Zaburzenia napięcia

Pomiar migotania światła 5.2.3

6WUXPLHĔĞZLHWOQ\

1DSLĊFLH



9
9
Zaburzenia napięcia
9

∆88>@



     

/LF]EDSURVWRNąWQ\FK]PLDQQDSLĊFLDQDPLQXWĊ
 Zaburzenia napięcia
Pomiar migotania światła
Prof. Zbigniew Hanzelka, dr inż. Andrzej Bień
Akademia Górniczo-Hutnicza
październik 2005

Niniejszy Poradnik został opracowany jako część europejskiego programu edukacyjnego i szkoleniowego Jakość
Zasilania Inicjatywa Leonardo (LPQI), wspieranego przez Komisję Europejską (w ramach Programu Leonardo da
Vinci) i Międzynarodowe Stowarzyszenie Miedzi. Dla uzyskania bliższych informacji odwiedź stronę LPQI www.lpqi.org.

Polskie Centrum Promocji Miedzi Sp. z o.o. (PCPM)

Polskie Centrum Promocji Miedzi Sp. z o.o. jest organizacją non-profit, finansowaną przez dostawców miedzi oraz
producentów pragnących zachęcić odbiorców do stosowania miedzi i jej stopów oraz promujących ich prawidłowe
i efektywne zastosowanie. Działalność Centrum obejmuje zapewnienie technicznego doradztwa i informacji tym, którzy są
zainteresowani wykorzystaniem miedzi w jej wszystkich aspektach. Centrum również zapewnia łączność między jednostkami
badawczymi a przemysłem wykorzystującym miedź w produkcji oraz utrzymuje bliską łączność z innymi organizacjami zajmującymi
się rozwojem miedzi na całym świecie.

Europejski Instytut Miedzi (ECI)

Europejski Instytut Miedzi jest spółką joint venture Międzynarodowego Stowarzyszenia na Rzecz Miedzi
(ICA) i IWCC. ECI, dzięki swoim członkom, zajmuje się w imieniu największych producentów miedzi
na świecie i czołowych europejskich producentów - promocją miedzi w Europie. Powstały w styczniu
1996 roku Europejski Instytut Miedzi jest wspierany dzięki sieci dziesięciu Towarzystw Rozwoju Miedzi (CDA) w krajach Beneluksu,
we Francji, w Niemczech, Grecji, na Węgrzech, we Włoszech, w Polsce, Skandynawii, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii. Towarzystwo
rozwija swoją działalność podjętą przez CDA powstałą w 1959 roku oraz dzięki INCRA (Międzynarodowemu Towarzystwu Badań
Miedzi) powstałemu w 1961 roku.

Zrzeczenie się odpowiedzialności

Niniejszy projekt nie musi odzwierciedlać stanowiska Komisji Europejskiej ani nie nakłada na Komisję Europejską żadnej
odpowiedzialności.

Europejski Instytut Miedzi, Deutsches Kupferinstitut i Polskie Centrum Promocji Miedzi zrzekają się wszelkiej odpowiedzialności
za wszelkie bezpośrednie lub pośrednie skutki jak również nie przewidziane szkody, które mogą być poniesione w wyniku użycia
informacji lub nieumiejętnego użycia informacji lub danych zawartych w niniejszej publikacji.

Copyright© European Copper Institute, Deutsches Kupferinstitut and Polskie Centrum Promocji Miedzi.
Reprodukcja materiału zawartego w niniejszej publikacji jest legalna pod warunkiem reprodukcji w całości i po dania jej źródła.

Promocja LPQI w Polsce prowadzona jest w ramach Polskiego Partnerstwa Jakości Zasilania:

Politechnika Wrocławska Akademia Górniczo-Hutnicza Instytut Szkoleniowy Schneider Electric Polska Medcom Sp. z o.o.
 Zaburzenia napięcia

Pomiar migotania światła

1. Wprowadzenie
Napięcie sieci zasilającej zmienia się w czasie w wyniku zaburzeń występujących w procesie wytwarzania, przesyłania
i dystrybucji energii elektrycznej. Wzajemne oddziaływanie odbiorników energii elektrycznej i sieci powoduje dalsze po-
gorszenie się jakości energii elektrycznej.
Wahania prądu pobieranego przez odbiorniki niespokojne o dużej mocy takie, jak duże napędy elektryczne i piece łuko-
we, są przyczyną zmiany napięcia o niskiej częstotliwości, a w następstwie:
● migotania źródeł światła, które u osób narażonych na to oddziaływanie może powodować znaczny dyskom-
fort fizjologiczny, zmęczenie fizyczne i psychiczne, a nawet skutki patologiczne,
● zakłóceń pracy urządzeń elektrycznych i układów elektronicznych.
Rysunek 1 ilustruje, w jaki sposób niewielka zmiana napięcia powoduje zauważalną zmianę strumienia świetlnego żarówki.

6WUXPLHĔĞZLHWOQ\

1DSLĊFLH

Rys. 1. Zmiana strumienia świetlnego wywołana chwilową zmianą napięcia [1]

Powtarzające się niewielkie zmiany amplitudy napięcia powodują zmiany strumienia źródeł światła. Zjawisko to jest po-
pularnie określane jako migotanie światła i jest jednym z istotnych parametrów jakości energii elektrycznej. Przykłado-
we widmo napięcia sieci, w której występuje migotanie światła, przedstawiono na rysunku 2. Jest to widmo typowe dla
sieci zasilającej duży napęd elektryczny o zmiennym obciążeniu. Żarówka zasilana z tego samego węzła sieci będzie mi-
gotała z częstotliwością ok. 1 Hz.
 








9  9





 

         
+] +]

Rys. 2. Widmo napięcia sieci zasilającej; na wykresie z prawej pominięto składową podstawową 50 HZ
Migotanie światła opisują dwa parametry: wskaźnik krótkookresowego migotania światła Pst i wskaźnik długookresowe-
go migotania światła Plt. Sposób pomiaru tych parametrów jest omawiany w dalszej części niniejszego opracowania.

1
 Pomiar migotania światła
2. Ocena wahań napięcia
Zjawisko migotania źródeł światła jest znane od początków eksploatacji sieci energetycznych. Jego gwałtowny wzrost
nastąpił wraz ze zwiększeniem się liczby odbiorników i wzrostem pobieranej mocy. Przeprowadzono szeroko zakrojo-
ne prace badawcze w zakresie pomiarów i metod redukcji migotania światła. Niniejszy rozdział omawia zasady pomiaru
i ogólne zasady konstrukcji przyrządów pomiarowych.
Konstrukcja przyrządów była początkowo oparta na prostej obserwacji strumienia świetlnego. Następnym krokiem by-
ło opracowanie modelu reakcji człowieka – w postaci dyskomfortu lub dokuczliwości – na zmianę strumienia świetlne-
go. Model ten wykorzystywał żarówkę z włóknem wolframowym 60 W, 230 V, która była wtedy powszechnie używa-
nym w Europie źródłem światła.
Rysunek 3 przedstawia próg postrzegania migotania światła wykreślony w funkcji procentowej zmiany napięcia (oś rzęd-
nych) i częstotliwości jego zmian (oś odciętych). Jeżeli punkt odpowiadający wartości zmiany napięcia i częstotliwości
zmian jest położony ponad tą krzywą, to efekt może być postrzegany przez obserwatora jako zakłócenie, jeżeli punkt ten
znajduje się poniżej krzywej – efekt może być niedostrzegalny. Linie przerywane odpowiadają żarówkom o innych na-
pięciach znamionowych.
Pierwsze mierniki migotania światła zawierały typową żarówkę 60W, 230V czujnik strumienia światła i analogowy mo-
del symulujący reakcję człowieka. W wyniku prac prowadzonych w latach osiemdziesiątych uzyskano zgodność co do
metod oceny uciążliwości zjawiska migotania światła. Obecnie prace takie są koordynowane przez Międzynarodową
Unię Elektrotechnologii (UIE). Opracowano znormalizowany, całkowicie elektroniczny miernik migotania, który mie-
rzy wahania napięcia i symuluje zarówno odpowiedź źródła światła, jak i reakcję człowieka. Przyrząd umożliwia otrzy-
manie dwóch rodzajów wyniku pomiaru: krótkookresowego wskaźnika migotania światła, Pst, mierzonego w 10-minu-
towym przedziale czasu, oraz wskaźnika długookresowego, Plt, wyznaczanego w czasie dwóch godzin na podstawie 12
kolejnych wartości Pst.



9
9
9

∆88>@



     

/LF]EDSURVWRNąWQ\FK]PLDQQDSLĊFLDQDPLQXWĊ

Rys. 3. Charakterystyka postrzegania migotania światła

przy prostokątnych zmianach napięcia zasilającego żarówki o mocy 60 W

3. Pomiar wskaźnika krótkookresowego migotania światła Pst

Schemat blokowy miernika zaproponowanego w raporcie UIE przedstawiono na rysunku 4. Mierzone wahania napię-
cia są przetwarzane za pomocą modelu symulującego odpowiedź strumienia świetlnego żarówki z włóknem wolframo-
wym oraz modelu ludzkiej reakcji na strumień świetlny. Otrzymujemy w ten sposób chwilową wartość sygnału migotania
światła. Ponieważ ludzie w różny sposób reagują na zmiany strumienia świetlnego, wartość krótkookresowego wskaźni-

2
 Pomiar migotania światła
ka migotania światła Pst jest wyznaczana za pomocą modelu statystycznego, zbudowanego na podstawie wyników badań
eksperymentalnych prowadzonych z dużą liczbą osób.

1DSLĊFLH 2SHUDFMHVWDW\VW\F]QH
VLHFL 0RGHOZSá\ZX 367
QDFKZLORZ\FKZDUWRĞFLDFK
0RGHOĪDUyZNL PLJRWDQLDĞZLDWáD
V\JQDáXXFLąĪOLZRĞFL
QDF]áRZLHND
PLJRWDQLDĞZLDWáD

Rys. 4. Operacje statystyczne wyznaczania uciążliwości migotania

Szczegółowy schemat blokowy miernika pokazano na rysunku 5. Ilustruje on zaproponowany przez UIE schemat przetwa-
rzania sygnału napięciowego, przedstawiony w dokumencie normalizacyjnym [2]. Mierniki produkowane zgodnie z tym
dokumentem powinny odtwarzać charakterystykę przedstawioną na rysunku 3, z niepewnością pomiaru mniejszą od 5%.

)LOWU )LOWU
'HPRGXODWRU JyUQRSU]HSXVWRZ\ GROQRSU]HSXVWRZ\
3U]HWZRUQLN$&
RFKDUDNWHU\VW\FH
ZHUVMDF\IURZ
NZDGUDWRZHM

6\JQDá]PLHQQRĞFLVWUXPLHQLDĞZLHWOQHJR

.V]WDáWRZDQLH )LOWU
ZLGPD 3RZLHODF] GROQRSU]HSXVWRZ\
SRGQRV]ąF\
GRNZDGUDWX

6\JQDáXFLąĪOLZRĞFLPLJRWDQLDĞZLDWáDVW

:\]QDF]DQLH :VNDĨQLN
:\]QDF]DQLH
PLDU\ XFLąĪOLZRĞFL
&3)
XFLąĪOLZRĞFL3VW PLJRWDQLD3VW

Rys. 5. Struktura miernika migotania światła wg UIE

Przetwornik analogowo cyfrowy jest stosowany tylko w cyfrowych rozwiązaniach miernika. Demodulator kwadratowy
oraz filtry tworzą model żarówki z włóknem wolframowym 60 W, 230 V. Filtr górnoprzepustowy 0,05 Hz służy do elimi-
nacji składowej stałej, ponieważ mierzone są tylko zmiany strumienia, a filtr dolnoprzepustowy 35 Hz reprezentuje dy-
namiczne właściwości żarówki.
Elementy w drugim rzędzie na rysunku 5 modelują reakcję człowieka na zmiany strumienia świetlnego. Reakcja oka
i mózgu jest modelowana za pomocą filtru pasmowego, o następującej postaci:
k ω1 s 1 + s ω2
K (s) = ⋅
s 2 + 2 λs + ω12 (1 + s ω3 ) (1 + s ω4 )

3
 Pomiar migotania światła
gdzie, dla lampy żarowej 60 W, 230 V:
k = 1, 74802
λ = 2 π ⋅ 4, 05981
ω1 = 2 π ⋅ 9,15494
ω2 = 2 π ⋅ 2, 27979
ω3 = 2 π ⋅1, 22535
ω4 = 2 π ⋅ 219

Filtr ten został zaprojektowany na podstawie psychofizjologicznych badań wpływu zmian strumienia świetlnego na czło-
wieka. Badania te obejmowały analizę wpływu częstotliwości i amplitudy zmian strumienia świetlnego. Powielacz pod-
noszący do kwadratu i filtr dolnoprzepustowy 0,53 Hz modelują efekt zmęczenia wywołanego zmianami strumienia
świetlnego.
Rysunek 6 przedstawia charakterystyki amplitudowo-fazowe wszystkich filtrów zastosowanych w mierniku.
1.2

)LOWUJyUQRSU]HSXVWRZ\+]
1.0
)LOWUGROQRSU]HSXVWRZ\+]

0.8
$PSOLWXGD

0.6 )LOWUZDĪąF\

0.4

)LOWUGROQRSU]HSXVWRZ\+]
0.2

10 20 30 40 50

&]ĊVWRWOLZRĞü>+]@

Rys. 6. Charakterystyki amplitudowo-fazowe filtrów miernika migotania światła

Elementy w trzecim rzędzie schematu blokowego na rys. 5 przedstawiają blok analizy statystycznej. Wyznaczanie Pst jest
dokonywane na podstawie obliczania funkcji skumulowanego prawdopodobieństwa (CPF) w przedziale czasu obserwa-
cji. Metoda wyznaczania funkcji skumulowanego prawdopodobieństwa jest przedstawiona na rysunku 7.
:DUWRĞüPDNV\PDOQD
VW

WWW
[
7 W W W W

>@ 7 PLQ

3URFHQWF]DVXREVHUZDFML &]DVREVHUZDFML>V@
GODNWyUHJRZDUWRĞüV\JQDáXVW
SU]HNURF]\áDZ\EUDQ\SUyJ

Rys. 7. Proces wyznaczania funkcji skumulowanego prawdopodobieństwa (CPF)

4
 Pomiar migotania światła
Krzywa po prawej stronie przedstawia chwilową uciążliwość migotania (oś rzędnych) w funkcji czasu (oś odcię-
tych) dla dziesięciominutowego czasu obserwacji. Poziome linie siatki reprezentują progi przyjęte w celu grupo-
wania wyników, jak pokazano po lewej stronie rysunku. Na osi x podano procent czasu obserwacji, w którym dys-
kretne wartości chwilowe sygnału uciążliwości migotania światła przekraczają odpowiedni próg (patrz przykład dla
najniższej grupy).
W praktyce, po otrzymaniu próbek w 10-minutowym okresie obserwacji, progi są ustawiane zgodnie z percentylami
– tzn. tak, aby były przekraczane dla 0,1%, 1%, 3%, 10% i 50% dziesięciominutowego czasu obserwacji. w dalszej czę-
ści tekstu percentyle te są oznaczone jako P0.1, P1, P3, itd., a indeks „s” (np. P1s, P3s) wskazuje, że zastosowano wygładza-
nie według następujących zależności:

P1S = (P0,7 + P1 + P1,3)/3

P3S = (P2,2 + P3 + P4)/3
P10S = (P6 + P8 + P10 + P13 + P17)/5
P50S = (P30 + P50 + P80)/3

Wartość Pst jest obliczana według następującej zależności:

Pst = 0, 0314 P0,1 + 0, 0525 P1S + 0, 0657 P3 S + 0, 28 P10 S + 0, 08 P50 S

Wartości Pst są wykorzystywane do wyznaczania wskaźnika długookresowej uciążliwości migotania światła Plt, zgodnie
z zależnością:

3
∑P 3
sti
Plt = i =1

gdzie N jest liczbą dziesięciominutowych okresów Pst w czasie obserwacji Plt. Przykładowo, wyznaczenie wskaźnika Plt
w czasie 2 godzin wymaga wykorzystania 12 dziesięciominutowych pomiarów Pst.
Rysunek 8 przedstawia wartości krótkookresowego wskaźnika migotania światła PST zarejestrowane w węźle sieci, do
którego przyłączony był piec łukowy. Widać, że stan pracy pieca wpływa na wartość PST. W tym przypadku wartość PST
zmienia się w stosunku 15:1.

       

&]DV>PLQ@

Rys. 8. Wartości PST wyznaczone w czasie pracy pieca łukowego

5
 Pomiar migotania światła
4. Kalibracja i weryfikacja miernika migotania światła
Pomiar migotania światła jest złożonym procesem. Jeżeli mierniki o różnych rozwiązaniach, różnych producentów, mają
dawać zgodne wyniki, to konieczne są właściwe procedury badań i kalibracji.
Badania poprawności działania przyrządu wymagają sprawdzania zgodności cech konstrukcyjnych przyrządu
z normą, np. dokładności modelowania i operacji statystycznych, przez podanie na wejście określonych sygnałów
testujących i monitorowanie odpowiednich wyjść. Sygnały testujące powinny mieć zdefiniowany kształt przebiegu
modulującego (prostokątny lub sinusoidalny), amplitudy i częstotliwości, tak, aby były zawsze odtwarzalne i prze-
widywalne.
Kalibracja wymaga sprawdzenia każdego egzemplarza miernika w taki sam sposób, za pomocą z góry określonych sy-
gnałów wejściowych, w celu zapewnienia wystarczającej dokładności wyników pomiarów. Producenci muszą podać jak
często należy powtarzać kalibrację i zapewnić odpowiednie usługi.

5. Pomiar i ocena migotania światła w sieci zasilającej

Jak wspomniano we wstępie, podstawowym źródłem wahań napięcia – i wynikającego stąd migotania źródeł światła – są
duże odbiorniki energii elektrycznej.
Mechanizm ten jest przedstawiony na rysunku 9.
Napięcie w punkcie przyłączenia odbiornika jest mniejsze od napięcia źródła o spadek napięcia.
UZn = IO · ZZn
gdzie:
IO = prąd odbiornika,
ZZn = ZZn = impedancja sieci widziana z punktów przyłączenia odbiornika (a, b).

Ponieważ napięcie w punktach (a, b) wynosi

Uab = Un – UZn
to każda zmiana prądu IO, szczególnie w elemencie biernym, powoduje niepożądaną zmianę napięcia Uab.
W rzeczywistej siec i elektroenergetycznej zjawisko to jest znacznie bardziej złożone, ale zasada pozostaje słuszna.
Często pojawia się pytanie, czy planowane przyłączenie odbiornika do sieci spowoduje migotanie światła lub jego wzrost
ponad dopuszczalny poziom. Odpowiedź na to pytanie zależy od parametrów sieci elektroenergetycznej oraz przyłączo-
nych odbiorników, które mogą w niepożądany sposób oddziaływać na sieć zasilającą.

D OR

8Q

8DE 2GELRUQLN

==Q

Rys. 9. Wpływ odbiornika energii elektrycznej na napięcie sieci zasilającej

6
 Pomiar migotania światła
Skutki przyłączenia należy oszacować przed jego dokonaniem. W normie [5], która dotyczy zagadnień kompatybilności,
przyjęto impedancję odniesienia źródła ZZn o wartości rezystancji Re(ZZn) = 0,4Ω i wartości impedancji Im(ZZn) = 0,25Ω
przy 50 Hz.
Dodatkowo, norma podaje metodę zwiększenia dokładności oceny przez uwzględnienie kształtu przebiegu modulującego
napięcie zasilające. Oznacza to, że w obliczeniach przyjęto najgorszy przypadek modulacji przebiegiem prostokątnym,
zatem dla innych kształtów wymagana jest modyfikacja obliczeń.

8DE
∆8

∆8PD[

W W W W
PV

Rys. 10. Charakterystyka zmian napięcia ilustrująca sposób wyznaczania względnej zmiany napięcia wg [5]
Rysunek 10 przedstawia charakterystykę zmian napięcia typową dla napędu elektrycznego wg normy [5] oraz sposób wy-
znaczania zmian napięcia ∆U w celu obliczenia względnej zmiany napięcia d = ∆U/Uab. Wartości zmian napięcia zależą
od chwil t1, t2, t3 itd., jak pokazuje rysunek. Skuteczna wartość napięcia jest wyliczana w każdym półokresie.
Norma [5] podaje następujące poziomy dopuszczalne:
♦ wartość wskaźnika krótkotrwałego migotania światła Pst nie powinna być większa niż 1,0
♦ wartość wskaźnika długotrwałego migotania światła Pst nie powinna być większa niż 0,65
♦ wartość d(t) podczas zmiany napięcia nie powinna przekraczać 3,3% przez czas dłuższy niż 500 ms
♦ względna zmiana napięcia w stanie ustalonym dc nie powinna przekraczać 3,3%
♦ maksymalna względna zmiana napięcia dmax nie powinna przekraczać wartości podanych w normie [5].
Jeżeli odbiornik powoduje zmiany napięcia Uab z mniejszą częstością niż raz na godzinę, lub jeżeli zmiany te wynikają
z ręcznego łączenia, to wartości dopuszczalne są większe o 33%. Należy podkreślić, że założono stałość napięcia sieci za-
silającej, tzn. bez obecności badanego odbiornika, przyjmuje się, że nie występują wahania napięcia.
Zjawisko uciążliwości migotania światła nie jest addytywne – nie można dokonywać operacji matematycznych na wyni-
kach pomiarów Pst lub Plt.

6. Wnioski
Migotanie światła stanowi problem w sieciach elektrycznych od chwili ich powstania. Od lat 80. postęp w poznaniu tego
zjawiska i jego percepcji doprowadził do normalizacji metod pomiarowych i mierników, co umożliwia jego wiarygodny
pomiar. Nowoczesne mierniki, wykorzystujące cyfrowe techniki szybkiego przetwarzania sygnału, pozwalają obecnie na
szybką ocenę i rozwiązywanie problemów migotania światła.

7
 Pomiar migotania światła
LITERATURA
[1] Guide to Quality of Electrical Supply for Industrial Installations, Part 5: Flicker and Voltage Fluctuations, Power Quality Working Gro-
up WG2, 2000.
[2] PN-EN 60868:2002 (U) Miernik migotania światła. Opis działania i cechy konstrukcyjne, 2002.
[3] PN-EN 60868-0:2002 (U) Miernik migotania światła. Część 0: Ocena uciążliwości migotania światła, 2002.
[4] PN-EN 61000-4-15:1999 Kompatybilność elektromagnetyczna (EMC). Metody badań i pomiarów. Miernik migotania światła. Specyfi-
kacja funkcjonalna i projektowa, wraz ze zmianą PN-EN 61000-4-15:1999/A1, kwiecień 2005.
[5] PN-EN 61000-3-3:1997 Kompatybilność elektromagnetyczna. Część 3-3: Dopuszczalne poziomy. Ograniczanie wahań i napięcia i mi-
gotania światła powodowanych przez odbiorniki o prądzie znamionowym ≤16A w sieciach zasilających niskiego napięcia, wraz ze
zmianą PN-EN 61000-3-3:1997/A1, kwiecień 2005.
[6] Mombauer W: EMV Messung von Spannugs-schwankungen und Flickern mit dem IEC-Flickermeter, VDE VERLAG, Berlin und Offen-
bach 2000.

8
Partnerzy główni i referencyjni
European Copper Institute (ECI) ETSII - Universidad Politécnica de Madrid LEM Instruments
www.eurocopper.org www.etsii.upm.es www.lem.com

Akademia Górniczo-Hutnicza (AGH) Fluke Europe MGE UPS Systems

www.agh.edu.pl www.fluke.com www.mgeups.com

Centre d’Innovació Tecnològica en Convertidors Hochschule für Technik und Wirtschaft (HTW) Polskie Centrum Promocji Miedzi (PCPM)
Estàtics i Accionaments (CITCEA) www.htw-saarland.de www.miedz.org.pl
www-citcea.upc.es
Comitato Elettrotecnico Italiano (CEI) Hogeschool West-Vlaanderen University of Bath
www.ceiuni.it Departement PIH www.bath.ac.uk
www.pih.be
Copper Benelux Istituto Italiano del Rame (IIR) Università di Bergamo
www.copperbenelux.org www.iir.it www.unibg.it

Copper Development Association (CDA UK) International Union for Electricity Applications (UIE) Utto-Von-Guericke-Universität Magdeburg
www.cda.org.uk www.uie.org www.uni-magdeburg.de

Deutsches Kupferinstitut (DKI) ISR - Universidade de Coimbra University of Manchester Institute of Science and
www.kupferinstitut.de www.isr.uc.pt Technology (UMIST)
www.umist.ac.uk
Engineering Consulting & Design (ECD) Katholieke Universiteit Leuven Politechnika Wrocławska
www.ecd.it (KU Leuven) www.pwr.wroc.pl
www.kuleuven.ac.be
EPRI PEAC Corporation Laborelec
www.epri-peac.com www.laborelec.com

Zespół redakcyjny
David Chapman (Chief Editor) CDA UK david.chapman@copperdev.co.uk
Prof Angelo Baggini Università di Bergamo angelo.baggini@unibg.it
Dr Araceli Hernández Bayo ETSII - Universidad Politécnica de Madrid ahernandez@etsii.upm.es
Prof Ronnie Belmans UIE ronnie.belmans@esat.kuleuven.ac.be
Dr Franco Bua ECD franco.bua@ecd.it
Jean-Francois Christin MGE UPS Systems jean-francois.christin@mgeups.com
Prof Anibal de Almeida ISR - Universidade de Coimbra adealmeida@isr.uc.pt
Hans De Keulenaer ECI hdk@eurocopper.org
Gregory Delaere Lemkco gregory.delaere@howest.be
Prof Jan Desmet Hogeschool West-Vlaanderen jan.desmet@howest.be
Dr ir Marcel Didden Laborelec marcel.didden@laborelec.com
Dr Johan Driesen KU Leuven johan.driesen@esat.kuleuven.ac.be
Stefan Fassbinder DKI sfassbinder@kupferinstitut.de
Prof Zbigniew Hanzelka Akademia Górniczo-Hutnicza hanzel@uci.agh.edu.pl
Stephanie Horton LEM Instruments sho@lem.com
Dr Antoni Klajn Politechnika Wrocławska antoni.klajn@pwr.wroc.pl
Prof Wolfgang Langguth HTW wlang@htw-saarland.de
Jonathan Manson Gorham & Partners Ltd jonathanm@gorham.org
Prof Henryk Markiewicz Politechnika Wrocławska henryk.markiewicz@pwr.wroc.pl
Carlo Masetti CEI masetti@ceiuni.it
Mark McGranaghan EPRI PEAC Corporation mmcgranaghan@epri-peac.com
Dr Jovica Milanovic UMIST jovica.milanovic@umist.ac.uk
Dr Miles Redfern University of Bath eesmar@bath.ac.uk
Dr ir Tom Sels KU Leuven tom.sels@esat.kuleuven.ac.be
Prof Zbigniew Styczynski Universität Magdeburg sty@E-Technik.Uni-Magdeburg.de
Andreas Sumper CITCEA sumper@citcea.upc.es
Roman Targosz PCPM cem@miedz.org.pl
Hans van den Brink Fluke Europe hans.van.den.brink@fluke.nl
 Prof. Zbigniew Hanzelka

Akademia Górniczo-Hutnicza
30-019 Kraków
Al. Mickiewicza 30
Polska
Tel.: (012) 617 28 78
Fax: (012) 633 22 84
Email: hanzel@uci.agh.edu.pl
Web: www.agh.edu.pl
Dr inż. Andrzej Bień

Akademia Górniczo-Hutnicza
30-019 Kraków
Al. Mickiewicza 30
Polska
Tel.: (012) 617 28 73
Fax: (012) 633 22 84
Email: abien@uci.agh.edu.pl
Web: www.agh.edu.pl

Polskie Centrum Promocji Miedzi Sp. z o.o. European Copper Institute

50-136 Wrocław 168 Avenue de Tervueren
pl. 1 Maja 1-2 B-1150 Brussels
Polska Belgium
Tel: 00 48 71 78 12 502 Tel: 00 32 2 777 70 70
Fax: 00 48 71 78 12 504 Fax: 00 32 2 777 70 79
e-mail: pcpm@miedz.org.pl Email: eci@eurocopper.org
Website: www.miedz.org.pl Website: www.eurocopper.org