ELEMENTY RLC

Wykonanie: Marcin Mdrzyk

Plan prezentacji
Rezystory
Krtki wstp teoretyczny Budowa Podstawowe zalenoci Model rezystora Parametry Szeregi nominalnych wartoci Oznaczanie rezystorw Rodzaje rezystorw Krtkie porwnanie typw Przykadowe rezystory Zastosowanie Termistory

Kondensatory
Krtki wstp teoretyczny Podstawowe zalenoci Model kondensatora Parametry Oznaczanie kondensatorw Rodzaje kondensatorw Krtkie porwnanie typw Przykadowe kondensatory Zastosowanie

Plan prezentacji
Indukcyjnoci
Krtki wstp teoretyczny Budowa Podstawowe zalenoci Model cewki Parametry Przykadowe elementy indukcyjne Zastosowanie

Bezpieczniki
Krtki wstp teoretyczny Parametry Rodzaje bezpiecznikw Przykady bezpiecznikw

Bibliografia

Transformatory
Krtki wstp teoretyczny Podstawowe zalenoci Parametry Rodzaje transformatorw Przykadowe transformatory

REZYSTORY

Krtki wstp teoretyczny

Rezystor (opornik) jest elementem liniowym: wystpujcy na nim spadek napicia jest wprost proporcjonalny do pyncego przeze prdu. Jest rwnie elementem stratnym: przy przepywie prdu energia elektryczna, wydzielana w postaci ciepa, jest bezpowrotnie tracona. Suy do ograniczenia prdu pyncego w obwodzie lub uzyskania wymaganych napi.

Budowa:
Rezystory skadaj si zwykle z korpusu izolacyjnego z wyprowadzeniami oraz z czci oporowej.

Podstawowe zalenoci:
R = U/I , R = l/A
gdzie: R rezystancja [] U napicie [V] I natenie prdu [A] A powierzchnia przekroju [m2] l dugo drutu [m] oporno waciwa [*m2/m]

Model rezystora

gdzie: R rezystancja [] CL pojemno wasna (upywno) LR indukcyjno elementu oporowego LS indukcyjno wyprowadze

Parametry rezystorw..
Rezystancja nominalna
rezystancja podawana przez producenta na obudowie opornika; rezystancja rzeczywista rni si od rezystancji nominalnej, jednak zawsze mieci si w podanej klasie tolerancji

Tolerancja (klasa dokadnoci)

podawana w procentach moliwa odchyka rzeczywistej wartoci opornika od jego wartoci nominalnej

Moc znamionowa
najwiksza dopuszczalna moc wydzielana na rezystorze przy pracy cigej przy temperaturze mniejszej ni + 70C przekroczenie tej wartoci moe prowadzi do zmian innych parametrw rezystora lub jego uszkodzenia

Napicie graniczne
maksymalne napicie stae lub amplituda napicia zmiennego, jakie moe by doczone do rezystora w sposb cigy, bez obawy o jego zniszczenie

Parametry rezystorw..
Temperaturowy wspczynnik rezystancji - TWR, TCR
wspczynnik okrelajcy zmiany rezystancji pod wpywem zmian temperatury opornika, warto TWR podaje si w %/K, ppm/K lub 10-6/K

Wspczynnik szumw
okrela szumy wprowadzane przez rezystor, warto podaje si zazwyczaj w uV/V

Nominalne wartoci rezystancji wedug szeregw E

Szeregi E (oraz R) tworzone s wedug harmonicznego podziau kadej dekady.

Szeregi E48, E96 oraz E192 okrelane s mianem szeregw precyzyjnych Przykad:
Okrelenie E192 oznacza, e w dekadzie wystpuje 192 wartoci. Obliczajc je, wychodzi si z liczby 10, ktr dzieli si przez pierwiastek 192-stopnia z 10. Wynikiem tego bdzie 9.88, ktre dzieli si ponownie przez ten sam pierwiastek. Po 192 dzieleniach dochodzi si do wartoci 1.0.

Inne szeregi
Szereg R Szereg dekadowy
powstaje identycznie jak cig E z tym, e jego podstaw jest szereg R40 (pierwiastek 40 stopnia z 10 jako dzielnik) stosuje si czasami do rezystorw mocy przyjmuje wartoci : 1,0 ; 1,5; 2,0 itd. obecnie stosowany w dalszym cigu w rezystorach precyzyjnych

Oznaczanie rezystorw kropek jest trzy, cztery lub paskw lub

Kod barwny
sze jeli jest ich trzy, to wszystkie trzy oznaczaj oporno, a tolerancja wynosi 20% jeli jest ich cztery, to trzy pierwsze oznaczaj oporno, a czwarty tolerancj jeli jest ich sze, to jest to opornik precyzyjny i trzy pierwsze oznaczaj cyfry opornoci, czwarty mnonik, pity tolerancj, szsty temperaturowy wspczynnik rezystancji (ten pasek moe znajdowa si na samym brzegu opornika) pierwsz cyfr oznacza pasek bliszy koca, a midzy mnonikiem i tolerancj jest czasem wikszy odstp oporniki wyszych klas dokadnoci posiadaj dodatkowy trzeci pasek cyfr. stare oporniki s oznakowane: 1 cyfra kolor opornika 2 cyfra kolor paska mnonik kolor kropki

Oznaczanie rezystorw
Kod barwny

Oznaczanie rezystorw
Rezystory oznacza si rwnie symbolami literowymi:

Czasami stosuje si kody 3- lub 4- cyfrowe, w ktrych dwa lub trzy pierwsze znaki s cyframi o najwyszym znaczeniu, a ostatnia cyfra oznacza liczb zer :

Rodzaje rezystorw
Rezystory wglowe, warstwowe
warstwa wgla o danej wartoci rezystancji naparowana na rurk ceramiczn stosowanie naci spiralnych w warstwie wglowej w celu osignicia waciwej wartoci rezystancji

Rezystory warstwowe metalowe

warstwa metalu o danej wartoci rezystancji naparowana na rurk ceramiczn proces produkcji podobny do rezystorw wglowych

Precyzyjne rezystory drutowe

drut o wysokiej rezystancji (nikrotal CrNi, kantal CrAlFe, lub konstantan CuNi) nawinity na korpus z ceramiki, szka lub wkna sztucznego s izolowane plastikiem, silikonem, glazur lub zamknite w obudowie aluminiowej

Rodzaje rezystorw
Precyzyjne rezystory SMD
przeznaczone do montau powierzchniowego

Matryce rezystorowe drabinki

s produkowane w wersji grubo- i cienkowarstwowej ceramiczny korpus z nadrukowanymi rezystorami i wyprowadzeniami

Krtkie porwnanie typw

rezystory warstwowe wglowe
Waciwoci wysokoczstotli -wociowe TWR poziom szumw zaleno napiciowa stabilno dugotrwaa dodatkowe cechy ze, wynikaj z duej pojemnoci wasnej ok. 0,2 pF wysoki: od -200 ppm/K do -1000 ppm/K wysoki poniej 100 ppm/V saba bardzo tanie w produkcji

rezystory warstwowe metalowe

dobre, niska pojemno wasna niski: od 5 do 100 ppm/K niski poniej 1 ppm/V dobra niska wytrzymao na przecienia impulsowe

rezystory drutowe
ze, dua indukcyjno ( 0,1-10uH ), dua pojemno wasna ( 0,2 - 10 pF ) niski: od 1 do 100 ppm/K bardzo niski poniej 1 ppm/V dobra zastosowania wymagajce wysokiej jakoci i precyzji

Rezystory wglowe, warstwowe

Rezystory warstwowe metalowe

Precyzyjne rezystory drutowe

Precyzyjne rezystory SMD

Matryca rezystorowa, SIL

Matryca rezystorowa, DIL

Zastosowanie
We wzmacniaczach jako obcienia elementw aktywnych W obwodach ustalajcych punkt pracy elementw aktywnych Jako elementy sprzenia zwrotnego W ukadach logicznych jako kocowe obcienia linii i szyn oraz jako rezystory podcigajce

TERMISTORY
Nieliniowe rezystory, ktrych rezystancja zalena jest silnie od temperatury materiau oporowego Termistory NTC (Negative Temperature Coefficient) posiadaj ujemny wspczynnik temperaturowy zbudowane z polikrystalicznych pprzewodnikw, ktre stanowi mieszaniny zwizkw chromu, manganu, elaza, kobaltu i niklu rezystancja termiczna zmienia si wedug wzoru : R = A * e B/T wytrzymae na przecienia impulsowe, wytrzymuj wysokie temperatury stosuje si je do pomiarw i regulacji temperatury, kompensacja temperaturowa itp. Termistory PTC (Positive Temperature Coefficient) posiadaj dodatni wspczynnik temperaturowy produkowane w podobny sposb jak termistory NTC, ale ich podstaw jest BiTiO3 stosuje si jako zabezpieczenia przeciw nadmiernemu prdowi

Termistory NTC

Termistory PTC
do ochrony przecieniowej

KONDENSATORY

Krtki wstp teoretyczny

Kondensator to element elektroniczny zbudowany z dwch przewodnikw (okadzin) rozdzielonych dielektrykiem. Doprowadzenie napicia do okadzin kondensatora powoduje zgromadzenie si na nich adunku elektrycznego. Kondensator charakteryzuje pojemno wyraona w faradach. Jeden farad to bardzo dua jednostka, dlatego w praktyce spotyka si kondensatory o pojemnociach piko-, nano- i mikrofaradw.

Kondensatory
Podstawowe zalenoci: C = Q/U , I = C dU/dt, C= A/d , Xc = 1/( C) , W = (1/2) C U2, = R C
gdzie: C pojemno [F] Q adunek [C] U napicie [V] przenikalno elektryczna [F/m] A powierzchnia [m2] d odstp midzy elektrodami[m] Xc reaktancja [] pulsacja (= 2 f) [rad/s] W energia w kondensatorze [J] staa czasowa [s] R rezystancja []

Model kondensatora

gdzie: Rs rezystancja szeregowa wyprowadze i elektrod, elektrolitu oraz straty w dielektryku Ls indukcyjno doprowadze i elektrod Rp rezystancja izolacji w dielektryku

Parametry
Pojemno nominalna
pojemno podawana przez producenta kondensatora; pojemno rzeczywista rni si od pojemnoci nominalnej, jednak zawsze mieci si w podanej klasie tolerancji

Tolerancja pojemnoci
podawana w procentach moliwa odchyka rzeczywistej wartoci opornika od jego wartoci nominalnej

Temperaturowy wspczynnik pojemnoci (TWP)

wspczynnik okrelajcy zmiany rezystancji pod wpywem zmian temperatury opornika, warto wspczynnika podaje si w %/K, ppm/K lub 10-6/K

Parametry
Maksymalne napicie pracy (napicie nominalne) Suma napi staych i zmiennych na zaciskach kondensatora w adnym momencie nie powinna przekroczy jego napicia nominalnego. Warto tego napicia zaley od wielu czynnikw m. in. od wytrzymaoci elektrycznej dielektryka, jego gruboci, odlegoci midzy elektrodami i wyprowadzeniami, rodzaju obudowy. Odporno na napicia impulsowe Okrela z jak czstotliwoci kondensator moe by adowany i rozadowywany Prd upywu Powoduje samorozadowanie kondensatora. Parametr ten charakteryzuje rezystancje izolacji. Jej warto wynosi dziesitki i setki megaomw.

Parametry
Czstotliwo rezonansu wasnego
Rezonans wystpuje gdy Xc i XL kompensuj si wzajemnie. Wwczas impedancja jest rwna zastpczej rezystancji szeregowej (ESR). Na poniszym wykresie, obrazujcym przebieg impedancji kondensatora w funkcji czstotliwoci, mona bez trudu zaobserwowa zjawisko rezonansu - wystpuje w minimum przebiegu.

Parametry
Wspczynnik strat (tan)
tan = ESR/Xc ESR (Equivalent Series Resistance) jest zastpcz rezystancj szeregow (na poniszym rysunku Rs). Zaley od czstotliwoci i temperatury, niekiedy nawet od przyoonego napicia. Im wiksza warto tan tym gorszy kondensator. Od ESR zaley m.in. czy mona przepuci przez niewielki kondensator prd zmienny o duym nateniu.

Oznaczanie kondensatorw

Oznaczanie kondensatorw

Oznaczanie kondensatorw

Rodzaje kondensatorw
Kondensatory elektrolityczne
Wystpuj w dwch odmianach z elektrodami aluminiowymi lub tantalowymi.

Typowe kondensatory elektrolityczne musza by polaryzowane napiciem o okrelonej biegunowoci. Przyoenie napicia przekraczajcego warto napicia nominalnego lub te odwrotne podczenie elektrod powoduje uszkodzenie kondensatora czemu najczciej towarzyszy eksplozja, a trzeba wiedzie e elektrolity wybuchaj z hukiem, dymem i zapachem. Elektrolity aluminiowe skadowane przez duszy czas bez napicia maj znaczny prd upywu, ktry jednak po krtkim czasie od podczenia napicia zmniejsza si do pomijalnej wartoci

Przekrj kondensatora elektrolitycznego aluminiowego

Elektrod dodatni (anoda) stanowi aluminiowa okadzina o chropowatej, szorstkiej powierzchni, uzyskiwanej w wyniku trawienia chemicznego. Dziki temu rzeczywista powierzchnia dodatniej elektrody jest znacznie wiksza ni wynikaoby to z wymiarw folii. Elektrod ujemn (katoda) jest tak naprawd elektrolit, pozwala to wykorzysta zalety chropowatej powierzchni anody. Izolatorem jest warstwa tlenku glinu (Al2O3) o gruboci (d) znacznie mniejszej ni 1 um oraz o duej wartoci staej dielektrycznej ().

W kondensatorach elektrolitycznych tantalowych anoda wykonana jest ze spiekanego proszku tantalowego. W wyniku spiekania otrzymuje si struktur porowat, przypominajc gbk. Izolatorem jest warstewka tlenku tantalu Ta2O5. Najczciej spotyka si tzw. tantale suche w ktrych elektrolitem jest MnO2. Podobnie jak elektrolity aluminiowe, powinny by one polaryzowane napiciem o okrelonej biegunowoci. Upywno kondensatorw tantalowych jest mniejsza ni aluminiowych a prdy upywu nie zmieniaj si nawet po kilkuletnim okresie skadowania bez napicia.

Produkowane s rwnie kondensatory elektrolityczne bipolarne (niebiegunowe), jednake w porwnaniu z typowymi elektrolitami maj zdecydowanie wiksze prdy upywu oraz przy danych wymiarach, dwukrotnie mniejsz pojemno.

Rodzaje kondensatorw
Kondensatory ceramiczne
Produkowane z jednej lub z wielu pytek ceramicznych z naoon elektrod metalow. W ich obrbie wyrnia si kondensatory pytkowe (single plate) - z pojedyncz warstw dielektryka, oraz kondensatory wielowarstwowe (monolityczne) - zbudowane z wielu warstw dielektryka.

Kondensatory ceramiczne dziel si wyranie na trzy grupy: Kondensatory ceramiczne typu 1 Zbudowane z materiau o niskiej staej dielektrycznej. Charakteryzuj si maymi stratami oraz wysok stabilnoci w funkcji temperatury, czstotliwoci, napicia i czasu. Produkowane s ze cile okrelonym wspczynnikiem temperaturowym w zakresie -1500 +150 ppm/K. Zakres ich pojemnoci jest jednak mocno ograniczony do co najwyej kilkunastu nanofaradw.

Rodzaje kondensatorw
Kondensatory ceramiczne
Kondensatory ceramiczne typ2 (ferroelektryczne) Zbudowane z materiau o wysokiej staej dielektrycznej. Maj znaczn pojemno przy stosunkowo niewielkiej objtoci, co jednak okupione jest pogorszeniem wielu parametrw. Charakteryzuj si niskimi stratami ESR jest rzdu kilkudziesiciu miliomw

Kondensatory ceramiczne typu 3 (pprzewodnikowe) Waciwociami podobne s do ferroelektrykw, tyle e maj jeszcze mniejsze gabaryty. Charakteryzuj si odmienn konstrukcj opart na porowatym spieku podobnie jak w kondensatorach elektrolitycznych tantalowych.

Rodzaje kondensatorw
Kondensatory z tworzywa sztucznego (foliowe)
Klasyczne kondensatory foliowe zbudowane s z dwch wstg folii aluminiowej przedzielonej warstw z tworzywa sztucznego stanowic dielektryk. Jednak wikszo spotykanych na rynku kondensatorw tego rodzaju to tzw. kondensatory metalizowane w ktrych na jednej lub na obu stronach dielektryka naniesiona jest prniowo cieniutka warstwa metalu stanowica okadziny. W oznaczeniu tych kondensatorw wystpuje litera M. Stosowane tworzywa sztuczne: poliester (PET), poliwglan (PC), polipropylen (PP), polistyren, siarczek polifenylu (PPS)

Rodzaje kondensatorw
Kondensatory papierowe
W wikszoci zastosowa zastpowane kondensatorami warstwowymi z tworzyw sztucznych.

Kondensatory mikowe
Zbudowane podobnie, jak ceramiczne kondensatory wielowarstwowe. Rni si elektrodami wykonanymi ze srebra. S wzgldnie due i drogie co powoduje e w znacznym stopniu zastpowane s przez kondensatory polipropylenowe .

Krtkie porwnanie typw

Poniszy wykres prezentuje zakresy pojemnoci produkowanych kondensatorw:

Krtkie porwnanie typw

Zestawienie kondensatorw ceramicznych
Typ 1 zalety
Wysoka stabilno nie tylko w funkcji temperatury ale rwnie czstotliwoci, napicia i czasu, najlepsze z popularnych kondensatorw, bardzo niska stratno Zakres ich pojemnoci ograniczony do co najwyej kilkunastu nF

Typ 2 (ferroelektryczne)
Znaczna pojemno przy niewielkiej objtoci, stratno jest wzgldnie maa w do szerokim zakresie czstotliwoci, niska cena Duo gorsze parametry w porwnaniu z ceramikami typu 1, pojemno silnie zaley od czstotliwoci i przyoonego napicia Szerokie zastosowanie do odsprzgania zasilania, sprzgania poszczeglnych stopni

Typ 3 (pprzewodnikowe)
Jeszcze mniejsze gabaryty ni ferroelektryki

wady

Parametry podobne do ferroelektrycznych

zastosowania

Stosowane w ukadach wymagajcych wysokiej stabilnoci przy krytycznych warunkach temperatury np. w ukadach oscylatorw

Krtkie porwnanie typw

Zestawienie kondensatorw z tworzyw sztucznych
Polistyrenowe oznaczenia
w kraju - KSF, w Europie - KS

Poliestrowe
w kraju - MKSE, w Europie - MKT

Poliwglanowe Polipropylenowe
w kraju nie produkowane, w Europie MKC dobra stabilno, pojemno zaley od czstotliwoci piciokrotnie mniej ni dla MKT w kraju KMP, KFMP, w Europie MKP

stabilno

najbardziej stabilne z foliowych, pojemno niewiele zmienia si z upywem czasu, praktycznie nie zaley od czstotliwoci bardzo mae, tan typowo mniejszy od 0,0005

najgorsza stabilno spord foliowych, pojemno zaley do znacznie od czstotliwoci

wysoka stabilno

straty dielektryczne

przyzwoite tan w granicach 0,001 0,01

kilkakrotnie mniejsze ni dla MKT

mae

Zestawienie kondensatorw z tworzyw sztucznych

Wspczynnik strat

Zestawienie kondensatorw z tworzyw sztucznych

Temperaturowy wspczynnik pojemnoci

Kondensator elektrolityczny, aluminiowy

Kondensator elektrolityczny, tantalowy

Kondensator ceramiczny

Kondensator foliowy, poliestrowy, metalizowany

Kondensator foliowy, polipropylenowy, metalizowany

Kondensator mikowy

Zastosowanie
Kondensatory elektrolityczne zastosowania
W kadym obwodzie elektronicznym w obwodach zasilania jako kondensatory filtrujce i gromadzce energie, stosowane rwnie jako kondensatory sprzgajce i blokujce w urzdzeniach m.cz. do mniej wicej 100kHz

Kondensatory ceramiczne
Stosowane powszechnie w obwodach w.cz. zarwno jako elementy obwodw rezonansowych, jak i do sprzgania, blokowania, filtrowania

Kondensatory z tworzyw sztucznych

Znajduj zastosowanie w rednich czstotliwociach mniej wicej od kilku hercw do kilku megahercw, stosowane powszechnie w obwodach RC generatorw i filtrw

Zastosowanie
kondensatory ceramiczne
Typ 1 zastosowania
Stosowane w ukadach wymagajcych wysokiej stabilnoci przy krytycznych warunkach temperatury np. w ukadach oscylatorw

Typ 2 (ferroelektryczne)
Szerokie zastosowanie do odsprzgania zasilania, sprzgania poszczeglnych stopni

Typ 3 (pprzewodnikowe)

Zastosowanie
kondensatory z tworzyw sztucznych
Polistyrenowe zastosowanie Ze wzgldu na Poliestrowe
Obecnie najpopularniejsze kondensatory foliowe, stosowane powszechnie we wszelkim sprzcie elektronicznym w zakresie m.cz. i p.cz., w mniej odpowiedzialnych miejscach np. przy odsprzganiu

Poliwglan owe
W strojonych filtrach i generatorach

Polipropylenowe
Przeznaczone przede wszystkim do pracy w obwodach impulsowych, stosowane w obwodach odchylania odbiornikw telewizyjnych i sieciowych zasilaczach impulsowych. W zastosowaniach wymagajcych niskiej absorpcji dielektrycznej np. w obwodach prbkujcych i podtrzymujcych.

wysok stabilno stosowane s w ukadach precyzyjnych np. w filtrach, byy powszechnie stosowane w obwodach w.cz. i p.cz. ale obecnie s wypierane przez kondensatory ceramiczne typu 1