Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

MANUAL PRCTICO

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

MANUAL PRCTICO

Deseo, maquetacin e impresin: GRAFISANT, S.L. D. Legal: C 2140-2008

NDICE

A RAZA: HISTORIA 1. A raza 2. Orixe 3. Variedades 4. Difusin 5. Funcin histrica 6. Usos histricos 7. Actualidade A RAZA: CARATERSTICAS 1. Aparencia e descricin de conxunto 2. Talle e peso 3. Carcter 4. Utilizacin COIDADOS: SANIDADE 1. Introducin 2. Parasitoloxa 3. Vacinacin 4. Enfermidades mis habituais do mastn 5. Os cachorros COIDADOS: ALIMENTACIN 1. Introducin 2. A alimentacin axeitada 3. Racionamento 4. Auga OUTROS COIDADOS 1. Reproducin 2. Pelume 3. Espazo 4. Temperatura 5. Outros

Px. 7-12

Px. 13-18

Px. 19-28

Px. 29-30

Px. 31-34

MANUAL PRCTICO

O LOBO E OS MTODOS DE PROTECCIN Px. 35-54 1. O lobo 2. A desaparicin do lobo 3. A recente expansin do lobo 4. Historia do mastn e o lobo 5. O mastn como mtodo de proteccin 6. Outros mtodos de proteccin 7. Obxectivos xerais na proteccin contra o lobo ADESTRAMENTO 1. Consideracins 2. Pautas xerais de adestramento 3. Outros apuntamentos OUTRAS RAZAS DE GARDA 1. Co da Serra da Estrela 2. Co de Castro Laboreiro 3. Co Rafeiro do Alentejo 4. Mastn do Pireneo O LOBO EN GALICIA. NORMATIVA 1. O lobo en Galicia: situacin legal 2. O lobo en Galicia: axudas ANEXO: PROGRAMA DE CRA DE MASTNS AGRADECEMENTOS E COLABORACINS Px. 55-66

Px. 67-76

Px. 77-80

Px. 81-82 Px. 83

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

A raza: historia

1. A RAZA

DENOMINACIN da raza: mastn espaol Sinonimia - Mastn leons - Mastn estremeo - Mastn Manchego

En 1981 fundouse a Asociacin Espaola del Perro Mastn Espaol (AEPME) como club oficial da raza. 2. ORIXE O mastn espaol unha das razas mis vellas de Espaa e de Europa. Existen diversas opinins sobre a sa orixe:

Unhas fontes defenden a tese de que a orixe do mastn espaol provn dos molosos tibetanos debido s moitas semellanzas morfolxicas observadas. un can de proporcins enormes que xa foi descrito por Aristteles. Outros din que resulta incomprensible a divulgada opinin de que a sa orixe mis remota o mastn do Tbet, descrito por Marco Polo en termos moi esaxerados, xa que a observacin do viaxeiro veneciano faise aproximadamente o mesmo ano en que se funda o Honrado Concejo de La Mesta(1) e, polo tanto, xa hai mastns na pennsula.
(1) Ver

pxina 4

MANUAL PRCTICO

Outras defenden que foron os fenicios os que introduciron na conca mediterrnea grandes cans que criaban asirios e babilonios, que mis tarde foron expandidos polos romanos. Por razns xeogrficas, climatolxicas e especialmente polos cruzamentos con outras razas autctonas deron lugar s variedades de mastns que hoxe en da coecemos.

3. VARIEDADES Recoecidos oficialmente pola Real Sociedade Canina de Espaa e a Federacin Cinolgica Internacional, est formado por das variedades, distinguibles sobre todo polo seu manto: O denominado mastn espaol, que realmente se reconstruu a base de exemplares leoneses, e o mastn dos pireneos, de orixe esencialmente altoaragonesa. A eles habera que lles engadir os portugueses co da Serra da Estrela, co do Castro Laboreiro e o rafeiro alentejano, cuxo morfotipo e funcin son similares. 4. DIFUSIN A raza est difundida por toda Espaa, en xeral en todas aquelas rexins que se viran afectadas polo fenmeno gandeiro da transhumancia. Actualmente atpase en zonas de gandara acompaando a rabaos tanto estticos como transhumantes, desempeando a sa funcin ancestral de garda. Tamn se atopa como animal de compaa.

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

A raza: historia

5. FUNCIN HISTRICA

O can da raza mastn espaol un dos mis lendarios e importantes da historia de Espaa.

A pennsula Ibrica un mbito xeogrfico moi especfico, no seu interior fixronse numerosas razas de cans perfectamente diferenciadas, cuxa especializacin foi intimamente ligada a unha funcionalidade estrita que as dotou dunhas caractersticas moi concretas. No caso do mastn:

Funcionalidade: na sa orixe foi un can gardin do rabao. A sa misin consista en vixiar e defender o gando de calquera incidente se puidese producir por ataques do lobo e outros depredadores. Tamn defenda o rabao dos roubos. Era, e hoxe anda, pero en circunstancias moi distintas, o seu traballo a custodia tranquila e a reaccin contundente ante os perigos que poden lles afectar s animais nos territorios baixo a sa proteccin.

Mastn gardando un rabao.

MANUAL PRCTICO

Caractersticas: as caractersticas desta raza veen determinadas por tantos anos dedicado defensa do gando. O mastn espaol un can rstico, forte, de gran simetra, potente e valeroso, que denota no andar a sa forza e axilidade. A importancia do mastn xa se reflecta nas leis que regulaban a Mesta, agrupacin de gandeiros de Castilla recoecida por Alfonso X, establecida en Espaa en 1273. considerada como a primeira agrupacin do gremio gandeiro e unha das mis importantes de Europa na Idade Media. Estaba lexislado que cada mastn tivese asignada a mesma cantidade de comida que cada pastor e que todo dano sobre os cans se multase cunha pena de cinco ovellas en adiante, as como que a posesin dun mastn extraviado era ilegal sen a autorizacin previa da Mesta. Tras a abolicin da Mesta no sculo XIX e a paulatina diminucin da transhumancia, sumado prctica desaparicin do lobo, cuxa difusin queda limitada a reas concretas, o mastn chega a verse en risco de extincin.

6. USOS HISTRICOS A utilizacin mis xeral do mastn espaol foi como can de garda para terreos e rabaos pero, ademais deste, tivo outros usos: En tempos de guerra, dada a sa forza e corpulencia foi utilizado para custodia e arrastre. Os cronistas Fernndez de Oviedo e Lpez de Gomara refiren que os conquistadores espaois para cruzar as selvas virxes e para vixiar os campamentos, tiveron a axuda dos seus mastns.

10

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

A raza: historia

7. ACTUALIDADE O mastn espaol est considerado na actualidade como o can da transhumancia. E emprgase como pastor e gardin de rabaos e debido s sas caractersticas tamn como can de compaa. CURIOSIDADE: Os grandes seores e reis facanse acompaar por mastns, tal e como se pode ver na familia de Filipe IV no cadro Las Meninas (Velzquez 1656). O mastn aparece adormecido e cheo de placidez e nobreza mentres a vida dos seus seres queridos transcorre tranquila e a salvo. Aparece coas orellas e o rabo amputados, prctica que hoxe est en desuso e mal vista.

11

MANUAL PRCTICO

A raza: caractersticas

1. APARENCIA E DESCRICIN DE CONXUNTO Partindo de que se trata dun can de gran beleza, algunhas caractersticas que o poden definir en conxunto son as seguintes: un can de gran talle, hipermtrico e mediolneo, robusto, moi potente e musculado pero ao mesmo tempo flexible e xil. Ben proporcionado. Esqueleto compacto. Corpo con pelo tupido e medio longo. Caracterstica a sa cabeza de gran tamao (pero proporcionada) e a sa papada. De ollos pequenos (en relacin co cranio) e orellas medianas e cadas. intelixente, calidade que manifesta na sa expresin. O seu ladrido rouco, grave e profundo, dunha grande intensidade, e percbese a considerable distancia. 2. TALLE E PESO Esta a raza mis grande das razas espaolas. Non existen lmites mximos de talle, sendo mis apreciados, dentro de proporcins harmoniosas, os exemplares de maior altura. conveniente que os machos superen os 80 centmetros e as femias os 75 centmetros. As femias adoitan pesar entre 55 e 74 kg e os machos 90 100 kg, anda que algns superan os 120 kg. A sa marcha preferida ao trote. Ser harmnico, poderoso e sen tendencia lateralidade.

13

MANUAL PRCTICO

3. CARCTER
W

Centos de anos dedicados tarefa de protexer o gando, definen o seu carcter tpico dun can gardin de rabaos.

De entrada un can que impacta polo seu podero e o seu porte.

un can de grande intelixencia e demstrao coa mirada, sempre atenta ao que acontece ao seu redor, expectante.

W W

Manso e nobre, dar sempre mis do que recibe. un animal tranquilo e equilibrado e ademais moi seguro de si mesmo, que coece perfeccin a sa potencia e os seus lmites, por iso as sas reaccins son sempre equilibradas e con control, incluso en momentos de gravidade. Nunca demostra agresividade innecesaria.

Mastn descansando tranquilamente pero sempre atento e de mirada intelixente.

14

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

A raza: caractersticas

Conserva latente a antiga ferocidade da raza, que se esperta tan axia como acosado ou percibe unha ameaza para o dono, os lugares ou rabaos dos que se lle encomendara a defensa. Non retrocede fronte aos perigos, pero, consciente da sa gran potencia, nunca abusa dela.

A diferenza doutros cans gardins de rabaos, o mastn sempre ladra e roa para avisar cando algun non benvido antes de tomar accin; non hai ataques que non sexan provocados.

Durante o da permanece como indiferente anda que sempre atento, descansando no sitio mis alto ao que tea acceso desde onde pode vixiar todo o seu territorio.

Mastn descansando pero vez vixiando o territorio.

W

O seu instinto de defensa especialmente acusado pola noite, estn mis alerta e son mis territoriais, e dse o caso de reaccins agresivas do mastn ante situacins que polo da

15

MANUAL PRCTICO

pasou por alto. Estn mis atentos a todo o que acontece ao seu redor sempre dispostos a protexer e a defender.
W

Anda que aparentan ser cans vagos e bonachns, en situacin extrema mostran a sa habilidade na loita, pautas de comportamento adquiridas tras sculos de pelexas co lobo.

Anda que poidan parecer pouco cariosos porque non o demostran e independentes por manter as distancias, son moi fieis e buscan instintivamente a compaa e as caricias do dono e non dubidarn en dar a sa propia vida para protexer os seus.

As femias son mis independentes cs machos, e poden aparentar ser algo fras, os machos tenden a ser un pouco mis doces de temperamento. Non obstante as femias son mis atrevidas e pensan mellor, son mis capaces de tomar as sas propias decisins e de resolver problemas con gran facilidade.

Aprenden rpido pero abrrense con facilidade e non cumprirn ordes s que non lles vexan sentido prctico. Tamn tenden a ser selectivamente xordos, cando non lles interesa non escoitan.

4. UTILIZACIN
W

Para a garda, proteccin e defensa en xeral, do gando, en particular, xa que dispn dunhas inmellorables caractersticas. Non un can pastor, un can de garda, o seu traballo coidar os rabaos, non guialos.

16

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

A raza: caractersticas

intelixente, manso e nobre pero vez feroz e valente ante situacins de ameaza por estraos ou animalias, nas que amosa firmeza. Esta a caracterstica que o fai tan bo gardin.

Actualmente acompaa a rabaos tanto estticos como transhumantes, desempeando a sa funcin ancestral.

17

MANUAL PRCTICO

Hoxe en da, ademais de gardin do gando, emprgase para a proteccin de terreos e propiedades. Ademais, debido ao seu carcter manso e nobre e vez defensor hoxe, escollido tamn como can de compaa.

18

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

Coidados: sanidade

1. INTRODUCIN
W

Un animal ben alimentado gozar tamn dun mellor estado sanitario.

Para que no seu traballo como gardin estea en pleno rendemento ter que estar en boas condicins de sade.

A etapa de cachorro a mis delicada en canto a coidados e seguimentos sanitarios se refire.

O dono debe examinar o can con certa periodicidade en busca de cortes, feridas, revisar odos, nariz

Seguiranse sempre as indicacins do veterinario e consultarnselle as anomalas que se aprecien no animal (diarrea, vmitos, perda de peso, aspecto dbil).

2. PARASITOLOXA OS PARASITOS Un parasito un ser vivo que vive a expensas dun hospedador o cal recibe un dano variable. O nico beneficiado desta relacin o parasito que obtn do seu hspede o alimento que necesita. Poden ser externos (viven fra do hospedador) ou internos (viven dentro do hospedador).

Ctenocephalides felis felis (pulga)

19

MANUAL PRCTICO

Rhipicephalus sanguineus (carracha)

PARASITOS EXTERNOS MIS HABITUAIS Pulgas, carrachas, sarna, piollos...

PARASITOS INTERNOS Vermes planos (cestodos) ou redondos do intestino. Lesins nos tecidos onde estn aloxados.

Anemia. DANOS Irritacins na pel. Perda de pelo. Transmisin de varias enfermidades*.

Obstrucin do intestino ou dos condutos biliares. Subtraccin de sangue e de elementos nutricionais (vitaminas, minerais). Alteracin do sistema inmunolxico.

SNTOMAS

Comportamento do animal debido aos desagradables prodos que producen. Antiparasitario externo.

Poden mostrar ou non sntomas. Seguirase un calendario de desparasitacin.

TRATAMENTO

* Por exemplo, as pulgas poden producir dermatite alrxica, poden transmitir vermes planos (Dipylidium caninum), tifo (Rickettsia tiphy), as carrachas poden transmitir enfermidades como babesiose, ehrlichiose (Ehrlichia canis), brucelose, piroplasmose

20

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

Coidados: sanidade

TRATAMENTOS
W

Os antiparasitarios de parasitos externos son compostos que actan a distinto nivel dos sistemas orgnicos dos parasitos, eliminndoos. Os mis efectivos son os que eliminan o parasito e as sas larvas, xa que actan mis rpido e por mis tempo. Hainos en diversos formatos: pos, pipetas, sprays, locins, colares Para que o animal estea protexido, dbenselle aplicar medidas de proteccin, coa periodicidade que recomende o veterinario, para os parasitos externos.

Un calendario de desparasitacin xeral pode ser o seguinte, comezando coa primeira desparasitacin sobre o mes ou mes e medio de idade: IDADE Desde a 2. ata a 10. semana* Despois FRECUENCIA Cada 15 das Cada 3 meses

* Ata que acabe o perodo de vacinacin, que se todo transcorre correctamente coincide coa 10. semana de vida. Os parasitos pdeos adquirir o animal antes do nacemento a travs da placenta ou despois de nacer por va lctea. Polo tanto, as femias dbense desparasitar: W

No momento do cruzamento. Dez das antes do parto. Cos cachorros menores de tres meses e coas femias xestantes ou en lactacin, usaranse s produtos especficos, adecua-

21

MANUAL PRCTICO

dos para estas circunstancias, seguindo sempre os consellos do veterinario. OUTRAS CONSIDERACINS
W

Os danos que producen os parasitos no animal son de intensidade variable en funcin do grao e tipo de parasitose (a maior grao de parasitose mis danos e mis graves).

O home tamn pode infestarse con parasitos tanto externos como internos, a travs do can, por contacto ou por inxestin accidental de ovos ou de larvas do parasito.

Un dos mis perigosos para o home o quiste hidatdico provocado polo cestodo Echinococcus granulosus. Merece mencin especial no caso de cans que estn con rabaos, polo ciclo adaptado entre a ovella e o can.

Echinococcus granulosus

Parasita na sa fase larvaria o gando ovino e de xeito secundario ou accidental a outros hspedes, entre eles o home. A infeccin prodcese tras inxerir alimentos contaminados con feces de cnidos (pasto infestado), onde se atopan os ovos do parasito. Nestes hspedes desenvlvese o quiste hidatdico no fgado que despois se estende a outras vsceras. Parasita o intestino delgado de cnidos na sa forma adulta que se infestan por comer vsceras de animais infestados.

22

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

Coidados: sanidade

A mellor maneira de cortar o ciclo efectuar desparasitacins peridicas do can e evitar que coma vsceras cras de animais. 3. VACINACINS A nica forma de prever certas enfermidades vricas a vacinacin. As enfermidades vricas mis comns que requiren vacinacin son: moquillo, parvovirose, hepatite, leptospirose, parainfluenza (tos de canceira), coronavirus e rabia.
W

Recomendacins: Seguirase a pauta de vacinacin que recomende o veterinario, tanto na etapa de cachorro como no resto da vida do animal.

recomendable desparasitar antes de vacinar. Nunca se debe vacinar un animal enfermo, debilitado ou decado.

Tras recibir a vacina o animal pode presentar decaemento, leve estado febril e dor na zona de aplicacin. Se este estado dura mis de 24 horas ou vai acompaado doutros sntomas avisarase o veterinario.

Recomndase non baar o can ata 15 das despois de que remate o perodo de vacinacins.

4. ENFERMIDADES MIS HABITUAIS DO MASTN Os mastns son propensos displasia de cadeira, problemas cardacos, ectropio e entropio.

23

MANUAL PRCTICO

Tamn poden sufrir panosteite que inflamacin das partes do so cando teen un crecemento moi rpido. Prodcelle dor e adoitalle pasar sen tratamento. DISPLASIA DE CADEIRA Esta enfermidade afecta en maior medida a cans de gran tamao e rpido crecemento. O mastn e unha raza con predisposicin xentica a padecer displasia de cadeira.
W

Descricin: trtase dun encaixe incorrecto da cabeza do fmur co acetbulo da cadeira, producindo unha subluxacin coxofemoral bilateral debido a unha inestabilidade da articulacin ou lasitude, que seguida por unha enfermidade articular dexenerativa.

A foto da esquerda corresponde a unha radiografa dunha cadeira sa e a da dereita a unha con displasia de cadeira.
W

Os ltimos estudos indican que existe, parte dun importante compoente hereditario, outros factores como o nivel de nutricin e o exercicio que inflen no desenvolvemento da enfermidade.

W W

Afecta por igual machos e a femias. Este protocolo axuda a reducir a incidencia da enfermidade, pero non a eliminar.

24

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

Coidados: sanidade

No cadro que vai a continuacin faise un resumo acerca desta enfermidade.

COMPOENTE Por tratarse dunha enfermidade hereditaria os exemplares HEREDITARIO para a cra debern de estar libres de displasia de cadeira. FACTOR ALIMENTACIN preciso vixiar a alimentacin para reducir a velocidade de crecemento e as asegurar un bo desenvolvemento da arquitectura sea.*

FACTOR EXER- Convn exercicio moderado que permita un desenvolvemento CICIO muscular apropiado que incremente a estabilidade articular. Moi variables (coxeira, paso anormal, dificultade para levantarseincluso invalidez total). Radiografa, xa que non existe correlacin entre os sntomas DIAGNSTICO clnicos e a verdadeira doenza da enfermidade. Para reducir a incidencia da enfermidade Conservador aconsllase exercicio moderado e control do peso. Uso de substancias condroprotectoras (para Mdico retardar a osteoartrite) e analxsicos antiinflaTRATAMENTOS matorios (para aliviar a dor) SNTOMAS Cirrxico Existen diversas opcins en funcin da idade e do grao de desenvolvemento de fenmenos de artrose.

* Unha sobrealimentacin provoca unha desproporcin entre masa muscular e estrutura sea e fai que o animal tea que soportar un peso excesivo cando anda a sa estrutura sea non compacta. ECTROPIO
W

Obsrvase en razas de pel solta e flexible coma o mastn. O bordo da plpebra invrtese cara ao exterior, polo que deixa ao globo ocular desprotexido. Presenta sntomas clnicos como:

25

MANUAL PRCTICO

Lagrimexo (xa que a plpebra inferior non pode reter a bgoa no ollo). Irritacin da conxuntiva que se atopa exposta s agresins do medio (po, vento etc.).

Animal afectado de ectropio, que lle d ao animal a tpica mirada triste.

W

A cirurxa s se fai en casos moi graves, a maiora dos afectados acostmanse a vivir as.

ENTROPIO
W

Trtase da inversin cara a dentro do bordo da plpebra, tanto do superior como do inferior. Os sntomas son:

Lagrimexo: pola irritacin que produce na crnea o contacto continuo cos pelos ou coas pestanas. Contraccin das pupilas. Outras manifestacins debido irritacin a nivel da conxuntiva e da crnea (conxuntivite, irritacin).

O entropio s se pode corrixir mediante cirurxa.

26

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

Coidados: sanidade

PROBLEMAS CARDACOS Os cans de gran tamao como o mastn estn mis predispostos a sufrir problemas de arritmias e agrandamento do msculo cardaco. 5. OS CACHORROS A primeira etapa de vida do can a mis delicada e a que mis coidados precisa, por iso se recollen na seguinte tboa os problemas que se atopan en cachorros con mis frecuencia: ENFERMIDADE SNTOMAS Mal pelame, abdome distendido, diarreas (estreimento en ocasins), vmitos. CONSECUENCIAS En caso de parasitose masiva poden aparecer gastroenterites hemorrxicas que deriven na morte do cachorro. Nalgns casos, unha morte rpida. Nalgns casos, unha morte rpida. En caso grave, morte.

Parasitos internos

Gastroenterite he- Vmitos, diarreas, abmorrxica dome distendido. Parvovirose Intoxicacins e inxestin de copos estraos Carencia de vitaminas Diarrea grave, cansanzos, falta de apetito. Diarreas, respiracin irregular, tose, asfixia.

Ralentizacin do creceDesenvolvemento incorrecto . mento. Problemas de pel.

Parasitos externos Prodos, nerviosismo.

27

MANUAL PRCTICO

importante administrarlles calcio aos mastns o primeiro de vida, xa que por tratarse de cans cun crecemento moi rpido probable que sufran deficiencias de calcio. Incluso s veces se confunde a falta de calcio coa displasia de cadeira.

28

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

Coidados: alimentacin

1. INTRODUCIN A alimentacin xoga un papel moi importante na sade do can. fundamental que o can estea ben alimentado e san para que poida realizar o traballo que se lle encomende en plenas condicins. Polo tanto a alimentacin do can ser equilibrada e de calidade. 2. A ALIMENTACIN AXEITADA
W

A alimentacin axeitada era un problema non hai moitos anos, na actualidade est superado grazas calidade de moitos produtos alimenticios do mercado. Cada animal en cada caso ten unhas necesidades nutritivas distintas. Elixirase o mis axeitado en funcin de:

Raza. Idade (cachorro, adulto e ancin). Estado (femia xestante ou lactante, animal enfermo, animal a dieta). Tipo de vida (actividade fsica). Cando precise un cambio de alimentacin, farase de forma progresiva, para que o animal se adapte pouco a pouco ao novo tipo de comida.

No caso do mastn por tratarse dunha raza xigante pdense atopar no seu desenvolvemento unha serie de problemas que se poden controlar a travs da alimentacin, poerase, polo tanto, especial atencin cando o animal estea en idade de mximo crecemento (entre os 3 e os 8 meses), evitando tanto as deficiencias como os excesos.

29

MANUAL PRCTICO

Deficiencias: poden carrexarlle problemas por unha mala conformacin seo-muscular.

Excesos: evitarase sempre o sobrepeso, pero con mis razn na etapa de crecemento, para un normal desenvolvemento dos aplomos e para que a estrutura sea non tea que soportar unha masa muscular excesiva para o seu grao de formacin.

3. RACIONAMENTO conveniente racionar o alimento da seguinte maneira: IDAD Ata 6 mese Ata 1 ano Despois RACINS/DA 3 2 1 (*)

*Se o animal lambn, seguirselle racionando a sa porcin diaria de comida se el por si s non se sabe racionar. 4. AUGA Hai que ser moi coidadoso coa auga para beber, xa que a sa falta pode ser fatal para o animal. Nunca debe estar sen ela, ter dispoible en todo momento auga limpa e fresca vontade.

30

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

Outros coidados

1. REPRODUCIN

Proporcionarselle no tramo final da xestacin e durante a lactacin unha alimentacin axeitada para este estado.

Entre os 60 e 64 das de xestacin ter lugar o parto. A cadela deber dispoer dun sitio seguro e cmodo.

Vixiarase atentamente o estado de sade tanto da nai como dos cachorros e consultarnselle os posibles problemas ao veterinario.

2. PELAME Os mastns mudan de pelo das veces ao ano, en primavera e en outono, polo que ser preciso algn cepillado para manter o pelame saudable e un bao cando sexa necesario. 3. ESPAZO Por ser unha raza de gran tamao, o mastn precisa espazo e exercicio fsico. Con espazo dispoible, eles fan o exercicio que precisan. Este non ser un factor que condicione cando se trate de cans para a proteccin do gando, xa que dispoen de moito espazo ao aire libre.

31

MANUAL PRCTICO

Mastn no pasto, onde dispn de moito espazo.

4. TEMPERATURA Pode soportar temperaturas extremas de calor e de fro, pero sempre debe dispoer dunha sombra onde descansar e abundante auga.

Cachorro de mastn sombra.

32

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

Outros coidados

Mastn atento gardando un rabao mentres descansa sombra. OUTROS Intentaranse evitar os accidentes dentro do posible, por exemplo, terase coidado coas vas polas que pasan vehculos, avisaranse os vecios de que o rabao est acompaado por cans

Como resumo pode dicirse que todos os coidados son igual de importantes; a sanidade, a alimentacin, a reproducin e tamn un bo adestramento, por suposto, sen maltrato. Moi importante tamn que se sinta querido e apreciado polo dono. Ter un can un compromiso moi importante, compromiso que vai mis al do simple feito de proporcionarlle auga e comida, forma arcaica de pensar que vai a menos pero que anda se d.

33

MANUAL PRCTICO

O lobo e os mtodos de proteccin

1. LOBO

O lobo ibrico (Canis lupus signatus) a subespecie de lobo que existe na pennsula Ibrica.

O tamao do lobo ibrico intermedio (alzada cruz entre 60 e 70 cm e peso entre 25 e 40 kg), as dimensins e peso da femia adoitan ser inferiores s do macho.

O pelame no lobo ibrico presenta as seguintes caractersticas diferenciais: lias negras lonxitudinais nas patas dianteiras, trazo branco nos belfos e pelame mis longo e escuro no pescozo, na cola e no lombo.

A cor do pelame basicamente pardo pero existen variacins individuais. O pelame de inverno mis denso e gris que o de vern, que mis escaso e vermello.

O lobo un carnvoro depredador, a maior parte da sa dieta est composta por presas cazadas. Entre estas presas estn os animais domsticos, na sa maiora ovellas.

Vive fortemente vinculado sa manada, na que existe unha xerarqua social especfica moi estrita. A manada est dominada por unha parella que normalmente a nica que se reproduce. A dimensin da manada depende das condicins do medio.

A media de cachorros por camada de 5 ou 6. Mostra unha grande adaptabilidade a un variado nmero de condicins ecolxicas.

35

MANUAL PRCTICO

A convivencia do home e o lobo en Galicia deixou un gran legado cultural desde a prehistoria. Entre este patrimonio cultural asociado ao lobo atopamos sobe todo historias e lendas sobre estes animais e trampas para lobos (entre as que estn os foxos). 2. A DESAPARICIN DO LOBO
W

A reducin da poboacin de lobos, que se deu a mediados do sculo XX a nivel mundial, debeuse sobre todo a:

A modificacin do seu hbitat (por exemplo os incendios forestais que supoen unha reducin do seu hbitat).

O incremento da presin humana sobre o seu hbitat. A diminucin da aceptacin pblica. Foi tradicionalmente considerado pola poboacin como un inimigo que hai que bater polos conflitos que xera ao ocasionar danos na gandara, isto provocou a sa persecucin por parte do home. Como consecuencia de todos estes factores reduciuse en gran medida a sa rea de distribucin orixinal, quedando s pequenas poboacins illadas.

En moitas rexins a desaparicin (ou case) do lobo trouxo como consecuencia tamn a desaparicin de mtodos tradicionais de prevencin de danos ao gando e reducin da calidade destes. Deixouse esquecer como se comparta o espazo entre este binomio tan conflitivo (gando-lobo) que demostraba que poda coexistir este depredador coa actividade humana.

36

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

O lobo e os mtodos de proteccin

OS FOXOS O conflito que o home tradicionalmente tivo co lobo levouno a idear formas e mecanismos para cazalo. Entre estas formas est o foxo, que unha construcin para darlle caza ao lobo. Consta de das paredes de pedra en forma de uve, que converxen a un furado circular (o foxo). Organizbanse batidas cun elevado nmero de persoas, obrigando ao lobo a fuxir ata a zona comprendida entre as das paredes polo que nalmente caa ao foxo. Foxos deste tipo foron construdos en Galicia desde o sculo XVI. Non se empregan desde hai mis de 100 anos. Son obras de considerable valor histrico e etnogrco, que se deben recuperar e conservar. Un exemplo desta construcin o Foxo do Lobo en Cabo VilnCamarias. Os seus muros teen unhas dimensins aproximadas de 70 e 100 metros.

Vista do foxo de Cabo Viln obtido da cartografa Sixpac.

37

MANUAL PRCTICO

3. A RECENTE EXPANSIN DO LOBO Durante as ltimas dcadas o lobo experimentou unha recuperacin xeral. Na actualidade en Espaa hai das poboacins, a principal estndese de forma continua polo cuadrante noroccidental. Ademais existe unha poboacin pequena e illada en Serra Morena. O LOBO EN GALICIA Na actualidade a presenza do lobo en Galicia ampla, ocupa a maior parte do territorio. Estimouse a sa rea de distribucin en 25.000 km2. Falta s nalgunhas zonas do litoral como son o extremo sudoeste, a costa centro-norte da Corua e a parte oriental da costa lucense e tamn falta arredor da cidade de Ourense e o Baixo Mio en Pontevedra. A poboacin galega de lobos non illada, presenta continuidade cos lobos de Asturias, Castilla y Len e Portugal. En Galicia podera haber entre 420 e 625 lobos, con densidades importantes en toda a dorsal galega, no norte de Pontevedra e no sur de Ourense. Existen densidades importantes ao longo de toda a dorsal galega, no norte de Pontevedra e no sur de Ourense.
Fonte: Plan de xestin do lobo en Galicia, no que se ten en conta informacin relativa aos seguimentos que se fixeron entre 1999 e 2003 (Llaneza et al. 2001, 2002, 2003).

38

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

O lobo e os mtodos de proteccin

Mapa de distribucin do lobo. De cor mis clara a mis escura, de menor densidade a maior densidade de lobos (gris claro 0,01-1,27 lobos/100 km2, gris medio 1,27-2,29 lobos/100 km2, negro 2,29-7,21 lobos/100 km2). Fonte: Plan de xestin do lobo en Galicia. A expansin do lobo, a pesar de todo, demostra a sa capacidade de supervivencia que se debe en gran parte sa capacidade de adaptacin a numerosos hbitats. A expansin deste depredador fai rexurdir o eterno conito lobo-gando. O motivo mis comn de conflito non cambiou, segue a ser a perda de gando, pero non a nica, tamn pode provocar a perda de cans e crear temor e intranquilidade entre a poboacin. un tema complexo no que hai das posturas, por un lado est a conflitividade que se xera co sector da gandara debido aos ataques e por outro est a actitude de responsabilidade e compromiso da sociedade actual co mantemento da biodiversidade.

39

MANUAL PRCTICO

O obxectivo , polo tanto minimizar a conflitividade, reducir o nivel de danos entre o depredador e a gandara, para que sexa posible a coexistencia do lobo co home nun contorno de mantemento sostible. O emprego de mtodos tradicionais especiais de proteccin do gando unha gran solucin prctica para atallar o problema que supn para o gandeiro a coexistencia co depredador e para conseguir manter unha relacin co medio natural mis positiva e sustentable.

O mastn un mtodo tradicional de proteccin do gando.

4. HISTORIA DO MASTN E O LOBO O mastn unha raza autctona espaola de can de gran alzada e corpulencia, foi tradicionalmente o encargado de afastar os ladrns e os lobos dos rabaos domsticos.

40

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

O lobo e os mtodos de proteccin

No pasado, cando o fenmeno da transhumancia se atopaba no seu apoxeo, os mastns, acompaaban o gando transhumante. Os rabaos eran enormes, centos de miles de ovellas cruzaban o pas das veces ao ano e os nicos capaces de alertar sobre unha ovella que quedaba atrs ou sobre un inminente ataque e incluso de rescatar a ovella perdida ou de protexelas das animalias eran os mastns. Coecedores, de antemn, que ao nmero de reses mortas durante o ataque habera que sumarlle as extraviadas, as feridas, que en moitos casos tamn morran, e as cras perdidas por causa de abortos. Saban que todas as precaucins eran poucas con tal de evitar as temidas lobadas, o peor pesadelo dos gandeiros, por iso se facan acompaar por estes excelentes cans de garda. A medida que o lobo foi desaparecendo da maior parte da pennsula Ibrica, a tpica estampa do mastn descansando preto do rabao, foise facendo cada vez mis rara. A eliminacin da ameaza que supoa o lobo para a integridade do gando domstico permitiu prescindir do mastn. Onde o lobo nunca desapareceu, o mastn segue sendo unha peza clave como gardin do gando. Agora nas zonas en que o lobo se est a recuperar de xeito natural, as explotacins gandeiras sen proteccin son vulnerables aos ataques. Isto obrigar os pastores a contar de novo cos servizos do can gardin que, como outrora, se introduce para defender as reses do lobo e far que os ataques pasen a ser espordicos o que minimizar as a conflitividade.

41

MANUAL PRCTICO

5. O MASTN COMO MTODO DE PROTECCIN

W

Durante moito tempo o home fixo seleccin razas de cans para protexer os rabaos dos ataques dos lobos. Porque sempre ter bos cans era e un dos mellores mtodos para evitar que os lobos lle causasen danos ao gando.

Estas razas de cans, seleccionados durante sculos, ofrecen unha boa predisposicin aprendizaxe para a defensa do gando, por iso non precisan de adestramento especial, mais, debemos estar atentos e corrixir calquera comportamento non desexado.

Son un mtodo de proteccin de incuestionable eficacia para a disuasin do lobo. A sa eficacia est avalada polo feito de que un mtodo moi estendido, xa empregado tradicionalmente.

Mastn acompaando un rabao de cabras.

42

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

O lobo e os mtodos de proteccin

Os mastns estn cos rabaos continuamente, todo o ano, sempre acompandoos, tanto de da como de noite. En caso de que sufran un ataque de lobo, este ser de menor importancia, poden matar algn animal, pero os mastns non permitirn que os lobos se ceben coas demais ovellas.

Mastn acompaando un rabao.

W

Coa intencin de protexer a garganta do mastn da mortal mordedura do lobo, os pastores colcanlles uns colares repletos de puntas afiadas de metal que se chaman carrancas. Existen diferentes modelos destes colares, hainos de coiro, de ferro Normalmente a sa fabricacin artesanal.

43

MANUAL PRCTICO

Fotos dunha carranca e dun mastn con carranca. CANTOS MASTNS SE PRECISAN? O nmero de cans para unha proteccin eficaz depende de varios factores, como a especie e cantidade de gando, o tipo e cantidade de depredadores e intensidade dos ataques, do manexo e das condicins das instalacins.

Tres mastns nunha nave de gando, dous mastns do pireneo e un mastn leons.

44

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

O lobo e os mtodos de proteccin

Como referencia, para un rabao de 150-200 animais, recomndase ter dous ou mis cans. Entre eles mstranse mis seguros ante a defensa. ELECCIN DO MASTN

O exemplar debe proceder de animais que se dediquen a defensa de gando.

Teen que estar sans e libres de defectos. Non se aprecian diferenzas na eficiencia entre machos e femias, este aspecto ser escollido segundo as preferencias do dono.

Non se recomendan exemplares excesivamente pesados, para que non afecte a sa mobilidade e sexan xiles.

6. OUTROS MTODOS DE PROTECCIN A convivencia cos depredadores no pasado, fixo aparecer mtodos de proteccin tradicionais moi eficaces. A recuperacin e adaptacin destes mtodos tradicionais e o emprego doutros novos facilitan a coexistencia entre producin animal e depredadores. Curro de pedra que serva para gardar o rabao dentro pola noite, as os animais mantanse agrupados. Despois normalmente a maiores eran vixiados polos mastns e o pastor.

45

MANUAL PRCTICO

GARDA DO GANDO pola noite nun lugar onde non poidan acceder os lobos un mtodo bastante eficaz porque cando estes depredadores estn mis activos, pdese gardar:

Nunha estabulacin segura.

Nun curro de madeira ou metlico, de 1,2 m ou mis de altura. Deste xeito faciltase a accin de proteccin doutros mtodos coma o dos cans de garda ou da cerca elctrica.

46

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

O lobo e os mtodos de proteccin

A PRESENZA DO PASTOR tamn un mtodo de prevencin xa que seguramente o lobo non se achegar ao intur a presenza de humanos.

O MANEXO tamn axuda a previr ataques: deixar os animais enfermos gardados ou nos lugares mis seguros do pasto, escoller os pastos mis seguros, procurar que o rabao se mantea o mis xunto posible e evitar que se dispersen e se afasten reses do grupo. Pastor acompaando o seu rabao de ovellas mentres est no pasto.

Exemplo de pasto seguro provisto dun correcto cercado.

W

Cercas electrificadas: colcanse rodeando a parcela na que se atopa o gando. Existen cercas elctricas permanentes ou fixas, pero tamn mbiles ou porttiles que se poden ir cam-

47

MANUAL PRCTICO

biando de sitio en funcin das necesidades. Son moi sinxelas de instalar.

Cerca elctrica mbil. Unha cerca elctrica apropiada debe ser de 5 fos colocados a unha distancia de 20-30 cm. O primeiro fo estar a 5-10 cm do chan. A altura aproximada da cerca ser 1,5 m.

Cercado electrificado fixo. Recomndase revisar o correcto estado da instalacin con certa periodicidade.

48

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

O lobo e os mtodos de proteccin

Ademais estas cercas son moi tiles para un manexo mis cmodo do gando e para un mellor aproveitamento dos recursos pastables.

Cerca elctrica mbil instalada nun pasto con ovellas.

W

FLADRY: consiste nunha lia na que se colocan bandeiras ou tiras de cor que se moven co aire. Colcase no permetro do pasto e os lobos evitan cruzala por tratarse de algo estrao.

VARIOS: Detonadores de propano: recomndase que os intervalos de explosin sexan relativamente curtos e cambiar a sa localizacin. Exemplo de pasto seguro provisto dun correcto cercado.

49

MANUAL PRCTICO

Outros: luces, sirenas, espantallos (bonecos, trapos, sacos).

BURROS

Resulta curioso que os burros demostran certa agresividade cara os cnidos, persguenos, e tntanos morder e cocear. As, a introducin dun burro no rabao podera reducir a incidencia de ataques. Anda que non un mtodo tan eficiente coma outros, o uso de burros ten a vantaxe de que non precisan de alimentacin especial xa que pastan coas ovellas. Esta prctica ademais podera axudar a aumentar a poboacin de burros, xa que a presenza de burros foi indo a menos segundo foron perdendo funcins.

Burro cun rabao de ovellas.

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

50

O lobo e os mtodos de proteccin

Algns son mtodos temporais porque os lobos poden acostumarse a eles e pasan a ser ineficientes (por exemplo os detonadores, o fladry...).

O emprego simultneo de mtodos de proteccin reduce moito as posibilidades dun ataque.

Mastn ao p dun curro e ovellas dentro dun cercado cun mastn.

W

O/s mtodo/s de proteccin escolleranse en funcin das condicins das que se conte, vai depender de caractersticas coma o tipo de pastoreo, a zona, a intensidade das incidencias, o depredador do que se trate

51

MANUAL PRCTICO

Mastns dentro dun cercado permanente dun pasto.

6. OBXETIVOS XERAIS NA PROTECCIN CONTRA O LOBO

Aplicar mtodos de prevencin para reducir o risco de depredacin (cercados ben instalados, cercas elctricas, uso de mastns, adecuado manexo do gando...).

Analizar a eficacia dos sistemas de proteccin empregados, escollendo aquel ou aqueles que se adapten mellor s condicins coas que se conta.

Promover melloras das proteccins xa existentes. Divulgar o coecemento de mtodos que permitan a sensibilizacin dos gandeiros para facer posible a coexistencia de depredadores coa actividade da gandara. O mtodo mis eficaz de divulgacin a transmisin de experiencias entre gandeiros.

52

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

O lobo e os mtodos de proteccin

Por parte da Administracin: sacar lias de axudas para os gandeiros afectados, impulsar accins de proteccin tanto tradicionais coma innovadoras, fomentar a aplicacin de medidas preventivas incentivando a adquisicin de elementos para este fin

Atopar estratexias ptimas para diferentes contextos para mellorar os resultados.

En definitiva, reducir a conflitividade que se xera ao mximo para unha coexistencia mis estable.

53

MANUAL PRCTICO

Adestramento

1. CONSIDERACINS Primeiramente hai que ter claro, como xa se dixo, que este non un can para o manexo do gando, un can de garda e proteccin, o seu traballo coidar dos rabaos. O carcter valente e vez dcil do mastn faino ideal para o adestramento como can de proteccin. As seguintes consideracins iniciais poden ser tiles:
W

Ter en conta no proceso de educacin e adestramento do can a capacidade cerebral e de instintos que ten un animal, polo que non se pretender que ascenda nosa capacidade de razoamento.

A educacin debe ser progresiva e constante, tras ter cubertas as sas necesidades bsicas (debe estar ben coidado, alimentado adecuadamente e con atencin veterinaria).

Todo o proceso de adestramento e seguimento do comportamento precisa dunha dedicacin constante no tempo.

fundamental que o cachorro aprenda canto antes o que se considera comportamento aceptable e o que non.

Como norma xeral, o can debe ser reprendido no momento, sempre que cometa un erro, e igualmente debe ser alagado ou premiado sempre que faga algo ben. Pero, tanto a reprimenda como o premio debe recibilos no momento,

55

MANUAL PRCTICO

senn o animal desconcertarase e non chegar a saber cal foi a causa.

W

Un comportamento inadecuado e corrixido pdese repetir, e tamn, pode que mostren un comportamento adecuado ante certa situacin e que se se repite a situacin reaccionen cun mal comportamento. A clave est na paciencia do adestrador.

Tras tentar corrixir comportamentos non desexables se preciso descartar o que non sexa apto (por exemplo os de comportamento agresivo tanto para o rabao como para os estraos se esa reaccin excesiva).

2. PAUTAS XERAIS DE ADESTRAMENTO Para o bo funcionamento dos mastns non necesario un adestramento especial, debido boa predisposicin que teen estes cans para a vixilancia e proteccin do gando, por ser unha raza xa seleccionada durante sculos con este fin. S hai que desenvolver e perfeccionar as extraordinarias calidades naturais que de por si teen para a proteccin do gando, que o que se lle vai encomendar. O que queremos conseguir do mastn defnese en tres puntos: Que acompae sempre o rabao sen molestalo. Que sinale con ladridos a presenza dunha ameaza potencial. Que faga fronte ante o ataque dun depredador.

Para conseguir estes obxectivos desexados, necesario estimular as pautas de comportamento que o mastn ten como resul-

56

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

Adestramento

tado da seleccin, as, para cada obxectivo ctanse unhas pautas xerais de adestramento e unhas consideracins. QUE ACOMPAE SEMPRE O RABAO SEN MOLESTALO O can introducirase no rabao de novio (con 2 ou 3 meses). Se os individuos adultos do rabao o molestan excesivamente pdese facer acompaar por animais novos (cabritos ou cordeiros) ou pdese ter na corte ou incluso no pasto un parque ou recinto cerrado para o can.

Mastn con cordeiros na corte. As racins diarias de comida darnselle onde se atope co gando, xa sexa no pasto ou na corte, pero evitarase que o gando lle coma a sa racin. Ter tamn sa disposicin auga.

57

MANUAL PRCTICO

Non se lle permitir deambular libremente e menos en compaa doutros cans. Durmir en compaa do gando. Pola noite non se lle encomendar a defensa doutras propiedades que non sexa o gando (casa, leira...).

O mastn estar en todo momento co rabao. CONSIDERACINS A introducin do can de novio no rabao ten como finalidade ao socializacin do can co rabao que acabar considerando seu. Con este proceso de socializacin entre o can e o rabao frmanse uns estreitos lazos. Anda que ao principio se sucedan episodios de agresividade cara ao can, non se separar fisicamente do rabao, ponse coas cras ou habiltase un recuncho a modo de refuxio cun

58

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

Adestramento

paso selectivo, de xeito que poida entrar e sar vontade. Andar libremente en compaa doutros cans que non son de gando pode levar o mastn a adquirir vicios non desexables. QUE SINALE CON LADRIDOS A PRESENZA DUNHA AMEAZA POTENCIAL Cada vez que o can percibe un perigo debe sinalalo ladrando. Evitarase que ante a presenza dun perigo inicie a defensa sen advertilo con ladridos. Evitarase tamn que ante a presenza dun perigo potencial, como pode ser o dun depredador, abandone o rabao na sa persecucin.

Mastn a piques de ladrar para avisar dun perigo.

59

MANUAL PRCTICO

CONSIDERACINS O ladrido a primeira e mis eficaz pauta defensiva do mastn, xa que, por exemplo, ante a presenza do lobo s os ladridos seran suficientes para inhibir o ataque. Dbese evitar que o can inicie a defensa sen avisar con ladridos xa que as o pastor, en caso de estar, non se decatara do perigo, ademais esta conduta pode rematar en ataques non desexados (a un vecio, a un paseante... que non perciben os avisos do can). O lobo frecuentemente intenta afastar os mastns do rabao con manobras de distraccin, trtase dunha tcnica moi efectiva para un ataque en manada deste depredador. importante que o mastn quede arredor do rabao, o cal, por instinto de defensa, seguramente se mantea unido e preto do can.

Rabao unido protexido polo can.

60

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

Adestramento

QUE FAGA FRONTE ANTE O ATAQUE DUN DEPREDADOR A defensa do rabao debe ser decidida, por sentir que forma parte del. Necesitase un can coa autoestima alta, que se fomentar no adestramento, nas correccins que sexa necesario facer no seu comportamento. As correccins faranse con trato non humillante, xa que este trato fomenta condutas agresivas por medo e necestase un can valente e orgulloso, non agresivo.
W

Os mastns non deben estar atados, excepto para correccins de comportamentos non desexados. Pdese empregar correa:

- Para frear o xogo excesivo cos animais novos do rabao. - Cando sendo cachorro morda o gando (se o can adulto e morde os animais, o can dbese descartar para a funcin de defensa do gando). - Cando saia en persecucin dun depredador, abandonando o rabao. - Cando est no pasto e abandona o gando, levarase pola cadea de novo ao pasto. Esta conducin ata o pasto farase con tirns e golpes de correa ao mesmo tempo que se repite fortemente a palabra NON. Esta correccin dbese facer de inmediato, un longo percorrido pola cadea non sera ecaz. Deixarase o can a escasos metros do gando, se o can abandona o rabao, volverase a repetir o proceso de conducilo pola cadea ao pasto. Este exercicio non durar mis de vinte minutos e, en caso necesario, repetirase durante varios das. Se despois de cada exercicio o can non se queda co gando, abrigarase a permanecer atado, o seu premio ser permanecer solto co rabao.

61

MANUAL PRCTICO

En resumo para un bo funcionamento:

W

Os cans deben medrar xunto co rabao, as crean fortes lazos afectivos coas ovellas. Este proceso de identificacin co rabao de esencial importancia para garantir que o can faga un bo traballo de defensa.

Os cans deben estar co rabao en contacto fsico permanente desde os 2 ou 3 meses de idade, para que estableza fortes vnculos sociais co gando, as integrarase por completo no rabao coma se fose a sa familia.

Cachorro de mastn descansando ao lado dun lote de ovellas. Esta adaptacin o segredo para que sexa un bo can protector do rabao, se o proceso foi correcto o can preferir estar co rabao, ao que considerar a sa familia.

62

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

Adestramento

3. OUTROS APUNTAMENTOS
W

OBEDIENCIA

Non necesario que o can acade un grao de obediencia excesivo, unicamente que coeza o que significa a orde de NON, para que deixe de facer o que estea facendo e que responda polo nome cando o pastor o chama.
W

VISITAS

Cando o can est co gando no pasto faranse visitas, as primeiras veces as visitas sern mis frecuentes para observar o seu comportamento e corrixilo en caso de que fose necesario. Nestas visitas comprobarase tamn a sade do animal. Ademais importante que o can se sinta querido e apreciado polo dono.
W

O XOGO

Gandeiro supervisando a integracin do mastn no rabao durante unha das visitas.

Un can novio curioso por natureza e pode ter un comportamento inmaduro e de xogo, sobre todo ata os 10 meses. Certo nivel de xogo pode incluso ser beneficioso para fortalecer os lazos entre o can e o gando. Hai que ter especial coidado se esta circunstancia se d en poca de partos xa que os aos e cabritos son moi vulnerables.

63

MANUAL PRCTICO

Dous cachorros de mastn xogando. Cando o xogo co gando excesivo ou mostra agresividade cos animais do rabao, pdese separar o cachorro por un tempo pero de xeito que siga en contacto co rabao a travs dun cercado prximo.

Cachorro separado do rabao pero en contacto con el para corrixir un comportamento non desexable.

64

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

Adestramento

CONTACTO COAS PERSOAS

O can debe ter o mnimo contacto posible coas persoas e a ser posible s co dono. Demasiado contacto coas persoas pode ser causa de que o can se despiste e abandone o rabao. Estar en funcin do carcter do can, nun can tmido o contacto debe ser maior, xa que pode volverse temeroso coa xente e ser demasiado agresivo. Evitaranse os contactos innecesarios sobre todo con nenos e outros cans.
W

A EFICACIA DO MASTN

O mastn pode tardar ano e medio ou dous anos para acadar a sa mellor eficiencia no traballo, xa que necesita experiencia. Un can novo anda non maduro e non est tan seguro de si mesmo e das sas posibilidades. Nese momento cando se pode facer unha avaliacin definitiva acerca do seu traballo, anda que normalmente se son bos xa mostran calidades moito antes.

Mastn totalmente integrado nun rabao de ovellas.

65

MANUAL PRCTICO

Non todos os cans teen o mesmo comportamento, existen variacins entre individuos o que fai lles ser a uns mellores ca outros.

Hai que ter en conta que ata os 6-8 meses de idade o can non conta cunha madureza fsica suficiente para defenderse ante un ataque. Mentres non acade esta idade levarase aos pastos onde sexa menos probable un ataque.

moi til que o can novo tea un can xa adulto, bo gardin e protector do rabao, que lle sirva de modelo para seguir.

Cachorro de mastn con outro mastn adulto que xa acompaa o gando no pasto.

Por suposto, o trato co animal ten que ser sempre de respecto e para o adestramento NUNCA se empregar violencia nin mal trato contra o animal.

66

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

Outras razas de garda

Tdas as razas que se citan fronse seleccionando tras sculos, baixo un obxectivo funcional, para un acometido similar: protexer o gando dos depredadores, fundamentalmente do lobo. Polo tanto, teen caractersticas e comportamentos semellantes. As diferenzas entre elas probablemente se deban s diferentes caractersticas da zona xeogrfica na que se orixinaron. Son molosos de tipo mastn. 1. CO DA SERRA DA ESTRELA

Co da Serra da Estrela da variedade de pelo longo protexendo un rabao de cabras (Autor: Asociacin Portuguesa do Co da Serra da Estrela). ORIXE: unha das razas mis antigas da pennsula Ibrica, igual que o mastn espaol e as razas portuguesas de cans de gando. De orixe portuguesa, da Serra da Estrela, que a mis alta de Portugal con 1981 metros. Os pastores precisaban dun can de proteccin para o rabao contra os depredadores, na Serra da Estrela habitaba o lobo ibrico (xa non existen lobos desde hai cerca de 20 anos) e o oso pardo (xa extinguido en Portugal).

67

MANUAL PRCTICO

Cachorro de Co da Serra da Estrela de pelo curto cun ao (Autor: Grupo Lobo). DESCRICIN: Can ben proporcionado, harmnico en conxunto. Esqueleto compacto. Cabeza forte e voluminosa pero proporcionada. Ollos medianos, normalmente mbar escuro. Mirada de expresin serena e intelixente. Orellas pequenas, triangulares e colgantes. Cola larga, robusta, cada en repouso, en accin elevada sobre a horizontal con forma de gancho. De pelo forte, liso ou lixeiramente ondulado, moi abundante. Poden ser de pelo curto ou de pelo longo. Cor amarela, leonada, lobo, uniforme (ou con manchas brancas anda que non son moi apreciadas na actualidade).

68

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

Outras razas de garda

TAMAO

Altura:

65 a 72 cm os machos 62 a 68 cm as femias

Peso:

entre 45 e 60 kg os machos entre 35 e 5 kg as femias

Co da Serra da Estrela da variedade de pelo curto protexendo un rabao de ovellas (Autor: Grupo Lobo). CARACTERSTICAS
W W

parte dun fsico impoente ten, ademais, gran axilidade. Pose unha intelixencia excepcional e independente con capacidade de tomar decisins para resolver problemas complexos.

W W

Dcil co rabao e co dono, pero ameazante cos estraos. un compaeiro inseparable e fiel gardin do rabao, capaz de defendelo contra os lobos e os ladrns.

69

MANUAL PRCTICO

extremadamente serio no seu traballo como gardin. Patrulla inspeccionando o terreo circundante mentres ladra marcando o territorio. Despois ditase nun lugar desde o que poida observar o rabao. Cando detecta un intruso, aproxmase con determinacin emitindo ladridos fortes en posicin ameazadora. Se o intruso non se afasta, pode chegar a atacar. Est alerta durante todo o da, pero pola noite est mis activo e atento.

rstico. De gran resistencia fsica o que lle fai ser un can ben adaptado ao fro, neve e calor (tendo dispoible unha sombra).

Teen normalmente unha sade robusta, de resistencia sorprendente. Facilmente superan os 12 anos de idade. ACTUALIDADE:

Neste momento unha das razas mis populares de Portugal, conta con moitos simpatizantes e admiradores. Tamn se emprega en Estados Unidos onde son moi apreciados para a defensa do gando e en Noruega para a defensa de vacas. Est mis estendida a variedade de pelo longo, e a de pelo curto mis rara pero en expansin. Emprgase moito para a garda de casas.

70

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

Outras razas de garda

2 CO DE CASTRO LABOREIRO

Co de Castro Laboreiro cun rabao de cabras (Autor: Grupo Lobo). ORIXE: unha raza antiqusima orixinaria da vila portuguesa de Castro Laboreiro, rexin de serra xunto a fronteira con Galicia. un excelente gardin de rabaos, por ser particularmente fero cos lobos que anda hoxe abundan na rexin. DESCRICIN:
W W W

Can vigoroso de conxunto morfolxico agradable. Cabeza mediana e algo alargada. Ollos medianos, castaos en diferentes tonalidades. Mirada de expresin severa e dura. Orellas medianas, case triangulares e colgantes. Cola longa, grosa, de insercin algo alta, cada en repouso e en accin elevada en arco sobre as costas. Pelo groso, resistente, algo spero, mate, liso e curto. Cor lobo en tdas as sas tonalidades (claras, medias e escuras).

W W

71

MANUAL PRCTICO

TAMAO

Altura:

56 a 60 cm os machos 52 a 57 cm as femias

Peso:

entre 30 e 40 kg os machos entre 25 e 35 kg as femias

CARACTERSTICAS
W

vigoroso, pero xil, os seus movementos son vivos e enrxicos.

W W W W

Rstico, de gran resistencia fsica e de sade robusta. Ten instinto de garda innato. Leal e dcil para o dono e cos nenos. un excelente can gardin pero tamn un bo can de compaa, mais pode ser algo agresivo cos estraos.

Cachorro de Co de Castro Laboreiro cun rabao (Autor: Grupo Lobo).

W

Ten un ladrido bastante caracterstico, que comeza con tons

72

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

Outras razas de garda

variables, en xeral graves, e remata con tons agudos prolongados, parecidos a un ouveo.
W

un can intelixente, que aprende rpido, pero algo independente e, moitas veces, acta por iniciativa propia. ACTUALIDADE:

unha raza rara, pouco coecida, que estivo ao bordo da extincin pero recentemente est a ter certa expansin fra da sa rexin de orixe, bastante famosa entre os criadores de cabras nas serras do Norte de Portugal, preto de Vila Real. Est a ter tamn cada vez mis apreciadores fra de Portugal, como en Espaa, en Galicia, en Alemaa e tamn nos Estados Unidos.

3. CO RAFEIRO DO ALENTEJO ORIXE: raza autctona da rexin de Alentejo, ao sur de Portugal, onde abundan os rabaos de ovellas. DESCRICIN: Can de gran tamao, forte e ben musculado. Cabeza que recorda a do oso, mis ancha por arriba e menos ancha e avultada na base. Ollos escuros. Mirada bondadosa e expresin calmada. Orellas pequenas, triangulares e pendentes. Cola longa, grosa, de insercin media. Cada en repouso, en accin pode chegar a enroscarse. Pelo xeralmente curto, denso e liso. Cor negra, amarela, lobo ou atigrada, sendo mis comn o branco con manchas destas cores.

73

MANUAL PRCTICO

Co Rafeiro do Alentejo protexendo un rabao (Autor: Grupo Lobo). TAMAO Altura: 66 a 74 cm os machos 64 a 70 cm as femias Peso: entre 40 e 50 kg os machos entre 35 e 45 kg as femias CARACTERSTICAS
W W

De gran estatura, forte e rstico. intelixente, intuitivo, seguro de si mesmo e independente, con capacidade para tomar decisins hora de actuar, resolve situacins por si s.

W W

firme cos estraos e dcil cos nenos. Mis activo e vixilante pola noite. ACTUALIDADE:

unha raza que estivo ao bordo da extincin pero actualmente xa bastante comn, sendo tamn moi empregada para a garda de propiedades.

74

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

Outras razas de garda

4. MASTN DO PIRENEO ORIXE: de orixe espaola. Foi tradicionalmente seleccionado para a garda de rabaos no sistema transhumante aragons, que percorran os vales pirenaicos e era un movemento transhumante diferente e independente do que percorra a meirande parte de Espaa. Descricin: Can ben proporcionado. Potente e musculado. Esqueleto compacto. Cabeza grande, forte e moderadamente longa. Ollos pequenos, cor abel. Mirada atenta, simptica e intelixente. Orellas medianas, triangulares e cadas. Cola forte, flexible, de insercin media e moi poboada de pelo. En repouso de porte baixo, en accin levantada en sable, con rosca no nal. De pelo groso, tupido e moderadamente largo. Cor basicamente branco, con mscara ben denida, tamn pode ter manchas da mesma cor que a mscara polo corpo.

TAMAO: os machos deben pasar dos 81 cm e as femias os 75 cm. Non existen lmites, sempre dentro de proporcins axeitadas, son preferibles os de maior alzada. CARACTERSTICAS
W W W

Impoente e elegante. Ladrido grave, profundo e de expresin esperta. Carioso, manso e nobre. Pero valente e severo cos estraos.

75

MANUAL PRCTICO

Rstico, resistente aos fros invernos e capaz de pelexar cos predadores como o lobo.

W W W

Adaptase a varios traballos: gardin, cazador, defensor De temperamento moi equilibrado e seguro de si mesmo. Polo da parece indiferente, pero pola noite cobra actividade.

importante mostrarse firme durante a sa educacin, anda que non precisa adestramento especfico para a garda, selle de xeito espontneo. ACTUALIDADE:

Estivo a piques de se extinguir, diminundo o seu nmero de xeito preocupante para o mantemento da raza. Debido ao seu impresionante aspecto e ao seu excelente carcter fai que sexa cada da mis apreciada fra de Espaa e que o seu prestixio medre constantemente nos pases en que se introduce. Na actualidade emprgase como gardin, pero tamn como can de compaa.

Mastn do Pireneo nunha nave de gando.

76

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

O lobo en Galicia: normativa

1. O LOBO EN GALICIA: SITUACIN LEGAL En Galicia o lobo unha especie cinextica, aparece no listaxe do anexo IV do Regulamento 284/2001, de relacin de especies cinexticas da Comunidade Autnoma de Galicia. En consecuencia unha especie que se pode cazar, cuxo aproveitamento cinextico debe realizarse seguindo uns criterios que permitan asegurar a sa conservacin segundo establece a Lei 4/1997. A caza en Galicia est rexida pola Lei 4/1997, do 25 de xuo, de caza de Galicia, desenvolvida a travs do Regulamento do 11 de outubro de 2001 de caza de Galicia, aprobado polo decreto 284/2001, e pola Orde de vedas. A xestin dos danos ocasionados polos lobos gandara ten a sa base legal na Orde de vedas, que regula a caza por danos producidos polas especies cinexticas. Esta Orde de vedas sae cada ano e regula os perodos nos que se permite a caza, as especies sobre as que se poder exercer, os mtodos que se autorizan para a caza e as limitacins que afectan o exercicio desta prctica. No caso do lobo na Orde de vedas para a tempada 2007-2008 s se permite a sa caza como medida de control, co fin de reducir os danos que poidan producir na agricultura, gandara, na silvicultura e na flora e na fauna silvestre. O Plan de xestin do lobo en Galicia ten os seguintes obxectivos: Conservar unha poboacin estable e continua similar actual.

77

MANUAL PRCTICO

Establecer propostas para un aproveitamento cinextico ordenado. Minimizar a conflitividade xerada polos ataques de lobo. Desenvolver programas e actuacins coa finalidade de aumentar a coecemento e a tolerancia cara ao lobo. Establecer propostas e fomentar actuacins nas que se recoeza o lobo como recurso econmico (manter e promover o turismo arredor de valores culturais vencellados ao lobo).

2. O LOBO EN GALICIA: AXUDAS A Consellera de Medio Ambiente e Desenvolvemento Sostible vn sacando anualmente lias de axuda directa para indemnizar gandara polos danos producidos por ataques de lobo.

Ataque de lobo a unha cabra Tamn a Consellera de Medio Rural vn destinando anualmente axudas para paliar os posibles danos por ataque de lobo no marco dos programas de mtodos de producin compatibles co coidado do medio.
Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

78

O lobo en Galicia: normativa

A Consellera de Medio Ambiente e Desenvolvemento Sostible desde o ano 2005 tamn vn sacando axudas para a prevencin de ataques do lobo ao gando. Estas axudas van destinadas para fomentar a aplicacin de medidas de proteccin: Cans mastns. Pastores elctricos. Curros. Detonadores de propano.

79

MANUAL PRCTICO

Anexo

PROGRAMA DE CRA DE MASTNS No ano 2006 establcese, por primeira vez, un convenio de colaboracin entre a Consellera de Medio Ambiente e Desenvolvemento Sostible e OVICA (Asociacin de Criadores de Ovino e Caprino de Galicia). O obxecto deste convenio poer en marcha medidas de prevencin que minimicen os ataques do lobo gandara e polo tanto os perxuzos causados aos gandeiros. OVICA proporcinalles e distribelles aos/as socios/as e outros gandeiros/as interesados en formar parte do programa cans mastns de entre dous e cinco meses de idade. Son cans criados para a defensa de rabaos. A entrega realzase atendendo prioridade establecida en funcin das caractersticas das explotacins. As, outrgaselles maior prioridade a aquelas situadas en zonas con ataques de lobo reiterados, a aquelas integradas en ADSG e s de rxime extensivo ou semiextensivo. OVICA, en colaboracin con outras entidades, periodicamente pon e marcha actividades formativas e informativas para asegurar o xito das medidas preventivas contra os ataques de lobo (charlas, xornadas...). Os gandeiros unha vez que reciben o can para a sa explotacin quedan includos dentro do programa e asinan un contrato con OVICA de catro anos de duracin segundo o cal:

As cadelas cruzaranse unicamente con cans includos dentro do programa de cra, e o gandeiro ter que estar pendente dos seus celos.

81

MANUAL PRCTICO

O 25% dos cachorros, procedentes destes cruzamentos, retorna a OVICA para ser distribudos entre socios/as e outros gandeiros/as interesados. Outro 25% para o propietario do macho e o 50% para o propietario da femia.

Os gandeiros compromtense a seguir as recomendacins dos servizos tcnicos e veterinarios dependentes de OVICA para o coidado, mantemento e reproducin do animal.

Gandeiro recibindo un mastn do programa de cra.

82

Coidado e adestramento de cans mastns para a proteccin do gando

Agradecementos

W W W

Alejandro Ibarra Arts. Asociacin Portuguesa do Co da Serra da Estrela. Consellera de Medio Ambiente e Desenvolvemento Sostible.

W W W

Grupo de Accin Ecoloxista Outeiro. Grupo Lobo en especial a Silvia Ribeiro. Luis Llaneza (A.RE.NA. Asesores en Recursos Naturales, S.L.).

Vicente Palacios (A.RE.NA. Asesores en Recursos Naturales, S.L.).

83