Você está na página 1de 24

Portada: DEBUXO de Cuido Crepax / FOTO e DESEAO Xurxo Fernhndez. 3, MATERIAUSMO E COMPUTABILIDADE por Xenaro Garcia Subrez.

ILUSTRACION, Guillermo A. Monroy. 4-5, A ANAUSE DO DISCURSO E A IMAXE PUBLICA DO CALEGO por Celso Alvarez CBccamo,
ILUSTRACION, Guillermo A. Monroy. 6-7, LITERATURA FANTASTICA por Xaquin Lbpez, ILUSTRACION, Permuy e Arquivo. 8, NOS LIBROS por
Romhn Raiia Lama, ILUSTRACION, La Suisse. 9, ECOLOXIA E PAZ por Carlos Vales, FOTO, Patrick Brunet. 10-11; OS SISTEMAS SEMIOTICOS
iUNHA SUPERESTRUCTURA? por Antbn Baamonde, FOTO, Michael Schwarse. 12-13, CREPAX: PULCRIVAMPISMO por Margarita Ledo Andi6n.
DEBUXOS, Cuido Crepax, FOTOS, Xumo Frrnhndez. 15, PESSOA por Comisi6n de Cultura de HB de Araba, FOTOS, M. Ldpez Callego / AP. CREA-
CION: 19, LASCAS por Luis Rei Nhiiez, 20. PATRIA por Ernesto Guerra da Cal, ILUSTRACION, Cuillermo A. Menroy. 21, POEMAS de Fiz Vergara
Vilariiio, Celso Alvarez CBccamo e Pedro Tamen. 22, CADERNO DE CALICRAFIA DUN NENO SUlClDA por Xosk Luis Martinez Pereiro, ILUSTRA-
CION, Ceorg Baselitz. 23, ILUSTRACION, Moldes.
A analise do discurso e a

Imaxe publica do galego


Por Celso Alvarez Cdccarno

A
analise do discurso 0 desenvolvimento do aconteci- Publico: (Breves risos). que se me otorgase a mi este pre- valores que a lingua espafiola impli-
falado -quer dicer, mento nas sucesivas actividades co- P: l? corto ... E fa- di asi: mio. citamente conlevarian; a sua inter-
das estruturas supe- municativas (isto 6 , epis6dios dife- (Leitura do texto en ESPASOL D: Y a1 seflor Alcalde. venci6n seria, portanto, unha acci6n
riores A oraci6n com- renciados con unidade interna) vai a sobre a arte e o seu futuro na no- potencialmente 'agresiva' q u e
postas por varios par- G: Y a1 sefior Alcalde, obviamente ameazaria con p6r en perigo a
continuaci6n. Na transcrici6n da sa sociedade. Remata dando h i - (inintelixivel).
ticipantes nos seus respeitivos turnos gravacibn magnetofbnica van entre mos a seguer a o pintor harmonia do acto; non obstante,
de fala nun afan consciente ou in- partnteses os comentlrios meus ao Pcblico: Ja jaja. (Aplausos). non hai nengun indicio (comentl-
G(ailador)).
conscientemente cooperative por interchmbio verbal e os resumes de A ctividade VI rios, xestos faciais, etc.) de que a in-
construir unha unidade de forma, intervenci6ns cuxa reproducibn Publico: (Aplausos). terpretaci6n que o resto dos partici-
A: (A G) Si yo estoy aqui de notario.
sentido e funcionalidade completa non C necesaria para os no- Actividade III Lo importante es con P y D. . pantes dan ao turno de D sexa esta;
comunicativa- p6de-se-nos revelar sos prop6sitos; as partnteses cuadra- ( 0 R(epresentante) do xurado polo contrario, as mencions de res-
como un instrumento mui util para a das dacabalo de duas liflas indican D: (Inintelixivel). pet0 e consideracibn que A fai a D,
achega-se B mesa de oradores cun (Pausa).
mellor compreensibn dos procesos e superposicI6n de voces ou de outras documento). ad como a intervencibn do primeiro
conflitos comunicativos, e, indirec- marcas verbais; o trazo (...), aparte na Actividade V ("lo importante es
tamente, para unha caracterizaci6n R: (En PC) Vou ler a acta doo ... da Actividade VII
do seu valor estandar no galego, asi- concesi6n do prCmio a don G. A: S- seiloras e seilores eeh, temos con P y D"), apoian a plausabilida-
mais precisa das situaci6ns dcio- nata "falsos comezos" de palavras muito gusto en ofrecer-lle a to- de dunha terceira hip6tese: (c) as
lingilisticas. As xeneralizaci6ns vi- (Leitura da acta oficial en GA-
non rematadas; e coa parkntese LEGO). dos, (dici6n rapida) po[r]que es- prioridades comunicativas de D
xentes sobre a 'diglbia' no noso pais cuadrada [ ] suplo formas non to- tamos en unha festa un pouco centran-se na transmisi6n inmediata,
s6 poden cobrar sentido atravb da talmente intelixiveis. Ten o visto bueno do seilor Al- direita e intima do seu agradecimen-
calde que C Presidente do Patro- entre amigos e [digo] unha festa
micro-anklise do comportamento da cultura, en que tomemos un to a A, etc., para a cal s6 o espaftol
lingliistico das persoas, membros de Actividade I nato (do museu). (lingua nai e na que D se sentiria
viilo xuntos ai ao lado i que siga-
diversas reticulas sociais, en si- E aora Doila D fai a entrega sim- mellor instalada) pode server.
tuaci6ns especificas nas que teilen de A: B O tardes
~ (Pausa).. . Seiloras e bblica do act0 da d o t a c i h ao
mos falando de cousas da arte ce-
levar a cab0 actividades comunicati- senores.. . C a primeira vez que se pintor G.
cais. ( 4) A actuaci6n lingliistica do ga-
vas concretas mediante estratexias vai a entregar o prtmio de D. Eu 0 s pontos que nos han interesar fiador, G, quen opta polo espafiol
11- chamo-no asi dun xeito a[b]so- Actividade IV na nosa anhlise son os seguintes: como lingua 'oficial', quer dicer, pa-
discursivas' verbais e non verbais. A
escolla dun c6digo determinado lutamente familiar, porque D C D: Muchas gracias ... y gracias a to- (1) A actuation lingilistica de A ra os seus turnos "on-record", a pe-
('lingua', 'dialeto' ou 'rexistro' espa- unha persona a[b]solutamente dos 10s asistentes. No puedo nos seus turnos "on-record" (quer sares da sua posivel capacidade para
flol ou gdego), o seu mantimento ao entrailavel.. . hablar porque ando ma1 de 1as dicer, 'oficiais, para que consten') e fact-lo en galego, como se pode de-
longo das conversas, ou a sua alter- (Continua o seu turno en GALE- vtrtebras. "off-record" ou privados. Neste ducir da presenza de trazos pros6di-
nancia con outro(s) c6digo(s), son s6 GO, con informaci6n sobre a Publico: (Risos de solidariedade e acontecimento A escone o galego co- cos e fonkticos prbprios do galego
aspeitos da organizaci6n interna do convocat6ria do prtmio por D, e coment8rios). mo 'lingua publica' e o espailol co- no seu espailol. A anklise de certos
discurso que, xunto As convenci6ns remata cunha presentaci6n do D: IRisos): mo codigo de comunicaci6n persoal trazos lingtiisticos (prosbdicos, Itxi-
implicitas para a toma d a palavra e a pintor P). (I ent;ega o sobre co prbmio a con participantes (D e G) que elexi- cos e gramaticais) C ademais a que
duraci6n dos turnos de fala, a pros6- Publico: (Aplausos). ron o mesmo para a sua expresi6n e nos permete deducir que G tenta de
G). producir con efeito un turno de fala
dia, os signos non lingtiisticos, etc., definici6n phblica. Volverei sobre
Actividade II Publico: (Aplausos). este ponto. "on-record": (a) en prirneiro lugar,
definen e redefinen constantemente I: (Comentkrios inintelixiveis a G).
os papeis e obrigacibns mittuas dos P: Bueno, eu como non teao gran a direccionalidade 'publica' do tur-
facilidk de palavra, quiria dicir (2) 0 comportamento lingliistico no de G estl expiicitamente sinalada
participantes na interaccibn e as me- de P. Mentras que o galego tal vez
tas comunicativas implicitamente unhos renglos e [vou-nos facer]. Actividade V ao comezo da sua intervenci611, na
sexa a lingua na que P se sinte mellor quc dB as gracias "de forma
asumidas ou negociadas, e son mar- Pero vou-no facer en castelan, G: (Volume alto da voz, dici6n cra- instalado para certas formas de
cas de superficie de significados afe- (dicibn rfipida) que esta vez os fi- ra). Yo quiero a- de una forma expresi6n habitual -como se pode pbblica", etc., e na que se refire in-
tivos e s6cio-lingiiisticos e de inten- xen en castelan, satiron-me. pdblica dar las gracias a1 Patro- directamente aos outros participan-
deducir polo seu acento e entonaci6n tes activos do acontecimento; (b) a
cioncs comunicativas. (Pausa) QuC Ue vamos facer. Non nato, a D, a P, y a todos 10s que (que excuso de transcrever), pola sua
A andise do uso dos c6digos na vou dar a lata, eh. de alguna forma contribuyen a fluidez e pola presenza de certos sua sintaxe t case de todo correcta,
fala (galego e espaflol, neste caso) se excluimos a vacilacion do comezo
dialectismos-, recofiece que non "yo quiero a - (talvez
non pode ir, portanto, desvinculada ten "gran facilida de palavra" neI, e
da analise dos outros aspeitos da or- apoia-se no espaflol escrito para a "a-gradecer"?); asimesmo, o uso do
ganizaci6n do discurso, organiza- sua intervenci6n publica. Mas o seu pasado de subxuntivo en -se ("otor-
ci6n que esta sempre determinada gase"), de menor frecuencia no es-
prbprio comenthrio "(os renglbs) es-
polo contexto, inmediato e social. ta vez saliron-me (en castelan). Que pail01 actual, maximiza a formalida-
Mas, polas singulares connotaci6ns lle vamos facer" semella ser un acto
de da intervencibn; (c) as variantes
que o uso individual e p6blico de de 'auto-xustificaci6n' ou 'auto- ltxicas escollidas son as mais formais
unha ou outra lingua ten na politiza- reparaci6nY,unha estrattxia harmo- dentro das suas correspondentes
da situaci6n galega actual, neste tra- nizadora desencadeada polo feito de familias de cuase-sinbnimos: "otor-
ballo centrarei-me na funci6n prag- ter escollido "esta vez" a lingua gar" por "conceder" ou o coloquial
mPtica d o galego e o espaaol nun inapropriada para un act0 public0 "dar", e, sobretodo, "obviamente"
acontecimento social formal. 0 uso que comezara en galego e que se su- polos mais coloquiais "por supues-
to'' ou "claro"; e, por ultimo (d),
alterno de ambas linguas nun act0 pbn de afirmaci6n de certos valores como estl indicado na transcricibn,
publico convocado polo Concello culturais galegos. 0 espafiol escrito G comeza o seu primeiro turno cun
dunha cidade de G d z a para a entre- t , nesta ocasibn, o c6digo que mellor volume alto da voz e unha dicion
ga dun prtmio de pintura a un xoven representa a P para a expresi6n das clara, como corresponde a un tipo
artista servirh-nas para exemplificar vivkncias e sentimentos persoais de interacci6n mais formal.
alguns aspeitos da actual proceso de expresados no texto, que tamCn me
re-definici6n dos papeis do galego e excuso de transcrever. Mais, para (5) 0 curto turno de A na Activi-
o espaflol na comunidade, e, parale- obter a aceptaci6n implicita dos dade VI ("Si yo estoy aqui de nota-
lamente, do seu relativo status no outros participantes (incluindo, rio. Lo importante es con P y D")
entramado do poder politico e cultu- sobretodo, o Publico), P sinte a ne- exemplifica unha vez mais o que t un
ral da cidade. all. cesidade de producir, dentro do seu iqtercimbio comunicativo "off-
0 breve acto; celebrado en maio turno, este segment0 de 'auto- record", fbra do oficial, nun aconte-
de 1984 e ao que asistiron unhas xustificaci6n" cimento formal. Aqui, A opta polo
oitenta persoas, consistiu tanto na (3) Na intervencibn de D, a ento- espailol para se dirixir a G (que es-
entrega do PrCmio de Pintura Pin- naci6n e outros trazos pros6dicos e collera a mesma lingua na sue defini-
t o r P como nunha hornenaxe fonttkos fan-nos supofier que ela ci6n publica), facendo mencibn aos
explicita ao labor de dito P(intor) e a non t falante nativa de galego. A sua outros dous destinatkrios indirectos,
Dona D -a sua compafieira, a quen escolla do espailol, contodo, leva- P e D, que nesta ocasi6n tamtn fala-
chamarei I-, de quen partira a ini- nos a pensar en algunha das hipbte- ron publicamente en espailol (pouco
ciativa de convocar o concurso. 0 ses seguintes respeito das suas inten- sabemos, atravts do discurso, da sua
prtmio foi fallado por un xurado ci6ns comunicativas sub-xacentes: actuaci6n privada). Hai, portanto
composto por membros directivos (a) D non comparte, como A, P e R, evidkncias estruturais internas para
dun museu da cidade, xurado que a premisa de que a toma de postura supor que neste segundo turno de
contava cun representante na mesa canto ao uso pdblico da lingua no A o que prima t a comunicaci6n di-
de oradores. 0 s participantes no ac- contexto quc nos ocupa 6 un a for- recta nun c6digo (o espailol) que C
to foron, por orde de Intervenci6n: o tiori, e por isto non considera nece- compartido por -e representa a-
A(1cald.e) da cidade, principal parti- sario un esforzo -provirvelmente os seus interlocutores, e que hipote-
cipante; o plntor P ; o R(epresentan- pequeno- de "traduci6n" da sua ticamente tamen o representa a el
te) do xurado e o museu; a compa- breve intervenci6n como manifesta- para certos tipos de interaccibn in-
fieira do pintor P, I; o xoven pintor ci6n publica de solidariedade cos seus formal. Ademais, posto que as inter-
gafiador do concurso, a quen cha- interlocutores e a cornunidade vencibns publicas de A foron en ga-
maremos G; o AOcalde) novamente, galego-falantes; (b) D si comparte leg0 e non hai nenglin indicio verbal
para cerrar o acto; e, por suposto, o esta premisa e si ve este a forliqri, ou non verbal de que os conipofien-
Publico. mas sinte-se mais identificada cos tes da mesa non o entendesen, pode-
Literatura
Por Xaquin L6pez
sentimento que ten sido calificado de A custi6n estriba ent6n en defi- encobre afanosarnente a sua inesta-
"~nheimliche"~,ponnos en aviso de nirnos eses acontecementos. bilidade.
que a relaci6n que mantemos co uni- A totalidade dos criticos cointi- A totalidade da critica semella
verso literario t mais intensa do que de, de xeito expreso ou implicito non ter ddbidas de que a forza do
se colexiria da sua definici6n coma sen olvidarmos a feita na fantastico, a sua capacidade de rup-
simples ente ficticio. definicibn anterior, en clue o fantls- tura, esth en relaci6n directa co ca-
As reflexi6ns que se levan feito tico se arn6sa na an~cdota. racter inequivoco da Realidade de
sobre esta modalidade literaria te- Asl, para ~ a b k i xurde
n ~ 6 alpori- base figurada no texto en custi6n.
fien ent6n tanto un interts zarse os persoaxes diante dun acon- Asi o fan Belevan, Todorov, Risco e
especffico, en canto se propoflen tecemento dado. Entendese, natural- Caillois. 0 segundo sulifia que o fan-
unha epistemoloxia do fenbmeno mente, que tal alporizamento ha ter thstico prop6n unha identificaci6n do
fantbtico, como mais xentrico en como causa unha conculcacion das lector irnpticito co (s) personaxe (s),
canto tentan botar algunha luz verbo leis que rixen o mundo da ankcdota. identificacibn que t somente posibIe
da complexa natureza de todo feito na medida en que o mundo figurado
literario. Coherentemente coa sua inten- se rixa polas mesmas leis para ambos
ci6n de non definir o fantastico co- os dous.
Ainda admitindo o risco dunha mo feito podtivo, Belevan refirese
certa simplificaci6n, podulamos di- sempre as "marcas do fantastico", Pero esta situaci6n de base na
vidir as orientacibns da critica actual os shais da sua presenza. Noustan- que se nos figura unha realidade
en dous grandes grupos: aqueles que te, al6dese a un fen6meno inequivoca semellante A nosa nas leis
tentan unha aproximaci6n formalis- ambiguo" e, xa que Iogo, a un feito que a rexen non t a situaci6n na que
ta que lles permita establecer uns acontecido arredor do cal se consti- nos achamos sempre 6 enfrentarmo-
pdncipios abstractos e universais tue tal ambigiiidade. 0 mesmo C vh- nos cos textos. Temos aqueles casos
que den conta do fanthstico, e lido para Todorov: a dhbida ten por nos que o mundo figurado se mostra
quen, mediante unha aproxima- forza que establecerse arredor dun totalrnente esiIiador, non tanto pola
cibn tembtica, parte dos textos acontecemento. propia natureza dos fen6menos co-
memos para dar conta de tal fend- mo polo feito de que os personaxes se-
meno na sua concrecih no corpus Mais claramente se pronuncia meflen aceitalos coma normais. Falar
literario, usanda da canceptos tanto Ant6n Tisco, para quen o fanthstico aqui do efecto fantastico k xa mais
literarios como exlraliterarios. Tzve- C o "elemento anecdbtico que em- problemtitico, e seguindo a Todorov
tan Todorov C, quiz&, sobranceiro borrona "las sefiales de su ainda irnposible. Con efeito, na medi-
representante dos primeiros. Na sua referente". Amplia este autor, po- da en que nese mundo, que se ven
lfia poderiamos incluir a Harry Be- rtn, as posibilidades do fanthstico d charnando "maravilloso", todo t
levan e a Bellemin-Noel. Entre os se- propia enunciacion. posible, ese "intre de ddbida" do
A CR~TICAtLnse preocupado dun gundos a Roger CaiDois e Antbn Ris- Con efeito, na literatura contempo- que fala Todorov non parece poder
xeito intensivo nos idtimos anos desa CO. ranea, co degrau de experimentalis- xa existir. (Aqui compre ter en con-
modalidade literaria que hoxe coAe- As eivas que marcan a ambas as mo que conleva, i. decote a propia ta, portn, que Todorov define o ma-
cernos co nome de "literatura fan- duas correntes son tarnen patentes e enunciacion a que fantastiza o relato ravilloso no corazbn mesmo do fan-
tbtica" ou, aisda mellor, "literatu- deddcense dos seus propios plante- 6 facer imposible a recuperaci6n ra- t a s t i c ~e a partires da supresi6n do
ra do fantlstico". xamentos. Asi, Todorov liiase da cional do mesmo. Un exemplo clisi- mesmo; e dicir, que o maravilloso
En non porica medida a &on- falla de criterio cientifico na critica co de tal tipo C La continuidad de 10s non somente se contrap6n 6 fantls-
danza de estudos sobre esta moda- precedente por pretender unha dilu- parques, de Cortizar. tic0 qae existe a expensas daquel).
lidade ten a sua orixe no interb que cidacibn d o f a n t h t i ~ oen base a Semella, pois, importante o
,

deixarmos a porta aberta a este tipo En certo xeito coincidente atopa-


desperta a reflexi6n verbo da nature- unha andise exaustiva, pero por for- mos a actitude de Caillois. Para este
za e xtnese do feito literario. za limitada, do corpus literario, adu- de relatos, tan abondosos hoxe.
autor o rnaravilloso (traducci6n que
Con efeito, afirmada hoxe a natu- cindo que a oxaustividade non per- Xa temos logo unha posibilidade eu me permito aqui do que el en
reza ficticia do discurso literario, o mite en xeito dgQna xtralizaubn. Se de definir o fanthtico como o efecto realidade denomina "fantastique
primeiro engado que esta modalidade o nacimcnto dun tigre, aponta To- producido nos personaxes que com-
d'intuition" ocupa un lugar secun-
presenta t o de amosar dun xeito dorov con certo humor, non fai se- partillan a ankcdota, arredor dun dario na medida en que constitue un
aberto e supeto a sua ficcionalidade; n6n confirmar a "tigritude", non asi acontecemento determinado. mundo chouso, ordenado parad6xi-
vale dicir, a sua renuncia, polo me- o dunha obra literarla que amlodo camente arredor do eixo do seu pro-
trastoca todas as nooas previsi6ns As posibilidades mncrctas de re-
nos en principio, a toda referenciali- alizacion a partires desta simple defi- pio caos, regular e institucionalza-
dade, a toda funci6n de mimese. pe- verbo da "especic literaria" e chega do. E ainda asi, precisamente por-
ainda a se definir por tal trastoca- nici6n son sen embargo rnoitas.
ro jen que maneira? Poderia acontecer que o propio su- que o maravilloso semella revestido
0 enfrentiirmonos cun texto per- mento. desas leis que o regularizan, e name-
CeSO f o x , pola sua natureza, fanths-
tencente a calquera das modalidades Pero, por outra banda, o criterio tico, independenternente das causas dida en que Caillois caracterlza o
que coflecemos como "realistas", de fantasticidade oferecido por To- que rodearan a sua percepci6n; e na fantastico como elemento de ruotu-
xa que somentes con relaci6n a elas dorov ten sido tamen criticado. Para ra, ten o autor que admitir a posibi-
este autor fantbstico consiste nese maiorla dos casos C esto o que acon-
podemos falar de literatura "fanth- tece. Pero tamkn e posible que a sua lidade dun fantistico no seo do ma-
tica", entendemos que as afirma- intre de dhbida en que se move(n) o (s) fantasticidade dependa de circuns- ravilloso. Un fantastico que viria a
ci6ns que nel se contenen son acepta- personaxe(s), e con el(es) o lector, desinstitucionalizar ese "fantastique
entre integrar o solprendente na sua tancias alleas 6 mesmo: estadoi alte-
das en virtude dunha certa conven- rados da percepcibn, tais coma sico- d'institution".
ci6n que parte da situaci6n comuni- 16xica ou rexeitalo definitivamente. ses ou drogas. Claro que na medida
cativa "sui generis" que entrafla to- Define, pois, a tat fen6meno a ambi- A sua observacibn t tanto mfiis
giiidade. Un tanto parad6xicamen- en que tais causas se expliciten (e pertinente canto que t5 dificil pensar
da lectura. Marxinamos totalmente compre recalcar esta palabra) o fan- hoxe na existencia dunha narrativa
o feito de que tais afirmacibns ou su- te, a sua falla de definicibn. thstico deixa de existir, xa que o
cesos teflan ou non acontecido no 0 enfoque de Todorov mostra as "de fadas" serva das mesmas leis
acontecemento t recuperado pola ra- que a tradicional. A autoconsciencia
mundo exterior 6 texto, anque espe- claras o seu carhcter restrictive, o cionalidade.
seu excesivo idealism0 e, en fin, a que amosa nos nosos dias a criaci6n
ramos que se suxeiten a certos crite- literaria, a proclividade, mhis ou me-
rios de verosimilitude ou posibilida- sua previsible improductividade no Tamtn podemos partir dunha
de: t dicir, que non contradigan a aniilise de textos. Tal critica lle fai, e perspectiva puramente intertextual, nos parbdica, h actuaci6n sobre dos
estamos de acordo, Ant6n Risco. na que toda referencia 6 lector xtneros tradicionais chaman a nosa
nosa percepci6n da Realidade, que atenci6n verbo da posibilidade dun
xuzgamos aplicable tamCn 6s perso- iQue camifio tomar ent6n?. Pen- implicito quedaria marxinada e o
fantlstico non remitiria mais que as maravilloso no que o fanthstico pode
naxes. Pero velai que tal cousa non samos que naturalmente depende ser introducido.
acontece nesta modalidade literaria dos nosos obxectivos, o m&is comhn reaccibns dos persoaxes. Ou, pola
que vimos denominando "do fanths- dos cais seria o de dar conta dunha contra, extratextual, en cuxo caso 6 Pero xa que o fantlstico e o ma-
tico": nela, os acontecementos e obra cncreta ou dun corpus restrin- precis0 contar coa referencialidade ravilloso semellan mesturarse e con-
afirmacibns que nos permiten califi- xido no que intuimos se fai uso do implicita a toda lectura. Eric Rabkin fundirse, conviria cecais aclarar un
cala de tal son incom atibles coa no- fantastic0 e que, polo t a n t o , exemplifica tal enfoque e Anton Ris- pouco o senso un tanto ambigiio que
sa experiencia e/ou P ca dos perso- veriamos de incluir nesta modalida- co o segundo, que semella mhis adequire o primeiro destes termos.
naxes que cornpartillan a ankdota. de. 0 noso plantexamento pode ser, fructifero xa que, sen excluir a pri- Todorov, Caillois e Risco titulan
dicir, a literatura chamada "do fan- enthn, eclkctico co obxectivo de dar meira, ten en conta que non 6 razo- respectivamente os seus ensaios
tastic~"constitdese nunha literatura conta desd obra concreta e non te- nable o perder de vista que todo tex- sobre do tema, Zntrodution 6 la Iittk-
dentro da literatura, nun discurso mos que marxinar as aportaci6ns de to implica a sua exe~uci6nno act0 de rature fantastique, Au coeur du fan-
dentro do discurso que, nos seus ca- ninguna das correntes criticas, sen6n lectura. Imos uer no seu momento tastique e Literatura y fanlaria. Ve-
sos mhis puros, ofertcenos a sua tomar delas o que nos sexa mdis util como certas submodalidades da lite- mos como todos eles tecen as suas
propia ambigtlidade como re- xa que non perseguimos unha defini- ratura fantkstica non poderian tan rcflexi6ns en principio arredor do
lembranza da ambigtiidade propia a cibn abstracta e universalmente vali- siquera ser definidas sen considerar- "fantfistico", e, noustante, os tres
todo discurso literario. E asi que da. En principio definimos, un tanto nos 6 lector implicito. autores falan dabondo nas suas
poderiamos falar dunha "realidade tautol6xicamente, un texto dado co- Agora ben. iEn que contexto nos obras de modalidades (x6neros para
terceiraH2, dentro da realidade se- mo pertencente a modalidade de que atopamos que nos permite siquera Todorov) prbximas 6 fantastico, co-
gunda que seria a despregada denan- vimos falando cando na sua ankcdo- falar de acontecemento fantastico? mo o "maravilloso" en distintas va-
tes da irrupcibn do fantastico. ta teflen lugar acontecementos que Como apontarnos 6 comenzo evi- riantes. Semella logo que a palabra
0 mesmo tempo, a capacidade merecen a calificaci6n de faotbti- dentemente no "realista", e dicir, "fantastico" define primeiro en xe-
que ten o fenbmeno fantlstico de in- cos. Ampliando a definici6n por riba no suxeito 6 contrato de lectura asi ral todas aquelas modalidades litera-
quedarnos, polo menos nalgunhas do plano da antcdota, tamCn con- chamado. Un contexto caracteriza- rias nas que se producen acontece-
das suas manifestacibns, de producir templamos a fantastizacibn como do poIo asentamento dunha Realida- mentos sobrenaturais do tip0 defini-
en nos e/ou nos propios actantes ese posible no plano do enunciado. de univoca ou que, cando menos, do e, ademais, unha modalidade xa
mais especifica na que se darian cer-
tos riscos caracteristicos.
0 s tres autores concordan en re-
servar o nome de "fantlstico" para
aaueles casos nos clue o fen6meno se
amosa de xeito mlis rupturista
'

(Caillois), ambigiio (Todorov) ou


embrullador total do seu referente
(Risco).
Pero vemos corno estas diferen-
cias se mantefien ainda nun h. b k o~~

dabondo subxectivo. Compriria pois


marcar lindeiros mais definitivos.
que van tanxir precisamente As rela-
ci6ns entre os persoaxes e os sucedos
sobrenaturais.
Poderiamos ent6n encetar unha
primeira divisi6n no h b i t o da litera-
tura do fantlstico (divisi6n que ven
sendo aceptada xa como 6til e expos-
ta polo mihdo no ensaio de Risco):
a) a rnodalidade fanthtica, na
que os fen6menos de ruptura acon-
tecen nun medio figurado realista, e
dicir, correspondente 6 do lector
implicito e milis 6 dos persoaxes cos
que este se identifica.
b) a modalidade maravillosa
("fantastique d'institution", para
Caillois), na que os fen6menos de
ruptura tenen lugar nun mundo figu-
rado xa de por si 6 marxe da figura-
ci6n realista, un mundo totalmente
exiIiador.
Na medida en que, seguindo tan-
to a Todorov como a Risco, conside-
ramos 6 lector implicito como ele-
mento fundamental na xtnese do
fanthtico, vemos a partires destas
duas grandes divisi6ns ata que ponto
operan de xeito distinto e ainda di-
verxente. Asi, na primeira modalida-
de t a identificaci6n do lector co(s)
persoaxe(s) a que posibilita a formu-
laci6n do efecto fantlstico: o lector t
invitado a partillar as experiencias do
persoaxe/heroi, e tal comuni6n t po-
sible mediante a equiparaci6n dos
seus mundos respectivos. Na segun-
da, porCn, jcomo identificarse con
persoaxes que aceptan os feitos mlis
extraordinarios como normais?. An-
que compre sinalar que mesmo neste Enunciacidn: a) narrador: correr en marxinaci6ns aprioristicas to, non en todolos casos os fen6me-
segundo caso dase unha participa- Poderiase tamtn ampliar esta si-
-Manipulador, na ambigiiidade nopse 6 campo da significaci6n. Tal que en nada axudan a comprensi6n nos anecdbticos ( t dicir, os que teaen
cibn do lector iDe que tipo? con que presenta os acontecementos de aquela. E esto sen cair tampouco lugar no relato) son incompatibles co
Dependeria un pouco de circunstan- ampliaci6n t ainda imprescindible 6
sobrenaturais. considerarmos unha obra concreta en mitificaci6ns que non se corres- mundo despregado no texto.
cias aleatorias, pero poderiamos ponden coa nosa historia literaria e
apontar que "inxenua", "ludica" -Non rexeita ou disimula a sua pero xa C de mlis dificil ubicaci6n 2.- M. Vargas Llosa, citado por
presencia eventualmente contribuin- nun esquema como o exposto. das que esta esta chea dabondo. Non
ou "simp8tica". Mlis temos unha literatura- marcada polo Harry Belevan, in Teorfa de lo fan-
casuisticamente, "infantil". Atreve- do a confundir ainda miis a antcdo- Ainda asi, e tendo en conta os datos tdstico, Anagrama, Barcelona, 1979,
ta. da sinopse, non parece aventurado sentimental nen polo fantlstico, non
riame eu a asimilala l que Caillois abondan mlis nela as brttemas que a p b . 120.
chama "lecture" institutionalist". E b) Lector irnplicito/narrativo: afirmar que as modalidades do ma-
ravilloso teflen un caracter mlis con- aguda penetraci6n intelectual ou a 3.- Harry Belevan, op. cit., p k . 86.
compre sulifiar que tal xeito de lectu- Invitado a unha participaci6n o mhis mais minuciosa e crua descripci6n da
ra teria por forza que equidistar tan- inconsciente posible nos acontece- servador que as do fantlstico. (Neste 4.- Tzvetan Todorov, Introduction &
senso a calificaci6n de "fantastique realidade.
to como da lectura referential das mentos: de feito a identificarse co(s) la littbrature fantastique, Ed. du
lecturas "aleg6rica" ou "pottica", personaxe(s), a desaparecer. d'instition" de Roger Caillois atri- Todas as modalidades nas que se Seuil, Paris, 1970.
e dicir, de calquera tipo de lectura Figuracidn: Amosa un mundo buie as primeiras t xustificable). poderia dividir a nosa literatura Harry Belevan, op. cit. ; Jean
que implicase unha reconduci6n dos significamos na mesma medida. A Bellemin-Noel, "Des formes fantas-
semellante 6 real, no cal o fantlstico En todo caso compre entender autonomia do mundo despregado
fen6menos anecd6ticos a un novo vai ser introducido como subversi6n que o estudo da literatura do fantas- tiques aux thtmes fantasmatiques"
plano de interpretaci6n asirnilable 6 pola literatura non exclue a sua nece- in Littkrature n.' 2, Larousse Uni-
ou alteraci6n desa cotidianeidade. tico e enormemente importante no saria referencialidade 6 noso. As
realista: as afirmaci6ns e feitos que -AnCcdota probiematizadora, contexto dunha cultura dada. En versitt, 1974; Roger Caillois, Au co-
se producen no relato teflen que ser modalidades do fantbtico estan fi- eur du fantastique, GaUimard, Pa-
decote ins6lita, no senso de carecer principio a sua simple presencia nalmente artelladas arredor dos mes-
aceptadas como tais e lidas co talan- de precedente no contexto da cultura implica un desexo de trascender o ris, 1965; Ant6n Risco, Literatura y
te 6 que invita o propio texto. mos materiais que as chamadas re- fantasia, Ed. Taurus. Madrid, 1982.
na que se presenta. Ainda sen re- estreito marxe da figuraci6n realista alistas e, dende logo, responden 6s
Naturalmente esta primeira divi- xeitar os motivos folcl6ricos, tende a para expresar ocultos desexos e aspi- A lista non t , desde logo, exaustiva.
mesmos temas e teimas (minimos, Tanto Belevan como Risco fornecen
si6n non da conta da inmensa va- percura do novidoso. raci6ns insatisfeitas, tanto dos iddi- como se ten apontado tantas veces)
riedade de matices que a literatura viduos como da colectividade. Neste que tstas. nos seus respectivos libros estensas
-Figuracibn ambigua da antc- referencias.
"do fantlstico" presenta na concre- dota. senso a calificacibn de reaccionarias
ci6n dos textos. Usando distintas va- Digamolo dunha vez: a natureza
decote atribuido i s figuraci6ns fan- ontol6xica dos persoaxes e si- 5.- Eric Rabkin, The fantastic in Li-
riables, como por exemplo a orixe MARAVILLOSO: tasticas t evidentemente impropio. tuaci6ns figurados polo realism0 t a terature, Princeton U. Press, New
dos fen6menos prodixiosos, Ant6n Afinal o que estas implican dende un Jersey, 1976.
Risco desenrola no libro citado Enunciacidn: a) narrador: -Con mesma que a dos persoaxes e si-
tendencia a desaparecer. Preferencia ponto de vista antol6xico t un dese- tuaci6ns figurados nas modalidades
unha chea de submodalidades xo de loitar contra a Necesidade 6.- Enttndese aqui, claro, por "lec-
exemplificadas por diferentes textos polo "showing" sobre o "telling", do fantlstico: ficci6n. tor implicito" a ese destinatario abs-
mesma, sexa esta a das leis fisicas da
do h b i t o literario hisplnico. Remi- segundo a conecida terminoloxia Natureza, a drt Historia, ou outras a 0 exame da nosa literatura fan- tracto da narracibn, en oposici6n 6
to, pois, 6 lector interesado 6 referi- anglosaxona. das conventions da literatura calis- tlstica t imprescindible para desve- lector real, de quen, por sernos des-
do estudo. b) Lector implicito/narrativo: quer. Se procederamos a lectura larmos importantes riscos do noso coilecido, non podemos postular
Clarexados xa, dentro da simpli- Invitado pola propia natureza do aleg6rica7 de moitos relatos en ser colectivo. Finalmente, e a pesares cousa algunha.
ficacibn aqui necesaria, os conceptos texto a unha participaci6n en clave concreto, veriamos decote como do que suxiran deficientes lecturas 7.- 0 que non seria contradictorio CO
de fanthtico e maravilloso, vemos inxenua, ludica e consciente. representan un xeito de critica mes- da critica contemporanea, un dos que afirmaba antes da impertinencia
corno as diferencias entre ambas as Figuracidn: Mundo alleante, no mo sistematica e coherente da reali- fundamentais ouxetivos de calquera da lectura aleg6rica no momento de
duas modalidades son considerables. que todo abraio queda supreso. dade social. Pensemos na coflecida estudo literario. clasificarmos un texto dado na sua
ConvCn sulinalas e xuntalas en rela- -Antcdota desproblematizado- "Animal Farces" de Orwell. correspondente modalidade do fan-
ci6n 6s distintos elementos estructu- ra, decote vencellable ou reconocible En fin, e xa no contexto da nosa NOTAS tlstico. A interpretacibn aleg6rica si
rais do discurso. Unha posible sinop- no contexto da Tradici6n protecto- literatura, o exame das modalidades me semella adecuada cando quere-
se seria a seguinte: ra, que define t ampara a sua iectu- fantlsticas pode e debe ser lido a luz 1.-Faise necesaria esta disxunci6n xa mos dar conta da(s) posible(s) signi-
FANTASTICO: ra. da nosa complexa historia sen in- que, como imos ver no seu momen- ficaci6n(s) dunha obra concreta. 0
0 s sistemas semiotic
Por Antdri Baamonde
on os sistemas se- ci6ns produtivas, relacions so- Stalin argumenta tamkn: b) Vencellada A idea denan- e) A estructura da fala 6 pura-
mibticos, e en pri- ciais etc. Eles pouco tomaban en jnon t certo que as mudanzas terior esth tamCn a idea da lingua mente sociol6xica. A fala como
meiro termo a lin- consideraci6n os aspectos for- impostas despois de Outubro re- como "media de comunicacion" tal, producese entre falantes. 0
g u a e verbal unha mais, sintacticos e gramaticais firense a algun vocabulario per0 entre os homes; medio neutral e act0 linguistic0 individual (no
superestrutura?. das linguas. Estas teses serhn, non ao fundo esencial do lCxico, concebido, hs veces, case -na senso estrito do vociibulo "indi-
Sen dubida esta cuestion ten pois contestadas por Stalin en nen ao sistema gramatical? E C lingistica contemporanea no vidual" t contradictio in adjec-
unha trascendencia especial pois Pravda no ano 50. Pero hai dous posibel que tefia raz6n en parte. senso de Teoria Matemdtica da to). 8

a superestrutura inclue "strictu aspectos que paga a pena ter en Pero jnon C certo tamkn que Znformacidn. Esquecense asi as Asi, o esencial C preocuparse
sensu" as instancias xuridico-po- conta para comprendermos as aqui, en Galiza, se fala As veces mdltiples funci6ns da linguae, non so polo sistema, sen6n
litica e ideol6xica e apartir de ai circunstancias de deboura. con estruturas sintacticas gale- incluidas as de segregaci6n so- tamCn pola xCnese e a produti-
ou todo cofiecemento e cultura Por unha banda Marr era xa gas, per0 en espaflol, ou As ave- cial, ou, As avesas, as de integra- vidade linguistica. Voloshinov
son ideoloxia (e, en derradeira un vello linguista cando triunfou sas?; jnon C certo que a noci6n ci6n. E, portn, esas dhas ideas vifia a propofier unha lingiiistica
instancia, falsa conciencia) ou a Revoluci6n de Outubro e, se- de estilo de Luis Prieto, "a ma- deben ser revisadas porque, da fala; nesa lifia haberia,. efec-
ben hai que replantexarse moi gundo semella, as novas teorias neira en que unha operaci6n t como o sinala perfectamente tivamente, que traballar.
seriamente o significado desa no- tal e como foron cofiecidas por efectivamente executada, na me- Calvet "responder pola estrutu- Compriria tomar como ob-
cibn. tl, quer dicer: a forma vulgata dida en que esta maneira non t a ra, actualmente, t afirmar: a lin- xectivo do estudo o mod0 de
Porque se ben C certo que todo do marxismo-leninismo, suxeri- hnica posibel, e foi conseguinte- guaxe funciona como un instru- producci6n da linguae, non, na-
cofiecimento esta condicionado ronlle soluci6ns coerentes coas mente obxecto dunha opci6n por mento de comunicaci6n do cal turalmente, no senso cartesiano
socialmente e, por tanto, tamtn sdas investigaci6ns pasadas. parte dun operador" non C pen- eu vou descreber a mecbica. E e sospeitoso de loxicismo da
pola existencia de clases e a loita Alemparte o debate tifia unha sAbel en termos individuais, se- esqukcese nun pulo a sociedade, gramhtica xerativa, sen6n como
desas clases iso non nos autoriza trascendencia politica evidente, n6n hist6rico-sociais e inclde o individuo e as mdltiples fun- product0 conflictual realizado por
a reducir todo cofiecemento e o que 6 demostrhbel dende xa aspectos "gramaticais"?; jnon C ci6ns da linguaxe. Responder suxeitos colectivos e individuais.
cultura a ideoloxia. pola propia intervencibn de Sta- certo que a noci6n de escrita en poia competencia C, abofellas, A este ponto crernos n6s que
Observamos tamCn que se t lin, que tifia como ponto de refe- Barthes, "lingua e estilo son ob- pofier o acento no individuo, no aponta Voloshinov cando afir-
posibel que toda cultura sexa rencia a politica lingiistica para xectos; a escrita 6 unha funci6n: individuo productor, per0 remite ma: "Ao cab0 crernos que o pro-
considerada como "Un as nacions da URSS. 6 a relaci6n entre a criaci6n e a ao estatuto de modelo de pro- blema de delimitaci6n da psique
conxunto de procesos de comu- E t que, evidentemente, o sociedade, a linguaxe literaria ducci6n. f6ra das sdas determi- ( = suxeito individual A.B.) e da
nicaci6n baseados en sistemas de corolario das teses de Marr con- mudada polo seu destino social, naci6ns psicol6xicas e sociais. ideoloxia (produto estruturado
significaci6n" enton a proble- ducia -xa que a revolucibn era a forma captada na s6a inten- Nos dous casos abstraccibn, e dun suxeito colectivo. A.B.)
mhtica da cultura (a memoria un salto cualitativo na base- a ci6n humana e unida, asi, hs por consecuencia, supresi6n da pode resolverse no territorio uni-
non hereditaria na expresibn de postulation dunha lingua unica grandes crises da historia" avan- Historia". tario do signo ideol6xico que
Lotman remite a problematica proletaria coerente con esa mo- ta tamCn no mesmo senso e que, abrangue ambas" e despois: "a
como Barthes teima, non hai Ent6n jen que principios se
dos sistemas de signos en xeral e dificaci6n e a abandonar a poli- teria de chantar, ao noso xuicio, psique e a ideoloxia interpen6
da linguae verbal en particular tics de respeto aos idiomas na- unha escrita que non sexa signifi- transe diaIecticamente no pro-
(sen esquecernos xamais que a cionais. A intervencion de Stalin cativa socialmente?; jnon 6 certo a mudanza de rum0 na linguisti- ceso unitario e obxectivo do
praxe cultural e linguistica 6 par- xustificase, xa que logo, para que esa contaminaci6n sinthctica ca? Por unha banda en certos troco social".
te integrante do proceso unitario denunciar esa absurdeza total. do galego ou os estilos, as escri- principios do pensamento mar-
de auto-produci6n do home). Pero, crernos nos, nese empefio tas espalladas socialmente, e non xista verbo da linguaxe, salienta- Logo enton, en resume:
lexitimo o pendulo abalou de nos refermos so As literarias, te- dos neste traballo, e que son ba- ilexitimo, para un mar-
En calquer caso a pergunta fien moito que ver coa capacida- sicamente:
que nos facemos ten unha longa mais en sentido contrario. xista, expulsar as linguas do te-
de de penetracibn dos mass me- 1. A unidade profunda de rreo da historia; elas estan vence-
historia no marxismo. Unha his- Efectivamente, t certo. pofia- dia, quer dicer, con aquelo que pensamento e linguaxe.
toria cuxo suceso esencial C o de- lladas aos conflictos sociais: o
mos por caso, que Stalin ten ra- Althusser chamara "Aparellos 2. Na medida en que o pen- xeito en que os dialectos chegan
bate entre X o d Stalin e o lin- z6n cando pergunta jque foi o ideol6xicos do Estado"? Se todo samento t reflex0 do mundo ex-
guista sovittico E.N. Marr. Nos, a ser linguas jnada ten que ver
que mudou na lingua despois de isto C certo, total ou parcial- terior, a linguaxe t , ao cabo, co- con circunstancias sociopoliti-
por unha vez e sen que sirva de Outubro? 0 vocabulario, aboft, mente, crernos nos que hai que fiecemento do mundo exterior e
precedente, imos ser un pouco cas?; as diferencias linguisticas
foi arriquecido por un certo nu- ser asisado e se non t posibel ne- da realidade obxectiva. Alias, a no interior dun mesmo idioma
eclCcticos, un pouco conciliado- mero de expresi6ns novas, per0 gar que en cada lingua hai un linguaxe condiciona este pensa-
res entre ambos. jnada tefien que ver coas rela-
nen o fundo esencial do ltxico, aquel que a fai idCntica a si mes- mento e C, nesa medida, unha ci6ns sociais?; os sociolectos
Pero o que si interesaria des- nen o sistema gramatical "que ma, portn hai que salientar as di- forza activa de cofiecemento. jnon vefien sendo lugar de estig-
tacar t que o momento't de crise constitden o fundamento dunha ferencias linguisticas (a sua exis- ma e segregaci6n social?; os
do Estruturalismo e tamtn da- lingua" foron liquidados ou tencia, queremos dicer), hai que 3. A actividade linguistica idiomas como conxunto, e polos
quela ciencia que pretendeu ser o reemprazados. Non hai, enton, ser consciente de que elas por- non se reduce ii simple comuni-
mesmos motivos que os socio-
seu modelo: A linguistica Sau- un carnbio de superestrutura lin- tan, traslucen e producen dife- cacion de ideas, xa que a lingua- lectos jnon poden xogar, en con-
ssureana. E intertsanos destacar guistica que corresponda coa ba- rencias sociais e que esas diferen- xe posue -xa dende o seu inte- textos coloniais, o papel de supe-
isto porque os criterios de Stalin se. Asi se desenvolve a argumen- cias linguisticas atinxen tamen a rior- toda a complexidade dos restrutura, segundo a sonada te-
son consemerrles cos de Saussure tacion de Stalin que conclue: as aspectos formais. f enbmenos sociais.
se de Calvet?; a escrita -no sen-
en varios pontos nos que, linguas non son unha superestru- so de Barthes- non C unha espe-
crernos, se equivocaban ambos. Alemparte nunha critica do
tura; son, se cadra, e en calquer Stalin, ao cabo, ten razon Estruturalismo que poderia arte- cie de estilo socialmente signifi-
Pero vaiamos por partes. caso, semellantes aos instru- cando afirma que a lingua "C un llarse ao redor destes pontos ele- cativo correlacionando con gru-
Naturalmente non nos intere- mentos de produccibn, polo instrumento do pobo enteiro", borados por Voloshinov, en pos sociais e xeiras histbricas?.
sa tanto unha descripcion por- menos nun senso: as linguas "fo- que serve para satisfacer as nece- 1930, no seu inda hoxe vixente
menorizada das bases da "Nova ron criadas para socorrer as ne- sidades "de todas as clases da so- "0 signo ideoloxico e a filosofia Portn Stalin t ldcido cando
teoria da linguaxe" -a doctrina cesidades non somentes dunha ciedade". Pero jnon C certo que, da Linguaxe". se nega a admitir absurdidades (a
de Marr e os seus discipulos- clase determinada, senon de toda se callar, ese instrumento non pretension dunha lingua "pro-
como as lifias xerais uteis para a a sociedade, de todas as clases da tefia o mesmo grau de utilidade a) A lingua como sistema letaria") o mecanicismo (base
discusion que aqui establecemos. sociedade" . estabel de formas normativa- -superestrutura; revoluci6n-
para todos? jque, se cadra, serve nova lingua) o ultrapoliticismo
Este principios son: a hipbtese mente identicas non t mais que
Certo, Stalin ten razon en de xeito desigual -segundo as unha abstraccion cientifica que (ao cab0 C claro que todos, ex-
dos saltos, a definicion da lingua boa parte da argumentacion; clases e sectores- para satisfa- resulta productiva s6 en relacion
como feito de superestrutura e plotadores e explotados, forma-
pero jnon t certo que se "do cer as riecesidades do conxunto con certos obxectivos particula- mos parte da mesma sociedade e
de clase, e preponderancia se- ponto de vista do materialism0 da sociedade? Asi, crernos nos, res, teoricos e practicos. Esta
mhntica. que, xa que logo, podemos ter
historic0 hai salto cada vez que Stalin t razonabel e persuasivo abstraccion non se axeita a reali- unha certa identidade linguisti-
A hipdtese dos Saltos: segun- hai paso dun estado cualitativo a en boa parte da argumentacion, dade da linguaxe.
do Marr non se deberia falar de ca) .
outro, calquera que sexa o inter- pero non nos convence de todo
evolucion linguistica, senon, iis v a l ~de tempo precis0 para reali- porque: b) a lingua 6 un proceso xe- jQue ensinanzas tirar de
avesas, de saltos -ou revolu- zarse "ent6n o obxectivo de Sta- rativo continuo, realizado na in- aqui?
cions-; a dialectics da mudanza lin perde parte da posibilidade de a) Stalin presupon, como teracci6n socio-verbal dos fa- Primeiro: que mesmo o sis-
linguistica esta marcada por un ter un nucleo racional". E C que, Saussure, que a lingua e un feito lantes. tema dun idioma ten que ver con
constante nacemento e resolu- como salientan Marcellesi e Gar- social pero, ti hora da verdade, c) As leis do proceso xerativo mudanzas hist6rico-sociais,
ci6n de contradicibns e ten por din: "a tese segundo a cal a evo- os dous pensan a lingua (a lan- da lingua non son en absoluto as ainda que, certamente, en lapsos
efecto a liquidacion de sistemas luci6n das linguas esta condicio- gue) como unha estrutura pura- leis da psicoloxia individual, de tempo moi amplos, e que,
denanteriores e a aparicion de nada unicamente polas suas leis mente formal, a-historica, escin- per0 non pode afastarse da acti- nese senso, a teoria dos estadios
sistemas novos. E asi que se ma- internas t inaxeitada para expli- dindo asi o c6digo e a comuni- vidade dos falantes. As leis da & Marr podia conter unha boa
nifesta na lingua o paso do cuan- car o fraccionamento dunha lin- cacibn, a langue e a parole, e xeraci6n da lingua son sociol6- intuici6n. Seria, enton, valioso
titativo (acugulamento de cam- gua en dialectos diferentes poi- pensando asi a uso individual da xicas. qne os estudos linguisticos se
bios menores) ao cualitativo dendo dar nacemento a linguas lingua como algo individual, psi- d) A criatividade lingaistica encamifiasen a estudar esta
(aparicion dunha nova lingua). cualitativamente novas". Asi, a col6xico no limite. Iso t coerente non cadra coa criatividade artis- fasquia da correlacion entre lin-
As linguas, xa que logo, atrave- hipotese de Marr (ben lonxe do coas practicas totalmente exten- tica nen con n i n g h outro tip0 de guas e circunstancias sociais
sarian varios estadios. senso que o seu fundador lle de- didas na actualidade e coa con- actividade ideol6xica especializa- comprendendo quer a xtnese e a
A lingua en tanto que supe- ra) pode, ainda, ser unha hip6. cepci6n da linguistica como cien da. Pero, ao mesmo tempo, a produci6n do cambio
restrutura. 0 s marristas inte- tese merecente de ser razoada e cia normativa da que o obxecto criatividade linguistica non pode lingiiistico, quer o estudo das po-
resabanse, maiormente, polos modificada para facela acegtk- central C a descripcibn do siste- entenderse afastada dos signifi- sibeis mudanzas sintacticas e se-
nomes designando uteis, ocupa- bel. ma. cados e valores que contkn. manticas.
CREPAX, .

Por Margarita Ledo Andidn

penso que Valentina non P para un


-.-p-r
.#.
. granddn.
priblico xoven, ten o seu pliblico. A
riltima historia desta persoaxe
Non ten tics. Pks enormes en publiqueina en Italia no 82 ou no
zapato negro de goma. 83 -ainda saiu acb agora en LA
Chambra discreta. Doclsimo. OCA-. Estou a facer unha nova
Certo. Certo. Neno de post- historia de Valentina, quero que
guerra retallando figurins, neno seAa unha riltima historia que force
a conclusibn de toda a sua vida
que artella enredos para si cando xa chegou a vinte anos, que
-nonos hai na tenda-, force o final de Valentina, do que
adolescente que fai coa tinta non esfou seguro nen eu mesmo.
chineso motos de carreira.
Entretanto fixo o Conte
Soldados, autos, mullerm, Dracula e Historia de 0 (2). Hai
historia comrin da sua Ppoca. case dez anos, no 75, Franco Maria
Historias nus que el fai choutar Ricci imprimiu, para unha ctas suas
o ins6lito no banal candv as edici6ns de luxo, nurneradas, a
crea. Pulcro e seductor. Guido Ristoria de 0 (1). No proemio,
Crepax, Milfn, 1933. Pouco Barthes, Robbe-Orillet, Fagiolo
verbal, xusto para a conversa, Dell'Arco. Porque os setenta foton
sen se pringar no almibre e nu a dtcada de Crepax. Analizano os
estructuralistas, e premiado en Luca,
renda das suas realizacidns dibuxa o manifesto pola liberacibn
graficas, falando como se fala, de Pietro Valpreda, 6nese As
facendo uns fumetti que campailas feministas. Fai comic
ningukn mciis farci. sobre obras de Poe, dc Stocker, de
Sade.
Guido Crepax t , para n6s, o De feito eu sempre fixen outras
italiano de trazo sotil, desagresivo, cousas mentres Valentina se vai
que no 65, fai agora vinte anos, facendo vella. Historia & 0,
crea unha personaxe nova no mundo Emmanuelle, o Drdcula. Ffxeno
do comic e nunha nova revista do porque me gustan as hktorias de
mundo do comic, na imitadisima horror e o fantdstico, sobre todo
LINUS. Crea unha personaxe activa, de neno, e probei a facer o Dracula
con memoria, freudiana e que o sen que sefia ningunha novidade
tempo transforma pokque xa o fixeron outros
Valentina, certo autores, e ffxeno seguindo o libro,
a creacicln literaria. Agora ben, eu
Inspirada nunha actriz prefro a historia de Valentina, a de
hollywoodiana, Louise Brooks e BIANCA, que son escritas por min
que o lector, que tamtn ten agora per0 teiio medo de me repetir e por
vinte anos mztis, nunca abandonou iso fago, misturo, cousas diversas,
Valentina P a personaxe que coido por cambiar
mdis orixinal, personaxe que se llai Barbarena, Valentina, Bianca,
facendo vella porque o seu .tempo h Anna, Lulu corno si, cando el as
o tempo real -a Valentina do 1965 construe, preferise sernprc as
tiAa 22 anos, a de hoxe ten 42 e, mulleres
non x i , case seguro que rematarb,
fardse mui vella-. Si. E anque o Nono pod0 esplicar. Non sei. As
lector de comic's varia decote, personaxes femeninas semellabanme,
ao ~rimeiro,corno se fosen mtiis
novidosas. baquela, &ndo
empecei, os protagon Mas dos
fumetti eran homes e quixen facer
unha muller. Anque Valentina non
P a primeira, Po Barbarella, pero
Valentina P diferente. Algunhas das
miflas hMorias son somentes
erdticns. como Emmanuelle,
Historia de 0. Tamin en Valentina
hai muito de soitos, moita cousa
erdtica, pero, naturalmente, non
sd. Hai, asemade, uns internes
literarios, e mesmo politicos, que
son os meus mesmos intereses.
Cando estudaba arquitectura fix0 a
sua prirneira portada de discos, un
LP de Fast Waller
0 meu pai era violoncelista e na
casa sempre escoitei mlisica.
Gustame, gkitarne a mlisica cl~isica
Branms, Shumann, Stravinsky
Peru tamen o Jazz. Ate fixen unha
historia, "0s homes de Harlema' e
suxirolle ao lector de comic escoitar
rnrisiea ao m e m o tempo. 0 Jazz
irlfluiume
Amstrong. Parker
e iqfltiume o cine. Agora glistame
especialmente o redesco: Wenders,
Fassbinder e un que outro
ameficano:Kubrick. Nun principio
interesabame rnuitisimo Bergman;
en Italia, Fellini; BuRuel,
muitkimo. E cando enrelei
Valentina gustdbanme rnuito as
franceses. os da "nouvelle vague"
(Codard, Resnais, Truffaut), de
feito as historim iniciais de
Valentina estdn directamente
marcadas pola "nouvelle ". .. e as
relacibns coa psicoantilise, os
sofios... certo.
7 de xanelro 1976. Caro Guido (...I
Que eu saiba ningunha actriz
americana foi inspiraci6n pare u n
comic e, seguramente. xamais para
dous. 0 noso John Striebet dibuxou
Dixie do 1926 ao 1966. E ti
comenzaches Valentina no 1965,
mesmo coma se ti me toparas onde
John m e tiiia deixado tando
morrin. Poderia Valentina ser a
perdids Louise Brooks7 Dlxie Dugan
non o era. Ela era valente e
intelixente e sabia sempre como
cuidar de si propia nun mundo que
comprendia perfetamente (. . .)
(do carteo entre Crepax e Louise
Brooks i n GUIDO CREPAX, de
Moltica e PaganelR)
loito perenne e miraha per&da. Cousa, por outra parte, imposible.. .

Sobre os libros
iCAnto vamos cambiando co tempo que pasa! Acordame o pou-
co que me gorentaba, de neno, a letra nos libros e cbmo lle buscaba
sempre os monos que mos facian amenos. Despois vey mocedade e a
predileci6n polas poesias: as romPnticas nun primeiro intre, mais
logo as dos avangardismos acordes cos momentos da revulsi6n social
do cab0 da dictadura. Logo gustei da prosa en pequenas doces,
novelas de pasar a tarde.
Esto, dio miHor Holderlin nun breve poema: "En dias mozos
mailan sentia goce, pola tarde choraba; e agora, cando mais vello
son, duvidando enceto o dia, anque non obstante, apacible e sagra-
do t pra min o seu fin". iEterno humano de andar sempre cambian-
do! Alma nosa vertolan que agora me leva a preferir os libros grosos,
achando especial deIectaci6n naqueles onde a Invencibn, sexa na his-
toria, sexa na palabra, 6 menos; onde vida aparece mais sen r o u p s .
Pio Baroja resiste estas esixencias, e hai outros, pero sobre todo,
neste cansancio pola bistoria como o conto lixeiro onde deitar as
poucas horas entre o fi~tbole as copas, a misa e o televisor, un auto-
movil e outro ... esta en ansia de ocuparse en autores que conten a
vida pola miuda, e, posto que se deixa a poesia pra o invencible efi-
mero dos momentos mais puros, a vida en prosa e.case preferente-
mente que en diarios, en intimas observacibns sobre o mundo que o
escritor eleva a leria interminable, que nos valla pra cofiecelo moito a
el, e pra coiiecermos nbs mesmos un pouco mais, ao virar a fi1tima
paxina A beira do silencio.
A literatura que Bs veces ata o deslumbrar cunqueiriano, por
sincero, vale como espello anque non estea no libro das horas que se
esta a celebrar, aqui e hoxe. 0
( 0 s lugares
e as gentes que os habitam
mudam e morrem sempre
e nos tambirm morremos
A Galiza e mudamos
C para mim Posso eu acaso me reconhecer
um mito pessoal naquele rapaz loiro
maternal e nutricio que chorando partiu
con longa teimosia elaborado um dia
de louco amor filial de Quiroga
de degradado no Sil
(E de facto C tambem ha tantos anos
-porquC n%oconfessa-lo- e tantos desenganos?)
un execravel vicio
sublimado) Amo-a
Amei-a sempre
A Galiza porque nunca deixei
foi sempre para mim de estar ligado a Ela
um refugio mental pelo umbigo
um jardim de lembrancas Porque Ela fot meu berco
sossegado e onde quer que eu morrer
un ninho acolhedor Ela ha-de ser
para onde fugir o meu ultimo
do duro batalhar e do estridor meu unico jazigo
da Vida
e do acre ressaibo do Pecado Amo-te
Subterfugio subtil enfim
e purificador Galiza
de evasiio interior coitada, triste e bela Patria minha
para o descanso da alma como Tu es
na calma como o Senhor
pastoril num ma1 dia te faz
de perfeicgo de Arcadia orfa de historia e alienada de alma
da Terra Prometida submissa e maliciosa
da imaginag80 rustica e pobrezinha

A Galiza Amo-te
C o meu amor constante sobretudo
tranquila e fie1 esposa como eu te quereria
e impetuosa amante como eu em mim te crio
sempre dia apos dia
como Solveig, a espera como um encantamento da minha infincia
ansiosa e placida e da minha fantasia
paciente e palpitante
do retorno final Amo-te
do seu Peer Gynt errante como eu
-outra quimera! tresnoitado poeta evangelista
te invento e mitifico
Amo-a E, como com Jesus Cristo fez Mateus,
como o naufrago desesperado visto com ilusorios veus
ama a costa longinqua e arredia a tua miseranda e cinzenta PaixFio
que nunca ha-de avistar e intento
Amo-a com imtima e intensa
com saudade antevista de emigrado distante d e v o ~ % o
que ja se sabe de antemgo par-te um nimbo de Gloria imaginaria
fadado num apocrifo Novo ~ e s t a m e n t o Estoril, 1984
.nkdito do poemhrio Fufuro [memorial.
(Manual de Velhice para Principiantes).
a ser ausente morrinhente
Programado para aparecer no inicio de nunca mais voltar
de 1985 ern Lisboa, editado P0rque ningukm regressa do desterro
Livraria-Editoria Sh da Costa. a mesma terra que deixou
POEMA FUNEBRE OU POEMA
RITUAL DA NENA MORTA
Se a historia se repete
que historia se repete?
A XosC Maria Alvarez Chccamo. Que fundo se intromete
em quem a 1C e sente?

" 0 s amiguiiios Ievtibano, Sera a mesma gente


don pcsaba n d a . . .." ou outra, mas doente?
Hoje, tantos de tal,
tera nascido o mal?

Assim, nada C fatal


mais que a fatalidade:
~a negra tempestade
Xa se pecharon a luz os seus olios espontaneos. Nas sljas cuncas -C tempo e tempo, idade.
valeiras, Deus durme a sesta tan tranquila ... Oula, 6 lonxe, un can de
pelleiro. 0 s corvos agoreiros voan en ringleira rente 6 chan. Tanxen *-,!b?
as campas unha ladaiiia funebre. A sua nai chora desconsolada e as Pedro Tarnen
veciiias fanlle coro de pranto. iEra tan boa, tan xeitosa, tan espilida!
iApenas eumplira dez primaveras e xa se nos vai! 0 s vermes prepa-
ran un banquete con coitelo e tenedor. E no AlCn, ique acontez,
Seiior.. .?
;3 -+.A
:i$-- -

Soben cara o cemiterio. Detras, o pai apoiiindose nun caxato, ro-


deado de xentia. Dediante, os nenos, seus compafieiros de xogos e es-
cola. 0 outono deita follas marelas nos c a m h s . Cantan os cregos
solemnes pregarias. 0 ata6de btanco parece unha vela de navio er-
gueita na tardiiia. A sha mai, desfeita en bhgoas, dhlle o derradeiro
adeus dende a fiestra. iEra tan belida, tan aguda, tan garimosa!
iTifha a a h a branca cama unha folerpa! 0 s vermes poRCn a servi-
Ueta 6 pescozo con gran primor. E no AlCn; ique acontez, Seiior.. .?

HI
Faise un sifencio poboado de coitelos. 0 c a d e i t o descende a-
morde 6 fondo do foxa. (IPcsa tan pouquiflo!). Algutn lle guinda
enriba crismtmos murchos. 0 s cregos bbtenlle a benz6n e cantan,
m t a n , cantan ... 0
w, churnbento, amenam cksfacersc en trebbns.
As pranteiras v b l m s e hkthicas de Lanto laiar. A sGa mai limpa os
saloucos co d-tal e romp a b r a r de novo. lEra tan pura, tan
sinxcla, tan hwn~wsa![Iddereita 6 ceo, prabreciiia! 6sverrnes fal-
stile-la boca Buga de d a o r . E no A h , ique acontez, Senor...?

Fiz Vergara Vilarim.

" ...imos mirar a iauga c6mo esbara"


f":+:
,,

-X. M. A. B.-
(dc "Cank segredo '7
polos serAns, cos asreccndos de agosto que subian dos canaviais
da outra belra bo rio,
o rnundo foi t m d o con suavldade maior nas pbnhs dos salgueiros,
nos xncsW& e feridos sequdias de ambica da norte,
a ma pequenez qua promcteu encant.ras.ip6trlares
d a t a maxe prdbida &I exisrhia,
e ti mor-no flgwa &cla qwe es, ccmo cu dfrdo sou,
agora frcnte do ~~ pacifjco
menties falamis, confusos da Iinguax das cousa diferentes
sempre 00s 0110s postos no solpor roxo do mar que nQs tmia

a tarde, como ent(m, Ieva e trai un lazo de lene transparkncia, -


traza unha ondalevii que p w alCn da d i s h c i a nos remits,
e a tu ntrm lonxana e a mifia remota se canxugan
nun laborioso parola das cousas que dcixamos,
os teas scrims dt: avga t encantamento it beira da auga en santa cruz,
os arrecendos de vran que arrcPIldian da outra b a d a bos canavlais
do rio,
e t como se toda M c a , mar a mar, s t fixese soliddria
da memorial insignifidnda de coruxo

talvez, & shbito, subam-, agora, camina,


a outeiros a c o n t c m ~ m o as auga descer en betmellos remufiios
baixo dun t e m p irnico logo de desmbocaduras e arboredas,
no largacio terribrh que foi da tua ncnez, o d e eu moraba.

Berkeley. 26 de outono de 1983


Ceho ~ l v u r e zt2ccamo
ESCRITA, 6 - Veran, 1985
Edita Asociacibn de Escritores en
Lingua Galega. Proxecto e
direccion, Margarita Ledo. Desello
GrBfico, Xurxo Fernandez.
Coordenacion, Alfonso Pexegueiro.
Imprime, A . G . Galicia, S.A. -Rua
Segovia, 15, Vigo. Dep. Legal: C.
1.027-1983. Correspondencia e
Suscripci6ns, Rua Chile 18, l o B,
Vigo-2. Exemplar, 200 pesetas,
Suscripcion anual, 800 pesetas.
. . - ,

.
-#: -
1 .

.
- - -. - - 'r
_'i.

7 de xanelro 1976. Caro Guido I...)


Que eu saiba ningunha actriz
americana foi inspiraci6n para un
comic e, seguramente, xemais para
dous. O noso John Striebel dibuxou
Dixie do 1928 ao 1966. E ti
comenzaches Valentina no 1965,
L
mesmo coma se ti me toparas onde
John me tifia deixado cando
morrln. Poderia Valentina ser a
perdida Louise Brooks? Dixie Dugan
non o era. Ela era valente e
intelixente e sabia sempre como
cuidar de si propia nun mundo que
comprendla perfetamente I...)
Ido cwteo entre Crepax e Louise
Brooks in GUlDO CREPAX, de
Mollica e Paganelli)

Você também pode gostar