Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Conhecer Deus
Sua essência e atributos
BE
M
O
H
VA
1
FICHA TÉCNICA
Impressão e acabamento:
Número de registo:
República de Moçambique
2
Agradecimentos
Nada é feito num vazio, pois, a primeira edição da revista “POVO DE DEUS EM MARCHA” não
será uma excepção.
Todos os conteúdos desta revista resultam do trabalho árduo e empenho escritores que
devidamente foram vocacionados por Deus para servirem na Igreja Metodista Unida. Portanto,
todos nós fazemos parte de pessoas que devemos dar continuidade e esforçamo-nos para mostrar
como o ministério da Igreja Cristã é mantido e preservado em benefício da partilha das boas
novas de Jesus Cristo para todos, desde as crianças, jovens, jovens adultos e adultos que na sua
plenitude constitui a Igreja Metodistas Unida em Moçambique.
Para o sucesso deste trabalho contamos com apoio inquestionável de pessoas específicas que
partilharam seus conhecimentos para que o projecto fosse possível à sua materialização, tais
como Reverendo Doutor Jamisse Uilson Taimo, Director do LEAD HUb nos países da língua
oficial portuguesa em África-GBHEM que, pela sua contribuição imensurável, tornou real o
sonho de produção desta revista, pois, foi através dele que conseguimos uma parceria com o
departamento nacional da Escola Dominical da Igreja Metodista do Brasil, tendo-se deslocado
para Moçambique as irmãs Andreia Fernandes e Telma Cezar, cuja ajuda na capacitação
sobre a produção de conteúdos foi mais valiosa e preciosa. Desde já manifestamos a nossa
gratidão e que a bênção de Deus esteja sempre em suas missões.
Todo o trabalho da escolha dos assuntos e produção de conteúdos para a Revista: POVO DE
DEUS EM MARCHA contou com um colectivo de colaboradores devidamente capacitados,
pertencentes as duas conferências anuais de Moçambique (Sudeste e Sul), nomeadamente:
Rev. Xavier Naftal Guambe, Rev.a Olga Maria Raimundo, Rev. João Sambo, Rev. Carla Dabo,
Rev. Iliana Pereira, Rev. Alfeu Mujongue, Rev. Júlio Vilanculos, Rev. Bernardo Vitorino, Paulo
Simão, Rute Uetela Uthui e António Wilson, faltam palavras para expressar, cabendo dizer-lhes
muito obrigado pelo empenho incansável. Destaque incontornável vai ao António Wilson que
traduziu as revistas e a Natália Chamusso que fez a correcção linguística.
Para a Área Episcopal de Moçambique, a ED agradece a todos que directa ou indirectamente
contribuíram para a elaboração desta revista, bênçãos celestiais.
A nossa oração é de que a mão de Deus tenha permanecido no meio do trabalho e o trabalho por
nós realizado, como resposta à mão de Deus sobre os nossos corações e cabeças.
A Deus seja a glória para todo sempre.
3
4
Xaxameto
Agradecimentos.........................................................................................................................3
Prefácio......................................................................................................................................7
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA MADZHUMBA MANHARU.....................................................8
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA LIRANZO.............................................................................12
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA TIPSWALO...........................................................................15
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA WUXINJI.............................................................................18
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA KU TSETSELELA....................................................................21
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA KUZWELA............................................................................24
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA WUBASWA.........................................................................27
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU MUVANGI.................................................................................29
Hloko Mhaka: A KUINGISA NUNGUNGULU...............................................................................31
Hloko Mhaka: A KUTSUMBEKA.................................................................................................34
Hloko mhaka: ZIGA TSHOMBA ZA MUFUMU WA NUNGUNGULU.............................................37
Hloko Mhaka: LITSAKO.............................................................................................................40
5
6
Prefácio
A escola dominical, é uma oportunidade que o povo de Deus tem de aprofundar o seu conhecimento,
através da leitura, aprendizado e consulta das escrituras sagradas, disponíveis para crianças
e adultos. Essa oportunidade, constitui um espaço onde o aprendiz aprende, onde o professor
ensina, onde todas as perguntas e opiniões são bem-vindas e valorizadas.
Na Área Episcopal de Moçambique a ED tem uma longa historia, caracterizada por um leque
invejável de conhecimento partilhado e que sua última sessão anual culminava sempre com
uma demonstração consolidada através de competição num culto dominical, onde prémios e
premiados eram conhecidos.
Desse modo, foi sempre preocupação da Igreja, ver o seu povo educado e aprendendo para o
crescimento espiritual. A elaboração deste manual contendo lições e temas devidamente
preparados por especialistas na matéria, é resultado duma necessidade após formação de
membros da Igreja com o patrocínio do LEAD HUb nos países da língua oficial portuguesa em
África-GBHEM nos princípios de ano de 2020 em Maputo, que teve a facilitação de irmãs
experientes em matéria da ED vindas do Brasil.
Espera-se que o trabalho preparado e produzido e que hoje está em nossas mãos, venha a ser
uma ferramenta com a qual a igreja vá conhecer e manejar melhor a palavra do Senhor e,
obviamente, poder ensinar a outros através de réplica, como é o caso daqueles que falam a
língua xitshwa que se beneficiarão da tradução das lições da ED. Sendo que o objectivo central
é todos possam melhor perceber e conhecer a verdade, a doutrina crista, os princípios bíblicos e
morais.
A linguagem usada é suficientemente c ompreensível e a dequada, p ois d uma f orma geral,
crianças, jovens, jovens adultos e adultos podem navegar facilmente.
Este manual, deve acompanhar sempre o crente em seus cultos dominicais e partilhado com
todos. Os temas nele contidos, não esgotaram de maneira alguma toda a bíblia, porem, acredita-
se que os aqui existem irão ajudar tanto o professor como o estudante a exercer e crescerem na
fé.
Desejamos a todo o aluno um abençoado aprendizado.
Cordialmente,
Joaquina Filipe Nhanala
7
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA MADZHUMBA
MANHARU
Mitsalo yo Basa: Johani 14:12-18
Ndlela ya magonzela
Xigonzo:
8
Nungungulu N’wana ni Nungungulu Moya wa ku ta nga simamisisa misaveni. Hikwalaho ka
woBasa. zwatiseka ku kungalo “ Loyi a kholwako ka
mina, hizinene i ta maha mitiro leyi mina nzi
Jesu i kumeka laha kota wahombe nzeni
mahako “( versiculo 12).
ka xigava xa kutsala loku, a zwata timhaka
ngomama ni kusuka kakwe tikweni kutlhelela Lexi xitiyiso ximbeleleko xaku, loku hi kholwa
ka Dadani. A kusuka loku, ku mahile vapizani ka Jesu, a Nungungulu Dadani ita maha
va amukela zileletelo xungetano hi lezi va ta zihlamaliso wutomini ga hina.
nga sala va simama kufambisa zona nzako ka
A mihanzo ya lezi, yi ngomama na Jesu
kutlhelela loku.
N’wana, zinwe ni Dadani kota mun’we, ni
2. Kuetisisa ka Mitsalo: lezaku, zontlhe lezi zi kombelwako ka Dadani
zi kombelwa kambe ka N’wana. Kasi kona
Nzako ka xikhati xa wtomi ni ntiro wa Jesu
kambe hi pima lezaku himani Nungungulu
Kristu, a vapizani va lo amukela mahungu
Dadani, ni lezaku i tirisisa kuyini, na hi
na ma wula lezaku, a nkongometo wa ntiro
zwata timhaka ta Hosi Jesu “ Ni zihi mu ta
wabye wu le kusuhani ni ku gumesa. Hi
nga zikombela hi vito ga mina, nzi ta zi maha,
kumaha loko, Hosi Jesu i wa yimelwe hi ku
lezaku Dadani a fela kudumiswa ka N’wana”
tlhelela ka Dadani. A mahungu lawa ma lo
( V. 13).
tsanwisa vapizani ku va maha vave ni kuvilela
ka hombe, ngunguvu xungetano hi ntiro wa A Dadani hi ka litlhata lo gumesa, hi yena
kuhanyisa vanhu. n’winyi wa zilo zontlhe, Jesu kota N’wana, i
ti bohanisa na Yena; kunene yena zin’we na
A vapizani a va nga tiyangi hakuva va wa nga
Dadani vatira kota mun’we.
kholwi lezaku, a ntiro lowu vu mahilweko ha
Hosi Jesu wu mbelele. Ni xihi xi kombelwako ka Dadani kutani
xinyikwako ha Yena, xwalexo xi kombelwa
Kasi kuva tiyiseta, Jesu i lo tlhamusela hi
ka Kristu kutani kunyikwa ha Yena, ni lexi xi
lezi zi ta nga sala zi maheka hi kusuke kakwe
kombelwako ka Kristu xwalexo xinyikwa ha
tikweni.
Yena. Hikwalaho, Jesu hi yena loyi a faneko
A vapizani va wa nga tiyangi, lezo hakuva, kukombelwa kutani ku hehukisela lezi zi
va wa tsumba ntamu wa mitiro leyi Jesu kombelweko ka Dadani.
a nga wa yi mahile zinwe navo. Kanilezi
Jesu wa zipima lezaku a makholwa ma nga
a va humelelangi kutsetsula zikombiso za
ta amukela ntsena lezi ma kombeleko, kambe
wunungungulu, lezi zidlhunyatisako ntiro wo
ma ta zikota kumaha mitiro leyi amahileko ni
hlamalisa, lowu Hosi Jesu a nga wa wu- maha
zin’wani zimaho za hombe, lezaku Dadani a
misaveni.
fela kudumiswa hi kota ya lezi wona makholwa
A kutlhamusela ka Jesu Kristu, ku wa lava ma mahako.
ku veka kubaseni lezi zi nga hi zikombiso za
Loku a mun’wani a kombela nchumu hi vito
wunungungulu zi nga wa maheka tikweni,
ga mun’wani munhu, hi pima khwatsi lezaku
na zi hi ni kongometo mun’we, wa kuhanyisa
ku kona kubohana kumbeleleko xikari ka
misava yontlhe yi nga wa lahlekile hi kota ya
mukombeli ni loyi a tirisako vito gakwe kasi
xionho.
ku kombela. Kanilezi ha alakanya kambe aku,
Loku hi gonza Mitsalo yo Basa, yona yi lexi xi kombelwako xi ta tiriswa vitweni ga loyi
kombisa lezaku kukona kubohana xikari ka a vito gakwe gi tirisilweko kasi ku kumeka ka
Nungungulu Dadani, Nungungulu Nwana ni xilo lexo.
Nungungulu Moya wa kubasa. Loku kubohana
A mufananiso lowu, hi xitsumbiso lexi Hosi
kun’we ka zilo zin’we zi akako tshamela gin’we
Jesu a nyikako hi ku kombela ka Dadani
agihi gi byalako kuzwanana kunene ku akako
lezaku, xinyikwa ka makholwa hi kwalaha ka
wunungungulu.
Moya wa kuBasa a nga mutangalisi, lezaku xi
A kupima kumbeleleko ka kubohana loku, hi ku simamisisa tikweni kala kupinzuka, kasi xa
kuma hi ka Jesu Kristu loku ku wonekeliswa mbelelisa zipanze zinharu za Nungungulu; a
kota Nunungungulu Dadani, ni loku ka ha hiku (Nungungulu a mbeleleko).
Xitsumbiso xa kuta ka Moya wa kuBasa, loku
9
3. Ka tshamela ga hina: vumela kuta lanza ntiro wa wungungulu laha
misaveni, hi ku ti koramisa ni ku ti nyikela,
Loku kuwulawulwa hi Nungungulu
laha a nga leletela a Moya wo Basa lezaku wu
mahanyelweni ya hina, hakunene, zi tshamile
simama kala masikwini ya nyamutlha.
kota tihlayo ti nga hehukiko kupimeka ka
vanhu, leti ntsena hi kukholwa hi kona ku hi A kuvumeliswa loku a misavana yontlhe ku
mahako hi zipima. Lezaku a kutlhamusela ka nga nayo, hi loku kaku, hi ka Moya wo Basa,
Hosi Jesu hi kona kuvangileko kuvangamelisa za koteka kuve ku mahiwa zontlhe lezi zi nga
ka kuzwanana ku nga kona xikari ka Hosi wa fanele kumahiwa ntsena hi kuve kona
Jesu, Nungungulu ni Moya wa kubasa, lezaku ka Nungungulu Dadani kota zi ngave lezo
laha hi kombelako xokari ka Hosi Jesu, hi kusukela xikhatini xa va ka Israel, kutani ni
ndlela yaleyo hi kombela ka Nungungulu ni lezi Hosi Jesu a zi mahileko ntirweni wakwe
ka Moya wo Basa hikwalaho, hi amukeliswa. laha misaveni. Xontlhe xikhati kuhlayelwe
zinene a kuve kona ka kukholwa, hambu loku
Kambe, hi ndlela ya Hosi Jesu zakoteka kuve
na ku woneka hi wutsongwani kota “mbewu
kumahiwa mitiro ya Nungungulu, yo fanana
ya xinapi”, kona ka zikota kuve ku ringana
hambu yo hunza leyi a N’wana a mahileko
kuve ku maha zihlamaliso.
tikweni. Lezi zi nga pfhungulu kuzwananeni
loku, kukholwa loku ku hi mahako hi vumela Lezi hi faneleko ku zi hlayisa kupimeni: I
lezi hi nga se ku ziamukela hambu kuziwona. Nungungulu wa Madzumba Manharu lezaku
A xikurumeta lexi Hosi Jesu a ximahako xikari Nungungulu hi vanhu vanharu, Dadani,
ka vanhu, hi lexi xakuva hikholwa kakwe, Nwana ni Moya wa kuBasa. A Madzumba
lezaku hi nga kanakani ka lezi Nungungulu a lawa manharu mahambene, kanilezi nja
zikotako ku zi maha. tumbulukela ni tshamela ginwe, ni lezaku
matira hi zikhati zo hambana, kanilezi ka
Lomu ka kutlhamusela hi Madzhumba
kongomento munwe. Nungungulu Dadani,
Manharu ngha na zipimeka lezaku Dadani
Nungungulu N’wana ni Nungungulu Moya wa
hi yena xihlowo xahombe kutani xighelo
kuBasa.
xa misava yontlhe, a kuwonekeliswa ka
wunungungulu, a kuhanyisa ni kuve mitiro 5. Kumbelelisa xigonzo:
ya wumunhu ga Jesu, lezi hiku, a Dadani
1. Ka xigonzo hi ngave naxo nyamutlha,
mutumbuluxi wa zontlhe zilo.
ziwula yini aku; Nungungulu wa
A Nwana hi yena mukombisi wa Dadani loyi a Madzumba Manharu?
mahako mitirio: Muhlayisi wa misava yontlhe,
2. Hi yihi ndlela hi ta nga pima ha
a muhanyisi kota loyi a nga kona xontlhe
yona a kuve kona ka Nungungulu wa
xikhati kota mumbelelisi. Hikota ya lezo,
Madzumba Manharu?
Dadani i maha hikwalaha ka ntamu wa Moya
wa kubasa. 3. Hi nga leletela yini hi Nungungulu wa
Madzumba Manharu?
4. Kusonga
Mawonela ya zomaha: Xo sangula: Ku komba
A hi pimeni lezaku, Nungungulu wa Madzumba
zighava zinharu za mati; Mati wa kun’wa, ma
Manharu, (Dadani, Nwana ni Moya wa
tlhamusela Nungungulu Dadani; mati yakuve
kuBasa) hakunene kupatsana ka mitamu
ma womisilwe ka “congelador”, ma tlhamusela
yinharu ka Munwe ntsena, Dadani, N’wana
Nungungulu N’wana; ni mati mahumako kota
ni Moya wa kuBasa. Hakunene kuwoneka
musi laha mavilako, matlhamusela Moya wo
lezaku mba tumbunukela ginwe hambu loku
Basa. Matshamela manharu kanilezi wontlhe
na vatira hi zikhati zohambana kanilezi ka
na ma hi mati.
kongomento munwe.
Mawonela ya zomaha. Xa wumbiri: Mufananiso
A Biblia gi hi komba zi ku dlhunya a kubohana
wa sinya: Wu wumbiwa hi timitsu, tshinya ni
ku nga kona nzeni ka vona Vanhu vanharu
matluka
lava va nga Nungungulu munwe, kusukeleni
ka kuvangiwa ka misava, le kuvitan’weni ka Dadani hi yena Muvangi loyi a hlayisako ni
ntiro wa wunungungulu ni kuwonekeliswa kunyika wutomi, ka timitsu ta sinya yo kari. A
ka Nwana wakwe (Jesu Kristu), loyi a nga handle ka timitso a sinya a yizikoti kuhanya.
10
N’wana hi loyi a hanyisako wutomi. Yena a gambu, ma hunzulusako zakuga za sinya leyo
nga ndlela ya kuchikela ka Dadani ni kuve zinwe ntamu lowu wu mahako yona yinya leyo
ndlela ya Dadani lezaku a chikela ka hina, kota yi pswala mihanzu lomo hi kumako kona kona
tshinya ka sinya gi nga kona kota xiseketelo ni mbewu.
kuva ndlela ya zakuga za sinya leyo.
Timitsu, tshinya ni matluka zi maha sinya,
A Moya wa kubasa hi lowu wu tiyisako ina Dadani, N’wana ni Moya wo Basa zi
ni kumaha muKristu a zikota kupswala aka madzumba manharu ma wumbako
mihanzu, kota matluka lawa hi kota ya Nungungulu munwe.
Hi tsalile lezi hi kuvuniwa hi mabuku lawa:
Bíblia Sagrada-Nova Versão Internacional (Vida), SP, Brasil;
Rick Warren, Comentário Bíblico Africano, 2ª edição, São Paulo; Keith Mathison, Bíblia de
Estudo de Genebra, Rc Sproul-Editor Geral, Editor Associado, SP, Brasil; P
ortal dos Luteranos: https://www.luteranos.com.br/ textos/proclamar-libertação.
11
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA LIRANZO
Mitsalo yo Basa: Johani 3:16-21
Ndlela ya magonzela
Xigonzo
13
hina ? Gonza nzeni ka viki
2. Hi maha yini kasi ha neha a Mavingu 10:12
valahlekileko kasi va ta kuma liranzo
I Va le Korinti 13
la Nungungulu?
I Johani 3:16-18
3. Xana ha ranza vaakelwani va hina?
Hi tsalile lezi hi kuvuniwa hi mabuku lawa:
Adeyemo, T. (2006). Comentário Bíblico Africano, SP: ABC Editorial Board Association of
Evangelcals of Africa (AEA).
Tweeddale, J. (2016). O significado bíblico de “Mundo” em João 3.16.
14
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA TIPSWALO
Mitsalo yo Basa: Efesusi 2:1-10
Ndlela ya magonzela
Kongometo: mhaka
• Kutlhamusela tipswalo ta wunungungulu 2. Tlhamusela (hi kuandlala) hi mitsalo hi
kota ndlela leyi ha yona, Nungungulu a gonzileko
chikelako ka Vanhu vontlhe. • Tlhamusela lezi u alakanyano hi kuetisisa
• Tivekisa tixaka tihambeneko ta tipswalo ka Biblia
ta Nungungulu, ni lezi tona tipswalo leti ti • Bohanyisa mitsalo ya bíblia kusukela ka
tirisako zona ndleleni ya kuhanyisa. lezi u tlhamuseleko hi xigava xa kuetisisa
• Ehleketa xungetano hi lisima la tipswalo ka Mitsalo.
ta wungungulu wutomini ga hina. 3. Maha ziwutiso zo mbelelisa xigonzo
Kuhlwela ga xigonzo: 45 wa timeneti 4. Ka kumbelelisa, xigonzani zi fanele
kuhlamula ziwutiso za kuehleketa ha zona
Lezi zvilavekako kasi kugonza: Biblia, kotsalela zi zwatiwako, hi magumu mugonzisi hi ta
kona ni xotsala há xona. wula zo gumesa.
Lezi hi ta nga gozisa zona (cuwuka xaxamento 5. Kuhlola
wu lanzelako) Hi magumu ka xigonzo, ka leletelwa ka
1. Maengheno ni kucetela zigonzani lezaku zi kombela, kota ndlela
yakuva va gonza kumaha mikombelo ya
• Gonza Mitsalo ya Biblia ni kutlhamusela kubuvisisa lezi va gonzako, ni kuve wona ntiro
ngomama ni lezi hi ta nga gonza lowu va wumama kuhanyeni kabye ka siku ni
• Wutisa zigonzani lezaku, va yini hi hloko siku lomu va hanyako kona.
Xigonzo
17
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA WUXINJI
Mitsalo yo Basa: II Korinte 9:7-15
Ndlela ya magonzela
Xigonzo
19
Hi tsalile lezi hi kuvuniwa hi mabuku lawa:
Getty, M. A. (1989). “ 2 Coríntios” em D. Bergant & R. J. Karris (ed.), Comentário Bíblico,
S.P: Edições Loyola: 223-243; Kruse, C. G. (1985).
“2 Corinthians” em D.A. Carson et. All, New Bible Commentary, England: University Press:
1161-1205.
20
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA KU TSETSELELA
Mitsalo yo basa: Tisimu 130:1-5
Ndlela ya magonzela
Kongometo yiwulako
• Kutivekisa tshamela ga Nungungulu a • Zwata lezi u zi pimako hi xigava xa
tsetselelako kuetisisa ka Mitsalo
• Kutlhamusela hi levi Nungungulu a tirako • Bohanisa Mitsalo kusukela ka timhaka ta
wutomini ga munhu xigava xa kuetisisa mitsalo.
Xigonzo
22
Lezi hi faneleko ku zi hlayisa: Nungungulu 5. Kumbelelisa xigonzo
xontlhe xikhati i longile ku tsetsela vontlhe
1. Hi vunekile hi yini ka xigonzo lexi?
lava va hunzulukako kuonheni.
2. Zini hi nga mahako kasi kuva a vanhu
va tsetselelana?
Hi tsalile lezi hi kuvuniwa hi mabuku lawa:
Bíblia go Basa-Nova Versão Internacional (Vida), SP, Brasil;
Rick Warren, Comentário Bíblico Africano, 2ª edição, São Paulo;
Keith Mathison, Bíblia de Estudo de Genebra, Rc Sproul-Editor Geral, Editor Associado,
SP, Brasil; P
ortal dos Luteranos: https://www.luteranos.com.br/ textos/proclamar-libertação.
23
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA KUZWELA
Mitsalo yo Basa: Luka 6:30-38
Ndlela ya magonzela
Xigonzo
24
A mhaka ya hombe a yi tlhakusetako hi kuranza Nungungulu hi liranzo li nga ringaniswiko,
nala wa wena. Hi ndlela yinene, Hosi Jesu i lihunzako kontlhe kupima ka hina.
dlhunyatisa tshamela ginene legi a valanzeni
3. Ka tshamela ga hina
vakwe va faneleko kuve nago mahlweni ka loyi
a nga zwananiko naye, lezaku a liranzo ka nala A xigava xi tivekisilweko laha, xi hi gonzisa
wakwe li fanele kuhunza liranzo la kutolovela. lezaku hi fanele kuhanyisa kuyini ni vaakelani
va hina, ni lezaku hi hanyisa kuyini ni lava hi
A kuve kona ka tshamela legi, gi fanele
va wonako kota valala va hina.
kuwoneka ka loyi a nyikako kutani kuvuna
wokari na a nga zomolangi kakwe, ni lezaku Hosi Jesu wa nyika zileletelo zinene ni
laha a ku tekelako zawena u nga xaniseki zikotekako, ngomama ni lezi zi mahiwako
hambu ku bayiseka. matshanwini manyingi. Hi nga alakanya
lezaku Hosi Jesu i wonekelisa kuzwanana
Tiva lezaku, lezi u zilavako akuve a vanhu va
loku Nungungulu Dadani a ngave nako ni
ku mahela, maha zalezo ka vanwani.
tiko, a nzako ka kuva na gi wile ntanwini wa
A mhaka leyi yi tshingiswa nguvu ka tshamela xionho. Hi liranzo lakwe li nga fananisiwiko,
ga kunyika zivuno ni kuhlayisa wuakelani li zwatiwako ka Ivangeli hi kutsala ka Johani
hambu na u tiva lezaku yena i nala wa wena. A 3:16. (...kunyikela N’wana wakwe wa munwe
wulela ga muvangeli Luka, i hi maha hi hizwa lezvaku ni wihi loyi a kholwako kakwe a nga
lezaku i wulawula hi kuvuna moyeni, hambu lovi, kanilezvi ave ni wutomi ga pinzukelwa).
kuvuna mirini. A kuzwa loku, kutiyiswa hi Lowu i ntiro wa kuzwela wa Nungungulu hi
wulela gakwe gaku “ Nyikani ka vontlhe lezi tigo gontlhe.
va mu kombelako...”
A kuramba ka Hosi Jesu ku lumba misava
Ngha muve ni wuxinji ka vaakelani ( Vs 32-37) yontlhe, kanilezi a ka vapizani xikombiso
xa liranzo a nga nalo ka vontlhe lava va
Hosi Jesu i tirisa mhaka ya wuxinji kasi
langutelako kuhanyiswa ha Yena. A hi zikoti
kuhambanyisa ni lezi hi mahako ka van’wani
kucuwuka munwani munhu hi ndlela ya hava,
loku hiku ha muranza munhu loye. I zwata
nguvunguvu loku a hi nala wa hina. A xigonzo
hi kubasisa lezaku ka tshamela go zwanana
xi hi maha hi kholwa lezaku zi ni lisima nguvu
ka valanzeni vakwe, a liranzo ka wuakelani li
a kuranza a nala wa wena a kuhunza ku mu
fanele kuve hehla ka lezi zi mahiwako hi tiko.
venga.
Lezo zi hi yisa ka wulela ka Mupostoli Paule,
loku na a tsalele makristu ma nga hanya le A ndlela yi kumilweko hi Hosi Jesu hi leyi ya
Roma. “ A hehla ka zontlhe lezi zilo, ha hlula kunyika hi lipimo linene ( li tsakisako loyi a
ni hlula ha Yena loyi a hi ranzileko” ( Roma amukelako), hakuva ha lona lipimo lelo, i ta
8:37) amukela na li kanyetelwe, li kuhlungelwe xi
halakela. Lezi ziwula lezaku, a mitiro yinene
A lisima la hombe la liranzo leli, li wonekeliswa
yineha kutsaka ka loyi a yi mahako. A wuxinji
loku li chikela ka nala, na ku nga cuwukiwi
gi tshineta vanhu ni kuyimisa tshamela ga
lezi zi ta nga humelela.
mahanyela manene nzeni ka tiko, ngangweni,
Lezi zi kanzakanyako nguvu ka vanhu, hi bandleni ni wuhlengeleni.
kufambela kule ni valala vabye, kanilezi a ka
A ziyimiso za mahanyela ya wukristu, zi
Hosi Jesu, a zinene hi kutshinela ka valala, ni
bohiwa hi mitiro ya wuxinji, zi yimelwa hi
kuhlota ku va vuna.
mun’we ni mun’wani ka lezi a kuhanya ku hi
A lipimo leli u tirisako (V.38) kombelako zona.
Hi ku gumesa, Jesu i wonekilisile gin’wani 4. Kusonga
tlhelo ga mhaka leyi, loku aku, hi lipimo
A kuxuxeni ka xigonzo lexi, hi tshingisile
leli u pimako ha lona. Kasi ku bohanisa
mitiro ya wuxinji. Zi wulako lezaku Nungungu
ni muakelani, Nungungulu i tlhelisela hi
wutsumbu, wuxinji. Hikwalaho, a wuxinji i
lipimo lin’we, kanilezi a xiringaniso xinene,
tshamela ga wunene ni mahanyela manene
xi kanyetelweko, lexi xi kuhlungeleweko xi
ni wuakelani. Hi nga wula kambe lezaku,
halakela. Laha ti le kubaseni a tipswalo ta
i tshamela gokari ga kuzwela, kubohana,
25
kukhatalelana, kuchelelana kota, kuva ni hanyela ginene ga kugonzisa misava, hambu
kongometo munwe xikari ka lava va wumbako na loku yona misava yi nga mutivi Nungungulu
tlhawa wa mahanyela yokari. A tshamela legi, (Johani 1:10-12).
giwoneka khwatsi loku ku hi ni wuhlengeli
Lezi hi faneleko ku zi hlayisa: Loku
xikari ka vanhu vambiri kutani kuhunza, ka
Nungungulu a hi wa wuxinji ka zivangwa
mitiro ya mabinzu, kubohana ka mahanyela,
zakwe ziwula lezaku a vanhu kota va
ka kupima kutani ka gonzo.
mahilweko mufananisweni wakwe, va fanele
Kota Nungungulu a nga wa wuxinji ni kuva ni tshamela galego.
zivangwa zakwe, ziwula lezaku ni vanhu
5. Kumbelelisa xigonzo
lava a va vangileko mufananisweni wakwe va
fanele kuve ni matshamela lawa. 1. Hi yihi ndlela u xuvako kumaha ha
yona mitiro ya wuxinji bandleni?
Wuxinji gi kombisa a tshamela ga kulumba, zi
wulako lezaku hi lumba Nungungulu. Hikota 2. Yi na ni lisima muni a mitiro ya
ya lezo, ka tshamela ga hina, hi fanele kutira wuxinji yi mahiwako hlengeletanwini?
hi ndlela yo kufanana ni Nungungulu. 3. Loku vanhu va nga hanyi hi wuxinji
Jesu Kristu hi ndlela yinene i ramba misavana nzeni ka tiko, zini zi zimahekako?
yontlhe lezaku yive ni ni wuxinji ni kuve ni
Hi tsalile lezi hi kuvuniwa hi mabuku lawa:
Bíblia Sagrada-Nova Versão Internacional (Vida), SP, Brasil;
Rick Warren, Comentário Bíblico Africano, 2ª edição, São Paulo;
Keith Mathison, Bíblia de Estudo de Genebra, Rc Sproul-Editor Geral, Editor Associado,
SP, Brasil;
Portal dos Luteranos: https://www.luteranos.com.br/ textos/proclamar-libertação.
26
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU WA WUBASWA
Mitsalo yo Basa: I Samuel 2:2; Isaya 6:3; Levi 20:26,
Ndlela ya magonzela
Kongometo mhaka
• Kutlhamusela hi wukulu ga wubaswa ga 2. Kutlhamusela (hi kuandlala) a mitsalo
Nungungulu kota xiseketelo xa hombe xa • Tlhamusela lezi u zipimako hi xigava xa
kubasiswa ka vontlhe va kholwako kakwe. Mitsalo yo basa
• A kutatiseka ka kuvitanelwa kubaseni, ka hi • Bohanisa mitsalo yo basa kusukela ka
tshineta kusuhani ni Nungungulu. timhaka ta xigava xa kuetisisa
Kuhlwela ka xigonzo: 45 wa timeneti 3. Maha ziwutiso kasi kumbelelisa xigonzo
Xigonzo
28
Hloko Mhaka: NUNGUNGULU MUVANGI
Mitsalo yo basa: Genisisi 1
Ndlela ya magonzela
Xigonzo
29
A misava yi wa nga hi na xiwumbeko kambe A ku nga cheleli kota ka zileletelo za
yi wa nga hina nchumu, a munyama wu Nungungulu za zikota nunhe tshamela ga
wa hi hehla ka kueta ka bimbi, ni Moya wa hava kuhanyeni ka hina, hakuva kunene,
Nungungulu” wu wa tshama hehla ka mati” Nungungulu wa zangara hi kota ya zontlhe
(Genisisi 1:2). zihambuko za hina.
A ntiro wo sangula wa Nungungulu kuve Hi fanele kutiyisa lezaku a misava ni zontlhe
kuvanga kuwonekela ni kuhambanyisa zi nga ga yona zikona, a tiko gi hi ranzeleko
kuwonekala ni munyama. Hi kuwonekela loku ku fanele ku hlayiseka khwatsi kasi hi kuma
ku tlhamuselako kuva kona ka Nungungulu wutomi ginene. Hikota ya levo, hi fanele
ni munyama wu tlhamuselako a kuva kona ka kuhlayisa wumun’we ga hina ni Nungungulu
kubiha loku kumahiwako hi munhu (Tisimu zin’we ni zontlhe zivangwa (Genisisi 1:1-31).
18:28;82:5;89:15; Mavingu 4:18). Nungungulu
4. Kusonga:
i lo vanga misava kasi give wutshamu ga
kuhanya kona (Isaya 45:18). Hi magumu, Nungungulu i lo wona lezaku
zontlhe zi sasekile. I lo leletela a kuva zontlhe
Hi masiku manharu Nungunguli i lo vanga
zi hlayiseka ni kuva zi amukeleka hi kubonga.
zvontlhe zilo misaveni.
I Timote 4:4. a kuvuxetiswa ka zontlhe zilo
Hi masiku manharu i lo avanyisa zivangwa zihahlulweko hi kuonha zi le tifanelweni ta
za le tilweni ni za laha misaveni ni masiku munhu (Genisisi 27). Kunene, Nungungulu
manharu ma nga lanzela i lo tatisa tilo ni i nyikile ka munhu a ntiro wa kuhlayisa
misava. zontlhe zivangwa. A munhu kota xivangwa a
hi nwinyi wa misava yontlhe, ntsena i nekwa
Hi siku ga wumunwe i lo maha zitiyiso zingaho
ni kuva muhlayisi, kota lezvi Nungungulu
ni siku ga wunharu ni siku ga wutlhanu ni
a nga yena nwinyi wa zvontlhe. A zivangwa
ginwe.
azi lumbi munhu, ntsena a munhu muyimeli
Nungungulu i lo vanga hi ntamu wakwe wa Nungungulu. A Nungungulu loyi a nga
zontlhe zilo kusukela laha ku nga hi hava maha tilo ni misava xontlhe xikhati i longile
nchumu, Nungungulu i ni ntamu wa vanga ku lamulela hi ntamu wakwe vontlhe lava
zontlhe kusukela laha ku nga hava nchumu. va rizelako kakwe (Tisimu 12:1-2). A xa
Nungungulu hi nzako ka kuvanga zontlhe lisima nguvu a hi kuhlawutela ntsena lezi
zilo, i lo vanga munhu ni kuva a mukatekisa a Nungungulu a vangisileko zona zontlhe zilo,
mu layela aku: “Pswalani, mu anza mu tatisa kanilezi hakuva zontlhe zilo lezvi zi vangilwe
misava a mati ya bimbi, ni tinyanyani a ti anze Kasi ha hlayiseka ha zona, ku zilonzowota ni
misaveni” (Genisisi 1:22). ku zihlayisa.
30
Hloko Mhaka: A KUINGISA NUNGUNGULU
Mitsalo yo Basa: Genisisi 22:1-18
Ndlela ya magonzela
Xigonzo:
33
Hloko Mhaka: A KUTSUMBEKA
Mitsalo yo Basa: I Tihosi 8:56-61, Efesusi 5:22-33
Ndlela ya magonzela
Xigonzo:
35
wutsumbu, ka maxaka, vangana ni vaakelani zikarato za siku ni siku mingangweni yabye.
na ku katekisilwe hi Nungungulu. Ku kona kuvumaleka ka kuchelela kota a
kulanza kuhlambanya va kumahako mahlweni
Ngomama ni bhuku ga tikholo ni milayo ka
ka munwani munhu (sati)(nuna) a siku va
xigava xa muchado, ka kubohanisa mingango,
tekanako.
mahanyelweni wontlhe. Litsakweni ni
wusiwaneni, wutomini ni kubabyeni, A Vanhu Vaswa va fanele kutiva lezaku,
kufumeni ni wutomini, masiku wontlhe laha va hahlulako xivumelwako vaximahako
mixo, mumu ni wusiku ga kuhanya ka hina mahlweni ka hlengeletano, zi tlhamusela ku
vambiri ngomama ni kuleletela ka kuranza ka nga tiyangi ka yena wutsumbu. Loku a munhu
Nungungulu, hikwaho nza tiyisa hi kufunga a nga tiyangi wutsumbu gakwe, a nga ta zikota
ka mina. Paragrafo 69/70 ka bhuku ka tikholo kutiya laha a wonako ngelo za zakuga, laha
ta Bandla ga Metodista Unida, gi gandlilweko a wonako wasati na a famba laha ndleleni,
hi Hubye ya wugadli ga Bandla. A kutsumbeka kutani kuenza pfhumba ni sati wa munwani.
ka muchado mihanzo ya kutsumbeka le Loku lezo zimaheka, futsi a wanuna loye
kutsumbisaneni. A kufamba hi lezi zinene kutani sati loye a nga tiyani mahanyelweni
le kutekaneni ku fanele kuva xilo xa hombe yakwe.
zikhatini zontlhe.
Nungungulu i lo hi tlhatlhisa kasi hi maha
4. Kusonga zinene. Loku a kutlhatlheka ku nga nyiki
xichavo ka ziyimiso lezi zi nga za lisine, futsi
A kutsumbeka i tshamela go lanza, wudzunzo
a ku na kutlhatlheka ka nchumu, ntsena ku
ga xitsumbiso. A wunyingi ga kuzwanana ka
ngave kuhunguka. Loku wena u nga zikoti
mingangu gi nyima lomu kaku i ngomama ni
kunyika xichavo a matshamela lawa mambiri,
ku kumela ka titshomba, atihi zikhati zinyingi
xikombiso xakuva wena u kumeka na u lahlile
ti nga mbelelisiko kuranza ka lava va xuvako
lisine.
kuaka mingango ya liranzo la wuhlengeli.
Lezvi hi faneleko kuzihlayisa: A kutsumbeka
A liranzo leli nzeni ka siku ginwe li va bohileko
i tshamela ga kulanza, kunyika wudzunzo a
la dzuka li sala tlhelweni hi kota ya lezi zi
xitsumbiso xokari. A mun’we ni mun’wani i
nga lamulwangiko hi kota ya kuvumaleka
fanele kutsumbeka ka zihlambanyo zakwe.
ka kupimana hi matlelo lawa mambiri. Lezo
zimaha lezaku, a wunyingi ga mitekako yi nga 5. Kumbelelisa xigonzo:
pinzuki, yi hahluka hi xikhati xitsongwani.
1. Hi yini a vanhu va kiyelelwako hi
A majaha a ma longangi hi kumbeleleko
kutsumbeka va nga zikoti kuranza?
akuva ma aka ngango, kambe a va ti longiseli
chukwana akuva va rwala kutani ku lamula 1. Hi yihi lisima la kutsumbeka nzeni ka
liranzo?
Hi tsalile lezi hi kuvuniwa hi mabuku lawa:
https://cleofas.com.br/
36
Hloko mhaka: ZIGA TSHOMBA ZA MUFUMU WA
NUNGUNGULU
Mitsalo yo Basa: Romanos 8:12-17
Ndlela ya magonzela
Xigonzo
37
Hambu ka lezo, hi xuva kukomba lezaku, hi wona Moya lowu, wu bohanisa ni kuhanya
yihi ndlela leyi Nungungulu a tirisako yona kabye, va tiyiswa kota vana va Nungungulu.
kasi kuhlawula vana lava va ta ngave ziga
A munhu i fanele kutizwa na a hi nwana ni kuva
tshomba za Mufumo wa Wakwe, ni lezaku
xiga tshomba xa Mufumo wa Nungungulu, hi
hi gihi tshamela legi ha gona hina hi ta nga
ndlela yakuva a Moya wa Nungungulu, wu
zikota kuenghena mufunwini wa Nungungulu,
ti tlhanganyisa ni wumunhu gakwe kasi zi
hi magumu hi ehleketa hi ndlela yo etisisa hi
tiyiswa wumun’weni lego. Hi kota ya lezo i
lezi zi ta ngave zona loku hi hanya ngomama
ta amukela zikatekiso lezi Nungungulu a zi
ni kuranza ka wumunhu ga hina.
longiseleko, ni kambe i ta amukela Kristu. Hi
2. Kuetisisa Mitsalo: ndlela leyi, loku a munhu a xaniseka zinwe na
Kristu, itave xipanze xa Mufumo wakwe.
A Mitsalo leyi yi hi komba hi ndlela yo basa ni
kumbelela a ndlela leyi ha yona Nungungulu 3. Tshamela ga hina:
a hlawulako ha yona ziga tshomba za Mufumo
A kualakanya kutako hi ka xigonzo lexi hi
wakwe. A xitiyiso lexi xi kombiswa hi ndlela
loku kaku hi fanele kuhanya na hi rangelwa
ya Moya wa Kubasa. Hi ka xona xikombiso
hi Moya. Hi kota ya lezo hi fanele kutsayisa
lexi, kukona laha a xikurumeteko xakuva hi
kunavela ka miri, hi tikombisa lezaku hi ziga
nga faneli kuhanya ngomama ni tshamela ga
tshomba za Mufumo wa Nungungulu ( 8:14).
wumunhu. Loku hi maha lezo, ku tava kona
Loku kunavela ka hombe ka Hosi, a Moya wu
kuhola ka ntamu wa Moya wo Basa kuhanyeni
ta tiyisa kunavela loku kuhanyeni ka hina.
ka hina.
Yena i ta hi rangela ni ku hi fambisa hi tindlela
Za kombiseka kambe a kulaveka ka kuva hi leti ti tsakisako yena Nungungulu. A Moya wu
pima tshamela ngomama ni wun’wana Kutani ta hi susela kuchava wu hi tatisa hi kutiya ni
kuva ziga tshomba ngomama ni lezi a mitsalo kuva hi hanya ngomama ni lezi a vanana va
yi wulako loku na hi vumela lezaku hi vana faneleko kuhanyisa zona mahlweni ka Raru
va Nungungungulu, hi kumaha loku hi ta wabye. Lava va ha hiku tikhumbi ta kuonha,
amukela zikatekiso zitako hi ka Nungungulu. va na ni xigelo xakuva va chava mahlweni
ka Nungungulu. Kota lezi Nungungulu a hi
Ngomama ni wona Moya wa Kubasa,
hlayelako vana vakwe(8:15b; 16). Kota vana
Nungungulu i hlaya makholwa lezaku i vana
va ziga tshomba za Nungungulu, hi fanele ku
vakwe (Genisisi 4:5;Efesusi 1:5). Loku hi wa
amukela hi ka Kristu lezi Nungungulu a mu
rangelwa hi moya wa wukhumbi, hi wa nga
vekeleko, ziwulako lezaku, hina hi kholwako
tave ni kutsumba. Kanilezi hi titshineta ka
ka Nungungulu hi tave ni magumu manene
Nungungulu kota Dadani ( II Temoteo 1:7).
sikwini ga magumu.
Loku a Moya wa Nungungulu wu hahlula a
wumunhu ga hina ni mitamu ya sathani ni 4. Kusonga:
hanyela ga kuonha, kunene-nene a vanhu va
Hi ka Moya wa kubasa, hina hi vana va
ta hanya na va hlayiswa hi moya wa kuBasa.
Nungungulu, kanilezi Nungungulu wa hi
Kunene, a vanhu vahlayiswako hi Moya wa maha hi pima lezaku i vekile ka hina a
Nungungulu, lavo ina!, i vana va Nungungulu, ziyimiso hi ndlela yakuva hi kurumeteka kuva
futsi vataga tshomba ya Mufumo wakwe. hi nga hanyi ngomama ni wumunhu, kanilezi
Kukona hakunene mitsalweni a moya wa ngomama ni kuranza ka Nungungulu. Hakuva
xihlawulela hi ndlela yaku, tsena va ta loku hi hanyisa lezo hitave ziga tshomba za
hlayiwa vana va Nungungulu kutani kuwula mufumo wakwe.
ziga tshomba za Mufumo wakwe, vontlhe lava
Lezi hi faneleko kuzihlayisa: Ziga tshomba
va fambiswako hi Moya wa kuBasa. Hikota ya
ziwula vana va xinuna ni vaxisati va
lezo a vanhu va fanele kuvumeliswa lezaku
enelisilweko hi tipswalo ta Moya wa Kubasa le
a Moya va wuamukelako hi ka Nungungulu,
kubapatizweni. Hi kumaha loko, va yimelwe
a wu va mahi tikhumbi hambu ku vamaha
hi kuhlengela tipswalweni ta kuhanyiswa ka
vave matoya, kanilezi wu va maha vave lava
pinzukelwa.
va tlhatlhekileko ni vo tiya, wu vamaha vave
ni ntamu wa wunungungulu. Hi mahela lego,
38
5. Kumbelelisa Xigonzo Nungungulu?
1. Hi ndlela leyi Nungungulu a tirisako 3. Zini zi ta nga maheka ka vanhu loku
kasi kutiva lava vata ngave ziga va hanya hi hanyela ka wumunhu
tshomba za Mufumo wakwe? ntsena?
2. Hi vahi lava va ta ngava ni thomo ga
kuva ziga tshomba za Mufumo wa
Hi tsalile lezi hi kuvuniwa hi mabuku lawa:
Bíblia Sagrada-Nova Versão Internacional (Vida), SP, Brasil;
Rick Warren, Comentário Bíblico Africano, 2ª edição, São Paulo;
Portal dos Luteranos: https://www.luteranos.com.br/ textos/proclamar-libertação.
39
Hloko Mhaka: LITSAKO
Mitsalo yo Basa: Samuel 34:12-14
Ndlela ya magonzela
Xigonzo:
41
42
43