sitne

Nisan 2010

Mevlev Kltr Dergisi

4
Prof. Dr. Dilaver Grer

6
mer Turul naner

Mesnevide Hz. Peygamberin Vasflar

Salavat

20
Prof. Dr. Emine Yeniterzi

30
Osman Nuri Topba: Rahmet ve Muhabbet pnar,

Edebiyatmzda Peygamber Sevgisi - Natlar

Hazret-i Peygamber Efendimizdir.

48
Dr. Naci Bakrc

64
M. Sadreddin zimi ile

sitne Mevlev Kltr Dergisi Yl 1 Say 4 Nisan 2010 Yayn Tarihi: 15 Nisan 2010 Semazen Yayn Grubu Adna mtiyaz Sahibi ve Genel Yayn Ynetmeni Mehmet Emin Holat Yaz lerinden Sorumlu Selin Turan McCallum Dergi Tasarm

Nisan Tas

78
Veftnn 14. ylnda;

92
Kapak Fotoraf Semazen Ariv
M. Veysi Drtbudak

Celleddin Bkr elebi

Manisa Mevlevhnesi

sitne Mevlev Kltr Dergisi www.semazen.net Semazen Yayn Grubu E-Dergisidir.

MEN BENDE- KURANEM EGER CAN DAREM MEN HK- REH- MUHAMMED MUHTAREM EGER NAKL KUNED CZ N KES EZ GFTAREM BZAREM EZ U VEZ AN SUHEN BZAREM BEN YAADIKA KURANIN BENDESYM BEN, HZ. MUHAMMED MUSTAFANIN YOLUNUN TOZUYUM BR BENDEN BUNDAN BAKASINI NAKLEDERSE ONDAN DA KAYETYM, O SZDEN DE KAYETYM
Mevlna Hazretleri bu ifadeleri ile Muhabbet-i Reslullah, Onun yolunda ki sadakatlarn, bende-i Kurnem diyerek Hakka ve Habb-i Kibriy ya dilbeste olularn ne de gzel zikreylemilerdir. Efendimizin mbarek ayaklar ile ereflenmi hakikat yolunun tozu olmak akullahn tecellisi bir ehadettir. Hazret-i Prin Cenab- Hak ve Reslnden bahseylemeyen, Onlarn ad ile balamayan hibir ikrar yoktur. Dervilerine ve muhibblerine mrid bir kitap olarak brakt Mesnev-i erfin daha ilk sznde snnet-i seniyyeye itaaten dinle diye iaret buyurarak, canlar birlik dkkanna davet etmitir. Fil-i Muhammedye ittib` kendine det edinen Hak dost Hazret-i Pr, Efendimiz sallllhu aleyhi ve sellemin asr- sadetlerinde Ummet diye dkt gzyalarnn kadr-u kymetini bilerek, cmle varln bu glab ile abdestlemi, ite yine Sultanmzn desturlad o yolun tozuyla mesh ettii gzleri, gnl ve dilleriyle bizlere akullah kokusunu almak ve muhabbet menbandan nasiplenmek zere ill bi iznih efaat-i Reslullah ile himmet etmitir. 12 Rabilevvel tarihi yetince iki kutlu doumun bayram gndr. Bir 12 Rabl-evvel baharnda Resl-i Kibriy (s.a.v) cihana terif eyleyerek gnl ve mn kandillerimizi uyandrm, ve yine baka bir 12 Rabl-evvelde de Ahiret lemi Ruh-i Reslullahn terifi ile srrlanmtr. Yine bu demdir ki cmle gnllere cemre dm, bu kutlu cennet ve merhamet mutusunu dinleyenlere, haberdar olanlara kabetullah iklimine doru hicret yollar almtr. Selamet kapsnn desturu olan Cenb- Hakka lyklk, Onun murad ettii zere bir kul olabilmek Hazret-i Kurnn ahlkyla ahlklanm olan Efendimizin muhabbetinin gnllerde mekan tutulmas ve her hl zere Ona tb olunmas ile mmkndr. Kalblerini ak- Muhammed ile doldurana ne mutlu! ... lemin de, demin de en ba, en by, en iyisi, insanlarla cinlerin peygamberi, iki lemin gnei, lemin rahmeti, demoullarnn vnc... Sevgili Peygamberimizin veladetlerinin 1439uncu sene-i devriyesi olan Mevlid-i Nebi ile merref olup yine vuslat ve muhabbet kandillerini uyandrdk, Dahlek y Reslullah ile em pervne misali yandk. Efendimizin Rabbine ve mmetine olan sevgisini, vasflarn, yksek ahlkn kavramaya ve hakkyla ikrar etmeye divit dahi istifar eyler. Ancak ve ancak Onun rzasn kazanabilmek, arz- muhabbet ve arz- ubdiyet niyz ile cihanda hereyin slat ettii Efendimize, veliyullah gnl erhince slat-u selam etmi ve bizlerede Srun nefesinden evvel, aldmz her nefesin Allah aknn tecellisi ile, verdiimizin Reslullah efaatiyle olduunu bilerek her dem zikreylememizi nasihat buyurmulardr. Gl- Muhammed (a.s.m) kokusuyla mest ve feyzyab olan, Gl hatmi sren gnller ve dillerden, Efendimizin mn alemlerindeki zuhurunu ve Rasl-i Mctebya saltu selamlarn dinlemek zere Nisan saymza buyurunuz aziz dostlar. Vakt-i erifler hayrola, hayrlar fethola, erler defola. Allah- aziman ism-i zatyla kalbimizi pr nur kla. efaat nebi cmlemize nasib ola. Ak olsun efendim.

Tezhib: Zehra ekin

Mesnevide Hz. Peygamberin Vasflar

Hz. Peygamberin dus her iki lemde de mstecbtr, makbuldr. Onun cnna, onun kudm zerine olanlarn ve onun evlatlarnn devrine binlerce aferin!

Prof. Dr. Dilaver GRER

S. ., lhiyat Fakltesi, Tasavvuf Anabilim Dal
dilgurer@yahoo.com

esnevde, dier peygamberlerde olduu gibi Hz. Peygamberin vasflarnn da ince bilgi ve yorum alaryla rldn, bu tr fikirlerin Mesnevnin eitli yerlerine serpitirildiini gryoruz.

Mevlnya gre, her eyden nce, Hz. Peygamberin Rabbi ile olan alkas, onunla olan ok yakn mnsebeti dikkatleri ekmektedir. Ahmedin ad btn peygamberlerin addr, nk yz gelince doksan dokuz da bizdedir [1] diyerek, onu dier peygamberlerden ayr tutmayan, onun gzel ve stn vasflarn dier peygamberlerden ayrmayan Mevln, Hz. Peygamberi Rabbinden de ayr grmez. Hz. Peygamber Rabbinden ayr dnlemez. Zr De ki! sz denizin szdr. Bu sz Ahmed sylese de, gerekte deniz sylemitir. Onun kelm hep denizin incisidir. Zr onun gnl deniz ile birdi.[2] Yni, onun kelm ve hads-i erifleri hep o vcd-i Vhid-i Hak derysnn incisi, hakkati ve marifidir. Nitekim Ven-Necm Sresinde: Peygamber hev-y nefsnden sylemez, o ancak vahyedilen bir vahiydir[3] buyurulur. Zr o hazretin kalb-i erfinin o dery-y vcd-i hakkye nfzu vardr.[4] Onun bedeni can olmutur da, Rahmn, Kurn retti srrna,[5] gerek varla ulamtr. [6] Onun can heves ateinden, hev dumanndan arnmtr, tertemizdir.[7] Bilindii gibi Kurn Hz. Peygamberi lemlere rahmet[8] ve htem-i enbiy[9] olarak da vasflandrr. Mevln bu konuya ok ilgin bir adan yaklar. Ona gre Andolsun, gn battktan sonraki kzlla[10] yeti Hz. Peygambere iret etmektedir. [11] Yine, o htem kelimesinin mhr anlamndan

yola karak, dier peygamberlerin almas g, mhrl koca kilitler braktklarn; bu kilitlerin, mhrlerin ancak peygamberlerin sonuncusu hrmetine alacan belirtir.[12] u da var ki, Hz. Peygamber her ne kadar peygamberlerin sonuncusu olsa da, cmertlikte ve kermlikte onun ne bir ei gelmitir, ne de gelecektir. O, kilitleri amada, mhrleri kaldrmada sonuncudur, can balayanlar dnysnda bir htemdir. Bu sanat, mkevvenat sanat onunla tamamlanmtr. O bu cihanda ve o cihanda da efatidir. Bu cihanda der ki: Sen onlara yol gster. Ve o cihanda der ki: Sen onlara kameri gster. Kavmime hidyet et, zr onlar bilmiyorlar onun niyzdr. Zhir ve btn kaplar, grnen ve grnmeyen kaplar onun kelm ile alr. Onun dus her iki lemde de mstecbtr, makbuldr. Onun cnna, onun kudm zerine olanlarn ve onun evlatlarnn devrine binlerce fern! [13] Mesnevde Hz. Peygamberin ahlk zelliklerinden de bahsedilir. Hz. Peygamber gzel huyludur;[14] deniz huyludur.[15] Nefsine hkimdir; nefsini slah etmitir. Diken yiyen bir deveye benzetilen beden (nefis) onun iin ancak bir binektir.[16] O tevzu shibidir. Eersiz eee binmek onun iin bir zl deildir. Hatt yaya bile yrmtr.[17] Yoksullardan du istemesi onun ileri grllne olduu gibi, ayn zamanda tevzuuna bir irettir. [18] O fakr shibidir; Rabbine kar fakr ierisinde olduunun uurundadr. Bundan dolay da fakr ona ss olmutur.[19] O kurtulu pdih[20] iin sabr, bir burak olmu ve o burakla gklerin ycelerini amtr. [21] O, Bizim, senin bize rettiinden
5

ki dnyda da Ahmedin gzellii gibi bir gzellik kimde var? Hakkn nru yardmc ona

baka bir ilmimiz yok[22] buyruuna sarlm, kendi bilgisine gvenmemitir de bylece irfan yla, mrifet nuruyla dolmutur.[23] Rabbine ylesine indr ki, Rahmnn Yemendeki kokusunu dahi alr.[24] Essen kendi de sler, gnahkrlar iin efat anda nefes olacaktr.[25] O, gzel sesin hayrndr. Gzel ses onu kendinden geirir. Bu yzden, zaman zaman: Bizi ferahlandr, ey Bill![26] diye mezzinine seslenirdi.[27] yette belirtildii gibi, Hz. Peygamber de bir beerdir. [28] Onun da eli, burnu, az, kula, gz, yznn gzellii vardr. u kadar var ki, Mevlnya gre Hz. Peygamberin bu uzuvlar sradan insanlarnkinden, grnrde ayn olmasna ramen, -tabidir ki- btn ynden olduka farkldr: Onun eli mbrektir. Onun elini srd yz bir anda kutlular, simsiyah olsa bile ayn on drd

gibi bembeyaz oluverir. Gzellikte, nazda, cilvede bir Ysuf olup kar. [29] Onun burnu gerek Yemendeki, gerekse az iindeki gzel kokuyu da, irkin kokuyu da alr. Ancak o yle asildir ki, kt kokuyu shibinin yzne vurmaz. [30] Zr o Haktan kendisine gzeli gzel, irkini de irkin gstermesini niyaz etmitir. [31] Onun kula szlerin iyzn duyar. nk Allh Tel Kurnda onun hakknda O kulaktr [32] buyurmutur. Elbetteki, o batan baa kulaktr, gzdr. nananlar onun veslesiyle yenilenir, genleir. O bir stanne, mminler de ondan st emen bebeklerdir. [33] Muhammed(s.a.v.) inananlarn her zaman dnp bavurduklar, skntlarnda dim ve gnl huzuruyla mrcaat ettikleri zttr. Bunun iin Hak Ona salavat getirin[34] diye buyurmutur.
[35]

[1] Mevln, Mesnev, Ankara-1993, tpk basm, I/20a, by. 1111, (I/254) (VI/321a, by. 4515, (VI/668). Parantez ierisindeki rakamlar Glpnarlnn Mesnev ve erhinin (stanbul-1989, ikinci bask) cilt ve sayfa numarasdr. Bundan sonra yazar ad belirtilmeyip sdece Mesnev eklinde geecektir. [2] Mesnev, VI/279b, by. 818-819, (VI/138). [3] Necm, 53/3-4 [4] Konuk, A. Avni, erh-i Mesnev, Mevln Mzesi Ktp., nr.: 4768, VI/285 (29. defter, 831. beyit). [5] Mesnev, III/108b, by. 593, (III/70). Ayrca bk.: Mesnev, IV/207a, by. 3791, (IV/528). [6] Mesnev, VI/276b, by. 753, (VI/130). [7] Bk.: Mesnev, I/23a, by. 1401-1402, (I/307). [8] Bk.: Enbiy, 21/107.

Bk.: Ahzb, 33/40. nikk, 84/16. [11] Bk.: Mesnev, VI/287b, by. 1502, (VI/227). [12] Mesnev, VI/272a, by. 164-165, (VI/26). [13] Mesnev, VI/272a, by. 166-175, (VI/26-27). [14] Mesnev, V/221b, by. 746, (V/134). [15] Mesnev, III/139a, by. 3162, (III/385). [16] Mesnev, I/29a, by. 1975, (I/382). [17] Mesnev, II/64b, by. 728-729, (II/126). [18] Bk.: Mesnev, VI/289a, by. 1636, (VI/239). [19] Mesnev, V/220b, by. 672, (V/123). [20] Mesnev, VI/310a, by. 3579, (VI/530). [21] Mesnev, VI/314b, by. 3991, (VI/595). [22] Bakara, 2/32. [23] Mesnev, III/114b, by. 1130-1131, (III/147).
[9] [10]

Hz. Peygamber gz yal idi, oka gz ya dker idi. [36] Ama bu yal gzlerin gr sonu grrd, netceyi grrd. Cenneti, cehennemi kldan kla buradan grebilirdi o. [37] Aslnda onun gr yaratann gr olmutu da bu yzden onun hakknda Attn zaman sen atmadn [38] denmiti. [39] Onun gz pdiahtan kaymamtr, yanlmamt. [40] Her yrei yaralya efati olmasnn sebebi de zten buydu. O haytn iindeki gizli ba, kaderi gmt de, Eb Lehebin kars iin Odun hamal kadn Boynunda da hurma lifinden bir ip var [41] demiti. pi de, odunu da onun gznden baka bir gz grememiti. nk her grnmeyen ey ona grnm, onun iin aa kmt. [42] Dolaysyla o gzn nazarnn tasarrufunu da unutmamak gerekir. Onun gz Eb Bekire nazar klmt da, Eb Bekir bir kerecik tasdik ile sddk olmutu. [43] ki dnyda da Ahmedin gzellii gibi bir gzellik kimde var? Hakkn nru yardmc ona [44] diyen Mevln, Hz. Peygamberin yzn bir yldza benzeterek, nrun, ilh n onun yznde parladn, bu nur syesinde kfirlerin ve manszlarn kknn kesildiini, [45] onlarn binlerce karanlk olup gittiini syler. [46] Ona gre o

a kavuanlar yokluk ehrinin zebnu olmaktan kurtulurlar.[47] Fetihler Hz. Peygamberin adyla dilenir. Dmanlar bu sretle altedilir. [48] O, hakkat lemlerine umak iin yle bir kanat shibi idi ki, eer o bu kanadn am ve Cebrl de bu kanad grm olsayd, Cebril ebed olarak kendinden geer ve bir daha kendine gelemezdi. [49] Onun kymetini aalar, talar bile anlamt da, onu grdklerinde ona apak selam verirlerdi. [50] Bir aa kadar olamayp o gzde Hak rehberini tanyamayan, fakat sret insan olarak yeryznde dolaanlara Mevlnnn sitemi olduke sert ve byktr. Bu yzden, lemlere rahmet olan o ztn kymetini iyi bilmek gerekir. zetle; Mevlnnn Mesnevde, Hz. Peygamberin, mehur vel hads-i kudssini nefsinde tahakkuk ettirdiini, varlktaki yeri ve neminin, insanlk lemi iin kymetinin yansra, onun bir insn- kmil, halfe-i Hak olduunu, mminlerin kendisine sarlmalar gereken bir rnek ahsiyet, bir usve-i hasene olduunu da, o ok ince ve ikn edici rglerle, o tatl ve ho slbuyla dile getirdiini syleyebiliriz.

IV/169b, by. 551, (IV/88). Mesnev, II/69a, by. 1207, (II/194). [26] Bk.: Ahmed b. Hanbel, V/364, V/371. [27] Mesnev, I/29a, by. 1995-1998, (I/384). [28] Bk.: Kehf, 18/110 (De ki: Ben de sdece sizin gibi bir beerim. Ancak, ) [29] Mesnev, III/139a, by. 3173-3175, (III/386). [30] Mesnev, III/104a, by. 161-163, (III/26). [31] Mesnev, VI/309a, by. 3520, (VI/514). [32] Tevbe, 9/61 yetine (De ki: O, sizin iin bir hayr kuladr. nk o Allaha inanr, mminlere gvenir ve o, sizden iman edenler iin de bir rahmettir) atf vardr. [33] Mesnev, III/103b, by. 102-103, (III/21-22). [34] Ahzb, 33/56. [35] Mesnev, VI/306b, by. 3265, (VI/487).
[25]

[24] Mesnev,

Mesnev, VI/296b, by. 2342, (VI/354). Mesnev, VI/285a, by. 1361, (VI/204). [38] Enfl, 8/17. [39] Mesnev, VI/306a, by. 3224, (VI/474). [40] Bk.: Necm, 53/17. [41] Mesed, 111/4-5. [42] Mesnev, III/121a, by. 1663-1666, (III/203). [43] Mesnev, I/37b, by. 2699, (I/465). [44] Mesnev, VI/278a, by. 679, (VI/116). [45] Mesnev, V/255a, by. 3398, (V/516). [46] Mesnev, VI/291b, by. 1865, (VI/287). [47] Mesnev, III/142b, by. 3432, (III/412). [48] Mesnev, IV/207b, by. 3839, (IV/533). [49] Mesnev, IV/207a, by. 3800, (IV/529). [50] Mesnev, IV/197a, by. 2936, (IV/413).
[36] [37]

Mevlnda

Hz. Muhammed
Sevgisi

(s.a.v.)
Sadreddin zimi

Mevln, Hz. Peygamberi herkesin hakkyla anlayamadndan ikyet eder ve Onu doru anlayabilmek iin cehleti, nyarglar, kibri, hrs ve yanl muhakemeyi terk etmeyi gerekli grr.

Prof. Dr. brahim EMROLU

evln Celleddin Rm Hz. Peygambere candan baldr. Mevlnnn, Hz. Muhammed (sav)e olan derin sevgi, sayg ve ball u nedenlere dayanmaktadr: 1. sminin ve hatrnn bykl. 2. stn, deerli, saygn ve etkileyici kiilii. 3. Gzel ahlk, ilh ihsan ve ikrama nail olmas, tad byk misyon ve mesajnn evrensellii. Mevln Celleddin er-Rm (12071273), hayatn ilme, irfana, ahlka ksacas Hakka ve halka adam gnl ve hizmet eridir. Hz. Peygamberin gzel ahlkn kendisine rnek alan Mevln, btn eserlerinde insanlara fazilet ve meziyet yollarn retme abas iindedir. Mevln, eserlerinde, peygamberlere, onlarn mcadelelerine ve ahlk gzelliklerine ska temasta bulunur. O, Kurnda ad geen hemen hemen her peygambere u veya bu yolla deinir. O, Hz. Peygamberi anlatrken arlkla Kurna, hadislere, tarih olaylara ve rivyetlere dayanr. Rm, bu malzemeyi, derin aknn iirsel ifadelerini de katarak zengin bir anlatmla deerlendirir. Onun, eserlerinde, peygamberimizi en ok, srasyla Ahmed, Muhammed, Mustafa, Peygamber, Rasul, Ahmed-i Muhtr, Neb, Allah Elisi, Peygamberler Ulusu, Sultan, Padiah ve Ysn adlaryla andn ve anlattn grrz. HZ. MUHAMMED (SAV) ANLAMA Hz. Muhammed (sav)i anlamak byk bir eydir. Hz. Peygamberi gerek anlamda anlayana ve onun yolunu izleyene yardmlar ve bol balar vardr. Bunlara ramen Mevln, onu herkesin hakkyla anlayamadndan ikyet eder ve Hz. Peygamberi doru anlayabilmek iin cehleti, nyarglar, kibri, hrs ve yanl muhakemeyi terk etmeyi gerekli grr. Ancak gnl kt olan, onun ilerini kendi bilgisizliine, kendi hrsna gre mukayese eden kii onun hakknda

byle (toprak zapt eden eklinde) bir pheye der. Sar camdan bakarsan gnein nurunu sapsar grrsn. O gk ve sar cam kr da eri ve tozu gr! MEVLNNIN HZ. MUHAMMED (SAV)E SEVG, SAYGI VE VGS Mevlnnn birka yerde tekrar ettii u msralar, ilk etapta sevgilisi Hz. Muhammed (sav) iin syledii anlalmaktadr. Bu msralarda o, sevdiine olan zlem duygularn, kavuma isteini ve bu husustaki aresizliini dile getirmektedir. Yel beni size gtrseydi, Yellerin eteklerine sarlrdm. Sizi ylesine zledim ki, kutan daha tez uar-gelirim size; Ama kanad kesik ku, nasl uabilir? Hasret ekmeye alm olan Mevlnnn Hz. Peygambere duyduu zlemin, ems-i Tebrizye ve dier sevdiklerine kar duyduu zlemden ok daha fazla olduu anlalmaktadr. O, Peygamberimize duyulan hasreti, u ksa anekdotu aktararak, yle dile getirmektedir: Hannne direi Peygamberin ayrl yznden akl sahipleri gibi alayp inliyordu. Peygamber, Ey direk ne istiyorsun? Dedi. O da Canm ayrlndan kan kesildi. Bana dayanyordun, imdi beni braktn, minberin stne ktn dedi... Mustafa, gnlmz yol etmez, gnlmzde olmaz, gnlmze dayanmazsa, feryat etsek de, Hannne direine dnsek yeridir. Peygamber, hutbe okurken bir hurma aac dalna dayanrd. Mescitte onu dinleyenler oalnca, mbarek yzn gremedikleri gerekesiyle bir minber yaptlar. O, minbere knca, mescidin direklerinden biri olan o hurma
9

direi Hz. Peygamberden uzaa dt iin inlemeye balad. Nihayet Peygamber minberden inip inleyen anlamna gelen, bu hannne direine elini koyunca direk susmutur. Mevlna yukardaki ifadelerinde bu hdiseye telmihte bulunmaktadr. Mevln, hasret acs ektii bu dnya zindanndan kurtulup, bir an evvel Allahn sevgili dostu Hz. Muhammed (sav)in yanna dnmeyi, ona kavumay heyecanla bekler. Hz. Muhammed (sav)in sz konusu edildii yerlerde Mevlnnn slbunun, ayr bir sayg, incelik dolu olduunu grrz. O, yaantsyla olduu gibi diliyle de Hz. Peygambere daima hrmet ve muhabbet dolu olmutur. Hz. Muhammed (sav)in adnn getii hemen hemen her yerde, slm gelenekte olduu gibi, Allahn rahmeti ve esenlik Ona eklinde salt ve selmda bulunarak, sevgi ve saygsn dile getirir. O, yle bir kiiydi ki imtihan gn (yani Mirata) yedi gn hazinesine kar hem gzn yumdu, hem gnln kapad. Onu grmek iin yedi kat gk utan uca hurilerle meleklerle dolmutur. Hepsi kendilerini, onun iin bezemiti, fakat onda sevgiliye aktan, sevgiliye meyil ve muhabbetten baka bir hev ve heves nerede ki? O, Tanr ululuuyla, Tanr celliyle yle dolmutu ki bu dereceye, bu makama Tanr ehli bile yol bulamaz. Bizim makammza ne bir eriat sahibi bir peygamber eriebilir, ne melek, hatta ne de ruh dedi, artk dnn anlayn. Gz Tanrdan baka bir yere amad, meyletmedi (Necm53/17) srrna mazharz, karga deiliz, lemi renk renk boyayan Tanr sarhouyuz; ban, bahenin sarhou deil buyurdu! Nerde bir aa ve ta varsa Mustafay grnce apak selm verdi... Ay, onun ay yzn grnce iki para olmutur. O, iyi ilerde imam olan; keremlere, kermetlere dzen verendir. Ksacas Hz. Muhammed (sav), devrann esiz eri, zamannn alacak serveri, halk yce ilere aran, btn halka Allahdan bir rahmet olan, srlarn en esizlerine mahrem bulunan hidayet ve takva imam, Ulu Tanrnn srr, onun tertemiz mazhar; Hakkn, eriatn ve

dinin cellidir. Olgunluuyla ycelie ulat, Yznn gzelliiyle karanlklar aydnlatt. Btn huylar gzeldir Rahmet ona ve soyuna! MEVLNNIN HZ. MUHAMMED (SAV)E BALILII Mevln Celleddn er-Rm, Allaha ve Onun gnderdii son eli olan Hz. Peygambere candan bal biridir. O, mehur rubisinde Allaha ve Hz. Muhammed (sav)e olan balln yle haykrr: Canm tenimde olduka Kurnn klesiyim ben, Tanrnn sekin Peygamberi Muhammedin yolunun topraym. Her kim benden, bunun dnda bir sz naklederse hem o szden ikayeti olurum hem nakledenden. Onu Onaylama Gerei Mevln Celleddin, Hz. Muhammed (sav)in daha ocukken baz olaanst zellikler tadn, Kbedeki byk putlarn bile onun rislete hazrlandn bildiklerini, mucizev bir ekilde bir bebein bile Hz. Peygamberi tandn, bundan dolay Hz. Muhammed (sav)i onaylamada tereddt gsterilmemesi gerektiini, Mesnevde uzunca anlatmaktadr. Mriklerin, Hz. Muhammed (sav)in sadelii, gvenirlii, bildirdiklerinin hak ve doruluu, bunlara ilve olarak da insanlar bir benzerini ortaya koymakta ciz brakan mucizelerine ramen onu tasdik etmemeleri, hakl ve rasyonel nedene deil, duygusal nedenlere dayanmaktadr. Onlar deta dogmatik inanszlk rnei sergiliyorlard. Bununla ilgili olarak Mevln bir ok rnek vermektedir. Ona gre inkrclar, son nebi Hz. Muhammed (sav)i ok iyi tanmalarna ramen, kskanlklar yznden onu tasdik etmezler. Onun Yolundan Gitme Gereklilii Hz. Muhammed (sav)e uymak gerekir. nk o, insanlar irkten, putlara tapmaktan, cehaletten, zulmden kurtarp, bunlarn yerine tevhd inancn, ilmi, hakk ve adleti tesis etmitir. Bundan dolay Mevln, Hz. Muhammed (sav)e tbi olmann honutluu ierisindedir. Taze baht dostumuz, can vermek iimiz-gcmz; kervanbamz da dnyann vnd Mustafa bizim.

10

Mevln, sadece dille veya ekilde kalarak Hz. Muhammed (sav)i sevmenin kantlanamayacan, bunun yan sra, Onun yolunu takip etmenin nemli olduunu srarla belirtir.

Erlik sanatn Tanrdan rendik; ak pehlivanyz, Ahmedin dostuyuz biz. A benim canm, kabul edilmeyen kii usanr, sklr; bense Peygamber soyundanm (ylmam, grevimi yaparm) a benim canm, padiahn ardnda koup yelmedeyim. Sizin Arap atlarnz olsun saysz; Ahmed-i Muhtrn Burk da bizim olsun. Dnya tamamyla bayram olsa, nee dolsa sizin olsun dnya; sevgili, bizim olsun yeter bize. Fakat Muhammed Mustafa (sav)nn yolundan gitmek ve onun gibi yceliklere ermek iin ak gereklidir. Mevln, sadece dille veya ekilde kalarak Hz. Muhammed (sav)i sevmenin kantlanamayacan, bunun yan sra, onun yolunu takip etmenin nemli olduunu srarla belirtir. Salvat verip duruyor ama Mustafann temizliinden ne var onda? diye soran Mevln, bir defasnda da, kendisine nasihat vermesini isteyen Emr Pervneye yle kmtr: Mademki, Allah ve Onun elisinin szlerini okuduun, gerektii gibi bahsettiin ve bildiin halde o szlerden nasihat alamyorsun ve hibir yet ve hadsin gerektirdii ekilde amel edemiyorsan, benim nasihatimi nasl dinler ve ona nasl uyarsn? HZ. MUHAMMED (SAV)E DUYULAN SEVG, SAYGI VE BALILIIN NEDENLER Hz. Muhammed (sav)e duyulan bu sevgi, sayg ve balln nedenlerini, Mevlndan bulduumuz malzemeye dayal olarak, yle sralayabiliriz: a. Hz. Muhammed (sav)in sminin Ve Hatrnn Byk Olmas Mevlnya gre, Hz. Muhammed (sav)in ad mbarektir. Onun adn alaya veya hafife alan insan arplr, perian ve piman olur. Yine Mevlnya gre, dnya, Mustafa ile vnr. Ona benzer ne gelmitir, ne de gelecek. Bu yzden o, son peygamber olmutur. Onun ad ncilde Ahmed olarak gemektedir. Bundan dolay insaf ehli hristiyanlar ad ve vasflar kendi

kitaplarnda geen son peygamber Hz. Muhammed (sav)i tanmada zorlanmazlar. Hz. Muhammed (sav)in ad salam bir kaledir, bundan dolay ona snan korunur ve kurtulur. Mevln, yazlarnda, zellikle Mektuplarnda, Hz. Peygamberin adn kullanarak, onun yz suyu hrmetine baz taleplerinin karlanmasn istemektedir. b. nemli Ve Deerli Bir Kii Olmas Mevlnya gre, Hz. Muhammed (sav), btn insanlk iin nem arz ettii gibi, mmeti iin de ayr bir nem ve deere sahiptir. Mevlnya gre, Hz. Muhammed (sav) zamann esiz eri ve serveridir. O, Allahn insanlara gnderdii bir rahmettir. Yine o, hidayet ve takva imam olup, btn peygamberlerin sonuncusu ve en gzdesidir. Bundan dolay onun, hem Allah katnda, hem de insanlar yannda ayr bir deeri vardr. Yine Mevlnya gre, Hz. Muhammed (sav), lemlere rahmet olduu, yoksullara ycelik balad; hak dostlarna, gnl erlerine birok ince srr rettii, vefay ve gzel yzll gsterdii iin, dier insanlarla ve peygamberlerle mukayese edildiinde, onun ayr bir nemi ve deeri vardr. c. Gzel Ahlk Vasflar Tamas Mevln, eserlerinde, Hz. Muhammed (sav)i u ad ve vasflarla anmaktadr ki, bunlarn bir ksm isim ve vg szckleri olsa da onlarn altnda Hz. Peygamberin gzel ahlkn vasfetme yatmaktadr. Hazret-i Ahmet..., eriat sahibi Ahmet...; Mustafa, ... O ltuf sahibi Peygamber, ... o zarif kimse; ay yzl; eker huylu Mustafa... Ak mdeni, O kerem denizi ... ... z-sz doru olan... yi ilerde imam olan; keremlere, kermetlere dzen veren Mustafa ... Mir padiah...

11

Hz. Muhammed (sav), dnya malna-mlkne deer vermeyen bir insand. O dnyay deil, gnlleri fethe alrd.

O, Vennecmi padiah, Abese sultan... ..efaati dost, yce bir k... efaat kemerini beline balayan, o (hiret) lemin gnei, demoullarnn rahmeti ... Mevln, Hz. Muhammed (sav)in buraya kadar sraladmz gzel isim ve vasflarnn yan sra, onun sahip olduu gzellik ve gzel ahlka da deinir. Onun belirtmesine gre, insanlar gzel ahlk ve arl Mustafadan renmilerdir. Hz. Muhammed (sav), dnya malna-mlkne deer vermeyen bir insand. O dnyay deil, gnlleri fethe alrd. Hz. Muhammed (sav)in Mekkeyi ve dier yerleri fethetmek istemesi, dnya mlkn sevdiinden deildi, Allah emriyleydi. d. lh hsan Ve kramlara Nil Olmas Allah, seerek belirli bir misyonla gnderdii sevgili rahmet peygamberini elbette koruyacak ve onun dinini galip getirecektir. Mevlnnn belirttiine gre, Allah nuru ona yardm etmededir. Birisini koruyan Allah olursa ona ku da gzc, beki kesilir, balk da! Mevlnya gre Allahn Hz. Muhammed (sav)e en byk ihsan, ona Kurn retmesi, vahyi bildirmesi ve btna ait bilgi vermesidir. Hz. Peygamberin Miraca kartlmas, Allah tarafndan ona bahedilen en byk ihsan ve ikramlardan saylr. Mevln Mira olay zerinde ska durur. Bu, Allahn, sevdii kulu ve elisine ihsan, ikram, mjde ve manev hediyelerde bulunma; kendi katndaki deer ve derecesinin dier peygamberlerden stn olduunu gsterme; ona g ve cesaret verme, hiret ahvli hakknda mmetine bilgi vermesi iin baz sahneleri ona gsterme gibi nedenlere dayandrlabilir. e. Byk Bir Misyona Sahip Olmas Allah, bilgisizlerin meydana kt, kfirlerin ve sapkln

stn olduu bir srada Hz. Muhammed (sav)i gnderdi. Kalbine de nur gibi parl parl parlayan ve kalplere ifa olan bir kitap indirdi. Ey insanlar, Rabbinizden size bir t ve gnllerdeki dertlere ifa geldi.(Yunus 10/57). Halk, asl olmayan eylere uymuken onu dorulukla ve doru yolu gstermek iin gnderdi. O da mmetine, szyle, hareketleriyle t verdi; onlara haram olan, hell olan yollar aklad. Bylece o Rasul, peygamberlik misyonunu tamamlad. Mevlnnn ifadesiyle, Hz. Muhammed (sav)in eratyla evvelki eratlarn hkmleri kalkm gitmitir. Hz. Peygamber, doruluk timsali olup, doruyu iletme misyonunu tar: ... Ahmet neyi sylerse hakikatte o sz hakikat denizinindir. Onun szleri denizin incileridir. Mevlnnn belirttii gibi, bir peygamberin davet ile halk uyandrmas gerekir. Fakat bu grevin verildii peygamberin, herkesi hidayete eritirme gc yoktur. O, sadece bu uurda aba gsterir. nk hidayete erdirme sonuta Allahn iidir. Hakkn iki sfat vardr: Kahr ve ltuf. Nebiler her ikisine de mazhar olmulardr; mminler Hakkn ltfuna, kfirler ise kahrna mazhardrlar. Ksacas Hz. Muhammed (sav), insanlar cahiliyye ateinden kurtarp onlara hakk, doruyu, gzeli, iyiyi gsterme ve yaatma misyonuyla gelmiti. O, bu misyonunu icra ederken, ok esirgeyici, koruyucu ve kollayc bir tavr sergilemitir. O kerem denizi doru buyurmutu: Ben, sizi, sizden ziyade esirgerim. Ben deta dehetli surette alevlenmi, yalnlanm bir atein kysna oturmu bir adama benzerim... Onun kurtarma abas sadece bu dnyaya has deil, hirete de uzanr. Chiliyye kar koyular ve onun dinini engellemeler, Hz. Muhammed (sav)in (sav) etki ve gc karsnda etkili olamayacaktr ve onun tebli ettii din kyamete kadar bki kalacaktr. nsana den, bu nemli misyonu

12

tayan Hz. Resln risletini onaylamak olacaktr. Hz. Muhammed (sav) drsttr (el-Emn), sdktr ve kendi kafasndan rasgele konumaz; o, Allahn kendisine bildirdiklerini insanlara iletir. Bu misyonu tayan kii tasdik edilmelidir. f. stnl Ve Mesajnn Evrenselliinden Dolay Mevlnya gre topraktan nice insanlar halk edilmitir, fakat bu yaratlanlar iinde en stn olan Hz. Muhammed (sav)dir. Peygamberlerin sonuncusunun yolu/dini hrmetine leme bereketler salr, Onun nefesiyle almam kaplar alr; duas, iki lemde de mstecab olur. O, bu dnyada da efaatidir, o dnyada da; bu dnyada insan dine gtrr, o dnyada da cennetlere. Topran nice alacak ocuklar vardr, fakat Ahmed, hepsinden stndr! Hz. Peygamberin stnlklerinden dolay Mevln onu birok gzel adlar ve ahlk vasflarla anar. Bu stn vasflardan birka unlardr: Mustafa (sav), korkutucu ve mjdecidir. O, peygamberlerin en gzel, en ak ve yerinde sz syleyenlerindendir. Hz. Muhammed (sav), ei-rnei bulunmayandr. Peygamberlerin ulusu; gkyznn de, yeryznn de dr. ki lemin elisi, insanlara ve cinlere yol gsterendir. Hz. Muhammed (sav)in bizzat kendisinin belirttii gibi, ondan sonra hibir peygamber gelmeyecektir; hibir peygamberin mmeti de ondan stn olmayacaktr. Hz. Muhammed Mustafa (sav)nn insanla sunduklarnn evrenselliine gelince, bu konuyla ilgili Mevlnda bir hayli malzeme bulmaktayz. Mevlnnn ifadesiyle, padiahlarn paralar deiir durur, fakat Ahmedin paras, kyamete dek srer gider! Bunu mucize saymayan, gne gibi apaydn olan ve adna mml-Kitap denen yz dilli Kurna ne diyebilecektir? Kimsenin ondan bir harfi almaya yahut szne bir sz katmaya ne haddi vardr, ne de kudreti. Tanr, Muhammed dininin ycelmesini,

meydana kmasn ve dnya kaldka kalmasn istediinden, Kurn iin ka tane tefsir yazld? ...Btn lem onun zamanndan bugne kadar onun erhinde cilt cilt kitaplar yazdlar ve hl da yazyorlar, fakat henz o sz kavramaktan ve anlamaktan acizdirler. Kurnda da ifade edildii gibi, Hz. Muhammed (sav) lse de onun tebli ettii din bki kalacak (l-i mrn3/144), Kurn ilh korunma altnda bulunacaktr (Hicr 15/9). SONU Mevln Celleddin er-Rm, eserlerinde peygamberlere, onlarn mcadelelerine ve ahlk gzelliklerine ska yer verir. Bu peygamberler ierisinde Mevlnnn Hz. Muhammed (sav)e besledii sevginin, verdii deer ve nemin hepsinin stnde olduu grlr. Mevlnya gre Hz. Muhammed (sav), Allah katnda ismi ve hatr byk olan bir peygamberdir. Hz. Peygamber, insanlara hakk, doruyu, gzeli ve iyiyi gsterme ve bunlar onlara yaatma misyonuyla gelmiti. Ksaca o, insanlar cahiliyye ateinden kurtarmak iin grevlendirilmiti. Kurnda da ifade edildii gibi, Hz. Muhammed (sav) lse de onun tebli ettii din bki kalacaktr. Allah, seerek belirli bir misyonla gnderdii sevgili rahmet peygamberini elbette birok ihsan ve ikrama nil klarak koruyacak ve onun dinini galip getirecektir. Mevln, Hz. Muhammed (sav)i sevmeyi ve onun yolundan gitmeyi gerekli grr. Kendisi de, Hz. Muhammed (sav)e candan bal biridir. Bunu dnce ve yaayyla ortaya koymutur. Onun ana dayana Kurn ve Hz. Peygamberin hayat, ana hedefi ise, Rubilerinde ve dier eserlerinde aka syledii gibi, bu iki kaynaa uygun bir hayat srmektir. Onun ana kayna veya temel dayanaklar olan Kurn ve Hz. Muhammed (sav)i tanmadan Mevlny gerek anlamda tanmak mmkn grnmemektedir.

13

. Turul nanerden Sohbetler

Salvat

14

Hat: Hseyin ksz

Cenb- Hakkn mahlukuna kar ilk buyurduu kelm Muhammedun Resulullahtr ve bu salavattr

Hayri Aknc: Efendim salavat nedir, nasl anlalmaldr? Salavatn tesiri nedir? Salavat bir dua olarak nasl anlamamz icb eder? mer Turul naner: Efendim, benim sohbetlerimizde dikkate getirmeye, dikkat ekmeye zendiim husus, sizlerin de mutlaka dikkatini ekmitir, dinimizin bir emirler ve yasaklar mecmuasndan ibaret olmad hakikatidir. Yapnz, yapmaynz yani byle bir despotizm, byle birey yoktur. Bizim dinimiz bu deil. Resl-i Kibriy aleyhi ekmelittehy Efendimiz hazretleri hakknda y eyyuhellezne men sall aleyhi ve sellim teslm yeti olmasa idi, Ey imn edenler! Sizde Ona salt ediniz. emri olmasa idi, ondan bir nceki yet olan nnallhe ve meliketehu yusallne alen nebiyyi yet-i kerimesi salavat okumak iin yeterli deil miydi? Arkas yok yetin. te bu birinci yetin mnsna ykselemeyenler iin Cenb- Hak ihtiyaten bir de ikinci yeti gndermitir. Onlarn yanyana gelmesindeki hikmet odur. Hl emir ve yasaklar mecmuas zihniyetinde olanlar iin al sana emir. Bu emir olmasayd: Muhakkak ki Allah ve melekleri Nebye salt ederler. yet-i kerimesi kullarn salt etmesi iin yeterli deil midir? Hayri Aknc: Yani o mn zaten akl banda olan bir kul iin yeterlidir deil mi? mer Turul naner: Niye emir bekliyoruz? Ve maalesef emirle alkal olduu iin, bu ikinci yet yani y eyyuhellezne men sall aleyhi ve sellim teslm yeti gerei ve bu gerein yerine getirilmesi iin akl ve bali bir mslmann mrnde bir kere salavat- erif okumas yeterlidir diye kitap var. Kitapta byle bir hkm var. Allah akna bu ne ilimdir ne kitaptr. Byle kitap yazlmaz, yle ey olmaz. nk bakn birinci yette Allah ve melekleri nebye salt etti demiyor, etmekte diyor.

Hayri Aknc: Bitmi olan bir fiil deil. mer Turul naner: Etmekte, ediyor, devam ediyor. Arapann lisn, gramer bilgilerine girmeyelim ama byle demektir bu. Olmu, bitmi, vaktiyle yapmt deil. Hli hazrda, her an Allah ve melekleri Nebye salt ederler, etmekteler diyor yette. Dolaysyla halifetullah olmak bahsi bu ok nemli. Halifetullahl bir anlasak, Allahn ahlk ile ahlklanmay bir anlasak, zaten Allah habbine salt ettii iin bizimde Onun ahlk gerei ahlklanmamzla Ona salt okumamz lzmdr. imdi bakn baz kabuller vardr yaradl meselesinde t oradan balanm. Cenb- Allah Ben gizli bir hazine idim, bilinmeyi murd ettim. buyuruyor. Bu bilinmek ayn zamanda sevilmektir nk Allah sevmeyen yoktur. Allah bilenler Allah severler. Bilmeyenler korkarlar. Hayri Aknc: Yani imn- billh, marifetullah, muhabbetullah. mer Turul naner: Birbirinden ayr gibi deildir de, iiedir Yani stn iindeki ya gibidir, su gibidir, kazein gibidir ama hepsi sttr. Stte suda var. Tabi emeden katlan su deil. Hayri Aknc: Derinlii, nfuzi ifade ediyor. mer Turul naner: Evet, bunlarn hepsi birden vardr. imdi Ben gizli bir hazine idim, bilinmeyi (yani sevilmeyi) murad ettim dedikten sonra Cenb- Hak -bakn bunlar ok nemli lakrdlar ve yanl anlalmaya mahl verilmemesi iin tekrar tekrar zerinde duruyorum - Kendi ztndan, ruhundan deil, nurundan, kendi nurundan bir nur ayrd. O nura Kn Muhammed Muhammed ol! dedi. Yani Ol emrinin bir baka versiyonu. Kn ol, Muhammed Muhammed olarak. Ve o nur-u ilhiden tefrik edilmi olan nur mstakil olarak bir ekle brnd. Ba, omuzu, gvdesi, bacaklar,

15

Y Rabb, Senin salt ettiine biz salt etmekten aciziz, ancak Ona Sen salt edebilirsin. Bizim nammza Ona lyk olan salavat ile Sen salt et .

kollar olan insan ekline brnd. Ve o ekle brnr brnmez dile geldi L ilhe illallh. Allah-u ZlCell cevap verdi Muhammedun Reslullh. Dolays ile L ilhe illallh kelime-i tayibesi mahlk lafdr. Muhammedun Reslullh kelime-i tayibesi Hlk lafdr. Bir insan la ilhe illallh demekle kurtulamaz, nk sdece ehl-i tevhd olur. Ama Muhammedun Reslullh demekle, la ilhe illallh demese bile mslmandr. Neden? Muhammedun Reslullh demek ne demek; Muhammed aleyhisselatuvesselam Allahn elisidir. E Allah var ki, elisi var. Muhammedun Reslullh kelime-i tayibesinde Allahn ve Reslnn varl ve onun Efendimiz aleyhisselam olduu var. L ilhe illallh kelimesinde Efendimiz yok. Bu bakmdan L ilhe illallh kelime-i tayibesi mahlkun lafdr, Muhammedun Reslullh kelimesi Hlkn, Allahn lafdr. Salavat burdan balad. nk Allah ve kef billhi ehd var ya (Senin risaletinin, nbvvetinin, abdiyetinin ahidi benim) yeterli deil mi yani? Ve kef billhi ehd Benim ahitliim kfi deil mi? Cenb- Hakkn mahlkuna kar ilk sz, ilk buyurduu kelm Muhammedun Reslullhtr. Ve bu salavattr. Ondan sonra bu yet-i kerime sevketip, ta Hazreti demden evvel meleklerde de var salavat okuyan, sdece salavat ile ykml melekler var, biliniyor zaten yetin de gerei. Peki bize bu emir verildii halde, yani Y eyyuhellezne men Ey imn edenler, sall aleyhi Ona sizde salt ediniz, ve sellim teslm bylelikle selamete erersiniz ayr. Ama salt ediniz emrine kar Kurn- Kermdeki saysz diyebileceimiz emirlerle, bu emir arasndaki tatbikat farkmz ne bunun farknda myz? Bakn ok nemli buras. Namaz kln buyurmu Cenb- Hak. Tabi daha dorusu kln da deil de, namaz ikme edin. Yani kln, bitsin, kn byle birey yok. Namaz daima hayatnzda kaim olsun, ayakta dursun, var olsun. Hayri Aknc: Yani namazla ilgili iki fiil geiyor yusall, yukm mer Turul naner: Tabi, onun iin namaz kl bitsin yle birey yok. kme edilecek.

Hayri Aknc: Namazla hayat ikme etmek. mer Turul naner: Evet, o var Namaz hayatta hep var. imdi peki bu emre kar biz ne yapyoruz? Ba stne y Rabb diyoruz. Ondan evvel mesela namaza kalkarken ite elinizi, ayanz ykayn, banz mesh edin, kolunuzu ykayn yani abdest emri var. Ne yapyoruz? Senin emrin gereince niyet ediyoruz, Efendimizin tavsiyesi gereince Ezu-besmele ekiyoruz, elimizi ykayarak balyoruz, ayamz ykyarak bitiriyoruz abdesti. Yapyoruz. Namaz klyoruz. Oru tutun demi, ite imsktan iftara kadar yemiyoruz, imiyoruz, orucun gereklerini yerine getirmeye alyoruz vs, yani hepsini yapyoruz. Peki salavat emri karsnda ne yapyoruz? Hi dndk m? Bakn btn emirleri yapyoruz, salavat emrine kar yaptmz nedir? Hayri Aknc: Farknda olarak, bilinli olarak deil mi? mer Turul naner: Salavat emri karsnda salavat okuyoruz demeyelim, o zaman bu sualin mns kalmaz. Nedir salavat okumak? Allahmme duaya baladk Ey Allahm dedik. Salli sen salt et, al seyyidina Muhammed Efendimiz Muhammed iin salt et. Ve al li seyyidin ve onun ailesine de, ashbnada salt eyle. Ne yapyoruz yani biz Hayri bey? Hayri Aknc: Dua ediyoruz aslnda. mer Turul naner: Dua daBiz o ibadeti yapamayz diyoruz. ncelik burada. Senin salt ettiine y Rabb, biz salt etmekten aciziz, ancak Ona Sen salt edebilirsin. Bizim nammza Ona lyk olan salavat ile Sen salt et y Rabb, diye ancak dua edebiliyoruz. teki ibadetler hakknda biz oru tutamayz y Rabb, bizim iin idare et, Ali tutmutur, Ali klmtr demiyoruz. yle diyenlerde var ya. Namaz ikme etmeye alyoruz, en azndan rkmuzu, secdemizi, kyammz, kratmz yapmaya alyoruz, oruta a kalmaya alyoruz, hacda tavaf etmeye alyoruz, zekatte bireyler vermeye alyoruz, bireyler yapyoruz ama salavatta y Rabb yapamayz diyoruz. Bizim iin ltfen Sen

16

yap, nk Senin methettiini, Senin salt ettiini biz methedemeyiz. Biz Ona uygun, lyk bir ekilde salt edemeyiz y Rabb diye bizim nammza Sen et diye dua ediyoruz. Tek ibadetimiz Cenb- Hakkn btn emirlerine eyvallah deyip yapmamza kar, tek emrine bu ekilde yapamadmz, aczimizi ifade ederek yapyoruz. Yapamayacan ifade etmek, Reslullaha salt okuyamayacamz ifade etmek, Reslullaha salt okumaktr. Buras nemlidir. Yoksa Efendimizin ism-i erfi getiinde lafn gidiatn kesip, bir takm sloganlam laflar sylemekten ibaret zannediliyor salavat bu deildir. Efendimizi lalettayin insanlarla ayn terazideymi gibi mtala etmek, hatta ve hatta Kuran ifadeyle onun huzurunda sesimizi onun sesinin stne karmak, yksek sesle konumak Banz secdede delinse, dizleriniz nasr tutsa, oru tutmaktan karnnz srtnza gese btn ibadetlerinizi habt ederim diyor Allah, yok farzederim terbiyesizlik yaparsanz buyuruyor. Onun kadri vlsn inkr edici veya kltc davranta bulunursanz, ve okta sade bir misal veriyor, basit bir misal veriyor Allah; huzurunda yksek sesle konuursanz. Zannedilmesinki sre-i Hucuratn bu ilk yetleri asr- sadette hayat- Reslullahn mddetiyle snrlyd. Hayr efendim bu deildir. Bakn bir hadise anlataym bamdan geti. Eskiden Mescid-i Nebevyi Ramazan haricinde yats namazndan bir-bir buuk saat sonra kapatrlar, temizlik yaparlar sabah namazndan bir

saat evvel aarlard. O arada baz zel izin alabilenler zel kk gruplar halinde ziyarette bulunabilirlerdi. Fakir elhamdulillah yle birka zel ziyarette bulunanlarn arasnda bulundum. Ve bamzdaki bir bymz, bir hfz aabeyimize Bir ar- erif oku dedi. ebeke-i erifin karsnda iki diz st oturmuuz, edeb iinde, iaretle ar- erif oku dedi. Gayet tiz perdeden bir Ezu-Besmele ekti hfz aabeyim. Demir gibi hfzd -yle tabir ederler ya - Allah rahmet eylesin demir gibi hfzd. Ezu-Besmeleden sonras yok, gelmiyor, sfr. Sknt iinde birden ter boald. Bir baka hfz aabeyimiz eliyle iaret etti gayet yumuak bir seda ile Ezubillhimineeytnirracym Bismillhirrahmnirrahym ve okudu yeti. Bu bamdan gemi, olmu bir hadisedir. ebeke-i Reslullahn nnde bile barlmaz. Hayri Aknc: nk O hayattadr aslnda deil mi? mer Turul naner: Ve onun vrisleri olan zevt- kirmn yannda da edebe mahalif davranlmaz. Allah amelleri habt eder. Reslullah Efendimizin hayat ile snrl deildir. Onun vrisleri vardr. Ona giden yolu gsteren, tarif eden, o yoldan gidenler vardr. Onlarn huzurunda da adam gibi haraket edilmesi lzmdr. nk adamlarn huzurunda olduunu bilenler ykselerek Allahn huzurunda olduunu bilirler, ona gre hep edebli

17

davranrlar. nk edeb insanlardan kabahatini saklamak deildir, Allahn huzurunda kabahat yapmamaktr. Allahn huzuru belli bir mekna belli bir zamana mahsus olmad, her zaman olduu iin yle yle grenilir, talim edilir. te Efendimiz Aleyhsselt Vesselma salt okumak belli sloganlarla Allhmme salli al seyyidina Muhammed, Sallallhu aleyhi ve sellem gibi sloganlara sktrlamaz. Mutlaka zt- seniyyesinden bahsederken sair zevttan bahsedildiinden fazla bir tzim ve muhabbet kelimesi gerekir. Ben yar meczub bir aabey tandm Muhammedciim Efendim diye bahsederdi. fade edemiyor, sevgisine doymuyor, Efendimiz demiyor ama laubalilik yapmyor, yar meczub, Muhammedciim Efendim derdi. Ve biz toplum olarak yle bir terbiyeli haldeydik, ne yazk ki baz dncelerde sofuluk ar bast, ocuklarmz Muhammed diye armaya baladk bu yanltr. Kimse kusura bakmasn. Ciddi bir terbiyedir bu. Biz ism-i erfi nebnin lalettayin insanlar arasnda kullanlmasn diye Mehmede evirmiizdir. nk Reslullah Efendimizin Ahmet gibi, Mahmut gibi ismi, Mustafa gibi Mrteza gibi sfatlar olabilir ama Muhammed ism-i erfi kelime-i tayibesi Allahn kelmdr. nk Ahmet lafnda ncilde Benden sonra Ahmet gelecek diye Hazret-i sadan nakildir. Ama Muhammed kelime-i tayibesi Allahu Z-l Cellin lafzdr. imdi, ocuk yaramazlk yapar ismiyle hitap edersen ite ulan kereta diyebilirsin. Ama Allah korusun ulandan sonra ism-i erfi neb sarfedilemez. Biliyorsunuz stadyumlarda trl trl tezahratler ve terbiyesizliklerde yaplabiliyor. O ocuun o ismine de yapld. Ben oturup aladm ama. Bu Reslullaha sevgi ve sayg deildir. Benim ocuumun ad da Muhammed. Ama baka bir ismide var ben Emre diye kullanyorum. Muhammed nfus kadnda, orada yazyor. smi erifi nebyi tad iin efaat-i nebye inaAllah mazhar olur diye bir dua mahiyetindedir. Ama ben ocuuma ism-i nebyle hitab edemem. Bunu ltfen bu cemiyet artk kaldrsn. Yoktu eskiden. Benim ocukluumda Muhammed isimli ocuk yoktu, imdi dolu. Terbiye bakmndan hrsn almak iin deil kabahat yapyor ocuk, baracaksn, baaramazsn. Onun iin ite Efendimize salt okumak ocuuna Muhammed ism-i erfini koyduun halde kullanmamaktr. Ama vefat etmi bir byk zt hakknda mesela Fatih Sultan Muhammed Han diyebilirsin. nk zaten saygl bir kelime kullanyorsun. Efendimizin adadr, onu syleyebilirsin. Ama mesela bir ne bileyim kabahat yapm bir Mehmede teki ismi kullanamazsn. te salavat demek bunlar demektir.

Hayri Aknc: Gndelik hayata yansmalar bunlar. mer Turul naner: Tzimdir. Yceltmek deildir, biz yceltemeyiz Efendimizi. Hayri Aknc: Biz Onu anmakla yceleriz ancak. mer Turul naner: Muhammed kbalin bir kitab vardr mehur Pakistanl bir Reslullah adr Muhammed kbal. Hazret-i Ftma hakknda bir kitap. Ben bu kitab yazp iinde Ftma validemizin isminin gemesiyle Ona birey deil, kitabma bir eref ve kendime bir haysiyet kazandrdm diye kitabn nsz byle. sm-i erfi Ftma bile insana bir eref kazandrr. Reslullah Efendimizin ism-i erfide yledir. Onun iin ben tekrar tekrar sylyorum Efendimize salvat okumak o sloganlam iki kelimeden ibaret olmad gibi, zt- seniyyeleri hakknda her trl tzimkr ve muhabbetli, laubalilie dmeden her trl muhabbetli ifade Efendimiz hakknda bir salavattr. Ve btn dualar; Bi hurmeti seyyidl murselin, Bi hrmeti sultan-ul enbiy denmedike yerine ulamaz ama salavat duas hari. Allahmme Ey Allahm, Salli Ala Onun iin salt et, Seyyidina Efendimiz, seyyidina, habbina, kurretl-Ayn, gzmn nuru, bamn tac ne dersen de. Bir de maalesef bir baka yanl dnceyle aman Reslullah bu kadar vmeyin lakrdsn son zamanlarda bir takm evrelerden duymaya baladk. Reslullah Efendimizi hakkyla vmek zaten mmkn deildir. Hikimse Reslullah Efendimize 1400 senedir Tanrlk isnat edememitir, nk Allah Habb-i Edb-i Zann Tanrlk isnadndan muhafaza etmektedir. Bunu da byle bilmek lzmdr. Kurn- Kermdeki Muhammedun Reslullah tabiri Allah tarafndan korunan bir hkmdr, nk bu Kurn Ben indirdim, hkmn Ben korurum buyurmutur. Onun iin byle bir tehlike mevzu bahis deildir, bu olsa olsa onlarn kendi putperestlik korkusundandr. Biz elhamdulillah Allah ve Reslnn mminiyiz, putperest olma korkumuzda yoktur. Hayri Aknc: Allah raz olsun hocam, ok teekkr ediyorum. mer Turul naner: Estafirullah efendim.
* Bu sylei Dost TVde Hayri Akncnn sunduu ve . Turul nanerin konuk olduu Gnl kliminde adl programdan deifre edilmitir.

18

Nat- erf Mstenrindir semnn fitb mh da Mstecrindir zemnin b-nasb h da Sen o yekt rehber-i Haksn ki ey maksd- gl Hep seni gy u kevnin reh-revn rh da Dilde ancak nm- pkinle olur vahdet-nm L ilhe nefyi de, isbt- illllh da Ey ebed mektm olan rz- Hud mhiyyetin Acze uratmdr istidll istiknh da Ey muhll-hl muamm, ey mel-i Kibriy Eylemi dem-beste srrn rif gh da Ey yegne hver-i mihr-i ezel, ztn senin Sde halkullh k klmam, Allh da Bb- kudsiyyet-mebndr btn klarn Kabe-i ulys da, hcet-rev dergh da evk-i bs- sumnndr nesmin gerdii Hk-i pyn olmadr her zerrenin dil-hh da Reh-gzr- nzna serpilmedir ml-i gl Blbln handen niyz nle-i cn-gh da ule-zr- itiykndr bu abd-i mahznn Rh- mahrkl-firk sne-i evvh da Y Reslallh klsn bir nigh- vuslatn Nil-i feyz-i lik Thir gibi gm-rh da
Ahmet Efe

Tahirl Mevlevi

19

Edebiyatmzda
Prof. Dr. Emine YENTERZ

Peygamber

Sevgisi - Natlar

20

Ahmet Efe

Peygamber nasl insann ufkuysa, nat da iirin ufkudur. Nat Peygamberin iirle yaplmak istenen portresidir. Nat, en ileri ve en mkemmel bir sevgi ifadesidir."

lasik Trk edebiyat; nat, esm-i Neb, sre(siyer), mevlid, hilye(emil-i erf), ahlkun-Neb, mirciyye, mucizat- Neb, gazavt- Neb, hicretnNeb, veftn-Neb, efat-nme, biset-nme, krk hadis, yz hadis, bin hadis, Kasde-i Bre tercme ve tahmisleri ile tbb- Nebev gibi Hz. Peygamberle ilgili trler ynnden son derece zengindir;. Hz. Peygamberi konu edinen bu trler iinde en geni yeri, Hz. Peygamberin vasfna ve methine mahsus bir tr olan natlar alr. Nat Kelimesinin Anlam Sanatkr diliyle nat; Peygamber nasl insann ufkuysa, nat da iirin ufkudur. Nat, Peygamberin iirle yaplmak istenen portresidir. Nat, en ileri ve en mkemmel bir sevgi abidesidir (Sezai Karako) szleriyle anlatlr. Szlklerde; bir kimsede bulunan eyleri vasfetmek, methetmek, vasf edilenin iyi ve gzel ynlerini anlatmak eklinde tarife edilen nat, edeb bir terim olarak da Hz. Peygamberi vmek, stn zelliklerini dile getirmek, ona duyulan sevgi ve ball dile getirmek zere yazlan iir manasna gelir. Kltrmzde kelimenin szlk anlam ikinci planda kalm, terim anlam ne kmtr. Ayrca natlarn iir tarzndaki yaygn telakkisine ramen ok sayda mensur rnei de mevcuttur. Edebiyatmzda insanlarn vefatndan sonra kaleme alnan vg amal iirlere at, mersiye gibi isimler verilirken, Hz. Peygamber iin yazlan iirlere nat/medhiye gibi isimlerin verilmesinde dikkati eken bir incelik de Yce Peygamberin daima hayatla balantl, daima diri olduu telakkisini vurgular. Nat Trnn lk rnekleri Hz. Peygambere sevgi ve ballk hislerinin sze dkld ilk iir, Yce Peygamberin dnyaya geliinden yedi yzyl ncesine ait, Esad Eb Kerb el-Himyernin[1] u msralardr:

phesiz, yaratklar yoktan var eden Allah tarafndan bir resul, bir eli olan Ahmede ehdet ederim. mrm Onun mrne yetise, Ona vezir (yardmc) olur, ayn zamanda amcaolu olurdum. Dmanlarna kar klla savar, sinesinden elem ve kederi siler, ferahlatrdm. [2] Asr- saadette kaleme alnan ilk natn, A (Meymn b. Kays . 629?)ya ait olduu sylenir. [3] Yazd kasideyi Hz. Peygambere sunmak iin Yemenden Hicaza gelir. Ancak Kureyliler airin yalnzca bir miktar dnyalk alabilmek iin bu iiri yazdn renince, Aya yz deve hediye ederler, air de Medineye gitmekten ve kasidesini Hz. Peygambere sunmaktan vazgeer. Ann maddiyata dayanan tavr ve samimiyetsizlii sebebiyle bu iire fazlaca deer verilmez. uarn-Neb olarak tannan Abdullh bin Revha(. 629), Kab bin Mlik(. 670) ve Hassn bin Sbit(. 680?) ile mir bin Sinn(bnl-Ekv, . 628) ve Abdullah bin Abbs(. 6878) Arap edebiyatnn ilk nat airleridir. Ancak asr- saadette kaleme alnan natlar arasnda en byk hrete ve tesire sahip olan iir, Kab bin Zheyr(. 645?)in Kasde-i Brdesidir. lgin hikyesi ve Hz. Peygamberin huzurunda okunup bizzat Yce Peygamber tarafndan airin dllendirildii bu kaside btn slam edebiyatlarnda istisna bir neme sahiptir. Trk Edebiyatnda Nat Trk edebiyatndaki ilk nat rnei, ilk slm Trk eseri olan Yusuf Has Hcibin Kutadgu Bilig (1069) adl siyasetnamesindeki, Yalava Aleyhis-selm gdisin Ayur bal altndaki on be beyitlik blmdr. lk Mslman Trk devleti olan Karahanllar dneminde balangcn tespit edebildiimiz bu nat yazma gelenei; Edb Ahmed Ykneknin Atabetl-Hakyk ve Ahmed-i Yesevnin Dvn- Hikmet adl eserlerinden sonra Anadolu sahas dnda; birok air tarafndan
21

Btn medhiyeler bir katredir bahr-i kemlinden Yce nnda Hal medhiye inzl etti Kurn

devam ettirilir. Bu sahada on beinci yzylda aatay edebiyatnn zirveye ulaan airi Ali r Nev, divan ve mesnevlerinin tamam yannda mensur eserlerinde de yer verdii birok natla; nat airi unvanna lyk bir ahsiyet olarak deerlendirilebilir. Anadoluda; Mevlnann Farsa, Yunus Emrenin Trke natlaryla bu tr on nc asrdan itibaren; anonim, k ve tasavvuf halk edebiyat, divan edebiyat ve Tanzimattan gnmze kadar uzanan son dnem edebiyatmzda tahmin edilebileceinden ok daha fazla sayda, binlerce rnekle karmza kar. Klasik edebiyatmzda alt asr boyunca son derece zengin ve gl bir air kadrosuyla devam ettirilen nat geleneinin yaygnlna dair en belirgin delil; mrettep divanlarnda nata yer vermeyen airlerin be isimle snrl oluudur. Nat yazma gelenei Tanzimatn ilnyla balayp gnmze kadar uzanan ve daha ok bat kltrnn tesiriyle gelien edebiyatmzda yerini muhafaza ederken, gnmzde de btn canll ile devam etmektedir. Nat airleri On yedinci yzyln ikinci yarsndan itibaren edebiyatmzda natlardan mteekkil divanlar grlmektedir. Himmetzde Abdullah(Abd, 1640 1710)n hurf- hecya gre kfiyelenmi 29 kaside ve dier musammat natlaryla Dvn- Nutu[4]; Yahy Nazm(. 1727)in btn nazm ekillerinde kaleme alnm toplam 297 natnn yer ald, be mrettep divandan oluan hacimli eseri[5] bu tarzdaki eserlerin ncleri kabul edilebilir. On sekizinci yzyl airi Neccrzde Rz(. 1746)nn be blmden oluan divannn da byk ksmn gazel tarzndaki natlar tekil eder. [6] Salh-i Uk(17171782) nin Trke Divannda ise 141 nat mevcuttur. airin Arapa ve Farsa divanlarndaki natlar eklenince bu say 200 geer. [7] Ayn gelenek on dokuzuncu yzylda
22

Nazf(. 1860), Mehmed Fevz(. 1900) ve Mehmed Tevfk(18261901)in eserlerinde de devam ettirilir. [8] airleri Nat Yazmaya Sevk Eden Sebepler airleri nat yazmaya sevk eden sebepleri; Yce Peygamberi vmekte Cenab- Hakka ve Kuran- Kerime uyma arzusu, Ona duyulan byk sevgi, Ona olan balln ifadesi, efaat talebi ve klasik iirin tertip hususiyetlerine balamak mmkndr. Hz. Peygambere duyulan sevgi: Klasik iirimiz byk nispette sevgiye ve sevgiliye hasredilmitir. Natlar ise sevgiyi terennme en msait trdr. Muhabbetden Muhammed old hsl Muhammedsiz muhabbetden ne hsl hiret bzrna vardukda eyler fide Nakd-i akudur anu kim server ser-myesi Zt Bu veciz beyitlerde de ifade edildii gibi edeb kltrmzde her mmin bir k, Hz. Peygamber ise tek mauk- hakik olarak telakki edilmi; hem Allahn hem de insanlarn sevgilisi, Habibullah ve Habib-i bd olan Yce Peygambere natlar vastasyla arz- muhabbet ve methiye hisleri ifadeye allmtr. Bu arada airler Hz. Peygamberi tavsif ve tasvir amacyla divan iirinin btn malzemesini, sz sanatlarn kullanmaya; dolaysyla airlik hnerlerini gstermeye imkn bulmulardr. rnein Hz. Peygamberin fizik zelliklerini konu edinirken edeb, din ve tasavvuf tebihlerden nemli lde faydalanan airleri; Ferd-i B-n u er (niceliksiz ve niteliksiz) olan, benzeri ve zdd bulunmayan Cenab- Hakka tevhidler yazmaktan ziyade nat vadisine srkleyen nemli bir sebep de arz edilen zellik olmutur.

Klasik iirimizin byk stad eyh Glib bu konuya iaret ederken, Allaha irk komann en byk gnah olduunu hatrlatr ama airane bir zek ve cretle, Hz. Peygamberi methetmekte yce yaratcya ortak olmann su veya isyan saylmayacan dile getirir:
Ya Muhammed - Davut Bekta

Senin medhinde irket eylesem Mevlya mazrum Bu bbda crm isyna baklmaz y Reslallh eyh Glib te bu yzden airler Hz. Peygamberin vgsn iir diliyle ifade etmeyi kendileri iin zevkli bir grev addetmiler, hatta Cenab- Hakkn habibinin vgsn air diliyle duymak iin insanlara edeb zevk ve belgat gibi meziyetler verdiini belirtirler: Kim vermez idi kimseye Hak hsn-i tabat Halk etmez idi kimseyi ksm- blegdan

Hz. Peygamberi vmekte Cenab- Hakka ve Kuran- Kerime uyma arzusu: Kuran- Kerimde birok ayette Hz. Peygamberin ahlk, merhameti, stn ve rnek ahsiyeti Cenab- Hakkn diliyle methedilir: Btn medhiyeler bir katredir bahr-i kemlinden Yce nnda Hak medhiye inzl etti Kurn Hseyin emsi Ergne phesiz Allah ve melekleri Peygambere ok salvat getirirler (verler). Ey inananlar, siz de Ona salvat getirin ve tam bir teslimiyetle selam verin (Ahzb, 33/56) ayeti de mminleri Hz. Peygambere sevgi ve sayglarn dile getirmeye tevik etmektedir: Hakka pey-revlik edip kide-i medhinde Eyledim ek-i hacletle bu yzden ind Nb

G etmek eer olmasa maksd- lh Evsf- dil-rn zebn- uardan Nb airlerimiz Hz. Peygamberin en byk mucizesi olan Kuran- Kerimi, onun ann ilan eden bir methiye kabul ederken Cenab- Hakkn vd o yce zat methetmekteki yetersizliklerini de itiraf ederler: Hazret-i Hakk olunca meddhn Nice medh eyleye seni Yahy eyhlislm Yahy Sen vahy-i sumn ile ettiini ayn Ben kim olam ki ir ile erh beyn klam eyhlislam Keml Paazde Bu zellik natlarn devlet byklerine vg iin kaleme alnan kasidelerden ayrlan bir yndr. Kasidelerde airler fahriyye blmnde kendi airlik kudretlerini

23

verken, natlarda, Kelmullah ile vlen bir ahs methetmeye kimsenin gcnn yetmeyeceini, lh bir vahiy olan Kuran- Kerim yannda iirin yetersiz kaldn, airlik glerinin de Yce Peygamberi vmede aciz olduunu belirtirler. Nb, konuyu airane bir bak asyla ele alarak Hz. Peygamberin avucunda talarn tespihi ve aalarn ona selm vermesi mucizelerine iaretle; Onun huzurunda talarn, bitkilerin bile dile gelmesinden cesaret alarak nat yazmaya cret ettiini syler: Bende de cret-i medhin o memerdendir kim Geldi nutk etti huzrunda nebtt u cemd Nb Yine de Yce Peygamberi methetmek Kevser suyu elde etmek iin kuyu kazmaya benzetilir: Ne haddim var senin medhin yazam ben Nite Kevser iin kuyu kazam ben Mehmed (Ik-nme) Yce Peygamberin efaatine nail olma istei: Kasde-i Brde airi Kab bin Zheyrin kasidesiyle hem lmden kurtulmas hem de Hz. Peygamberin affna ve ihsanna nail olmas, airlere natlar vastasyla efaate ulama ilham vermitir: Cenb- pkini medh eyledkde bir kasdeyle senden old Kab bni Zheyre brde ihsn Rzy midhatnde pey-rev-i Kab- mbrekdir Visl-i menzil-i maksda nola olsa erzn Rzy nk Kab bni Zheyrin gnehin afv itdn Mjde-i afv ile eyle bu gnehkr da d Nb airlerimizin talibi olduu af ve ihsan, Hz. Peygamberin maherde tecelli edecek olan efaatidir. efaat midi btn natlarda en nemli muhteva hususiyeti olarak karmza kar. Dolaysyla natlar yalnzca Peygamber methini konu edinen iirler olmak dnda; efaat istenilen istif ve yardm dilenilen istimdd trlerinin zelliklerini de gsterirler. Bu bakmdan natlar; Hz. sann can balayc nefesi gibi her derde deva bilinmi, zellikle gnahkrlarn yegne derman,
24

cehennem korkusuna kar Mslmanlarn sna, adeta atee kar bir muska kabul edilmitir: Ser-levh-i nat- nak- ceml-i Peyamber Kim hrz- cn- mmet imi havf- nrdan smet Tczde Cafer elebinin; Ey ser-firz- halk etek senin el benim ol gn ki ola bir ayak stnde bin ayak szleriyle tasvir ettii maher gnnde, o mthi hengmede insanlar kendilerine bir efaati arayacak ancak bavurduklar dier peygamberler nefs nefs yani nefsim, kendim diyerek insanlara baka efaati aramasn syleyecek; bunun zerine herkes Hz. Peygambere gidip Allahn en son ve en sevgili peygamberinden affolunmalar iin efaatini isteyeceklerdir. lemlere rahmet olarak gnderilen Yce Peygamber; Y Rab mmet, y Rab mmet diyerek yalnzca mmetinin kurtuluunu dileyecek, Makm- Mahmdun sahibi olan, sz Allah katnda makbul olan ahlar ahnn duas kabul edilecek ve efaat hazinesi alacaktr. Natlarda airlerin byk bir samimiyetle ifade ettikleri bu hadisenin en gzel tasvirini eyh Glibin mseddes natnda grrz: Ol dem ki vellerle nebler kala hayran Nefs dey dehetle kopa cmleden efgan Yes ile ustn ola ahvli peran Destr- efatle senindir yine meydan Sen Ahmed Mahmd u Muhammedsin efendim Haktan bize sultn- meyyedsin efendim Hz. Peygambere balln nian: airleri nat yazmaya tevik eden sebeplerden biri de Yce Peygambere sevgi ve balln dile getirme, bu yolla himayesine mazhar olma dileidir. eref Hanmn aadaki beytinde bu istek aka belirtilir: Nattan geri md-i uar ntisb etmedir ey h sana On beinci yzyl airi Mehmed de; sahralar kt, aalar kalem, denizler mrekkep olsa; melekler, insanlar ve cinler kyamete kadar gece gndz alsalar Yce

airlerimizin talibi olduu af ve ihsan, Hz. Peygamberin maherde tecelli edecek olan efaatidir. efaat midi btn natlarda en nemli muhteva hususiyeti olarak karmza kar.

Tertip hususiyeti: Natlarn bu derece yaygn olmasnn bir dier sebebi de btn slm edebiyatlarnda ortak bir tertip hususiyetine dayanr. Hacimli veya kk, tptan tarihe, corafyadan astronomiye kadar din, ilm ve edeb btn eserlere hamdele ve salvele ile balanmas slm bir gelenektir. Bu meyanda mensur eserlerin mukaddimelerinde salvele yannda bazen birka cmle veya birka beyitle, bazen de mstakil bir blm hlinde Hz. Peygamberin natna yer verilmitir. Manzum eserler olan divan ve mesnevlerde ise tevhid ve mncttan sonra Hz. Peygamber methinde bir natn mevcudiyeti vazgeilmez bir blmdr. Baz mrettep divanlarn mukaddime, tevhid, mnct srasna yer vermeden dorudan natla baladn da grrz. Bunun yannda airler divanlarnda mukaddimeden balayarak, hemen her blmde ve btn nazm ekilleriyle natlar kaleme almlar; kaside, gazel, mstezd, mesnev, kta, nazm, terci-i bend, terkib-i bend, musammatlarn her eidi, ruba, tuyu, mfred ve msra eklinde yazlan natlar divanlarn her blmne serpitirilmitir. Bu nazm ekillerindeki natlarn btn rneklerini Yahy Nazm(. 1727)in be divandan oluan hacimli eserinde grmek mmkndr. Natlarn Kaynaklar Peygamberin natnn binde birini yazamayacaklarn, ancak ona duyulan byk sevgiden dolay byle bir det olduunu hatrlatrken ho bir hikye anlatr. Hz. Yusuf pazarda kle olarak satld zaman, onun gzelliini gren halk arlnca altn teklif ederken yal bir kadncaz da elinde bir iki para iplikle mezada yetimek iin komaktadr. O gzel iin herkes evini barkn ortaya koyarken, kadncazn elindeki iplii grenler ona glnce kadn cevap verir: Metm ger kamunun kemteridir Desinler Ysufa bu mterdir Natlarn kayna ncelikle Kuran- Kerimdeki Hz. Peygamberi ver mahiyetteki ayetlerdir. Kuran- Kerimde birok ayette Hz. Peygamberin ahlk, merhameti, her ynyle stn ve rnek ahsiyeti bizzat Cenab- Hakkn diliyle methedilir: Andolsun size, iinizden bir peygamber geldi ki zahmet ekmeniz onu incitir ve zer. Size ok dkndr, mminlere ok merhametlidir, ok efkatlidir. (Tevbe, 9/128) Biz seni ancak lemlere rahmet olarak gnderdik. (Enbiya, 21/107)

Muhammed - Ali Toy

25

Hz. Peygamber dnda dnyada hibir ahs iin asrlar boyunca devam eden zengin bir edeb gelenek yoktur.

Sizin iin Allahn resulnde pek gzel bir rnek vardr. (Ahzb, 33/21) Hi phesiz byk bir ahlk zeresin sen. (Kalem, 68/4) Dier yandan hadisler ve esm-i Neb, sre, mevlid, hilye, ahlkun-Neb, mirciyye, mucizat- Neb, gazavt- Neb, hicretn-Neb ve efat-nme gibi trler de natlar iin kaynaktr. Natlarda Muhteva Natlar muhteva ynnden incelendii zaman; airlerin Hz. Peygamberin isim ve sfatlarn, kinatn efendisi, yaratln gayesi, Cenab- Hakkn Habibi olduunu, rnek ahlkn, stn vasflarn, fizik zelliklerini, mucizelerini, miracn ve dier peygamberlerden stnln ayet ve hadis iktibaslaryla ele aldklar grlr. zellikle natlarn son blmnde gnahkrln itiraf ederek efaat talebinde bulunan airler kyamet gnnn tasvirini, o etin gnde efaat yetkisinin yalnzca Hz. Peygambere mahsus olduunu, onun lemlere rahmet olarak gnderildiini ve efl-Mznibn oluunu vurgularlar. Divan iirindeki natlarn Peygambere, line ve ashabna salt ve selmla bitirilmesi de yaygn bir muhteva hususiyetidir. Gnmz natlarnda bu klasik muhteva ksmen yer almaktadr. Muhteva ynyle divan iirindeki natlarla gnmzde yazlanlar karlatrld zaman gnmz airlerinin Hz. Peygamberin hayatna dair siyer konularna daha fazla yer verdii; ayrca Kuran ve hadis kltrnden ziyade arlkl olarak kendi hissiyatlarn dile getirdikleri dikkati eker. Nat Trnn Mehur rnekleri Klasik edebiyatmzdaki binlerce nat arasnda hreti veya tesiriyle dorua ulaanlar belirtmek gerekirse; Fuzlnin; Su Kasidesi, [9] Glibin; Sen Ahmed Mahmd u Muhammedsin efendim

Hakdan bize sultn- meyyedsin efendim beyitleriyle mseddes-i mtekerrir eklindeki nat ve Fehm-i Kadmin; Mihr meh kim devr iderler lemi her rz u eb Devr-i n-hemvr- eflke glerler rz u eb matlal, daha ok edeb muhitlerde n kazanan; Yahy Nazm, Vahd Mahtm, Net, Himmetzde Abdullah, eyh Glib ve zzet Molla gibi airler tarafndan tanzir edilen; rz u eb redifli natna vermek mmkndr. Ayrca Nbnin hac yolculuunda Medineye girerken syledii rivayet edilen; Sakn terk-i edebden ky- mahbb- Huddur bu Nazargh- lhdr makm- Mustafdur bu matlal gazeli ile Ztnin; Kmetn ey bstn- l-mekn pryesi Nrdan bir servdr dmez yire syesi matlal nat mehurdur. Tanzimattan sonra gelien edebiyatmzda Yaman Dede(Abdlkadir Keeolu, 18881962)nin; Gnl hn oldu evkinden boyandm y Reslallh Nasl bilmem bu nrna dayandm y Reslallh Ezel bezminde bir dinmez figndm y Reslallh Cemlinle ferahnk et ki yandm y Reslallh bendiyle balayan manzumesi ve Arif Nihat Asya(1902 1975)nn Dualar ve Aminlerde yer alan Nat balkl; Seccaden kumlard ... Devirlerden, diyarlardan Gelip gklerde buluan Ezanlarn vard! msralaryla devam eden iiri byk hrete sahiptir.

26

Sonu Natlara dair almalarmz sonucunda aadaki tespitlere ulamak mmkndr. 1. Trk edebiyat Hz. Peygamberi konu edinen trler bakmndan son derecede zengindir. 2. Hz. Peygamberi konu edinen btn trlerde Onun vgs dolaysyla nat muhtevas mevcuttur; natlarda da Hz. Peygamberle ilgili trlere dair malzeme geni yer tutar. Ancak nat, Yce Peygamberin vgsn ve mmetinin Ona olan sevgisini dile getiren mstakil bir trdr ve edebiyatmzda Hz. Peygamber etrafnda gelien trler iinde en yaygn ve geni yere sahiptir. 3. Hz. Peygamber dnda dnyada hibir ahs iin asrlar boyunca devam eden zengin bir edeb gelenek yoktur. Semav kitaplarda bizzat Cenab- Hakkn diliyle vlen Yce Peygamberin vgs, Ona inananlarn samimi sevgi ve ball Hz. Peygamber henz dnyaya gelmeden nce yazlmaya balanm, halen devam etmektedir.

* Seluk niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat

Blm, eyeniterzi@selcuk.edu.tr.
[1] Bu ahsn M 115-MS 525 yllar arasnda Yemende

hkm sren el-Himyeriyyn adl Arap hanedanna mensup olmas muhtemeldir. [2] Kmil Miras, Sahh-i Buhr Muhtasar Tecrd-i Sarh Tercemesi ve erhi, Ankara 1982, C. VI, s. 45. [3] Zeki Mbrek, el-Medihun-Nebeviyye fil-Edebil-Arab, Msr 1354, s.17. [4] Abdulmecit slamolu, Himmetzde Abdullah (Abd), Hayat, Eserleri ve Dvn- Nutu, Ankara niversitesi SBE Yaymlanmam YLT, Ankara 2003. [5] Nazm, Dvn- Belgat-Unvn- Yahy Nazm, stanbul 1257. [6] Mehmet zdemir, Neccr-zde Rz Divannn Edisyon Kritii, Afyon Kocatepe niversitesi SBE Yaymlanmam YLT, Afyon 1999. [7] Mehmet Akku, Hz. Peygambere Natlar (Dvn- Nut- Salh), Ankara, 1999. [8] Mehmed Fevz, et-Tevessltl-Fevziyye F-NutinNebeviyye, stanbul t.y.; Es-Seyyid Mehmed Tevfk, Kasid-i Tevfk, stanbul 1304; Mehmet Elald, Nazf, Hayat, Eserleri, Edeb ahsiyeti ve Divannn Tenkidli Metni, Seluk niversitesi SBE Yaymlanmam YLT, Konya 2005. [9] Adem alkan, Fuzlnin Su Kasidesi ve erhi, Ankara 1992; Metin Akar, Su Kasidesi erhi, Ankara 1994

27

28

Bu cismim te-i aknla yansun y Raslallah D-emim hb- gafletden uyansun y Raslallah Gidp boynumda zencrimle ben ol Ravza-i pke Grenler hep beni dvne sansun y Raslallah O rtbe alayam llerde feryd eyleyem ben kim Sirik-i ddem al kana boyansun y Raslallah u kfir nefs elinden bu dil-i b-reyi kurtar Yeter crm kabhatdan usansun y Raslallah Kulun Leyly maher ehline Sen eyleme rsvy Gnahndan bu dnyada utansun y Raslallah Leyl Hanm
29

Kulu Allha muhabbet derysna gtrecek olan yegne rahmet ve muhabbet pnar, Hazret-i Peygamber -s.a.v.- Efendimizdir.
Muhterem Efendim, bizler iin en kutlu doum olan Raslullah Efendimizin cihan teriflerini, veldetlerinin sene-i devriyesini kutluyoruz. Sleyman elebinin de buyurduklar zere lemlere rahmet olan, ilm-i ledn sultan, tevhid-i irfan kn Efendimizin teriflerinin ve yine 12 Rebulevvel gn hiret lemine doularnn sizin mn leminizdeki tezhrlerinden biraz bahseder misiniz? Cenb- Hak; O lemler Sultnn sevmi, Habbim buyurmu; varl Nr-i Muhammed ile balatm; nbvvet takvimine Onu htem klm; Onu Fahr-i lem, Seyyidl-Beer, Rasl-i Ekrem ve Rahmeten lil-lemn eylemi; kendisini, yani Allh sevmenin almeti olarak da Hazret-i Peygambere ak ile itaat etmeyi farz klmtr. Bundan dolay felekler ve melekler Ona k, dnya ve hiret Ona k, ilk insan Ona k, btn peygamberler Ona k, Onu kalp gzyle gren Ona k, ashb- kirm Ona k, velhsl -kalb durumlarna gremmet-i Muhammed Ona ktr O lemler Sultn, yle bir rahmettir ki, her varlk Ona olan muhabbeti nisbetinde Hak katnda kymet bulmutur. Nerede bir gzellik varsa, Ondan bir akistir; Onun yz suyu hrmetine yaratlmtr. Nitekim lemde bir iek amaz ki, Onun nrundan olmasn! Zira O olmasayd, hibir ey vcut bulmazd. O ki, o yzden varz. Varlk Nru Efendimiz, mild 571 ylnn 20 Nisanna tesdf eden 12 Rebulevvel Pazartesi sabahnda tan yeri aarrken zuhr lemine tenezzl ederek dnyamz ereflendirdi. Dolaysyla bu muazzez tecellnin yaand hicr 12 Rebulevvel, mld 20 Nisan gn ve geceleri,

Osman Nuri Topba:

30

Asitanemizde bir gnl eri Osman Nuri Topba Hocaefendi ile muhabbet-i Resulullah sohbeti

mmin gnllerde mstesn bir izzet, tibar, an ve eref kazand. Nasl kazanmasn ki; Onun zuhruyla Allhn rahmeti bu lemde coup tat, gnler ve geceler deta renk deitirdi, duygular derinleti, sohbetler enginleti, her ey apayr bir mn, letfet, henk ve zarfet kazand. O asl varln zuhrunun bereketi btn cihn kuatt. O seneye bolluk senesi denildi. Nitekim ehl-i dil / gnl ehli nazarnda Kadir Gecesinden sonra en kymetli gece, Raslullhn doduu gece olarak kabl edilir. O gece bir gl gibi alan lemlerin Efendisinin feyz bereketiyle dolan gnllerden taan ifdeler, irlerin msrlarna ayr bir letfet kazandrd. Su Kasdesinde O Varlk Nruna olan akn terennm eden Fuzl, yle alyordu: Suya virsn ba-bn glzr zahmet ekmesn Bir gl almaz yzn tek virse min glzre su Bahvan gl bahesini sulamak iin bo yere zahmet ekmesin! Zira, bin tane gl bahesi sulasa -y Raslllah- Senin yzn gibi bir gl hibir zaman almaz!.. Hakikaten, O Gller Glnn ulv terfiyle her eyin ak deiti. Onun bu lemi ereflendirdii Rebulevvel gnleri, mminlere ilh bir rahmet ve gufran olarak lutfedildi. Kaynaklarn verdii bilgiye gre, Allah Raslnn st annelerinden biri de tlihli hatun Sveybedir. Bu hatun, Raslullhn dman Eb Lehebin criyesi idi. Sveybe Hatun, Eb Lehebe yeeninin doum mjdesini haber verince, Eb Leheb, srf akrabalk asabiyetinden dolay bu criyeyi zd etti. Bu kavm asabiyetten meydana gelen sevin bile, Eb Lehebin Pazartesi geceleri azbn hafifletmeye yetti. Fahr-i Kint Efendimizin muhterem amcas Abbs -radyallhu anh- unlar anlatr: Kardeim Eb Lehebi lmnden bir sene sonra ryamda grdm. Kt bir hlde idi:

Sana nasl mumele edildi? diye sordum. Eb Leheb: Muhammedin doumuna sevinerek Sveybeyi zd ettiim iin Pazartesi gnleri azbm biraz hafifletilmektedir. O gn ba parmamla iret parmam arasndaki u kk delikten kan su ile serinlemekteyim. cevbn verdi. [1] bn-i Cezer der ki: Eb Leheb gibi bir Peygamber dmannn, Allah Raslnn doduu gn srf kavm hislerle gsterdii srur sebebiyle cehennemde azb hafifletilirse, Peygamber Efendimizin doduu geceye hrmet gsterip Kintn Fahr-i Ebedsi akna gnln ve sofrasn aan bir mminin Hak katnda ne tr lutuf ve keremlere nil olacan bir dnmek cb eder!.. Yaplmas gereken, Allah Raslnn doduklar ayda bol bol mnev sohbetler yapp feyz tazelemek, mbrek ayn rhniyetinden istifade edebilmek iin mmete ziyafetler vermek, fakir, garip, yetim, aresiz ve kimsesizlere her trl iyilii yaparak mahzun gnlleri d etmek, onlar sadakalarla sevindirmek ve Kurn okuyup okutmaktr... Yani Efendimizin kutlu doumunu asl idrk etmek; tpk Onun azz ve pk gnl gibi, gnllerimizi btn mahlkt efkat ve merhametle kucaklayacak bir rahmet dergh klarak, zayflara, hastalara, muhta ve muzdariplere snak, barnak ve dayanak olabilmekle mmkndr. Efendimiz -aleyhissalt vesselm- 12 Rebulevvel Pazartesi gn dnyay ereflendirmilerdi, 12 Rebulevvel Pazartesi gn Allah tarafndan kendilerine nbvvet vazfesi verilmiti, 12 Rebulevvel Pazartesi sabah Medneye girerek yeni kurulan ve kymete kadar devam edecek olan slm devletinin temelini atmlard. Ve yine bir 12 Rebulevvel Pazartesi gn de Refk- lsna, yani en yce dost olan Allah Telya kavumulard. imdi O, ukbda efkatle efaat iin mmetini beklemektedir. Buhr, Nikh, 20; bn-i Kesr, el-Bidye, II, 277; bn-i Sad, I, 108, 125
[1] Bkz.

31

Ne mutlu o mminlere ki, Allah ve Raslnn ebed muhabbetini her eyin stnde tutarlar ve fn bahelerin sahte ieklerine aldanmazlar!.. Hakkat-i Muhammediyye mefhmunu biraz izah eder misiniz? Nr-i Muhammed olarak da isimlendirilen Hakkat-i Muhammediyye, Raslullah -sallllhu aleyhi ve sellem-in mnev ahsiyetini temsil eden bir nr, bir hakkat veya bir cevherdir. Allah katnda en sevgili ve en kymetli olan, Odur. lh muhabbet sikyla yaratlan kintn ve onun z durumundaki insann asl cevherini Muhammed nr tekl eder. Bu cihetle hakkat-i Muhammediyye, ilh muhabbet saltanatnn zuhr aynasdr. Varl glgesine alan muhabbet nru, semnn ve yeryznn teekklne vesle olmutur. Allah Tel, Ona Habbim buyurmu, bylece O, btn mahlkta zirve tekl etmitir. Hem yle bir zirve ki, Cenb- Hak, Onun ism-i erfini t ezelde kendi ism-i erfiyle beraber zikretmi ve levh-i mahfza: L ilhe illllh Muhammedr-Raslullh... eklinde naketmitir. Hazret-i dem -aleyhisselm-, cennette iledii zelleden tr dnyya indirdikten sonra onun semda bu yazy grp de Hazret-i Muhammed Mustaf hrmetine af taleb etmesi zerine Cenb- Hak ona mafirette bulunmu ve: Ey dem! O, bana mahlkatn en sevgili olandr. (Du edecein zaman) Onun hakk iin Bana du et! (nk u an Onun hakk iin ettiin du sebebiyle) Ben seni baladm. (Bilesin ki), yet Muhammed olmasayd, seni yaratmazdm. buyurmutur. [2] Kelime-i ehdette de ifde ettiimiz gibi elbette ki O bir kuldur. Lkin sret itibaryla bu kulluu insan hakkndaki telkkmizle doldurmaya almamalyz. Zira hakkat-i Muhammediyye karsnda bizim idrkimiz, metafizik hdiseleri kavramak hususunda bir ocuk idrkinden farkszdr. nk Hazret-i Peygamber -sallllhu aleyhi ve sellem-, kullar iinde seilmi, sertc- cihn olmu bir rasldr.
[2] Hkim, Mstedrek, II, 672; Beyhak, Delil, V, 488-489.

Sultanlar adna hutbeler okunur, paralar baslr ve onlarn devletleri son bulmasn diye dular edilir. Lkin bir zaman sonra, o sultanlar da devletleri de tarih sahnesinden siliniverirler. Ancak neblerin adna okunan hutbeler byle deildir. Neblerin ve onlarn vrisi olan vellerin saltanat ve devletleri dimdir, sonsuzdur. Onlar fnyi ebed olana fed ederek lmszlemi ve zevlden kurtulmu mstesn ruhlardr. Berzah leminde de sonraki lemde de saltanatlar devam eden mneviyat sultanlardr. Bu kymetli ruhlarn oluturduu saflarn mihrbnda da mmul-Enbiy Hazret-i Muhammed Mustaf Efendimiz vardr. Hazret-i Mevln hakkat-i Muhammediyye hakknda yle buyurmaktadr: Cebrl -aleyhisselm-, sadece bir kanadn anca douyu da baty da kaplamt. Hazret-i Peygamber -sallllhu aleyhi ve sellem-, onu grnce, ona bu heybeti verenin byklk ve azametini dnerek kendinden geip bayld. Lkin Hazret-i Peygamber -sallllhu aleyhi ve sellem-, eer hakkat-i Muhammediyyenin o akl almaz kanadn asa idi, Cebrl -aleyhisselmebediyyen kendinden geer, bir daha kendine gelemezdi. Zira Habbullah, Cebrlle beraber sidretlmntehya varnca Cebrl durmu ve: Y Raslllah! Sen buyur! Ben Seninle msv deilim. Buradan teye bir kere kanat rpsam, yanar kl olurum! demitir. Snnet-i Seniyyenin mmin hayatndaki hkm nedir? Hakka sevginin yegne miyr; Allah Raslne tb olmaktr, Ona ballktr, Onun etrafnda pervne kesilmektir. Aksi hlde man, man saylmaz. Bu bakmdan hibir kul, kendisini, Allha baka trl asl sevdiremez. Kendisini Allha sevdiremeyen kulun da btn yaptklar bounadr. yet-i kermede yle buyrulmaktadr: Andolsun ki sizin iin; Allha ve hiret gnne kavuacan uman ve Allh ok zikreden (mmin) ler iin Raslullahta sve-i hasene (en mkemmel bir rnek) vardr. (el-Ahzb, 21)

32

Hakka sevginin yegne miyr; Allah Raslne tb olmaktr, Ona ballktr, Onun etrafnda pervne kesilmektir. Aksi hlde man, man saylmaz.

O hlde hayatmzn ve gnlmzn merkezinde her zaman Hazret-i Peygamber -sallllhu aleyhi ve sellem- bulunmaldr. Onun emslsiz rnek ahsiyeti, karakterimizin yegne miyr olmaldr. nk kulu Allha muhabbet derysna gtrecek olan yegne rahmet ve muhabbet pnar, Hazret-i Peygamber -sallllhu aleyhi ve sellem- Efendimizdir. nk Hazret-i Peygambere muhabbet, Allha muhabbet; Ona itaat, Allha itaat; Ona isyan, Allha isyan mhiyetindedir. Cenb- Hak yet-i kermede yle buyurmaktadr: (Ey Raslm!) De ki: Eer Allh seviyorsanz, bana itaat ediniz ki, Allah da sizi sevsin ve gnahlarnz mafiret buyursun!.. (l-i mrn, 31) Hi phesiz, muhabbetin derecesi, eserinde tecell eder. Ona olan itaat ve Snnet-i Seniyyenin yaanmas, muhabbetin tezhr nisbetindedir. Nr Sresi 56. yette yle buyrulmutur: Namaz kln, zekt verin Peygambere itaat edin; umulur ki, merhamet grrsnz. Bir mmin, ibdet ve davranlarnda Hazret-i Peygamberin Snneti istikmetinde merhale katetmedike slmn hedefledii ideal insan demek olan insan- kmil hline gelemez. Dnin gerek huzur ve sadetine de eremez. nk Cenb- Hak, slmn hedeflemi olduu kmil insan modelini, Hazret-i Peygamber -sallllhu aleyhi ve sellem-in ahsnda sergilemi, Onu, lemlere rahmet ve btn mminlere rnek ahsiyet eylemitir. O hlde, Allah Telnn biz kullarn sevmek hussunda art koaca kadar mhim olan bu itaat, nasl bir itaattir?

Hi phesiz ki bu hl, Allah Rasl -sallllhu aleyhi ve sellem-e cn u gnlden muhabbet duymak ve Onun kalp leminden hisse alabilmekle balar. Zira bizler iin yegne sve-i hasene olan Allah Rasl -sallllhu aleyhi ve sellem-e tb olma hussunda yce Rabbimiz yle buyurmaktadr: Rasl size ne verdiyse onu aln! Size neyi yasakladysa ondan da kann ve Allahtan korkun! nk Allhn azb iddetlidir. (el-Har, 7) Ey mn edenler! Allha itaat edin ve Peygambere itaat edin de amellerinizi boa karmayn! (Muhammed, 33) Kim Allha ve Rasle itaat ederse, ite onlar, Allhn kendilerine nmet verdii peygamberler, sddklar, ehidler ve slihlerle beraberdir. Onlar ne gzel dostlardr. (en-Nis, 69) Nitekim Hazret-i Peygamber -sallllhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, bizlere hayatnn her safhasnda, her bakmdan mstesn bir gzellik ve mkemmellik sergilemitir. Gerek z hlinde gerek tafsltl olarak btn davran gzellikleri Ondadr. Dolaysyla her insan, Hazret-i Peygamber -sallllhu aleyhi ve sellem-in erefli hayat ve snnet-i seniyyesinde, kendisine rnek alabilecei davranlarn en gzelini ve mkemmelini bulabilir. Yni Fahr-i Kint Efendimizin hayat, btn eitleriyle birlikte en mstesn gllerden derlenmi bir bukete benzer ki, arayanlar, kendileri iin gllerin en gzellerini o bukette bulabilirler. Zira ibdetteki rhniyet, mumelttaki zerfet, ahlktaki nezket, gnldeki letfet, smlardaki nr-i melhat, lisanlardaki selset, duygulardaki incelik, nazarlardaki derinlik, velhsl btn bu gzellikler o Varlk Nruna olan muhabbetten kalplere akseden parltlardr.

33

Gel ey gnl! Hakk bayram, Cenb- Muhammede vuslattr. nk cihnn aydnl, o mbrek varln cemlinin nrundandr.

Kurn- Kerm de mmete, Raslullah -sallllhu aleyhi ve sellem-in kalb leminden sergilenmitir. Muhakkak ki Kurnn srlar da kalbin Allah Raslnn rhniyetine brnmesi nisbetinde f olur. Eer sahbe-i kirm gibi bizler de o leme girmekle ereflenir ve ilh gzelliklerin, emir-nehiy, ilim ve hikmetlerin oradaki tecelllerini seyretme bahtiyarlna erebilirsek, ksacas ilh kelm Onun gnl iklmindeki tezhrleriyle ve erhiyle okuyabilirsek, o zaman gnllerimiz asr- sadetteki peygamber klar gibi Onun etrafnda pervne olur, her szne, her emrine ve hatt her msna dah: Anam, babam, malm ve canm Sana fed olsun, y Raslllah!.. ifdesinin zndeki ak, vecd ve teslmiyete nil oluruz. Kelime-i tevhdde l ilhe illllhdan sonra Muhammedr-Raslullh cmlesi gelir. Her kelime-i tevhd ve her salevt- erfe, Hakka muhabbet ve yaknln sermyesini tekil eder. Dnya ve hiretin sadet hayat ve btn mnev fetihler, Ona muhabbet sermyesiyle kazanlr. Hazret-i Mevln ne gzel buyurur: Gel ey gnl! Hakk bayram, Cenb- Muhammede vuslattr. nk cihnn aydnl, o mbrek varln cemlinin nrundandr. Bunun iindir ki, Allh Raslnn rnek sretine tb olmak, Hakkn rz ve muhabbetine niliyetin vazgeilmez veslesidir. Ayrca u hads-i erf, mnn muhfazasnda Snnet-i Seniyyenin deta bir zrh gibi vazfe grdn ok ak bir srette ifde etmektedir: Dinin elden k, snnetin terkiyle balar. Halat

nasl lif lif kopup paralanrsa, din de snnetin birer birer terkiyle ortadan kalkar. (Drim, Mukaddime 16) Bu hakkat dolaysyla snneti hayatmzn her nna yaygnlatrmaya gayret etmemiz zarrdir. nk Efendimizin beynyla: yle bir zaman gelecek ki, o zaman u eyden daha kymetli bir ey olmayacaktr: Hell para, cn u gnlden arkadalk yaplacak bir karde ve kendisiyle amel edilecek bir snnet. (Heysem, I, 172) Efendim, Hazret-i Peygamberin snnetine balln en briz tezhrlerinden biri de hi phesiz ki Ona kar edepli olmaktr. Bir mmin, bilhassa Peygamber Efendimizden bahsederken nasl bir konuma db sergilemelidir? Bu husus da pek mhimdir. Dnmek ve konumak, insan dier varlklardan ayran frik vasflardandr. Bir insann konumas, onun akl seviyesini ve fikr yapsn gsteren bir ayna gibidir. Dolaysyla insan, sz sylerken ok dikkatli olmal ve yanl yapmamaya tin gstermelidir. Konumada en byk edep ise, Cenb- Hakka ve Raslullah -sallllhu aleyhi ve sellem-e gsterilen hrmet ve tzimdir. Bu hususta nasl bir hasssiyet gstermemiz gerektiini Cenb- Hak bizlere yle beyn etmektedir:

34

Ey mn edenler! Allhn ve Raslnn huzrunda ne gemeyin ve Allahtan korkun. phesiz Allah iitendir, bilendir. Ey mn edenler! Seslerinizi Peygamberin sesinin stne ykseltmeyin! Birbirinize bardnz gibi, Peygamberle yksek sesle konumayn; yoksa amelleriniz boa gider de siz farknda bile olmazsnz. (el-Hucurt, 1-2) Bu yet-i kermeler, btn mminleri Hazret-i Peygamber -sallllhu aleyhi ve sellem-e kar edebe dvet etmektedir. Nitekim Kurn- Kermde dier peygamberlere isimleri ile hitap edildii hlde, Hazret-i Peygamber -sallllhu aleyhi ve sellem-e Y Muhammed! diye bir hitap vk olmayp Ona; Y Neb, Y Rasl eklinde hitb edilmitir. yle ki Cenb- Hak, btn mminlerin de bu edebe riyet etmeleri iin yle buyurmutur:

(Ey mminler!) Peygamberi kendi aranzda birbirinizi arr gibi armayn!.. (en-Nr, 63) yet-i kerme, Allah Rasl -sallllhu aleyhi ve sellemin sdece ismiyle anlmasnn, Ona mmet olma terbiyesiyle badamadn bildirmektedir. Onun ism-i erfiyle beraber ulv vasflarnn da telffuz edilmesi gerektiini beyan buyurmaktadr. Dolaysyla Allah Rasl -sallllhu aleyhi ve sellem-; Neb, Rasl, Raslullah, Habbullah, Fahr-i lem, Rasl-i Ekrem gibi sfatlaryla yd edilmeli, ayrca Ahzb Sresinin 56. yet-i kermesindeki ilh ferman mcibince mbrek isimleri her zikredildii yerde Ona salt selm getirilmelidir. Yaadmz bu dnya ilh bir imtihan dershanesidir. Buradaki mhim imtihanlardan biri de, Peygamber Efendimize kar muhabbet, itaat ve edep hussundadr. Cenb- Hak buyurur:

35

Ey mn edenler! Allha itaat edin ve Peygambere itaat edin de amellerinizi boa karmayn! (Muhammed, 33) Seslerini Peygamberin yannda ksan kimseler, Allhn gnllerini takv ile imtihan ettii kimselerdir. Onlara mafiret ve byk ecir vardr. (Raslm!) Sana odalarn tesinden seslenenlerin ou akletmeyen kimselerdir. (el-Hucurt, 3-4) Peygamber Efendimizden bahsederken ne kadar hassas davranmamz gerektiine dir pek ok ibretli hdise vardr. Bunlardan birka yledir: Hucurt Sresinin ilk yetleri nzil olduktan sonra Hazret-i mer -radyallhu anh-, Allah Rasl -sallllhu aleyhi ve sellem-in huzrunda konutuu zaman sesini o kadar ksard ki, Hazret-i Peygamber -aleyhissalt vesselm- onun szn iitemez, ne sylediini sormak mecbriyetinde kalrd.[3] Yine sesi ok gr olan bir sahb Peygamber Efendimizi rahatsz ettii korkusuyla ve byk bir znt ile evine kapanm, ancak Allah Raslnn tesellsi ile skna kavumutu.[4] Devrin halfesi Eb Cfer Mansr, Ravza-i Mutahharada yksek sesle konuunca mm Mlik Hazretleri ona hitben:

buyurdu. Hindistan ftihi Gazneli Mahmdun Muhammed isminde ok sevdii bir hizmetisi vard. Ona dim ismiyle hitb ederdi. Gnn birinde bu hizmetisini kendi ismiyle deil de babasnn ismiyle ard. Sultan Mahmdun bu tavr karsnda hizmeti ok zld ve kalbi krld. Niin byle hitb ettiini sorduunda ise Gazneli Mahmd yle cevap verdi: Evldm! Her gn sana isminle hitb ediyordum. Zira abdestli bulunuyordum. u anda ise abdestim yok. Bu sebeple ismini abdestsiz sylemekten hay ediyorum. Onun iin seni babann ismiyle ardm. Allah Rasl -sallllhu aleyhi ve sellem-e salt selm getirmenin ehemmiyetinden de biraz bahseder misiniz? Fahr-i Kint -sallllhu aleyhi ve sellem Efendimizi, beer istdat ve tkat dhilinde kmil mnda kavrayabilmemiz mmkn deildir. Bu lemden alnan intiblar, Onu zah ve idrkte kifyetsiz kalr. Bir bardaa, bir ummn sdrmak mmkn olmad gibi, Nr-i Muhammednin yceliini idrk etmek de lykyla mmkn deildir. Bunun iindir ki Onu bizzat Cenb- Hak medhetmektedir. yet-i kermede buyrulur: phesiz ki Allah ve melekleri, Peygambere oka salt ederler. Ey mminler siz de Ona salevt getirin ve tam bir teslmiyetle selm verin. (elAhzb, 56) Bu yet-i kerme mcibince, Fahr-i Kint Efendimize salt selm getirmek, mmet-i Muhammed iin en mhim vazfelerden biridir. Yine bu, Cenb- Hakkn Hazret-i Peygamber -sallllhu aleyhi ve sellem-e kar btn mmetin gstermesini emir buyurduu dabdandr.

[3] Buhr, [4] Buhr,

Mez, 68. Tefsr, 49/1.

Y Halfe! Bu meknda sesini ks! Allah Telnn, Peygamber Efendimizin huzrunda yksek sesle konuulmamas hussundaki ihtr, senden ok daha fazletli olan ashb- kirm hakknda vrid oldu!..

36

Yaadmz bu dnya ilh bir imtihan dershanesidir. Buradaki mhim imtihanlardan biri de, Peygamber Efendimize kar muhabbet, itaat ve edep hussundadr.

lh feyz ve bereketin kalbe nakolabilmesi iin, btn zaman ve meknlarda, bilhassa da seher vakitlerinde Raslullah -sallllhu aleyhi ve sellem- Efendimizle kalb rbtay kuvvetlendirmek ve Onun rhniyetinden hisse alabilmek iin salevt- erfenin pek byk bir ehemmiyeti vardr. Nitekim Allah Rasl -sallllhu aleyhi ve sellem-in hakkatinde hayat bulan Hak dostlar, salt selm getirerek Hazret-i Peygamberin rhniyetinden istifde edebilmenin fazletlerini yle sralamlardr: Emr-i ilhye imtisl ile Cenb- Hakkn ve meleklerin salevtna muvfakat edilmi olur. Gnahlarn affedilmesine vesledir. Kymette Raslullah -sallllhu aleyhi ve sellemkendisine oka salevat getirenin yannda olur. Raslullah -sallllhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, salt okuyana mukbelede bulunur. Her salt getirenin ismi Peygamber Efendimiz -sallllhu aleyhi ve sellem-e arz edilir. Salt selm okuyan kimse, Allah ve Raslnn muhabbetini dier muhabbetlere tercih etmi olduu iin, Onun ahlkyla ahlklanmada seviye kazanr, kt ahlktan kurtulur, fazlete erer. Allah Telnn rahmetinin zerimize inmesine vesledir. Dularn kabulne vesle olur. lh itba mruz kalmaktan korunur. Allah Tel, Nebsine salt eden kulunun ilerinde ona yeter ve onun hem dnya hem de hiret kederlerini izle eder.

Efendim, gnmzde ferdiyetiliin/egoizmin ve maddiyatln giderek arttna ahit olmaktayz. ahs menfaat ve mutluluun hereyin zerinde tutulmaya baland bu devirde, mmet-i Muhammed olmay nasl telkk etmeliyiz? yet-i kermede Cenb- Hak: Mminler ancak kardetirler. yleyse kardelerinizin arasn dzeltin ve Allahtan korkun ki esirgenesiniz. (el-Hucurt, 10) buyurmak sretiyle mminlerin mmet olma uurunu nasl anlamalar gerektiini beyan etmitir. Ayrca Peygamber Efendimiz de bu kardeliin hangi hlet-i rhiye iinde olmas gerektii hussuna u hads-i erfleriyle aklk getirmilerdir: Birbirlerine acmakta, birbirlerini sevmekte ve birbirlerine efkat gstermekte, mminlerin tek bir vcut gibi olduklarn grrsn! (Bu vcdun) bir uzvu muzdarip olduu takdirde, dier ksmlar da uykusuz kalp ateler iinde onun ztrbn duyar. (Mslim, Birr, 66) Yani mminler, farkl bedenlerde olsalar da tek yrek hlinde yaamaldrlar. Bir vcdun uzuvlar gibi olmaldrlar. Bir uzvun acsn btn bir vcudun hissetmesi gibi, din kardelerinin ztrbn yreinde derinden duymak, btn mminler iin bir vicdan imtihndr. Allah Rasl -sallllhu aleyhi ve sellem- de, mminlerin birbirlerine kar byk mesliyetlerinin bulunduunu, bir duvarn tulalar gibi birbirine kenetli olmalar gerektiini, en basitinden, hissiyat derinlii ve diergmlk itibryla, komusu aken tok uyumann slm ahlkyla badamadn, velhsl mminlerin birbirini ykayan iki el gibi birbirlerine emnet olduunu bildirmitir. Bunun iindir ki Hazret-i Peygamber -sallllhu aleyhi
37

ve sellem- zaman zaman ashb- kirma hitben: Ashbm! Bugn bir yetim ba okadnz m? Bir hasta ziyret ettiniz mi? Bir cenze teyiinde bulundunuz mu? diye sorard. Hazret-i Peygamber -sallllhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, bu sualleriyle bir mminin srf ferd muhtevda bir hayat yaamayp ictimlemesinin, yani diergm bir gnle sahip olmasnn zarretini ifde ederlerdi. Mmin, din kardeini sevmek zorundadr. Muhabbet ise, kuru bir iddidan ibret deildir. Muhabbet, kardeinin derdiyle dertlenip ihtiyalarn karlamak, fedkrlk ve fergat gstermek ve elindeki nmeti onunla paylaabilmektir. Bunun iin mmet-i Muhammed olmann mesliyetini idrk edip hayatmza bu ynde bir eki-dzen vermemiz lzmdr. Nitekim bu hususta bir mmin yreinin tamas gereken hasssiyeti Ebul-Hasan Harakn Hazretleri ne gzel ifde etmektedir: Trkistandan ama kadar olan sahada birinin parmana diken batsa, o benim parmama batmtr. Birinin ayana ta arpsa o benim ayama arpmtr. Onun acsn ben hissederim. Bir kalpte hzn varsa o kalp benim kalbimdir. Efendim, Peygamber Efendimiz hakknda birok eser kaleme aldnz. Bu eserlerin genelinde Mevln Hazretlerine duyduunuz derin bir muhabbet ve hrmet grlmekte. Mevln Hazretlerine duymu

olduunuz bu mstesn hrmet ve muhabbetin sebeplerinden biraz bahseder misiniz? Veresetl-enbiy, yani Peygamber vrisi olma erefine erimi olan Hak dostu limler ve rifler, nebev irad ve davran mkemmelliinin zamanlara yaylm zirveleridir. Onlar, Hazret-i Peygamber ve Onun ashbn grme erefine nil olamayanlar iin, fiil ve mahhas bir fazlet rehberidirler. Cenb- Hak, her vel kuluna farkl tecelller nasb

38

Olum, benim elimden Mevln tuttu. O beni Hazret-i Peygamberin kapsna gtrerek hidyetime vesle oldu. Beni ateten kurtaran birisini bu kadar anmam az bile!

etmitir: Bu yzden Hak dostlar, mn leminde nil olduklar ilh tecelllerine gre farkl hllerle insanla irad mealesi olmulardr. Kimi Hak dostu, azamet-i ilhiyye karsnda hayret vdilerine derek sessiz, szsz ve dilsiz bir ekilde, sktun mnzevlii iinde yaam; kimi Ynus Emre misli ak- ilh blbl olmutur. Kimi de Hazret-i Mevln gibi gnlnden ve dilinden hikmetler fkran bir mn ummn hline gelmitir. Mevln Hazretleri, hl lisnna ilveten, bir de szl beyna memur edilmitir. Bu yzden o Hak , kalemiyle, kelmyla, gnl eserleri ve feyizli sohbetleriyle, hakkati arayan nice Hakka tene gnl ihy etmi, hlen de bu irad hizmetine devam etmektedir. Rabbimizin kelm sfatnn kesif tecelllerine nil olan Mevln Hazretleri, bu ynyle deta Hak dostlarnn szcs mevkiindedir. Yani Cenb- Hakkn lutfettii ilim, irfan, sr ve hikmetleri, kendisine verilen mstesn bir beyan ve zah salhiyetiyle kelimelere aksettirmitir. Lkin bu ifadeler de ancak kendisine verilen msade nisbetindedir. Bu bakmdan Mevln Hazretlerinin vkf olduu ilh sr ve hikmetler, srf kelma aksettirdiklerinden ibret zannedilmemelidir. Kim bilir, o byk Hak nn usuz bucaksz gnl derysnn derinliklerinde, nazarlardan gizli kalm daha nice kymetli mn incileri mevcuttur. Nitekim vaktiyle dersimize girmi olan hocalarmdan Mevln Nurettin Topu, ondaki dern hllerin idrkinde insanlarn ekserisinin acziyet iinde olduunu ifde sadedinde yle demitir:

Biz, Mevln Celleddnin vecdinin feryatlarn dinledik. Dald huzur denizinin derinliklerini grmemize imkn yok. Denizin t dibinden syrlp, t suyun yzne ne vurdu ise, onu gryoruz. Biz Hazret-i Mevlnnn akn deil, sadece aknn dile gelen feryatlarn elde ettik. Peltek dilimizle anlatmaya altmz, btn bundan ibret. Huzur denizine yalnz o dald. Bize vecdinin frtnasndan kan sesler kald. Heyht! Onu Mevln zannediyoruz. [Nrettin Topu, Mevln ve Tasavvuf, s. 139.] Yine kendisinden bir mddet istifde ettiimiz kymetli hocalarmzdan biri de Yaman Dede idi. Aslen bir hristiyan iken, Mevln ve Mesnevsi veslesiyle hidyete eren rahmetli Farsa hocam Yaman Dedeye: Siz, niye Mevln ve Mesnevden bu kadar ok bahsediyorsunuz? diye sorulduunda: Olum, benim elimden Mevln tuttu. O beni Hazret-i Peygamberin kapsna gtrerek hidyetime vesle oldu. Beni ateten kurtaran birisini bu kadar anmam az bile! derdi. Efendim, Asitane Dergimiz iin bizlere kymetli vaktinizi ayrdnz iin ok teekkr ederiz. Fahr-i Kint Efendimizin yd edilmesi gibi hayrl bir hizmete vesle olduunuz iin asl biz teekkr ederiz

39

Helal Olsun
40

Yediimiz eyler tohum gibidir, duygu ve dncelerimiz de yediimiz o lokmalardan meydana gelir

eygamber Efendimiz bir hdis-i eriflerinde: Bir kimse ki yediini itiini, nasl ve nereden kazandna aldr etmezse, Allahta onu cehennemin hangi kapsndan sokacana hi aldr etmez diye buyurmutur. lk bakta belki sizlere ok abartl gelecek ama; yinede gerek olan u ki; hayatmz, duygu ve dncelerimizi ynlendiren, bizleri hayr ve er ilere iten en nemli faktrlerden biride yediimiz itiimiz eylerin hell veya haram lokma oluundan meydana gelir. Baknz Hz. Mevln konumuzla alkal Mesnevide neler sylemi bizlere: Yediimiz eyler tohum gibidir, duygu ve dncelerimiz de yediimiz o lokmalardan meydana gelir Bu konunun ne denli nemli olduunu, haram ve helal lokmann duygularmz, dncelerimizi, dolaysyla da tm hayatmz nasl etkilediini eitli Mesnevi beyitleri ve dier mnevi byklerimizin szleriyle ksaca da olsa sizlere arz etmeye alacam. ncelikle Mesnevi beyitleriyle balyorum. nsandaki nru, kemali artran ey hell kazan ile elde edilen lokmadr. Haram lokma ise kandilimize konulunca kandili sndren yaa benzer. Sen onun adna ya bile deme su de, nk gnlmzdeki kandilimizi nrumuzu sndryor. Bilgi, ak, muhabbet, merhamet, hell lokmadan doar, meydan gelir. Yediin bir lokmadan hased, hile doarsa, bilgisizlik, gaflet meydana gelirse sen o yediin lokmann haram lokma olduunu bil. Hi buday ekenin arpa bitiini grdn m ? Hi atn eek yavrusu dourduu grlm mdr ? Yediimiz itiimiz eyler aynen tohum gibidir. Dncelerimiz de

ondan meydana gelir. Azmza aldmz hell lokmadan Allaha hizmet ve teki leme gitme arzusu doar. Haram lokmadan ise kin, hased, gaflet, bilgisizlik, hile ve cahillik doar. Efendim bu beyitleri erh etmeye hi gerek yok. Aka anlald zere yediimiz itiimiz eyler duygu ve dncelerimizi dolaysyla da tm hayatmz etkiliyor. Eer kendimizi Hakktan uzak, gfil, cahil bir yaam ierisinde gryorsak, oluk ocuumuzun hli, ahvli, pek houmuza gitmiyorsa, yaplacak ilk ey yediklerimizi itiklerimizi sorgulamak olmaldr. Elbette bylesine ok nemli bir konuda sadece Hz. Mevln deil, tm mnevi byklerimiz bizleri uyarm yol gstermilerdir. Abdulkdir Geylni Hazretleri de, bir kiiye; Sen namaza durduun zaman, al verile, yiyip imekle, kiminle nikahlanacanla megul oluyorsun, bedenin namazda ama, gnln eitli dnyevi isteklerle megul bu nasl namaz der. Adam; Peki bu durumun ilac nedir ? Nasl kendimizi dzeltelim ? deyince Hazretin cevab ok ilgin: Bu durumun birinci ilac, yediin itiin eylerin hell lokma olmasna dikkat etmektir diye cevap verir. Demek ki; namazda ki vesvesemiz, huzrumuz, hlsumuz bile yediklerimiz itiklerimizle yakndan alkal. Bu duruma fazlada armamal. Nasl ki yiyip itiklerimiz vcud salmz olumlu veya olumsuz etkiliyorsa, duygu ve dncelerimizi de ayn derecede etkilemesini doal karlanmalyz. Konumuzla alkl Abdulkdir Geylni Hazretlerinin sohbetler adl eserinden farkl bz blmleri de sizlerle paylamak istiyorum. Ey oul, haram lokma kalbi ldrr. Hell yemek ise onu ihy eder. Lokma
41

vardr kalbini nrlandrr. Lokma vardr onu karartr. Lokma vardr sadece seni dnya ii ile itigal eder bir hale getirir. Lokma vardr seni mnya ynlendirir. Lokma vardr sana dnyay da ahireti de terk ettirir. Lokma vardr dnyay da ahireti de yaratanna rabet ettirir. Haram yemek seni sadece dnya ile itigale srkler. Sana gnahlar ho gsterir. Hell lokma ise senin kalbini Allaha yaklatrr. Drt ey vardr ki kalbin kurtuluu huzuru onlarn vstasyla olur. Bunlarn en nemlisi ve birinci art yediine itiine ok dikkat emek hell lokma yemektir. Yiyip itiklerin hep hell olsun. la niyetine bile haram edilen eylerden yeme. Sonra sende miz deiiklii olur. Evet efendim grld zere; Hz. Abdulkdir Geylnide Hz. Mevln ile ayn eyleri dile getirmitir. Malm kimin dilinden sylenirse sylensin hakikat birdir deimez denmitir. la niyetine yediimiz haram eylerin dahi karakterimizi etkilediini sylyor Geylni hazretleri. Az evvel arz ettiim beyitlerde ise; Hz. Mevln: Yediimiz itiimiz eyler tohum gibidir duygu ve dncelerimiz onlardan meydana gelir diye buyurmutu. Elbette duygu ve dncelerimizde karakterlerimizi belirler. Eskiden bir trl uslanmayan topluma zararl insanlar krk gn tekke ve dergahlarn alt katnda tutarak, orada pien yemeklerden yedirmek suretiyle onlar terbiye etmeye alrlarm. Bu davrann temelinde ise; gene o tr yerlerde pien yemeklerin hell lokma olmasna inanlmasdr. Vcuda girecek olan hell lokmann ierdeki haram lokmay temizleyip kiinin hayra yneleceine inanlrm ki,

42

ki trl sofra vardr. Birisi yer sofras. Dieri gk sofras. Yer sofras topraktan gelir, topraa gidecek olan bedenimizi besler. Bu gdalar az yoluyla alrz. Bir de gk sofras vardr ki, bu da az yoluyla deil; kulaklarmz duygu ve dncelerimizle bedenimize girer.

bu da gayet doru bir dnce. Gnmz deyimiyle yksek pozitif enerji karsnda ierdeki negatif dncelerin bir hkm kalmayacak, zamanla eriyip yok olacaktr. slmi inancn dnda olan belli bir zmrede yiyecek ve ieceklerin insan bedeni zerindeki etkisine inanarak ona gre de yaam tarzlarn belirliyorlar. Bildiiniz zere bz kiiler vejeteryandr et yemezler. Kendilerine gre bunun bir ok sebebi var. Fakat bz Budistlerin, ayn zamanda onlara zenerek ayn eyi uygulamaya kalkan bz mslmanlarn en nemli sebeplerinden biride et yendii zaman hayvani duygularn vcutta n plana getii inancdr. O nedenle de et yemeyerek hayvni duygularn terbiye ve kontrol etmeye alrlar. zde ok gzel bir dnce. Fakat, unu da gz nnde bulundurmak gerekir. Eyvallah yediimiz itiimiz eylerin bedenimiz zerinde pozitif veya negatif bir etkisi var. Bunun inkr edilecek bir taraf yok. Fakat et yemek insan hayvanlatrsa idi, Cenb- Allah kullarna et yemeyi kesinlikle yasaklar, haram sayard diye inanyorum. Eer bu durum bir mrit kontrolnde riyazet deilse, yce yaratcnn kullarna hell kldn, kendi kendimize haram saymann ne denli doru olduunu bir tefekkr etmek, veya bir gnl ehline sormak gerekmez mi ? Sizlerinde bildii gibi Kuran da et yemek haram saylmad gibi Maide, Enam, Mminn ve daha bir ok yette yenilebilecek ve yenilmemesi gereken hayvanlardan bahsedilir. Burada nemli olan, et de olsa, ot da olsa, her eyde olduu gibi arya kamamak orta yolu bulmaya gayret gstermektir. Sonu olarak yediklerimiz itiklerimiz tm hayatmz

etkiliyor. Bu tartlmaz. Fakat yemek, imek, haram, hell lokma konusunda biraz da ufkumuzu geni tutmamz gerekiyor. ki trl sofra vardr. Birisi yer sofras. Dieri gk sofras. Yer sofras topraktan gelir, topraa gidecek olan bedenimizi besler. Bu gdalar az yoluyla alrz. Bir de gk sofras vardr ki, bu da az yoluyla deil; kulaklarmz duygu ve dncelerimizle bedenimize girer. Bir ok kez tekrar ettiimiz bir Mesnevi beyti vardr. Hayvan azdan, insan kulaktan beslenir Bir kez daha arz etmek isterim ki, az yoluyla aldmz gdalar nefsimizle alkaldr, sadece fni bedenimizi besler. Bizim asl varlmz olan rhumuzla hi bir ilgisi yoktur. Onun iin hayvan azdan beslenir denmitir. Yni az yoluyla aldmz gdalar sadece hayvani nefsimizi besler. Ne diyordu Hz. Mevln: Sen yal ball eylerle nefsini beslediin srece rhunu asla gl bulamayacaksn Mademki insni tarafmz azdan deil kulaktan besleniyor. O zaman az yoluyla aldmz gdalar gibi, kulak yoluyla dinlediimiz eylerin, duygu ve dncelerimizin de haram ve helal lokma olan vardr. Yine Hz. Geylniden arz etmek isterim: Bir ey ki orada senin nefsin n plandadr o zaman haram lokma yiyorsun demektir.Yni bir i, veya olay karsnda kendi nefsni duygu ve egolarmza, daha dorusu maddi karlarmza ncelik veriyorsak duygu ve dncelerimiz vastasyla haram lokma yiyoruz demektir. Birilerinin dedikodusunu yapyorsak yine haram lokma yiyoruz demektir. Haram lokmadan da te Hz.Allahn buyurduu gibi Kardeimizin l etini

43

Bin bir glkle kazandmz hell kazancmz haram olan duygu ve dncelerle yediimiz zaman hell lokmamz haram etmi oluruz.

yiyoruz. Haram lokma sadece et ile ekmein hell olmayan yollardan kazanlm olmas deil. Bin bir glkle kazandmz hell kazancmz haram olan duygu ve dncelerle yediimiz zaman hell lokmamz haram etmi oluruz. O nedenle yemek yerken zikir, fikir, kr ok nemlidir. Bir ey ki orada kalp vardr O zaman pheli eyleri yiyorsun demektir Bir ey ki orada kalp vardr demek; Yni kalbimizde zan ve pheler var, emin deiliz yaptmz iten veya dndklerimizden. Bu durumda pheli yiyoruz demektir. nk bir hdis-i erifte Peygamber Efendimiz phelendiiniz eyden uzak durun pheli eyleri yemeyin diye buyuruyor. nmze gelen bir kap yemekten de hell mi? haram m? diye phelenebiliriz. Dinlediimiz her hangi bir szden de, yaptmz her hangi bir iten de doru mu ? yanl m ? olduundan da phelenebiliriz. Mademki Efendimiz phelendiiniz eyden uzak durun diye buyuruyor. O zaman phelendiimiz yemekten de, doruluundan pheye dtmz szden de, iten de, uzak durmamz gerekiyor. T ki o ey zerinde mtmin oluncaya kadar. Fakat unu da arz etmek isterim: Bazen yaam artlar ierisinde istemediimiz yerlere gitmek iimize sinmeyen lokmalar yemek zorunda kalyoruz. Mnevi byklerimiz bu gibi durumlarda ilerine sinmeyen bir lokma yedikleri zaman yedikleri miktarn deerince bir fakire sadaka vererek o yedikleri yemei kendi helal kazancyla yemi duruma getirirlermi. Bu da farkl bir bak as. nne kendi kazancndan mutlak hell olan bir
44

yiyecek gelmi olsa dahi yinede yle bir dn. Olur ki hazrlanma srasnda haram karm olabilir Hazrlanma srasnda yemee nasl haram karr ? 1. Yemee bilerek veya bilmeyerek hazrlanma aamasnda haram bir malzeme katlabilir. 2. Yemei hazrlayan kii haram olan duygularn yemee kartrm olabilir. Haram olan duygu ve dnceler yemee nasl karr ? Enerji yoluyla. Eskiden Tekke ve Dergahlarn en nemli ve dikkat edilmesi gereken yeri Mutfakm. Hatta Mevlevilikte mutfak o denli nemli imi ki adna sadece Mutfak deil, mutfak mnsna gelen Matbh- erif denirmi. Dergahlardaki a dedeler eyh efendiye en yakn olan ok deerli gnl sultanlardr. Herkes mutfakta alamaz. orbay kartramaz. Mutfak dergahn gnl kabul edilir. Neden herkes dergahta mutfakta alamaz ? nk yemek yapan kiinin enerjisi bir ekilde yapt yemee geer. ster negatif ister pozitif. Her szn, her halin bir enerjisi vardr. Bizler bunu grmyoruz, bilmiyoruz diye inkarda edemeyiz. Hz. Mevln; Mademki szlerin enerjisi yok. Neden kt bir sz duyduunda perian olup yklyor. yi bir sz duyduunda en olup yaplyorsun ? Mademki hallerin bir grnmez enerjisi yok, o halde neden neeli bir insanla, kederli bir insann hali seni farkl bir ekilde etkiliyor der. Az evvel arz ettiim bir konu vard. Baz kiiler dergah ve tekkelerin alt katnda tutulur orada pien yemeklerden yedirilerek tedavi edilmeye allrd te burada helal olduu dnlen lokma ile birlikte

en nemli etkenlerden biride, pime srecinde onu piirenin yksek pozitif mnevi enerjisinin yemee gemesidir sz konusu olan. Neden Mevlid, Kuran okunurken, da niyz edilirken ortay bir kab su veya tuz konur onu da sonra ifa niyetine yer ieriz. if bunun neresinde ? Okunan Kuran Mevlitten, da, niyzdan ona geen mnevi pozitif enerjide. Demek ki duygu ve dncelerin, ses ve szlerin de negatif veya pozitif bir enerjisi var. Sonu olarak bir insan ki, mutfakta yemek yaparken sinirle, hrsla, negatif dncelerle yemei kartryor mmkn deil o yemei yiyen kiiden pozitif duygular, haller, tecelli etsin. Hem hrsla fkeyle negatif duygu ve dncelerle yemek piirip ailene yedireceksin. Ondan sonrada

einden ocuundan tebessm gler yz pozitif davranlar bekleyeceksin. fke ve sinirle pien yemei yiyende zuhur edecek olanda fke ve sinirdir. Bir kez daha tekrar etmek isterim ki, yediklerimiz itiklerimiz tohum gibidir ve karakterlerimizi belirler. O nedenle zellikle yemek yapan annelere arz etmek isterim ki, einizden ocuunuzdan tatl dil tebessm ho davranlar bekliyorsanz, sizinde yapacanz ilk ey; yemei sevgiyle akla hatta da ve niyazla yapmanzdr. Negatif duygularla yaplan yemek, helal lokmay haram etmekten baka bir ie yaramaz. Her nefes hayra kar olmanz niyzyla gnlden selm sevgi sayglar.

http://umutrehberi.wordpress.com/

45

Pengah Ayin-i Serfi

Beste-i Kdim

46

BRNC SELM 1. eh-bz- Cenb- zl-cellest sem Ferr- kulb-i ehl-i hlest sem Der mezheb-i mnkirn harmest sem Der mezheb-i kn hellest sem
Sem, ycelik sahibi Allahn iri doandr; hl ehlinin kalplerinin sprgecisidir. Sem, mnkirlerin mezhebinde haramdr (ama) klarn mezhebinde helaldir.

Hazrlayan: Dr. Yakup afak

2. Sanem-i girz-pyem geleyim dedi ne-ymed Meh-i fitb-ryem geleyim dedi ne-ymed
"Benim kaak sevgilim, gelirim dedi; (ama) gelmedi. Parlak dnceli ay (yzlm), gelirim dedi; (ama) gelmedi."

3. te ne-zened der dil-i m ill h Kteh ne-kned menzil-i m ill h Ger lemiyan cmle tabban bend Hall ne-kned mkil-i m ill h
Bizim gnlmz tututuran odur (hdur) ancak. Yolumuzu ksaltan odur ancak. Btn insanlar hekim olsa, (yine de) derdimize deva olan odur ancak.

KNC SELM 1. Smin-zekan seng-dil lle-izr Ho kn be nigh dil-i gam-perver-i m r n klib-i fersde ger ez ky-i t drest El-kalb al bbike leylen ve nehr
"Ey gm eneli, ta yrekli, lle yanakl (gzel)! Bir baknla gam dolu yreimizi sevindir. Bu solmu beden, senin yurdundan uzak olsa da gece gndz kalbi senin kapndadr."

NC SELM 1. Binev ez ney n hikyet m kned Ez cdyh ikyet m kned

Kez neyistan t me-r bbrdeend Ez nefrem merd zen nldeend Sne hhem erha erha ez firk T bi-gyem erh-i derd-i itiyk
"Dinle neyden nasl ikayet ediyor? Ayrlklar nasl anlatyor? (Diyor ki) beni kamlktan kestiklerinden beri feryadmdan kadn-erkek (herkes) alayp inledi. Ayrlktan para para olmu (bir) kalp isterim ki zlem derdini ona aklayaym."

6. h minel-ak ve hltih Ahraka kalb bi-harrtih M nazaral-ayn il gayrikm Uksim billhi ve ytih
" Ah, aktan ve hallerinden! (Onun aknn) ateleriyle yreim yand. Allaha ve yetlerine yemin ederim ki gzm baka birisine bakmad.]*

2. Ey ki hezr aferin bu nice sultn olur Kulu olan kiiler hsrev hkn olur Her ki bugn Veled'e inanuben yz sre Yoksul ise bay olur bay ise sultn olur
"Binlerce tebrikler! Bu nasl bir sultandr ki hizmetisi olanlar, padiah olur. Bugn her kim (Sultan) Veled'e inanp (derghna) yz srerse, fakir ise zengin olur, zengin ise sultan olur."

7. Der ky-i harbt me-r ak kean kerd Van dil-ber-i ayyr me-r dd nian kerd Men der pey-i an dil-ber-i ayyr bi-reftem ry-i hod an lahza zi men bz nihan kerd Sultn- arefnk bde mahrem-i esrr An srr- tecell-i ezel cmle beyan kerd
Ak, harbt semtine srkledi; o hilekr dilber de grp bana iaret etti. Ben o hilekr dilberin peinden gittim; o ise hemen yzn saklad benden. (Hakkn) srlarna mahrem olan arafnk sultan, ezel tecellsinin srrn tamamen aklad. (Yarabbi! Seni hakkyla bilemedik! diyen Peygamber (s.a.v.)e iaret edilmektedir.)

3. Ey kavm be hac refte kcyd kcyd Dil-dr hemin cst bi-yyd bi-yyd
"Ey hacca giden topluluk! Nerdesiniz, nerdesiniz? Sevgili burada, gelin gelin!] "

4. k ki tevzu ne-nmyed i kned ebh ber-i ky-i t ne-yyed i kned Ger bse dihed zlf-i t-r tre me-ev Dvne ki zencr ne-hyed i kned
"Ak tevazu gstermesin de ne yapsn? Geceleri senin mahallene gelmesin de ne yapsn? Zlfn perse kzma; divane zincire sarlmasn da ne yapsn?] "

DRDNC SELM 1.Sultn- meni sultn- men Ender dil can mn- men Der men bi-dem men zinde evem Yek cn i eved sad cn- men
Vezni: Fa'ln feiln fa'ln feiln [Mtedrik] "Sultnmsn, sultnmsn; canmda, gnlmde imnmsn. Bana flersen ben dirilirim. Bir cn da nedir? Yz cnmsn." * Hz. Peygamberdin, "M arafnke hakka ma'rifetike" (Ya Rabbi) seni hakkyla bilemedik" hadisine iaret edilmektedir.

5. Ah gzelin akna hltna Yand yrek ak harrtna And ieyim gayr gzel sevmeyim Tanrya v Tanrnn ytna

47

Nisan Tas
Dr. Naci BAKIRCI

Mevlna Mzesinden Bir ahser

evlna Mzesinde Huzuru Pir denilen ana salonda Trk maden sanatnn en grkemli eserlerinden birisi olan Nisan Tas sergilenmektedir. slam inanlarna gre ifal ve mbarek saylan Nisan Yamurlarnn topland, ilemeli taslara Nisan Tas denmektedir. Nisan Taslar genellikle bakr, bronz ve pirinten yaplr. Azlar geni ve yayvan olan bu kaplarn d yzeyinde oyma ve kazma tekniinde yazlm dualar bulunmaktadr. 1333 ylnda Mevlana Trbesine lhanl Sultan Ebu Said Bahadr Han tarafndan hediye edilmi olan Nisan tas mzenin 384 envanter numarasnda kaytldr. Bu tas derghlarn kapatld 1925 ylna kadar Konya Mevlna Derghnda kullanlmtr.

48

Mevlevilerce uurlu saylan Nisan Yamuru bu tasta ve dier kaplarda toplanp, zerinde dualar okunmu daha sonra Hz. Mevlnann sarnn ucu suya batrlarak ziyaretilere, elebi evlerine ve civarda grev yapan memurlara ifa olsun diye datlrm. Hz. Mevlnann sarnn ucu batrld iin Destar Suyu da denilen bu suyun i skntlarn giderdii kabul grmtr. Ayrca Konyada kurak geen senelerde tarlalara bereket iin bu sular serpilmitir. Nisan Tasnn Mevlevi Derghna hediye edilmesiyle ilgili bilgiler mzenin htisas Ktphanesinin 2906 demirba numarasnda kaytl 16.yzyla ait bir yazma eserin 486. sayfasnda bulunmaktadr. Bu sayfada Kullarn zerine saadet yollarn aan, beldelere adalet direklerini diken, milletler idare eden, Arap ve Acem Sultanlarnn efendisi, ulu hkmdar Ebu Sait Bahadr Hann hediyesidir. Onun Musulda yaplmasn 728 ylnda emretti. Hicretin 734 ylnda Emir Sungur Aann beraberinde ve efaat niyaz ederek mukaddes ve mutahhar trbeye gnderdi yazldr. Bronzdan yaplm olan Nisan tasnn drt ayr paras vardr. Bunlar kapak, gvde, bilezik ve kaidedir. Tas 95cm geniliinde, 140cm yksekliinde, 43,5kg arlndadr. Nisan Tasnn tm d yzeyinde yaz kuaklar, hayvan ve insan figrlerinden oluan madalyonlarla, yzlerce gm ve altn kakma hayvan figrleri bulunmaktadr. Nisan Tasnn Kapa Ortas sivri kubbe biiminde olan kapan st merkezinde bir horoz figr yer almaktadr. Kuyruk ksm krk olan horoz figrnn gvdesi balk pulu biimli daimi izgilerle, kanatlar ise yatay devam eden kabartma izgilerle belirtilmitir. Horozun ayaklarnn oturduu kaide de tek sra halinde sralanm 6 adet kaz motifi vardr. Kapan yzeyi 5 bordre blnmtr. Bordrlerin izgisi ince gm kakmadr. Kubbe biimindeki blmden balayan birinci bordr bitkisel ve geometrik motiflerle bezenmitir.

kinci bordrde daire ierisine alnm insan figr 4 defa tekrar edilmitir. Bada kurmu insan figrnn elinde gs hizasna doru kaldrd hilal motifi bulunmaktadr. Dairevi madalyonlarn dnda kalan boluklar gm kakma olarak yaplm ku figrleri ve bitkisel motiflerle daireler ierisine alnm gamal ha motifleriyle bezenmitir. nc bordrde sls hatla yazlm iir Zeki Oral tarafndan u ekilde okunmutur. 1.Ey ski arap kadehlerini dndr herkese sunduktan sonra bana da ver. nk sabahleyin grnen, doan yldz belirdi, huzur etti. 2.ramz bitti, snd ise ite ey ski ona bedel arap kadehi. 3.Tan yeri att ve douyu aydnlatt, sabah belirdi, karanlklar yarld, ya sen de ey ski kadehleri yle parlat. Benim kederimi yar neemi, sevincimi izhar et. 4.Onlarn ruhlarn mesrur etmek iin arap vermeye al. Onlarn kokular ruhlarn rahatdr. Ey ski Drdnc bordrde ikinci bordrde yer alan figrl bezeme tekrar edilmitir. Kapan etek ksmndaki geni bordrde bulunan yazlarda dilimize u ekilde evrilmitir.

49

Yce padiah, ulu hkmdar, milletler yneten Arap ve Acem Sultanlarnn Sultan, adaletli, bilgin, Allah iin savaanlarn babas, memleketleri srekli olsun, ah sultan yani Ebu Sait Bahadr Hana aziz ve makbul olsun Kapakta ikinci ve drdnc bordrler arasnda dairevi madalyon ierisinde 4 adet figrl bezeme daha bulunmaktadr. Birinci madalyon ierisinde ince kvrm dall rumi motiflerin arasnda at zerinde bir svari figr yer almaktadr. Svari sa eliyle atn dizginlerini tutmakta sol kolu zerinde ku figr bulunmaktadr. Svari ban evirmi ve kua bakar durumdadr. Atn yannda ise taz figr vardr. Svarinin yannda ok ve yaylar, taz figr ile ku figrnn bir arada betimlenmesi bir av sahnesinin canlandrldn dndrmektedir. kinci madalyonda da birinci madalyondaki gibi at ve svari betimlenmitir. Svarinin yannda ok ve yaylar bulunmaktadr. nc madalyonda yine at zerinde svari figr betimlenmitir. Atn ve svarinin yz kapaldr. Drdnc madalyonda at zerinde ok atan svari figr ile atn yannda tavan figr betimlenmitir. Madalyonlarda bulunan figrlerin etraf ince kvrm dall rumi yaprakl bitkisel motiflerle evrilmitir. Nisan Tasnn Gvdesi Kazan biimli gvde az kenarndan balayarak bordrle sslenmitir. Birinci bordr dar olmasna ramen figrl bezeme asndan ok zengindir. Kvrm dall bitkisel dal ve yapraklar arasnda karlkl alt ve ste gelecek ekilde ters sralanm gvercinler, yaban keisi, kurt, at, deve ile insan bal hayvanlarla sslenmitir. Figrl bezemenin yannda yuvarlak daire biimli madalyonlar iinde gamal ha motifleri de bulunmaktadr. kinci bordr geni yaz kuaklar ile figrl bezemenin yer ald madalyonlarla bezenmitir. Bordrde yer alan kitabe dilimize u ekilde evrilmitir. Milletler idare eden en byk hkmdar, Arap ve Acem Sultan, bilgin ve hkmnde adaletli, Mslmanlarn koruyucusu, elemlerde adaleti ihya eden, ekya, azgn ve inatlar kahreden slmiyetin temeli, halkn ba tac, din ve dnyann ycesi halk tarafndan desteklenmi padiah, zalimlerden mazlumlar esirgeyen dinin,

50

doruluun, milletin yardmcs, Allah iin savaan gazileri koruyan Sultan Aladdin Ebu Sait Bahadr Hana aziz ve mbarek olsun. Kitabenin yazlar arasnda 6 adet rgl madalyonlar ierisinde figrl bezeme yer almaktadr. Birinci madalyon; Madalyon i ie gemi izgilerden olumakta ve gl motifine benzemektedir. Alt blml madalyonun bu blmnn yzeyi kazaya motifleri ile bezenmitir. Madalyonun ortasnda yer alan dairevi ksmda ince kvrm dall yaprakl bitkisel bezemenin arasnda tahtla oturur vaziyette betimlenmi insan figr sa elinde asa bulunmaktadr. Ayak bileklerine kadar uzun bir kaftan olan figrn banda kavuk vardr. Bu figrn yz hatlar ilenmemi olup bo braklmtr. Hakan olduunu tahmin ettiimiz kiinin karsnda kadn figr bulunmaktadr. Yakasz, kollar ile etekleri uzun olan elbisesi gl motifleri ile bezenmitir. Cariye olduunu sandmz bu figrn salar dzgn olarak geriye taranmtr. Cariyenin gzleri ekiktir. Bu figrn sol elinde diz hizasnda yere yatay biimde pala benzeri bir obje bulunmaktadr. kinci madalyonda zemin kazaya motifleri ile bezenmitir. Ortadaki dairevi ksmda bada kurmu yerden yksek bir minder zerinde oturan erkek figr bulunmaktadr. Figrn Sa eli palasnn kabzasnda sol eli ise palann kn zerinde yer almaktadr. Yz hatlar bo braklm olan figrn Hakan olmas muhtemeldir. Hakann sa tarafnda iki elini ona doru uzatm kadn figr vardr. Hakann nnde ise ortada tek bal iki yanda iki vcudu olan aslan figr bulunmaktadr. Aslanlarn kuyruu bacaklarnn arasndan dolandktan sonra geriye uzanm olarak verilmitir. Figrlerin boluklarnda kvrm dall bitkisel yaprakl bezeme yer almaktadr. Sonu olarak biim ve motif olarak anlatmaya altmz Nisan Tas yzlerce yldr Anadolu da var olan Nisan yamurlarnn toplanmas geleneinin gnmze kalm bakiyesidir. Kutsal kabul edilen nisan yamurlarnn toplanmas iin hibir masraf ve emekten kanlmadan yaplan bu tas Anadolu insannn nisan yamurlarna verdii nemi gstermesi bakmndan da dikkat ekicidir. Umarz yakn gelecekte bu gelenek tekrar canlandrlr bizde dostlarmza Nisan yamurlar ikram ederiz.

51

Hak Sreti .
Grol PEHLVAN
Celal Bayar niversitesi, Trk Dili ve Edebiyat Blm

Kenan Rifanin

Isimli Nutk- Serfleri zerine Bir Serh

K
enan Rifa, 1867 ylnda Selanikte domutur. 19 yanda Balkesir ddisi mdr iken Filibeli Edhem Efendiye intisab etmi ve ondan mna leminde hilafet almtr. Daha sonra Medinede dad-i Hamid mdrl esnasnda kendisine eyhl-meyih Hamza Rifa tarafndan resm icazet verilmitir. Pek ok talebe yetitirip eserler veren ve Cumhuriyet devrinde Bykaksoy soyadn alan Kenan Rifa, 7 Temmuz 1950 gn Hakka yrmtr. erh edilen iir, tr olarak nutuk adn almaktadr. Nutuklar, Tasavvuf Trk halk iirinin trlerinden biri olup tarikata yeni giren muhiblere, mridi tarafndan tarikatn dab ve erknn, derecelerini retmek iin yazlan manzum eserlerdir. ekil bakmndan beyit veya drtlk olarak dzenlenebilir, belli bir kafiye emas yoktur. Bu rnekte de grld gibi, tasavvufun temel meselelerini ilemesi de mmkndr.

1. Hak sretidir lem-i imkn ile dem Bundan gzeli nerde ki Cennette mi sandn
Hak sreti demekle Allahn kinata ve kula tecell ettii ifade edilmektedir. Burada iki terim karmza kar: Zhir, mazhar. Yani bir grnen (zhir) bir de onu kendinde gsteren (mazhar) var. rnein aynaya baktnda bakan kii zhir, ayna ise mazhardr. Her canl Allahn Hayy (Diri, Yaratc) isminin mazhardr. Bu isim de canllarn stnde zhir olur. Bu durumu gne ve gne benzetmesiyle aklamak mmkn olabilir. Gne, Allahn kendisi, gne ise Allahn isimleridir. Kelam ilmine gre, n parlamasndan dolay ortaya kan renk ve ekiller Allahn yetleri, yaratklar veya eylerin doru yzleri ya da Allahn fiilleridir. bn Arabye gre Btn lem lh isimler iin bir tezhr yeridir. Gerekte, var oluta Onun isimlerinden baka hi bir ey yoktur. Hak sretidir ifdesiyle insann Allahn btn isimlerinin

52

tecelligh olduu anlalr, bylece tm insanlar bu isimlerden izler tar. nsan dndaki varlklar isimlerden bazlarn izhr ederler, tamamn deil. nsan ise gizili hazinenin tamamn izhr der, dolaysyla hazineyi topyekn insan bilebilir. Bu nedenle kmil olmak insana zgdr. Bu nedenle lem-i imkn ve dem iirde ayr ayr zikredilmitir. lem-i imkn, Allah dndaki btn dier mmkn ve yaratlm varlklardan oluur. Buna mmkinat, mahlukat, masivullah lem denir. (dem) kelimesi ise hem genel insan tr hem de dem peygamber iin kullanlr. Btn ilhi isim ve sfatlarn mazhardr. Bu kelimenin harfi namazdaki durulara iaret eder. Bu nedenle namazn tek rekati, insann sembolik olarak var oluunun zn ikrr etmesidir. Tasavvuf bunu ekilden karp ze rabt etmekle ilgilenir. dem kelimesinin etimolojisi onun irfan anlamn da daha iyi anlamaya yol aar. Rene Guenon kelimenin iki kke bal olarak izh edilmeye alldn ifade eder. lk olarak adamoh: topraktan olma. Guenona gre bu adi bir etimolojidir. branicede toprak, iki anlamdadr: Toprak ve kuruluk. lk anlamn da iki ekilde kullanld grlr: Erets (genel) ve iasabah (ge olarak). Bu szckler ile

toprak (kuruluk) anlam arasnda pek bant yoktur. kinci etimoloji ise dam: kanla balantldr. Adam, krmz varlk (zel anlamnda krmz kil) ana anlam etrafnda geliir. Krmz toprak ki bu ilksel madde olarak da grlebilir. dem ile toprak arasndaki yaknlk Latincede de grlebilir, humus (toprak): homo/ humanus (insan). Adam ve dam arasndaki balant aksa da adam, dama yaplan bir eklenti ile oluamaz, ikisi de dorudan bir treme olarak grlmelidir. nsana kannn renginden dolay adam dendii sylenebilir; ancak bu hayvanlarda da vardr. Dolaysyla onu gerekten karakterize edemez. Hermetik simgesellikte yeil, bitkiler lemi; beyaz, madenler lemi; krmz, hayvanlar lemine iaret eder. Kan, geler arasnda atee tekbl eder. Yine kzl anlamna gelen Edom szc ile ilgilidir ki bu da Zoharda geen Edomun Yedi Kraln hatrlatr. Bu ise yitik medeniyetlerden biridir, yani demden ncekilere telmihtir. Bu durumda dem, bir krmz rkn ve o rkn zel geleneinin balangc olarak alnrsa, bugnk insanlktan nceki bir insanlk sz konusu olur ki bu da tam olarak Peygamberin u hadisiyle aklanr: Allah, bizim bildiimiz demden nce yz binlerce (yani belirsiz sayda) dem yaratt. Bu arada Edomun yedi kralnn,

53

Nutuklar, tarikata yeni giren muhiblere, mridi tarafndan tarikatn dab ve erknn, derecelerini retmek iin yazlan manzum eserlerdir.

sembolik olarak, nefsin yedi mertebesine tekabl ettii de gzden uzak tutulmamaldr. Kann canllyla ilgili olarak bedensel organizmann, canl varln latif hli ruhla, bir baka ifadeyle varln canlandrc ya da yaatc ilkesi (anima) ile olan balarndan biri olduu sylenebilir. Hindu geleneinde latif hl, atesel ge ile benzeir. Ate, s-k eklinde kutuplat gibi, latif hl de bedende s (kan)-k (sinir sistemi) eklinde birbirini tamamlayc iki tarzda kutuplar. te yandan atete k, yksek yn; s ise aa yn temsil eder. slamda melekler kutsal ateten (ya da nurdan) yaratlmlardr. blise uyanlarn tm ksall (ya da nuru) yitirip sadece bir karanlk (yani nursuz, ksz) bir sya sahip olmulardr. Nitekim kann yiyecek maddesi olarak kullanlmamas, hayvansal olan en kaba ynlerin bedene alnmasn nlemeye yneliktir. Kann by ilemlerinde (Cehennem ztiyetini ekmek iin) kullanlmas da bu ynle balantldr. Kurbanda kann aktlmas da bu balamda dnlr. Burada yaratl mitini hatrlayacak olursak insan krmz kilden yorulduunda bu sadece bedendi. Daha sonra Allah, bu varla ruhundan flemi (Hicr, 15/29), bu sretle insan meydana gelmitir. Bu ruh, insann dolam ve sinir sisteminin bir eit hareket ettiricisi olmutur. Kan, sy, k ise sinir sitemini meydana getirir. Kann dolat beden nefs-i emmarenin semboldr, sinir sisteminin meydana getirdii k (enerji) ise nefs-i levvame ve tesinin sembol olarak grlebilir. Ancak bata emmare yani bedensel taraf stnlk kurmutur, insan bir mridin terbiyesi altnda ruhu stn klarsa o zaman k unsuru vcd ikliminde sultan olur. bn Arabye gre lem Hakkn zhir olduu tecell yeridir. Bu durumda lem, Allah olmaz m? Arab, bunu kesinlikle reddeder. nk Allah zt itibaryla yaratlmamtr ve izaf vcdlu yaratklarla karlatrlamaz. Bu durumu zetlersek:

Allahn ztnn her eyden mutlak mnezzeh olmas sebebiyle lem bir ynden Allahdan gayrdr. Bir baka ynden, lemde Allahn isimlerinden ayr hi bir ey bulunmadndan lem Allahdan ayr deildir. bn Arab grn O, O deil (Hve l Hve) ifadesiyle zetler. lemdeki her ey vcd ile hem ayndr hem ayrdr. O, O deil gerekliini, en iyi ekilde bn Arabnin hayal terimi karlar. Hayal gereklik, dier iki gereklik arasndaki bir ara alanda bulunur ve her ikisinin de niteliklerini tar. Bunu ryada grlenleri dnerek anlamak daha kolaydr. Bir kii babasn ryasnda grse, grd kimdir? Babasn grmtr, ama ayn zamanda grd kendisinden bakas deildir. Grd hayal gereklik, babas ile kendisi arasnda bir berzahtr. Allahn tm isimlerini mkemmelliklerinde grnr klan insan- kmillerle, gerek birliinde gerek okluunda olsun, vcdun hakikati somutlar. Bu yzden ikinci msrada Bundan gzeli nerde ki Cennette mi sandn denilmektedir. nsan bu kemlt bulma imknn iinde barndrr ve bunu baaranlar da vardr. Bunlar lmeden nce lnz srrnn mazhar olduklarndan zaten onlara lm yoktur. Nitekim insan- kmiller sadece grntde lrler. ldklerinde de yaamlarnda olduu gibi tasarruf sahibidirler. Bu yaam ncelikle sevenlerinin gnlnde olur. Nitekim Mevln bu srra Ben anldmda sizde meydana gelen holuum diyerek iaret etmitir. Keml nazaryla bakldnda her ey Odur. O, vcdunun seyrinden bizlere bir hayli seyrettirmektedir. nk bu seyir ile zevk elde edelim istemektedir. Semme vechullah yeti bu durumu aikre belirtir: Doudan batya her ne tarafa dnerseniz Allahn yz oradadr. Allah her eyi kapsar, her eyi bilir (Bakara 115). Karagz temsillerinin banda okunan perde gazeli de bunu ifade eder: Nak- sunun remz ider hsnnde ryet perdesi Hce-i hkm-i ezeldendir hakikat perdesi

54

(Bu seyir perdesindeki gzellikler asl eseri remz eder Hakiki perde ise Allahn kudretinden baka bir ey deildir) (...) Bu hayl-i lemi gzden geirmektir hner Nice kara gzleri mahv etti sret perdesi (...) Kang zlla iltica etsen fen bulmaz acep Oynatan std gr kurmu muhabbet perdesi Dergeh-i l-i abda mstakm ol Kemter Gsterir vahdet elin kalktka kesret perdesi (Hangi glgeye snsan yok olmaz m? Sevgi perdesi kurup oynatan ustay gr Ey Kemter Muhammed soyunun yolunda drst ol okluk perdesi ortadan kalknca Allahn teklii grnr) Bu tecell Ondan zuhur ettii iindir ki her ey gzeldir. irkinlik ezel ve ebed nizam anlamayan akl ve mantktadr. nk akl, kendi dzleminde olan eyleri baka eylerle mukayese etmek yoluyla bir sonuca varr. Halbuki Allah kyas kabul etmez, yaptklar da. nsanlar bu dnyadaki gzellii grmek yerine mevhum eylerle uramay tercih ederler. Cennet de byledir. Yarnki bir cenneti dleyerek yaadklar dnyann gzellikleri grmemekte inat etmekte, stelik buray da bozmaktadrlar. Mutasavvf ise iini mevhum bir yarna brakmayandr. O, Cemli de Cenneti de burada grr, iini tamam eder ve buradan ayrlr. Nitekim Yunus Emre: Cennet cennet dedikleri bir ka kkle bir ka hri Var sen isteyene ver an bana seni gerek seni diyerek, bu cennet beklentisinin derviin ii olmadn vurgulamaktadr. stelik k mauundan her gelene rzdr. Dolaysyla kimi nereye gndereceine O karar verir. Buna bir itiraz sz konusu deildir. Bu anlay

tarih boyunca yanl anlalm, cennet ve cehennemi kmsemek olarak grlerek, sflerin ktlenmesi iin vesile saylmtr.

2. Her yer ne gzel menba- hsn, insan gzeli

Sen de bu cemli, hr glmanda m sandn Yaratlmlarn en stn insandr; nk Allahn tm isimlerinin tecellighdr. Bu nedenle tm melekler insana secde etmilerdir. Bir nceki beyitte ifade edildii gibi, Allah insan kendi sretinde yaratmtr. Nitekim bn Arab de Bu imkn lemi iinde bundan daha gzeli yok der. Burada ceml kelimesi ncelikle yz (sfat) olarak kullanlm, ayn zamanda Allahn insan ceml (en gzel) srette yaratna telmih yaplmtr. Menba- hsn terkibiyle; insann, ztn ilah bir tecellsi olduuna iaret edilmektedir. nsanlar buradaki gzeli grmektense mevhum bir yarndaki mevhum eylerin beklentisi iinde olurlar. Halbuki bu dnyada gren gz iin grlecek her ey mevcuttur. Nitekim Kuran- Kerimde Kim burada (dnyada) kr ise, o, hirette de krdr (sra, 72) yetiyle bu duruma iaret edilmitir. Hibir ey aslnda gizli deildir. Tam tersine o kadar aikrdr ki zuhurunun iddetinden grlemez zannedilmektedir. nsanlar ise, hep gizemli, sakl olann peindedirler. Bu nedenle nlerindeki sofray ne grebilirler ne de ondan bir kak alabilirler. Tasavvuf sofray grme, ka eline alma ve var olandan tatma mesleidir. Bu yapldnda lemi zevk etme yoluyla idrak kaps aralanm demektir. Bu hl kiide kararl olursa, daim bir vahdet zevkine ulalr ki bu durum Ben senin gren gzn, iiten kulan, tutan elin, yryen ayan olurum hadis-i kudsisiyle ifade edilmitir.

3. Her yerde, fakat rifin kalbindedir Allah Yoksa sen onu arz u semvtta m sandn
rifin kalbinden maksad gnldr. Gnl o gnldr ki

55

dnya ve ahiret onun bir kenarnda kaybolup gider. Ar denilen yer de yine bir rifin kalbidir. Gnl demek, Allah evi demektir. Allah evi de Allahtan ibarettir. Ne ararsan orada bulunur. Allahn isimleri, sfatlar her yerde ve her eyde mevcuttur. Fakat zt ancak rifin kalbindedir ki buna, zt tecellisi denir. O yzden Peygamber Beni gren Allah grr. Kim ki Allahn velsine ihanet ederse Allaha ihanet eder demitir. Onun iin kmil bir velnin tard ettiini hibir yer kabul etmez. Bu nedenle Mevln yle der: Ben Msnn elinde bir asym. Msm gizlidir, amma ben ikrm rifin gnl iin ar kelimesi kullanlmtr: Cn gz an grd dil andan haber verdi Cn iinde oturdu gnlm ar eyledi (Yunus Emre) Kalb-i mmin Ar- Rahmndr An ykmak ziyde tuyandr (Sinan Paa)

Yukardaki beyitlerde geen ar kelimesinin ilk anlam en byk felek, taht gibi anlamlarda olup slm astronomisiyle ilgilidir. Fakat tasavvufta bu kelime Allahn mukayyed isimlerinin istikrar yeri, ztn hususiyeti, cism-i klli gibi anlamlara gelmektedir. Kenan Rifa, ikinci msrada da rifin kalbinin ar olmasndan telmihle, ar mahallinin gkteki feleklerde aranmayacan, nemli olann gnl olduunu ifade etmektedir.

4. Dny diyerek geme sakn, burdadr her ey

Mzn srt mutlak orda m sandn Dny gelip geicidir ve aslnda yoktur; amma ayn zamanda vardr. nk burada yaplanlar asl vatandaki yerimizi belirleyecektir. Burada kemlta yaklama orannda orada da kemlt elde etmek mmkn olacaktr. Tasavvuf, dnyay yok saymaz; aksine onu nem sralamasna gre doru yerine oturtur. Dnyann asl itibaryla yok olduunu sylemek, u anki varln inkr etmek deildir. Tam tersine buradaki duruumuz bize asl vatandaki yerimizi salayacaktr. Dolaysyla

56

Tasavvuf sofray grme, ka eline alma ve var olandan tatma mesleidir. Bu yapldnda lemi zevk etme yoluyla idrak kaps aralanm demektir.

buray yok saymak tasavvufun deil, olsa olsa kr bir nihilizmin gr olabilir. Ancak tarih boyunca vahdet-i vcd, tasavvufa dtan bakanlar tarafndan, hatta baz mutasavvflarca da yanl anlalmtr. Hatta bu dnyada almamay, tevekkl ad altnda bakalarna muhta olarak yaamay tevik edenlere de rastlanmtr. kinci msra ile insanlarn mevhum kavramlarla kendilerini aldatmalar, dnya ve hiret diye bir ikilie inanmay tercih ettiklerine iaret edilmektedir. Tasavvuf yaps itibaryla ikilii kaldrmaz. Var olan her ey Tekin tecellsi veya zuhuru olarak kabul edilmektedir. Dnya ve hiret ayrm da sadece ortalama insanlarn anlamas iin verilmi bir ikili yapdr. nk insanlar her kavram ztt ile bilebilirler. Anlalabilme, fark edebilme bakmndan iyi kategorisinin kt kategorisine ihtiyac vardr. Bylece kavramn deeri alglanabilir hle gelir. zetle beyitte halihazrda srat kprsnde yrdmze iaret edilmektedir.

nsana den, hayatn seyri iinde kendi seyrinin farkna varmaktr ki bu durum bir hadiste yle ifade edilmektedir: Saadet, hayat olduu gibi kabul, ar yklerine rza, slahna almaktadr

6. Bilgin sana kymet talebin neyse osun sen

nsanl sde yiyip imekte mi sandn Aslolan tek bilgi Allah tanma, bilme, grme, olma bilgisi olan marifetullahtr. Burada olmadan kastedilen Attn zaman da sen atmadn fakat Allah att (onu) (Enfl, 8/17) mertebesine ermektir. Buras insann fiillerinin Hakkn emrine uygun olduu, nefsinden kaynaklanan kt bir fiili gsteremedii bir makamdr. Bu makam L faile illallah srrnn mazhardr. Bu bilgiye erimek iin taleb etmek ilk arttr. Taleb, vahdet-i vcd anlaynda bir takm aklen sorunlu noktalar da davet eder, rnein talebi eden kim? Mademki her ey ondan, taleb de ondandr, diye dnmek de mmkndr. Sf, edeb gerei bu tr mtalaalarla yorulmak yerine, bir ekilde bunu zevk etmeye gayret eder. nk soru ve mukayese akl iidir, n ise akl ile alakas yoktur. nemli olan gzele erimekse ve insan gzele eritiine inanyorsa yle veya byle olmasnn ne nemi vardr ki. Taleb etmek, niyet etmektir ve sfnin bir dier ismi de bu nedenle tlibdir. Sf taleb edip marifetullah yolunda bulunsa da yolda kalabilir; ama nemli olan yolunda olmaktr. nsan seferle mkelleftir, zaferle deil. Sfnin talebi eyhindendir. Bu durum, Bir cemlde grp an vsl- Hak olanlar msra ile de sabittir. nk sf mevhumlarla uramaz, mevcut olann kymetini bilir. eyhi de ona verilmi bir ltuftur, zaten Hak ona istedii eyi en batan vermitir, yani Rza kapsn. Her eyh, tlib iin rza kaps ve ceml penceresidir. Tlib o kapdan girdiinde, efendisinin gnl penceresinden tecelli-yi ilhyi temaa eder.

Yaptklarnn glgesi, hrite mi sandn

5. Cennet dzah gamm srr, zulmet ile nr

nsan dnyaya kendi nefsini tanmaya gnderilmitir. nsann hamuruna, nur ve zulmet birlikte vaz edilmitir. Yani beer, ruhan ve nefsn kuvvetlerin kararghdr. nsan nefsn hrslarnn emri olduu lde gyesine erer. Bunlarn yaptklarnn glgesi olduunu bilmek iin kibiri brakmak lazmdr. Tasavvufta ceza, yaplan bir eyin insann gnln, zihnini bulandrmasdr. Bylece cehennem gnlde tecell eder. Ayn durum iyilikler iin de geerlidir. Ho bir sohbet, mrid ile birlikte olmak, dnyada kimsenin fark etmedii bir ayrntdaki tecell-yi ilhyi kefetmek gnl cennetini meydana getirir. te tasavvuf, bu anlarn kymetini bilmek ve btn hayata tatbik ederek cennetin iinde yaamaktr.

57

Noksn meer adl-i ilhde mi sandn

7. Hlin ne ise mteri sen oldun o hle

Burada Kenan Rifa, irade-i cziyyenin nemine deinmektedir. lk bakta vahdet-i vcd anlay czi iradeyi reddeder zannedilir. Halbuki durum byle deildir. Bu anlaya gre fiillerin tamam Haktandr; fakat bu fiillerden kt olanlarnda Allahn honutluu yoktur. Burada iki kelime arasndaki farkn iyi bilinmesi gerekir: Rz ve honutluk. Kul, kt bir fiili yapmak isteyince bir niyet izhar eder, bu niyeti fiile dknce de Hak bunu kulun isteine gre yaratr, yani rz olur. Ancak rz olduu bu fiilde honutluu yoktur. Bylece Ben onlara mhlet veririm (Araf, 183) hkm gerekleir. Mutasavvflara gre, yaplan her fiil daha bu dnyadayken aksini grr. Burada akln anlamakta zorland husus, iyiliin bazen ktlk eklinde de tezahr etmesidir. Ancak bu durum buras iin geerli bir hldir ve sonunda iyilie dnr. nk ktlk veya zorluk denilen hller, imtihan ve kemlt elde etme vesilesidir. Bu durum, sddk ve peygamberlerin tamamnn getii bir yoldur. Yaplan her fiilden bir nur hsl olur ve bu nur kiiyi sarar, dolaysyla bu fiilin dourduu bir baka fiil olur. Allahn adaleti (adl- ilh) amaz, ama insanlarn istedii kadar ksa srede tecell etmeyebilir. Kald ki her zaman iyi surette tecell etmesi de gerekmez. nk bizim iyi bizim verdiimiz bir vasftr ve bunun gerek iyi olup olmadn bizim bilgimizin hududu dndadr.

Sen h- ate-szumu beyhde mi sandn

8. Fikrim bu benim, virdim ise her lahzada h

Mutasavvfn hayat, bilgi ve amel olarak iki boyutta ele alnabilir. air fikrim yukarda zikrettii dnceleri kastetmektedir ki bunlarda tasavvufun bilgi boyutuna iaret etmektedir. Sf yaants ierisinde marifetullah denilen gnl bilgisi dnda, bir de yaad an gerektirdii bilgi donanmna sahiptir. Bylece devrinin gereince hareket etme imknn bulur. Gnl bilgisi ise asl meguliyet alann meydana getirir. Gnl dnyasnda ise mridin klavuzluunda yol alnr, yani mridinin szleriyle amel etmesidir ki tasavvuf esasen bir kal ilmi deil, hl ilmidir.

58

Sf zahir ibadetleri yapar; ayrca gnln dnyann vesvesesinden, yani masivadan korumak iin daimi surette zikretmelidir. Bu zikir, her nefeste gerekletiinde asl amaca ulalr. Daimi zikir, Allahn daima gnlde olmas ve her eyde Onun tecellsinin temaa edilmesidir.

Sf zahir ibadetleri yapar; ayrca gnln dnyann vesvesesinden, yani masivadan korumak iin daimi surette zikretmelidir. Bu zikir, her nefeste gerekletiinde asl amaca ulalr. Daimi zikir, Allahn daima gnlde olmas ve her eyde Onun tecellsinin temaa edilmesidir. Ancak daimi zikre ulamak zordur; nitekim Nb, bu gle iaretle: Leb zikirde amm ki gnl fikr-i cihnda Kald arada sbha-i mercan mtereddid der. Bu yzden gafletle zikir mi tercih edilir, zikretmemek mi, diye sorulmu, neticede gafletle olsa dahi zikretmek iyidir, denmitir. Daimi zikre ulaan gnl her daim h eker. h, kelimesi Allah kelimesi anlamnda kullanlr. n her h sevgiliyi armak, anmak, hatrlamaktr. air h- ate-szumu derken, h (Allah) lafznn ateleri bile yakacan sylemektedir. nk h, hakiki atetir. Allah, gnlde kendi akndan (varlndan) baka birini istemez, dolaysyla benim diyen herkesin ban uurur. Ak, vcd memleketine dhil olduunda, orada bulunan nefsin sfatlarndan ne varsa kin, kibir, ehvet gibi ulular ve eraf esaret altna alr. Nitekim Mevln da Bu nyn, yani bu akn sesi, rzgar deildir, atetir der. te bu atete yanp kllerinden doanlar, her trl mecaz ate kaygsndan uzaktadrlar. Tasavvuf sz konusu olduunda unutulmamas gereken en nemli nokta gnldeki Allahn mevhumla deil, mevcut olanla lfetle tecell edeceinin bilinmesidir. Mevcut olan ise mriddir.

Elest bezmi, ruhlar leminde Allahn Ben sizin Rabbiniz deil miyim? kelmna insanlarn Evet dedikleri andr. Burada sorulan sorudaki Rabb ismi zerinde durmak gereklidir. Rabb, kelime olarak terbiyeden gelir ve terbiye en mkemmel ekline ulatrncaya kadar yava yava gelitirmek demektir. Terim olarak, benzeri bulunmayan efendi, verdii nimetleriyle mahlukat slah eden yaratmann ve emretmenin sahibi anlamna gelir. Burada yaratmadaki kudretinin ve uslnn de yava yava gelitirerek mkemmellie ulatrmak olduu unutulmamaldr. Bu izahlardan anlalmaktadr ki yukardaki hitap Ben sizin terbiye edeniniz, mridiniz deil miyim? eklinde anlalmaldr. Mutasavvflara gre bu sz, sadece ruhlar leminde bir kere verilmi bir sz deildir. Terbiye edici mnasna bal olarak her an karmza kan olumlu-olumsuz diye adlandrlan vastalar yoluyla bu sz tekrar tekrar insana sorulmakta ve insan da bu vastalar (yetleri, iaretleri) sabr ve hamd ile karladnda evet, karlamadnda ise hayr cevab vermektedir. te k bu durumun farknda olarak her yeti h ile karlar, yani dern bir zevk ile. kinci msrada her nefeste zikirle ilgili ince bir hususa iaret edilmektedir. Avam ve mbtediler, zikri ses ve nefesten ibaret grrler. Halbuki havass, hakiki zikrin her eyin Hakk olduunu bilmekten ibaret bir edeb olduunun farkndadrlar. Burada air, zikrinin nefha-y hbde yani uykuda alp verilen nefes gibi olmadn, zikr-i sultnye ulatn ifade etmektedir. Bu hl ise, uyku hlindeki kiinin nefes alp vermesi gibi bilinsiz bir fiil deil, her ann zuhurunun farknda olan kmillerin sfatdr. Nitekim atasz hline gelmi olan Derviin fikri neyse, zikri de odur cmlesi bu geree iaret etmektedir.

hm acaba nefha-y hbde mi sandn

9. Yeniler her h ile Kenn ahd-i Elesti

59

Fevzi zimi Hatrasna Gldeste

Aysel ESER Emekli retmen

En Byk Sanatkr
..

ocam bir sohbetleri srasnda, Ey habibim sen olmasaydn, ben bu alemleri yaratmazdm. Hadisi Kutsisi zerine tefekkrlerini dile getirmiti. Sizce bu ifade sadece Peygamber Efendimiz (s.a.v) iin mi sylenmitir? Eer yle olmu olsa idi, Peygamberimizin beka alemine irtihalinden sonra kyametin kopmas gerekmez miydi? yle ya, kinatn yaradl sebebi ortada olmaynca hayatn da bir anlam kalmaz. Byle olmadna gre, bu ifade bata mutlak insan temsil eden Fahri Kinat Efendimiz, Onun mmeti olan ve kendisini hakiki manada insan etmi olanlar iin sylenmitir. te yukarda ifade edilen hakikat bence hayatn srrdr. Btn gzel insanlar gibi hocamn da yaad srece bir tek endiesi olmutur. Kendilerini insan etmek, daha sonra da insan yetitirmek.

Yine hocamzdan defalarca dinlediimiz bir Kutsi Hadis: Ben gizli bir hazine idim, bilinmekliime muhabbet ettim. Bu sebeple insan halk ettim. ve yine Ey insan! Her eyi senin iin, seni de kendim iin (beni bilmen, beni bulman, bana ermen iin) yarattm. e nce bilmek ile balanlacakt. Ama, neyi, nasl, ne kadar bilecektik? Sonra bulmak vard ama kimi nerede nasl bulacaktk. Sonra erecektik. Ama ne ekilde? Demirden bir leblebi, yiyebilene ak olsun Yensiz yakasz gmlek, giyebilene ak olsun

nsanolu bugn pek ok ey biliyor. Pek ok yer gryor. Hayatn kolaylatrmak iin pek ok maddi imknlar almakla elde edebiliyor. ok meguliyeti var. Gnde yirmi drt saat insanoluna yetmiyor. Fakat, milyarlarca insan iinde kendinden, hakikatinden,

60

Allahmzn nezdinde en byk ve en gzel sanat, muhakkak ki Onun kendi ekil ve suretinde yarattn beyan ettii, hakiki manada insan olma sanatdr. Hakiki manada insan olan kii de en byk sanatkardr.

gnlnden, ruhundan tad emanetten haberdar ka kii var? Gnln arndrm, ruhu skna ermi, gnln Yaratanna hediye etmi ka bahtiyar var? Oysa gnlnde Onu bulan, kalp cennetine bu dnyada eren, Allahndan raz olmu, sayl nefeslerini Ona hamd etmede, Onun kullarna hizmet etmede, beeriyeti gerei iledii gnahlarna tvbe etmede geiren insan; Ben sizinle meleklerime kar iftihar ediyorum. hitabna mazhar kuldur. Szler bir dipsiz kova, deryay nasl tar? Sen kelama smazsn, billh ederim kasem. Hocama ait yukardaki beyiti dile getirirken, , Onu anlatmadaki kifayetsizliimi ve aczimi itiraf ediyor Onun ruhaniyetinden af diliyorum. unu ifade etme isterim ki, Hocam yaad sre iinde hep renme ak ile dopdolu idi. rendiini retti, bildiini bildirdi. Bildii ve inand hakikatleri yaayarak gsterdi. Hibir eyin sahibi olmadmz, zerimizdeki her nimetin emanet olduunu syledi. Yaam boyunca hibir eye sahiplenmedi. nsanlar ok sevdi. Sevdiklerini sevdirdi. Bata Allahmz ve Resuln, sonra Allahmz tarafndan sevildiine inandmz onun veli kullarn O, etrafndaki insanlara sevmeyi retti. Karlksz ve beklentisiz, yalnzca Allah iin sevmeyi retti. nk insan hakiki manada insan edecek olan, yalnzca sevgiydi. Hocamz tanmak bizim iin bir anst, bir seilmilikti. Onu cisim gz ile gremiyoruz belki ama, hatralar gnlmzde her dem taze. Bize bizden daha yakn. Gnlmze bakyoruz hep o var. yi gnmzde kt gnmzde, bollukta darlkta, neemizde hznmzde, her mklmzde elimizden tutuyor. Mana plannda zaman ve mekn kaydndan syrldmz, tarifi imknsz gzellikler ile yaadmz sonsuz

zaman dilimlerini, dnya plannda on yl gibi bir sreye sdrd Rabbimiz. Hocamzn zahir plandaki ayrlndan doan hasretimiz ok byk. Ancak tesellimizi canmz cananmz Peygamber efendimizin u hadisi eriflerinde buluyoruz Kii sevdii ile beraberdir. Burada ve orada. Her nefs lm tadacaktr. Kadim kelamnca, her nefes almzda bu hakikate yaklayoruz. te sonsuzlua doacamz gne kadar Allahmzla Peygamberimizle ve onlarn sevdikleri ile bir arada olabilmenin kapsn aralayan; Hocamzdan dinlediimiz yzlerce anahtardan birkan siz deerli okuyucu kardelerimle paylamay bir bor biliyorum. Allahmz bizleri br lemde de yanlarnda eylesin min. Efendimsin, itibarm var ise sendendir... Allah soracak ! Her iki cihanda insan mutlu edecek slam nasl temsil ettiniz ki, herkes slamdan kayor? u halde , O bize sormadan biz, u sorular kendimize sormalyz: Kimsin? Nesin? Nereden ve niin geldin? Nereye gideceksin? Ve dahas: Sen halife olmaya namzetsin haberin var m? Allaha kul olmak: en byk ibadet, en byk rtbe, en byk hrriyettir. nsan; grnm ile belki bir zerre; fakat, manas ve batn itibari ile, Allahn btn alemleri drerek varlna dercettii bir Alem-i Kbra dr Allahn hayat, ilim, semi, basar, irade, kudret, kelam gibi, sfatlarndan birer czn varlnda tayan insan, bunlarla kendisini yaratan varl bilmeye, bulmaya ve Ona ermeye grevli bir hviyet ve yetenek iktisap etmitir.

61

Kendini bilen insan, Allahn btn efal, asar ve sfatlarna ayna olmu bir varlk olduunu bilir. nsann ulviyeti ve ycelii, her eyden evvel varlnda tad Srr-i ilahi ve Nur-u Muhammedi den dolaydr. Varlnda tad bu cevherden habersiz yaayanlarn, o ycelie o izzete ulaabilmesi mmkn deildir. nk insan yalnz sureti ile deil, sireti ile muazzez bir varlk olmaya aday klnmtr. Nefs terbiyesi ve kalp tasfiyesi ile kendisini olgunlatrp, Allahn ve alemlerin aynas haline getiren NSAN, varlna Allah tarafndan dercedilmi bulunan her eyi bilme, temaa etme ve bulma imkanna erer. Allah da, ancak byle bir NSANla bilinir ve bulunur. Byle bir NSAN, btn yaratlanlar, kendinde birletirmi muazzez bir varlktr. Meselelerimiz: aklla, edep, tevazu ve incelikle sabr ve tahammlle zlr. Her an kendimize Ben kimim? Niin yaratldm? Dnyaya niin gnderildim? Nasl yaamalym ki, sonunda peiman olmayaym? suallerini sormaz ve davranlarmz buna gre ayarlamaz isek, karlaacamz akbetten ikyete hakkmz yoktur. EDEP: mmin kulun -nerede ve ne zaman olursa olsun kendini yaratan varln huzurunda bulundu hakikatini unutmakszn en uygun davranta olmasdr. Ne zaman kreden bir kul olabiliriz? suali; ne zaman ki kendimizi herkesten fazla nimet verilmi bir kul olarak grp kretme ihtiyac duyarsak, o zaman cevabn bulmu olur. nsan behemahal; kusuru kendinde arama alkanln elde etmeli. Byle yapabilirsek: bakalarnn aybn grme gibi byk bir gnahtan kurtulur; kendi kusurlarmz kolayca dzeltme imknna kavuuruz. Ruha gda olacak konulara, gnlk hayatmzda yer vermez iken nefs otomatik olarak besleniyor. Her hal nefsi besliyor.

Ruha gda vermez isek denge ruhun aleyhine bozulur. Nefs azgnlar, vcud iklimine hkmran olur. Byle bir insanda; akl, zek, mantk ve muhakeme nefsin elinde, onun amacna uygun unsurlar olarak kullanlr. Nefsin amac kulu Allahtan uzaklatrmaktr. Gaflet: Var olandan her an haberdar olamamak: yok olan vehmi var saymaktr. Gaflet: Her an kendisiyle cihatta olmamz gereken nefse cihat brakp, ona teslim olmaktr. KADER SIRRI: Allah insann neyi, nerede, ne zaman, ve nasl ileyeceini nceden bilir ve bunu o kul iin tespit eder-yazar. te kader budur. Cz-i iradesi ile istek ve dilek kuldan, o eyi yaratmak ise Allahtandr. Kul irade eder, cz-i irade ile tercihini yapar, Allah (C.C.) da, lim ismi ile kulun neyi yapacan bilir ve yaratr. TE KADER Tevbe ve istifar: Devaml huzurda bulunmay talim ettirir. Tevbede bulunan gafletten kurtarr. Hakiki manada Dost; varlnda Cenab- Hakn isim, sfat, efal, fiil, asar ve zatn mahede etmemize vesile olan kiidir. Cenab- Hakla rabtamz salayan kiidir. Onun iin DOST; Allahtan ayr deildir. Mutluluk; makbul bir dnmzn, makbul bir davranmzn mkafat olarak Allahmzn gnlmze uzanveren tecellisidir. Huzur-mutluluk byle olduu gibi, bedbahtlk, sknt ve znt de byledir. Gene Onu unutmu olmamzdan, Ona kar gafil davranmamzdan yaptmz yakksz bir davrann, bir manada sadece dnyadaki cezalandrl olarak kalbimize uzanveren tecellisidir. SEVG Yerine gre teslimiyettir. Gereken yerde fedakarlktr. Yerine gre feragattir. Hasrettir, frkattir, feryatdr, figandr, gzyadr, iledir, straptr. Ne yapp yapp, nefsi ahlak- rezilede (Nefs-i emmare) brakmamak lazmdr. Ona, ruha muhalefeti terk ettirmek, hi olmazsa onu, mutmainne seviyesine ulatrmak lazmdr.

62

Gz, kulak, grmemesi gerekeni grmemeli, iitmemesi gerekeni iitmemelidir. rade d, grmememiz, iitmememiz gereken bir durum zuhur ederse; grdklerimizi ve iittiklerimizi hemen unutmalyz. Gnl kafay huzura yakmayan hallerle doldurmamal, zerimize emanet olan her eyi, hayra vesile olacak ekilde kullanmalyz. MMN HAFF NSANDIR. (H..) Birlikte olduu insanlara znt konusu olmayan, yk olmayan, Nereden geldi bu? dedirtmeyen insandr. Grld zaman herkesin iinde bir hafiflik ve srur doan insandr. mtizac, (farkl fikir ve gr tasa bile, gene de) anlalmas, uzlalmas kolay olan insandr. AH o iddiaszlk Ah o mahviyet Ah o, Var olan ancak sensin Rabbim. nanc ve uuru ile , kendimizi -Var- olarak ortaya koymaktan uzak kal Ve bu uzak kaln getirdii gzellik nsann o halin iindeyken ulat gzellie, baka hibir hal ile ulalmas mmkin deildir. Niin mmkin deildir? Diye soracak olursak; o halin ierisinde nefs yoktur da ondan Allah , her mekanda mevcut, hissedebilenler iinAcaba hangi davranmz bu biliin gerektirdii gibi ortaya konuyor? Bir yerde ki Hak yerini bulmutur, grnm ne olursa olsun o cemaldir. Tahkikin kaps taklittir. Bir bye yakn olursun, Onun yapt yaparsn. Bu devrede ortaya konan davranlar taklittir. Sonra bu davranlar kiiye mal olur ve onu tahkike ulatrr Salik; (Allah yolcusu) gnln, dncesini, Allahtan gayr her eyden ekerse, her bakt yer, Allah gsteren bir ayna olur.

Ruhun gdas olacak konular: Allah, peygamber ve Evliyaullahn temsil ettii, tatbik ettii her ey ile kesintisiz hale girerek, batnmz imar etmeliyiz. Her gn heyecanla-inanla, Allah mektubu diye, Kuran- Kerimden mealiyle birlikte hi deilse iki sahife okumalyz. Peygamberimize, agahiyetle, dtan koparak, huzurunda okunduunu fark ederek, salavat- erife getirmeliyiz. Peygamberimizin hayatn ve hayatndaki arpc konular renmeli, yaamaya gayret etmeli, bulunduumuz meclislerde bu konular dile getirmeliyiz. Evliyaullahn hayat, eitli ve saysz hikmetlerle doludur. Onlarn hayatlarna ait menkbeler okumalyz. Konu tekOda Allah ve RasulO tek konuya bizi balayan her beste, her iir, her kitap makbuldr, dinlemeli ve okumalyz. ISTIFA EDE EDE, MUSTAFA OLURUZ nallah

63

Neyzen M. Sadreddin zimi ile Muski ve Sanat zerine

64

Mehmet Emin Holat: Hocam msik ye ve Neye ilginiz nasl balad? Sadreddin zimi: Efendim yle hususi bir durum var diye dnyorum. Zira evimizde msik bir hayat tarz gibiydi neredeyse. Babamn msikye olan ak ve muhabbeti yznden ok ciddi mnda ve ciddi bir ekilde evde msik dinlenirdi. Tabi msik geliigzel bir msik deildi. Belki bin yllk bir kltrn imbiinden gemi gelmi en gzel en nadide eserleri en iyi icra eden icraclardan dinlenilen bir msikydi. Babamda genliinden itibaren ok merakl olduu iin imknlarn elverdii derecede bunlar kayd etme ariv yapma merak ile bu msikyi devaml tekerrr bile olsa daima dinlenirdi. Yani kahvaltya oturduunuzda dahi msik o kahvaltda vard, msik orada asl oland kahvalt deil. Kendisi ok ciddiyetle dinledii iin bizimde dinlememizi salard. imdi bunlar dnnce yeni yeni fehm edebiliyorum. Tabi tbbnda ana karnndaki ocua dinletilen mziklerin o ocuun karakteri zerine etkileri olduuna dair yeni iddialar var.. Ben imdi onu diyebiliyorum, demek ki biz daha ana rahminde iken babamzn msik ak yznden merak yznden ta orada kulamz dolmaya balam diye dnyorum. Mehmet Emin Holat: Efendim ayn ekilde genlerden de geiyor sanrz. Babanz, dedeniz ve byk dedenizden de size aktarlm olan genlerin etkili olduu muhakkak. Sadreddin zimi: Evet genlerden de geldii ispatlanm. Dolaysyla bizim talebeliimiz ana rahminde balad ve hl da devam ediyor diyebiliriz. Ama gerek mnda mahhas manada msikye balamam yine babam tarafndan sevkedilerek olmutur. O da yle; onalt yalarndaydm, babamn niversite tahsili iin gittii stanbulda okurken kendisine Halil Can tarafndan hediye edilmi Mansur bir Neyi vard. Tekkeden km Mansur bir Ney olma ihtimali yksek nk tekke mensubu Neyler genellikle renklerini deitirmitir, ok kullanlmaktan yann uzunluundan olsa gerek kehribar gibi kzarm bir rengi vard.

Mehmet Emin Holat: Yanmaktan dolay diyebiliriz herhalde. Sadreddin zimi: Tabi ki nk insan nefesi ciddi mnda yakyor. te ilk olarak o Neyi elime tututurarak baladk diyebiliriz. lk solfej derslerini de babam verdi. Orta bir yahut orta ikide idim sanyorum, kz kardeim birok konuda benden ileri idi istadad oktu, iire edebiyata ok merakl, dersleri benden ok ok mkemmel idi ve ailede gz dolduruyordu tabi. Babam, ikimizi birden rahleyi tedrisine alp msik retmeye baladnda bizim hemire geri kald. Bunu hazmedemeyip ben istemiyorum deyip ayrld msik eitiminden. Dolaysyla Allahn ltfu babamn sevketmesiyle (Allah raz olsun, Allah rahmet eylesin) bizi balatm oldu. Tabi Babam niversite devresindeyken yine bu msik merak yznden Hfz Sadettin Kaynakla tanr ve ona talebe olur. Ayn zamanda Zekai Dede talebelerinden Mnir Dededen bahsederdi. Mnir Dededen dersler alm, eserler mek etmi. Konyaya dndkten sonrada msik almalarna devam etmiler. Burada unu demekle de abartm olmayz sanrz, her ilde, her belde de muhakkak mevlid okuyan mevlidhanlar vardr ama bunu tamamen uslne ve slbuna, tavrna uygun bir ekilde okuyan azdr. nk bir Mevlid-i erifi uslne uygun okuyabilmek iin msikye uygulayabilmek iin her eyden evvel bir aruz bilmek gerekiyor. Bir aruza gre o mevlidin namelerini tertip etmek gerekiyor. te bunlar babam ciddi mnda alp geldii iin stanbuldan, bu zellikleri ve bu seviyeyi tayan bir mevlid grubu oluuyor Konyada. Di Hekimi Nuri Ylmaz, Hfz Ahmet Kanc, Doktor Ali Kemal Belviranl gibi kymetli msikinaslarla ve bu kiilerden yetien gen birka kii ile uzun bir mddet e dostun mevlidini okuyarak gnmzdeki gibi para karl mevlidden mevlide koanlar gibi deil, ein dostun yaknlarn mevlidlerini hususi mahallerde okuyarak, Konyada Dini msik hareketi balatanlarn iindedir babam. Mehmet Emin Holat: Bir nevi stanbul Ekoln Konyaya tamlardr diyebilir miyiz?

65

Sadreddin zimi: Aynen onu diyebiliriz, nk bu msikyi stanbulda mek edip geldikleri iin, Konyada da stanbul Ekol ve stanbul slbunun devam diyebileceimiz kaliteli ve yksek seviyede bir atmosfer oluturmu. Mehmet Emin Holat: Talebelerde yetitirmiler. Sadreddin zimi: Hatrlyorum, 2000 li yllara kadar da da diyebiliriz haftada bir gn oturmak sureti ile ilah ve mevlid mekleri hl devam ederdi. Merakl mezzin arkadalar, msikinaslar katlrlard. Mesela Konyadan giden Fatih Camii mezzinlerinden Bekir Bykba, Ahmet alr mesela, nce aruz kalplarn heceleyerek okumak suretiyle yani Mevlid gftesi ile deilde aruz kalbna name uygulamak suretiyle onlara mek ettiini hatrlyorum. Babamn bu merakda bizi msik vadisine atm oldu. Orta son sralarnda Neye dudamz dedi besmele ile H diyerek baladk. O sralarda Rahmetli Arif Bier hocamzda Konya mam Hatip Lisesine meslek dersleri hocas olarak geldi. Onu duyar duymaz ben hemen Arif hocamzn talebesi oldum. ki-iki buuk yl kadar birlikte mek ettik ama ok delicesine bir almayd. Ben lise talebesiyim ama o lise nasl bitti hatrlamyorum. nk o ilgisizlikle snflarda kala kala gitmem gerekiyordu ama bitti ok kr. nk Arif hoca ile her akam ben bir yerlerde idim, o gnlerdeki o delicesine almann semeresini uzun yllar grdm. O bakmdan anslym. Bu meyanda yllar ilerledi 1972-73 senelerinde liseden mezun oldum ama niversite imtihann kazanamadm. Ak retim de bir yerler tuttu ama beenipte gitmedik. Ertesi sene yine snavlara girdik olmad. Yl oldu 1974-75 tam askerlii dnrken Trkiye Cumhuriyeti tarihinin ilk Trk Mzii Konservatuarnn ald duyuldu. Sanki benim iin alm gibi kendimi oraya attm. Buraya atarken de 71 yllarndan itibaren Konyada yaplmakta

olan Hz. Mevlnay anma ihtifallerine itirak ediyordum. Oradaki neyzenlerin en mezi ama ok fazla merakl olarak... stanbuldan gelen byk neyzenler, Niyazi Sayn hocamz, Aka Gndz Kutbay hocamzla devaml onlarn dizinin dibinde her sene on-onbe gn geiren biri idik. Mehmet Emin Holat: Burada Mevlevilikle, Mevlev ynleri ile tanmanz Mevlna ihtifalleri ile mi oldu diyelim. Sadreddin zimi: Tabi ki yle. Mevlev ynlerine her sene Konyadan katlacak birka neyzen arkadala (mbtedi neyzenler diyelim) bir araya gelerek, ihtifallerde geilecek Mevlev ynlerini renip o yni alyorduk. Mahup olmamak iin, dzgn icra yapabilmek iin balad ama bunda da babamn ok byk tesiri vardr. Zira o yllarda babam merhum Tahirul Mevlevinin Mesnev erhinin basm ve yaynn gerekletiriyor idi. 8-10 seneye yaylan bir yaynd. Babam gece gndz onunla hemhal idi. 6 ayda yada ylda bir bir cilt anca karabiliyorlad. Bunun neticesi olarak sohbetler onun zerine idi zaten. Babamn o tarihlerde arkadalar ile hafta bir de Mesnevi okuma gnleri vard. O gnlerin haricinde de babamz nerede bir ey varsa yannda anta gibi bizi tard . Kulamz oralardan nasiplenirdi. Zaten Tasavvufi hayat evde hayat tarz olduu iin ordanda byk eyler aldk tabi ki. Mehmet Emin Holat: Birde bir dnem Mevlana htifallerinde Mutribann olumasnda grev almtnz sanrm. Sadreddin zimi: O daha sonralar tabi ki, 1986 yl galiba anma programlarnn organizesi ile Turizm Derneinin o zamana kadar yrtt ihtifaller Konya Belediyesine gemi ve bizede Mutribann deruhte edilmesi grevi verilmiti. Bir iki sene yardm ettik elimizden geldiince.

66

Mevln Mesnevde, tm insanlk iin geerli, hi eskimeyecek evrensel adalet tanmlar yapmakta, adaletsizlik ve zulmn ykc sonularndan sakndrmaktadr.

Mehmet Emin Holat: Efendim Nay- erife gelirsek, Ney ile manevi yolculuunuzda neler yaadnz ve yaamaktasnz? Sadreddin zimi: Cenab- Hakkn ta ezelden kullarna nasib ettii, ltfettii farkllklar varsa, insanolunun kullanaca eyalarnda farkllklar var. Bugn kullanmakta olduumuz bir sandalye ile bir lavabo ayn seviyede bir itibara haiz deil. Ne bileyim bir kalemle p tenekesi ayn deil. Zannediyorum ki btn bu msik vadisi ierisindeki, btn dnyadaki mziklerde kullanlan msik aletleri ierisinde byle ezeli bir nasibe, bir ltfa mazhar olmu olan yegne saz diye nitelendiriyorum Neyi. Dolaysyla bir ltfla yaratlan bir ey dnya da da o minval zere yaamas gerekiyor. Hadi insana akl verilmi, irade verilmi, her ne kadar Cenab- Hakkn arzu ettii kadar yaatacaksa da insana yine rey hakk verilmi. Bu cisim neticede ama Neyin o itibarn zedelenmemesini ve devamn salamakda onu kullanana dyor. O bakmdan her eyden evvel, Neyi elime aldm gnden itibaren bir kere Besmele ile H ile, abdestli elimize aldrld bunun nemi ve ehemmiyeti anlatld ve ilerleyen zaman ierisinde de Neyin Mevlev Kltr ierisindeki yeri, eski neyzenlerin, dervi neyzenlerin, Mevlevhanelerde yetimi neyzenlerin katiyen abdestsiz ellerine almay ve tek bir gaye iin kullanlar, ve onun dnda daha fevkinde Neyi hibir zaman bir gaye edinmeyip, bir ara olarak kullanyor olmalar hep bize telkin edildi retildi. Neye hep bu nazarla baktm ve kullanmda gayem hep bu olmutur. Buna bal olarak da msik temelde budur. Msik gemi dnemde tekkelerde oraya terbiye almak iin gelen insanlarn ruhunu belli bir seviyede ilenebilir hale getirmek, yumuatabilmek iin kullanlm ise bizim hayatmzda da aslnda gaye bu. Dolaysyla Neyin insann asl yaratl gayesine gitmekte kullanaca muraddan ibaret olduuna inanyorum. Bugne kadarda kullan biimim, kullan niyetim byle ve hep buna

dikkat ettim. Ben naslsa mzisyenim, neyzenim. Bundan para kazanyorum gideyim urada fleyeyim para kazanaym diye ok kr dndrtmedi Cenab- Hakk. Ve daima ondan kanmaya altm. Hz. Mevlnann da Mesnevsinin ilk onsekiz beyitini Ney zerine kurmasn, Neyin ezeli nasibinden ileri geldiini dnyorum. O bakmdan da btn sazlarn fevkinde ayr bir yere oturtmu. Mehmet Emin Holat: Ney flerken Ney dinlerken ne hissediyorsunuz? Sadreddin zimi: Hakikaten insan d dnyadan koparan bir yaps var Neyin. Tamamen uhrevi insann i alemine hitap eden bize ltfedilmi bir msik aleti. stesek de istemesek de onun o hali fleyene de bir durgunluk yaatyor. Mehmet Emin Holat: Hocam yaplan taksimlerde bir metod var belki ama o seslerde bir niyz, dua, yalvar, gibi hisler tecelli ediyor. Bunlar nceden kurgulanyor mu? nk ilah duyular kyor. Sonradan ebru gibi, parmak izi gibi ikincisi bir daha olmuyor. Sadreddin zimi : rticalen diye tabir edilen imdilerde doalama denilen kelimenin karl zaten tamamen insan ruhunun iinden gelen ve o anda oluveren, o anda yaplan bestelenen bir ey demektir. Yani insan ruhunun her an deien bir hali vardr. O bakmdan aynsn yapmak zaten mmkn deildir. Baz kalplar tabi ki belli bir sistemi vardr bu iin, o sistemi burada konumaya gerek yok. Msik asndan gerekli bir ey ancak sistemin art kotuu noktalar kullanmak suretiyle o anda iinizden gelen sizde ne zuhur ediyorsa halet-i ruhiyenize bal olarak onu ortaya koyuunuz oluyor. Mehmet Emin Holat: Geleneksel msikmizde

67

teorik eitimin yannda eskiden beridir sregelen bir mek slbu var. Sizce msikmizin sdece teorik eitim zerinden gretilmesi yeterli midir? Mek usl gereklimidir? Sadreddin zimi: Kesinlikle mek usl gereklidir. Yalnz msikde deil, gzel sanatlarmzn her dalnda mek usl ile sanatkr yetiir. Sanatkr yalnzca elinden gelen sanatn ortaya koyuluu degildir. Sanatnda bir ahlk vardr ve o sanatn insan zerinde ahlken yapmas gereken tesirler ve deiiklikler olmas gerekir. O bakmdan hocasz mek uslnn dnda renilen sanat deildir. Kymeti yoktur. Burada mmi dediimiz Cenab- Hakkn ltfyla insan yetiir o farkl bir ey. Bunun dnda kalan bizler kesinlikle mek uslnden gemek suretiyle renebiliriz. nk mek denince yalnz msiknin seslerini, sistemini, tavrn, slbunu almyoruz. Bir defa sizden evvel o sanat icra edip o sanatta kendi ahlki yapsn ruhi yapsn yaplandrm olan bir insandan olmas gereken aslolan o ahlki ve ruhi yapy intikal etmesi gerekiyor. Aslolan bu, dolaysyla mek uslsz sanatkr olunmaz. Bu i una benzer; mridsiz mrid olunamayaca gibi ve her mridin tek mridi olmas gerekir. Her iekten bal alym diye dnrseniz yine ortada kalrsnz, yine bir ey alamazsnz. O seimi ilk bata yapp en doru, en dzgn, en iyi olann bulup onun dizinin dibine kp, Onun ahlkyle, ruhi haliyle, tekniiyle, sistemiyle, estetiiyle birlikte safha safha mek etmek gerekir. Gnmzde bu mek usl kald m? Bizler hala mek usln talebelerimizle devam ettirmeye alyoruz. Ama eskisi gibi olmadn syleyebiliriz. Hibir zaman metodla teori ile hibirey kesinlikle renilemez. Belli bir noktaya kadar bir eyler yaplr, yaptm zannedersiniz ama bir trl o noktay geemezsiniz. Orada taklr kalrsnz. ll ki bir mrid lazmdr. Burada mridden kastmz reticidir. Mehmet Emin Holat: Pek kymetli msikinaslarla hemhl oldunuz, onlarla mek eylediniz, sohbetlerde bulundunuz. Bu hatralarnzdan sizi ok etkileyen bir annz bizlerle paylar msnz? Sadreddin zimi: Aklmza hemen gelen bir tanesi 1981 ylnda Tanburi Necdet Yaar aabeyimizle beraber Unesconun gney Korede tertip etmi olduu Mzikoloji konferansna katldk. ki kii gittik; bir Tanbur bir Ney. Bu mzikologlar ierisinde Amerikal mzikolog Robert Garfiasda var. Osmanl msiksinin Romen mzikleri zerine tesirleri gibi bir teblii vard. Konferans o kadar nemle hazrlanm ki, dnyann deiik lkelerinden gelen sanatlara gruplara Seul Konservatuarndan renciler mihmandarlk ediyor. Bizede iki gen mihmandarlk yapyor. Sabahtan biz otele gidene kadar

68

Mesnev, Mevlny ve onun engin dnce dnyasn tanmak ve ondan kiisel, zihinsel, ruhsal hatta meslek geliim iin yararlanmak zere, herkesin baucu kitab olmas gereken esiz bir eserdir.

her eyimize kouyor genler. Necdet Abinin ngilizcesi iyi ona soruyorlar Mr. Yaar konser iin ne istiyorsunuz? biz Bir ey istemiyoruz iki sandalye iki mikrofon tamam. Bir trl akl erdiremiyorlar akam bir daha soruyorlar sabah gelince bir daha soruyorlar. imdi konferans bir yandan devam ediyor dier yandan sras gelen gruplarn konserleri oluyor. Bizde bir hafta nceden davet edilmiiz. Hergn mihmandar genler soruyor bizde bir ey gerekmez dedike, Olur mu Mr.Yaar, ite in heyeti stlerine yle k istedi sahneye krmz hal istedi arka fona unu istedi. Siz neden bir ey istemiyorsunuz? diye soruyorlar. Hayr biz istemiyoruz iki sandalye iki mikrofon baka bir ey istemiyoruz. Bir hafta byle devam etti en son gn genler Mr. Yaar. ya siz rezil olacaksnz ya ok deiik bir ey yapacaksnz dediler. Konser gn geldi att. Konser salonu 800 yllk, ok byk ahap bir kilise. Her gn iki grup konser veriyor, o gnk ilk konseri biz vereceiz. Bizden sonra inli sanatkr kacak. Bu meyanda unu da sylemeden geemeyeceim. O gnk Trk Bykelisi (adn hatrlayamyorum), bizim gelmemizden ok rahatsz nk bizden birka ay nce mehur bir piyanist gelmi konser vermi protokol dahil on kii dinlemi. Hatta bizi hi arayp sormad bile. Bir grtmzde Siz neden geldiniz buraya? Milleti uyutmaya m geldiniz? dedi yzmze, byle bir kimse. Biz o kadar bozulduk ve hrslandk ki, bunun tesiri ile konsere ktk. O gnk icray hibir zaman unutamam, hkrklar geliyor salondan. Hatta Necdet aabeyle birbirimize bakp ne oluyor dedik. Sonradan o alayanlar da bykelinin hanm bize anlatt. Bizim konser iin bykeli evden karken drt Amerikal arkada denk gelmi Ben protokol icab konserde bulunmak durumundaym. Siz bekleyin ben birinci blmden sonra gelirim.demi. Ne konseri? diye sormular. Bykeli Trkiyeden mzisyenler geldiini syleyince Biz ok merak ediyoruz, bizde gelelim demiler. Ya sklrsnz siz oturun ben hemen gelirim. demesine ramen bykeli, ok srar zerine onlar da getirmek zorunda kalm .

Konser sonunda hanm anlatyor bunu, ite o alayanlar o Amerikallard diye. Biz konseri bitirdik kulise getik, bu zamana kadar kulislerde o gnk gibi bir kalabalk grmedim. Herkesin elinde Konferans kitab bizim resmimizin olduu sayfalar ak, imza kuyruu olutu. Alayan kucaklayan yle enteresan bir havayd Allahn ltfydu bu bize gre. Hatta unu ifade edebilirim ki o adamn kendi kltrne kar davranna kar Cenab- Hakkn bir amar idi. Ertesi gn otelden ayrlacamzda kapda bizi omuzlara alp otobse gtrdler. Bir daha olmaz zaten byle bir heyecan yaadk. Ne hikmetse yllarca hep yurtdlarnda bu kadar byk ilgiler grdk. Mehmet Emin Holat: Din msikmizde bir stanbul ekol var idi ve rahmetli Kni Karaca ile nihayet buldu. Bunun gibi ekoller, has slplarn yok olmaya balamasn neye balyorsunuz? lgisizlik mi yoksa kendimize yabanclama m? Sadreddin zimi: Efendim aslnda Cumhuriyet dnemi olarak almamak lazm, bu cumhuriyetten yz hatta yzelli yl nceye gitmek lazm. Bugnleri hazrlayan, cemiyetin bugnk hlini hazrlayan sebeplerden hemen Cumhuriyet demek iyi bir ey deil. Cumhuriyeti hazrlayan sebepler aslnda bugn de hazrlayan sebepler. Bugn stanbul Ekolde diyebiliriz buna, Klasik msikmizin, Din msikmizin, Cami msikimizin, Tasavvuf ve Tekke msikmizin olmas gereken tavr ve slp ierisinde olmamasda diyebiliriz. Aslnda btn bunlar meydana getiren olumasn salayan cemiyettir. Eer bugn gemiteki cemiyet ile bugnk cemiyeti mukayese edecek olursak btn farklar ortadadr. Bu ve buna benzer deerleri yetitiren bir cemiyet olduuna gre, o gnk cemiyetin seviyesi yle bir deer yetitiriyordu, bugnk cemiyet byle bir deer yetitiriyor. Aslolan bu bence.

69

Mesnev, Mevlny ve onun engin dnce dnyasn tanmak ve ondan kiisel, zihinsel, ruhsal hatta meslek geliim iin yararlanmak zere, herkesin baucu kitab olmas gereken esiz bir eserdir.

Mehmet Emin Holat: Hocam yle de, biz birgn bir radyo program yapmcsna bu garip mziklerin degil de kendi msikmizin gzellii ve yaynlamasnn gereklilii zerine sitemlerimizi arzederken, kendileri hep isteklerin ve talebin bu yeni mzik zerine olduunu ve geleneksel msikmizi kimsenin dinlemediini, rabet grmediini syledi. Sadreddin zimi: Yanl, ok yanl, Bizim bamzdan ok geti. Bizden bildiimiz, kltrmzn deerini bizim gibi kabulleniyor bildiimiz ve o kltre hizmet gayesi ile ortaya ktklarn zannettiimiz (isim vermeyeyim) baz kesimlere mensup kurulan televizyonlarda gemi yllarda uzun soluklu programlar yaptk msik zerine. Her zaman karmza kan mniya hep byle bir bahane oldu. Ya evet siz Trk Msiksi icra ediyorsunuz ama gnmz genlii bundan bir ey anlamyor onlarn anlad manada bir eyler yapsanz. Kardeim tamam anlamyor olabilirler, anlamyorlar diye anlatmayacak myz? Bakn yle bir ey uygulayn sizin bahsettiiniz genliin anlad mnda mzii icra edecek insanlar bulun, hem onlar yaynlayn hem bizim icra ettiklerimizi yaynlayn zaman ierisinde bir gzlemleyin bakalm gelen tepkilere. Acaba hangisine istek artacak. Acaba halkmz genliimiz hangisini tercih edecek. Siz byle bir deneme yaptnz m? Yok biz yapmadk. Siz yapmadnz de bunu devlet politikamzda yapmad zaten. Daima bugn kabullenemediimiz, deer vermediimiz, kymetli olduunu dndmz, msik cinslerini devaml genliin kulana zorla huni ile akttlar. Dinlemek mecburiyetinde braktlar. Hibir zaman byle bir metod uygulamadlar, Onlarda yapsalard eer, bu gemiimizden gelen msikmizin icras, bu da bugnk anlayn olduunu zanettiimiz mziimizin icras , size her ikisinide sunuyoruz ey halkmz siz arzu ettiinizi sein gibi bir ans verdiler mi? Hayr. imdi, msiknin aslnda renmekten nce alkanlkla

dinlenebilen bir yaps vardr. Msikmizin, msiknin diyelim genelliyelim. Mesela ben hibir zaman kesinlikle Klasik Bat mzii dinleyemiyordum. Ne zaman duysam kapatrdm. Mmkn deil tahammlm yoktu. Ama artk kulak, btn gezdiimiz dolatmz hayatmz devam ettirdiimiz d meknlarda duya duya alt. inde bir eyler vardr diye kulak kabartmaya baladk ve ben imdi Klasik Bat Mziini ciddi mnda dinler oldum. Dinlemeye baladktan sonra da dinleye dinleye anlamaya baladm. imdi biz genliimize bu ans tanmazsak, nce alamaz sonra da anlayamazlar. Daima bu gibi deerlerimizi hep alt seviyeye gre ayarlamaya alrsak o deerin ykselmesinden bahsedebilir miyiz? Maalesef cemiyetimizin byle bir engeli var . Mehmet Emin Holat: Gnmzde Geleneksel msikmizin durumu ve icras ile ilgili genel bir deerlendirme yapacak olursak, bu konuda grleriniz nelerdir? Mesela gnmzde Konservatuarlar var, Trk mziine ilgi artyor, TRT Mzik kanal at. Neye merak gnden gne artyor, iyi gelimeler deil mi bunlar acaba? Sadreddin zimi: Efendim, zikrettiiniz eyler sevindirici olmakla beraber, hastal tedavi edici nitelikte olmaktan biraz yoksun. Tamamen degil ama... Bizim musikimiz tamamen sazlarla icra edilen msik deil. Her ne kadar yle gibi grlsede yzde sekseni - yzde yetmii szl msikye dayanan bir msik. Szl msikye dayanan mzikten bahsedince de bu sefer edebiyat sahasna girmek gerekir. Gnmz gfteleri gibi gftelerden bahis etmiyoruz tabi ki. Mektubunu yaktm ver resmimi, vs. gln eyler. Byle bir gfteye giydirilecek mzik kalb ancak bu kadar oluyor tabi ki. O zaman msikye heves eden insanmz cidden son 10 ve 20 senedir bizimde tahmin edemeyeceimiz

70

ekilde artm vaziyette. Sizinde dediiniz gibi genlerin elinde daha ziyade Ney var ne hikmetse tamas kolay o adan m acaba? Ama aslnda Ney hem maddi hem mnen sazlarmz iinde en zor, en mkil olan. cra bakmndan da en zor olan. Ben Neye balayal 41 sene oldu ve hala Neyle greiyorum. Ben hl daha arzu ettiim mnda hkmedemedim, o bana hkmediyor birok kez. O bakmdan Ney yle kolay bir saz deil. yle bir tabloda ortaya kyor ortaya, genlerimizin her ne kadar mzik renmek hevesi var ise de gnllerindeki mnlarndaki o boluu doldurmak asndan Neye olan ilgileri fazla diye dnyorum. Mn lemindeki boluu Ney bahanesiyle renebileceklerini dnyorlar ilgi gsteriyorlar da olabilir. Ama tabi ki bu ok sevindirici. Yalnz Neye deil, dier sazlarmza ilgi, Klasik sanatlarmza kar acaib bir taleb var. Bu talebi stanbulda smek ve Konyada Komek gibi belediyelere ait kurulular karlamaya alyorlar ama onlarn yaptklar ok satih eyler. Fakat tabi bu ilgi alaka bir noktaya kadar gidiyor; cemiyetin genel durumuna. te cemiyetin genel durumu ne ise onlarnda bu ilgi alaka duymu olduklar sanatlardaki ilerleme durumu hep ona bal. kisi at ba. Edebiyat bilmeden msiknin neresine kadar gidebileceksiniz. Mmkn deil. Zaten belki msikden bu kadar uzakla da o gftenin mnsn anlayamayndan oluyor. Mevzular derin aslnda, bunu

nasl anlayamyoruzu dndnz zaman bu sefer dil ve harf inklbna varyor mesele. Bu millete yaplm olan en byk ktlk budur. Gemile ba koptu. Bir millet bir gecede alim yatt ertesi gn cahil dodu. Btn mesele bundan ibaret. O bakmdan msikmize veya gzel sanatlarmza hevesli olan kardelerimize benim tavsiyem, onlarn olmazsa olmazlar olan yan unsurlar neyse onlar da renmek suretiyle sanatlar ilerletebilirler. Baka trl kesinlikte bolukta muallakta kalan hviyetsiz, ahsiyetini bulamam bir ey olarak kalrlar. Mehmet Emin Holat: Buradan da msik ve Gzel Sanatlar ile ilgilenecek kiilerin edebiyata ilgilerini artrmalar gerektii de ortaya kyor. Sadreddin zimi: Tabi ki. Edebiyat deyince bu sefer Osmanl Trkesini renmek gerekiyor ve yazmay renmek gerekiyor. Tm bunlar renmeden okumadan anlamadan bizim msikmizi icra etmemiz mmkn deil. Mehmet Emin Holat: Hocam msiknin yannda geleneksel sanatlarmzdan Ebru sanatyla da ilgileniyorsunuz. Genellikle msik ile ilgilenenlerin Gzel Sanatlarn dier kollarna kar meraklarnn olduuna

71

ahit oluyoruz. Sizin Ebru sanatna meraknz ilginiz nasl balad? Sadreddin zimi: Yakn zamanmzda Niyazi Sayn hocamzn bize tavsiyelerinde ocuklar eer kendinizi bizim gzel sanatlarmzdan biri yada birileri ile beslemezseniz, icra etmekte olduunuz sanatda fazla yol alamazsnz. Ufkunuz almaz, diye bize zorlard. Zorlad derken yapn unu, bo durmayn, tembellik etmeyin, gidin Osmanl Trkesi renin, biraz tasavvufi eylere merak sarn, gidin bir eyler okuyun, Ne bileyim Ebru renin, tesbih yapmay renin derlerdi. Hocamz acaib bir hezarfendir. Allah mr versin bamzdan eksik etmesin. Fotoraflndan, Hal dokumaclna tutunda aklnza gelebilecek 810 sanat brannda belli bir seviyeye gelmi ve o seviyeden yukarya ktklarda olmu. Zaten msik ynn Neyde ki marifetini ve stadln hi konumaya gerek yok. Belki, Ney tarihi ierisinde yetimi olan en byk neyzen, belki demeyeceim buna kesin inanyorum. Tarih bunu yazacaktr. Ney hakknda konuulurken yazlrken Niyazi Sayndan ncesi ve sonras diye kesinlikle tesbit edilecektir. te byle bir neyzen olabilmek iin kendisini nelerle beslemi olduunu zaten bize syledikleri tavsiyelerle yine kendileri anlatm oluyor.

Bizde elimizden geldii kadar hocamzn tavsiyelerini dinleyerek, uyabildiimiz, becerebildiimiz kadar, nce tesbih, -tabi tesbih derken camideki tesbih deilkoleksiyon tesbihi yapmak yani zerinde estetik olan, gzellik olan bir tesbih imal etmek zere kendileriyle 45 yl kadar altk. Niyazi hocamzla tesbih alrken, Ebruda hocam olan Ebruzen ve elektrik mhendisi Alparslan Babaolu ile tantk. Zira oda tesbih yapma merak ile Niyazi Hocamza geliyordu. Mehmet Emin Holat: Niyazi Hocamz yine birletirici olmu. Sadreddin zimi: Evet yle, Oradaki tanmamzdan sonra samimiyetimiz ilerledi. E tesbihte de belli bir noktann zerine bir eyler yapmaya balaynca, Niyazi Hocamzn da Ebruculuu var, o sohbetlerde tesbih iin bulumalarmzda, Ebruda daima mevzubahis oluyordu. Hocamzn vaktiyle yapt ebrular ve Alparslan hocamzn yapp getirdii, hocamza gstermek iin nmze koyduu ebrular cezp etmeye balaynca, artk Alparslan hocamza bize bunu ret dedik. 1993 veya 94 ylyd zanediyorum. Oda sagolsun krmadlar ve bizim evde bana bir tekne hazrlayp malzemeleri temin ettikten sonra ebruya balam olduk. Bende sanyorum yle bir yaratl var, bir eye baladmda sca

72

scana ok fazla zerine dp, ar alyorum. yl aa yukar gece gndz ebru altm. Bylesine youn devam eden 3 yllk bir almann sonunda hocamdan icazetimi aldm. Sonra ite Avlarl Efe Hazretleri Vakfnn nderliinde hem stanbul hem Konyada alm olan Gzel sanatlar kurslarnda ebru brann yklenerek bize verileni aktarmaya alyoruz. Mehmet Emin Holat: Gnmzde geleneksel ebru devam ediyor mu? Sadreddin zimi: Efendim, bir batllama modernleme hastalmz var hepimiz biliyoruz. Her konuda olduu gibi Ebru sanatmzda da var. Olsun hibir itirazmz yok. Tabi ki gnmzn anlayna, artlarna uygun eyler yaplabilir. Yzyllarn tekerrrn tekrar tekrar ortaya koymann bir mns yok ancak gnmzde anlay u, gemie srtmz tamamen dnp yzmz batya dnmek suretiyle, tamamen halet-i ruhiyesiyle, yapsyla teorisiyle kulland malzemelere varncaya kadar batdan ithal edip ben Trke ait bir ey ortaya koydum diye ortaya karsanz gerek olmaz, gln olur. Dier btn mevzularmzda olduu gibi maalesef ebru sanatmzda da bu hastalk byk bir miktarda var ve devam etmekte. Msikde olduu gibi ebru hususunda da gsm kabartarak sylyorum, banazm. Neden banazm onu aklayaym; ben ve benim gibi dnen birka kii (ok aznlktayz nk) banazlk yapmazsak, fazla deil iki nesil sonra ne doru dzgn msikmizi icra eden, ne de bata ebru olmak zere geleneksel sanatlarmz icra eden kimse bulunmayacak. ocuklarmza evlatlarmza retecek kimseyi bulamayacaz. Geleneksel ebru zerine konuacak olursak bugn geleneksel ebruyu yani daha dorusu Trk ebrusunu yapan ve reten ok aznlkta insanlarz. Ama bunun dnda anlatmaya altmz gibi tamamen her eyi batya ait tekniklerle yaplan ebrular ok fazla miktarda. reticileri ve rencileri de yle. Aslnda unu bir dnseler, kendilerine daha ok deer verecekler; btn dnyada ebru deyince ilk akla gelen

Osmanldr. Neden Osmanl? nk Osmanlnn ebru terimleri literatre gemitir. Battal ebru diye bahseder, bunu yapan Amerikal ise de bu battal ebrudur der, tarakl yapyorsa adna tarakl der, Hatip ebrusuda byledir. Adamlarn kompleksi olmad iin, bizden nasl rendiler ise yle ortaya koyuyor. Ama biz kompleks iinde isek bunun farknda deiliz. Maalesef Mehmet Emin Holat: Hocam son olarak Ney ve Ebru merakllarna Geleneksel Sanatlarmza ilgi duyanlara ne gibi tavsiyeleriniz olur? Sadreddin zimi: Ayrt etmiyorum, geleneksel sanatlarmz olsun msik olsun buna ilgi duyan renmek isteyen kardelerimize tavsiyem, her eyden evvel bu sanat ne iin rendiklerini bir defa dnsnler. Bunu bir gaye edinmek zere mi yoksa baka bir ey iin vasta olarak m kullanmas gerektiine bir defa karar versin ve bunun doru olann aratrsnlar bulsunlar. Varacaklar yer eminim ki bir gaye deil, insan insan etme yolunda, gzel ahlk sahibi etme yolunda, yaratl gayesine daha yakn bu dnyay yaayp bitirme konusunda bir ara olarak kullanmalar gerektiini greceklerdir. Bunu anlaypta ona kymet veren, onu o ekilde kullanan bir insannda sanatla alakal elinden gelen ey iin, kendisinden zuhur eden o sanatla alakal o ey iin, ene ve benlie kaplmamas gerektiini renmi olacaktr. Benim sanatla tanan ve o vadide yrmek isteyen kardelerimize tek ve yegne syleyebileceim bu iin enesinden ve benliinden saknmalardr. Onlar sakndklar mddete Cenab- Hakkn gzellikleri onlardan zaten zuhur etmeye balayacaktr. Ama onlar saknmadklar mddete de Cenab- Hakkn kulu zerinde grmekten en ok holanmad hl olan benlik yznden onlardan bu gzellikler zuhur edemeyecektir. Bunun nc kk yok. Bence mesele bundan ibarettir. Mehmet Emin Holat: Deerli vaktinizi ayrdnz ve grlerinizi paylatnz iin teekkr ederiz efendim.

73

Seyahat - Seyyah Vermek - Serp Etmek

Seyahat, Mevlevyyeye intisab eden slike mutlaka bir seyahatin yz gsterecei inancdr. Bu seyahatten maksat elbette seyr- slke giren sliin Huzur-u Pre, Konyaya varma ve ziyaret etme niyzna mteakip bir kanaattir. Pr huzuruna hem bedeni hem manevi olarak varmak, her dervi iin en mbarek seyahattir. Yine bir Mevlev terimi olan seyyah vermek ise bir kusur ileyen Mevlev derviin derghtan ve yoldan belirli bir mddet uzaklatrlmasdr. Dervilie intisab eden iin edebe riayet etmek zaruridir. Yine bu edeb zere Mevlevler aybn fa edilmesinin ayba ortaklk olaca bilinci ile kusur ileyen dervii incelikle uyararak ve yntemleri zaman szgecinden geirerek geleneklemi iaretler ve imlarla anlatma yolunu tercih etmilerdir. Seyyah vermek her derviin gemesi gereken bir slk dbndan ok, kusur zere olan slie ceza vermek maksadyla uygulanan bir yntemdir. Slik, db ve erkna aykr bir kusurda bulunduunda sikkesi alnmam ise, belirli bir mddet derghtan uzaklatrlr pamaklar evrilerek hrkas omzuna konur. Bu dergahtan belirli bir mddet ayrlmas gerektiine dair bir desturdur. Dervi, rza zere yere niyz ederek kalkp paman ieriye doru evirir, giyer ve ei pp derghtan ayrlarak baka bir dergha gider.

Bir Mevlev terimi olarak

zhan Gltepe
Bu cezalandrmalar, tembih ve ikazlara ramen dervi halini dzeltmez ise ve tarikata aykr bir harakette bulunursa Kazanc dede tarafndan bir mddet ayakta tutulmak, yahut muayyen bir zaman riyzet vermek, bir ka gn bir yere kapatlmak suretiyle cezalandrlrd. Dervi bu ikazlada kendine gelmedii takdirde semhnede, meydanda yahut trbe nnde peymaneye durdurulurdu. Py- mn peymane tasavvuf ehlinin umumi bir terimidir. Pabuluk anlamna gelen bu terim, dervilerden birinin su ilemesi halinde eik yanna gidip ayak mhrleyerek sa eliyle sol, sol eliyle sa kulan tutarak durmak cezasdr. Zira Mevlevlerde bu cezalandrma usl Mevlevyye erknna uygun olarak niyz vaziyeti alnarak uygulanrd; yani dervi ellerini aprazvari gsne kavuturup ayaklarn mhrleyerek elinin ayann olmadn, hereye rza gsterdiini, bu uurda teslim olduunu gsterirdi. Kazanc dede matbahta asl duran ve elik denen bir metre uzunluundaki sopayla, niyz vaziyetinde olan derviin hafife ve ekseriyetle dokuz veya onsekiz defa srtna vururdu. elik vurulurken vurann dirseinin vcdundan ayrlmamas ve bu suretle sopann dvlenin cann actmamas artt, yani bu dvme gerekten dvme deildi bir ikaz olarak derviin hakikat yolunun yolcusu olmaya and itiinin ve nefsaniyetten uzak bir dervilik srmesinin gereinin hatrlatlmasyd.

74

lenen crmn tekrarnn olmas, cezann tehir mahiyetini almasn icb eder ve bu trende Dedelerde bulunurdu. lenen u, cezann daha iddetli olmasn gerektiriyorsa o vakit derviin sikkesi ve hrkas alnr, dervi bir mddet hrkasz ve arakiyyeyle kalrd. Bu hl zere braklma mddeti onsekiz gn olur, mddet bitince dervi, meydanc dedeyle eyh efendi huzuruna varr, diz ker, meydanc dede, sikke ve hrkay eyh efendiye verir, eyh efendi derviine gereken tembihte bulunarak sikkeyi tekrar tekbrler derviin bana giydirir, hrkay srtna kordu. Af olunan dervi, bu tekbrlemeden sonra kudretince hizmet zere matbah masraf verir, yahut bir Ayn-i Cem tertib eder, dergahta dier hizmet gren canlara yemek ve helva yaplrd. Elbette ki insan kendini, hakikatini her an unutmaya meillidir. Yukarda bahsetmi olduumuz ikazlar derviin selameti iin bu unutmamay hatrlatmaktr. Dier tarikatlerde de olduu zere Mevlevyyede de dervi ibadetini yaparken ve her haliyle, rh-i Reslullah huzurunda olduunu bilmeli, Onun ahlk ile ahlklanmak niyzyla bu yola girdiini daim zikretmelidir. kazlara ramen tekrar ve tekrar su ilenmesi ise bu mn da derviin tekkeden uzaklatrlmasn zaruri klar. Kazanc, meydanc dedeye durumu haber vererek, bir sabah meydan- eriftten karken o derviin, daha evvel alnm olan hrkasn srtna koyarak, pamaklarn tarikat uslne aykr olarak ular kapya gelmek zere evirtirdi. Dervi dilsiz dudaksz yaplan ve yine nezaketle iaret buyurulan bu hli anlar, itiraz etmeden pamaklarn giyip kar, eii pp hcresine gider ve eyasn alp baka bir zaviyeye bavurur, sikkesi verilmemise Konya sitnesine gidip derdini elebi Efendiye anlatrd. Derviin sikke ve hrkasnn alnmasna yolsuz olmak, bu cezalara sebep olan hareketede yolsuzluk etmek denirdi. Meselenin zahir taraf, tad ve kendisine layk grlen bu kisveye bir zarar getirenin, bu yolun almeti olan sikkesi ve hrkasnn alnmas zerine haktr. nk bunlar sradan eyalar deil, ok mbrek ve deerlidir. Her den bilmez libs- evliynn kadrini. Nrdan bir tc- izzetdr klh- Mevlev. Dvne Mehmed elebi

Mevlevyyede en byk ceza ise ser-p etmektir. Farsa bir tbir olan ser- pdan ba ve ayak eklinin bozulmasndan meydana gelmitir. Dervi bi-ser- p yani basz ayakszdr. Varl yoktur. Ser- p olmak ise, bu hlden kan derviin mevhum varlna tekrar brndne ve yoldan ktn iaret buyurur. Mnen ba tac olann, ayaklar altna atldna da dellet eder. Ser-p edilen dervi sreli yahut mebbet olarak tarikatten kartlr. Sikkesi ve hrkas alnarak, kendisine bata bahsetmi olduumuz seyahat yani Huzur-u Pre varmak ifadesinden farkl bir mnda seyahat verilir, ve durum makam- elebiye yazlrd. Derviin tarikata tekrar kabulu ise ancak eyhinin izni yani desturu artyla elebinin delletiyle olurdu. Ola ki dervi ileye soyunmuken ser-p edilmi ve kendisine seyahat verilmise, tarikate tekrar aff ve kabul halinde, ile krmasndan dolay hizmetine en bandan yeniden balard. Hz. Pr intisab eden bir derviin bu yolda nasl bir hal zere olmas gerektiini ve maneviyatn yle iaret buyururlar:

75

Bir gn Mevln hazretleri hamama girmiti. Hamamn ortasnda bada kurup oturmu, mnlar sayordu. Arkadalar da heyecanlar gsteriyordu. Birdenbire ayaa kalkt ve Aramzda Mevlev kimdir? diye defa bard. Eer bu hamama bir yabanc girip hamamn soyunma yerinde arkadalarn elbiselerini grrse, derhal Mevlnnn dostlarnn burada olduunu anlar.imdi elbise ve sarklarnz, sizin muarrifiniz (tarif eden, yani sizin Mevlev olduunuzu gsteren) oluyor da siz niin ruhlar ve elbiselerin muarrifi olmuyorsunuz? Nitekim dostlarn d bunlarla sslenmitir. Sizin ilerinizin de lahi marifet ve hakikatlerle sslenmi olmas lazmd. nk: Allah sizin suret ve ilerinize bakmaz, belki kalb ve niyetlerinize bakar (Bu itibarla) her bakmdan manevi bir Mevlev olunuz buyurdu. Ahmed Eflaki Dede Yine Mesnev-i erfte ; Azizim! Sfiyi o sretten ( yani ancak dervi kyafetine girmekten) ibaret sanma.ocuklar gibi ne vakte kadar cevize ve kuru zme balanacaksn.? 2/199 Sf saf-y kalbe tlip olandr, kisve, sf, terzilik ve ar ar yrmek sflik deildir. 5/363 Ne kadar ok mry, ahmak vukufsuz kimse vardr ki merdn- ilahi tarikinde sftan baka bir ey grmemi (yani dervilii tc ile abdan ibaret vehm eylemitir.) 5/1423 ine kasavetten, kederden ne gelirse korkusuzluktan ve kstahlktan gelir. Kim dost yolunda pervaszlk ederse erlerin yolunu vurucudur, namert odur. Edepten dolay bu felek nura gark olmutur: Yine edepten dolay melekler msum ve tertemiz olmulardr. Gnesin tutulmas, kstahlk yzndendir. Bir melek olan Azzl ( blis ) de yine kstahlk yznden kapdan srlmtr. Mesnevi 1 \ 89,90,91,92 te buradaki sikke ve hrkann alnmas yukardaki batni anlamlara da delalet eder.Netice olarak tarkatta herhangi bir kstahln bedeli, batni ve zahiri kisveye ait olan almetlerin kaybedilmesi demektir. nk bu yol tertemizdir en ufak leke gtrmez, onun iin zordur ve onun iin tarikata kabul edilirken kere ikrar verilir

76

NAT-I Mevlna
Ya Habiballah resul-i halk- yekta tyi, Ber gzin-i Zlcelali pak- bihemta tyi; Nazenin-i Hazret-i Hak sadr- bedr-i kainat, Nur-i em-i Enbiya em-i era-i ma tuyi; Der eb-i Mirac bude Cebrail ender rikab, Pa nihade ber ser-i nh knbedi hazra tyi; Ya resulallah t dani mmetanet acizend, Rehnma-yi acizani bi ser- bi pa tyi; Servi bostan-i risalet nev behar-i marifet, Glbn-i ba- eriat snbl-i bala tyi; emsi Tebrizi ki dared nati Peygamber ziber, Mustafa v Mcteba an seyyid-i ala tyi.

Ey Allahn sevgilisi! Esiz Yaratcnn Elisi sensin, Allahn kullar arasndan setii pak ve benzeri olmayan sensin; Ulu Allahn nazls, kainatn yksek derecelisi ve tekemml etmii Peygamberlerin gznn nuru bizim gzlerimizin sensin; Mira gecesi Cebrail rikabnda olduu halde, Dokuz kat yeil kubbenin stne ayak basan sensin; Ey Allahn Elisi! Bilirsin ki mmetlerin acizdirler, Basz, ayaksz acizlerin yol gstericisi sensin; Peygamberlik bostannn selvisi, marifet dnyasnn ilk bahar, eriat bann gl fidan, yce snbl sensin; emsi Tebrizi Peygamberin methini ezberlemitir, Mustafa v Mcteba, o yksek Ulu sensin.

77

Celleddin Bkr elebi

Veftnn 14. Ylnda;

78

z. Mevlnnn 21. Kuak torunu Celleddin Bkr elebi, 25 Aralk 1926da Suriyenin Halep ehrinde dnyaya geldi. Babas Mehmed Bkr elebi Efendi, Annesi zzet Hanm, Bykbabas ise devrinin Makam elebisi, Konya mebusu ve 1. Devre T.B.M.M. reis vekilli Abdlhalim elebi Efendidir.

Abdlhlim elebi Atatrkle

Ailesinden ald Trk kltr ve Mevlev adab ile byyen Celleddin elebi, okul ana gelince nce mahalle mektebine, daha sonra yrenin en iyi eitimini veren Fransz Okuluna kaydoldu. Trk, Arap, Fransz dil, edebiyat ve kltrn ok iyi kavrayan elebinin rendii Latince, ileride pek ok dili kolay konumasna yardmc olmutur. 1943te babas Bakr elebinin yanna stanbula giden ve 1943-1944 renim ylnda Galatasaray Lisesine devam eden Celleddin elebi o yl babasnn lm zerine Halepe geri dnm, liseyi bitirdikten sonra Beyrut Amerikan niversitesinde ngilizce lisan eitimi yansra hukuk tahsil etti. Babasnn lm ile Celleddin elebinin manev sorumluluklar da artm, am, Lazkiye, Trablus, Kahire ve Kbrstaki eyhlerin Halepte yaptklar

toplant neticesinde, Celleddin elebi, Makam elebisi seilmi, ancak ya kk olduu iin, amcas ems-l Vahid elebi kendisine vekalet etmitir. 1945 ylnda yeni kurulan Suriye Hkmeti artk elebilik makamn resmen kabul etmeme karar alr. Vakf mallarna el koyar. Celleddin elebiye Suriye vatandaln kabul etmesi teklif edilmi, onun bu teklifi reddetmesi zerine, menkul, gayrimenkul btn mal varlna da el konmutur. elebi, annesi ve kz kardei mevlevihaneden ayrlp Suriye hkmetinin tahsis ettii sonra kirasn isteyecekleri bir eve tanrlar. 1948de stanbulu gezmeye ve burada yaayan akrabalarn grmeye gelen Celleddin elebi teyzesinin kz Fatma Gzide ile evlenir ve birlikte Halepe dnerler. Bu evlilikten be evlat sahibi olurlar: (Esin, Faruk, Emel, Neslipir ve Gevher). Suriye gnlerinde burann kanunlarn inceleyip, anne ailesinden kalan tapulu arazilerin bir ksmn kurtarr ve burada tarm ile uramaya balar. 1958 ylnda bir yaz gn arkadalar Celleddin elebiye Suriyeyi ok abuk terketmesini, burada Trklere kar bir hareketin balayacan sylerler. Doup byd Halep ehrinden birka saat iinde ayrlan elebi ve ailesi stanbula gelirler. elebi byk abalar neticesi, Suriyedeki topraklarn bir Suriyeliye satar ve onun Hataydaki topraklarn satn alr. Artk anavatanna

Muhammed Bkr elebi

79

kavumutur. ocuklar stanbulda okumakta, kendisi Hatayda ziraat ve ticaretle uramaktadr. Bir yanda hayat gailesi, bir yanda yeni bilgiler, yeni insanlar, yeni dostlar ve en nemlisi Trkiye Cumhuriyeti kanunlarna sonuna kadar uyarak bu manev makam tamak, gerekten ok zor bir iti. Ancak o ylesine gzel, ylesine doru bir yolda idi ki ceddi ona adeta yardm etti. Vatan grevini yerine getirdikten sonra stanbulda evini sohbet toplantlarna at. Ev, kimin retmen, kimin talebe olduu belli olmayan bir dershane gibi oldu. Herkes bilgisini byk bir edep iinde ortaya koyuyordu. lim adamlar, yazarlar, mzisyenler ve onlar dinlemeye gelenler; ksaca Hz. Mevlnya gnl verenler, 60-70 kii o gnlerde bu toplantlarn mdavimi idiler. Kendisi stanbulda olsun olmasn, Cuma gnleri evinin kaps akt. Annesi zzet Hanm, ei Gzide Hanm ve be ocuu bu misafirleri arlamaya hazrd. Her yl 10-17 Aralk tarihlerinde Konyada Mevln Haftas kutlanrken, herhangi bir sylentiye neden olmamak iin orada bulunmamaya zen gsterdi. Ancak her 18 Aralkta Konya misafirlerini yolcu edip etraf sessizleince, mutlaka Huzur-u Pire gider ve adeta ceddi Hz. Mevln ile halvet olurdu. elebi bu hassasiyetinin mkfatn grd ve 1978 tarihinde Hz. Mevln Vuslat Yldnm Anma Trenlerine konumac olarak davet edildi. Olu Faruk elebinin okulunu bitirip i hayatna atlmasyla iftilik ve ticareti ona devrederek, kendini madd hayatn gailelerinden kurtard. Celleddin elebi, bundan sonra hayatn tamamiyle Hz. Mevln ve Mevlev kltrne adad, o gne kadar olan bilgi birikimini tm dnyaya datmaya alt. Davet edildii her meclise koa koa gitti. Asya, Kuzey Afrika, Avrupa, Amerika ksaca drt ktada Hz. Mevln ve Mevlev adap, erkanna dair konumalar yapt. Birlikte gittii mutrp heyeti ve semzenler de Mevlevliin farkl ynlerinin tannmasna hizmet ettiler. 1989 ylnda UNESCOnun Parisdeki toplantsnda Hz. Mevlny, ak ve sevgiyi anlatt. nerisi zerine yaplan oylama ile 1991 yl UNESCO tarafndan Yunus Emre

Sevgi Yl ilan edildi. Pek ok lisan bilen elebi, gittii bu lkelerin ounda dinleyicilerine kendi dilleri ile hitab etti. Onu en ok mutlu eden ey dinleyicilerin kltrmze olan hayranlklarn ifade etmeleri id. Mesela Avusturyada Kltr Bakannn konferanstan sonra sz alp: Asrlar nce atalarnz lkemizi fethetmeye gelmilerdi, onlarn o zaman gerekletiremedii fethi, bugn sizler kltrnz ile gerekletirdiniz. Bize Trk kltrn anlatan, Hz. Mevlndan dostluk mesajlar aktaran Celleddin elebiye teekkr ederim, Trk milletine hayranlm arz ederim demi olmasn, Pakistandaki konumasndan sonra, dinleyicilerden birinin coarak: slm leminin liderlii bir tek millete yakr. O millet hi bir zaman kimseye boyun ememi olan Trk Milletidir. Konumas iin elebiye teekkr ederim. demesini, talya ve spanyada papazlarla yapt dinlerin btnl ile ilgili konumalarn, svete yapt birlik ve beraberlik konumas neticesi, pek ok Bosnal mltecinin o lkeye kabul ediliini sayabiliriz. Gittii baz lkelerin televizyonlarnda konumalarnn ve sonra yaplan sem gsterilerinin yaynlanmasn Trk kltrne hizmet olarak grd. Gurur ve benlikten uzak sadece hizmeti dnd. Celleddin elebi Trkiyede de pek ok ehirde sivil toplum kurulularnn toplantlarna konumac olarak davet edildi. Her yl davet edildii toplantlar vard.

80

sonunda kalbi bu coku dolu byk aka yenik dt ve 13 Nisan 1996 akam, dnya odasndan, ahiret odasna gt. 16 Nisanda stanbulda Tevikiye Camisinde, 17 Nisanda Konyada Sultan Selim Camisinde klnan cenaze namazlarndan sonra ler Mezarlna kadar adeta insan denizinde yzen bir kayn iinde tand ve buradaki aile mezarlna defnedildi. Gzide elebinin isteiyle mezar tana kendi iirinden bir blm yazdrlmtr: Yaradann Dn [rci] emriyle bir gn Ruhum vuslata erip, Allaha kavuunca, Bedenim de toprak olunca, Canl cansz btn zerrelerimle, sonsuzlua kadar Yine de Hz. Muhammedin ayann tozu kalacam ben! Celleddin Bakr elebi mrn soyuna, milletine, dinine hizmetle geirmitir. Bir baka deyile, Mevlev, Trk ve Mslman olmay Allahn kendisine verdii paha biilmez bir hediye saym, bu hediyeyi dil, din, rk gzetmeksizin, herkes ile paylamaya almtr. Ruhu d Olsun

Bunlar; Vuslat Yldnm Anma Trenleri, Hz. Mevln Kongreleri ve stanbul Festivali. ster bir kii, ister yzlerce insan olsun elebi gittii her yerde, bulunduu her mecliste Hz. Mevlny, birlii, beraberlii, sevgiyi, ak anlatt. Bilgisini, sevgisini herkes ile paylat. 1989 ylnda Konya Seluk niversitesi tarafndan kendisine verilen eref doktoru unvann manev bir mkafat olarak kabul etti. Konya Valilii l Kltr Mdrl tarafndan yaynlanan Sem Kinatn Hareketi adl yazs ile konferanslarn bir ksmnn yer ald kitapk, Celleddin elebinin yayn yoluyla daha ok insana erimesine vasta olmutur. elebi zaman zaman Abdlbk Glpnarl, efik Can, Hseyin Top ve (damad) Ahmed Gner Sayar ile almalar yapar, onlarla bilgi alveriinde bulunurdu. Modern grnl ve modern grl idi. Asrn icaplarn yerine getirir, yenilikleri takip ederdi. Trkiyenin ilk bilgisayar kullanclarndan olmas o gn iin nemli bir zellik idi. Shhati iyice bozulan Celleddin elebiye doktorlar, sakin bir hayat tavsiye etmilerdi ama o, yukarda saydmz pek ok hizmeti hasta bir kalp ile yerine getirmekteydi. Ne enfrakts krizleri, ne bypass ameliyat onun ceddinden ald etrafna yaymasna mani olamad, bilgiyi datma hzn yavalatamad. Ancak

Kaynak: Esin elebi Bayru - Babam Celleddin Bkr elebi

81

82

Thirl-Mevlevden

T meg mr bedan eh br nst, B kerman krh dvr nst.

Mesnev Dersleri

67

O vadedilen zaman gelib de gndz olunca ve Gne fezda doub da yldzlar snk braknca.

68

Pdiah kendisine gizli olarak gsterilen eyi aka grmek iin pencere nnde beklemeye koyuldu.

69

Fazlet shibi bir zti grd ki, glge arasnda Gne gibi parlyordu. Yn: cismi, zayflndan glge hline gelmi, rhu ise Gne gibi ziy samakda idi.

70

Hill gibi, uzakdan, grnr grnmez bir hlde geliyordu. Adet yok denilecek ve hayl saylabilecek bir hlde idi.

71

Ruhdaki hayl, sret (grnte) yok gibidir. Lkin sen btn cihan halkn birer hayl peinde gider gr.

83

Yn: Dnyda herkes, bir hayle balanb kotuu halde, rhunda mtasarrf olan o hayl, dtan grnmez. Fakat o grnmeyen haylin mevcdiyeti, shibini bir takm ilere sevketmesiyle ve insanlar zerinde mtasarrf olduu eserleriyle sbitdir. O insanlarn :

72

Sulhu da, cengi de , iftihr ve r da hep haylden mtevellidir. (birinin yerine geen). Evet, hakkat-in olmyanlar, yakalarm haylin penesinden kurtaramazlar; onun gtrmek istedii cihete gitmekden kurtulamazlar. Mesel kimi ilmine, kimi servetine, kimi kuvvetine marr olur. Ess hayl olan u lemin birer nmayii bulunan o haylt, hakkat vehmeder, onlarn shibi olmakla iftihr eder, durur. Kendisinden stn bir lim, bir zengin, bir babayiit bulunursa can sklr ve det utanr. Dnmez ki bir unutkanlk o ilmi, bir ifls o serveti, bir hastalk o kuvveti mahvetmek iin kfidir. Sonra hayli bir sebeble kavga karr, hiten bir mnsebetle bara rz gsterir. Hlsa: hayl, btn hareketlerine hkim olur. Acab evliyullah hazart da byle midir?. Hazret-i Mevln bu sule cevb olmak zere diyor ki:

73

Evliyullha tuzak olan hayller ise, Hud bahesindeki Ay yzllerin yansmasndan ibretdir. Bu beyit, Mesnevnin g anlalan beyitlerindendir. rihler diyorlar ki : (Bostn- Hud) dan maksad: mertebe-i vhidiyyet, (Mehryn) dan murd da; Allhn esms ve sftdr ki, vhidiyyet mertebesinde temyz ederler. Binenaleyh beyt-i erf : Evliyullhm ayaklarna tuzak olan esm ve sft- lhiyyenin tecelliytdr. O tecelliyt ise, hakkati grmiyen halka haylt kablinden gelir. eklinde de aklanabilir.

74

hn rysnda grd hayl, gelen misfirin yznde aynen zuhr (ortaya kma) etdi.

75

Pdiah kapc ve perdecilerin yerine ilerledi, gibden gelen misfirini karlamya gitdi.

84

76

Her ikisi, yekdierini tanm ve renmi birer denizdi. Her iki rh dikilmeksizin birbirine merbut bulunuyordu. Ruhlar, mretteb ve mcehhez ordular hlinde idi. Ezelde tanm ruhlar arasnda Dnyda dostluk husle geldi. Tanmam bulunanlar arasnda da anlamazlk zuhr etdi. Mefhmunca pdih ile hekm-i gayb arasnda, ezel bir yaknlk vard. O iki rh arasnda tam bir irtibat mevcuddu. Binenaleyh, ilk grde ezel lfet tesrini gsterdi; kisini yekdierine sevdirdi. Harem- manada bgneye yol vermezler, iny- ezel, yr-i kadim isterler!..

77

Pdih; sevgilim criye deil, sen idin. Lkin Dnyda i, den husule gelir dedi. Dny, sebebler lemidir. Sebeblerin yaratcs olan Allah, btn ilerin husule gelmesini bir takm sebeblere balamdr. Nitekim hikyedeki hekm-i gaybnin gelmesine cariyenin hastalanmas ve onun tesriyle pdihn alamas sebeb olmudu.

78

Ey hekm-i gayb; sen bana Hazret-i Mustaf aleyhisselmn vrisisin. Ben de senin hizmetine kemer balam mer meviindeyim. Pdiah; makasnn criye deil, kendisi olduunu hekm-i gaybye syledikten sonra, Hazret-i mer (radyallh anh) slm kabl ediinden sonra, huzr-u Nebevde nasl her vakit, hizmete ve emre mde bulunmusa, tavsiyesine gre, ylece hareket eyliyeeeini ifde ederek mrdne, bir edeb gstermi oldu. Hazret-i merin mebbehnbih olarak rd edilmesi, Frk-u zamn slmn yaylmasna keml-i ihtimm ile alm olduuna iretdir. (Kemer besten), i grmek, hizmet etmek demektir. Vaktiyle uzun etekli elbse giyerler, bir i grecekleri srada ya kemer, yhud kuak balayp eteklerini onlara ilitirirlerdi. Nitekim Trkede de (Bel balamak) tbri vard. u beyt-i erf dolayisiyle htra gelen bir meseleyi arzetmeden geemiyeceim : Mesnevnin ikinci cildinde : Pes beher devr vel-i kaaimest, zmye t kymet dimest.

85

Pes imm- hayy kaaim an velst, Hz ez nesl- mer, hz ez lst, beyitleri vardr ki Her devirde bir veliyy-i kaaim, bir shib-i zamn, bir gavs-i zam vardr. mtihn- lh kymete kadar srecekdir. ster mer neslinden, ister Ali silsilesinden olsun, imm- hayy kaaim, o veldir demekdir. Mevlnnn maksad: Velliin mutlakaa Hazret-i Peygamber ve Hazret-i Al sllesine mnhasr olmadn anlatmakdr. Hl byle iken bz irfansz ve ahlksz kimseler, bu beytlerin ikincisinden Frk-u zam hakknda tahkr mns karmak habsetine kalkrlar. Hazret-i Pri, h halfeden yz evirmi bir kimse olarak gstermek ve bz gfillerin zihnini alb dallete drmek isterler. Mereb-i Mevlnya vkf olmyanlar renmelidir ki, Hazret- hudvendigr; i deildir. Tark- celline mntesib olanlarn da ilikle alkalar yokdur. Zten snnlik ve ilik gibi ikilik itibr ve ryr-gzn radyallh anhm Hazartnn yekdierinden tefrki, meslek-i tevhde giremez. Vaktiyle (Tebdlekil lieclil ekl) (yemek iin ekil deitirmek) kablinden, Mevlevlie intisb ve kisve-i Mevlny muhfaza eyledikleri hlde, gidib bekt olan bz soysuzlar vard. Bundan elli sene kadar evvel Manisa mevlevhnesini ziyret ettiimde orann a dedesi (A dede; yemek piiren deil, eyhten sonra dervilerin zbiti demektir.) bulunan Mehemmed Dede ile grmdm. Merhm, (Hemdem eleb) dervilerinden, (mm-i rif) takmndand. Kendisine o soysuzlardan bahsetdim ve bu hususta reyini sordum. Olum; onlar Mevlnnn kapsnda karnlarn doyurub da Hac Bektn kapsnda uluyan kpeklerdir, dedi. Sonra bu sz Galata Mevlevhnesinin son eyhi Ahmed Cellddn Efendi merhma syledim. Szn shibini medhetmekle berber sz iin de : Pek doru sylemi, diye tasdk etti. Mevlevlikle Bektlik ve iliin katiyyen alkas yokdur. Nitekim abd-i ciz, bir (ryr natim) de : Bihamdillh ki Thir Mevlevyim, Ebbekr olunun bir peyrevyim!.. (*) Ne Bekt, ne i-i gavyim. Benim fikrimce fikre hayret ver: Ebbekr mer, Osmn Hayder!..

86

(*) Ebbekir olu; onun neslinden bulunan Hazreti Mevlndr.) demidim. Mevlnya id (Dvn- Kebr) in ve (Mesnev-i erf) in mteaddit yerlerinde Hulefy- Ridn rdvnullhi aleyhim ecmen Hazartnn medhine, hussiyle Muharrem mteminin mnszlna dir bahisler vardr. Mevlevlerin her sabah okuduklar evrdn; (Radt billhi rabben, ve bil islmi dnen, ve bi Muhammedin sallllh aleyhi veselleme nebiyyen, ve bisddki vel Frki ve zinnreyni vel Murtez rdvnullhi aleyhim, ecmene eimmeh.) Yni : Allhn: rabbim; slmn: dinim; Hazret-i Muhammedin: peygamberim; Kurnn: immm; Sddk, Frk, Zinnreyn ve Mrtaz Hazartmn imamlarm olmasna rzym ibresi, hakki Mevlevlerin bu zevt- Kirma nekadar hrmetkr olduklarn gsterir. Maksad- mahss gzetenlerden bzlar : Teberr kl ey molly- Rm, Teberr klmayanlra beldr!.. diye mnsz bir beyit okurlar ve onu sylemi diye Mevlny- Rmye iftir ederler. Hazret-i Mevlnnn zamnn, 700 sene evvelki Konya Selklerinin Trkesini hatrlamak, bu beytin sr- Mevlndan olmadna hkm vermek iin kfdir. Hlsa: Ebbekir, mer, Osman, Talha, Zbeyr, ie ve sire Razyallh anhmden uzak olmak ve onlara kar husmet ve tecvzde bulunmak demek olan (Teberr), Hazret-i Mevlnnn mereb ve meslekinde cr deildir. Bahis mevzu olan : Ey mer t Mustaf men n mer. beytinde hekm-i gayb, Rasl-i Erkeme; pdih da Frk-u zama tebih edilmek sretiyle kendilerine tzimkrne bir hrmet gsterilmi, mridlik ve mridlik edebi muhfaza edilmidi. Bu mnsebetle Hazreti Pr, edebe riyetin lzmunu ve edebsizliin vehmetini beyna balayp buyuruyor ki ;

Devam edecek

87

 Prof. Dr. Mehmet Demirci

Bill-i Habes; . Ses ve Imn

Aklama
Hz. Mevlnnn Bill-i Habeiyi ok sevdii anlalyor. Mesnevde ad ska geer. Bataki hikyemizi de ok uzun ve renkli biimde anlatr. Efendisi Hz. Bille dininden dnsn diye ok byk ikenceler yapyordu. Bunun zerine Hz. Ebbekir onu satn almaya karar verdi. Bu arzusunu Hz. Billin efendisine syledi. Ona bir beyaz kle ve byk miktarda para vererek Hz. Billi satn ald. Bunun zerine Hz. Billn efendisi olan o kfir kahkahalar atarak glmeye balad. Hz. Ebbekir: -Ne oldu? Neden bu kadar glyorsun? dedi. Kfir: -Eer bu kadar hevesli grnmesen, verdiin bu parann onda birine alabilirdin. Bence o yarm ake bile etmez. Onun deerini sen arttrdn, dedi. Hz. Ebbekir yle cevap verdi: -Be ahmak, ocuk gibi, bir cevize karlk bir inci verdin. Bence o iki cihan deerinde. Esas zarar eden sensin. Eer biraz srar etmeyi akl edebilseydin, onu satn almak iin btn malm mlkm verebilirdim dedi. (Mesnev, c. VI, beyit: 888-1110) Habeistanl Bill Mekkede varlkl bir kimsenin klesi idi. Mslman olduunu aka syleyen ilk yedi kiiden biridir. Buna ok kzan sahibi meyye b. Halef, yeni dini brakmasn iin ok srar etti. Bill kararndan vazgemeyince, efendisi onu le vakitlerinde Arabistan artlarnda kzgn gne altnda srt st yatrr, byk bir kaya parasn gsnn zerine koydurur ve eziyet ederdi. Bylece slmiyetten vazgemeye zorlard. Fakat o her defasnda Rabbim Allahtr, O birdir diyerek, dayanlmaz ikenceye manyla katlanrd. Bu sebeple Hz. Peygamber ok zlrd. Bunun zerine Hz. Ebu Bekir, yksek bir bedel deyerek Billi sahibinden ald ve zad etti. Bill gzel ve yank sesli birisiydi. Siyh bir gmen olmasna ramen, samm man ve ihls sebebiyle Peygamberimiz katnda byk deere shipti. Mslmanlar arasnda ezan okuma deti balaynca Hz. Peygamber ezan Bille retti ve ilk defa o ezan okudu. Bylece Peygamberimizin mezzini oldu. Hayat boyunca hazarda ve seferde Hz. Peygamberin mezzinliini yapt.

Mesnevden hikyeler

88

Sabah ezann ok erken okurdu. Bill bu ezana es-salt hayrun minennevm (namaz uykudan hayrldr) szlerini ekledi. Buna memnun olan Hz. Peygamber her sabah bu szleri tekrar etmesine izin verdi. Mekkenin fethinde Kbenin damna karak fetih ezann Bill okudu. Bylece inanc yznden ikence grd ve g etmeye mecbur kald bu kutsal ehrin semlarnda Allah ve Reslnn isimlerini yanklandrm oldu. Bill-i Habe, hayat boyunca Hz. Peygamberin yanndan hi ayrlmad. Onu ok severdi, byk bir sadkatle kendisine balyd. Yapt ok dikkate deer hizmetlerin bzlar yledir: Hz. Peygamberin abdest suyunu temin etmek, ahsi ihtiyalarn karlamak, savata zellikle korunmasn, gndzleri de glgelenmesini salamak, yemek hazrlamak, beytlmal ilerine bakmak, Hz. Peygamberin emriyle bz demeler yapmak, elileri arlamak, Resulllahn emirlerini halka duyurmak, kadn esirleri muhafaza etmek gibi ilerde grev almt. Bill-i Habei Peygamberimizin vefatndan sonra bir daha ezan okumamtr. ok sevdii Allah Reslnn irtihliyle, zntsnden dolay Medneden ayrlmak istemise de Hz. Ebu Bekirin srar zerine kalmtr. Halfe mer zamannda Suriye taraflarna gitmitir. Altm ksur yalarnda amda vefat etti. Uzun boylu, zayf, kuru yzl, gr ve kr sal, siyah tenli tipik bir zenciydi. Peygamberimiz kendisinin cennetlik olduunu mjdelemitir. (Bk. M. Fayda, Bill-i Habe, DA, c.VI) Mesnev rihlerinden biri yle der: Hz. Peygamber Efendimizde rhn ve mnev taraf galip geldiinde bazan dalp gider, baka lemlerde seyrederdi. Byle zamanlarda

tekrar beer hayat artlarna dnmek iin Hz. Ayeye seslenirdi: Kellimn ya Humeyr! Bu, Ey Aye benimle konu, bana dnyada olduumu hissettir, hatt beni dnyaya ek! mnsnda bir sesleniti. Buna mukabil, dnya vazfesiyle fazla megul olup da dnyann grltsnden kap mn lemine snma ihtiyacn duyduu zamanlarda da bu sefer Bilal-i Habeiye seslenirdi: Erihn y Bill! (Bizi dinlendir, bizi ferahlat ey Bill!) nk gzel insan sesinde rhaniyetin titreimleri vardr. nsan ruhlar lemine yine insan sesi ykseltir. Bill-i Habeinin sesi gzeldi, dvudi ve rhaniydi. Peygamber Efendimiz bu sesten ykselen evk ile mn lemine uzanrd. Peygamberimiz sanki yle demek isterdi: Ey Bill! Bize ezan ver. Sadn ykselt! Ulu Allahn adn tekrarlayarak syle!. Sana sylediim hakkati, sana verdiim srlar seslere evir! Bu ifdeler u hadisin yorumlar olmaldr; Peygamberimiz buyurur: Kalk ey Bill, bizi namazla (ezanla) ferahlat, dinlendir! (Ebu Davud, edeb, 78, Ahmed bi Hanbel, V, 364) Evvelce de nakletmitik; Mevlnnn baka bir yerde anlattna gre, Bill Arap asll olmad iin bz kelimeleri dzgn syleyememektedir. Mesel ezandaki hayyexe hayye kelimesini heyyixe heyyi eklinde telffuz edermi. Bundan rahatszlk duyanlar, Hz. Peygamberden Arapay daha dzgn telffuz eden bir mezzinxe mezzin grevlendirmesini isterler. Buna kar Reslllah, Allah katnda Billin heyyisi, yzlerce hadan ve hdan daha makbuldr, eklinde cevap verir. Billin sammi dindarl ve sesinin gzellii dolaysyla Peygamberimiz mezzin olarak onu tercih etmitir. (Bk. Mesnev, c.III, beyit: 172 vd)

89

Ankarav Dededen hadislerle

Tasavvuf ve Mevlev erkn

Vuslat yolunda . . ISTIGFAR

Tercme: Bir kimse devaml istifar etse, Allah o kimseye her darlktan bir k yolu verir. Ve onun btn skntlarn giderir. Onu ummad yerden rzklandrr. 1 erh: stifr mafiret istemeye derler. Mafiret tadiyeye derler ve mafireti [Mafiret Allahn gnahkrlara afv giydirmesidir] eklinde tefsir ederler. Mahre hur/k yerine derler. Ferec ise sknt ve kederden kurtulmaya denir. Rzk hazza ve faydaya derler. Sadreddn-i Konev yle demitir: Bilesin ki, rzk iki eittir; sr ve mnev. Sr rzk cisimlerle alakaldr. Mnev ise ruhlarla ilintilidir. Sr rzk kesif ve sfl iken, mnev rzk latf ve ulvdir. eyh Sadreddin Konev der ki:

90

Allah Tel ulv rzka dair ayette yle buyurur; [Semada da rzknz ve size vad edilen baka eyler vardr] (ez-Zriyt 51/22) Sfl rzk hakkndaki ayet ise [O yeryznde gdalar takdir etti] (Fussilet 41/10) ayetidir. Binaenaleyh hadisin anlam, istifara devam eden kimseyi, Allah darlk ve zorluktan k yolu verir ve onu sknt ve kederden kurtarr. Ona aklna gelmeyen yerden zhiri ve btni rzklar sunar, demek olur. stifar kalplerin kandili, gnahlarn silgisidir. Nitekim Peygamber Efendimiz (s.a.v.), [stifar gnahlar siler sprr]2 buyurmutur. Huzeyfetl-Yemn rivyet etti. Sluk edenin istifar etmesi zorunludur. nk

gnahlar kalbi karartan bir yansmadr. ayet sluk eden Allaha istifar etmezse bu hali onu kfre, mnafkla, faskla ve ekyala srkler. Nitekim Hz. Peygamber (s.a.v.) buyurdular ki: [Mmin bir gnah ilediinde kalbinde siyah bir eser oluur. Gnahna tvbe ve istifar ettiinde kalbi cilalanr. Mmin fazla gnah ilediinde kalbindeki o siyah eser de fazlalar. Ashabm! O kalbi kaplayan siyahlk u ayette bildirilen pastr. Ki o, Allah Tel kitabnda Hayr! Bilakis onlarn ilemekte olduu (ktlkler) kalplerini kirletmitir (el-Mutaffifin 83/14) buyurmutur.3 Bunun anlam udur: Mmin kii bir gnah ilediinde onun kalbinde bir siyah iz ortaya kar. Nkte esere derler. ayet mmin tvbe edip istifar klarsa, kalbi ayna gibi cilalanm ve parlatlm hale gelir. Eer o mmin gnhn artrrsa, kalbinde o gnahndan dolay ortaya kan nkte/eser de artar. Hatt o siyah eser, her bir gnh ilenildiinde artp, kalbi yorar ve kalbin nurunu giderir. Kalp bundan sonra ilim ve hikmetten bir ey gremez. O kimseden efkat ve merhamet gidip, hibir kimseye efkat ve merhamet etmez. Hadiste geen zalikm kelimesindeki hitap, Ashbadr. Yani Ashabm, ben size hitap edip haber veririm ki, kalbin nurunu rten o nkte pastr ki. Allah Tel onu Kitb- Kerminde Yemendeki kfirler hakknda zikretmitir, raynn kelimesi pas iin kullanlr. Yani ey haddi aan ve gnahkr olan kfir, bizim ayetimiz hakknda bu trden batl szler sarfetmen doru deildir. Aksine bunlarn kfr ve isyankrlktan elde ettikleri ey kalplerine hkim oldu. Kalblerini siyah ve pr kasvet klp, iin hakikatini idrak etmekten uzaklatrd. Mmin ise ok gnah ilemekten kalbi kararsa kfir olmaz. Ancak kalbi karardndan dolay kfire benzer. Mmine gereken, gnahnda srar etmeyip ve bbrlenmeyip daima istifar etmesi, kalbini istifar ve tvbe ile cilalamasdr. En azndan mmin gnde yz kere istifar etmelidir. Nitekim bu hususta Nebiyy-i Mkerrem (s.a.v.) yle buyurur: [Kalbimi ince bir perde kaplar ki bu sebepten her gn yz kere Allaha istifr ederim].4 u halde hadisin manas, Benim zerimi ince bir perde kaplar ki bundan dolay gnde yz kere Allaha istifar

ederim demektir. limler bu hadisi eitli yorumlara tabi tutmulardr. Baz limler edepli davranp susmular, ayet sz konusu olan Peygamberin kalbi olmasayd, bunu tevil edip aklamada bulunurduk, demilerdir. Baz limler kalbi bryen perdeden kast, usan ve gaflettir ki, Hz. Peygamberin an devaml Allah zikretmektir, aklamasn getirmilerdir. Yani kendisine bir usan ve geveklik gelse ve bu durum onu Hakk mahede etmekten alkoysa, bunu ebedi bir gnah sayp istifar ederlerdi, dediler. Baz limler ise kalbi kaplayan perdeden murad, mmetin maslahatyla urap, onlarn ileriyle kaytlanmaktr, yorumunu getirmilerdir. Nitekim Hz. Peygamber, bunu gnah kabul edip istifar ederlerdi, demilerdir. Hz. Peygamberin mmetin yararna olan ilerle uramas, itaatin en by ve salih amellerin en faziletlisi olsa da Peygamber bunu, kendisinin yce anna, makamnn yksekliine nisbetle hallerinde aaya doru bir ini olarak deerlendirdii iin gnah kabul edip istifar ederdi, grn ileri srmlerdir. Bzlar dah, (mmetin hayrl insanlarnn iledikleri iyi iler. Allaha yaknlam olan insanlarn katnda kt iler kabilindendir.) sz uyarnca, bu hadis kemalin sonundan vuslat derecelerinin en nihayetini izah eder, demilerdir. Nitekim demilerdir ki: kul ile Rab arasnda nur ve zulmetten bin makam vardr. Bazlar bunu yz ile snrlandrmlardr. Kii bu srr anladnda Hz. Peygamberin (s.a.v.) her gn bir makamdan yz kere daha yksek olan dier bir makama ykseldii ve bylece birinci makamn zerine kp onu tashih ettii kendisine zahir olur. Bu durum ebrara nisbetle hasenedir, ama Peygamber Efendmize (s.a.v.) nisbetle seyyiedir. Peygamberimizin (s.a.v.) istifar etmesinin sebebi de budur. Yz makam Minhacul-fukara adl eserde btn ile ele alnmdr. Ayrntlar iin oraya baklabilir.

1 Eb Dvud, II, 85: bn Mce, II, 1254; Tabern, el-Muceml-kebr, X, 281; a.mlf., el-Muceml-evsat. VI. 240. 2 Mnv, Feyzl-kadr, II. 314; III, 177. 3 Tirmiz, V, 434: Ahmed, II, 297; bn Hibbn, VII, 27; Hkim, II, 562. 4 Eb Dvud, II, 84; Ahmed, IV, 260; bn Hibbn. III. 211; bn Hacer, Fethul-br, XI, 101.

91

Manisa Mevlevhnesi

92

Yksek zmre, kltrl kesim arasnda yaylan Mevlevilik, Manisada da yine idari yapnn en st kademesinde kendine yer edinmitir.

Mehmed Veys Drtbudak, r. Gr.,

Celal Bayar niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, MEDAR Bakan

ool istilasndan sonra Anadoludaki otorite boluundan faydalanan u beylikleri zamanla siyasi stnln kurmu, zenginleerek glenmilerdir. Bu beyliklerden, Karesi, Mentee, Aydn ve Saruhanoullar bu beyliklerin nde gelen isimleri olmutur. Hz. Mevlanann dier aleme gmesinden sonra Sultan Veled ve Ulu Arif elebinin gayretleriyle tekilatlanmaya balayan Mevlevilik, zellikle Bat Anadoludaki gelecei parlak grlen ehir merkezlerinde yaylm ve bu blgede Mevlevi dergahlar kurulmutur. Yksek zmre, kltrl kesim arasnda yaylan bu yeni tarikat, Manisada da yine idari yapnn en st kademesinde kendine yer edinmitir. Ulu Arif elebinin, Amasya, Kastamonu ve Ldik (Denizli) hkmdarlarn ziyaretlerinin ardndan Vilayet-i Germiyanda Aliirolunu ziyaretten sonra, Ktahya Emiri Yakup beyi mritlie kabul etmitir. Aydnolu Mehmed Beyi vilayetinin genileyecei mjdesiyle sevindirip ocuklarna gazilik, kendisine de Sultanl-guzat nvann vermitir. 1

unvann da almtr. Bu unvan onun ak olarak tarikata girmesi ve Mevlevilerle olan yakn ilikisi sebebiyledir. Saruhanolu shak Beyin kurduu vakflar arasnda shakiye Zaviyesi adyla bir de mevlevihane yer alr. Mevlevihane Manisann Yukar Tabakhane Mahallesi denilen mevkide eskiden Dumanl da imdi Spil da denilen dan eteklerinde Milli Park ierisinde, kurulmu l bir yapdr. kitabesinden renildiine gre; Saruhan Beyin torunu shak elebi tarafndan 1368-1369 yllarnda yaptrlmtr. Mevlevihane, shak elebinin 1366-1379 yllarnda yaptrd Ulu Cami Klliyesinin bir blmn oluturmutur. Bununla beraber Mevlevihane, klliyenin biraz uzanda bulunmaktadr. Yap hakkndaki ilk bilgiler shak Beyin vakfiyesinde2 yer almaktadr. Vakfiyenin kopyas Fatih zamannda tescil edilmitir. Bu da bize birok vakf kaldran Fatihin bu senedi tescil etmesi vakfn shhatine delildir. Vakfiyede yapdan imaret olarak bahsedilir. 3 Vakfiyeden anlaldna gre, Mevlevihanede be vakitte hazr olan cemaate namaz kldrabilecek bir imam, ve mezzin bulunacak, bir nzr masraflara bir kayym temizlik ilerine bakacak, bir ktip gelirleri kaydedecek, Mesnev okuyup takrir edebilen bir lim ile Mesnevyi okuyacak gzel sesli iki hanende istihdam edilecek, yemek ii iin ise bir vekilhar ve bir a grev yapacakt. Ayrca buradaki
2 Emecen, a.g.m., s. 58deki 29 nolu dipnottan naklen Arapa vakfiyenin imdiye kadar bilinmeyen tam bir nshas, 1575 tarihli Saruhan Sanca Vakf Defteri iinde yer almaktadr. Buradaki vakfiye yeniden tasdik edilmitir. (TK, TD, nr. 544, vr. 10 b). Vakfiye geni bir zet halinde . Uluay (Saruhanoullar ve Eserlerine Dair Vesikalar, stanbul 1940, I, 34-36) ve ksmen . Gken (Manisa Tarihinde Vakflar ve Hayrlar, stanbul 1946, I, 184-189) tarafndan verilmitir.. 3 Emecen, a.g.m., s. 58-59; Sezai Kk, Manisa Mevlevihanesi, Manisa Aratrmlar 2Manisa Aratrmlar 2, Manisa 2002, s. 15-17..

Aydnoullarnn mttefiki olan Saruhanoullar Mevlevilikle 1320li yllarda tanmaya baladlar. Ulu Arif elebinin seyahatleri esnasnda Saruhan Beyle grp grmedii kesin deildir, fakat Abid elebinin onunla grt muhakkaktr. Mevlevilikle olan bu bili, sonraki yllarda shak Beyin tarikata bende olmasyla daha da perinleir. shak Bey zamannda devlet zirveye ulamtr. Yaptrd klliyede ondan Ulu Cami kitabesinde Mlik rikbl-mem, el-skenders-sn, zcirl-fecere khirl-kefere, el-mchid, Sultan elebi shak b. lyas b. Saruhan, minber kitabesinde ..es-sultnil-azam mlik rikbil-mem shak elebi b. lyas diye bahsedilmektedir. shak Bey, elebi
1 Feridun Emecen, Saruhanoullar ve Mevlevilik, Tarihin inde Manisa, Manisa 2006, s. 49-53..

93

Manisa Mevlevihanesinin imdiki hali dardan ve ierden grnm

Mevlevhane eyhine gnde on dirhem tahsis edilmiti. mamn tahsisat gnde drt, mezzinin bir, kayymn bir, mesnevihnn iki, manzum okuyanlarn ikier, vekilharcn iki, ann bir ve nakibin bir dirhem idi. Zaviye iin ayrlm btn mahsul ve gelirleri kontrol ve sarf etmek eyhin yetkisi altndayd. Burada her ikindi namaz zaman bir defa yemek piiriliyor, fakir-zengin, misafir her kim hazr bulunuyorsa onlara datlyor, eer kifayet ederse her Cuma gecesi yarm kile beyaz pirinten pilav piiriliyordu. ...imaret mutfa iin satn alnan balca yiyecek maddeleri et (gndelik sarfiyat: 6 dirhem), ekmek (5 dirhem), buday (2 dirhem), pirin (2 dirhem) idi; ayrca ya, tuz, odun masraflar da gsterilmiti. 4 Bu ibarelerden karlacak sonu udur. Mevlevihanede grev yapanlarn says on kiiydi. mamn ve mezzinin
4 Emecen, a.g.m., s. 59-60..

olmas evrede ikamet eden kiileri ve zaviyeye olan ilgiyi gstermektedir. Her ikindi vakti gelen misafir ve mukim ayrt edilmeksizin herkese yemek ikram ediliyordu. Ayrca dikkat eken ve gnmzde yaplmayan bir baka uygulama da gzel sesli iki mesnevihann mesnevi kraatidir. Vakfn gelirleri, Karaolanl, Erdemil, Karacalu kylerinin vergileri, Nifte eltik sahalar, hamam kiras, drt kk ziraat sahas ve drt mezra, be dkkn kirasndan salanyor, toplam mebla 67.797 akay buluyordu. 5 Mimari yapya gelince, Mevlevihanenin kitabesi gnmze kalmamtr. Evliya elebi Manisaya geldiinde Mevlevihaneyi de ziyaret ederek bizlere u bilgiyi aktarr. Ve ehrin ark tarafnda bir mrtefi mesiregah,
5 Emecen, a.g.m., s. 60.

94

Manisada Mevlevi kltrnn yerlemesi sonucunda, Osmanl dneminde de Mevlevihane ilevini srdrm, 1664, l665, 1681 ve 1694 yllarnda onarlmtr.

bir de astne-i Hazreti Mevlana vardr. Acayip teferrcgh Mevlevihanedir. Bimarhanesi ve mteaddid fukara hcreleri ile mamurdur. ab havas ltif ba- irem misal bir kn dervian yeridir. Cmle ehir andan nmyandr. Ve kapusu zere tarihi budur. Emere bi imreti hzihiz-zviyetil-mbreketilshkyye El-emrl-dil el-muzaffer el-mansr shak bin lyas. Sene sebn ve seba miete El-merehl-fakir ilallhil-ganiyy el-muhtc Osmn bin Emetullah. Kitabeye gre yap H. 770 M. 1368-69 yllarnda yaplmtr. Mimar Emetullah b. Osmandr. Kitabede her ne kadar Osman b. Emetullah yazsa da u an salam ve mevcud olan Ulu Cami kitabesinde mimarmzn ad Emetullah b. Osmandr. Manisada Mevlevi kltrnn yerlemesi sonucunda, Osmanl dneminde de Mevlevihane ilevini srdrm,1664, l665,1681 ve1694 yllarnda onarlmtr. 1870li yllarda Nakipzade Mustafa efik Efendi, dergh ehir merkezine indirmitir. Manisadaki ilk Osmanl yaps olan Demirtaolu Ali Beyin yaptrd Ali Bey Camiinin yanna yeni dergh ina edilmitir. Yakup Kadri Karaosmanolunun Anamn Kitab adl eserinde ocukluk hatralarnn getii Mevlevihane burasdr. Yeni dergh Cumhuriyetin ilanndan sonra Tekke ve zaviyelerin kapatlmasyla Vakflar Umum Mdrlnn mlkiyetine gemitir. Genel Mdrlk de yapy satmtr. Satn alan kiiler de matbah ksm hari dergh ykmlardr. 2000 ylnda ise kalan matbah ksm da hk ile yeksan edilerek Mevlevihane yerine park

yaplmtr. 1870lerden sonra boaltlan Mevlevihane 1940lardan sonra hzl bir ekilde harap olmaya balamtr. Mevlevihane ancak 1961-1962 de Vakflar Genel Mdrl tarafndan Y. Mimar Sreyya Ycele ilk restorasyonu yaptrmtr. eitli aralklarla srdrlen ve 1982de tamamlanan bu yenileme almalarnda yklm olan beden duvarlar, orta kubbe, dier tavan ksmlar ile son cemaat yerinin rts ve direkleri yaplmtr. Asli hviyetiyle badamayan kt restorasyonlar geirmi olan Mevlevihane st kat demesi ihya edilmediinden imdi st katta bir oda kullanlamamakta, atl halde beklemektedir. Yap 1983-1992 yllar arasnda Manisa Mzesi slami Mezar Talar ve Kitabeler Seksiyonu olarak kullanlm, 1995 ylnda Vakflar Mdrlnden Celal Bayar niversitesine devr olunan bina yeniden restore edilmitir. Yap asli mimarisine kavumu mudur? Bunu sylemek ok zordur. 2001 ylndaki restorasyondan sonra yap Prof. Dr. Nezih Demirkent Ktphanesi adyla hizmete girmitir. ki yl boyunca ktphane sfatnn yan sra Mevlevihanelerin asli hviyeti olan kltr merkezi olarak hizmete devam etmitir. Bendenizin binann mdrln yapt bu yllarda uluslararas ve ulusal sempozyumlar; sergiler ve konserlere ev sahiplii yapan bu eser, 2003 yl bandan 2005 yazna kadar ilevsiz kalmtr. 2005 yl ortalarndan itibaren Manisa ve Yresi Trk Tarih ve Kltrn Aratrma ve Uygulama Merkezi bnyesinde Manisa Mevlevihanesi Etnografya Mzesi haline dntrlerek halkn ziyaretine almtr. 30 Eyll 2007 tarihinde organizasyonu tarafmzca yaplan Trk Tasavvuf Kltr ve Hz. Mevlana Sempozyumu ile Doumunun 800. Ylnda Hz. Mevlana konulu temal Hat ve Ebru sergisi dzenlenen Mevlevihane u an mze olarak kullanlmaktadr.

95

Trbede Restorasyon
Dervi Hcreleri
Mzenin bat ve kuzey ynnde yer alan dervi Hcreleri 1584 ylnda Osmanl Sultan III. Murat tarafndan yaptrlmtr. Yapm kitabesi mzenin giri kaps zerinde yer almakta iken 1928 ylnda sklerek kitabeler seksiyonuna kaldrlmtr. Dervi Hcreleri 17 adettir. Her birisinin zeri kubbeyle rtldr. Hcrelerin dikdrtgen biimli bacalar bulunmaktadr. 1928 ylnda Dervi Hcrelerinin drd dnda dier hcrelerin aralar alarak koridor haline getirilmitir. Hcrelerin da bakan ynnde demir parmaklkl birer penceresi ile koridora bakan kap ve penceresi bulunmaktadr. Ayrca hcrelerin her birisinin oca vardr. Dervi Hcrelerinin n taraf 20. yzyln banda ahap ereve ile kapatlmtr. Dervi Hcrelerinin bat tarafnda yer alan ilk hcre Postniin Odas, ikinci hcre de Dervi Odas olarak dzenlenmitir. Mevlna Mzesinin Rlve ve Antlar Mdrl tarafndan izdirilen rlve, restorasyon ve restitsyon projeleri, Konya Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kurulu tarafndan onaylandktan sonra restorasyon almalar balamtr.

Restorasyondan nce Dervin Kaps ve revaklarn genel grnm.

Hcrelerin kap, pencere ve revak sisteminin skm yaplarak, girilerin zemini tespit edilmitir.

Bat ynndeki hcrelerin kemerleri orijinal halde braklarak kemerler belli olacak ekilde tula ile derzlenmitir. Dervi Hcrelerinin duvarlarndaki rm olan ahap hatllar deitirilerek yerine yenileri konulmutur. Hcrelerin d duvarlarnn derzleri tamamen sklerek, Horasan Harc ile yenilenmitir. Dervian kapsnn d ksmnda gney ynde st blmde bozulmu olan talar deitirilmitir.

96

Kubbelerin zerindeki kurun rt kaldrlmtr. Restorasyon almalar bittikten sonra yeniden kapatlacaktr. Hcrelerde bulunan ocak bacalarnn kulelerinin tamiratlar yaplacaktr. Hcrelerin i blmndeki svalarn tamam sklerek Horasan Harc ile yenilenmitir.

Hcrelerin zemin kazs yaplarak orijinal zemine ulalmaya allmtr. Yaplan kaz almalar sonucunda Dervi Hcrelerinin orijinal zeminine ulalmtr. Revak blmnde yaplan kaz almalar sonucunda orijinal zemin bulunmutur.

Doubat ve gneykuzey dorultusunda hcrelerinin birletii gei mekannn altnda dnem dnem kullanlm orijinal su ebeke sistemi ortaya karlmtr. Dervi Hcrelerinin orijinal i duvarlarna ulalm, hcrelerin her birinin i ksm 45 ile 165 cm kazlm, kemer aralklarnn duvar temelleri tespit edilmi ve zgn malzemeyle tamamlanmtr.

97

Kasnak sistemine ulamak iin kubbelerin zerindeki fazla molozlar atlm, kubbe kemerlerinde oluan bask kaldrlmtr.

Hcrelerin nnde bulunan revak ksm tamamen kaldrlm olup, revak blmnn tm tayc direkleri ve st rt sistemi yenilendikten sonra yeni bir revak sistemi oluturulacaktr. Kubbelerin d ksmnda yaplan almalarda orijinal durumu bozulmam kubbe kasnann kirpi saaklar tespit edilmi ve dier kubbe kasnaklar buna gre yenilenmitir.

Esasl bir restorasyon almas gerekletirilirken, gelien artlar yeni bir tadilat projesine ihtiya duyulmu, bu sebeple restorasyon faaliyetleri bir mddet gecikmitir. Sonu olarak; restorasyon projesi dorultusunda almalar devam eden Dervi Hcreleri, orijinal durumuna dntrlerek bamsz birer oda haline getirilecektir. Onarm almalarndan sonra tehir tanzim almalarna balanacaktr. Bu konuda ilgili ahs ve kurumlarla istiar almalar devam etmektedir. Restorasyon almalar srasnda ziyaretilerin rahatsz olmamas iin projeyi yanstan bir perde sistemi uygulanmtr. Konya Kltr ve Turizm Mdrlnden temin edilmitir.

Emei geen herkese kranlarmz sunuyoruz.

98

Ruhu Olsun... Sd
99

eng
Hazreti Mevlna, eng ve ud sesinden Ente hasbi, ente kfi ya Vedud kelimelerini duyduunu sylyor.
atllarn harb algsna benzeyen bir mzik aletidir. Divan iirinde bir mazmun olan ve sevgilinin cefasyla beli bklm simgeleyen Osmanl enginin atas, ran engidir. Ama alg, biim bakmndan stanbulda baz zellikler kazanmtr. Safiyddin Urmev (l. 1294), Abdlkadir Merag (1350-60 1435) gibi mellifler eng hakknda ayrntl bilgiler vermilerdir. Kenzt-Tuhaf adl, XIV. yzyldan kalma Farsa yazmada da engle ilgili bir hayli bilgi vardr Ama XV. yy airi Ahmed-i Dnin engnme adl mesnevisi, enge dier Osmanl alglar arasnda ok ayrcalkl bir yer kazandrr. nk baka hibir Osmanl algs iin -manzum veya mensur- byle bir eser yazlmamtr. Daha ok Avrupal gezginler iin, Saray nakkahanesi dnda, halktan ressamlarn yapt, bugn ou Avrupa mzelerinde bulunan ar resimleri dnda, ehinahname, Sleymanname, I. Ahmed Albm ve Surnme-i Hmyn gibi minyatr albmlerinde, birok dier algnn yan sra engin de tasvir edildii pek ok minyatr vardr. Araplarda cahiliye devrinde Mekke de ve Medine de byle saz alanlar vard. Hele Medine ahalisi msikiye pek dknd. bn-i Kuteybe Marif adl kitabnn snat leraf bahsinde, vakt-i sadetde, Huleyfy-i Ridin devrinde ve Tbinin devrinde baz kimselerin, ez cmle Nadr bin Haris, Hakkem bin Ebilas, Huresy bin Amre, Ebu

Amre bin Hureys, Kayslfihri, Mamer bin Osman ve bn-i Siyrinin babas Siyrinin ud alp teganni ettiklerini yazar. Cafer bin Eb Tlibin olu Abdullah(R.A.)n ud dinlemeye son derece merakl olduu pek mehurdur. Hazreti Mevlna, eng ve ud sesinden Ente hasbi, ente kfi ya Vedud kelimelerini duyduunu sylyor. Mesnevde Hz. Pir pek ok terde engden bahsetmektedir. Yirmi drt makamdan eng alan algyca, dinleyeni yoksa eng ona bir yk olur. O karanlk bulutlarn altnda yalnz bana kalan da, yksek perdeden, alak perdeden eng almaya balar. Biz eng denilen saz gibiyiz ki mzrb vuran sensin. u hlde kan inilti bizden deil, sendendir. Biz glip ve malub olmak hussunda satran tahtas gibiyiz ki glibiyet ve malubiyetimiz yine sendendir. Osmanl dneminde eng alan Sultan Ahmed maiyetindeki saz heyetinde bulunan eng Behram, IV. Murad devri mzisyenlerinden Mevlev Yusuf Dede bunlardandr.

100

101

Mevlev Mektuplar - III

2 Mart 1959 Tarihli Mektup

Ali Ik

Bismihi Esselam Aleykm Candan Kardeim Hazret-i Necati:

stanbul 2/ Mart/ 1959

imdi 26 ubat tarihli ltufnameni alp, pp, kokladktan sonra okudum. Daha kim bilir ka defa okuyacam. Hemen kaleme sarlmakla, seninle kar karya konuur bir hle geldim ve bu halet iinde yazyorum. Aziz kardeim: Mektubunun her satr ayr bir ders, ayr bir iltifat. Buyurduklarnn hepsi ayn hakikat. Cenab- Pirimiz, Hdavend-i kmkr, Monl Hdavendigr Efendimizin saye-i kudsiyelerinde suri ve manevi mahrum olmayz inaallah. Hele sen, Mehmet Dede Efendi gibi zat- melek-sfatn evlad olmakln hasebiyle ayrca bir bahtiyarla sahipsin. Eh.. elhamdlillah fakir de hayr dualarna nail olanlardanm. Bundan dolay klahm havaya atsam yeridir. Ahmet Avni Beyefendi gibi bir zat- liye de mlaki olup feyizlerinden * hisse-mend oluum ayrca bir ltf- Sbhanidir. Hepsinden aldmz ders, nefse uymamak olduuna gre, sen aziz kardeimin dualar berektiyle nefs elinde zebun olmaktan kurtulurum inaallah. Kenan Rfai Beyefendi: btn ihvanna (Sizlerden yalnz bir ey, sade bir ey istiyorum: Nefse uymamak) buyurur imi. Cenab- Pir Efendimizin meslek-i ulvileri de ayn ey deil mi? Nefsi krletmek kolay. Fakat makbul olmasa gerek. Nefis ne kadar azgn olursa olsun biz ona deil, o bize ram olduu mddete kazantayz. Hemen Cenab- Hak muvaffak eylesin. Bizim inancmz, saray- Sultan Hdavendigrda hizmet erefiyle km-yb olan canlarmz, halislmiyar birer erdirler. Onun iin dualarnz niyazdan kendimizi alamyoruz. Berber kssas burada da yine hatra gelmekte. Cenab- Hak hepimizi Cenab- Pirimiz Efendimizin bab- saadetinden ayrmasn. Burada hep beraber olduka, tede de yine beraber olacaz inaallah. Geenlerde talebelerimizden Nezih nam efendi, mektep arkadalaryla birlikte Asitan- saadeti ziyaret eylemek ltfuna mazhar olmu. Avdette pek ok selamlar getirdi. Havadis meyannda da Mehmet Bey kardeimizin. Ziraat Vekili Nedim Beyefendinin emr-i davetleriyle Ankaraya gittiini syledi. Bu seyahatin Mesnevi erif erhinin tab mevzuuyla alakadar olduunu tahmin edip sevinmitim. Fakat, senin mektubunda buna dair hibir iaret yok. Mehmet Beyden de hibir bearet yok. Hayrdr inaallah. Bu hususta mjdelerine muntazrm. Sultanm efendimin Huzur- saadetine dhil oldukta yine bu fakiri duadan unutma. Ltuf eylesin, inayet buyursun ve kabul eylesin de an-karib yz srmek saadetine nail olaym. Cenab- Hak hepimizi birbirimize balasn. Mtekarriblhull olan ramazan- mafiret-nian da tebrik edeyim. Pek ok yllar birbirimizi tebrik eylemei niyaz ederim. Bu mbarek ayda her niyaz kabul olur. Bu fakirin de niyazlar, senin dualarna terdfen inaallah kabule mazhar olur. Mehmet Bey kardeimizin ellerini, yanaklarn hasretle perim. Senin de hasretle ellerini, gzlerini tekrar tekrar per hatm-i kelam eylerim canm kardeim. Bende-i bendegn- Hazret-i Mevlna mza (Halil Can)

Trkesi: Gcmn yettii kadar.

102

103

Minyatrlerde
Maarif ERDEM
u yazmzda sanat akmlarnn tesiri ile takipilerinin azald Gelenekli Sanatlarmzdan bahsetmek istiyoruz. Efendim ncelikle Gelenekli ismini zellikle belirtmek isteriz. Sel ve sallarn haddinden fazla kullanlmasndan tr gnmzde Geleneksel Sanatlar olarak kullanlan bu ismin ok taraftar deiliz. Sz gelimi klasik kelimesi de bizi inciten bir anlatmdr. Geleneksel, sanatsal, klasik gibi ifadelerin Trkemize uygunluu da bu acizin haddini aar. Zira bizde dilimizi henz sel ve sallardan temizlemi saylmayz. u da var ki konu balmzda ok doru bir balk deildir. Zira minyatr szc; (Orta a) Avrupadaki el yazmas kitaplarna ait bir kavramdr. Bu kitaplarda kullanlan krmz renkte -ki bu renk kurun oksit ve demir oksit ile elde edilirdikendine zg tasviri olan ve genellikle ba harflere verilen minimum isminden tretme bir kelimedir. Bizim gelenekli sanatmzda bu ifadenin yerine tasvir veyahut nak kelimeleri kullanlrd. Hakeza bu sanatla uraanlara nakka veya musavvir denilirdi. nceki

Peygamber Efendimiz
B
yazlarmzda Musavvir kelimesini bal bana konu olarak deerlendirmitik. Neden musavvir denildiine yer verdiimiz eski yazmza bakldnda birok ey daha net anlalacaktr. Birok kelimenin unutulduu ve karln bulamadmz gnmzde bizim neden Minyatrlerde Peygamber Efendimiz baln attmz merak konusu olursa yle diyebiliriz; tasvir ve benzeri kelimeler farkl anlamlar bu gn baka ifadelerde muhteva etmektedir. Affnza snarak konumuza girmek isteriz. Gelenekli Sanatlarn bir blm olarak kabul gren minyatr Trklerde ok eskiden beri icra edilen bir sanattr. (Geri Msr M. 2. yzylda papirs kadna yaplan tasvirler varsa da karakteristik olarak Trk Minyatrnden farkl incelenmelidir. Kltrel ve corafi konumun yan sra medeniyet farkllklar bunun ayr incelenmesini gerektirir kanaatindeyiz. Bir tarafta firavunlar ilah edinen bir kavimin tasvirleri bir tarafta

104

firavunlara ba kaldran byk peygamberlerin hayran musavvirler. Plastik deerlerinden baka hibir konu benzerlii dikkati ekmez. Bununla birlikte Yunan, Roma, Bizans, Sryani el yazmalarnda minyatrler ska grlr. Ancak biz bizim konular olan minyatrleri incelemek gayesindeyiz.) Hun Sanatnda genie grdmz minyatrlerde konu edinen av sahneleri, sava tasvirleri ve g hikayeleri kimi zaman btn kimi zaman ise birka figrle adrlarda, deri eyalarda, hal ve kilimlerde, sava gerelerinin sslemelerinde, kee sslemelerinde karmza kyor. Pazrk Kurgannda(Kurgan: Eski Trklerde genellikle devlet idarecilerine yaplan antsal mezar, -ki Eski Msrda karl piramitdir.-) yaplan kazlarda Saka (skit)Trklerine ait buluntularda dnyann en eski hals ve mehur altn elbiseli adam mumyas bulunmutur. Bir Trk Hakanna ait olduu sanlan mumyada dvlerek ilenmi birok simge ve motif bulunmaktadr. Ayrca kurganda kan haldada sanatn ne denli ilerledii aka grlr. Zira sanat tarihine aina olanlar bilirler ki bu dnemde bu denli sanat yaplabilmesi iin ok derin bir sanat temeli gerekmektedir. Velhasl en az yzelli iki yzyl daha eski bir sanat anlayna tabii olmaldr. (Pazrk Kurgan,M.. 3-6. y.y. skit) bu tarihler bile en az yedi bin yldan bu yana Trk tasvir geleneinin olduunu gstermektedir.) slam ncesi sanat gelenei bu kadar derin olan Trkler elbette ki slam kabulden sonrada bu gelenei srdrmlerdir. slamda daha halen zmlenemeyen resim konusu Trklerde zaten zml idi. Zira yaptklar tasvirler son derece soyut ve tapnma amacndan uzakt. Geri aman inancnda Totemler(putvari uur saylan

yontular) olmusa da Trkler genel yaantlarnda tek tanrl bir inan tarzn hazmetmilerdi. (Gk Tanr inancnn hakim ve atadan gelen gl itikad sayesinde slam Dinini kabullenmede ok bir zorluk ekmemilerdi. Neredeyse bir anda tm hkmlerini kabullenmilerdi. Sanat, g, sava ve av Trk yaantsnn zaruretindendi. Tabi ki slam ncesinde bu konular bir sonraki nesle aktarabilmek iin yazl kaynaklar braktlar-ki bunlar Bilge Tonyukuk ve Bilge Kaan ta yaztlardr- ve bylelikle rflerinin devamlln saladlar. Trk rfleri slama son derece yaknd.) Trk tasvirleri slamn kaidelerine uygun olmasndan tr bu kltr tarihe Trk slam Sanat olarak yerleti. Neticede bu sanat hibir engellemeyle karlamadan gnmze kadar ylece geldi. Zamanmzda minyatr olarak alglanan en nemli eserler Tebrizde (Gney Azerbaycan) retildi. Gnmzde rann kuzeyinde kalan bu sanatkar ehir Rum

105

Gelenekli Sanatlarn bir blm olarak kabul gren minyatr Trklerde ok eskiden beri icra edilen bir sanattr

Anadolusunda konyumun (Konya) hkm ne ise slam Minyatrnde hkm odur. Leyla Mecnunlar, Miraceler, Siyrei Nebiler ustalkla minyatrlerle sslendi. 17. yzyldan sonra fildii zerine yaplan minyatrler yaygnlat. Daha sonra minyatr sanatna kar ilgi azalmakla birlikte dar bir sanat evresinde gelenekli bir sanat olarak srdrld. Seluklular dneminde de minyatre nem verildi. Seluklularn ran ile ilikileri nedeniyle minyatr sanat ran etkisinde kald. Mevlanann resmini yapan Abdddevle ve baka nl

minyatr sanatlar yetiti. Osmanl Devleti dneminde ise 18. yzyla kadar ran ve Seluklu etkisi srd. Fatih dneminde, padiahn resmini de yapm olan Sinan bey adl bir nakka, II. Bayezid dneminde de Baba Nakka diye tannan bir sanat yetiti. 16. yzylda Reis Haydar diye tannan Nigar, Nak ve ah Kulu n yaptlar. Gene ayn dnemde, Bihzadn rencisi olan Horasanl Aka Mirek de stanbula arlarak saraya banakka (baressam) yaplmt. Mustafa elebi, Selimiyeli Reid, Sleyman elebi ve Levn (Abdlcelil elebi)18. yzyln nl nakkalardr. Bunlardan Levn, Trk minyatr sanatnda bir dnm noktasdr. Levn, geleneksel anlayn dna kt ve kendine zg bir biim gelitirdi. 19. yzyl balarnda yenileme hareketleriyle birlikte minyatrde de bat resim sanatnn etkileri grld. Minyatr yava yava yerini bildiimiz anlamda ada resme brakmaya balad. slam sanatlar bu sre zarf iinde tasvirlerinde olduka dikkatli olmulardr. Lakin Siyer olarak adlandrlan kitaplarda o dnemin imkanlar erevesinde Peygamber Efendimiz(S.A.V)in mucizeleri idrak d kalabilmitir. Bu sebeple Siyer-i Nebi kitaplarna bu tr mucizelerin aklla kavranlabilmesi yahut en azndan azametinin anlalabilmesi iin bu trl tasvirler uygulanmaya balamtr. !3. ve 14.yzyldan itibaren karmza kan bu tasvirler anlatm daha ciddiyetli bir hale getirmilerdir. Malum olsun ki o dnemlerde gnmzn teknolojisi ve imkanlar olmadndan bu zaruri bir hal almt. Bu dnemde Hazreti Resuln yz hatlarn belirten birka minyatr dnda ounlukla belirtili izgiler kullanmamaya zen gsteren nakkalar ounluktadr. Bu nakkalar Peygamber Efendimiz (S.A.V)in yzn izme cretine girmemek gayesi ile onun mbarek yzn tasvirden kanmlardr ve ounlukla beyaz olan bir pee ile srlayarak balarnn arkasnda

106

nur ve haleler koyarak betimlemilerdir. zerinde yeil giysisi, beyaz sar ve bazen ridas ile imal bir tasvir etme yolu izlenmitir. Kimi minyatrlerde ise vcut hatlar ve balar tamamen nura gml olarak tasvir edilmitir. Kendilerinin hakikati hakknda bir nebze fikir vermesi gayesi gdlerek bu eserlerin meydana geldiini dnmekteyiz. bn Vehbiye gre peygamberimizin tasvirine ilk olarak in Hakannn yaptrd bir kitapta rastlanmaktadr. Bu kitapta Hz. Nuh, Hz. Musa, Hz sa ve Hz. Muhammed (S.A.V.)in minyatr tarznda rastlanmaktadr. Maalesef sz konusu eseri henz bulamadmz iin bu eserdeki tasvirlerin mahiyeti hakknda ok derin bir bilgiye sahip deiliz. 13.yzylda Peygamberimiz Drt halifesi ile Varka ve Glah (Muhammed-ul Hayi 13.y.y.) isimli eserde tasvir edilmitir. Moollardan slama geen dini resim gelenei ile birlikte 1307-1314 tarihinde Hazreti Muhammed (S.A.V)in tasvirleri tarih kitaplarnda da grlmtr. Ancak burada onun risaletine dair bir ibare kullanlmamtr. Sadece dier tasvirlerden daha byk olarak resmedilmitir. Bunun dnda Reidddin Fedlullah Peygamberimizi Camiu-t Tevarih isimli tarih kitabndada tasviren izmitir. Siyer-i Nebi isimli kitaplar arasnda en ok tasvirin bulunduu ve tarihilerin en ok nem verdii bir dier kitap ise 13. yzylda Erzurumlu Daririnin kaleme ald Siyeridir. Bu eser Sultan III. Murad tarafndan tekrar minyatr katalou biiminde hazrlatlmtr. 810 dan fazla minyatrn bulunduu bu eser ancak III. Mehmet devrinde tamamlanabilmitir.(tamamlanmas ,15941595) (Bu bilgide ilgililerine unu anlatmtr; ia geleneine bal ran minyatrlerinde Hazreti Muhammed (S.A.V.)in tasvirlerinin bulunmas gayet normaldir. tikat gerei bu tr almalar iada kt karlanmaz. Ancak Ehli Snnet

tikatn benimseyen Osmanlda bu trl almalara msaade edilmesi ve Padiahlarca desteklenmesi de ok manidardr ve birok n yargya cevap niteliindedir.) Sonu olarak slamda Minyatr anlatm glendirmek ve anlatlan hadisenin daha iyi kavranlmasn salamak amac ile daha doru bir ifade ile eitim iin cmerte kullanlmtr. Konu daha ok hassaslamadan ve tartmalara yol amadan szmz bitirmek isteriz. Peygamber Efendimiz (S.A.V)in mucizelerini anlamamz gerekten bu devirde bile zor. Peygamberlerin mucizelerine ve Evliyaullahn kerametlerine ne akl erer ne fikir. Olduu gibi kabul etmek iin en dorusudur. Hazreti Sleyman (A.S.)n peygamberlii zamannda nebilerin ve velilerin tasvirleri ayn gaye ile yani halkn kavramasn arttrmak ve insanlar ibadete sevk etmek iin yaplmtr. Cinler, Sleyman iin diledii biimde kaleler, heykeller, havuz gibi anaklar ve sabit kazanlar yapyorlard. Ey Davd ailesi, kredin! Kullarmdan kredenler pek azdr. (Kuran- Kerim,Sebe suresi, 13.
ayet,Diyanet leri Meali)

107

Minhcl-Fukar
tanmak, Adab MevleviliiSeyr-i Slukunuerkan renmek, ne, Mevlevi renmek, Tarikte nedir, nasldr? bilmek iin muaazzam kaynak...
MNHCUL-FUKARA smil Ankarav Hazrlayan : Do. Dr. Safi Arpagu Vefa Yaynlar

Minhcl-Fukar, hereyden nce tkenmez bir mn menba, slmn eitli ynlerini sergilemesi sebebiyle dikkatle tetkke ve muhtevs zerinde dnmeye lyk, saygn bir eserdir. Corafyamzn mnev tabatn yanstmas bakmndan mstesn bir mevki olan Mevlev kltrnn de temel kavramlarna, slb zelliklerine it pek ok unsur yine Minhcl-Fukardan renilebilir. Bilhassa Mevln ve bn Arab ile zirveye ulaan tasavvuf doktrininin tm ana balklarn tkip edebilmek, buna ilveten balangcndan Ankaravnin yaad dneme kadar olan yaklak bin yllk tasavvuf literatrn nasl kaynatn ve nasl bir btn oluturduklarn grmek asndan Minhc nemli bir klsik eserdir. Ayrca Minhc, tasavvufun temel kavramlarna, slmn temel esaslarna ve ilh bir mhiyete ship olan insann boyutlarna k tutan, onlar yorumlayan ve temelde nasl yorumlanmas gerektiine de nmne olan bir rehber hkmndedir. Minhcl-Fukary ilm bir neri hedefleyerek gnmz imlsna aktarma lzmunu hissettik. Bu noktada eserin daha nce yaynlanan sdeletirilmi halinin (smil Ankarav, MinhculFukara, Fakirlerin Yolu, haz., Sadettin Ekici, stanbul: nsan, 1996.) sdeletirme olmann eksiklerinden kurtulamadn, okuma ve tercme hatlarnn yansra fazlaca eksiklikleri bnyesinde barndrdn belirtmek gerekmektedir. Eserin Afif Tekta tarafndan ihtisr edilmi haldeki basks ise, (Afif Tekta, eyh smil Ankaravnin Minhcl-

Fukar Adl Eserinin z -Fukarnn Yolu- (Haz. Mustafa iekler), stanbul: Eren, 2004.) slbu ve muhtevs pek ho, istifde edilir, yayn da gyet nitelikli olmasna ramen eserin tmn ihtiv etmemektedir. Bu almamzda MinhclFukarnn Matbaa-i mire-stanbul basksnn sayfa numaralarn esas aldk ve keli parentez ierisinde belirttik. Eserin Bulak-Khire basks olan nshasn ise daha ok kontrol ve tashh amal kullandk. (smil Ankarav, Minhcul-Fukara, Rz Efendi Matbaas, stanbul 1286; smil Ankarav, Minhcul-Fukara, Bulak, Khire 1256.) Eser blmden olumaktadr.

108

lk blmde Mevlev db ve erkn, ikinci blmde, ibdetler ve bz dn hususlarn tasavvuf mhiyeti, nc ve son blmde ise mertib-i slk denilen hl ve makmlardan oluan yz tasavvuf terimi ele alnmaktadr.

lk blmde Mevlev db ve erkn, ikinci blmde, ibdetler ve bz dn hususlarn tasavvuf mhiyeti, nc ve son blmde ise mertib-i slk denilen hl ve makmlardan oluan yz tasavvuf terimi ele alnmaktadr. Bu son blm Abdullah b. Muhammed el-Ensr el-Herev (v.1088)nin Menzils-Sirn eserinin bir erhi mhiyetindedir. Rsh Dede, Minhcn ihtiv ettii konular ele alan iki ayr eser daha kaleme almtr. Bunlardan ilki Thirl-Mevlev tarafndan tercme edilen Nisbl-Mevlev isimli eserdir. Ankarav bu eserde, Minhcn konular tamamen Mesnev beyitlerinden hareketle ele almaktadr. Bak. Nisbl-Mevlev Tercmesi (Trc. Thirl-Mevlev, Haz. Yakup afak, brahim Kunt), Konya: Tekin, 2005. Ayn ekilde kaynaklarda belirtilen fakat Minhcn bir zeti olduu anlalan yazma hlinde Derects-Slikn isimli bir eserin de mevcdiyeti bilinmektedir. Eserleri hazrlarken, gnmz okuyucusu iin zorluk oluturabilecek eitli hususlar elimizden geldiince gidermekte fayda mlhaza ettik. Bata yet, hads, Mesnev beyitleri ve Fthttan yaplan iktibaslar olmak zere Arapa ve Farsa ibrelerin tahrcini yapp tercme edilmeyen metinlerin tercmelerini keli parentezler ierisinde ve farkl bir yaz tipiyle vermeye altk. Temelde eserin de kaynaklar olarak zikredebileceimiz Mevln Celleddn Rmnin Mesnev, Dvn- Kebr, Fhi M Fh ve Meclis-i Seba, Muhyiddn bnl-Arabnin Ftht- Mekkiye, Tedbrt- lhiyye, FusslHikem, bn-i Frzn Dvn, Abdullah Ensrnin Menzils-Sirn, ihbddn Shreverdnin Avrifl-Marif, Kueyrnin Risle, Gazzlnin hyu Ulmid-dn, Eb Tlib el-Mekknin Ktl-Kulb, Hucvurnin Kefl-Mahcb ve bn-i Atullah elskendernin Letifl-Minen ve Hikem-i Atiyyesi, Meyyidddn Cendnin erh-i Fussu gibi tasavvuf klasiklerinden yaplan olduka fazla naklin tercme edilmeksizin verilen ibreleri tasavvuf anlamlar gz nnde bulundurularak tarafmzdan tercme edilmitir. Minhcda yer verilen sf szlerinin hemen hemen tamam, ilk dnem tasavvuf

klasiklerinden iktibs edilmi, bu tercmelerin bir ksm Hz. rih tarafndan aklayc ve rnek bir slbla yaplmtr. Aktarlan hads-i erflerin byk bir ksm, mellifinin hads ilmindeki yetkinliini gsterir bir ekilde slm ilimlerin tm asndan mteber ve mtedvil klliyatlardan alnmadr. Bunun dndaki rivyetler ise, bata hy, HilyetlEvliy, Nevdirul-Usl olmak zere tasavvuf muhtin kendi mn dnysn yanstan eserlerden istifdeyle aktarlmtr. Biz zellikle hadslerin tahrcine huss bir ehemmiyet atfettik. lgili fihristlerden, bilgisayar programlarndan ve internet zerinden aramak sretiyle elimizden geldiince her hadsin kaynaklarna erimeye, eritiimiz kaynaklar da bibliyografyada belirttiimiz matb nshalardan dorulayarak gstermeye gayret ettik. Hz. rih eserinde baz nakil ve rivayetleri mnen aktarmakta veya metnini kendisi in ederek vermektedir. Kaynaklarda birebir rastlanamayan bu gibi durumlarda, benzeri ifdeler ve mnlara iret ettik. Mevlev kltrnn temel eserlerinden nemli bir eseri gnmz okuyucusuyla buluturmak, bu alanda almalar yapma gayretinde olan bir kimse olarak bize ancak vazfemizi yapm olmann mutluluunu verebilir. Bunu yaparken baarl olabildiysek bahtiyr oluruz. Hatdan mnezzeh sdece Cenb- Hak olduuna gre, phesiz bizlerin de bu almada hatlarmz ve eksiklerimizin olaca muhakkaktr. Bizim iin bu hatlar konusunda bizleri kz eden dostlarmz olaca mdi mutluluk kaynamz ve silgimizin kalemimizden nce bitmemesi temennmiz olacaktr. Do. Dr. Sfi Arpagu M.. lahiyat Fakltesi retim yesi

109

Mevlev Tarihinde

Nisan

1 Nisan 1283 1 Muharrem 682 Hazreti Mevlnann

torunu Celle Htun Hakka yrd. Mevlna Trbesinde medfundurlar.

17 Nisan 1824 - 17 aban 1239 Dede Efendinin

besteledii ikinci yn olan Nev yini icr edildi.

Mevlevhanesi okunan bir mevlid ve ardndan yaplan Mevlev yini ile almtr.

2 Nisan 1877 - 18 Rabilevvel 1294 Bahariye

21 Nisan 1938 Pakistanl slam limi, air ve Mevlev muhibbi Muhammed kbl Hakka yrd. Pakistann Lahor kentinde adlarna yaptrlan trbede medfundurlar. 23 Nisan 1944 Halep Mevlev Zaviyesi eyhi ve makam elebisi Mehmed Bakr elebi Efendi Hakka yrmtr. Yenikap Mevlevhanesinde babalar Abdlhlim elebinin yanna srlanmtr. 24 Nisan 1226 25 Rebilhir 623 Zhid Efendi-i Ekber ibn-i Sultan Veled Hazretleri bu cihana terif ettiler. 26 Nisan 1910 Yenikap Mevlevhanesi 1906 yangnndan sonra enkaz kaldrlm, Konya Mevlana Tekkesi postniini Abdlhalim elebi, eyhlislam Sakp Molla Bey, Yenikap ve Bahariye Mevlevhane eyhleri Mehmet Abdlbk ve Hseyin Fahrettin, Galata Mevlevihanesi eyhi Veled elebi, skdar Mevlevhanesi eyhi Azmi Efendizade Ahmet, diger tarikatlardan baz sitne eyhlerinin ve evkaf Nezareti ba Mimar Kemalettin Beyin katlmas ile temel atma treni gerekletirilmitir. 27 Nisan 1977 Konya Mevlana Mzesi mdr
emektr yazar, Hattat M. Necati Elgin Hakka vsl oldu. stanbul Zincirlikuyu aile kabristannda medfundur.

3 Nisan 1839 -18 Muharrem 1255 Dede Efendinin

Ferahfeza yini Beikta Mevlevhanesinde ilk kez icr edilmitir.

7 Nisan 1922 ranolojist ve slam ve Tasavvuf aratrmacs, Mevlev muhibbi Annemarie Schimmel hanmefendi Almanyann Erfurt ehrinde dodular. 9 Nisan 1989 Yenikap Mevlevhanesi son eyhi
Abdlbki Efendinin oullar Mevlev postniini Resh Baykara Efendi Hakka yrmtr. Kabirleri Yenikap Mevlevhanesi Hmn Mezarlnda babalarnn yanndadr.

Dededen sonra postniin olan Hsameddin Dede Hakka yrmtr.

10 Nisan 1955 orum Mevlev postniini zzet

12 Nisan 1859 - 9 ramazan 1275 Hemdem elebinin

vefat zerine elebilik makam olu Mahmud Sadreddin elebiye tevcih edilmitir. Celleddin Bakr elebi dnya odasndan, ahiret odasna g ettiler. Konya ler Mezarlna aile mezarlna srlandlar.

13 Nisan 1996 Hz. Mevlnann 21. Kuak torunu

16 Nisan 1862 - 16 evval 1278 tarihinde Beikta

28 Nisan 1875 Medine-i drs-selm- dny Badad behit-i asm Vilyet-i Cellesi Kapukethds , rtbe-i ly haiz el-merhmul-Mevlev Hfz mer Fiz Efendi Hakka yrmtr. Yenikap Mevlevhanesi hmuannda medfundur
Mzesi (Trk Etnorafya Mzesi) olarak dzenlenerek ziyarete almtr.

Mevlevhanesi eyhlerinden E-eyh El-Hc Hasan Nazif Dede Efendi Hakka yrd.

30 Nisan 1963 Kbrs Mevlev Tekkesi Kbrs Trk

110

Sorular
Mevlev eyhlerinin oturduu postun rengi neden krmzdr?

Mevlevlikle ilgili

Hazreti Mevlny temsil eden eyhin oturduu postun rengi krmzdr. Mnevi makamna iarettir. Dede ve eyh, post sahibidir. Matbahtaki post, irdeyi mride teslim makamna iaret saylr; bu posta Saka Postudenir. Su, hayata sebeptir. XXI. srenin 30. yetinde bildirdii gibi her ey, sudan dirilmitir, suyla diridir. Bu bakmdan kta, suya muhtatr, susamtr. Kendisi suya kanacaktr, sonra o da , klar kandracaktr. Bu posta, Saka Postu denmesi bu yzdendir. eyh postu koyu krmzya boyanr; nk koyu krmz renk zuhur ve tecelli rengidir; siyah renkse, renksizlie zat iarettir. Krmz, sm-i Cellin nrunun rengidir. Tecelli krmzdr. Tecell kelimesi ile cell kelimesi arasndaki ilikiye dikkat buyurulsun.O nokta, nzln ve urcun balang ve biti noktasdr. Ztta, btn sfatlar, adlar, fiiller, hkm ve eserler, bilkuvve mevcut olmakla beraber stteki ya gibi, oturup susan bir insandaki konumak, dinlemek, i grmek, yrmekkabiliyetleri gibi mstehlektir. Bu yzden gece zta, gndz sfatlara, yzse zta benzetilmitir. Gene bu yzden edebiytta, sa, yz rtt iin sfatlara, yzse zta benzetilir. Gece, her eyi kaplar rter; gndzse gecenin rtt her eyi izhr eder. Gece, afak denen ve gnein batmasyla zuhur eden bir kzllkla balar, gndz de, gne doarken balayan ve fecir denen kzllkla belirtir. te btn bu mlhazalardr ki koyu krmz renk, zuhur ve tecell rengi saylm, zta vsl olduktan sonra geriye dnmeye, kemle ve hilfete remz olarak kabul Hazreti Mevln, Divn- Kebrinde, bir gazeline, Nrst miyn- ar- ahmer Ez dde vu vehm u nr berter beytiyle balar ve bu kanaati belirtir.

111

Mevlna Dergah adrvan