravesan bosques mesfilos. Simil.: Allium ursinum L. presenta a inflorescencia en umbela plana, os tpalos teen 9-12 mm de lonxitude e de cor branca nvea, os estames son mis curtos que os tpalos e a tnica externa que recobre o bulbo membranosa. En Galicia mis escasa que a especie precedente.
Allium ursinum

Allium triquetrum L. ten o bulbo ovoide, talo trgono con 3 ngulos agudos, follas lineares moito mis estreitas que as especies precedentes, flores primeiro erectas e fin pndulas; floracin precoz, no inicio da primavera. frecuente en cunetas e marxes de camios da fachada atlntica galega.

Allium triquetrum

69

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Anthoxanthum amarum Brot. Fam.: POACEAE Descr.: Herbcea perenne con olor a cumarina nas sas races. Talos floridos de ata 1 m de altura, con frecuencia tuberosos na base. Follas de 6-15 mm de anchura, con nervios paralelos, ciliadas. Lgula membranosa. Inflorescencia en pancula condensada. Espiguias de 10-13 mm, con 2 flores masculinas ou estriles e unha final hermafrodita. Gluma superior de maior tamao que a glumela. Glumelas inferiores arestadas. Distr.: Endemismo da pennsula Ibrica. O seu ncleo principal encntrase no NO. Alcanza as 4 provincias galegas, quedando na provincia de Ourense relegada alta montaa. Hb.: Require ambiente fresco baixo arboredo, prados e matogueiras. frecuente nos bosques de ribeira e outros hbitats exixentes en certa humidade fretica.

Aquilegia vulgaris L. subsp. vulgaris Gal.: HERBA DOS PITOS Cast.: FAROLILLOS Fam.: RANUNCULACEAE Descr.: Follas basais con pecolo; limbo dobremente ternado. Talos divididos por arriba. Flores pedunculadas, reflexas, con 5 spalos petaloideos de mis de 2 cm e 5 ptalos con esporns nectarferos ganchudos. Numerosos estames que sobresaen lixeiramente da corola. Froito en polifolculo, dando orixe cada flor a 5 folculos polispermos. Distr.: C e S de Europa. Abunda sobre todo no N da pennsula Ibrica e falta en parte do S. Hb.: Ambientes frescos en sotobosques e orla destes.
70

Grupos temticos. Herbceas nemorais

Arum italicum Mill. Gal.: HERBA DAS ANADAS Cast.: ARO Fam.: ARACEAE Descr.: Herbcea vivaz, con tubrculo rizomatoso, acaule. Follas a distinto tempo que as flores, pecioladas, de limbo hastado e en ocasins maculado. Inflorescencia en espiga terminal sobre unha estrutura carnosa chamada espdice e rodeada dunha gran brctea (espata) de cor branca aberta no tubo. Presenta flores masculinas, femininas e estriles dos dous tipos. Infrutescencia en cilindro cuberto de bagas vermellas. Distr.: Europa, Medio Oriente e N de frica. Dispersa na pennsula. Hb.: Bosques nitrificados e alterados por gando, proximidade de ncleos rurais.

Circaea lutetiana L. Gal.: HERBA DOS ENCANTOS Cast.: HIERBA DE LA BRUJA Fam.: ONAGRACEAE Descr.: Herbcea vivaz rizomatosa e estolonfera. Follas opostas, pecioladas, simples, de base redondeada. Flores en acios terminais. Pednculo patente na floracin e reflexo na frutificacin. Cliz con 2 spalos caedizos. Corola con 2 ptalos. 2 estames. Os froitos, cubertos de pelos ganchudos, desprndense na madureza xunto ao pecolo. Distr.: Europa, SO de Asia e N de frica. N e NO da pennsula Ibrica. Hb.: Bosques riparios ou sotobosque sombro e hmido de carballeiras e outros bosques.
71

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Euphorbia hyberna L. Cast.: LECHETREZNA Gal.: LEITERENA Fam.: EUPHORBIACEAE Descr.: Herbcea perenne, con rizoma e varios talos robustos de ata 60 cm. Follas ssiles, enteiras, as inferiores caducas e de menor tamao. Brcteas da inflorescencia libres. Inflorescencia con (4)5(7) radios. Nectarios sen apndices, elpticos ou reniformes. Froito pedunculado, redondo coa superficie verrugosa. Distr.: Europa atlntica occidental. No N e NO da pennsula Ibrica. Hb.: Nemoral, aparece en grupos no interior de distintos tipos de bosques caducifolios. Indiferente edfico. Simil.: Euphorbia amygdaloides L. ten os talos de ata case 1 m, brcteas da inflorescencia soldadas, inflorescencia con 58 radios, nectarios con apndices amarelos con forma de cornos e froito redondeado e liso.

Fragaria vesca L. Cast.: FRESAL SILVESTRE Fam.: ROSACEAE Descr.: Herbcea vivaz con rizoma subterrneo e estolns epixeos enraizantes nos ns, cunha brctea na maiora dos entrens. Deles xorden as rosetas de follas pecioladas, trifolioladas, con limbo serrado nos 2/3 superiores. Flores pedunculadas. Cliz con 5 spalos reflexos ou patentes e calculo de 5 pezas. Corola con 5 ptalos de cor branca. Froito en poliaquenio (amorodo). Distr.: Estndese por gran parte do reino Holrtico con probable repartimento en variedades ou subespecies. Hb.: Especie asociada ao manexo de bosques (lindeiros, orlas, cunetas, etc.) e outros ambientes rurais extraforestais. Gal.: AMORODEIRA
72

Grupos temticos. Herbceas nemorais

Geranium robertianum L. Cast.: HIERBA DE SAN ROBERTO Gal.: AGULLEIRA Fam.: GERANIACEAE Descr.: Herbcea anual con talos de ata 50 cm. Follas pecioladas, divididas en 3-5 lbulos bipinnatipartidos ou bipinnadolobulados. Flores pentmeras. Pednculos con pelos glandulares. Cliz con 5 spalos erectos, libres. Corola con 5 ptalos rosados, libres, de 9-15 mm, con ua longa. Anteras con pole alaranxado. Carpelos con 1-2 nervios apicais e outros menos evidentes en retcula cara base. Distr.: Eurosiberiana. Amplamente xeneralizada no N da pennsula Ibrica e nos principais macizos montaosos. Hb.: Herbeiras nitrfilas, sombreadas e frescas da orla de carballeiras e as sas etapas de substitucin con arborias e arbustos de crecemento rpido. Simil.: Geranium purpureum Vill. ten as flores mis pequenas, con ptalos de 5-9 mm, anteras con pole amarelo e carpelos con nervios transversais no pice en maior nmero que a especie precedente.

Hypericum androsaemum L. Gal.: AVELAO, ABELOURA Cast.: PERICN Fam.: CLUSIACEAE Descr.: Arbusto lignificado s na base con talos que superan 1 m de altura. Follas simples, opostas, de ata 10 x 6 cm, mis ou menos abrazadas ao talo. Flores pentmeras. Spalos desiguais, reflexos na frutificacin. Ptalos amarelos. Estames numerosos en 5 fascculos. Con 3 estilos caedizos. Froito subesfrico, indehiscente, que cambia de cor na maduracin: primeiro verde, logo amarelo, vermello e finalmente negro. Distr.: S e O de Europa, O de Asia e N de frica. Metade N da pennsula Ibrica. Hb.: Ambientes nemorais frescos e hmidos, polo que frecuente nos bosques de ribeira e na marxe dos regatos que alimentan o seu caudal.
73

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Linaria triornithophora L. Gal.: PAXARIOS Fam.: SCROPHULARIACEAE Descr.: Herbcea vivaz de ata 1 m de altura. Talos erectos, mis ou menos fistulosos, simples ou pouco ramosos na metade superior. Follas en verticilos de (3) 4 (5). Inflorescencias terminais con polo menos as flores inferiores verticiladas. Flores pedunculadas. Corola bilabiada, violcea-lila coa garganta amarelenta, cun esporn curvo na base mis longo que o resto da corola. Cpsula mis curta que o cliz. Distr.: Endemismo do cuadrante NO da pennsula Ibrica. Hb.: Claros e lindeiros forestais, matogueiras.

Luzula sylvatica (Hudson) Gaudin subsp. henriquesii (Degen) P. Silva


Luzula sylvatica (Huds.) Gaudin subsp. cantabrica P. Monts.

Fam.: JUNCACEAE Descr.: Herbcea vivaz con estolns curtos dos que xorden rosetas de follas e talos florxenos de mis de 50 cm de altura. Follas de mis de 1 cm de anchura con nervios paralelos e marxe con cilios. Inflorescencia en cimas frouxas, ramificada. Flores de cor parda con tpalos de aspecto escamoso. Estames coas anteras mis longas que os filamentos. Ovario con 3 estilos. Distr.: Endemismo do N e NO da pennsula Ibrica. Hb.: Anda que o ambiente ptimo se atopa baixo os bidueirais da alta montaa, descende a cotas de baixa altitude seguindo o curso dos ros. No parque encntrase formando parte das herbeiras baixo o bosque de ribeira e no bordo do leito de regatos e arroios.
74

Grupos temticos. Herbceas nemorais

Lysimachia nemorum L. Fam.: PRIMULACEAE Descr.: Herbcea perenne de talos procumbentes que enrazan nos ns. Follas opostas con pecolo curto. Flores axilares solitarias con pednculo varias veces mis longo que a flor. Cliz persistente formado por 5 spalos parcialmente soldados. Corola con 5 ptalos parcialmente soldados de cor amarela. 5 estames cos filamentos libres. Distr.: C, O de Europa. Na pennsula Ibrica desde os Pireneos ata o N de Portugal. Hb.: Bosques caducifolios sobre substrato cido.

Melampyrum pratense L. Fam.: SCROPHULARIACEAE Descr.: Herbcea anual, erecta. Follas curtamente pecioladas, opostas. Inflorescencia terminal, laxa, unilateral. Brcteas foliares ssiles, que se van facendo mis pequenas cara ao pice, con dentes laciniados cara base. Corola de 10-20 mm, de amarela a violcea, cos ptalos soldados formando un tubo que se vai ensanchando cara ao pice, terminada en dous labios moito mis curtos que o tubo. Froito en cpsula dehiscente por un s lado. Distr.: Eurosiberiana. Na pennsula Ibrica atpase na subprovincia cntabroatlntica, Pireneos e puntos illados nas cordilleiras da metade N. Hb.: Carballeiras e claros de bosque.
75

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Omphalodes nitida Hoffmanss. & Link Gal.: EMBIGUEIRA Cast.: ONFALODES Fam.: BORAGINACEAE Descr.: Planta vivaz con roseta de follas basais e gromos laterais. Talos frtiles ascendentes ou erectos que poden superar 50 cm de altura. Follas lanceoladas, de face lustrosa, as basais longamente pecioladas e as superiores con pecolo curto ou sentadas. Inflorescencia frouxa, terminal, con brcteas. Flores longamente pediceladas. Cliz con spalos de 2-4 mm, ata 7 mm no froito. Corola radial, azul, co cerramento do tubo de cor branca. Distr.: Endemismo do cuadrante NO da pennsula Ibrica. Hb.: Ligada ao ambiente fresco dos bosques caducifolios, tanto na espesura como nas herbeiras que orlan os camios que os transitan.

Oxalis acetosella L. Gal.: TREVO ACEDO Cast.: ACEDERILLA Fam.: OXALIDACEAE Descr.: Herbcea reptante, con rizoma superficial de menos de 1 cm de ancho. Follas compostas de 3 fololos (1-3 cm) inversamente acorazonados e con escotadura profunda, pecioladas. Flores solitarias, longamente pedunculadas, acampanadas. Corola con ptalos de 8-15 mm, brancos ou de cor rosa plida, con veas violceas. Distr.: Circumboreal. Hb.: Ambientes sombros e hmidos no interior do bosque e nas sas orlas herbceas.
76

Grupos temticos. Herbceas nemorais

Pentaglottis sempervirens (L.) L. H. Bailey


Caryolopha sempervirens (L.) Fisch. & Trautv. Anchusa sempervirens L.

Gal.: BUGLOSA, LINGUA DE BOI Cast.: BUGLOSA, LENGUA DE BUEY Fam.: BORAGINACEAE Descr.: Herbcea vivaz que chega a alcanzar 1 m de altura, hspida, lixeiramente leosa na base. Roseta de follas basais de 10-40 cm, atenuadas en pecolo longo; as caulinares superiores sentadas. Inflorescencia en cimas densas, cunha brctea semellante a unha folla en cada rama. Corola radial, azul co centro branco. Ptalos soldados formando un tubo curto e con lbulos de maior tamao, con 5 escamas pilosas na garganta. Froitos pedunculados, anegrazados, coa superficie reticulado-rugosa. Distr.: Costas atlnticas do SO de Europa. Na pennsula Ibrica principalmente no cuadrante NO. Moi comn na Galicia atlntica. Hb.: Herbeiras algo nitrificadas e sombras na orla de carballeiras, bordo de camios e outros ambientes ruderais.

Polygonatum odoratum (Miller) Druce Gal.: SOLDACONSOLDA Cast.: SELLO DE SALOMN Fam.: LILIACEAE Descr.: Herbcea vivaz con rizoma subterrneo. Talos angulosos, arqueados na porcin final. Follas ssiles, ovadas ou ovadolanceoladas. Flores, axilares, pedunculadas, en grupos de 1-2, colgantes, olorosas. Corola con periantio de 6 tpalos brancos, cilndrica, de ata 3 cm de longa. Froito en baga de cor negra. Distr.: Rexin eurosiberiana con presenza na montaa mediterrnea. Na pennsula Ibrica no N, NO e montaa mediterrnea. Hb.: Sotobosque de carballeiras mesfilas con ambiente fresco e sombro. Simil.: Polygonatum verticillatum (L.) All. difernciase polas sas follas medias e superiores verticiladas e estreitas, e polo periantio da flor de menor tamao (5-9 mm). mis abundante no parque que a especie precedente.
77

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Primula acaulis (L.) L.


Primula vulgaris Hudson

Gal.: CNCARO Cast.: PRIMAVERA Fam.: PRIMULACEAE Descr.: Herbcea perenne. Follas en roseta, atenuadas en pecolo alado, coa maior anchura do limbo na metade apical. Flores sen escapo ou talo, con longos pednculos pilosos de ata 15 cm que xorden do centro da roseta. Cliz cilndrico de 12 cm. Corola amarela de ata 4 cm de dimetro, cos ptalos soldados en parte da sa lonxitude formando un tubo e terminados en lbulos. Distr.: S e O de Europa, N de frica e Asia Menor. Hb.: Ambientes hmidos e de sombra non moi intensa en bosques mesfilos e riparios, noiros e herbeiras.

Pulmonaria longifolia (Bast.) Boreau Cast.: PULMONARIA Fam.: BORAGINACEAE Descr.: Herbcea rizomatosa que non supera os 50 cm de altura. Follas simples, as basais atenuadas en pecolo alado mis curto que o limbo, as caulinares ssiles e abrazadoras ao talo. A maior parte dos exemplares galegos non presentan manchas brancas nas follas. Inflorescencia en cima con brcteas e pelos glandulosos. Cliz de spalos soldados, cos dentes mis curtos que o tubo. Corola primeiro violcea e azulada na madureza, formada por ptalos soldados en tubo e terminada en 5 lbulos, pilosa interiormente no comezo do tubo. Distr.: Atlntica, desde o N de Portugal, extremo N da pennsula, O de Francia e puntualmente no S de Inglaterra. Hb.: Bosques caducifolios frescos, ameneirais.
78

Grupos temticos. Herbceas nemorais

Ranunculus ficaria L.
Ficaria ranunculoides Roth

Gal.: FICARIA, HERBA DAS ALMORRS Cast.: CELIDONIA MENOR Fam.: RANUNCULACEAE Descr.: Vivaz, con races fusiformes, glabra. Follas simples, acorazonadas na base do limbo, con pecolo longo que se ensancha na base. Corola con 3 spalos de cor verde e 7-8 ptalos ou mis de cor amarela. Estames en nmero superior a 20. Froito en poliaquenio globoso. Aquenios de superficie lisa. Distr.: Natural do O de Europa e da rexin mediterrnea. Repartida por case toda a pennsula Ibrica. Hb.: Frecuenta o interior e orla de todo tipo de bosques caducifolios en Galicia, as como bordos de regatos e outros terreos frescos con algunha humidade estacional. Flores na primavera.

Scrophularia balbisii Hornem. Fam.: SCROPHULARIACEAE Descr.: Herbcea vivaz que supera 1 m de altura. Talos cuadrangulares cos vrtices lixeiramente alados. Follas simples ou con algns lbulos basais prximos ao pecolo, glabras, con dentes de pice redondeado na marxe do limbo. Cliz con 5 spalos con ampla marxe membranosa. Corola avermellada, bilabiada, cunha escama ou estaminodio no interior. Froito en cpsula, mis longo que o cliz. Distr.: Provincia atlntica europea. Hb.: Bosques riparios e herbeiras megafrbicas sobre terreos hmidos ou encharcados. Simil.: Scrophularia scorodonia L. ten pelos en talos e follas, talos non alados, follas coa base cordada e cpsula de pice agudo moito mis longa que o cliz. Frecuenta ambientes ruderais, cunetas e claros de bosque.
79

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Senecio nemorensis L. subsp. bayonnensis (Boiss.) Nyman


Senecio bayonnensis Boiss.

Fam.: ASTERACEAE Descr.: Herbcea vivaz con talos de mis de 1 m de altura. Follas simples, alternas, pecioladas, lanceoladas, de bordo dentado, as basais similares s superiores. Inflorescencia corimbiforme, densa. Captulos con dous tipos de flores amarelas, as internas tubulares e as externas, pouco numerosas, con forma de lingua. Distr.: Endemismo do NO da pennsula Ibrica e Golfo de Biscaia. Hb.: Bosques caducifolios con solo hmido, preferentemente bosque de ribeira.

Stachys officinalis (L.) Trevisan


Betonica officinalis L.

Gal.: BETNICA Cast.: BETNICA Fam.: LAMIACEAE Descr.: Herbcea vivaz. Talos erectos pouco foliosos. Follas simples, opostas, pecioladas, dentadas, acorazonadas na base, as inferiores de menos de 5 cm de anchura e con pecolo de maior tamao que o limbo. Inflorescencia terminal con das brcteas opostas na base, con verticilos de flores agrupados. Corola rosada co labio superior en forma de carapucha, con tubo longo moi sante do cliz. Distr.: Eurosiberiana con penetracin en ambientes propicios da rexin mediterrnea. Na pennsula Ibrica abunda no N e s se presenta puntualmente na metade S e no Levante. Hb.: Marxes de ros, prados hmidos, bordo de regatos.
80

Grupos temticos. Herbceas nemorais

Stachys sylvatica L. Fam.: LAMIACEAE Descr.: Herbcea vivaz, erecta, con pelos glandulosos. Follas simples, opostas, pecioladas, dentadas, acorazonadas na base, as inferiores de mis de 5 cm de anchura. Inflorescencia en verticilastros distantes, coas brcteas mis curtas que as flores excepto nos verticilos inferiores. Cliz de spalos soldados co tubo algo maior que os dentes. Corola rosada, co labio superior en forma de carapucha. Distr.: Eurosiberiana con escasa penetracin na rexin mediterrnea. Hb.: Herbeiras megafrbicas no bordo de ros e regatos.

Teucrium scorodonia L. Gal.: SEIXEBRA Cast.: ESCORODONIA Fam.: LAMIACEAE Descr.: Herbcea vivaz de ata 70 cm de altura. Follas opostas, simples, pecioladas, de bordo crenado e limbo con nerviacin reticuladas. Inflorescencia terminal, alongada. Flores pedunculadas. Cliz de spalos soldados rematado en 2 labios, co dente superior de moito maior tamao que o resto. Corola de cor crema, co labio superior ausente e o inferior con 5 lbulos. Distr.: Provincia atlntica europea con lixeira penetracin na rexin mediterrnea no SO de Europa e N de frica. Hb.: Claros e lindeiros de bosque, arbustais de substitucin, sebes e noiros.
81

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Valeriana dioica L. Cast.: VALERIANA Gal.: VALERIANA Fam.: VALERIANACEAE Descr.: Herbcea vivaz, estolonfera. Talos de ata 1 m con pelos nos ns. Follas basais enteiras e con pecolo longo; follas caulinares con pecolo curto que dimine cara a arriba, pinnatisectas, co lbulo terminal de maior tamao. Inflorescencia corimbosa. Flores branco-rosadas, as masculinas en ps distintos que as femininas. Corola de ptalos soldados terminada en 5 lbulos obtusos, abertos. Estames exertos. Distr.: Europa central e occidental. Na pennsula Ibrica limitada a unha estreita franxa no N e NO. Hb.: Herbeiras megafrbicas na marxe de ros e regatos.

Viola riviniana Rchb.


Viola silana Merino

Gal.: VIOLETA Cast.: VIOLETA Fam.: VIOLACEAE Descr.: Herbcea vivaz con talos foliosos laterais, ascendentes, que saen da roseta basal. Follas simples con pecolo curto e con estpulas de bordo fimbriado. Limbo tan longo como ancho, de base acorazonada e bordo crenado. Cliz de spalos libres con apndices basais. Corola violcea, con esporn groso de cor mis clara que o resto ou branco. Ptalos anchos que se solapan entre si. Distr.: Europa, N de frica, Canarias e Madeira. Na pennsula Ibrica frecuente na subprovincia cntabro-atlntica e nas montaas da rexin mediterrnea. Hb.: Claros de bosque, orlas forestais herbceas e lindeiros de bosque.

82

Grupos temticos. Herbeiras e pradaras

Herbeiras e pradaras
O Parque Natural das Fragas do Eume ten unha superficie maior que a ocupada polo bosque. Ademais das matogueiras, que constiten as etapas de substitucin leosas do bosque climcico, existen herbeiras seminaturais que proceden do manexo secular do contorno. En funcin das caractersticas ecolxicas do lugar que ocupen, constiten comunidades vexetais moi variadas. Neste captulo exponse unha pequena mostra desta flora. Angelica major Lag. Cast.: ANGELICA Gal.: ANXLICA Fam.: APIACEAE Descr.: Herbcea bienal con talos fistulosos que poden superar 1 m de altura. Follas basais pecioladas con limbo tripinnatisecto con divisins foliares de ltima orde de lanceoladas a ovadas e marxe irregularmente dentada. Pecolo cilndrico. Inflorescencia en umbela con 15-60 radios. Ptalos de cor branca ou amarela verdosa. Froito con costelas aladas. Distr.: Endemismo do C, O e N da pennsula Ibrica. Hb.: Comunidades megafrbicas de orla de bosque, cunetas, ladeiras, claros de matogueira. Simil.: Angelica sylvestris L. unha planta eurosiberiana que se distingue por ser mis robusta, polo pecolo das follas basais canaliculado, polas divisins foliares de ltima orde oblongas ou elpticas e polos seus ptalos de cor branca-rosada ou purprea.

Inflorescencia de Angelica sylvestris

Pecolo e fololos de Angelica sylvestris

Inflorescencia de Angelica major

Pecolo e fololos de Angelica major

83

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Calystegia sepium (L.) R. Br. Cast.: CORREHUELA MAYOR Fam.: CONVOLVULACEAE Descr.: Planta rubidora rizomatosa. Talo anguloso, voluble. Follas alternas, simples, pecioladas. Limbo saxitado co pice das aurculas truncado. Flores axilares solitarias, con pednculo de 3-15 cm e 2 bractolas planas que cobren o cliz. Corola de ptalos soldados con forma de funil, branca, en ocasins con bandas rosadas. Distr.: Subcosmopolita con preferencia polos climas tpedos. Hb.: Xeralmente atpase sobre herbeiras higrfilas nitrificadas de medio ou gran porte, e pdese empoleirar a muros, valos e tapias en ambientes rurais.

Cardamine pratensis L. Gal.: AGRN DE PRADO Cast.: BERRO DE PRADO Fam.: BRASSICACEAE Descr.: Herbcea perenne con rizoma curto e bulbios preto da cepa. Talo de ata 80 cm, glabro. Follas pinnatisectas, as da roseta de maior tamao que as caulinares; segmento terminal de maior tamao. Flores en acio ebracteado con pednculos patentes. Corola con 4 ptalos libres de cor rosada ou malva opostos dous a dous en forma de cruz. Froito en silicua linear de 14-40 x 1-2 mm. Distr.: Circumboreal. Na pennsula Ibrica na metade N. Hb.: Prados higrfilos, bordos de regatos, sotobosque hmido.
84

Grupos temticos. Herbeiras e pradaras

Eupatorium cannabinum L. Cast.: CANABINA Gal.: EUPATORIO Fam.: ASTERACEAE Descr.: Herbcea vivaz con talos que poden superar 1,5 m de altura. Follas medias do talo palmatisectas, con 3-5 fololos de bordo dentado; as superiores non divididas e de bordo menos dentado. Inflorescencia en corimbo denso. Captulos cilndricos, estreitos, de cor rosa-prpura. Flores tubulares. Distr.: Europa tpeda, O de Asia e N de frica. Hb.: Herbeiras megafrbicas en zonas hmidas e nitrificadas. Algo menos exixente en requirimento de sombra.

Foeniculum vulgare Miller Gal.: FINCHO, FIOLLO Cast.: HINOJO Fam.: APIACEAE Descr.: Herbcea que pode superar os 2 m. Planta aromtica de olor anisado. Cepa sen restos fibrosos. Talos estriados, slidos, glabros. As follas inferiores caen cedo, 3-4 pinnatisectas; divisins da ltima orde lineares; as caulinares alternas, progresivamente mis pequenas e menos divididas. Umbelas finais e laterais, con 5-44 radios desiguais. Umblulas con 12-40 radios glabros. Ptalos amarelos. Mericarpos ovoides, glabros. Distr.: O e S de Europa, N de frica, Macaronesia, Anatolia, Cucaso, O e C de Asia. Naturalizada en Amrica e Xapn. Presente en toda a pennsula Ibrica. Hb.: Campos de cultivo abandonados, marxes de estradas.
85

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Narcissus asturiensis (Jordan) Pugsley Cast.: NARCISO Gal.: NARCISO Fam.: AMARYLLIDACEAE Descr.: Planta de pequeno tamao, vivaz, bulbosa. Follas envaiantes que xorden baixo terra, lineares, planas, de cor verde-azulada. Flor terminal, nica, amarela, no extremo dun escapo curto verdeazulado. Corola cilndrica, co pice aberto Narcissus asturiensis nun bordo sinuosamente lobulado e cunha invaxinacin por detrs. Tpalos radiais obtusos, anchos, lixeiramente inclinados cara a diante. Distr.: Endemismo da cordilleira cantbrica que chega polo SO Serra de Queixa-O Invernadeiro. Hb.: Claros de breixeira, pasteiros sobre solos con distinta profundidade. Simil.: Narcissus bulbocodium L. ten a flor patente ou erguida, con tpalos finos, agudos, de dorso verdoso. A corola ten o bordo liso e forma de funil. unha especie frecuente en pradaras de toda Galicia, cuxa presenza apenas supera a metade occidental da pennsula Ibrica, o SO de Francia e NO de frica.

Narcissus bulbocodium

86

Grupos temticos. Herbeiras e pradaras

Senecio aquaticus Hill Fam.: ASTERACEAE Descr.: Herbcea bienal. Follas basais en roseta, pecioladas, pouco divididas, persistente durante a floracin. Follas caulinares con 1-2 pares de segmentos laterais, as superiores sen pecolo. Inflorescencia corimbiforme. Cabezolas con 2 tipos de flores, as internas con forma de tubo e as externas con forma de lingua, amarelas. Aquenios glabros ou os internos con pelo nas costelas. Distr.: Eurosiberiana con incursins na rexin mediterrnea. Na pennsula Ibrica comn na rexin eurosiberiana, depresin do Guadalquivir e puntualmente noutras zonas. Hb.: Prados hmidos e frecuentemente encharcados e outras herbeiras higrfilas. Simil.: Senecio jacobaea L. (Gal.: HERBA DE SANTIAGO; Cast.: HIERBA DE SANTIAGO) presenta diferenzas nas sas follas; as basais estn murchas na floracin, case todas con 4-5 pares de segmentos laterais e aquenios densamente pilosos.

Veronica chamaedrys L. Fam.: SCROPHULARIACEAE Descr.: Herbcea perenne con rizoma reptante. Talos ascendentes, foliosos, cuadrangulares, mis densamente pilosos en das caras enfrontadas. Follas sen pecolo, de base ensanchada, opostas, dentadas. Inflorescencias laterais que nacen na axila das follas. Cliz con 4 spalos subiguais. Corola con 4 ptalos azulados e 2 estames frtiles. Froito en cpsula mis curta que o cliz. Distr.: Europa e O de Asia. Na pennsula Ibrica preferentemente na rexin eurosiberiana con algunhas outras localidades da metade N. Hb.: Ambientes frescos no interior de bosques ou nas orlas herbceas. Non infrecuente en bordos de prados e mesmo cunetas.
87

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Herbceas higrfilas
Existen plantas adaptadas a vivir en medios co nivel fretico a rentes de solo ou mesmo por enriba del. Agrupamos neste punto unha mostra heteroxnea de plantas que medran ao abeiro do ro ou de cunetas anegadas durante un tempo prolongado e que, no seu conxunto, podemos denominar como plantas higrfilas (amantes da auga). Alisma plantago-aquatica L. Cast.: LLANTN DE AGUA Fam.: ALISMATACEAE Descr.: Herbcea vivaz, con tubrculo subterrneo, glabra. Follas non somerxidas enteiras, pecioladas, subcordadas ou truncadas na base. Limbo sucado por 5-7 nervios. Inflorescencia en pancula de verticilastros distanciados. Flores con 3 spalos, 3 ptalos brancos de maior tamao e 6 estames mis curtos que os ptalos. Distr.: Subcosmopolita. Hb.: Marxes de ros, zonas inundadas con certo grao de estiaxe.

Bidens frondosa L. Fam.: ASTERACEAE Descr.: Planta anual con talo ramificado que alcanza 1,5 m de altura. Follas imparipinnadas, con 1-2 pares de fololos lanceolados e dentados algo mis pequenos que o terminal. Bordo dos fololos dentado. Inflorescencia en captulos terminais, solitarios. Brcteas externas do involucro foliceas, patentes. Aquenios comprimidos lateralmente, con 2 arestas no pice. Distr.: Procede de Amrica do N. Naturalizada no O de Europa. Hb.: Zonas inundadas con estiaxe, bordos de ros e pantanos, cunetas, canles, etc. Simil.: Bidens tripartita L. Eurasitica, habitual en pasteiros anuais higronitrfilos con desecacin estival. Follas pinnatipartidas con 1-3 fololos decorrentes na base, sendo o terminal de moito maior tamao. Froitos con 3-4 arestas.
88

Grupos temticos. Herbceas higrfilas

Carex elata All subsp. reuteriana (Boiss.) Luceo & Aedo


C. broteriana Samp.; C. nigra subsp. broteriana (Samp.) Rivas-Mart.; C. stricta var. microstachya Merino

Fam.: CYPERACEAE Descr.: Planta rizomatosa con talos trgonos de ata 1 m e grandes grupos de follas planas e speras. Inflorescencia cunha brctea inferior folicea moito mis longa que a sa espiga. Con 1 espiga masculina terminal, cilndrica e fusiforme, 14 espigas andrxinas e 0-3 femininas, erectas ou colgantes. Glumas pardo-anegrazadas, as masculinas coa quilla verde. Utrculos con pico xeralmente truncado. Distr.: Endemismo do cuadrante NO e de macizos montaosos do C e S da pennsula Ibrica. Hb.: Bordo e leito pedregoso de ros e regatos.

Carex pendula Huds. Fam.: CYPERACEAE Descr.: Herbcea rizomatosa, cespitosa. Talos frtiles trgonos, de mis de 1 m. Vaas basais filas. Follas speras, pregadas, mis curtas que os talos. Brctea inferior envaiante, mis curta que a inflorescencia. Espiga masculina terminal, solitaria, cilndrica, de 8-16 cm. Varias espigas femininas ou andrxinas longamente pedunculadas, colgantes, cilndricas, de 10-20 cm. Utrculo con pico curto truncado. Distr.: Europa, O de Asia e N de frica. Falta en zonas do C da Pennsula. Hb.: Sotobosque de ameneirais riparios e pantanosos.
89

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Iris pseudacorus L. Gal.: LIRIO AMARELO Fam.: IRIDACEAE Cast.: LIRIO ESPADAAL

Descr.: Planta vivaz rizomatosa. Talos cilndricos que poden superar 1 m. Follas planas, erguidas, con nervios paralelos, excepto no pice de anchura parecida en toda a sa lonxitude, caducas. Flores pediceladas, amarelas con dous verticilos de tpalos, 3 patentes e outros 3 erguidos, de menor tamao. Estilos con aspecto de ptalos. Froito en cpsula verde de 4-8 cm. Distr.: Plurirrexional. Europa, O de Asia, N de frica. Na Pennsula falta no SL e nalgunhas reas montaosas do Pireneo e dos macizos Central e Ibrico. Hb.: Herbeiras higrfilas con elevado nivel fretico durante todo o ano, marxe de ros e regatos, ameneirais pantanosos, etc.

Lycopus europaeus L. Gal.: AMENTA DE LOBO Cast.: MENTA DE LOBO Fam.: LAMIACEAE Descr.: Herbcea vivaz, rizomatosa. Follas inferiores pinnatfidas, as superiores irregularmente dentadas, opostas, con pecolo curto. Inflorescencia en verticilos distantes, con brcteas semellantes s follas pero de menor tamao. Cliz con 5 dentes agudos. Corola en forma de funil con 4 lbulos, branca con manchas prpuras. Con 2 estames frtiles e dous estaminodios. Distr.: Europa, Asia, N de frica. Na pennsula falta en amplas zonas de Andaluca, Estremadura e no SL rido. Hb.: Herbeiras higrfilas en depresins encharcadas, e bordo de ros con remansos.
90

Grupos temticos. Herbceas higrfilas

Lythrum salicaria L. Gal.: SALGUEIRIO Cast.: SALICARIA Fam.: LYTHRACEAE Descr.: Hemicriptofito de ata mis de 1 m, erecto, moi ramificado. Pubescente. Follas de 2-9 cm, opostas ou verticiladas, as superiores en ocasins alternas. Inflorescencia espiciforme terminal. Flores hexmeras, axilares, en fascculos agrupados ou solitarias. Ptalos purpreos. Androceo con 12 estames, dos cales polo menos a metade son exertos. Distr.: Cosmopolita. En toda a pennsula Ibrica. Hb.: Marxe de ros e herbeiras sobre solos encharcados.

Oenanthe crocata L.
Oenanthe gallaecica Pau & Merino

Gal.: P DE BOI Cast.: NABO DEL DIABLO Fam.: APIACEAE Descr.: Herbcea vivaz con races tuberosas e talos de parede grosa e ocos (fistulosos) no centro que poden alcanzar 1,5 m de altura. Follas basais 3-4 pinnatisectas con divisins terminais crenadas ou pinnatfidas, as superiores menos divididas. Inflorescencia en umbela composta, a principal con ata 30 radios, con brcteas caducas e bractolas. Ptalos brancos, os externos das flores marxinais de maior tamao. Distr.: Rexin mediterrnea e O da eurosiberiana. Na pennsula Ibrica falta no L. Hb.: Lugares encharcados en ros de pouco caudal ou nas marxes doutros de maior entidade, quenllas, cunetas, etc.
91

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Persicaria hydropiper (L.) Spach


Polygonum hydropiper L.

Gal.: PEMENTELA Cast.: PIMIENTA DE AGUA Fam.: POLYGONACEAE Descr.: Herbcea anual. Talos frecuentemente avermellados. Follas simples, pecioladas, con sabor picante. Estpulas soldadas formando unha vaa (crea). Inflorescencia en acio laxo que permite individualizar cada unha das flores ou ben axilares e sobre pednculo curto. Periantio branco ou verdoso con glndulas pardoavermelladas. Distr.: Europa, Amrica do N, N de frica e SO de Asia. Hb.: Solos nitrificados e inundados parte do ano, pero que sofren estiaxe durante o vern, poca de floracin da especie.

Ranunculus penicillatus (Dumort.) Bab. Fam.: RANUNCULACEAE Descr.: Hidrofito vivaz. Talos alongados con dous tipos de follas: a-divididas en segmentos filiformes ramificados polo menos 4 veces, de tamao maior ou igual que o dos entrens; b-con lmina 3-5 lobulada e forma reniforme-suborbicular; estas ltimas non sempre aparecen. Flores pedunculadas que sobresaen da auga. Spalos verdes prontamente caducos. Corola de 5 ptalos brancos. Flores no vern. Distr.: C, N e O de Europa, alcanzando a rexin mediterrnea occidental. Hb.: Augas con certo caudal e curso rpido, anda que parcialmente ralentizadas durante o esto.
92

Grupos temticos. Herbceas higrfilas

Veronica beccabunga L. Fam.: SCROPHULARIACEAE Descr.: Herbcea perenne cos talos prostrados e enraizantes nos primeiros ns, ascendentes na porcin final, glabros, foliosos. Follas simples, opostas, con pecolo curto e forma ovada ou anchamente elptica, lixeiramente suculentas igual que os talos. Inflorescencia en acios laterais que nacen na axila das follas. Flores tetrmeras con 4 spalos e 4 ptalos. Corola azul plido con 2 estames frtiles. Distr.: Europa, O de Asia e N de frica. Na Pennsula frecuente na metade N e mantn poboacins illadas na metade meridional. Hb.: Ambientes encharcados baixo fontes, bordos de regatos e outras zonas sen dficit hdrico.

Viola palustris L.
Viola palustris subsp. juresii (Link ex Wein) W. Becker ex Cout.

Fam.: VIOLACEAE Descr.: Herbcea vivaz con rizoma e estolns subterrneos, sen talos foliosos. Follas pecioladas de limbo reniforme coa base cordada e o bordo crenado. Estpulas membranosas con pice dentado ou fimbriado. Spalos obtusos con apndices basais de 0,5-1 mm. Flores con pednculo moito maior que a corola, esta de cor azul plida cun esporn de 1-2 mm de longo. Distr.: Europa, N de Amrica e Marrocos. Na pennsula Ibrica medra nos grandes macizos montaosos, descendendo en Galicia ata o nivel do mar. Hb.: Marxe de ros e regatos en ambientes salpicados e inundados durante a poca de maior caudal.

93

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Herbceas nitrfilas
Os ambientes mis intensamente antropizados atpanse nos camios, hortas e nos propios ncleos rurais da periferia do parque. O solo aparece enriquecido en nitrxeno e a sa estrutura removida e alterada con frecuencia. As plantas que aqu medran estn adaptadas ao intenso manexo e continua transformacin do hbitat. Son plantas anuais capaces de florecer e formar sementes ao longo de case todo o ano. Anagallis arvensis L. Gal.: HERBA DO GARROTILLO Cast.: MURAJES Fam.: PRIMULACEAE Descr.: Herbcea anual con talos rastreiros, ascendentes, ramificados, cuadrangulares, apenas enraizantes na base. Follas sen pecolo, opostas. Flores pentmeras, con pednculo mis longo que a folla axilante. Corola con ptalos de cor laranxa ou azul, soldados e terminados en lbulos con pelos glandulares na marxe. Pednculo frutfero recurvado. Distr.: Eurasitica. Introducida noutras zonas do planeta. Amplamente repartida na pennsula Ibrica. Hb.: Hortas e lugares antropizados: ruderal e arvense. Cardamine hirsuta L. Fam.: BRASSICACEAE Descr.: Herbcea anual, con numerosos talos erectos de ata 30 cm. Follas de dous tipos: as da roseta basal pecioladas, pinnatisectas, liradas, co segmento terminal reniforme; as caulinares, de 2 a 6, de menor tamao. Flores pedunculadas, en acio corimboso que se alonga na frutificacin e claramente superadas polos froitos. Corola con 4 ptalos brancos opostos dous a dous en forma de cruz. 4 estames. Froito en silicua linear de 18-25 mm de longo. Distr.: Subcosmopolita. Con ampla difusin na pennsula Ibrica. Hb.: Coloniza ambientes ruderais e nitrfilos, bordos de camios, noiros, etc. Simil.: Cardamine flexuosa With. Na Pennsula atpase maioritariamente na metade N e sobre todo no NO. Ten maior nmero de follas caulinares (6-10), flores con 6 estames e a inflorescencia non superada polos froitos inferiores.
94

Grupos temticos. Herbceas nitrfilas

Centaurium erythraea Rafn.


Erythraea centaurium (L.) Pers.

Gal.: CASIDA Cast.: CENTAUREA MENOR Fam.: GENTIANACEAE Descr.: Herbcea vivaz, con roseta de follas basais, as caulinares opostas, ssiles e de tamao decrecente cara ao pice. Inflorescencia en cima corimbiforme. Flores subssiles. Cliz que cobre ata 3/4 partes da lonxitude da corola. Corola rosada, con tubo longo e 5 lbulos de 5-8 mm. Distr.: Europa, O de Asia e NO de frica. Hb.: Cunetas, marxe de camios, preferentemente en exposicins soleadas.

Ceratocapnos claviculata (L.) Lidn


Corydalis claviculata (L.) DC.

Cast.: TIJERILLA Fam.: FUMARIACEAE Descr.: Herbcea anual, rubidora que se engancha a outras herbas ou arbustos mediante filamentos denominados pmpanos que saen do pice das follas. Follas pecioladas, divididas. Flores en acios axilares. Cliz con 2 spalos libres de pequeno tamao. Corola irregular, estreita, de cor crema, cunha especie de xiba na base. 2 estames. Distr.: Europa atlntica e na Pennsula, no seu cuadrante NO. Dispersa por toda Galicia, tanto na costa como no interior. Hb.: Sebes con arbustos autctonos, orla de bosques e con menos frecuencia en breixeiras.
95

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Coleostephus myconis (L.) Reichenb. fil.


Chrysanthemum myconis L.

Gal.: PAMPILLO Fam.: ASTERACEAE Descr.: Herbcea anual. Follas basais pecioladas, de contorno espatulado, serradas na marxe. Follas caulinares amplexicaules. Inflorescencia en captulos pedunculados rodeada de varias ringleiras de brcteas imbricadas. Flores amarelas, as exteriores radiais, en forma de lingua; as interiores con forma de tubo. Froito en aquenio sen lanuxe, cunha coroa no pice. Distr.: S de Europa. Hb.: Moi frecuente como mala herba en cultivos e barbeitos (arvense), cunetas e outros terreos removidos e nitrificados.

Oxalis latifolia Kunth Fam.: OXALIDACEAE Descr.: Herbcea bulbosa cuxos talos floridos poden alcanzar os 40 cm. Follas trifolioladas con pecolo moito mis longo que o limbo, este triangular, pouco escotado. Inflorescencia en umbela. Corola de 5 ptalos de cor rosada. Distr.: Planta alctona de orixe sudamericana. Asilvestrada pola Galicia baixa e termfila. Hb.: Ambientes ruderais e arvenses do parque fra das fragas. Simil.: Oxalis pes-caprae L. ten flores amarelas en forma de funil con ptalos de 20-25 mm. De orixe sudafricana, estndese polo litoral do NO da Pennsula invadindo a traseira de areais, cultivos e herbeiras.
96

Grupos temticos. Herbceas nitrfilas

Persicaria maculosa S. F. Gray


Polygonum persicaria L.

Gal.: HERBA DO GALO Cast.: PERSICARIA Fam.: POLYGONACEAE Descr.: Herbcea anual. Follas simples, alternas, en ocasins cunha mancha negra central. Estpulas soldadas formando unha vaa (crea) adherida ao talo, con pelos espallados, marrn, opaca e terminada en longas fimbrias. Inflorescencia en espiga densa, rosa intenso ou plido. Pednculos e periantio non glanduloso. Tpalos libres de tamao semellante ao froito. Aquenio trgono ou lenticular. Distr.: Especie de amplo repartimento no planeta (cosmopolita). Hb.: Cultivos, hortas, entulleiras, terreos antropizados, bordos de pantanos.

Simil.: Persicaria lapathifolia (L.) S. F. Gray (Polygonum lapathifolium L.). Difernciase na crea glabra ou case, inchada e terminada nun bordo enteiro ou con cilios moi curtos; na inflorescencia, que adoita ser de maior tamao e en ocasins co pice colgante, e nos pedicelos e o periantio glandulosos. Ademais, a sa ecoloxa mis restritiva, pois ocupa ambientes anegados durante as enchentes ou longamente encharcados. Ben certo que a ubicua Persicaria maculosa tamn pode alcanzar e compartir este hbitat.
97

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Solanum nigrum L. Gal.: HERBA MOURA Cast.: TOMATILLOS DEL DIABLO Fam.: SOLANACEAE Descr.: Herbcea anual, ramificada desde cerca da base. Follas pecioladas, enteiras ou pouco profundamente lobuladas. Inflorescencia en cimas extraaxilares umbeliformes, pouco ramificadas. Pednculo da inflorescencia erecto-patente que se volve reflexo na frutificacin. Corola branca de ptalos soldados que forman un tubo inferiormente e terminada en lbulos abertos con aspecto estrelado. Estames coas anteras concrescentes fra do tubo da corola. Froito en baga negra na madurez. Distr.: Subcosmopolita en climas tpedos e clidos. Hb.: Arvense e ruderal, sendo frecuente en entulleiras, camios, barbeitos, etc. Sonchus oleraceus L. Gal.: CARDO MOLAR Cast.: CERRAJA COMN Fam.: ASTERACEAE Descr.: Herbcea anual. Follas caulinares sen pecolo, con orellias basais agudas, limbo con divisins profundas e bordo dentado. Inflorescencias terminais. Flores amarelas, todas en forma de lingua. Froitos sen prolongacin no pice, con peluxe. Florece gran parte do ano. Distr.: Europa, O de Asia e frica do N. Hb.: Prados, cunetas, ambientes ruderais. Simil.: Sonchus asper (L.) Hill. Ten as follas menos divididas, lixeiramente espinescentes e as orellias da base con forma redondeada.

98

Grupos temticos. Rupcolas-noiros-muros

Rupcolas-noiros-muros
Neste apartado inclumos un grupo diverso de especies que viven en ambientes mis ou menos verticais e xeralmente sobre grosores efmeros de solo. Os vexetais que viven nestes medios estn moi especializados nunha ecoloxa moi concreta. Algns precisan rochas zumegantes de auga; outros teen adaptacins fisiolxicas que lles permiten vivir no rido microclima das rochas, fisuras e pequenas plataformas sobre a rocha. Outros factores como a verticalidade do medio e a luminosidade ou penumbra van contribur diversificacin vexetal destes ambientes. A continuacin expense algunhas das especies mis frecuentes e atraentes:

Anarrhinum duriminum (Brot.) Pers. Fam.: SCROPHULARIACEAE Descr.: Planta hirsuto-glandulosa. Follas basais de ata 17 x 4,5 cm ovalespatuladas, simples, dentadas, romas; as caulinares mis pequenas, enteiras ou trilobuladas, alternas. Inflorescencia en acio terminal denso, coas brcteas de maior tamao que os pedicelos. Spalos de 2,5 mm, co pice asubelado. Corola branca ou de cor crema, con esporn. Distr.: Endemismo do NO da pennsula Ibrica. Hb.: Noiros de rocha con repisas, fendas con solo, muros. Chrysosplenium oppositifolium L. Fam.: SAXIFRAGACEAE Descr.: Herbcea perenne con talos delgados, enraizados nos ns, tombados en disposicin densa e apertada. Follas opostas adelgazadas en pecolo. Flores hermafroditas sen corola (sen ptalos). Cliz formado por 4 spalos verde-amarelentos, soldados por abaixo. Aparato masculino formado por 8 estames. Froito en cpsula. Distr.: Europa atlntica e C de Europa. N e O da pennsula Ibrica ata a Serra da Estrela (Portugal). Hb.: Bordos sombreados de pequenos cursos de auga como fontes, noiros zumegantes, regatos, etc.

99

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Cymbalaria muralis P. Gaertner, B. Meyer et Scherb.


Linaria cymbalaria (L.) Miller

Gal.: PAXARIOS Cast.: PALOMILLA DE MURO Fam.: SCROPHULARIACEAE Descr.: Herbcea anual. Talos decumbentes de ata 60 cm. Follas reniformes con 3-7 lbulos mucronados, con pecolo maior que o limbo. Flores solitarias na axila das follas. Pednculos que se revolven na frutificacin. Cliz con 5 lbulos case ata a base. Corola bilabiada con esporn basal. Cpsula que se abre por varias valvas. Distr.: Orinda de Sicilia, Iugoslavia e Suza. Naturalizada en gran parte de Europa e N de frica. Hb.: Muros frescos con pouca insolacin. Paredes e muros de pedra artificiais.

Narcissus triandrus L. subsp. triandrus Gal.: NARCISO Cast.: NARCISO Fam.: AMARYLLIDACEAE Descr.: Planta bulbosa de floracin primaveral. Follas de 1030 x 0,5-1 cm que nacen baixo terra, lineares. Escapo de ata 30 cm, sen follas. Inflorescencia terminal, con 1-4 flores de cor branco-crema. Flores pedunculadas, colgantes, cun funil ou corola que mira ao solo, en cuxo interior se atopan pistilo e estames, rodeada de 6 tpalos erguidos cara a arriba. Distr.: SO de Europa, desde o C de Portugal ao SO de Francia. Hb.: Orlas e claros de bosques, noiros, bordos de camios.
100

Grupos temticos. Rupcolas-noiros-muros

Oxalis corniculata L. Fam.: OXALIDACEAE Descr.: Herbcea reptante que enraza nos ns. Follas compostas de 3 fololos inversamente acorazonados, alternas, pecioladas. Estpulas con orellias. Flores pedunculadas. Corola amarela con ptalos de 4-7 mm. Froito cilndrico, erguido, con pednculo inclinado. Distr.: Cosmopolita, probablemente orixinaria do Vello Mundo. Hb.: Muros, camios, ambientes ruderais.

Parietaria judaica L. Gal.: HERBA DOS MUROS, HERBA FURA PAREDES Cast.: PARIETARIA Fam.: URTICACEAE Descr.: Herbcea perenne, ramosa, coa base leosa procumbente ou ascendente. Follas alternas, simples, pecioladas, sen estpulas, pubescentes. Inflorescencias en fascculos axilares, polgamas (con flores hermafroditas, masculinas e femininas). Flores hermafroditas con periantio tubular piloso. Flores femininas densamente pubescentes, con lbulos agudos coniventes. Distr.: Rexin mediterrnea, alcanzando a Eurosiberiana no O de Europa e o O de Asia. Hb.: Paredes e muros de pedra artificiais. Cunetas e proximidades de casas e cortes.
101

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Reseda media Lag. Fam.: RESEDACEAE Descr.: Herbcea anual ou bienal con numerosos talos prostrados finalmente ascendentes. Follas da roseta enteiras ou subenteiras; follas caulinares frecuentemente trisectas. Inflorescencia en acios. Flores hexmeras con ptalos brancos, estes trisectos cos lbulos laterais divididos. Froito formado por carpelos soldados, colgante, de 1-2 cm de longo, con 3 dentes apicais. Distr.: SO de Europa, NO de frica, Madeira e Os Azores. Na Pennsula desde a metade occidental da cornixa cantbrica ata Andaluca, seguindo polo O. Hb.: Noiros, muros, cunetas e lugares antropizados.

Saxifraga lepismigena Planellas


Saxifraga clusii subsp. lepismigena (Planellas) D.A. Webb

Fam.: SAXIFRAGACEAE Descr.: Herbcea perenne con indumento de pelos glandulferos e non glandulferos, varias rosetas de follas e talos florferos terminais. Follas sen marxe hialina e con pecolo pouco diferenciado do limbo que ten dentes de distinto tamao. Inflorescencia con propgulos foliosos. Brcteas semellantes s follas pero de menor tamao. Flores con 5 ptalos brancos, deles 3 mis grandes que os outros dous. Con 10 estames. Froito en cpsula. Distr.: Endemismo do N e NO da Pennsula Ibrica, desde Portugalmedio a Cantabria. Hb.: Noiros e rochedos zumegantes de auga.
102

Grupos temticos. Rupcolas-noiros-muros

Saxifraga spathularis Brot. Fam.: SAXIFRAGACEAE Descr.: Herbcea perenne con indumento de pelos glandulferos e non glandulferos e varias rosetas de follas. Roseta de follas basais con pecolo de maior tamao que o limbo, con forma de esptula dentada no bordo do limbo, lixeiramente carnosas, glabras, cunha estreita marxe hialina. Inflorescencia sen propgulos foliosos. Flores con 5 ptalos e 10 estames. Froito en cpsula. Distr.: Cuadrante NO da pennsula Ibrica e Irlanda. Comn en Galicia desde as serras litorais ata a alta montaa oriental. Hb.: Rochedos e cavidades sombra e con certa humidade ambiental.

Sedum anglicum Hudson Gal.: HERBA DA PEDRA Cast.: VERMICULARIA INGLESA Fam.: CRASSULACEAE Descr.: Vivaz, postrado-ascendente, con gromos estriles durante a floracin, glabra. Follas carnosas, pequenas (< 0,5 cm), esporonadas. Flores pentmeras en cimas. Spalos libres con xiba basal. Ptalos de maior tamao que os spalos, brancos ou rosados. Froitos en folculos soldados inferiormente e abertos en forma de estrela. Distr.: C e O de Europa. Na Pennsula Ibrica desde os Pireneos ao NO. Hb.: Repisas e fendas de rocha, pastos vivaces sobre solos esquelticos. Simil.: Sedum arenarium Brot. endmica da metade occidental da pennsula Ibrica e a sa diferenza mis apreciable que se trata dunha planta anual que no momento da floracin non presenta gromos estriles.

103

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Sibthorpia europaea L. Fam.: SCROPHULARIACEAE Descr.: Herbcea de talos rastreiros moi finos, radicantes. Follas alternas, pecioladas, pilosas, orbiculares, co bordo crenado. Flores moi pouco aparentes, solitarias na axila das follas, pedunculadas. Cliz con 5 spalos soldados s na base. Corola de ptalos soldados s na base e terminada en 5 lbulos mis longos que o tubo, roscea. 4 estames. Froito en cpsula mis curta que o cliz. Distr.: Rexin Eurosiberiana con maior presenza na franxa atlntica. Hb.: Ambientes sombros saturados de humidade, con frecuencia noiros zumegantes.

Umbilicus rupestris (Salisb.) Dandy


Umbilicus pendulinus DC.

Gal.: COUSELO Cast.: OMBLIGO DE VENUS Fam.: CRASSULACEAE Descr.: Herbcea perenne, glabra. Follas da roseta basal longamente pecioladas, peltadas, lixeiramente carnosas; as caulinares decrecen progresivamente en tamao. Talo ocupado en gran parte da sa lonxitude pola inflorescencia en forma de acio. Flores pedunculadas, colgantes. Corola tubular de cor amarela plida a branca verdosa. Distr.: Cunca do Mediterrneo e O de Europa. En case toda a pennsula Ibrica. Hb.: Afloramentos de rocha, noiros rochosos con repisas.
104

ndice de nomes cientficos

ndice de nomes cientficos


Acacia dealbata Link ............................................................................ Acacia melanoxylon R. Br. .................................................................... Acer pseudoplatanus L. ......................................................................... Adenocarpus complicatus subsp. lainzii Castrov. ...................................... Adenocarpus intermedius sensu Merino ................................................... Adenocarpus lainzii (Castrov.) Castrov. ................................................ Adenostyles alliariae subsp. hybrida Tutin ........................................... Adenostyles alliariae subsp. pyrenaica (Lange) P. Fourn. .......................... Ajuga reptans L. .................................................................................... Alisma plantago-aquatica L. ................................................................. Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara & Grande ................................... Allium triquetrum L. ............................................................................ Allium ursinum L. ................................................................................. Allium victorialis L. .............................................................................. Alnus glutinosa (L.) Gaertn. ................................................................. Anagallis arvensis L. ............................................................................. Anagallis tenella (L.) L. ........................................................................ Anarrhinum duriminum (Brot.) Pers. ................................................ Anemone francoana Merino ..................................................................... Anemone nemorosa L. ........................................................................... Angelica major Lag. .............................................................................. Angelica sylvestris L. ............................................................................. Anogramma leptophylla (L.) Link ........................................................ Anthoxanthum amarum Brot. ............................................................... Aquilegia vulgaris L. subsp. vulgaris .................................................... Arbutus unedo L. ................................................................................... Arum italicum Mill. .............................................................................. Asplenium adiantum nigrum L. ........................................................... Asplenium adiantum-nigrum subsp. onopteris (L.) Heufler ..................... Asplenium billotii F. W. Schultz .......................................................... Asplenium onopteris L. ......................................................................... Asplenium scolopendrium L. ................................................................ Asplenium trichomanes L. .................................................................... Asplenium trichomanes subsp. quadrivalens D.E. Meyer ................... Athyrium filix-femina (L.) Roth ........................................................... Betonica officinalis L. .............................................................................. Betula celtiberica Rothm. & Vasc. ....................................................... Bidens frondosa L. ................................................................................. Bidens tripartita L. ................................................................................ Blechnum spicant (L.) Roth ................................................................. Bryanthus polifolius (Juss.) Merino ......................................................... Calluna vulgaris (L.) Hull .................................................................... Calystegia sepium (L.) R. Br. ................................................................ Cardamine flexuosa With. .................................................................... Cardamine hirsuta L. ............................................................................ Cardamine pratensis L. ......................................................................... Carex broteriana Samp. ........................................................................... Carex elata All subsp. reuteriana (Boiss.) Luceo & Aedo ................ Carex nigra subsp. broteriana (Samp.) Rivas-Mart. .................................. Carex pendula Huds. ............................................................................ Carex stricta var. microstachya Merino .................................................... Caryolopha sempervirens (L.) Fisch. & Trautv. ......................................... Castanea sativa Miller .......................................................................... Centaurium erythraea Rafn. ................................................................ Centaurium scilloides (L. fil.) Samp. ................................................... 29 29 31 47 47 47 66 66 67 88 67 69 69 68 32 94 60 99 68 68 83 83 17 70 70 32 71 18 18 18 18 19 19 19 20 80 33 88 88 20 53 53 84 94 94 84 89 89 89 89 89 77 33 95 61

105

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Cerasus avium (L.) Moench .................................................................... 37 Ceratocapnos claviculata (L.) Lidn .................................................... 95 Chrysanthemum myconis L. ..................................................................... 96 Chrysosplenium oppositifolium L. ........................................................ 99 Circaea lutetiana L. .............................................................................. 71 Cistus hirsutus Lam. ................................................................................ 58 Cistus psilosepalus Sweet ...................................................................... 58 Coleostephus myconis (L.) Reichenb. fil. ............................................ 96 Corydalis claviculata (L.) DC. ................................................................. 95 Corylus avellana L. ............................................................................... 34 Crataegus monogyna Jacq. .................................................................... 34 Crocus serotinus Salisb. subsp. clusii (Gay) Mathew .......................... 61 Culcita macrocarpa C. Presl ................................................................ 21 Cuscuta epithymum (L.) L. ................................................................... 62 Cymbalaria muralis P. Gaertner, B. Meyer et Scherb. ....................... 100 Cystopteris regia sensu Merino ................................................................. 21 Cystopteris viridula (Desv.) Desv. ......................................................... 21 Cytisus commutatus sensu Talavera pro parte ........................................... 48 Cytisus ingramii Blakelock ................................................................... 48 Cytisus scoparius (L.) Link ................................................................... 48 Cytisus striatus (Hill) Rothm. ............................................................... 49 Daboecia cantabrica (Huds.) K. Koch ................................................. 53 Davallia canariensis (L.) Sm. ............................................................... 22 Deschampsia flexuosa (L.) Trin. ........................................................... 62 Drosera intermedia Hayne .................................................................... 63 Drosera rotundifolia L. ......................................................................... 63 Drosera x beleziana E.G. Camus .......................................................... 63 Dryopteris aemula (Aiton) O. Kuntze ................................................... 22 Dryopteris affinis (Lowe) Fraser-Jenkins .............................................. 23 Dryopteris affinis subsp. borreri (Newman) Fraser-Jenkins ................ 23 Dryopteris dilatata (Hoffmanns.) A. Gray ............................................ 24 Dryopteris filix-mas (L.) Schott ............................................................ 23 Dryopteris filix-mas var. borreri Newman ................................................. 23 Dryopteris guanchica Gibby & Jermy ................................................... 24 Erica aragonensis Willk. .......................................................................... 54 Erica arborea L. .................................................................................... 54 Erica australis L. subsp. aragonensis (Willk.) Cout. ........................... 54 Erica ciliaris Loefl. ex L. ...................................................................... 55 Erica cinerea L. ..................................................................................... 55 Erica mackaiana Bab. .......................................................................... 56 Erica occidentalis Merino ........................................................................ 54 Erica tetralix L. ..................................................................................... 56 Erica umbellata Loefl. ex L. ................................................................. 57 Erythraea centaurium (L.) Pers. .............................................................. 95 Eucalyptus globulus Labill. .................................................................. 30 Eupatorium cannabinum L. ................................................................. 85 Euphorbia amygdaloides L. .................................................................. 72 Euphorbia hyberna L. ........................................................................... 72 Ficaria ranunculoides Roth ...................................................................... 79 Foeniculum vulgare Miller ................................................................... 85 Fragaria vesca L. ................................................................................... 72 Frangula alnus Miller ........................................................................... 35 Fraxinus angustifolia Vahl .................................................................... 35 Fraxinus excelsior L. ............................................................................. 35 Genista berberidea Lange ..................................................................... 50 Genista florida L. subsp. polygaliphylla (Brot.) Cout. ........................ 49 Genista polygaliphylla Brot. ..................................................................... 49 Geranium purpureum Vill. ................................................................... 73 Geranium robertianum L. .................................................................... 73

106

ndice de nomes cientficos

Gymnograma leptophylla (L.) Desv. ......................................................... Halimium lasianthum (Lam.) Spach subsp. alyssoides (Lam.) Greuter Hedera hybernica Bean ex DC. ............................................................ Hymenophyllum tunbrigense (L.) Sm. .................................................. Hypericum androsaemum L. ................................................................ Ilex aquifolium L. ................................................................................. Iris pseudacorus L. ................................................................................ Laurus nobilis L. ................................................................................... Linaria cymbalaria (L.) Miller ................................................................. Linaria triornithophora L. ................................................................... Lithodora prostrata (Loisel.) Griseb. ................................................... Lithospermum prostratum Loisel. ............................................................ Lonicera periclymenum L. .................................................................... Luzula sylvatica (Huds.) Gaudin subsp. cantabrica P. Monts. .................. Luzula sylvatica (Hudson) Gaudin subsp. henriquesii (Degen) P. Silva Lycopus europaeus L. ............................................................................ Lysimachia nemorum L. ....................................................................... Lythrum salicaria L. .............................................................................. Melampyrum pratense L. ...................................................................... Narcissus asturiensis (Jordan) Pugsley ................................................. Narcissus bulbocodium L. ..................................................................... Narcissus triandrus L. subsp. triandrus ................................................ Oenanthe crocata L. .............................................................................. Oenanthe gallaecica Pau & Merino ......................................................... Omphalodes nitida Hoffmanss. & Link ................................................ Osmunda regalis L. ............................................................................... Oxalis acetosella L. ............................................................................... Oxalis corniculata L. ............................................................................ Oxalis latifolia Kunth ........................................................................... Oxalis pes-caprae L. .............................................................................. Parietaria judaica L. ............................................................................. Pedicularis sylvatica L. ......................................................................... Pentaglottis sempervirens (L.) L. H. Bailey .......................................... Persicaria hydropiper (L.) Spach ......................................................... Persicaria lapathifolia (L.) S. F. Gray .................................................. Persicaria maculosa S. F. Gray ............................................................. Phyllitis scolopendrium (L.) Newman ..................................................... Polygonatum multiflorum (L.) All. ....................................................... Polygonatum odoratum (Miller) Druce ................................................ Polygonum hydropiper L. ......................................................................... Polygonum lapathifolium L. ..................................................................... Polygonum persicaria L. ........................................................................... Polypodium cambricum L. .................................................................... Polypodium interjectum Shivas ............................................................ Polypodium vulgare L. .......................................................................... Polystichum setiferum (Forsskal) Woymar ........................................... Potentilla erecta (L.) Raeuschel ........................................................... Potentilla fallax sensu Merino .................................................................. Potentilla montana Brot. ....................................................................... Primula acaulis (L.) L. ......................................................................... Primula vulgaris Hudson ......................................................................... Prunus avium L. .................................................................................... Prunus spinosa L. .................................................................................. Pteridium aquilinum (L.) Kuhn ........................................................... Pulmonaria longifolia (Bast.) Boreau .................................................. Pyrus cordata Desv. ............................................................................... Quercus pyrenaica Willd. ..................................................................... Quercus robur L. ................................................................................... Ranunculus ficaria L. ...........................................................................

17 58 43 25 73 36 90 36 100 74 59 59 44 74 74 90 75 91 75 86 86 100 91 91 76 25 76 101 96 96 101 63 77 92 97 97 19 77 77 92 97 97 26 26 26 27 64 64 64 78 78 37 37 27 78 38 38 39 79

107

Gua da flora do Parque Natural Fragas do Eume

Ranunculus penicillatus (Dumort.) Bab. ............................................. 92 Reseda media Lag. ................................................................................. 102 Rhamnus frangula L. ............................................................................... 35 Robinia pseudoacacia L. ....................................................................... 30 Romulea bulbocodium (L.) Sebastiani & Mauri ................................. 65 Rosa canina L. ....................................................................................... 39 Rubia peregrina L. ................................................................................ 44 Ruscus aculeatus L. ............................................................................... 40 Salix atrocinerea Brot. .......................................................................... 40 Sambucus nigra L. ................................................................................ 41 Saxifraga clusii subsp. lepismigena (Planellas) D.A. Webb ....................... 102 Saxifraga lepismigena Planellas ........................................................... 102 Saxifraga spathularis Brot. ................................................................... 103 Scrophularia balbisii Hornem. ............................................................. 79 Scrophularia scorodonia L. ................................................................. 79 Sedum anglicum Hudson ..................................................................... 103 Sedum arenarium Brot. ........................................................................ 103 Senecio aquaticus Hill .......................................................................... 87 Senecio bayonnensis Boiss. ...................................................................... 80 Senecio jacobaea L. .............................................................................. 87 Senecio nemorensis L. subsp. bayonnensis (Boiss.) Nyman ................ 80 Sibthorpia europaea L. ......................................................................... 104 Solanum dulcamara L. ......................................................................... 45 Solanum nigrum L. ............................................................................... 98 Sonchus asper (L.) Hill. ........................................................................ 98 Sonchus oleraceus L. ............................................................................ 98 Stachys officinalis (L.) Trevisan ............................................................ 80 Stachys sylvatica L. ................................................................................ 81 Tamus communis L. .............................................................................. 45 Taxus baccata L. .................................................................................... 41 Teucrium scorodonia L. ........................................................................ 81 Thymelaea coridifolia (Lam.) Endl. ..................................................... 59 Trichomanes speciosum Willd. ................................................................. 28 Ulex europaeus L. .................................................................................. 51 Ulex gallii Planch. ................................................................................. 51 Ulex gallii subsp. breoganii (Castrov. & Valds Bermejo) Rivas-Mart. & al. 52 Ulmus glabra Hudson ........................................................................... 42 Umbilicus pendulinus DC. ..................................................................... 104 Umbilicus rupestris (Salisb.) Dandy .................................................... 104 Vaccinium myrtillus L. .......................................................................... 42 Valeriana dioica L. ............................................................................... 82 Vandenboschia speciosa (Willd.) Kunkel .............................................. 28 Veronica beccabunga L. ........................................................................ 93 Veronica chamaedrys L. ........................................................................ 87 Viola palustris L. ................................................................................... 93 Viola palustris subsp. juresii (Link ex Wein) W. Becker ex Cout. ............. 93 Viola riviniana Rchb. ............................................................................ 82 Viola silana Merino ................................................................................. 82 Woodwardia radicans (L.) Sm. ............................................................. 28

108

Você também pode gostar