Landschappen
p.1
§ Landschap De natuurlijke opbouw
Nederland is een verzamelgebied van allerlei losse af-
zettingen uit middelgebergten. Door uitwaaiering onstond-
en er in het Pleisoceen in heel Nederland puinwaaiers van
zand en grind. De Maas zette in Zuid-Limburg niet goed
af en van de oorspronkelijke rivierbedding bleven aan de
2 Lösslandschap zijkant restanten over. Dit zijn de terrassen .
Zuid-Limburg is door de Maas opgedeeld in plateaus,
hellingen en dalen.
In het Pleistoceen werd er löss afgezet (hele fijne deel-
tjes). De löss bedekt de oudere afzettingen en is afgezet
tussen 40 en 200 meter boven NAP.
Landijs uit Scandinavië bereikte Nederland. Onder het ijs
werd een grondmorene van keileem afgezet. Het ijs
schoof verder en viel uiteen in ijstongen van ruim 200 m
dik. De bevroren rivierafzettingen werden aan de zijkanten
en de voorzijde opgeduwd tot hoge stuwwallen. De door
het ijs uitgediepte bekkend heten tongbekkens.
3 Zandlandschap Tijdens de laatste ijstijd blies de wind fijne zand en löss-
deeltjes weg. Het werd afgezet als dekzand (Pleistocene)
Het klimaat verbeterde en er groeiden planten die het
zand vastlegden. Er ontstonden dekzandruggen met een
U-vorm. Dit zijn de paraboolduinen. Langs beken en
rivieren hebben planten extra veel stuivend zand vast-
gehouden. Ze zijn 10-20 m hoog (de rivierduinen)
De opbouw van het landschap in de omgeving van rivier-
en verschilt. Ten oosten van de lijn Leerdam-Vianen lig-
gen er langs de rivieren brede, zandige ruggen en wat
verder vind je klei. Ten westen liggen er langs de rivieren
smalle kleistroken met op korte afstand veen.
Oostelijk: Doordat zand en klei uit de bedding spoelden
ontstonden langgerekte oeverwallen. De bovenlaag hier-
4 Rivierklei van wordt zavel genoemd. Oude rivierbeddingen met hun
landschap oeverwallen noem je stroomruggen. Bij overstromingen
werd er klei afgezet in de kommen. (1-3 m lager dan ow)
Westelijk: Hier speelt de getijdenwerking een rol. Bij eb
konden de rivieren goed afstromen, bij vloed drong het
zeewater de mondingen van de rivieren binnen. De stroom
snelheid werd daardoor sterk geremd en bij een overstro-
ming bleef het zand in de bedding. Deze oeverwallen
bestaan uit smalle kleistroken. De kommen zijn veel
breder en bestaan door hun lage, natte ligging uit veen.
Aardrijkskunde Mens & Milieu Hoofdstuk 1
De cultuur-historische opbouw
In de dalen ligt er dikke laag samengespoelde löss, het
colluvium. Löss is zeer erosiegevoelig, de deeltjes
plakken niet aan elkaar. Door bodemerosie van de löss
kwamen de akkers al gauw lager te liggen dan de hoger
op de helling gelegen bosgrond. Er ontstond een steilrand.
Er ontstonden dicht begroeide steilranden, die graften
worden genoemd.
Er werden akkers aangelegd op de hoger gelegen gronden,
dit zijn de essen. In de laagten van het landschap lagen
onbemeste graslanden: de groengronden . Heide kwam in
1900 veel voor. Om de mest te binden voegden ze heide
plaggen toe. Dit mengsel brachten ze op de akkers. Zo
kregen de essen een dikke laag humus en een bolle vorm.
In de buurt van essen is er ook altijd stuifzand .
Heideontginningen onderscheiden zich van het landschap
door hun regelmatige en rechthoekige patroon. Na 1950
is de landbouw gericht op export. Het zandlandschap
veranderde hierdoor sterk. Minder variatie en echte natuur
Tegenwoordig wordt er wel weer aandacht aan besteed,
zoals het vergroten van de diversiteit.
De loop van de rivieren is vastgelegd door het aanleggen
van dijken. Dijken zijn gebouwd op randen van oeverwallen
Er werden uiterwaarden opgebouwd: strook land tussen
de bedding van de rivier en de dijk. Aan de binnenzijde van
een dijk komt water omhoog, dit heet kwelwater. Kwel
bedreigt de stabiliteit van een dijk. De kans op een dijk-
doorbraak is hier groot. Vroeger gebeurde dit regelmatig,
het neervallende water vormde een diep kolkgat, een wiel.
Het meegenomen materiaal werd waaiervormig rondom het
wiel afgezet en vormde een zandige overslaggrond.
In het oostelijke deel zijn de oeverwalgronden een goede
ruime plek voor het bouwen van woningen. Deze gronden
zijn ook geschikt voor akkerbouw en fruitteelt.
In het westen concentreet de bebouwing zich op de smalle
kleistroken bij de rivierdijken. Het gebied is te nat voor
fruitteelt en er heerst grasland.
 Landschappen
§ Landschap De natuurlijke opbouw
Zeeklei wordt altijd afgezet op kwelders: gebieden aan
de kust die boven het niveau van normale vloed liggen.
Kwelders ontstaan in een waddengebied. Belangrijk is het
ritme van eb en vloed. Bij vloed stroomt het zeewater met
zand en klei, via grote diepe wadgeulen toe. Bij eb stroomt
5 Zeeklei het dan ook via die geulen weer weg. Als het water zakt,
landschap daalt de stroomsnelheid en bezinkt het zand. Zo vormen
ze wadden: Zandplaten die bij eb droogvallen.
Kreekruggen: Zandige rug ontstaan ontstaan door het
verzanden van een kwelderkreek.
Oude zeeklei: -4 NAP, Nu: +1, Jonge zeeklei: -1 tot +1
De vorming van duinen: Zand van de duinen is afkomstig
van de zeebodem. Het wordt omhoog gestuwd. Er ontstaan
6 Zeeklei talrijke strandduintjes. Als die hoog genoeg is en water-
landschap kerend voor stormvloed, spreek je van een zeereep.
Oude duinen zijn tot 10 meter hoog, jonge tot 50 meter.
Duinvalleien:Laagte in een duinlandschap. Is een oude
strandvlakte of een uitblazingslaagte.
Veengroei op voedselrijke plaatsen: Op elke natte plaats
met stilstaand water gaan veenplanten groeien. Steeds
als deze planten afsterven vormt zich een nieuwe laag veen.
7 Veenlandschap Dit heet ook laagveen .
Veengroei op voedselarme plaatsen: Veengroei is anders,
veel veenmos (leven van regenwater). Het ligt meters
boven het grondwater. Ook wel hoogveen genoemd.
Arvind Abhelakh V6D
Aardrijkskunde SE 1
Domein: Mens en Milieu
Aardrijkskunde Mens & Milieu Hoofdstuk 1
p.2
De cultuur-historische opbouw
Zeekleipolder: Een kwelder die niet meer overstroomd kan
worden wordt ingedijkt. Voordat dit gebeurde leefden
mensen op terpen. Na het indijken moest de waterstand
kunstmatig worden geregeld er kwamen dus polders.
Men groef een rechthoekig patroon van sloten en betrok
meestal ook nog niet verzande kreken in de afwatering.
Het overtollige water werd via een sluis naar de zee geleid
bij eb. Zeekleipolders zijn vlak en zavelig en worden dus
meestal voor akkerbouw of fruitteelt gebruikt.
Droogmakerijen bestaan uit zeeklei (-4 tot -5 NAP). Veel
kwel, grondwater stijgt omdat het onder druk staat. Die
druk komt door hogere stand grondwater en opp.water.
De zandruggen van de oude duinen vormde een stevige
ondergrond voor bewoning. Veel bloembollenteelt. Hiervoor
is constante grondwaterstand nodig. Men heeft de duinen
afgegraven en sloten aangebracht. Dit noemen we
geestgronden.
Inklinking is het wegvallen van de opwaarste druk van het
water, waardoor het grondoppervlak daalde. Hierdoor was
extra ontwatering nodig.
Dalgrond: Kunstmatige bodem die is ontstaan door de
menging van onbruikbare veenrestanten (bolster) met
dekzand. Ontstond bij de afgraving van hoogveen.