INSTITUTO DE ÁLTÂ CULTUR.

À
Cenlro dd Estudos de Psicologia e de Histrjria da Filosofia
anero ci Faculdade de Lelras dq {Júvqsidade de Lisboa

ç" ã-
u/ \y
I) I',I"['I
ât -À { Á f
]Â j"\,\T n §) ã "§'I

li í :r [t  i\ [.\i,t
-!\ /
r Y-q r-1 .q
ffit P,q§§
PUBBLTAATI A CURA DfrL P, VITTORINO MENEGHIN O. P. M.

LISBOÂ
rg6g
 I{OTA BRE,VE

Frei Áluaro Pais, por uns cortsiderado espanhol e por outrot Plrt í-
g.rês,-problema que o P.e António Dorzingwes ãe Sousa Costaj,i renl-
uew d.espertou sempre grande cwriosidade nos ltistoriadoret da Filosofa
-
Política da lttad.e Média pelas ideias e pela sorua de conbecimentos reuelada
noDe statu et planctu Ecclesiae, redigido eru Aufubãa, de r17o a rrr2'
mat corrigido e antpliado ettt Tauira, e77/ rrrt e ern Sant'iago de Corupostela,
em r14o (L).
Este Centro de Estudos, dude inhio da sua actiuidade, interessow-Y
pola pubticação das obras inéditas do eruditofranciscano. Começouem r9Í4
pelo Collyritm fidei advetsus haereses, redi§do em Portugal, entre t14S
e rr4g. Eru t916, saiw o uol. II, coru a parte restartte do texto e respectiua
traduçã0. Seguiu-se o Speculum Regum, dedicado a Afonso XI de Cas'
lela, ntas escr'ito entre rr4r € to de Junho de 1144, em Tauira (Portugal)-
En rglS publicow-se o uol. I, igualnente con o texto latino e tradução;
e em t961 saiu o aol- II com o restante texto e rradwçã0.
Asim foi possíuel por à digosição dos e$wdiosos rttais dwas obras de
.4laaro Pab, de alto ualor, as qua'fu tem, para nrís portwgweses, o especial
mórito de teren sido pensadu e redigidas em Portagal.
Esle metmo interesse pelo pensaruento e obra de Áhtaro Pais, leuou-nos
a acolher corn o naio,r entwsiasno e a publicar, eru t966, o magnífico traba-
lho do Reu. P.' António Domingwes de Sousa Costa,F,srudos sobte Alvaro
Pais, onde dea a conhecer &.r .Írtds iruuestigações sobre dados biográficos, sobre
o lwgar do nayimento e nbre a awteruticidade e fontes das cartas dc Álaaro
Pafu para D, Afonso IV, cartas essaÍ que inclwiw em edição caidada e
anotada.

() Esta obra foi editada a ptimeha vez ern Utm, em 1414. Posteriot'
mente foi reeditada em Lyon, r5r7 e Veneza, 156o,

V

Álém de estas cartas, sabia-se qile 0 ?x0.§s0 francivano tinba escriÍo
Í?tai.Í, ,fias ignoraaa-w o paradeiro. Eru tgS6, na anotação respectiua à
Oração de Sapiência proferida por André de Resende na [Jniaersidade
de Lisboa, ervl r)14, aludiw-se à noticia de mqil cartas(2).
O Centro t€ru agzra o maior praqer em publicar z6 cartas inéditas
0 itfi br€le eyrilo atc,\tico, a Gradus humilitatis, de Frei Áluaro Pais
qtte se czruseraan/ no Cód. 596 da Biblioteca da Uniuerúdade de P,ídua,
onnntradas e diuwlgadas pelo Rea. P.' Vittorino Menedtin, A. F. M,
Além du informaçõw que traqom para o conltecimento do pensamento
ayético de Álaaro Pais, as cartat mostram ainda que oDe statu etplanctu
Ecclesiae foi concebido em rjz|, em Montecompatri. VisÍo a obra ter
ida escrita em Auinhãt, de r17o d rjj2, ficaruos deste modo com wm conhe-
cimento ntais perfeito da génwe e amadurec'irtento das ideias nela expressas
* ainda bofe considerada urua das obras fwndamentais da Filosofia Polí-
tica Medieual.
O Centro manifesta, por isto, ao ilustre inuesligador, P.' Vittorino
Menegltin o seu roconhecimento por llte ter proporcionado esta oportunidade,
única, de pwblicar z6 cartas iuêtlitas e o Grudus humilitatis, tanbém
desconltecido, de Frei Á/uaro Pais.
Liúoa, I de Março de 196g.
O Ditector do Centro,
À. Monnrna nn SÁ
-il
{
RINGRAZIÂMtrNTO
4.
letminata, grazie a Dio, la fatica peÍ cuÍare l'edizione dei
seguenti scritti inediti di Fra Alvato Pelagio, mgrazio quanti, in
qualsiasi forma, mi hanno pÍestâto il loro aiuto.
In modo particolate rendo grazie ai confratelli: P, Cesare Cenci
del Collegio di S. BonaventuÍâ di Quaracchi, per il prezioso aruto
datomi nella revisione della tÍâscrizione degli scritti; F. Ântonio
Domingues de Sousa Costa prof. nell'Ateneo Antoniano di Roma,
che mi ha incoraggiato a questo lavoro e poi si ê interessato aÉÊn-
chê esso venisse accolto e publicato dal Centro di Studi di Psico-
logia e di Stona della Filosofia annesso alla Facaltà di Lettere
dell'Università di Lisbona.
Al Centro suddetto, e specialmente al degnissimo Ptesidente
prof. dott. Artur Moreira de Sá. la mia piü viva riconoscenza-

VEIJEZIÂ, S. Michele in Isola, febbraio 1969.

P. Vittorino Menegltin A. F. M"

O Ând# de Resende, Oração de Sapiência (Otatio pro rostris), tradugo

de Miguel Pinto de Meneses e introdução de À. Moreira de Sá, Lisboa *
t956, p, 76,
-
VI 1$ VII
{
--*-. - .í
-!--r_Jf

Íxnrce
Plpt,

Nota breve v
Rlngraziamento VII
§eritti inediti di Fra À1varo Pais IX
r. tasctittore delle iettere x
z,
-I1 de1le lettete XIV
-L'awtore xvllr
3,-Le lettere di Fra -ltlvaro
4, Le due lettere al Clarcto xxvll
-
5.-Álcuni punti che sarebbero da studiarsi ' xxxv
6. Metodo dell'edizione . xxxvlr
-
.Lctteta a Fra Riccardo I
» a Fra Giovenale. I'
>> a Fta Matteoio z(»

» ad un religioso innominato. 1t
>> a Fra Jacopuccio socio del Minostto Ptovinciale 36
>> a Fra Ântonio e Fra Fratcesco novizi 4o
» ad zltro Fra Jacopuccio 4'
»» a Fra Orsetto 4'
»> a Fra Niccolô. 49
»» a Fra Oddone contro Fra Angelo Clareno ,4
» a Fra Oddone in risposta adunalertera di Fra Angelo Clateno 7o
» ad una donna deYota,. 92
» al vescôvo di Viterbo-Tuscania e all'abate di Subiaco s6
»» ai membri delia confraternita dei Battuti di Perugia rr2
» agli stessi. r40
» agli stessi. r4,
» agli stessi. r47
» agli stes.si. x49
» agli stessi. I'I
» a due membri della stessa confratertita 1t4
Frammento di lettera ai membri della stessa coníl. :ter,nita, xr8
Lçttera ad un Frate Minote rr9
» ad altto Frate Minote t6z
» allo Btcsso . r64
Gndl §cll'umiltà eecondo Fra Âlvatcr t66
Lctton Ê Plctro Gomes catdinale di S. Praseede. . . . !74
» el mcmbrl dclla confraternita dei Battuti di Petugla rtl
rll
 ALVA oTào**fl\ffi CARD UM
i#]
T

[f, 8at] r. Ingenuo moribus, gratiabonaevoluntatis desrlper

pfâevento, fideli domino, fideliori amico, fidelissimo discipulo Ricaido
nobiii prosapia carnab., sed nobiliori orthodoxa fide, simpricitate,
humilitate, benignitate et pietate dotato, Arvarus vere fraier vilis
et hypocrita, minor dictus, sed magnus falsa existimatione peÍma*
nens, trinitatem atimae per similitudinem in Trinitate Lrritut*
essentiali Altissimi occupaÍe. "t
2. ,tperi oculos, frater amantissime , et intta ad te ut videas
te, hoc enim distat inter iumentum et hominem: quia primum(l)
in sensu caÍneo vivit, homo vero in ratione et intenectu. Hic est
cnim honor cÍeat.orae rationalis abiecta bestialitate, intelligat
semetipsum. Áliter vivens, iumeuíibw 't, insipientibw compaÍatuÍ (r). Si
eÍgo te videris in speculo fiat,tae et fidei, te invenies creatum et
corruptibilem. Si cÍeatum, respice cÍeatorem; si cotruptibilem, res_
pice redemptorem. Est ergo vere Deus trinus et ,rrrr, ãt ipse
solune
vere est, et quisquis veÍe est (a) in ipso est, quia extra ipsum nihil
est. Alias talis qualis ipse est et qualiter ipse sã novit. Ipium aurerÍr
hic in aenigmâte per fidem video (a) ipsum cÍeatoÍem, reàemptorem,
ÍenovâtoÍem, tandem glorificatorem veraciter confitendo,

o Nel testo; primat.

o Ps, 48, 13.
o Nel testo si leggercbbe enin,
e) I Cor. 13, re.
 j.
Vera autem Dei confessio tria retinet: sincetant ad istum principium viae, hoc enim cuilibet tirnorem
inducit, timor a peccato
rlictr-im(5) cordialem dilectionem, quâm nutrit idest mefltâlis oratio; ,.essaÍe facit, et istud est initium sapientiae
(e), Íinis autem aáor est.
{,rrlliônjs perfectionem, quílm nultit fidelis cLriusque sui accusalio;
cruc.is dorninicae baiulationem, quam pÍoY()cat et fo-ret Filii Dei t. Sed rursus, quomodo Deum ctiligit et in Deum credit qui
et hr>mitris assiclua Íememorâtâ passio. Qui sic vivit homo, ad ima- riec miserae suae consolationí carnari ipsum praeponit?
ginern Dei creatus est, confessor est, fide vivit, spe erigitur, cha- Nam ilud
quod cliligit homo, il1ud deus suus est. Terinmàitigirl
útete fragtat, Deum cogitat, Deum alloquitur, Deum pottat, eius rerra esr
.leus tuus. Pecuniam? Et illa est deus tuus (r0). uãde
cculis Deum viclet, eius digitis fixuram clavorum eius intrat, eiu-s et avaritia
dicitur iclolorunt serui/,s(tt). ventrem? Et ille est deus tuus.
Icleo
rnanus in latus eius rpcrrum mittit. rlicitur: plnrunt deus uenler est(Lz).

4" Et quomoclo ergo auclet hypocrita cl-rristianus clicere: credo 6. O carissime, si gustares q//a/n suauis est Doruinw(tz). O si
in Deum et Deum cliligo, cum Ílec f,dem etizrm daemonum, qui o:ellam vinariam irrtrares (14), ebdus inde
redires, .t o_.rá .rrrri,
.creduni et conÍremivanl(ti),habeat? Si ergo cteclis, contremisce, quod sentimentum tibi esset toÍmentum. Nam quot oblectâmenta,
tot etiam
,et claemon facit. Numcluid contremisces si cogitas contra te Deun-t ibi tormenta, flec unquam erit dedecus.olpn. etiam hic rir.
itatum, cuius ira. executio est iustitiae, chaos paratum, iudicium d..or.
iustitiae; necessarie si probas qlranta poenâ est contÍa
conscientiam
f)t?Leparat:u;m, te omni crimine macrrlatum, et omni dono
gratuito r.ivere; si non probas, mortuus es. pensa igitur, dilectissime,
quocl
spoliatum? Et quis impassibilis et quantumvis paralyticus nofl coÍl- quidquid extÍa Deum appetis, quaeris, .ogit"r, arnas et desideras,
tremisceret perpetuas daemonum visiones, sempiternas animae et t{)tl1m tibi cruciatus et poenas ingerit, sitim, famem,
et miserias. euis
cotporis indicibiies passiones, igneas, sulphureas, squallidas, horri- rJriietabit te, nisi qui creavit te?
Quis ditabit te, nisi ille Dei Firius
clâs, teterrimas, sitibundas, famelicas et gelidissimas mansiones? Quis ,:1ui in caÍne mortuus
est pro te? euis glorificabit et honorabit te,
flon contremiscetet si cogitaret illarn Josapha.t vallem amplissimam ,isr ille Verburn Dei qui seipsum e*inÀivit pro te? O quantam
'dictzrm gehennam, ubi poenis crudelissimis damnatur, ubi mors non i:rme.m rniser ille patitur qui Deum non comedit;
quantaÁ sitim,
moritut, ubi vermis c, )nscienlixe perpetue corrodit (7), ubi Deus ,.Jr-ri illum non bibit; quântum
frigus, qui ipsum non induit; quantam
beneclictus blasphematur, ubi lectus tineae. et operimentLlm YeÍmes, in{rrmitatem, paupertarem, qui grotia eius privatus
ubi iitre ignis qui nec tet:minatllr íiec minoratut, nec interpolationem
est! Talis quan_
tLrmvis extra Deum comedat, semper famei; quidquid
pâtitü? Numquam enim ibi materia ignis deerit, quae erit animae bibit, semper
:'itit; quiclquid induat, sempeÍ constringitur. xori lgitor vencrere
et caÍporà damnatc.,rum: et il1a erunt ligna illius ignis. Convertâ- ir,rbilem tuum amorem stercoribus, foetoribus, porcis
ei canibus, secl
mllÍ ergo peccâtores in infernum, sicut scribitur, et descendamus r cnde ipsuin gloriosissirn o úapezitae Filio
Dei, qui magis caram rrar:et
in infernum per cogitationem viventes, ne descendamus motien- ,rrimam tuam quâm vjram suam. Er dilige ipsum
qr-,In prior dilexir
tes (8). Nam via ad patriam coeiestem infernus est' Et ístud est lL: (15). si te dederis, dabit se tibi;
praetium tui amoris, iri.io .^rr.t,,

(t) I)a quanto vicne detto in seguito scmbra sia ettore dc1 copista invece di
e) Prov. 9, ro.
('o) Pcnsicto agosti,iano chc pcrô n,n abbiamo riscontrato
alra rcttcra.
Dettnt. (") Gal.5, zo.
(u) Jac. z, t9. (") Phil. 3, re.
(') Mar. 9, 43. (') 1". 3i, 9.
O Epi:tola sett Íractdtt$ adfratre.r ãe \úonte Dei,Lib.I, c' ,1; P. L' t84,3t4. ('') Lrurt. z, 4.
Il lattato un tcmpo era atttibuito a S. Betnardo, ma (] di Guigo Cettosino. ( J .) o.
't) .1., r o.

2
erit, cuius r.isio clici potest beatitudo. Beatitudo autem eius hic nec
excogitari, nec intelligi, nec dici Potest, sicut nec ipse Deus. Inter-
roga igitur cor, linguam et manum, et vide si hi Deum suum dili-
gânt. Nam cor fi<ie1e ipsum cluem cliligit cogitat, lingua YeÍax e)i
superabundantia cordis Deum ciiligit, de Deo loquitur. N{anus quan:
coÍ amâns dirigit, opera Dei facit.
est, quia totus unctus est in corde,
7. Et talis vere christiaflus
lingua et mânu. Talibus te unge unguentibus. O quam praeciosum
unguentum celer sanatuÍum YeÍa contritio peccâtorum, confectun'l
ex speciei:us vilissimis in horto tuo repertis; pÍaetiosius ulrguentum,
tribulatorum compassio, confectum ex speciebus amarissimis in hor-
tulo proximi recollectis; sed praetiosissimum acl Christum conti-
nuata devotio et gratiarum âctio, confecturn ex dulcissimis specie-
bus beneficiotum, divinotum, naturalium, temporalium, spiritua-
lium et pÍomissoÍum aetemoÍum, magno in pomerio dominictr
lf. g+ v.l adinver:tis. Dimitte igitur ungueÍltâ cârnea, quia sunt
fellea, et recipe haec spiritualia, quae sunt mellea.
8. Quaeris pÍaeter hoc modurn orandi, maxime in sactosancti
corporis elevatione, tibi ediscam, âtque PÍono animo tibi satisfa-
ciam. Sed ora Deum ut tibi revelem oculos ut intelligas' Oratirl
tripartita est. Nam prima praeparutoria et cum gratir in arbitrio
omnium constituta vocalis est, sit e sint psalmi, sive Credo in Deum,
sive Pater Íroste{. Quae ttia sutt oratio vocalis elficacior quae sit.
Nam psalmorum recitatio omnia necessaria ad animam continct:
Credo in Deum, qui est simbolum apostolicum, fidem orthodoxam'
sine qua salus non est, complectitur; oÍatio dominica Pater floster
petitiones septem necessaria animae delucidat'
g. Secunda species oÍâtionis mentalis dicitur, quia ibi lingua
cessat et cor orat. Et talis oratio hominem de mundo trahit' Nanr
plena est purgatione, contritione, humiliatione, compunctione, expi-
ratione, devotione, illuminatione, consolatione et divina pÍâegustâ-
tione. Et talem oÍâtionern Deus quaerit, quam et ipse dat. Nam
et Paler tales qaaeril qai adorenÍ etru in spirita et aeriÍate (16), quia et
('n) Jo. 4, z3-24.
ispe spiritus est (1?), et multitudine verborum non flectitur, sed sus_
piriorum, gemituum et singultuum. Flaec autem mentalis oratitr
multas pâÍtes habet. Prima principalis et necessâria est cogitaÍe de
1:eccatis commissis et obmissis bonis, et facere cartulam non perfunc-
torie transcurrere in mente, sed pedetentifir et morose quae per illam
hebdomadam compleatur et pro quolibet peccato, maxime mortali,
riivina mentaliter imploretur ciementia. Et haec meditatio in humi-
litate fundata timorem incutit et lachrimas administrat, et super,
hiam pellit, et mundum odire facit, et abstinentiam provocat.
ro. Secunda pars huius mentalis oratiolris est co,qitatio
in sensu
r.irili mortis, iudicii terribilis et aeteÍnaÍum poenaÍum. euae cogi_
fetio clrm yisione peccatoÍum tàcit quasi animam desperare, secl
Lrtilis est quasi quaedam species desperatioais, quia lachrimas multi-
irlicat et timorem et omnia iudicia proximi pellit de anima, et mentem
e tr coÍpus ad facienclum poenitentiam temporalem
fortificat ut evadat
i11am gehennâe perpetuam poenitentiam criminum, minime puÍgâ-
Iivam, sed punitivam,
rr. Tertia particula huius orationis est passionis, iricarnati,,
Lris, ettotius christi conversationis rneditatio quâe inflammat animam
rid amoÍem, et {ortifr.cat ad crucem dominicam bai'rlandam, et submi-
iristrat lachrimas compassionis ad christum et proximurn. Et hect:
cositatio peramplius mentem humiliat.
Í2.
Quarta particula est cogitatio et meclitatio coeiestis p2rtrirrrl
.Jcrusalem: quenta pace, clelectàtiofle, r,ita, saiute, divitiis spirituali,
lrus, gauclio, charitate, sanctoÍum angelorum et hominum societal.c,
'rcorruptibilitate, perpetuitate, quae omnia in r.isione divina fruil.trr.
:,3. Srnt et a1i.e meditationes: miseriae mundi, calamitatis ct
et 1'oeditatis, infirmitatis propriae et defectus. N,lr:rli
irrstabiljtzrtis,
rrrlio ctiam l>salmorum et scripturac rlivinae. euae omnia hrrbi:rrl
:rnirrram inflammar:e ct illuminare ac] l)cum co1.,;nosccnrlrin) ct luniur
.lutn.
(") 1o. ,1. 24.
 \zl. Tertra species orationis est oratio supeÍriatuÍaiis quae nas*
citur ex primis duabus fet a] praeiacentibus (?) fraequentatis
Quae oratio proprie conternpiatio appellatut, Quia privat hominem
sensibus corporis et facit animam elevare se supra se, idest supta
rationem et intellectum, et solum Deum contemplari, et in ipsurn
rapi, et ei uniri, et quae facit hominem suipsius oblivisci et omniurn
rerum rrisibilium et invisibilium quae creata sunt, et solum Âltis-
simum speculari. Haec autem oÍxtio non est in homine ullo modo,
sed divina gÍatia singulari habetur, exuerls animam omni carne et
creàtvÍ^, et in solo Deo quiescit, omnibus mediis amputatis. Q"i
hanc orationem habet divino fruitur prir.ilegio, non est de hoc
mundo, sed in coelestibus habitat et coÍam Deo ambulat sicut
Flenoc (tn), .t in tertium coelum rapitur sicut Paulus (20), et exta,-
ticus efficitur sicut Petrus cum r.idit linteum (',), ,t t'actut est iu
.pace locas eir,t.r (22), quia non videt, nec sentit, nec cogitat nisi unum,
Tu autem potissimum in prima specie orationis, quae est cogiLâre
de peccatis tuis, invigila, et exinde audies quae loquatur in te Deus,
Deus tuus (23) .
I)oruinr,rt flleu.ç, et Deas rteas(z,). vel dic cum Petro: 'fu es chrisír:ts
(18)" lti/ias Dei uiui (28). Vel cum leproso: Domine, si uis poÍe s me mttntlare (zs)"
Vcl cum caeco: Jesu, /i/i Dauid, aiserere nei(Bo). Vel cum publicano:
l)ur, propitius eslo ruihi peccatori(31); vel cum Machario: «Domine,
rrit:ut vis et sicut scis miserere mei»(32). Vel cum Âugustino: «Da_
l)omine quod iubes, et iube quod vis»(33). Vel cum panutio: «eui
rrrc plasmasti, miserere meil>(3a). N{entaliter eutem curn elevatur
illucl rna,na dulcissimum, ora, crede sicut Verbum, ipsum confi.
I.rrclr verum Deum et trrominem, redemptorem tuum miranclo, eccle*
iirlrn sanctâm et te commendanclo, et te inclinando.
r6, Insuper quaesisti qualiter debeas confiteri. Super quo scir:e
,lt'lrcs quod vita veri christiani tota est confessio sânctâ,cogitandc)
\'('r11, et r-rtiiia loquendo, et pia operando. De qua confessione dicitur:
()tri nte confessws
faerit coram haruinibus etc. (85). Sed plerique pseudo
, lu'istiani ore conf.tenhn Dominum, factis autezu negant(ru), qriu p.r-
r t rsa cogitant, falsa et noxia loquuntur, et eorum mânus sangittc
l,/t'trte s///tt (37).

15. Caeterum, cum sâcra hostia elevatur dic vocaliter: r\vc, 17. Est autem et alia confessio sacramentalis de qua dicitur;
sa.cra caroChristi, quae pro me passa fuisti, intus et extra me munda, t mini a/lerutrant
rtrrfi/e
?eccdÍd aesÍra (za). In ista vero contritio prae_
Christi caro sanitatis unda ('za). Vei dic: Âve, Verbum incarnatum- ",lit. r;uee esl ut de peccâto perpetralo cloleas et iterum non commit-
in altari coflsecÍâtum, panis r.ivus animarum, âve rex christicola- Í( r (' l)roponas, et satisfacere ad arbitrium confessoris deliberes. Deincle
rum(25). Ve1 dic: Ave, salus mundi, Verbum Patris, hostia vera" ( (l.ir'ur vocalis conlessio in qua te âccusa,
et non alium, nisi ratione
viva caro, cleitas integÍa, veÍus homo(26). Vei dic cum Thoma: , r[r.rrmstantiae. Etiarn erit sui accusatoria; item erit vera, integra
,l, ,rnrnibus peccatis, verecunda, lachrimosa, vel gemebuncla; n.n

(tt) Testo coÍÍotto. Sembra che in contesto tichieda: et a profcienlibrrc

fraequenÍaÍur. (") l<t. zo, zo.
('n) Ger-r. 5, 24. (*) Nlat. r(r, r6.
(to) lI Cor. rz, z. (,) i\lat.8,3.
(t') Àct. ro, rr. (rr{r) t\4rt. ro,47.
(") Ps. 75, ,. ('r) l,uc. r8, r3.
(") Ps. 84, 9. (t') (litaziritrc norr riscontrata.
('*) Inizio di inno, ptobabilmente cleisec. xrv, che si tecitava o cantavâ (:'N) (.)orfit.r.rianrut, Lib. X, c. z9; P.1.,. 32, 796.
all'elevazione delle Sacte Specie nella l\{essa. Non figura eiencato nell'opera (rr4) I"i/« Pt/.rt»t, P.1,. 13, 662.
citata nella flotâ segueflte. (") l ,uc. r z, 8.
('u) Chevalier Ulysse, Reperlorinnt ÍIl,nnologicun, Louvain, r89z-r9tz, I, (116) 'l'it. r, r6.
tz7 rt,o 2t69. (rr?) Is. r, r5.
('u) Chevalier, op. cir. TY (Supplenenhtn alierum), 49 n.o 3t7zo, ("') J:rc. 5. 16.

6
cxcusatoriâ, morosa, clistincta, f,delis ut credas ex ea obtineÍe Yenlam
peccâtoÍum. Confiteberis autem cle omnibus in quibus Deum pet
Sy r]ignorantiam et impotentiam, et malitiam offendisti' Item
[f.
cogitatione, locutione et opere.
ltem de septem peccatis mortalibus: supetbia, invidia, aY2,ritiÀ-
ira, acidia, guia et luxuria.
Item de offensione ciecem prâeceptorurn: quia Deum tuutl solum
aon coluisti, quia in eius nomlne periurasti. Et hic coniitere men-
rdacia, periuria, blasphemias et quae cootÍa veritatem dixisti. Quia
:festa spiritualiter non seÍvasti oifendendo Deum in 1-ris diebus.
Item quod pâtrera creatr-lralem (") .t spilitualem, scilicet praelatum,
non honorasti. ltem quod homicidium pefpetÍâsti consilio, ve1
furore, vel opere, r,e1 occasione, vel prcixirna voluntate, vel odio,
ve1 detractione. Item cluia fornicasti secrete, r'e] intra te, vel in
secunda pefsonâ, r.el cleterius contÍâ flatufaffr. Item cle furto, rapina,
r.el usura, vel aliurrr decipiendo. vel damni{icando. Item quia contra
pr,,rximum dixisti testimoaium falsum vel sicut testis, vel ipsum
,aliter diffamândo, âccusando, denuntiando fãlso. Item quia uxorem
prorjrni tui cum consensu ciesiderasti. Item quia rerri proximi tui,
àqoo-, vel bovem, limen, vel vineam, mobilem 'e1 imm.l--iiem,
cunr consensu concupisti.
Deinde cle quinque sensibus, scilicet vidend«r, audienclo, odo-
tando, gustândo et tangendo.
{tem contra fidem, spem et chatitatem, tortitudinem, tempe-
rantiam, iustitiam et Prudentiam.
Item de hypocrisi, vanagloria, proditione, falsitate. sacrilegic,.
rnnrrnuratione, praesumptione, rnalitia, ingratitudine quâe est mate{
vitiorum, inobeàientia, ociositate, pr.digaiitate, crudelitate, simula-
tione, symonia.
De olicio divino quod non dixisti, ve1 cum negligentia dixisti,
et quocl beneflcium recepisti et ecclesiae non serrrivisti, et quod borra
ecciesiae coflsanguineis et non pauperibus dedisti, et cluod beneficia
incoepisti ecclesiastica et clericr-rs esse ÍloÍ1 prtlposuisti, vel forsat
z,c1 otdinem sacrum quem inquirebat tur-rm beneficium per temPus
pÍomotus non tuisti.
invece dl canmlem'
(") Probabile errore de1 copista
Item de excomunicationibus, suspensionibus, interdictis quibus
ligatus fuisti, et irregularitatibus in quibus ligaminibus existendo
lc divinc-r officio ingessisti.
De ludis et lucro eoÍum te accusabis, scilicet taxillorum, alea-
r:urn vel alias, et ubicumque fuit ludus.
Item de sacrilegiis, agendo vel consuiendo, vel f,clem clando
rr-rcantationibus, clivinationibus, auguÍiis, observatione temporis,
ncnsis rel diei, r'el sr,nrni,rrum.
Itcm de blasphernia mentali et vocali, Dei vel sanctoÍum.
De falsificatione instrurmentoÍum, litterarum, sigillorum, morle-
trrrum, ponclerum, mensurarum. De pecunia falsa eccepta et scien-
lcr expeÍrsa ubi lestitutio locum habet.
De tempore perclito et in ocio expenso.
De ieiuniis in diebus praeceptis ab ecclesia flon observatis.
De septem operibus misericordiae nofl completis, scilicet nec
J)irulleÍes induendo, nec eos cibando, nec potando, nec peregrinos
irr hospitic-r recipiendo, nec inflrmos consolando, Ílec carceratos visi-
trrnclír, nec mortuos sepetriendo. Simiiiter de operibus misericordiae
'rlriritualibus, scilicet proximum charitative non corrigendo, nec ei
,,,nsulendo, nec ei parcendo, nec pÍo inimico orando, nec iniuriam
',rrbstinendo, nec tribulatos consolando.
Itcm quia nun es conllessus semel in ânrro, nec comunicasti .
llem confireberis de ,rmnibus iniuriis proximo irr,gatis conr i-
ti:rncftr, tixando, ad iram provocando, percutiendo, vel sua aufe-
r{.'n(lo, r,,el sua fama ipsum spoliando, r,el de malo suo gauclenclo
r'( dc bono dolenclo, vel de initiria non satisfaciendo, \rel cor-
tlnrnenclo, utiiitatem et rem suam n.euligendo, et in suis necessitati-
l,us cum potuisti ei non subvenien<1o.
Item de malo exemplo clato et occasione peccandi proximo, e[
,lrrorl rlios acl peccatum induxisti, vel consensisti, vel mecliatur
irristi, vel peccatum alterius laudasti, vei ei in illo adulatus fuisl.i
r,'l in alio cluod verum non tuit.
l)c oppressione et tirannicle vassalorum fideliurn, et fanrulorur-n
,rll rrr icl lc'xiue ndo l cluod auere tenebantur.
I)c incenclijs, maxitne in ecclesiis, cle b«>nis ecclesiasticis LlsLrrl):I1is,
,lt tlccinris ct recalibus ustrrl'lrLir,ÍrLr, 1r:u-()chianis non solutis.
l)r: salrrriis ltanrul,rfr-rm, scrvilortrnr ct rliorurn ltllor;rlorrrtrt
I( l( nl is.
 De iniustis patÍociniis in curiis saecularibus vel ecclesiasticis
praestitis.
De exercitibus et bellis iniustis, vel iustis quantum ad veri-
tâtem quae in bello trahitur, in quibus fuisti per te vel peÍ
alium.
De partialitate pessima et schismatica quae sanctam ecclesiam
dividit nominibus a cliabulo inventis, scilicet gelfo et uibelino, vel
alio quovis nomine proximi divisivo.
De verbis vanis et ociosis, scurrjlibus et pungitivis, malitiosis,
fictis et duplicibus.
De carnali tristitia, de vana Taetitia, de impatientia et multiplici
geneÍe vindictae contra proximum, non ei loquendo, non eum
inspicienclo, Í1oÍr cum eo con\reÍsândo, cum ei obviasti viam dimit-
tendo, solitum servitium vel auxilium subtrahendo, bonum suum
impedienclo.
Item de omni arte magica, nigromantia, deorum invocatione.
De continua vagâtioÍle mentis in ollicio divino ex culpa tua;
quia non dixisti in tempore suo, non in ecclesia, non bene pÍonun*
tiando, sincopando, dormitando, \,erba saecularia interpolando, dis-
solutiones in choro faciendo, saeculares et foeminas Íespiciendo et
cum eis tempoÍe oflicii loquendo. In peccato mortali officium
dicendo, et sic inutilem vian-r (no) pro iliis a quibus eieemosynam
recipis orationem faciendo.
In clericatu arma, maxime offendibilia, portando, tonsurâm et
habitum clericalem dimittendo, comâm portando, vestes virides vel
rubras portando, statum clericalem contemnenclo, negotiis saecula-
ribus te imrniscendo, ut nando, aucupando, gesticolationes de tuo
corpore faciendo, choreizando, saltando tuÍpiter, maxime iudendo,
superflue bibendo, extra horam comedendo, lauta procurando, aliter
quam debeantur praepâÍata clbariaquaerendo, ingurgitationibus arden-
ter et vix mâsticândo cibum srlmendo, totum te super cibum fun-
dendo, nihil aiiud tunc quâm cibum cogitando, de multis ferculis,
et maxime praetiosis, sumendo. Ànte ciburn et post cibum Deum
non benedicendo, mollia stÍata et yestes quaerendo, et coÍpus sem-
per in moliibus fovendo.
(no) Patola scritta chiaramente, ma ettata.
l)e {reneris nobilitate, pulcritucline, divitiis, sufEcientia vanegio-
rr.rrrtl,r, aduiationes tuas audiendo veras vel falsas-
Item quando confessus fuisti non veÍam confessionem fecisti
t
' lr.cnitentias fregisti, et post confessionem ad pecc ta, maxime
nr,,r'lrrlia, redristi sicut canis ad vomitum et sus ad vàlutabra sua(ar).
r8. Secl quis peccatâ eÍiumeÍare poterit? Et quis excusabitur
rr,,rr 1-1;gn65ç'sn5) f)ices ergo in Íine confessionis: «peccar.,i
super
,f rrcrllm ateflàe maris, et multiplicata sunt peccâta mea»(a2), sed
trr. [).mine, qui ea nurleÍas et pondeÍas, e tua sola pietate tolle.
1,, cnim de omnibus his et aliis in quibus te offendi toto rempore
It lt 5 v I vitae meae, ubicumque, quandocumque et quotiescumque
rrr,r.rulitef et venialiter, dicenck-r meam culpam, meam maxirnam
, rrl1r11r1r, clignus morte, sed tu, vita mea,
moÍtem non fecisti(a3), nec
,r'()r'rclTl peccâtofum vis(aa) sed morte tuâ moÍtem meam
praeteri-
ir," l)resentem et futuÍa-m delesti et misericordia tua est supeÍ
"rr,)('.) iniquitatem meâm. Hoc autem in confessione praecipue
rtír'rrtlc cluod de quocumque peccâto confitearis, mortari'el
veniari,
,lr,rÍrlrrrn in te est, cum Dei grati^, Írumquam redire
proponas, dato
'1'r"tl 1r,st ad icl ex hnmana fragilitate te, quod absit, reàire contin-
,,r. Âliter facta confessio, ficta est, venia carens. Consuk., ergo quoci
1rr)( l l)oenitentiario domi,i papae, r.el socio
eius cle ei.r, ÀnJnto,
', 'rrlirt'llris generaliter sibi de omnibus peccatis tuis secundum for-
,,,,rr, supeÍius designatam, Ilabeas pro tui memotia tÍansumptum
'l' r:;ris litteris ab illo loco ubi de confessione tÍâcto ibi: «insuper
'1rr'r':iir'isti» in bona littera gÍossa, cum confiteberis, praecedens et
1rIr('ns ordinem confessionis, sic,t superius posui. Ét suttrcit
tjbi
trlt, t:,nfessionem generalem de peccatis factis facere toto temp()re
\ ll r(. lt-t1lc.
tg. In calce littetar.m harum hoc tibi suadeo: quod si christi
trlrrr:r tssc clesideras, c1r-r.acl vixeris, jldem sanctae Romanae ecclesiae
('r') Il l)ct. z, zz.
(l:') I)rr urr lcsP.rrs,ri, tlcll'uffici. tri,i.o ncl pcti.clr rl.po pcntcc.slc
(t:r) S:r1r. r, r3.
(t') li,z. 1.q, t r.
,:rthodoxam iliibatam custodias, ounquâm ab eius obedientia rece-
c1ens. Nec consideres in praelatis ecclesiae vitam si maTam teneârit,
sed iurisclictionem et aactorítatem eis a Domino datam, etsi mali
suni-. quarndiu ab ecclesia tollerantur. Filias promogenitas et legiti-
-mas huius sanctae fidei catholicae pulcherrimae clesponsa tibi, videlicet
saÍictam mentis humilitatem et illorum Rachelis veritatem, r.irtutem
Christi peculiarem sanctam corporis et animae crrstitatem, cum omni-
bus. quantum in te est, pecem et tranquillitâtem, tribulatos et Christi
ilauperes misericordiem et pietrtem, semper in ore veritatem, in
trihulationibus quibuscumque patientiae longanimitatem, audiencli
verlll-rm dir.inum et e\rangelicae lectionis cupiditatem, oÍâtionis,
maxirne mentalis, iu?itatem. Nam fieri noír potest quod in oratione
essiCuus percâr, et si 1rççç21,ii, surget.
zo. Si has r.irtutes servm-eris, necess:rrie te introducent ad
Íetiem earum Dominum -fesum Christum, et in hac vita... (a;)
.}:eatae
earllm sentiesr cluia cle gustu vitae facient te gustaÍe. Iloc
enirn pto certo noveris quod qr-ii Deum non gustant, laborem maxi-
murn patiuntur in hac vita a se iugum dominicum expellentes. Qualis
âutem labor aut crux, ntiseria et aÍflictio, tribulatio et angustia,
duplex infeiix hic et in alra vtta., nisi a Deo recedere et se viciis cor-
plis et animam torquentibus implicare? Qui autem Deo r.ero Domino
servit iam non laborat, sed requiem habet. Nam mercedem laboris
alleiiantem ipsum iam hic incipit praegustâÍe.
zÍ. Non ergo te teÍreat humani generis inimicus qui tibi
colxputat crucis sanctae laborem. Datur enim fructus quam pâcâ-
tissimus et suavissimlrs est. Nam crucis dc,minicae c()rtex amaÍa
est, nucleus âutem huius ligni mellifluus est, r,irrificus est, sânativus
est, confortatiyus est. Nam ibi infirmitas et ibi firmitas, ibi indigentia
et ibi opulentia, ibi insipientia et ibi sapientia, ibi sancta stultitia et
ibi s'.rncta scientia, ibi vituperium et ibi praeconium, ibi ignorantia et
ibi gloria, ibi deformitas et ibi formrisitas, ibi clefectus absque viticr
(") Patola illeggibile. Sembra si possa lcggetc .fraequenliam, ma non ha
senso. 11 copista stesso apposc sopra la parola due puntini pet indicare che ê
crrata, probabilmer-rte irece difrucíum o elJerttun.
l2
, t ibi perfectus cum tripudio, ibi plantus et ibi cantus, ibi moestiti.r ei:
rl,i laetitia, ibi consternatio et ibi confirmatio, ibi destitutio et ibi insti-
rrrri., ibi nigredo et ibi albedo, ibi solitudo et ibi multitudc, ibi
',(l.,rlores et ibi dulcores, ibi impugnatio et ibi defensio, ibi temptatir-r
r t ibi liberatio, ibi humilit^s et ibi sublimitas, ibi vulnera et ibi mecli-
(;uuenta, ibi tribulatio et ibi declaratio, ibi exinanitio et ibi fruitio,
rl,i 1;atiens humanitas et ibi triumphans divinitas, ibi exterminium
, r ibi subsidium, ibi tandem moÍs er ibi vita, ibi vera et vitalis sui
,rl)ncilatio et ibi aeterni regni possessio.
22. Non cruce suavissima terrearis, nec ipsam poftaÍe con--
lrrrclaris, quia rex quem adoras et princeps regum terrae (46) quem colis
íl):jiulr suo sanctissimo coÍpoÍe decoravit et dulcoravit, fecit esibi-
l, rrr, f-ecit portabilem. Porta Christum crucifixum, quia iugum suave
,:.t, clulce est, Si portâs, portaberis; si amas, amaberis. Si de torrente
l,rlril Deus in yia(a?), sine hoc potu non exaitaberis in gloria(rB).
li..crlictâ sit illa maledictio de ç1ua clatur benedictio, et benedicta
rl l)crclitio de qua surgit salvatio. Punctalis calamitas, sempiteÍna
, l;r'il1ls; momentânea persecutio, âeternx retributio. A traditore tra-
,lr,lt'r'is, â salvâtore susciperis. Cras in agonia, sequitur victoria;
rl.r1,rr 1;s16u1eris, Christi dextera benecliceris; ad columnam ligeris,
., l)(('clltoÍum vinculis liberaris. Âlapis et colaphis percuteris, divina
, Lrrirrrte potids. spinis coLonaris, margadtis oÍnaÍis; false accusaris,
r, r:rt'iter purgaris. Baiulans crucem, sequeris clucem. pannis spolia-
rr'. slrll duplici inclueris. Fient in manibus tuis clavorum forariina,
,,1rrt |rltrt te cicrlricum insignir. Inler sânct()rum agmine sustinilisli
..,|crrijs11, posseclisti coeii tiiclinium. Deputatus eris inter ]..rrro-
rr(:, s(-clcÍatos, et ascriptus es inter beatos. l)e felle et âceto .l.rtlir:
l,rl,t'r'r: tibi, inebriaris condito nectari. In cLuce corisumasti, ficlem
r r'rsli. In cruce valicle clamasti, et.exauditus fuisti. Lachrirl,is
rl,r ('nlisisti, munclatus fuisti. lbi in manibus Fatris spiritum cornmi-
' rr, I)r'(,lccÍo pocnas pcÍpetuas evasisri. ]bi inclinato crpitc cx1.,i
r r,ti, r't. sic revera l'iumiliatus vivus introisti.
(4u) Apoc. r, y.
(nt) l)s. ro9, 7.
(on) l)s. t t r, 9.
 23. Delectet te igitur, frater carissime, hoc crucis misterium, li{cr, ut dixi. Semper sis paratus quia nescis diem neque horam (55),
utile flostrum et refugiuín. Latrones timent crucem, sed veri chris- ,luia mors ribiiibet te expectat, et tu eâm ubilibet expectabis. Âb illa
ucolae contemplantur ibi pendentem ducem" Q"i Christi sunt, crucis :rutem morte secunda (56) liberet te Christus vita nostra. Si autem
suÍit cârâctere insigniri er eius armis muniti. Qui cxrâclerem bestiae l)irrâtus inveneris in prima resurrectione, non laedereris ab ea, quia
et pseudoprophetae receperunt (ae), cum eis perierunt. Qui de rn secunda resurrectione immutatus ÍesuÍges incorruptus, clarus,
poculo âureo meretricis sedentis super aquas (50) potum sumpse- ,rqilis et subtilis in srmilitudine christi nostri a mortuis resurgentis.
rLrnl, ad sta.qnum ignis ierunt, fumus lormentorum et crux inimico- Quod tibi et mihi paraÍe dignetur ipse Dei filius Dominus,
rum ascendet in saecutra saeculorum. Non interficientur hoc signo lrir{er et frater noster, alplta eÍ oruega(57), cui latria, gToria et bene-
signati, quia in libro vitae sunt annotâti, sed regnabunt benedicti ,lictio cum Domino PatÍe suo et nostÍo [et] altissimo Neumate sit
in ligno salvati. Edent in patria de esu ligni (51), quia cruci{ixi cum rurnc et semper i.n aeternunt et u/lra (58). Àmen.
Christo eo fuerunt digni. Gustabunt agnum, quia sustinuerunt tor-
mentum mâgnum. Lumine apparebunt decorati, quia fuerunt in
sanguine dealbati. Ârmis regiis fuerunt yestiti, et iam in Jerusalem
fueli-rnt cogniti. Angelorum exetcitus eis [f. 86 r] obviam exierunt,
quia eos in cicatricibus cognoverltflt. PortâYerunt vexilla, et Íegna-
verllÍrt pet i1la. Non erit {ides et spes in patria, quia ibi erit Dei
[)EM FRATRI JIJVEN,,\I.I DE, X{ODO ViVENDI
visio et tentio, sed non deerit crucis memoria et gloria. Christus
ibi semper regnabit signatus, et Popuius eius per crucem salvatus. r. Filio in Christo benedicto fratri Juvenali, margarita divini
Diiige hoc signum, ut faciat te vita dignum. Bona guerra liberet ,,rngulariter doni bonae voluntatis ornato, fratet Alvarus saltem vir-
te de miseriae teffa-. Maledicta pax peccatorum, beneclictà gveff2- r rrr rrm (t) talium pedagogus.
iustorum. Glaclium r.enit Christus mittere (52), noli hic in carnis
1:ace l,ivere. Bonum beilum geritur, quia bona pax quaeritur. De
2. Ilaesitatione postpr)sita, in unam circumferi, in pelago tan-
falsa pace, guerÍa perpetua. De guerra contra carflen tuam et vitia, r.rr rclaxationis viventi tibi opere praecium accenclendum est ne in
pâ>r tlrâ. À{aledictus amor de quo perpetuum oclium. Et betedic- r,rrrt;r dissolutionis (2) ftangaris. Propter quod accende luceÍnam,
tum odium quoci perpetuum parit amoris incendium. «Si bene te rrrllrr acl te, et ad nullius conversationem acceclas per quam lentus
, tlrciuris, âut tuâm vitam iustifices. Consideratio enim deterioris,
oderis, tunc amasti. Si male te amar.eris, tuoc odisti» (53). Neces-
sarium ergo tibi est hic animam tuam cidisse, ut dicit Dominus, ut ,lr,rsolutionem propriam et iustiEcationem patit; melioris vero con-
in rritam âeterníim possis eam custodire (54). Í( rnl)làtio, devotionem et humiliatioflem. Apis eris argumentosa et
irt Ílyum dulcissimum fabrices, flores electos eliges, marcidos dere-
24. Ora, fratet, quod Deus iiberet ecclesiam suam cie tribula-
tione et me de isto igne. Fraequenter confi"tearis, et semel geneÍâ-
(o) Nlat. 25, r3.
(n,') Âpoc. zo, 6.
(4') Apoc. t9, zo. (n) Apoc. r, 8.
(un) Âpoc. r7, r-4. (") Iix. r5, r8.
(') Lczi<tne inccrta. 11 .w//ttr ô chiaro, la pat<>\a seguefltc c cotxpostâ (lÍr
(u') Lpoc z, 7.
(o') Mal to, 34.
l'it ,,(' / sormolltâti clal scgno tl'abl:rcviazionc.
illl

(u") S. Ágostino, Traci. 1r inJo., ro; P.I.. 35, q61.

() Ncl tosto rrrâltca Lr1l,.l ;>ar:olr, oppurc il copista trasctissc di.r.rolrilioni.r
t,tra,'t tli li.r.roluiit»1.
(uo) lo. tz, z5'

r1 tl
linques. Carpe igitur ab uno fratre tlorem tempeÍâtae vigiliae, ab
rltero decus pudicitiae, ab alio Pugnam tcmPerânliae, a consoti"
vinculum obeclientiae, ab illo gÍatiam puritatis, a reliquo donum
salutaris humilitatis, ab alio signaculum siientii, et caeteÍa per
singulos, prout potes. Nullius rrjcii aut relaxationis trahe, quod in
congregatione peÍquam diÍÊci1e, quia natura PÍonâ est ad malurn.
Et ideo cum inteÍ fÍatres coâctus egrecleris, cum oculo dexteto bonunt
Íespice et ibi te Íige. Si sinister tuus maium viderit et sic te scanrla*
lizaverit, perpÍopere abscide ellm, sicut dicit Dominus (3), ipsurn
videlicet a tali aspectu rettal-renclo.
1. Si spiritu Domini refrigerari non vis in te, utere disciplina'
temperatâ bis in hebdomada. Duret prima per tres psalmos poeni-
tentiales, alia alios quâtuor Íemanentes sine letania, et non plus.
Genuflexiones inter diem et floctem 3oo et non p1us. Die doninica,
die Martis et die Jor.is, coeÍta. Âiiis cpatuor diebus dimitte coeflas,
et tefie vitam comunem absque carnibus. Comuniter dimitte caÍfles,
nisi d-ie dominica in prandio. Io totâ vita tua quidquid comedas
sempeÍ aÍrna te cum vadis ad mensam, c1uocl nulla re te sâties, sed
conare quentunr Potes te vincere ad temperanriam quae est nufÍi
meltum omnium viÍtutum, maxime câstitatis. Quidquicl extÍa cellâm
agis de servitiis, humiliter sempeÍ fac cunr siientiri.
4. Numquam pÍaeteÍeat dies nec nox in qux nofl ores mentâ-
liter semel de die semel de nocte. Una mentis oÍati() sit de memoria
peccâtoÍum tuorum et per Yiam iustitiae cogitando cle poena aeteroa
debita pro eisclem, alia meciitatio cle vita et passione Christi. Omni
hebdomada dic unum psalterium. Numcluam dimittas unum ÍIoctuÍ-
rium cum vesperis pÍo moÍtuis, et psalmos poenitentiales cum leta-
niâ et oificium crucis. Una parte cliei iege in Testamento Novo et
aliquo libro devotionis. Numquam egrediaris domum, flec pÍo te
nec ad praeces alicuius fratris, nisi cum te, sine tua procuratione,
misedt guardianus. Numquam inter fratres Ioquaris cle statu domi-
nationum vel dominorum. Si quis ictcluitur bene, audi. Compesce
coÍ tuum et linquam tuâm ut non iucjices vitam frâtrum comunium,
O Mal 5, 29.
r6
rrcc[ semper cogita quorl q ui]ibet habet saltem aiicluas viÍtutes occultas
l)cl quâs est melior te. si vis esse de numero veÍoÍum humilium,
mala tua, et non clefectus alic,Íum, qi:ia qr:ilibet satis ha.het
'icle
rrsclue ad summum viclere se et non alios, guoci est yalde diÍlicile.
t't ideo est summa virtus, quia summe dirtrcile ar1 habenclum.
,. Nedum cum praelatr), quocl est abbominebile, secl cum aiiqu,
.()ri contendas, dato quod tu teneâs rreritatem. cum nullo habeas
Íhmilia.ritatem, maxime iuvene. Numquam invenies qui te console-
trrt nisi Deus tuus, et icleo summe renuntia creatuÍis, quia awai.r
ltonto mendax (a). sicat pa.rser solitaritt.ç i, /.ecÍo (5) sta in chia. Átrr
,'r-rm incedis, sicut turtur pudica, solivagus, cum oportet discur-
l'Lrre peÍ dom,rrr. Ita sta in conventiculis murmurantium sicut
ser-
l)crnti.-lrn. Non facias tibi conscientiam fatuam de duabus tunir:is
i.l'crioribus (6), duabus femoralibus, una capella, cruoburs iibeilis devr-
' i,rris, crlamario ad scribendunr. et rliis prrr,is et paticls nccesserris
ril.,i suppellectilibus. Irdumquam pÍo te aliqua peconia tefleatuÍ" Si
rc' incliges aiiqua. clui eleemosynam tibi vult dare, ipse idem er,at
rcrr.rillam, vel alius pro eo. Et tu sicut cofiimoclatâmi.n.^, qu_ancliu
1rl:rcuerit cr>ncedenti. Non facias tibi aliquam cor:scientiar,r de e.
,1Lrod tibi praecipit praelatus, quia numquâm expresse
praecipit con_
rrlr Deum, aut ÍâÍo. Si autem quod praecipit dubitas q""d rit cor:rtrâ
r.t'gulam, ÍevereflteÍ te excusa ad non faciendum. Si autern vrit
I rraliter quocl facias, secure obedias in isto <lubio, quia iste est
sPi-
rittrs christi, nedum in bonis sed in malis apparentibus obedirc.
6. Nr--n intres nec cl, rntuÍn pxtfjs nec consxnguineotum. rri.i
r lrlaelato constrictus. Dimitte eos suos m()rtuils sepelire (?). cr-rnl
,krr,.um egrecleris invita socium ad
[f. g6 v] psalieÀd.,rr.'Si n,n
praecedat, et tu psalle piane. cum associãs a prueTato rnisr;r-rs
'trlt,
rlir.l,em frâtrem ad terrarn, numquam loquaris in J.,m,, i1la. «11*irrr
'rlr'rt, nedum cum foemina sicut zelatoÍ câstitatis, sed nec r.-u,r
(,) Ps. rr5, rr.
(n) .[)s. ror, t].
(") l)rcrl:abilnrcntr: il r:opistrr
(') Àltt. t{. zr.
scrissc itít:rior.ibtr.t it-ryccc tli iltt:rioribtrc.
elio de clomo, spci sis in silentio, tuo capite <lemisso ln terra, psal-
1ens, vel mente of,ans. Cave ab omni simultâtione, hypoctisi et a
mendacio sicut a daemone transfiguíato. Rerlde te ftatribus placi-
biLem vita et servitiis, et vultu hilari, non risibus, cachinnis et ac1ula-
iionibus. Pugna coÍ1tf,â tuâm somnolentiam lecteam, specialiter post
matutinum. Primus in choto et ultimus in recessu. Cum dicis
oíàcium ad niiril aliud, quantum potes, habeas cr:t, etsi bona fuerit
cog;itatio, nisi ad oÍhcium quod dicis. Summum tibi serva silentium,
quia ibi psallunt angeli.
1. Cum coní1teris, non confitearis per t-erba generalia, sed quan-
'tl1i1i potes recotdari tuos defectus et peccatx quee commisisti ab
atria confessiofie usque ad istarn quam facis. Dic particulariter con-
lessori, veÍecunde, nude, pure, cum dolore et proposito emendandi
re" sive sit peccatum mo{tale, quocl absit, sive veniale. Et si non
habes, petas â fratre l.Ticolao socio meo (8) illos casus in quibus
tratef cornmittit peccatr-im mortale contfa reguiam offenclendo. Nurn-
qgam confitearis antecluam cogites quicl habees conÍiteri, scilicet
pcccaLa tuíl. Si r js cir,, ad finem legirimuni poenitentiae pervenire,
o()n expectes solum poenitentiam a confessore cle his in quibus
offendis, quia modicâm et quasi nuliam poenitentiam imponimus
alte:rutrum c1e peccatis quae facirnus' Sed tumet quotidie examina
quid fecisti mali ve1 dlxisti, ve1 deliberate c6gitzrsti, et fro qualibet
offensa, rnaxime grat i., turnet cla tibi poenitentiam pro illo peccato,
,sir.e gent.rflexiones ceÍtas, sive aliquos psalmos, sive abstinenti:rm
rtriscretam, diniittendo vinum, vei coquinam, ve1 aiiud fercuium,
r.el aliquod silentium, servitiurn, disciplinam, vel simile. E't ite
propteÍ metum poenitentiâe quam facere proposuisti pro oÉfensa
qualibet, cavebis ab ea. Nos est Íes quae ita, sicut ista quam clixi,
cessâre {aciat a Peccato.
8.Curn «risus [sit] fornicationis materia>>, secundum Ysaac (e),
et tu sicut levis et absque lucta nimis rideas, pone finem risui tuo,
fle sis fâiuus et recedat cofltÍitio de corcle tuo, quia non qui tident,
e) Ricorclato anche neile lettere 6 n.o 7, 19 n.o 6, zo 11,o z.
(o) Isaac Syrus, De conlempla ruundi, c. z8; P. G. 86/r, 857.
tl
:t:cl qui lagent consolabunÍwr (1o).
si ira ascenderit cor tuum, contine
r rrltum; si effusa f.erit in vultu, contine iinguam; si, quod absit,
iir lingua, retrahe manum ne pereas. Si cupis esse
frater Minor, stâtue
,l,i firmiLer â quoclrmque iniuriam sustlnere, quia nihil est quod
'ir: animam humiiiet sicut iniuria. caeremonias tuas fac quantum
1r,tes in occulto, secl si videris non r:bmittas, quia in Deolntentio
r'sl fundata. Numquam timore vanaegloriae, sive videaris sive non,
,li*ittas agere quidquid boni Deus inspirar. Non esr quod sic vin-
(:lt vaflâm gloriam sicut eam non timere et de tuis operibus non
r'rrrfidere et pro nihilo reputari, et tamen sempeÍ bene agere et bene-
,liccre Deo tuo. Dic: quod meum, malum est; quodln me tuum
(.s1, bonum est.
9. De ntillo actu coÍpoÍali, quamvis bono, nimium agas, quia
'\rremitas a diabolo est qui in angulis sedet et diversoria quaerit
't
Í ub omni comuni receclit et privatum praep.nderat. christus
:rrlcm semper in medio est. Necesse est pef extÍemâ corporalia
rrr.cclentem tamquâm a l,mine derelictum ad extrema carnis áescen-
'lt'r'c, aut in continua hlpocrisi vivere. periculosior est si Ílon est
r( (.rLrs fervor spiritus quam carnis, et periculosius
praecipitat. Nihil
riitrtl est indiscretio in me'te rationali nisri pessiÀa occolta super-
l,r.r sine .gradibus coelum rapiens; praecipue iuvenis proprio se
,(',sLr fegens, praeda sathanae, coÍÍeptionis repuisor, perditi,nis
irlirrs est.
lo. Numquam cogitationes tuns aut temptationes celes, serl
( ri (luânt()cius seniori expeÍto pande. serpens proditus,
virus
,, r.trm p.Ítabit; non detectus, moÍtifeÍum
YirLrs iacit, procul.
l)ei nominis memoriam cum labore ubilibet et peÍ assiduam
'lri
r rr:; li1Êrloriam eum domesticum possidebis. Nihil arduum, quamvis
:,11 i, '.1g2vs sine consilio experitorum.
I
Irtrumquam inter seniiires
l,
){
lu,lf is, secl audi si utiie est cluod clicitur, aiias surge. semper alicltiicl
r1'(', cxceptâ refectione somni competentis, ut te semper cliabolus
trrVc'nitt ()ccr-lprtl-rm. In ornni tua oratione sernper praececlat al_tcs-
r.rli() l)cccât()Íurrr, cluta itl/al in primipio, sciricei orationis, (/('c//.t(t/g/.
(r(i) \'lrt. j, 5

est sui (11). In nulla re oculum dehgas, quod est ad contemplandum
utiilin-rum. Quantum potes nulli approximes, quia caro ignis est.
Conare oÍâtione et lectione pellere tristitiam carnis. Tristitiam pro
peccatis tuis sociam habeas omni tempore; non sit nimia quia i1la
mater despeÍationis est. Sed aliqualis desperatio quociam modo
bona est, quia mater spei. Via enim patadisi infernus est, quia pdnci-
pium sapientiae timr:r(12), finis amor: timorem incutit contemplatio
infernalis, âmoÍem meditatio gloriae aeternalis. Prima tollit super-
biam, secunda negligentjam. Orlni die dominica comunica et in
Lestis duplicibus, nisi in fragilitate incideds praececlenti nocte. Facta
comunioÍle, si potes, fuge acl ce11am, ve1 ad alium locum solitarium
et cogita quem suscepisti, et regrâtiaÍe, et pete ab eo quod opeÍetllr
in te habere propteÍ quod tibi cledit se.
rr. Praecicle verba cum te fari opoÍtet et necessâÍiâ dic, et non
plus, quia breviloquus orationis discipuius. Cum progrederis cum
senioÍe confoÍma te ei absque peccato, et pugna semper te alterius
subiicere voluntati. Nihii habeas cluod petenti fratri non comunices,
nisi actu illa usus fueris. Si existentem et noÍr appaÍentem vis facere
abstinentiam et paupertatem Chdsti seÍvaÍe, qure est eius germana
in Christo cum paupertas sit abstinefltià à superfluis et veÍe necessariis,
ubicumque comeclis flumquâm aliucl petas nec melius nec deterius cibi
vel poculi, nisi quod trbi appatatum est. Si potes abstinere, excepta
forma quâm tibi dixi superius, ab aliquo: euâe tibi apponuntur,
abstine, nec pÍo eo quod abstines aliud petas, aiiter comecle secure
de appositis tempeÍate. Nurnquam alium paflem, aut vinum,
aut pulmentum, aut carnes, âut fructus alios petas quâm quae
tibi comunitet apponuntur. Si est cibus bene sapidus, regratiare
Deo et comede cum timore. Si est insipidus flofl murmures, secl
habe patientiam et potius gaude quam de sapido, quia in escam
Domini nostri fel daturn est, et vinum mirratum et âcerum in poculum.
tz. Qualis ceila tibi dabitur, talis a te sine muímure recipiatur.
Quale officiurn, \.el quale servitium tibi iniungitur fiat per te, nec
(") Prov. r8, r7.
(t) Ps. rro, ro.
Lrnquâm facias tibi tolli. Si non potes facere, dic praelato humiliter.
Nullam procuÍes tibi iniunctam obedientiam [f. 87 r] revocari, quia
LLbiclue tentat daemon et ubique opus est pugna et Dei acliutorio.
Verus enim obediens et humilis non respicit obedientiam quasi sibi
tlatam ab homine, secl a Deo, et tântum contradicit praeTato quantum
(lhristo contracliceret in persona, et quântum obedientia magis plena
irrvenitur tribulatione, magis est plena gratia et consolatione, quia
(lhrjstus eam mittit qui fuit obedien.ç usqae ad tuorteru, tnorÍem auÍenz
trrrcis(tB), quin mortem \.oluit sustitrere quam obedientiam non seÍvare.
tJnde possuflt paÍum de r,-irtute obedientiae gloriari qui tota die eas
r.r:r,ocati pÍocurânt cum eis consolabiles non viclentuÍ et eas faciunt
';ilri concedi quae consolabiles iudicantur. Tales subditi non subsunt
';ccl praesunt, non obediunt sed praecipiunt, specietenus sunt sub
,,lrcclientia, sed proculd,lbio in iibertate vivunt et ad vomitum saeculi
r.r:rlierunt, quod est pessimum genus hypoctitarum quibus semper
rccesse est quod dicant praeiati quocl dixit Dominus caeco; Quid
i rrltis ut vobis faciamus (1a)? Et vere caeci tales sunt, quia si lumen
t,lrristi lraberent, dicerent sicut lux dixit: Nazz qnod ego uolo, sed quod
tr ti.r (75). Item: Descendi de me/0, illn /,/Í
faciam uoltuttatem meart, sed
,,,/trttlaícnt Patris ntei qai in coelis est(16). Et tales f,lii a patre descen-
,ll'unt per haereditatem quia corrdescendunt praelatis per cha-
rllirlcrl, quos Deus sempeÍ in tentâtionibus adiuvat, pÍot?git er
,1, lcr-rclit, cluia in ipso vir.unt, et prí)pter ipsum se abnegaverunt
, r rron clubitant cuÍam specialem Christum habere de eis sicut cle
rliis iesitirnis benedictis. In consilium âutem illorum, qui per
lrr t rrlias procr-tret2ls, quin potius extoÍtâs, t ivunt comuniter non
cniirt anima mea. E,t jdeo nihil a pruel:at<.t pfocltfa, nihil ab eo
rrirrnctum respue. Dimitte Christum regeíe te, cluia bene sciet
r,,,crc melius cluírm tu. Nihil recipias nisi tibi necessaria, et tunc
,1,' lit:c:ntizL praelati, nec sub specie dandi recipias, quia pauper verit.,r
,'I cl cxl)ers cenodoxiae non recipiens nec dans quam recipiens
, I r llrrrs.
("') l)hii. z, u.
(") Nllrr. rrr, 5 r.
(
"') \lrLr'. r-1, 36.
("') .lo.6,3i1.
2I
 rj. Talis desidera omni die vivere qualem te vis in die ultimt
invenire, quia nescimus diem neque horam (17). Quandocumque
et ubicumque te peccatum vel defectus occupaverit, ibi statim in
corde tuo conf,tere Domino et pete ab eo veniam, quia sicut ubique
est pârata offensio, ita et ubique sit parata cotfessio et sordis expulsio"
Et hoc ait David: Dixi con/itebor aduerrunt me etc.(tg). Si vis acl
munditiam anjmi pervenite, sta ac1 custodiam animae et audi quicl
in et obedias, et audi quid in ea Sathan vel
ea loquitur Christus
caro loquitur et contÍaclic. Et hoc est vivere in spiritu. Et qui:r
arcta est ideo pauci mundi et pauci respective Deum vide-
uia (1e),
bunt. Et hoc est quod scribitur: Oruni ctrstodia ctrstodi cor ltu,tm(zo),
quia ibi mors et peccati radix, et ibi vita virtutis. Quia virtutes
in mente habitant et eam arnaÍ:rt. Sed prius necesse eas est sen-
tibus et tribulis emendati, postquam âLltem virtutes in mente posue-
mnt per exercitium produnt exterius. Unde quale coÍ, tale opus,
et abi tltesaunrs htas, ibi el cor (21). Qualia opera faciant corda
sordida, experientia docet. Tu autem quâÍrtum potes ubique sur-
sum corda et ibi munditia, et e contraÍio subtus corda, et ibi mali-
tia et immunditia.
14. Quicumque praedicet, semper au<ii praedicationem et quâelre
te in ea, et poÍtâ in patientia defectum praedicatoris quia homo est,
sed Deus in eo locluitur quicl bonum est.
rr. Super omnia attende ne secandalizaveris de cuiuscumque
peccâto, nec iudices, qru'ia amnis haruo ltendax (22). In proximo et in
te peccatum odi, sed non dividat a te proximum peccâfltem iudiciunr.
Flabeantur ergo oclio Peccatà, non homines, portentur et peÍ Íros,
sed non fiant peccata ptoximorum, sicut Christus portavit peccdt,r.
nostra in corpare suo super li,gnum ('?). Nihil est quod sic mentem paci-
(") \[.^t. 2t, Í3.
(') Ps. 3r, 5.
(') Màt. 7, t4.
(ro) Prov. 4, 23.
(") N[at. 6, zr.
(") Ps. rr5, rr,
(") I Pet, z, 24.
í1cet et eam cum proximr: et Deo uniat sicut poÍtâre. Et in hoc
lex charitatis impletur: AlÍer alterius lnera partdt€,leÍ sic adinplebiti.r
/egemf ClLristi (2a). Qui plus portat, plus perfectus; humiles portânr,
superbi infirmi nimis sunt, et ideo potteLre non possunt. Qui se
cognoscit quotidie tale quid ageÍe pÍoprer quod portarj. indiget,
alios portat. Hypocritae âutem nihil portant, quia se Íeputaflt"
Quis autem superbus verior quam hypocrita qui se cum trabibus
suis iustificat et in aiiorum oculis festucâs caÍpens? Omnis ergo
queÍÍa extrâ se est, et circa proximum est, cluia non poftamus, pax
cum portâmus. Servetur ergo verbum senis: sicut poftâmus moÍtuos
c()r?ore, sic et potius porfemus rilortuos in anirna, quia nomen habent
quod r.ivant et moÍtui sunt (25).
t6. Fuge singularitates non permissas et admirationis Íreces-
srrria; extra quodam modo aliis simiiis, intus extra viventibus dissi-
rlilis. sicut traheris ad abstinentiam cibi, ita inducaris ad abstinen-
tirLm irae et murmurationis. Sicut appetis facere exteriores âctus poe-
nitentiae, qui sunt instrumenta virtutum, sic perforcius ama interiorem
virtutem. Sed hypoctita in honore vivens et honorem quaeÍens,
,lcrvera virtute non cuÍat, sed de specie eius; etenim qui Deum diligit
int:us principaliter qui spiritus esr, Deum quaerit. De re de qu;r
,lubitas numquam dicas: ita est, quia sic loquendo mentiris; numquarrl
r cr-ccunderis clicere: nescio.
17. In hieme porta soleas, in aestate dimitte, si vis. Semper
in saccone de nocte et non in terra, nisi in âssere. Si de ciie
i:rtcirs
rlrrmis, nofl compones te in lecto, sed in pede lecti appoclia tc
(Í ('rpe somflum nisi ordinatum. Ctim de nocte in saccone rJor-
rnis, non dormias supinus, sed declinans et caput tefleâs altum prclter
,nor:abilitatem. Cooperi te cum sclarrina sola in hieme, clui:r
l r,
rrn,cnis es. In aestâte caveas a calido nimio, et in omni tempoÍc,
rlrrirr tunc pr()vocafltur carnis calefactiones. Dormi ordinato somn()
(l(' n()cte et c()mpetenter, ne in choro dormias, quocl leve peccil-
llrnr lt()n cst.
(,) (ial. 6, z.
("n) Âpoc. 3, r.
lr,
 r8. Numquam propteÍ tuas caerimonias dimittas pÍaeces,
orâtiones, comunia seryitia et labores. Sic [non] intret, maxime,
iuvenis, cellam tuam sicut draco, quia opportunitas multa mala facit.
signum verae castitatis timor et Íepuisio totius contr^ eam occà-
sionis; fidutia, signum casus interioris et, nisi Deus adiuvet, exterioris"
Occasiones luxuriae: yentri repletio, vini immodeÍatl1m poculum,
vinum purum, uti calidis, familiaritas iuvenum, somni repletio, ocio-
rsitas, risus inconditi et scurrilitates, contâcius in se ve1 inalio,aspectus,
maxime iuniorum, peÍnoctatio, maxime cum iunioribus, cachinnati
uÍ1us cum alio, morosa delectatio in cogitatione carnali, cibi carnium
fraequentatio, pÍâeslrmptio de propria castitate et iudicium contrâ
câclentes. Qui has [f. s7 v] occasiones et similes vitat, vitat moechiam.
Super omnia humilitas possiclet castitatem, quia ante ruinam exal-
tatuf coÍ.
tg. Si Írlius veritatis es et Íaequisitus a quocumque prâe timore
cuiusvis, praecio, odio, vel timore velitatem dicere non obmittas.
et si pro r.eritate pateris, fiiius Christi es, et veritas liberabit t" (ro).
20. Quaiis debes esse in cella, talis sis extÍa, semper verecunclus,
e-1uia verecun<1ia ingenuos prodit nata.les et est pÍaeyia et cedissequa
castitatis, Semper timofatus, gÍâ.rris, sensibus mortuus, purus in ore,
vultu potiris laeto quam brusco. Ab omni verbo laesivo proximi
et actu et occasione scandali et pernitioso exemplo, maxime intra
,sâeculares, cum mâgnâ cautela cevens ne, quod absit, patris Francisci
maledictio ad te pertingat. I1t si, ut praedixi, unquam vadis extra
dornurn nisi a praelato missus, multo fortius ad monasteria monacha*
i:um, et vadens per obedientiam sic eis ioquaris sicut daemonibus
saeculi, nec unquam ab aliqua salutationem, nec muflusculuni, nec
littetas recipias, quia viscus et hamus sunt.
zt. Cum aegrotas corpore, vei te ad aegritudinem paratus
sentis, muta vitâm et comede sana et utilia et crede medico, et dic
ptaelato tuo necssitates tuas vel, cum Ílecesse est, coÍpus negligere
sub specie spiritus, spiritus riequam est. Si caves a murmurationibus
('u) Jo. 8, 32.
,licendis et audiendis cum sanus es, multo potius cum âegÍorâs.
{]r-riclam fratres cum infirmos visitant eos muÍmuÍationibus consolan-
irrr. Tales consolafores sunt oflerosi, se et infirmos transgressionibus
1,ro consolationibus oneÍântes.
zz. Quia homines sumus et cito cotttt:a alium perturbaris, non
,l,rrmias ante dictam culpam et reconciliâtionem, quantum in te est,
lrtctam curn ftatre, ne moÍte f)faeventus te utfaque moÍte mori contin-
,,rrt. Ânte omnia cave de iniuria Íeceptâ facere vindictam corde
i,.()so, verbo fflurmuratorio, vel iniurioso, signo vultus, aure de eo
lilrcntcr malum audiendo, senitium ab eo, maxime coílsr-letum,
r('l rahendo, de eo, maxime publice, lamentando. Si hoc non feceris,
,,li,rs Christi pacifictrs eris.
23. Maxime legas pro tua aediÍicatione in vitis patrum, ysaac
,,I ). r.ita contempiativa», in Climaco, in Collationibus patrum et duode-
,rr. libellis Cassiani, in legencla beati Francisci, in originallbus (sic)
.,nr('t()rurn, maxime Âugustini, Âmbrosii et Flieronymi, et maxime
r,, \l.ralibus Gregotii super Job. Sit tibi in lectione oÍatio er sic
rrr, ntc legas ut et ibi ores, et cum ibi aiiquid sentis, siste gradum et
lrr('rc, amplius lectionem non procedas, quia fructus lectionis oratio
,,1, c:t si oraveris non peribis. Non orâre est perire. Orans non
lrirr.:r1,, et si cadit -"urgit. Oratio regni subhaÍtatio. Omnes Írlii
rrcrrlc arant, servi labia movent, sed cor eofum longe est a
I ),rrrinCr (,,), ideo non menent in domo Domini in aeternum.
rlii eutem in"tdomo manent(28), quia oÍatoÍes in spiritu et veritate
I'rtt:r'cluaeÍit(?e), et ubi â1ius Dei est et ipsi erunt, quia usque ad
,r)r'lcl11 oravefiint, et in oratione et in salvatione mortui sunt. ut
, r,,, sicut filius Patrem pÍo te et me semper orabis, et in hac formula
,rrt'nt'li tibi picta superius perseverabis, ut salvus sis per Iesum
' lr'isl Lrtn salvatorem Ílostrllm benedictum in saecula saeculorum.
\ trr« tt.
(r1?) Mrt. r j, 8.
('u) lt». 8, 15.
(:rf) .lo. 4, zq-24.
2Í
 ) lrt:stiae accipiens pro sulfure et igne peribit(e). Signati vultu doini-
IDE,M IiRÂTRi MÂTHÂEOLO CONTRÂ SIMULÂTORES
FRATRES FIYPOCRITÀS, SCILICET OSTENDENTES
SE, BONOS
1. Fratri dilecto in Christo Ilomino fratri Mathaeolo frater
suus hdem moribus decc-,rare.
z. Melius nobis fuit Romae quam credebam et magis in
pace fuimus, sed Romae et alibi numquam deerunt inimici crucis
veritatem peÍsequeÍrtes, et filii crucis veritatem defendentes, et
semper fuit et erit usque sententiae ultimae prolationem malitia
peÍsequens et innocentia sustinens, filii diaboli opera patris sui
facientes (') .t f,lii Dei et charitatis opera patris sui facientes.
Maledicentur, et benedicent; persecutiones pâtientur, et cliligenr
persequentes (2).
3, Tu autem noli cr.,lere creâturam, sicut forsan alias facere
consuevisti, quia huiusmodi id«rloiatria est. Coles autem sincere Deum
veÍum qai est benedictas in saecula (3) saeculorum. Non poteris simul
cÍeâtorem et cÍeatuíam eius discolam colere; âut unum aut aliunr
perdes. Yere rualediclus qai conf.dit in homine (a), quia oxtnis ltoruo tneru-
dax'(5). Deus homo verus homri et bonus homo. Nos autem per
nos mali, in ipso boni, quia ad imaginem eius creati et ad simili-
tudinem eius facti(6). Rerrricat imago, et ecce bonitas; detur-
petuÍ imago, et ecce falsitas. Retineatur numisma Caesaris et soi-
vatur ei census(?). Falsus denarius igne conflatur(8): caracteren.l
() )o. 8, qq.
() I Cot. 4, rz.
() Rom. r, 25.
(n) Ier. t7, 5.
e) Ps. rr5, rr.
() Gen. r, 26.
(') Mat. zz, zt.
e) Il testo ha conf.rmatur, ína pafe che il senso esiga piuttosto
z6
rric:., ipsum videbunt. Pauci denarii sunt legitimi ponderis, pauciores.
:;rnt fideles seÍvantes pàctà aeterÍ7i foederis. Vix est qui Christi
(ír,lctere, qui est crux eius, desideret insigniri; vix est qui bestiae
(rlr2rctere, concupiscentiae scilicet carnis et mundi, non desideret
,k'turpari. Omnis hodie homo hominem quaerit, Christus solus
lrrrlritat. Solos botros in vinea vindemiata permanentes colligit
l )orrrintrs, sed singzr/arit
.ferus tota"m r.ineam depasÍus e$ (to). Loqeiere
rrqo tjbi et dic: cre fi:Lta" de se nihil esr, quicl mihi potest boni ve1
rrrrrli fàcere quia nemo malus nisi a se? Solus Deus bonus a seips,r.
I ltrtrc igitur timebo, hunc colam, hunc desiderabo, hunc totis praecxrr-
, liis amabo, quia poÍest corpus et animaru
lerdere in geltunta (rt), .t tandem
l,t'.c merita stola duplici coronare. Nimis te intricas cum creaturis, et
rrí)('cnt tibi quia infirmus es et cautius esset tibi olus in secÍeto edere,
,1rr:rm lucÍa phantastica in palam qLlaereÍe. Truhat te extrâ cellanr et
( l,,nrum obedientia, et securus
vadas, alias quae tua sunt quaeris (rs).
4. Hypocritae non patiuntur soli clegere quia videre appetunt
i Í vicleri. llxterius quaeÍunt lucra aut nummi aut gloriae, et in
,rl,,litis languent; in palam fortes sunt, in occulto frigescunt; in
I'r, rPatulo fervent, in nocte febrescunt; in die incolumes sunt, pÍompti
',unl ct agiles ad exteriora, pigri ad interiora. Extra fructificant,
ilrlr':r steÍiles suírt. Corpus sanctum sed anima nequam est.
^pp^ret,
1,1,i1-j1s6 veÍitâtis pÍaetenduÍit in extra, sed intus vacui sunt. Voce
, nri{lLrnt, sed cor eorum longe est a Domino(13), quia in corcle et
r.rtlc Ioquuntur(14). Ore Deum diligunt, sed lingua utÍâque eâ
n r( Ír tiuntuf. Suspirant in praesentia mâtronârum et virginum,
',,,1 in corde eorum luctus Í1on est, et ideo eorllm suspiria et coâcti
!,('r)ritus in scurrilitatem et cachinnos vertunt:ur. Zelam praetendunt,
',, rl vindjctam quâeruÍrt quia eos non comedit zelus Dei(tq; festr_rcas
(") Âpoc. zo, 9.
(rr)) Ps.79, 14.
('') Nlat. ro, 28.
(') Phil z, zr.
( 3) l\,Iât. r
|
J, 8.
('n) I)s. rr,3.
conflalttr. ( I'i) Ps. (r8, ro.
27
l)ondeÍant in oculis aliorum, sed moles suaÍum trabum nofl atten-
<1unt (16). Curiosa rimantur, necessaria et utilia parvipendunt.
Fottissimi gigantes sunt ad persequendum, infirmi calices [f. 88 r]
ad sustinendum. Nlodicâ eos temptâtio prosternit, quia Deus eorum
cum eis Íron est. Corpus eoÍum in coeio resiclere videtur, sed eorum
spiritus descenderunt in laci profundum (17) quia angeli transfigurati
sutt (1s). Caeremoniis se adotnant, sed lex Domini moralis et prâecep-
tum continens in corde eorum non est. Non promissa celebrant,
sed votorum rei sunt. Magni aliorum coÍÍePtores, sed primi promis-
soÍum praevaricatores. Non quaerunt nisi apparentiam, Quia non
habeat subsistentianl; vere sepuichra clealbata sunt plena ossibus
m()Ítllorum (1e), quia vere mottui sunt moÍte pessima, quia mundo
vivunt, et mundus eis vita carnalissima.
t. Secl quaedam eorum species est, quia quidam eoÍum corpora
prc,;pria mortificant, sed eorum oculus simplex Íron est, et ideo rl:ràÍty'
ies diaboli sunt. Inter exttaneí)s poenitentiam simulant, inter contu-
bernales et domesticos leones furentes sunt. Quaere ab eis si
quod invenies. In corde eorum flon est
- ,1,rrrrr Lronos peÍsequuntur, de simulatione et hypocrisi et caeteris
verum veilent dicere
-
cotlpunctio, cluia in eis ambitio; non est compassio, quia contra
prorimum mali machinatio; non ad Deurn der''otio, quia eorum non
est in bonis quae videntuÍ agere tecta intentitl. Coram fratribus et
saecularibus dicunt: nolumus pÍaeesse, et revera una hora nolunt
subesse. Magna intus laetitia repleti cum dantur eis altiora ministeria,
secl clare in eorum vultu saeculi et mortis tristitia ubicumque
^ppaÍet
imperatur eis facete inferiora serr.itia, vel promoveri ad humiliora
of{icia. Aliquociens se ingerunt serr.itiis humilitatis motu proprio,
se<l cum eis indicitur ut hoc faciant, murmuÍent et recalcitrant, quia
sen"iper vivunt in proprio. Confessiones eorum universales ccrruptâe
sunt, nunquam audent conscientiae satisfacere, clui:r numquam volunt
gloriam istius mundi perdere. Cum confitentur, generaliter loquun-
tur, ad peccatoÍum suorufil species non descendunt. Currunt conÍr-
('o) Mat. 7, 3.
(tt) Is. r4, r5.
(") II Cor. ÍÍ, t4.
(") NIat. zt,, 27.
:á'
t( r)(l(),inter dentes ioquuntur, quotidie eadem Íepetunt, cluia purqa-
lr()Írerrr non petunt. Semper, si quid specificant, paliant, excusaflt,
,lirrrinuunt, alteri de peccâto suo culpam imponunt. Non confitentur
rr I sc corÍigant, sed ut confitentes âppâ{eafit, ne intet alios peccatrxes
,lrr'rrlrtuÍ. De regula conÍitentur? Sed firmi sunt numquam regulam
,,lr5es1,21s nec r.itam mutaÍe. De versu, lectione, vel sillaba, omissis
rr rlivino ofhcio dicunt culpam, sed de pecunia quam tenent contÍa
r(1\Lrlam, tunicis delicatis in quantitate, multis capsis plenis libris
, r suppellectilibus, caiceando se sine necessitate, de equitando sine
rrr;rnil sta necessitate, de rumpendo ieiunia regularia et indicta ab
, , , lr:sia sine vera infirmitate, de procurando ire ad monasteria ec7.
( in vituperium Dei et Ordinis, de non dimittendo sus-
i,r.ul-n clevotas
l,( ( l,u-r familiaritatern, cle faciendo revocari obedientias eis iniunctas,
,1, iniuriis quas dicunt et persecutionibus quas faciunt fratribus, cle
,,,li,r occulto quod retinent, cle ambitione in qua vilrunt, de tempore
,1rr,,tl cluotidie perdunt, de castrimargia quam totis viribus ccr1unt,
,1, lrrlsis testimoniis quae imponunt, de invidia contabescente pÍopter
, ,l,itrrlibus flagitiis in eorum confessionibus mentio non est. trt si
Lrlrrlríul.i incidenter de talibus confitentur, nihiiominus a talibus
r,,rr lrlropoÍruÍrt cessâre, nec proximo satisfacere, sed coritÍâ ellm
rrrrl,litts insanire.
(r. Talium erg.) pestiferorum confessio, eoÍum iniquitatum
, t r urrulatio, et sacÍ()sânctum sâcÍameÍltum confessionis quod de
.,r r:rlurA est cunclarum c(,ntâgionum fufqatt,riLrm, csr eis flcris
, ,, ,,rsionalitet animarum maculatoriom, et pcleflaÍum âugmentâ*
r,,rurl), cluia specietenus confitentuÍ et nc-,n in veritate. Sed si simu-
lrrrl rrt l.adant ad comedendum cârnes agni immaculati, non in
, lr.rrilrrtc et sanctitate, secl in sua nequitia, foeditate et perveÍsitâte,
i,r,'l)trrr cluod Dominus talibus fictis confitentibus conrminatur clicens:
\ r,lr volris, hypocritae, qui decimatis mentam etanetum, et ce qLrâe
,rrrl k'qis dintittitis ad servanclum et colltrafacitis ad confitendum.
ir',i rrlruncla.\,crit ilrstitiâ vestrír, quae est in vera propria n()strrr
,,, r'.rrlirrlrc ct sâtisfllcti()ne, qti,t itr.r/.tr.r in prhuiytio acn,tsalor est uti(2o),
(
""J l)r'ov. r 11, r 7.
:,'q
 pJusrluam istorum pharisae«rrum, flon intrabitis in regnum caelo-
rurn (2I).
7" Apud enim istos hypocritas pharisaeos nullum peccatum
spirituale, ut invidia, ma,litia, ambitio, \,ânagloÍiâ et h,vpocrisis et
similia est peccâtum. Dissimulant enim ignorare quoC peccarc in
Spiritrim Sanctum, quod peccatum in hoc saeculo nec in altero vix
rernittiiur (,,), ot veritatem impugnare, blasphemiam Deo dicere,
fratribus invidere, praesumptio, desperatio, fina1is impoenitentia,
!lu(.)rum mâter est peccati defensio et incorteptio. Beatificent igitur
hic hypocritae quia sloria eorurn hic est, alibi gloriam non expectent.
se
Murrnurent et detrahant et bonos opprimant, quia acl hoc missi sunt.
Omnes enim hypocritae detractoÍes; magnificent fimbrias suâs,
dilarerrt philacterias suas, c1uâerânt primos accubitus in sinagogis
suis, glolientur vocari ab hominibus rabbi (r*), .t lectores, orent
corârrr populo, fraequentent sacrificia, comprimant supercilia, et
,ostendant coÍâm populo ieiunia, psalmodient in dentibus, vociferent
et cãntent in faucibus, vivant duplici vita failaci, alia coram Deo
alia. coram hominibus, cupiant laudari cum sint vituperabiles, nolint
1atrd:lre quos sciunt iaudabiles, appàre nt formosi cum non sint.
g. Tu autem non sic. llxi mente de tabernacuiis eorum, et
colÍl{rre si potes, salva obedientia et charitate. Non sis particeps
sceleris eoÍum, quia finis eoÍum c^ro et eius interitus (2a). Eorum
festa abominatio, eoÍum consiiia in malum sanguini insidiant, cluia
in sanguine nati sunt et yiyunt et lingua eorwm gladiu acwtus (25).
C,,tJ : cortrm machinanlia coqirati,,nes pessimas, pedes eorum in
m'.rlum cr-lÍrunt, mundana proferunt, discordias seminart inter fra-
tres, quia fiiii accusatoris fratrum propter quod a sede proiecti sunt.
"Corisentientes eis pari poena puniuntur. Cum eos offendimus absque
culpa nostra minime timere debemus quia illa nostÍâ occasio dis-
pl.icet quibus nec iustitia crearoris placet. Noli talibus hypocritis
(") NIat. 23, 23.
(") Mat. tz, 32.
(") Mat. 23, 6-7.
(',) Phil 3, 19.
(") Ps. 56, ;.
"i0
,l;rcere, quia iniustum valcle esi: si iliis placere quaerimus quos noÍl
',I:rcere Domino scimus; et amicum se Dei se denegat qui eius piacet
rrrnrico. Unde et sancti viri in voce liberae increpationis succensi
.}:eatum
, rs âd sua odia excitarunt. Secundum Gregorium non
r rrrt uunt quos Deum non diligere cognoscllnt (26). Grandis consoiatio
, r, cnpite. Si enim tales caput orliunt, et persequuntur eíus membra
1, r';itima, ciuia dicit Dominus Si rnwdrc uos odit, tciÍote quia me prio;.eu
,,l,ir adio babait(21). Oderant enim er ocliunt aegyptii Israel et affli-
,,'lrrrnt illudentes ei. Occasio oclii, clissimilis vita. puae eninz parÍi-
rl,,t/io iusíitiae cum iniqwitats) qilie socielas Jncis al tenebras, idest amantis
,,1 inyidum? puae coatentio Cltritii mansueti ad Belial iracundum?
í )/h/( pd.t"s
f.delis ad infidekm? ptis conrcnsus Dei ruru idolts(28), idest
\, r.i l)auperis et minoris ad ayarum et loculos compilantem? Si
,,rrrtrnicabit lupus cum agno, gulosus
[f. 88 v.] cum sobrio? Quae
,,,rrrunicatio sancto homini ad canem, iclest câsto et mundo, ad
l,r.rrriosum? Et ideo tales perversi dicunt de viro iusto: gravis est
,',,l,is ad videndum. Hoc odium de inr.iclia nascitur. Sic fratres
l, r',r'1rh oderant quia praestântií)r et sapientior eis erat (2e). Alia
,, i.rsi() odii est quia corripiuflru{ a bonis. Unde dixerunt impii
,l ,;t'rrretipsos non recte cogitantesi Circumueniamus virurn ia.çÍutu
,,,rri,tu inirttilis ett nobis, et contrariut operibu nosÍris et improperat nobis
",,r/,r /e.qis et infaruaÍ itt rror petraío dircip/inae noslrae(30).
t). Pacem ergo habe aC l)eum et ad proximum, sed non ad
,, r,rl:r eius; odiatur peccâtum, servetu{ et ametuf flat:ura,, Sapientes
'ri'r riltllm et aliud discernunt, stulti omnia comrniscent. Credentes
, rr, r lrl l)ere pâcem curn proximo, favent eis in vitiis tacite
vel expresse.
I rl('r'utr credeÍltes habete odium r.icio, oclio habent fÍatfef,n, et
',, .r irltt.. Sic etgo malos odiam{rs ut eoÍtrm viciis non faveamus,
, , , r, rrtlnlationes non faciamus; sic etia.m eoíum yicium odiamus
,it , ir;, r:11r11 necesse fuerit, in eotr,rm necessitatibus serviamus et de
,,,rrrr rnrLlis cloleamus et bonis gaucleamus.
( '') (lilrrziortc Ítr)lt tis(', 'Ítt-f:lra.
(',) .lo. r5, r8.
(:lrL) l[ (,or.6, r4-r6.
('u) ( ir:rr. 37, z-r r.
( 'r') Sill). 2, r.2.
2I