T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

BLM TEKNOLOJLER

ARTMETK DEVRELER

ANKARA 2008

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET - 1 ................................................................................................... 3 1. TOPLAYICI DEVRELER.................................................................................................. 3 1.1. Karno Haritalar (Karnaugh Maps) ............................................................................... 3 1.1.1. Karno Haritalarnn Kurallar ................................................................................ 3 1.1.2. ki Deikenli Karno Haritalar N=2 (2-Variables Karnaugh Maps) .................... 4 1.1.3. Deikenli Karno Haritalar N=3 (3-Variables Karnaugh Maps) .................... 7 1.1.4. Drt Deikenli Karno Haritalar N=4 (4-Variables Karnaugh Maps) ................. 8 1.1.5. Karno Haritalarnda ndirgeme (Karnaugh Map Simplification) ......................... 8 1.2. Toplayc (Adder)........................................................................................................ 15 1.2.1. Yarm Toplayc (Half Adder) ............................................................................. 15 1.2.2. Tam Toplayc (Full Adder)................................................................................. 18 1.2.3. Toplayc Entegresi (7483) .................................................................................. 21 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 24 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 27 RENME FAALYET - 2 ................................................................................................. 29 2. IKARICI DEVRELER ................................................................................................... 29 2.1. karc (Subtractor) ................................................................................................... 29 2.1.1. Yarm karc (Half Substractor) ....................................................................... 29 2.1.2. Tam karc (Full Substractor)........................................................................... 31 2.1.3. Birin Komplementine Gre karma (Bire Gre Tmleme Alnarak)................ 34 2.1.4. karc Entegresi (7483)..................................................................................... 39 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 43 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 44 RENME FAALYET - 3 ................................................................................................. 46 3. ARPMA DEVRELER.................................................................................................... 46 3.1. arpma Devresi (Multiplier)....................................................................................... 46 3.1.1. Bir Bitlik iki Sayy arpan Devre ...................................................................... 46 3.2. arpma Entegresi (74284, 74285) .............................................................................. 54 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 0 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 57 RENME FAALYET - 4 ................................................................................................. 58 4. KARILATIRMA DEVRELER .................................................................................... 58 4.1. Karlatrc (Comparator) ......................................................................................... 58 4.1.1. Yarm Karlatrc (Half Comparator)............................................................... 58 4.1.2. Tam Karlatrc (Full Comparator) .................................................................. 59 4.1.3. Karlatrc Entegresi (7485)............................................................................. 61 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 0 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 64 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 70 KAYNAKA ......................................................................................................................... 72

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 523EO0025 Biliim Teknolojileri Bilgisayar Teknik Servisi Aritmetik Devreler Lojik devreler ve tmleik devreler modllerinin devam niteliindedir. Lojik devrelerin Karno Haritas yntemiyle indirgenmesini ve aritmetik devrelerin kullanlmasn reten bir renme materyalidir. 40/32 Lojik Devreler modln baaryla tamamlam olmak Aritmetik devreler ile alma yapmak Genel Ama Bu modl ile renci, Karno Haritas yntemiyle indirgeme yapabilecek ve gerekli ortam salandnda, aritmetik devrelerde uygulama yapabilecektir ve tmleik devreler modln tamamlam olacaktr. Amalar Toplayc tmdevre elemann gerektiinde gelitirdii devrelerde kullanabileceksiniz. karc tmdevre elemann gerektiinde gelitirdii devrelerde kullanabileceksiniz. arpma tmdevre elemann gerektiinde gelitirdii devrelerde kullanabileceksiniz Karlatrma tmdevre elemann gerektiinde gelitirdii devrelerde kullanabileceksiniz. Ortam Elektronik laboratuarlar, dijital elektronik laboratuarlar, mikroilemci laboratuarlar, bilgisayar laboratuarlar Donanm 5 volt Dc g kayna (9 voltluk pil ve reglatr); toplayc karc entegresi (7483), arpma entegresi (7428474285), karlatrc entegresi (7485); lojik not kaps, and or, EXOR, EX-NOR kaplarnn iki, , ve drt girili entegreleri, lojik eitim seti (breadboard, sekiz tane led ve anahtar) yan keski, kablo; bilgisayar ve elektronik devre tasarm programlar Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. Modl sonunda uygulanacak lme aralar ile modl uygulamalarnda kazandnz bilgi ve beceriler llerek deerlendirilecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

ii

GR

GR
Sevgili renci, Gnmzde yar iletkenlerin ucuzlamas, retim tekniklerinin hzlanmas; dijital devrelerin, hassas almas, az yer kaplamas ve az g harcamas gibi zellikler dijital elektronik sistemlerin kullanm sahasn ok geniletmitir. Dijital elektronik devrelerle tasarlanm bata bilgisayarlar olmak zere, trafik sinyalizasyon sistemleri, cep telefonlar, saatler, hesap makineleri, fotoraf makineleri, kameralar, akll aletler vb. cihazlar toplum yaamn kolaylatrmas asndan byk nem tamaktadr. Bu modlde greceiniz temel matematiksel ilemleri yapan aritmetik devrelerin kullanlmasyla mikroilemcilerin olmazsa olmaz nitesi olan aritmetik lojik birimini (Aritmetic Logic Unit) tanm olacaksnz.

Resim 1 Aritmetik lemler Yaplabilen Bir Lojik Eitim Seti

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET - 1

AMA
Karno Haritalarn kullanarak lojik ifadeleri sadeletirmeyi reneceksiniz. Toplayc entegresini gerektiinde gelitirdii devrelerde kullanabileceksiniz.

ARATIRMA
Karno Haritalar hakknda aratrma yapnz. Doruluk tablosu (truth table) , toplam terim (Maxterm), arpm terim (mintem), arpmlarn toplam (sop), toplamlarn arpm (pos), giri- k deikeni, dijital elektronikte tanmsz ifade (fi) terimlerini aratrnz. kilik sistemde toplama ileminin nasl yapldn aratrnz. 7483 toplayc entegresinin bacak balantlarn ve toplama ilemini gerekletirebilecek baka entegreleri aratrnz.

1. TOPLAYICI DEVRELER
1.1. Karno Haritalar (Karnaugh Maps)
Dijital elektronikte en nemli kural az maliyetli devreler oluturmaktr. Bunu yapabilmek iin sadeletirme yntemleri kullanlr. Devreler en sade ekilde yani gereksiz devre elemanlar kullanlmadan oluturulmu olmaldr. Sadeletirme ilemleri Boolean Matematii ve Karno Haritalar yntemleriyle yaplr. Karno Haritalar (K-maps) yntemi, Boolean Matematiine gre daha kolay ve gvenilir olduundan dijital devre tasarlanrken daha ok tercih edilir. Karno Haritalarnn temel mantn kavradktan sonra sadeletirme ilemleri ok basit olarak yapabileceksiniz.

1.1.1. Karno Haritalarnn Kurallar

Karno Haritalar karelerden oluur. Her bir kare standart arpm terimi (minterm- mi) ya da standart toplam terimi (maxterm-Mi) gsterir. Hangi terimin kullancan devreyi tasarlayacak kii belirler.

Tablonuzun ka kareden oluacan tespit etmek iin giri deiken saysn bilmeniz gerekir. N= giri deikeni, Kare says=2N formlyle hesaplanr. Her bir kareye sfrdan balayp soldan saa doru numara verilir, satr bitiminde bir alttaki satrn solundan saa doru numara verilmeye devam edilir. k fonksiyonu genelde aktif lojik 1 seviyesine (arpm terime) gre belirlenir. Ama devreyi tasarlayan kii isterse aktif lojik 0 seviyesine (toplam terime ) gre de devreyi tasarlayabilir. Eer lojik 1 aktif kabul edildiyse; Hedef en ok 1i gruplamaktr. Kutularn iindeki 1ler dikkate alnr. Bos olan kutular 0 (sfr) demektir ve sfrlar gruplama dnda tutulmaldr. Eer lojik 0 aktifse; hedef en ok 0 gruplamaktr. Kutularn iindeki 0lar dikkate alnr. Bos olan kutular bir demektir ve birler gruplama dnda tutulmaldr. Modlde greceiniz rneklerin ou aktif lojik 1 seviyesine gre yaplmtr. Gruplamalarda seilen kutu says 1,2,4,8,16,... olmaldr. Bu say 3,5,6,7,9,10,15, olmaz. Karno Haritalar zerinde apraz gruplama yaplamaz. Gruplar alt alta ya da yan yana olmaldr. Gruplamalar ayrntl bir ekilde 1.1.5 numaral balk altnda anlatlmtr. Karno Haritalarnn kutular doldurulurken doruluk tablolarndan; kanonik SOP formdan ve ya kanonik POS formdan yararlanlr.

1.1.2. ki Deikenli Karno Haritalar N=2 (2-Variables Karnaugh Maps)

ALARM

A B rnek 1: Bir su tanknn seviyelerini kontrol eden A ve B olmak zere iki adet alglayc sensr bulunmaktadr. A sensr su seviyesi ona dediinde, B sensr ise su ona demediinde alarm altrmaktadr. Bu devrenin doruluk tablosunu ve Karno Haritasn oluturun ve k fonksiyonunu yazn. zm ALARM Lojik1 A Lojik0

Lojik0 B Lojik1

Alarmn lojik olarak hangi seviyede aktif olacak belirleyeceiz. seviyesinde aktif olduunu kabul ettik.

Lojik 1

Doruluk tablosunu izmeden nce devrenin ka giri elemann olduunu belirleyeceiz.. Bu soruda A ve B olmak zere iki tane giri deikenimiz vardr. Doruluk tablosunu izeceiz. Doruluk tablosunu izerken su seviyesinin olaslklarna gre alarmn alp almayaca belirlenecek. Birinci olaslkta su iki sensrn arasnda bir yerdeyse yani a=0 ve b= 0 iken alarm almaz (alarm=0). kinci olaslkta tankta su kalmamsa yani b= 1ve a= 0 iken alarm alr (alarm=1). nc olaslkta tankta ki su tamak zereyse a=1 ve b= 0 iken alarm alr (alarm=1). Drdnc ve son olaslkta tank hem tamak zerededir a=1 hem de tankta su kalmam b=1 gibi gzkmektedir. Bu son durum yer ekimine gre olamayacandan tr bu durum tanmsz (fi()) olarak deerlendirilecektir. Doruluk tablosu izildikten sonra giri deikeni N=2 olduundan Karno Haritas 22= 4 elemanl olacaktr.

ekil 1. 1: rnek 1in doruluk tablosu

Doruluk tablosuna gre Karno Haritasnn oluturulmas aada verilmitir. Renkler tabloya gre uyumlu verilmitir. Mavi deerler a ve b ikilik sistemdeki giri bilgilerinin onluk sistemdeki karln ve ayn zamanda tablo iindeki kare (minterm) numarasn gsterir. Yeil deerler k fonksiyonunu ve alarmn hangi zamanlarda aktif olduunu gsteriyor. Siyah olan saylar giri deikenlerinin durumlarn gsteriyor. Karno haritasnn karelerini, giri deikenleri arasndaki iliki aadaki eklide gsterilmitir.

ekil 1. 2: ki deikenli doruluk tablosunu karno haritasna yerletirme

Sorunun banda devremizi aktif lojik1 seviyesinde kabul ettiimiz iin ekil 1.2deki (yeil olan saylarda) alarmn bir olduu yerleri kullanmamz gerekecek. (karno kurallar nc madde) Lojik1 seviyesinde giri deikenin bir olmas kendisini (tabloda siyahla yazlm olan saylar), sfr olmas deikenin deili anlamna gelir. Ann bir olduu yerler deikenin kendisi (A) , Ann sfr olduu yerler deikenin deili ( veya A ) olarak gsterilir. Karno Haritalarnda mintermleri gstermek amacyla aadaki ekilde iki deikenli karno haritalar gsterilmitir.

B'

A A
ekil 1. 3: ki deikenli haritann mintermle gsterimi

ekil 1. 4: zml sorunun ekil 1.3.'e gre dzenlenmi hali

ekil 1.4teki her bir kutunun iindeki arpm eklindeki ifadelerin arasna toplam sembol koyarak k fonksiyonumuzu F( Alarm)= AB' +A' B olarak elde etmi oluruz. () ile gsterilen ve normalde istenmeyen ya da gereklemesi mmkn olmayan durumlar, sonucu etkilemeyeceinden karno haritalarnda k fonksiyonuna aktif k olarak dahil edilebilir. Karno haritalarnda tanmsz () ifadelerin k fonksiyonunun enaz maliyetle indirgenmesine nasl yardmc olabilecei 1.1.5.1. numaral konuda anlatlacaktr.

1.1.3. Deikenli Karno Haritalar N=3 (3-Variables Karnaugh Maps)

tane giri deikeni N=3 iin 23= 8 kareden olumaktadr. ki deikenli Karno Haritalarndaki btn kurallar deikenli iinde geerlidir. ekil 1.5teki gibi deikenli haritalar iki farkl ekilde gsterilebilir. ekil 1.5deki doruluk tablosundaki aktif lojik1e gre rasgele sonular verilmitir. Sonutaki sfrlar kullanlmayacandan sadece sonutaki birler haritaya yerletirilmitir. deikenli Karno Haritalar iki deikenli haritalara benzer ekilde doldurulmaktadr. Bunun yannda dikkat edilmesi gerek nemli bir fark vardr. kilik sistemde saylar doruluk tablosunda: (BC) 00011011 eklinde ilerlerken, karno haritasndaysa (BC) 00011110 Gray kodun sralamasna gre gsterilmektedir

ekil 1. 5: deikenli doruluk tablosu karno haritas

Haritadaki sralamada bir deerden dierine geerken her seferinde ayn anda sadece bir bitin yerinin deimi olmas (gray koda gre haritann dzenlenmesi) gerekmektedir. Bunun nedeni Karno Haritalarnda en doru ve sade sadeletirmenin gerekletirilmek istenmesidir.

Verilen tablodaki devrenin knda sadece be numaral kare (m5) aktif sonu vermitir. Bu karede A=1, B=0, C=1dir. Buna gre bu devrenin fonksiyonu F=AB'C olur.

1.1.4. Drt Deikenli Karno Haritalar N=4 (4-Variables Karnaugh Maps)

Drt giri deikenli Karno haritalarnda iki deikenli haritalarda ve deikenli haritalarda anlatlan btn zellikler geerlidir. zelliklede deikenli haritada anlatlan ayn anda sadece bir bitin deerinin deimesi (gray koda gre sralama) kural! Drt tane giri deikeni N=4 iin 24=16 kareden olumaktadr. ekil 1.6daki gibi drt deikenli haritalar da iki farkl ekilde gsterilebilir.

11

10

ekil 1. 6: Drt deikenli doruluk tablosu karno haritas

ekil 1,6daki doruluk tablosundaki aktif lojik1e gre rasgele sonular verilmitir. Bu devrenin fonksiyonu f= m3+m12 yani F= A'B'CD+ ABC'D' olur.

(0011) (1100) 1.1.5. Karno Haritalarnda ndirgeme (Karnaugh Map Simplification)

Karno Haritalarnn Boolean matematiine gre daha kolay ve gvenilirdir. Buraya kadar Karno Haritalarnn nasl oluturulduunu ve iinin nasl doldurulduunu grdnz. Sadeletirme yapmadan nce aktif lojik seviyesine gre kareler kendi arasnda gruplandrlr. Devre aktif lojik1e greyse haritada ki birler kendi aralarnda gruplanlr,

sfrlar kullanlmaz. Devre aktif lojik0e greyse haritada ki sfrlar kendi aralarnda gruplanlr, birler kullanlmaz. Gruplamalarda kutu says 1, 2, 4, 8, 16, 32, vb olabilir. Kutu says 3,5,6,7,9,10,15, olamaz. Karno Haritalar zerinde apraz gruplama yaplamaz. Gruplar alt alta ya da yan yana olmaldr. Eer gruplar gremiyorsanz ikinci bir yolda haritann ortadan ikiye katland dnn st ste gelen karelerde akan sfrlar ya da birler varsa bunlarda kendi aralarnda grup oluturabilir. Gerekirse bir eleman birden fazla gruplamada iin kullanlabilir. ekil 1.10-11-12-13 e baknz. Gruplamadaki en nemli ikinci nokta en fazla grubu bulup deiken ve kap saysn azaltmaktr. ki kare grup oluturmusa bir deiken yok olur. Drt kare grup oluturmusa iki deiken yok olur. Sekiz kare grup oluturmusa deiken yok olur. 16 kare grup oluturmusa drt deiken yok olur. Bir eleman hibir gruba katlamyorsa tek olarak ileme tabi tutulur. Vereceimiz rneklerde boole ifadeleri kullanarak karno haritasnn oluturmay da grm olacaksnz. rnek 2: F= x'yz + x'yz' + xy'z' + xy'z boole fonksiyonunu karno haritas kullanarak sadeletirin. Birinci adm olarak karno haritasnn ka deikenli olduu bulunmaldr. Soruya bakldnda x,y ve z haricide baka giri deikeni olmadna gre bu devrede N=3tr diyebiliriz. Yani izeceimiz karno haritas 23= 8 kareden oluacaktr.

ekil 1. 7: deikenli karno haritas

kinci adm deikenli karno haritas izilir. nc adm devremizin aktif lojik1 mi yoksa lojik0 m olacan bilmemiz gerekmektedir. Verilen ifade arpmlarn toplam (kanonik sop form) olduundan bu devrenin lojik1 de aktif olduu anlalr. Drdnc adm karno haritasnn aktif klara gre iinin doldurulmasdr. Bunun iin verilen her bir ifadenin ka numaral (kare) ya da arpm terim (minterm) olduunu bulacaz. rnein x'yz ifadesine karlk gelen ikili say 011dir ve 011 karesindeki m3 minterminin kta aktif yani bir olduunu temsil eder.

Haritada yan yana olan birler kendi aralarnda ikili gruplamaya rnektirler. Aada haritann gruplandrlm hali bulunmaktadr.

F= x' y z + x' y z' + x y' z' + x y' z F= 0 1 1 + 0 1 0 + 1 0 0 + 1 0 1 F= m3 + m2 + m4 + m5

ekil 1. 8: Boolean ifadenin minterme evrilmesi ve karno haritasna aktarma

Soruda bu fonksiyon F= m (2,3,4,5) eklinde de verilebilirdi. (Kanonik SOP formun kalp gsterimi FCSOP= (m (.....) + (.....)). (sigma) iareti matematikte birden fazla toplam temsil etmek (hesaplatmak) iin kullanlan bir semboldr. m (2,3,4,5)= m2+m3+m4+m5dir. Gruplarn tanmlar karlrken, grubun kapsad kutularda deiiklik gstermeyen deikenler alnr. Deiiklik gsteren deikenler etkisiz saylr rnein ekil 1.8deki m3 ve m2 mintermlerine bakldnda: A deikeni ikisinde de sfrdr. ki terimde de farkllk gsterilmedii ve ikisinde de sfr olduu iin A deikeninin deili kullanlacaktr. B deikenine baktmzda iki terimde de bir olduu grlr. ki karede de ayn ve bir olduundan B deikenin kendisi kullanlacaktr. C deikenine bakldnda Cnin ilk terimde bir ikinci terimde ise sfr olduu grlmektedir. Bu yzden C deikeni kullanlmayacaktr. Bu gruplamadan kan sonu A'B dir. kinci gruplamaya da ayn ekilde bakldnda sonucu AB' kar. Bulunan sonular birletirildiinde sadeletirilmi k fonksiyonu F= A'B + AB' bulunur.

A'B
AB'

ekil 1. 9: Gruplanm ve Sadeletirilmi Karno Haritas

10

Aada eitli gruplama rnekleri verilmitir. kili gruplamalara rnek

b) Anlamsz Gruplama

a) Anlamsz Gruplama

c) Doru Gruplama

d) Yanl Gruplama

a) F= AB'+AB+A'B b) F= A'B+ A c) F= A+B (En sade ve doru hali) d) apraz gruplama olmaz

ekil 1. 10: kili Gruplama rnekleri 1 a) Anlamsz Gruplama b) Anlamsz Gruplama

F= AB'C' + BC + AB

F= AC' + BC + AB

c) Doru Gruplama

F= AC' + BC
BC

d)Yanl Gruplama

AC'
ekil 1. 11: kili Gruplama rnekleri 2

11

ekil 1.11de grld gibi gruplama en sade sonucu verecek ekilde olmaldr. Drtl gruplamalara rnek b) F=B'+D'

a) F= C'

ekil 1. 12: Drtl gruplama rnekleri 1

BC

BC

c) F= AB' + CD

d) F= B'C' + BC

ekil 1. 13: Drtl gruplama rnekleri 2

12

Sekizli ve 16l gruplama rnekleri

ekil 1.14: Sekizli gruplama rnekleri 1

ekil 1.15: Sekizli ve 16l gruplama rnekleri 2

Devre tasarmnda lojik0 aktif seildiinde Karno Haritasnn indirgenmesinde toplam terimler (maxterm) kullanlr ve sfrlar gruplanr. Sfra gre yaplan indirgemelerde deikenin kendisi sfrla, deili birle temsil edilir. arpm terimler (Maxterm) toplamlarn arpmn veren terimlerdir. ekil 1.16da gsterilmitir.

13

F= B F= A+B

F= (A+B) (A'+B')
ekil 1.16(a): Karno haritalarnda sfra gre ikili gruplama

rnek 3: f(A,B,C)= (1,6,7,3) fonksiyonunun karno haritasn izin. Kanonik POS formun kalp gsterimi FCPOS= ( M( ......) * (.....) ) Giri deikenleri a,b,c olmak zere tanedir. (pi) terimi verilmi ifadelerin arpmlarn bulan matematiksel bir terimdir. Birden fazla arpm gstermek iin kullanlr. M(1,3,6,7)= M1* M3 * M6 * M7 dir. M=mi dir ile gsterilen fonksiyonlarda lojik0 aktif seviyedir. Buna gre Karno Haritasnda M1,M3,M6 ve M7le gsterilen karelere sfr verdikten sonra sfrlara gre sadeletirme yapmamz gerekmektedir.

A+C A+B
ekil 1.16(b): Karno haritalarnda sfra gre indirgeme rnek soru

ndirgeme sonucu F= (A+C) * (A+B) bulunur.

1.1.5.1 Tanmsz fadelerin Karno Haritalarnda Kullanlmas 1.1.2. balk numaral konuda verilen bir numaral rnein zmnde gereklemesi imkansz olan bir olay vard. Bu tr olmas mmkn olmayan olaylar doruluk tablosunda gsterirken tanmsz (fi () ) ifadeleri kullanlr. Tanmsz ifadelerin kta lojik aktif olduu dnlerek oluturulan Karno haritasndaki gruplama saysnn, tanmsz olarak braklarak oluturulmu karno

14

haritasndaki gruplamaya gre art gsterdii (maliyetin azalaca) durumlarda (devrenin k daha sade hale gelecekse) tanmsz ifadeler lojik aktif saylabilir. 1.1.2. balk numaral konuda verilen 1 numaral rnein zmn tekrar inceleyelim.

ALARM= AB' + A' B

ALARM= A+B

ekil 1.17: Tanmsz ifadelerin karno haritalarnda kullanlmas

Doruluk tablosu ve karno haritalar yukarda verilmitir. Bu devre; alarm= m (1,2) + (3) eklinde de gsterilebilir. Birden fazla tanmsz ifade olursa araya virgl konarak gsterilir. RN: F= m (1,2,7,9) + (3,8) Doruluk tablosundaki tanmsz ifadenin tanmsz sayld karno haritasnda gruplanan devrenin k fonksiyonu ALARM= AB' + A'B (be kap ve iki giri ile tasarlanr) olarak bulunurken, doruluk tablosundaki tanmsz ifadenin aktif (lojik1) sayld ikinci Karno hartasnda gruplanan devrenin k fonksiyonu ALARM= A+B (bir kap iki giri ile tasarlanr) olarak bulunur. Bu rnekte tanmsz ifadenin aktif saylmas devrenin maliyetini drc yndedir ve devre iin en ucuz tasarm olan A+B kullanlmaldr.

1.2. Toplayc (Adder)

Saysal bilgisayarlarn gerekletirdikleri ilemlerden birisi aritmetik ilemlerdir. Aritmetik ilemlerin en temeli ikilik sistemdeki iki bitin toplamasdr. Tmleik devrelerde kullanlan iki temel toplayc tipi vardr. ki bitin toplamasn yapan devreye yarm toplayc, bitin toplanmasn yapan devreye tam toplayc devresi ad verilir.

1.2.1. Yarm Toplayc (Half Adder)

Yarm toplayc devresi ikilik sistemdeki birer bitlik iki saynn toplanmasyla olur. Bu toplama ilemi drt olaslk zerine kuruludur.

15

A=0 ve B=0 olmas 0 + 0 = A=0 ve B=1 olmas 0 + 1 = A=1 ve B=0 olmas 1 + 0 =

0 1 1

A=1 ve B=1 olmas 1 + 1 = 10 onluk sistemdeki ikinin karl ikilik sistemde 10 (bir sfr) dr. Bu sonu iki bit ktndan tama olmutur. Byle durumlarda tama olmamas iin k fonksiyon says, tamas tahmin edilen bit saysna gre hesaplanr. Yarm toplayc devresinde bir bit tama olduundan iki tane k fonksiyonu kullanlr. Bunlar toplama (Sum (S)) ve elde (Carry (C)) fonksiyonlardr. Elde biti tama olup olmadn gstermek iin kullanlr. 1.2.1.1. Yarm Toplayc Devrenin Tasarm Yarm toplayc devresini izebilmemiz iin lojik devre tasarlama admlarn takip etmemiz gerekmektedir. Takip edeceimiz admlar: Devrenin doruluk tablosunu hazrlayp doruluk tablosuna gre her iki kn Karno Haritalarn izeceiz,

ekil 1. 18: Yarm toplayc devresinin doruluk tablosu ve k fonksiyonlarnn karno haritalar

Karno haritalarnn sadeletirmelerini yapp k fonksiyonlarn bulacaz,

Elde knn Fonksiyonu C= AB Toplam knn Fonksiyonu S=AB'+A'B toplam fonksiyonunu iki and ve bir or kaps olmak zere kap yerine EX-OR kapsyla sadece tek bir kapyla yapabiliriz. Bylece btn devre iki kapyla yaplm olur. S=AB'+A'B= A B k fonksiyonlarna gre devrenin tasarmn izeceiz ve izdiimiz devreyi bilgisayar zerinde simlatr programlarda deneyeceiz

16

A A B
Lojik1

HA
Lojik1 S
Lojik0

a) A=0, B=1 C=0, S=1

C
A HA C B
(Half Adder) Yarm Toplayc

C
b) A=1, B=1 C=1, S=0

S
ekil 1. 19: Yarm toplayc devrenin simlatr (crocodile physics) programndaki uygulamas ve sembolik entegre gsterimi

Simlatr programda kurduumuz devre doru altysa devremizi kuracaz. Devrenizi kurmadan nce uygulama faaliyetindeki ilem basamaklar ve nerileri okuyunuz.

Resim 1.1: Yarm toplayc devrenin toplam knn eitim setinde kurulmas

17

1.2.2. Tam Toplayc (Full Adder)

Bir bitlik iki sayy toplayan devrelerin yarm toplayc olduunu grdnz. Bir bitlik sayy toplayan devrede tam toplayc (full adder) devresidir. Tam toplayc devresinin girii vardr. lk iki giri toplama yaplmas istenen iki bir bitlik sayy, nc dk deerlikli bitte bir nceki toplamadan (A+B) gelen elde (carry input) bitidir. giriin maksimum alabilecei deer birdir ve nn bir olmas durumda k 1+1+1= (11)2dr. Bu yzden devrenin iki k fonksiyonu vardr. Bunlardan biri toplam (sum) dieri elde (carry out) kdr. S=A+B+Ci eklinde forml haline getirilebilir. 1.2.2.1. Tam Toplayc Devresinin Tasarm Tam toplayc devresini izebilmemiz iin lojik devre tasarlama admlarn takip etmemiz gerekmektedir. Takip edeceimiz admlar: Devrenin doruluk tablosunu hazrlayacaz,

Co, S=A+B+Ci ileminden sonra oluan eldeyi temsil eder. Giriteki elde (Ci ) A+B ileminden gelen toplam deeriyle toplanr. A+B ileminde elde oluursa varsa direk Co bir olur. A+B

+
C Ci

Co

ekil 1.20: Tam toplayc devresinin doruluk tablosu ve tam toplama ilem basamaklar

Her iki kn Karno Haritalarn izeceiz,

ekil 1. 21: Tam toplayc devresinin k fonksiyonlarnn karno haritalar

18

Karno haritalarnn sadeletirmelerini yapp k fonksiyonlarn bulacaz,

Tam toplayc devresinin sadeletirilmi toplam k fonksiyonu; S= AB'Ci'+ABCi+A'B'Ci+A'BCi' ( daha az kap kullanabilmek iin ayr ayr Ci ve Ci' ortak parantezlerine aldk) S= Ci(AB+A'B') + Ci' (AB'+A'B) (Birinci parantez EX-NOR = (EXOR)' ikinci parantez EX-OR kapsnn formln gstermektedir. Bu yzden aadaki gibi yazlabilir.) S=Ci(A B)' + Ci'(A B) bu ifadede (A B) grdmz yere X yazdmz varsayalm S= CiX'+Ci'X denklemini buluruz bu da bir EX-OR kapsdr. S= Ci X Son olarak X grdmz yere (A B) yi tekrar geri yazdmzda, S=Ci (A B )=(A B ) Ci toplama fonksiyonu bulunmu oldu. (Demorgan kurallarndan deime zellii) Tam toplayc devresinin sadeletirilmi elde k Co= AC+AB+BCi olarak bulunur. k fonksiyonlarna gre devrenin tasarmn izeceiz, ve izdiimiz devreyi bilgisayar zerinde simlatr programlarda deneyeceiz,

Ci

Toplam

Elde/ Co

ekil 1.22: Tam toplayc devresi

Bu haliyle devremiz toplam yedi kapyla tasarlanyor. Lojik devre tasarlamann en nemli kural az maliyetli olmas yani az kap kullanlmasyd. Bu devre Co knn karno haritasn grupladmzda normalde alt kap ile yaplrken Co kna daha farkl bir gruplama yaplrsa be kap ile de yaplabilir. Karno haritasna gre anlamsz bir sadeletirme olmasna ramen bu devrede daha az kap saladndan anlaml hale gelmi olur. zel bir durum olduundan gruplama aadaki gibi yaplabilir.

19

ekil 1. 23: Tam toplayc devrenin karno haritasnn zel durum gruplamas

Karno haritasndan bulunan indirgemeye gre; Co= AB'Ci+A'BCi+AB bu sonu Ci parantezine alnr Co= Ci(AB' + A'B) + AB kar. Buradan da Co= Ci(A B) + AB kar. (A B) toplam fonksiyonunda zaten kullanlacandan burada (A B)yi tekrar kullanmayarak bir kapdan tasarruf edilmesi salanm olmaktadr. Yeni devre aadaki gibidir.

B Ci
A

FA HA HA S Ci
Co

(Full Adder)

Tam Toplayc

Co

FA

ekil 1.24: ki yarm toplaycnn birletirilmesiyle oluturulmu tam toplayc devresi ve sembolik entegre gsterimi

ekil 1.24ten de anlalaca gibi tam toplayc devresi iki yarm toplaycnn kullanlmasyla da elde edilebilir. Simlatr programda kurduumuz devre doru altysa devremizi kuracaz.

20

1.2.3. Toplayc Entegresi (7483)

1.2.3.1 Paralel Toplama Paralel toplamada her bir iki biti toplamak ve oluan eldeyi bir sonraki iki bite aktarmay salamak iin tam toplayclar kullanlr. ki drt bitlik saynn toplanmas iin drt tane tam toplayc kullanlmas gerekmektedir. A4 A3 A2 A1 B4 B3 B2 B1 Co S4 S3 S2 S1
S1 = A1 + B1 + Ci1 S2 = A2 + B2 + Ci2 S3 = A3 + B3 + Ci3 S4 = A4 + B4 + Ci4

ekil 1.25. Toplama ilemi genel format

B4

A4

B3 A3

B2 A2

B1 A1

Co4

FA
Ci4

Co3

FA
Ci3

Co2

FA
Ci2

Co1

FA TT

Ci1

C0

S4

S3

S2

S1

ekil 1.26: Drt bitlik paralel toplama devresi

Paralel toplamada ilk elde girii Ci =0 olmaldr. nk A1+B1 ilk ilemdir ve daha ncesinde elde douracak bir ilem yaplmamtr. Yukardaki devrede birinci toplamann elde k kendinden sonraki toplamann elde giriini oluturur (Co1= Ci2 ) .

21

rnek 4: Aadaki toplama ilemini ekil 1.25 teki devreye yerletirip sonucunu bulacaz. 1
1001 + 1011 10100

1 0 0

1 1 1

0 1 1

Co

FA

FA

FA

FA
0

ekil 1.27: rnek drt bitlik paralel toplama devresi

1.2.3.2 7483 Entegresi kilik Sistemde Drt Bitlik ki Sayy Toplama 7483 entegresinde yaplan toplama ilemi paralel toplama mantna gre yaplmaktadr. Bu entegre ikilik sistemdeki drt bitlik iki saynn toplamasn yapar. Toplamnn doru olmas iin Cin girii lojik0 olmaldr. Toplam (S) ve elde (Cout) klarna led balanacaktr. S=A+B+Cin A4 A3 A2 A1 B4 B3 B2 B1 Co S4 S3 S2 S1

A3 B2 A2 B1 A1 B0 A0 GND

1 2 3 4 5 6 7 8

4 0 0 8

16 15 14 13 12 11 10 9

VCC B3 Cout S3 S2 S1 S0 Cin

A4 S3 A3 B3 VCC S2 B2 A2

1 2 3 4 5 6 7 8

7 4 8 3

16 15 14 13 12 11 10 9

B4 S4 Cout Cin GND B1 A1 S1

ekil 1.28: Drt bitlik iki sayy toplayan-karan entegrelerin bacak balantlar ( http://www.xs4all.nl/~ganswijk/chipdir/giicm/)

7483 entegresini kullanarak iki tane drt bitlik sayy toplayan devreyi oluturmak aadaki admlar takip edilir. 0 ve 1 (+5V) bilgilerini elde ederek eitli saylar elde etmek iin, A3,A2,A1,A0, B3,B2,B1,BO giri deikenlerinin her biri bir anahtara, GND ucu topraa, Devredeki VCC ucu +5 Voltluk Dc g kaynana,

22

S3,S2,S1,S0 toplam ve Cout elde klar her biri birer lambaya (led) balanr.

A4 A3 A2 A1 B4 B3 B2 B1
Ci
a) 7+15=22 b) 7+7 = 14

S4 S3 S2 S1

Ci

ekil 1.29: Drt bitlik iki sayy toplayan devrenin 7483 entegresiyle simlatr (crocodile physics) programda yaplmas

Simlatr programda kurduumuz devre doru altysa devremizi kuracaz.

Devre ekil 1.28deki bacak balantlarn dikkate alarak kurulmaldr simlatr programdakine gre deil.

23

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar neriler Drt bitlik bir sayya bir ekleyen kn Lojik1 de aktif olmas sizin devreyi tasarlaynz. soruyu daha kolay zmenizi salayacaktr. Devre k lojik1 de mi yoksa Lojik0 da m aktif olacak belirleyiniz. Hata olmamas iin kn bit saysnn tama olmayacak ekilde dlmesi Devrenin giriinin ve knn ka gereklidir. bitten oluacan belirleyiniz. Giri deiken saylarna bakarak Karno Devrenin doruluk tablosunu haritasnn ka kareden oluacan 2N hazrlaynz. formlne gre hesaplayabilirsiniz. Karno haritasnn kalbn hazrlarken Doruluk tablosuna bakarak Karno haritadaki karelerin numaralarnn haritasnn iini doldurunuz. sralamalarnn Gray koda gre verildiini unutmaynz. Her bir k Karno haritasna gre indirgeme yapp iin ayr Karno haritas hazrlaynz. her bir kn fonksiyonunu bulunuz. Karno haritalarnda gruplama k fonksiyonuna bakarak devre iin kurallarna uygun ekilde gruplama gerekli elemanlar belirleyiniz. yaparsanz en doru indirgemeyi yapm ve en az maliyetli k bulmu k fonksiyonunuzu verecek devreyi olursunuz. ndirgemenizin doruluunu bilgisayardaki simlatr programlarda kontrol etmek iin Karno haritalarnn kurup, devreyi altrnz indirgemesini yapan programlar internetten bulabilirisiniz. Bilgisayardaki devreniz doru sonular veriyorsa devrede kullanlan lojik Dijital elektronik devre elemanlar 5V elemanlar son olarak tekrar belirleyip, ile alr. Kullanlan entegrelerin bacak devrenizi plakete (breadboard) ve ya balantlarnn bulunduu bir belgeyi lojik eitim setinize kurunuz. yannzda bulundurun. Simlatr program olarak; Crocodile Technology, EWB gibi programlardan yararlanabilirsiniz. Plaket (breadboar) kullanmay hatrlamyorsanz devreyi yanl kurmamak iin uygulama retmeninizden ya da laboratuar einizden nasl kullanldn hatrlatmasn isteyiniz.

24

 Kullanacanz entegrelerin 74*** serisine mi ait yoksa 40** serisine mi ait olduuna dikkat edin. Devrenizde kullanacanz btn kaplarn bulabilirseniz ayn seriye ait olmasna dikkat ediniz. Devrenizde kullanacanz entegrelerin kullanlmayacak duruma gelebilme ihtimalini dnerek yannzda yedeklerini bulundurunuz.

HD74LS83AP

Entegrenin 1 numaral baca

Entegreleri takarken bacak balantlar ve numaralar ok nemlidir. Entegreyi yukardaki gibi yazs bize gre dz olacak ekilde yerletirildiinde krmz ile ereveye alnm ksmn (entiin) altndaki ilk bacak entegrenin 1 numaral bacadr. Bacak numaralar krmz erevenin altndan balar alt sra bitince krmz erevenin stnden devam eder. zellikle karmak devrelerde hata yaparsanz; kablolarnz tek tek kontrol etmek yerine devreyi batan tekrar kurarsanz doru sonuca daha kolay ulaabilirisiniz. Devre elemanlarn plakete (beardboard) aadaki gibi yerletirildikten sonra kablo balantlarn yapmaya balarsanz devrenizi daha kolay kurabilirsiniz.

25

Entegre banoktalar (entikleri)

26

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF TEST (LME SORULARI)
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak uygun cevap kkn iaretleyiniz. 1. Aadakilerden hangisi Karno Haritalarnda kullanlan indirgeme (gruplandrma) yntemlerinden biri deildir? A)2 B) 4 C) 6 D) 16 Giri deiken says N=4 olan Karno Haritas ka kareden olumaktadr. A)64 B) 4 C) 16 D) 8 (3+5)10 =( _ _ _ _)2 toplam ileminin ikilik sistemdeki sonucu aadakilerden hangisidir. A) 0008 B) 1000 C) 1010 D) 0100 Aadakilerden hangisi tam toplayc devresinde bulunan giri veya klardan biri deildir. A) Elde Girii ( Carry Input) FA B) Elde k (Carry Output) Tam Toplayc C) Bor girii ( Borrow input) D) Toplam ( sum) Aadaki Karno Haritasnn k fonksiyonunun en sade hali hangi boole ifadesinde verilmitir. A) (B+D). (C+D') B) B' D' + C' D+ A' B' C' C) (B'+D'). (C'+D). (A' B' C') D) B' D' + C' D

2.

3.

4.

5.

6.

4 bitlik toplam yapan entegre aadakilerden hangisidir. A)74285 B) 7483 C) 7485 D) 74284 Aadakilerden hangisi yarm toplayc devresinde bulunan giri veya klardan biri deildir. A) Elde Girii ( Carry Input) HA B) Elde k (Carry Output) Yarm Toplayc C) Birinci say D) Toplam ( sum)

7.

27

8.

Bir bitlik iki saynn toplamn bulan devrenin ad nedir? A) Tam toplayc B) Yarm toplayc C) Yarm karc D) Karno haritas Aadaki Karno Haritasnn k fonksiyonunun en sade hali hangi boole ifadesinde verilmitir. A) F= (A+B) *(A'+B') B) F= (A'+B) *(A+B') C) F= AB+ A'B' D) F= A' B+ AB'

9.

10.

Aadaki doruluk tablosunun karno haritas aadakilerden hangisidir.

A)

B)

C)

D)

Bundan sonraki sorularda verilen cmlelerin doru mu yanl m olduu size sorulmaktadr. Parantez ilerine D (Doru) ya da Y (Yanl) harflerini koyarak cevaplarnz verin. 11. 12. 13. 14. 15. Devrelerin sadeletirilmesinde kullanlan yntemlerden Karno Haritas yntemi, Boole Cebrine gre daha gvenilir ve kolay bir yntemdir. ( _____) Tam toplayc devre birer bitlik iki saynn toplamn veren devredir. (_____) Doruluk tablolarnda bulunan tanmsz durumlar karno haritalarnda aktif k olarak kullanlabilirler. (_____) Karno haritalarnda sadece bire gre indirgeme yaplabilir. (______) Drt bitlik bir sayy sabit iki saysyla toplayan devrenin k enaz 5 bit olur.(_____)

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier modle geiniz.

28

RENME FAALYET2 RENME FAALYET - 2

AMA
karc tmdevre elemann gerektiinde gelitirdii devrelerde kullanabileceksiniz

ARATIRMA
7483 drt bit Toplayc- karc entegresinin bacak balantlarn ve karma ilemini gerekletiren baka entegreleri aratrnz. Bire gre tmleme ( birin komplementi), ikiye gre tmenle nasl yapldn ve tmleme alamaya neden ihtiya duyulduunu aratrnz. kilik sistemde karma ileminin nasl yapldn aratrnz. Dijital elektronikte karma ve toplama ilemleri arasndaki ortak noktalar ve farklarn neler olduunu aratrnz. aret biti terimini aratrnz.

2. IKARICI DEVRELER
2.1. karc (Subtractor)
karma devreleri toplama devresine benzer. Toplayc devresinde toplam k ile fark (difference) k; elde k ile de bor (borrow) k yer deitirince yarm karc devresi elde edilmi olur.

2.1.1. Yarm karc (Half Substractor)

Yarm karc devresi ikilik sistemdeki birer bitlik iki saynn kartlmasyla olur. karma ilemleri de toplama ilemi gibi drt olaslk zerine kuruludur. Bu devrenin doruluk tablosu basit karma kurallarna gre dzenlenir. A=0 ve B=0 olmas 0 - 0 = 0 A=1 ve B=0 olmas 1 - 0 = 1 A=1 ve B=1 olmas 1 - 1 = 0 A=0 ve B=1 olmas 0 1 = 1 (bor 1) Sfrdan bir kmayaca iin bir sonraki bitten bir bor alnr ve ikilik tabanndaki 10 saysndan bir karlr. Alnan borcun doruluk tablosunda gsterilmesi gerekir bunun iin alnacak borlar iinde bir k fonksiyonu oluturulur.

29

2.1.1.1. Yarm k Devre Tasarm Yarm karc devresini izebilmemiz iin lojik devre tasarlama admlarn takip etmemiz gerekmektedir. Takip edeceimiz admlar: Devrenin doruluk tablosunu hazrlayp doruluk tablosuna gre her iki kn Karno Haritalarn izeceiz,

ekil 2. 1: Yarm karc deresinin doruluk tablosu ve fark ve bor klarnn karno haritalar

Karno haritalarnn sadeletirmelerini yapp k fonksiyonlarn bulacaz,

Fark kna baktmzda doruluk tablosuna gerek olmadan da artk sonucu grebilirsiniz. k 0-1-1-0 olan kap EX-OR kapsdr. Eer kaplar iyi bilmiyorsanz yarm toplayc devresinde olduu gibi Karno Haritasndan gerekli sadeletirmeleri yaparak ta doru sonucu bulabilirsiniz. Fark k (Difference) Fark= XY'+X'Y= X Bor k (Borrow) Bor=X'Y bulunur. k fonksiyonlarna gre devrenin tasarmn izeceiz, ve izdiimiz devreyi bilgisayar zerinde simlatr programlarda deneyeceiz, Y

30

HS
Fark

Bor

X=0,Y=1

X=1, Y=0

HS
(Half Substractor)

Fark

Yarm karc

Bor

ekil 2.2: Yarm karc devresinin simlatr (crocodile physics) programndaki uygulamas ve sembolik entegre gsterimi

Simlatr programda kurduumuz devre doru altysa devremizi kuracaz.

2.1.2. Tam karc (Full Substractor)

Daha dk deerlikli kademeden bir bor alnm olabilecei dikkate alnarak iki biti birbirinden karan tmleik (kombinasyonel) bir devredir ve giri ile iki ktan oluur (Mano, 2000, s.134) . Bu devre iin b deikeni ile bor knn kartrlmamas iin giri deikenleri olarak X,Y,Bi k deikenleri olarak ta F (fark) ve Bo (bor k) kullanlacaz. X karlan say, Y kan say, Bide daha nce alnan borcu gsterecektir. 2.1.2. 1.Tam karc Devrenin Tasarm Yarm karc devresini izebilmemiz iin lojik devre tasarlama admlarn takip etmemiz gerekmektedir. Takip edeceimiz admlar: Devrenin doruluk tablosunu hazrlayp doruluk tablosuna gre her iki kn Karno Haritalarn izeceiz,

31

Sadece bu karma devresi iin zel bir durum olarak tam karc devrenin doruluk tablosunu onluk tabanda karma yapyormu gibi dnp klar (X-Y)-Bi formlne gre doldurabilirsiniz. lem srasndaki srayla gerekleen karma ilemlerinden herhangi bir tanesinden sonra sonucun negatif kmas bor alnm, yani bor knn bir olmas demek olacaktr. Tablodaki X=0, Y=1, Bi =1 seeneini inceleyelim. lk nce (0-1)den parantez iinden negatif bir deer kar bu yzden bor k Bo =1 olacaktr. Bir sonraki adm olan (-1+1)ileminin sonucu da bize fark (F=0) verecektir. X=1, Y=0, Bi =1 seeneinde (1-0) parantez iindeki ilemden sonu pozitif (+1), daha sonra ki ilemde de 11 sonu sfr kacaktr. Negatif bir sonu kmad iin bor k fonksiyonu sfr Bo = 0, fark k da ilemin sonucunda sfr kt iin sfr F=0 olacaktr. Bi

Bo= YBi + X'Y+ X' Bi F= XY'Bi'+X'YBi'+ XYBi +X'Y' Bi

ekil 2. 3: Tam karc devresinin doruluk tablosu ve k fonksiyonlarnn karno haritalar

Karno haritalarnn sadeletirmelerini yapp k fonksiyonlarn bulacaz,

Toplayc devresinde yaptmz ilemleri fark k iinde yapacaz. ekil 2.3deki sadeletirilmi klara gre bu devre iin toplam 12 kap gerekmektedir. F k EX-OR kaplaryla yaplrsa devre yedi kapyla yaplabilecek. Bu yzden F kn en sade hale getireceiz ve devreyi daha az kapl haliyle tasarlayacaz. F= XY'Bi'+X'YBi'+ XYBi +X'Y'Bi Bi ve Bi' ortak parantezlerine alacaz. F= Bi (XY +X'Y') + Bi ' (X'Y+ XY') ilk parantez iki girili EX-NOR kaps, ikinci parantezde iki girili EX-OR kapsdr. F= Bi (X Y)' +Bi ' ( X Y) F= X Y Bi bulunur.

k fonksiyonlarna gre devrenin tasarmn izeceiz, ve izdiimiz devreyi bilgisayar zerinde simlatr programlarda deneyeceiz,

32

Bi

FS F (D)
(Full Substractor)

Bo o B
Y

Bi Bi

Tam karc

Bo Bo
ekil 2. 4: Tam karc devresinin simlatr (crocodile physics) programndaki uygulamas1 ve sembolik entegre gsterimi

Devrenin Bo knda kullanlan OR kaps girili olmaldr. Simlatr programda girili OR olmadndan devreye bu ekilde balanmtr fakat bu tarz balama OR kapsnn zelliinden dolay sonucu etkilememektedir. Devreyi iki yarm karcnn birletirilmesiyle tam karc elde ederek tasarlayacaz. Bunun iin bor knn Karno Haritasndaki indirgemeyi tam toplaycda yaptmz gibi zel bir durum olarak tekrar ele alacaz.

33

Bo

Bo= XYBi + X'Y+ X' Y'Bi Bo= Bi (X' Y'+ XY) + X'Y Bo= Bi (X Y) + X'Y

ekil 2. 5: ki yarm karcnn birletirilmesiyle tam karc elde etmek dzenlenen yeni bor k fonksiyonu

Bi

FS
HS

HS Fark

Bor

ekil 2. 6: ki yarm karcnn birletirilmesiyle oluan tam karc

Simlatr programda kurduumuz devre doru altysa devremizi kuracaz.

2.1.3. Birin Komplementine Gre karma (Bire Gre Tmleme Alnarak)

kilik sistemde yaplan karma ilemlerinin esasnda toplama devreleri yatar. karma ilemi pozitif bir saynn negatif bir sayyla toplanmasdr (A+ (-B)). Onluk sistemde saylarn nne + ve ya - iaretleri konulur. Mikroilemcili sistemler genelde bir iaret biti ierirler ve ounlukla bu bit en byk deerlikli bitten sonra gelir. aret (signed) biti birse say negatif, sfrsa say pozitiftir. ekilde kullanlabilir. - 0011 ikilik sitemdeki saynn iaretli gsterimi 10011 olarak, - 0011 ikilik sistemdeki saynn iaretli gsterimi 11100 bire tmleme alnarak, - 0011 ikilik sistemdeki saynn iaretli gsterimi 11101 ikiye tmleme alnarak gsterilebilir.

Tm mikroilemcili sistemlerde negatif saylar, tmleyeni alnarak saklanr, pozitif saylarnsa tmleyeni alnmaz.

34

kilik sistemde tmleyenini bulmak iin iki yntem vardr. Bunlar ikiye ve bire (birin komplementine) gre tmleyenini alma yntemleridir. Bire gre tmleme, sfr yerine bir, bir yerine sfr konarak yaplr. kiye gre tmleme ise sfr yerine bir, bir yerine sfr konulduktan sonra kan yeni sayya bir eklenerek yaplr. Bire ve ikiye tmleme ilemlerinin avantajlar hem pozitif hem de negatif saylarn kolayca toplanabilmesi ve karlabilmesidir. Bir bit iin bire gre tmleme ilemi lojik EX-OR kaplaryla yaplabilir. V kontrol girii olmak zere; V lojik1 olduunda k, A giriinin bire gre tmlemesi olur. V kontrol girii lojik0 olduunda k, A giriin kendisi olur.

V=1

V=1

A=1

A=0

ekil 2.7: Bir bitlik ve bire gre tmleme yapan devre

karma ileminin bire gre tmleneni yntemine gre yaplmas; X ileminde Y says negatif olan saydr. X

Y BF

+ (-Y) Co S

lk ilem olarak Y saysnn bire gre tmleneni alnr. Y pozitif hale gelir. X + ( Y' )

Co S
Negatif bir sayyla pozitif bir say toplandnda toplama, pozitif say bykse pozitif, negatif say bykse negatif olacaktr. kan sonucun iaret biti birse sonu negatif, sfrsa sonu pozitiftir. Taan bitlerle iaret bitini kartrmaynz. aretsiz gsterimlerde iaret biti (unsigned) bulunmadan da ilemler yaplr ve sonu doru kar.

35

rnek 5: 3-6= ...... ? Krmzlar iaret biti iin, mavilerse tama biti iin kullanlmtr. -(6)10 = (0110)2 10110n bire gre

+(3)10 = (00011)2 (Drt bite gre yaplacak) tmleyeni 11001 dir.

00011 + 11001 0 10100 Co=0 tama yoktur. Bu yzden sonucun tmleyenini alacaz. 10011 sonucu bulduk iaret biti bir olduundan sonu (1011)2 = (3)10 kar. aret Bitsiz Yaplm: 0011 + 1001 0 0100 Co=0 tama yoktur. Bu yzden sonucun tmleyenini alacaz. 0011 sonucu bulduk.

rnek 6 : 3-2= ...... ? Krmzlar iaret biti iin, mavilerse tama biti iin kullanlmtr. -(2)10 = (10010)2 10010n bire gre

(3)10 = (00011)2 (Drt bite gre yaplacak) tmleyeni 11101 dir.

00011 + 11101 1 00000 Co=1 tama vardr. Bu yzden sonucun en sadaki bitine taan elde bitini ekleyeceiz. 0001 sonucu bulduk iaret biti sfr olduundan sonu (00001)2 = +(1)10 kar. aret Bitsiz Yaplm: 0011 + 1101 1 0000 Co=1 tama vardr. Bu yzden sonucun en sadaki bitine taan elde bitini ekleyeceiz. 0001 sonucu bulduk. aret biti olmadn saynn negatif mi pozitif mi olduunu tama bitine gre syleyeceiz. karma ilemlerinde tama olutuu (Co=1) zaman saynn pozitif olduu tama olumadnda ise saynn negatif (Co=0 ) olduu grlmektedir.

36

Y
n bit

X n
Tmleyici

N - TAM TOPLAYICI n Y-X

ekil 2. 8: N bitlik paralel karma devresi

X4

X3

X2

X1

Y4
Cout 1

X4'

Y3 X3'

Y2 X2' C1

Y1 X1'

FA

C3

FA

C2

FA

FA
Tam Toplayc

Ci

S4

S3

S2

S1

S4' /

S4

S3' / S3

S2' /

S2

S1' /

S1

Cout2

FA

C3

FA C2

FA

C1

FA
Ci 0/1

Cout

S4' / F4

S3' / F3

S2' / F2

S1' / F1

ekil 2. 9: Drt bitlik paralel karma devresi

37

ekil 2.9da iaret biti (unsigned) kullanlmadan (iaretsiz) drt bit paralel toplama ve bire tmleme yntemleri kullanlarak karma ileminin yaplmas gsterilmitir. Toplama ilemi sonunda karma ileminin tam sonucunun bulunabilmesi iin sonucun pozitif ve ya negatif olmasna gre (Cout1e bakarak) Cout1,S4,S3,S2 ve S1in ilemine devam edilmitir. Toplama ilemi sonunda elde (tama) yoksa (Co= 0) hesaplanan Snin tmleyeni alnr doru sonu elde edilmi olur. ( Elde knn sfr olmas |X| > |Y| olduu ve sonucun negatif olduu anlamna gelir.) Elde varsa (Co= 1), eldenin Snin en sadaki bitine (LSDye) eklenmesiyle doru sonu elde edilmi olur. (Elde knn bir olmas |X| < |Y| olduu ve sonucun pozitif olduu anlamna gelir.) Birinci ve ikinci maddede anlatlan evirmelerin devreye nasl balandn karma entegresi konusunda greceksiniz.

2.1.3.1. Birin Komplementine Gre Drt Bitlik ki Sayy karan Devrenin Tasarm

Tmlemeler

FA

FA

FA

FA

ekil 2.10: Drt bitlik iki saydan birinden dierini paralel karan devre (3+ (-6))

Mavi ereveli ksmlar tmleme ilemini, krmz ereveli ksmlarda tam toplayclar (Full Adder) gstermektedir. Bu devre, ekil 2.8.in devre olarak simlatr programda kurulmu halidir. rnek4te Y=3, X=6 dr. Cout=0 kmtr. Cout sfr olduunda kan saynn tmleyeni alnmas gerekliydi ve kan saydan negatif olarak bahsedilmesi gerekiyordu. (1100)2 saysnn tmleyeni (0011)2dir. (0011)2= (3)10 kan sonucun negatif olduunu da (Cout=0dan) biliyoruz o zaman kan sonu 3tr diyebiliriz.

38

ekil 2.10. da ayn devrenin rnek5 e gre uygulanmas vardr. Cout=1 kmtr. Cout=1 olduunda sadece Coutta oluan biri kan saynn en kk deerlikli bitine ekliyorduk. Bu soruda sonu (0000)2 kmtr. Buna Coutta bulunan 1 eklendiinde yeni sonu (0001)2= (1)10 olur. karma ilemi sonunda sonucun pozitif olduu zamanlarda Cout=1 ktndan bu ilemin sonucu +1dir.

ekil 2.11: Drt bitlik iki saydan birinden dierini paralel karan devre (3+ (-2))

2.1.4. karc Entegresi (7483)

Aritmetik karma ilemi de toplam ileminde oldu gibi 7483 ve toplama yapan dier entegreler tarafndan (4008, 74283) yaplr. Gstergeler (Display) ve LED sadece bu devre iin ve grsellik amal kullanlmtr devrenin almasna etkileri yoktur. LED yanarsa karma sonucu negatiftir. ekil 2.12. ve 2.13. karma ilemi devresi bire tmleme yntemine gre kurulmutur. Entegreli karma devresinde ikinci bir toplaycya; bir numaral toplaycdan Cout=1 ktnda bu biri birinci toplaycdan kan sonucun en kk bitine eklemek iin ihtiya duyulmutur. Sfrn toplamada etkisiz eleman olduu unutulmamaldr. Y1,Y2,Y3,Y4 giri bitlerinin her biri srayla A1,A2,A3,A4 bacaklaryla bir numaral toplayc entegresine balanacak.

39

X1,X2,X3,X4 giri bitlerinin her biri birer EX-OR kapsnn bir bacana balandktan sonra EX-OR kaplarnn klar srayla B1,B2,B3,B4 bacaklaryla bir numaral toplayc entegresine balanacak. Bir numaral toplayc entegresinin klar Q4,Q3,Q2,Q1 bitlerinin her biri birer EX-OR kapsnn bir bacana balandktan sonra iki numaral toplayc entegresinin A1,A2,A3,A4 girilerine balanacak. Entegrede Ci girii lojik1 (Ci=1) olmas, X1,X2,X3,X3 girilerine bal olan EX-OR kaplarnn X1,X2,X3,X3 girilerinin bire gre tmleme yapmasn salar. Ci giriinin bir numaral entegreye balanmadan nce not kapsyla deilinin alnmasnn (lojik0 olmasnn) sebebi bu devrenin bire gre tmlemeye yntemine uygun yaplmaya allmasdr. (Bir numaral entegrenin
Ci giriinde lojik1 olmas istenirse devrenin batan ikiye gre tmleme yntemi uygun dzenlenmesi gerekir)

Bu devrenin doru almas iin gerekli kilit noktalar, birinci entegrenin elde girii (Ci) ve elde (Cout) kdr. Birinci toplayc entegrenin Q4,Q3,Q2,Q1 klarna hangi ilemlerin uygulanaca birinci entegrenin elde kna (Cout) gre deimektedir. rnek 5 ve rnek 6 bakldnda bunun nedenini hatrlayabilirisiniz. ekil 1.12.deki 3-2=1 ileminde birinci toplayc entegrenin Cout=0 olduundan tam sonu iin Q4,Q3,Q2,Q1 klarnn bire gre tmlemesinin alnmas gerekmektedir. Tmleme almak iin birinci entegrenin k bitlerine EX-OR kaplar balanmtr. (EX-OR kapsn bir baca sabit lojik1 olduundaysa k fonksiyonu, giriin tersi olur). Cout sfr olduundan ikinci toplama entegresiyle yaplan toplama sonucu bozmaz. Y4 Y3 Y2 Y1 X4' X3' X2' X1' Co S3 S2 S1 S0

40

aret

Y4 Y3 Y2 Y1 X4 X3 X2
7483 -1

X1 7483 Xin tmlemesi

Y+X
SS

S+1

ekil 2.12: Drt bitlik bir saydan, drt bitlik bir sayy karan devrenin 7483 entegresiyle ve bire gre tmleme yntemi kullanlarak yaplmasnn simlatr programda uygulanmas

ekil 1.13. teki 63=-3 rneinde birinci toplama entegresinin Cout knda lojik1 bilgisi vardr. Cout=1 olduunda Q4,Q3,Q2,Q1 klar deitirilmeden en kk deerlikli bitine (LSD) Coutnun eklenmesi gerekmektedir. kn deitirilmeden entegreye gitmesi iin EX-OR kapsnn bir bacann sabit lojik0 olmas gereklidir (EX-OR kapsn bir baca sabit lojik0 olduunda k fonksiyonu, girie eit olur). ka bir (Coutu) eklemek iinde iki numaral toplama entegresini kullandk. kinci toplama entegresinin kullanmayacanz ve sonuca etkisi olmayacak bacaklar bota (lojik0) braklr.

41

aret

Y4 Y3 Y2 Y1 X4 X3 X2 X1 7483 7483 Xin tmlemesi

Y+X
SS

S+0

ekil 2.13: Drt bitlik bir saydan, drt bitlik bir sayy karan devrenin 7483 entegresiyle ve bire gre tmleme yntemi kullanlarak yaplmasnn simlatr programda uygulanmas

42

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar neriler 4 bitlik iki saydan birinden dierini karan devreyi 2ye tmleme yntemini ve 7483 entegresini kilik sistemde 2ye gre tmlemenin kullanarak kurunuz. nasl yapldn renmeniz bu soruyu daha kolay zmenizi salayacaktr. Devrenin kat zerinde izimini gerekletiriniz. Devrenizi izmeden nce renme faaliyeti ikide 2.1.3 ve 2.1.4 numaral Kat zerinde tasarladnz devreyi konular tekrar etmeniz devrenizi simlatr programda uygulaynz. kurmanzda kolaylk salayacaktr. Devreniz doru altysa devrede kullanacanz elemanlar belirleyiniz. Devrenizi elektronik ortamda kurunuz.

43

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF TEST (LME SORULARI)
Aadaki sorular dikkatlice okuyarak uygun cevap kkn iaretleyiniz. 1. Onluk sistemdeki 3-5= .... leminin ikilik sistemde gsterimi ve sonucu aadakilerden hangisidir? Sonu tmleme alnmadan nceki haliyle verilmitir. 0011 0011 1100 1100 A) B) C) D) +0101 +1010 +1010 +0101

1000

1101

10110

10001

2. Onluk sistemdeki 9 saysnn ikilik sistemdeki bire gre tmlemesi aadakilerden hangisidir? A) 0110 B) 0111 C) 1000 D) 1001 3. Bir bitlik iki sayy birbirinden karan devre aadakilerden hangisidir? A) Tam karc B) Yarm karc C) Tam toplayc D) arpc 4. Aadakilerden hangisi tam karc devresinde bulunan giri veya klardan biri deildir. A) Elde Girii ( Carry Input) B) Bor k (Borrow Output) FS C) Bor girii ( Borrow input) Tam karc D) Fark (difference ) 5. X kontrol giriinin durumuna gre giriin bire gre tmlemesini alabilen veya giriin aynsn ka yanstan kap hangisidir? A) OR B) NOR C) AND D) EX-OR 6. Onluk sistemdeki -6 saysnn ikilik sistemdeki bire gre tmlemesi aadakilerden hangisidir? aret biti de gsterilecektir. A) 0110 B) 0111 C) 1000 D) 1001 7. karma ilemlerinde kullanlan 74--- serisi entegre aadakilerden hangisidir? A) 7485 B) 4070 C) 7483 D) 74284 8. Onluk sistemdeki 9-7 = .... leminin ikilik sistemde gsterimi ve sonucu aadakilerden hangisidir? Sonu en son ilemi yaplmam elde kyla olan haliyle verilmitir. A) 11001 B) 00111 C) 10001 D) 01110

44

9. Birin komplementine gre drt bitlik paralel karma ilemi yapan devrede hangi kalp sembolik tmleik devre kullanlr? A) Tam toplayc B) Yarm toplayc C) Yarm karc D) Not kaps 10. ki bitlik bir saydan sabit iki saysn karan devrenin doruluk tablosu aadakilerden hangisidir?

A)

B)

C)

D)

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konulara geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier renme faaliyetine geiniz.

45

RENME FAALYET3 RENME FAALYET - 3

AMA
arpma tmdevre elemann gerektiinde gelitirdii devrelerde kullanabileceksiniz.

ARATIRMA
kilik sistemde arpma ilemi yaplrken nelere dikkat edildiini aratrnz. arpma sembol ile gsterilen lojik kapy aratnz. kilik sistemde toplama ve karma ilemlerinin nasl yapldn aratrnz. 74285, 74284 arpma ilemini yapan entegrelerinin bacak balantlarn ve arpma ilemini yapan baka entegreleri aratrnz. arpma grevi olmad halde yardmc elemanlarla arpma ilemini gerekletiren entegreleri aratrn.

3. ARPMA DEVRELER
3.1. arpma Devresi (Multiplier)
3.1.1. Bir Bitlik iki Sayy arpan Devre
Bir bitlik iki saynn arplmasnda hatrlamamz gereken en nemli nokta arpmada sfrn yutan eleman, birinde etkisiz eleman olduudur. ki tane bir bitlik saynn drt olasl vardr bunlar; 0*0=0 0*1=0 1*0=0 1*1=1 grld zere k bir bit olacaktr. Ne bor ne de elde k gibi bir ka ihtiya vardr. Lojik devre tasarm srasna gre sorunun cevabn dndkten sonraki ilk ilem olarak tablosunu daha sonrada karno haritasn izip sadeletirmeyi yapacaz.

46

arpma= AB

ekil 3.1: Bir bitlik iki sayy arpan devrenin doruluk tablosu ve karno haritas

Doruluk tablosuna bakldnda karno haritas izilmeden de arpma ileminin knn and kaps kn verdii grlmektedir.

A B

A B
ekil 3.2(a): Bir bitlik iki sayy arpan devre

3.1.2. ki Bitlik ki Sayy arpan Devre

Devrenin doruluk tablosunu hazrlayacaz:

aretsiz iki bitlik iki sayy arpan devresinin drt girii vardr. Doruluk tablosunu izebilmemiz iin bu devrenin k saysn hesaplamamz gerekmektedir. kn ka bit olduunu bulmak iin iki bitlik en byk saynn ka olduu bulmamz ve bu sayy kendisiyle arpmamz yeterli olacaktr. kilik sistemdeki iki bitlik en byk say 11dir buda onluk sitemdeki 3 sayna eittir. (3*3= 9) Dokuz says iki bitlik iki saynn arplmasnda kabilecek en byk saydr ve ikilik sistemdeki karl drt bitle gsterilir (1001). Buna gre iki bitlik iki saynn arplmas devresinin drt tane k fonksiyonu olacaktr.

47

ekil 3.2(b): aretsiz iki bitlik iki sayy arpan devrenin doruluk tablosu

Doruluk tablosunun klar iki saynn onluk sistemdeki karlklarnn birbiriyle arpldktan sonra kan saynn ikilik sisteme evrilmesiyle bulunur. Tabloyu dikkatle inceleyiniz. Doruluk tablosuna bakarak btn klarn karno haritalarnn izeceiz,

a)

b)

ekil 3.2(c): ki bitlik iki sayy arpan devrenin klarnn karno haritalar

48

c)

d)

ekil 3.2(d): ki bitlik iki sayy arpan devrenin klarnn karno haritalar

Karno haritalarnn sadeletirmelerini yapp k fonksiyonlarn bulacaz,

Karno haritalarnda sadeletirilmelerinden sonra elde edilen fonksiyon k fonksiyonlar; 0= A0B0 1= A1B1' B0 + A0B1B0' + A1'A0B1 + A1A0' B0 2= A1A0' B1 + A1B1B0' 3= A1A0B1B0 k fonksiyonlarna gre devrenin tasarmn izeceiz, ve izdiimiz devreyi bilgisayar zerinde simlatr programlarda deneyeceiz,

49

ekil 3.3: aretsiz iki bitlik iki sayy arpan devrenin simlatr programda (crocodile tecnology) uygulanmas

Simlatr programda kurduumuz devre doru altysa devremizi kuracaz.

arplacak saylarn pozitif mi, negatif mi olduudur. Saylarn negatif olmas arpma ilem sralarn etkilemez. aret bitlerine baklarak yaplabilir.

50

arpma ilemi paralel bal tam toplaycalrla gerekletirilebilir. 1111 * 1111 1111 1111 1111 * 15 15 75 15 + 11100001 225

+ 1111

ekil 3.4: Tam toplayclar kullanlarak yaplan iaretsiz iki pozitif sayy arpma ilemi (15*15)

Devrede A says arplan say X says arpan saydr. A says her bir satrsa X saysnn sabit bir bitiyle ( Alt satra geerken X saysnn kullanlan biti de X saysnn bir sonraki bitiyle deiir) arplr. Bu ilemlerden kan sonular tam toplayclarn girilerini oluturur. A0* X0 tan kan sonu matematik kurallarna uygun olarak direk aaya indirilmitir. Birinci sradaki en sadaki tam toplaycnn birinci giri deeri olarak A1*X0ileminin sonucu, ikinci giri deeri olarak ta A0*X1 ileminin sonucu kullanlm. lk toplamada elde olmadndan elde giriinden sfr verisi verilmitir.

51

kinci satrnn en sanda ki tam toplaycnn birinci giri deerini A0*X2 arpmnn sonucu ikinci giri deerini de bir stndeki tam toplaycnn toplam kndan gelen sonu oluturmaktadr. Her bir toplaycnn toplam k kendine sonra gelen toplaycnn girilerinden bir tanesini oluturmaktadr. En soldaki toplayclarda farkl olarak giri deeri bir stteki en soldaki toplaycnn tama kndan alnmaktadr. En sada bulunan toplayclarn toplam klar da direk en aa indirilir. Bunun nedeni arpma ilemi kurallarna bal olarak bir alt satra geince bir bit sola kayarak yazlmaya balanmasdr.

ekil 3.5: Tam toplayclar kullanlarak yaplan iaretli bir negatif bir pozitif sayy arpma ilemi (15* (-15))

ekil3.5teki iaretli arpma ileminde arpacamz saylardan negatif olannn arpma yapmadan nce 2ye gre tmleyeni alnm. Daha sonra arpma ilemi yaplmtr. kan sonu negatif olduundan tekrar 2ye gre tmleyeni alnrsa sonu 11110001 kacaktr. arpma ileminde negatif * pozitif= negatiftir. Sonutaki iaret bitinin negatif olmas iin 1 olmas gerekmektedir. Bunun iin en son toplam ileminin knn deili alnmtr.

52

ekil 3.6: Tam toplayclar kullanlarak yaplan iaretli iki negatif sayy arpma ilemi ((-15) * (-15))

ekil 3.7: Tam toplayclar kullanlarak yaplan iaretli iki pozitif sayy arpma ilemi (7 *7)

011 * 110 3* (-2 )= 6 + 00 11 1110

53

aretli arpma ilemleri varsa negatif saylarn tmleyenini almadan saylar arpp en son sonucun bana iaret biti getirilerek de yaplabilir. Blme (divider) ilemi de arpma ilemine benzer ekilde yaplr. Aralarndaki fark ise tam toplama devreleri yerine tam karma devreleri kullanlarak yaplmasdr. ekil 3.6 ta grlen tam toplayclar yerine tam karclar bulunur.

ekil 3.8: Tam karclar kullanlarak yaplan iaretsiz blme ilemi (15/3)

A blneni, D bleni, Qblm, D kalan gstermektedir. karma ilemleri de negatif saylarn toplam olduundan gerekli dzenlemelerle tam toplayclar kullanlarak da blme ilemi yaplabilir. Aritmetik devrelerle ilgili,
http://tima-cmp.imag.fr/~guyot/Cours/Oparithm/english/Multip.htm#RedPP

sitesini

ve

sitedeki

animasyonlu rnekleri inceleyin.

3.2. arpma Entegresi (74284, 74285)

kilik sistemdeki arpma ilemlerini en hzl gerekletiren devreler paralel arpma devreleridir. 74285 entegresi kullanarak yapacamz arpma devresinde dikkat etmemiz gereken nemli bir nokta, bu devrenin k saysn bilmemizdir. Drt bitlik en byk iki sayy arptktan sonra kan say sekiz bittir. Buna gre bu devrenin k sekiz bit olmaldr. 74285 entegresinin bacak balantlarna bakldnda drt k olduu grlmektedir. Sekiz k elde etmek iin iki adet entegreyi birbirine paralel balamak gerekmektedir.

54

2C 2B 2A 1D 1A 1B 1C GND

1 2 3 4 5 6 7 8

7 4 2 8 5

16 15 14 13 12 11 10 9

VCC 2D / GA / GB Y0 Y1 Y2 Y3

ekil 3.9: Drt bitlik iki sayy arpan entegrenin (74285) bacak balantlar

Sekiz bitlik sonu iin iki adet 74285 kullanmamz gerekecektir. Birinci ve ikinci entegredeki 1A, 1B, 1C, 1D girilerine drt bitlik birinci saynn girileri balanr. Birinci ve ikinci entegredeki 2A, 2B, 2C, 2D girilerine drt bitlik ikinci saynn girileri balanr. Paralel bal iki entegrede de giriler ayn olacandan sonu etkilenmeyecektir. Her iki entegrenin Vcc ularna 5Va, GND ularna da topraa balanacaktr. X3 X2 X1 X0
VCC 1D GND 1C 1B 1A 7 Y0 4 Y1 2D 2 2C 8 Y2 2B 5 Y3 2A 5V

GA GB
VCC 1D GND 1C 1B 1A 7 Y0 4 Y1 2D 2 2C 8 Y2 2B 5 Y3 2A

Y3 Y2 Y1 Y0

GA GB
ekil 3. 10: Drt bitlik iki sayy arpan devrenin 74285 entegresiyle yaplm hali

55

UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar

neriler

3 bitlik A says tek olduunda A*2, kn Lojik1 de aktif olmas sizin ift olduunda A/2 ilemlerini yaptran soruyu daha kolay zmenizi devreyi tasarlaynz. salayacaktr. Devre k lojik1 de mi yoksa Lojik0 Hata olmamas iin kn bit saysnn da m aktif olacak belirleyiniz. tama olmayacak ekilde dlmesi gereklidir. Devrenin giriinin ve knn ka bitten oluacan belirleyiniz. Giri deiken saylarna bakarak Karno haritasnn ka kareden oluacan 2N Devrenin doruluk tablosunu formlne gre hesaplayabilirsiniz. hazrlaynz. Karno haritasnn kalbn hazrlarken Doruluk tablosuna bakarak Karno haritadaki karelerin numaralarnn haritasnn iini doldurunuz. sralamalarnn Gray koda gre verildiini unutmaynz. Her bir k Karno haritasna gre indirgeme yapp iin ayr Karno haritas hazrlaynz. her bir kn fonksiyonunu bulunuz. k fonksiyonuna bakarak devre iin Dijital elektronik devre elemanlar 5V ile alr. Kullanlan entegrelerin bacak gerekli elemanlar belirleyiniz. balantlarnn bulunduu bir belgeyi Devrenin kat zerinde izimini yannzda bulundurun. gerekletiriniz. Plaket (breadboard) kullanmay k fonksiyonunuzu verecek devreyi hatrlamyorsanz devreyi yanl bilgisayardaki simlatr programlarda kurmamak iin uygulama kurup, devreyi altrnz retmeninizden ya da laboratuar einizden nasl kullanldn Bilgisayardaki devreniz doru sonular hatrlatmasn isteyiniz. veriyorsa devrede kullanlan lojik elemanlar son olarak tekrar belirleyip, devrenizi plakete (breadboard) ve ya lojik eitim setinize kurunuz. Devreniz doru altysa devrede kullanacanz elemanlar belirleyiniz.

Devrenizi elektronik ortamda kurunuz.

56

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

UYGULAMALI TEST (YETERLK LME)
renme faaliyeti ile kazandnz yeterlii, aadaki ilem basamaklarna gre deerlendiriniz. DEERLENDRME LTLER 1. kilik sitemdeki saylarn bire ve ikiye gre tmlemelerinin nasl alndn rendiniz mi? 2. aret bitinin ikilik sistemdeki arpmada nasl kullanldn rendiniz mi? 3. Devrenin giri ve k deikenlerinin saysn doru belirlediniz mi? 4. Devrenin doruluk tablosunu doru izebildiniz mi? 5. Doruluk tablosuna ve klara gre karno haritalarn izebildiniz mi? 6. Karno haritalarna gre indirgeme yapp en sade haliyle k fonksiyonlarn buldunuz mu? 7. Devrenizi doru tasarlayabildiniz mi? 8. Devrenizi yardm almadan tek banza tasarlayabildiniz mi? 9. Devrede kullanlan lojik kaplar ve saylarn belirlediniz mi? 10.Lojik kaplarnn entegre numaralarn ve bacak balantlarn buldunuz mu? 11.Devre elemanlarn plakete dzgn yerletirebildiniz mi? 12.Devrenizi doru kurabildiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplanrnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz. Cevaplarnzn tamam evet ise bir sonraki faaliyeti geiniz.

57

RENME FAALYET4 RENME FAALYET - 4

AMA
Karlatrma kullanabileceksiniz. tmdevre elemann gerektiinde gelitirdii devrelerde

ARATIRMA
7485 karlatrma entegresinin bacak balantlarn ve arpma ilemini yapan baka entegreleri aratrnz. Karlatrma ilemlerinin kullanld sistemleri ve devreleri aratrnz.

4. KARILATIRMA DEVRELER
4.1. Karlatrc (Comparator)
Karlatrma ilemi, girilerden birinin (A) dierine (B) gre durumunun k oluturmasdr. Karlatrma devresinin k vardr. Bir giriin dierinden byk (A>B), kk (A<B) ya da iki giriin birbirine eit (A=B) olduu durumlar gsterir. Aritmetik devrelerde nemli rol oynar. Toplama ve kartma yapan devrelerde; girileri ayn ve ya farkl iken k vermesi beklenen ve buna gre baka bir sitemi kontrol eden devrelerde; ikilik sistemde adres karlatrmas yapan devrelerde kullanlabilir
(Yaml, Akar, 1999, s.204).

4.1.1. Yarm Karlatrc (Half Comparator)

Yarm karlatrma ilemi bir bitlik iki sayy birbiriyle karlatran devredir. Bu devrenin k saylarn birbirine eit mi yoksa deimli olmasna gre belirlenir. Bunlara gre bu devrenin iki girii (A,B) ikide k (A=B , A B) bulunmaktadr. 4.1.1.1. Yarm Karlatrc Devrenin Tasarm Devrenin doruluk tablosunu hazrlayp doruluk tablosuna gre her iki kn Karno Haritalarn izeceiz,

58

ekil 4.1: Yarm karlatrc devrenin doruluk tablosu ve karno haritalar

Karno haritalarnn sadeletirmelerini yapp k fonksiyonlarn bulacaz,

(AB) = AB + BA = A B (A=B) = AB + AB = (A B) = A

En basit karlatrmay yapan kapnn EX-OR kaps olduu grlmektedir. k fonksiyonlarna gre devrenin tasarmn izeceiz, ve izdiimiz devreyi bilgisayar zerinde simlatr programlarda deneyeceiz,
AB AB

A B

A
A=B

A=B

ekil 4.2: Yarm karlatrc devresinin simlatr programda (crocodile tecnology) uygulanmas

Simlatr programda kurduumuz devre doru altysa devremizi kuracaz.

4.1.2. Tam Karlatrc (Full Comparator)

Tam karlatrc devrelerde bir bitlik iki giri (A,B) ve k (A>B, A<B, A=B) bulunur. 4.1.2.1. Tam Karlatrc Devrenin Tasarm Devrenin doruluk tablosunu hazrlayacaz

59

ekil 4.3: Tam Karlatrc Devrenin Doruluk Tablosu

Doruluk tablosuna gre her iki kn Karno Haritalarn izeceiz

ekil 4.4: Tam Karlatrc Devrenin Karno Haritas

Karno haritalarnn sadeletirmelerini yapp k fonksiyonlarn bulacaz, (A>B) = AB (A=B) = AB + AB = (A B) = A B (A<B) = AB k fonksiyonlarna gre devrenin tasarmn izeceiz, ve izdiimiz devreyi bilgisayar zerinde simlatr programlarda deneyeceiz,
A<B

A>B

a) A = 0 B=0 A=B

A=B ekil 4.5(a): Tam karlatrc devresinin simulatr programda (crocodile tecnology) uygulanmas ve altrlmas

60

A<B

A>B

b) A < B A=0 B=0

A=B

ekil 4.5(b): Tam karlatrc devresinin simulatr programda (crocodile tecnology) uygulanmas ve altrlmas

A<B A>B

c) A = 1 B=0 A>B

A=B ekil 4. 5(c): Tam karlatrc devresinin simulatr programda (crocodile tecnology) uygulanmas ve altrlmas

Simlatr programda kurduumuz devre doru altysa devremizi kuracaz.

4.1.3. Karlatrc Entegresi (7485)

7485 entegresi drt bitlik iki sayy karlatrmak iin kullanlr. B3 IA<B IA=B IA>B OA<B OA=B OA>B GND 1 2 3 4 5 6 7 8 16 15 14 13 12 11 10 9 VCC A3 B2 A2 A1 B1 A0 B0

7 4 8 5

ekil 4.6: Drt bitlik iki sayy karlatran entegrenin (7485) bacak balantlar

61

ekil 4.6 da entegre bacak bantlarna bakldnda karlatrlma yaplan iki ksm dikkati ekmektedir. Sadece bir tane entegreyle karlatrma yapacaksanz OA<B, OA=B, OA>B yi k olarak kullanmalsnz. Karlatrcnzdan nce bir karlatrc entegre daha balysa ve birbiryleriyle balantl bilgilere gre alacaklarsa iA<B, iA=B, iA>B ye bir nceki karlatrcnn klar balanr. Simulatr programda entegrenin almas;
A4 A3 A2 A1 B4 B3 B2 B1

A0, A1, A2 ve A3e birinci sayy temsil edecek giriler balanr, B0, B1, B2 ve B3 e ikinci sayy temsil edecek giriler balanr, Daha nce bir karlatrma entegresinden sonra gelmediinden ve entegrenin doru almas iin IA<B ve IA>B (input IA>B) girileri topraa (lojik0), IA=B girileri ise VCCye (lojik1) balanr. OA<B, OA=B ve OA>B (output A>B) ye k elemanlar (led) balanr. CE= lojik 1 olmas ok nemlidir.

A=3 B=2 A > B1

A=3 B=2 A = B1

A=3 B=2 A < B1

ekil 4.7: Drt bitlik iki sayy karlatran devrenin 7485 entegresiyle yaplm halinin simulatr programda (crocodile tecnology) uygulanmas ve altrlmas

62

UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar

neriler

ki bitlik iki sayy karlatran devreyi renme Faaliyeti1 de verilmi tasarlaynz. uygulama faaliyetindeki nerilerin hepsi bu ve bunun gibi devreler iin Devre k lojik1 de mi yoksa Lojik0 geerlidir. da m aktif olacak belirleyiniz. Devrenin giriinin ve knn ka bitten oluacan belirleyiniz. Devrenin hazrlaynz doruluk tablosunu

Doruluk tablosuna bakarak Karno haritasnn iini doldurunuz. Karno haritasna gre indirgeme yapp her bir kn fonksiyonunu bulunuz. k fonksiyonuna bakarak devre iin gerekli elemanlar belirleyiniz. Devrenin kat gerekletiriniz. zerinde izimini

k fonksiyonunuzu verecek devreyi bilgisayardaki simlatr programlarda kurup, devreyi altrnz Bilgisayardaki devreniz doru sonular veriyorsa devrede kullanlan lojik elemanlar son olarak tekrar belirleyip, devrenizi plakete (breadboard) ve ya lojik eitim setinize kurunuz. Devreniz doru altysa devrede kullanacanz elemanlar belirleyiniz. Devrenizi elektronik ortamda kurunuz.

63

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

UYGULAMALI TEST (YETERLK LME)
renme faaliyeti ile kazandnz yeterlii, aadaki ilem basamaklarna gre deerlendiriniz. DEERLENDRME LTLER 1. Devrenin giri ve k deikenlerinin saysn doru belirlediniz mi? 2. Devrenin doruluk tablosunu doru izebildiniz mi? 3. Doruluk tablosuna ve klara gre karno haritalarn izebildiniz mi? 4. Karno haritalarna gre indirgeme yapp en sade haliyle k fonksiyonlarn buldunuz mu? 5. Devreyi kat zerinde tasarlayabildiniz mi ? 6. k fonksiyonlarn simlatr programnda kurup altrabildiniz mi? 7. Devrede kullanlan lojik kaplar ve saylarn belirlediniz mi? 8. Lojik kaplarnn entegre numaralarn ve bacak balantlarn buldunuz mu? 9. Devre elemanlarn plakete (breadbord) dzgn yerletirebildiniz mi? 10.Devrenizi doru kurabildiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME Yaptnz deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplanrnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Eksiklerinizi aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayabilirsiniz

64

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME MODL DE ERLENDRME

OBJEKTF TEST (LME SORULARI)

Bundan sonraki sorularda verilen cmlelerin doru mu yanl m olduu size sorulmaktadr. Parantez ilerine D (Doru) ya da Y (Yanl) harflerini koyarak cevaplarnz verin. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. arpma devrelerini tam toplayclar kullanlarak yaplabiliriz. (____) Karlatrma devrelerini sistem kontrollerinde kullanabiliriz. (____) Eksik giri- k saysna gre tasarlanm devreyi en batan tekrar tasarlamamz gerekir. (____) Devrelerin sadeletirilmesinde kullanlan yntemlerden Boole Cebri yntemi, Karno haritalar Yntemine gre daha gvenilir ve kolay bir yntemdir. ( ____) Karno haritasn oluturan karelerin says N giri deikeni olmak zere 2N formlyle bulunur. (____) 74*** serisinden 7485 entegresi karlatrma ilemi yapmak iin kullanlr. (____) 74*** serisinden 7483 entegresi karma ilemi yapmak iin kullanlr. (____) Mikroilemcilerin iinde toplama, arpma, karma, karlatrma ilemlerinin yapld bir blm vardr. (____) Doruluk tablosunda tanmsz ifadeler karsa devre yanl saylr. (____) Karno haritalarnda 6l, 12li, 16l gruplamalar yaplabilir.(____) Doruluk tablosundaki sra numaralar, karno haritasna gray koda gre yerletirilir. (____) Karno haritalarnda sfrlara ve birlere gre gruplama yaplabilir. (____) Kontrol deikeni olmadan bire gre tmlemeyi not kapsyla da yapabiliriz.(_____) Her bit iin bir EX-OR kapsyla ikiye gre tmleme alabiliriz. Aritmetik ilemler yapan entegreler sadece 74*** serisinde vardr. (_____) Karno haritalarnda toplam (Maxterm) ve arpm (minterm) terimler gsterilir.(_____) Karno haritalarnda bire gre gruplama yaplrken sfrlar kullanlmaz. (_____) Paralel toplamada her bir iki biti toplamak ve oluan eldeyi bir sonraki iki bite aktarmay salamak iin tam toplayclar kullanlr. (_____) Tam karc daha dk deerlikli kademeden bir bor alnm olabilecei dikkate alnarak iki biti birbirinden karan tmleik (kombinasyonel) bir devredir (____) Tam karc giri ile iki ktan oluur. (____) Yarm karc giri ile iki ktan oluur. (____)

65

22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30.

Negatif saylar, mikroilemcili sistemlerde tmlemeleri alnarak saklanr. (____) Pozitif saylar, mikroilemcili sistemlerde tmlemeleri alnarak saklanr. (____) Lojik devrelerde karma ilemi negatif bir saynn pozitif bir sayyla toplanmasdr. (____) aret biti en dk deerlikli bitin (LSD) solunda bulunur. (____) En basit arpma ilemi OR kapsyla yaplr. (____) ki bitlik iki sayy arpan devrenin iki k bulunur. (____) ki saynn birbirlerine gre durumlarn arpma devreleri bulur. Karlatrma devreleri toplama ve karma devrelerinde bulunabilir. (____) Tam karlatrma devrelerinde k bulunur. (____)

Buradan sonraki sorular znz. 31. 32. 33. 34. 35. F(x,y,z)= (2,3,6,7) boole fonksiyonunun sadeletirilmi halini karno haritalarn kullanarak arpmlarn toplam eklinde elde ediniz. F(x,y,z)= (2,3,6,7) boole fonksiyonunun sadeletirilmi halini karno haritalarn kullanarak arpmlarn toplam eklinde elde ediniz. Birer bitlik a,b,c saylarn arpan devreyi iziniz. T= AB'C'+ABC+A'B'C+A'BC' iki kap kullanarak iziniz sadeletirilmi ifadenin devresini sadece giri ve

Yandaki Karno haritasnn en sade halini bulunuz.

36.

Yandaki Karno haritasnn en sade halini bulunuz.

37.

k = A1B1' B0 + A0B1B0' devresini iziniz.

66

38.

15 katl bir binada 2 asansr bulunmaktadr. Birinci asansr tek numaral katlara, ikinci asansr ift numaral katlara ve 15. kata uramaktadr. Devrenin doruluk tablosunu iziniz. 38 numaral sorunun karno haritasn izip klarn indirgemelerini yapnz. 39 numaral soruda bulunan kn devresini iziniz.

39. 40.

DEERLENDRME Cevaplarn cevap anahtar ile karlatrnz. Doru bildiiniz cevap saynz belirleyerek kendiniz deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da tereddt yaadnz sorular varsa ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar ediniz. Btn sorulara doru yant verdiyseniz bir sonraki modle geebilirsiniz.

67

PERFORMANS TEST-1 (YETERLK LME)

Aada belirlenen davranlar rencinizin yapp yapamadn gzlemledikten sonra baarl olduunu dndnz her bir soruya 5 puan veriniz.

X kontrol girii olmak zere iki bitlik bir A saysnn; Puanlama Soru 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 A=0 ve X=0 iken k Ann deili olacak. X=0 iken sayy 3 ile arpp 4 karan (3A2) , X=1 iken sayya 4 ekleyen (A+4) devreyi tasarlaynz. (Xi
LSDye yazarak doruluk tablosunu iziniz)

kilik sistemdeki saylarla drt ilem yapabiliyor mu? Verilen sorunun giri ve k saylarn doru belirleyebiliyor mu? Belirlenen giri ve klara gre doruluk tablosunu doru hazrlayabiliyor mu? Doruluk tablosuna bakarak ve kurallarna uygun Karno haritalarn hazrlayabiliyor mu? Karno haritalarnda indirgemeyi en sade ekliyle yapabiliyor mu? Sadeletirilmi k fonksiyonuna bakarak devre iin gereken elemanlar doru belirleyebiliyor mu? k fonksiyonlarnn sadeletirilmi hali bulunan devreleri kat zerinde tasarlayabiliyor mu? Lojik kaplarn ve kaplarn klarn biliyor mu? k fonksiyonunun sadeletirilmi haline bakarak simlatr programda devreyi kurabiliyor mu? Tasarlad ve ya simlatrde kurduu devreyi plaket zerine dzgn kurabiliyor mu? Malzemelerini zen gstererek ve dzenli kullanyor mu? i bittikten sonra devresini kaldrp alma ortamn temizliyor mu?

68

PERFORMANS TEST-2 (YETERLK LME)

Aada belirlenen davranlar rencinizin yapp yapmadn gzlemledikten sonra baarl olduunu dndnz her bir soruya 5 puan veriniz.

4 Bitlik iki sayya bir kontrol giriine bal olarak toplama ve karma ilemleri yaptrlmak istenmektedir. Soru 1 2 3 4 5 6 7 8 karma ilemlerinde doru sonu iin; A>B olduunda farkl, A< B olduunda farkl ilemler yaplmakta olduundan kolaylk salamas iin karlatrma entegresi kullanlmas gerekmektedir. Devrede sadece bir tane toplayc entegresi (7483) kullanlacaktr. Bire gre tmle yntemi kullanlacaktr. Kontrol girii=0 iken A+B Kontrol girii=1 iken A-B ilemlerinin yaplmas istenmektedir. Puanlama

Negatif saylarn tmlemesinin nasl alndn biliyor mu? Verilen sorunun giri ve k saylarn doru belirleyebiliyor mu? Lojik kaplarn ve kaplarn klarn biliyor mu? Aritmetik devre entegrelerinin birleimiyle oluturulabilecek devreyi, doruluk tablosu ve Karno haritas olmadan da kat zerinde tasarlayabiliyor mu? Aritmetik devre entegrelerinin birleimiyle oluturulabilecek devreyi, doruluk tablosu ve Karno haritas olmadan simlatr programda tasarlayabiliyor mu? Tasarlad ve ya simlatrde kurduu devreyi plaket zerine dzgn kurabiliyor mu? Malzemelerini zen gstererek ve dzenli kullanyor mu? i bittikten sonra devresini kaldrp alma ortamn temizliyor mu?

DEERLENDRME Her iki performans testi sonucunda kan puanlar toplanacaktr. rencinin toplamda alabilecei maksimum puan 100 olacak ekilde ayarlanmtr.

69

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI
SORU 1 2 3 4 5 6 7 8 CEVAP C C B C D B A B SORU 9 10 11 12 13 14 15 CEVAP A D D Y D Y D

RENME FAALYET 2NN CEVAP ANAHTARI

SORU 1 2 3 4 5 CEVAP B A B A D SORU 6 7 8 9 10 CEVAP D C C A B

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

SORU 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 CEVAP D D D Y D D D D Y Y D D D Y Y SORU 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 CEVAP D D D D D Y D Y D Y Y Y Y D D

70

31

32

33. 34. 35. 36. A B C

Z' + XY' Z * (X' + Y) 37.

TEK= D

FT= +ABC 38. 39.

D'

40.

71

KAYNAKA KAYNAKA
BLGEN Gzin, Ders Notlar, Erkan Avc EML ATL ve Teknik Lisesi,2007 CAN Burhanettin, Ders Notlar, Marmara niversitesi,1999 MANO Morris, "Saysal Tasarm", Milli Eitim Basmevi, 2000 YAIMLI Mustafa, Fevzi AKAR , "Dijital Elektronik",Beta Basm A.., Mart 1999 http://www.bilimveteknoloji.net/elektronik/dijital/dijital_elektronik_12.htm http://www.dokumanlar.com/dosya.asp?islem=gor&dosya_no=128427 http://www.ee.surrey.ac.uk/Projects/Labview/minimisation/karnaugh.html#exa mple http://www.elec.qmul.ac.uk/staffinfo/davew/lab/ttl74.htm http://en.wikipedia.org/wiki/Karnaugh_map http://www.eng.auburn.edu/~kirkih/ELEC2010/LabManual/ http://www.etu.edu.tr/~oergin/bil361/birinci_sinav.pdf http://www.etu.edu.tr/~oergin/bil361/boz/aritmetik4.pdf http://www.intersil.com/data/FN/FN3/FN3316/FN3316.pdf http://www.irfanevrens.com/dersler/3_1/lojik_lab/deney_3/3.pdf http://www.iticu.edu.tr/ogr/salsan/LojikDevreler.htm http://karnaugh.shuriksoft.com/kmpro.pdf http://www.play-hookey.com/digital/adder.html http://www.puz.com/sw/karnaugh/karnaugh_12.htm http://samengstrom.com/nxl/7892/4585_4-bit_magnitude_comparator.en.html http://www.spsu.edu/cs/faculty/bbrown/papers/karnaugh.pdf http://timacmp.imag.fr/~guyot/Cours/Oparithm/english/Adspec.htm#sigabs http://tima-cmp.imag.fr/~guyot/Cours/Oparithm/english/Multip.htm#RedPP

72

www.uzak.mersin.edu.tr/UZAK/TP/EndElo/Eln-123/sy-06.pdf http://www.xs4all.nl/~ganswijk/chipdir/giicm/ http://www2.itu.edu.tr/~acarser/SSTU2006-2007/proje4.html http://www2.itu.edu.tr/~orssi/thesis/2006/Bitirme_son.doc

73