T.C.

evre ve Orman Bakanl

evresel Etki Deerlendirmesi Sektrel Rehberleri

E D R e h b er i At k B ert a raf T esi sl eri

Haziran 2009

NDEKLER SAYFA NDEKLER 1 KISALTMALAR 2 TANIMLAR 3 NSZ 5 1. GR 6 1.1. Rehberin Konusu 6 1.2. Kapsam ve ED Ynetmelii ile likisi 6 1.3. Ama ve Hedef Grup 7 1.4. ED Sreci 7 1.5. ED El Kitab ile likisi 7 2. ED SREC VE ZAMANLAMA 10 2.1. Projenin ED Ynetmeliindeki Yerinin Tespiti 10 2.2. ED in Ne Zaman Bavurulmal? 11 3. PROJENN VE HEDEFLERNN TANIMLANMASI 12 3.1. Giri 12 3.2. Atk Ynetimi 12 3.3. Rehberin Ana Hususlar 12 4. MEVZUAT 13 4.1. Ulusal Mevzuat 13 4.2. lkemizin Taraf Olduu ve ED Kapsamnda Gz nne Alnmas Gereken 14 Uluslararas Szlemeler 4.3. Avrupa Birlii (AB Direktifleri) 15 5. ALTERNATFLER 16 5.1. Giri 16 5.2. Yer Seimi Alternatifleri 16 5.3. Bertaraf Yntemi Alternatifleri 17 5.3.1. Kompost Tesisleri 17 5.3.2. Atk Yakma Tesisleri 17 5.3.3. Dzenli Depolama Tesisleri 18 5.4. Eylemsizlik Alternatifi 19 6. ETKLER 21 6.1. Genel Sosyoekonomik Etkiler 21 6.2. KOMPOST TESSLER 21 6.3. Atk Yakma Tesisleri 21 6.4. Dzenli Depolama Tesisleri 22 7. ETK AZALTICI NLEMLER 25 7.1. Kompost Tesisleri 25 7.2. Atk Yakma Tesisleri 25 7.3. Dzenli Depolama Tesisleri 25 7.4. Tbbi ve Tehlikeli Atk 26 8. ZLEME 28 9. LETM 30

KISALTMALAR AB: Avrupa Birlii AKM: Askda kat madde BAT (Best Available Technique): Mevcut En yi Teknik BREF (BAT Reference Documents): Mevcut En yi Teknikler Referans Dkmanlar BO: Biyokimyasal oksijen ihtiyac CFC: Klorofloro karbon ED: evresel Etki Deerlendirmesi OB: evre ve Orman Bakanl Eur-lex: Avrupa Birlii yasal dkmanlar ile ilgili bilgi salayan resmi internet sitesi IPPC (Integrated Pollution Prevention and Control): Entegre Kirlilik nleme ve Kontrol DK: nceleme Deerlendirme Komisyonu KO: Kimyasal oksijen ihtiyac OSB: Organize Sanayi Blgesi PAH: Poliaromatik Hidro Karbon PCDD: Polychlorinated Dibenzodioxin (Dioksin) PCDF: Polychlorinated Dibenzofuran (Furan) PM: Partikl Madde SKKY: Su Kirlilii ve Kontrol Ynetmelii TK: Toplam znm kat madde TOK: Toplam Organik Karbon UOB: Uucu Organik Bileik

TANIMLAR Bakanlk: evre ve Orman Bakanl. evre: Canllarn yaamlar boyunca ilikilerini srdrdkleri ve karlkl olarak etkileim iinde bulunduklar biyolojik, fiziksel, sosyal, ekonomik ve kltrel ortam. evresel Etki Deerlendirmesi (ED): Gerekletirilmesi planlanan projelerin evreye olabilecek olumlu ya da olumsuz etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz yndeki etkilerin nlenmesi ya da evreye zarar vermeyecek lde en aza indirilmesi iin alnacak nlemlerin, seilen yer ile teknoloji alternatiflerinin belirlenerek deerlendirilmesinde ve projelerin uygulanmasnn izlenmesi ve kontrolnde srdrlecek almalarn tm. ED Gereklidir Karar: ED Ynetmeliinin Ek-II listesindeki projelerin evresel etkilerinin nemli olduu ve evresel Etki Deerlendirmesi Raporu hazrlanmas gerektiini belirten Bakanlk karar. ED Gerekli Deildir Karar: ED Ynetmeliinin Ek-II listesindeki projelerin nemli evresel etkilerinin olmad ve evresel Etki Deerlendirmesi Raporu hazrlanmasna gerek bulunmadn belirten Bakanlk karar. ED Olumlu Karar: evresel Etki Deerlendirmesi Raporu hakknda Kapsam Belirleme ve nceleme Deerlendirme Komisyonunca yaplan deerlendirmeler dikkate alnarak, projenin evre zerindeki olumsuz etkilerinin, alnacak nlemler sonucu ilgili mevzuat ve bilimsel esaslara gre kabul edilebilir dzeylerde olduunun saptanmas zerine gereklemesinde saknca grlmediini belirten Bakanlk karar. ED Olumsuz Karar: evresel Etki Deerlendirmesi Raporu hakknda Kapsam Belirleme ve nceleme Deerlendirme Komisyonunca yaplan deerlendirmeler dikkate alnarak, projenin evre zerindeki olumsuz etkileri nedeniyle uygulanmasnda saknca grldn belirten Bakanlk karar. ED Raporu: EK-I listesinde yer alan veya Bakanlka evresel Etki Deerlendirmesi Gereklidir karar verilen bir proje iin belirlenen zel formata gre hazrlanacak rapor. ED Bavuru Dosyas: Bu ynetmeliin EK-IIInde yer alan Genel Format esas alnarak hazrlanan dosya. ED Raporu zel Format: evresel Etki Deerlendirmesi Raporunun hazrlanmasnda esas alnmak zere; Kapsam belirleme ve nceleme Deerlendirme Komisyonu tarafndan projenin nemli evresel boyutlar gz nne alnmak suretiyle EK-III deki proje tantm genel formatnda belirtilen ana balklar altnda ele alnmas gereken konular tanmlayan format. ED Sreci: Gerekletirilmesi planlanan projenin evresel etki deerlendirmesinin yaplmas iin 8 ve 16 nc maddelerde belirtilen bavuru ile balayan ve iletme sonras almalarn uygun hale geldiinin belirlenmesi ile sona eren sre. Etki: Bir projenin hazrlk, inaat ve iletme srasnda ya da iletme sonrasnda, evre unsurlarnda dorudan ya da dolayl olarak, ksa veya uzun dnemde, geici ya da kalc, olumlu ya da olumsuz ynde ortaya kmas olas deiiklikler. Etki Alan: Gerekletirilmesi planlanan bir projenin iletme ncesi, iletme sras ve iletme sonrasnda evre unsurlar olarak olumlu veya olumsuz ynde etkiledii alan. 3

zleme ve Kontrol: evresel Etki Deerlendirmesi Gerekli Deildir veya evresel Etki Deerlendirmesi Olumlu karar alndktan sonra uygulama aamasna geen projenin, bu kararn verilmesine esas ilkeler dorultusunda ve evre deerlerini olumsuz etkilemeyecek biimde yrtlmesi iin yaplan almalarn btn. Kapsam ve zel Format Belirleme Toplants: evresel Etki Deerlendirmesi Srecine tabi projeler iin Halkn Katlm Toplantsndan sonra yaplacak toplant. Komisyon: Proje iin verilecek zel formatn kapsamn, kriterlerini belirlemek ve bu ilkeler dorultusunda hazrlanan evresel Etki Deerlendirmesi Raporunu inceleyip deerlendirmek zere Bakanlk tarafndan kurulan Kapsam Belirleme ve nceleme Deerlendirme Komisyonu. Proje: Gerekletirilmesi planlanan yatrma ait inaat almalar, dier tesisat ya da planlarn uygulanmas veya yer alt kaynaklarnn deerlendirilmesi ilemi. Proje Sahibi: ED Ynetmeliine tabi bir projenin her aamada yrtlmesini stlenen gerek ya da tzel kii. Proje Tantm Dosyas: ED Ynetmeliinin Ek-II listesinde yer alan projelere evresel Etki Deerlendirmesi uygulanmasnn gerekli olup olmadnn belirlenmesi amacyla hazrlanan dosya. Seme, Eleme Kriterleri: Proje Tantm Dosyasnn hazrlanmasnda esas alnacak ED Ynetmeliinin EK-IVdeki kriterler.

NSZ Trkiyede evresel Etki Deerlendirmesinin (ED) uygulanmasnda yetkili Bakanlk, evre ve Orman Bakanldr. ED uygulamasnn gelitirilmesi amac ile belirli sektrler iin ED Rehberleri hazrlanmtr. Bu Rehber serisi toplam on iki (12) Rehberden olumaktadr ve aadaki sektrleri kapsamaktadr: Ak Ocak Madencilii ve Cevher Hazrlama - Zenginletirme Tesisleri. Atk Bertaraf Tesisleri. Balk iftlikleri. Barajlar ve Hidroelektrik Santrallar. imento Fabrikalar. Entegre Et Tesisleri. Ky Yaplar. Nkleer Enerji Santrallar. Otoyollar. Tekstil Fabrikalar. Termik Enerji Santrallar. Toplu Konut ve Turizm Konaklama Tesisleri.

Bu rehberlere ek olarak evre ve Orman Bakanlnn Projelerin evresel Deerlendirilmesi balkl bir ED El Kitab daha bulunmaktadr. Bu El kitab lkemizdeki ED srecinin detayl aklamalarn iermektedir.

1 1.1

GR Rehberin Konusu Bu Rehber, atk bertaraf tesisleri (rn; kompostlama / fermantasyon tesisleri, atk yakma sistemleri, dzenli kat atk depolama alanlar ve geri dnm tesisleri) iin uygulanacak ED sreci hakknda bilgi vermek amacyla hazrlanmtr. Kompostlama, biyolojik olarak paralanabilen atklarn kontrol edilebilir koullar altnda aerobik olarak ayrtrlmas ve daha sonra mikroorganizma ve makroorganizma faaliyetleri araclyla nitrojenin karbon molekllerine balanmas, proteinlerin ve karbonhidratlarn bitkiler tarafndan kullanlacak ekilde tutulmas ile humus gibi toprak benzeri rnlere dntrlmesidir. Anaerobik fermantasyon, kan atklarn uygun bir aerobik prosesten geirilerek toprak iyiletiricisi olarak kullanlabilecei bir yeil enerji yntemidir. Anaerobik fermantasyona uygun olan ve biyolojik olarak paralanabilen atklar, bu biyolojik artma yntemi ile kompostlama ileminin getirdii avantajlarn yan sra enerji retimi avantajn da salamaktadr. Atk yakma sistemleri, atklarn sl ileme tabi tutulmas iin kullanlan, yanma sonucu elde edilen snn geri kazanld ya da atld sabit ya da hareketli nite ve ekipmanlardan olumaktadr. Atklar oksidasyon, piroliz, gazlatrma gibi termal proseslerle yaklmaktadr. Dzenli kat atk depolama alanlar ise atklarn depolanmas iin kullanlan kalc sahalar da dahil olmak zere atklarn seilen bir depolama alan zerine dzgn bir ekilde ylmas ya da gmlmesi (r: terk edilmi maden ocaklarna) iin kullanlan sahalardr. Tbbi ve tehlikeli atn bertaraf iin de yukarda belirtilen teknolojiler kullanlabilmektedir. Eer esas ama atn geri kazanm ise, atklar birbirinden ayr tutulmal ve kontaminasyon engellenmelidir. Dzenli depolama ya da yakma tercih edilecekse, yine atklarn kategorize edilip ayrlmas hem evresel hem de ekonomik adan daha etkili sonular ortaya karacaktr. Dier taraftan tbbi atklar sterilizasyon ilemine tabi tutularak zararsz hale getirilebilirler. Sterilizasyon ilemi ile zararsz hale getirilen atklar, evsel atk depolama alanlarnda depolanarak bertaraf edilebilirler. Dolaysyla, sadece atn bertaraf yntemi ele alnmamal, bunun yannda (tehlikeli) atk ynetimi erevesi altnda tm hususlar (yntem, ayrma, nakliye, vb.) deerlendirilmelidir. 1.2 Kapsam ve ED Ynetmelii ile likisi Bu Rehber, EDin kompostlama, fermantasyon, yakma, dzenli depolama ve geri kazanm projelerinde uygulanmas iin hazrlanmtr. Rehberin herhangi bir yasal balaycl olmamakla beraber ED Ynetmeliine ek olarak uygulanmaldr. ED Ynetmelii Ek I kapsamndaki projeler iin ED Ynetmelii Ek IIIde verilen Proje Tantm Genel Format uyarnca hazrlanan dosya ile OBa mracaat edilerek ED sreci balatlr. Projeye zel ED raporu formatnn OB tarafndan verilmesini mteakip, ED raporunun bir yl ierisinde hazrlanarak OBa sunulmas gerekmektedir. ED Ynetmelii Ek II kapsamndaki projeler iin ise Proje Tantm Dosyas hazrlanarak OB ve/veya ilgili valilie mracaat edilmesi gerekmektedir. ED Raporu (rapor) iin projeye zel format OB tarafndan halkn katlm, kapsam ve zel format belirleme toplants sonucunda verilmektedir. Bu Rehber ED raporunu hazrlamak iin gerekli olan detaylar sunmaktadr ve bu amala kullanlmaldr. 6

1.3

Ama ve Hedef Grup Bu Rehberin amac, kapsam belirleme ile balayp inceleme ve deerlendirme sreci ile tamamlanan ED srecindeki almalar gelitirmek, uygulamalar ortak bir hale getirmek, ED Raporunun ierii ile ilgili bir Rehber oluturmak ve ilgili tm taraflar bilgilendirmektir. Hedef grup, bu rehberi kullanacak olan Bakanlk personeli, dier kamu kurulularndan oluan DK yeleri, l evre ve Orman Mdrl alanlar ile ED srecinde yer alan proje sahibi kurulular ile ED almalarn yrten danman firmalardr.

1.4

ED Sreci lkemizdeki ED srecinin aamalar ED Ynetmelii Ek I ve Ek II listelerinde yer alan projeler iin srasyla ekil 1 ve ekil 2de verilmitir.

1.5

ED El Kitab ile likisi Bakanlk tarafndan, ED uygulamalarnn detayl bir ekilde akland, ED El Kitab hazrlanm olup, sektrel rehberler ED srecini sektr zelinde ksa olarak aklamaktadr. Genel bilgiler iin ED El kitabndan, sektrel uygulamalar iin bu rehberden faydalanlmas Bakanlka nerilmektedir.

ekil 1. EK I Projeleri iin ED Srecini Gsteren Akm emas

Ek 1de belirtilen Proje sahibi Dileke ekinde Ek IIIde yer alan proje tantm format esas alnarak hazrlanm Proje Tantm Dosyas ile Bakanla bavuru yaplmas. Ek IIIde verilen proje tantm formatna uygunluunun (3) ign ierisinde deerlendirilmesi (Madde 8) Uygun bulunan Proje Tantm Dosyasnn belirlenen Komisyon yesi kadar oaltlarak Bakanla sunulmas. Halkn Katlm Toplants ve Kapsam Belirleme Toplantsnn tarihi ve yerlerinin bildirilmesi (Madde 8) Ulusal ve Yerel Gazetede yaymlanan ilana istinaden belirtilen tarihte Halkn Katlm Toplantsnn gerekletirilmesi (Madde 9) Halkn Katlm Toplantsndaki gr ve neriler de dikkate alnarak Kapsam ve zel Format belirleme toplantsnn yaplmas ve ED Raporu Formatnn proje sahibine verilmesi. Halkn Katlm, Kapsam Belirleme ve zel Format verme ilemlerinin 12 ign ierisinde tamamlanmas (Madde 10) ED Raporunun hazrlanmas ED Raporunun Bakanla sunulmas (Dileke ekinde bir kopya halinde) (Madde 11) ED Raporunun zel formata uygun olarak hazrlanp hazrlanmadnn kontrol edilmesi ( (3) i gn ierisinde) (Madde 11) ED Raporu zel formata uygun olarak hazrlanmam (Rapor bavuru sahibine iade edilir) ED Raporu formata uygun olarak hazrlanm Raporun proje sahibi tarafndan yeterli sayda oaltlmas DK Toplantlarna ar (on i gn ierisinde) (Madde 12) Rapor yetersiz (Rapor bavuru sahibine iade edilir) DK Toplant veya Toplantlarnn yaplmas. Komisyonca Raporun yeterli bulunup Nihai ED Raporu olarak kabul edilmesi (Bavuru sahibi tarafndan nihai raporun Bakanla be i gn ierisinde sunulmas) ED Olumsuz Karar ED Olumlu Karar

Eksikliklerin giderilmesinden sonra raporun Bakanla sunulmas

ekil 2. EK II Projeleri in ED Srecini Gsteren Akm emas

Ek IIde belirtilen Proje sahibi Proje iin ED uygulamasnn gerekli olup olmadnn aratrlmas amacyla bir dileke ekinde Ek IVe gre hazrlanan 3 adet Proje Tantm Dosyas ile taahhtnamenin ve imza sirklerinin Proje Sahibi tarafndan OBa sunulmas/ lgili Valilie (Madde 16) Proje Tantm Dosyasnn OB ya da ilgili Valilik tarafndan 5 i gn iinde incelenmesi (OB gerekli grld durumlarda proje alann yerinde inceleyebilir/inceletebilir) Proje Tantm Dosyasnn deerlendirilmesi (15 i gn iinde) (Madde 17) ED Gereklidir Karar (5 i gn iinde verilen karar Valilie, daha sonra tara tekilatna ve halka duyurulur) ED Prosedr uygulanr ED Gerekli Deildir Karar (5 i gn iinde verilen karar Valilie, daha sonra tara tekilatna ve halka duyurulur) Proje sahibi ilgili mevzuat uyarnca ald dier izin ve ruhsatlar ile yatrma ait izleme raporlarn OBa veya lgili Valilie iletmekle ykmldr (Madde 18)

2 2.1

ED SREC VE ZAMANLAMA Projenin ED Ynetmeliindeki Yerinin Tespiti ED Ynetmeliinin 7. Maddesi uyarnca Ek I listesi kontrol edilir. Proje Ek I listesinde yer alyorsa ED Raporu hazrlanmas gerekir ve ekil 1de yer alan prosedr yerine getirilir. Projenin EK Ide yer almamas halinde, ED Ynetmeliinin 15. Maddesi ve bu balamda EK II listesinde yer alp almad kontrol edilir. Bu madde kapsamnda giren projeler iin proje sahibi tarafndan ED Ynetmelii Ek IVe gre Proje Tantm Dosyas hazrlanr ve ayn ekte yer alan kriterler erevesinde ED Raporu hazrlanmasnn gerekli olup olmadnn aratrlmas iin Bakanla (veya Valilie) sunulur. Bakanlk (veya Valilik) inceleme ve deerlendirmeleri sonucunda proje iin evresel Etki Deerlendirmesi Gereklidir veya evresel Etki Deerlendirmesi Gerekli Deildir kararn verir. Bu projeler iin evresel Etki Deerlendirmesi Gereklidir karar verilmesi halinde sre ekil 1de yer alan prosedre gre devam eder. ED raporu hazrlanmas gerekli olan atk bertaraf tesisi projeleri ED Ynetmelii Ek Ide aadaki ekilde belirtilmektedir: Madde 11-Tehlikeli ve zel leme Tabi Atklar: a)Tehlikeli ve zel leme Tabi Atklarn geri kazanlmas ve/veya nihai bertarafn yapacak tesisler. b) Yakma Kapasitesi 1000 kg/gn ve zerinde olan tbbi atklar iin projelendirilen yakma tesisleri, c) Gnlk 1 ton ve zeri depolama kapasitesine sahip olan tbbi atk dzenli depolama tesisleri, ) Yllk ileme kapasitesi 2000 ton ve zeri olan atk ya geri kazanm iin projelendirilen tesisler, d) Tehlikeli atk ihtiva eden atk barajlar, atk havuzlar. Madde 12-Gnlk kapasitesi 100 ton ve zeri kat atklarn yakma, kompost ve dier tekniklerle ara ileme tabi tutulmas ve bertaraf edilmesi iin kurulan tesisler ve/veya alan 10 hektardan byk veya hedef yl da dahil depolanacak kat atk miktarnn gnlk 100 ton ve zeri olan kat atk depolama tesisleri, atk barajlar, atk havuzlar. ED Raporu hazrlanmasnn gerekli olup olmad ile ilgili karar verilmesi iin seme, eleme kriterleri uygulanacak atk bertaraf tesisi projeleri ED Ynetmelii Ek IIde aadaki ekilde belirtilmektedir: Madde 1b) Atk ya geri kazanm iin projelendirilen tesisler (Yllk ileme kapasitesi 2000 tondan az olanlar) c) Yakma kapasitesi 200-1000 kg/gn arasnda olan tbbi atk yakma tesisleri, gnlk 1 tondan az olan depolama kapasitesine sahip tbbi atk dzenli depolama tesisleri ve tbbi atklarn fiziksel ve kimyasal olarak ara ileme tabi tutulmas amacyla kurulan tesisler, )Tehlikeli ve zel ileme tabi atklarn fiziksel yntemlerle geri kazanlmas,

10

Madde 4- Kat Atklarn yaklmas, kompostlatrlmas ve depolanmas iin yaplan tesisler, atk barajlar, atk havuzlar. 2.2 ED in Ne Zaman Bavurulmal? Proje dngsnde ED srecinin mmkn olan en erken aamada balatlmas etkin bir ED uygulamas iin nemli unsurlardandr. Bu ayn zamanda projenin yer seimi ve proses tipi ile ilgili alternatiflerinin evresel unsurlar gz nne alnarak deerlendirilmesini salayacaktr. Projenin hazrlanma aamalarndan n fizibilite veya fizibilite aamasnda ED srecinin balamas, srecin verimli bir ekilde yrtlmesine katkda bulunacaktr.

11

3 3.1

PROJENN VE HEDEFLERNN TANIMLANMASI Giri Proje sahibi, ulusal politikalar ve yatrm programlarn gz nnde bulundurarak projenin gerekliliini, amalarn ve projenin ulusal, blgesel ve yerel ekonomiye ve sosyal kalknmaya katklarn aklamaldr. Proje, evresel etki oluturabilecek tm bileenleri ile birlikte tanmlanmaldr. Bu balamda, proje uygulamasnn zaman izelgesi ve kaynak (su, personel, ekipman v.b.) ihtiyalar ile birlikte projenin inaat ve iletme aamalarnda gerekletirilecek proje faaliyetlerinin de ortaya konmas gerekmektedir.

3.2

Atk Ynetimi nerilen projenin atk ynetimi yaklam ve metotlar kapsamndaki yeri gz nne alnmaldr. Atk ynetimi alannda son yirmi yl ierisinde atk hiyerarisi kavram gndeme gelmi ve gelimitir. Bu kavram atk ynetimi uygulamalarnda seme ve karar verme konusunda tercih edilen ncelik srasn ortaya koymaktadr. Bu balamda, atk ynetiminde ngrlen ncelik sras aadaki gibidir: 1. 2. 3. 4. 5. Atk nleme / azaltma kaynak kullanmnn en aza indirgenmesi, karlan atn miktarnn ve/veya atktaki tehlikeli maddelerin azaltlmas; Yeniden kullanm Ayn veya farkl amalar iin rnlerin, yan rn veya atk maddelerin yeniden kullanlmas; Geri dnm Ayn veya farkl bir malzemenin retiminde hammadde olarak kullanlmak zere atklarn yeniden bir ileme tabi tutulmas; yiletirme Gbre, enerji tasarrufu ve dier teknolojilerde yararlanmak zere atklarn kullanlmas; mha etme Daha uygun bir zmn olmad hallerde, atn gmlerek veya enerji tasarrufu olmadan yaklarak imha edilmesi.

Bu ncelik sralamasnda, nleme / azaltma ilk, imha etme ise son tercih edilen yntemlerdir. Alan ihtiyac, alann sonradan rehabilitasyon ihtiyac, malzeme kaynaklarnda azalma ve atk depolama kaynakl emisyonlar balamnda depolanmaya gnderilecek atklarn en aza indirgenmesi atk ynetimi prensiplerinin temelini tekil etmektedir. ED, atk ynetimi yaklamlarn gz nnde bulundurmal ve nerilen proje iin bu balamda alternatiflerin bulunup bulunmadn belirtmelidir. Bu balamda nerilen projenin seilme nedenleri aklanmaldr. 3.3 Rehberin Ana Hususlar Bu rehber, atk bertaraf tesisleri iin ED Ynetmeliinde belirtilen seme eleme kriterleri gz nnde bulundurularak, evsel, tehlikeli ve tbbi atklarn bertaraf iin kullanlabilecek aada belirtilen projelere ynelik olarak hazrlanmtr: Kompostlama tesisleri Geri kazanm ve atk yakma tesisleri Dzenli depolama tesisleri

Rehber, bu tip projeler iin olas alternatifleri, etkileri, etki azaltc nlemleri ve izleme konusunu aklamaktadr. 12

4 4.1

MEVZUAT Ulusal Mevzuat ED srecinde, lkemizde evre ile ilgili yrrllkte olan kanunlar ve ynetmelikler gz nnde bulundurulmaldr. Ayrca atk bertaraf tesisleri ile ilgili mevcut kanun ve ynetmelikler de dikkate alnmaldr. Mevzuat zaman iinde deiebildii iin ED srecinde yrrlkte olan mevzuat aratrlmal ve gz nnde bulundurulmaldr. Hali hazrda aada sunulan evre ile ilgili kanun ve ynetmelikler ED raporlarnn hazrlanmasnda gz nnde tutulmaldr. Kanunlar evre Kanunu Kanunu Su rnleri Kanunu Yeralt Sular Hakknda Kanun Umumi Hfzshha Kanunu Milli Parklar Kanunu Kltrel ve Doal Varlklarn Korunmas Kanunu Sit Alanlar Kanunu Ky Kanunu Orman Kanunu Mera Kanunu mar Kanunu Zeytinciliin Islah ve Yabanilerinin Alattrlmas Hakknda Kanun Belediye Kanunu Bykehir Belediyesi Kanunu Bayndrlk Hizmetleri Kanunu Turizme Tevik Kanunu Ulusal Aalandrma ve Erozyon Kontrol Kanunu Toprak Koruma ve Arazi Kullanm Kanunu

Ynetmelikler evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii Hava Kalitesinin Korunmas Ynetmelii Endstriyel Kaynakl Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmelii evresel Grltnn Deerlendirilmesi ve Ynetimi Ynetmelii Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii Su rnleri Ynetmelii Atk Ynetimi Genel Esaslarna likin Ynetmelik Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii Tbbi Atklarn Kontrol Ynetmelii Atk Yalarn Kontrol Ynetmelii Bitkisel Atk Yalarn Kontrol Ynetmelii Ambalaj Atklarnn Kontrol Ynetmelii Atk Pil ve Akmlatrlerin Kontrol Ynetmelii Tehlikeli Kimyasallar Ynetmelii 13

Zararl Kimyasal Madde ve rnlerin Kontrol Ynetmelii Radyoaktif Madde Kullanmndan Oluan Atklara likin Ynetmelik Poliklorlu Bifenil ve Poliklorlu Terfenillerin Kontrol Hakknda Ynetmelik Hafriyat topra, naat ve Yknt Atklarnn Kontrol Ynetmelii Toprak Kirliliinin Kontrol Ynetmelii Toprak Koruma ve Arazi Kullanm Kanunu Uygulama Ynetmelii Tarm Arazilerinin Korunmas ve Kullanlmasna Dair Ynetmelik Sulak Alanlarn Korunmas Ynetmelii Nesli Tkenmekte Olan Hayvan ve Bitki Trlerinin Uluslararas Ticaretin uygulanmas konusundaki ynetmelikler Av ve Yaban Hayvanlarnn ve Yaam Alanlarnn Korunmas, Zararllaryla Mcadele Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik Yaban Hayat Koruma ve Yaban Hayat Gelitirme Sahalar ile lgili Ynetmelik Otoyol Trafii Ynetmelii yeri Ama ve alma Ruhsatlarna likin Ynetmelik Sal ve Gvenlii Ynetmelii evre Sal Denetimi ve Denetileri Hakknda Ynetmelik Gemilerden Atk Alnmas ve Atklarn Kontrol Ynetmelii Bunlara ek olarak, i Sal ve Gvenlii Tz ve Parlayc, Patlayc ve Zararl Maddelerle allan yerlerinde ve lerde Alnacak Tedbirler Hakknda Tzk hkmleri de nem tamaktadr.

4.2

lkemizin Taraf Olduu ve ED Kapsamnda Gz nne Alnmas Gereken Uluslararas Szlemeler Avrupa Vahi Yaamnn ve Doal Habitatlarnn Korunmas Szlemesi - Bern Szlemesi Bu szleme vahi bitki ve hayvan trlerini doal yaam alanlaryla birlikte korumay amalamakta olup, zellikle tehlike altnda ve hassas trlere nem vermektedir. lkemiz bu szlemeye 1984 ylnda taraf olmutur. CITES Nesli Tehlike Altnda Olan Yabani Hayvan ve Bitki Trlerinin Uluslararas Ticaretine likin Szleme CITES Szlemesi, nesli tehlikedeki yaban hayatnn uluslararas ticaretini kontrol edebilmek iin, bu tr alverilerde hkmetlerin iznini art koan, dnya apnda bir sistem gelitirmitir. lkemiz bu szlemeye 1996 ylnda taraf olmutur. zellikle Su Kular Yaama Ortam Olarak Uluslararas neme Sahip Sulak Alanlar Szlemesi - Ramsar Szlemesi Szlemenin ana amac "sulak alanlarn ekonomik, kltrel, bilimsel ve sosyal olarak byk bir kaynak tekil ettii ve kaybedilmeleri halinde bir daha geri getirilmeyecei" esasn vurgulamaktr. lkemiz bu szlemeye 1994 ylnda taraf olmutur. Biyolojik eitlilik Szlemesi (Rio Konferans) Biyolojik eitlilik Szlemesi'nin amac: "biyolojik eitliliin korunmas; bu eitliliin unsurlarnn srdrlebilir kullanm; genetik kaynaklar ve teknoloji zerinde sahip olunan btn haklar dikkate almak kaydyla, bu kaynaklara gereince eriimin ve ilgili teknolojilerin gereince transferin salanmas ve uygun finansmann tedariki de dahil olmak zere, genetik

14

kaynaklarn kullanmndan doan yararlarn adil ve hakkaniyete uygun paylamdr." lkemiz bu szlemeye 1997 ylnda taraf olmutur. Akdenizin Kirlilie kar Korunmas Szlemesi Szlemenin ana amac Akdenizin her tr kirlilie kar Akdenize kys olan lkeler tarafndan korunmasn salamaktr. lkemiz bu szlemeye 1981 ylnda taraf olmutur. Paris Dnya Kltrel ve Doal Mirasnn Korunmasna Dair Szleme Szleme, "daimi bir temel zerine ve modern bilimsel yntemlere uygun olarak, istisnai deerdeki kltrel ve doal mirasn kolektif korunmasna matuf etkin bir sistemi kuran yeni hkmleri, bir szleme biiminde kabulnn zorunlu olduunu" belirtmektedir. lkemiz bu szlemeye 1983 ylnda taraf olmutur. Karadenizin Kirlilie kar Korunmas Szlemesi Szlemenin ana amac Karadenizin her tr kirlilie kar Karadenize kys olan lkeler tarafndan korunmasn salamaktr. lkemiz bu szlemeye 1994 ylnda taraf olmutur. Tehlikeli Atklarn Snr tesi Hareketlerinin ve Bertarafnn Kontrol Szlemesi Szleme, insan sal ve evrenin, tehlikeli atklar ve dier kat atklarn oluumu ve ynetiminden kaynaklanacak etkilerden korunmas ve bu etkilerin tm taraflarn katlmyla sk bir ekilde kontrol edilmesini hedeflemektedir. lkemiz bu szlemeye 1994 ylnda taraf olmutur. Uzun Vadeli Snr tesi Hava Kirlilii Szlemesi Szlemenin amac taraf lkelerin hava kirliliini, uzun vadeli snr tesi hava kirlilii dahil olmak zere, snrlamas, nlemesi ve mmkn olduunca azaltmasn tm taraflarn katlm ve bilgi alveri ile salamaktr. lkemiz bu szlemeye 1983 ylnda taraf olmutur. 4.3 Avrupa Birlii (AB) Direktifleri Aada verilen AB Direktifleri, bu klavuzda ele alnan atk bertaraf yntemlerinden kompost tesisleri, atk yakma ve atk depolama tesisleri ile ilgili en nemli direktiflerdir. Bu direktiflerin bir blm lkemiz mevzuatna da uyarlanmtr. Atk ereve Direktifi (75/442/EEC). Tehlikeli Atk Direktifi (91/689/EEC). Paketleme Atklar Direktifi (94/62/EC) Atklarn dzenli depolanmas konusunda 1999/31/EC sayl Direktif. Atklarn yaklmasyla ilgili 2000/76/EC sayl Direktif. Atk elektrik ve elektronik ekipman (WEEE) ile ilgili 2002/96/EC sayl Direktif. Entegre Kirlilik nleme ve Kontrol (IPPC) ile ilgili 96/61/EC sayl Direktif ve ilgili BREF dokmanlar (BREF=BAT (mevcut en iyi teknikler) referans dokmanlar) - BREF zleme - BREF Soutma Sistemleri - BREF Ekonomik - BREF Bileik Ortam Etkileri - BREF WT (Atk yiletirme) - BREF WI (Atklarn yaklmas) Yeralt sularnn korunmas ile ilgili 80/68/EEC sayl Direktif. ED Direktifi (85/337/EEC ve revize edilmi ekli 97/11/EC). 15

Doal yaam ortamlarnn korunmas ile ilgili 92/43/EEC sayl Habitat Direktif. ilerin maruz kald grltn kontrol ile ilgili 2003/10/EC sayl Direktif. Ekipmanlardan kaynaklanacak grltnn kontrol ile ilgili 2000/14/EC sayl Direktif. Hava Kalitesi ereve Direktifi (96/62/EC)

Bu direktiflere ve dier tm AB mevzuatna EUR-Lex internet sitesinden ulalabilir. (http://eur-lex.europa.eu/en/index.htm)

16

5 5.1

ALTERNATFLER Giri Atk bertaraf tesislerinin kurulmas gz nne alndnda, proje iin seilen yerin konumu bertaraf yntemi ve eylemsizlik alternatifleri ED kapsamnda dikkate alnmaldr. Alternatifler deerlendirilirken evresel ve ekonomik faktrler birlikte ele alnmaldr.

5.2

Yer Seimi Alternatifleri Atk bertaraf tesisleri iin gz nne alnmas gereken en nemli alternatif, proje yeri alternatifidir. Projenin yeri ile ilgili alternatifler deerlendirilirken evresel (ve sosyal) unsur ve hassasiyetlerin gz nne alnmas sadece ekonomik ve teknik deil, evresel adan da en srdrlebilir ve tm taraflarca kabul edilebilir yerin seilmesini salayacaktr. ED srecinin projenin hazrlanma (n fizibilite veya fizibilite) aamasnda balam olmas evresel hususlarn ve halkn grlerinin gz nne alnarak en kabul edilebilir zmn oluturulmasn salayacaktr. Projenin uygulama aamasnda bahse konu hususlarn gz nne alnmamasndan kaynaklanabilecek sorunlar ve maliyetler de bylece engellenebilecektir. evresel, sosyal ve ekonomik adan en uygun yer seimi iin nerilen admlar aada sralanmaktadr. Yer seim sreci: 1. Potansiyel alanlarn ksa bir listesinin hazrlanmas (hem tercih edilen hem de alternatif alanlar ierecek ekilde). 2. Her alann ekolojik ve sosyo - kltrel anlamda tanmlanmas. 3. Doal ve sosyo - kltrel kaynaklarn bozulmas anlamnda her alann etkileri kaldrma kapasitesinin analiz edilmesi. 4. Ciddi evresel snrlamalar olan alanlarn elimine edilmesi. 5. Etkilenen halkla grlmesi. 6. Alternatiflerin uygunlua gre sralanmas ve sebepler ortaya konarak yerin seilmesi. Aadaki hususlar da yer seimi srecinde gz nnde bulundurulmaldr: Su kayna olarak kullanlan besleme alanlar veya halkn kullanmnda olan baraj glleri. Alc ortama dearj edilmeden nce atk sularn artlmas gereklilii. Mevcut hava kalitesi. Nesli tkenme tehlikesi altnda olan trlerin yaam alanlar. Yerleim merkezlerine yaknlk. Alann (veya gei yollarnn) salk kurulular, okullar ve konutlar gibi alanlara uzakl. Deprem ve gk riski olan alanlar.

5.3

Bertaraf Yntemi Alternatifleri Atklarn bertaraf iin kullanlabilecek yntemlerin alternatifleri de ED raporunda gz nne alnmaldr. Bu balamda aadaki blmlerde, atk bertaraf yntemlerinden kompost tesisleri, atk yakma niteleri ve dzenli atk depolama tesisleri sunulmakta ve bu yntemlerin uygulanmasnda gz nnde tutulmas gerekli alternatif sistem ve uygulamalar belirtilmektedir.

17

5.3.1

Kompost Tesisleri Kompostlama prosesi aerobik bir prosestir ve organik atklar, tahta ve kat atklar iin en uygun bertaraf yntemidir. Kompostlama gibi ksmi dntrme ilemi ieren metotlarda atn organik miktar ve atn nem ierii nemli parametrelerdir. Kompost tesislerinden kaynaklanacak evresel etkilerin minimizasyonu iin alternatifler deerlendirilirken kullanlan proseslerin ve ekipmanlarn zellikleri nem tayacaktr. Bu balamda gz nnde bulundurulmas gereken baz hususlar unlardr: Ak (ak alan) sistemler. Kapal (kapal alan) sistemler. Drenaj ve havalandrma borularnn modeli. Kompostlama sreci esnasnda doal havalandrma imkan veya zorunlu havalandrma gereksinimi. Koku giderme tekniklerinin (koku yayan bileikleri paralayan reaktif bir zeltinin spreylenmesi, karbon adsorpsiyon teknikleri, ileri yakma, vb.) uygulanmas. Kompostlama sreci esnasnda ihtiya duyulabilecek suyun kapal bir sistem oluturularak kullanlabilmesi veya ak bir sistemle srekli olarak bir yzey suyundan temin edilme ihtiyac. Filtreden geirilmi suyun toplanmas ve artlmas. Fermantasyon srecinde enerji retimi amacyla kullanlabilecek atn organik blmnn ksmen biyogaza dntrlmesi.

5.3.2

Atk Yakma Tesisleri Bu tesisler atn kontroll bir ekilde yaklarak daha az hacim kaplayan ve daha zararsz bir forma dntrlmesi ilemini kapsar. Evsel, endstriyel, tehlikeli ve tbbi atklarn bertaraf iin kullanlabilir. Bu atklar yakma ilemine tabi tutulmadan nce birbirinden ayrlmaldr. Bylece tehlikeli veya tbbi vasfa sahip olmayan atklarn kontaminasyonu engellenmi olacaktr. Bu da daha kk bir atk hacmi iin tehlikeli veya tbbi atk ilemi yaplmasn salayarak ekonomik olarak maliyetlerin dmesini salayacaktr. Organik atklardan enerji retme ihtimali atk yakma ileminin nemli bir avantajn temsil etmektedir. Ancak, bu ilem sonucunda dier yntemler kullanlarak (genelde dzenli depolama) bertaraf edilmesi gereken baka bir atn (kl) olumas sz konusudur. Atk yakma projelerinde, atklarn geri dnmn ve enerji retimini salamak ve ayn zamanda evreye olan olumsuz etkileri en aza indirmek iin aadaki hususlar ncelikle gz nnde bulundurulmaldr: Yakma ileminden nce atklarn n ayrmaya tabi tutulmas. Yakma tesisinde baca gaz temizleme sisteminin kurulmas ve toz, SO2, NOx, HCl, HF gibi maddelerin emisyonunun azaltlmas. Yakma tesisinde enerji tasarrufu ve yakma ileminde elde edilen snn kullanm iin yntemler uygulanmas. Yakma sonucu ortaya kan maddelerin (cruf, kl) baka sanayi tesislerinde kullanlmas.

18

5.3.3

Dzenli Depolama Tesisleri Dier atk bertaraf yntemleri ile karlatrldnda dzenli depolama nihai bir bertaraf yntemi olarak grld ve daha ekonomik bir alternatif olduu iin genellikle tercih edilmektedir. Dzenli depolama projeleri hem evsel, hem de tehlikeli ve tbbi atklarn bertaraf iin kullanlan etkin bir yntemdir. Bu atklar dzenli depolanrken ayrtrlmal ve her atk tr ayn tesiste olsa da farkl blmelerde (lotlarda) depolanmaldr. Bylece hem tehlikeli veya tbbi vasfa sahip olmayan atklarn kontaminasyonu engellenmi olacak, hem de daha kk bir atk hacmi iin tehlikeli veya tbbi atk standartlarnn uygulanmas salanarak ekonomik olarak maliyetler drlm olacaktr. Dzenli depolama tesisleri planlanrken aada belirtilen hususlar ve bunlarn bazlar ile ilgili uygulanabilecek alternatifler gz nne alnarak mevcut evresel artlara uyumlu ve evreye daha duyarl bir dzenli depolama projesi gerekletirilebilir. Taban astar sistemi (drenaj sistemleri dahil). st ve yan astar kaplama yntemleri ve bunlarn serilme sralar. Toprak seviyesi ve ortalama en yksek yeralt suyu seviyesine bal kalnarak taban astar sisteminin derinliinin belirlenmesi. Doldurma yntemleri (blmelendirme/kompartman usul, vb.). Kompartmanlarn/blmlerin boyutu ve yeri. Sznt suyunun toplanmas ve artm. Metan gaznn kontrol ve ileme tabi tutulmas. Rahatszlk verici kokunun, tozun, pn ve hayvanlarn proje alanna giriinin snrlandrlmasyla ilgili nlemler. Doal afet veya herhangi bir kaza durumunda uygulanacak nlemler. Rehabilitasyon ve doaya yeniden kazandrma, rekreasyon alanlar yaratlmas ile ilgili alternatifler. letme ve bakm yntemleri.

19

5.4

Eylemsizlik Alternatifi Eylemsizlik alternatifi, projenin gereklememesi durumunu irdeleyen bir alternatiftir. ED Raporu kapsamnda bu alternatifin referans noktas olarak alnmas asndan deerlendirilmesi nemlidir. Bylece projenin hayata geirilmemesi durumunda, projeden salanabilecek hangi faydalarn ve projeden kaynaklanacak hangi etkilerin ortadan kalkaca deerlendirilebilecektir.

20

ETKLER Bu blm, atk bertaraf tesislerinden kaynaklanacak olas evresel etkiler hakknda bilgi vermektedir. Genel olarak atk bertaraf tesislerinden dolay hava kalitesi, su kalitesi, toprak kalitesi, biyolojik evre (flora, fauna ve habitatlar) ve sosyoekonomik evre zerine etkiler olumas sz konusudur. Bu olas etkiler aada farkl bertaraf yntemlerine gre daha detayl olarak aklanmtr.

6.1

Genel Sosyoekonomik Etkiler Sosyoekonomik evre zerine etkiler zellikle bu tesislerin fiziksel ve biyolojik evre zerine yarataca etkilerin uzants olarak ortaya kmakta ve genelde insanlarn bu tip tesisleri alglay ile ilgili tepkiler dourmaktadr. Bu nedenle bahse konu tesisler iin gerekletirilecek projelerden kaynaklanacak sosyoekonomik etkiler yer seimi aamasnda gz nnde bulundurulmal ve gerekli halkn katlm salanarak bu etkilerin minimizasyon yollar aranmaldr.

6.2

Kompost Tesisleri Uygun olmayan ekilde biriktirilmi kompost ynlarndan kan gaz tesisle ilgili en nemli olumsuz etkilerden biridir. Ynlar dzenli olarak havalandrlmaz ise, anaerobik bakteriler rer ve metan gaz oluur. zlme ilemleri ayn zamanda karbondioksit, bakteri, mantar ve uucu organik bileenlerin ortaya kmasna neden olmaktadr. Metan gaz ve karbondioksitin kmas, atmosfere sera gaz emisyonu anlamna gelmektedir. Bu tesislerde oluan dier hava emisyonlar, trmklama ve tclere enerji salayan ateleme motorlarndan kaynaklanmaktadr. Kompost tesislerinde balca atk su kayna sznt sulardr. Bu sznt sularnda BO ve fenollere (yapraklardaki ligninin ayrmas esnasnda oluan yan rn) rastlanmaktadr. Bu parametreler kabul edilebilir dearj standartlarn aabilmekte, ancak bir kum filtresinden geirildiinde ya da topraa szdrldnde (saha artlarna ve parametre deerlerine bal olarak) daha az problem yaratmaktadr. Yksek younluktaki BO nedeniyle biyolojik bir artm uygulanmas da genelde gereklilik gstermekte ve ancak byle bir artmdan sonra atk suyun (sznt suyu) bir yzey suyuna dearj sz konusu olabilmektedir.

6.3

Atk Yakma Tesisleri Yakma tesisleri blgesel olarak hava kirlilii, toprak kirlilii, grlt ve grnt kirlilii yaratarak evresel yaam artlarna ve halk salna etki edebilmektedir. Atk yakma tesislerinin evreye olan balca olumsuz etkileri aadaki gibi snflandrlabilir. Toprak ve Su ken toz ve dier gaz emisyonlar ile kl ve cruf ile kirlenen alanlardan szlen yamur sularnn toprak ve yeralt suyunun kirlenmesine yol amas sz konusudur. Bu husus proje sahasnda bulunan toprakla olduu kadar tesis dndaki alanlar iin de geerlidir. Ayrca, tesiste hem proses hem de evsel kaynakl atk su oluacaktr. Bunlarn alc ortama dearj edilmeden nce uygun bir artma tabi tutulmalar gerekmektedir.

21

Hava ve Grlt Yakma tesisleriyle ilgili en nemli etki hava kirlilii ile ilgilidir. Bunlar; toz oluumu, karbonmonoksit, slfrdioksit ve azot-oksit emisyonu, hidroklorik asit ve hidrojen florit, PCDDler, PCDFler, PAHlarn aa kmas, ve toplam hidrokarbon oluumudur. Ayrca yaklan atk trne bal olarak koku oluumu da sz konusu olabilir. Tesisinin iletilmesi aamasnda ekipmanlarn ve aralarn kullanmndan ve atklarn tanmas ile ilgili trafikten dolay grlt olumas sz konusudur. Flora ve Fauna Proje alanndaki arazi kaybndan dolay alanda yer alan flora ve fauna trleri zerine olumsuz bir etki olacaktr. Ayrca, tesis yerine bal olarak yrede insani aktivitelerdeki art sadece proje alannda bulunmasa dahi yakn evrede yaamn srdren vahi yaam olumsuz etkileyebilir. Bunlarn yan sra, fiziksel evre zerine (zellikle toprak ve su kaynaklar) olabilecek olumsuz etkiler bu evreyi ve kaynaklar oluturan ve kullanan flora ve faunay da etkileyecektir. 6.4 Dzenli Depolama Tesisleri Dzenli depolama tesislerinin evreye zerinde yaratabilecei balca olumsuz etkiler aadaki gibi snflandrlabilir. Toprak Bu tip projelerde dzenli depolama sahasndaki alann kayb sz konusudur. Bu alandaki yzey topra syrlarak daha sonra tesis blmlerinin zerinin rtlmesi gibi farkl amalarla kullanlr. Alanda ortaya kabilecek toprak kirlenmesi esas olarak atklarn zelliklerinden (patojenik mikroorganizmalar, ar metaller, tuzlar vb. iermesinden) ve topran zellikleri (fiziksel zellikler, gzenekliliine vb.) ile kullanlan geirimsizlik sistemlerine baldr. Ayrca, depolama alan dnda ve tanma esnasnda atklarn dalmas, dklmesi veya atklardan szntlar olumas durumunda toprak kalitesinin olumsuz etkilenmesi sz konusu olacaktr. Yeralt ve yzey suyu Biyodegradasyon (biyolojik olarak paralanma) ve kimyasal oksidasyon mekanizmalarnn etkileri ile dzenli depolama alanlarndaki kat atklar paralanr ve sznt sular ynlarn iinden szarak atlaklara ular ve topraa karabilirler. Sznt suyu belli fiziksel artlarn (rn. topran geirgenlik katsays ve ayrca kayalardaki atlaklar vb.) elvermesi durumunda yeralt suyuna karrlar. Sznt nedeniyle kirlenmi olan yeralt suyunun yzey sularna ulamas veya toplanmayan yzey aknn (ya) yzey sularna ulamas bu kaynaklarda da kirlilik yaratabilir. Bu durumu engellemek iin dzenli depolama alanna sznt suyu toplama ve yzey suyu toplama sistemleri ve bunlar sonrasnda da artma sistemi oluturulmaldr.

22

Hava ve Grlt Dzeni depolamann inaat aamasnda, kaz, dolgu, ykleme srasnda oluacak toz emisyonlar ve inaat ekipmanlarndan kaynakl egzoz gazlar hava kalitesini etkileyen emisyonlardr. letme aamasnda ise, depolama alanndan kaynaklanan depo gaz (metan ierii yksek) ve i makinelerinden kaynaklanan egzoz emisyonlar hava kirletici kaynaklardr. Dzenli depolama alannda biyolojik bozunma esnasnda ortaya kan gazlar (metan, hidrojen slfat vb.) ve atk trne bal olarak ortaya kabilecek toksik ve potansiyel kanserojen uucu maddelerdir (benzen gibi). Dzenli depolama sahasnda, sznt suyu toplama havuzu ve artma tesisi koku kaynaklanmas beklenen yerlerdir. Tesisin inas ve iletilmesi aamasnda kullanlacak inaat aralarndan ve atklarn tanmas ile ilgili trafikten dolay grlt olumas sz konusudur. Flora ve Fauna Proje alanndaki arazi kaybndan dolay alanda yer alan flora ve fauna trleri zerine olumsuz bir etki olacaktr. Ayrca, tesis yerine bal olarak yrede insani aktivitelerdeki art sadece proje alannda bulunmasa dahi yakn evrede yaamn srdren vahi yaam olumsuz etkileyebilir. Bunlarn yan sra, fiziksel evre zerine (zellikle toprak ve su kaynaklar) olabilecek olumsuz etkiler bu evreyi ve kaynaklar oluturan ve kullanan flora ve faunay da etkileyecektir. Dier konular Dzenli depolama alanlarnda oluan metan ierii yksek depo gaz bir boaltm sistemi oluturulmamas halinde depolama alannn civarndaki binalarn taban ksmlarnda ylabilir. Depo gaz yksek miktarda metan ierir ve basn altnda patlayc zellie sahiptir. Depolama alan gaz ayrca aa gibi derinlere kk salm bitki rtsn de etkileyebilir. Depolama alanlarnn arazi grnmne etkisi sadece depolama alannn inaatyla ilgili olmayp, bitkisel rt toprann kaldrlmas da buna dahildir. Ayrca, dzenli depolama alanlar evredeki yerleimler ve iyerleri iinde olumsuz bir grnme neden olmaktadr. Depolama alannda (inaat ve iletimi esnasnda) kularn, haerelerin ve dier vektrlerin younlamas halk sal asndan ve civardaki yerleimler iin rahatszlk vericidir. Yukarda belirtilen muhtemel etkilere ek olarak, ED Raporunda gz nnde bulundurulmas gereken ve eitli proje aamalarndan etkilenebilecek evresel ve sosyal bileenlerin proje faaliyetleri ile bir arada sunulduu etkileim matrisi ekil 3te verilmitir.

23

ekil 3. evresel Etki Etkileim Matrisi

Fiziksel evre

Biyolojik evre Sosyo-ekonomik evre

Fauna elemanlar (memeliler, kular, vb.)

Bileenler

Proje Faaliyetleri ve Etki Bileenleri

Kaz dolgu Kat atk oluumu Atk su oluumu Tesisin igal ettii alan Hava emisyonlar Grlt olanaklar Grsel etkiler

naat Aamas

Hava emisyonlar Sv atklar Su kaynaklarna etki Kat atklar Grlt Toz Trafik

letme Aamas

Su kirlilii Grsel etkiler Arazi kayb

Kapan Aamas

24

Ulusal ve yerel ekonomi

Su kullanm ve kalitesi

zel koruma alanlar

Erozyon ve kelme

Endemik flora trleri

Toprak kaymas

Hassas gruplar

Kltr varlklar

Arazi kullanm

Depremsellik

Sucul yaam

Hava kalitesi

Bitki rts

Arazi kayb

stihdam

Grlt

Peyzaj

Eitim

Nfus

klim

ETK AZALTICI NLEMLER Bu blmde, kompost tesisleri, yakma tesisleri ve dzenli depolama alanlar gibi atk bertaraf tesisleri iin etki azaltc nlemler aklanmaktadr.

7.1

Kompost Tesisleri Rahatszlk verici kokularn nlenmesi iin kompostlama sreci boyunca aerobik koullarn devaml olarak muhafaza edilmesi salanmaldr. Atklarn iinden yksek basnl hava geirmek yerine, hava, kompost malzemeye emdirilirse kirli havann evreye karmas azaltlm olur. Kokulu bileenlerin (NH3, ya asitleri) azaltlmas amacyla toplanan havann biyolojik filtreler gibi bir artma nitesinden geirilmesi evreye olacak etkiyi nemli oranda azaltacaktr. Kompostlama ilemlerinden kaynaklanan atk suyun uygun bir artma tesisinde artlmas ve daha sonra alc ortama dearj edilmesi gereklidir.

7.2

Atk Yakma Tesisleri Hava kirlilii, baca gaz artma/temizleme (kirletici maddeleri tutulmas veya deitirilmesi) sistemleri ile minimize edilmelidir. Uucu gazlardaki yanc olmayan maddelerin (CO, CxHy) miktarn azaltc dier bir nleyici yntem ise, minimum 2 saniye kapasiteye sahip bir yanma odasnn (850 dereceden yksek) eklenmesidir. Atk yakma tesislerindeki uucu gazlar CO ve baz hidrokarbonlar ierir. Yksek sda, yeterli yakma sresi ve fazla miktarda oksijen salanmasyla bu bileikler sl olarak paralanr ve zararsz molekllere (CO2 ve H2O) dnr. Yakma ilemi dzgn ekilde gerekletiinde, kller ve cruf daha sonra yol yapmnda, imentoda dolgu maddesi olarak ve asfalt yapmnda kullanlabilir. Yakma ilemi sonunda oluan malzemenin yeniden kullanlamad durumlarda dzenli depolama nihai bertaraf yntemi olarak kullanlabilir.

7.3

Dzenli Depolama Tesisleri Sznt suyuna bal olarak yeralt sularnn kirlenmesi (ve bunu yzey suyunun kirlenmesinin izlemesi), dzenli depolama alanlarnn geirgenlii dk topraklar zerine yaplmas ile azaltlabilir. Sznt suyu toplama sistemi yaplrken, artma ve kontrol konular dikkate alnmaldr. Geirimsiz astar tabaka sistemi zerinde toplanan sznt suyu, nce atk su artma tesisine, oradan alc yzey suyuna, ya da merkezi kanalizasyon sistemine dearj edilebilir. Artlm sznt suyunun atk depolama sistemine geri dndrlmesi ihtimali de gz nnde bulundurulmaldr. Atk depolama alanlarna atk tanrken ortaya kabilecek toz, depolama alanna giden yolun asfaltlanmas, nakliye iin kullanlacak yolun ksa tutulmas suretiyle ve tama, boaltma aamalarnda sulama (spreyleme) yaplmas ile azaltlabilir. Hidrojen slfat gaz k ve atklarn anaerobik biyolojik bozunmas sonucu ortaya kan dier gazlarn (zellikle metan) sebep olduu rahatszlk verici koku, gelen atklarn sktrlmasyla, 25

atklarn zerlerinin gnlk olarak toprakla kaplanmas ve gaz kontrol sisteminin kurulmas ile azaltlabilmektedir. Tesis tabannda biriken depo gazlarnn patlama riskini azaltmak iin de gaz kontrol sistemi uygulanmal ve ayrca saha etrafna gaz denetimi iin kontrol kuyular kurulmaldr. Depolama alanlarnn peyzaja olumsuz etkisi de tampon blgelerin kurulmas ve bu alanlarn aalandrlmas ile nlenebilir.

7.4

Tbbi ve Tehlikeli Atk Tbbi ve tehlikeli atklar mevzuata uygun bir ekilde zel depolama alanlarnda depolanabilir ya da ruhsatl yakma tesislerinde bertaraf edilebilirler. Bu tip bertaraf yntemlerinden dolay kaynaklanabilecek evresel etkiler ve bunlarla ilgili alnabilecek nlemler yukardaki blmlerde zetlenmitir. Bunlarn yan sra tbbi ve tehlikeli atklarn ynetimi ve bertaraf iin projeler gelitirilirken gz nne alnmas gereken baz nemli hususlar aada sunulmaktadr: Tbbi ve tehlikeli atk miktarnn kaynanda en aza indirilmesi. Tbbi ve tehlikeli atklarn evsel atklar ile kartrlmamas. Tbbi ve tehlikeli atk ynetimiyle ilgili personelin periyodik olarak eitimden ve salk kontrolnden geirilmesi. Tbbi ve tehlikeli atklar evsel atklarla ayn dzenli depolama alanlarnda depolanacak ise zel bir blmde evsel atklardan ayr olarak, ya da sadece tbbi ya da tehlikeli atklar iin yaplm zel bir bertaraf alannda depolanmaldrlar. Ancak tbbi atklarda, sterilizasyon ilemine tabi tutularak zararsz hale getirilen atklar, evsel atk depolama alanlarnda depolanarak bertaraf edilebilir. Tbbi ve tehlikeli atklar, zel atk yakma tesislerinde ya da Bakanln gerekli grd durumlarda ve izni dahilinde, evreye zarar verilmemesi, gereken tedbirlerin alnmas, baca gaz emisyonlarnda Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii hkmlerinin salanmas ve uygun artlarda imento fabrikalarnda da yaklabilir. Yakma tesislerinde tbbi ve tehlikeli atklarn yaklmas iin; tesislerde yanma odasna bal bir son yanma blmnn bulunmas, yakma frnndaki ilk blme scaklnn en az 900Cde tutulmas, scakln srekli kaydedilerek kontrol edilmesi, son yanma blmnde ek bir brlrn bulunmas, scaklk alt snrn altna dnce brlrn otomatik olarak 26

devreye girmesi, bu blmde en dk yakma scaklnn 850C, %1den fazla halojenli organik ieren maddelerde ise 1100C ve alkoyma sresinin en az iki saniye olmas zorunludur.

27

ZLEME Bu blm, evsel ve veya tehlikeli ve tbbi atklarn bertaraf iin kullanlan kompost ve yakma tesisleri ile dzenli atk depolama sahalarnda iletme aamasnda izlenmesi gereken evresel parametreler konusunda bilgi vermektedir. Bu parametreler her proje zelinde gzden geirilmeli ve izlenmesi gerekecek parametreler proje baznda belirlenmelidir. Kompost Tesisleri Kompost tesislerinde aadaki parametreler dzenli olarak izlenmelidir: Tahliye edilen havadaki NH3 ve CxHy ierii. Atk sudaki KO, BO, askda kat madde, pH, scaklk ve elektrik iletkenlii.

Atk Yakma Tesisleri Hava kalitesiyle ilgili olarak aadaki parametreler izlenmelidir: NOx, CO, toz, TOK, HCl, HF, SO2. Prosesin iletim parametreleri; ateleme ss, oksijenin dumanla karmas, basn, scaklk ve k gaznda su buhar. Yaklan atklarn zelliklerine bal olarak, ar metaller, dioksinler ve furan.

Artlm atk su dearj ile ilgili olarak aadaki parametreler izlenmelidir: Dearj suyu kalitesi parametreleri (askda kat madde, KO, BO vb.) Yaklan atklarn zelliklerine bal olarak dioksin ve furan; Yaklan atklarn zelliklerine bal olarak PAHlar ve ar metaller gibi dier kirleticiler.

Dzenli Depolama Tesisleri Dzenli depolama tesislerinde aada belirtilen konular ve parametreler izlenmelidir: Tesiste meydana gelebilecek oturma ve kmeler. Artma sonras atk su kalitesi (askda kat madde, KO, BO, elektriksel iletkenlik, pH ve atk zelliklerine bal olarak ar metaller gibi dier parametreler) Hava kalitesi (zellikle metan gaz) zleme kuyularnn almas ve yeralt suyunun kalitesinin izlenmesi Grlt seviyeleri

Yukarda atk bertaraf tesisi projelerinde genel anlamda izlenmesi gerekecek konu ve parametreler belirtilmitir. ED raporunda yer alacak izleme program ilgili konular iin genel anlamda u bilgileri iermelidir:

28

zlenecek parametre Parametrenin izlenme nedeni Parametrenin izlenecei yer Parametrenin nasl izlenecei/izleme ekipman/yntemi Parametrenin ne zaman izlenecei - izleme skl ve toplam izleme sresi zleme maliyeti zlemeden kimin sorumlu olduu

zleme srecinin yan sra, sz konusu tesislerin ekonomik mrleri tamamlandktan ve bu tesisler kapatldktan sonra alanlarn ne ekilde rehabilite edilecei hususu ED almalar esnasnda deerlendirilmeli ve ED raporunda belirtilmelidir.

29

LETM lgili Kii: Sn. Selda GRBZ T.C. evre ve Orman Bakanl ED ve Planlama Genel Mdrl Atk ve Kimya Tesisleri ube Mdr +90 (312) 207 64 44 sgurbuz@cevreorman.gov.tr.

30