P Revista de Escola Dominical

OVO DE DEUS EM MARCHA

1o trimestre de 2021

Conhecer Deus
Sua essência e atributos
 BE
M
O
H
VA

P Revista de Escola Dominical

OVO DE DEUS EM MARCHA

1
FICHA TÉCNICA

Título: Povo de Deus em Marcha

Colaboraram nesta edição:

António Wilson
Rev. Alfeu Mujongue
Rev. Bernardo Vitorino
Rev. a Carla Dabo
Rev. Domingos Castelo Macamo
Rev. a Iliana Pereira
Rev. João Sambo
Rev. Júlio Vilanculos
Natália Chamusso
Rev. Paulo Simão
Rev. Xavier Naftal Guambe
Rev.a Olga Maria Raimundo
Rute Uetela Uthui
Capa e Projecto gráfico: Benedita Nhambiu

Tiragem: 200 exemplares

Impressão e acabamento:

Número de registo:

© Igreja Metodista Unida em Moçambique, 2021

República de Moçambique

2
 Agradecimentos
Nada é feito num vazio, pois, a primeira edição da revista “POVO DE DEUS EM MARCHA” não
será uma excepção.
Todos os conteúdos desta revista resultam do trabalho árduo e empenho escritores que
devidamente foram vocacionados por Deus para servirem na Igreja Metodista Unida. Portanto,
todos nós fazemos parte de pessoas que devemos dar continuidade e esforçamo-nos para mostrar
como o ministério da Igreja Cristã é mantido e preservado em benefício da partilha das boas
novas de Jesus Cristo para todos, desde as crianças, jovens, jovens adultos e adultos que na sua
plenitude constitui a Igreja Metodistas Unida em Moçambique.
Para o sucesso deste trabalho contamos com apoio inquestionável de pessoas específicas que
partilharam seus conhecimentos para que o projecto fosse possível à sua materialização, tais
como Reverendo Doutor Jamisse Uilson Taimo, Director do LEAD HUb nos países da língua
oficial portuguesa em África-GBHEM que, pela sua contribuição imensurável, tornou real o
sonho de produção desta revista, pois, foi através dele que conseguimos uma parceria com o
departamento nacional da Escola Dominical da Igreja Metodista do Brasil, tendo-se deslocado
para Moçambique as irmãs Andreia Fernandes e Telma Cezar, cuja ajuda na capacitação
sobre a produção de conteúdos foi mais valiosa e preciosa. Desde já manifestamos a nossa
gratidão e que a bênção de Deus esteja sempre em suas missões.
Todo o trabalho da escolha dos assuntos e produção de conteúdos para a Revista: POVO DE
DEUS EM MARCHA contou com um colectivo de colaboradores devidamente capacitados,
pertencentes as duas conferências anuais de Moçambique (Sudeste e Sul), nomeadamente:
Rev. Xavier Naftal Guambe, Rev.a Olga Maria Raimundo, Rev. João Sambo, Rev. Carla Dabo,
Rev. Iliana Pereira, Rev. Alfeu Mujongue, Rev. Júlio Vilanculos, Rev. Bernardo Vitorino, Paulo
Simão, Rute Uetela Uthui e António Wilson, faltam palavras para expressar, cabendo dizer-lhes
muito obrigado pelo empenho incansável. Destaque incontornável vai ao António Wilson que
traduziu as revistas e a Natália Chamusso que fez a correcção linguística.
Para a Área Episcopal de Moçambique, a ED agradece a todos que directa ou indirectamente
contribuíram para a elaboração desta revista, bênçãos celestiais.
A nossa oração é de que a mão de Deus tenha permanecido no meio do trabalho e o trabalho por
nós realizado, como resposta à mão de Deus sobre os nossos corações e cabeças.
A Deus seja a glória para todo sempre.

Rev. Domingos Castelo Macamo

Superintendente Conferencial da Escola Dominical

3
4
 Xaxameto

Agradecimentos.........................................................................................................................3
Prefácio......................................................................................................................................7
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA MADZHUMBA MANHARU.....................................................8
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA LIRANZO.............................................................................12
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA TIPSWALO...........................................................................15
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA WUXINJI.............................................................................18
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA KU TSETSELELA....................................................................21
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA KUZWELA............................................................................24
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA WUBASWA.........................................................................27
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU MUVANGI.................................................................................29
Hloko Mhaka: A KUINGISA NUNGUNGULU...............................................................................31
Hloko Mhaka: A KUTSUMBEKA.................................................................................................34
Hloko mhaka: ZIGA TSHOMBA ZA MUFUMU WA NUNGUNGULU.............................................37
Hloko Mhaka: LITSAKO.............................................................................................................40

5
6
 Prefácio
A escola dominical, é uma oportunidade que o povo de Deus tem de aprofundar o seu conhecimento,
através da leitura, aprendizado e consulta das escrituras sagradas, disponíveis para crianças
e adultos. Essa oportunidade, constitui um espaço onde o aprendiz aprende, onde o professor
ensina, onde todas as perguntas e opiniões são bem-vindas e valorizadas.
Na Área Episcopal de Moçambique a ED tem uma longa historia, caracterizada por um leque
invejável de conhecimento partilhado e que sua última sessão anual culminava sempre com
uma demonstração consolidada através de competição num culto dominical, onde prémios e
premiados eram conhecidos.
Desse modo, foi sempre preocupação da Igreja, ver o seu povo educado e aprendendo para o
crescimento espiritual. A elaboração deste manual contendo lições e temas devidamente
preparados por especialistas na matéria, é resultado duma necessidade após formação de
membros da Igreja com o patrocínio do LEAD HUb nos países da língua oficial portuguesa em
África-GBHEM nos princípios de ano de 2020 em Maputo, que teve a facilitação de irmãs
experientes em matéria da ED vindas do Brasil.
Espera-se que o trabalho preparado e produzido e que hoje está em nossas mãos, venha a ser
uma ferramenta com a qual a igreja vá conhecer e manejar melhor a palavra do Senhor e,
obviamente, poder ensinar a outros através de réplica, como é o caso daqueles que falam a
língua xitshwa que se beneficiarão da tradução das lições da ED. Sendo que o objectivo central
é todos possam melhor perceber e conhecer a verdade, a doutrina crista, os princípios bíblicos e
morais.
A linguagem usada é suficientemente c ompreensível e a dequada, p ois d uma f orma geral,
crianças, jovens, jovens adultos e adultos podem navegar facilmente.
Este manual, deve acompanhar sempre o crente em seus cultos dominicais e partilhado com
todos. Os temas nele contidos, não esgotaram de maneira alguma toda a bíblia, porem, acredita-
se que os aqui existem irão ajudar tanto o professor como o estudante a exercer e crescerem na
fé.
Desejamos a todo o aluno um abençoado aprendizado.

Cordialmente,
Joaquina Filipe Nhanala

7
 Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA MADZHUMBA
MANHARU
Mitsalo yo Basa: Johani 14:12-18

Ndlela ya magonzela

Kongometo 2. Tlhamusela (hi kuandlala) lezi a Mitsalo yi

• Tlhamusela xungetano hi Madzhumba
Manharu
• Dlhunyatisa hi lisima la Madzhumba
Manharu kuhanyeni ka hina
Kuhlwela ka xigonzo: 45 wa timeneti
Lezi zilavekako kugonzeni: Biblia, caderno ni
xotsala ha xona
Makungu ya magonzela (Cuwuka xaxamento
wu lanzelako)
1. Maengenho ni ku kucetela zigonzani
• Gonza Mitsalo ya bíblia, kutlhamusela
ngomama ni xigonzo
• Wutisa zigonzani lezaku, vapima yini hi
hloko mhaka ya xigonzo
wulako
• Zwata lezi u zi pimako hi xigava xa
kuetisisa ka biblia
• Bohanisa Mitsalo yo Basa kusukela ka
timhaka ta xigava xa kuetisisa ka biblia
3. Maha ziwutiso kasi kumbelelisa Xigonzo
4. Ka kumbelelisa xigonzo, a zigonzani zi
fanele kuhlamula timhaka ta kuehleketa
tizwatilweko, hi magumu mugonzisi a
songa.
1. Kuhlola ni kumbelelisa.
• Hi magumo ka xigonzo, ka leletelwa ka
zigonzani a kuve zikombela kota ndlela
ya kubuvisisa xigonzo lexi va gonzileko, ni
kuve va gonza kumaha lezo wuhlengeleni
gabye ga siku ni siku.

Xigonzo:

1. Maengheno A mhaka yi hlawulweko ka Ivangeli hi

kutsala ka Johani, yi ndlunyatisa ni ku
A kufamba ka wukristu ku tiyiswa hi kuve
etisisa matshamela ya Nungungulu, ni lezi
kona ni ku ti wonekelisa ka Nungungulu
a ti kombekisisako zona nzeni ka tiko legi
xontlhe xikhati. Lowu i fihlakalo lowu kasi
Yena a gi vangileko. Hikwalaho, loku hi
hi wuhanyela, kulavekako lezaku hi pima
hlola masangulo ya kutsala kakwe Johani,
chukwana a tumbunuko wa Nungungulu.
zapimeka lezaku himani Nungungulu Dadani,

8
Nungungulu N’wana ni Nungungulu Moya wa
woBasa.
Jesu i kumeka laha kota wahombe nzeni
ka xigava xa kutsala loku, a zwata timhaka
ngomama ni kusuka kakwe tikweni kutlhelela
ka Dadani. A kusuka loku, ku mahile vapizani
va amukela zileletelo xungetano hi lezi va ta
nga sala va simama kufambisa zona nzako ka
kutlhelela loku.
2. Kuetisisa ka Mitsalo:
Nzako ka xikhati xa wtomi ni ntiro wa Jesu
Kristu, a vapizani va lo amukela mahungu
na ma wula lezaku, a nkongometo wa ntiro
wabye wu le kusuhani ni ku gumesa. Hi
kumaha loko, Hosi Jesu i wa yimelwe hi ku
tlhelela ka Dadani. A mahungu lawa ma lo
tsanwisa vapizani ku va maha vave ni kuvilela
ka hombe, ngunguvu xungetano hi ntiro wa
kuhanyisa vanhu.
A vapizani a va nga tiyangi hakuva va wa nga
kholwi lezaku, a ntiro lowu vu mahilweko ha
Hosi Jesu wu mbelele.
Kasi kuva tiyiseta, Jesu i lo tlhamusela hi
lezi zi ta nga sala zi maheka hi kusuke kakwe
tikweni.
A vapizani va wa nga tiyangi, lezo hakuva,
va wa tsumba ntamu wa mitiro leyi Jesu
a nga wa yi mahile zinwe navo. Kanilezi
a va humelelangi kutsetsula zikombiso za
wunungungulu, lezi zidlhunyatisako ntiro wo
hlamalisa, lowu Hosi Jesu a nga wa wu- maha
misaveni.
A kutlhamusela ka Jesu Kristu, ku wa lava
ku veka kubaseni lezi zi nga hi zikombiso za
wunungungulu zi nga wa maheka tikweni,
na zi hi ni kongometo mun’we, wa kuhanyisa
misava yontlhe yi nga wa lahlekile hi kota ya
xionho.
Loku hi gonza Mitsalo yo Basa, yona yi
kombisa lezaku kukona kubohana xikari ka
Nungungulu Dadani, Nungungulu Nwana ni
Nungungulu Moya wa kubasa. Loku kubohana
kun’we ka zilo zin’we zi akako tshamela gin’we
agihi gi byalako kuzwanana kunene ku akako
wunungungulu.
A kupima kumbeleleko ka kubohana loku, hi ku
kuma hi ka Jesu Kristu loku ku wonekeliswa
kota Nunungungulu Dadani, ni loku ka ha hiku
Xitsumbiso xa kuta ka Moya wa kuBasa, loku
9
ku ta nga simamisisa misaveni. Hikwalaho ka
zwatiseka ku kungalo “ Loyi a kholwako ka
mina, hizinene i ta maha mitiro leyi mina nzi
mahako “( versiculo 12).
Lexi xitiyiso ximbeleleko xaku, loku hi kholwa
ka Jesu, a Nungungulu Dadani ita maha
zihlamaliso wutomini ga hina.
A mihanzo ya lezi, yi ngomama na Jesu
N’wana, zinwe ni Dadani kota mun’we, ni
lezaku, zontlhe lezi zi kombelwako ka Dadani
zi kombelwa kambe ka N’wana. Kasi kona
kambe hi pima lezaku himani Nungungulu
Dadani, ni lezaku i tirisisa kuyini, na hi
zwata timhaka ta Hosi Jesu “ Ni zihi mu ta
nga zikombela hi vito ga mina, nzi ta zi maha,
lezaku Dadani a fela kudumiswa ka N’wana”
( V. 13).
A Dadani hi ka litlhata lo gumesa, hi yena
n’winyi wa zilo zontlhe, Jesu kota N’wana, i
ti bohanisa na Yena; kunene yena zin’we na
Dadani vatira kota mun’we.
Ni xihi xi kombelwako ka Dadani kutani
xinyikwako ha Yena, xwalexo xi kombelwa
ka Kristu kutani kunyikwa ha Yena, ni lexi xi
kombelwako ka Kristu xwalexo xinyikwa ha
Yena. Hikwalaho, Jesu hi yena loyi a faneko
kukombelwa kutani ku hehukisela lezi zi
kombelweko ka Dadani.
Jesu wa zipima lezaku a makholwa ma nga
ta amukela ntsena lezi ma kombeleko, kambe
ma ta zikota kumaha mitiro leyi amahileko ni
zin’wani zimaho za hombe, lezaku Dadani a
fela kudumiswa hi kota ya lezi wona makholwa
ma mahako.
Loku a mun’wani a kombela nchumu hi vito
ga mun’wani munhu, hi pima khwatsi lezaku
ku kona kubohana kumbeleleko xikari ka
mukombeli ni loyi a tirisako vito gakwe kasi
ku kombela. Kanilezi ha alakanya kambe aku,
lexi xi kombelwako xi ta tiriswa vitweni ga loyi
a vito gakwe gi tirisilweko kasi ku kumeka ka
xilo lexo.
A mufananiso lowu, hi xitsumbiso lexi Hosi
Jesu a nyikako hi ku kombela ka Dadani
lezaku, xinyikwa ka makholwa hi kwalaha ka
Moya wa kuBasa a nga mutangalisi, lezaku xi
simamisisa tikweni kala kupinzuka, kasi xa
mbelelisa zipanze zinharu za Nungungulu; a
(Nungungulu a mbeleleko).
3. Ka tshamela ga hina:
Loku kuwulawulwa hi Nungungulu
mahanyelweni ya hina, hakunene, zi tshamile
kota tihlayo ti nga hehukiko kupimeka ka
vanhu, leti ntsena hi kukholwa hi kona ku hi
mahako hi zipima. Lezaku a kutlhamusela ka
Hosi Jesu hi kona kuvangileko kuvangamelisa
ka kuzwanana ku nga kona xikari ka Hosi
Jesu, Nungungulu ni Moya wa kubasa, lezaku
laha hi kombelako xokari ka Hosi Jesu, hi
ndlela yaleyo hi kombela ka Nungungulu ni
ka Moya wo Basa hikwalaho, hi amukeliswa.
Kambe, hi ndlela ya Hosi Jesu zakoteka kuve
kumahiwa mitiro ya Nungungulu, yo fanana
hambu yo hunza leyi a N’wana a mahileko
tikweni. Lezi zi nga pfhungulu kuzwananeni
loku, kukholwa loku ku hi mahako hi vumela
lezi hi nga se ku ziamukela hambu kuziwona.
A xikurumeta lexi Hosi Jesu a ximahako xikari
ka vanhu, hi lexi xakuva hikholwa kakwe,
lezaku hi nga kanakani ka lezi Nungungulu a
zikotako ku zi maha.
Lomu ka kutlhamusela hi Madzhumba
Manharu ngha na zipimeka lezaku Dadani
hi yena xihlowo xahombe kutani xighelo
xa misava yontlhe, a kuwonekeliswa ka
wunungungulu, a kuhanyisa ni kuve mitiro
ya wumunhu ga Jesu, lezi hiku, a Dadani
mutumbuluxi wa zontlhe zilo.
A Nwana hi yena mukombisi wa Dadani loyi a
mahako mitirio: Muhlayisi wa misava yontlhe,
a muhanyisi kota loyi a nga kona xontlhe
xikhati kota mumbelelisi. Hikota ya lezo,
Dadani i maha hikwalaha ka ntamu wa Moya
wa kubasa.
4. Kusonga
A hi pimeni lezaku, Nungungulu wa Madzumba
Manharu, (Dadani, Nwana ni Moya wa
kuBasa) hakunene kupatsana ka mitamu
yinharu ka Munwe ntsena, Dadani, N’wana
ni Moya wa kuBasa. Hakunene kuwoneka
lezaku mba tumbunukela ginwe hambu loku
na vatira hi zikhati zohambana kanilezi ka
kongomento munwe.
A Biblia gi hi komba zi ku dlhunya a kubohana
ku nga kona nzeni ka vona Vanhu vanharu
lava va nga Nungungulu munwe, kusukeleni
ka kuvangiwa ka misava, le kuvitan’weni ka
ntiro wa wunungungulu ni kuwonekeliswa
ka Nwana wakwe (Jesu Kristu), loyi a nga
10
vumela kuta lanza ntiro wa wungungulu laha
misaveni, hi ku ti koramisa ni ku ti nyikela,
laha a nga leletela a Moya wo Basa lezaku wu
simama kala masikwini ya nyamutlha.
A kuvumeliswa loku a misavana yontlhe ku
nga nayo, hi loku kaku, hi ka Moya wo Basa,
za koteka kuve ku mahiwa zontlhe lezi zi nga
wa fanele kumahiwa ntsena hi kuve kona
ka Nungungulu Dadani kota zi ngave lezo
kusukela xikhatini xa va ka Israel, kutani ni
lezi Hosi Jesu a zi mahileko ntirweni wakwe
laha misaveni. Xontlhe xikhati kuhlayelwe
zinene a kuve kona ka kukholwa, hambu loku
na ku woneka hi wutsongwani kota “mbewu
ya xinapi”, kona ka zikota kuve ku ringana
kuve ku maha zihlamaliso.
Lezi hi faneleko ku zi hlayisa kupimeni: I
Nungungulu wa Madzumba Manharu lezaku
Nungungulu hi vanhu vanharu, Dadani,
Nwana ni Moya wa kuBasa. A Madzumba
lawa manharu mahambene, kanilezi nja
tumbulukela ni tshamela ginwe, ni lezaku
matira hi zikhati zo hambana, kanilezi ka
kongomento munwe. Nungungulu Dadani,
Nungungulu N’wana ni Nungungulu Moya wa
kuBasa.
5. Kumbelelisa xigonzo:
1. Ka xigonzo hi ngave naxo nyamutlha,
ziwula yini aku; Nungungulu wa
Madzumba Manharu?
2. Hi yihi ndlela hi ta nga pima ha
yona a kuve kona ka Nungungulu wa
Madzumba Manharu?
3. Hi nga leletela yini hi Nungungulu wa
Madzumba Manharu?
Mawonela ya zomaha: Xo sangula: Ku komba
zighava zinharu za mati; Mati wa kun’wa, ma
tlhamusela Nungungulu Dadani; mati yakuve
ma womisilwe ka “congelador”, ma tlhamusela
Nungungulu N’wana; ni mati mahumako kota
musi laha mavilako, matlhamusela Moya wo
Basa. Matshamela manharu kanilezi wontlhe
na ma hi mati.
Mawonela ya zomaha. Xa wumbiri: Mufananiso
wa sinya: Wu wumbiwa hi timitsu, tshinya ni
matluka
Dadani hi yena Muvangi loyi a hlayisako ni
kunyika wutomi, ka timitsu ta sinya yo kari. A
handle ka timitso a sinya a yizikoti kuhanya.
N’wana hi loyi a hanyisako wutomi. Yena a gambu, ma hunzulusako zakuga za sinya leyo
nga ndlela ya kuchikela ka Dadani ni kuve zinwe ntamu lowu wu mahako yona yinya leyo
ndlela ya Dadani lezaku a chikela ka hina, kota yi pswala mihanzu lomo hi kumako kona kona
tshinya ka sinya gi nga kona kota xiseketelo ni mbewu.
kuva ndlela ya zakuga za sinya leyo.
Timitsu, tshinya ni matluka zi maha sinya,
A Moya wa kubasa hi lowu wu tiyisako ina Dadani, N’wana ni Moya wo Basa zi
ni kumaha muKristu a zikota kupswala aka madzumba manharu ma wumbako
mihanzu, kota matluka lawa hi kota ya Nungungulu munwe.
Hi tsalile lezi hi kuvuniwa hi mabuku lawa:
Bíblia Sagrada-Nova Versão Internacional (Vida), SP, Brasil;
Rick Warren, Comentário Bíblico Africano, 2ª edição, São Paulo; Keith Mathison, Bíblia de
Estudo de Genebra, Rc Sproul-Editor Geral, Editor Associado, SP, Brasil; P
ortal dos Luteranos: https://www.luteranos.com.br/ textos/proclamar-libertação.

11
 Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA LIRANZO
Mitsalo yo Basa: Johani 3:16-21
Ndlela ya magonzela
Kongometo 2. Tlhamusela hi kuandla lezi a Mitsalo yi
• Kuehleketa xungetano hi liranzo la
Nungungulu hi kumbeleleko
• Kutlhamusela lezaku, li ti kombisisa
kuyini liranzo la Nungungulu xikari ka
vanhu.
Kuhlwela ka xigonzo: 45 wa timeneti
Lezi zilavekako kugonzeni: Biblia, caderno ni
lapizera
Makungu ya Magonzela: (Cuwuka xaxameto yi
lanzelako) 4. Kuhlola
1. Maengheno ni kucetela zigonzani
• Gonza mitsalo ya bíblia bohanisa xigonzo
ngomama ni xigonzo.
• Wutisa zigonzani lezaku zitiva yini hi
hloko mhaka leyi.
Xigonzo
1. Maengheno
Lomu misaveni yontlhe kutele hi mitlawa,
zikarato, kuhumelela ni litsako kambe. A
mhaka hi lezaku, zontlhe lezi zi nga zinene,
zatsakisa ni kusaseka nzeni ka tiko, hambu na
zi tatisilwe hi zionho, kusukela loku Adamo na
Eva va hambukile milayweni ya Nungungulu
le sinwini ga Eden. Yontlhe misava yi nga ha
12
wulako
• Tlhamusela lezi u zi pimako hi xigava xa
Mitsalo yo Basa.
• Bohanisa Mitsalo ya Biblia kusukela ka
timhaka ta xigava xa kuetisisa hi Mitsalo
3. Maha ziwutiso zo mbelelisa xigonzo
• Kumbeleliseni loku, a zvigonzani zi fanele
kuhlamula ziwutiso zva kuehleketa zi
zwatilweko, hi nzako a mugonzisi a wula
magezu.
• Hi magumu ka xigonzo, ka leletelwa
zigonzani akuva zikombela kota ndlela ya
kukbisa hi kumaha lezi va gonzileko kasi
kuva va ya zimaha kuhanyeni kabye ka
siku ni siku.
fambi zineneni zi tsakisako. Hambo ka lezo a
tiko hi kuhlamala ka hombe ga ha simama gi
sasekile.
A xigonzo xa nyamutlha xikomba liranzo lo
mbelelela li kombisilweko hi Nungungulu
misaveni leyi, zinwe ni kutlhamusela hi lezi a
liranzo la Nungungulu li ti wonekisisako zona
ka vanhu vantlhe.
2. Kuetisisa ka Mitsalo
A Mitsalo hi gonzileko yi tselwe ha Muvangeli
Johani a tibyako lezaku“ Mupizani loyi Hosi
Jesu a nga wa muranza (21:20, 23, 24) ni
kuve xiranzwa xa hombe xa Pedro. Yena i
lo tsala Ivangeli hi kongometo wo lava ku
komba lezaku a zikombiso za zihlamaliso zi
nga mahiwa ha Hosi Jesu, zi tlhamuselweko
bhukwini legi, zi tselwe kasi ku vontlhe lava
va kholwako ka Hosi Jesu vave ni wutomi hi
kuteleko.
Lava ma nga mahungu manene ma lomu
ka bhuku ga Ivangeli hi kutsala ka Johani
3:16, ka wona zipimeka khwatsi lezaku,
Nungungunulu i lo ranza tiko a nyikela
N’wana wakwe wa munwe, kasi kuta hanyisa
vanhu vontlhe va punyeleko zionhweni.
Na hi nga seya kule ni xigonzo lexi, zalaveka
lezaku hipimisana xungetano hi tlhamuselo
wa mhaka ya “ tikweni”. A wunyingi ga vanhu
va alakanya lezaku a tiko zi tlhamusela
lezaku, vontlhe vanhu, na ku nga hlawulwi
ni munwe. Kanilezi, ngomama ni mhaka yi
tsalilweko ka Ivangeli hi kutsala ka Johani
3:16, yiwula lezaku, Nungungulu i lo ranza
tiko, zi tlhamuselako lezako Yena wa ranza
vanhu vontlhe hi lipimo linwe. Kunene-nene,
a wulela ginene hi legi:
Nungungulu wa ranza vanhu vontlhe; Kristu
i lo fela vanhu vontlhe; hikwalaho, zakoteka a
kuve ku hanyiswa vanhu vontlhe, tsena lezaku,
a kuva hi hanyiswa zvi ngomama ni kukholwa
ka Jesu Kristu ni lezvaku a kukholwa loku ka
lumukela kulamulwa hi kota ya zionho lezi hi
zimahako.
Hi kugumsa, a kutsala loku ku gumesa hi
kutiyisa a kuve kona ka zirenzelekwani
zimbiri: A xirenzelekwani za kuwonekela ni
xirenzelekwani xa munyama (3:19-21).
A xikari ka xirenzelekwani xa kuwonela
ku na Jesu laha xikari, ni kona kuwonekela
loko kutile tikweni ha Yena Jesu. Hambu ka
lezo, a munhu i o ranza nguvu a munyama
kuhunza kuwonekela hakuva a mitiro yabye
yi wa bihile. A xirenzelekwani xa muyama
xikombisa kubiha, xi nyikako kupimeka
ka wumunhu gi nga hi kuna lisima. Loyi a
onhileko wa zipima lezaku i lomu nzeni ka
kugoha, kanilezi a nga vumeli kutshinela
13
kuwonekeleni ka Kristu kasi a mitiro yakwe
leyi a yi ranzako yi nga wonekeliswi. Kasike
loyi a ranzako kuwonekela i woneka kota loyi
a mahako nongameto.
3. Ka tshamela ka hina
Kusukela ka kutsala loku, hi gonzile lezaku
laha misaveni hi hanyako kona, ku tatisilwe
hi zontlhe (Za zinene ni zahava) laha ku
lavekako lezaku hi tiwonela nguvu zilweni za
misava.
Nungungulu wa ti wonekelisa hi liranzo lakwe
li nga ringanisiwiko. Kunene, matshamelweni
lawa, a vanhu va hanyako hi xihonho,
Nungungulu wa nyika hlamulo ha Jesu
Kristu, na zi sala ka loyi a kholwako kasi kuve
a kuma kuhanyiswa. Hi gonzile kambe lezaku
Nungungululu ngwa liranzo nguvu ni tiko legi
gi mahako lezwako gi nga lovi, kanilevi give
ni wutomi ga pinzukelwa, hi kota ya kufa ka
Jesu Kristu Xihambanwini kasi ku hanyisa
misava yontlhe.
A xikombiso xa lezo, hi nongamento wa
Nungungulu wu mahekileko hi nkhata wa Jesu
le Xihambanwini kasi ku hanyisa muhefemulo
yi nga misaveni yontlhe, ntsena hi kukholwa.
4. Kusonga
A liranzo la Nungungulu a li na xihlawulela,
lezo hiku, a li cuwuki kukuma hambu wukulu
ga kukholwa ka munhu hakuva, kunene, a li
cuwuki ngohe ya munhu, ntsena lezaku loyi a
li amukelako i fanele kuamukela kota hlamulo,
a vumela Jesu Kristu mbilwini yakwe.
A mitsalo leyi yi veka kubaseni kambe a
vagonzi lezaku va hlawula kuwonekela,
hakuva lezo zi tlhamusela kuamukela Kristu
a muvangi. A Mitsalo yi hi tivekisa Nungungu
loyi a hi ranzileko na a nga cuwuki wunene ga
hina. Hi lihi liranzo hi kombisako wuakelwani
ga hina?
Lezi hi faneleko ku zi hlayisa kupimeni ka
hina: Hi fanele kuranza wuakelwani ga hina
kota lezi hi ti ranzisako zona hina wutsumbu.
Hi ngave ni liranzo li chuwukako zokari kutani
vokari.
5. Kumbelelisa xigonzo
1. Hi lihi lixaka la munyama lihi
xanisako masikwini lawa wutomini ga
 hina ? Gonza nzeni ka viki
2. Hi maha yini kasi ha neha a Mavingu 10:12
valahlekileko kasi va ta kuma liranzo
I Va le Korinti 13
la Nungungulu?
I Johani 3:16-18
3. Xana ha ranza vaakelwani va hina?
Hi tsalile lezi hi kuvuniwa hi mabuku lawa:
Adeyemo, T. (2006). Comentário Bíblico Africano, SP: ABC Editorial Board Association of
Evangelcals of Africa (AEA).
Tweeddale, J. (2016). O significado bíblico de “Mundo” em João 3.16.

14
 Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA TIPSWALO
Mitsalo yo Basa: Efesusi 2:1-10
Ndlela ya magonzela
Kongometo:
• Kutlhamusela tipswalo ta wunungungulu
kota ndlela leyi ha yona, Nungungulu a
chikelako ka Vanhu vontlhe.
• Tivekisa tixaka tihambeneko ta tipswalo
ta Nungungulu, ni lezi tona tipswalo leti ti
tirisako zona ndleleni ya kuhanyisa.
• Ehleketa xungetano hi lisima la tipswalo
ta wungungulu wutomini ga hina.
Kuhlwela ga xigonzo: 45 wa timeneti
Lezi zvilavekako kasi kugonza: Biblia, kotsalela
kona ni xotsala há xona.
Lezi hi ta nga gozisa zona (cuwuka xaxamento
wu lanzelako)
1. Maengheno ni kucetela
• Gonza Mitsalo ya Biblia ni kutlhamusela
ngomama ni lezi hi ta nga gonza
• Wutisa zigonzani lezaku, va yini hi hloko
Xigonzo
1. Maengheno
Mugonzisi José Carlos de Sousa ka kuwulawula
kakwe xungetano hi “ndlela ya kuhanyiswa
ngomama na Johan Wesley”, i nyika xifananiso
hi tipswalo na a komba lezaku, a munhu
wokari i lo nyikwa yindlo leyi yi nga wa hi ni
15
mhaka
2. Tlhamusela (hi kuandlala) hi mitsalo hi
gonzileko
• Tlhamusela lezi u alakanyano hi kuetisisa
ka Biblia
• Bohanyisa mitsalo ya bíblia kusukela ka
lezi u tlhamuseleko hi xigava xa kuetisisa
ka Mitsalo.
3. Maha ziwutiso zo mbelelisa xigonzo
4. Ka kumbelelisa, xigonzani zi fanele
kuhlamula ziwutiso za kuehleketa ha zona
zi zwatiwako, hi magumu mugonzisi hi ta
wula zo gumesa.
5. Kuhlola
Hi magumu ka xigonzo, ka leletelwa ka
zigonzani lezaku zi kombela, kota ndlela
yakuva va gonza kumaha mikombelo ya
kubuvisisa lezi va gonzako, ni kuve wona ntiro
lowu va wumama kuhanyeni kabye ka siku ni
siku lomu va hanyako kona.
zontlhe za zinene kasi a ti xalalisa ha zona. A
nyikwa kambe ntamu wakuva a nga vumeli ne
ni munwe wokari akuva ata mukanganyisa.
Hi kuxaniseka ka wombe, ku lo chikela wokari
loyi a nga ta mu khohlisa. Hi kumaha loko, loyi
a nga wa munyikilwe yindlo, i lo hlongolwa
ndlwini leyo, a hanya hi handle ka yona yindlo Preveniente),Tipswalo ti nga pimekiko, (Graça
leyo. Na a nga tshami ndlwini ka yindlo leyo a Justificadora), Tipswalo hi kuhunzuluka;
nwinyi wa yindlo i lo mu xanisekela a simama (Graça santificadora), Tipswalo hi
a mu hlayisa yi ndlela yo hambana ni lezi a nga kutlhanganyiswa.
wa hlayisekisa zona na a hi ndlwini ya yindlo
Tipswalo ti nga pimekiko: Tipswalo leti ti
leyo. Kanilezi hi liranzvo lahombe leli a nwinyi
tako ka hina na hi nga pimi nchumu lezaku
wa yindlo a nga wa hi nalo, i lo muzwatela
Nungungulu wa hi lwela… “2. A tipswalo
zigelo zinharu zi nga wa fanele, kasi ku kala a
ta Nungungulu ti lumba vanhu vontlhe ni
wuya kambe ndlwini ka yindlo leyo: A xoranga,
zivangwa zontlhe. Nungungulu a nga hambuli
kufamba kala laha varandeni ya yindlo leyo, a
zivangwa zakwe. Yena i tivisa tipswalo takwe
xawumbiri, kufamba kala laha nyangweni ya
hi tindlela ta lisima nguvu kasi a vanhu ni
yindlo a vulula livati, a xawunharu, kufamba
zontlhe zivangwa zikuma kuhanya. Kota hi
kala laha saleni kasi a sangula kulonzowota
zwatileko hi kuwula ka José Carlos de Souza
titshomba ta yindlo leyo.
lomu ka maangheno, vontlhe va hanyako
2. Kuetisisa ka Mitsalo kusuhani ni yindlo ya tipswalo ta Nungungulu
va kuma tipswalo takwe ta hi mahala.
A tipswalo hi tona to ranga ka kuvangiwa
Kanilezvi kasi kutlhela hi ya enghena ndlwini
ka wanuna/wasati. Na ku nga mahiwangi
ya tipswalo takwe hi kueneleko, hi fanele
xanchumu xi faneleko ha vona. Hi tipswalo
kutshinela kala laha nyangweni ya yindlo
Nungungulu hi lo vanga munhu a munyika
ya Nungungulu ziwulako lezaku hi fanele
zontlhe za zinene kasi a hanya litsakweni ni
kuhunzuluka.
kuzwanana naye Nungungulu. A xionho xi lo
tshova xiboho xa munhu ni Nungungulu ni Tipswalo hi kuhunzuluka: A tipswalo leti,
wuakelwani na yena wutsumbu. tikumiwa hi vontlhe lava va kholwako ka Jesu
Kristu. A mhaka ya Nungungulu yi ngalo…
A kuhambana ni ku nga pimani, kuhahluka
“…Hi kuonha ka munwe kufile votala, nguvu-
ka kuzwanana, kutsimbeketa, diwo, khulo,
nguvu a tipswalo ta Nungungulu ni xinyikiwo
ni zvontlhe za hava zihumelala hi ka xionho.
xa tipswalo ti nga ta munhu munwe ntsena,
Kanilezi Nungungulu, hi wunene gakwe i lo
Jesu Kristu, ti chikele ka vontlhe”(Va le Roma
nyika ka wanuna/wasati a ndlela yiswa ( Jesu
5:15). Loku na hi ecanyisa ni mhaka ya Carlos,
Kristu kasi kululamisa lezi zi gohilweko hi
a kukholwa livati leli ha lona hi zikotako
xionho.
ku enghena lomu ndlwini ka yindlo, hi
Tshamela: Kuvuxetisisa: Ku vuxa lexi xi nga tlhanganyiswa hi ntamu wa kukholwa vitweni
wa file. Loku Nungungulu a vangile munhu ga Jesu Kristu.
mufananisweni wakwe a muvanga a fanana na
Tipswalo hi kutlhanganyiswa: Ntsena loyi a
yena, i lo aka xiboho xiswa Naye. A xionho xi lo
nga ka Kristu hi yena a zikotako kulonzowota
hahlula munhu wutshanwini legi Nungungulu
lixaka leli la tipswalo. Tipswalo ti hi mahako
a nga wa mu vekile ka gona, yena munhu ave
hive vana vo ranzeka va Nungungulu, lava
kule ni Muvangeni wakwe. Kanilezi hi kota
valavako kuhanya ngomama ni kuranza ka
ya liranzo lakwe, Nungungulu i lo hi tsawula
Nungungulu. Zivangwa ziswa. Ka tipswalo hi
maphiriweni lawo, a hi hlaza nyaluswa hi
kutlhanganyiswa ku kumiwa zontlhe za zinene
nkhata wa Hosi Jesu.
lezi zi nga tsemakanyiswa hi xionho: A kuhanya
Kuhanyiswa hi tipswalo: Wuxinji gi nga hi kuzwanana ni Nungungulu, ni wuakelwani
faneliko, legi Nungungulu a nyikako ka ni ntumbunuko ina ni kuhanya kambe na wena
vontlhe vanhu va misava. “Hi liranzo lakwe wutsumbu. Ka tispwalo hi kutlhanganyiswa,
Nungungulu ha Kristu a nga tivekisi ntsena hi hanya na hi pima tshamela ga hina ga kuva
a kutsetselela loko kota ndlela yo hehukisela vaonhi, ziwulako lezaku, a kumbelela ntsena
munhu kota xivangwa”(Mitsalo: A ndlela ya ku tave le wutomini ga pinzukelwa.
kuhanyiswa kota kuwula ka Wesley).
3. Ka tshamela ga hina
Zikona zigava zinharu lezi Nungungulu a
Kasi lezaku a munhu a vuxetwa luswa
kombisako tipswalo takwe mahlweni ka
ha Kristu, i hunza hi ka tshamela ga
munhu ni lava va mu khozelako: (Graça
kuhunzuluswa laho a kumako kuhanyiswa ha
16
Kristu. A tshamela legi gi fanana ni tshomba biwu, khulo ni zvinwani zobiha zi rangelako
leyi yi nga ndlwini ka yindlo. A kuhunzuluka kuhanya kabye.
kufanana ni kuve laha varandeni ya yindlo leyi
Vontlhe vavanuna ni vavasati valava tindlela
hi nzeni ka yona ku teleko hi tshomba yinene.
ta tipswalo leti Nungungulu ntsena a zikotako
Lezo i tipswalo ti nga pimekiko. A kukholwa
kunyika.
ku fanana ni livati la yindlo. Ntsena loku hi
kuvulula livati, hikona hi zikotako ku kuma Lezi hi faneleko ku zi hlayisa: Tipswalo ta
zontlhe zi nga nzeni ka yindlo leyo. A kuve Nungungu ni wuxinji legi gi nga kala gi nga
nzeni hi kulonzowota lezi zi nga lomo.. Leto hi faneli, hi legi Nungungulu a nyikako ka
tipswalo hi kutlhanganyiswa. misava yontlhe.
4. Kusonga 5. Kubelelisa xigonzo:
A tipswalo ti nga pimekiko, hi kuhunzuluka 1. Xini ku kuvuxetwa ke?
ni kutlhanganyiswa. Hi tona tindlela leti 2. Xini kuhanyiswa hi tipswalo ke?
Nungungulu a wuyisako wanuna ni wasati
lava valahlekileko. Lava va lanzelako kufamba 3. Hi tihi tixaka ta tipswalo u ti tivako
loko, va maha zivangwa ziswa ni kuva va ke?
zikota kuhanya hi lihlaza mbilu, wutlhari ni 4. Hi yihi ndlela hi zikotako kulonzowota
kuchelelana. Va ti tsawukanisa ni hanyela ga a zinene zi nga kona kuhlengeleni na
Jesu Kristu ke?
Hi tsalile lezi hi kuvuniwa hi mabuku lawa:
A Bíblia Vida Nova. São Paulo: S. R. Edições Vida Nova, 1980;
Revista EM MARCHA, - Estudos bíblicos para adultos/as – Revista do(a) Professor(a).2012;
O Caminho de Salvação Segundo Wesley. Texto de apoio do Prof. José Carlos de Souza

17
 Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA WUXINJI
Mitsalo yo Basa: II Korinte 9:7-15
Ndlela ya magonzela
Kongometo:
• Tlhamusela hi tshamela ga wuxinji
• Ehleketa xungetano hi lisima ni xivuno xa
wuxinji.
Kuhlwela ka xigonzo: 45 wa timeneti
Lezi zilavekako kugonzeni: Biblia, caderno ni 3. Maha zviwutiso kasi kumbelelisa xigonzo
xotsala ha xona
Makungu hi Magonzela (cuwuka kuxaxameta
kulanzelako)
1. Maengheno ni kucetela zigonzani
• Gonza Mitsalo ya Biblia ni kutlhamusela
ngomama ni xigonzo
• Wutisa zigonzani lezi va zi tivako
xungetano hi hloko mhaka ya xigonzo
Xigonzo
1. Maengheno:
Na hi cuwuka hi kuchela kota hi lisine hi
hanyako ka lona nzeni ni handle ka Bandla, ha
wona hi ndlela yinene lezwako, li kona lisine lo
hambana li kombisako mazana-zana ya ziro ni
va nga hiku ziro na va hi matshamelweni ya
kuxaniseka nguvu. Matshamelweni lawa, ka
pimeka kambe lezaku vakona votala va nga
nazo zo enela zo hanya ha zona, kambe na va
nga eneliswi, va simama mabinzwini ya kuva va
2. Kutlhamusela (Hi kuandlala) lezi a mitsalo
yiwulako
• Tivekisa lezi zi lavekako hi xigava xa
kuetisisa ka Biblia
• Bohanisa Mitsalo yo Basa kusukela ka
timhaka ta kuetisisa hi mitsalo.
• Ka kumbelelisa loku, a zigonzani zifanele
kuhlamula timhaka ta kuehleketa, ti
zwatileko hi magumu mugonzisi i ta wula
magezu yo gumesa.
4. Kuhlola
Hi magumu ga xigonzo, ka leletelwa lezaku a
zigonzani zikombela, kota ndlela ya kubuvisisa
xigonzo vagonzileko ni kuve va gonza kumaha
lezo kuhanyeni kabye ka siku ni siku.
zama kuva zikhududu hakunene. A xahombe
ka zontlhe lezi, hi lezako vatsongwani va nga
ni moya wa kuvuna vamakabye kulori lava va
tsanzekako kuchikela laha va nga kona.
A xigonzo xa nyamutlha xi tlhamusela
xungetano hi wuxinji ga Nungungulu ni
lezaku hi ta zikotisa kuyini kutirisa tshamela
ga Nungungulu kasi hive makristu ( vavanuna
ni vavasati ni vanhu vaswa) vawuxinji.
18
Hikumaha loko, ka laveka kuva hi zwata ni ku
gonzisa wuxinji ka vanhu vontlhe.
Xini wuxinji – I tshamela gi tako hi ka lirimi
la Xilatina “ generositas” na zi wula tshamela
go vuna vanwani, kunyika kutani kuhlengela
ni van’wani na ku nga rinzelwi chachazelo
wokari. A wuxinji a hi ntsena kunyika mali
hambu zibya. A munhu wa zikota kuva ni
wuxinji ntsena hi xikhati a ti nyikako kasi
kuvuna wokari ni kuvuna hi zokari, na a
nga lavi chumu xa chachazelo. A kuhlayisa
vababyi, kubasisa wutshamu go kari na u
nga hlenguli chumu; a kuchetelisa mubabyi
kururela wokari hambu xihari xokari xi
lahlekeleko mutini wa munhu, i tshamela
gokari gi zi kotako kuhlayiwa tsungweni wa
lava va wuxinji.
2. Kuetisisa Mitsalo
Na hi sukela ka papilo ga wumbiri ka va le
Korinte 9:7-15, Mupostoli Paule i gonzisa
xungetano hi wuxinji ni chachazelo (Getty,
1989,p.231).
Ka vesi ga tlhanu (5) ka xipimo lexi, Paule
i khongotela vamakabye lezaku vamaha
mihlengo ya wuxinji (Kruse, 1985,p.1200).
Kasi kumaha lezaku a mhaka leyi yi pimeka
khwatsanyana, Paule i tirisile xifananiso xa
murimi. I maha xifananiso xa wuxinji hi ntiro
wa loyi a rimako, a komba lezaku kuve kona
xiringaniso hi ndlela leyi:
Loku ku hi kona kubyala ka hombe, ni
kutshovela kambe kutava ka hombe, kasike
loku a kubyala kuva kutsongwani ni kutshovela
kambe kutava katsongwani. A xifananiso lexi
kuve kasi ku khongotela va le Korinte lezaku
va ngave va kakati ka kunyika, hakuva a
kunyika yi yona ndlela ya ku kuma zikatekiso
za le ka Nungungulu. Nungungulu, i nyika
loyi a nyikako na a xalele. Hi gin’wani wulela
“ a ntiro wa wunekwa hi kunyika tshomba
ya Nungungulu ka zisiwana na a tira kota
xitiri xa Nungungulu” ( Kruse, 1889,p.1200).
A mihanzo ya wuxinji ga va le Korinte kuve
kuamukela zivuno nzeni ka kontlhe kuvumala
kabye.
A lisima la wuxinji lile ka kuva, vontlhe lava va
ta nga amukela zvinyikiwo za wena, va bonga
Nungungulu hi tshamela ga wena. A hehla
ka zontlhe, zi ta maha lezaku a timbilu tabye
19
tixalala kuwoneni ka vontlhe. A kongometo wa
kunyika hi wuxinji, wu le ka zigelo lezi:
a)-Xoranga, a wudzunzo ni kunyika kubonga
zi fanele kuve ka Nungungulu hi ntiro wa tips
walo. b)-Xa wumbiri,
lezaku a liranzo ni kuzanana xikari ka vaJuda
ni vamatiko, zi fanele kuchukwatiswa.
3. Ka tshamela ga hina
Kusukela kusanguleni ka mhaka leyi, hi
gonzile lezaku Nungungulu ngwa wuxinji.
Hikwalaho i ranza lezaku vontlhe va kholwako
kakwe, vave va wuxinji. Yona mitsalo yi
tlakuseta kambe lezaku a wuxinji gi na ni
lisima nguvu, hakuva ga tlakuseta zisiwana
ni vavumali. Yona mitsalo yi komba kambe
lezaku vontlhe lava vawuxinji vafanele kuva
ni chachazelo mahlweni ka Nungungulu.
4. Kusonga:
Ka xigonzo lexi, hi pimile lezaku a wuxinji
ga Nungungulu ga hi gonzisa lezaku hi gave
vakakati, kanilezi hi pima lezaku lezi hi nga
nazo zita hi ka Nungungulu. A vanhu votala
a va na woko go nyika hakuva va chava
lezako hi nzako va ngave zisiwana. Kanilezi
Nungungulu watsumbisa kuhlamula kontlhe
kuvilela ka loyi a nyikako hakunene ( Mavingu
11:25). A vanhu va ni lisima nguvu kuhunza
mali ni tishomba laha kaku, va zikota kutiyisa
hi kumbeleleko lezaku, a kunyika kuhlota
kuhanya khwatsi nzeni ka vanhu kulobye.
Lezi hi faneleko ku zi hlayisa: Nungungulu i ni
wuxinji ka vontlhe lava va mukhokwako.
5. Kumbelelisa Xigonzo:
1. Gi mahisiwa kuyini a wuxinji?
2. Hi nga ma yini kasi ha kucetela ziro
za bandla akuva va yika
3. Ziwulako lezaku hina ha nyika ?
Gonzva nzeni ka Viki:
Mavingu 11:25
Galatia 6:2
Maheberu 13:16
Mawonela hi zomaha: Kasi kuve hi gumesa
xigonzo xa hina, hi ta kombela. A mukombelo
wa zikota kumahiwa hi mugonzisi kutani
munwani munhu)
Hi tsalile lezi hi kuvuniwa hi mabuku lawa:
Getty, M. A. (1989). “ 2 Coríntios” em D. Bergant & R. J. Karris (ed.), Comentário Bíblico,
S.P: Edições Loyola: 223-243; Kruse, C. G. (1985).
“2 Corinthians” em D.A. Carson et. All, New Bible Commentary, England: University Press:
1161-1205.

20
 Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA KU TSETSELELA
Mitsalo yo basa: Tisimu 130:1-5
Ndlela ya magonzela
Kongometo
• Kutivekisa tshamela ga Nungungulu a
tsetselelako
• Kutlhamusela hi levi Nungungulu a tirako
wutomini ga munhu
Kuhlwela ka xigonzo: 45 wa timeneti
Lezi zi lavekako kugonzeni: Biblia, caderno ni
xotsala ha xona
1. Maengheno ni ku kucetela zigonzani
• Gonza mitsalo ni kutlhamusela ngomama
ni xigonzo
• Wutisa zigonzani hi lezi va zi pimako hi
hloko mhaka.
2. Kutlhamusela ( hi kuandlala) lezi a Mitsalo
Xigonzo
1. Maengheno
Ka mhaka ya Davida ka Tisimu takwe, i
kombisa kueta ka kuxaniseka ka vanhu hi
kuhlota kutsetselewa. Ka yona mhaka leyi,
hi kuma xigonzo xungetano hi mhaka yi nge
ngalo; Nungungungulu wa hlamula kuvilela
ka vanhu.
Kusukela mhakeni leyi, a ndlela yinene ya
ku ti kombisa mahlweni ka Nungungulu,
mukombelo ni lezaku a xigonzo lexi, xi
21
yiwulako
• Zwata lezi u zi pimako hi xigava xa
kuetisisa ka Mitsalo
• Bohanisa Mitsalo kusukela ka timhaka ta
xigava xa kuetisisa mitsalo.
3. Maha ziwutiso kasi kumbelelisa xigonzo
• Ka kumbelelisa xigonzo a zigonzani zi
fanele kuhlamula ziwutiso za kuehleketa
zizwatilweko, hi magumu mugonzisi a
songa.
4. Kuhlola
• Hi magumu ka xigonzo, ka leletelwa ka
zigonzani aku zikombela kota ndlela ya
kuve va tatisa hi kumaha a xigonzo va
gonzileko ni kuva va ya maha lezo le kaya
ka siku ginwe ni ginwani.
komba tshamela ga loyi a xanisekileko, ni
lezi a faneleko kuve zona, kasi Nungungulu a
hlamula mukombelo kakwe.
Hikuma lisima la tsetselelo kuhanyeni ka
hina, loku zi bohana ni kuvumela tshamela ga
hina gaku hi vaonhi.
2. Kuetisisa ka Mitsalo yo Basa
A Mitsalo yo Basa yi tivekisa zikhati zokari
azihi Nungungulu a ti tivekisako loku a munhu
a ti nyikela hakunene, kota lezi a mahileko
Muprofeti Jona nzeni ka njanji “ kuxanisekeni
ka mina, nzi lo rila ka Jehova” (Jona 2:2);
xikhumu Bartolomeu a nga rilela ka Hosi
Jesu aku Hosi, nzi zwele wusiwana (Marku
10:46-48). Ka kueta loku ka kuxaniseka, a
Mitsalo yikomba lisima la kurila ni kuva hi
kombela kuchavelelwa, kota lezi Nungungulu
a kombako lomu ka kronekele 7:14 “ Loku a
vanhu va mina va nzi vitana hi vito ga mina,
va ti koramisa, va khongela, va nzi lava, ni
loku va hunzuluka tindleleni tabye to biha,
hikwalaho mina nzi ta zizwa na nzi hi le
tilweni, nzi va tsetselela zihambukweni zabye
ni kuve nzi hanyisa tiko gabye”.
Ka kuwula loku ka Nungungulu, zi te dlhunyai
lezaku, hi fanele kuzwata ka Nungungungulu
a kuxaniseka ka hina, kasi azizwa ni ku hi
kuhlamula.
A xinwe xa ntumbunuko wa Nungungulu
ku tsetselela yentlhe munhu a hunzulukako
zionhweni zakwe.
Ka xipanze lexi xa Tisimu ta Davida hi gonzako,
VI, xi hi zwisa kubayisa loku kuzwiwako hi
wokari loku a lahlekelwa hi xaka gakwe,
kutani hi tshomba yakwe. A munhu loye
warinzela hlamulo wokari.” Nza rila ka wena
o Hosi...”
Hi ka ginwani tshamela, Davida ka Tisimu
leti, wa pima khwatsi lezaku Nungungulu wa
ingisa kurila ni kuxaniseka kota tshamela ga
wunungungulu gakwe mahlweni ka hina.
Hi kalezo, a munhu wa pima lezaku a nga
na fanelo ya ku kurumeta Nungungulu kasi
ku kuva a vuniwa ha yena, kanilevi wa pima
hi ku ti koramisa lezaku nzeni ka zionho wa
dumisa Nungungulu kasi wa muhlamula a
nga mu tsayisi kota kukhwatsi hi le payileni:
V.3 “ Loku wena Hosi, u cuwuka zihambuko
zahina, Hosi himani a ta nga hi timisela ?”
Nungungulu Hosi ya hina, a wu tsongwani.
Hikota ya lezo, David wa vumela lomu ka
vesi ga 4 ni kutiyisa lezaku hi ka Nungungulu
ku na ni kutsetselelwa... “ zi le kubaseni
lezaku Nungungulu a nga lamuli ngomama
ni tshamela ga xionho, kanilezi ngomama
ni liranzo lakwe, i pangamile ka loyi a
hunzulukako, kota lezi a raru a amukelako
nwana a lahlekileko ( Luka 15:11-32).
22
Ka V.5 hi pima lezaku a xahombe i fanelo
ya munhu a kuchelela kota hi lihlaza-mbilu
a hlamulo wa Mhaka ya Nungungulu. Lezo
hi wula lezaku, i rinzela hi kumbeleleko
a kutatiseka ka xitsumbiso xi tiyisako
kutsetselelwa ku ta nga mumaha a kukhwatsi
hi loku a nga hi na nanzu mahlweni ka
Nungungulu.
3. Ka tshamela ga hina
Zikhati zinyingi hi na ni kukarateka ka kuva
hi pima kutsetselela ka wungungulu, hi
yimekelana ntsena ni ku keta ni kulumbeta
kukhwatsi hi loku Nungungulu a hi rivakelwe.
Legi hi gona tshamela ga hava ga hina kota
vanhu.
Zi le kubaseni lezaku a munhu i ni fanelo
yakuva, xontlhe xikhati a kumekako na a
nga tsakangi, a lava Nungungulu ni ku tivisa
kukarateka kakwe ka Yena. A rinzela hi
lihlazwa-mbilu a hlamulo lowu Nungungulu
hi liranzo lakwe a ta nga hi tsetselela ha lona.
A zina mhaka lezvaku a ku onha (hi
maalakanyo, hi kuwulawula kutani hi mitiro)
ku hi mahako hi hambuka zileletelweni za
Nungungulu, kanilezvi a ndlela leyi ha yona
a munhu a vumeliswako ni kutsumba lezaku
Nungungulu i ni ntamu wonlhe, i nene kasi ku
tselelela.
A ndlela yinene yi kombako ku hunzuluka hi
kuvumela, kota hi zikumako ka Papilo ga Paule
ka vale Roma 10:9-11, kuwuliwako lezaku, a
nomu wu vumela lezi a mbilu yi kholwako.
4. Kusonga
Hi nga pima lezako zi ni lisima kutivekisa
Nungungulu a kuhiseka ka hina na hi hi ni
lisine laku, Yena i nene i tsumbekile kasi ku
hi tsetselela.
Nungungulu wa zwela ni kutsaka hi vontlhe
lava va hunzulukako. Kambe a xa lisima, ku
tsumba Kakwe.
Hi nga dzuki hi kanakana hakuva hi laha
kusuhani ni Nungungulu wa kutsetselela,
a susako munhu munyameni a muneha
kuwonekeleni, a tlhatlhisako ntanwini wa
sathani. I Nungungulu loyi a ka yena a ku na
chumu xi tsanzako kakwe. A kutsetselela ka
Nungungulu ku simama ka xizukulwana ni
xizukulwana, hakuva cima a nga hunzuluki.
Lezi hi faneleko ku zi hlayisa: Nungungulu 5. Kumbelelisa xigonzo
xontlhe xikhati i longile ku tsetsela vontlhe
1. Hi vunekile hi yini ka xigonzo lexi?
lava va hunzulukako kuonheni.
2. Zini hi nga mahako kasi kuva a vanhu
va tsetselelana?
Hi tsalile lezi hi kuvuniwa hi mabuku lawa:
Bíblia go Basa-Nova Versão Internacional (Vida), SP, Brasil;
Rick Warren, Comentário Bíblico Africano, 2ª edição, São Paulo;
Keith Mathison, Bíblia de Estudo de Genebra, Rc Sproul-Editor Geral, Editor Associado,
SP, Brasil; P
ortal dos Luteranos: https://www.luteranos.com.br/ textos/proclamar-libertação.

23
 Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA KUZWELA
Mitsalo yo Basa: Luka 6:30-38
Ndlela ya magonzela
Kongometo
• Kutlhamusela xungetano hi kuzwela
• Dlhunyatisa hi lisima la kuzwela wutomini
ga munhu
Kuhlwela ka xigonzo: 45 wa timeneti
Lezi zilavekako kugonzeni: Biblia, caderno ni 3. Maha ziwutiso kasi ku mbelelisa xigonzo
xotsala ha xona
Makungu ya magonzela: (Cuwuka xaxameto
wulanzelako)
1. Maengenho ni ku kucetela zigonzani
• Gonza mitsalo yo basa hi nzako u
tlhamusela ngomama ni xigonzo;
• Maha ziwutiso ka zigonzani xungetano hi
Xigonzo
1. Maengenho
Moçambique hi kuve tiko gi katsakanyiwako hi
timhangu ta ntumb- unuko hi kukatsakanya,
a tshamela legi ga xanisa tiko legi. Hi kumaha
loko hi amukelako zivuno hi ka manwani
matiko hambu hi kwalomu nzeni ka tiko ga
hina, vanyingi va vuniwa hi votala.
Nungungulu nzeni ka wunene gakwe, wa
ti kombisa hi ndlela ya lava va zwileko
kuvitan’wa ha Yena, kasi vamaha mitiro
24
levi va zitivako hi hloko mhaka
2. Tlhamusela (hi kuandlala) a Mitsalo
• Tlhamusela lezi u zipimako hi kueta ka
Mitsalo
• Bohanisa Mitsalo kusukela ka mhaka ya
kuetisisa ka xigava xa Mitsalo
Ka kumbelelisa, a zigonzani zi fanele
kuhlamula timhaka ta kuehleketa tizatilweko,
hi magumu mugonzisi a wula magezu yo vala
4. Kuhlola
• Hi magumu ka xigonzo, ka leletelwa ka
zigonzani akuve zi kombela kota ndlela
yo buvisisa xigonzo lexi ga gonzileko, kasi
vaya va maha lezo le kaya siku ni siku.
ya wuxinji. Hi xigonzo lexi xa Hosi Jesu, xa
hi komba kulaveka ni lisima lakuve hive ni
wuxinji ka mun’we ni mun’wani.
2. Kuetisisa ka Mitsalo
Nyikani ka munwe ni munwani ( V.30-31. Ka
fambo wa ntiro wa kuhanyisa, Hosi Jesu na a
chika kuya ka wutshamu go kari, i lo tlhangana
ni xidlhemo xi nga wa vilela zivuno. Yena i lo
maha zihlamaliso na a gonzisa xungetano ni
mitiro ya wuxinji nguvunguvu ka wuakelani.
A mhaka ya hombe a yi tlhakusetako hi kuranza
nala wa wena. Hi ndlela yinene, Hosi Jesu i
dlhunyatisa tshamela ginene legi a valanzeni
vakwe va faneleko kuve nago mahlweni ka loyi
a nga zwananiko naye, lezaku a liranzo ka nala
wakwe li fanele kuhunza liranzo la kutolovela.
A kuve kona ka tshamela legi, gi fanele
kuwoneka ka loyi a nyikako kutani kuvuna
wokari na a nga zomolangi kakwe, ni lezaku
laha a ku tekelako zawena u nga xaniseki
hambu ku bayiseka.
Tiva lezaku, lezi u zilavako akuve a vanhu va
ku mahela, maha zalezo ka vanwani.
A mhaka leyi yi tshingiswa nguvu ka tshamela
ga kunyika zivuno ni kuhlayisa wuakelani
hambu na u tiva lezaku yena i nala wa wena. A
wulela ga muvangeli Luka, i hi maha hi hizwa
lezaku i wulawula hi kuvuna moyeni, hambu
kuvuna mirini. A kuzwa loku, kutiyiswa hi
wulela gakwe gaku “ Nyikani ka vontlhe lezi
va mu kombelako...”
Ngha muve ni wuxinji ka vaakelani ( Vs 32-37)
Hosi Jesu i tirisa mhaka ya wuxinji kasi
kuhambanyisa ni lezi hi mahako ka van’wani
loku hiku ha muranza munhu loye. I zwata
hi kubasisa lezaku ka tshamela go zwanana
ka valanzeni vakwe, a liranzo ka wuakelani li
fanele kuve hehla ka lezi zi mahiwako hi tiko.
Lezo zi hi yisa ka wulela ka Mupostoli Paule,
loku na a tsalele makristu ma nga hanya le
Roma. “ A hehla ka zontlhe lezi zilo, ha hlula
ni hlula ha Yena loyi a hi ranzileko” ( Roma
8:37)
A lisima la hombe la liranzo leli, li wonekeliswa
loku li chikela ka nala, na ku nga cuwukiwi
lezi zi ta nga humelela.
Lezi zi kanzakanyako nguvu ka vanhu, hi
kufambela kule ni valala vabye, kanilezi a ka
Hosi Jesu, a zinene hi kutshinela ka valala, ni
kuhlota ku va vuna.
A lipimo leli u tirisako (V.38)
Hi ku gumesa, Jesu i wonekilisile gin’wani
tlhelo ga mhaka leyi, loku aku, hi lipimo
leli u pimako ha lona. Kasi ku bohanisa
ni muakelani, Nungungulu i tlhelisela hi
lipimo lin’we, kanilezi a xiringaniso xinene,
xi kanyetelweko, lexi xi kuhlungeleweko xi
halakela. Laha ti le kubaseni a tipswalo ta
25
Nungungulu hi liranzo li nga ringaniswiko,
lihunzako kontlhe kupima ka hina.
3. Ka tshamela ga hina
A xigava xi tivekisilweko laha, xi hi gonzisa
lezaku hi fanele kuhanyisa kuyini ni vaakelani
va hina, ni lezaku hi hanyisa kuyini ni lava hi
va wonako kota valala va hina.
Hosi Jesu wa nyika zileletelo zinene ni
zikotekako, ngomama ni lezi zi mahiwako
matshanwini manyingi. Hi nga alakanya
lezaku Hosi Jesu i wonekelisa kuzwanana
loku Nungungulu Dadani a ngave nako ni
tiko, a nzako ka kuva na gi wile ntanwini wa
xionho. Hi liranzo lakwe li nga fananisiwiko,
li zwatiwako ka Ivangeli hi kutsala ka Johani
3:16. (...kunyikela N’wana wakwe wa munwe
lezvaku ni wihi loyi a kholwako kakwe a nga
lovi, kanilezvi ave ni wutomi ga pinzukelwa).
Lowu i ntiro wa kuzwela wa Nungungulu hi
tigo gontlhe.
A kuramba ka Hosi Jesu ku lumba misava
yontlhe, kanilezi a ka vapizani xikombiso
xa liranzo a nga nalo ka vontlhe lava va
langutelako kuhanyiswa ha Yena. A hi zikoti
kucuwuka munwani munhu hi ndlela ya hava,
nguvunguvu loku a hi nala wa hina. A xigonzo
xi hi maha hi kholwa lezaku zi ni lisima nguvu
a kuranza a nala wa wena a kuhunza ku mu
venga.
A ndlela yi kumilweko hi Hosi Jesu hi leyi ya
kunyika hi lipimo linene ( li tsakisako loyi a
amukelako), hakuva ha lona lipimo lelo, i ta
amukela na li kanyetelwe, li kuhlungelwe xi
halakela. Lezi ziwula lezaku, a mitiro yinene
yineha kutsaka ka loyi a yi mahako. A wuxinji
gi tshineta vanhu ni kuyimisa tshamela ga
mahanyela manene nzeni ka tiko, ngangweni,
bandleni ni wuhlengeleni.
A ziyimiso za mahanyela ya wukristu, zi
bohiwa hi mitiro ya wuxinji, zi yimelwa hi
mun’we ni mun’wani ka lezi a kuhanya ku hi
kombelako zona.
4. Kusonga
A kuxuxeni ka xigonzo lexi, hi tshingisile
mitiro ya wuxinji. Zi wulako lezaku Nungungu
wutsumbu, wuxinji. Hikwalaho, a wuxinji i
tshamela ga wunene ni mahanyela manene
ni wuakelani. Hi nga wula kambe lezaku,
i tshamela gokari ga kuzwela, kubohana,
kukhatalelana, kuchelelana kota, kuva ni hanyela ginene ga kugonzisa misava, hambu
kongometo munwe xikari ka lava va wumbako na loku yona misava yi nga mutivi Nungungulu
tlhawa wa mahanyela yokari. A tshamela legi, (Johani 1:10-12).
giwoneka khwatsi loku ku hi ni wuhlengeli
Lezi hi faneleko ku zi hlayisa: Loku
xikari ka vanhu vambiri kutani kuhunza, ka
Nungungulu a hi wa wuxinji ka zivangwa
mitiro ya mabinzu, kubohana ka mahanyela,
zakwe ziwula lezaku a vanhu kota va
ka kupima kutani ka gonzo.
mahilweko mufananisweni wakwe, va fanele
Kota Nungungulu a nga wa wuxinji ni kuva ni tshamela galego.
zivangwa zakwe, ziwula lezaku ni vanhu
5. Kumbelelisa xigonzo
lava a va vangileko mufananisweni wakwe va
fanele kuve ni matshamela lawa. 1. Hi yihi ndlela u xuvako kumaha ha
yona mitiro ya wuxinji bandleni?
Wuxinji gi kombisa a tshamela ga kulumba, zi
wulako lezaku hi lumba Nungungulu. Hikota 2. Yi na ni lisima muni a mitiro ya
ya lezo, ka tshamela ga hina, hi fanele kutira wuxinji yi mahiwako hlengeletanwini?
hi ndlela yo kufanana ni Nungungulu. 3. Loku vanhu va nga hanyi hi wuxinji
Jesu Kristu hi ndlela yinene i ramba misavana nzeni ka tiko, zini zi zimahekako?
yontlhe lezaku yive ni ni wuxinji ni kuve ni
Hi tsalile lezi hi kuvuniwa hi mabuku lawa:
Bíblia Sagrada-Nova Versão Internacional (Vida), SP, Brasil;
Rick Warren, Comentário Bíblico Africano, 2ª edição, São Paulo;
Keith Mathison, Bíblia de Estudo de Genebra, Rc Sproul-Editor Geral, Editor Associado,
SP, Brasil;
Portal dos Luteranos: https://www.luteranos.com.br/ textos/proclamar-libertação.

26
 Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA WUBASWA
Mitsalo yo Basa: I Samuel 2:2; Isaya 6:3; Levi 20:26,

Ndlela ya magonzela

Kongometo
• Kutlhamusela hi wukulu ga wubaswa ga
Nungungulu kota xiseketelo xa hombe xa
kubasiswa ka vontlhe va kholwako kakwe.
• A kutatiseka ka kuvitanelwa kubaseni, ka hi
tshineta kusuhani ni Nungungulu.
Kuhlwela ka xigonzo: 45 wa timeneti
mhaka
2. Kutlhamusela (hi kuandlala) a mitsalo
• Tlhamusela lezi u zipimako hi xigava xa
Mitsalo yo basa
• Bohanisa mitsalo yo basa kusukela ka
timhaka ta xigava xa kuetisisa
3. Maha ziwutiso kasi kumbelelisa xigonzo

Lezi zi lavekako kugonzeni loku: Biblia, caderno ni • Ka kumbelelisa, a zigonzani zi fanele

xotsala ha xona. kuhlamula ziwutiso za kuehleketa hi lezi
zizwatilweko, hi magumu mugonzisi a wula
Makungu ya magonzela (Cuwuka xaxamento wu magezu yo vala.
lanzelako) 4. Kuhlola
1. Maengheno ni ku kucetela zigonzani • Hi magumu ka xigonzo, ka leletelwa ka
• Gonza mitsalo ya bíblia ni kutlhamusela zigonzani lezaku va kombela kota ndlela
ngomama ni xigonzo yakuva va gonza hi kumaha lezi va gonzileko
ni lezaku, va ya zimaha le kaya siku ni siku.
• Wutisa zigonzani lezi va zipimako hi hloko

Xigonzo

1. Maengheno A kuvevukisa ka kulaveka ka kubohana kunene

ni Nungungulu, hi lezi zi wonekako nguvu
A wunyingi ga vanhu vaya Chichini, kanilezi a
wutomini ga lava va khozelako Nungungulu.
hi vontlhe va pimako hi wukulu ni wubaswa ga
Nungungulu loyi hi mukhozelako. A vanhu lava, Loyi a vitanilweko i na ni kongometo mun’we ka
va na ni zikarato kasi kupima lezi zi lavekako ntiro wokari. Loyi a vitanano va nyika zileletelo
kasi kuve mukhozeli wo tsumbeka. kasi a ntiro lowu a wu langutelako ka loyi a
mu vitanako wu mahiwako khwatsi, niku wuve
Kambe ku kona ku nga pimi khwatsi wubaswa
ni binzu go kari hi wona ntiro lowo. Kasi lezo
ga Nungungulu ni kulaveka ka kumbelela ni
zi maheka, a kuvitan’wa loku, ku fanele kuva
kubasiswa ka vontlhe lava va mu khozelako.
27
loku ku chelelwako kota, kasi lezi zi faneleko
kumahiwa zive lezi za zinene ka loyi a vitanako.
Kasike loku lezo zi nga maheki, a kuvitan’wa
ku tave ni pfhuka wa hombe ni loyi a vitanako.
Kwalaho ku nga tava na bhinzu ga nchumu.
2. Kuetisisa hi Mitsalo
A timhaka leti hi ehleketako ha tona nyamutlha
xiseketelo xa hombe ta kuva kasi hi pima
ntumbunuku ni wukulu ga Nungungulu.
Mukombelweni wa kudumisa, Ana i lo vumeliswa
lezaku Nungungulu hi Yena yece ni kuva wo
basa. A timhaka leti timbiri ti hi vumelisa lezaku
Nungungulu hi kutumbuluka kakwe i fanele
kupimisiswa lezo a wukulu gakwe hi vontlhe
vanhu.
Muprofeti Isaya izwa ni kuwona lisimu lo saseka
na li yimbelelwa hi Maserafima (tingelosi) na
ma dumisa a wubaswa ga Nungungulu, ni
wukulu ga Yena gi wa tatile misava yontlhe.
Legi i wubaswa gi nga fananisiwiko ni gin’wani:
Wubaswa gi nga vitweni gakwe (Isaya 57:15),
(Tisimu 60:6), ni mitiro yakwe ( Tisimu 145:17) ni
le Xitshanwini xakwe (Tisimu 47:8). Levi 20:26).
Hi kukatsakanya, a kubasa ku zwatiswako ka
mavesi lawa kuwula lezaku Nungungulu i basile
matshamelweni yakwe wontlhe.
Nungungulu wa kubasa i lava lezaku lava va
engenhako wuhlengeleni naye, vonawo vave va
basile.
A wubaswa ga hlengeletano wa Nungungulu gi
fanele kufambelana ni kuhlawulwa kasi kulanza
ntiro wokari, ni kulanza hi kumaha zileletelo za
loyi a ku hlawulileko.
Mupostoli Pedro i dlhunyatisa lezaku hina hi
“lixaka li hlawulilweko, a vapristi va wuhosi, a
tiko gi basileko, a vanhu va lumbako Nungungulu,
kasi hifela kuba hungu hi mitiro yi rewukisako
ya yena loyi a nga hi vitana hi huma munyameni,
hita kuwonekeleni kakwe kuhlamalisako” (I
Pedro 2”9).
Hi kota ya kuhlawulwa ni kuhambanyiswa, hi
lixaka la tlhelo go kari ga Nungungulu loyi a nge:
“... basani hakuva mina nzi basile” (I Pedro 1:16).
Hi tsalile lezi hi kuvuniwa hi mabuku lawa:
A Bíblia Vida Nova. São Paulo: S. R. Edições Vida Nova, 1980.
28
3. Ka tshamela ga hina:
A wubaswa ga Nungungulu gi hunza kupima
ka wumunhu ga hina. A wubaswa ga hina kota
vanhu a gi fananiswi ni wubaswa ga Nungungulu.
Legi ga hina vanhu a hi mhaka yinwe niku “ wo
mbelela a nga hi ku nga bawa ni khwanga” Zi
tshamisa lezi a kufamba tlhelweni ga kuhlamula
kuvitana ka Nungungulu kasi hive va basileko.
A ndlela leyi ha yona hi nga fambako kuya
kuvitan’weni ka kuva vobasa kuve xontlhe
xikhati hi hlota kumbelela mahanyelweni ya
hina. A kumbelela loku kufanele kuva tshamela
gi lavekako ku faneleko kufamba ni wukristu
wutomini gakwe gontlhe. Kunene ngha na
zipimeka khwatsi lezaku, legi gi fanele kuva
tshamela ga xontlhe xikhati. A kuya kumbeleleni
mahanyelweni ya hina a ziwuli ku hi nga dzuki
hi khunguvanyeka, kanilezi zi wula lezaku hive
lava va nonohisako ka lezi zinene kala zimaheka.
Ka nguva ya nyamutlha, za woneka hi ku
kanzakanya a ku hlokolokela kuhambanyisa
wubaswa ga Nungungulu ni ku kutlakuka ka
kulaveka hi xihatla a kumbelela. Gona tshamela
legi, gi kanzakanya kuwoneka nguvu nzeni
ka bandla. Hambu na ku woneka kukarata ka
kulanza ndlela ya kumbelela, ha kurumeteka
kufamba hi ndlela yi yako kumbeleleni.
4. Kusonga
Nungungulu wubabswa, ni lava va mu khozelako
va fanele ku va ni tshamela go kari gi zvi kotako
ku va fananisa kota lixaka li hlawulilweko hi
Nungungulu. A kubasa kuve u hambinisilwe kasi
kulanza zvokari. U lanza ntsena a kuranza ka
Nungunglu. Uva loyi a yimelako a kuchikela le
kumbeleleni mahanyelweni ni mawulawulelweni
ni ginwani tshamela, u ecana ni Nungungulu.
Lezvi hi faneleko ku zvi hlayisa kupimeni ka
hina: Nungungulu i basile, ni lava va hanyako
zinwe naye ngha na va ti kombisa kota vanhu va
basileko.
5. Kumbelelisa xigonzo
1. Ziwula yini kuve a basileko?
2. Hi wahi mafambela manene lawa a
mukristu a ta nga fambisa zona kuya
kumbeleleni ka wukristu?
 Hloko Mhaka: NUNGUNGULU MUVANGI
Mitsalo yo basa: Genisisi 1
Ndlela ya magonzela
Kongometo
• Kutiva tlhamuselo wa kuvanga
• Kuvumeliswa hi lisima la gonzo ya kuvanga
Kuhlweha ka xigonzo: 45 wa timenet
Zilavekako kugonza ha zona: Biblia, ko tsalela ni
xotsala ha xona
1. Maengheno ni kubuvisisa:
• Gonza Mitsalo, u yi tlhamusela ngomama
ni xigonzo
• Wutisa zigonzani xungetano hi lezi va
zipimako ngomama ni xigonzo
Xigonzo
1. Maengheno:
A mhaka yo ranga yi dlhunyatiswako hi biblia
hi lezaku Nungungulu i lo vanga zontlhe
zilo ni kona kuvangiwa loko, ku tlhamusela
wukosi ga Nungungulu, (Tisimu 19:1). A
ntamu wa Nungungulu (Jeremias 10:12) ni
kutlhariha ka Nungungulu (Mavingu 3:19)
Nungungulu hi yena muvangi wa zontlhe zilo,
(Jeremias.10:16, Johani 1:3).
29
2. Kutlhamusela (hi kuandlala) ka Mitsalo
• Tlhamusela lezi u zi pimako hi xigava xa
kuetisisa Mitsalo yo Basa
• Bohanisa Mitsalo yo Basa kusukela ka
timhaka ta xigava xa kuetisisa Mitsalo yo
Basa
3. Maha ziwutso zo mbelelisa
• Ka kumbelelisa, a zigonzani zi fanele
kuhlamula ziwutiso za kuehleketa ti
zwatilweko, hi magumu mugonzisi a wula
magezu yo gumesa.
4. Kuhlola:
• Hi magumu ka xigonzo, ka leletelwa ka
zigonzani akuve zi kombela kota ndlela yo
tatisa hi kumaha lezi va gonzileko, kasi
vaya va ya vimaha le kaya siku ni siku.
A gonzo ya kuvangiwa yi ni lisima nguvu ka
wuKristu hakuva yi tiyisa wonela ga hina nzeni
ka tiko ni ntiro wa wumunhu gimbeleleko.
2. Kutiyisa ka Mitsalo yo Basa
A kuvanga i ntiro wa Nungungulu mun’we
ntsena ni wa lisine
Nungungulu mun’we ntsena, hi yena muvangi
wa zontlhe zilo ni muxaxamenti hi Gezu
gakwe.
A misava yi wa nga hi na xiwumbeko kambe
yi wa nga hina nchumu, a munyama wu
wa hi hehla ka kueta ka bimbi, ni Moya wa
Nungungulu” wu wa tshama hehla ka mati”
(Genisisi 1:2).
A ntiro wo sangula wa Nungungulu kuve
kuvanga kuwonekela ni kuhambanyisa
kuwonekala ni munyama. Hi kuwonekela loku
ku tlhamuselako kuva kona ka Nungungulu
ni munyama wu tlhamuselako a kuva kona ka
kubiha loku kumahiwako hi munhu (Tisimu
18:28;82:5;89:15; Mavingu 4:18). Nungungulu
i lo vanga misava kasi give wutshamu ga
kuhanya kona (Isaya 45:18).
Hi masiku manharu Nungunguli i lo vanga
zvontlhe zilo misaveni.
Hi masiku manharu i lo avanyisa zivangwa
za le tilweni ni za laha misaveni ni masiku
manharu ma nga lanzela i lo tatisa tilo ni
misava.
Hi siku ga wumunwe i lo maha zitiyiso zingaho
ni siku ga wunharu ni siku ga wutlhanu ni
ginwe.
Nungungulu i lo vanga hi ntamu wakwe
zontlhe zilo kusukela laha ku nga hi hava
nchumu, Nungungulu i ni ntamu wa vanga
zontlhe kusukela laha ku nga hava nchumu.
Nungungulu hi nzako ka kuvanga zontlhe
zilo, i lo vanga munhu ni kuva a mukatekisa a
mu layela aku: “Pswalani, mu anza mu tatisa
misava a mati ya bimbi, ni tinyanyani a ti anze
misaveni” (Genisisi 1:22).
Ka siku ga wutlhanu ni mambiri, Nungungulu
i lo humula, kasi a hlola zontlhe levi a nga wa
zimahile. I lo wona lezaku zontlhe zi sasekile.
3. Tshamela ga nyamutlha:
A kuvangiwa ku kona kasi kunyika wudzunzo
ka Nungungulu, Kasi lezakua, a ku nga
hlayiseki ka misava ni zontlhe zi vangilweko
hi Nungungulu, tisinya ni zihari ni zinwani,
a kuhahlula loku ni ku onhetela a kusaseka
ka zivangwa za Nungungulu, zi hungula
wudzunzo ka yena Nungungulu.
Hi tsalile lezi hi kuvuniwa hi mabuku lawa:
João Ferreira de Almeida, Bíblia Sagrada-Versão revista, 4ª edição, SP-Brasil.
30
A ku nga cheleli kota ka zileletelo za
Nungungulu za zikota nunhe tshamela ga
hava kuhanyeni ka hina, hakuva kunene,
Nungungulu wa zangara hi kota ya zontlhe
zihambuko za hina.
Hi fanele kutiyisa lezaku a misava ni zontlhe
zi nga ga yona zikona, a tiko gi hi ranzeleko
ku fanele ku hlayiseka khwatsi kasi hi kuma
wutomi ginene. Hikota ya levo, hi fanele
kuhlayisa wumun’we ga hina ni Nungungulu
zin’we ni zontlhe zivangwa (Genisisi 1:1-31).
4. Kusonga:
Hi magumu, Nungungulu i lo wona lezaku
zontlhe zi sasekile. I lo leletela a kuva zontlhe
zi hlayiseka ni kuva zi amukeleka hi kubonga.
I Timote 4:4. a kuvuxetiswa ka zontlhe zilo
zihahlulweko hi kuonha zi le tifanelweni ta
munhu (Genisisi 27). Kunene, Nungungulu
i nyikile ka munhu a ntiro wa kuhlayisa
zontlhe zivangwa. A munhu kota xivangwa a
hi nwinyi wa misava yontlhe, ntsena i nekwa
ni kuva muhlayisi, kota lezvi Nungungulu
a nga yena nwinyi wa zvontlhe. A zivangwa
azi lumbi munhu, ntsena a munhu muyimeli
wa Nungungulu. A Nungungulu loyi a nga
maha tilo ni misava xontlhe xikhati i longile
ku lamulela hi ntamu wakwe vontlhe lava
va rizelako kakwe (Tisimu 12:1-2). A xa
lisima nguvu a hi kuhlawutela ntsena lezi
Nungungulu a vangisileko zona zontlhe zilo,
kanilezi hakuva zontlhe zilo lezvi zi vangilwe
Kasi ha hlayiseka ha zona, ku zilonzowota ni
ku zihlayisa.
Lezi hi faneleko kuzihlayisa:
Nungungulu hiyena Muvangi, hikwalaho hi
fanele kuhlayisa zontlhe zi vangilweko ha
Yena.
5. Kumbelelisa xigonzo:
1. Hikuyini hi wulako lezaku
Nungungulu hi yena Muvangi?
2. Nungungulu i wa lava yini loku a
vangile munhu?
3. Hi zi zileletelo lezi Nungungulu a zi
nyikileko ka Munhu?
 Hloko Mhaka: A KUINGISA NUNGUNGULU
Mitsalo yo Basa: Genisisi 22:1-18

Ndlela ya magonzela

Kongometo 2. Tlhamusela (hi kuandlala) a kuwula ka

Mitsalo
• Kutiva tlhamuselo wa kuingisa
• Zwata lezi u zi pimako hi xigava xa
• Kuvumeliswa hi lisima ya kuingisa
kuetisisa ka biblia
Nungungulu
• Bohanisa Mitsalo ya biblia kusukela ka
Kuhlwela ka xigonzo: 45 wa timeneti timhaka ta xigava xa kuetisisa ka biblia
Lezi zi lavekako kugonzeni loku: Biblia, caderno 3. Maha ziwutiso kasi kubelelisa Xigonzo
ni xotsala • Ka kumbelelisa xigonzo, a zigonzani zi
fanele kuhlamula timhaka ta kuehleketa
Ndlela ya magonzela (Cuwuka xaxamento wu
tizwatilweko, hi magumu mugonzisi a
lanzelako) songa.
1. Maengheno ni ku kucetela vagonzi 4. Kuhlola
• Gonza Mitsalo ya bíblia utlhamusela • Hi magumo ka xigonzo, ka leletelwa ka
ngomama ni xigonzo zigonzani a kuve zikombela kota ndlela
• Wutisa zigonzani lezaku vapima yini hi ya kubuvisisa xigonzo lexi va gonzileko ni
hloko mhaka ya xigonzo. kuve va kombisa lezo wuhlengeleni gabye
ka siku ni siku.

Xigonzo:

1. Maengheno Hikota ya lezo i lo yimisa zilayelo kusukela le

A xigonzo lexi xi wulawula hi kuingisa kota
xikurumeto xa kukholwa ka hina mahlweni
ka Nungungulu.
Kusukela ka kuvangiwa ka munhu,
Nungungulu Muvangi i ranzile lezaku hi
liranzo lakwe, a vanhu vahanya nzeni ka
kuingisa kumbeleleko zileletelweni zakwe
kota Dadani.
31
sinwini ga Eden, wutshamu legi Nungungulu
a vekileko kona Adamo a munhu wo ranga
(Genisisi 2:17).
2. Kutiyisa ka Mitsalo:
Loku hi gonza ni kuehleketa xungetano hi
mitsalo leyi, hi kuma lezaku Abrahama hi yena
xikombiso xinene xa kuingisa Nungungulu.
Na a susumetwa hi kukholwa kamahlweni
ka Muvangi wakwe, i lo vumela hi kuruma
ka Nungungulu a kusuka tikweni gakwe ga
mabeleko le Uri wa maKaldeia tikweni ga
Mesopotamia, nyamutlha kuvitwako Iraque,
lezaku aya tshama le tikweni ga Kannan, kasi
ngomama ni makungu ya Nungungulu, a aka
lixaka liswa. (Genisisi 12:2).
Hi khati go ranga, Nungungulu i lo hlola
nanza gakwe Abraha, a mulayela lezaku a
suka tikweni gakwe aya tikweni ga Kanana.
Hi khati ga wumbiri Nungungulu i lo engeta
a hlola Abrahama a kukholwa ni kuingisa
kakwe hi kuva aku kakwe: Teka nwana wa
wena wa munwe Isaka loyi u mu ranzako,
uya tikweni ga le Moria, xintsungeni lexi nzi
ta nga kubyela, uya mu nyikela laho, a kuva
munyikelo wa kuhiswa le xitsungeni lexi nzi
ta nga kombisa xona( Genisisi 22:1b). A zi
kanakanisi lezaku, loku ku wa hi kuhlolwa
ka wumbiri ka Abrahama ha Nungungulu a
muvangi.
Kasi kupima chukwana matimu ya miphahlelo
masiku ya kale, hi fanele kuranga hi pima
zigelo zokari:
Miphahlelo hi vanana ni nzako, ni xikhatini xa
Abrahama:
A kumaha miphahlelo hi nwanana wa
matewula zi wa nga hi zilo zahava xikhatini
xa mahlweni ka Abrahama. Wonani lezaku
zikhati zimbiri zi nga wa laveka kufa ka
vanana:
Xo ranga, ku wa nga hi kuingisa Nungungulu,
kanilezi ku wahi kasi ku hlamula tshamela go
kari ko karata legi a vanhu va nga wa hanya
ka gona, ( gokota mitungu, kuvumaleka ka
tivula..., ni xa wumbiri, ku wa hi kasi kutiyisa
mifumo, mitiro ya ta wusochwa, kutiyisa
ligingisi (muro) la doropa). A hi halahala lomu
ka Testamenta ga Kale ku zwatiwako lezaku
a wuphahlelo hi vanana ziwulwako lezaku
zi wa mahiwa hi tihosi kutani murangeli wa
mabuthu ya yimpi ( 2 Tihosi 16:3,17:17).
b)- Nungungulu a hunzula zihena lezi:
A mitsalao yi tsalilweko hi malembe ya tlhanu
ni manharu hi kuhlaya xizana (Seculo 8) ma
tsalilwe lomu kusanguleni ka Mitsalo yo Basa,
yi dlhunyatisa khwatsi lezaku kusukela le
kusanguleni, Nungungulu a nga xalalangi
hi kumahiwa ka miphahlelo hi vanana na
ku nga hi hi kukholwa hambu ku ingisa
32
Nungungulu, kanilezi hi kukholwa mahlweni
ka vanungungulu va matiko ya wuakelwani
lawa Israel a nga wa ma ecanyisela, zinwe ni
kulanza kuranza ka mifumo ntsena.
Loku Nungungulu a nyikile yivana ka
Abrahama kasi ku tlhatlhisa n’wana wakwe
Isaca wutshanwini ga miphahlelo le xitsungeni
xa Moria, i wa komba ka Abrahama lezi zi nga
hi makungu yakwe na ku nga hi tlhatlhisa
ntsena vanana lava va nga dawa handle ka
nanzu, kanilezi hi gin’wani tlhelo kasi ni wihi
loyi a kokwako ntanwini wa Nungungulu a nga
lovi, kanilezi ave ni wutomi ga pinzukelwa (
Johani 3:16) hakuva Hosi Jesu hi yena Yivana
ya Nungungulu leyi yitileko hi le tilweni.
3. Tshamela ga hina:
A kutlhatlhiswa ka Isaca n’wana Abrahama
ntirweni wa miphahlelo le Moria, kutlhamusela
kutlhatlhiswa vanana vanyingi lava halahala
va nga dawa, na ku nga hi kulanzela zihena
ya vanyapanze va kukholwa ni kukholwa
ka Nungungulu. Hi ginwani tlhelo, loku
Abrahama a nyikilwe yivana, zi wa tlhamusela
Kristu a Yivana ya Nungungulu leyi yi susako
zionho za tiko ( Johani 1:29,36). Mupostoli
Pedro, yenawo i wulawula ha Kristu kota
Yivana ya Nungungulu leyi yi susako zionho
za tiko, a tivilweko hi mahlweni ka wumbiwa
ka misava (I Pedro 19:20). Mupostoli Paule i
wulawulile ha Kristu kota Yivana ya Phasika
ayihi yi tlhabyilweko ( I Corintio 5:7)
4. Kusonga
A xigonzo lexi xi hi tshineta kusuhani ni
Nungungulu kasi ha ehleketa chukwana
xungetano hi fanelo ya kutsumbeka ka
hina mahlweni kakwe. Nungungulu zikhati
zinyingi wa hi tshineta zikaratweni zi hunzako
ntamu wa hina kasi kuva a hanyisa vanwani.
Yena, wazikota kutira hi wutomi ga hina.
Loku Nungungulu a vekile ka Abrahama a
xiringo lexi xakuva a nyikela nwana wakwe,
a kongomento wu wa hi wa kuhlola kukholwa
kakwe, kanilezi na a vangamelisa kambe lezi
zi nga hi kongometo wakwe kasi kutlhatlhisa
misava yontlhe.
A mhaka ya Nungungulu yi hi byela lezvaku a
kukholwa kuta hi kuzwa a gezu ga Nungungulu
(Roma 10:17). Abrahama i lanzile kuranza
ka Nungungulu hakuva zalezo i zwile lezi
Nungungulu a mu rumileko
Lezi hi faneleko kuzihlayisa: Hi fanele kupima wa munwe Isaaca?
lisima la kuingisa Nungungulu, kunene loku
2. A kumaha miphahlelo hi vanana
hi ingisa, hi taga zo nanziha za tiko legi.
kuzwatiwako hi Testamento ga kale,
5. Kumbelelisa xigonzo zi wa mahiwa lezo hi kota ya ukholwa
mahlweni ka Nungungulu?
1. Abrahama i zwile yini loku a rumilwe
kumaha miphahlelo hi nwana wakwe 3. I kona wokari xikati ka hina laha,
a hunzileko hi ka tshamela gokari
ga kuhloliwa kutsumbeka kakwe hi
Nungungulu?
Hi tsalile lezi hi kuvuniwa hi mabuku lawa:
Bíblia Sagrada-Nova Versão Internacional (Vida), SP, Brasil;
Rick Warren, Comentário Bíblico Africano, 2ª edição, São Paulo.

33
 Hloko Mhaka: A KUTSUMBEKA
Mitsalo yo Basa: I Tihosi 8:56-61, Efesusi 5:22-33
Ndlela ya magonzela
Kongometo
• Kutiva tlhamuselo wa kutsumbeka
• Kutiva lisima la kutsumbeka
Kuhlwela ka xigonzo lexi: 45 wa timeneti
Lezi zi lavekako kasi ku gonza: Biblia, caderno 3. Maha ziwutiso kasi kubelelisa Xigonzo
ni xotsala
Ndlela ya magonzela( Cuwuka xaxamento wu
lanzelako)
1. Maengheno ni kukucetela vagonzi
• Gonza Mitsalo ya bíblia ni kutlhamusela
ngomama ni xigonzo
• Wutisa zigonzani lezaku vapima yini hi
hloko mhaka.
Xigonzo:
1. Maengheno
A kutsumbeka i mhaka yi tumbunukeleko
ka lirimi la xilatina, yiwulako “ Fidelis” na yi
tlhamusela tshamela ga loyi a tsumbekako.
Loyi a ti yimiselako ka chumu lowu a wu
vumelako. I tshamela ga loyi a nga nene, wo
tsumbeka, wa lisine ni kumbelela.
A kutsumbeka hi ginweni tlhelo ku chelela
kota lisine, kutani kuwula aku a sangulako a
mbelelisa ntiro wakwe.
34
2. Tlhamusela (hi kuandlala) a Mitsalo
• Zwata lezi u zi pimako hi xigava xa
kuetisisa ka biblia
• Bohanisa Mitsalo ya biblia kusukela ka
timhaka ta xigava xa kuetisa ka biblia
• Ka kumbelelisa xigonzo, a zigonzani zi
fanele kuhlamula timhaka ta kuehleketa
tizwatilweko, hi magumu mugonzisi a
songa.
4. Kuhlola
• Hi magumo ka xigonzo, ka leletelwa ka
zigonzani a kuve zikombela kota ndlela
ya kubuvisisa xigonzo lexi va gonzileko ni
kuve va kombisa lezo wuhlengeleni gabye
ka siku ni siku.
A kutsumbeka i tshamela gi tako hi ka malembe
ya kale nguvu ka tshamela ga vassalos va
nga wa hi ni xikurumeteko xa kutsumbeka
mahlweni ka wurangeli gabye kasi kuva va
binzula zokari.
A kutsumbeka i tshamela gokarigi vilelwako
hi Nungungulu na gi tlhamuselako lezaku,
Nungungulu a nga hambuli hambu ku
hunzulukela vanhu vakwe, a nga nyenyi vana
vakwe. Nungungulu yenawo wa rinzela lezaku
a vana vakwe vazwata kutsumbeka kabye ka
Yena.
2. Kutiyisa ka Mitsalo yo Basa
Mitsalweni yo Basa a kutsumbeka, i tshamela
go kari ka Wunungungulu gi fambelanako
ni wunene ga wuraru gakwe, liranzweni ni
kutsetseleleni kakwe. Nungungulu wa pima
lezaku, a kutsumbeka mahlweni ka vanhu
vakwe, ka lava a maha xiboho navo, ntsena zi
ta tatiseka hi kufamba ka zikhati. Tsena zi ta
koteka ngomama ni tipswalo takwe.
Nungungulu i langutela hi ka vanhu vakwe,
a kutsumbeka kumbeleleko ka kufanana ni
kutsumbeka kakwe vanhwini. A kutsumbisa
kakwe i ku dlhunyatisa le ka kuva a longile
xontlhe xikhati a kuvuna vanhu vakwe a kuva
va chikela litlhateni la kutsumbeka kakwe
laha hakona, hambu hi xivumelwano, hambu
hi xitsumbiso ku ta nga kala ku nga tatiseki.
Hi nomu wa muprofeti Hosea, “ A kudumisiwe
Jehova loyi a nyikileko kuhumula ka vanhu
vakwe va ka Israel, kota lezi a wulileko! Cima
a ku kona ni gezu ginwe gi wulileko ka wontlhe
magezu lawa yo saseka a matsumbisileko ka
nanza gakwe Mosi ( I Tihosi 8:56ss).
Loku a vanhu va tsumbeka kota lezvi
Nungungulu a tsumbekileko, ku ngave kona
xikari ka Nungungulu ni vanhu a kuchavana
ka kupima ( Hosea 4:2). A kualakanya loku ku
hanya hi ka Kristu, a nanza gi tsumbekileko,
legi hi kota ya ntamu wa Moya wa kuBasa,
kufambiswako lava va kholwako Kakwe a
kuva va hlengela kumbeleleni kakwe, a bandla
give gi mbelele kutsumbekeni.
3. Ka tshamela ga hina.
A kutsumbeka xikurumeteko ni tshamela
ga xiboho xa Nungungulu ni vanhu vakwe,
inyamutlha hi tshamela go mbelela, na “
Xivumelwano Xiswa” xitiyisilweko ha Jesu
Kristu ni bandla gakwe, a vanhu vakwe, a
lixaka liswa la Nungungulu. A kutsumbeka
i mhaka ya hombe yi tiyisako tshamela ga
bandla, na gifaneleko kuyima gitiya ka Hosi
Jesu, kutani gifaneliko ku ti kanakana gona
wutsumbu.
Hina hi fanele kumaha vuxelelo yinene
wusweni ka hina. A kuva ni xitsumbiso
wufaneni ni wunhanyaneni ga hina, ku
ngave xikhati xinene xa kuva hilwa ni kutiva
35
mun’wani hi kueta mirini, kanilevi hilwa ni
kutiva mun’wani kupimeni, ni ku mu maha a
kula kupimeni ni kukholweni. Loku lezo zi nga
maheni a wumun’we gabye a gi ngata tiya.
Kasi hiku “Ina” ka mun’wani kulaveka hiku
“ahihi” ka hina wutsumbu. Loku lezo zi
maheka, wena utava u maha munwani a kula.
A tshamela legi gi fanele kuva lezo kusukela
kusanguleni ka kuvumelana ka n’wina, kala
kulongiseleni ka muchado mukala muchada hi
matsenya.
A liranzo xiboho, ka siku ga muchado, laha
u hlambanyako kutsumbeka le wutomini,
wubabyini, u muranza ni ku mu xalalisa
masikwini wontlhe ya kuhanya ka wena
(Efesusi 5).
Lexi xi hlambanyo xakuva u kutsumbeka
kala sikwini go gumesa ga wutomi ga wena.
Zikhati zinyingi loku a wokari a nga tsumbeki
liranzweni la wumunwe gabye, zi ta karata
hambu na va chadile. A liranzo litiya hi ku
akiwa khwatsi ka liranzo, hakuva lona liranzo
a li na makangwa, kanilezi la timisela kota
liranzo la Nungunglu li nga hiku liranzo la
vanhu kutani la ku li gonzela hi ka “ novela”
ntsena. Mupostoli Paule i fananisa liranzo
linene la nuna ni sati ni liranzo leli Kristu a
nga nalo hi Bandla gakwe laha misaveni.
Zikati zinyingi a vanhu vaswa va tlhangana
ni zvikarato zinyingi hi ku nga tsumbeki ka
mun’we ni mun’wani.
A hi pimeni kambe lezaku kasi hi maha
lezaku a kutekana kuva ko hlamalisa, ku
laveka lezaku kuva kona kutsumbeka, hakuva
a kutsumbeka ka nuna ni sati mihanzu ya
kutsumbeka xikhatini xa kulongisela kabye a
kutekana loko.
A lisima la kutsumbeka
A kutsumbeka xikari ka ngangu kufanele
kusukela xikhatini xa kutsumbisana kabye
kutekana. Ka xikhati lexo, hi xona xikhati
xinene xakuva va aka wungana ni kupimana
kunene, xikhati xa kuaka wumun’we ni
kuthepa pfhuka va faneleko kuwufamba
zinwe, na wona pfhuka lowo wu hi lowu wa
kala kufa ku va hambanyisa na wu tatiswa hi
wumunhu ginene. A xikhati xa kutsumbisana
kabye, xikhati xa kubyala zitsangi zinene lezi
a manziko zi ta nga sasekisa kuhanya kabye
wutsumbu, ka maxaka, vangana ni vaakelani
na ku katekisilwe hi Nungungulu.
Ngomama ni bhuku ga tikholo ni milayo ka
xigava xa muchado, ka kubohanisa mingango,
mahanyelweni wontlhe. Litsakweni ni
wusiwaneni, wutomini ni kubabyeni,
kufumeni ni wutomini, masiku wontlhe
mixo, mumu ni wusiku ga kuhanya ka hina
vambiri ngomama ni kuleletela ka kuranza ka
Nungungulu, hikwaho nza tiyisa hi kufunga
ka mina. Paragrafo 69/70 ka bhuku ka tikholo
ta Bandla ga Metodista Unida, gi gandlilweko
hi Hubye ya wugadli ga Bandla. A kutsumbeka
ka muchado mihanzo ya kutsumbeka le
kutsumbisaneni. A kufamba hi lezi zinene
le kutekaneni ku fanele kuva xilo xa hombe
zikhatini zontlhe.
4. Kusonga
A kutsumbeka i tshamela go lanza, wudzunzo
ga xitsumbiso. A wunyingi ga kuzwanana ka
mingangu gi nyima lomu kaku i ngomama ni
ku kumela ka titshomba, atihi zikhati zinyingi
ti nga mbelelisiko kuranza ka lava va xuvako
kuaka mingango ya liranzo la wuhlengeli.
A liranzo leli nzeni ka siku ginwe li va bohileko
la dzuka li sala tlhelweni hi kota ya lezi zi
nga lamulwangiko hi kota ya kuvumaleka
ka kupimana hi matlelo lawa mambiri. Lezo
zimaha lezaku, a wunyingi ga mitekako yi nga
pinzuki, yi hahluka hi xikhati xitsongwani.
A majaha a ma longangi hi kumbeleleko
akuva ma aka ngango, kambe a va ti longiseli
chukwana akuva va rwala kutani ku lamula
Hi tsalile lezi hi kuvuniwa hi mabuku lawa:
https://cleofas.com.br/
36
zikarato za siku ni siku mingangweni yabye.
Ku kona kuvumaleka ka kuchelela kota a
kulanza kuhlambanya va kumahako mahlweni
ka munwani munhu (sati)(nuna) a siku va
tekanako.
A Vanhu Vaswa va fanele kutiva lezaku,
laha va hahlulako xivumelwako vaximahako
mahlweni ka hlengeletano, zi tlhamusela ku
nga tiyangi ka yena wutsumbu. Loku a munhu
a nga tiyangi wutsumbu gakwe, a nga ta zikota
kutiya laha a wonako ngelo za zakuga, laha
a wonako wasati na a famba laha ndleleni,
kutani kuenza pfhumba ni sati wa munwani.
Loku lezo zimaheka, futsi a wanuna loye
kutani sati loye a nga tiyani mahanyelweni
yakwe.
Nungungulu i lo hi tlhatlhisa kasi hi maha
zinene. Loku a kutlhatlheka ku nga nyiki
xichavo ka ziyimiso lezi zi nga za lisine, futsi
a ku na kutlhatlheka ka nchumu, ntsena ku
ngave kuhunguka. Loku wena u nga zikoti
kunyika xichavo a matshamela lawa mambiri,
xikombiso xakuva wena u kumeka na u lahlile
lisine.
Lezvi hi faneleko kuzihlayisa: A kutsumbeka
i tshamela ga kulanza, kunyika wudzunzo a
xitsumbiso xokari. A mun’we ni mun’wani i
fanele kutsumbeka ka zihlambanyo zakwe.
5. Kumbelelisa xigonzo:
1. Hi yini a vanhu va kiyelelwako hi
kutsumbeka va nga zikoti kuranza?
1. Hi yihi lisima la kutsumbeka nzeni ka
liranzo?
 Hloko mhaka: ZIGA TSHOMBA ZA MUFUMU WA
NUNGUNGULU
Mitsalo yo Basa: Romanos 8:12-17
Ndlela ya magonzela
Kongometo:
• Ku komba ndlela leyi Nungungulu a tirako
ha yona kasi kutiva vana vakwe ni ziga
tsomba za mufumo wakwe.
• Kukomba lezaku hivahi lava va ta ngava
ni thomo ga kuga mufumu wa Nungungulu
• Kuehleketa xungetano hi lezi zi ta ngata
loku hi hanya ngomama ni hanyela ka
wumunhu.
A xigonzo lexi xi ta teka 45 wa timeneti.
Lezi zi lavekako kasi ku gonza ha zona: Biblia,
caderno ni xotsala ha xona.
Ndlela ya magonzela: (Cuwuka xaxamento
wulanelako)
1. Maengenho ni kuvuxa lixuve lo gonza
• Gonza mitsalo yo basa ni kutlhamusela
ngomama ni xigonzo
Xigonzo
1. Maengenho
A kuehleketa ka hina ka nyamutlha ngomama
ni hloko mhaka ni mitsalo yi xungetilweko, yi
tshingisa nguvu ku komba lezaku hi fanele
kurangelwa hi Moya wa Nungungulu. Hi kota
37
• Maha ziwutiso ka zigonzani levi va zi
xungetano hi tema.
2. Tlhamusela( Hi kuandlala) a Mitsalo
• Tlhamusela hi kuetisisa lezi a Mitsalo yi
wulako
• Bohanisa Mitsalo ni lezi u tlhamuseleko hi
kuwula ka Mitsalo
3. Maha ziwutiso kasi kumbelelisa xigonzo
• Ka kumbelelisa loko, a zigonzani zi fanele
kuhlamula zontlhe u ta nga va wutisa, hi
nzako mugonzisi wula magezu
4. Kusonga
• Hi magumu ka xigonzo, ka leletelwa ka
zigonzani lezaku va kombela kota ndlela ya
kugonza hi kumaha lezi va gonzileko, kasi
vaya simama kuzimaha le kaya kuhanyeni
kabye ka siku ni siku.
ya lezo, hina hi vana va xinuna ni vaxisati va
ziga tshomba ya Mufumo wa Nungungulu.
Kunene, a kulanza tshamela ka wumunhu
kutani kulanza Nungungulu, zi lomu ka
kuhlawula ngomama ni kuranza ka hina.
Hambu ka lezo, hi xuva kukomba lezaku, hi wona Moya lowu, wu bohanisa ni kuhanya
yihi ndlela leyi Nungungulu a tirisako yona kabye, va tiyiswa kota vana va Nungungulu.
kasi kuhlawula vana lava va ta ngave ziga
A munhu i fanele kutizwa na a hi nwana ni kuva
tshomba za Mufumo wa Wakwe, ni lezaku
xiga tshomba xa Mufumo wa Nungungulu, hi
hi gihi tshamela legi ha gona hina hi ta nga
ndlela yakuva a Moya wa Nungungulu, wu
zikota kuenghena mufunwini wa Nungungulu,
ti tlhanganyisa ni wumunhu gakwe kasi zi
hi magumu hi ehleketa hi ndlela yo etisisa hi
tiyiswa wumun’weni lego. Hi kota ya lezo i
lezi zi ta ngave zona loku hi hanya ngomama
ta amukela zikatekiso lezi Nungungulu a zi
ni kuranza ka wumunhu ga hina.
longiseleko, ni kambe i ta amukela Kristu. Hi
2. Kuetisisa Mitsalo: ndlela leyi, loku a munhu a xaniseka zinwe na
Kristu, itave xipanze xa Mufumo wakwe.
A Mitsalo leyi yi hi komba hi ndlela yo basa ni
kumbelela a ndlela leyi ha yona Nungungulu 3. Tshamela ga hina:
a hlawulako ha yona ziga tshomba za Mufumo
A kualakanya kutako hi ka xigonzo lexi hi
wakwe. A xitiyiso lexi xi kombiswa hi ndlela
loku kaku hi fanele kuhanya na hi rangelwa
ya Moya wa Kubasa. Hi ka xona xikombiso
hi Moya. Hi kota ya lezo hi fanele kutsayisa
lexi, kukona laha a xikurumeteko xakuva hi
kunavela ka miri, hi tikombisa lezaku hi ziga
nga faneli kuhanya ngomama ni tshamela ga
tshomba za Mufumo wa Nungungulu ( 8:14).
wumunhu. Loku hi maha lezo, ku tava kona
Loku kunavela ka hombe ka Hosi, a Moya wu
kuhola ka ntamu wa Moya wo Basa kuhanyeni
ta tiyisa kunavela loku kuhanyeni ka hina.
ka hina.
Yena i ta hi rangela ni ku hi fambisa hi tindlela
Za kombiseka kambe a kulaveka ka kuva hi leti ti tsakisako yena Nungungulu. A Moya wu
pima tshamela ngomama ni wun’wana Kutani ta hi susela kuchava wu hi tatisa hi kutiya ni
kuva ziga tshomba ngomama ni lezi a mitsalo kuva hi hanya ngomama ni lezi a vanana va
yi wulako loku na hi vumela lezaku hi vana faneleko kuhanyisa zona mahlweni ka Raru
va Nungungungulu, hi kumaha loku hi ta wabye. Lava va ha hiku tikhumbi ta kuonha,
amukela zikatekiso zitako hi ka Nungungulu. va na ni xigelo xakuva va chava mahlweni
ka Nungungulu. Kota lezi Nungungulu a hi
Ngomama ni wona Moya wa Kubasa,
hlayelako vana vakwe(8:15b; 16). Kota vana
Nungungulu i hlaya makholwa lezaku i vana
va ziga tshomba za Nungungulu, hi fanele ku
vakwe (Genisisi 4:5;Efesusi 1:5). Loku hi wa
amukela hi ka Kristu lezi Nungungulu a mu
rangelwa hi moya wa wukhumbi, hi wa nga
vekeleko, ziwulako lezaku, hina hi kholwako
tave ni kutsumba. Kanilezi hi titshineta ka
ka Nungungulu hi tave ni magumu manene
Nungungulu kota Dadani ( II Temoteo 1:7).
sikwini ga magumu.
Loku a Moya wa Nungungulu wu hahlula a
wumunhu ga hina ni mitamu ya sathani ni 4. Kusonga:
hanyela ga kuonha, kunene-nene a vanhu va
Hi ka Moya wa kubasa, hina hi vana va
ta hanya na va hlayiswa hi moya wa kuBasa.
Nungungulu, kanilezi Nungungulu wa hi
Kunene, a vanhu vahlayiswako hi Moya wa maha hi pima lezaku i vekile ka hina a
Nungungulu, lavo ina!, i vana va Nungungulu, ziyimiso hi ndlela yakuva hi kurumeteka kuva
futsi vataga tshomba ya Mufumo wakwe. hi nga hanyi ngomama ni wumunhu, kanilezi
Kukona hakunene mitsalweni a moya wa ngomama ni kuranza ka Nungungulu. Hakuva
xihlawulela hi ndlela yaku, tsena va ta loku hi hanyisa lezo hitave ziga tshomba za
hlayiwa vana va Nungungulu kutani kuwula mufumo wakwe.
ziga tshomba za Mufumo wakwe, vontlhe lava
Lezi hi faneleko kuzihlayisa: Ziga tshomba
va fambiswako hi Moya wa kuBasa. Hikota ya
ziwula vana va xinuna ni vaxisati va
lezo a vanhu va fanele kuvumeliswa lezaku
enelisilweko hi tipswalo ta Moya wa Kubasa le
a Moya va wuamukelako hi ka Nungungulu,
kubapatizweni. Hi kumaha loko, va yimelwe
a wu va mahi tikhumbi hambu ku vamaha
hi kuhlengela tipswalweni ta kuhanyiswa ka
vave matoya, kanilezi wu va maha vave lava
pinzukelwa.
va tlhatlhekileko ni vo tiya, wu vamaha vave
ni ntamu wa wunungungulu. Hi mahela lego,

38
5. Kumbelelisa Xigonzo Nungungulu?
1. Hi ndlela leyi Nungungulu a tirisako 3. Zini zi ta nga maheka ka vanhu loku
kasi kutiva lava vata ngave ziga va hanya hi hanyela ka wumunhu
tshomba za Mufumo wakwe? ntsena?
2. Hi vahi lava va ta ngava ni thomo ga
kuva ziga tshomba za Mufumo wa
Hi tsalile lezi hi kuvuniwa hi mabuku lawa:
Bíblia Sagrada-Nova Versão Internacional (Vida), SP, Brasil;
Rick Warren, Comentário Bíblico Africano, 2ª edição, São Paulo;
Portal dos Luteranos: https://www.luteranos.com.br/ textos/proclamar-libertação.

39
 Hloko Mhaka: LITSAKO
Mitsalo yo Basa: Samuel 34:12-14

Ndlela ya magonzela

Kongometo • Wutisa zigonzani lezaku vapima yini hi

hloko mhaka.
• Tlhamusela lezaku xini Litsako
2. Tlhamusela (hi kuandlala) a Mitsalo
• Kuehleketa xungetano hi litsako,
• Zwata lezi u zi pimako hi xigava xa
• Ku komba wunene ga litsako wutomini ga
kuetisisa ka biblia
wukristu
• Bohanisa Mitsalo ya biblia kusukela ka
• Kuhambanyisa kulaveka ka litsako lin’we
timhaka ta xigava xa kuetisa ka biblia
ni lin’wani wutomini ga hina
3. Maha ziwutiso kasi kubelelisa Xigonzo
Kuhlwela ka xigonzo: 45 wa timeneti
• Ka kumbelelisa xigonzo, a zigonzani zi
Lezi zi lavekako kugonzeni loku: Biblia, caderno fanele kuhlamula timhaka ta kuehleketa
ni xotsala tizwatilweko, hi magumu mugonzisi a
songa.
Ndlela ya magonzela (Cuwuka xaxamento wu
4. Kuhlola
lanzelako)
• Hi magumo ka xigonzo, ka leletelwa ka
1. Maengheno ni ku kucetela vagonzi zigonzani a kuve zikombela kota ndlela
• Gonza Mitsalo ya bíblia ni kutlhamusela ya kubuvisisa xigonzo lexi va gonzileko ni
ngomama ni xigonzo kuve va kombisa lezo wuhlengeleni gabye
ka siku ni siku.

Xigonzo:

1. Maengheno Nzive na Kristu a nzi ranza

A litsako hi kuzwa kuyimba ka zinyanyani
A litsako lita hi kuyimbelela ni kuhleka
Kuva ni vangana ni kuvuna
Ku nga hi na lunya, u tiva kuranza van’wani
A litsako hi kuva lezo u tshamisa zalezo
40
Uva na Kristu kasi a kuranza
Hive ka Kristu kasi a hi ranza.( Lisimu li
wulawulako hi kutsaka)
A litsako i tshamela go tsaka hi kota ya xokari
hi amukeleko kutani xi mahekileko hambu
kumahelwa wutomini ga hina. Hikota ya lezo,
nzeni ka zikarato, hi fanele kusimama hi tsaka
hi vumeliswa lezaku a wukulu ga Nungungulu
ni ku hi hlayisa kakwe zvikona ka hina.
2. Kuetisisa Mitsalo
Ka buku ga Tisimu ta Davida kuzwatiswa
litsako la lava va xuvako wutomi ginene, ka
lava va lanzelako Mhaka ya Nungungulu.
Davida i wula lezaku, kasi hi tsaka, hi fanele
kusuka zionhweni, hakuva loku hi maha lezo,
hi tava ni chachazelo ha Kristu Jesu. Loku hi
nga tsetseleli makabye wa hina hi nga tave na
hi tsakile. Hi tave ni nzwalo wa ku nga zikoti
kutsetselela muakelani wa hina. Kanilezi loku
hi hanya zinwe na Jesu, a hanyela ga hava
gi ta hunzulwa hi hanyela go tsetselela ni
kurivalela, hi tshama hi tsakile.
A mukristu i tsakile loku a ti yimisela kuvuna
muakelani wakwe, a munhu i lahlile hanyela
ga kumaha zinene. Mitsalweni leyi ya Tisimu
ta Davida hi kuma zilayelo lezi zi nga ni lisima
kala masikwini ya nyamutlha. Loku hontlheni
hi xuva kuwona zinene, hifanele kuvuxeta
kuwulawula hi wunene ni wulawula zinene,
kasi ha zikota kusimama hi anzisa zvona
zinene vanhwini vontlhe.
A kutsaka ku ti tlhatlhisa ka zionho, hakuva
hi tave ni chachazelo wa hombe ka Kristu
Jesu. Zi le kubaseni lezaku loku hi nga zikoti
kutsetselela vaakelani va hina hi nga tave
lava va tsakako. Kambe loku hi hanya wutomi
ginene mahlweni ka Hosi Jesu, gona wutomi
legi gi ta hi hunzula hiva lava va mbeleleko ni
kutiva kutsetselela.
A kubiha loku a vanhu va ku mahako siku
ni siku, zokota dekele, mahlwevo, kudaya, ni
zontlhe zin’wani zikarato zi hi tshineta kule
ni Nungungulu. Kanilezi hi kota ya liranzo
lakwe Nungungulu, xontlhe xikhati i longile
ku hi tsetselela milanzu ya hina, loku hina hi
kombisa kuhunzuluka hakunene.
Hi tsalile lezi hi kuvuniwa hi mabuku lawa:
Bíblia Sagrada-Nova Versão Internacional (Vida), SP, Brasil;
Rick Warren, Comentário Bíblico Africano, 2ª edição, São Paulo;
Portal dos Luteranos: https://www.luteranos.com.br/ textos/proclamar-libertação.
41
A ku nga mahi kubiha hi famba ngomama ni
nongamento hi hlota kurula hitave vana va
basileko va Nungungulu.
3. Ka tshamela ga hina.
Ka masiku ya nyamutlha hiya Chichini na
hi hi ni kunwani kualakanya xungetano hi
wukristu. Hiya na hi rangelwa hi makangwa
ni matshanza. A hi alakanyi hi kuhanya ka
vaakelani va hina, ntsena hi ti alakanyela
wutsumbu ga hina ni kuva vazwi na hi nga
hi vamahi va Mhaka. Hi ranza tsena kuzwa
tikanelo, hi kombela ni yila kanilezi hi nga zi
tatisi hi kumaha lezi hi kanelelwako.
Inyamutlha hi lahlile thomo ga kuva hi hanya
na hi tsakile mahlweni ka Kristu, hi lahlile a
ntamu wa kukanyuluka hi wupizani ga hina
mahlweni ka Nungungulu ni kuva hi ti akela
mingangu yiswa yi tiyisilweko ha Hosi Jesu.
4. Kusonga
A vanhu va fanele kuva va tsumbeka ka ntiro
wa kuhangalasa Mhaka ya Nungungulu,
vakhongela va nga rereki kasi Nungungulu
a va amukelisa tipswalo takuva va pima ni
kutlhamusela Mhaka takwe.
Nungungulu i nyikile thomo ka vontlhe
vanhu kasi va fambisa Ivangeli ni ku chiketa
Mhaka ka vontlhe va nga yi tiviko. Loku lezo
zi maheka, zi ta nyika litsako wutomini ka
vontlhe.
Lezi hi faneleko ku zi hlayisa: Hi fanele kuva
lava va tsakelako Mhaka ya Nungungulu,
hi khongela hi nga rereki kasi Yena a hi
amukelisa tipswalo ta kupima ni kutlhamusela
mifihlakalo ya kuhanya ka hina.
5. Kumbelelisa xigonzo
• U pima yini hi kutsaka?
• Hi nga ku kumisa kuyini kutsaka?
• Hi kuzwa hi ndlela muni a kutsaka
kuhanyeni ka hina?
42
43