PRDKOCIOMIERZE KOLEJOWE

RODZAJE, SPOSB DZIAANIA I ICH FUNKCJE

Tomasz Krzan

Tomasz Krzan: Prdkociomierze kolejowe. Rodzaje, sposb dziaania i ich funkcje

T OMASZ K RZAN P RDKOCIOMIERZE K OLEJOWE . R ODZAJE , SPOSB DZIAANIA I ICH FUNKCJE

Copyright by Tomasz Krzan & e-bookowo 2008

ISBN 978-83-61184-08-9

Internetowe Wydawnictwo e-bookowo www.e-bookowo.pl Kontakt: wydawnictwo@e-bookowo.pl

Wszelkie prawa zastrzeone. Kopiowanie, rozpowszechnianie czci lub caoci bez zgody wydawcy zabronione Wydanie I e-bookowo 2008

www.e-bookowo.pl

Tomasz Krzan: Prdkociomierze kolejowe. Rodzaje, sposb dziaania i ich funkcje

SPIS TRECI

WSTP ............................................................................................................... 4 ROZDZIA I WPROWADZENIE ...................................................................... 6 1.1 ZARYS HISTORII KOLEI ............................................................................... 6 1.2. ZASTOSOWANIE PRDKOCIOMIERZY ................................................... 6 1.3. ROZWJ TECHNICZNY PRDKOCIOMIERZY ........................................ 7

2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6

ROZDZIA II RODZAJE I SPOSB DZIAANIA PRDKOCIOMIERZY .16 PODZIA PRDKOCIOMIERZY ............................................................... 16 BUDOWA I DZIAANIE PRDKOCIOMIERZY ....................................... 17 REALIZOWANE POMIARY ......................................................................... 17 SPOSB REJESTRACJI WARUNKW JAZDY ........................................... 18 PRDKOCIOMIERZE HASLER-BERN ...................................................... 19 ZALETY I WADY ......................................................................................... 19 ROZDZIA III NOWOCZESNE PRDKOCIOMIERZE ...............................20

3.1 MESIT PRISTROJE ....................................................................................... 20 3.2 SCHERON ................................................................................................... 21 3.3 DEUTA-WERKE ............................................................................................ 21
ROZDZIA IV URZDZENIE POMIAROWE ................................................23

4.1 OPIS I SPOSB DZIAANIA URZDZENIA .............................................. 23 4.2 CHARAKTERYSTYKA URZDZENIA ....................................................... 23 4.3. BUDOWA ....................................................................................................... 23
ZAKOCZENIE ................................................................................................24

ANEKS ................................................................................................................. 26 BIBLIOGAFIA ...................................................................................................... 27

www.e-bookowo.pl

Tomasz Krzan: Prdkociomierze kolejowe. Rodzaje, sposb dziaania i ich funkcje

WSTP

Prdkociomierze s urzdzeniami wykorzystywanymi na kolei w celu pomiaru prdkoci jazdy pocigu oraz zapisu parametrw ruchu pojazdu. Szybkociomierze s nieodzownym elementem lokomotywy, gdy gwarantuj dostosowanie prdkoci do warunkw jazdy, umoliwiajc tym samym bezpieczestwo i sprawno ruchu pojazdw szynowych. Urzdzenia te speniaj bardzo wan rol w ruchu pojazdw trakcyjnych, a mimo to literatura na ich temat nie jest rozlega. Z tego te wzgldu celem niniejszej pracy stao si opisanie nie tylko starszych rozwiza i aktualnego stanu bada nad szybkociomierzami, zaprezentowanie ich rodzajw, sposobw dziaania i funkcji, ale rwnie przedstawienie najnowszych rozwiza technicznych. Poza tym zosta stworzony projekt urzdzenia umoliwiajcego pomiar podstawowych parametrw, ich zapis i atw ich interpretacj. W pierwszym rozdziale przedstawiono krtki zarys historyczny rozwoju technicznego kolei i wzrostu prdkoci osiganych przez lokomotywy. Szybki rozwj kolejnictwa wymg na konstruktorach stworzenie coraz doskonalszych urzdze pomiaru prdkoci i zapisu danych o przebiegu jazdy. Omwiono rwnie czasw wspczesnych. Drugi rozdzia skupia si na typologii prdkociomierzy ze wzgldu na penion funkcj, rodzaje napdu oraz na rodzaje dokonywanych pomiarw. Przedstawiono rwnie oglnie budow i sposb dziaania poszczeglnych typw szybkociomierzy stosowanych w Polskich Kolejach Pastwowych. Ponadto wyszczeglniono podstawowe podzespoy rejestratorw zdarze z uwzgldnieniem rnic w budowie i funkcji poszczeglnych typw. Rwnie
www.e-bookowo.pl

wszechstronne zastosowanie rejestratorw

zdarze, a take ich rozwj techniczny od pocztkw ich stosowania do

Tomasz Krzan: Prdkociomierze kolejowe. Rodzaje, sposb dziaania i ich funkcje

istotn czci tego rozdziau jest prezentacja rodzajw rejestrowanych parametrw jazdy oraz sposobw ich zapisu przez prdkociomierz. Ze wzgldu na szerokie zastosowanie w polskich kolejach duo miejsca powicono firmie Hasler-Bern jako producentowi prdkociomierzy RT9, RT10, RT12, RT13, RT88 oraz A16, A28 i A29. Omwiono ich budow, rnice pomidzy ich rodzajami i penione funkcje. W podsumowaniu rozdziau zebrano informacje na temat wad i zalet omawianych prdkociomierzy. Najnowsze typy i modele prdkociomierzy wraz z ich producentami zostay opisane w rozdziale czwartym. Skupiono si w nim na produktach wiodcych firm w Europie, takich jak Scheron, DEUTA-WERKE, czy Mesit. Szybkociomierze tych firm reprezentuj najnowoczeniejsze rozwizania technologiczne w dziedzinie pomiaru i zapisu informacji nie tylko o samej prdkoci, ale i o warunkach jazdy. Ostatni rozdzia prezentuje zaprojektowany na potrzeby niniejszej pracy program sucy do pomiaru prdkoci pocigu, danych na temat czasu hamowania oraz przebiegu jazdy. Przedstawiono tu budow skonstruowanego urzdzenia oraz sposb jego dziaania i zapisu danych. Na kocu pracy zamieszczono Aneks, w ktrym znalazy si dane techniczne opisywanych w tekcie urzdze.

www.e-bookowo.pl

ROZDZIA I

WPROWADZENIE

1.1 ZARYS HISTORII KOLEI

Wynalazek kolei wywar duy wpyw na rozwj cywilizacji, w znacznym stopniu skracajc czas konieczny do przebycia wikszych odlegoci, a take umoliwiajc przewz adunkw na niespotykan dotd skal. Pocztki rozwoju kolejnictwa sigaj XVI wieku, kiedy znany ju by tor kolejowy. Zasadniczy jednak pocztek historii kolei mia miejsce w XVIII wieku. Jednym z najstarszych przodkw wspczesnej lokomotywy by pojazd parowy skonstruowany w 1770 roku przez francuskiego oficera Nicolasa Josepha Cugnota, ktrego trjkoowa machina napdzana napenianym wod kotem poruszaa si z prdkoci 4 km na godzin, zatrzymujc si co 15 minut w celu podgrzania pary.

1.2. ZASTOSOWANIE PRDKOCIOMIERZY

Szybkociomierze su nie tylko do pomiaru prdkoci jazdy pocigu, ale rwnie do okrelania czasu tej jazdy, jak i drogi przebytej przez skad. Rola prdkociomierza wzrasta w nowoczesnych lokomotywach, gdzie

Tomasz Krzan: Prdkociomierze kolejowe. Rodzaje, sposb dziaania i ich funkcje

osigane prdkoci wymagaj precyzyjnego pomiaru parametrw jazdy. Pierwsze lokomotywy nie posiaday tego typu urzdze ze wzgldu na uzyskiwane nieodzownym nieznaczne prdkoci. kadej W dzisiejszych lokomotywy, czasach s one elementem zapewniajcym

bezpieczestwo ruchu pojazdu, jak i dostarczajcym niezbdnych informacji w przypadku dochodze subowych.

1.3. ROZWJ TECHNICZNY PRDKOCIOMIERZY

W pocztkach rozwoju kolei, kiedy to pierwsze pojazdy pionierw kolejnictwa nie przypominay jeszcze dzisiejszych lokomotyw, nie mylano jeszcze o stosowaniu urzdze kontroli prdkoci. Pojazdy te poruszay si do wolno i na niewielkie odlegoci. Dopiero w wieku XIX, gdy powstaway ju dosy rozbudowane projekty, kolej stawaa si publiczna dziki budowie pierwszych tras szynowych czcych wiksze miasta, prdko z jakimi poruszay si parowozy zacza nabiera znaczenia. Kolej znalaza szersze zastosowanie jako nowy rodek transportu ldowego, wypierajc mniej wydajny transport konny. Nioso to za sob coraz wiksze inwestycje w tej dziedzinie, powstawanie nowych odcinkw kolejowych, jak i konstruowanie coraz nowoczeniejszych i funkcjonalnych pojazdw. W wieku pary i elektrycznoci prdko zacza odgrywa coraz wiksz rol. Od tego momentu zaczto projektowa pierwsze urzdzenia suce do wskaza prdkoci.

www.e-bookowo.pl

Tomasz Krzan: Prdkociomierze kolejowe. Rodzaje, sposb dziaania i ich funkcje

16

ROZDZIA II

RODZAJE I SPOSB DZIAANIA PRDKOCIOMIERZY

2.1 PODZIA PRDKOCIOMIERZY

Prdkociomierze wskazywania i

to

urzdzenia

pomiarowe prdkoci

przeznaczone jazdy

do

rejestrowania

chwilowych

pojazdu

trakcyjnego, czasw: jazdy, postojw i innych parametrw zwizanych z funkcjami dodatkowymi oraz do sterowania poprzez zestyki dodatkowe innymi urzdzeniami pojazdu.

www.e-bookowo.pl

Tomasz Krzan: Prdkociomierze kolejowe. Rodzaje, sposb dziaania i ich funkcje

17

2.2 BUDOWA I DZIAANIE PRDKOCIOMIERZY

Obudowa Prdkociomierze wskazujco-rejestrujce charakteryzuj si ujednolicon obudow prostoktn wykonan z lekkiego stopu. Skrzynka skada si z podstawy z bokami oraz cianki przedniej. W przedni ciank skrzynki wbudowany jest cay mechanizm szybkociomierza, prcz samego napdu szybkociomierza oraz mechanizmu kontrolujcego cinienie. Na przedniej ciance znajduje si tarcza prdkociomierza ze wskazwk oraz tarcza zegarowa. Usytuowanie tarczy jest zalene od modelu i rodzaju urzdzenia pomiarowego, na przykad firma Hasler-Bern umieszcza tarcz wskaza prdkoci w grnej czci obudowy, natomiast prdkociomierz typu Deuta-Werke, jak i rosyjskie prdkociomierze firmy Toilprib maj tarcz w dolnej czci, gdy w grnej umieszczony jest otwr umoliwiajcy kontrol zapisu oraz odczyt informacji podczas jego realizacji na temat biegu pocigu. Prdkociomierze RT rwnie posiadaj otwr umoliwiajcy podgld jedynie posuwu tamy, a nie zapisu na niej dokonywanego, poza tym otwr ten jest zdecydowanie mniejszy i umieszczony jest pod tarcz wskaza szybkociomierza. Istniej rwnie takie prdkociomierze, ktre realizuj zapis na tarczy barwionej znajdujcej si w polu tarczy wskaza prdkoci.

2.3 REALIZOWANE POMIARY

Kady z prdkociomierzy charakteryzuje si odmiennym sposobem zapisu danych. Wynikiem tego s rnorodne rozwizania techniczne warunkujce mniej lub bardziej dokadne pomiary.

www.e-bookowo.pl

Tomasz Krzan: Prdkociomierze kolejowe. Rodzaje, sposb dziaania i ich funkcje

18

W Polsce na lokomotywach stosowane s w przewaajcym stopniu prdkociomierze Haslera typu RT9, RT12, RT13 oraz RT88. S to prdkociomierze rejestrujco-wskazujce. Ich zalet obok innych typw prdkociomierzy z grupy wskazujcych jest moliwo zapisu parametrw jazdy pocigu. Umoliwia on rejestrowanie: a. czasu jazdy i postoju [h] i [min] b. prdkoci jazdy w [km\h] c. przebytej drogi [km] d. oraz dodatkowo poprzez zamontowanie kolejnych stykw uzyskuje si midzy innymi pomiary: - kierunku jazdy - cinienia - zapisw elektromagnesu

2.4 SPOSB REJESTRACJI WARUNKW JAZDY

Zapis wykonywany jest za pomoc rysikw kulkowych na tamie papieru. Szeroko tamy to 102 mm, za jej dugo to ok. 20 m, co wystarcza na przejechanie 3500 km wraz z postojami, podczas ktrych rwnie nastpuje nanoszenie informacji o jego dugoci. Podczas postoju lokomotywy posuw tamy napdzany jest za pomoc mechanizmu zegarowego, za rysik zapisujcy kreli linie zbkowan z prdkoci 5 mm/h. W czasie jazdy tama posuwa si z prdkoci 5 mm na jeden kilometr drogi.

www.e-bookowo.pl

Tomasz Krzan: Prdkociomierze kolejowe. Rodzaje, sposb dziaania i ich funkcje

19

2.5 PRDKOCIOMIERZE HASLER-BERN

W wikszoci pojazdw PKP pracuj prdkociomierze szwajcarskiej firmy Hasler-Bern. Wprowadzenie ich byo wynikiem przeprowadzonych wielu prb i zebrania obszernego materiau dowiadczalnego, adekwatnego do warunkw panujcych na polskiej kolei. Przeprowadzono badania na urzdzeniach innych firm takich jak: radziecki S-2M czy niemieckiej DEUTA-WERKE, jednak to wanie Hasler-Bern okazaa si odpowiednia. Faktem, ktry zdecydowa o ich uyciu by progresywny wzrost prdkoci lokomotyw w ostatnich latach. Prdkociomierze firmy Hasler-Bern speniy stawiane im wymagania, co spowodowao ich szerokie zastosowanie w PKP nieprzerwanie od kilkudziesiciu lat.

2.6 ZALETY I WADY

Pierwsze prdkociomierze firmy Hasler-Bern powstaway w I poowie XX wieku. S one do dzisiejszego dnia uywane przez PKP. Charakteryzuj si du niezawodnoci i precyzj. Materiay, z jakich zostay wykonane poszczeglne elementy pozwoliy na dugoletnie uywanie ich bez adnych ladw zuycia. Z dzisiejszego punktu widzenia s to jednak urzdzenia przestarzae, nie speniajce nowych wymogw co do dokadnoci pomiarw, sposobu zapisu i zabezpieczenia informacji o jedzie przed zniszczeniem.

www.e-bookowo.pl

Tomasz Krzan: Prdkociomierze kolejowe. Rodzaje, sposb dziaania i ich funkcje

20

ROZDZIA III

NOWOCZESNE PRDKOCIOMIERZE

Obecnie produkcj urzdze rejestrujcych na potrzeby kolejnictwa zajmuj si na terenie Europy midzy innymi takie firmy jak: czeska MESIT Pristroje, szwajcarska Scheron, niemiecka DEUTA-WERKE oraz rumuska Softronic Kraiova. Firmy te dziaaj na rynku od wielu lat i s wiodcymi producentami urzdze rejestrujco-pomiarowych. Scheron by dugo znany pod nazw Hasler-Bern, ktrego to wyroby przyjy si w polskiej kolei. Z kolei DEUTA-WERKE posiada prawie stuletni tradycj w produkcji nowoczesnych rozwiza technicznych w dziedzinie pomiaru prdkoci.

3.1 MESIT PRISTROJE

Czeska firma MESIT pstroje jest zaangaowana w rozwijanie, produkcj, sprzeda i serwis urzdze pomiarowych dla lotnictwa, rnego typu pojazdw oraz przemysu. Zajmuje si midzy innymi produkcj szybkociomierzy nonikach. z moliwoci zapisu danych na elektronicznych

www.e-bookowo.pl

Tomasz Krzan: Prdkociomierze kolejowe. Rodzaje, sposb dziaania i ich funkcje

21

3.2 SCHERON

Scheron Wprowadzenie

oferuje

innowacyjne

rozwizania

na

polu

systemw prdkoci,

zamontowanych w kabinie, obejmujce ostatnie rozwizania ergonomiczne. solidnych energooszczdnych miernikw specjalnie zaprojektowanych do uytku w pojazdach trakcyjnych byo istotnym technologicznym osigniciem. Urzdzenia te s nieustannie udoskonalane w kierunku coraz bardziej optymalnej i przyjaznej dla uytkownikw obsugi. W porwnaniu z tradycyjnymi urzdzeniami system kontroli prdkoci posiada wikszy stopie dokadnoci pomiarw oraz bezbdnego wskazywania temperatury otoczenia i panujcych warunkw. Systemy te zawieraj samosprawdzalny system kontroli prdkoci by zapewni jak najwyszy stopie bezpieczestwa.

3.3 DEUTA-WERKE

Poczwszy od roku 1905 Deuta specjalizuje si w badaniach nad prdkoci i pomiarem odlegoci, co wie si z konstruowaniem coraz to doskonalszych mikroprocesorw, interfejsw, systemw kontroli ruchu pojazdw szynowych oraz technologii informatycznych. Rozwj technologii pomiarowych niemieckiej firmy Deuta-Werke liczy sobie niemal 100 lat. Firma produkuje urzdzenia analogowe, a take kompleksowe systemy pomiarowe, znajdujce zastosowanie w pojazdach trakcyjnych, spalinowych oraz w przemyle. Wszystkie urzdzenia s
www.e-bookowo.pl

Tomasz Krzan: Prdkociomierze kolejowe. Rodzaje, sposb dziaania i ich funkcje

22

zaprojektowane zgodnie ze standardami ergonomicznymi i nowoczesnymi wymogami technicznymi, aby zapewni funkcjonalno i niezawodno.

www.e-bookowo.pl

Tomasz Krzan: Prdkociomierze kolejowe. Rodzaje, sposb dziaania i ich funkcje

23

ROZDZIA IV

URZDZENIE POMIAROWE

4.1 OPIS I SPOSB DZIAANIA URZDZENIA

Podstaw do stworzenia urzdzenia pomiarowo-rejestrujcego byo zapoznanie si z zasad dziaania powszechnie stosowanych na kolei prdkociomierzy oraz urzdze z nimi wsppracujcych. Istotnym elementem, na podstawie ktrego generowano sygna poprawnie interpretowany przez program komputerowy by nadajnik prdkociomierza.

4.2 CHARAKTERYSTYKA URZDZENIA 4.3. BUDOWA

www.e-bookowo.pl

Tomasz Krzan: Prdkociomierze kolejowe. Rodzaje, sposb dziaania i ich funkcje

24

ZAKOCZENIE
Celem niniejszej byo ukazanie wszechstronnej roli prdkociomierzy stosowanych w kolejnictwie. Okazuje si, e urzdzenia te su nie tylko do pomiaru prdkoci, ale rwnie do mierzenia innych danych, takich jak: cinienie w przewodzie hamulcowym, cinienie w zbiorniku gwnym, pomiar czasu, czy drogi. Najnowsze typy prdkociomierzy s powizane z systemem zarzdzajcym procesami zachodzcymi w caej lokomotywie podczas biegu pocigu. Obecnie rejestratory zdarze s zintegrowane z wszystkimi urzdzeniami w pocigu, kontrolujc coraz wiksz liczb funkcji, staj si urzdzeniami coraz bardziej potrzebnymi i trudnymi do zastpienia. Poza tym, dziki przyjaznemu oprogramowaniu i interfejsowi stanowi gwne rdo informacji o przebiegu zachodzcych w pocigu procesw. Dla kierujcego pocigiem istotna jest czytelno i atwo analizowania uzyskiwanych wynikw. Dlatego wiele firm produkujcych prdkociomierze nie rezygnuje z tradycyjnej formy cyferblatu, z drugiej strony jednak coraz czciej wprowadza si elektroniczne wywietlacze naladujce wygldem i sposobem funkcjonowania monitory komputerowe. Nowoczesne typy prdkociomierzy elektrycznych maj znacznie duszy czas zapisu informacji, ich dziaanie jest niezalene od warunkw zewntrznych. Nie ulegaj powanym uszkodzeniom w przypadku kolizji, a dane w nich zapisane s zawsze moliwe do odzyskania i zanalizowania. Dlatego te prdkociomierze mechaniczne s coraz czciej wypierane przez ich elektroniczne odpowiedniki, szczeglnie w lokomotywach nowszego typu, stosowanych np. w kolejach TGV. Mimo szerokiego zastosowania urzdze rejestrujcych, warto zauway, e literatura na ich temat nie jest rozlega i ogranicza si raczej do technicznych opisw urzdze sporzdzanych przez producentw.
www.e-bookowo.pl

Tomasz Krzan: Prdkociomierze kolejowe. Rodzaje, sposb dziaania i ich funkcje

25

Brakuje

natomiast

prac

porwnawczych

tego

zakresu.

Ostatnie

opracowanie na temat szybkociomierzy zostao wydane w Polsce w 1969 roku! Od tamtej pory uwagi na temat rejestratorw zdarze pojawiay si jedynie sporadycznie w nawizaniu do innych tematw omawianych przez autorw. Badajc sposb dziaania oraz penione przez rejestratory zdarze funkcje, szczegln uwag zwraca wszechstronno ich zastosowania. Ze skromnych licznikw prdkoci, staj si one zaawansowanymi urzdzeniami penicymi kompleksow rol w obsudze ruchu pocigu, zapisie informacji o warunkach jazdy, a nawet mogcymi kontrolowa warunki w caym pocigu, komunikujc si przy tym za pomoc sieci informatycznej z innymi urzdzeniami, nawet poza lokomotyw. Prdkociomierze staj si swoistymi komputerami pokadowymi o coraz bardziej zoonych funkcjach i trudnej do przecenienia roli.

www.e-bookowo.pl

Tomasz Krzan: Prdkociomierze kolejowe. Rodzaje, sposb dziaania i ich funkcje

26

ANEKS

www.e-bookowo.pl

Tomasz Krzan: Prdkociomierze kolejowe. Rodzaje, sposb dziaania i ich funkcje

27

BIBLIOGAFIA

www.e-bookowo.pl