1

1. AKI$KAN HAREKETNN DFERANSYEL DENKLEMLER

Akiskanlarin hareketinin analizinde, iki yoldan birini seebiliriz : (1) sonlu bir
blge yada denetim hacmi iin toplam etkilerin (ktle, etkiyen kuvvet, enerji degisimi)
bulunmasina alismak ya da (2) akis alaninin sonsuz kk bir blgesini analiz ederek,
akis yapisinin ayrintilarinin nokta nokta bulunmasi amacina ynelmek.

Bu blm akiskanin hareketini analiz etmek iin, bizim teknigimizden ikincisini
yani kk lek, ya da diIeransiyel analizi ele alir. Yani, biz drt temel korunum yasimiz
sonsuz kk bir denetim hacmine ya da, degisik olarak sonsuz kk bir akiskan
sistemine uygulariz. Her iki durumda da sonular akiskan hareketinin diIeransiyel
denklemlerini verir. Uygun sinir kosullari da burada gelistirilmektedir.

Hareketin diferansiyel denklemlerini en genel haliyle zmek ok zordur ve
ayrica bunlarin genel matematiksel zellikleri hakkinda ok az yey bilinmektedir.
Bununla beraber, byk egitsel degere sahip olan belirli bazi yeyler yapilabilir. Ilk
olarak denklemler (zmlenmemiy olsalar bile) akiykanin hareketini dzenleyen temel
boyutsuz parametreleri ortaya ikartirlar. Ikinci olarak iki basitleytirici kabul: (1) daimi
akiy ve (2) sikiytirilamaz akiy kabul yapilirsa, nemli sayida yararli zmler elde
edilebilir. nc ve olduka byk bir basitleytirme, srtnmesiz akiy kabul, eski
tanidik Bernoulli denklemini geerli kilar ve ok eyitli idealleytirilmiy, ya da ideal
akiykan, muhtemel zmleri saglar.

1.1. Akykann vme Alan

Zamanda ve mekanda degisen hiz alaninin kartezyen vektr gsterilisi

V (r, t) iu (x, y, z, t) jv (x, y, z, t) kw( x, y, z, t) (1.1)

Bu akiskanlar mekanigindeki en nemli degiskendir. Hiz vektr alaninin
bilinmesi akis probleminin zlmesine yaklasik olarak denktir. Koordinatlarimiz uzayda
sabittir
2
Sonsuz kk akiskan sistemi iin, Newton`un ikinci yasasini yazmak iin, akisin a
ivme vektr alanini hesaplamaya ihtiyacimiz vardi. Bu n edenle, hiz vektrnn, zamana
gre tam trevini hesaplariz.

dt
dw
k
dt
dv
f
dt
du
i
dt
dJ
a + + = =

Her bir skaler bilesen (u, v, w), drt degiskenin (x, y, z, t) Ionksiyonu oldugu iin,
her skalerin zamana gre trevini elde etmek iin zincir kuralini kullaniriz. rnegin

dt
d:
:
u
dt
dy
y
u
dt
dx
x
u
t
u
dt
t : y x du

=
) , , , (


Fakat tanim olarak dx/dt yersel hiz bileseni u`dur ve benzer sekilde dy/dt v ve
dz/dtw yazilir, u`nin tam trevi, bylece, daha iyi olarak

u J
t
u
:
u
w
dy
du
v
x
u
u
t
u
dt
du
) . ( \ +

+ +

= (1.2)

seklinde yazilabilir. U`nin v ya da w ile degistirilmesi ile dv/dt veya dw/dt iin
tamamen benzer iIadeler yazilir. Bunlari bir vektr iinde toplayarak, taplam ivme elde
edilebilir.

J J
t
J
:
J
w
y
J
v
x
J
u
t
J
dt
dJ
a
Taaia
Yersel
) . ( \ +

'
+

'

= = (1.3)

t J / terimi yersel ivme olara adlandirilir ve akisin daimi yani zamandan
bagimsiz olmasi halinde bu terim yok olur. Parantez iindeki terim tasinim ivmesi
olarak adlandirilir ve paracigin, diIzr (yayici) ve lle iende oldugu gibi, hizin konuma
bagli olarak degistigi blgelerde hareket etmesi halinde ortaya ikar. Nominal olarak
'daimi olan akislar, tasinim terimlerinden tr byk ivmelenmelere sahip olabilirler.

3
V ve gradyen operatr \`yi ieren skaler arpimi kullanmamiza dikkat ediniz:

\ =

. J
:
w
y
v
x
u burada
:
k
y
f
x
i

= \

Zamana gre toplam trev bazen hareketi izleyerek alinan trev ya da maddesel
trev olar adlandirilir- kavrami herhangi bir degiskene, rnegin basinca, uygulanabilir.

5 J
t
5
:
5
w
y
5
v
x
5
u
t
5
dt
d5
) . ( \ +

= (1.4)

Zamana gre toplam trevin belirlenmis bir paracigi takip ettigini vurgulayalim.
Bu, paracik mekanigi yasalarini Euler akis alani yaklasiminda iIade etmeyi uygun kilar.
d/dt operatr, bazen D/Dt gibi zel bir sembol ile gsterilir.

1.2. Ktle Korunumunun Diferansiyel Denklemi

Tm temel diIeransiyel denklemler ya elemansal denetim hacmi ya da elemansal
sistem dsnlerek tretilebilirler. Burada Sekil 1.1`deki gibi, (dx, dy, dz) sonsuz kk
sabit denetim hacmini seecegiz. Temel denetim hacmi iIadelerini kullanacagiz.

0 ) ( ) ( = + V

iren i i i
i
iikan i i i
i
DH
J A J A d
t
5
p p (2.1)

Eleman ok kk oldugu iin, hacim integrali basite bir diIeransiyel terime
indirgenir.






4

dxdyd:
t
5
d
t
5
DH

< V

Ktle akisi terimleri, giris ve ikis olmak zere tm alti yzey zerinde
olusur. Burada srekli ortam yaklasimini ya da alanini kullaniyoruz. Bu yaklasimda, p
p(x, y, z, t) gibi, tm akiskan zelliklerinin, zamanin ve konumun dzgn degisen
Ionksiyonu oldugu dsnlmektedir. rnegin, bu durumda T, Sekil 2.1`deki elemanin sol
yzeyindeki sicaklik ise, sag yz ok az Iarkli olan bir sicakliga sahip olacaktir
T( T/ x)dx. Ktlenin korunumu iin eger pu sol yzde biliniyorsa, sag yzde bu
arpimin degeri p u ( pu/ x) dx` dir.

Sekil 2.1, x ya da sol ve sag yzeylerdeki sadece ktle akilarini (ktlesel debileri)
gstermektedir. y (alt ve st yzeyleri) ve z yzeylerindeki (arka ve n yzeyler) akislar,
sekli karmasik hale getirmekten kainmak iin gsterilmemistir. Tm bu alti akiyi
asagidaki gibi listeleyebiliriz:





y
dx
dz
x
p udyd:
Denetim hacmi
dy
z
dyd: dx u
x
u

+ ) (p p
Sekil 2.1.: x yzeylerine giren ve ikan ktle akilarini
gsteren, kartezyen sistemde sabit denetim hacmi
5
Yzler Giriy Ktle Debisi ky Ktle Debisi
x p u dy dz dyd: dx u
x
u

+ ) (p p
y p v dx dz dxd: dy v
y
v

+ ) (p p
z
p w dx dy dxdy d: w
:
w

+ ) (p p

Bu terimleri yukaridaki Denklem (2.1)`e yerlestirirsek

0 ) ( ) ( ) ( =

dxdyd: w
:
dxdyd: v
y
dxdyd: u
x
dxdyd:
t
p p p
p


elde ederiz. Elemanin hacmi, tm terimlerden atilirsa yogunluk ve hizin trevlerini
ieren bir kismi diIeransiyel denklem ortaya ikar.

0 ) ( ) ( ) ( =

w
:
v
y
u
x t
p p p
p
(2.2)

Bu istenen sonutur: Sonsuz kk denetim hacmi iin ktlenin korunumu,
yogunluk ve hizin srekli Ionksiyonlar olmasi disinda baska bir kabul gerektirmedigi iin
siklikla sreklilik denklemi olarak adlandirilir. yani akis daimi ya da daimi olmayan,
srtnmeli ya da srtnmesiz, sikistirilabilir ya da sikistirilamaz olabilir. Bununla beraber
denklem elemanin iinde kaynak ya da kuyu tekilliklerine izin vermez.

Gradyen vektr operatr

:
k
y
f
x
i

= \

6
sreklilik denklemini daha kisa biimde yazmamizi saglar. Ancak bunun zm
elde etmede pek yardimci olacagini beklememeliyiz. Denklem (2.)`in son terimi, p V
vektrnn Diverjansina denktir.

) .( ) ( ) ( ) ( J w
:
v
y
u
x
p p p p \ =

(2.3)
Bylece, sreklilik bagintisinin kisa biimi
0 ) .( = \ +

J
t
p
p
(2.4)

olur. Bu vektr biimde,denklem hala olduka geneldir ve k artezyen koordinat
sisteminden diger koordinat sistemlerine kolayca dnstrlebilir.

1.2.1. Silindirik Kutupsal Koordinatlar

Kartezyen sistemin en uygun alternatiIi, Sekil 1.3`de izilen, silindirik kutupsal
koordinat sistemidir. Herhangi bir P noktasi, eksen boyuncu z uzakligi, eksenden r radyal
uzakligi ve eksen etraIindaki dnme aisi ile tanimlanir.



Sekil 2.2. Silindirik kutupsal koordinat sistemi tanim gsterimi
7

bagimsiz hiz bileseni, eksenel hiz v
z
, radyal hiz v
r
ve tegetsel hiz v
0
`dir. v
o
saatin
dnme ynnn tersinde, yani `nin arttigi ynde pozitiItir. Genel olarak tm bilesenler,
basin yogunluk ve diger akiskan zellikleri, r, , z ve t`nin srekli Ionksiyonlaridirlar.

Herhangi bir vektr Ionksiyonunun A(r,,z,t) diverjansi,

)
2 / 1
2 2
y x r + =
x
y
1
tan

= zz (2.5)

koordinat dnsm yapilarak bulunur ve sonu burada ispatlanmaksizin verilmektedir.

0 ) ( ) (
1
) (
1
. =

= \
: o r
v
:
v
r
rA
r r
A p p

(2.6)

seklini alir. Diger ortogonal egrisel koordinat sistemleri de vardir.bunlarin basinda kresel
kutupsal koordinatlar gelmektedir. Ve akiskanlar mekanigi problemlerinde gerek
duyulduka kullanilmaktadir.

1.2.2. Skytrlamaz Aky

nemli bir basitlestirmeyi mmkn kilan zel bir durum, yogunluk degisimlerinin
ihmal edildigi, sikistirilamaz akistir. Akisin daimi olup olmamasindan bagimsiz olarak,
p/ t <0 olur ve yogunluk (2.4)`deki denklemin diverjansinin disina ikarilabilir. Sonu

\.V 0 (2.7)

olur ve daimi ya da daimi olmayan sikistirilamaz akislar iin geerlidir. Iki
koordinat sisteminde sreklilik denklemi:

Kartezyen: 0 =

:
w
y
v
x
u
(2.8a)
8
Silindirik 0 ) ( ) (
1
) (
1
=

: r
v
:
r
r
rv
r r

(2.8b)
Sekillerini alir. Bunlar dogrusal diIeransiyel denklemlerdir.

Denklem (2.4)`deki diverjansin disina ikarmayi arzulariz ve rnegin asagidaki gibi
tipik bir terime yaklasik hale getiririz.

x
u
u
x

<

p p ) ( (2.9)

Bu asagidaki kuvvetlendirilmis esitsizlige denktir.

x
u
x
u

p
p

yada
J
J 0
p
p
0p
(2.10)

basin degisimi, akiskanin yogunluk deg3isimi ve ses hizi a`nin karesi ile yaklasik olarak
dogru orantilidir:

0p 0
2
a 5 < (2.11)

Bu arada, ykselti degisimleri ihmal edilebilirse basin, Bernoulli denklemi vasitasi
ile hiz degisimi ile iliskilendirilir.

J J 5 0 p 0 < (2.12)


Denklem (2.10), (2.11) ve (2.12)`yi bir araya getirerek, sikistirilamaz akis iin aik
bir kriter elde edilir.

9
1
2
2
2
= a
a
J
(2.13)
Burada, Ma akisin boyutsuz Mach sayisidir. Isarette belirtilen kk ne kadar
kktr? Genel olarak kabul ed ilen sinir

Ma A0.3 (2.14)

dir. Standart kosullardaki hava iin, bu nedenle, hizin yaklasik 100 m/s`den daha
kk olmasi halinde, akis sikistirilamaz olarak dsnlebilir.

Sreklilik denkleminin analizine baslamadan nce momentum ve enerji
denklemlerinin tretilmesi ile devam edecegiz ve bu sayede, bunlari bir grup olarak analiz
edebiliriz. Akim Ionksiyonu olarak adlandirilan ok kullanisli bir ara,sreklilik denklemi
ile islemleri kisaltabilir.

1.3. Dogrusal Momentumun Diferansiyel Denklemi

Ktlenin korunumu iin Altblm 1.2.`de bir kez yapmis oldugumuz iin, simdi
biraz daha hizli hareket edebiliriz. Dogrusal momentum bagintisinin kullanisli biimi iin
Sekil 2.1`dekine es bir elemansal denetim hacmi kullaniriz.

) ) )
iren i i ikan i i DH
J m J m d J
dt
d
F

+ V = p (3.1)

Yine, eleman ok kk oldugu iin, hacim integrali, trev terimi biimine basite
indirgenir.

) dxdyd: J
t
d J
t
DH
) (p p

< V

(3.2)

Momentum akilari giris ve ikis olmak zere tm alti yzde olusur. Tekrar
2.1`e atiIta bulunarak, net ktle akisi denklemine yol aan yntem ile tamamen benzer
analoji ile momentum akilarinin bir tablosunu olusturabiliriz.
10


Yzler Giren momentum aks kan momentum aks
x p uV dy dz dyd: dx uJ
x
uJ

+ ) (p p
y p vV dx dz dxd: dy vJ
y
vJ

+ ) (p p
z p wV dx dy dxdy d: wJ
:
wJ

+ ) (p p

Bu terimleri ve Denklem ( 2.16)`i, denklem (2.15)`in iine yerlestirerek, ara sonu
bulunur.

) ( ) ( ) ( ) ( wJ
:
vJ
y
uJ
x
J
t
dxdyd: F p p p p (3.3)

Bunun vektrel bir baginti olduguna dikkat edilmelidir. Kseli parantez iindeki
terimleri asagidaki gibi kisimlara ayirirsak, bir basitlestirme yapmis oluruz.:

) ( ) ( ) ( ) ( wJ
:
vJ
y
uJ
x
J
t
p p p p

'
+

'

\ +

=
:
J
w
y
J
v
x
J
u
t
J
J
t
J p p
p
) .( (3.4)

Sag taraItaki kseli parantez iindeki iIadenin Denklem 2.4`deki sreklilik
denklemi oldugu grlr ve siIira esittir. Sag taraItaki ikinci parantez iindeki uzun
iIadenin, denetim hacmini ani olarak isgal eden paracigin toplam ivmesi oldugu denklem
(1.3)`den grlr.

J J
t
J
:
J
w
y
J
v
x
J
u
t
dJ
dt
dJ
a ) . ( \ +

'
+

'

= = (3.5)
Bu sekilde Denklem (3.3), simdi
11
dxdyd:
dt
dJ
F p =

(3.6)
haline indirgenmis oldu. Denklem (3.5), denetim hacmi zerindeki net kuvvetin
diIeransiyel boyutta ve eleman hacmi ile orantili olmak zorunda oldugunu gsterir. Bu
kuvvetler iki esittir. Ktle kuvvetleri ve yzey kuvvetleri. Ktle kuvvetleri (yerekimi,
manyetizma, elektrik potansiyel) gibi dis alanlar nedeniyle olusur ve elemanin iindeki
ktlenin tamamina etki ederler. Gz nne alacagimiz tek ktle kuvveti yerekimidir.
Denetim hacmi iindeki pdxdydz diIeransiyel ktlesi zerindeki yerekimi kuvveti

dF
yek
p dx dy dz (3.7)

olup, burada, koordinat sistemine gre, , genelde herhangi bir yne sahip olabilir.
Bernoulli denklemi gibi, pek ok uygulamada, z yukari dogru alinir ve -gk`dir.

Yzey kuvvetleri, denetim yzeyinin yan yzleri zerindeki gerilmelerden dogar.
Bu gerilmeler, hidrostatik basin ile hiz gradyenli hareketten olusan
if
6 viskoz
gerilmelerinin toplamidir.

x:
xy
xx
if
5
:
:
:
9
+
=
y:
yy
yx
5
:
:
:
+
::
:y
:x
5 :
:
:
+
(3.8)
Gerilmeler iin indis rotasyonu Sekil 2.3.`de verilmistir.










12

Sekil 3.1 Gerilme
Rotasyonu

ij
i eksenine dik
bir yz zerinde j
ynndeki gerilme
dx
dz


zx
dx dy




yx
dx dz
dxdy d:
:
:x
:x

'
+

'

+
9
9

xx
dy dz
z
x
dxd: dy
y
yx
yx

'
+

'

+
9
9
dyd: dx
x
xx
xx

'
+

'

+
9
9
Sekil 3.2 Sadece x dogrultusunda yzey
kuvvetlerini gsteren kartezyen denetim
hacmi
13
diIeransiyel denetim yzeyleri zerindeki net kuvvete sebep olan, bu gerilmelerin
kendileri degil onlari gradyenleri ya da Iarklaridir. Bu durum, izimi karmasiklastirmaktan
kainmak iin sadece x dogrultusunda gerilmeleri gsteren Sekil 3.2.den grlebilir.
rnegin, sol yzdeki sola dogru ynlenmis kuvvet,
xx
dy dz sag yzdeki saga ynlenmis
kuvvet
xx
dy dz ile dengelenmistir ve net kuvvet olarak sadece sag yze etkiyen sag yne
ynlenmis ( dxdyd: x
xx
) / 9 kuvveti kalir. Diger drt yzde de ayni sey olur ve bylece x
dogrultusundaki net yzey kuvveti,

) ) ) dxdyd:
: y x
dF
:x yx xx y: x

= 9 9 9
,
(3.9)

iIadesi ile verilir. Bu kuvvetin elemanin hacmi ile dogru orantili oldugunu grrz.
Gerilme terimlerinin, Denklem (3.8)`deki dizinin en st satirindan alindigina dikkat
edilmelidir. Bu satiri, basin arti viskoz (srtnme) gerilmeklere ayirarak Denklem (3.9)`u

) )
:x yx xx
x
: y x x
5
d
dF
: : :

=
V
) ( (3.10)

seklinde yazabiliriz. Tamamen benzer sekilde, denetim yzeylerindeki, birim hacim
basina y ve z dogrultularindaki kuvvetleri de tretebiliriz.

) )
:y yy xy
y
: y y y
5
d
dF
: : :

=
V
) (
) )
:: y: x:
:
: y x :
5
d
dF
: : :

=
V
) ( (3.11)

simdi, Denklem (3.10) ve (3.11)`i sirasi ile i, j, k ile arpar ve net yzey kuvveti
vektr iin bir iIade elde etmek iin toplarsak

visko: y:
d
dF
5
d
dF

'
+

'

V
+ \ =
'
+

'

V
(3.12)
bulunur. Burada viskoz kuvvetin toplam dokuz terimi vardir.
14
visko:
d
dF

'
+

'

'
+

'

=
: y x
i
:v
yx
xv
:
:
:

'
+

'

+
: y x
f
:y yy xy
: : :
(3.13)

'
+

'

+
: y x
k
::
y:
x:
:
:
:


(3.13)`deki parantez iindeki her terim sirasiyla, x,y,z yzlerine etkiyen gerilme
bilesenleri vektrnn diverjansini temsil ettigi iin, Denklem (3.13) bazen diverjans
biiminde gsterilir.


if
visko:
d
dF
: . \ =
'
+

'

V
(3.14)
Burada
x:
xy
xv
if
:
:
:
: =
y:
yy
yx
:
:
:
::
y:
:x
:
:
:
(3.15)

olup eleman zerine etiyken viskoz gerilme tensrdr. Yzey kuvveti, basin gradyeni
vektr ile viskoz gerilme tensrnn diverjansinin toplamidir. Denklem (3.7)`nin iine
yerlestirerek ve Denklem (3.8)`i kullanarak, sonsuz kk bir eleman iin temel
diIeransiyel momentum denklemini elde ederiz.

dt
dJ
q
if
p p = \ + \ . (3.16)
Burada
:
J
w
y
J
v
x
J
u
t
J
dt
dJ

= (3.17)

Dir. denklem (3.16)`yi kelimelerle de asagidaki gibi iIade edebiliriz.

Birim hacim basina yerekimi kuvveti birim hacim basina basin kuvveti
birim hacim basina viskoz kuvvet yogunluk x ivme (3.18)

15
Denklem (3.16) o kadar kisa ve kopmaktir ki zndeki karmasiklik neredeyse
grnmez. Bu bilesen denklemlerinden her biri dokuz terim ieren bir vektrel denklemdir.
Bu yzden, momentum denkleminin temelindeki matematiksel zorluklari gstermek iin
denklemin tm bilesenlerini tam olarak yazalim:

'
+

'

:
u
w
y
u
v
x
u
u
t
u
: y x x
5

:x
yx
xx
x
p
:
:
:
p

'
+

'

:
v
w
y
v
v
x
v
u
t
v
: y x y
5

:y yy xy
y
p
: : :
p (3.19)

'
+

'

:
w
w
y
w
v
x
w
u
t
w
: y x :
5

::
y:
x:
:
p
:
:
:
p

Tm grkemi ile bu diIeransiyel momentum denklemidir ve herhangi bir akiskanin
genele hareketi iin geerli olup zel akiskanlar zel viskoz gerilme terimleri ile
karakterize edilirler. Denklem (3.19)`daki her bir bilesen denkleminin sag taraIindaki son
'tasinim teriminin dogrusal olmadigina dikkat edilmelidir. Bu terimler genel
matematiksel analizi karmasik hale getirirler.

1.3.1. Newton Tipi Akykan Navier-Stokes Denklemleri

ewton tipi akiykan iin, viskoz gerilmeler elemanin yekil degiytirme hizlari ve
viskozite katsayisi ile orantilidir. Sikistirilamaz akis iin,

x
u
xx

= : 2
y
v
yy

= : 2
:
w
::

= : 2

'
+

'

= =
x
v
y
u
yx xy
: :
'
+

'

= =
x
u
x
w
:x x:
: :

'
+

'

= =
y
w
:
v
:y y:
: : (3.20)

biiminde olup, burada viskozite katsayisidir. Bu iIadelerin Denklem (3.18)`e
yerlestirilmesi, sabit yogunluk ve viskoziteli Newton tipi bir akiskan iin diIeransiyel
momentum denklemini verir.
16
dt
du
:
u
y
u
x
u
x
5

x
p p =

'
+

'

2
2
2
2
2
2

dt
dv
:
v
y
v
x
v
y
5

y
p p =

'
+

'

2
2
2
2
2
2
(3.21)
dt
dw
:
w
y
w
x
w
:
5

:
p p =

'
+

'

2
2
2
2
2
2


Bu denklemler, onlari treten C. L. M. H Navier (1785-1836) ve Sir George
G.Stokes (1819-1903)`a atIen, Navier-Stokes denklemleri olarak anilirlar. Bu denklemler
ikinci mertebeden dogrusal olmayan kismi diIeransiyel denklemler olup olduka
zorludurlar. Fakat umulanin aksine esitli ilgin srtnmeli akis problemlerine ait pek ok
zm bulunmustur.

(3.21) denklemlerinde drt bilinmeyen vardir: p, u, v ve w. Bu drt bilinmeyeni
ieren drt denklem olusturmak iin, bu denklemler sikistirilamaz akiskanin sreklilik
denklemi (2.8) ile birlikte ele alinmalidir.

1.4. Diferansiyel Enerji Denklemi

Sekil (1.2)`deki sabit denetim hacmi iin uygun integral bagintisi

) )

'
+

'

+ + V

= dA n J
P
e d e
t
W
DY DH v
. W - Q
m
p
p
p (4.1)

olup burada W
m
0`dir. nk denetim hacminin iine giren sonusz kk boyutta
mil olamaz. Denklem (3.4) ile analoji ile, bu kk eleman iin sag taraI,

dxdyd: u
:
u
y
u
x
e
t

) ( ) ( ) ( ) ( W - Q
v
p p p p (4.2)
seklini alir. Burada p / 5 e + = `dur. Biz sreklilik denklemini, Denklem (3.4) ile
analoji yaparak kullandigimizda, bu

17
dxdyd: 5 J
dt
de
W
v

'
+

'

\ + = . - Q p (4.3)
olur. Q`yi degerlendirmek iin isinimi ihmal ediyoruz ve elemanin kenarindan olan
sadece isi iletimini gz nne aliyoruz. Iletim ile isi geisi, blm 1`de Fourier
kanunundan hesaplanir:

6 -k\T (4.4)

Burada k, akiskanin isil iletim katsayisidir. Sekil 4.1, x yzlerinden geen isi akisini
gstermekte olup y ve z isi akislari aiklik iin atlanmistir. Bu alti isi akisi terimini
listeleyebiliriz.

Yzler Giren s aks kan s aks
x q
x
dy dz
dyd: dx q
x
q
x x

+ ) (
y q
v
dx dz
dxd: dy q
y
q
v y

+ ) (
z q
z
dx dy
dxdy d: q
:
q
: :

+ ) (


dz
dx
dx q
x
q
x x
) (
/

+

dx w
x
w
x x
) (

+

Birim alan
basina isi akisi:
x
T
k q
x

=
) (
x: xy xx x
W u W : ;: : + + =
dy
W
x

Birim alan
basina birim
zamandaki
vizkoz is:
Sekil 4.1 x dogrultusundaki birim zamandaki viskoz enerji ve isi akisi
terimlerini gsteren elemansal kartezyen denetim hacmi
18
Giren terimleri ekleyerek, ikan terimleri ikartarak, elemana eklenen net isi elde
edilir.

qdxdyd: dxdyd: q
:
q
y
q
x
: y x
. ) ( ) ( ) ( - Q \ =

= (4.5)

umuldugu zere, isi akisi elemanin hacmi ile dogru orantilidir.denklem (4.4)`den
Fourier yasasini dahil ederek

)dxdyd: T k\ \ = . Q (4.6)

bagintisi elde edilir.
Viskoz gerilmeler taraIindan birim zamanda yapilan is, gerilme bileseninin, karisik
geldigi hiz bileseni ve eleman yzey alani ile arpimina esittir. Sekil 2.5, soldaki x
yzeyindeki birim zamandaki isi gstermektedir.

dyd: w W
x SY v
=
,
burada )
:: yy xx x
W v w : : : + + = (4.7)

(burada SY indisi sol yz anlamindadir) ve w
x
granyeni nedeniyle, sag yzdeki is bir
miktar Iarklidir. Bu is akilari, bir nceki tablodaki isi akilari ile ayni biimde q
x
`in yerine
w
x
vb. konularak, gsterilebilir. ikan terimlerin giren terimlerden ikartilmasindan sonra,
net birim zamandaki viskoz is


) )
)
dxdyd:
w v u
:
w v u
y
w v u
x
W
:: :y :x
y: yy yx x: xy xx
v

+ +

+ + +

+ + +

=
: : :
: : : : : :

-\.(V.
if
: )dxdydz (4.8)

olur. Simdi Denklem (4.6) ve (4.8)`i Denklem (4.3)`e diIeransiyel enerji denkleminin bir
biimini elde etmek iin yerlestiririz.

19
) . .( ) .( .
if
J T k 5 J
dt
de
: p \ + \ \ = \ +
burada e V
2
gz (4.9)

Viskoz terimi ayirirsak, daha yararli bir biim elde edilir.

\.(V.
if
: ) V. (\.
if
: )1 (4.10)

Burada 1 , viskoz disipasyon Ionksiyonudur. Newton tipi sikistirilamaz viskoz
akiskan iin, bu Ionksiyon asagidaki biimdedir. Tm terimler quadratik oldugu iin,
viskoz disipasyon daima pozitiItir, dolayisiyla viskoz akis, daima, termodinamigin ikinci
yasasina uygun olara, mevcut enerjisini disipasyon nedeniyle kaybetmek egilimindedir.

'
+

'

'
+

'

'
+

'

'
+

'

+
'
+

'

= 1
2
2 2 2
2
2 2 2
x
w
:
u
:
v
y
w
y
u
x
v
y
v
x
u
(4.11)

\.
if
: `yi yok etmek iin, (3.16) dogrusal momentum denklemini kullanarak,
Denklem (4.10)`u Denklem (4.9)`a yerlestirelim. Bu kinetik ve potansiyel enerjilerin yok
olmasina neden olacak ve genel diIeransiyel enerji denklemini daha kullanisli biime
getirecektir.

1 + \ \ = \ + ) .( ) . ( T k J 5
dt
du
p (4.12)

Bu denklem, Newton tipi akiskanlar iin, (daimi olmayan sikistirilabilir, srtnmeli, isi
iletiminin olmasi gibi) ok genel kosullar altinda geerlidir, istisna olarak isinim ile isi
geisini ve kimyasal ya da nkleer tepkime sirasinda olusabilen isi kaynaklarini ihmal
etmektedir.

Denklem (4.12)`in, sayisal bilgisayarlar kullanmaksizin, analiz edilmesi ok zordur
|1|. Asagidaki yaklasimlarin yapilmasi adet halini almistir:

20
dT c du
v
< < p , , k c
v
sabit (4.13)

Denklem (4.10) bylece daha basit bir biim alir:

1 + \ = = T k
dt
dT
c
v
2
p (4.14)

Bu denklemde sicaklik T, tek ana degisken olarak ve hiz toplam zaman trev
operatr ile ikincil degisken olarak yer alir.


:
T
w
y
T
v
x
T
u
t
T
dt
dT

= (4.15)

Degisik akis kosullari iin, Denklem (4.15)`in pek ok ilgin zm bilinmektedir
ve genisletilmis uygulamalar, ileri seviyedeki viskoz akis kitaplarinda |4,5| ve isi geisi
kitaplarinda |7,8| verilmektedir.

Denklem (4.14)`n iyi bilinen zel bir durumu, akiskan hareketsiz ya da ihmal
edilebilen bir hiza sahip oldugunda olusur. Bu durumda disipasyon, 1 , ve tasinim
terimleri ihmal edilebilir mertebede olur.

T k
t
T
c
v
2
\ =

= p (4.16)

Bu uygulamali matematikte, isi iletim denklemi olarak adlandirilir ve hareketsiz
akiskanlar ve katilar iin geerlidir. Degisik kosullar iin Denklem (4.16)`in zm
derslerin ve isi transIeri kitaplarinin byk kisimlarini olusturur.

Bylece akiskan hareketinin temel diIeransiyel denklemlerinin tretilmesi
tamamlanmis olmaktadir.


21
1.4.1. Sabit zellikli Skytrlamaz Aky

Sabit , , p ve k`ya sahip olan akis, temel bir basitlestirmedir. Hareketin temel
denklemleri,

Sreklilik : \.V 0 (4.17)
Momentum : J 5
dt
dJ
\ + \ =
2
p p (4.18)
Enerji : 1 + \ = T k
dt
dT
c
v
2
p (4.19)

sekline indirgenir, p sabit oldugu iin, sadece bilinmeyen kalir: p, V, T. Sistem
kapalidir. Bu kadarla da kalmayip, sistem paralara ayrilir: Sreklilik ve momentum
denklemleri T`den bagimsizdir. Bu nedenle, Denklem (4.17) ve (4.18)`i tamamen ayri
olarak, basin ve hiz iin zebiliriz. Bu zmde

Kati yzey : V V
eper
(4.20)
Giris ya da ikis : Bilinen V, p (4.21)
Serbest yzey : p <p
u

t
w

<
g
(4.22)

Sinir kosullari kullanilir. sonra sicaklik dagilimini, bagimsiz olarak, ( 1, disipasyon
Ionksiyonu ve zamana gre toplam trev operatr araciligi ile V`ye bagli olan) Denklem
(4.19)`dan hesaplayabiliriz.)

1.5. Akm Fonksiyonu

Sicaklik, hareket denklemleri sisteminden ayrilmis olmasina ragmen, basin ve hiz
iin, sreklilik ve momentum denklemlerini beraber zmeliyiz. Akim Ionksiyonu, ,
sreklilik denklemini yok etmemizi saglayan ve momentum denklemini dogrudan tek bir
bagimli degisken iin zmemizi saglayan akillica dsnlms bir Ionksiyondur.

22
Akim Ionksiyonu Iikri, sreklilik denkleminin, iki terime indirgenebilmesi halinde
uygulanir. Genelde drt terim vardir.

Kartezyen : 0 ) ( ) ( ) ( =

w
:
v
y
u
x t
p p p
p
(5.1a)
Silindirik : 0 ) (
1
) (
1
) (
1
=

: r
v
: r
v
r
v r
r r t
p p

p
p

(5.1b)

Ilk olarak, akim Ionksiyonu dsncesinin, zel ve gereki bir uygulamasi olan
daimi olmayan akisi bir kenarda birakalim. (5.1) denklemlerinden birini, herhangi iki
terime indirgeyiniz. En yaygin uygulama, x-y dzlemindeki sikistirilamaz akistir.

0 =

y
v
x
u
(5.2)

yle bir ) , ( y x + Ionksiyonu tanimlanir ki, bu denklem kendiliginden saglanir ve Denklem
(5.2)

0 =
'
+

'

'
+

'

x y y x
u
(5.3)

olur. Denklem (5.2) ve (5.3)`n karsilastirilmasi, bu yeni +Ionksiyonun,


y
u

+
=
x
v

+
=
yada
x
f
y
i J

+
= (5.4)

biiminde tanimlanmasinin gerektigini gsterir. Burada u ve v bagimli degiskenleri daha
yksek mertebeli tek bir +Ionksiyonu ile degistirilmistir. evrinti vektr ya da V`nin
rotasyoneli, ilgin bir Ionksiyondur.

23

2
2 \ = = \ = k k xJ RotJ
:
burada
2
2
2
2
2
y x

= \

(5.5)

Bylece (4.17) momentum denkleminin rotasyonelini alirsa, ve (5.6) denklemini
kullanirsak +iin tek bir denklem elde ederiz.

) ) ) + \ \ = + \

+
+ \

+
2 2 2 2
v
y x x y
(5.6)

burada, v p / kinematik viskozitedir. Bu kismen bir zaIer, kismen bir
yenilgidir: Denklem (5.6), skaler bir denklemdir ve sadece bir bagimli degiskene, + ,
sahiptir. Fakat simdi drdnc mertebeden trevleri iermekte olup olasilikla bilgisayar
analizini gerektirecektir. rnegin, bir kati cismin etraIindaki, x dogrultusundaki niIorma
akisa ait +iin, drt kosul asagidaki gibi olacaktir:

Sonsuzda :

&
y

0 =

Cisim zerinde : 0
x y

(5.7)

nemli bir uygulama, x-y dzlemindeki,
2
0 oldugu, srtnmesiz dnmsz
akistir. Bu akista Denklem (5.5) ve (4.6)

0
2
2
2
2
2
=

= \
y x

(5.8)

biimine indirgenir. Bu ikinci mertebeden Laplace denklemidir. Bu denklemin pek ok
zm ve analitik teknikler bilinmektedir. Denklem (5.7) gibi, sinir kosullari da,

Sonsuzda : + = +

y & sabit
Cisim zerinde : + sabit (5.9)
IIadelerine indirgenir.
24
1.5.1. +nn Geometrik Yorumu

Sabit +izgileri, akisa ait akim izgileridir. Bu asagidaki sekilde gsterilebilir. Iki
boyutlu akistaki bir akim izgisinin tanimi.

v
dy
u
dx
=
veya udy vdx 0 akim izgisi (5.10)

dir. Denklem (5.4)`deki akim Ionksiyonunu bu iIadeye yerlestirirsek

+ = =

d dy
y
dx
x
0

(5.11)
elde ederiz. Akim izgisi boyuncu, +`daki degisim siIirdir ya da

+ sabit, bir akim izgisi boyunca (5.12)

+(x, y)`nin bir zmn buldugumuzda, akisin akim izgilerini veren sabit +izgilerini
izebiliriz. + `yi hacimsel debi ile iliskilendiren, Iiziksel bir yorum da vardir. Sekil
(5.1)`den birim derinlikteki denetim yzeyine ait ds elemanindan geen hacimsel debiyi
hesaplayabiliriz.



Sekil (5.1) Akim
Ionksiyonunun geometrik
yorumu: denetim yzeyinin
diIeransiyel kismindan geen
hacimsel debi
25


) 1 (
ds ds
i .
x y
i (V.n)dA Q ds
dx
f
dy
f d
'
+

'

'
+

'

+
= =
+ =

+
+

+
= d dy
y
dx
x
(5.13)

Bylece elemanin eni boyunca + `deki degisim sayisal olarak elemandan geen
hacimsel debiye esittir. Akis alanindaki herhangi iki nokta arasindan geen hacimsel debi,
bu noktalar arasindaki akim Ionksiyonundaki degisime esittir.

1 2
2
1
2
1
2 1
) . ( Q + + = + = =

d dA n J (5.14)

Ayrica, akisin yn, +`nin arttigina ya da azaldigina dikkat ederek, belirlenebilir.
Sekil (5.2)`de izildigi gibi
2
+ ,
1
+ `den daha byk ise akis saga dogrudur. Aksi durumda
akis sol taraIa dogrudur.

Hem akim Ionksiyonu, hem de hiz potansiyeli, Fransiz matematiki Joseph Louis
Lagrange taraIindan bulunmustur ve onun 1781 yilinda akiskanlar mekanigi konusundaki
tezinde yer almistir.

Akis
Akis
1 2
+ > +
1 2
+ +
) (
1
a
+

) (
1
-
+

Sekil 5.2 Akim Ionksiyonundaki degisim cinsinden yn tanimlari: (a)
2
+ daha byk ise akis sag taraIa: (b)
1
+ daha byk ise akis sol taraIa
dogrudur.
26
1.5.2. Kutupsal koordinatlarda, Skytrlamaz Dzlemsel Aky

nemli koordinatlarin r ve oldugunu, V
z
0 ve yogunlugun sabit oldugunu kabul
edelim. Bu durumda Denklem (5.1b)

0 ) (
1
) (
1
=

v
r
rv
r r
r
(5.15)

sekline indirgenir. Tm terimleri r ile arptiktan sonra, Denklem (5.3)`n benzer
biimi ile bunun ayni oldugunu grrz.

0 =
'
+

'

+
'
+

'

r r
(5.16)

(5.15)`in (5.16) ile karsilastirilmasiyla, akim Ionksiyonun kutupsal koordinatlardaki
sikistirilamaz biimini buluruz.



+
=
r
v
r
1

r
v

+
=

(5.17)

Bir kez daha +izgileri, akim izgileridir ve + `deki degisim hacimsel debidir,
Q
1-2

2
+ -
1
+ . Isaretin tanimi Sekil (5.2)`deki ile aynidir. Bu tip akim Ionksiyonu
silindirlerin, evrilerin, kaynak ve kuyularin yer aldigi akislarin analizinde ok yararlidir.

1.5.3. Eksenel Simetrik Skytrlamaz Aky

Son rnek olarak, akisin boyutlu oldugunu, Iakat aisal degisime sahip
olmadigini, varsayalim (v
r
, v
z
) (Koordinatlarin tanimi iin Sekil 2.2`ye bakiniz). Bu tip
akisa eksenel simetrik denir ve akis alani, z dnme ekseninden geen meridyenel dzlem
zerinde grntlendiginde aynidir. Sikistirilamaz akis iin, (5.1b) denklemi

0 ) ( ) (
1
=

: r
v
:
rv
r r
(5.18)
27
olur. Bu ise yaramaz gibi grnse de r ve z`nin bagimsiz koordinatlar oldugunu
animsadigimizda, denklem (5.18)

0 ) ( ) ( =

: r
rv
:
rv
r
(5.19)

biiminde tekrar yazilabilir. Denklem (5.3) ile karsilastirarak bu

0 =
'
+

'

+
'
+

'

r : : r
(5.20)

biimine sahiptir. (5.19) ile (5.20)`i karsilastirarak, eksenel simetrik sikistirilamaz
akim Ionksiyonunun biimini buluruz.

: r
v
r

+
=
1

r r
v
:

+
=
1
(5.21)

Burada da yine, sabit + izgileri akim izgileridir, Iakat hacimsel debide (2 6 )
arpani vardir: Q
1

2
26 (
2
+ -
1
+ ) Akistaki isaret tanimlari Sekil (5.2)`deki ile aynidir.

1.5.4. Hz Potansiyeli

Dnmszlk, + akim Ionksiyonuna benzer ve tamamlayici skaler bir [
Ionksiyonunun, ortaya ikmasina yol aar. Vektr analizindeki bir teoremden, rotasyoneli
siIir olan bir vektrn, bir skaler Ionksiyonun gradyeni olmasi gerektigi bilinmektedir.

\ x V 0 bu durumda V \[ (5.22)

Burada [ = [ (x, y, z, t) hiz potansiyeli Ionksiyonu olarak adlandirilir. O`nin
bilinmesi hiz bilesenlerini hemen verir.

28
x
O

= u
y
v

=
O

:
w

=
O
(5.23)

Sabit [ izgileri akisin potansiyel izgileri olarak adlandirilir.

Akim Ionksiyonundan Iarkli olarak [`nin tamamen boyutlu olduguna ve iki
koordinat ile sinirlanmadigina dikkat ediniz. [ bilinmeyenli u, v, w hiz problemini, tek
bir bilinmeyen, [ potansiyeline indirger. Hiz potansiyeli, daimi olmayan Bernoulli
denklemini de basitlestirir. Eger [ mevcut ise

'
+

'

= \

t
O
d O).dr ( .
t
dr
t
J
(5.24)

olur. Bu durumda, [ ile p arasindaki bir iliski halini alir.

= + \ + +

:
d5 2
O
2
1
t
O
p
sabit (5.25)

Bu daimi olmayan dnmsz Bernoulli denklemi olup ivmelen akis alanlarinin
analizinde ok nemlidir.

1.5.5. Aky Tipi

a) Uniform Aky

UniIorm bir akisti akis hizi (U) sabit oldugundan yanal bilesenleri olamaz. Bu
durumda O ve + Ionksiyonlari x ynnde

y
u

=

ve
x
v

=

iin (5.26)
A uy
x y
u + =

=
o
ve ux + = o (5.27a)
29


y x
v

= =
o
0 (5.27b)

bagintilari bulunur. Integrasyon sabitleri A ve B hizlar ve basinlar zerine etkileri
olmadigindan, bu sabitler x ynnde uniIorm akis iin ihmal edilirse

u -U, v 0 iin O Uy ve O Ux (5.28)

bagintilari bulunur. Kartezyen koordinatlarda akis izgileri + ve onlara dik olan
potansiyel izgiler O Sekil 5.3`de gsterilmistir. Silindirik koordinatlarda x rcos O ve
yrsin O oldugundan

+Ursin 0, OUrcos0 olarak iIade edilir





x
U
h
h
y
h h
Uh
y0
-Uh
O-Uh O 0 O Uh
Sekil 5.3. UniIorm bir akista akim ve potansiyel izgileri
30
b) Kaynak-Kuyu Aky

z- ekseninde sabit b uzunlugu olan r yariapli bir yzeyden ikan debiyi
Qu
r
(26 rb), radyal ynde birim b iin ikan debiyi q 26 ru
r
ile gsterirsek q kaynak
gc olmak zere

r
q
u
r
6 2
= (5.29)

seklinde iIade edilir. Q pozitiI ise kaynak (source) akisi disariya dogru) negatiI ise
kuyu akisi (ieriye dogru) oldugunu gsterir. Sekil 5.4`de gsterildigi zere, silindirik
koordinatlarda bir kaynakta akis izgileri disariya dogru iken ona her noktada dik olan
evresel hiz ise siIirdir. Bu durumda,

=
r r
u
r
1
(5.30a)

2 2
1 q
r
q
r
u
r
= =

= (5.30b)
nr
q
r
q
r
u
r
6
o
6
o
2 2
= =

= (5.30c)
0
1
=

=
r r
u

(5.30d)

olarak bulunur. Orijinden kaynak akisi sekil 5.4`de gsterilmistir.

31


.) Vorteks Aky

Vorteks akisinda radyal ynde hiz u
r
0 olup sadece tegetsel ynde u
0
hizi sz
konusudur. , 0 / = r o u
r
0 ve birim b iin debi K

6ru 2 olarak tanimlanirsa, K

vorteks gcn gstermek zere,


r
K
u
6

2
= ve u
r
0 (5.31)

r
K
r r
u
6

2
1
=

= (5.32)
nr
K
6

2
= ve
6
o
2
K
= (5.33)
olarak elde edilir.

d) Dble Aky

Sekil 5.5`de gsterilen dble akisinda (kaynak ve kuyu akisinin ayni serde olmasi
halinde) yeni bir potansiyel Ionksiyon (Streeter and Wylie, 1983) dble hareketinin
gc olmak zere,

q
q/2
y
1
) 2 / ( nr q 6 o =
0
x
2
) 2 / ( nr q 6 o =
Sekil 5.4. Kaynak akisinin sematik gsterimi
32

o cos
r
= (5.34)
olarak tanimlanirsa

=
r r
u
r
1
ve
r r
u

1
(5.35)

sin
r
= (5.36)

olur. x/r cos 0, y/r sin 0 ve r
2
x
2
y
2
oldugundan kartezyen koordinatlarda


2 2 2 2
sin , cos
y x
y
r y x
x
r +
= =
+
= =

o (5.37)
olarak bulunur.

e) Dnen Silindir zerinde Aky

Sekil 5.6.`da gsterildigi zere, dnen selendir zerindeki akis uniIorm akis
duble akisi vorteks akisi olarak tanimlanabilir.

Sekil 5.5. Dble akisi
33
Vorteks akisinda, nr
r
K
6

2
= ve
6
o
r
K
2
=

Dble akisinda, o cos
2

'
+

'

+ =
r
R
r & , sin
2

'
+

'

=
r
R
r & oldugundan


6
o
2
cos
2
K
r
R
r &

'
+

'

+ = (5.38)
nr
K
r
R
r &
6

2
sin
2
+

'
+

'

= (5.39)
olarak bulunur.



Silindir yzeyindeki hiz tegetsel oldugundan

R
K
&
r
u
R r
6

2
sin 2 + =

=
=
(5.40)
olur. Sinir sartlarindan 0 0, 6 iin u
0
0 satgnasyon noktasi oldugundan


Sekil 5.6 Dnen silindir zerindeki akis
34
R&
K
6

4
sin = (5.41)
olarak bulunur. Silindirin n ile silindir zerinde herhangi bir nokta arasinda Bernoulli
denklemi yazilirsa,


2
2 2
2
sin 2
2
1
2
1
2
1

'
+

'

+ + = + = +
R
K
& P u P & P
o
6
p p p

'
+

'

'
+

'

+ =
2
2
2
sin 2 1
2
1
R
K
& P P
o
6
p (5.42)
basin katsayisi

'
+

'

'
+

'

+ =
2
2
sin 2 1
R&
K
C
P
6
(5.43)

olarak bulunur. Birim genislik iin srklenme kuvveti basincin yatay bileseninin
integrasyonu alinarak

= =
6

2
0
0
0 cos ) ( d R 5 5 F
D
(5.44)

bulunur. Basincin dikey bileseninin integrasyonu ile kaldirmak kuvveti

=
6

2
0
0
sin ) ( 0 dd R 5 5 F
L
(5.45)

6

6
p d
R&
K
&
R
F
L
sin
2
sin 2 1
2
0
2 2
0
2

'
+

'

'
+

'

+ =

(5.46)
&K F
L
p = (5.47)

olarak elde edilir. Bu esitlikten de grlecegi zere sadece sirklasyondan (vorteks
gc K) kaynaklanan bir kaldirma kuvveti olusmaktadir. Silindir zerindeki ayrilmalarin
35
nne gemek iin silindirin dndrlmesi ilave bir kaldirma kuvvetinin de (Magnus
etkisi) olusmasina neden olmaktadir.

f) Kresel Koordinatlarda Uniform, Kaynak ve Dble Akylar

Sekil 5.7`de gsterilen kresel koordinatlarda iki boyutlu (r, 0) sikistirilmaz bir
akista u
0
0 sreklilik denklemi,

0 ) sin ( ) sin , (
2
=

ru u r
r
(5.48)
akim Ionksiyonu,

=
sin
1
2
r
u
r
,
r r
u

sin
1
(5.49)
ve potansiyel hiz Ionksiyonu


r
u
r

=
o

=
r
u
1
(5.50)
olarak yazilir.





z
y
u
0
u
r
x
Sekil 5.7 Kresel Koordinatlarda
Akis
36
a.1. Uniform Aky

u
r
Ucos0, u
0
-Usin0 (5.51)

2 2 2
sin
2
1
r & = , O Ur cos0 (5.52)
olarak iIade edilir.

a.2. Kaynak - Kuyu Aky

Kaynak ve kuyu akisinda evresel hiz ise siIirdir. R yariapli bir yzeyden ikan
debi silindirik koordinatlarda oldugu gibi, q u
r
46 r
2
mr
2
olarak tanimlanirsa, m q/46
olmak zere,


2 2
4 r
m
r
q
u
r
= =
6
(5.53)

seklinde iIade edilir. M pozitiI () ise kaynak (source) akisi disariya dogru, negatiI (-) ise
kuyu akisi ieriye dogru oldugunu gsterir.


,
sin
1
2

=
r r
u
r

r r
u

=


o

sin
1
(5.54)
u
0
0 iin

6

cos
4
cos
sin
1
2 2
q
r
m
r
u
r
= =

= (5.55)

r
q
r
m
r
m
r
u
r
6
o
o
4
2
= = =

= (5.56)
olarak bulunur.

a.3. Nokta Dble Aky :

Dble akisi kaynak ve kuyu akisinin r 0 iin toplami oldugundan
6 2 / 2 rq rm = = olarak tanimlanirsa,
37

'
+

'

= + =
ku ka ku ka
q q
r

6
cos
4
) ( cos
4 0
lim


r
q
6

2 2
sin
2
sin
= = (5.57)

'
+

'

= + =
ku ka
ku ka
q q
r 6 6
o o o
4 4 0
lim


r
q

6
o
cos
cos
2
= = (5.58)
olarak bulunur.

a.4. Kre zerinde Aky

Kre zerindeki (silindir zerindeki akista oldugu gibi) akis uniIorm akis dble
akisi olarak incelenebilir.

UniIorm Akis,


2 2 2
sin
2
1
r & = , O Ur cos 0 (5.59)

Dble akisi


r

2
sin
= ,
r

o
cos
= (5.60)
oldugundan


r
&r
d- uni

o o o
cos
cos + = + = (5.61)

r
r &
d- uni


2
2
2 2
sin
sin
2
+ = + = (5.62)

olarak yazilir. Sinir sartlarindan 0 iin r R alinirsa

38

3
2
1
&R = (5.63)

olarak bulunur. Est. (5.63) , Est. (5.62)`de yerine konursa,


r
&R r &

2 3
2
2 2
sin
sin
2
+ =
buradan

'
+

'

'
+

'

=
3
3 2 2
2
2
2
2
1
2
sin
sin
2 r
R &r
R
r
r
R &R
(5.64)

olarak bulunur. Buna gre,

'
+

'

=
3
3
2
1 cos
sin
1
r
R
&
r
u
r

(5.65a)

'
+

'

+ =

=
3
3
2
2
cos
sin
1
r
R &
r r
u

(5.65b)

elde edilir. r R iin u
r
0 ve

sin
2
3
& u = (5.66)

oldugu grlr 0 0, 6 iin hiz siIirdir. 2 / 6 = , 2 / 36 iin maksimum hiz 1.5U olarak
(bu silindirde 2U idi) elde edilir.





39
1.6. Skytrlamaz Srtnmeli Akylara Baz rnekler

1.6.1. Bir Sabit ve Bir Hareketli Levha Arasndaki Couette Aky

Sekil 6.1`de gsterildigi gibi, aralarindaki uzaklik 2h olan paralel levhalar
arasindaki iki boyut.u, sikistirilamaz srtnmeli akisi gz nne alalim. Levhalarin ok
genis ve ok uzun olduklarini kabul edelim. Bu durumda akis dogal olarak ekseneldir, yani
u 0, v 0 w 0 `dir. Sekil 6.1`de gsterilmis olan bu durumda, stteki levha V hiziyla
hareket etmekte olup, basin gradyeni yoktur. Yerekimi etkilerini ihmal ediyoruz.
4.17`deki sreklilik denkleminden

0 0 0 + +

= =

x
u
:
w
y
v
x
u
veya u u (y)

oldugunu grrz. Bu durumda, siIirdan Iarkli olan tek bir eksenel hiz bileseni
vardir ve sadece kanal yksekligince degisir. Akisin tam gelismis oldugu sylenir (girisin
ok ilerisinde). Iki boyutlu (x, y) akis iin, u u(y)`yi 4.18`Navier-Stokes momentum
denkleminin x bilesenine yerlestirelim.

'
+

'

+ +

'
+

'

2
2
2
2
y
u
x
u

x
5
y
u
v
x
u
u
x
p p
veya

'
+

'

+ + + = +
2
2
0 0 0 ) 0 0 (
dy
u d
p (6.1)

Terimlerin ogu yok olur ve momentum denklemi basite

0
2
2
=
dy
u d
yada u C
1
y C
2


40


haline indirgenir. Iki sabit, alt ve st levhada kaymama kosulu uygulanarak bulunur:

y h`de u V C
1
h C
2

y -h`de u 0 C
1
(-h) C
2

yada C
1
V/(2h) ve C
2
V/2

Bu yzden, (a) durumu iin zm, steki hareketli olan iki levha arasindaki akis


2 2
J
y
h
J
u + h y h + A A (6.2)

olur. Bu hareketli cidar nedeniyle olusan Couette akisidir. Tahmin edildigi ve Sekil 6.1a`da
gsterildigi gibi, her bir cidarda kaymanin olmadigi dogrusal hiz proIili mevcuttur. (b) hali
ile uyumluluk saglamak iin, orijinin kanalin merkezine yerlestirildigine dikkat ediniz.

1.6.2. ki Sabit Levha arasnda Basn Gradyeni Nedeniyle Oluyan Aky

Durum (b), Sekil 6.1b`de izilmistir. Her iki levha da sabittir (v 0), Iakat basin x
dogrultusunda degismektedir. Eger v w 0 ise, sreklilik denklemi (a) durumu ile ayin

Sekil 6.1 Iki paralel levha arasindaki sikistirilamaz srtnmeli akis: (a) basin
gradyensiz, st levha hareketli; (b) iki sabit levha ve x 5 / basin gradyenli
41
sonuca yol aar, yani sadece u u(y)`dir. basin degisken oldugu iin, sadece x
dogrultusundaki momentum denklemi degisir.


x
5
dy
u d

=
2
2
(6.3)

v w 0 oldugu ve yerekimi ihmal edildi iin de, y ve z momentum denklemleri

0 =

y
5
ve 0 =

:
5
ya da p p(x)

haline indirgenir. Bu nedenle, Denklem (6.3)`deki basin gradyeni, tek gradyendir:

=

=
x
d5
dy
u d
2
2
sabit 0 (6.4)

Biz neden x 5 / `in sabit oldugu geregini ilave ettik? Degiskenlere ayirma
teorisinden yararli bir sonucu tekrar hatirlatalim: Eger iki byklk esit ise ve bir tanesi
sadece y ile digeri ise sadece x ile degisiyorsa, onlarin her ikisi de ayni sabite esit
olmalidir. Aksi takdirde bunlar birbirinden bagimsiz olmayacaktir.

Sabiti neden negatiI olarak belirledik? Fiziksel olarak, basin, cidar kayma
gerilmeleri direncine karsilik akisi olusturabilmek iin, akis dogrultusunda azalmalidir. Bu
nedenle, u(y) hiz proIili, beklendigi ve Sekil 6.1b`de izildigi gibi, her yerde negatiI
egrilige sahip olur.

Denklem (6.4)`in zm iIt integrasyonla bulunur:

2 1
2
2
1
C y C
y
dx
d5
u + + =

Sabitler, her iki cidarda kaymama kosulundan bulunur.
42
y I h`da u 0 ya da C
1
0 ve
2
2
2
h
dx
d5
C =

olur. Bylece, basin gradyeni nedeniyle kanaldaki akis, (b) durumu iin zm,

'
+

'

=
2
2 2
1
2 h
y h
dx
d5
u

(6.5)

olur. Akis, sabit negatiI egrilikli bir Poiseulle prabol olusturur. Maksimum hiz
kanal simetri ekseni zerinde, y 0 iin olusur.l

2
2
h
dx
d5
u
maks
=

1.6.3. Uzun, Ey Eksenli Silindirler Arasndaki Aky

Sekil 6.2`deki gibi, iki es eksenli silindir arasinda sabit ( p, )`ye sahip akiskani
dsnelim. Eksenel hareket ya da u etkisi yoktur, yani v
z
0 / = : `dir. iteki silindir
i

aisal hizi ile dnsn. Distaki silindiri sabitleyelim. Dnel simetri olsun ve bylece hiz
ile degismez, sadece r ile degisir.

Bu problem iin sreklilik denklemi, Denklem (D.2)`dir.

) (
1
0
1
) (
1
r r
rv
dr
d
r r
rv
r r
= =

ya da rv
r
sabit

v

`nin ile degismedigine dikkat ediniz. Hem i hem de dis silindirde v

r
0
oldugundan her yerde v
r
0 olur ve akis sadece tamamen tegetsel olabilir, v

(r).
Momentum denklemi, (D.6)

'
+

'

\ + +

= + \
2
2
1
) . (
r
v
v
5
r r
v v
v J
r

p
p
43
olur. Bu problem iin son terim haricindeki tm terimler siIirdir. Bu nedenle, dnen
silindirler arasindaki akis iin temel diIeransiyel denklem

2
2
1
r
v
dr
dv
r
dr
d
r
v

=
'
+

'

= \ (6.6)


biimindedir. Bu ikinci mertebeden dogrusal bir diIeransiyel denklemdir ve zm

r
C
r C v
2
1
+ =

dir. sabitler i ve dis silindirlerdeki kaymama kosullarindan bulunur:

Distaki silindirde, r r
0
`da :
0
2
0 1
0
r
C
r C v + = =

Iteki silindirde, r r`de:
0 0
0 0
/ /
/ /
r r r r
r r r r
r v
i i
i i

O =

(6.7)

Biimindedir. Hiz dagilimi, Sekil 6.2`deki izime olduka benzemektedir.

Sabit

i

Sekil 6.2 Sabit dis silindir ve sabit
hizla dnen i silindir arasindaki
sikistirilamaz, srtnmeli akis iin
koordinat sistemi
44
1.7. Silindirik Boruda Basnl Akm

Kesit sekli keyIi olan sonsuz uzun bir silindirik boru gz nne alalim. Boru
eksenini z- ekseni olarak seiyoruz. X ve y- eksenleri bir kesit dzlemi iinde alinmistir.
Borudaki akiskan akiminin

v
x
v
y
0, v
z
w(x, y, z)

seklinde bir hiz alanini kabul edebilmesi iin gerekli kosullari arastiralim. Bu
varsayim altinda sreklilik denklemi verir. Yani ancak w w(x, y) yapisi kabul edilebilir.
Bu hiz iIadesini Navier-Stokes denklemlerine yerlestirdigimiz takdirde

0 =

y
5
x
5

'
+

'

2
2
2
2
y
w
x
w
:
5
(7.1)

sonucuna variriz. Yukaridaki ilk iki denklemden p p(z) elde ederiz. Son denklem
ise P bir sabit olmak zere

P
d:
d5
=
yazilmasi gerektigini gsterir ve w iin

P
w
y
w
x
w
= \ =

2
2
2
2
2
(7.2)

Poisson denklemi elde edilir. Hiz alanini belirlemek iin bu denklem boru
eperinde w 0 sinir kosulu gereklesecek sekilde zlmelidir. Bu sekilde ele aldigimiz
problemin akiskanin silindirik bir boruda sabit basin gradyani altindaki akimina karsi
geldigi aiktir.dolayisiyla pratikte nemli bir uygulama alani bulur. Boru boyunca basin
dagilimi ise yine
45
p Pn P
0

seklindedir.

w hiz alani belirlendikten sonra debi

da w Q
S

=
bagintisindan elde edilir. Viskoz gerilmeler ise
,
x
w
t
x:

=
y
w
t
y:

= (7.3)

olarak bulunur. Silindirik borunun taban egrisini C ve silindirin yanal yzeyinin
birim dis normalini n ile gsterirsek viskoz akiskanin boru ekseni dogrultusunda ve birim
uzunlugu basina boru eperine etkittigi gerilme

C
y
C
x C
n
w
n
y
w
n
x
w
r

'
+

'

=

olur. Borunun birim boyuna etkiyen srkleme kuvvetini belirlemek iin

ds
C

= : :
integrali hesaplanir.

Simdi (7b2) denkleminin bazi basit kesit sekilleri iin zmlerini inceleyelim

Eliptik Kesit
Boru kesitinin, denklemi

1
2
2
2
2
= +
-
y
a
x

ile verilen bir elipsle evrelendigini kabul edelim. Hiz alaninin

46

'
+

'

=
2
2
2
2
1
-
y
a
x
k w (7.4)
Ionksiyonu ile belirlendigini varsayalim. Burada k henz bilinmeyen bir sabittir.
(7.4) iIadesi borunun eperinde siIir oldugu iin bu seimle sinir kosulu kendiliginden
saglanmis olur. (7.4) iIadesi (7.2) denklemine yerlestirilecek olursa bu denklemin
saglanabilmesi iin


)
2 2
2 2
2 - a
- Pa
k
+
=

almamiz gerektigini grrz. Buna gre hiz Ionksiyonu


)

'
+

'

+
=
2
2
2
2
2 2
2 2
1
2 -
y
a
x
- a
- Pa
w

(7.5)
olur. Viskoz gerilmeler ise

,
2 2
2
x
- a
P-
t
x:
+
= y
- a
Pa
t
y: 2 2
2
+
=
bulunur.

Debiyi kolaylikla hesaplayabilmek iin

x a p cos , y b p sin , 0 , 1 p A 6 2 0 A A

degisken dnsmn kullanalim. Bu durumda iki katli integrali dnstrerek

)
)
)
6
p p p

6 2
2 2
3 3
2
2 2
2 2 2
0
1
0
4
1
2
PA
- a
- Pa
d d a-
- a
- Pa
Q =
+
= =

(7.6)
buluruz. Burada katsayisi

)
) . J
2
/ 1 4
/
/
a -
a -
- a
+
=
6

47
ile verilmektedir. A ab boru en kesit alanidir. b/a 0.5 iin 0.03183
bulunur. b/a1 iin (7.6) Iorml dairesel boru halindekine dnsr.

Eykenar en Kesit
Simdi boru kesitinin

x a, y 3 / x
dogrulari ile sinirlanmis bir eskenar gen oldugunu kabul edelim. Aika
grlebilecegi gibi


'
+

'

=
2 2
3
1
) ( x y a x k w

Ionksiyonu boru kesitinin evresinde siIir olur ve sinir kosulu saglanir. (7.2)
diIeransiyel denklemini saglatmak iin


a
P
k
4
3
=
almamiz gereklidir. Dolayisiyla hiz Ionksiyonu

)
'
+

'

=
2 2
3
1
4
3
x y a x
a
P
w

(7.7)
olur ve viskoz gerilmeler

,
3
2
4
3
2 2

'
+

'

+ = ax x y
a
P
t
x:
)y a x
a
P
t
y:
=
4
3

bulunur. Debi de kolayca

2 2 4
02887 . 0
60
3
3 60
PA PA Pa
Q = = =
seklinde yazilabilir. Burada 3 = A a
2
borunun enkesit alanidir.

48
Dikdrten Kesit
Simdi boru kesitinin , a x = , - y = izgileriyle sinirlandigini kabul edelim.
Byle bir boruda sabit basin gradyani altinda akimi incelemek iin - y a x ,
blgesinde

P
y
w
x
w
=

2
2
2
2


diIeransiyel denklemini ve
, a x = , - y = de w 0

sinir kosullarini saglayan w(x,y) Ionksiyonunu belirlemeliyiz. Bu Ionksiyonu
bulmada daha nceki kesit trlerinde etkin olarak kullandigimiz ve yari-ters yntem olarak
adlandirabilecegimiz yaklasimin sonu verdigi hemen gzlenebilir. Dolayisiyla
diIeransiyel denklemi dogrudan zme yoluna gitmemiz gerekecektir. Bu amala denklemi
nce homojen hale getirecegi. Kolaylikla gereklenebilir ki

)
2
1
2
x a
P
w =

(7.8)
diIeransiyel yazarsak w
2
Ionksiyonu

w w
1
w
2

seklinde yazarsak w
2
Ionksiyonu

0
2
2
2
2
2
2
=

y
w
x
w

homojen denklemini saglar. Bu denklemi degiskenlere ayirarak zer ve

, a x = da w
2
0
kosulunu saglayan zmn ararsak

49

) )
a
y n
a
n
A w
n
n
2
1 2
cosh
2
1 2
cos
0
2
6 + +
=

=

sonucunu buluruz. Dolayisiyla w Ionksiyonu

)
) )
a
y n
a
x n
A x a
P
y x w
n
n
2
1 2
cosh
2
1 2
cos
2
) , (
0
2 2
6 6

+ +
+ =

=
(7.9)

seklinde yazilabilir. Bu Ionksiyonun , a x = da w
2
0 sinir kosulunu saglayacagi
aiktir. zm tamamlamak iin keyIi A
n
sabitlerini , - y = de w 0 kosulu saglanacak
sekilde semeliyiz. W nin y nin iIt Ionksiyonu olduguna dikkat edersek bu islemi yalniz y
b iin yapmamizin yeterli olacagini grrz. Dolayisiyla (7.9) dan

) )
)
2 2
0
2 2
1 2
cos
2
1 2
cosh x a
P
a
x n
a
- n
A
n
n
=
+ +

=

6 6


elde ederiz. Fourier ailiminda Fourier katsayilarini belirlemekte kullandigimiz
yolu izleyerek yukarida iIadenin her iki yanini cos |(2n 1)x/2a| ile arpip x -a dan x
a ya kadar integre edersek


)
)
)

6
6
2
2
1 2
cosh 1 21
1 32
3 3
2 1
P
a
- n
n
a
A
n
n
+
+

=
+

buluruz. Dolayisiyla hiz Ionksiyonu

)
) )
)
)

,
|
+
+
+ +

=0
3
3 2
2 2
2
1 2
cosh 1 2
2
1 2
cosh
2
1 2
cos 1
32
1
2
) , (
n
n
a
- n
n
a
y n
a
x n
a
x Pa
y x w
6
6 6
5
(7.10)
olarak elde edilir. Buradan viskoz gerilmeler

)
) )
)
)

,
|
+
+
+ +

+ =

=0
2
2
2
1 2
cosh 1 2
2
1 2
cosh
2
1 2
cos 1
8
n
n
x:
a
- n
n
a
y n
a
x n
a
x
Pa t
6
6 6
6

50
)
)
)
`

|
,
|
+
+
=

=0
5 5 2
2
1 2
tanh
1 2
1 192
n
y:
a
- n
n a
- Pa
t
6
6 6


ikar. rnegin b/a 0.5 iin Q 0.02859 PA
2
/ olur. Burada A 2a
2
en kesit
alanidir. te yandan b/a 1 iin Q 0.03515 PA
2
/ bulunur. Bu kez en kesit alani A
4a
2
ile verilir.

Buraya kadar elde ettigimiz sayisal rnekleri gzden geirdigimizde ayni kesit
alanina sahip esitli borularda ayni basin gradyeni altinda hareket eden bir akiskanda en
byk debinin dairesel kesitli boruda elde edildigini gzlemleriz. Bu sonu bir rastlanti
olmayip geerliligi matematik olarak kanitlanabilir.

1.8. Couette Akm

Yariaplari a ve b olan ve eksenleri etraIindan sirasiyla sabit w
1
ve w
2
aisal
hizlariyla dndrlen es eksenli sonsuz uzun iki dairesel silindir arasinda (8.1) bulunan bir


viskoz akiskanin hareketinin incelemek istiyoruz. Bu sekilde olusturulan akim bu problemi
ilk kez ele alan kisinin adiyla Couette akimi olarak bilinir.

Sekil 8.1. Dnen Silindirler

b
w
2

a
w
2

51
Silindirlerin ortak eksenini z- ekseni olarak seip silindirik koordinatlari
kullanacagiz. Problemin zmn de btn alan byklklerinin yalniz r degiskenine
bagli oldugunu ve hiz alaninin

v
r
v
z
0, v

v(r) (8.1)

seklinde verildigini kabul ederek bulmaya alisacagiz. Buna gre akim izgileri - r a A A
halkasinda esmerkezli daireler olacaktir. (8.1) kabul altinda sreklilik denklemi zdes
olarak saglanir. Hareket denklemleri ise sirasiyla r- ve - dogrultusundaki bilesenleri olan


dr
d5
P r
v 1
2
=
0
1
2 2
2
= +
r
v
dr
dv
r dr
v d
(8.2)
denklemlerine indirgenir. (8.2)
2
nin zm


r

Ar v + =
olur. A ve B keyIi sabitlerdir. Sinir kosullari da

r a da v w
1
a, r b de v w
2
b (8.3)
seklinde yazilmalidir. Dolayisiyla

,
1
a w
a

Aa = + ,
2
- w
-

Aa = +
denklemlerinden A ve B sabitlerini belirleyebiliriz:

,
2 2
2
1
2
2
a -
- w - w
A

= .
) (
2 2
2 2
1 2
a -
- a w w

=
Buna gre hiz

)
)
`

|
,
|

=
r
- a w w
r a w - w
a -
v
2 2
1 2 2
1
2
2
2 2
) ( 1
(8.4)
52
olarak elde edilir. v(r) Ionksiyonu bilinince basin dagilimi (8.2)
1
bagintisindan
integrasyonla bulunabilir. Couette akiminda olusan viskoz gerilmelerin sadece


2
2
r

r
v
dr
dv
t
r

=
'
+

'

=

bileseni siIirdir, r yariapli bir daire zerinde bu kayma gerilmesi sabit olur.
Dolayisiyla r yariapli silindirin zerine etkiyen kayma gerilmelerinin bu silindirin birim
uzunlugu basina, merkeze gre momentleri toplami


)
2 2
2 2
1 2
4
4 2
a -
- a w w
r rt
r

= = =
6
6 6

(8.5)

sabit degerine esit olur. Yani silindirleri dzgn aisal hizlarla dndrebilmek iin
her birine M dndrme momentlerinin uygulanmasi gereklidir.

Silindirlerin aisal hizlari ayni yndeyse aradaki akiskanin hizi da daima ayni
ynde olur. w
1
ve w
2
aisal hizlari ters yndeyse


)
2
1
2
2
2 2
1 2
0
a w - w
- a w w
r

=

ile belirlenen bir ar
0
b degerinde hiz siIir olur ve r
0
in iki yaninda hizlar yn
degistirir.

Silindir eksenine paralel olan evri vektr de her yerde ayni olup

2 2
2
1
2
2
a -
a w - w
w
:

=
ile verilir.
Simdi bazi zel halleri de inceleyebiliriz.

53
Dnen bir silindir iinde akykan. Bu durumda a 0 alirsak v w
2
r buluruz. Yani
akiskan bir rijit cisim gibi dner.

Sabit dy silindir. w
2
0 alirsak

)
)
,
1
2 2
2 2 2
w
r a -
r - a
v

= ,
1 2 2
2
w
a -
a
w
:

=
1 2 2
2 2
4
w
a -
- a

=
6

buluruz.

Sonsuz akykan iinde dnen silindir. b limitine geersek

,
2
1
r
a w
v = w
z
0, M
1
2
4 w a 6
sonucun elde ederiz. r~a iin hiz dagilimi bir dogrusal evri ipigininki ile ayni olur.

1.9. Reynolds Yaglama Teorisi

Birbirine degmekte olan hareketli yzeyler arasindaki kuru srtnme byk enerji
kayiplarina ve asiri isinma gibi ok zararli olabilecek etkilere yol aar. Srtnmeyi
azaltmak iin bu yzeyler arasina uygun bir akiskan Iilmi yerlestirerek yaglama ok
basvurulan bir yntemdir. Aslinda ok karmasik olan yaglama olayini biz, sadece bir Iikir
vermek amaciyla, olduka basit bir yaklasimla incelemeye alisacagiz. Bunun iin de olayi
kk bir degme blgesinde gzlemledigimizi kabul edecegiz. Bylece bu blgede
yzeyleri dzlemlerle yaklastirma olanagini bulacagiz. Bu durumda iki paralel plak
arasindaki akim iin elde ettigimiz bulgular iki yzey arasindaki yaglama olayini
incelemekte etkin olarak kullanilabilir. Bu yaklasim ilk kez Reynolds taraIindan nerildigi
iin Reynolds yaglama teorisi olarak bilinir. Sekil (9.1)`de grldg gibi sabit bir
dzlemden incem bir akiskan tabakasi ile ayrilmis hareketli bir silindirik cisim gz nne

54


alalim. Cismin x- eksenine paralel olarak sabit bir U hizi ile hareket ettigini kabul
ediyoruz. Silindirik yzeyin egimini kk kabul edersek yzeyle dzlem arasindaki akimi
her noktada yaklasik olarak paralel iki plak arasindaki akim olarak dsnebiliriz. Bu
durumda U
1
0, U
2
U alarak bir dsey kesitteki hiz iin, tabaka kalinliginin h h(x)
seklinde degisken oldugunu hesaba katarak

. J 9 (
2
1
) (
x h y y
dx
d5
x h
y
& u + =

yazabiliriz. te yandan ktle korunumu denklemi bagintisi uyarinca


0
3
2
1
) (
12
1
) (
2
&h x h
dx
d5
x h
&
Q = =

seklinde iIade edilebilir. Burada h
0
ileride belirlenecek olan bir sabittir buna gre
yukaridaki denklemden


3
0
6
h
h h
&
dx
d5
= (9.1)
elde ederiz. hareketli cismin egimini ok kk kabul ettigimizden cismin boyunu l ile
gsterdigimiz takdirde yaklasik olarak


l
h h
dx
dh
2 1

==
alabiliriz. Yani akim blgesi daraliyorsa h
1
~h
2
ve 0 olur. simdi (9.1)`den

Sekil 9.1. Yaglama
55

3
0
6
h
h h &
dh
dx
dx
d5
dh
d5

= =


yazabiliriz. Buradan da integrasyonla

C
h
h
h
&
5 +
'
+

'

=
2
0
2
1 6


elde ederiz. C keyIi bir sabittir. evre basincini p
0
ile gsterir ve siIirdan Iarkli yegane
viskoz gerilmenin t
xy
olduguna dikkat ederek h h
1
ve h h
2
de p p
0
sinir kosullarini
kullanirsak h
0
ve C sabitlerini belirleyebiliriz:

,
2
2 1
2 1
0
h h
h h
h
+
=
)
.
6
2 1
0
h h
&
5 C
+
+ =


Buna gre


) )
)
2
2 1
2 1
0
6
h h h
h h h h &
5 5
+
+ +
=

(9.2)

buluruz. p - p
0
~ 0 olmasi, yani hareketin emme degil de bir itki etkisi yaratmasi iin
0kosulunun saglanmasi, dolayisiyla akim blgesinin daralmasi gerektigi aiktir. Buna gre
yaglama iin bagil hareketin akiskani genis kesimden dar kesime dogru srklemesi
zorunludur.

Simdi hareketli cisme etkiyen N etkisi ile T srtnme kuvvetini hesaplayalim.
Normal gerilme yalniz p basincindan ibaret oldugu iin hareketten olusan itki

) )dh 5 5 dx 5 5
h
h
l
0 0
0
2
1
1

= =

+
+

=
+ +
+
=

1
2
2 1
1 2
2 2
2 1
2 1
2
log
) ( 2 6 ) )( (
) (
6
2
1
h
h
h h
h h &
dh
h
h h h h
h h
&
h
h


olur. k h
1
/h
2
~ 1 koyarsak

56

=
1
) 1 ( 2
log
) 1 (
6
2
2
2
k
k
k
h k
&

(9.3)
buluruz. srtnme kuvveti iin t
xy
kayma gerilmesini veren


h
dh &
dh
dh
d5
h dx
h
&
h
dx
d5
dx t T
h
h
h
h
l
xy
l


+ =
'
+

'

+ = =
2
1
2
1
2
1
2
1
1
0 0



h
dh &
dh
h
h h &
h
h
h
h


+

=
2
1
2
1
2
0
3

=
1
) 1 ( 3
log 2
) 1 (
2
2
k
k
k
h k
&L
T



elde ederiz. buna gre aralarina ince bir yag Iilmi yerlestirilmis iki yzey arasindaki
srtnme katsayisi olarak tanimlayabilecegimiz T/N orani


)
)
)
1
1 2
log
1
) 1 3
log 2
3
1
2
+

=
k
k
k
k
k
k
l
h k

T

bulunur. Bu boyutsuz sayinin benimsenen yaklasiklik erevesinde yaglayici akiskanin
zelliklerine bagli olmadigina dikkati ekelim.

En byk itkiyi elde etmek iin (9.3)`den k<2.2 almamiz gerektigi bulunabilir. Bu halde

, 16 . 0
2
2
2
h
l
& =
2
75 . 0
h
l
& T =
ve
l
h

T
2
7 . 4 =

elde ederiz. yaglamanin iyi olmasi, yani kk bir srtnme kuvveti elde edilebilmesi iin
h
2
nin l ye gre kk olmasi gereklidir. Yani akiskan Iilmi ne kadar ince olursa yaglama o
kadar iyi olacaktir.

57
1.10. Biri Sabit Digeri Hareketli ki Levha Arasndaki Aky

Burada Sekil 10.1`de gsterildigi zere biri sabit digeri ise hareketli olan iki levha
arasindaki akis tam gelismis laminer akis durumunda incelenecektir. Bu durumda eksenel
ynde momentum denklemi Est. (10.1)`e indirgenerek hiz proIili bulunabilir.

2
2
y
u
x
P

(10.1)
1
2
2
1 1
C y
x
P
y
u
x
P
y
u
+

2 1
2
2
) ( C y C
x
P y
y u + +

(10.2)



Sinir sartlarinda C
1
ve C
2
bulunur. Y 0 iin u 0 ve C
2
0 olur. y 0 H iin u U olur.

, 0
2
) (
1
2
+ +

= = h C
x
P h
& y u

x
P h
h
&
C

=
2
1
(10.3)

y
x
P h
h
&
x
P y
y u

'
+

'

=
2 2
) (
2

) (
2
1
2 2
) (
2
2
hy y
x
P
h
y
&
x
P y
x
P yh
& y u

+ =

= =



'
+

'

= =
h
y
x
P h
& y u 1
2
) (
2

Sekil 10.1 Biri sabit digeri hareketli iki levha arasindaki akis
58

'
+

'

=
h
y
h
y
x
P h
& h
y
&
y u
1
2
1 ) (
2

(10.4)

olarak elde edilir. Burada,
2
1
2
h
x
P
&

= olarak alinirsa

'
+

'

+ =
h
y
h
y
h
y
&
y u
1
) (
(10.5)

denklemi bulunmus olur. Est. (10.5) degisik durumlari iin incelenirse;



1- P
2
P
1
iin 0 / = x P ve 0 = . Bu durumda hiz proIili Sekil 10.2`de oldugu gibi
lineer olarak degisir.

2- P
2
P
1
iin 0 / x P ve 0 > olur. basin azaliyor yani, hizlanan akis (Iavourable
pressure gradient) durumu sz konusudur.bu durumda hiz proIili Sekil 10.2b`de
gsterildigi arttika daha gelismis duruma gelir.

3- P
2
~P
1
iin 0 / > x P ve 0 olur. Basincin artmasi akisin yavasladigini (adverse
pressure gradient) gstermektedir. bu durumda hiz proIili Sekil 10.2c`de gsterildigi zere
azaldika ters ynde gelismeye baslar.

a) 0 / = x P ve 0 = 0 / ) x P - ve 0 = 0 / ) > x P c ve 0 =

Sekil 10.2 degisik basin gradyenleri iin hiz proIilleri
59
1.11. Paralel ki Levha Arasnda Farkl Svlarn Olmas Durum

Yogunluklari
1
p ve ) (
2 1 2
p p p > , dinamik viskoziteleri
1
ve
2
olan iki Iarkli
akiskanin paralel iki levha arasinda akmasi halinde hiz proIillerini bulabilmek iin
kartezyen koordinatlardaki momentum denklemini ncelikle tam gelismis laminer akis
durumuna

'
+

'

y
u
y x
P
(11.1)

indirgemek gerekir. Sekil 11.1`de gsterildigi zere, her bir katmanin kalinligi h
olan levhalar arasindaki akista, Est. (11.1) zlerek her iki katman iin hiz proIili bulunur.



2
1
2
1
2
,
1
C y
C
x
P y
u
C
y
x
P
y
u
+ +

(11.2)
Est. (11.2) stteki akiskan iin;

2
1
1
1
2
1
2
C y
C
x
P y
u + +

=

(11.3)
alttaki akiskan iin,


Sekil 11.1 Iki levha arasinda Iarkli sivilarin akmasi hali
60
4
2
3
2
2
2
2
C y
C
x
P y
u + +

=

(11.4)

olarak yazilabilir. Sinir sartlarindan y 0 iin u
1
u
2
C
2
C
4
ve
3 1
2 1
C C
y
u
y
u
=

olur. y h iin u 0

2
1
1
1
2
1
2
0 C y
C
x
P y
u + +

= =

(11.5)
2
2
1
2
2
2
2
0 C y
C
x
P y
u + +

= =

(11.6)
bagintilari bulunur. Est. ((11.5) ve Est. (11.6) birlikte zlrse,

2 1
2 1
1
2

+

=
h
x
P
C ve
2 1
2
2
+

=
h
x
P
C

olarak bulunan C
1
ve C
2
sabitleri, Est. (11.3)`de yerine konur ve gerekli dzeltmeler
yapilirsa,

=
2
2
2 1
2 1
2 1
2
2
2 h
y
h
y
x
P h
u

(11.7)

bagintisi elde edilir. bu denklemde y () ynde alinirsa stteki akiskanin, (-) ynde alinirsa
alttaki akiskanin hiz proIili bulunur.

1.12. Konsantrik (ey merkezli) Kanallarda Laminer Aky

Sekil 12.1`de gsterilen es merkezli iki boru arasindaki tam gelisis laminer akista
eksenel ynde (x- ynnde) momentum denklemi Est. (12.1)`e indirgenerek,


'
+

'

r
u
r
r r x
P

1
(12.1)
61
hiz proIili rahatlikla bulunabilir Est. (12.1) zlrse;


1
2
2
, C
r
x
P
r
u
r
r
u
r
r
r
x
P
+

'
+

'

2
1
2
1
ln
4
) ( ,
2
C r
C r
x
P
r u
r
C r
x
P
r
u
+ +

= +

(12.2)
bagintisi bulunur.


Sinir sartlari r r
1
iin u(r) 0

2 1
1
2
1
ln
4
0 C r
C r
x
P
+ +

=

(12.3)
ve r r
2
iin u (r) 0


2 2
1
2
2
ln
4
0 C r
C r
x
P
+ +

=

(12.4)
Est. (12.3) ve Est. (12.4) beraber zlrse;

=
2
1
2
2
2
2
1 2
2 2
1
2
2
2
2
1
1
ln
ln
4
1
,
ln
4
1
r
r
r
r r
r
x
P
C
r
r
r r
x
P
C

C
1
ve C
2
sabitleri, Est. (12.2)`de yerine konursa

Sekil 12.1. Konsantrik bir kanalda laminer akis
62

=
r
r
r
r
r r
r r
x
P
r u
2
1
2
2
2
2
1 2 2
2
ln
ln
) (
4
1
) ( (12.5)
esmerkezli kanallarda hiz proIilini veren denklem bulunmus olur.

1.13. Ayr Merkezli Dnen Silindirler Arasndaki Akylar (Hidrodinamik
Yaglama)

Kaymali yataklarda dnen silindirler arasindaki akista yksek srtnme
kuvvetlerinin bulunmasi akisi genelde laminer yapar. Bunun iin bu eksenleri kaik
silindirleri aarak egimli iki levha arasindaki akis olarak ele alinabilir. Bu durum iin
eksenel ynde momentum denklemi

2
2
dy
u d
dx
dP
= (13.1)
olarak yazilabilir. Est. (13.1) dP/dx 0 iin zlrse,

2 1
2
2
C y C
y
dx
dP
u + + =

(13.2)

olur. sinir sartlarindan y 0 iin u U ve C
2
U bulunur. Y b iin u 0 ve

2 2
0
1 1
2
-
dx
dP
-
&
C & - C
-
dx
dP
= + + = degerleri yerine konursa,

'
+

'

'
+

'

=
2
1
1
y-
dx
dP
&
-
y
u (13.3)

bagintisi bulunur.debi her bir kesit iin ayni oldugundan dP/dx sabit iin debi

dx
d5 - - &
udy Q
-
12 2
3
1
0
= =

(13.4)
63
olarak bulunur.


U
1
hareketli olan iteki silindirin (levhanin) hizini gstermektedir. debi x ile
degismeyeceginden bb
1
- x ve
L
- -
2 1

= oldugundan P basin dagilimi x evresel yn
olmak zere denkleminin integre edilmesiyle,


) )
2
1
2
1
1
3
1
12 6
12 2 x -
Q
x -
&
dx
dP
dx
dP - - &
Q

= =

(13.5)

) )

'
+

'

= dx
x -
Q
x -
&
dP
2
1
2
1
1
12 6


) )
C
x -
Q
x -
&
P +

=
2
1
2
1
1
12 6
(13.6)

burada Q ve C bilinmeyen sabitleri bulabilmek iin yatagin ularinda x 0 iin P 0 ve x
L iin P 0 olarak alinirsa


)
2 1
1
2 1
2 1 1
6
,
- -
&
C
- -
- - &
Q
+
=
+
=

(13.7)




Sekil 13.1. Eksantrik silindirler arasindaki evresel akislar
64
Est. (13.7)`deki degerler Est. (13.6)`da yerine konursa x`e bagli basin dagilimi


)
)
2 1
2
2 1
6
- - -
- - x &
P
+

=

(13.8)

olarak bulunur. Bu P basin dagiliminin x ynnde integrasyonu ile toplam F yk

'
+

'

= =

2 1
2 1
2
1
2
2 1
2
1
0
2 ln
) (
6
- -
- -
-
-
- -
L &
Pdx F
L

(13.9)

elde edilir. hareketli yzeyi U
1
hiziyla hareket ettirmek iin gerekli srklenme kuvveti ise

'
+

'

= = =
= =

2 1
2 1
2
1
2 1
1
0
0
0
0
3 ln 2
2
- -
- -
-
-
- -
L &
dx
dy
du
dx F
y
L
y
L
D

: (13.10)
bagintisiyla hesaplanabilir.

1.14. Hafif Bir $ekilde Daralan Tpte Aky

Sekil 14.1`te grldg zere yatay, haIiIe daralan bir tpte sikistirilamaz bir
Newton akiskani akmaktadir. Dzgn geometrili iki tp iin yapilan analizlerin bu akisa
yerel olarak uygulanabilecegini ve bu sonularin hacimsel debi Q ile toplam basin Iarki
(P
0
-P
L
) \P arasinda bir baginti bulmak iin kullanilabilecegini gsteriniz.

) 0
1
=

:
v
rv
r r
:
r
(14.1)
)
r
P
:
v
rv
r r r :
v
v
r
v
v
r
r
r
:
r
r

+
'
+

'

=
'
+

'

2
2
1
p (14.2)

:
P
:
v
r
v
r
r r :
v
v
r
v
v
: : :
:
:
r

+
'
+

'

=
'
+

'

2
2
1
p (14.3)

65
Bu denklemleri zmek genellikle zordur. Geometrideki degisimin ok yavas
olmasi bir avantajdir. Denklemleri byk oranda etkileyen sadece birka terimdir. Kk
terimlerin ihmal edilmesi problemin zmn kolaylastirir.

Hangi terimlerin korunup hangilerinin ihmal edilebilecegini grmek iin 'byklk
derecesi analizi yapilmalidir. ncelikle hiz boyutlari tahmin edilmelidir. Eksenel hiz,
hacimsel debiden belirlenir ve derecesi V(Q/
2
L
R 6 olmalidir.bu, asagidaki sekilde iIade
edilir.

) / ( 0 ) ( 0 ~
2
L :
R Q J v 6 = (14.4)
vnin boyutu sreklilik denklemiyle belirlenir. Denklemde
d:
dJ
:
teriminin byklg

'
+

'

'
+

'

L
R
Q
R
Q
:
v
L
:
/ 0 ~
2
0
2
6 6

) / ) ) / ( 1 ( (
2
0
L R R J
L
= (14.5)


Grldg zere trevin ok kk olmasini bekleriz. Nedeni (R
0
-R
L
)/ 1`dir.
u, v
r
`nin derecesini gsterirse sreklilik denklemine katkilari su sekildedir.


Sekil 14.1 Tp yariapi L boyunca R
0
`dan R
L
`ye dsyor. dR/dz`nin sabit
olmasina gerek yoktur. Analiz iin kk olmalidir.
66
)

'
+

'

L
r
R
&
rv
r r
0 ~
1
(14.6)

Aisal trev, v
r
`nin R
L
mesaIesi boyunca u`dan 0`a (siIira) degistigini tahin ederek
yaklasik olarak bulunur. Sreklilik denkleminden, eksenel ve aisal hizlarin greceli
boyutlari:

'
+

'

'
+

'

=
2
1

L L
R
R
L
R
v u (14.7)
Hareket denklemine katkilari incelenirse. Viskoz terimlerinin dereceleri
)

'
+

'

'
+

'

'
+

'

2
1 0 ~
1

L
L
r
R
R
L R
J
rv
r r r
(14.8)

'
+

'

'
+

'

2
3 2
2
1 0 ~

L
L
r
R
R
R
R
J
:
v
(14.9)

'
+

'

'
+

'

2
0 ~
1
L
:
R
J
r
v
r
r r
(14.10)

'
+

'

'
+

'

2
2 2
2
1 0 ~

L :
R
R
L
J
:
v
(14.11)

Sonulardan grld gibi denklem 1.14`de alti noktali izgilerle belirtilen terimler,
digerlerinden en azindan 1 1 /
2

'
+

'

L
L
R
R
L R arpani kadar kktr.

Ktlesel terimlerin boyutlarinin tahmini:

'
+

'

'
+

'

2
2
2
2
1 0 ~

L L r
r
R
R
L
R J
r
v
5v p (14.12)
67

'
+

'

'
+

'

2
2
2
1 0 ~

L L r
:
R
R
L
R
J
:
v
v p p (14.13)

'
+

'

'
+

'

2
2
1 0 ~

L :
r
R
R
L
J
r
v
v p p (14.14)

'
+

'

'
+

'

2
2
1 0 ~

L :
:
R
R
L
J
:
v
v p p (14.15)

Yukaridaki denklemlerin en byg, denklem (14.16)`deki viskoz terimle
karsilastirildiginda, Hepsinin ihmal edilebilecegini ancak su sartin var olmasi gerektigini
grrz.
1 1 Re
2
1
2 2

'
+

'

'
+

'

L L L
R
R
R
R
R
R
L
R JR

p
(14.16)

Ktlesel terimler iin Reynolds sayisinin ihmal edilebilmesi iin kk olmasina
gerek yoktur. Daralan tp ise ilgili ok kk bir geometri katsayisiyla arpilacaktir.
Basin gradyan terimleri en son tahmin edilmesi gerekenledir. Navier-Stokes
denklemlerindeki r ve z bilesenlerinin saglanmasi iin, basin gradyan terimleri hem r hem
de z iin en byk viskoz terimle ayni boyutlarda olmalidir.

'
+

'

'
+

'

'
+

'

2
1 0 ~
/
/
L
R
L
R
: P
r P
L L
(14.17)
ve eger
1 1
2
0

'
+

'

'
+

'

R
R
L
R
L L
(14.18)

Bu denklemin r`ye gre integralinin alinmasi sonucunda;


) . J

'
+

'

=
d:
dP : R
Q

6
8
4
(14.19)
68
Sinir sartlari z ile d egisim gsterdiginden integral aliminda z`yi sabit tutmak
gerekir. Gz nne serdigimiz, dzgn bir geometri iin elde edilen sonulari, yavas
degisen geometriye uygulama islemine 'yaglama yaklastirmasi adi verilir.

Basin (P
O
-P
L
) ve hacimsel debi arasinda olusan iliski incelendiginde. Denklem
(14.19)`da bagimsiz degisken olarak z`yi kullanmaktansa,

R R
O
( R
L
R
O
)(Z / L) yi kullanabiliriz.


'
+

'

'
+

'

=
L
R R
dR
dP R
Q
L 0
4
8
6
(14.20)
z boyunca (dolayisiyla btn R boyunca) Q sabittir. R`nin bir Ionksiyonu olan P
diIeransiyel denkleminin integrali alinarak


) )
3
0
3
0
8
3

=
R R
R R
L
P P
Q
L
L L

6


) ) ) )

+ +
+ +

=
2
0 0
3
0
2
0 0
4
0
) ( ) ( 1
/ 3 / / 1
1
8 R R R R
R R R R R R
L
R P P
L L
L L L L

6
(14.21)
elde edilir.

1.15. Aky izileri Fonksiyonunu Kullanarak zotermal Aky Problemlerinin
zlmesi

1.15.1. lerleyen Bir Kre Etrafnda Aky

Akiskan dinamiginde, ilerleyen bir kre etraIindan dsk Reynolds sayili akislar
nemli bir problemdir.bu problemde, hareket denklemindeki ktlesel (eylemsizlik)
terimlerin ihmal edildigi 'agir akis yaklasimini ele alacagiz. Krenin yariapi R`dir ve
kre, yogunlugu p , viskozitesi olan sikistirilamaz bir Newton akiskani iinde, tek
ynde sabit v hiziyla ilerlemektedir. Kreden uzakta akiskan durgun haldedir.


69
a) kre etraIindaki akis iin hiz alaninin bulunmasi
Hesaplamalari kolaylastirmak iin, orijini k renin merkezi olan bir kresel
koordinat sistemi seimi yapilmaktadir. Akiskan kreye z ynnde yaklasmaktadir. Bu
koordinat sisteminde akis kararlidir ve kreden uzakta sinir sartlari:
V
r
- V cos 0 , r (15.1)
V
0
V sin 0 , r (15.2)
Krenin yzeyindeki sinir sartlari:
V
r
0 , r R (15.3)
V
0
0 , r R (15.4)
Hareketin
Tr
Koordinat
Sistemi
Hiz Bilesenleri
iin 1 v 5 v
Dt
D
5 + \ + \ =
2

ya esit olan diIeransiyel denklemler (A)
Operatr IIadeleri
Iki
boyutlu
dzlemsel
V
z
0,I
z
0
z`den
bagimsiz
kartezyen
koordinat
y
v
x

=


x
v
y

=


)
)
)
:

x1
y x t
5

\ + \ =

'
+

'

\
+ \

) (
4
2
2
,
,

2
2
2
2
2
y x

\
) (
2 2 4
\ \ \

'
+

'

4
4
2 2
4
4
4
2
y ay x x

. J
x y :
1
y
1
x
x1

= \
V
z
0,I
z
0
z`den
bagimsiz
silindirik
koordinat

=
r
v
r
1

r
v

+ =

)
)
)
:
C
x1
r r t
5

\ + \ =

'
+

'

\
+ \

) (
4
2
2
,
, 1

2
2
2 2
2
2
1 1

\
r r r r

. J
r :
1
r
r1
r r
x1

= \
1
) (
1
0

Asimetrik
V
0
0,I
0
0
z`den
bagimsiz
silindirik
koordinat
r r
v
:

=
1

:
v
r

+ =


)
)
)
0
) (
4
2
2
2
2
2
,
, 1

\ + =

'
+

'

x1 r E
E
: r
: r
E
r
E
t
5
D

2
2
2
2
2
1
: r r r
E

) (
2 2 4
E E E
. J
: r
1
r
1
:
x1

= \


V
[
0,I
[
0
z`den
bagimsiz
kresel
koordinat

=
sin
1
2 0
r
v

r r:in
v

+ =

1

)
)
)

'

,
,
sin
1
2
2
2
r
E
r
E
t
5

\ + =

'
+

'
+

'

x1 r E
r r r
E
E) (
4
2 2
2
sin
1
cos
sin
2

'
+

'

sin
1 sin
2 2
2
2
r r
E

. J

1
r
r1
r r
x1

= \
1
) (
1
0

Tablo 15.1.a. HaIiI Bir Sekilde Daralan Tpte
70
Tablo15.1 Problem O`den bagimsiz asimetrik akis iin kresel koordinatlarla tanimlanmis
akis izgileri Ionksiyonu kullanilarak zlebilmektedir.

=
sin
1
2
r
v
r
(15.5)

r r
v

sin
1
(15.6)



kreden uzakta sinir sartlarinin cinsinden


2 2
sin
2
1
Jr , r (15.7)


Akiskan Hizi, V
Sekil 15.1. Ilerleyen Bir Kre EtraIinda Akis
71
Bu sartlar altinda `nin
I(r) sin
2
0 oldugu varsayilacaktir. (15.8)

Bu iIade 0 0 ve 0 6 de V
0
ve 0 =

r
J
oldugunu ispatlayacaktir.
r R de sinir sartlari

I (r) 0 , r R (15.9)
I
1
(r) 0 , r R (15.10)

iin, kalici durum 'agir akisda

E
4
0 (15.11)

olur. E
2
operatr tablodaki kresel koordinatlarda verirli. Denklem (15.8)`de yerlesimi:

0
2
0 sin
0 0 sin
1
0
0 sin
2 2
2
2
2 2
2
=

'
+

'

'
+

'

r
1
dr
1 d
r r
(15.12)
dzenleme sonucu
0
2 2
2 2
2
2 2
2
=

'
+

'

'
+

'

1
r dr
d
r dr
1 d
(15.13)

elde edilir. Sonu 'esit boyutlu denklemdir. Ve I r
n
seklinde zmleri vardir. Eger
I r
n
denklem (15.13)`de yerine konulursa n, asagidaki esitligi saglamak zorundadir.

|n(n-1)-2| |(n-2)(n-3)-2| 0 (15.14)

n -1, 1, 1 ve 4 olur. I iin genel zm:

I A
1
r
-1
A
2
r A
3
r
2
A
4
r
4
(15.15)

72
olur. Drdnc dereceden bir diIeransiyel denklem iin uygun olan, drt sabitli bir
zm sz konusu olur. Sabitler, denklem (15.7), (15.9) ve (15.10) dan elde edilir. Akis
izgileri Ionksiyonu ve hiz bilesenleri


2
2
2
sin
4
1
4
3
2
1

'
+

'

+
'
+

'

'
+

'

=
r
R
R
r
R
r
JR (15.16)
cos
2
1
2
3
1
3

'
+

'

+
'
+

'

=
r
R
r
R
J v
r
(15.17)

sin
4
1
4
3
1
3

'
+

'

'
+

'

=
r
R
r
R
J v (15.18)

b) Hiz alanindaki sonularin kullanilmasi ile kreye etkiyen kuvvet iin iIade bulunmasi

Kuvvetin bulunmasi iin basinca p(r,0) ihtiyaci vardir. Hiz alanini, hareket
denklemine yerlestirilmesi ve p`yi veren iIadenin bulunmasi gerekir.

p cos cos 3
3
JRr
r
5
=

(15.19)
p

sin sin
2
3 1
3
JRr
5
r
+ =

(15.20)
g ve z ynnde etkiyen yerekimi ivmesidir. Denklemlerin zm sonucu


o
5 r JRr 5 +
'
+

'

=

p cos
2
3
2
(15.21)

P
o
sabittir. Krenin yzeyindeki toplam stres tensrnn rr ve r0 bilesenlerinin
hesaplanmasi

o
R r
R r rr
5 R JR 5 +
'
+

'

= =

=
=
p 6 cos
2
3
1
(15.22)

0 sin
2
3 1
1
=
=
=

+
'
+

'

= JR
v
r r
v
r
r
R r
r
R r r

6

(15.23)
73
Kati yzeyde 0 =
rr
: kabuln kullandik. Akiskan taraIindan krenin yzeyine
uygulanan birim alan basina kuvvet

. J . J

0 6 0 6 6 0
r r rr
+ = .
net kuvvet z ynnde olacaktir. Bu sebepten kuvvetin z bileseninin hesaplanmasi:

. J ) p 0 6 0 6 0

cos cos cos
2
3
.
2 2 1
o r r rr :
5 R JR + = +

(15.24)

) 0 0 cos , =
r :
ve ) 0 0

sin , =
:
kullanilmistir. Kre zerinde z ynndeki toplam
kuvvet:

. J )

=
x
r :
x
d d R F
0
2
2
0
sin . 6 0 0 (15.25)
R RJ p 6 6
3
3
4
6 + = (15.26)

olacaktir. RJ 6 6 arpimi, srkleme kuvveti F
D
ve (4/3) 5 R
3
6 arpimi
kaldirma kuvvetidir. F
D
RJ 6 6 sonucu Stoke kanunu olarak bilinir ve R
e

1 , 0 / 2 A = RJ R
e p
iin yaklasik sonular verir. Srkleme kuvveti iIadesi tahrik metodu
ile genisletilebilir. Ve sonu olarak:

)

+ + + =
2 2
Re 0 Re Re
160
9
Re
16
3
1 6 n RJ F
D
6 (15.27)

Re0,1 iin gelistirilmis bir yaklastirmadir. Deneyler sonucu krenin arka taraIinda
Re 24 oldugu 'karmasik bir dng akisi olustugunu, arka ve ndeki dng akislari
Re 130`da salinim yapmaya basladigini iIade eder. Re 200`e kadar laminar kalir.
Bundan sonra trbulans olur.

c) Krenin akiskana uyguladigi kuvvet cinsinden, krenin akiskan iindeki hareketi sonucu
durgun akiskandaki etkilerin bulunmasi.
74
Akiskanin sonsuzda durgun oldugunu, krenin sabit bir
: s
J J 0 = ile hareket ettigi
varsayilirsa krenin merkezi artik anlik olarak orijindedir. Akiskanin hizi (15.17) ve
(15.18)`e gre bulunur:

'
+

'

+ =
3
3
0 ) sin cos 2 (
4
3
r
R
J
r
R
v
r
0 0

'
+

'

+ + =
3
3
0 cos
4
3
r
R
J
r
R
r :
0 0 (15.28)

Krenin hareketinden dolayi akiskana uyguladigi kuvvet:


: s
RJ F 0 6 6 = (15.29)

Denklem (15.28)`deki hiz olusumunu F
S
ile iIade etmek mmkndr.

. J

'
+

'

+ O =
3
3
0 .
r
R
F v
s
(15.30)
)
r r
r
0 0 0
6
+ = O
8
1
(15.31)

oldugu grlmektedir. Esitlik Oseen-Burgers tensr olarak adlandirilir.

Krenin orijinde bulundugu anda x-y dzlemi boyunca sivinin hacimsel debisini
Osseen-Burgers tensr ile hesaplanmasi:

z 0`da ve orijinden r kadar uzakta akiskan hizi, Oseen-Burgers iIadesine gre
)
: s
r F v 0 6 8 / = dir.

Hacimsel debi

'
+

'

= =
R R
S
:
dr
F
rdrd v Q
6
6 o
6
8
2
2
0
(15.32)
75
1.5.2. Ykselen Bir Kabar.k Etrafnda Aky

Yogunlugu p ve viskozitesi olan, sikistirilamaz bir Newton akiskani iinde,
kk kresel bir kabarcik yavas bir sekilde ykselmekte.

a) Kabarcigin etraIindaki hiz alaninin bulunmasi:
Akis problemi, kati kre ile ilgilidir. Bir nceki problemle arasindaki tek Iark
kresel nesnenin yzeyindeki sinir sartlaridir.

v
r
0 r R (15.33)
0
1
=

+
'
+

'

r
r
v
r r
v
r
r r R (15.34)
I Ionksiyonu iin sinir sartlari:

I 0 r R (15.35)
0 2
" '
= + R1 1 r R (15.36)

drt sabit, r iin ve yukaridaki denklemlerden r R iin belirlenir


2 2
sin
2
1
2
1

'
+

'

= Rr r J (15.37)
cos 1
'
+

'

=
r
R
J v
r
(15.38)

sin
2
1
1

'
+

'

'
+

'

=
r
R
J v (15.39)

b) Yerekimi ivmesi g ve kabarciga ykselme hizi v arasinda baginti bulunmasi:

)
o
5 5r JRr 5 + =

cos
2
(15.40)


76
P
o
sabittir. Bu sebepten kabarcigin yzeyindeki stres tensrnn rr- bileseni:

R r
r
R r
R r rr
r
v
P
=
=
=

= 6 2 (15.41)
)
o
5 R JR + =

p cos 3
1


olur.
rr
: `nin kre yzeyinde kayboldugu halde, kabarcik yzeyinde kaybolmamasi
dikkat edilecek bir husustur. z ynnde birim alan basina net kuvvet:

. J ) ) p 0 6 0 cos cos 3
2 1
o r rr :
5 R JR + =

(15.42)

olur. Kullanilan esitlik (
r :
0 0 . )cos0`dir. Bu durumda kabarciga etkiyen toplam kuvvet:

. J )

=
6 6
6 0 0
0
2
2
0
sin . d d R F
r :

R RJ p 6 6
3
3
4
4 + = (15.43)
olacaktir. Ilk terim kabarcik zerindeki viskoz kuvveti, ikinci terim ise kabarciga etkiyen
kaldirma kuvvetini temsil eder. Ykselme hizinin kabarcik zerinde net bir kuvvet
olmadigi gereginden p / ) 3 / 1 (
2
R J = olur. Kabarcik yzeyinde 0`dan bagimsiz olarak
o rr
P 6 esitligini verdigi grlmektedir.bu ihmal edilebilir yzey gerilimine ragmen
kabarcigin kresel seklini koruyacagini gsterir.

Kk Iakat sonlu Reynolds sayilari iin, ktlesel kuvvetler kabarcigin seklini
bozma egilimi gsterirler ve kabarcigin sekli viskoz, ktlesel ve yzey gerilim kuvvetleri
arasinda bir denge ile olusmaktadir. Taylor ve Acrivos kresel sekilden sapmalari
tanimlayan iIade geistirilmistir.

R
s
(0) R|1-5/96 Re Ca (3 cos
2
0 1)| (15.44)

Rs (0) sekli bozulmus kabarcigin yariapidir ve 0`nin Ionksiyonudur. R ise esit
hacimde deIorme olmamis karenin yariapidir. Yzey gerilimi 9 , kapilarite sayisi
77
9 / J Ca = oldugunda geerlidir. Ktlesel etkiler kabarcigi elipsoit sekle getirecegini
gstermektedir.

1.5.3. Viskoz Bir Sv inde Dnen Kre

R yariapli bir kre sonsuz bir Newton akiskani iinde W aisal hiziyla
dndrlmektedir. Akiskan, kreden uzakta durgun haldedir.



a) Ktlesel (eylemsizlik) etkilerin ihmal edilebilecegi kadar yavas bir dnme
durumunda, kreyi evreleyen akiskandaki hiz dagiliminin bulunmasi:

Akisi tanimlamak iin, orijini krenin merkezinde ve z ekseni dns ekseni ile
alisan bir koordinat sistemi seimi yapilmaktadir. Sinir sartlari :

v
r
0, v
0
0, v
O
RW sin 0, r R (15.45)
v
r
v
0
0, v
O
0, r (15.46)


Sekil 15.2. Viskoz Bir Sivi Iinde Dnen Kre
78
Sinir sartlari altinda agir akis problemine V
r
0, v
0
0, v
O
v(r) sin 0 ve
gelistirilmis basin p`nin sabit oldugu bir zm aranmaktadir. Hareket denkleminin O
bileseni, ktlesel terimleri ihmal edildiginde, v(r)`nin asagidaki sarti saglanmasi gerektigini
gstermektedir.

0 2
2
=
'
+

'

v
dr
dv
r
dr
d
(15.47)

Yukaridaki denklem esit boyutludur. Dnen kre etraIindaki agir akis iin
asagidaki sonular elde edilir:

v
or
0; v
00
0; v
0O
R
3
/r
2
W sin 0 (15.48)

Hiz bilesenine eklenen siIir indisi ok yavas akisi gsterir.

b) Kk ktlesel (eylemsizlik) etkilerden kaynaklanan ikincil akislarin bulunmasi:

Kk eylemsizlik etkilerden kaynaklanan ikincil akislarin bulunmasi iin tahrik
metodu kullanilmalidir. Tahrik parametresi olarak ktlesel etkilerin nemini tanimlayan
Reynolds sayisi kullanilmaktadir. p / Re
2
W R = `dir. Re1 iin hiz alani v ve basin alin
p`nin asagidaki sekilde oldugunu varsayacagiz.

v v
0
Re v
1
. . . (15.49)
p p
0
Re p
1
. . . (15.50)

v
o
(r, 0) denklem (15.48)`de, bilesen seklinde verilen hiz alanidir ve
P
o
- p gr cos0`dir. v
o
, krenin yzeyinde ve sonsuzda sinir sartlarini sagladigindan
asagidaki sartlari saglamaktir.

v
1
0, r R (15.51)
v
1
0, r (15.52)

79
iIadeler kalici durum hareket denklemine yerlestirilir. Re`deki birinci derece terimler
esitlendiginde v
1
ve p
1
asagidaki sartlari saglar:

0
1
2
1
= + \ + \ 1 u 5 (15.53)
. J ) cos (sin sin .
5 4
2

0

+ = \ =

r o o
Wr R v v
WR
1 (15.54)

dir. v
1
sreklilik denklemini de saglamalidir.
r
0 ve

0 kresel koordinat sistemi zerinde

birim vektrlerdir. Kre yzeyinde ve sonsuzda v
1
`in siIir olmasini gerektiren sinir sartlari
O ynnde bir hiz olmadigini ve O`den bagimsiz kalindigini gsterir. I
O
0 oldugu ve
O`den bagimsiz oldugu iin v
1
`in ayni zelliklere sahip olmasi beklenir.

Asimetrik kresel akis iin, akis Ionksiyonu ) , ( r `dan v
1
tretilebilir.
E
4
6WR
4
r
-5
sin
2
cos0 (15.55)

Iki denklem arasina `nin su Iormda oldugu varsayilir.
I(r)sin
2
0 cos 0 (15.56)

I(r) asagidaki sarti saglamalidir.


5 4
2 2
2
2 2
2
6
6 6

=

'
+

'

'
+

'

r WR 1
r dr
d
r dr
d
(15.57)
Genel zm

I -1/4 WR
4
r
-1
C
1
r
-2
C
2
C
3
r
3
C
4
r
5
(15.58)

Sonsuzda sinir sartlari, C
3
ve C
4
`un siIir olmasi gerektigini iIade eder. Krenin
yzeyinde sinir sartlari asagidaki sekilde olur.

I 0, I
`
0, r R (15.59)

80
Bu sartlar C
1
ve C
2
`yi belirler. Bu durumda ikincil akis alani v
1
`in bilesenleri iin
son durum:

) 1 cos 3 1
8
1
2 2
2
3
1

'
+

'

=

r
r
R
WR v
r
(15.60)
cos sin 1
4
1
3 4
10

'
+

'

= r
r
R
WR v (15.61)
v
1O
0 (15.62)

Yukaridaki iIadeler, ktlesel etkilerin siviyi, esit konumdaki dzlemlerde kreden
uzaklastirdigini ve eksen boyunca kreye yaklastirdigini gstermektedir.

Bu rnekte verilen dz tahrik zm 'dzgn tahrik zm olarak adlandirilir.

c) Dns saglamak iin kreye uygulanmasi gereken tork (T)`nin bulunmasi

Kk bir element alani R
2
sin0 d0 dO ile kuvvet kolu R sin0`nin arpimina esittir.

Kre yzeyinde integral alinirsa:

o :
6
o
6
d d R R T
R r r
sin ) sin (
2
0
2
0
=

=
6
o
6
d
r
v
r
r R
R r
2
0
3
sin 2
=

'
+

'

6
6
d W R

+
0
3 3
sin 6
W R
3
86 (15.63)

Denklem (15.49)`daki birinci derece v
1
teriminin torka bir katkisi olmadigina
dikkat edilmelidir.



81
KAYNAKLAR

Alakus Bayram : Akiskanlar Mekanigi, Ders Notlari, 2004
White M. Frank : Akiskanlar Mekanigi, Literatr yayinlari, Ocak 2004
Umur Habib : Akiskanlar Mekanigi, AlIa yayinlari, Ekim 1998
Kirkgz M. Salih : Akiskanlar Mekanigi, Kare yayinlari, Ocak 2004
Suhubi S. Erdogan : Akiskanlar Mekanigi, It Yayinlari, 1993
Peker Smer : Akiskanlar Mekanigi, Literatr yayinlari, 2004
Sogukoglu Muhittin : Akiskanlar Mekanigi zml Problemler, Birsen
yayinlari,1995
:





















82


NDEKLER

Sayfa
1. AKI$KAN HAREKETNN DFERANSYEL DENKLEMLER ........................... 1
1.1. Akiskanin Ivme Alani ............................................................................................. 1
1.2. Ktle Korunumunun DiIeransiyel Denklemi ........................................................... 3
1.2.1. Silindirik Kutupsal Koordinatlar ...................................................................... 6
1.2.2. Sikistirilamaz Akis........................................................................................... 7
1.3. Dogrusal Momentumun DiIeransiyel Denklemi ...................................................... 9
1.3.1. Newton Tipi Akiskan Navier-Stokes Denklemleri .......................................... 15
1.4. DiIeransiyel Enerji Denklemi ............................................................................... 16
1.4.1. Sabit zellikli Sikistirilamaz Akis ................................................................. 21
1.5. Akim Fonksiyonu ................................................................................................. 21
1.5.1. +`nin Geometrik Yorumu ............................................................................ 24
1.5.2. Kutupsal koordinatlarda, Sikistirilamaz Dzlemsel Akis ................................ 26
1.5.3. Eksenel Simetrik Sikistirilamaz Akis ............................................................. 26
1.5.4. Hiz Potansiyeli............................................................................................... 27
1.5.5. Akis Tipi........................................................................................................ 28
1.6. Sikistirilamaz Srtnmeli Akislara Bazi rnekler ................................................. 39
1.6.1. Bir Sabit ve Bir Hareketli Levha Arasindaki Couette Akisi ............................ 39
1.6.2. Iki Sabit Levha arasinda Basin Gradyeni Nedeniyle Olusan Akis ................. 40
1.6.3. Uzun, Es Eksenli Silindirler Arasindaki Akis ................................................. 42
1.7. Silindirik Boruda Basinli Akim ........................................................................... 44
1.8. Couette Akimi ...................................................................................................... 50
1.9. Reynolds Yaglama Teorisi .................................................................................... 53
1.10. Biri Sabit Digeri Hareketli Iki Levha Arasindaki Akis ........................................ 57
1.11. Paralel Iki Levha Arasinda Farkli Sivilarin Olmasi Durum ................................. 59
1.12. Konsantrik (es merkezli) Kanallarda Laminer Akis ............................................. 60
1.13. Ayri Merkezli Dnen Silindirler Arasindaki Akislar (Hidrodinamik Yaglama) ... 62
1.14. HaIiI Bir Sekilde Daralan Tpte Akis ................................................................. 64
83
1.15. Akis izgileri Fonksiyonunu Kullanarak Izotermal Akis Problemlerinin zlmesi
.................................................................................................................................... 68
1.15.1. Ilerleyen Bir Kre EtraIinda Akis................................................................. 68
1.5.2. Ykselen Bir Kabarcik EtraIinda Akis ........................................................... 75
1.5.3. Viskoz Bir Sivi Iinde Dnen Kre ................................................................ 77
KAYNAKLAR .............................................................................................................. 81