48 Decembro 2011, O SIL

1.612.000 visitas

Cultura

Val do Navea e lugar do achado en Mourus (San Xon de Ro) dende Pena Folenche (A Pobra de Trives). Foto: Bea Comendador. 2 Escadas no Penedo da Moura (Mourus). Foto: Pedro Losada. 3 Detalle da lingeta da Espada de Mourus. Foto: Museo Arqueolxico de Ourense.

Reproduccin da Espada de Mourus (e non de Forcas) na Fundacin Comarcal da terra de Caldelas. Foto: Bea Comendador.

Damos moitas grazas seora Nesita e a manolo, de mourus, pola sa amabilidade e axuda, insustituible, para a redaccin deste texto, as como ao museo arqueolxico de ourense.

espadas do ro Sil (iii)

San Xon de Ro

A espada de Mourus
interese, cando menos, estn vencellados na memoria colectiva co lugar de Mourus. Son o monumental penedo da Pena Folenche, na Pobra de Trives, que est xusto da outra beira do mesmo ro, e o propio pobo de Navea. Nestes lugares aparecen elementos materiais e inmateriais que confirman a relacin xeogrfica, histrica e cultural das proximidades da desembocadura deste ro co lugar de acceso, estratxico, que constite cara o interior de Galicia. Materialmente verifcase a existencia de petrglifos, marcas de ferraduras, xunto ro e de mis chanzos e pas no penedo da Pena Folenche, elementos estes ltimos, que estn sendo nestes das fondamente sometidos crtica histrica en diversos proxectos arqueolxicos como os do monte do Seorio en Arme, Santa Maria de Augas Santas, Allariz, e a Pena da Moura en Coirs, A Corua. Segundo a tradicin, as pegadas das ferraduras teran sido deixadas polo cabalo do apstolo Santiago cando ia dando chimpos dun penedo a outro cunha direccin unanimemente recoecida. Mais a extraordinaria configuracin natural destes penedos ciclpeos, a sa singularidade, non pasou inadvertida tampouco para as sociedades pretritas. o perodo no que aconteceu o depsito da espada coecido polos especialistas como o Bronce Final, e neste momento precipitronse a grande escala, os cambios que se vian xestando dende haba moitos sculos en Europa. Naquel tempo unha espada como esta, e hai outros exemplares atopados en lugares semellantes, era un obxecto que representaba un triplo significado. dunha banda era un obxecto tecnolxico de primeira magnitude, xa que a sa feitura era innovadora na poca. Atesouraba unha gran carga simblica. representaba autoridade, status social e dignidade poltica como elementos clave da sociedade que tia a contorna do ro Navea como o seu centro de referencia vital. Pero ademais tia unha grande trascendencia econmica pola sa condicin de obxecto metlico e nesta dimensin acadaba o seu pleno significado cando vemos que elementos da cultura material coma este, formaban parte do gran escenario de circulacin de bens, especialmente na fachada atlntica europea. Espadas como esta e demais bens viaxaban milleiros de quilmetros por vas martimas e terrestres por toda a Europa e, con eles, o facan as persoas, e as ideas.
Espada de lingeta do tipo denominado Hemigkofen (68,5x1,7x1,1 cm, 820 g), atopada en Mourus. Foto: Museo Arqueolxico de Ourense.

Na Fundacin Comarcal da Terra de Caldelas amosan a reproducin dunha espada, que din que a de Forcas, da que xa falamos. Pero as espadas do ro andan revoltas na memoria das xentes porque unha copia da que foi atopada en Mourus.

Beatriz Comendador* miguel losada**

ando no ano 1967 foron rebentadas as rochas granticas denominadas A Pastora, en Mourus, no concello de San Xon do ro, revelouse un gran segredo agachado. Algun, hai uns 30 sculos, depositou, xunto cuns aros metlicos, unha espada de bronce nunha fenda da propia rocha. Cmpre preguntrmonos porqu o fixo. A Pastora era un conxunto de dous grandes penedos cunha estraa forma. Altos, elevados no medio da fraga da ladeira do ro Navea, achegbanse un cara o outro no seu extremo at constitur, baixo deste teito de pedra, un acubillo ou pala no que os rapaces todos de Mourus, tres ou catro ducias daquela, tian sitio dabondo para facer o magosto abeiro da choiva. A carn desta formacin rochosa atpanse outros dous penedos de nome feminino, a raa e a Moura, e unha fonte na que en tempos existiu unha grande pa de pedra na que balsaba o auga do manancial. Cmpre, ademais, completar o escenario actualmente dispoible pola va da tradicin. outros dous centros de

por iso que aquel mundo, chamado o Bronce Atlntico nos anos 40 do sculo pasado, foi considerado por moitos especialistas como parte da primeira grande identidade cultural europea, ou como a propia Unin Europea quixo ver nos anos 90, a primeira idade de ouro do vello continente. Pdese afirmar que Mourus, na antiga ruta que por al pasaba mil anos antes de que roma construse a ponte Bibei, a ponte Navea ou a Cigarrosa, e a bisbarra enteira, eran cando menos un territorio aberto resto do continente, exposto s sas influencias e porqu non, dotado da capacidade de difundir as sas modas, tradicins profanas ou non, compartir modismos lingsticos e calquera outra manifestacin cultural imaxinable. A espada de Mourus todo un smbolo, hoxe, do que foi a sofisticacin e complexidade da, ou das, sociedades nesta parte do mundo xa durante a idade do bronce. A espada foi, pois, ofrecida ou como amortizada na linguaxe arqueolxica, nun contexto dominado por dous factores senlleiros: o entorno fluvial e a interaccin co rupestre. do xogo destes factores desprgase, no pobo de Mourus, todo un conxunto de elementos que posible poer en relacin con outros achados de espadas, como a mis antiga de Forcas en Parada do Sil (ourense), ou os dep-

sitos do ro Ulla, e outros obxectos en reas atlnticas como as de San Brieuc-des- iffs na Bretaa francesa, ou Wilburton no sur da Gran Bretaa. A existencia de todo un conxunto de elementos rupestres vencellados a tradicins locais, como a Pena da Moura e os seus chanzos, xunto cos mencionados penedos da Pastora e a raa ou mesmo a inmediata fonte da Moura son coherentes. Elementos simblicos que falaran do proceso de cambio social acontecido naquel tempo no que a nova sociedade de hai uns tres mil anos refrendaba o carcter sacro da Pena dos Castros de Mourus como xeito de favorecer a cohesin social e, ca mesma, o control do seu territorio pecuario e do camio que os conectaba co mundo.
* Profesora da rea de Prehistoria da Universidade de Vigo e investigadora principal do proxecto de San Vtor de Barxacova (Parada de Sil), dentro da lia de traballo sobre novas metodoloxas aplicadas interpretacin e comunicacin social do patrimonio arqueolxico. **Secretario da Sociedade Antropolxica Galega.
PARA SABER MIS... - Ferro Couselo, J. 1971. Breve resea del Museo. Boletn Auriense I, 303-304. - Lorenzo Rumbao, B. 2006. A espada de Mourus. Peza do Mes. Museo Arqueolxico de Ourense. http://www.musarqourense.xunta.es/es /peza_mes/espada-mouruas/ - Ruiz-Glvez, M. 1998. La Europa atlntica en la edad del bronce. Un viaje a a las races de la Europa occidental. Ed. Crtica. Barcelona 1998. http://www.manuelgago.org/blog/index .php/2011/04/24/as-excalibur-e-o-tnt/