Você está na página 1de 12

11.

ATIKSU ARITMA SSTEMLERNDE L VE KONTROL Bir proses kontrol sistemi 1) kontrol edilen proses, 2) kontrol dzeninin bileiminden meydana gelir. Proses deikenleri, kontrol sistemindeki alglayclar tarafndan llr. llen deer, iletilir, grntlenir veya operatrn uygun proses ayarlamalarn yapabilmesi iin kaydedilir. Kapal evrimli dier otomatik kontrol sistemlerinde proses deikenine ilikin nceden belirlenen bir referans deeri ile karlatrlr ve kontrolr grevini stlenen mikroilemciye (bilgisayara) iletilir. Tipik bir kontrol sistemindeki elemanlar ekil 11.1de grlmektedir.

ekil 11.1. Tipik kontrol sisteminin bileenleri (1). 11.1 Kontrol Deikenleri Bir atksu artma tesisinde ok sayda deiken llr ve kontrol edilir. Bu deikenler, fiziksel, kimyasal ve biyolojik olmak zere gruba ayrlr. Bu deikenlerin yaygn rnekleri aada verilmitir. Kimyasal Biyolojik : pH, bulanklk, iletkenlik, znm oksijen vb. : Oksijen tketim hz, TOK azalma hz, oalma hz vb.

11.1.1 Birleik Kontrol Otomatik kontrol sistemi alt ana ksmdan oluur: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Deikenlerin izlenmesi iin lm cihazlar Sinyal iletim cihaz (Transmiter) Veri grntlenmesi veya kayd Kontrol evrimi Kontrolr Bilgisayar ve merkezi kontrol odas

396

11.1.2 lme Blm veya Alglayc Cihazlar Alglayc cihazlar (sensrler) proses deikenlerini alglayan, len veya hesaplayan cihazlardr. Bir alglayc cihaz on-line, off-line, srekli veya zamandan bamsz olabilir. Yaygn olarak kullanlan on-line proses lm cihazlar ve uygulamalar Tablo 11.1de verilmitir. 11.1.3 Sinyal letim Cihazlar (Transmiter) Sinyal iletim cihazlar, alglayc cihazlardan gelen sinyalleri kayt veya kontrol cihazna iletmek iin kullanlr. Bu sinyaller mekanik, pnmatik veya elektriksel olarak iletilebilir. 11.1.4 Mekanik Sinyal letimi Mekanik iletim, bir kalem veya gsterge hareketi ya da bir amandra veya kablo ile yaplr. Bu iletim yntemi, genellikle alma lannda i grme veya kontrol biriminin yerleimi ile snrlanr. 11.1.5 Pnmatik Sinyal letimi Pnmatik iletim bir dedektr ve bir kuvvetlendiriciden meydana gelir. Dedektr bir delikten ibarettir. Dzenlenmi hava girii, daralan bir tp boyunca bu delie girer. Klape delikte ieri ve dar doru hareket ettike basn deiimi iletilir. Deliin arka ksmndaki kk basn deiimleri klapenin hareketiyle orantldr. Basn deiimi dzenlenir, glendirilir ve alc veya kontrol birimine gnderilir. Pnmatik iletimin, elektrik akm ile iletimine gre avantajlar; Elektrik arpma tehlikesi olmay, Scaklk nemden daha az etkilenmesi ve Donma probleminin olmay saylabilir. Ayrca daha gvenilir, daha az kompleks ve iletiimleri daha kolaydr. Ancak bununla birlikte, uzun tplerde sinyal kayb olmas, dedektr ile kontrol birimi arasnda ksa aralklar gerektirmesi (en az 300m), temiz ve kuru hava gerektirmesi ile sznt problemi gibi dezavantajlar vardr. 11.1.6 Elektrik Akm ile Sinyal letimi Sinyallerin elektrik akm ile iletilmesi gerilim ve akm darbesi geniilii veya genlii deiimi ile gerekletirilir. Gerilim ve akm ile sinyal iletiminde, sinyaller miliamper seviyesinde dorusal akm halinde veya gerilim sinyalleri halinde iletilir. Darbe genilii veya darbe says deiimi ile sinyal iletiminde gerilimin genlii llen data sresi ile orantldr. Genliin modlasyonu halinde, sinyaller normal telefon hatlar ile iletilir. Sinyaller genellikle on-off veya frekans modlasyonu yntemi ile iletilir. Gvenilir radyo ve mikro dalga cihazlarndaki son gelimeler, radyo/mikrodalga ile sinyal iletimini arttrmtr. Radyo/mikrodalga ile sinyal iletimini arttrmtr. Radyo/mikrodalga zellikle data toplam noktalarnn ok fazla ve geni alanlara 397

yayld ve telefon hatlarnn mmkn olmad ya da fazla pahal olduu yerlerde uygulanr. Radyo/mikrodalga ile sinyal iletimi imdiki durumda pahal olmasna ramen zellikle byk sistemler iin kullanm giderek artmaktadr. Elektronik kontrol sistemleri giderek yaygnlamaktadr. Bunlarn temel stnlkleri; 1. 2. 3. 4. Zaman kaybna yol amakszn ok byk uzaklklarda kullanlabilir. Elektrik sinyaller, kolaylkla dijital bilgisayarlarla uyum iinde kullanlabilir. Elektronik birimlerde oklu sinyal girileri rahata kullanlabilir. Emniyet teknikleri ile elektriksel problemler hemen hemen ortadan kaldrlmtr. 5. Elektronik aletler daha az yer tutarlar ve montajlar daha ucuzdur.

11.2 Artma Sisteminde Otomatik Kontrolle lgili Deiik Uygulamalar: 11.2.1 Diferansiyel Basn lm ile Debi Kontrol

ekil 11.2. Diferansiyel basn lm ile debi kontrol (1). YB, AB DT PK M K A R E U E = Yksek ve alak basn = Diferansiyel Transmiter = Oransal Kontrolr = Motor = Kayt = Diferansiyel seviye alarm = Referans basn fark = Etkin hata = Kontrol iareti = kapak as

398

ekil 11.3. Diferansiyel basn lmyle debi kontrolnn blok diyagram (1). 11.2.2 Havalandrma Sistemi

ekil 11.4. Havalandrma sistemi kontrol stratejisi (1). DT = Diferansiyel Transmiter PK = Oransal Kontrolr BT = Basn transmiteri K = kayt YBA, ABA = Yksek ve alak basn alarm 399

R P P E KV

= Referans basn = Basn = Kaynak basnc = Etkin hata = Kontrol valf

11.2.3 Kpk Pompas ve Seviye Kontrol

ekil 11.5. Kpk pompas ve seviye kontrol (1). R = Referans basn PK = Oransal on/off kontrolr AYS, AAS = Yksek ve alak seviye alarm S = Selenoid

400

11.2.4 amur Pompas

ekil 11.6. amur pompas (1). ST = Seviye transmiteri PK = Oransal kontrolr SD = Src devre K = Kayt ASA, YSA= Alak ve yksek seviye alarm 11.2.5 Aktif amur Kontrol

ekil 11.7 Aktif amur kontrol (1). DT = Debi transmiteri KCT = Kat madde transmiteri 401

KCM K PK R SD

= Kat madde miktar hesaplayc = Kaydedici = Oransal kontrolr = Referans = Src devre

11.2.6 Klorlama Tesisi

ekil 11.8. Klorlama tesisi (1). DT = Debi transmiteri K = Kayt KA = Klor analizr R = Referans SD = Src devre M = Motor AM = Ak miktar hesab S = Selenoid P (ID) K= PID kontrolr IK = Is kontrolr 11.3 Atksularn Artmnda Kontrol Stratejilerinin nemi Atk sularn kontrolnde temel felsefe giren byklklerdeki deiimlerin ve evredev gelen bozucularn etkisini kontrol evrimleriyle en aza indirmek ve sistemde ek kapasite salamaktr. Bunun iin de artmann dinamik davrann iyi incelemek ve iletiim kapasitesi konusunda bilgi toplamak gerekir. Artm sistemlerine ait modellerin tam kurulamam olmas biline gelen kontrol stratejilerinin bu proseslerde

402

uygulanamamasna neden olur. Gelecekte atk sularn iletiminde, ynlendirilmesinde, pompalanmasnda ve kimyasal katklarn uygulanmasnda kontrol evrimlerinden daha etkin bir ekilde yararlanlaca kesindir. Bu tr uygulamalara rnek olarak aktif amur ve ktrme havuzlar verilebilir (ekil 11.9 ).

ekil 11.9. Atksularn artmda kontrol stratejisi(1). Bu uygulamada atk sular havuza tek bir nokta yerine farkl noktalardan dahil edilir. Bunun sonucu havuzun eitli noktalarnda eit artlar salandndan verim artar. Ancak suyun havuza verildii noktalardaki kapaklarn havuzdaki koullara uygun olarak ne ekilde kontrol edileceinin lmlerin nasl yaplacann belirlenmesi gerekir. Kontrol evrimlerin ok nem tad dier bir uygulama havasz artma tesislerinde grlr. Bu tr artmada verimin artrlmas ve yan rnlerin en yksek seviyede tutulabilmesi ancak hassas lm ve kontrol mekanizmalarnn uygulamasyla mmkndr. Atksu artmnda, yaygn on-line proses lm cihazlar ve uygulama alanlar Tablo 11.1de gsterilmitir. Tablo 11.1. Atksu artmnda, yaygn on-line lm cihazlar ve uygulama alanlar(1). llen deikenler Cihaz llen sinyal Yaygn uygulama -Debi -Venturimetre -Basn fark Gaz, svlar -Azlkl debi ler -Basn fark Gaz, svlar -Orifis -Basn fark Gaz, svlar -Elektromanyetik -Manyetik alan ve Svlar, amurlar ler gerilim -Trbin ler -Pervane dn Temiz svlar -Akustik ler -Ses dalgalar Svlar, amurlar -Parshall sava -Su yzeyindeki seviye Svlar fark -Palmer-Bowlus -Su yzeyindeki seviye Svlar sava fark -Savaklar -Savaklar zerindeki Temiz svlar yk

403

Tablo 11.1in devam llen deikenler -Basn

Cihaz

llen sinyal

-Sv-hava diyafram -Bir metal diyafram zerinde basn dengesi -Sensor boyutlarnda -Genleme ler deime -Gstergeye balanm -Krkler mekanik balant yeri -Bourdon tp

Yaygn uygulama Basn 0-200 KN/m2 Basn 0-35000 KN/m2 Basn 0-20000 KN/m2

-Eri bir tpn dairesel Basn 0-35000 olmayan en kesit KN/m2 alannn erisel hareketi -Sv yzeyinde yzen bir cismin hareketi -Kontroll hava kabarc reten bir tpte,dardaki statik yke gre biraz daha yksekteki geri basncn llmesi -Dier taraftaki sv basncnn deimesi nedeniyle diyaframn atmosfere ak ksmnda basn deiimi Sv yk 0-11m Sv yk 0-56m

-Sv seviyesi

-Yzge -Kabarck tp

-Diyafram bulb

Sv yk 0-15m

-amur seviyesi

-Fotosel

-Bir amur rtsnden n ktrme geen n kar son ktrme taraftan fotosel ile younlatrc saptanmas -ki g evirici arasnda iletilen ultrasonik sinyallerin saptanmas -ki farkl metalden yaplm bir devrede meydana gelen akm n ktrme son ktrme younlatrc Anaerobik rtc, scak su kazanlar

-Ultrason

-Scaklk

- Scaklk pili

404

Tablo 11.1in devam. llen Cihaz deikenler -Termal lamba -Scaklk

llen sinyal - Kapal bir kaptaki gazn mutlak basncnn mutlak scaklkla orantl olmas -Suya duyarl bir elemann elektriksel direncindeki deime

Yaygn uygulama amur boru hatlar, su boru hatlar Elektrik makinalarnn rulman ve dnme scaklklar, anaerobik rtcler scak su kazanlar Deiken hzl pompa, blower veya kartrc

-Diren scaklk ler

-Hz

-Takometre (jeneratr veya drag cup tipi) -Hidrolik yk birimi veya genleme ler

- gerilim, akm

-Arlk

Kimyasal maddeler -Bir kol veya yay mekanizmas, bir diyafram boyunca iletilen basn, sensorde boyut deime -Radyasyon kayna ile dedektr arasndaki sv tarafndan gamma nlarnn absorbsiyonu -Ultrasonik iletici ile alc arasndaki sv tarafndan ultrasonik sinyallerin kayb Biyoktle konsantrasyonu, geri devredilen younlatrlan ve rtlen amurlar Biyoktle konsantrasyonu, geri devir younlatrma ve rm amurlar

-Younluk

-Gamma radyasyonu

-Ultrasonik sensor

-pH

-Seici iyon elektrodu

-Hidrojen iyonu aktivitesi Atksu, kimyasal zelti anaerobik ile retilen gerilim rtc, younlatrma (su alma) k sular

405

Tablo 11.1in devam. llen deikenler Cihaz Oksidasyon/Redksiyon Elektrod potansiyeli

llen sinyal Oksidasyon veya redksiyon sebebiyle potansiyel deiimi

Yaygn uygulama Ham atksu havalandrma havuzunda uygun znm O2 salanmas anaerobik rtc Giri, k suyu

-Toplam znm tuzlar

-letkenlik

-zelti ierisinden elektrik akm geirilmesi -Molekler oksijenin indirgenmesiyle meydana gelen CO2 -Numunenin yaklmasyla meydana gelen CO2 -Elektrik k -Elektriksel impulslar kullanlan deiik trdeki sensor modlleri

-znm oksijen

-Membran elektrot

Giri, havalandrma havuzu, tesis k Tesis girii, havalandrma havuzu girii tesis k Klor temas tank tesis k Kapal binalardaki veya tesislerin etrafnda zararl (tehlikeli) durumlarn kontrol edilmesi -Havalandrma havuzu Anaerobik amur rtc

-Toplam organik karbon -Karbon analizr

-Kalc klor -Gazlar, O2,NH3, CT2, H2S, CH4

-Sensor -Sensorlar

-Oksijen kullanm hz

-Sensor -Zamanla znm kullanan oksijende meydana respirometreler gelen azalma -Sensor, yakma -CO2 ve CH4 retme hz

-Anaerobik biyolojik artlar

406

Kaynaklar (1) V.Erolu, .ztrk vd. 1990. Kat Sanayii Aratrma ve Uygulama Merkezi Kurulmas Projesi, 1.Ara Rapor, Kat Sanayiine Bak, stanbul Teknik niversitesi. (2) Syed R.Qasm, 1999. Wastewater Treatment Plants, Planning, Design, and Operation, Technomic publication.

407

Você também pode gostar