Fukushima

De aardbeving en de daarop volgende tsunami veroorzaakten in de kerncentrale van Fukushima een ernstige schade, volgens deskundigen niveau 3 op de INES-schaal. Vanmorgen las ik dat deze is opgeschaald naar het hoogste niveau 7. Dan spreken we over een ramp in de orde van grootte van Tsjernobyl. In eerste instantie zette de aardbeving een automatische veiligheidsprocedure in werking. De koelstaven werden omhoog gebracht om het splijtingsproces te stoppen en het reactorvat werd onder de koelvloeistof gezet. Dit alles werkte correct. Na ongeveer een uur bereikte de tsunami de centrale. De vloedgolf was veel hoger dan voorzien kon worden en overspoelde de centrale. De primaire koelsystemen en de back-up vielen uit. Ook bleek een tweede back-up niet te werken, waarschijnlijk omdat de accus voor de noodaggregaten onvolledig opgeladen waren. De koelvloeistofsystemen faalden en de reactorvaten raakten oververhit. Het reactorvat verloor koelvloeistof door verdamping en lekkage. Het bedrijf was niet in staat om de koeling te herstellen, doordat er zowel problemen waren met de noodvoorziening voor de elektriciteit als voor de koelsystemen. In uiterste nood werd het reactorvat van buitenaf onder water gezet eerst met bluswater en later met zeewater. Doordat de koeling van de reactorvaten uitviel ontstonden er secundaire problemen met oververhitting en smelten van de splijtstofstaven als gevolg. Hierdoor werd onder andere waterstof gevormd. Als gevolg hiervan zagen we explosies in de buitenruimte en lekkages met radioactief koelwater op de TV. De beelden die we op TV zagen waren die van een klunzige aanpak, die Japan onwaardig is. Een noodoplossing voor de elektriciteitsvoorziening en voor de koelaggregaten liet vele dagen op zich wachten. Het dichten van lekkages door beton in putjes te storten etc. Het commentaar van het bedrijf en van onze experten bleef hameren op geruststellende uiteenzettingen en het bagatelliseren van het risico van de radioactieve straling. Buitenlandse experten werden geweerd, zoals bijvoorbeeld het aanbod door Frankrijk om gespecialiseerde robots te sturen om het reactorvatvat te inspecteren en eventuele schade te herstellen. Het bedrijf legde een zwijgplicht op aan zijn medewerkers. Niemand werd in de centrale toegelaten. Zelfs de regering werd niet correct genformeerd. Ondertussen stroomde de koelvloeistof even hard de zee in als deze in het reactorvatvat werd gepompt. De koelvloeistof was ondertussen helaas wel heel erg radioactief geworden. Hoe kan dat? Dat is in feite onmogelijk, tenzij er iets heel anders aan de hand is. Daarover hoorde ik geen enkele expert een vraag stellen. Sinds enige weken roept de naam Fukushima een onvrede bij me op. Niet omdat de ramp zo verschrikkelijk is en oncontroleerbaar lijkt. De onvrede wordt gevoed door het beeld dat geschetst wordt: als de koeling eenmaal hersteld is dan is het probleem onder controle gebracht dankzij de zelfopoffering van het heldhaftige personeel van de centrale. Al wekenlang wordt er over koelingsproblemen bericht. Ernstige explosies worden afgedaan als een neveneffect van de slechte koeling. De berichtgeving concentreert zich op het uit de hand lopen van de koelingsproblemen: helikopters met bluswater, brandweerspuiten en later stromen met beton om lekkage te stoppen vermochten niets uit te halen.

Het koelen blijkt niet beheersbaar te zijn en daardoor loopt het anders. Het is een niet te voorziene ontwikkeling, een act of God, die ons een onvoorstelbare tsunami stuurde. In termen van het bedrijf; ons treft weinig blaam, wij doen er alles aan om de gevolgen aan te pakken. Op TV en in de kranten zien we talloze deskundigen dit beeld toelichten en bevestigen. Ook wordt ons verteld dat wij in Nederland niets te vrezen hadden want dit kan in Nederland niet gebeuren. Men bleef en blijft nog steeds afgaan op de mededelingen van de persvoorlichter van het bedrijf. Er lijkt wel een onwil om kritisch naar de bekende gegevens te kijken. Hoe kunnen wetenschappers of commentatoren zo weinig kritisch, zo weinig wetenschappelijk zijn! Hoe kan men zeggen dit kan ons niet gebeuren als mijn niet weet wat dit veroorzaakt heeft? Wat is er volgens mij gebeurd? De centrale was ontworpen voor een aardbeving met van magnitude 7,5 op de schaal van Richter. De werkelijke magnitude was 9, hetgeen betekent dat de krachten op de constructie tot 50 maal groter kunnen zijn dan berekend. De verankering van de gebouwen en van het reactorvatvat moeten hierop berekend worden. Bij een kerncentrale zijn er in feite drie omhulsels die los van elkaar kunnen bewegen: het stalen reactorvatvat, de betonnen, beschermende mantel en de buitenste ruimte van de centrale. Van buiten is alleen deze laatste ruimte als gebouw zichtbaar. Van het reactorvat hebben we geen beelden gezien. Het reactorvat is met honderden leidingen, buizen en kabels verbonden met de mantel. Deze leidingen, buizen en kabels zijn doorverbonden met de buitenste ruimte in de centrale, waar alle apparatuur staat opgesteld. Men heeft niet veel voorstellingsvermogen nodig om te begrijpen wat er gebeurt als het reactorvat binnen de mantel gaat bewegen. Zowel het reactorvatvat als de beschermende mantel zijn enorm zwaar. De krachten hierop door een aardbeving zijn enorm en de verankeringen moeten evenredig sterk zijn. Maar als de ankerkrachten 50 maal hoger zijn dan berekend dan is het zeer wel mogelijk en zelfs waarschijnlijk dat een of meer ankers het hebben begeven en dat het reactorvatvat binnen de mantel is gaan bewegen. De gevolgen daarvan zijn desastreus: scheuren in de betonnen mantel ter plaatse van de ankers; gebroken leidingen als gevolg van de beweging van het reactorvatvat binnen de mantel; uitvallen van communicatie en besturingssystemen. Als dit zo zou zijn, dan is niet de tsunami de uiteindelijke oorzaak van het wegvallen van de koeling maar de aardbeving. Het ongeluk is dan niet een uit de hand gelopen proces maar een fatale, structurele aanslag op de integriteit van de constructie en de verbindingen met uiteindelijk een onbeheersbaar reactieproces als gevolg. De oorzaak is niet act of god maar een foutieve inschatting door de ontwerpers van de centrale. Wij kunnen de details van het falen van de constructie en van de koelingsystemen niet kennen. Maar de leiding van de centrale moet deze wel al vrij snel ontdekt hebben. Waarom anders werd buitenlandse hulp niet toegelaten? Waarom lekte het koelwater massaal weg? Waarom konden allerlei processen niet onder controle gebracht worden? Dat kan volgens mij alleen als er leidingen onherstelbaar verbroken zijn, scheuren in de mantel zitten en verbindingen tussen de mantel en het reactorvatvat niet meer functioneren.

Mijn onvrede is niet gericht op het falen van de constructie en al zeker niet op de werkers binnen de centrale. Falen als de krachten 50 maal groter zijn dan aangenomen en als de golven niet 7 maar wel 20 meter hoog tegen het gebouw beuken is te begrijpen. De werkers doen wanhopig hun best om de vele problemen het hoofd te bieden en zij doen dit met risico voor hun eigen leven. Nee, mijn onvrede betreft het establishment, dat dit ongeluk blijft zien als een uit de hand gelopen probleem als gevolg van een natuurramp van ongekende orde. Ook al kan de natuur ongekende krachten uitoefenen en ongevallen veroorzaken, men mag de natuur niet gebruiken als dekmantel voor eigen falen. Het falen van de koeling, het falen van de constructie had het signaal moeten zijn voor een fundamentele aanpak, die de gevolgen van de ramp zo veel mogelijk zou inperken. Ik kan niet nagaan of dit mogelijk zou zijn geweest. Ik weet niet of het eerder onder water zetten van het reactorvat met zeewater de gevolgen van de ramp had kunnen verkleinen. De overheid had de regie moeten overnemen van het bedrijf, dat meer aandacht had voor het beperken van de eigen schade. Als men direct was overgestapt op een scenario van schadebeperking dan had een meltdown wellicht minder ongecontroleerd kunnen plaats vinden met minder radioactieve emissies. En ook was de evacuatie dan op een minder ad-hoc basis opgezet. De deskundigen, die wij op TV voorbij hebben zien trekken, hadden minder moeten luisteren naar de voorlichters van het bedrijf en meer moeten zoeken naar hypothesen met betrekking tot wat er werkelijk aan de was. Zij hadden, net als ik, hypothesen moeten formuleren vanuit een risicoanalyse. Daar ligt de diepere oorzaak van mijn onvrede. Als wetenschappers en commentatoren niet meer naar de waarheid zoeken, als zij Gedurende de gehele periode na de tsunami blijkt de embedded wetenschap alleen naar bekende en berekenbare risicos te kijken. Er is nog weinig geleerd. De meeste ongevallen gebeuren toch door nog niet opgemerkte risicos? Dat een tsunami zo hoog kan zijn was toch onvoorzien? Het wordt in elk geval als zodanig gepresenteerd. Hoeveel van dat soort risicos kennen we niet of willen we niet kennen? Schuiven deze wetenschappers de schuld voor de gevolgen van al deze risicos af als een act of God? Dat is wel erg gemakkelijk! Het is voor mij dan ook voorbarig om Borsele veilig te verklaren. Er zijn talloze risicos die wel denbaar zijn maar niet zijn meegenomen in de risicoanalyse. En hoe zit het in Nederland met de rampbestrijding? Zou ook hier het bedrijfsbelang prioriteit hebben over het algemeen belang? Het toelatingsbeleid voor de bouw van kerncentrales stelt me hierin niet gerust. De gevolgschade wordt, als het goed mis gaat, so wie so afgewenteld op de burgers en niet op het bedrijfsleven. Dit is door een aantal auteurs in Trouw recentelijk nog goed beschreven. Mogen burgers mee beslissen over dergelijke zaken als zij wel opdraaien voor de gevolgschade mee niet meeprofiteren van de voordelen? Het voorbeeld Fukushima leert me dat zelfs een land als Japan in de houdgreep van een bedrijf zit. Zij kunnen een technologische falen niet ten diepste erkennen en vallen terug op de overmacht van een act of God. Zijn niet alle centrales in Japan blootgesteld aan het gevaar van extreme aardbevingen? Wat zou er in Borssele gebeuren als er een beving optrad met een magnitude van 2 punten hoger op de

schaal van Richter, dan waarop de centrale is berekend? Of zijn alle bevingen en monstergolven in Nederland acts of God? Mijn onvrede zal pas weggenomen worden als er eerlijk over de oorzaken, gevolgen en verantwoordelijkheden wordt bericht. Wat daarna komt is een politiek proces. Niet andersom.

Jan Korsmit Sprang Capelle 12 april 2011