;V*

^'^^^.''^'^'^'r-m^-^^y^ ::,

j^-'»'^v^y-^rr'fe%'^:^^: ':;'

•-''. :\i ''

k-i^V;:
'

V '

y^ :
V: >
/V^,
 Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto

http://www.archive.org/details/defideetsymbolodOOheur
 ©e jTibe et Ssmliol0:

DOCUMENTA aTJJHDAM NEC NON ALIQUO-

RUM SS. PATRUM TRACTATUS.

EDIDIT

CAKOLUS A. HEURTLEY, S.T.P.

DOM. MABGAEET.E PH^-LECTOE, ET ^DIS CHEI8TI CAN0NICU8.

^OuTrep rpStrov b rov ffivdirews arirSpos 4v ftiKp^ kokk^

iroWovs TTfpiex^t rovs KAdtSous, ovtc» koI t) nlans avrr}
tv 6\iyois f>i)naai Tracrav r^^v 4v rp iroAat^ «col Koivy rijs
ivaffieias yvuxriv iyKiKoKirnTrai.

EDITIO QUAETA. RECOGNITA ET AUCTA.

©xonft et ILontjfni:

APTJD PARKER ET SOCIOS.

1889.
"IHE IKSTITUTE C? UTVmVM STUDiES
10 ELWSLEY PLACE
TCRCNTO 6, CAHAOA,

DE
 S. Cyrill. Hieeos. Catech. V. § 12.

TTI2TIN 8e eV fiaBrjcrei Koi iirayyiKla KTrjaai Ka\ Trjprjaop

{x6vr)v TT]v VTTO Trjs EKK\r](Tias vvvl rroi 7rapadi8ofj,evT]v, ttjv
(K Trdarjs ypa<f)ris o})(vp(op.evrjv. ETreidq yap ov ndvTes dv-
vavTai Tas ypa(f)ds duaytvcoa-Keiv, dWd tovs fiev IdicoTeia, tovs
8e d(r;(oXia Tis epTTodi^ei npos Trjv yucoatv, VTvep tov prj ttjv
'^v^^^rfv e^ dpaOias dTToXeadai, ev oXiyoLs rols (TTi)(ois to rrdv
boypa TTjs TriVrecos' TrepiXap^dvopev. Onep Ka\ en* aVTrfs
TTjs Xe^ecos fxvripovevcrai vpds ^ovXopai, Kat ivap eavTols
fieTa, ndcTTjs (T7rov8^s dTrayyelXai, ovk els xdpTas dTroypa<po~
fievovsy dXX iv KapBici rJ) P-vrjpjf arrfXoypacpovvTas' (jivXaT'
Tofievovs, ev Ta> peXeTov, firf nov tls KaTrjxovpevos enaKovarf
t£)P 7rapa8ebopev(ov' ^X^'-^
'"^ Tavrrfv e(j)6diov ev TravT\ ro)

Xpdvco TTJs C^Tfs, KOt Trapd TavTTfv dXXrfv prfKen de^aadat,

fiTfT€ dv ffpels avTo\ fxeTadepevot toIs vvv 6ibaa<opevoiS evav-
TioXoywpev, prfTe dv dyyeXos ivavTios, els dyyeXov (fycoTos

fi€Taax^paTiade\s, TrXavrjaaL ae ^ovXrfTai. Kuv ydp rfpels,

ff ayyeXof e^ ovpavov evayyeXiarfTai vpds irap o vvv nape-

XdlSeTey dvddepa vpiv eaTco. Kal Teois pev eV avTrfS Trfs

Xe^ecos dKovQiv, fivrfpdvevaov ttjs HiaTecos. 'EK5e;^ou 8e,

Kard Tov deovra Kaipbv, TTfV drrd tcov Qeicov ypa(()(ov Ttept
€KiiaTov Tcov eyKeipevcov avaTaatv. Ov ydp ois edo^ev dv-
BpcoTTOis avveTedrf rd tt]s niaTecos. dXX eK ndaTfs ypcicbrfs Td
KaipicoTaTa avXXex^evTa fiiav dvanXrfpo^ TJfv Trfs HiaTecos
bthaaKaXiav. Kat dvnep Tponov 6 tov atvdnecos anopos ev
fitKpco KOKKco TToXXoi;? nepte\ei Tovs KXd^ovs, ovtco Ka\ ff

IliaTis avTTf ev oXiyots prfpaat ndaav ttJv ev Tfj nciXaid

KCLi Kaiv^ TTfS evaeQeias yvtoaiv eyKeKoXniaTaL,
 DOCUMENTORUM ET TEACTATUUM
INDEX.

DOCUMENTA.
I. Stmbola Ecclesi^ Orientalis.

1. Symbolum Hierosolymitanum Baptismale Yetus 3

2. Symbolum Eusebii, Caesariensis Episcopi. a.d. 325 4
3. Symbolum Nicnenum. a.d. 325 5
4. Symbolum Arii et Euzoii. a.d. 330 7
5.

6.
A.D. 3t8 ....
Symbolum apud Constitutiones Apostolicas

Symbolum Hiero^^olymitanum.
Circ

a.d. 348 12
9

7. 8. Symbola apud Epipbanium. a.d. 373 14

9, Symbolum Constantinopolitanura. a.d. 381 19
10. Definitio Fidei apud Concilium Chalcedonense. a.d. 451 23

II. SYHrBOLA ECCLESI^ OcCIDENTALIS.

1. Symbolum Lugdunense apud S. Irenaeum. C/rc. a.d.185 29
2. Symbolum Africanum apud TertuUianum. CiVc. A.D.210 32
3.

4. 5.
Traditum. a.d. 341 ....
Symbolum Romanum a Marcello Ancyrano Julio Papas

Symbolum Africanum ex S. Augustino. a.d. 393 .

33
35
6.

7.
A.D.
Sjnnbolum
400
Romannm
...
Symbolum Aquileiense ex Rufini Commentario. Circ.

ex Rufini Commentario et S.
. . 37

Leonis Oporibus. —
a.d 400 461 . .39 .

8. Symbolum Apostolicum Recentioris SBvi. Circ. a.d.750 42

9. Fides Sancti Atbanasii . . • • • 43

Appendix.
Symbola Intcrrogativa.
1. Symbohim Hiorosolymitanum. a.d. 348 • , 48
2. Syinbohitn ex Sacramentaiio Gelasiano. a.d. 495 . ib.
3. Symbohira ex M;uiuali ad usum Ecclesite Sarisbu-
riensis. a.d. 1543 • . • . .49
5QT
45
Vlll INDEX.

TRACTATIJS.
PAQB
Short Notices of the Treatises following . • ,53
Note on the Date of Fortunatus^s Commentary . • 58
S. CjTrilli Hierosolymitani Episcopi Catechesis Quarta • 62
S. Aur. Augustini De Fide et Symbolo Liber . . 81
S. Aur. Augustini Hipponensis
Sermo ad Catechumenos
Commentarius in
....
Episcopi

Symbolum Apostolorum:
De Symbolo

Tyrannio
105

Eufino Aquileiensi Presbytero Auctore . . 121

Fortunati Fidei Catholicae Expositio . . . 173
S. Cyrilli Alexandrini ad Nestorium Secunda Epistola . 182

....
S. Cyrilli Alexandrini Tertia ad Nestorium Epistola, ad-
junctis Capitulis

S. Cyrilli Alexandrini
Duodecim.
ad Joannem Antiochenum Epistola
186
199

S.

Index ..•••••
Leonis, Papae, ad Flavianum Epistola

.....
Some Theological Terms
• • . 205

217
219
Some Passages of Scripture noticeable either for the
Reading or for the Application . . . ib.
DOCUMENTA.

B
 I. SYMBOLA ECCLESIiE ORIENTALIS.

1. SYMBOLUM HIEROSOLYMITANUM BAPTISMALE

VETUS \
n^HE followmg Creed is from that one of St. Cyrirs
J- Lectures, in which he gives an account of the
Eaptismal Service in use in the Church of Jerusalem.
St. Cyrirs lectures were delivered in the year 348
but the Creed, judging from its simplicity, may well
be believed to have come down unaltered from the
very earliest age.

1. J^ISTEYQ €ls Tov narepa,

. Kai eis Tov Yiov,

8. Ka\ (Is To^Ayiov Hvevfia.,

10, Ka\ els ev ^aiTTKTyLa fji€Tavoias.

* Cyril Hieros,, Catech., xix. § 9,

 2. SYMBOLUM EUSEBII, CiESAKiE^SIS EPISCOPI«».
A.D. 325.

This Creed was submitted to tlie Mcene Council for

their adoption by Eusebius, and it formed the basis of
the one which the Council eventually adopted. See
the account which Eusebius gives of it in a letter to
his flock at Csesarea, in Socrates, Hist. Eccles., lib. i.

c. 8.

1. J^ISTEYOMEN els eva Oeov JlaTepa TravTOKparopay

Tov TOiV airdvTaiVf SpaTcov T€ Kal dopdTaVj ttoitjt^v

2. Kai els eva Kvpiov, ^lr](rovv Xpia-Tov,

Tov Tov Qeov Aoyov,

Qeov eK Geou,
$QJS eK ^OOTOS,

Zoir)V eK Zcdiis,

Ylbv povoyeurj,
ITpCOTOTOKOV Tvd<Tr)s KTiaeOiSy

trpo ndvToov Toiv aldtvoiv eK tov Qeov UaTpos yeyeinnj-

fievoV
di ov Ka\ eyiveTO Ta rrdvTa-
3. Tov did TTjV rjpeTepav aoiTrjpiav

crapKOiOe'vTa,

Ka\ ev dvdpdiTTOis TToXirefcrd/xei/oi/,

4. Kai TraBuvTa^

5. Kai dva&TdvTa Trj TpiTr] rjpepaj

6. Kat dveXdovTa Trpos tov UaTepa

7. Kat Jj^^oj/ra TrdXiv ev do^r]

Kplvai ^SiVTas Ka\ veKpovs'

8. Hia-Tevopev kol els iv Hvevp.a" hyiov*

^ Socrates, Hist. Eccles. , lib. i. c. 8.

 3. SYMBOLUM NIC^NUM^
A.D. 325.

The Creed of Nicsea was a deliberate declaration of

the faith, put forth by a Council of the Church Uni-
versal to guard against the heresy of Arius, which had
begun to make havoc of Chrisfs fold. Its character-
istic feature, as distinguished from tlie Creed which
Eusebius had presented to the Council, and indeed
from all previous Creeds, was the insertion of the
clauses e/c ttjs ovcTLas tov HaTpos and ofjLOOvaiov rm UaTpl
in the seeond Article.
It will be observed that both this Creed and Ense-
bius's end at the eighth Article, the reason being doubt-
less, in both cases, not that the following Articles had

not as yet a place in the Creed, but that, no question

having been moved respecting them, it was not thought
necessary to repeat them. **
Confessi sunt Patres quod
negabatur, tacuerunt de quo nemo qu£erebat." S. Hieron.
ad Pammach. et Ocean. s. 4.

EnBeo-is avv68ov yevopei/rjs ev Nt/<ai'a*

1. J^I2TEY0MEN els eva Qeov TlaTepa navTOKpaTopa,

TrdvTcov 6paTa>v re Ka\ dopaToav noirjTijv'

2. Kai els eva KvpioVy 'Ij^ctoOj/ XptOToi/,

Tov Yiov Tov QeoVy

yevvqOevTa ck tov UaTpos povoyevrj,
TOVTeaTiv eK ttjs ova-ias Toi) HaTposj
Qeov eK Qeov,
^COS 6« ^OJTOS,

Qeov d\r)6iv6v eK Qeov dXrjdivov,

yevvr)6evTa, ov TVoirjdevTa,

« Ex actione secunda Concil. Chalced., Labbc, iv. c. 339.

 SYMBOLUM NIC^NUM.

ofxoovaiov T(S narpi*

Si' ov ra TvavTa iyevero, to. re ev rc5 ovpava Kal to. iv

"^n yfj'

3. Tov 8i Tjfias Tovi dv6pa>iTovs Ka\ 8ia rfjv qp.^Tepav (rcoTrj-

plav

KareKBovTa,
Ka\ aapKccidevTaf

Kol ivavOpoinrjaavTa,

4. UadovTa,
5. Kai dvacTTavTa ttj Tpirrj rjjxfpay

6. ^ hve\66vTa els tovs ovpavovs^

7. Kai TTuXii' ipxpaevov
Kpluat ^oiVTas Ka\ veKpovs'
8. l\a\ els t6 Ylvevpa t6 "
Ay lov'

10 Y2 8e XeyovTas, 'Hv ttotc ore ovk tjv^ Ka\ 7rp\v yevvr}6ri'

vai ovK rjv, Ka\ ori i^ ovk ovtcov iyeveTOy rj i^ eTepas VTToaTa-

aeojs ^ ovaias (pdo-KovTas elvai, rj ktktt^v, tj TpenTov, rj d\-

Xottoroz/ t6v Y16v tov Qeov, tovtovs dvadefxaTi^ei ^ Ka6oXiK^
Koi dTroarToXiKi) eK/cX?^aia.
 4. SYMBOLUM AEII ET EUZOII^.
A.D. 330.

Arius, on the condemnation of his doctrine at Nicsea,

had been banished to IUyria. But some time after-
wards, Constantine, influenced by a presbyter whom
his sister had recommended to him, was prevailed
upon to summon him into his presence, and to require
him to submit to him a profession of his faith in
writing. This he did in the following form, unob-
jectionable so far as it goes, but unsatisfactory in that
it evades, under terms which both parties could use,
the precise point of controversy. It exemplifies, in
fact, the converse of St. Jerome's remark above referred
to — It acknowledged what no one questioned, it was
silent as to the point in dispute.

1. J^ISTEYGMEN els eva Qeov HaTepa TravTOKpdropa,

2. Kai €ts KvpLov 'iT/aoCi/ XpiaToVf
Tov Yiov avToVj
Tov i^ avTov TTpo ndvTuv Tav alojvoiv yeyevvTjfXivov,
QeoVj
Aoyov
Ai' ov Ta TrdvTa eyiveTO, to. T€ ev toIs ovpavols Ka\ ra

enl TTJs yrjs,

3. Tov KaTe\66i>Taf

Ka\ (TapKcddevTa,

4. Ka\ naOovTa,

5. Ka\ dvaaTuvTaf

6. Ka\ dveXdovTa els tovs ovpavovs

7. Ka\ irdXiv epxofievov Kplvai ^(ovras Koi veKpovs*

" Socrates, E. H. i. 26.

8 STMBOLUM AEH ET EUZOII.

8. Koi els t6 "Ayiov Uvevixa.

11 . Ka\ els aapKos dvdaraaiv

12. Ka\ els C(*^f]v Tov fJLeWopTos alcovos*

Ka\ fls /SafftXeiai/ ovpavwv'

9. Ka\ els fxiav Ka6o\iKT]v iKKXrjaiav tov Qeov

TYjv dno TrepdTotv e&s nepdTujv.

TAYTHN Se ttjv iria-TLV 7rap€i\fj(()aiJ.ev e/c tZv ayiatv evay-

yikiav, \eyovTos tov Kvpiov to7s eavTov padrjTals' Hopev-

6iVT€S fiaOrjTevaaTe irdvTa to. eOvr], ^anTi^ovTes avTovs eAS

ovojxa Tov UaTpbs Ka\ tov Yiov Ka\ tqv 'Ayiov IlveviJ.uTos.
 5. SYMBOLUM APUD CONSTITUTIONES
APOSTOLICAS».

Circ. A.D. 348.

^NoTHiNG certain is known as to the date and author-

ship of the Apostolical Constitutions. The work is

evidently a patchwork made up of documents belong-

ing to various ages, with additions, interpolations, and
retrenchments, intended to bring it into conformity with
the customs of the times and with the beliefs of the seve-
ral compilers ; the basis of it, at all events of the first
32 sections of the Vllth Eook, being without doubt the
AiSax'7 ^ATToaToXcov recently brought to light '.
Epiphanius (a.d. 373) quotes it in several instances :

but it is not clear that he was acquainted with more

than the first six books ; nor is the text which he cites
identical in every instance with that which we now
read; in one instance it is opposed to it. (Epiph. Haer.
Ixx. §§ 10, 11, compared with Apost. Const. v. § 17.)
He speaks of the work with respect. But it had already
fallen under the suspicion of having been tampered
with, and it is not improbable that after his time it

was rendered still further liable to the charge. It was

on this ground condemned by the TruUan Council
(a.D. 69*2), Ai? Tiort TrdXat vno rtov €T€pod6^<t)v enl Xv/lit; Trjs

EKKKrjaias v66a Tiva Ka\ ^eva ttjs fvare^eias 7rapev6Tedi]aav.

« Constitt. Apostoll., lib. vii. § 41.

See Biyennius, AiSox^ § f ', and
5w5t«a 'AiroffTSKwu,
' Toi»'

Professor Swainson's Greek Liturgies, pp. xlvi. &c. in each ,

of wliich the correspondence between the two documents is

exliibited.
10 SYMBOLUM APUD CONSTITUTIONES APOSTOLICAS.

The Creed which is here given contains one clause,

Tov irpo aloivoiv evboKia tov TlaTpos yevvqdevTa, which IS, to
say the least, of a very suspicious character (see Atha-
nas. contr. Arian. iii. 30), and points to a date subse-
quent to the rise of Arianism, as the clause ov t^s ^aa-i-

Xctas otiK eo-rat reXos does to a date suhsequent to the

heresy of Marcellus of Ancyra (see Cyril. Hieros. Ca-
tech. XV. § 27). On these grounds I have dated it as
above, circ. a.d. 348. Like the Jerusalem Creed (p. 1)
it is a Baptismal Formulary,

1. pjI2TEYi2 Ka\ ^anTi^opai eis €va dyevvrjTov, yt.6voVj

akrjOivov Qebv, UavTOKpdTopaj

rbv UaTepa tov XpiaTOv,

KTiaTTjv Ka\ drjfxtovpyov Toi)v dndvTmVy
i^ ov Ta TrdvTa'

2. Kat eiff Tov Kvpiov ^Ii](tovv tov Xpia-TOVj

Tov fiovoyevrj avTov Ylov,
Tov npcoTOTOKOv 7rdaT]S KTiaeais,
Tov Tvpo aloivoiv evboKia rov Ilarpoy yevvrjdevTap
[^ov KTiaBeiiTa''^

di ov Ta TrdvTa iyeveTO, to. iv ovpavols Ka\ eTTi yrjsj

opaTd re Ka\ dopaTU'

3. Tov eV icrxdTOiv rjpepciv KaTe\66vTa i^ ovpavcoVf
Ka\ adpKa ai^aXajSdi/ra,

Ka\ iK T^s dylas irapBevov Mapias yevvrjBevTa,

Ka\ TTokiTevadpevov oaicos KaTO. tovs vdpovs

Tov Qeov Ka\ HaTpbs avTov,

4. Kai aTavpaOevTa eVl TIovTiov IliXarou,
Ka\ d7ro6av6vTa vivep fjpav,

5. Kat dvaaTdvTa eK veKpcov p.eTd Tb naBelv

rfj rpirri fjpepa.

 SYJVJBOLUM APUD CONSTITUTIONES APOSTOLICAS. 11

6. Kai dvcXdovTa els rovs ovpavovs,

Ka\ KadeaBevTa iv dc^ia tov Ilarpoff,

7. Kai TrdXiv ep;(o/Li€i/oj/, eVi avvTeXeia tov aioii/of, H€Ta

do^Tjs,

KpivaL ^avTas Ka\ veKpovs,

ov T^s /3ao-iXftas ovk ea-Tai tcXos'

8. BaTTTi^opaL Ka\ els t6 Ilvev fia t6 " Ay lotf,
TovTeaTi Tov IlapdKXrjTov,
t6 ivepyr^aav iv TrdcrLV Tots dn alcovos dyloLSy

vaTepov Se anoa-Tokev Ka\ toIs dnoaTokoLs Trapa

Tov IlaTpos, KaTa ttjv inayyeXiav tov Scor^poy
Tjpiov, Kvpiov ^lrjaov XpLaTov, Ka\ peTo. tovs
dnoaToXovs de ndaL toIs TnaTevovaiv'
9. 'Ei/ Trj dyia KaOoXtKrj iKKXrjaioi'
11. Et? aapKos avdaTaaLV
10. Kai els (i(f)caLV dpapTL(ov

12. Kai els ^aaiKeiav ovpavSiVj

Kai €is tcoTjv Tov fjieWovTos aiiovos*
 12

6. SYMBOLUM HIEI10S0LYMITANUM&.
A.D. 348.

St. Ctiiil's Lectures, which were delivered to the

Catechumens whoin he was preparing for baptism, are
occupied, for the most part, with an Exposition of the
Creed of Jerusalem, of which Church he was then a
presbyter and afterwards bishop. The following is the
Creed as it is to be coUected from the Exposition.
Cyril himself nowhere gives it continuously.

1. TTI2TEY0MEN els eva Qebv, IlaTepa TravroKpdTopa,

7roiT]Tf]V ovpavov /cai -y?}?, opaTcov re ndvTOiv Ka\ dopaTav'

2. Kat els tva KvpioVi ^lrjaovv XpiaTOVy

Tov Ylov Tov GeoO tov p.ovoyevrjj

Tov eK Tov HaTpos yevvrjdevTa Qebv akrjdivoP
npo TTavTcov aloivcoVf

8i* ov To. TfdvTa eyeveTO*

3. 'Ev aapKL TrapayevopevoVf

Ka\ evavOpwTrrjo-avTa

eK YlapOevov Koi Tlvev(xaTos 'Ayiov

4. 2Tavpa>deVTay

Ka\ TacpevTa,

5. *AvaarTdvTa ttj TpiTrj r]pepa,

6. Kat dve\66vTa els tovs ovpavovs,

Ka\ KaOla-avTa eK 8e^io)V tov HaTpos

7. Kai epxdp-evov ev do^j},

Kplvai ^(ovTas Kol veKpovs'

ov Trjs ^aa-ikelas ovk earai reXos»

8 CyriL Hieros. Catecheses.

 SYMBOLUM HIEROSOLYMITANUM. 13

8. Kat els €v "Ayiov Uvevfxaf

rbv UapdKXrjToVj
t6 XaXrja^av iv toI^ TrpocjiTjTaiS'

10. Kai fls €V ^dmLarp.a perauoias cls a(f)€a-iv dfiapTiuiV

9. Kat els fxiav dyiav KadoXiKTjV 'EKKXrjaiair

11. Kat cls aapKos dvda-Taa^iv
12. Kai els C(t>hv aloiviov.
 14

7, 8. SYMBOLA APUD EPIPHANIUM \

A.D. 373.

The two following Creeds are preserved by Eplpha-

nius in his Ancorate, which was written, as he states,
in the year 373. The former, which is identical, savein
two particulars, with the Constantinopolitan Creed, he
attributes, after the Apostles, to the Fathers of the
Nicene Council Avtt] jueV rj TVLaTis Trapebodr] cltto tcdi/ ayioiv

dnoaToXav, koi iv €KKXr]a-ia Trj ayia TrdXft dno 7rdvT(ov 6p,ov

T(ov dyicov emo-Konbiv, vrrep TpiaKoaioov Sexa tov dpidp,6v.

The second Creed is an expansion of the former, as

that was of the original Mcene Creed, on those points
on which the recent heresies of Apollinaris and Mace-
donius had made it necessury to define the faith with
increased precision.

I.

1. JJI2TEY0MEN els eva Qeov UaTepa navTOKpdTopa,

TTOLrjTrjv ovpavov re Kal yrjs, opuToov tc TrdvToav Ka\ dopd-

TO)V'

2. Kai eis €va Kvpiov, ^lrjaovv XpiaTOVy

Tov Ylov Tov Qeov tov novoyevrj,

Tov e/c Tov HaTpos yevvrjdevTa Ttpo TrdpTav tcov aica-

voov,

TovTeaTiv €K Trjs ovaias tov JJaTpbSf

^CbS €K ^OiTOS,

Qeov d\r]6LVov e/c Qeov dXrjdLVov,

*•
Epiphan. Ancorat., cc.l20, 121.
 6YMB0LA APUD EPIPHANIUM. 15

y€vvr]6ivTa, ov noirjdevTay

ofjioovcriov rco Ilarpf

bi ov To, TvdvTa iyevcTO, tcl re iv roTf ovpavols <ai ra

iv Tf) yfi*

3. Tov 8l rjfxas tovs dvOpojnovs Ka\ bid rjji»

fjixcTepav awTTjpiav

KaTcXdovTa eK t<ov ovpavcov,

Ka\ (rapKoidevTa

€K UvevpaTos "Ayiov koi Mapias ttJs HapBivov,

Ka\ evavdpconrjaavTa'

4. (TTavpoidevTa re VTrcp r^poiv im Uovtlov IliXarov,

Ka\ TvaOovTay

Ka\ TaCpevTa^

5. Kai dvaa-TavTa ttj TpLTjj fjpepa,

KaTa Tas ypa(f)ds,

6. Kai dveXdovTa els tovs ovpavovs,

Ka\ KaQe^opevov eK be^iav tov Ilarpoff,

7. Kai TrdXiv ipxopevov p-eTa 86^r]s

Kplvat ^covTas kol veKpovs,

ov Trjs ^aaiXeias ovk earai reXoy

8 Kat els t6 Ilvevpa ro ^Ayioi/,
KvpioVy

Ka\ ^(OOTTOIOV,

To iK rov Harpos eKTTopevSpevov,

t6 avv Ilarpl Ka\ YlcS avp.7rpoaKvvovii€Vov koI <tvv-

bo^a^ofievov,

ro XaXriaav 8ia Ta>v 7rpo(f)r]Ta)V

9. Eiff fxiav dyiav KadoXLKTjv Ka\ diroaTdXLKTjv

*EKK\r]aiav'

10. 'Ono\oyovpev ev i3a7rrto"/ia els a^eaiv &}xapTLa)V'

11. UpoadoKwpev dvdaTaaiv veKpcov,

12. Kat ^<j)f]u Tov piWovTos alcovos. dpi]v.
16 SYMBOLA APT7D EPIPHASritrM:.

T0Y2 be Xeyovras, ^Hv Trore 6t€ ovk rjv, Kal irpiv yevvrj'

6i]vai, ovK ^v, rj oTi e^ ovk ovTOiv eytvcTO, rj i^ eTepas VTToaTa-

aetos ^ ovorias (fxiaKOVTas fiVat pevaTov r] tiXXoicoToi/ tov tov

Geov Yiov, TOVTOvs dvaOeixaTi^ei rj KaOoXiKr) Ka\ aTrooToXi/cij

*EKK\r](Tia,

II.

1. J|^I2TEY0MEN els eva Qeov HaTepa navTOKpdTopa,

TrdvTOiv, dopdTcav t€ Ka\ 6paTu>v, TroirjTrjV

2. Kat els eva Kvpiov, ^lr)(rovv XpicrToVi

Tov Ylov Tov Qeovj

yevvrjOevTa ck Qeov TlaTpbs povoyevrj,
TovTeaTLv eK t^s ovaias tov Ilarpos,
Qeov eK Qeov,

^cos eK ^PoiTOS,

Qeov dXrjBivcv eK Qeov dXrjdivoVf

yevvrjdevTa ov TTOirjOevTa,

ofjioovaiov T<i UaTpi'

6i' ov Ta navTo. eyeveTO, ra re ev toIs ovpavois
Ka\ Ta ev t^ yrj, opaTo. Te Kai aopaTa'

3. Tov bi f}pds rovs dvdpanovs Ka\ 6ia ttjp ^}i€Tepav

aatTi^piav

KareXdovTay
Ka\ aapKOidevTa,

rovTeaTi yevvrjdevTa reXeioiS

€K Trjs dyias Mapias rrjs aelnapdevov
Sta TTvevparos 'Ayiov,

€vav6pa>7rriaavTa,

rovreaTL reXeiov avdpcoTrov Xa/Soi^ra,

^vx^v Ka\ aapa Ka\ vovv Ka\ ndvra, et ri eartv av6p<a-

TTOs, ^(coptf dpapTias,

ovK dno aneptiaros dvdpoSj
 SrMBOLA APUD EPIPHANnJM:. 17

ovde iv dvBiJOi7r<o,

aXX (Is (avTOv adpKa dvanXdaauTa cls yiiav aylav

evoTTjTa,

ov KaBdjjfp iv 7rpo<prjTais ive7rv€V<T€ T€ /cal i\d\T]cr€

Ka\ ivr)pyTja€v,

dXXa reXe/cos ivav6pccTvrjcravTa'

6 ydp Aoyos adp^ iyeveTo,

OV TpOTirjV VTVOCTTdSy

ovde /xcrajSaXcoi' tt]v iavrov QeoTTjTa els dvBpwTriWrjTa,

€Ls plav avvevioaavTa iavTov dyiav TeXeLOTrjTa re Ka\

OcoTTjra,

€is ydp icTTLV Y^vpios Irjaovs Xpi-aTos kol ov 5yo,

6 avTos Qeos, 6 avTos Kvpios, 6 avTOS ^aaiXevs'

4. Ila^oi^ra 6e tov avTov iv adpKi,

5. Kai dvaaTdvTa,
Ka\ dve^KdovTa els tovs ovpavovs iv avTco r<u aiifiaTiy

ivdo^cos KadiaavTa iv de^La tov JJaTpos'

7. 'Ep^^o/xfi/oi/ iv avTOi rco acopaTi iv ^o^rj

kplvai ^wvTas Ka\ veKpovs,

ov TTjs /Sdo^tXeia? ovk earai TeXos'

8. Kat tls t6 "Ayiov Hvevpa TVLaTevopev^

To \aXT]aav iv vopco,

Ka\ KT]pv^av iv toIs TTpoCfjlJTOLS,

Ka\ KOTa^dv irr\ tov ^lopbdvrjPf

\a\ovv iv dxrotrroXotff,

oiKoiiv iv dyioLS' 5^

ovTcos fie TTLaTevopev ev Atr(p,

ori eVri Uvevpa dyioVy

Hvfvpa GeoO,
Uvevpa Ti\ei0Vt
Hvevpa TrapdK\r]T0Vf

aKTLaTov^
C
18 STMBOLA APUD EPIPHANIUM.

(K Tov UaTpos fKTTOpeVOfieUOVf

Koi eK Tov Yloii Xap^avofievov Ka\ 7naT€v6p,cvov'

9. Uto-Tcvopcv els fiiav Ka6oXiKf]v Ka\ dnoaToXiK^v

fKK\r)aiav

10. Kai cls eu ^aTTTiafia fieTavolas'

11 . Kai els dvdaTaaiv veKpCjv,

Koi Kpiaiv dLKaiaV yj/v)(cov koI aoofJidTav

12. Kai els ^aaiXeiav ovpavuv,

Kal els C^rjv aloiviov.

T0Y2 de XeyovTas, "Otl rjv iroTe ore ovk rjv 6 Ylos fj ro

Tlvevfxa to Aytov, rj OTi e^ ovk ovtcov eyeveTO, rj e^ eTepas

VTroaTdaecos ^ ovaias (fidaKOVTas eivai TpenTov, rj dWoicnTop,

Tov YVov tov Qeov ^ to " Ayiov HvevfMa, tovtovs dvaOefiaTi^eL
r) KadoXiKTj Ka\ dnoaToXLKr] eKK\r)aia, fj prjTrjp vpatv Te Ka\

rjpcov. Ka\ naWv dvadepaTi^opev tovs prf ofioXoyovvTas

dvdaTaaiv ve<pS)v, Ka\ ndaas Tas alpeaeis Tas fJ^rj e< Tavrtjs

TTJs opO^s TTLaTeoiS ovaas»

#
 19

9. SYMBOLUM CONSTANTINOPOLITANUM'.
A.D, 381.

This Creed, as I have already intimated, is identical,

save in two omissions, both in Art. 2, with the former
of the Creeds given by Epiphanius^
It is commonly said to have been framed by Gregory
Nyssen^^, and to have been adopted and authoritatively
sanctioned by the Council of Constantinople. On this
latter point, however, doubts have been raised. The
Acts of the Council are lost, and the Creed, though ap-
pended to the Canons in some records, is wanting in
others. Gregory of !N"azianzus, writing to Cledonius
of the Rule of Faith, some time after the Council,
makes no mention of it, while yet acknowledging that
the Creed of Nicaea is incomplete on the doctrine of
the Holy Spirit, Epist. 102 (Hefele, ii. p. 198). No
mention of it was made at Ephesus, nor is it hcard of
till at Chalcedon, in the 2nd Session, it was read after

the Creed of Nicaea as *'

the Holy Eaith in accordance
with that of Nicaea which the 150 Fathers set forth."
(Labbe, iv. c. 342.) The Council accepted and ratified
it, and inserted it in their Definition of Faith. Thus,
in any case, it comes to us with the full sanction of
a General Council, and for all practical purposes, so far
as its authority is concerned,it is of no consequence

whether that Council was the 2nd or the 4th.

It has been suggested that the Constantinopolitan

' Ex Act. Secund. ConciL Chalced., Labbe, iv. p. 342.

1 Tho question as to the origin o£ the Constantinopolitan
Creed and the basis on which it was framed, is discussed at
length by Dr. Hort, in the second of his two Dissertations-
^ Niceph., Hist. Ecclcs., 1. xii. c. 3.
20 SYMBOLUM CONSTANTINOPOLITANUM.

Creed was based not upon the Nicene but upon tlie

Jerusalem Formulary. The Chalcedon Fathers how-

ever regarded it simply as an enlargement of the
Nicene on those points on which the recent heresies
of Apollinaris and Macedonius had rendered greater
precision necessary. (Def. Fid., below, pp. 24 and 26.)
In the earliest menlioa of it (Epiphan. Ancorat. 120,
above referred to) it is attributed to the Nicene Pathers,
and by the name of the Nicene Creed, when there has
been no occasion to distinguish it from the Original
Nicene Creed, it has been usually denominated.
The Crced varies, as it is weli known, in one import-
ant particular from the formulary now used through-
out Western Christendom it makes no mention of the ;

procession from the Son in the eighth article. When

the 'Tilioque" was first inserted is not certainly
known. The earliest copy of the Constantinopolitan
Creed in which it is found is that which was recited
at the third Council of Toledo, a.d. 589. But there are
doubts as to the gen^iineness of the text. Earlier dates
have been assigned by some, as a Gallician Council,
A.D. 447 or 448, and the first Council of Bracara, a.d.
411. Eut though Confessions of faith, containing the
assertion of the procession from the Sori, are given as
recited at these Couucils, the Constantinopolitcin for-
mulary is not one of them.

*H ayia UiaTLS, rju i^edevTo oi ayioi naTcpes pv avpdxav-

ovaa Tjj ayia Kai fieyaXr] (Tvv6da> ttj iv ^^LKaia.

1. J^ISTEYOMEN els eva Qeov HaTepa navTOKpaTopa,

noLTjTTjv ovpavov Kal -y^f, oparav Tf ndvTuv <cui do-
pdTa>y'
 STMBOLXJM CONSTANTINOPOLITANUM. 21

2. Kai els eva Kvpiov, ^lrjaovv XpixTTov,

Tov vlov Tov GfoG Tov pLOVoyivr),

Tov €K Tov TlaTpos y€VPT)6evTa npo TrdvTcov twv
aloavoov,

^cos (K ^coror,

Qfov aXrjdivdv (K Qeov aXr]divoVf

ycvvr]SevTa ov noirjdevTa,

ofjLOOvcriov T(o UaTpl'

8i ov Ta TTcivTa eyeveTO'

3. Tov 6i rjfjLas tovs dvdpdoTrovs Ka\ dia ttjv ^perepav

acoTrjpiav

KaTc^KdovTa Ik tZv ovpava>Vj

Ka\ aapKooOiVTa

, €K HvevpaTns dyiov Ka\ Mapias Trjs UapOivoVy

KOL evavdpcoTTrjaavTa'

4. iTavpoiOiVTa T€ VTTcp r]pu>V cVl n.OVTioV liLkdTOVf

Koi nadovTa,

Koi Ta(f)evTa'

6. KoL dvao^TdvTa Tfj TpiTj] rjpepqf

KaTa Tas ypac})ds'

6. Ka\ dve\66vTa els tovs ovpavovs
Ka\ KaOe^dpevov ck de^Lcov tov JJaTpos,

7. Ka\ TraAii/ epxopevov peTo. 86^r]s

Kplvai ^o)VTas Ka\ veKpovs'

ov TTJs ^aaiXeias ovK eaTai TeXos*

8. Ka\ els t6 Hvevpa t6 "Ayioi/,

t6 Kvpiov,

Koi t6 ^COOTTOlOVf

t6 eK Tov HaTpos eKiropevopevov,

t6 avv IlaTpt Ka\ Ytai avpnpoaKVvovixevov Ka\ avv
do^a^6pevoVy

t6 XaXrjaav 5ia twv npo(f>T]Ta)V

22 STMBOLTJM CONSTANTINOPOLITANUM.

9. Els fiiav &yiav KadokiKTjv Ka\ anofTToKiKriv 'E/c-

Kkr^criaV

10. 'OfioXoyovfxev ev ^dnTiarfia els acfxariv aixapTiiop*

11. npoaboKci>H€V dudaTaaiv vcKpaVy

12. Kat C^f)v Tov fJifWovTos ala>vos» dp,r}V,

i
 23

10. DEFINITIO FIDEI APUD CONCILIUM

CHALCEDONENSE K
A.D. 451.

The Befinitio Fidei of the Council of Chalcedon bears

much the same relation to the Creeds of Nicsea and Con-
stantinople that the Athanasian Creed. does to the Apo-
Btles'. "While it embodies the two first-mentioned, it

expands the Article relating to the Incamation in like

manner as the Athanasian Creed expands both that
Article and the Articles which relate to the sacred
Trinity.
The heresies which the Definitio Fidei had especially
in view were those of Nestorius and Eutyches. Nes-
toriushad already been condemned by the Council of
Ephesus; but it was necessary in guarding against
the errors of Eutyches to guard against those of Nes-
torius also.

It should be noticed how careful the Council are to

guard against the supposition that they are putting
forth a new Confession of Faith, and thus contruvening
the seventh Canon of the Council of Ephesus.

'H 'AFIA Ka\ fxeydXr] Koi oiKovfieviKff 2vi/o6of, r] Kara

Qfov X"f'**' '^^* OeanicTfxa Ta>u (vaf^eoTaToov Ka\ <pi\o)(pi(rTa)v

T]fxci)v BaaiKfdiVj MapKiavov Ka\ OvaXfvTivLavov AvyovcrTcov^

(Tvva\6ficra fv tt) Ka\)(T]8ove<i}v prjTponoXci t?)s Bidvif^v

enapx^as, Iv rai papTvpico ttjs ihyias Ka\ KaWt.viKov pdpTvpos

Ev(f)T]fiiasy topiae tu vnoTfTayptva'

1 Labbe, iv. p. 562, &o.

24 DEFINITIO FIDEl

O KYPI02 fjfxcou Koi 2o)Tr)p, ^lrjo-ovs Xpiaro^, rrjs niaTeats

TTju yua)(nu toIs fiaOr^Tois /3f/3aia)i/, €(/>;;•

'
Elpr}ur]u ttjv ifxriu

d(f)ir]p,i vplu, elprjvrju Tr]U ipi-jv bihoipt vpiw^ cocrre prj8(ua rrpos

rov TrXrjcriou diacfxouelu eu toIs doypaaL rr]s evae^eias, dW

€Tria-r)s anao-i ro rrjs d\r]6eias enideiicuvadaL Kr]pvypa. *E7reibr)

Oe ov Tvaverai oia rwu eavrov ^i^auicou 6 TTourjpos rols rrji

fvae^eias enKpvopeuos aTreppaai, Kai rt Kacubu Kara. rrjs dXrj-

Beias ((pevpiaKcou de\, dia rovro avur]6cos 6 AearroTr^s npovoov-

fieuos Tov dvdpconiuov yevovs, rou evae^rj rovrov Ka\ TnaroTa-

rou npos C^Xoi/ duearrjae /Sao-iXea, Kal rovs cnrauTaxr] rrjs

lepcoavurjs irpos eavrbu dpxr]yovs avueKaXeaeu, aare, rrjs

Xdptros rov ndurcou r^pcou AeancWov Xptarov evepyovar]s,

ndaau peu rov ylrev^ovs rcou rov Xpirrrov npo^droiu dnoaei-
aaauat \vpr]u, roTy 8e rrjs a\r]deias avrd Karaniaivetu /3Xa-

arr^paaiu. O 8r] Ka\ nenotrjKapeu, Koiuf] yj/rj^po) rd rr]s nXdvrfs

dneXdaavres doypara, Tr]u 8e dnXaur] rcou UaTepoov duauecoad-

fxeuot niariu, rb rwu rptaKoaioiv deKaoKTCo avfi^oXou rols ndai

Krjpv^aures, Ka\ cos olKeiovs rovs rovro rb avudepa ttjs evae~

^eias be^apeuovs Uarepas entypayjrdpeuoi, otnep elalv ol perd

ravra eu rtj fieydXr) KcovaravrtuovnoXet avueXOoures pu , koli

avTo\ rr]u avrr^u enta(f)payiadpevot niartu. Opi^opeu roiuvu,

\Tr]u ra^t'- Ka\ rovs nepi rrjs niarecos dnauras rvnovs (j)vXdT-

TouTes ifa\ rjpels rrjs kot "E(peaou ndXat yeyeurjpevr^s dyias

^vu68ov, rjs rjyefJLOUes ol dytatraroi rr]v pvr];xr]v KeXearluos, 6

Trjs 'Pcipaioau, Ka\ KvpiXXos, 6 rrjs ^AXe^avdpecou, eTvy^avou,")

npoXdpnetu fieu Tr]s dpBrjs Ka\ dpcofxrjrov niarecos Tr]U eKdeaiv

Tcou rir]' dyio>v Ka\ fxaKapio>u Ylarepoiu Tcov iu Nixata, en\ rov

(vae^ovs fxur]fxr]s Kcouaravrivov rov yeuofxevov BaatXews, avv-

axBevrcou' Kparetu de Ka\ ra Trapa rcov pu dyioau IlaTepcov

iu KcouaravrtvovnoXet optaQeuTa, npbs duaipeatu peu rcov rore

(pvetacou alpeaecov, Qe^aioiatu de rrjs avTrjs KaOoXiKrjs Ka\

dnoaroXiK^s rjpcou niareois.

 APUD CONCILIIJM CHALCEDONENSE. 25

2v/i/3oXoi' Tcov iv 'SiKaia rif),

IlicrrevojUfi/ els €va Qeov, Haripa iravTOKpaTopa, TrdvTcov

6paTa)V T€ Kai avpdTcov TToirjT^qv' kcil els €va Kvpiov Irjcrovv

XpiaTov, Tov vlov Tov Qeov, tov ycvvrjOivTa €k tov UaTpos

fxovoyfvrj, TovTeaTiv, €K tt)? oiaias tov UaTpos, Qeov €K GeoO,

<f)(i)S €K cfxoTos, Qebv akrjBivbv €K Qiov d\r)6ivov, yevvrjOivTa

ov noirjOevTa, ofxoovcnov tw YlaTpl, 6i ov to. irdvTa eyeVero*

Toi^, St' rjpds Tovs dvOpcoTTOVs Kal 6ia Trjv r]p.€T€pav acoTrjpiav,

KaT€\d6vTa €K TU)V ovpdvcnv, Ka\ aapKcoOevTa €k IlvevpaTos

ayiov Ka\ Mapias Tr]s Uapdevov, Ka\ cvavdpoinrjaavTa, arav-

pco6evTa T€ v7T€p rjfXMV €7r\ novTLOv IliXarou, Ka\ 7ra66uTa, Ka\
Tac^evra, Ka\ dvaaTdvTa Trj TptTrj rjptpci fcara tcis ypacpds, Ka\

dv€\66vTa €ls Toiis ovpavovs, Ka\ Ka6€^6p,€Vov ev ^€^id tov

HaTpbs, Ka\ miXiv €p)(6p€Vov fi€Ta do^rjs Kplvai ^covTas Ka\

v€Kpovs, ov Tr^s BacrtXeiay ovk ecTTai reXoff' Kcii €ls ro IIv€vpa

ro dyiov, ro Kvptov, t6 ^coottoIov. Tovs de XeyovTas, rjv noT€

0T€ ovK rjv, Ka\ np\v y€vvri6vat ovk rjv, Ka\ ori «^ ovk ovtcov

(y€V€TO, rj €^ €T€pas vnoaTdcrecos rj ovcrtas (fidaKovTas €tvat, f/

TpfnTov, rj ahXotcoTov tov Ytov tov Qeov, tovtovs ava6€p,aTi^€i

rj Ka6o\iKf} Ka\ dnocTToXtKr] €KK\r]cria.

The above is here given in fuU, since it varies frora

the original Nicene Creed at p. 5 above, as recited at
thc 2 11(1 Session.
Then follows the Constantinopolitan Cieed, t6 tcov

pv ayioiv naTcpcov crvp^oXov tcov ev KavaTavTtvovn^Xei av-

vax6€VTu)v, which is identical "with the Constautino-
politan Creed at p. 19.

"HpKet pev ovv els cVrfXr) t^s evae^eias entyvccaiv rf Ka\ ^f-

fiaicoatv ro ao<f)6v Kai aooTrjptov tovto ttj? ^etas X"f 'Toy avpt^o-
\ov' nepi re ydp tov UaTpos Ka\ tov Ytov Ka\ tov 'Ayiov Ilvev-

fiaTos €Kbt8daK€t To rtXftoi/, Ka\ rov Kvpiov Trjv €iav6puinr]atv

 26 DEFINITIO FIDEI

Tols 7rio"Tco9 SexofievoLS 7rapi(rTT}(Tiv. AXX eTreibr^Trep oi ttJs oKrf-

6eias ddeTelp (Tnx^ipovvTes to KTjpvypa hta Tutv olKeimv alpicreoiv

Ths K€vo(Pa)vias dneTeKov, oi p,ev ro ttjs di T)p.ds Tov Kvpiov

oiKovofxias pvaTrjpiov 7rapa(j)6(ip(Lv To\p.Q)VTes, Ka\ t^v Qeo-
TOKOV in\ TTjs UapBfVov (fxapfjv aTrapvovpevoLf oi Se trvyxvcrLV

Ka\ KpdcTLV eicrdyovTes, Ka\ fxiav eivai (Pvctlv ttjs (rapKos Kai,

Tr]S QeoTrjTos dvorjTOis dvaTrXaTTovTes, Ka\ 7ra0r}Tfjv tov Movo-

yevovs ttjv 6eLav (pvaLv Trj avyx^vaei TepaTevofxevoLj 8^0. tovto

rrdarav avTols dTro/cXficrai /cara Trjs d\T}6(ias p.r]\aviiv ^ovXo*
pevrj T) Ttapovcra vvv avTr) ciyia peyoKr] koi oLKovpevLKfj '2vvO'

Soff, To Tov KrjpvypoTOS tiv(i)6(v dcraXevTov f/c8tS«o"/cou(ra,

(opLcre TrpoTjyovpevcoSf tu>v TpLaKocri(av Se/cao/cro) dyicov UaTe-

pcov TT]v TTL(rTLv peveLv aTTapey^^eiprjTov^ koi 5ia pev tovs ra>

UvevpaTi T(o Ayi(o p.axop(vovs, ttjv )(p6voLS vcrTepov Trapd

T(ov cTTt TTjs ^aaL\evov(rrjs TroXe^os avueX66vT(ov eKUTov trev-

TTjKOVTa dyi(ov UaTepcov 7rep\ tvs tov nvcvpaTos ovtrias Trapa-

ho6elaav dLdaaKaXiav Kvpo2, r]v (KC^vol toIs rrdaiv eyvcopLaav,

ovK Q)s Ti XeiTToi' roiy TrpoXa^oviriv eTrdyovTes, dWd ttjv Trepi

Tov Ayiov HvevpaTos avTtov evvoiav KaTa TOiV ttjv c.vtov

SeaTTOTeiav d^erelv 7reLpo)pev(ov ypacfiiKals papTvpiaLs Tpava-

aavres. Ata 8e tovs t6 ttJs oiKovopias 7rapa(f)6eip€iv eVt-

)(eipovvTas pvaTT^piov, Ka\ yl/ikov dv6pu)7rov eLvai tov (k

TTjs dyias Te)(^6evTa Mapias dvaLdcos \rjp(o8ovvTas, Tas tov

fiaKapLov KvpiXXov, tov t^s *A\e^av8pea)v *EKK\r)aias ye-

vop.(vov TToipevos, avvodLKas e7TLaTo\ds 7rp6s ^eaTopiov Kai

7rp6s Tovs Trjs dvaToXrjs dppobiovs ovaas eSe^aTo, els cXey-

^ov pev TTjs NeaTopiov (ppevod\a^eias, epprjveiav de T(ov

fv evae^ei ^Tj\a> tov acoTrjpiov avp^6\ov 7ro6ovvTO)V ttjv

fvvoLav ais Ka\ ttjv e7TLaTo\fjv tov ttjs p-eyiaTrjs kol 7rpea-

^VTepas *P(i)firjs Trpoebpov, tov paKapLoirdTov kcil dyicoTdTOV

* ApxLe^TLaKOTTOv AeovTos, Tfjv ypacpelaav Trpos tov ev dyioLs Ap-

)(Lt7riaK07rov ^\avLav6v, eV dvaipeaei ttjs Evtvxovs KaKovoiaSt

 APTJD CONCILIUII CHALCEDONENSE. 27

aT€ dr) TTj Tov /ifyaXou Uerpov 6/>ioXoyta (TVfi(3aiuovaaVf Ka\

Koivfjv Tiva arrjXrjv vndpxovaav KaTo. Tcov KaKodo^ovvTav^
iiKOTMS avvr]pp.o(j€ npos ttjv twv opdodo^cov 8oypdT(ov /Se-

^aiccKTiv. Tois T€ yap cls vlcov 8vd8a t6 rfjs oiKovopias

diaanqv iTnx^ipovcri p,vcrTr]piov ivapaTdTTeTai^ Ka\ tovs

TTadrjTfjV Tov Movoyevovs Xcyei»' roXpoovTas Trjv QfoTrjra tov

TU)v lepcov dncaOelrai (ruXXdyou, Ka\ to7s firi rS>v hvo (f>v-

(Tfoiv rov Xpicrrov Kpdcriv j) crvyxvcriv iTrivoovaiv dvBicrra-

raif Ka\ rovs ovpaviov rj trepas rivos vndpx^i-v ovcrias rfjv e^

fjpiov Xrjcfidflcrav avru) rov bovKov pop(f)f)v napanaiovras e^f-

\avv(i, Ka\ rovs dvo pkv npb rris ivoicrccos (f)vcrf is rov Kvpiov
fivdfvovras, fiiav df /lera rfjv tvoacnv dvan\dTTovTas avadepa-

riCft.

'EnOMENOI Toivvv rols dyiois HaTpd^Tiv, tva kcu rov avrov

opoXoyovpev Yiov rbv Kvpiov f]pi(ov, ^lrjaovv Xpiarbvf Ka\ avp.-

(jxavcos dnavTcs (KdiddaKOfxev, reXf lov rbv avrbv «V QeoTTjri,

rtXeiov rbv avrbv ev dvdpcjnoTTjTi, Qebv dXrjdcjs, Ka\ dvOputnov

dXrjOcos, rbv avrbv eK ^v\fjs XoyiKijs Ka\ a^ofiaros, 6p.oovaiov

T(^ riarpt Kard rrjv QeorrjTa, Ka\ opoovaiov rbv avrbv fjplv

Kara rrjv dvQpconorrjra, Kard ndvra op,oiov fjfjuv ;(a)pjy dfiap-

rias, npb aldivcov p,ev eK rov Uarpbs yevvrjBevra Kard rfjv

QeorrjTa, en eaxdroiv de rSiv f]pep(ov rbv avrbv, 8i f]pds Ka\

bid rf]V fjperepav acoTrjpiav, eK Mapias rfjs liapOevov rfjs Qeo-
t6kov Kard rfjv dvOpwnorrjra, tva Ka\ rbv avrbv Xpiarbv, Yibv»
Kvpiov, fJLOvoyevfj, ej/™ 8vo (fivaeaiv davyxvTOis, drpenrais,
ddiaiperas, dx(t>picrT(os yvoipi^dpevov, ovdapov rfjs t(ov (f)vaea)V

dia(f)opds dvr]pT]pevT]s 5ta rfjv evcoaiv, awCopevTjs 5e pdWov rfjs

IdtorrjTos eKarepas (f>vae(os, Ka\ els ev np6a(onov Ka\ plav

» The Greek text, as it stands in the record of the Council,

is «« 5vo (pvaewv. On the reading see Kouth, Opusc. ii. p. 119.
H6f616, iii.French translation. Dr. Routh conjecturea
p. 63,
that the original was ix 5vo (pvaewv koX 4v Zvo (pvcrecnv, which
eertainly is more in keepiug with the mind of the Council,
28 DEFINITIO FIDEI APUD CONCILIUM CHALCEDONENSE.

vnoaraaLv avvTp€)(ovar)s, ov;^ cof els Bvo npocrcoTra nepi^onfuov

T) diatpovp.€vov, dXX' €va Kal rov avrbv Yiov Ka\ povoy€vfj

Qeov, Aoyov, Kvpiov, Irjaovv XpiaTov, KaOdiv^p arcodev ol IIpo-

(firjTat Trepl avTOv, Kal avTus rjpas 6 Kvpios, 'ir^aovs Xpiaros,

e^enaiSevae, Ka\ t6 tu>v HaTepcov rjplv TrapadebooKe avp^oXov.

TovTcov Tolvvv peTci irdcrrjs TvavTaxoOev aKpi^eias re Ka\ €pp.€-

\eias Tvap' rjpcov ^LaTVTrcodevTcov, copicrev rj dyia Ka\ olKOVfLe-
viKr) ^vvobos, €Tepav niaTtv fxr]8eu\ c^elvai npocfiepetv, fjyovv

o'vyypd(f)€tv, j) crvvTtdevai, rj (ppovelv, ^ dtddaKeiv eTepovs'

Tovs de ToXpcovTas rj avvTtdevaL TriaTiv eTepav, fjyovv TrpoKopi-

CeLV, rj diddaKetv, 77 rrapaStSomt eTepov avp^oXov to7s edeXov-

aiv CTTLaTpecpeLV els erriyvcoaLv dXrjdeias e^ EWrjviapov, rj i^

*Iovda'iapov, fjyovv e^ alpeaecos olaadrfTTOTovv, tovtovs, el p.€V

etev ^EniaKOTTOL fj K\riptKo\, dWoTpiovs etvai tovs ^ETrtaKOTrovs

Trjs eTTLaKonrjs, Ka\ rovs KXrjpLKOvs tov K\f]pov el Se ixovd^ovTes

^ XatKot €L€v, dvaBepaTi^eadaL avTovs °.

" Vide Concil. Ephes. Canon. viL

 29

11. SYMBOLA ECCLESI^ 0CCIDENTALI3.

1. SYMBOLUM LUGDUNENSE APUD S. IBEN^UM».

Circ. A.D. 185.

St. Ieen^ijs serves as a link to connect the East and

West. By birth and education he appears to have be-
loDged to Asia Minor, where in early youth he had
been a hearer of Polycarp whom the Apostles had set
over the Church of Smyrna. Afterwards he settled at
Lyons, and on the death of Pothinus, A.n. 177, became
bishop of the Ciiurch of that city.
The Creed which is here given is rather a paraphrase
than the ipsissima verha of the Pormulary in use, but
it shews what that Foimulary was. In its
sufficiently
type, as will be seen at once by comparing it with
the Creeds of the Eastern Church, it was Eastern
rather than Western. Nor is this surprising; the
southern district of Gaul having apparently derived
its Christianity directly fiom the East. Not only its

Creed, but its most ancient Liturgy also bears traces

of an Eustem origin p.

H yav yap (KKhr)crlay Kalnep Ka6* oXrji

rrji oiKovnevT]s €<os iTfpdTOiu ttjs yrjs difo-TTapptvr], Trapa de
Tu>v ATToa-ToXuiv Kai Twv (Kelvuiv fjia6t]T(iiV napaXalSolaa
• S. Iren. contr. Haeres., 1. 10. § 1.

Tbis and some of the following noticea are from the

'

Editor'8 "Harmonia Symbolica A oollection of Creeds be-

:

longing to the ancient Western Chnrch and to the Medireval

EnKlieh Church." Oxford, Univ. Press.
30 SYMBOLUM LUGDUNENSE ArUD 8. TEENiEUM.

1. Trjv els €va Qeov TLaTepa iravTOKpdTopa^

rbv TTfTTOLrjKOTa tov ovpavov, Ka\ ttjv y^Vy

Koi Tas BaXdcraasy Ka\ ndvTa to. iv avTols, nianv'

2. Kai els eva XptaTov 'irjaovv, tov Ylov tov Geov,

3. Tov aapK(t)6(VTa vnep Trjs rjfxerepas acoTrjpias'

8. Kai els Hvevpa aytoVf

t6 5ia Twv irpocprjTccv KeKr]pvx_bs Tas olKOVoplas^ Ka\

ras eXevaeis,

(3) Ka\ TTjv €K TLapOevov yevvrjaiVf

(4) Ka\ t6 irddos,

(5) Ka\ rrjv eyepaiv eK veKpcov,

(6) Ka\ Trjv evaapKov els tovs ovpavovs dvdXrjyj/iv tov tjya'
TTrjpevov XpiaTOv ^lrjaov, tov Kvpiov rjpoov,

(7) Ka\ Trjv eK Toav ovpavcov ev Trj bo^ij tov UaTpos irapov-
ariav avTov
eVl t6 dvaKe^akaioiaaaBai to. TrdvTa,

(11) Kai dvaaTrjaai Trdaav adpKa Trdarjs dvBpodTroTrjTOSf

iva Xpiar^ 'irjaov, r<w Kvpico rjpwv, Ka\ Qea, Ka\

^OTrjpi, Kol jSaaikel, KaTa ttjv evboKiav tov TlaTpos

rov dopdrov, irdv yovv Kdpyj/r) enovpavicov Ka\ em-

yeidiv Ka\ KaTaxBovicov, Ka\ ndaa yXooaaa e^opo-
'koyriarjTai aura, Ka\ Kpiaiv biKaiav iv toXs ndai
iroirjarjTai, rd fiev nvevpariKa rr}s novrjpias, ko
dyyeXovs napa^e^rjKoTas Ka\ ev dnoaTaaia yeyo-
voTas, KCii Tovs dae^els, Ka\ ddiKovs, Ka\ dvopovs,
Ka\ ^Xaa<prjnovs roov dvBpooncov els t6 alcovtov nvp
rre p.\l/r}' rols be diKaiois, Ka\ oaiois, Koi rds evToXas

avTov TeTrjprjKoai Ka\ ev t^ dydnt] avTov htap.ejxe-

vrjKoa-iy Tols dn dp)(r}s, toIs 8e eK fjieTavotas, C^rjp

Xaptadfievos, d<p6apaiav daprjarjTai, Ka\ bo^av aict-

viav neptnoirjo'!].

TovTo t6 Kr]pvyp.a napetXr](pvla, Ka\ ravrrjv r^i' niariVf ws

 STMBOLUM LUGDUNENSE APUD S. IRENiEUM. 31

TrpoecpafxeVy r) *EKK\r](ria, KaLirep iv okta rc3 /co(r/ia> biccnrapfxevT],

(Trip.c\(os <Pvkdcr(T€iy cos eva olkov olKoxxra' Ka\ 6fioi(Os TrioTcvet

TovTois, a>s p.iav yJAV^^rjV Ka\ Tr]u avTTjv €XOV(Ta Kqpbiav' Kai

(rvp(P(i)V(i)s TaifTa Krjpixraci, Ka\ SiSacr/cei, Ka\ Trapa5i8(i>iTLv, o)?

ev (TTOfxa K€KTr]p€vr]. Kal yap al KaTo. tov KOCTfiov SiaXefCToi

dv6p.oiai, dXX r} 8vvapLs t^s Trapabocreais fiia Ka\ i] avTr],

Kat ovre ai iv Teppaviais idpvfievaL iKKkrfcriai aWois Treni-

crTcvKacTLV, i} aXXcor napadLbuacTLv, ovt€ iv Tals ^Ij3r]piaLS, ovt€

€V KeXroTs, ovt€ /cara tus avaTo\as, ovt€ iv AlyvTTTdi, ovt€ iv

AlI3vt], ovt€ ai KaTo. picra tov KocTfiov 1 idpvpevai. AX\ cocrTrep

6 rjXios, To KTicrpa tov Geov, iv oXo) roj K6(Tfi(o eis Koi 6

avTos, ovT(»} KOL To KTjpvyfia Trjs dXr]6€Las navTaxiJ cf)aiv€t, Kai

(f)(OTi^€L TrdvTas dvBpc^novs tovs ^ovXopivovs €ls iniyvoiCTLv

aKr,6€ias iX^elv. Ka\ ovt€ 6 Trdvv dvvaTos iv Xdyo) TOiv iv

TaTs iKK\r]CTiaLs 7rpo€(TT(OT(ov €T€pa TovToiV ipcl, (^ovB€\s yap

VTT€p TOV 5t5do"KaXoi') OVT€ 6 dcT^CVTfS iv TU> \6yOi e\aTTOL)(T€l

Tr]v rrap(i8o(TLv. Mlcls yap Ka\ Trjs avTrjs niaTeois ova-rjs, oyre

6 TToXv n€p\ avTrjs dvvdfievos elnelv inXeova^Tev, ovTe 6 to

6\iyov r]KaTT6vr]cr€.

•>
Palestine. Tr)? yris rh fif^TtoTarov 6 ro\yo6as ovros. Cyril.
Hieros. xiii. 28. The
grew out of Ezek. v. 5, taken
belief
literally. See btanley's " Sinai and Palestine," p. 116.
 82

>M

/ SYMBOLUM AFEICANUM APUD TEETULLIANUM

l 2.

Circ. A.D. 210.

'.

Tertullian- was a Presbyter of tlie Church of Car-

thage. His works range between a.d. 186 and a.d. 218.
The Creed occiirs three times in his writings. In
each case, however, he appears to give the substance
rather than the precise words. The following from
the Treatise de Virginihus Velandis seems to come tho
nearest to the actual Eormulary.

E,egula quidem fidei una omnino est, sola, immo-

bilis, et irreformabilis, credendi scilicet
1. In unicum Deum Omnipoteiitem,
Mundi conditorera
2. Et Tilium ejus, Jesum Christum,
3. jN^atum ex Yirgine Maria,
4. Crucifixum sub Pontio Pilato,
5. Tertia die resascitatum a mortuis,
6. Eeceptum in coelis,
Sedentem nunc ad dexteram Patris,
7. Yenturum judicare vivos et mortuos,
11. Per carnis etiam resurrectionem.

' De Yirginibus Velandis, c. 1, p. 173, Paris, 1G75.

 33

3. SYMBOLUM EOMANUM A MARCELLO ANCYRANO

JULIO PAP^ TRADITUM*.

A.D. 341.

Maecelltjs, Bishop of Ancyra in Galatia, had sig-

ralized himself, in the deliberations of the Council of
Nicaea, by his defence of the orthodox faith. Tbis had
drawn down upon him the implacable hostility of the
Aiian party; and he was, through their instrumen-
tality, anathematized, deposed, and banished as a here-
tic ; a charge which, though it appeared to be of doubt-
ful proof at the time, became more and more esta-
blished as he proceeded to work out his principles.
]\Iarcellus repaired to Eome, andremainedthere about
fifteen months. On leaving, he addressed a letter to
Julius, Bishop of that Church, asserting his orthodoxy,
and the more eifectually to do so, reciting the Creed
which is here givcn, which he speaks of as the faith
which he had been taught by his forefathers in God
out of the sacred Scriptures, and which he himself had
been accustomed to preach in the Church of God.
Frora this account we should have been prepared to
look for a Creed framcd upon the Eastern model. But
the Crced which he rehearses lacks the invariable cha-
racteristics of the Eastern Creeds; and it is evident,
on inspection, that it is the Creed of the Church < f

Rome : for, with two exceptions, (and one of these,

the omission of the word UaTepa, in the first article, is

in all probability to be ascribed to the oversight cf

some transcriber,) it is identical with the Roman Creed,
as iudicated by llutinus, about half a century later.
• Epiphan. Hueres. 52 al. 72.

D
34 STMBOLUM KOM.iNUM A MARCELLO ANCTRANO, &C.

Kor is it to be wondered, that, writing to conciliate

'the good opinion of the bishop of E,ome, he should
have expressed his belief according to the formula used
by the Church Rome, while at the same time, in
of
Bubstance, the truths which he declared were, as he
says, none other than those which he had received
Irum his instructors in the Gospel. What the language
of Marcellus's Creed was originally, does not appear.
Epiphanius, who wrote in Greek, has delivered it to
us in that language,

1. ]^I2TEYi2 eij Qeou TvavTOKpdropa'

2. Kat ei? XpKTTou ^lrja-oiJv, tou YIov avrov tov fwvo-

yei/iy,

Tov Kvpiov rjpoov'

3. Tov yevvrjOevTa eK IIv€vp,a7os ayiov

Ka\ Mapias Trjs UapBeuov'
4. Tov eVt UovTiov riiXarou aTavpccOivTa,
Ka\ TacPevTa'

5. Kal Ti] TpiTrj rjpepa avacTTdvTa €K TOiv veKpcov

6. Ava^dvTa els tovs ovpavovs,

Kal KaOrjpevov iv de^ta tov UaTpos'
7. "OOev epxeTat, Kpiveiv ^covTas Kal vcKpovs'

8. Kai els t6 ayiov Ili/eC/xa*

9. *Ayiav €KK\r]aiav

10. "A(p(aiv apapTioiv

1 1 . '2apKos dvd(TTa(TLV

12. Zuihv aliovLOV»

 ; ; ; ; ;

35

4, 5. SYMBOLUM AFRICANUM EX AUGUSTINO.

A.D. 393.

The Creed occurs several times in St. Augustine's

writin^s. It is never, however, given continuously,
but is to be separated from the context in which it lies

embedded, a work occasionally of some difficulty, it

being doubtful at times, whether the writer is using

his own words or those of the formulary on which he
is commenting.
The first of the foUowing Creeds is from the treatise
De Fide et Symholoy ihe second from the Sermo ad
Catechumenos^ buth of which treatises will be found
below.

I.

1. Ceedo in Deum Patrem omnipotentem

2. Et in Jesum Christum, Filium ejus unigenitum,
Dominum nostrum;
3. Qui natus est per Spiritum Sanctum
ex Yirgine Maria
4. Sub Pontio Pilato crucifixus est,
et sepultus
5. Tertio die resurrexit a mortuis
6. Ascendit in coelum ;

Sedet ad dexteram Patris

7. Inde venturus est judicaturus vivos et mortuos.
8. Credo et in Spiritum Sanctum ;

9. Sanctam Ecclesiam ;

10. Kemissionem peccatorum;

11. Carnis resurrectionem.
36 SYMBOLUM AFEICANUM EX AUGUSTINO.

II.

1. Credo in Deum Patrem omnipotentem ;

2. Et in Jesum Christum, Filium ejus unicum,
Dominum nostrum
3. Qui natus est de Spiritu Sancto
et Yirgine Maria
4. Passus sub Pontio Pilato, crucifixus,
mortuus, et sepultus
5. Tertio die resurrexit a mortuis
6. Ascendit in ccelum ;

Sedet ad dexteram Patris

7. Inde venturus judicare vivos et mortuos ;

8. Et in Spiritum Sanctum ;

9. Sanctam Ecclesiam
10. Remissionem peccatorum
11. Hesurrectionem carnis
12. In vitam aeternam.
 ; ; ;

37

6. SYMBOLUM AQUILEIENSE EX RUFINI

COMMENTARIO.
Circ. A.D. 400.

KuFiNirs was a presbyter of Aquileia; and the Creed

"which forms the sul)jcct of his Commentary is the
Creed of the Aquileian Church.
Vallarsius, from whose text the Commentary of Ku-
finus given below is printed, has *'in Deo Patre," &c.,
"in Christo Jesu," &c., ''in Spiritu Sancto;" Pamcliiis
and Bp. Fell, and the first printed edition, Oxon., 1486,
have, *'in Deum Patrem," " in Christum Jesum," '' in
Spiritum Sanctum." Others, while they read *'
in Deum
Patrem," *'
in Christum Jesum," in the first and second
Articles respectively, read ''in Spiritu Sancto" in the
eighth. Among sundry other Creeds which exhibit the
like variation of case is an English one of the fourteenth
century, **
I bileve into God Fader almygti," " And iyito

Jcsu Crist," &c., **I bclicue in the holi goost." Har-

monia Symbolica, pp. 27, 96.
I have adopted Vallarsius's text in the first of the
following Creeds ; but in the second, that of Pamelius,
which represents the lloman formulary in accordance
with the type in which it is usually found.
1. Credo in Deo Patre omnipotente,
invisibili et impassibili

2. Et in Christo Jesu, unico Eilio ejus,

Domino nostro
3. Qui natus est de Spiritu Sancto
ex Maria Virgine
38 SYMBOLUM AQTJILEIENSE EX RUFINI COMMENTARIO.

4. Crucifixus sub Pontio Pilato,

et sepultus
Descendit ad inferna
5. Tertia die resurrexit a mortuis
6. Ascendit ad coelos
Sedet ad dexterara Patris ;

7. Inde venturus est judicare vivos et mortuos;

8. Et in Spiritu Sancto
9. Sanctam Ecclesiam ;

10. Remissionem peccatorum

11. Hujus Carnis resurrectionem.
 ;

39

7. SYMBOLUM EOMANUM EX RUFINI COMMENTAEIO

ET S. LEONIS OPERIBUS.
A.D. 400—461.

RuFiNus, in the course of his exposition, notes in

sundry instances discrepances between the Creed of
Aquileia and the Creed of Eome (§§ 3. 5. 18. 43).
Hence we gather, with considerable probability, the
text of the Roman Creed, and indeed of the W( stern
Church gener;illy, nt the close of the four.h and the
begiTiniiig of the fifth centuiy.

It hns bcen asserted indeed, on the warrant of the

Interrogative Baptismal Creed of the Gelasian Sacra-
mentary (a.d. 495*), that even so late as the close of
the fifth century the Koman Creed stood as follows,
and lliat at no previous tinie had it been raore cora-
plete — "1. Credo in Deum Patrem omnipot( ntem,
2. Et Jesum Christum, Filiuni ejus unicum, Dorai-
in
num 3. Natum, 4. Et passum
N< strum, 8. Et in Spi- :

ritum Sanctum, 9. Sanctam Ecclesiam, "iO. Remissio-

nem pecca*oium. 11. Carnis rcsurrectiontMn :" tlius

lacking, which is iiicrcdible, to Fay nothing of other

cLiuses, the article of the llcsurrection.
Eut besides that the luterrttgaiive Creed used a
Baptism was ahnost invariably an abridged form, the
fdlovving extracts fr( m the writings of St. Leo (a.d.
440 — 461),which contain the very clauses supposed
to be waniing, fuUy coufirm the coiiclusion drawn

from "Rufinus's Commentary.

Epist. 24. ad Flav. c. 2, at the end of ihis volnme
''Fidelium universitis profitetur (i.e. in Symholo)^
* See it below, p. 48.
40 SYMBOLUM IIOMANUM EX KUFINI COMMENTARIO

(1) Credere se in I)eura Patrem omnipotentera, (2) Et

iu Jesum Christuai, Eiliura ejus unicum, Dominum
nostrum, (3) Qui natus est de Spiritu Sancto et Maria
Yirgine."
Ibid. "Unigenitum Filium Dei (4) crucifixum
c. 5.

et sepultum omnes etiam in Symholo confitemur."

Serm. 60, De Passione Domini, ii. p. 273. ed. Quesnel,
Paris, 1675. "Haec fidei regula, dilectissimi, quam in
ipso exordio Symholi per auctoritatem Apostolicse in-
stitutiouis accepimus, (2) Dominum nostrum, Jesum
Curistum, quem Dei Patris oranipotentis unicura dici-
mus, (3) Eundem quoque de Spiritu Sancto natum ex
Maria Virgine confitemur. Nec ab Ejusdera majestate
discedimus, cum Ipsum (4) crucifixum et mortuum, et
(5) die tertia credimus suscitatum."
Serm. 45. De Quadtag. 8. c. iii. p. 229. " Hoc fixum
habete in animo quod dicitis in Symbolo, credite con-
sempiternum Eilium Dei, per quem facta sunt omnia,
et sine quo factum est nihil, secundum carnem quoque
in fine temporum generatum. Credite Hunc corpo-
raliter (4) crucifixum, mortuum, (5) suscitatum, (6) et
super altitudines coelestium dominationum elevatum,
in Patris dextera constitutum, (7) ad judicandum
vivos et mortuos, in eadem carne qua ascendit, ven-
turum."

1 Ckedo in Deum Patrem omnipotentem

2. Et in Jesum Christum^- Filium ejus unicum,
Dominum nostrura
3. Qui natus est de Spiritu Sancto
ex Maria Virgine
4. Crucifixus sub Pontio PilatOj
 ET S. LEONIS OPEEIBUS. 41

et sepultus
5. Tertia die resurrexit a mortuis;
6. Ascendit ad coelos;
Sedet ad dexteram Patris
7. Inde venturus est judicare vivos et mortuos;
8. Et in Spiritum Sanctum
9. Sanctam Ecclesiam
10. Remissionem peccatorum
11. Carnis rcsurrectionem.
 42

8. SYMBOLUM APOSTOLICUM KECENTIOKIS iEVI.

Circ. A.D. 750.

The following is the Apostles' Creed sucli as it is

in use throughout the West in the present day. The

earliest exaniple which the Editor has met with of the
fbrmulary compiete in all its Articles occurs in a short
treatise published by Mabillon Irom a manuscript be-
longlng to the eighth century".
1. Credo in Deum Patrem omnipotentem,
Creatorem coeli et terrae ;

2. Et in Jesum Christum, Filium ejus unicum,

Dominum nostrum
3. Qui conceptus est de Spiritu Sancto,
Natus ex Maria Virgine ;

4. Passus sub Pontio Pilato, crucifixus,

mortuus, et sepultus
5. Descendit ad inferna''
Tertia die resurrexit a mortuis
6. Ascendit ad coelos
Sedet ad dexteram Dei Patris oranipotentis
7. Inde venturus est
judicare vivos et mortuos.
8. Credo in Spiritum Sanctum ;

9. Sanctam Ecclesiam Catholicatn ;

Sanctorum communionem
10. Bemissionem peccatorum;
1 1. Carnis resurrectionem ;

12. Yitam aeternam.

" Pirminius, apud Mabillonii Analecta, iv. 575.
* " ad inferos" is the more recent form.
 43

9. FIDES SANCTI ATHANASII.

KoxniNG certain is known of the histcry of this

document. The name of Athanasius points to its sub-
ject-matter, not to its author. Its date can only be
approximately arrived at. The Commentary upon it

contained in this volume, ascribed, but without suffi-

cient reason, to Yenantius F(;rtunatus, was wrilten

some time, it may well have been a considerable time,
before a.d. 800 (ste below, pp. 54, 58). The Creed itself

consequently must be referred to a still earlier date,

and with this agrees the testimony of other documents.

A manuscript containing it, in the Ambrosian Library
at Milan, is believed by competent judges to belong to
the early part of the eighth century. Another manu-
script, the Colbert-Treves, No. 3836 of the National
Library at Paris, itself a transcript of an older, carries us
back with great probability to the middlc of the seventh
century, when we meet with a brief running paraphrase
of the latter half of the Creed, the said paraplirase im-
pl} ing the still earlier existence of the Creed itself.

Thus far we are conducted by external testimony.

Internal considerations, and those of no light weight,
led Waterland to conclude that the Creed must have
been composed some 200 ycars earlier, viz. before not
only the Eutychian but the Nestorian controversy had
become prevalent, (Waterland on the Ath. Cr., c. vii.).

There can be little doubt that the country to which it

owed its birth was Gaul, and stilLless that its original
language was Latin. As to the name of its author, it

is idle to guess.
The text of the Creed here given is that adopted by
Waterluud, Works, iii. pp. 221, &c. Oxford, 1843.
44 FIDES SANCTI ATHANASII.

1. QuicuMQUE vult salvus esse, ante omnia opus est

ut teneat Catliolicam Pidem.
2. Quam nisi quisque integram inviolatamque serva-
verit, absque dubio in seternum peribit.
I., II., YIII. 3. FiDEs autem Catholica haec est, ut
Tinum Deum in Trinitate, et Triuitatem in Unitate
Yeneremur
4. Keque confundentes Personas, neque Substantiam
separantes.
5. Alia est enim Persona Patris, alia Pilii, alia Spi-

ritus Sancti.
6. Sed Patris, et Pilii, et Spiritus Sancti, una est
Diviriitas, sequalis Gloria, coaeterna Majestas.

7. Qualis Pater, talis Pilius, talis et Spiritus Sanctus.

8. Increatus Pater, increatus Pilius, increatus et
Spiritus Sanctus.
9. Immensus Pater, immensus Filius, immensus et
Spiritus Sanctus.
10. ^ternus Pater, seternus Filius, seternus et Spi-
ritus Sanctus.
11 . Et tamen non tres aeterni, sed unus seternus.
12. Sicut non tres increati, nec tres immensi, sed
iinus increatus, et unus immensus.
13. Similiter, Omnipotens Pater, Omnipotens Filius,
Oninipotens et Spiritus Sanctus.
14. Et tamen non tres Omnipotentes, sed unus
Omnipotens.
15. Ita Deus Pater, Deus Filius, Deus et Spiritus
Sanctus.
16. Et tamen non tres Dii, sed unus est Deus.
17. Ita Dominus Pater, Dominus Filius, Dorainus
et Spiritus Sanctus.
 FIDES SANCTI ATHANASII. 45

Et tamen non tres Domini, sed unus est Dominus.

18.
19. Quia sicut singillatim unamquamque Personam
et Deum et Dominum confiteri Christiana veritate com-
pellimur, ita tres Dcos aut Dominos dicere Catholica
religione prohibemur.
20. Pater a nullo est factus, nec creatus, nec genitus.
21. Filius a Patre solo est, non factus, nec creatus,
sed genitus.
22. Spiritus Sanclus a Patre et Filio, non factus,
nec creatus, ncc genitua est, sed procedens.
23. Unus ergo Pater, non tres Patres ; unus Pilius,
non tres Pilii ; unus Spiritus ^Sanctus, non tres Spiriius
Sancti.
'

24. Et in hac Trinitate nihil prius aut posterius,

nihil majus aut minus, sed totae tres Personce coaeternae
sibi sunt, et C( sequales.

25. Ita ut per omnia, sicut jam supra dictum est, et

Unitas in Trinitate, et Tiinitas in Unitate veneranda

sit.

26. Qui vult ergo salvus esse, ita de Triuitate

sentiat.

III. 27. Sed necessarium est ad seternam salutem,

ut Incarnationem quoque Domini nostri Jesu Christi
fideliter credat.

28. Est ergo Fidfs recta, ut credamus et confitea-

mur, quia Dominus noster Jesus Chrislus, Dei Filius,
Deus pariter et Homo est.

29. Deus est ex substantia Patris ante sa^cula geni-

tus : Homo ex substantia Matris in saiculo natus.
30. Perfectus Deus, pcrfeclus Homo ex auima ratio-
nali et humana carue subsistins.
46 FIDES SANCTI ATHANASII.

^qualis Patri secundum Divinitatem

31. minor :

Patre secuDdura Humanitatem.

32. Qiii licet Deus sit et Homo, non duo tamen. sed
umis est Christus.
33. Unus autem, non conversione Divinitatis in car-
nera ^, sed adsumptione Huraanitatis in Deuray.
34. TJnus oranino, non confusione Substantiae, sed
unitate Personae.
35. Nara sicut anima rationalis et caro unus est
Horao, ita Deus et Homo unus est Chvistus.
IV. 36. Qui passus est pro salute nostra;
V. 37. Descendit ad inferos ^

Tertia die resurrexit a mortuis.

y There is very strong reason for believing that •*

in carne "
"
and " in Deo was the original text. Waterland prefers the
commonly received reading, which, he says, has the support
"of many MSS. of the Creed, and of the Ambrosian MS. of
Fortunatus's Commentary." And yet he acknowledges that
"the Colbert-Treves, the Ambrosian, the St. Germain's MSS.
of the Creed, aliique plurimi et vetusti," have " in carne "
and " in Deo." He might have added the Utrecht MS. of the
Creed and the Bodleian MS. of Fortunatus. The fact is that
all the most ancient MSS. read " in carne" and " in Deo,"
which, by the way, is more likely to have been changed into
" in carnem " and " in Deum " than the converse. Professor
Swainson specifies thirty-three MSS. "including all the mosst
,

ancient ones," which have " in carne " and " in Deo." Nicene
and Apostles' Creeds, p. 532.
^ Ad inferos. The Bodl. MS. of Fortunatus's Commentary
reads " ad inferna." On which Waterland remarks (p. 267)
"Q. annon vetustissima hfec fuerit lectio in Symbolo Athana-
siano, sicut in Apostolico ? " It is the reading of the Colbert-
Treves, the Utrecht,and the St. Germain's MSS, When in
the Apostles' Creed inferos was substituted for inferna, the
 ; ; :

FIDES SANCTI ATHANASII. 47

VI. 38. Adscendit ad coelos

Sedet ad dexteram Patris
Vri. 39. Inde venturus judicare vivos et mortuos.
XI. 40. Ad cujus adventum omnes homines resur-
gere habent cum corporibus suis, et reddi-
turi sunt de factis propriis rationem
XII. 41. Et qui bona egeruiit, ibunt in vitam aeter-

nara qui vero mala, in ignem seternum.

;

42. H^c est Fides Catholica, quam nisi quisque

fideliter firmiterque crediderit, salvus esse non poterit.

Athanasian, it would seem, was altered* conformably. It is

worth noticing that " Sedet ad dexteram Patris " of v. 38,

which was the earlier form of the Apostles' Creed, remained
unaltered in the Athanasian. If the Athanasian Creed had
been framed at the time when " sedet atdexteram Dei Patris
Omnipotentis'' was the established reading of the Apostles'
Creed, such also, in all probability, would have been the text

of the Athanasian. These are worth notice as among the

minuter indications of the early age of the Creed.

"DoMiNE, Deus nosteb, credimus in Te, Patrem, et Filium,

ET SrmiTUM Sanctum. Neque enim diceret Veritas, Ite bap-
TIZATE OMNES GENTES IN NOMINE PaTRIS ET FiLII ET SpIRITUS
Sancti, nisi Tbinitas esses. Nec baptizari nos juberes, Do-
MiNE Deus, in ejus nomine qui non est Dominus Deus. Nequb
DICERETUR VOCE DlYINA, .\UDI IsRAEL, DoMlNUS DeUS TUUS DeUS
UNus EST, Nisi Trinitas ita esses ut unus Dominus Deus
esses." S. August. de Triuitate, xv., § 51.
 48

APPENDIX.

STMBOLA INTEKKOGATIYA.
The following are exaraples of the Interrngative
Baptismal Creed, which, as has been said, was ordi-
narily an abridgment of the normal Pormulary :

1. SYMBOLUM HIEKOSOLYTANUM •.

* A.D. 348.

'ETTt Tf)V ayiav tov Qilov ^anriafiaTOS ex^ipayooyelade ko-

\vfi^r]dpav, cos 6 Xpicrros dno tov crTavpov eTri ro TrpoKeiixevov

fxvi]pa, Koi rjpcoTaTo CKaaTos,

Ei TTia-Tevei ds t6 ovopa tov HaTpos, Kal tov 'Yiov, Ka\

roii dylov JlvevpaTos f

Kat coiioXoyrjcraTe ttjv a^aiTrjpiav opoXoyiav,

2. SYMBOLUM EX SACRAMENTARIO GELASIANO •».

A.D. 495.

1 Ceedis in Deum Patrem Omnipotentem ?

Credo.
2. Credis et in Jesum Christum, Filium ejus uni-
cum, Dominum nostrum,
3. I^atum,
4. Et passum ?
Credo.
8. Credis et in Spiritum Sanctum,

• Cyril. Hieros. Catech. xx. 4.

*»
Muratori. i. 570.
 APPENDIX. 49

9. Sanctara Ecclesiam,
10. liemissionem peccatorura,
11.' Carnis resurrectionem ?

Credo.

3. SYMBOLUM EX MANUALI AD USUM ECCLESI^

SAKISJJUEIENSIS.

A.D. 1543.

1. Credis in Deum Patrem Omnipoteutem,

Creatorem coeli et terrae ?

Credo.
2. Credis et in Jesum Christum, Filium ejus um-
cum, Dominum nostrum,
3. Natum,
4. Et passum?
Credo.
8. Credis et in Spiritum SanctumL,
9. Sanctam Ecclesiam Catholicara,
Sanctorura communionem,
10. Peccatorum remissionem,
11. Curnis resurrectiouem,
12. Yitam aeternam post mortem?
Credo.
TEACTATUS.
 TRACTATUS.

The preceding Docnments exhihit the Creed as it

was professcd in the Eastcrn and Western Churches

respcctively antccedontly to the close of the fifth cen-
tury, though yet the Creeds of Nica^a and Constan-
tinople, Eastern as they are in origin and in type, are
Creeds of the Church TJniversal. The Treatises which
follow are Commcntaries upon the Creed by writers of
both divisions of the Church.
I. The first, on the Creed of Jerusalem, is from the
Catechetical Lectures of St. Cyril, which were delivered
by him, then a prcsbyter, and soon afterwards bishop
of thnt Church, to the Catechuraens whom he was pre-
paring for baptism. Cyril goes ovcr the Creed twice in
thcse Lectures, —the first time in a sumraary way in
a single lecture, afterwards at length and in detail
in the fourteen following. The formcr of these is here
given.
St. CyriFs Lcctures were delivcred in the ycar 348.
II., III. St. Augustine bclonged to the Church of
"Westcrn Africa. was bom at Tagaste in Numidia,
Ile
A.D. 354 was baptized by St. Ambrose at Mihm, on
;

Easter Eve, 387 was crdained a prcsbytcr of the

;

Church of Ilippo Rogius, in I^umidia, in 390 and ;

five years aftcrwards was consecrated bishop of the

same. He died August 28, a.d. 430.

Of the two treatises here given, the former is, as he
54 TEACTATUS.

mentions in his Eetractations, a discourse which he

delivered, while yet a presbyter, (a.d. 393,) at Hippo
Regius, in the presence of the whole of the African
Episcopate, who were holding a Council in that city.
It was afterwards, at the instance of his friends, re-
duced to writing and published.
Tiie second trtatise is of a more familiar kind, and
affords a specimen of his mode of preaching ad popu-
lum. It is a sermon addressed to candidates for
baptism. Its date may be placed at about the
year 400.
lY. Of Eufinus mention has been made in the notice
prefixed to the Creed of Aquileia, of which Ciiurch he
was a presbyter. He was evidently familiar with St.
Cyril's Exposition, of which he makes fiequent use.
He was baptized in 369, and died about 410. The
date of his Commentary may be set down as about
A.j). 390.
V. Eortunatns. The Commentary on the Alhanasian
Creed which follows Eufinus's Exposition is eiititled

in one of the eight maiiuscriptswhich are known to

exist, " Expositio Eidei Mura-
Catliolicae Eortunati."

torius, who discovered it in the Ambrosian Library

at Milan, conjectured that this Eurtunatus might be
Yenantius Eortunatus, who was Eishop of Poictiers in
the latter half of the sixth century, and who, as it hap-
pens, was the author of a Commentary on the Apostles'
Creed. The two Commtntaries have much in com-
mon, and the author of one must have been familiar
with the work of the other, as bolh evidently were
with Ilufinus's Exposition. But there are discrepancies
in one or two instances, where both touch on the same
 TRACTATUS. 55

poirits*, bcsides others of a less obvious kiiul, whioh

raake it doubtful whether they are the productiuns of
the same uuthor.
However, 1 shall continue to designate the Ti-ratise
b)' the nanie of '' Fortunatus," witli w'hich Wateiland,
after Muratorius, has familiarized us, but I shall drop
the prefix ''
Venantius."
The other manuscripts, so far as I am aware, are
without an author's name. This, at least, is certainly
the case with five of them''.
Of these nianusciipts the oldest, in all probability,
is Junius 25 of the Bodh^iun Library. It w^as assigni-d
by the late Librarian, Mr. Coxe, lo the early part of
the ninth century. There is strong internal evideiice
that the wurk itself was composed some time beiore
the bcginnin^ of that centur}- — it may have been con-
siuerably befure. (See the Appcndix at the close of
this section.)
YI., YIL, YIIL, IX. The remaining Treatises be-
long not to the Ciecd as a whole, but to those portions
of it which rcfer to the Incarnation. They weie called
forth by the heresies of Ncstorius and Eutyches.
Cyril's 2nd Lctter to Nestorius, his lcttcr lo .Tohn
of Antiocli, and Lco's Lcttcr to Fiavian, weie public ly
read and accepted at the Council of Chalcedon in iis

2nd S(!ssion (Labbe, iv. 343, &c.), and aftcrwards in-

scrtcd, Logcthcr wilh the Crceds of Nictca and Con-
stantinoplc, m its Definition of Faith. Cyril's 2nd

* E.g. in commenting on the clause " Inde vcntuius juJic:u"e

vivos ct mortuos."
•*
For an account of these Manuscripts see Mr. Ommanuey'3
*' Early Hietory of the Athanasian Creed," pp. 47, &c.
56 TEACTATFS.

Letter had preTiously been formally accepted at Ephe-

sus (Labbe, iii. His 3rd Letter was read ut
461, &c.).
Ephesus (Labbe, iii. 502), and as stated in the letters
of the Council wherein they give an account of their
proceedings to the Emperors and to Celestine (Labbe,
668 sq. and 660 sq.), was approved —but it had not the
same forraal recognition as the 2nd. At Chalcedon, in
the 2nd Session, a request was made that it might be
read (Labbe, iv. 370), but the Session was closed with-
out further notice being takeh of it. Probably the
^' chapters "
twelve anathemas or appended to it, which
were distasteful to many, and were afterwards a source
of much controversy, made the Council unwilling to
have it brought before them. They might prefer nei-
ther to sanction it on the one hand nor to express dis-

approval on the other *'.

Leo's Letter received the sanction of the Council

(Labbe, iv. 363), and, as has been said, was inserted iu
the Definition of Eaith ; but though emanating from
a Lishop of Kome, and in after times held in the
highest repute, it was not accepted but on the ground
that it was in accordance with the teaching of the
older Eathers, and in pariicular of the late Bishop of
Alexandria (Labbe, iv. 368). So little was as yet
known of the doctrine of Papal Infallibility.
The dates of these Treatises are respectively, CyriPs
2nd Letter to Kestorius, Jan. or Eeb., 430 '^, his 3rd

•=
On the question to what extent Conciliar sanction was
given to Cyril's 3rd Letter, see Tillemont, xiv. 358, 398, 758,
Bouth, Opuscula, ii. 94, Dr. Brighfs Church History, 2nd Ed.
p. 333, n.
«•
Tillemont, xiv. p. 337.
 —

TRACTATUS. 57

Letter, Nov.430 % his Letter to John of Antioch,

3,

March or April, 433 ^, Leo's Letter to Flavian, June

13, 449.
To understind the allusions made by Cyril to the
ttaching of Nestorius, Nestorius's 2nd Letter to Cyril
should be refcrred to, and also the extracts from his
writings read in the first Session of the Council of
Ephcsus. These are to be found in Labbe, iii. 519
529, and also, together with two other collections, in
Garncrius's Edition of Marius Mercator, pars posterior,
pp. 95— 112.
• Tillemont, xiv. p. 358. ' Ibid., p. 547.
 58

APPENDIX.

NOTE ON THE DATE OF FORTUNATUS'S

COMMENTAEY^
FoRTUisrATUS, expounding the dause in vfrse 29,
*'Hoiuo ex sTibstantia Matris in sijeeulo natus," ob-
serves, "Id est, in isto sexto milliario^ in qiio nunc
sumus.'^^

Fortunatus then, living in the same millenary of

the "world's age as that in which Christ was born, aud
regarding that as tho sixth minenary since the Crea-
tion, must have written before the cLise of what he
conceived to be the year of the world 5999.
To adjust this date to the Chrislian era, we must
deduct from it the date assigned by Furtunatus to
the Incarnation.
What that was, it is impossible to determine with
certaioty. The writers, whtther of the early Church
or of the middle ages, were not all agreed. Some of
them, following St. Jerome, and adhcring to the chro-
noiogy of thc Hebiew text of thc OM Testament,
placed the Incarnation in the year of the workl 3953,
**completis ab Adatn annis 3952." This, however, is
obTiously beside the present question, since, so far
from assigning the birth of our Lord to the sixth mil-

From a Pamphlet by the Editor, On the Age and Author

of the Athanasian Creed. —Parker, Oxford, 1872.
 59

lenary of the wor]d's age, it places it more thari a ihou-

sand years before that milh nary bcgan.

Others, taking the Septuagint for their guide, but
adopting diverse raodes of computation, arrived at di-
verse conclusions. Thus the tra of the Incarnation,
'^secundum Graecos duntaxat," as Bede (or more pro-
bably another writer, thougb of his age) represents it,

was in his day 5509, — the Constantinopolitan era, still

in use in the Greek Church; that of Julius Africanus,

the only one which in the earlier centuries seeras to
have received ecclesiastical sanction, 5500; that of
St. Augustine 5351 ; that of Eusebius 5200. Eede cal-
culates the date according to the Septuugint at 5200,
''completis ab Adam annis 5199." This was the era
geneially accepted in the middle agcs.
If then Fortunatus adopted the first of the above-
named syslems, the close of liis sixth millenary would
coincide with the close of a.d. 490 ; if that of Julius
Africanus, the one most used in the early Ciiurch,
with the close of a.d. 499; if that of St. Augusiine,
with the close of a.d. 648; if that of Bode and the
gener;dity of the mediieval writcrs, with the close of
A.D. 799.
Some time after thesc calculations were published
a writer was discovered, Freculplms, Lexoviensis Epi-
scopus (he died in 853), who dates the Incarnation
A.M. 5129. This wouLi make the close of the sixth
millcnary, a.d. 870. But Freculplius, so far as I can
find, stands alone in his calculation, and it is to be
observed that he glves it as his caJcidation, not as
the ordin:iriIy accepted date of the age in wliich he
wrote. Eurtunatus, wilhout doubt, had in view the
60 DATE OY F0RTUNATUS'S COMMENTARY.

current chronology of |jis day, and that, as I have

shevvn, would make the close of the sixth millenary
coincide at the latest with a.d. 799.
This, then, may with a very strong degree of pro-
bability be regarded as the lirait on the later side
within which the Commentary must have been written.
But a writer, conscious that he was on the extreme
verge of a period, would hardly have expressed him-
self in such a context as that which I have cited,
without sorae qualifying word indicating its nearly
approaching close. St. Augustine, in his De Civitate
Dei, writing between a.d. 413 and 426, when in his
account there must have bcen still some 230 years to

run before the close of the millenary, qualifies his

computation in this way, — "Ab ipso primo homine
nondum sex millia annorum complentur." Elsewhere
his Lmguage is still more to the point; for discussing
the meaning of the thoupand years, in the Apocalypse,
in which Satan is said to be bound, he assigns this
as one explnnation, *'
Quia in ultimis annis mille ista

res agitur, id est, sexto annorum milUario, tanquam

sexto die, cujus nunc spatia posteriora volvuntur ^," For-
tunfitus says simply, *'In isto sexto milliario, in quo
nunc sumus.^^
It is improbable, then, even assuraing a.d. 799 to be
the lirait of Fortunatus's sixth millenary, and there-
fore the limit wiihin which his Commentary must
have been written, that that year, or any year at all
near was the actual year; while the years inter-
it,

Tening between that year and the Incarnation allow

large scope. Eut it is merely for argumenfs sake
•>
De Civitate Dei, xviii. 40 ; xx. 7.. See also xii. 10.
 DATE OF FORTUXATUS'S COMMENTArtT. 61

that I assume that year as the limit. If the Com-

mentary was written at the time which Waterland
assigns to it, a.d. 570, or even earlier, the language
used is still equally appropriate, and language, as we
have seen, to all intents and purposes the sarae, except
that it implies a more lively apprehension of the ap-
proaching close of the millenary, was aclually used by
St. Augustine between 413 and 426,
 62

S. CYRILLI HIEROSOLYMITANI EPISCOPI

CATECHESIS QUARTA.

KATHXH2I2
A' ^OTIZOMENQN.
*Ev lepoo-nXviJLOLs <TX^8ioa6e7aa, nepl twv 8eKa hoyp.dTOiV. Kal
avayvuxTis eV Trjs Trpns KoXoaaaels' " BXeneTe prj tis vpas
faTai 6 crvkayoiywv dia Trjs (piXocrocfiias Kal Kevrjs aTrar?;?,

KaTci TT]v TTapdboaiv toiv dvdpdoTTcov, KaTct Ta oroi^^eia Tov

Koap.ov,''^ Ka\ Ta i^hs.

]y[IMEITAl Tr]v dpeTrjv f) KOKia, kol to ^L^dviov ^Ld-

^fTOL alTos vopLadrjvaLy cr)(r]paTL pev npos tov ctltov e^opoLOv-

fj.€vov, €K 8e TT]s ycvcrecos vtto tcov hLaKpLTLKoav e^e\ey\6pevov,

Kai 6 AluJSo^os [xeTaaxrjpaTL^eTaL eis ayyeXov (pcoTos, ovk iva

iTvavekOr] ottov Ka\ rjv, [ooaTTep ydp aKpcov, dvrjXaTov Trjv Kap-
diav KTrjadpevns, dpeTavorjTOV Xolttov e^ei Trjv TrpoaLpeaiv) aXX*

iva Tovs ladyyeXov ^inv TroXLTevopevovs a^Xeyj/Las aKoreL kcu

dmaTLas XoLpwbeL TrepL^dXXrj KaTaaTdaeL. noXXoi Xvkol nepi-
dyovaLV ev evbvpaaL npo^dTCdV, Trpo^dTcov pev evhvpaTa KeKTrj-

fxevoi, ov prjv Ka\ ovv)(as kol obovTas' aXXd Trjv rjpepov TvepLKeU

fievoL dopdv, Ka\ t6o axqpaTL tovs dKoKovs drraToovTes, tov <p6o-

poTTOLov TTjs dae^eias eK tcov odovTOiv npoaxeovaiv lov. Xpeia

TOLVvv Beias rjplv -x^dpLTos, Ka\ vrj(paXiov dLavnias, Ka\ ^Xenov-

Tcov 6(j)daXfxcov, Lva prj, ^L^dvLOV oos aLTOv (payuVTes, e^ ayvoias

ffXa^oopev, prjTe tov Xvkov irpo^aTOV vTroXaj36vTes, Oqpev-

Boopev, prjTe (iyyeXov dyaOoiroLOV rov oXeOponoLOV ALd^oXov
VTTonrevaavTes, KaTanodiopev. " HepLepxeraL ydp cos Xecov

(opvopevos, Cv'^^ riva KaTanij], Kard tv" ypa(f)fjv. Aid tovto

 8. CTEILLI HIEEOS. CATECHESIS QUAETA. 63

Tj 'EKK\r](Tia vovOerel, dia tovto to irapovTa didao-Ka\fla, dia

TOVTO To. avayvGXTfiaTa yivovTai.

2. *0 yap TTjS Oeoaf^elai Tponos €K bvo tovto)V o^vvfaTrjKef

boyixaTOiv evaf^oiv Ka\ 7rpd^((i)v ayaOodv Kat ovTe to. hoypaTa

XOi>pis fpyoav dyadoiv evTrpoabcKTa tc5 Qfco, ovre to. prj per
(vaflScov doypaTOiv epya Tekovpfva npoa8f\€Tai 6 Qfos. Ti

yap o(p(\os, eldevai pev to. ncpl Qeov doypaTa KaKcos, kol

TTopvfvfLV olaxpuis ; tl 8' av TrdXiv ocpeXos, ao}(j)pov(7v p.ev

Ka\o)S, Ka\ ^kaacfirjpelv dae^cos ; MeyiaTOv Toivvv KTripd iaTi

to TOiV ^oypaTOiv pddrjpa. Kai XP^'^ vrj(^ci\lov ^vxrjs, (7r(Lbf]

noWoi elaiv oi av\ayo)yovvT€s dui ttJs (l)i\oao(pias Ka\ Kevrjs

dndTrjs. Kat oi p(v' EWrjves 8id t^? evy\oiTTLas KaTaavpnvat'

" pe\i ydp dnoaTd^d dno )((i\(oiv yvvaiKos n6pvr]s, Oi 5e
(K nepLToprjs, Sta TOiv Beicov ypacfioiv as nape^rjyovvTaL KaKois

Tovs npoaep)(opevovs anaTooaLv, €K TratStou p(\(ToivTes (ois

yrjpois, K(i\ (V dpa6i(i KaTayrjpoiVTes. AipeTLKOiv de naldes, dLO.

Trjs )(pr]aTo\oyias Ka\ evy\o}TTLas, dnaTOiaL Tas Kap8ias Toav

aKdKOiv, oianep /LteXtTi, Trj tov XpLaTov npoar]yopi(x, to ToiV

dvaaepoiv boypciTOiv lol36\a avyKokvnTovTes. Ilepi hv dndv-
TOiv dpa \eyeL Kvpios, " B\(neTe pr] tls vpds n\avr]ar].^^ Alcl

TOVTO KOL T] Ti]s TliaT€0)s SiSacTKaXia kol els avTrjv e^r^yr^aeis

yivovTat.

3. llpo de Trjs eLS tt]v IIicrTd/ napadnaecos, Ka\ois ('xei-v poi

boKel vvv dv(iKe(pa\aioia€L avvTdpco ^^pj^cratr^at tcov civayKaicov

toyixaTcov, iva prj t6 n\ri6os TOiv \€)(6qaopfVcov Ka\ t6 peTa^v

^Ldarrjpa tcov r^pepcov t\]s dyias TeaaapaKoaTr]s dndar]s \i]6riv

ipnoLr]ar] ToiV ev vplv dcf^e^eaTepoiV tt) dLavoici, aXX' ira vvv

Ke(j)a\aico8cos vnoan(LpavT(S, pf] (nL\a6(op(6a tcov avTcov n\a-
TVT(pcos yeoi pynvpevciiv vaTepov. ^Avaa)(€a6oiaav de tcov avp.-
irapnvTOiv OL Te\eL6T(poL Ti]V e^Lv, Ka\ " to ala6rjTr]pia fjSrj

yeyvpvaapeva €)(ovTes npos ^idKpLaLv dya6ni) t€ kcu KaKoi"

vi]nL'o^€(rT(pcov dKovovTes Ka\ Tr]s ya\aKT(i)8ovs eiaayoiyriS, Iva

aixa Ka\ «t rfjf KaTr])(T]cr eois xpeiav ()(ovT€s oi(})e\r]6coaL, Ka\ oi

 64 S. CTEILLI HIEROS.

TTjv yvoi(nv exovres Trcpi hv TTpoyLvajaKOvcnv Tjdr] ttjv fjLvrjixqp

ava^iOTTvprjdaxTi.

nEPI 0EOT.
4. IIpcoTOV Tolvvv Vixuiv Tjj "^VXD TedepeXiovcrdoi doypa t6
Trepl Qeov' otl 6 Qeos eis ecTTi povos, dyiVurjTOs, avap)(os,

uTpeTTTOs, dvaWoLcoTos, ov)( v(^' erepov yeyevvrjpevos, ovx

€Tepov didboxov Ka\ ovre ev XP^^^ "^^^ ClJ^
t)(^(ov TTJs C^rjs

ip^dpevos, ovre noTe TeXevTatv Ka\ otl Avtos eaTLV dyaBos

Ka\ diKaLos' Lva edv ttotc dKovarjs XeyovTOs alpeTLKov, " akXov
elvaL Tov diKaLOV Ka\ dWov eLvaL tov dyadov, evBvs VTTopvrja-

6€\s yvois To TTis aipeo-eois to/SoXoi/» 'EroX/^jycrai/ ydp Tives

dcre^cos Tov eva Qebv 8La\oopLcrai tco Xoyca, Kai TLves ecTTOv,

*'
oKXov pev Tov drjpLovpyov t^s "^^X^^ '^"^ deaTTOTrjv, dWov de

Tov Tcov (TOipdToav, dvorjTcos dpa Ka\ bvcrcre^cbs dLddcTKOvTes.

Hcos ydp dvo Kvpicov eis dovKos yiveTaL dvOpooTTOS, tov Kvpiov
XeyovTos ev evayyeXioLs, " OuScis dvvaraL dva\ KvpioLs 6ou-
Xev€Lv ; Els ovv cVrt Qebs povos, 6 Ka\ yj/v^ciyv Ka\ cToapdTOiV

7roLr]TT)S' €Ls ecTTLV 6 hrjpLOvpybs ovpavov Ka\ yjjs, ayyeXoiv T€

Kai dpx^ayyeXoiv TTOLrjTTjS' 6 TroXXciiV p.ev drjpLovpybs, evbs de

fiovov YlaTrjp npb alcovcav^ evbs povov tov povoyevovs Yiov

avTov Tov Kvpiov rjpcov ^lrjcrov XpcaTov, di ov eTToirjcre TTdvTa^

Ta opaTa Ka\ Ta dopaTa.

5. OvTos, 6 TTaTrjp Tov Kvpiov rjpcov ^lrjaov XpLaTov, ov
TT€pLyeypaTTTaL ev tlv\ tottoo, ovde eari pLKporepos ovpavov-

aXX' " epya tcov daKTvXcov avTov elaLV oi ovpavo\,^^ kol rj

yq
Trdcra ev tt) bpaKL avrov KaTex^Tai. Ovtos ev TrdaLv ecrTL, Kai

iravTcov eKTos. Mj) vopiarjs avTOv Tbv tJXlov (poiTeLvoTepov, j)

laov eluaL. O yap Tbv tJXlov KaTaaKevdaas TTpoTepov o^ftXet

ttoXXq) pdXXov davyKpiTcos eLvai p-ei^oiV Ka\ (jioiTeLVOTepos.

npoyvoiaTTjs eVrt tcov peXXoVTcov, Ka\ irdvTOiV dvvaTcoTepos'

eldois dnavTa Ka\ iToiSiv ois ^ovXeTai' ov;^ VTTOKeipevos npay-

lidTuv dKoXov6iaiSy oiide yeveoei, ovBe tvxQ* ovB" eiixapfxevij'
 CATECHESIS QX7ARTA. 65

cV naai reXeioSf Koi naaav dper^S' iSeaj/ ev laco KeKTrjixevos»

oCt€ ficiovixevos ovre av^cov, aXka dcl Kara ra avra Ka\ waav^
Ttoy €^o)Vi T]roifiaK(os KuXacnv rols d/xaprcoXoTy, Kal ar€<pavov
Tois diKaiois.

6. ETTfi ovv iirKavqdrjaav ano rov ivos Qeov dta(f)6pa)9

noWoi, Koi oi [X€v rjXiov (Oeonoirjaciv, iva, dvvovros rjXiov,

KaTo. Toi/ rrjs vvktos Kaipbv lideoi pevaatv, ol dt aeXrjvrjv, Iva

(V rjiJLfpa. Qcov [xr] e^^oxxi, oi 8e ra Xoma p-ipr) roi) Koapov, oi

8e ras rexvas, oi de ras rpo(pdSf oi de rds T]8ovds, Kai oi pev

yvvaiKopavels, yvpvris yvvaiKos (ihoiKov iv vyprjXu} aTrjaavreSf

A(ppo8iTr}v re npoaayopevaavres, npoaeKvvrjaav 8id tov (pai-

vopivov ro ndOos, oi de rov XP'^^^^ "''o Kapnpov (KnXayevres,

avrov re Kal rds Xomds v\as eBeonoirjaav. 'Eai' de tis rov nepl

fiovapxias rov Qeov \6yov npoBfpeXioiar] rfj Kaphia, Ka\ ncLaOfj

Tovrcd, ndaav opov rwv KaKcov rrjs eldcaXoXarpeias Ka\ Trjs riov

aip€TiK(i)V nXdvr]s (KKdnrei ttjv (popdv. ToCro pev ovv aoi npS)'
Tov 86ypa rrjs evae^das iv rjj yl/vxjj npodepeXicoaov, 6ta rrjs

viareois.

nEPI XPI2T0T.

7, IltCTTfVf hi Kai fls TOV Yiov TOV 060x5, TOV €Va Ka\ pdvOPf
Tov Kvpiov r]pu>v \r]aovv XpLar^v rov (k tov Qeov Q(6v yev
vr]6(VTa, rov (K Zoris Z(t)f]v y€vvr]6(VTa, rov ck ^caro? <E>coff

yfvvridevra, rov dpoiov Kard ndvra rto yevvqaavTi, rov ovk ev

Xp6vois ro eivai Krrjadpevov, dXXa npo ndvroiv rcov aLcovo)u di-
oio)s Ka\ dKardXT]nTo)S eK rov lHaTpos yeyevvr]^e'vov, rrjv anfhiav
Qeov Ka\ Tr)v hvvapiv, Ka\ rfjv 8iKaioavvr]v rf]u evvn^araTOVf

Tov ev Sf^ta roG narpos- npo ndvroiv to)v alcovoiv Ka6t(6uevov,

Ov ydp, o}s Ttves ev6piaav, perd ro nci6os aTe(pava}6e\s ooanep
vno rov Qeov, 8id ri]v vnopovf]v eXajSe rbv ev be^La 6p6vov
dkX d(fi ovnip (ariv {(ari de y(vvr]6e\s de\) e;(et ro ^aaiXiKop
d^ia)p.a, avyKa6eC6pevos tco UaTp^, efos u)v Ka\ aocpia /cai

F
66 S. CTRILLI HIERUS.

bvvaiJLiSj Ka6o)s flprjTai' ra> TlaTfH (rvfx^aaikevoiv, Ka\ TvdvroiV

hia Tov UaTfpa drjpiovpyos' aWa dveWnrrjs els deoTrjTOS d^iaVy

Koi yivuxTKcov Tov yfyevvrjKoTa, Kadois yivdyaKeTai vno rov ye-

yevvrjKoTos. Kai iva avvropcos ('iTTCopev, rov iv evayyekiois
**
yeypappivov p.(ixvr]ao, ori ovhets cTnyivdnaKei rov Yluv, «t [xt)

6 IlaTrjp' ov8e ruv HaTepa r\s enLyLvaiaKei, fi prj 6 Yios."

8. Ka\ p-r]T€ dTCaWorpLUiarjs rov Harpos rov Ylov, pr]Te avv

a\oL(f)r)v epyaadpevos vloiraropiau iriarevarjs' tiXXa iriarevi

ori evos Qeov povoyevr]S els iar\v Ylos, 6 7rp6 ndvroiv rayv

ald>vo)V Qeos, Ao-yo?, — Ao'yos, ov TrpoipopiKos els depa ^caxeO'

pevos, ovre Xoyois dvvnoardroLS e^opoLovpevos, dWd Aoyos,

Yios, 'KoyLKOiV TTOLrjTrjs, Aoyos, d^ovoiv rov Uarpos Ka\ XaXoiV

AvTos. Ka\ 7r€p\ pev rovrcov Kard KaLpov, el 6 Qeos napda^^oii

TiKarvrepov f]plv pr]6r]aeraL' ov ydp e77L\av6av6pe6a Tr]s npo-
Tdaeois, ori Ke<pa\aio)deLS elaayoiyds Triareois vvv 7roLovpe6a.

nEPI TH2 EK nAP0ENOT FENNHSEnS.

9. UiaTeve 8e otl ovtos 6 povoyevrjs Ylos rov Qeov, Sta Tas

dpaprias rjpoiv, e^ ovpavoiv KaTr]\6ev «ttI Tr]s yr]S, Tr]v opoLO-

7ra6rj ravrr]v fjpiv dvaka^oiv dv6poi7r6rr]Ta, Ka\ yivvr]6e\s e^

dyias Uop^evov Ka\ '

Ayiov Hvevparos' ov boKrjaeL Ka\ (pavra-
aia ri)? evav6poinr]aeois yevopevr]s, aWd rfj aXrj^eia.' ov8e coa-

TTep bLa aoi\f]Vos dtfX^coz/ rfjs 7iap6tvov, tiXXa aapKoi6e\s e^

avTf]s dXr]6(os, [_Ka\ ya\aKTOTpo(f)r]6e\s d\r]6oiS e^ aiV^s-J

KpayoiV 0)9 fjfxels d\r]6a>s, Ka\ ttlcov cos fjpels d\r]6(bs. Ei ydp

<f)dvTaa[ia rjv 17 €vav6p(07rr)ais, (f)dvTaafJt.a K(i\ f] acoTrjpia. Altt-

\uvs fjv 6 XpLaros, dv6p(OTros pev rd (f)aiv6pevov, Qeds 8e ro

[if] (fiaLvopevov ea6ioiv pev cos dv6pa>nos d\r]6(os ois rjpels^

eix^ ydp rfjs aapKos ro 6poLona6es cos f]peLS, Tpe(f)(0!> He €K

neire dproiv rovs nevTaKLa)(^L\iovs (os Qeos' dno6vf](rKo)v p,€V

ois dv6ooivos d\r]6w'!. vf=Ko6v be rov reroarjpepov eyeiixov &)S

 CATECHESIS QUARTA. 67

GfOf Kadevbcop fls ro 7r\(Hnv aKrjdcos (uy uvBponTTOS^ Kai Trepi-

jrarwi/ cVi Ta>j/ vbuTtov ojs Geoj,

nEPI TOT 2TATP0T.

10. OilTOff €aTavpu>$r] vntp TOiV apapTioiV fjfxcov aXr)6a>s.

Kav yap dpvrjaaaBaL ^ovXrjOrjS, 6 tottos eXey^^ei ae cf)aiv6p.€'

|/oy, 6 fiaKapLos ovtos To\yo6as, iv <o vvv, dia tov iv

avTut aTavpojdfVTa, (TvyKfKpoTrjfJLeda. Kat tov ^vXov tov

aravpov Trdaa Xolttov t) olKovpevrj KaTa p.fpos enXrjpoodq.

Ea-Tavf}(t)6r] de ov^^ vnep l^lcov dpapTLcov, dXX iva Tjpels T(ov

oiKfLoov dpapTLMV fXfvdepoodcopeu. Kal KaT€(f)povr]drj p.ev vtto

Tcov dvdpMncov totc Kal (ppaTviaOrj oos avOpooTvos, eyvcopLaSr) Se

VTTo Trjs KTLafoos oos Qfos' 6 ydp rjXios, dcaTroTTjv dri/xafo-

fjL€V0V idoov, e^eXlpnavev Tpepcov, ov (jyepcov ttjv 6eav.

nEPI TH2 TA*H5.

11. 'Ev pvrfpaTi neTpas €Te6r] d\r]6oos cos dv6poonos' aK\d

treTpaL hLfppdyr]aav t(o (f)6^(o 5t' avTov. KaTrjX^ev els Ta
KaTax66via, Iva KriKfWev 'kvTpdoaT]Tai Toiis dLKalovs' 'E/3ouXoi;
yap, ane poi, tovs pev ^couTas dnoXavaai ttJs xdptTos, Koi
TuiiTa, Tcov nKcLaToov ov)( daioov ovtoov, tovs de dnd *A5au
noKvxpovicos dnoKfKKfLapevovs pf] TV^flv Tr]s eXevSepias Xoi-
ndv ; Ho-atuf 6 npo(f)r]Tr]s ToaavTa nepl avToii p(ya\o(f)(avoos

€Kr]pv^fV ovK ^6f\fs iva Bao-iXfVf KaTf\6cov \vTpcoar]Tai tov

Kr]pvKa ; Aa^iS t]v (Kfl, Kul ^apovr]\, Ka\ ndvTfS oi npo(pr]Tai,

KuL avTos loodvvr]s 6 \(ycov Sid TcJov dnoaToXfVTcov, " 2v fl
6 (pxdfXfvos, f] fTfpov npoadoKcopfv ;" ovk fj6(\(s iva KaTa^ds

XvTpcoarjTai tovs tolovtovs ;

DEPI TH2 ANA^STASEnS.

12. *AXX* 6 KuTalHds fis rd KaTax6'>via nd\iv dvrj\6€, Ka\

6 Ta(f)(\s \T](rovs nciKiv dviaTT] rd T,)ir']U(pov dXr/^aiy" Kav
68 S. CIEILLI HIEEOS.

TTore (re SLaa-vpaxnv lovbaloi, ra;(€coj a7rai/T»;croi', oCrco? epco-

Trjaas' '''lcoray TpirjiJifpos dno ktjtovs e^rfkOe^ Ka\ XpiaTos

rptfjpcpos diTo yrjs apa ovk eyrjyep^^ai ', Tcoi' ocrTeoiv 'EXtO"-

craiov veKpbs dip^dpevos iyrjyepTai' Ka\ 6 tq)V dvdpcoiroyv Uoir]-

Tr)s, dvvdpei UaTphs ap'' ov)(\ pdWov (VKOTTcoTepov iyelpeTai

^AveaTr) Toivvv dXrjdcos' Ka\ dvaarTas, ndXLV S(p6r] Tols padrj-

Tals. Ka\ pdpTvpes avTOv Trjs dvaaTdaeciis fJLaOrJTai ScoSfKa,

ov Xoyois Ke)(apL(Tp€voLS papTvpj^aavTes, dWd p-^XP^ ^aadvcov

Ka\ OavdToov nep\ TrjS a\i]6ovs dvaaTdaecos dyoiviadpevoi.

EiVa, " eVi (TTopaTos pkv bvo pdpTvpov Ka\ TpLoav aTaOr]-

ceTai ndv prjpa,^' KaTa Trjv ypa(f)r]v ScoSexa de Trj dvaaTdaei

Tov XpLaTov papTvpovaL, Ka\ dpa €TL npbs Tr\v dvdaTaaiv
aTrtoTeis ;

nEPI ANAAH^EHS.

13. Tov hpopov de Ttjs vnopovrjs TcXeaas *lr]aovs, Ka\ Tovi

dv6pa>novs \vTpcoadiJ,€Vos Ttov dpapTioiv, dve^r] na\LV els tovs

ovpavovs, V€(pe\r]s avTov vnoXa^ovarjs. Kai dyyeXoi p.ev

dvLovTi napeiaTr]K€iaav, dnoaToXoL 8e ededtpovv. Et de Tis

Tois XeyopfVOLs dniaTel, avT?j niaTeveTOi Tr] bvvdpeL tcov vvv

^Xenopevoiv. UdvTes oi ^aaiXels TeXevrciiUTes avvanoa^ev-

vvovai TT] ^co_^ Ka\ Tr]V hvvapiv XpiaTos 6e aTavpoi6e\s vno

7rdar]s npoaKvvelTaL Tris oLKOvixivrjs. Tov eaTavpcapevov KOTay-

yeWofxev, kol TpepovaLv ol 8aipoves. IloXXot KaTa ;;^po'i/ou?

eaTavpcadijaav dWd noiov aTavpoidtvTos eniK^rjaLS eTepov

TTOTe Tovs Saifxovas anrjXaae ;

14. Mr) Toivvv enaLaxyvBoopev rc5 aTavpQt tov XpiaTov*

aXXa Kav aXkos dnoKpvnTj], av cfiavepois en\ fxeTOina acppayi'

^ov, tva ol baifioves, to ar]pelov Idovres t6 /Sao-tXtKoi', paKpav

(bvycoat TpefiovTes. Iloifi de tovto t6 arjpelov, eadioiv Kai

nivoiv, Kadr^pevos, KOLTa^opevoi, e^aviaTapevos, XaXcov, nepi-

iraToiv, dna^anXoiS iv navTt npdypaTi. 'O ydp eVTavOa aTav

 CATECHESIS QUAETA. 69

pa)6e\i ev ovpavols icTTiv a.v(o. Ei pev yap aTavpoidels Ka\

Ta<p€\s iva7rep€iv€ T(0 rd(^cp, €L)(op€V av inaKTX^vecrBaL' vvv\

he O «V TUi To\yo6a tovtco aravpco^eis dno tov npos dva-

ToXas opovs TCdV EXaicjv dva^eftrjKev els Tov ovpavov. *Ei/-

Tfv6fv yap fls qbrjv KOTa^as, Ka\ TrdXti' dv€\6a>v npbs rjpas,

afp' fjpaiv dvrjX^e ndXiv els tov ovpavoVy tov UaTpos avT<a

npoacfxovovvTos Ka\ \iyovTos, " Kd6ov €K Se^iaii/ /xou, ews' av

Boi Tovs (x6povs crov vnonudiov Tav nodo)v crov.

nEPI MEAAOT2H2 KPI2En2.

15. OvTOS ^lrjaovs 6 XpiaTOs 6 ava^as epxcTai naXiv i\
ovpavwv, ovK dno yrjs- Ka\ einov, " ovk dno yrjs, eneidq
noWo\ peXXovaiv dvTixpiaToi viiv anb yr]s ep^ea^ai. "Hdt]

yap, Ka6(i)s f^eoiprjaas, rjp^avTo noXXo\ Xfyeiv, ort " iyoi flpi

6 'XptOTTos' Kai /LieXXft Xombv fp^fa^ai Tb jSfieXuy/xa TrjS

iprjponafois, \lrfv8rj XpiaTov npoarjyopiav eaurco npoaTt6fis.

Si» 8f poL Tbv dXr)6r] XptaTbv, rbv vlbv tov Qfov Tbv povoyfvrj,

firjKfTi XoLnbv dnb yrjs ipx^pfvov, dXX' i^ ovpavCav npoaboKa,

vnfp anaaav daTpanrjv Ka\ Xapnrj^ova ^corof rot? Trdat (fiaLvo-

fifvov, vn dyyfX(x)V 8opv(fiopovp€vov, Iva Kpivrj ^uiVTas K(i\

VfKpovs, Ka\ ^aaiXfvrj ^aaLXfiav ovpdvLov, alutvLov, Ka\ drfX'

tvTrjTov. *Aa(f}aXi^ov ydp poi Ka\ iv TovTOi, infidt) noXXoi

(laLV 01 XiyovTfS, " TeXos fLvaL Trjs XpiaTov ^aaiXfias."

nEPI AnOT nNETMAT02.

16. IlLaTfVf Ka\ fis To Uvfvpa Tb "AyLov Ka\ ttjv avrfjv

(X€ n€p\ AvTOv do^av, rjv napfXajSfs ^X^^^ nfp\ UaTpbs Ka\
Yiov, Ka\ prj /card tovs to. dva(f)r]pa n€p\ avTOv ^LSdaKovTas.
2i» de pdv6av€, ort iv iaTL tovto to " Ayiov Uvevpa, ddiai-
p€Tov, noXvbvvapov, TroXXd ptv ivfpyovv, avTb fic pf] pfpiC'

op,fvov' To yLvoiaKov tcl pvaTqpLa, rd ipfvvoiv ndvra, Ka\ rd

 rO S. CYEILLI HIEEOS.

fidOr) Tov Qeov, ro ijrl tov K.vptov ^lijcrovv XpiaTov iv etSet

TTfpLCTTepas KaTeX66v, t6 ev vopw Ka\ TrpotprjTais evepyrjcrav,

t6 Ka\ vvv KaTo. t6v Kaip6v tov jSaTrTlapaTos acfipayi^ov aov

TTjv yj/vxr^v ov Ka\ nacra vorjTf} cj^vais xpelav e^^ei tyjs ayio-

Tr]Tos, els o ^XaacfyrjfjirjaaL tls iav roXprjar], ovk exei acfiecriVy

ovt€ iv Tco aicovL tovtco, ovt€ iv T(o piWovTiy onep avv Uarp^
Kal Ylci) Tf) rrjs QeoTrjTos 80^77 TeTiprjTaL, ov kol ;^pfiai/ €)(ovaL

6p6voi Ka\ KvpLOTTjTes, o.p-)(^a\ KCLL i^ovcrlaL' Et? yap iari Geoy,

6 Tov XpLCTTov JJaTrjp, Ka\ (Is KvpLOS ^lrjcrovs Xpicrro?, 6 tov

fiovov Qeov povoyevrjs Ylos, Ka\ ev t6 Hveviia t6 AyLov, to

TTavToov dyLacTTLK^v, Ka\ 6eo7roL6v, t6 iv vopco Ka\ 7rpo(pr]Tais,
7ra\aia re Ka\ kcilvj] dLa6r]Kr], \a\r]crav.

1 7. TavTr]v e;^e rrjv acppaylba iv Tr] dLavoici rrov irdvTOTe,

rjTis vvv pev KaTii dvoKecfiaXaLcccrLv dKpo^Lyoos (To\ e\pr]TaL, ei

8e TrapdcrxoL 6 Kvpios, peTa Trjs iK roov ypacf>(iov dTrobei^ecos

KaTu dvvapiv pr]6r](reTaL. AeT yap nep^ tcov 6eLcov Ka\ dylcov

TTjs TTLCTTecos pvcTTr^pioov pr]be t6 tv)(6v dvev toov 6eicov irapa-

didoa6aL ypacf)a>v, kol pr] aTrXcoy TTL^avoTr^crL Ka\ \6yoov KaTa-

aKevais napacpepea^ai. Mr]8e ipo\ t&> Tavrd aoi \eyovTi

dTrXcos' 7TLaTevar]s, idv Tr]v aTrodet^Lv toov KaTayyeXkopevcov dno

Toov 6eia>v pr] Xd^ijs ypa(f)cov. *H au)Tr]pia ydp avTr] Trjs niaT-
foos rijjicov ovK i^ evpeaLXoyias, dXXd i^ aTroSei^ecoy Toov 6eLcov
iaTL ypacpcov.

nEPI ^YXHS.

18, Mera Se Tf]V yvcoaLv Trjs aepvrjs Ka\ ivbo^ov TavTrjs

KCLi navayias TriaTecos, Ka\ aeavT^v yvoo^L \oltv6v oaTLs el, ori

dLrrXovs dv6pooTTos Ka6iaTr]Kas, e/c "^v^^s re Ka\ aoopaTos avy-

Keipevos' Kn\ otl, Ka6oos TTp6 ^pa^ios eLprjTai, 6 avTos 0eo?
ica\ Tr]s "^VXV^ '^"' ''^^^ aoopaTos iaTL 8r]pLovpy6s. Ka\ yi-
VooaKC, OTL yjrvxf^v e;(ei? avre^ovaLov, epyov BeoG KdXXiaTOv,
KUT elKova TOv neTTOLr^KoTos, d6dvaT0V bLa tov dTTa6avaTi^ovTa
 CATECHESIS QUAETA. 71

Oeov, ^cooi/, XoyiKou, a(f)6apT0v, 6ia rov Tavra )(^apKTayifvoVy

f^ovaiav ^X^^ noielv a fiovKcTai. Ov yap KaTO. yeveatv dpiap-

Taveis, ovre KaTO. Tv^fiv Tropvcveis, ovTe, KaBcos Xrjpovcri TiveSf

ai T(t)V (iaTpoiV n\oKc\ Tals (i(re\yeiais cre Trpocrexftv avay-

Ka^ovai. Ti ({)evy(ov opoXoyi^aat tu. (reavTov KaKa, to7s dvai'

Tiois (iaTpoLs 7rpoaypu<f>eis ttju alriav ; Mrj ponrpoaex^ Xonrov

aaTpoXoyoiS' nepl yup tovt(ov Xf-yet 17 deia ypac^jy, " ^tt)-

Tcoaav Kal acaaciTcoadv ae ol daTpoXdyoi tov ovpavov, kcA

e^?)?' ""^l^ov TrdvTes (os (ppvyavov eVl nvpl KaTaKavdrjaovTaif

Ka\ ov pr) e^eXcouTai ttv xj/^vxrjv avrwv eK (pXoyds.
19. MdvOave he Ka\ tovto, ori npiv TrapaylvrjTai els Tov^e

Tov Koapov r) ^vxf], oidev rjpaprev dXX' eXOdvTes dvapdprr)-

Toi, vvv eK TTpoaipeaecos ap.apTdvopev. Mr) )iol KaKois tlvos

aKovirrjs e^r)yovpevov t6, " Ei 5e 6 ov de\a>, tovto ttol(o,

"
ak\d pepvrjao tov Xeyovros, 'Eai/ 6e\r)re K(i\ elaaKovar^ade

fiov, Ta dyaBd Tr)s yr)s (fidyeaOe' (dv de pr) 6t\r)Te pT)8e ela-

aKovar)a6e pov, pdxaLpa vpds Kare^eTai," Ka\ rd i^rjs' Kai

7ra\iv, '''
Qarrep Trapearr^aare rd pe\r) vpcov SotXa tt) aKa-
6apai(i Ka\ rrj dvoplci els tj)V dvopiav, ovroy vvv napaaTrjirare
Ta pe\r) vpcov 8ov\a rf) bLKaLoavvT) els dyLaapov. Kat p^p--
**
vrjao TT)s yp(i((ir)s \eyovar)Sj Ka6a>s ovk sdoKipaaav Ti)V Qedv
e;^fiy ev enLyvcoaei' '
Ka\ oti, " To yvooardv tov Qeov (jiavepov

eariv ev avrois' Ka\ (jtl, " Tovs d(f:6a\povs avTuov eKdppv-

aav Ka\ tov GeoO nd\iv eyKa\ovvTos, K(u \eyovTos, " Eya>
de e(f)vTevad ae ('ipne\ov Kapno(f)dpov ndaav d\r)6ivrjV' nios

earpacf^rjs els nLKpiav, f) (ipTT(\os f) dWorpia ;"

20, A^drards eariv t)

yf/vxf). Ka\ opoiaL ndaai ai \l/v\aL
eiaLv dvhpcov re Ka\ yvvaiKo^V' T(\ ydp pe\r] tov acoparos
8iaK(KpLVT(n pdvov. OvK eVri rdypa xf/v^^cov Kard (f)vaLv

dpapTavovacov, ku\ T(iypa y\/v\cov Kard (fivaiv dLKaionpayov-

ao)V (jXX eK npoaipeaecos dp^Porepa, povoeidovs Ka\ dpoLag
ovor)s ev arracri r^f rcov yf/v)((iov vnoaTdaecos. Oi5a nev ovi/
72 S. CTRTLLI HIEKOS.

woWa Xeycoy, Koi as 6 Kaipos fjhr) ttoXvs iariv' aXXa rl

catTrjpias 7rpoTipa>Tfpov ; ov ^ovXei Kap.a>u Xa/Seti/ t(f)6dia npos

Tovs alpeTiKovs ; ovSe deXeis yvoivai Trjs ohov tcls TrapeKTpoiraSj

iva fxrj KOTa Kprjp.vov i^ ayvoias iv()(Br]S ; Ei oi bi.8dcrK0VT€S

TjyovvTai Kepdos ov piKpov ro ae TavTa paOelv, crv 6 fxav6dvci>v

dipa ovK o(^etXf ty rjbicos de^eadat todv Xeyopevoiv t6 n\rj6os

21. AvTe^ovaios idTiv rj y^v)(r], Kat 6 did^oXos t6 pev
vno^dWeiv dvvaTai, t6 be Ka\ dvayKaaai napa npoaipecnv ovk
fX€L Trjv i^ovaiav. 'YTToypac^ei croi nopveias XoyLcrpov idv
StXrjS eSe^o), idv fx^ BeKrj^, ovK eSe^jO. Ei ydp kut dvdyKr}v

(7r6pv€V€s, KOL rivos iveKa ttjv yievvav rjToipacrev 6 Gedy ; ei

Kard (pvcTiv dXX' ov KaTa ivpoaipecnv ibiKaionpdyeis, tivos

€V€K€V crT€c})dvovs iv€K8ir]yf]Tovs f]Toifxaa€v 6 Geds ; IIpa6v iaTi

r6 7rp6^aTov, dXX* ov8e TTore tovto did rfjv TrpaoTrjra eVre0-

avd)6r]' iTreidf] r6 Trpaov ovk e'fc TrpoaLpiaicos dXX ck (pvaecos

avrw TrpoaearLV.

nEPI 2nMAT02.

22. "EyvcoSi dyanrjre, Ka6' oaov e'y;(Q)pet Tc'a>y, rd nepX

yjrvxfjs. Ae^ai Kard bvvap.Lv Ka\ rov nep\ rov acopaTos aov
\6yov. M^ rivos rwv Xeyovrcov dvdaxv dXKorpLov Qeov tovto
eimt ro acofxa. Ol ydp dWdrpLov Qeov eivai ro acopa rt

TTto-revoi/rey, Ka\ lis iv dXXorpico aKcvei rfjv '^vxfjv KaroLKelvj

rovrcp Ka\ eis nopveias eroipcos dnoKexp^vraL. Ti Se Kai Kare-

yvcoaav rov Bavpaaiov rovrov acoparos ; ri pev ydp ev evnpe-

ireia XeiTrerat ; ri de ovk earLv evrexvov rr]S KaraaKevffs ; ^Apa

ovK ixP^v avrovs KaravoffaaL 6(f)6a\p(bv pev \apnpoTarr]v

KardaraaLv ; oncos 8e ra a»ra, nKayicos iyKeipeva, avepno-

hiarov dexerai rf]V aKofjv ; Ka\ oncos f] oa(f)pr]aLS pev iarL

rcov drp(ov diaKpLTLKf], Ka\ ro)V dva6vpLda€(ov dvTL\r]nTiKf}

jj yXcorra di oncos diaaiov npaypdra>v iar\ dLdKovos, ycu-

 CATECHESIS QUAETA. 73

tTTiKris e^ecos, Kai dioKeKTiKrjs fvepyeias ; ottcos 6 nvevixcov, €P

dnnKpvcpois Keifxevos, anav(rTOv e;(f i tov aepos Tr]v avanvoqv ;

Tis 6 evdels naXfxov Kapbias aduiKeLnTov ; tls 6 ^ieXcov eis

<f)Ke^as Ka\ dpTT]pias Toaavras ; tls 6 Tols vevpois tcl ocrTta

(TO<pa)s eveipas ; Tis 6 tjJs Tpo^prjs fxepos fiev els vcrdcratril'

bovs, fxepos 8e els evcrx^fxova diaKpKTiv dLaKplvas ; Ka\ tcl Trfs

daxi]fxocrvvT]s peKrf ev ev(Txr)p.0TepnLS dnoKpv\jras TonoLS ; tls

fxeXXovaav eKXeLneiv Trjv Ta>v dvOpuinoiv (pvaLV di evTeXovs

Koivdivias iiKaTanavcTTOV avveaTrfcraTO ;

23. Mj; Xeye pot t6 acopa napaLTiov dfxapTias eivai' Et

yap t6 acopa t^s dfxapTias atTiov, 5ia Tt veKpos ovx dpap-
Tavei ; Hapddes ^icpos Trj Be^LO. tov TeTeKevTTfKOTOs dpTicoSj
Ka\ (jiovos ou yiveTai. Ata TeTeXevTTfKOTOS dpTicos veov KaXXi;
Trai^Tota naf)epxea6co, Ka\ enL^vfxia nopveias ov yiveTaL. Aid
Tt ; eneiBrf ro acopa ovx dfiapTavei KaO^ eavTo, dWd did tov

acopaTos T) yjrvx^- EpyaXelov iaTi t6 acopa, Ka\ wantp ifxd-

Tiov KOL aToXrf '^vxrfS. Kui' pev vno TciVTrfs nopveia napa-
dodrj, yiueTai dKiidapTov. edv Se dyici yj/^vxu avvoiKrfarf, yiverat

vaos AyLov UvevfiaTos. Ovk eyco TaiiTa Xeyco, dXXd IlavXos

'*
6 ATroo^ToXof e\f)rfKev, Ovx otSaTe, oTt Ta acopoTa vficov va6s

Tov ev vplv Ayiov IlvevpaTos eaTiv ; (pelaaL Toivvv tov aoi-

fxaTos, o)v vaov JlvevfxaTos 'Ayiov rvy^^dr^oiTos. Mff (pvpjfs iv

nopveiaLs Trfv aap^d aov. Mrf fxoXvvtfs aov tt]V KoXXiaTrfV
TavTTfv aToXrfv. Ei de Ka\ efxoXvvas, dnonXvvf vvv 5ia peTa-
voias' avroXovcTat ecos Kaipds napexet.

24. Kat Tov nep\ acocppoavvrfs Xoyov nporfyovpevcos pev

aKovtTCO Tcov fxova^ovTcov Ka\ tcov napBivcov Tdypa, tcov t6v

iadyyeXov fiiov ev Koafxco KaTOpBovvTcov. Mty as vplv dnoKei-

rai aTfCpavos, dheX^Poi' prf fXLKpds rfbovrjs dvTiKaToXXd^TfTe
**
fxeydXrfv d^iav. *AKOvaaT€ tov ^AnoaToXov XeyovTOS, Mij
Tis nopvos f) ^(^rfXos u>s 'HaaiJ, 6s dvT\ ^pcoaecos fXLas cine-

8uTo Ta npcoTOTOKLa aiiTov.'^ ^Ev Ta^is ayyfXtKuis' /St^Xoty Xo4-

 74 S. CYEILLI HIEROS.

nov ('yypacjjels 5ta rrjv TrpoOeaiv rrjs aa)(f)pocrvvr]s, /SXeTre fxr)

naXiv €^nXeL(f>6ris dia rrjv TTopviKrjv ipyaaiav.

25 Mt] 8' av TTokiv KaTopdcov rrjv o-<o<ppoavvr]v aTV<f)cod7^s

KaTa TU)V VTTO^e^rjKoTcov iv ydpco. " TifJLios yap 6 ydpos Kal

yj KOLTT] dfxlavTos, 6)S (fjrjcrlv 6 ^AttocttoXos. Kat crt', 6 Tqp

dyuelav '^X^^i "P" °'^'^ ^'^ "^^^ yeyafMr^KoTOiv iyevvr]6r]s ] IM17

ydp OTL xpva-iov KTrfaLV e^^LS t6 dpyvpiov diroboKLpa^e' AX/V

eveXTTLdes ecTTcoaav Kal ol iv ydpco vopifioos tco ydfxco ^pco/xei/ot,

oi ydpov eudecrpov, dWd fir] tovtov daeXyr] KaTacTKevd^ovTes

8id Trjv dpeTpov i^ovcriav, ol yLvoiCTKOvTes Kaipovs dveaecos,

iva a)(o\d^coaL Tfj 7rpoaev)(f], oi fxeTd tcov evbvpdTcov Kadapd

7rpoa(pepoVTes iv Tals avvd^eaiv els iKK\i]aLav Ta acopaTa, oi

did To TeKvoyovelv, dXX' ov Sta t6 (pL\r]dove2vj rc5 ydfioo irpoa-

ckrfXvdoTes.

26. Kai ot fiovnyapoi Se tovs devTep(0 ydpco avpnepiev-

iX^evTas fir] d7rodoKLfx.a(eTcoaav' Ka\6v pev ydp 17 iyKpdTeia
Ka\ oavpdaLov. avyyvcoaTov de Ka\ tco devTepco ydpco Trpoa-

e\6elv Iva prj rropvevacoaLv oi dadeveli. " KaXoi' pev ydp

avTols, idv peivcoaiv oos Kayco, (jirfaLV 6 ATToaToXos, " el de

ovK iyKpaTevovTaL yapr^adrcoaaw Kpelaaov ydp iaTL yafirfaaLf

T] TTvpovadaL. Td he XoLTrd rrdvTa i^opL^ea6(0 fxaKpdv, Tropv-

€ia, poLx^eia, Ka\ ndv t6 Trfs uKoXaaias eidos. TeTr]pr]a6a>

de t6 acopa tw Kvpico Ka6ap6v, Iva Ka\ 6 KvpLos irrL^Xe'^]]

Ta acopaTL- Tpe(fiea6co 8e t6 acapa aLTLOLS, Iva ^fj Ka\ dvefXTro-

diaToos VTrrfpeTJ]' ov fxr]V tva rrpos Tpv(f)ds eKdo6^.

nEPi BPnMATnN.

27. Kai 7rep\ Tpo(f)oov eaToo vp.lv TavTa Ta bdypaTa, iireLdff

jroXXo\ Ka\ Trefu Ta jSpoopaTa rrTaiovaiv. Oi fxev ydp tols

fL8coXo6vTOLs d8La(p6pcos Trpoaep)(ovTaL' oi he daKovai pev,
KaTaKplvovai be tovs iadiovTas. Ka\ dLa(f)6poos iv tco irepi
 CATECHESIS QUARTA. 75

^poifiaToyv Xoyo) tivmv rj '^vxf] fxoKvverai, ayvoovvTtov tov Tf

(adleiv Ka\ fxr) Tas ('naxpfXeis alrias. Nr/crrevo/xfi' ycip, otVou

T€ Kul Kpeoov (i7r()(op€Voi, ov)(^ 0)9 ^8e\vypaTa piaovvTts, dXXa
Tov pLaOov TTpocrhoKCtivTes, Lva ain-6r]Twv vnepLdovTes, 0.710-

Xavacopfv TrvevpaTLKjjs Ka\ vorjTrjS TpaTTt^rjs, Ka\ iva vvv

anfcpdVTes tv hiiKpvaLV, tv dyaWLaaeL Oepiaoipev ev r<u /zfX-

XoVTL alcOVL. M17 TOLVVV KaTa(f)p6v€l T(OV ecrdLOVTCOV KCU ^La

TTjv (TcopaTOiV dadeveLav peTaXap^avuvTcov. Mrjde \^eye tovs

oXiyco OLico ^pcopevovs fiia tov aTopa^^ov Ka\ Tas TrvKvas

dadeveias' Ka\ pijTe aiTovs ois dpapTo)Xovs KOTaKpivrjs. MrjT€

<os aXXuTpLa piaeL to. Kpea' olde yap tlvus tolovtovs 6

'"
A7Tc')aT(iXos Xeyoov, KcoAuoVrcoi' yapeiv, dTTe)(€a6aL ^poapd-
tcov, a 6 Qeos eKTLaev eis peTaXrjxj/Lv peTci €V)(apLaTias Tols

TTlaTols. kTTfXOp^VOS TOLVVV TOVTOiV, pt] Q)? jSdeXvKTcov drT-

^X^^i ^'^^'' pi-o^^ov ovx ^'x^''^-<

"^X' cos KaXcov ovtoov vTre f)(f)p6v€i

8id Tci TTpoKeipeva vorjTa KaXXiova.

28. ^ AaCpdXLaai aov Trjv '^vx^jV, pr) TTOTe tl (pdyrjs tcop

Tols eldcoXoLs 7Vf)oaevex6evToiV. llep\ ydp tovtcov toov j3po)p(i.-

tcov ovk epo\ vvv povov, dXX rjt^rf Ka\ toIs ATrooroXoiy, kol

laKcofScp, T(o TavTrjs Trfs eKKXifaias e7r LaK^mco, a^rovdr] yeyove'

Ka\ ypdcPovaiv 01 'ATroVroXot Ka\ ol TrpeafivTepoL TrdaL t<hs

WveaL Ka6oXLKr]V €7ViaToXr]v, 7vpor]yovpevo)S pev toov el^coXodv-

Tcov d7vex(a6ai, eireLTa 8e Ka\ ciLuaTos, Ka\ ttvlktov. IloXXol
ydp TO)v dv6p(O7T0)V 6r]pLcobeLS ovTes, Ka\ kvvoov diKr]v ^(JovTes,

To pev alpa X('i7rT0vaLV dypL(OT(iToov 6r]picov Tpdjrov pLpovpevoiy

rct 7T€7rvLypeva 8e KaTea6iovaLv d(j)(L8oos- Su ^e, 6 tov XpLa-

Tov doiiXos, eadicov e^f t6 peT €vXa.fi€ias ea^LeiV' Kai jrepX

fX€V ^poopdToov avTapKOOS.

nEPi ENATMAT02.

29. "Evdvais fie o-ot Xiri) TrepLKeiaSoo, pi) 7Tp()5 KaXXcoTTia'

fiov, aXXd TTpos dvayKaiav aK€7rr]v pr]8e Lva ^(aii/Q)^?/;?, uXX

 76 S. CYEILLI HIEROS.

iva €V x^ifiMui Bepfxavdrj^, Ka\ rov acojjiaTos rrjv acrxfjy-OTvvqv

KaXvTTTTjs. Mj), 7rpo(pd(rei tov ttjv dcrxill^ocrvvTjv KaXvnTeiv,

Tals irepiepyois aToXals els eTepav dcrxT]p-o(rvvr]v (ixwearjs,

nEPI TH2 ANA2TA2En2.

30. ^etSoi» fioiy TrapaKaXco, tov crct>fiaTos tovtov, koi yi-

vaxTKe oTi €K veKpciiv iyepdrfarj, peTci tov crwpaTos tovtov

Kpidrfaopevos. Ei be aoi tls dTTiaTias \6yos vneiaepxeTai,
ois ddvvaTov tov TrpdyfiaTos TvyxdvovTos, eK tcov Kaff' eavTov

aKoirei to. firj cpaivofieva. 2v ydp avrbs, elne fxoi, npo eKOTov
rj TrKeiovciiv eTS)v, Xoyiaai ttov ^ada' c/c nolas 8e afiiKpOTdTrjs
Kcii evTeXeaTdTTjs vnoaTdaeois els ToaovTov rjXiKias fieyedos

Kal ToaavTTjv copaioTrjTOS d^iav KareaTrfs, EiVa, O ro fxfj ov

els t6 elvai napayaycov, t6 ov rjbr] Ka\ 8ianea6v, avdis dva-

aTrjaai ov dvvaTai ; *0 t6v 8l rjpds aneipopevov alrov Kar

eviavTov veKpovfxevov eyeipcov, dpa rjpds avTovs, St ovs Ka-

Kelvos eyrjyepTat, dvaKoXcos dvaaTrjaei ; Opas oncos Ta devbpa

vvv en\ ToaovTois pr]a\v ciKapna Ka\ dcjivWa KadtaTrjKev' aXkd
oKa, Tov ;(€t/Mcoi'os' napeXdovTos, avOis coanep eK veKpwv dva-
/SioT' ov TToXXco pdWov rfpels Koi evKonwTepov dva^rjaopev
*Pa/35of Mcoaecos els cfivaiv 6cf)e(os avoLKeiov ^ovXj} Qeoii fieTe-

^Xrfdrj' Ka\ dv6p(onos d neao>v els OdvaTov ndXiv els eavTdv

ovK dnoKaOiaTaTai
31. M17 npoaexe toIs \eyovaiv, otl ovk eyeipeTat t6 acofia

ToiiTO' iyeipeTaL ydp' Ka\ fidpTvs 'Yiaalas, Xeycov, " 'Am-

aTrjaovTaL 01 V€Kpo\, Ka\ iyepOrjaovTaL 01 iv toIs fivrffieioLS'^*

/cai, " IloXXot Ta>v iv yrfs xcofiaTL KadevdovTav dvaaTrfaoVTaL,

KaTa t6v AavirjX, " o^roi els C^fjv al(ovLov, Ka\ ovtol ets alax-
vvrjv al(ovLov.^' 'AXXa t6 fiev dvaaTrjvaL ndvToav iaTiv dv'

6pd>n(ov' ovx dpoia be ndaLV rj dvdaTaaLS. lldvTes fiev ydp

aicovia XafxfHdvofxev Ta acofxaTa, aXX' ovx ofxoLa dnavTes. Ot
 CATECHESIS QTJAETA.. 77

diKaioi ficv yctp, Iva diaicdvi^ovTes dyyeXois (Tvy)(op€va(0(Titf

oi be dfiapTwXolj iva ets alcovas TOiU dfxapTT]p.dT(ov vTro/neiVaxri

TTjv ^dcravov,

nEPI AOTTPOT.

32. Aid TovTO npoXalBiov Kard (f)iXavBpa>7riav 6 KvpioSi

XovTpov p.cTavoiav edcoKcv, iva t6 ttoXv ra>v dpapTiuiVy p.dWov
Se To ndv (^opTiov, divoppi-^avTes, Ka\ 'Ayico IlvevpaTi Tr)V

(Tcf)pay7da Xa^ovTcs, Kkr^povopoL yevoopeda ^(or^s alooviov. 'AXXa

nepl Tov XovTpoi/ np(OT]v avrdpK(os (IprjKores, enl rd Xeinovra

rSiv €i(Tay(oyiK(ov p.a6rjp.dr(ov Xomdv eXB^opev,

nEPI THN QEinN rPA^HN.

33. Tavra Se 8i8daKovaiv i)pds al deunvevarot ypacf>a\
Trjs naXalas re Ka\ Katvrjs 8La6r]Kr]s» Eis ydp i(TTLv 6 rcov

duo 8ia6r]K(ov Qeus, 6 tov ev ttj kolv^ (f)avevTa XpLarov ev ttj

naXaLo. npoKuTayyeiXas' 6 did vopov kiu npocjiTjTcov els XpLCTT-

ov naidayojyrjo-as, " II/jo ydp roi/ eX6el.v rrjv niartv, vno

v6p.ov ecf)povpovpe6a'^^ Ka\ " 'O vopos naLdaycoyas rjpCov -ye-

yovev ets XptoToV. K(xv nore T(ov alperiKcov aKovarjs rivds

^Xaa<^r]povvros vopov *] np»cf)r]ras, dvricf^Cey^ai Tr]v acorr^pLov

(fxov^Vf Xe-ycoi/, " Ovk rjXdev 'irjaovs KdraXvaai rov vopov^

aXXa nXr]p(oaai." Ka\ cf)L\op(i6(os (niyv(o6L kch napd rrjs

EKKXrjaias no7ai pev elaLv (d rr]s naXaids dLa6r]KT]s /3i/SXot,

TTOtat oe rrjs kolvt^s. Kai /ioi pr]^ev rcov (innKpvcf)cov dvayivcoaKC.

O ydp rd napd ndaiv opoXoyovpeva /ur) eldLos, ri nep\ to.

apcfn^aXXopeva raXaincopeis pdrr]v ; 'AvayivcoaKe rds 6eias

ypacf)ds, rds eLKoat 8vo (Si^Xovs rr]s naXalas dLa6i]KT]s ravras,
Ta? vno rcov ei:idopr]Kovra dvo epprjvevrcov eppr]vev6eiaas.
34. AXe^dvdpov ydp tov MaKeduvcov ^aaLXicos reXevTT]'
aavTOS, Ka\ Ttjs ^aaiXeias els reaaapas dLaLpe6eiar]s dp^dst
78 S. CYKILLl HIEROS.

€iy T€ Tr)v Ba^vXcofiav, Ka\ ttjv MaKednviav, * Kcriav re Koi

Tr)v A'iyvnTov, els tq)v r^? AlyvrrTov j3acrikevovT(ov, ITroXe-

^alos 6 ^ikci8(\(f)os, (piXoXoyoiTaTos yevo^evos jSatriXevs-,

Tas KaTo. rravTa)(ov /3i/3Xovf (jvva6poi^u)V, Trapa /\r]jxrjTpiov

Tov ^aXfjpecos, tov Trjs ^L^XioOrjKrjs npovorjTov, 7T€p\ TUiV

vop,iKcov Ka\ TTpo(f)r)TiKa>v 6ei(t)v ypacf)a>v enaKovaas, Koi ttoXv

KaXXiov Kpivas, ov ivapa aKovTcov dvayKaaTcos To. /SijSXta

KTrjcracrOaL, aXX e^iXecoaaaBai dcapois fJiaXXov Ka\ (f)iXi(i tovs

^xovTas, Ka\ yivuiaKcov otl t6 p.ev dvayKaaTov doXovTaL ttoX-
XaKLSj dTTpoaipeToos 8tSo/xei/oi/, t6 8 €K rrpoaipeaeoos Tvapexp-

fxevov axiv dXr]dei(i Trj Trdarj dcopelTai, ^EXea^dpoo, too totc

dpxi^p^h TrXclaTa 8oopa 7rep\f/as els t6v evTavda tcov lepo-

aoXvpoov vaov, e^ KaTa cfivXrjv tcov d(j)beKa tov 'laparjX cfivXoov

npos eavTov els epprjveiav enoir]aev dTToaTelXai. Ecra Ka\ tov

6eias r) prj tus /3i]3Xofy elvai Xap^dvoov aTroTreipav, Ka\ Trpos

t6 prj avvbvdauL Tvpos aXX/jXouf Tovs dnoaTaXevTas vttottt-

€vaas, ev Tfj Xeyopevrj ^dpcp, Trj np6s ^AXe^avdpeiav KeLpevj}^

toov napayevop-fvcov epprjvevTcov, eKdaToo 'l^lov oIkov dnoveipaSy

€KdaToo ndaas Tas ypacj)ds eneTpe^frev epprjuevaaL. Toi/Tcov 8e

iv e^Bop.r]KOVTa Ka\ dvo rjpepaLs t6 npdypa nXrjpooadvToov, Tas

Ofiov ndvTcov epprjveias, as Kard biacf^opovs o'lkovs aXXi^XotS' prj

npoaievTes enoirjaavTO, avvayayoov €n\ t6 ajjro, ov povov ev

VorjpaaLV, aXXa kcll ev Xe^eaLv evpev avp(j)oovovs. Ov ydp
cvpeaiXoyia Ka\ KaTaaKevrj aocf)LapdTcov dvdpoonivoov rjv t6 yt-

v6p.evov, aXX* eK UvevpaTos Ayiov * rj tcov * Ayioo U.vevp,aTL XaX-

t)6eiaoov 6eioov ypacf)cov epprjveia avveTeXelro.

35. TovToov Tas e^LKoai bvo ^i^Xovs dvayivooaKe' npos he

ra dnoKpvcf^a prjbev e;^e kolvov. TavTas povas peXeTa anov-

daicos, ds Ka\ ev ^"EKKXrjai^l peTa napprjaias dvayLvooaKopev
IIoXu aov (f)povip<i)Tepot Ka\ evXa^eaTepoL rjaav ol dnoaToXoL
Ka\ ni dpxau^t' eniaKonoL, ol Trjs (KKXrjaias npoaTaraL, oi Tav-

Tas napa86vTes. 2u ovv, t^kvov Ttjs ^EKKXrjaias oov, prj napa-

 CATECHESIS QDAKTA. 79

XdpaTTe Tovs 6e(TfJL0vs. Kai Trjs jxeu TraXaias diadrjKrjs, &s

f'lpT]Taif Tas ('Unari dvo fieXeTa ^i^Xovs' as, el (f)iXofjiaBr]S Tvy-
^dveis, ipLOV XeyovTOs^ dvofiaaTl p.epLvrio-6ai (xnovbacrov. Tou
vofxov fifv ydp elo-Lv ai Mcoaecos TrpccTai mvTe ^i^Xoi, VevcaiSt

E^odos, AeviTLKov, Apt^/xot, AevT€f)ov6p.iov e^rjs 6e, Irjorovs

vios Navrj, Kal t6 twv KpiTccv fieTo. TTfs 'Pov6 ^i^Xiov, CjSSo-
jxov dpi6fxovp.evov. Ta)V de Xoinciiv icTopiKwv /3t^Xto)i', i/ TTpuiTrj

Ka\ fj devTepa tcov BacriXeicov fxia Tvap' ^E^paiois eaTi (Si^Xos'

jxia 8e, Kat if TpiTrf KaX rf TeTdpTTf. Ofxoicos 8e nap' avTois

Kcu Tcov HapaXeLTTOfitvuiv rf npcoTrf kcll rf hevrepa fxia Tvyxdvei

/SiSXos* Ka\ Toi) Ecrdpa ff npoiTrf Ka\ ff devTepa fxia XeXdyior-

rav f^cobeKdTr) /3i/3Xo? ff ^Ea6ffp. Ka\ tcl p.ev lcTTOpLKa. TavTa.

Ta he crTL\rfpd Tvyxdvei, nevre' 'Iw/S, kol /St/SXof ^aXficov, Kai

UapoLpLiaL, Ka\ EKKXrfaLaaTrfs, Ka\ Atff/ia aapdTcov, enTaKai-

BeKUTOV j3t/3Xioi/. 'Etti de tovtols Ta npocfirfriKa nevre' Ta>v

bcobeKa npocjirfTcov fxia /3i/3Xo$', Kal Hcratov ftta, Ka\ lepepiov

fxia fxeTa Bapov)( Ka\ Qprjvcov kol EnLaToXrfs, eira le^eKLffX,

Ka\ ff Toii AavLrfX, eiKOCTTrfdevTepa ^l^Xos rifs naXoLas dLa6ffKTfs.

36. Tffs 8e Kciivffs ^LadrfKrfs, rd reaaapa fxova evayyeXia'

rd be XoLnd ^ev8eniypacf)a Ka\ /3Xa/3epa rvyxdvei' Eyfja\lrav

Kiu Mai^t^^atot Kara Qoifxdv evayyeXLOv, onep, euctidici rffs euay-

yeXiKrfs npoauivvfxias enLKe\p<xiap.evov, 8ia(f)6eipei rds yj/^v^^ds

roiv dnXovarepoov. Ae^ov 8e Ka\ rds Upd^eis roiv ScoSeKa

dnoaToXcov npos tovtols 8e Ka\ rds tnrd, ^laKco^ov, Ka\ IleV-
pov, lcodvvov, Ka\ Ioi;8a, Ka6oXLKds enLaruXds' enLacfypdyLafia
de rctiv ndvTcov, Ka\ p.a6rfTUiv rd reXevTaiov, rds IlauXou beKa-

rtaaapas enLaroXds. Ta de XoLnd ndvra e^co Keia6(c ev 5eu-

Tepcp. Ka\ oaa fiev ev eKKXrfaiaLS fxf) dvayivdoaKerai, rairra

firfbe Kard aavTov dvayivcoaKe, Kaduis fJKOvaas. Kai nep\ fiep

ToCroiv rafjTa.

37. ^eC-ye Se ndaav dLa^oXiKrfV evepyeiav, kol fif) neidov

Tw hpdKovTL TO) dnoardrrf, os e^ dya6ffs vnocrrdaecos avro-
80 S. CTRILLI HIEEOS. CATECHESIS QTJAHTA.

7rpoaip€TOV e<r;(€ ttjp fxeTa^oXrjv os dpane^aai fieu dvvaTai tovs

BeKovTas, dvayKdo-ai di ovdeva, Ka\ prjre do-TpoXoyiais, pr)T€
opveoaKOTriais., p^jTe KXrjboa-i 7rp6ae)(€, pijbe Tals /xu^coSecri tcov

EXX^vav pavTeiais. ^appaKeiav, Ka\ inaoihiav, Kai to. vckvo-

fiavTeicov TrapavopcoTaTa TrpdypaTa, prjde pe^pts dKorjs napade-

X^v. ATToaTrjdi iravTOS dKoXaaias eldovs, p^fJTe yaaTpipapycov,

firjTe <pi\r]8ovcL>V' vTrepdvco re (piXapyvpias dndarjs kol tov tokl^-

€iv yevopevos. MrjTe de Becopicov edviKols dBpoiapaai Ttapd-

/SaAXe. M.rjhe eTrioeapaaiv ev voaois XP^^V noTe. AnoaTpecfiov

de Tvdaav koll tov KaTrrjXo^VTelv Trjv ^^uSatdrTyra. Kai prjTe els

^afJLapeLTLapov ^ lovdaLapov eKivearjs' eXvTpcoaaTO ydp ae Xolttov

Irjaovs 6 XpLaTos. Udarjs aa^^aTcov TrapaTrjprjaecos dnoaTrfdL,

Koi Tov, KOLvbv rj aKdOapTOV Xiyeiv tl elvaL tcov ddLa(j)6pcov /Spco-

fidTcov. 'E^atpeVcof de piaeL ndvTa Ta avvebpia tcov napavd'

ficov alpeTiKcov. Kai naVToicos Trjv aeavTov yjz-vxrjv aacpaXi^ov

vrjaTeiais, 7rpoaev)(a7s, eXerjpoavvaLs, kol deicov Xoyicov dvay'

vd>apaaiv, iva, peTa aco<ppoavvqs kol doypdTcov evae^cov tov

eTTLXoLTTOV ev aapKL ^Lcoaas xp6vov, Trjs pLas tov XovTpov

acoTijpLas dTToXavarjS' aTpoToXoyrfOeXs he ovtcos ev ovpaviais
aTpaTials rc3 Ilarpi kol Geoo, Kal tcov ovpavicov KaTa^ico6rjs

arTe<pdv(i)V, ev XpLaTco ^lrjaov T(o Kvpioi rjpcov o) tj du^a els

Tcvs alcovas tcov alcovcov. ^ AfxifV.

 81

S. AUR. AUGUSTINI

DE PIDE ET SYMBOLO
LIBER.

1. QuoNiAM scriptum est et apostolicae disciplinae

robustissima auctoritate firmatum, Quia justus ex jide
vivit, eaque fides officium a nobis exigit et cordis et

linguae, ait enim Apostolus, Corde creditur ad justitiam^

ore autem confessio fit ad salutem, oportet nos esse et
justiliae memores et salutis. Quandoquidem in sem-
piterna justitia rognaturi, a praesenti saeculo maligno
salvi fieri non possumus, nisi et nos, ad salutem proxi-
morum nitentes, etiam ore profiteamur fidem quam
corde gestamus : quce fides ne fraudulentis callidita-
tibus haereticorum possit in nobis aliqua ex parte vio-
lari, ]iia cautaque vigilantia providcndum est. Est
autem catholica fides in Symbolo nota fidclibus, me-
moriaeque mandata, quanta res passa est brevitate ser-
monis ; ut incipientibus atque lactentibus, eis qui in
Chiisto renati suut, nondum Scriplurarum divinamm
diligcntissima et spirituali tractatibue atque cognitione
roboiatis, paucis verbis credendum constitueretur, quod
multis verbis exponendum esset proficieutibus et ad
divinam doctrinam certa humilitatis atque charitatis
firmitate surgentibus. Sub ipsis ergo paucis verbis in
Symbnlo constitutib plerique haeretici venena sua oc-
eultare conali sunt : quibus restitit et resislit diviua
misericordia per spirituales viros, qui catholicam fidem,
non tantum in illis verbis accipere et credere, sed
etiam Domino revelante inielligero aique cognoscere
o
 82 S. AUR. AUGUSTINI

meriieiTint. Scripturn est enira, JVisi credideritis, non

intelligetis. Sed tractatio fidei ad muuiendura Sym-
bolum valet: non ut ipsa pro Syrabolo gratiara Dei
consequentibus memorise mandanda et reddenda tra-
datur, sed ut ilia quae in Symbolo retinentur contra
hcereticorum insidias auctoritate catholica et munitiore
defensione custodiat.
2. Conati sunt enim quidam persuadere Deum Pa-
TEEM non esse omnipotentem : non quia hoc dicere ausi
sunt, sed in suis traditionibus hoc sentire et credere
• convincuntur. Cum
enim dicunt esse naturam quam
Deus omnipotens non creaverit, de qua tamen istum
mundum fabricaverit, quem pulchre ordinatum esse
concedunt, ita omnipotentem Deum negant, ut non eum
credant mundum potuisse facere nisi ad eum fabri-
candura alia natura, quas jam fuerat, et quam Ipse non
fecerat, uteretur ; carnali scilicet consuetudine videndi
fabros et domorura stiuctores et quoslibet opifices, qui
nisi iidjuventur parata materia, ad effectum suae iirtis

pervenire non possunt. lia eticim intelligunt Fabri-

catoi'em mundi non esse omnipotentem, si mundum
fabricare non posset, nisi eum aliqua non ab illo fabri-

cata natura, tanquam materies, adjuvaret. Aut si om-

nipotentem Deura fabricatorera mundi esse concedunt,
fateantur necesse est ex nihilo eum fccisse quae fecit.

Non enim aliquid esse potcst, cujus creator non esset,

cum esset omnipotens. Quia etsi aliquid fecit ex ali-

quo, sicut hominera de limo, non utique fecit ex eo

quod Ipse non fecerat ;
quia terram unde limus est ex
nihiL) fecerat. Et si ipsum coelum et terram, id est,
muiidura et omnia quae in eo sunt, ex aliqua materia
fecerat, sicut scriptum est, Qui fecisti mundum ex ma-

I
 ;

DE FIDE ET SYMBOLO LIBER. 83

teria tnvisa, vel etiam informi, sicut nonnulla exem-

plai-in tcnent, nullo modo credendura est illam ipsam
materiam de qua factus est mundus, qnamvis informem,
quamvi? iiivisam, quocumque modo esset, per se ipsam
esse potuisse, tanquam coicternam et coaevam Deo
sed queralibet modum suum, quom habebat, ut quo-
quomodo esset, et disiinctarum rerum forraas posset
accipere, non habebat nisi ab omnipotente l)eo, cujus
beneficio est res non solum quaecuraque formata, sed
etiam qusccumque formabilis. formaium autem
Inter
et forniabile hoc interest, quod formatum jam accepit
formam, lormabile autcm potest acci[)ei'e. Sed qui
pra3stat rebus formam, ipse prcestat etiara posse for-

mari : quoniam de lilo et in Illo c st omnium speciosis-

sima species incommutabilis ; et ideo Ipse unus est
qui cuilibet rei, non solum ut pulchra sit, srd etiam
ut pulchra esse possit, attribuit. Quapropter rectissime
crerlimus omiiia Deum fecisse de nihilo : quia etiam si

de aliqua materia factus est mundus, eadem ipsa ma-

tcria de nihilo facta est, ut orJinatissimo Dei munere
prima capacitas formarum lieret, ac deinde formareutur
qufccumque formata sunt. Hoc autem diximus, ne
quis existimet coutrarias sibi esse divinarum Scriptu-
rarum seutentias, quoniam et omnia Deum fecisse de
niliih) scriptum cst, et mundum esse factum de iuformi
mntcria.
3. Credentes itaque in Deum: Patrem omnipotentem,
nullam ci'eaturam esse qua) ab Omnipotente non creata
sit, existimare debemus. Et (^uia omuia per Yerbum
creavit, (quod Yerbum et Yeritas dicitur et Yirlus et
Sajncntia Dei, multisquc aliis insinuatur vocabulis, (|ui

nostra) lidei Jcsus Christus Domiuus commendaiur,

 •

84 S. ATJR. AUGUSTINI

liberator scilicet noster et rector, Filius Dei non enim ;

Verbum illud per quod sunt omnia condita generare

potuit nisi Ille qui per ipsum condidit omnia,) credimus
etiam in Jesum Cheistum, Filium Dei Pateis unigeni-
TUM, id est unicum, Dominum nostrum. Quod tamen
Verbum non sicut verba nostra debemus accipere, quae
voce atque ore prolata verberato aere transeunt, nec
diutius manent quam sonant. Manet enim illud Ver-
bum incommutabiliter : nam de Ipso dictum est, cum
de Sapientia diceretur, In se ipsa manens innovat om-
nia. Verbum autem Patris ideo dictum est, quia per
Ipsum innotescit Pater. Sicut ergo verbis nostris id
agimus, cum verum loquimur, ut noster animus inno-
tescat audienti, et quidquid secretum iu corde gerimus
per signa hujusmodi ad cognitionem alterius proferatur,
sic illa Sapientia, quam Deus Pater gcnuit, quoniam
per ipsam innotescit dignis animis secretissimus Pater,
Verbum ejus convenientissime nominatur.
4. Inter aninium autem nostrum et verba nostra,
quibus eumdem animum ostendere conamur, plurimura
distat. Nos quippe non gignimus sonantia verba, sed
faciraus ;
quibus faciendis materia subjacet corpus.
Plurimum autem interest inter animura et corpus.
Deus vero, cura Verbum genuit, id quod est Ipse
genuit : neque de ndiilo, neque de aliqua jara fi^cta

conditaque materia, sed de Seipso id quod est Ipse.

Hoc enira et nos conamur, cum loquimur, si dili-

genter consideremus nostrse voluntatis appetitum, —

non cura mentimur scd cura verum loquimur. Quid
enim aliud niolimur, nisi aniraura ipsura nostrura, si
fieri potest, cognoscendum et perspiciendum animo audi-

toris inferre ut in nobis ipsi quidem maneamus, nec

;
 DE riDE ET SYMBOLO LIBEE. 85

recedamus a nobis, et tamen tale indicium, quo fiat in

altcro nostra notitia, pioferaraus ; ut, quantum facultas

conceditur, quasi alter aniraus ab animo per quem se
indicet proferatur ? Id facimus conantes et verbis, et
ipso sono vocis, et vultu, et gestu corporis, tot scilicet
machinamentis, id quod intus est demonstrare cupientes,
quia tale aliquid proferre non possumus, et ideo non
potest loquentis animus penitus innotescere ; unde
etiam mendaciis locus patet. Deus autem Pater, qui
verissime se indicare animis cognituris et voliiit et po-
tuit, hoc ad seipsum indicandum genuit quod est Ipse
qui genuit; qui etiam Virtus ejus et Sapientia dicitur,
quia per Ipsum operatus est et disposuit omnia; de
quo propterea dicitur, Attingit afine usqiie adfinemfor-
titer, et disponit omnia suaviter.
5. Quamobrem unigenitus Filius Dei neque factus
est a Patre, quia sicut dicit evangelista, Omnia per
Ipsum facta su7it, neque ex tempore genitus, quoniam
sempiterne Deus sapiens sempiteniam secum habet
sapientiam suam, neque impar est Patii, id est, in
aliquo minor, quia et Apostolus dicit, Qui, cum in
forma Dei esset constitiitus, no7i rapinam arhitratus est
esse aqualis Hac igitur fide catholica et illi ex-
Beo.
cluduntur qui eumdem dicunt Filium esse qui Pater
est; quia et hoc Verbum apud Deum esse non posset
nisi apud Patrem Deum, et nuUi est oequalis qui soli;s
est. Excluduntur etiam illi qui creaturam esse dicunt
Filium, quamvis non talem quales sunt ca^terce crea-
turae. Quantamcumque enim creaturam dicant, si crea-
tura est, condita et facta est. Nam idem est condcre
quod creare : quanquam in hilinae lingme consuetudine
dicatur aliquando creai'e pro eo quod est gignere ; sed
86 S. AUK. AUGUSTINI

grseca discemit. Hoc eniin dicimus creaturam quod

illi KTia^ia vel KTia-Lv vocant : et cum sine ambiguitate
loqui volumus, non dicimus, creare, sed, condere. Ergo
si creatui^a est Filius, quamlibet magna sit, facta est.
IN^os autem in Eum eredimus per quem facta sunt om-
nia, non in Eum per quem facta sunt csetera : neque
enim hic aliter accipere possumus omnia, nisi qusecum-
que sunt facta.

6. Sed quoniam Verhum caro factum est et halitavit

in oiohis, eadem Sapientia quse de Deo genita est dig-

nata est etiam in hominibus creari. Quo pertinet

illud, Dominus creavit me in princi^no viarum suarum.
Viarum enim ejus principium caput est Ecclesiae, quod
est Christus homine indutus, per quem vivendi exem-
pluni nobis daretur, hoc est, via certa qua perveniremus
ad Deum. ISTon enim redire potuimus nisi humilitate,

qui superbia lapsi sumus, sicut dictum est primae nostrse

creaturae, Gustate, et eritis tanquam Hujus igitur
dii.

humilitatis exemplum, id est, vise qua redeundum fuit,

ipse Reparator noster in se ipso demonstrare dignatus
est, qui non rapinam arhitratus est esse csqualis Deo,

sed semetipsum evacuavit, formam -servi accipiens, ut

crearetur homo in principio viarum ejus Yerbum per
quod facta sunt omnia. Quapropter secundum id quod
unigenitus est, non habet fratres secundum id autem :

quod primogenitus est, fratres vocare dignatus est omnes

qui post ejus et per ejus primatum in Dei gratiam re-
nascuntur per adoptionem filioruni, sicut apostolica
disciplina commendat. JSTaturalis ergo Eilius de ipsa
Patris substantia unicus natus est, id existens quod
Pater est, Deus de Deo, Lumen de Lumine nos au- :

tem non lumen naturaliter sumus, sed ab illo Lumine

 ;

DE riDE ET SYMBOLO LIBER. 87

illuminamur, ut sapientia lucere possimus. Erat enim,

inquit, Lumen verum, quod illuminat omnem hominem
venientem in hunc mundum. Addimus itaque fidei re-

rum seternarum etiam temporalem dispensationem Do-

mini nostri, quam gerere nobis et miidstrare pro nostra
salute dignatus est. IN^am secundum id quod unigeni-
tus est Dei Filius, non potest dici, Fuit et erit, sed
tantum, Est : quia et quod fuit jam non est, et quod
erit nondum est. Ille ergo est incommutabilis sine
conditione temporum et varietate. jS^ec aliunde ar-
bitror manare illud quod famulo suo jMoysi tale nomen
suum insimiavit. I^am cum ab Eo quaereret, si se
populus ad quein mittebatur contemneret, a quo se
diceret esse missum, responsum dicentis accepit, L!go
sum qui sum : deinde subjunxit, Ilcec dices filiis Israel,

Qui est, me ad vos.

misit
7. Ex quo jam spiritualibus animis patere confido,

nullam naturam Deo esse posse contrariam, Si enim

Ille "est," et de solo Deo proprie dici potest hoc ver-

bum, (quod enim vere est, incommutabiliter manet

quoniam quod mutatur fuit aliquid quod jam non est,
et erit quod nondum est,) nihil ergo habet Deus con-
trarium. Si enim qua}rcretur a nobis quid sit albo con-
trarium, responderemus nigrum ; si qunereretur quid
sit calido contrarium, responderemus frigidum ; si qua3-
reretur quid sit veloci contrarium, responderemus tar-
dum; et quaecumque similia. Cum autem quaeritur
quid sit contrarium ei quod est, recle respondetur quod
non est.

8. Sed quoniam per temporalem, ut dixi, dispensa-

tionem, ad nostram salutem et reparationem, operante

Dei benignilate, ab illa incommutabili Dei Sapientia
88 8. Aim. ATJGUSTINI

natura mutabilis nostra suscepta est, temporalium re-

rum salubriter pro nobis gestarum adjuiigimus fidem,
credentes in eum Dei Filium qui isrAxus est per Spiri-
TUM Sanctum ex Virgine Maria. Dono enim Dei, boc
est, Sancto Spiritu concessa nobis est tanta humilitas
tanti Dei, ut totum hominem suscipere dignaretur in
utero Yirginis, maternum corpus integrum inhabitans,
integrum deserens. Cui temporali dispensationi multis
modis insidiantur heeretici. Sed si quis tenuerit catho-
licam fidem, ut totum hominem credat a Yerbo Dei
esse susceptum, id est, corpus, animam, spiritum, satis

contra illos munitus est. Qaippe cum ista susceptio

pro salute nostra sit gesta, cavendum est ne, cum cre-
diderit aliquid nostrum non pertinere ad istam suscep-
tionem, non pertineat ad salutem. Et cum homo, ex-
cepta forma membrorum, quije diversis generibus ani-
mantium diversa tributa est, non distet a pecore nisi
rationali spiritu, quae mens etiam nominatur, quomodo
sana est fides qua creditur quod id nostrum susceperit
Dei Sapientia quod habemus commune cum pecore,
illud autem non susceperit quod illustratur luce sapi-
entiae, et quod hominis proprium est ?

9. Detestandi autem etiam illi sunt, qui Dominum

nostrum Jesum Christum matrem Mariam in terris
habuisse negant, cum illa dispensatio utrumque scxum,
et masculinum et femininum, honoraverit, et ad curam
Dei pertinere monstraverit, non solum quem suscepit,
sed illum etiam per quem suscepit, virum gerendo,
nascendo de femina. l^ec nos ad negandam Christi
matrem cogit quod ab eo dictum est, Quid mihi et tihi

est, mulier ? nondum venit liora mea. Sed admouet

potius ut intelligamus secundum Deum non habuisse
 DE riDE ET SYMBOLO LIBER. 89

matrem, cujus majestatis personam parabat ostendcre

aquam vinum vertendo. Q,uod autem crucifixus est,
in
secundum hominem crucifixus est et illa erat hora, :

quge nondum venerat, quando dictum est, 3Iihi et tihi

quid est? nondum venit hora mea, id est, qua te cog-
noscam. Tunc enim ut homo crucifixus cognovit ho-
minem raatrem, et dilcctissimo discipulo humanissime
commendavit. Nec illud nos moveat, quod cum ei
nuntiaretur mater ejus et fratres, resj)ondit, Qiim mihi
mater, aut qui fratres ? &c. Sed potius doceat mini-
sterium nostrum, quo verbum Dei frairibus ministra-
mus, parentes cum impediunt, non eos debere cognosci.
Kam si propterea quisque putaverit non eum habuisse
matrem in terris, quia dixit, Quce mihi mater ? cogatur
necesse est et Apostolos negare habuisse patres in terris,
quoniam pisecepit eis, dicens, Nolite vohis patrem dicere
in terris ; unus est enim Pater vester qui in cxUs est.

10. Nec nobis fidem istam minuat cogitatio muli-

ebrium viscerum, ut propterea recusanda "\4deatur talis

Domini nostri generatio, quod eam sordidi sordidam

putant. Quia et stultum Dei sapientius esse hominihuSy
et omnia munda mundis, verissime Apostolus dicit. De-
bent igitur iiitueri, qui hoc putant, solis liujus radios,

quem non tanquam creaturam Dei hiudaiit, sed

certe
tanquam Deura adorant, per cloacarura fetores et quoe-
cumque horribilia usqucquaque diffundi, et in his ope-
rarisecundum naturam suam, nec tamen inde aliqua
contaminatione sordescere, cum visibilis lux Aisibilibus
sordibus sit natura conjunctior : quanto minus igitur
poterat polhii Yerbum Doi, non corporeura neque visi-
bile, de fcmiueo corpore ubi humanam carnem suscepit
cum anima et spiritu, quibus intervenieutibus habitat
90 S. AUR. AUGUSTINI

majesias Verbi ab huraani corporis fragilitate secre-

tius? Unde raanifestum est nullo modo potuisse Yer-
bum Dei muculari humano corpore, quo nec ipsa anima
humana maculata est. JN^on enim cum regit corpus
atque vivificat, sed cum ejus bona mortalia concupiscit,
de corpore aniraa maculatur. Quod si animae maculas
iili vitare vellent, haec mendacia potius et sacrilegia
forraidarent.
11. Sed parva erat pro nobis Doraini nostri humili-
tas in nascendo : accessit etiam ut mori pro mortalibus
dignaretur. Humiliamt enim se^ factus suMitus usque
ad mortem, mortem autem crucis ; ne quisquam nos-
trum, etiamsi mortem posset non timere, aliquod genus
mortis, quod homines ignominiosissimum arbitrantur,
horreret. Credimus itaque in Eum qui sub Pontio
PiLATO CRuciFixus EST, ET SEPULTUS. Addeudum enim
erat judicis nomen, propter temporum cognitionem.
Sepultura vero illa cum creditur, fit recordatio novi
monumenti, quod resurrecturo ad vitae novitatem prse-
beret testimonium, sicut nascituro uterus virginalis.
Nam sicut in illo monuraento nuUus alius mortuus
sepultus est, nec ante, nec postea, sic in illo utero nec
ante, nec postea, quidquam mortale conceptum est.

12. Credimus etiam illum tertio die eesueeexisse

A moetuis, primogenitum consecuturis fratribus, quos
in adoptionem filiorum Dei vocavit, quos comparticipes
et cohseredes suos esse dignatus est.
13. Credimus IN ccelum ascendisse, quem beatitu-
dinis locum etiam nobis promisit, dicens, Erunt sicut

Angeli in coelis, in illa civitate, quse est mater omnium

nostrum Jerusalem aeterna in coelis. Solet autem quos-
dam offendere vel impios Gentiles vel hsereticos, quod
 ;

DE riDE ET SYMBOLO LIBEK. 91

credaraus assumptum terrenum corpus in coelum. Sed

Gentiles plerumque philosophoium argumentis nobis-
cum agere student, ut dicant terrenum aliquid in coelo
esse non posse. ]S"ostras enim Scripturas non nove-
runt, nec sciunt quomodo dictum sit, Seminatur corpus
animale, surgit corpus spirituale. jSTon enim ita dictum
est, quasi corpus vertatur in spiritum et spiritus fiat

quia et nunc corpus nostrum, quod animale dicitur,

non in aniinam versum est et anima factum. Sed
spirituale corpus intelligitur, quod ita spiritui subdi-

tum est, ut ccelcsti habitationi conveniat, omni fragili-

tate ac labe terrena in coelestem puritatem et stabili-

tatem mutata atque conversa. Ha)c est immutatio, de
qua item dicit Apostolus, Omnes resurgemus, secl non
omnes immutahimur. Quam immutationem non in de-
terius sed in nielius fieri docet idem, cum dicit, £t nos
immutahimur. Sed ubi et quomodo sit in coelo coi-pus
Dominicum, curiosissimum et supervacaneum est quie-
rere tantummodo in coelo esse credendum est. IS^on
;

enim est fragilitatis nostroe coelorum secrcta discutere,

sed est nostraj fidei de Dominici corporis diguitate sub-

limia ct lionesta ^entire.
14. Credimus etiam quod sedet ad dexteram Patris.
Nec tamen quasi humana
ideo foraia circumscriptum
esse Deum Patrcm arbitrandum est, ut de illo cogitan-
tibus (lextrum aut sinistrum latus animo occurrat, aut
idipsum quod sedere Pater dicitur, flexis poplitibus lieri
putandum est, ne in illud incidamus sacrilegium, in

quo exsecratur Apostolus cos qui commutaverunt glo-

riam incorruptibilis Dei in similitudinem corruptibilis
hominis. Tale cnim simulacrum Deo nefas est chris-
tiano in templo collocare ; multo magis in corde nefa-
92 S. AUR. AUGUSTINI

rium est, ubi vere est templum Dei si a terrena cupidi-

tate atque errore mundetur. Ad dexteram ergo intel-
ligendum est sic dictum esse, in summa beatitudine, ubi
justitia et pax et gaudium est : sicut ad sinistram haedi
constituuntur, id est, in miseria, propter iniquitates,
labores atque cruciatus. Sedere ergo quod dicitur Deus,
non membrorum positionem, sed judiciariam significat
potestatem, qua illa majestas nunquam caret, semper
digna dignis tribuendo quamvis in extremo judicio
;

niulto manifestius inter homines unigeniti Filii Dei,

judieis vivorum atque mortuorum, claritas indubitata
futura sit.

15. Credimus etiam hstde vENTUEuivr convenientissimo

tempore, et judicatueum vivos et mortqos : sive istis no-
minibus justi et peccatores significentur, sive quos tunc
antemortem interris inventurus estappellati sini " vivi,"
''mortui " vero qui in ejus adventu resurrectuii sunt.
Haec dispensatio temporalis non tantum est, sicut
illa secundum Deum, sed etiam fuit et erit.
generatio
"Nam fuit Dominus noster in terris, et nunc est in coelo,
et erit in claritate judex vivorum atque mortuorum.
Ita enim veniet sicut ascendit, secundum auctorita-
tem quae in Actibus Apostolorum continetur. Ex hac
itaque temporali dispensatione loquitur in Apocalypsi,
ubi scriptum est, ITcec dicit qui est^ et qui fuit, et qui
venturus est.

16. Digesta itaque fideique commendata, et divina

Domini noslri et humana dispensatione, adjungitur con-
fessioni nostrse, ad perficiendam fidem quse nobis de
Deo est, Spiritus Sanctus, non minore natura quam
Pater et Pilius, sed, ut ita dicam, consubstantialis et
coaetemus ;
quia ista Trinitas unus est Deus : non ut
 DE riDE ET SYMBOLO LIEER. 93

idem sit Pater qui et Filius et Spiritus Sanctus, sed ut

Pater sit Pater, et Pilius sit Filius, et Spiritus Sanctus
sit Spiritus Sanctus, et hcec Trinitas unus Deus, sicut

scriptum est, Audi, Israel, Dominus Deus tuus Deus

unus est. Tamen si interrogemur de singulis, et dica-
tur nobis, Deus est Pater ? respondebimus, Deus. Si
quaeratur utrum Deus sit Filius, hoc respondebimus.
Nec, si fuerit de Spiritu Sancto talis interrogatio, aliud
Eum debemus respondere quam Deum, vehemenrer
esse
caventes sic accipere, quomodo de hominibus dictum
est, Dii estis. jS^on enim sunt naturaliter Dii, qui-

cumque sunt facti atque conditi ex Patre per Pilium

dono Spiritus Sancti. Ipsa enim significatuj Trinitas,
cum Apostolus dicit, Quoniam ex Ipso, et in Ipso^ et
per Ipsum sunt omnia? Quanquam ergo de singulis
interrogati respondeamus Deum esse de quo quceritur,
sive Patrem, sive Pilium, sive Spiritum Sanctum, non
tamen tres Deos a nobis coli quisquam existimaverit.
17. Nec mirum quod basc de ineffabili natura di-
cuntur, cum in iis etiam rebus quas corporeis oeulis
cernimus et corporeo sensu dijudicamus talc aliquid
accidat. Nam cum de fonte interrogati, non possimus
dicere quod ipse sit fluvius ; nec de fiuvio interrogati,
possimus eum fontem vocare ; et rursum potionem qua3
de fonte vel fluvio est., nec fluvium possimus appeliare
nec fontem : tamen nominamus
in liac tnnitate a^iuam ;

et cum de singulis quneritur, singiUatim aquam re-

spondomus. Nam si (lua^ro utrum acjua in fontc sit,
respondetur aqua et si qua?ramus utrum aqua sit in
;

fluvio, nihil aliud respondetur ; et in illa potione non

potcrit esse alia rcrjponsio : nec tamen eas trcs aquas,
sed unam dicimus. Sane cavendum est ne quisquam
94 S. AUR. AUGUSTINI

ineftabilem illius majestatis substantiam sicut fontem

istum visibilem atque corporeum vel fluvium vel po-
tionem cogitet. In his enim aqua illa quae nunc in
fonte est exit in fluvium, nec in se manet ; et cum
de flu\io vel de fonte in potionem transit, non ibi per-

manet unde sumitur. Itaque tieri potest ut eadem

aqua nunc ad fontis appellationem pertineat, nunc ad
fluvii, nunc ad potionis, cum in illa Trinitate dixeri-

mus non posse fieri ut Pater aliquando sit jFilius, ali-

qnando Spiritus Sanctus. Sicut in arbore non est radix
nisi radix, nec robur est aliud quam robur, nec ramos
nisi ramos possumus diccre : non enim quod dicitur
radix, id potest dici robur et rami ; nec lignum quod
pei tinet ad radicem potest aliquo transitu nunc in ra-
dice esse, nunc in robore, nunc in ramis, sed tantum-
modo in radice : cum illa regula nominis maneat, ut
radix lignum sit, et robur lignum, et rami lignum ; nec
tamen tria ligna dicantur, sed unum. Aut si hsec ha-
bent aliquam dissimilitudinem, ut possint non absurde
tria ligna dici, propter firmitatis diversitatem, illud
certe omnes concedunt, si ex uno fonte tria pocula im-
pleantur, posse dici tria pocula, tres autem aquas non
posse dici, sed omnino unam aquam ;
quanquam de
singulis poculis interrogatus, in quolibet horum aquam
esse respondeas : quamvis nullus hic transitus fiat, sicut
de fonte in fluvium dicebamus. Sed hsec, non propter
illius divinae naturag similitudinem, sed propter visi-
bilium etiani unitatem, corporalia exempla data sunt,
ut intelligeretur fieri posse ut aliqua tria non tantum
singillatim, sed etiam simul, unum singulare nomen
obtineant ; nec quisquam miretur et absurdum putet
quod Deum dicimus Patrem, Deum Piliura, Deum Spi-
 DE FIDE ET 8YMB0L0 LIBER. 95

ritum Sanctum, nec tamen tres Deos in ista Trinitate,

eed unum Deum, unam(}ue substantiam.

18. Et de Patre quidem ac Filio multis libris disse-
ruerunt docti et spirituales (quantum homi-
viri, quil)us

nes hominibus poterant) et quemadmodum non unu3

ess(>t Pater et Filius, sed unum essent, et quid proprie
Pater esset, et quid Filius, insinuare conati sunt :quod
Ille genitor, Hic genitus llle non de Filio,
; Hic de
Patre ; Hujus Ille principium, unde et caput Christi
dicitur, quamvis et Christus principium, sed non Pa-
tris ; Hic vero Illius imago, quamvis nulla ex parte
dissimilis, et omnino indifferenter aequalis. Tractaiitur
hacc latius ab eis qui non tam breviter quam nos totius
christianae fidei professionem volunt explicare. Ita(|ue
in quantum Pilius est, de Patre accepit ut sit, cum IUe
de Filio id non accepcrit : et in quantum hominem,
mutabik^m scilicet creaturam in m( lius commutandam,
ineffabili misericordia, temporali dispensatione, suscepit,

niultu de IUo in Scripturis inveniuntur ita dicta, ut

impias ha;reticorum mentes, prius vok-ntes doccre quam
nosse, in errorem miscrint, ut putarent Eum non ajqua-
lem Patri, nec ejusdem esse substantias : qualia sunt
illa, Quoniam Pater major me ed, et, Caput midieris
vir, caput viri Christus, caput autem Christi Deus, et,

Tu7ic Ipse suhjectiis erit Ei qui Illi suljecit omnia, et,

Vado ad Patrem meum et Patrem vestrum, Beum meum

et Deum vestrum, et nonnuUa hujusmodi : qua) onuiia
posita sunt, non ut naturae atque substantiae infequali-
tatem signiticent, ne falsa sint iUa, £go et Pater unum
sumus, et, Qui Me vidit, vidit et Patrem meum, et,
Deus erat Verhim, non enim factus est, cum omnia

per Ipsum facta sint, et Non rapinam arhitratus est

 ;

96 8. AFE. AUGUSTINI

esse (Bqualis Deo, et csetera talia : sed illa posita sunt,

partim propter adininistrationem suscepti liominis, qua
dicitur, Semetipsum exinanivit, (non quia mutata est
illa Sapientia, cum sit oninino incommutabilis, sed quia
tam humiliter hominibus innotescere voluit,) partim
ergo propter hanc administrationem illa ita scripta
Bunt, de quibus hceretici calumniantur, partim propter
hoc, quia Filius Patri debet quod est, boc etiam debens
utique Patri quod eidem Patri sequalis aut par est
Pater autem nulli debet quidquid est.

19. De autem nondum tam copiose

Spiritu Sancto
ac diligenter disputatum est a doctis et magnis divi-
narum Scripturarum tractatoribus, ut intelligi facile
possit et ejus proprium, quo proprio fit ut Eum neque
rilium neque Patrem dicere possimus, sed tantum
Spiritum Sanctum ; nisi quod Eum donum Dei esse
prsedicant, ut Deum credamus non se ipso inferius do-

num dare. Servant tamen ut non genitum Spiritum

Sanctum, tanquam Eilium de Patre, prsedicont, unicus
enim est Christus ; neque de Eilio, tanquam nepotem
summi Patris ; nec tamen id quod est, nulli debere,
sed Patri, ex quo omnia, ne duo constituamus prin-
cipia sine principio, quod falsissimum est et absurdissi-

mum, et non catholicae fldei, sed quorumdam heereti-

corum errori proprium. Ausi sunt tamen quidam ip-

sam communionem Patris et Eilii, atque, ut ita dicam,
Deitatem, quam Graeci QfoTr^Ta appellant, Spiritum
Sanctum credere, ut, quoniam Pater Deus et Eilius

Deus, ipsa Deitas, qua sibi copulantur, et Ille gignendo

filium et Ille Patri cohaerendo, Ei a quo cst genitus
sequetur, — hanc ergo Deitatem, quam etiam dilectio-
nem in se invicem amborum charitatemque volunt in-
 DE FIDE ET STMBOLO LIBEE. 97

telligi, Spiritum Sanctum appellatum dicunt. Multis-

que Scripturarum documentis adsunt huic opinioni suae,

sive illo quod dictum est, Quoniam charitas Dei diffusa

est in cordihus nostris per Spiritum Sanctum qui datus
est nobis, sive aliis multis talibus testimoniis, et eo ipso,
quod per Spiritum Sanctum reconciliamur Deo, unde
etiam cum donum Dei dicitur, satis significari volunt
charitatem Dei esse Spiritum Sanctum. Kon enim
reconciliamur illi nisi per dilectionem, qua etiam filii

appcllamur, non jam sub timore tanquam servi, quia

consummata dilectio foras mittit timorem, et Spiritum
libertatis accepimus, in quo clamamus, Ahha, Pater.
Et quia reconciliati et in amicitiam revocati per chari-
tatem poterimus orania Dei secreta cog-noscere, prop-
terea de Spiritu Sancto dicitur, I^yse vos inducet in
omnem veritatem. Propterea et confidentia praedicandae
veritatis, qua impleti sunt in adventu cjus Apostoli,
recte charitati tribuitur, quia et diffidentia timori da-
tur,quem consummatio charitatis excludit. Ideo etiam
donum Dei dicitui', quia eo quod quisque novit non
fruitur, nisi ct id diligat. Frui autem sapientia Dei,
nihil est aliud quam Ei dilectione coha3rere. Neque
quisquam in eo quod percipit permanet, nisi dilectione :

et ideo Spiiitus Sanctus dicitur, quoniam ad perman-

endum sanciuntur qua^cumque sanciuntui', nec dubiuni
est a sanciendo sanctitatcm vocari. Maxime autem illo

testimonio utuntur assertores hujus sententioe, quod

scriptum est, Quod natum est de carne, caro est ; et

quod natum de Spiritu, spiritus est: quoniam Deus

est

Spiritus Hic cnim regenerationem nostram dioit,

est,

quo) non secundum Adam de carne est, sed sccundum

Chiistum de Spiiitu Sancto. Quaproptcr si Spii-itus
 :

98 S. AtlE. AUGTJSTINI

Sancti lioc loco facta est commeinoratio cum dictum

est, Quoniam Deus Spiritus est, animadvertendum di-
curt, non dictum esse, Quoniam Spiritus Deus est, sed,
Qvoniam Deus Spiritus est, ut ipsa Deitas Patris et
rilii lioc loco dicta sit Deus, quod est Spiritus Sanctus.
Huc accedit aliud testimonium, quod dicit Joannes
apostolus, Quoniam Deus dilectio est. Etiam liic enim
non ait, Dilectio Deus est, sed, Deus dilectio esfy ut
ipsa Deitas dilectio intelligatur. Et quod in illa enu-
meratione connexarum sibi rerum, ubi dicitur, Omnia
vestra sunt, vos autem Christi, Christus autem Dei, et,

Caput mulieris vir, caput viri Christus, caput autem

Christi Deus, nulla fit commemoratio Spiritus Sancti,
ad hoc pertinere dicunt, quia non fere in iis quae sibi
connexa sunt numerari solet ipsa connexio. Unde in
illo etiam loco Trinitatem ipsam videntur agnoscere
qui legunt attentius, cum dicitur, Quoniam ex Ipso, et

per Ipsum, et in Ipso sunt omnia.tanquam ex Ux Ipso,

eo qui nulli debet quod est per Ipsum, tanquam per

;

Mediatorem in Ipso, tanquam in eo qui continet, id

;

est, copulatione conjungit.

Huic sententiae contradicunt qui arbitrantur is-
20.
tam communionem, quam sive Deitatem sive dilectio-
nem sive charitatem appellamus, non esse substantiam
quserunt autem secundum substantiam sibi exponi Spi-
ritum Sanctum, nec intelligunt non aliter potuisse dici,
Deus dilectio est, nisi esset dilectio substantia. Du-
cuntur quippe consuetudine rerum corporalium quo- ;

niam si duo sibi corpora copulentur, ita ut juxta invi-

cem collocentur, ipsa copulatio non est corpus quando- ;

quidem, separatis illis coi^oribus quae copulata fue-

rant, nulla invenitur; nec tamen quasi discessisse et
 ;

DE FIDE ET SYMBOLO LIBER. 99

migrasse inteliigitur, sicut illa corpora. Sed lii tales cor

mundum faciant, quantum possunt, ut videre valeant

in Dei substantia non esse aliquid tale, quasi aliud ibi
eit substantia, aliud quod accidat substantiae, et non sit

substnntia ; sed quidquid ibi intelligi potest, substantia

est. Verum hsec dici possuut facile et credi; videri
autem nisi corde puro quomodo se habeant omnino non
possuiit. Quapropter sive ista vera, sit sententia, sive

aliud aliquid sit, fides inconcussa tenenda est, ut Deum

dicamus Patrem, Deum Filium, Deum Spiritum Sanc-
tum ; neque tres Deos, sed istam Trinitatem unum
Deum ; neque diversos natura, sed ejusdem substantiae
ncque ut Pater aliquando sit Pilius, aliquando sit Spi-
ritus Sanctu« ; sed Pater semper Pater, et Pilius scm-
per Filius, et Spiritus Sanctus semper Spiritus Sanctus.
Nec tcmere de invisibilibus aliquid affirmemus tan-
quam scientes, sed tanquam credentes, quoniam videri

nisi mundato corde non possunt et qui ea videt in :

hac vita ex parte*\x.t dictum est, atque in cenigmafe,

non potest efficere ut et ille videat cui loquitur, si

cordis sordibus impeditur. Beati autem mundo corde,

quoniam ipsi Deum videhunt. Haec fides est de Deo
conditore et renovatore nostro.
21. Sed quoniam dilectio non tantum in Deum
nobis impcrata est, cum dictum est, Diliges Dominum
Deum tuum ex toto corde tuo^ et ex tota anima tua, et
ex tota mente tua, «ed etiam in proximum, nam Dili-
ges, inquit, proximum tuum tanquam te autem
ipsam, si

ista fides congregationem societatemque hominum non

teneat, in qua fratenia charitas operctur, minus fruc-
tuosa cst, credimus ct sanctam Ecclesiam, utique ca-
tholicam. Nam ct haeretici et schismatici congrc^ga-
100 S. A¥E. ATJGUSTINl

tiones siias ecclesias vocant. Sed haeretici de Deo falsa

sentiendo ipsani fidem violant ; schismatici autem dis-

cissionibns iniquis a fratema charitate dissiliunt, quam-

vis ea credant quae credimus. Quapropter nec hajretici
pertinent ad Ecclesiam catholicam, quae diligit Deum,
nec schismatici, quoniam diligit proximum. Et ideo
peccatis proximi facile ignoscit, quia sibi precatur ig-
nosci ab Illo qui nos reconciliavit sibi, delens omnia
praeterita et ad vitam novam nos vocans : quam vitam
donec perfectam capiamus, sine peccatis esse non pos-
sumus. Interest tamen qualia sint.

22. Nec de peccatorum modo tractandum

differentia
est, sed credendum omnino, nuUo modo nobis ignosci
ea quae peccamus, si nos inexorabiles ad ignoscenda
peccata fuerimus. Itaque credimus et eemissionem
PECCATOEITM.
23. Et quoniam tria sunt quibus homo constat, spi-
ritus,anima, et corpus, quae rursus duo dicuntur, quia
saepeanima simul cum spiritu nominatur, pars enim
qucedam ejusdem rationalis, qua carent bestiae, spiritus
dicitur, principale nostrum spiritus est, deinde vita
qua conjungimur corpori anima dicitur, postremo ip-
sum corpus, quoniam visibile est, ultimum nostrum
est. Haec autem omnis creatura ingemiscit et parturit
usque nunc dedit tamen primitias spiritus, quia cre-
:

didit Deo et bonse jam voluntatis est. Hic spiritus

etiam vocatur mens, de quo dicit Apostolus, Mente
servio legi Dei, qui item alio loco dicit, Testis est enim
mihi Deus, cui servio in spiritu meo. Anima vero,
cum camalia bona adhuc appetit, caro nominatur. Pars
enim ejus qusedam resistit spiritui,non natura, sed
consuetudine peccatorum. Unde dicitur, Mente servio
 DE FIDE ET 8TMB0L0 LIBEE. 101

legi Bez, carne autem legi peccati. Quae consuetudo in

naturam versa est secundum generationem mortalem
peccato primi hominis. Ideoque scriptum est, Et nos
aliquando fuimus naturaliter filii irce, id est, vindictae,
per quam factum est ut serviamus legi peccati. Est
autem animae natura perfecta, cum spiritui suo sub-
ditur ct cum sequitur sequentem Deum. Ideo ani-
malis homo non percipit quce sunt Spiritus Dci. Sed
non tam cito anima subjugatur spiritui ad bonam ope-

rationem, quam cito spiritus Deo ad veram fidem et

bonam voluntatem ; sed aliquando tardius ejus impe-
tus,quo in camalia et temporalia defluit, refrenatur.
Sed quoniam et ipsa mundatur, recipiens stabilitatem
naturae sua3 dominante spiritu, quod sibi caput est, cui
cjus capiti caput est Cliristus, non est desperandum
etiam corpus restitui naturoe propriae ; sed utique non
tam cito quam anima, sicut neque anima tam cito quam
spiritus, sed tempore opportuno in novissima tuba, cum
mortui resurgent incorrupti, et nos immutahimur.
Et idoo credimus et carxis eksuiiiiectionem ; non
tantum quia reparatur anima, qufB nunc propter car-
nales aflfcctiones caro nominatur sed hasc etiam ; visi-

bilis caix), qua^ naturaliter est caro, cujus nomen anima

non propter naturam sed propter afFectiones carnales
accepit, — ha^c ergo visililis, qua3 proprie dicitur caro,
sine dubitatione credenda est resurgere. Videtur enim
Paulus apostolus eam tanquam digito ostendere, cum
dicit, Oportet corruptibile hoc induere incorruptionem.
Cum enim dicit, hoc, in cam quasi digitum intendit:
quod autem visibile est, id potest digito ostendi. Quo-
ninm posset etiam anima corruptibilis dici, nam vitiis

morum ipsa corrumpitur. Et mortale Iwc induere im-

102 S. AUE. AUGUSTINI

mortalitatem cum legitur, eadem significatur visibilis

caro, quia in eam identidem velut digitus intenditur.
Potest enim et anima, sicut corruptibilis propter morum
vitia, ita etiam mortalis dici. Mors quippe animae est
apostatare a Deo : quod primum ejus peceatum m para-
diso sacris Literis continetur.
24. B-esurget igitur corpus secundum christianam
fidem, quse fallere non potest. Quod cui videtur in-
credibile, qualis nunc sit caro attendit, qualis autem
futura sit non considerat : quia illo tempore immu-
tationis angelicae non jam caro erit et sanguis, sed
tantum corpus. Cum enim de came Apostolus loque-
retur, Alia, inquit, caro pecorum, alia volucrum, alia
piscium, alia serpcntum ; et corpora coelestia, et corpora
terrestria, N^on enim dixit, et earo coelestis : dixit
autem, et coelestia et terrestria corpora. Omnis enim
caro etiam corpus est, non autem omne coi-pus etiam
caro est : primo in quoniam lignum
istis terrestribus,

corpus est, sed non caro, tominis autem vel pecoris

et corpus et caro est ; in coelestibus vero nulla caro,
sed corpora simplicia et lucida, quae appellat Apostolus
spiritualia, nonnulli autem vocant a^theria. Et ideo
non camis resurrectioni contradicit illud quod ait, Cara
et sanguis regnum Dei non possideimit, sed quale futu-
rum sitquod nunc caro et sanguis est prsedicat. In
qualem naturam quisquis hanc carnem eonverti posse
non credit, gradibus ducendus est ad fidem. Si enim
ab 60 quseras utrum terra in aquam possit eonverti,
propter vicinitatem non ei videtur incredibile. Eur-
sum si quaeras utrum aqua possit in aerem, neque hoc
absurdum esse respondet, vicina enim sunt sibi. Et
de aere si quseratur utrmri in sethereum eorpus, id est;,
 3)E FIDE ET SYMBOLO LIBER. 103

coeleste possit mutari, jam ipsa vicinitas persuadet.

Quod ergo per hos gradus fieri posse concedit, ut terra
in corpus aetliereum convertatur, cur non, accedente
Dci voluntate, qua corpus bumanum supra aquas potuit
ambulare, celerrime id fieri posse, quemadmodum dic-

tum est, in ictu oculi, sine ullis talibus gradibus, credit,

sicut plerumque fumus in fiammam mira ccleritate con-
vertitur ? Caro enim nostra utique ex terra est. Phi-
losophi autem, quorum argumentis sa^pius resurrectioni
carnis resistitur, quibus asscrunt nullum esse posse ter-
renum corpus in coelo, quodlibet corpus in omne corpus
conveii;i et mutari posse concedunt. Qua corporis re-
surrectione facta, a temporis conditione liberati, aetema
vita ineffabili charitate atque stabilitate sine corrup-
tione perfruemur. Tunc enim fiet illud quod scriptum
est, Ahsorpta est mors in victoriam. TJhi est, mors,
aculeus tuus ? uhi est, mors, contentio tua ?
25. Hsec est fides quee paucis verbis tenenda in Sym-
bolo novcllis Christianis datur. Quae pauca verba fide-

libus nota sunt, ut credendo subjugentur Dco, subjugati

recte vivant, rccte vivcndo cor mundent, corde mundato
quod credunt intelligant.

LIB. I. RETRACTATIONUM, CAPUT XVII.

Per idem tcmpus coram episcopis hoc mihi juben-

tibus, qui ph^narium totius Africae concilium llippone-
regio habebant, de Fide ac Sjrmbolo presbyter dispu-
tavi. Quam disputationem, nonnullis eorum qui nos
familiarius dilii^ebant studiosissime instantibus, in li-

brum contuli ; in quo de robus ipsis ita disseritur, ut

tamen non fiat verborum iUa contextio, qua3 tenenda
104 S. ATTE. AUGT7STINI DE FIDE ET SYMBOLO LIBER.

memoriter competentibus traditur. In lioc libro, cum

de resurrectione camis ageretur, "Eesurget," inquam,
"corpus secundum christianam fidem, quaB fallere non
potest. Quod cui videtur incredibile, qualis sit nunc
caro attendit, qualis autem tunc futura sit, non con-
siderat : quia illo tempore immutationis angelicse, non
jam caro erit et sanguis, sed tantum corpus," et caetera
quse ibi de corporum terrestrium in corpora coelestia
mutatione disserui, quoniam dixit Apostolus cum inde
loqueretur, Caro et sanguis regnum Dei non posside-
hunt. Sed quisquis ea sic accipit, ut existimet ita
corpus terrenum, quale nunc habemus, in corpus coe-
leste resurrectione mutari, ut nec membra ista, nec
carnis sit futura substantia, procul dubio corrigendus
est, cimmonitus de corpore Domini, qui post resur-
rectionem in eisdem membris non solum conspiciendus
verum etiam manibus tractandus apparuit, car-
oculis,

nemque se habere etiam sermone firmavit, dicens, Pal-

pate, et videte, quia spiritus carnem et ossa non hahet,
sieut me videtis hahere. Tlnde constat, Apostolum non
camis substantiam negasse in regno Dei futuram, sed
aut homines qui secundum carnem vivunt carnis et
sanguinis nomine nuncupasse, aut ipsam camis corrup-
tionem, quae tunc utique nulla erit. JS^am cum dixis-
set, Caro et sanguis regnum Dei non possidehunt, bene
intelligitur tanquam exponendo quid dixerit continuo
subdidisse, Neque corrnptio incorruptionem possidehit
De qua re ad persuadendum infidelibus difficili, dili-
genter quantum potui me disseruisse reperiet quisquis
de Civitate Dei librum legerit novissimum. Hic liber
sic incipit, '' Quoniam scriptum est."
 105

S. AUR. AUGUSTINI
HIPPONENSIS EPISCOPI

DE SYMBOLO
SERMO AD CATECHUMENOS.
1. AcciPiTE, filii, regulam fidei, quod Symbolum
dicitur. Et cum acceperitis, in corde scribite, et quo-
tidie dicite apud vos antequam donniatis, antequam
:

procedatis, vestro Symbolo vos munite. Symbolum

nemo scribit ut legi possit : sed ad recensendum, ne
forte deleat oblivio quod tradidit diligentia, sit vobis
codex vestra memoria. Quod audituri estis, hoc cre-
dituri ; et quod credideritis, hoc etiam lingua reddituri.
Ait enim Apostolus, Corde crcditur ad justitiam, ore
autem confessio fit ad salutem. Hoc est enim Symbolum,
quod recensuri estis et reddituri. Ista verba quae au-
distis, per divinas Scripturas sparsa sunt : sed inde col-
lecta et ad unum redacta, ne tardorum hominum me-
moria laboraret, ut omnis homo possit dicere, possit
tenere quod credit. Numquid enim modo solummodo
audistis quia Deus omnipotens est ? Sed incipitis Eum
habere patrem, quando nati fueritis per Ecclesiam ma-
trem.
2. Inde ergo jam accepistis, meditati estis, et medi-
tati tenuistis, ut dicatis, Credo in Deum patrem om-
NiPOTENTEM. Dcus omnipotcns est, et cum sit omni-
potens, mori non potest, falli non potcst, mentiri non
potest, et, quod ait Apostohis, negare se ipsum non
potest. Quam multa non potest, et omnipotens est, ct

ideo omnipotens est, quia ista non potest. Nam si mori

posset, non esset omnipotens ; si mentiri, si falli, si fallere,
106 S. AUE. AUGUSTINI

si inique agere, non esset omnipotens, quia si hoc in Eo

esset, non fuisset dignus qui esset omnipotens. Prorsus
omnipotens Pater noster peccare non potest. Pacit quid-
quid vult : ipsa est omnipotentia. Pacit quidquid bene
vult, quidquid juste vult; quidquid autem male fit,

non vult. Nemo resistit omnipotenti, ut non quod vult

faciat. Ipse fecit ccelum et terram, mare et omnia quse
in eis sunt, invisibilia et visibilia, — invisibilia, sicut sunt
in coelis Sedes, Dominationes, Principatus, Potestates,
Arcbangeli, Angeli, si bene vixerimus, cives nostri.

Fecit in coelo visibilia, —solem, lunam, stellas. Suis

animalibus terrestribus ornavit terram, implevit aerem
volatilibus, terram ambulantibus et serpentibus, mare
natantibus : omnia implevit suis creaturis propriis.

Fecit et hominem ad imaginem et similitudinemsuam

in mente ; ibi est enim imago Dei. Ideo mens ipsa non
potest comprehendi nec a se ipsa, ubi est imago Dei. Ad
hoc facti sumus, ut creaturis caeteris dominemur : sed
per peccatum in primo homine lapsi sumus, et in mortis
hsereriitatem omnes devenimus. Pacti sumus humiles
mortales, impleti sumus timoribus, erroribus, hoc me-
rito peccati, cum quo merito et reatu nascitur omnis
homo. Ideo sicut vidistis hodie, sicut nostis, et parvuli
exsufflantur et exorcizantur, ut pellatur ab eis diaboli
potestas inimica, quae decepit hominem ut possideret
homines. !N"on ergo creatura Dei in infantibus exor-
cizatur aut exsufflatur : sed ille sub quo sunt omnes
qui cum peccato nascuntur ; est enim princeps pecca-
torum. Ac per hoc propter unum qui lapsus est et
omnes misit in mortem, missus est Unus sine peccato
qui omnes in se credentes perducat ad vitam, iiberans
eos a peccato.
 :

SERMO AD CATECHUMEXOS. 107

3. Ideo CREDiivnjs et in Filitjm itjus, (id est, Dei Pa-

tris Dominum nostrum. Quando
omnipotentis,) UNicTJir,
audis unicum Dei Pilium, agnosce Deum. Kon enim
Pilius Dei unicus posset esse non Deus. Q,uod est, hoc
genuit etsi non est quem genuit.
; Si venis est autem
Filius, hoc est quod Pater si hoc non est quod Pater,
:

non est verus Eilius. Mortales et terrenas creaturas

attendite: quod est res quaeque, hoc generat. JS^on

generat homo bovem, non generat ovis canem, nec canis

ovcm. Quidquid est quod generat, id quod est generat.
Tenete ergo fortiter, firmiter, fideliter, quia hoc genuit
Dcus Pater, quod est Ipse omnipotens. Creaturae istae

mortales per corruptionem generant. I^umquid sic Deus

generat? Mortalis natus id quod est generat, immor-
talis quod est generat ; corruptibilis corruptibilem ge-
nerat, incorruptibilis incorruptibilem ; corruptibilis cor-
ruptibiliter, incorruptibilis incorruptibiliter : usque adeo
hoc quodest, ut unus unum, ideo unicum. Scitis quo-
niam cum vobis pronuntiarem Symbolum sic dixi, et
sic credere debetis : quia credimus in Deum Patrem om-
nipotentem, et in Jesum Christum Filium ejus unicum.
Jam quando unicum, crede omnipotentem : non enim
Deus Pater facit quod vult, et Deus filius non facit quod
vult. Uua voluntas est Patris et Filii, quia una natura.
Kec enim voluntas Pilii potest a Patris voluntate ali-

quantulum Deus et Deus, ambo unus Deus

scgregari.
omnipotens et omnipotens, ambo unus omnipotens.
4. ^JsTon introducimus duos deos, quomodo quidam in-

troducunt, et dicunt, **Deus Pater et Deus Pilius, sed

major Deus Pater, minor Deus Filius.'* Ambo quid ?
DuoDii? Erubescis dicere, erubesce credere. "Dominus
Deus Pater" dicis, et " Dominus Deus Pilius :" et dicit
108 S. AUR. AUGUSTINI

ipse Pilius, Nemo potest duohus dominis servire. In

familia ipsius sic erimus, ut, quomodo in domo magna
ubi est paterfamilias et habet filium, dicamus et nos,
*'
Dominus major, Dominus minor ?" Aversamini talem
cogitationem. Si vobis talia feceritis in corde, idola
ponitis in anima una. Prorsus repellite. Prius credite,
postea intelligite. Cui autem donat Deus, ut cum cre-
diderit, cito intelligat, Dei donum est, non humana
fragilitas. Tamen si nondum intelligitis, credite Deus :

unus Pater, Deus Christus Pilius Dei. Ambo quid?

XJnus Deus. Et quomodo " ambo unus Deus" dicitur ?
Quomodo ? miraris ? In Actibus Apostolorum, JEt eraty
inquit, credentium anima una et cor unum. Multse aniraae
erant, fides easdem unam fecerat. Tot millia animarum
erant ; amaverunt se, et multse sunt una amaverunt :

Deum in igne charitatis, et ex multitudine ad pulchri-

tudinis unitatem venerunt. Si tam multas animas fecit
animam unam charitas, qualis charitas est apud Deum,
ubi nulla diversitas, sed integra sequalitas ? Si in terris
et in hominibus potuit esse tanta charitas, ut de tct ani-
mabus faceret unam animam, ubi semper inseparabilis
fuit Pater a Filio, Pilius a Patre, potuerunt ambo esse
nisi Deus unus ? Sed illae animge et multae animae
dici potuerunt, et anima una
Deus autem, ubi est in-
:

effabilis et summa conjunctio, unus Deus dici potest,

non dii duo.
5. Pacit quod vult Pater, facit quod vult Filius.
Kolite putare omnipotentem Patrem et non omnipo-
tentem Filium : error est, delete hoc in vobis, non
hsereat in memoria vestra, non bibatur in fide vestra,
et si forte aliquis vestrum biberit, vomat. Omnipotens
est Pater, omnipotens Filius. Si omnipotens non ge-
 6EKM0 AD CATECHUMENOS. 109

Duit omnipotentem, non verum filium genuit. Quid

enim dicimus, fratres, si Pater major minorem filium
genuit? Quid enim dixi, genuit? Homo enim major
gcnerat filium minorem. Terum est sed quia sencscit :

ille, crescit iste, et ad formam patris sui vel crescendo

pervenit. Pilius Dei si non crescit, quia nec potest

Deus senescere, perfectus natus est. Perfectus quidem
natus, si non crescit, minor non remansit, aequalis
et
est. Kam ut sciatis Omnipotentem de Omnipotente na-
tum, Ipsum audite qui Yeritas est. De se quod dicit
Veritas, hoc est verum. Q,uid ait Yeritas ? quid ait

Filius, qui est veritas ? Qucecumque Pater facit^ Jicec et

Mlius similiter facit. Omnipotens est Filius, omnia

faciendo qua3 voluerit. Nam si facit aliqua Pater quaa
non facit Pilius, falsum dixit Pilius, Qucecumque Pater
facit, licec et Filius facit similiter. Sed quia verum dixit
Filius, credite, Qucecumqiie Fater facit^ hcec et Filius
facit similiter ; et credidistis in Filium omnipotentem.
Quod verbum etsi in Symbolo non dixistis, tamcn hoc
est quod expressistis, quando in unicum ipsum Dcum
credidistis. liabet aliquid Pater quod non habet Filius ?
Hoc Ariani hajretici blasphcmi dicunt, non ego. Sed
ego quid dico ? Si habet aliquid Pater, quod non habet
Filius, mcntitur Filius, qui dicit, Omnia quce halet
Fater, mca sunt. Multa et iunumerabilia sunt testi-
monia quibus probetur quia Filius verus Dei Patris est
Filius, et Pater Dcus verum genuit Filium Deum, et
Pater et Filius unus est Deus.
6. Sed iste Filius unicus Dei Patris omnipotentis
vidcamus quid fccit proptcr nos, quid passus est propter
nos. Natus de SriRiTU sancto et virgixe Maria. llle
Deus tantus aequalis Patri, natus de Spiiitu sancto et
110 S. AUK. AUGIJSTINI

Virgine Maria huniilis, unde sanaret superbos. Exalta-

vit se homo, et cecidit : humiliavit se Deus, et erexit.
Humilitas Christi quid est ? Manum Deus homini ja-
centi porrexit. I^os cecidimus, Ille descendit : nos
jacebamus, Ille se inclinavit. Prendamus et surgamus,
ut non in poenam cadamus. Ergo inclinatio Ipsius hsec
est,Natus est de Spiritu sakcto et virgine Maria.
Et ipsa nativitas humana, humilis et excelsa. Unde
humilis ? Quia homo natus cst ex hominibus. XJnde
excelsa? Q,uia de virgine. Yirgo concepit, virgo pe-
parLum virgo permansit.
perit, et post

7.Quid deinde ? PASsuis sub Pontio Pilato. Prse-

sidatum agebat, et judex erat ipse Pontius Pilatus,
quando passus est Christus. Judicis nomine signata
sunt tempora, quando passus est sub Pontio Pilato, —
quando passus est, chucifixus, mortuus, et sepultus.

Quis ? quid ? pro quibus ? Quis ? Eilius Dei unicus,

Dominus noster. Quid? Crucifixus, mortuus, et sepul-
tus. Pro quibus ? Pro impiis et peccatoribus. Magna
dignatio, magna gratia ! Quid retrihuam Domino^ pro
omnihus qucB retrihuit mihi?
8. IS^atus est, ante omnia tempora, natus ante omnia
sascula. JSTatus ante : —ante quid, ubi non est ante ?

Prorsus nolite cogitare aliquod tempus ante nativitatem

Christi, qua natus est de Patre : de ipsa nativitate lo-
quor, qua est Eilius Dei omnipotentis unicus Dominus
noster ; de ipsa prius loquor. jN^olite cogitare in hac
nativitate initium temporis ; nolite cogitare ullum spa-
tium aeternitatis, quando erat Pater et non erat Eilius.
Ex quo Pater, ex eo Eilius. Et quid est, ex quo, ubi
non est initium ? Ergo semper Pater sine initio, semper
Filius sine initio. Et quomodo, inquies, natus est, si
 SEEMO AD CATECH0MENOS. 111

non habet initmm ? De aeterno coseteraus. Nunquam

fuit Puter et non erat Filius et tamen Filius a Patre
;

est genitus. Unde datur qualiscumque similitudo ^ In

rebus terrenis sumus, in creatura visibili sumus. Det
mihi similitudinem terra non dat. Det mihi aliquam
:

similitudinem undarum elementum non habet unde, :

Det mihi similitudinem aliquod animal uec hoc potest. :

Animal quidem generat, et quod generat est quod gene-

ratur: sed prior est pater, et postea nascitur filius.

Inveniamus coaevum, et credamus coaeternum. Si po-

tuerimus invenire patrem coaevum filio suo, et filium
coaevum patri suo, credamus Deum Patrem coaevum
Filio suo, et Deum Filium coaeternum Patri suo. In
terra possumus invenire aliquem coaevum, non pos-
sumus invenire aliquom coaeternum. Intendamus eo-
eevum, et credamus coaeternum. Intentos vos faciet
forte aliquis et dicet, **
Quando potest inveniii pater
cosevus filio suo, aut filius coajvus patri suo ? Ut ge-
neret pater, antecedit a^tate ; ut nascatur filius, sequi-
tur a)tate : scd hic coa)vus pater filio, vel filius patri,
quomodo potest esse ?" Occurrat vobis ignis pater, splen-
dor filius ; ecce invenimus coajvos. Ex quo ignis esse
coepit, continuo splcndorem gignit : nec ignis ante
splendorem, nec spleudor post ignem. Et si intcrro-
gemus, Quis quem generat, ignis splendorem, aut splen-
dor ignem ? continuo vobis occurrit sensu naturali ;
pru-
dentia insita mentibus vcstris, omncs clamatis, "Ignis
splendorem, non splendor ignem." Ecce pater incipiens,
ecce filius simul, nec antecedens, nec sequens. Ecce
ergo pater incipiens, ecce filius simul incipiens. Si
ostendi vobis patrem incipientcm, et filium simul in-
cipientem, credite Patrem non incipientcm, et cum IIlo
112 S. AUE. AUGUSTIN-1

rilium nec ipsum incipientem ; Illum setemum, Illum

coaeternum. Si proficitis, intelligitis : date operam
proficere. E^asci habetis, sed et crescere debetis ;
quia
nemo incipit a perfecto. Dei Filio licuit nasci perfec-

tum, quia natus est sine tempore, cogeternus Patri, an-

tecedens omnia, non setate, sed seternitate. Iste ergo

natus Patri coaeternus, de qua generatione dixit pro-

plieta, Generationem ejus quis enarralit ? natus de Patre
sine tempore, natus est ex virgine in plenitudine tem-
poris. Istam nativitatem antecesserant tempora. Op-
portunitate temporis, quando voluit, quando sciebat,

tunc natus est non enim nolens natus est. Nemo

:

nostrum quia vult nascitur, et nemo nostrum quando

vult moritur. Ille quando voluit natus est, quando
voluit mortuus est ;
quomodo voluit natus est de vir-
gine, quomodo voluit mortuus est in cruce. Quidquid vo-
luit, fecit ;
quia sic erat homo, ut lateret Deus. Suscep-
tor Deus, susceptus homo ;unus Christus Deus et homo.
9. De cruce ipsius quid loquar ? qnid dicam ? Ex-
tremum genus mortis elegit, ne aliquod genus mortis
ejus martyres formidarent- Doctrinam ostendit in
homine, exemplum patientiee demonstravit in cruce.
Ibi opus, quia crucifixus : exemplum operis, crux
praemium operis, resurrectio. Ostendit nobis in cruce
quid tolerare, ostendit in resurrectione quid sperare
debeamus. Prorsus tanquam agonotheta summus dixit,

*'Pac, et tolle ; fac opusy et accipe praemium; certa in

agone, et coronaberis." Quod est opus ? Obedientia.
Quod est praemium? Besurrectio sine morte. Quare
addidi, *'
sine morte ?" Quia surrexit Lazarus, et mor-
tuus est: eesuerexit Christus;— ^m non moritur^ mors
ei ultra non dominahitur.
 3
:!

SEEMO AD CATECHTJMENOS. 1 1

10. Scriptura dicit, Patientiam Joh audistis, et finem

Domini vidistis. Job quanta pertulerit cura legitur,
exhorretur, expavescitur, contremiscitur. Et quid re-
cepit ? Dupla quam perdiderat. Ergo ne homo propter
praemia temporalia velit habere patientiam, et dicat
sibi, Tolerem damnum, reddet mihi Dcus filios duplos ?

Job omnia dupla recepit, et tot filios genuit, quot ex-

tulerat. Non ergo dupla sunt ? Prorsus dupla sunt,
quia et illi Ne quis dicat. Eeram
vivebant. mala, et
reddet mihi Deus quemadmodum reddidit Job : ut iam
non sit patientia, sed avaritia. Nam si patientiam ille

sanctus non haberet, nec ea quae contingebant fortiter

sustineret, testimonium quod ei Dominus reddidit, unde
haberet ? Animadvertisti, ait Dominus, ad puorum meum
Joh ? Non enim est illi similis quisquam in terris, Jiomo

sine querela, verus Dei cultor. Quale, fratres, testimo-

nium hic sanctus vir a Domino meruit ! Et tamen eum
sua persuasione mala mulier decipere voluit, habens et
ha3c figuram illius serpentis, qui, sicut in paradiso de-
cepit homincm primum factum a Deo, ita etiam nunc
blasphcmiam suggerendo putavit posse decipere pla-
centem hominem Deo. Quanta passus est, fratrcs
Quis potest tanta pati in re sua, in domo sua, in
filiis suis, in carne sua, in ipsa quce remansorat ten-
tatrice uxore sua ? Sed etiam ipsam quae remanscrat,
olim auferret, nisi adjutricem sibi servasset : quia pri-
mum hominem pcr Evam debellavcrat, Evam scrva-
verat. Quanta ergo passus est Perdidit omnia quce!

habcbat, —
domus ipsius cecidit, utinam sohi opprcssit !

et filios. Et quia in illo patientia magnum locum

tcnuerat, quid responderit ille, audite : Dominm dedit,
Dominus abstulit ; sicut Domino placuit, ita factum est

I
114 S. AUE. AUGUSTINI

sit nomen Domini henedictum. Abstulit quse num-

dedit,

quid periit qui dedit ? Abstulit quae dedit. Tanquam

diceret, '*
Abstulit omnia, auferat omnia, nudum di-
mittat me, et servet mihi Se. Quid enim mihi deerit,

si Deum habuero ? aut quid mihi alia prosunt, si Deum

non habuero :" Accessum est ad carnem, percussus est
vulnere a capite usque ad pedes, sanie diffluebat, ver-

mibus scatebat : et se in Deo suo immobilem demon-

strabat atque figebat. Yoluit illi mulier, diaboli ad-
jutrix, non mariti consolatrix, persuadere blasphemiam :

Qmmdiu, inquit, ista et ista pateris ? Dic aliquod ver-

bum in Dominum, et morere. Ergo quia humiliatus
erat, exaltandas erat. Et fecit hoc Dominus, ut osten-
deret hominibus : nam Ipse servo suo in coelo majora
servavit. Ergo humiliatum Job exaltavit, elatum dia-
bolum humiliavit : quia hunc humiliat, et hunc exaltat.
Ne quis autem, fratres charissimi, quando aliquas ejus-
modi patitur tribulationes, hic exspectet mercedem
verbi gratia, si damna aliqua patiatur, ne forte eo
animo dicat, Dominus dedit, Dominus ahstulit ; sicut

Domino placuit, ita factum est : sit nomen Domini hene-

dictum, ut duplum accipiat. Patientia Deum laudet,

non avaritia. Si ea quse perdidisti, dupla quseris recipere,
et ideo Deum laudas, de cupirlitate laudas, non de chari-
tate. Non tibi occurrat ipsius sancti viri exemplum
fallis te. Quando Job omnia tolerabat, dupla non spera-
bat. Et in prima ejus confessione quando damna per-
tulit et filios extulit, et in secunda cum jam tormenta
vulnerum pateretur in carne, potest adverti quod dico.
Prioris ejus confessionis hsec verba sunt, Dominus dedit,
Dominus ahstulit ; sicut Domino placuit, ita factum est

sit nomen Domini henedictum. Poterat dicere, "Dominus

 :

SEEilO AD CATECHUMENOS. II o

dedit, Dominus abstulit ;

potest iterum dare qui ab-
stulit, potest plura revocare quam tulit." Non hoc
dixit, sed, Domino placuit, inquit, itafactum est
^^
sicut

quia Ei placet, placeat mihi quod phicuit bono Do- ;

mino, non displiceat subdito servo quod placuit me- ;

dico, non displiceat ajgroto." Aliam ipsius audi con-

fessionem : Locuta es, inquit uxori suae, tanquam una
ex msipientihus mulierihus. Si hona percejjiinus de
manu Dominif mala quare non sustinehimus ? Non ad-
didit, quod, si diceret, verum diceret, " Potens est Do-
minus et meam carnem in pristinum revocare, et quod
nobis abstulit multiplicare," ne ista spe illu tolerasse
yideietur. Ista non dixit, ista non speravit. Sed ut
nos doceremur, non speranti Dominus prsestitit, quo
nos doccremur, quia Deus illi adluit : quia si et ilUi illi

non redderet, occultam coronum ejus videre minime

poteiamus. Et ideo quid ait Scriptura divina, exhor-
tando ad patientiiim et spem futurorum, non mercedem
prajseutium ? Patientiam Joh audistis, et jinem Bomini
mdistis. Quare patientiam Juh, et non, Finem ipsius

Joh vidistis? Eauces aperires ad duphi ; dicens, ''

Deo
gratias, sustineam, duplum recipio sicut Job." Fatientia
Joh,j\nem Domini. Patientiam Job novimus, et fiii» m
Domini novimus. Quem lincm Domini ? Deus, Deus
meus, utquid me dereliquisti ? Verba sunt Domini peu-
dentis iu ligno. Quasi reli(i[uit iUum ad pra^scniem
felicitatem, sed non eum rclicpiit ad aBteinam inmior-
talita!em. Ibi est finis Domini. Tem-nt Judiei, iu-
sultant Juda^i, ligant Juda:i, spinis coronant, sputis
dohonestant, fl.agollant, opprobriis obruunt, ligno sus-
pendunt, lancea fodiunt, postremo sipeliuut: (juasi re-

lictus est. Scd quibus ? IUis insultautibus. Ideo ergo

116 S. AUE. AUGUSTINI

habeto patientiam, ut resurgas et non moriaris, id est,

nunquam moriaris, sicut Christus. Sic enim legimus,

Christus surgens ex mortuis, jam non moritur.
1 1 . AscENDiT iN C(ELUM ; creditc. Sedet ad dexteram
Patris : credite. Sedere, intelligite habitare: quomodo
dicimus de quocumque homine, In illa patria sedit per
tres annos. Dicit illud et Scriptura, sedisse quemdam
in civitate tantum tempus. Numquid sedit, et nun-
quam surrexit? hominum habitationes
Ideo sedes di-
cuntur. Ubi habentur sedes, numquid semper sedetur ?

non surgitur, non ambulatur, non jacetur? et tamen

Sfcdes vocantur. Sic ergo credite habitare Christum in
dextera Dei Patris : ibi est. JSTec dicat vobis cor ves-
trum, Quid agit? Nolite qugerere quod non licet in-
venire : ibi est ; sufficit vobis. Beatus est, et a beatitu-
dine, quae dextera Patris vocatur, ipsius beatitudinis
nomen est dextera Patris. J^am si carnaliter acK^eperi-
mus, quia sedet ad dexteram Patris, Ille erit ad sinis-

tram. JS^umquid fas est ut sic IUos componamus, Pilium

ad dexteram, Patrem ad sinistram? Ibi omnis dextera
est, quia nulla ibi est miseiia.

12. Ikde venturus judicare vivos et mortuos: — vi-

vos, qui superfuerint ; mortuos, qui praecesserint. Potest

et sic intelligi : Vivos, justos ; mortuos, injustos. TJtros-

que enim judicat, sua cuique retribuens. Juslis dic-

turus est in judicio, Venite, henedicti Patris mei^ per-
cipite regnum quod vohis paratwn est ah initio mundi.
Ad hoc vos parate, hajc sperate, propterea vivite, et
sic vivite, piopterea credite, propterea baptizamini, ut
possit vobis dici, Venite, henedicti Patris mei, ferci^pite

regnum quod vohis paratum est a constitutione ?nundi.

Sinistris quid ? Ite in ignem ceternumj qui paratus est
 :

SEEMO AD CATECHUMEXOS. 117

diaholo et angelis ejus, Sic judicabuntur a Christo vjvi

et mortui. Dicta est prima sine tempore nativitas
Christi, dicta cst alia in plenitudine temporis de Vir-

gine nativitas Christi, dicta est passio Christi, dictum

est judicium Christi. Totum dictum est, quod dicen-
dum erat de Christo, Filio Dei unico, Domino nostro
sed nondum perfecta -rst Trinitas.
13. Sequitur in Symbolo, Et ix SriEiTUM saxctum
Ista Trinitas unus Deus, una natura una substantia,
una potentia, summa ajqualitas, nulla divisio, nulla
diversilas, perpetua charitas. Vultis nosse quod Deus
est Spiritus Sanctus ? Baptizamini, et templum Ejus
eritis. Apostolus dicit, JVescitis quia corpora vestra tem-
plum in vohis est Spiritus Sancti, quem hahetis a Deo ?
Templum habet Deus : nam et Salomon, rex et pro-
pheta, jussus est aedificare templum Deo. Si aedifica-
ret teraplum soli, aut lunae, aut stelloe alicui, aut
alicui angelo, nonne damnartt illum Dcus ? Quia ergo
templum aedificavit Deo, ostendit se colere Deum. Kt
unde aedificavit? De lignis et lapidibus: quia dignatus
est Deus facere sibi per servum suum domum in teri a,

ubi rogaretur, ubi memoraretur. Unde dicit beatus

Stephanus, Salomon ccdijicavit Illi domum, sed Altis-
simus non in manu factis templis inhahitat. Si ergo
corpora nostra templum est Spiritus Sancti, qualis Dcus
est qui aidificavit templum Spiritui Sancto ? Sed Deus.

Si enim templum Spiritus Sancti sunt cor|)ora nostra,

Ille Spiritui Sancto «dificavit templum, qui et corpora
nostra. Attendite Apostolum dicentem, Deus temperavit
corpus, ei cui deerat majorem honorem dans, cum loque-
retur de diversis membris, ut non essent scissur» in
corpore. Deus creavit corpus nostrum. Ilerbam Deus
118 S. AUE. AUGTJSTINI

creavit : corpus nostmm quis creavit ? Unde probamus

quia herbam Deus creat r Qui vestit, ipse crcat. Evan-
gelium lege : Si ergo femim agri^ ait, quod hodie est, et

cras in clilanum mittitur^ Deus sic vestit. Ille ergo

creat, qui vestit. Et Apostolus, Stulte, quod seminas
non vivificatur, nisi moriatur : et quod seminas, non
corpus quod futurum est seminas, sed nudum granum, ut
forte tritici^ aut alicujus cmterorum ; Deus autem illi dat
eorpus quomodo voluerit, et unicuique seminum proprium
corptis. Si ergo Deus corpora nostra Deus
sedificat, si

membra nostra sedificat, et corpora nostra templum

sunt Spiritus Sancti, nolite dubitare Deum esse Spiri-
tum Sanctum. Et nolite addere quasi tertium Deum
quia Pater et Eilius et Spiritus Sanctus unus est Deus.
Sic credite.
14. Sequitur post Trinitatis commendationem, San-c-
TAM EccLEsiAiM. Demonstratus est Deus et templum
Ipsius. Templum enim Dei sanctum est, ait Apostolus,
quod estis vos. Ipsa est Ecclesia sancta, Ecclesia una,
Ecclesia vera, Ecclesia catbolica, contra omnes haereses
pugnans. Pugnare potest, expugnari tamen non potest.
Plsereses omnes de illa exierunt, tanquam sarmenta in-
utilia de vite pra^cisa : ipsa autem manet in radice sua,
in vite sua, in charitate sua. Portse inferorum non vin-
cent eam.
15. Eemissiot^em peccatoetjm. Habetis Symbolum
perfecte in vobis, quando baptizamini. ^N^emo dicat,
"IUud feci, forte non mihi dimittitur."
Quid fecisti?
quantum fecisti ? Dic immane aliquid quod commisisti,
grave, horrendum, quod etiam cogitare horres quid- :

quid vis feceris, numquid Christum occidisti ? JN^on est

isto facto aliquid pejus, quia et Christo nihil est melius.
 SERMO AD CATECHUMENOS. 119

Quantum nefas est occidere Christnm ? Judaei tamen

Eum occiderunt, et multi in Eum postea crediderunt,
et biberunt Ejus sanguinem: dimissum est illis pecca-
tum quod commiserunt. Cum baptiznti fueritis, tenete
vitam bonam in pra^ceptis Dei, ut Eaptismum custodia-
tis usque in finem. Non vobis dico quia sine peccato
hic vivetis : sed sunt venialia, sine qiubus vita ista
non est. Propter omnia peccata Baptisraus inven-
tus est ;
propter lcvia, sine quibus esse non pos-
sumus, oratio inventa. Quid habet oratio ? Dimitte
nohis dehita nostra, sicut et nos dimittimus dehitorihus
nostris. Semel abluimur Baptismate, quotidie abluimur
oratione. Sed nolite illa committere, pro quibus necesse
est ut a Christi corpore s( paremini : quod absit a vobis.
IUi enim quos videtis agere poenitentiam, scelera com-
mi^erunt, aut adulteria, aut aliqua facta immania:
inde agunt poenitentiam. JSTam si levia peccata ipsorum
essent, ad ha)c quotidiana oratio delenda sufftceret.
16. Ergo tribus modis dimittuntur pcccata in Ec-
clesia : in Baptismate, in oratione, in humilitate majore
poeiiitentia) : tamen Deus non dimittit peccata, nisi
baptizatis. Ipsa peccata qu?e primum dimittit, non nisi
baptizatis dimittit. Quando ? Quando baptizantur.
Peccata quoe postea orantibus dimittuntur et poeniten-
tibus, quibus dimittit, baptizatis dimittit. Kam quo-
modo dicunt, Fater noster, qui nondum nati sunt ?

Catechumeni quamdiu sunt, super illos suTit omnia pec-

cata eorum. 8i cateehumeni, quanto magis Pagani?
quanto magis hgeretici ? Sed h^reticis Baptismum noa
mutamus. Quare? Quia sic habent Baptismum, quo-
modo desertor habet characterem, ita et isti habent
Baptismum. Habent, sed unde damnentur, non unde
120 S. AUR. AUGUSTINI SERMO AD CATECHUMENOS.

coronentiir. Et tamen si desertor ipse correctus in-

cipiat militare, numquid audet quisquam ei cliarac-
terem mutare ?

17. Credimus etiam eesureectionem cahnis, quse prse-

cessit in Christo, ut hoc etiam speret corpus, quod
praecessit in capite. Caput Ecclesiae Christus ; Ecclesia
corpus Christi. Caput nostrum surrexit, ascendit in
coelum : ubi caput, illic et membra. Quomodo carnis
resuiTectionem ? ^N^e forte putet aliquis quomodo Lazari,
ut scias non sic esse, additum est, In vitam ^ternam.
Regeneret vos Deus; conservet et tueatur vos Deus;
in Se, qui est ipsa vita seterna, perducat vos Deus.
Amen.
 121

COMMENTAUIUS
IN

STMBOLUM APOSTOLOEUM:
TYRANNIO RUFINO AQUILEIENSI
PRESBYTERO AUCTORE.

1. Mmi quidem, fidelissime Papa Laurenti, ad scri-

becdum animus tam non est cupidus, quam nec ido-

neus, scienti non esse absque periculo multorum judi-

ciis ingenium tenue et exile committere. Sed quo-
niam, ut cum venia tui dixerim, temere in epistola tua
per Christi me sacramenta, quae a nobis maxima cum
teverentia suscipiuntur, astringis, ut aliquid tibi de
fide, secundum Symboli traditionem rationemque com-
ponam, quamvis supra vires nostras sit pondus prae-
cepti, (non enim me latet illa sententia sapientum,

qu9e probe admodum dicit, quia "de Deo etiam vera

dicere periculosum est,") tamen si petitionis a te im-
positce necessitatem orationibus juves. dicere aliqua,
obedientise magis reverentia quam ingenii presumtione,
tentabimus. Q,ua) quidem non tam perfectorum ex-

ercitiis digna videantur, quam quse ad parvulorum in

Christo et incipientium librentur auditum.

Equidem comperi nonnullos illustrium tractatorum
aliqua de his pie et breviter edidisse ; Photinum vero
ha;reticum scio eatenus conscripsisse, non ut rationem
dictoruni audientibus explanaret, sed ut simpliciter
fideliterque dicta ad argumentum sui dogmatis tra-
heret ; cum in his verbis Sanctus Spiritus providerit,
nil ambiguum, nil obscurum, nil a reliquis dissonana
122 EUFINI COMMENTAHIUS

poi)i : quia in his vere comperitur prophetia quae clitit,

Verhum enim consummans et hrevians in cequitate : quia

verhum hreviatum faciet Dominus super terram. Nos
ergo simplicitatem suam vel verbis Apostolicis reddere
et signare tentabimus, vel quae omissa videntur a prio-

ribus adimplere. Sed ut manifestius fiat argumentum

verhi hujus (ut diximus) hreviati, causam, qua haec
tiaditio ecclesiis data est, ab origine repetemus.

2. Tradunt majores nostri, quod, post ascensionem

Domini, cum per adventum Spiritus Sancti supra sin-
gulos quosque Apostolos ignese linguae sedissent, ut
loquelis diversis variisque loquerentur, per quod eis

nuUa gens extianea, nulla linguae barbaries inaccessa

videretur et invia, prseceptum eis a Domino datum, ad
praedicandum Dei verbum, ad singulas quemque pro-
ficisci nationes. Discessuri itaque ab invicem normam
sibi prius futurse prcedicationis in commune consti-

tuunt, ne forte, alii alio abducti, diversum aliquid his

qui ad fidem Christi invitabantur exponerent. Omnes
igitur in uno positi, et Spiritu Sancto repleti, breve
istud futurse sibi, ut diximus, praedicationis indicium,
in unura conferendo quod sentiebat unusquisque, com-
ponunt ; atque hanc credentibus dandam esse reguiara
statuunt.
Symbolum autem hoc multis et justissimis ex causis
appellari voluerunt. S^^mbolum enim Grsece et in-

dicium dici potest et collatio, hoc est, quod plures in

unura conferunt. Id enim fecerunt Apostoli in his
sermonibus, in unum conferendo unusquisque quod
sensit. Indiciura autera vel signura idcirco dicitur,

quia in illo tempore, sicut et Paulus Apostolus dicit,

et in Actibus Apostolorura refertur, raulti ex circum-

 :

IN STMBOLUM ArOSTOLOETJM. 123

eiiiitibus Jucloeis simiilabant se esse Apostolos Chri?ti,

et lucri alicujus vel ventris gratia ad praedicandum pro-
ficiscebantur, nominantes quidcra Christum, sed non
integris traditionum lineis nunciantes. Idcirco istud
indicium posuere, per quod agnosceretur is qui Chris-
tum vere secundum Apostolicas regulas prcedicaret.
Denique et in bellis civilibus hoc observari ferunt
quoniam et armorum habitus par, et sonus vocis idem,
et mos unus est, atque eadem instituta bellandi, ne

qua doli subreptio fiat, symbola distincta unusqui?que

dux suis militibus tradit, qua3 Latine '*
signa," vel " in-
dicia" nuncupantur; ut si forte occurrerit quis de quo
dubitetur, interrngatus symbolum, prodat si fit hostis
vel socius. Idcirco denique ha}c non scribi chartulis
aut membranis, sed relineri credentium cordibus tra-
didcTunt, ut certum esset, ha3c neminem ex lectione,
qu8C interdum pervenire etiam ad infideles solet, sed ex
Apostolorum traditione didicisse. Discessuri igitur, ut
diximus, ad pra^dicandum, istud unanimitatis et fidii
surc Apostoli indicium posuere : non sicut filii Xoe
ex latere cocto et bitu-
discessuri ab alterutro turrim
mine construentes, cujus cacumen uscjue ad coelum
pertingeret, sed monimenta fidei, quce starent adversus
faciem inimici, e lapidibus vivis et margaritis Bominicis
a^dificantes; quam nequc venti irapellerent, neque flu-
mina subruerent, neque tempcstatum ac procellarum
turbines permoverent. Merito igitur illi ab invicem
separandi, turrim superbife fcdificantes, linguarum con-
fusione daranati sunt, ne unusquisque posset advertere
proximi sui loquelam. Isti vero, qui turrim fidei con-
strucbant, oraniura linguarura scientia et agnitione do-
nati sunt, ut illud peccati, hoc fidei probaretur indi-
124 RTJFINI COMMENTARIUS

cium. Sed jam nobis etiam de ipsis aliquid tractandum

est margarilis in quibus primo in loco fons et origo
:

omnium ponitur, cum dicitur,

3. Credo in Deo Patre Omnipotente. Yerum pri-

usquam incipiam de ipsis sermonum virtutibus dis-
putare, illud non importune commonendum puto, quod
in di^rersis Ecclesiis aliqua in his verbis inveniuntur
adjecta. In Ecclesia tamen urbis Romae hoc non de-
prehenditur factum, quod ego propterea esse arbitror,
quod neque hseresis uUa illic sumsit exordium ; et mos
inibi servatur antiq^.ius, eos qui gratiam baptismi sus-
cepturi sunt publice, id est, fidelium populo audiente,
Symbolum reddere, et utique adjectionem unius saltem
seimonis eorum qui praecesserunt in jS.de non admittit
auditus. In caeteris autem locis, quantum intelligi datur,
propter nonnullos haereticos addita quaedam videntur,
per quae novellse doctrinse sensus crederetur excludi.
JN^os tamen illum ordinem sequimur quem in Aquilei-
€nsi Ecclesia lavacri gratia suscepimus.
Ckedo igitur primo omnium ponitur, sicut et Paulus
Apostolus, ad Hebraeos scribens, dicit, Credere enim
primo omnium accedentem ad Leum oportet, quia est, et

oredentihus in Se remunerator Jlt. Sed et Propheta dicit,

Nisi credideritis non intelligetis. Ut ergo intelligentiae

tibi aditus patescat, recte primo omnium te credere
profiteris ;
quia nec mare quis ingreditur, et liquido ac
profundo sese committit elemento, nisi se prius credat

posse salvari ; nec agricola semina sulcis obruit et

fruges spargit in terram, nisi crediderit venturos im-
bres, affutumm quoque solis teporem, quibus terra
confota segetes multiplicata fruge producat, ac ventis
epirantibus nutriat. Mhil denique est quod in vita
 IN STMBOLUM AP0ST0L0ET7M. 125

gori possit, si non credulitas antc praecesserit. Quid

igitur mirum si, accedentes ad Deum, credere nos
primo omnium profitemur, cum sine hoc nec ipsa
exigi possit vita communis } Haec autem idcirco ia
principiis procmisimus, quia Pagani nobis objicere so-
lent, quod religio nostra, quia rationibus deficit, in
sola credendi persuasione consistat. Et ideo ostendi-
mus nec agi nec stare aliquid posse, nisi prsecesserit
vis credendi. Denique et matrimonia contrahuntur,
quia creditur successura posteritas ; et pueri discendis
artibus traduntur, quia magistrorum in discipulos trans-
fundenda creditur disciplina ; et imperii insignia unus
suscipit, dum credit sibi populos vt urbcs et annatum
etiam exercitum pariturum. Quod si hsec singula nisi
prius crediderit futura nulhis aggreditur, quomodo non
multo magis ad agnitionem Dei credendo veniatur ?

Sed videamus quid jam brevialis hic sermo Symboli

proponat.
4. Crt:i)0 (inquit) m Deo Pathe Omnipotente.
Oricntales Ecclesia) omnes pene ita tradunt, " Credo iu
uno Deo Patre omnipotente." Et rursum in sequenti
sermone, ubi nos dicimus, '*Et in Christo Jesu, unico
tilio ejus, Domino nostro," illi tradunt, ''
Et in fmo
Domino nnstro, Jesu Christo, unico filio ejus :" "unum
scihcet Deum," et '*unum Dominum," secundum auc-
toritat(^m PauH ApostoU profiteiites. Sed de hoc in
scqucntibus locis rt^petemus. Nunc interim quod ait,
*'In Deo Patre omnipotente," videamus.
** Deus,"
secundum quod opinari potest humana mens,
naturce ipsius vel substanticc, qua3 est super omnia, ap-
pellatio est. " Pater" arcani et inefFabiUs sacramcnti
vocabuhim est. *'Deum" cum audis, substantiam in-
126 EUFINI COMMENTARrUS

tellige sine initio, sine fine, simplicem, sine ulla admix-

tione, invisibilem, incorpoream, ineffabilem, iuaestima-
bilem, in qua nihil adjunctum, nihil creatum sit. Sine
auctore est enim Ille, qui est omnino omnium auctor.
"Patrem" cum audis, filii intellige patrem, qui filius
supradictae sit imago substantiae. Sicut enim nemo
dicitur dominus, uisi habeat vel possessionem, vel ser-
vum, cui dominetur, et sicut nemo magister dicitur,
nisi discipulum liabeat, ita et pater nullo pacto quis
Huc igitur ipso nomine
dici potest nisi filium habens.
quo Deus ''Pater" appellatur, cum Patre pariter sub-
sistere etiam Pilius demonstratur.
Quomodo autem Deus Pater genuerit Pilium, nolo
discutias, nec te curiosius ingeras in profundo arcani,
ne forte, dum inaccessae lucis fulgorem pertinacius per-
scrutaris, exiguum ipsum qui mortalibus divino munere
concessus est perdas aspectum. Aut si putas in hoc
omni indagationis genere utendum, prius tibi propone
quse nostra sunt : quse si consequenter valueris expe-
dire, tunc a terrestribus ad coelestia, et a visibiiibus
ad invisibilia properato. Expedi primo, si potes, quo-
modo mens, quse intra te est, generet verbum, et qui
fiit in ea memoriae spiiitus quomodo haec, cum di-
:

versa sint rebus et actibus, unum tameu sint vel sub-

stantia vei natura et cum e mente procedant, nun-
;

quam tamen ab ipsa separentur. Et si haec, quamvis

in nobis et animae nostrae substantia habeantur, tamen
tanto nobis occulta videntur, quanto aspectui corporeo
invisibilia, de apertioribus requiramus. Eons quomodo
ex se generat fiuvium } Quo autem spiritu rupidus
fertur in fluentum ? Quid est quod dum uiium et in-

separabile sit fluvius et fons, tamen nec fluvius fons,

 ISH SYMBOLUM APOSTOLORUM. 127

nec fons fluvius intelligi aut appellari potest, et tamen

qui viderit fluvium, vidit et fontem. Exerce te prius

in liorum explanatione, et discute si potes quae haben-

tur in manibus ; et tunc ad horum sublimiora venies.
Nec putes, quod te statim de terra ascendeie suadeaoi
super codIos : sed prius te si placet ad istud firmamen-
tum quod oculis videtur educam : et ibi si potes natu-

ram hujus visibilis luminis discute, quomodo ignis iste

c(jelestis generet ex semetipso splcndorem lucis; quo-
modo etiam producat vaporem ; cum tria sint in re-
et
bus, unum tamen sunt in substantia. Quod et si haec
singula investigare potueris, scito adhuc divinae genera-
lionis mysterium tanto esse difi^erentius et eminentius,
quunto Creator creaturis potentior, quanto Ai'tifex opere
Buo prcEstantior, quanto IUe qui semper est, eo qui ex
nihilo coepit esse nobilior est.
Credendus est ergo Deus esse Pater unici Filii sui,
Domini nostri, non discutiendus neque enim fas
: est
servo de natalibus Domini disputare. Contestatus est
Pater de coelis, dicens, Ilic est Filius meus dilectus, in
quo mihi heiie complacui, Ipsum audite. Pater Ipsuni
dicit esse Filium suum, et Ipsum audiii jubet. Pilius
dicit, Qui videt Me, videt et Fatrem^ et, Fgo et Pater
unum sumus, et, F(/o a Deo exivi, et veni in hunc
mundum. Quis est qui inter has Patris et Filii voces

medius se discussor interserat, et Deitatem dividat,

affectum separet, substantiam rumpat, spiritum secet,
neget esse verum quod Veritas dicit. Est ergo Dtus
Pater verus tanquam veritatis Pater, non extrinsecus
croans, sed ex eo quod Ipse est Eilium generans, id
est, quasi sa])iens sapientiam, quasi justus justitiam,
quasi sempiternus sempiternum, quasi immortalis im-
128 RUFINI COMMENTAEIUS

mortalem, quasi invisibilis invisibilem, quia lux splen-

dorem, quia mens verbum.
5. Quod autem diximus, Orientis Ecclesias tradere

*'unum Deum Patrem omnipotentem" et " unum Domi-

num," hoc non intelligendum est unum numero dici, sed
tmiversitate. Yerbi gratia, Si quis dicat ''
unum homi-
nem," aut " unum equum," hic unum pro numero posuit.
Potest enim et alius homo esse et tertius, vel equua
Ubi autem alius vel tertius non potest jungi, unus si
dicatur, non numeri sed universitatis est nomen. Ut
si, exempli causa, dicamus ''unum solem," hicunus ita

dicitur, ut vel alius vcl tertius addi non possit ; unus

est enim sol. Multo magis ergo Deus, cum unus
dicitur, unus non numeri sed universitatis vocabulo
nuncupatur, id est, qui propterea unus dicitur quod
alius non sit. Similiter et de Domino accipiendum
est, quod unus sit Dominus Jesus Christus, per quem

Deus Pater dominatum omnium tenet unde et sequens ;

sermo *'
omnipotentem " pronunciat Deum.
Omnipotens autem ab eo dicitur quod omnium te-
neat potentatum. Tenet autem omnia Pater per Pi-
lium, sicut et Apostolus dicit, Quia per Ipsum creata
iunt omnia, visihilia et invisibilia, sive throni, sive domi-
nationes, sive pri^icipatus, sive potestates. Et iterum ad
Hebrseos scribens dicit, Quia per Ipsum scecula instituit,

etIpsum constituit hceredem universorum. " Constituif'

autem quod ait, genuit, intelligitur. Quod si per Ip-
sum saecula instituit Pater, et per Ipsum creata sunt
omnia, et Ipse est haeres omnium, per Ipsum ergo et
potentatum omnium tenet. Quia sicut lux de luce,
et veritas de veritate, ita de Omnipotente Omnipotens
natus est. IJt in Apocalypsi Joannis de Seraphim
 IN SYMBOLUM APOSTOLOEUM. 129

Bcriptum est, Et requiem non halelant die ac nocte, di'

centes, Sanctus, sanctus, sanctus JDominus JDeus sahaoth,
qui erat, et qui est, et venturus est, Omnijyotens. Omrii-
potens ergo dicitur qui venturus est. Et quis est ulius
qui venturus est, nisi Christus, Filius Dci?
His additur, invisibili et impassibili. Sciendum
quod duo isti sermones in Ecclesia) Romanae symbolo
non habentur. Constat autem apud nos additos, haere-
seos causa Sabellii, illius profccto qua) a nostris " Patri-
passiana " appeUatur ; id est, quae et Patrem ipsum vel
ex Virgine natum dicit, et visibilem factum esse, vel
passum aflSrmat in carne. Ut ergo cxcluderetur talis

impietas de Patre, videntur haec addidisse majores, et

**
invisibilem" Patrcm atque '*
impassibilem" dixisse.
Constat enim Eilium, non Patrem, incarnatum et ex
carne natum, et ex nativitate carnis Eilium visibilem
et passibilem factum. Quantum autcm spectat ad
illam Deitatis immortalcm substantiam, quse una Ei
eademque cum Patre est, ibi ncque Patcr, neque
Filius, neque Spiritus Sanctus visibilis aut passibilis

creditur. Secundum dignationem vero camis assumtae,

Filius et visus ct passus est in carne. Quod et Pro-
pheta praedixerat, ubi ait, Ilic Deus noster, non repU'
tahitur alter ad Emn. Invenit omnem viam disciplincB,

et dedit eam Jacoh puero suo et Israel dilecto suo. Post

hcec in terris visus estj et inter homines conversatus est,

Sequitur post hoc,

6. Et in Christo Jesu, tjxico Eilio ejus, Domino
NOSTRO. **
Jesus" Hebraci vocabuli cst nomcn, quod apud
nos *'
Salvator" dicitur. ''Christus" a chrismate, id cst,

ab unctione appclhitur. Lcgimus enim in libris Moysi,

quod Auscs, jN^ave filius, cum electus essct dux populi,
K
130 EUFINI COMMENTARIUS

commutdto nomine, de Ause ''Jesus" cognominatus sit.

Quo scilicet ostenderetur, hoc esse nomen quod prin-

cipibus et ducibus conveniret, his duntaxat qui salutem
sequentibus se populis darent. Itaque et ille " Jesus"
appellatus est, qui eductum de terra ^gypti populum,
et de erroribus eremi liberatum in terram repromissio-
nis induxit ; et hic '*
Jesus," qui populum de ignoran-
tiae tenebris eductum, et de mundi erroribus revocatum,
introduxit ad regna coelorum.
**Christus" quoque vel pontificale, vel regium nomen
est. 'Nam prius et pontifices unguento chrismatis con-
secrabantur et reges : sed illi veluti mortales et cor-
ruptibiles unguento materiae corruptibilis ungebantur
hic vero, Sancto Spiritu perunctus, Christus efficitur,
sicut Scriptura de Eo dicit, Quem unxit Pater Spiritu
Sancto misso de coelis. Et Esaias prsefiguraverat, dicens
ex persona Eilii, Spiritus Domini super Me : propter
quod unxit Me, evangeli%are misit Me pauperihus.
Quia ergo ostendimus quid sit Jesus qui populum
salvet, et quid sit Christus qui pontifex factus sit in

8Dternum, nunc ex consequentibus de quo dicantur ista

videamus. **
Unico Eilio (inquit) ejus, Domino nostro.'*

Per hoc docet nos, quia Jesus iste de quo diximus,

et Christus de quo exposuimus, unicus Filius Dei et
noster Dominus sit. Ne forte putes quod humana ista

vocabula terrenum te aliquid doceant, ideo subjungit

*'unicum hunc esse Filium Dei, Dominum nostrum."
Unus enim de uno nascitur, quia et splendor unus est

lucis, et unum est verbum cordis. Nec in numerum

pluralem defluit incorporea generatio, nec in divisionem
cadit, ubi Qui nascitur nequaquam a Generante sepa-
ratur. Unicus est, ut menti sensus, ut sapientia sapi-
 TN symbolum: APSOTOLORUM'. 131

enii, ut cordi verbum, ut forti virtus. Nain sinut solus

sapiens Pater ab Api.stolo dicitur, ita et soJus Filius
sapientia nominatur. Unicus ergo Filius esf. : et cum
sit gluria, sempiternitate, virtute, regno, potestate, hoc
quod Pater est, omnia tamen haec non sine auctore,
sicut Pater, ?ed ex Patre, tanquam Filius, sine initio et

aequalis habet; cumque sit Ipse omnium caput, Ipsius

tamen caput est Pater. Sic enim scriptum est, Quia
caput Christi Deus est.

7. "Filium" sano cura audis, nolo cogitationem car-

nalis nativitatis jissutnus, sed meraento hoc de incor-
porea dici subs^tantia et naturae siraplicis. Si enim, ut
supra jam diximus, vel in eo quod cor generat verbura,
velmens sensum, vel lux ex so parit splendorem, niliil

horum requiritur, nec uHa in tali generatione fragilitas

cogitatur, quanto puriu^ et sacrutius de horum omniuni
Crealore censendum est?
Sed fortnsse dicas, Ista quam memoras insubstan-
tiva est gcneratio. Neque enim lux sub8tan'ivura facit
splendorera, aut cor substantivum generut verbuin ;

Filius autem Dci subs^tantialiter asseritur generatus.

Ad hoc primo omnium il)ud diclmus, Cum eliara in

ca3teris proferantur exempla, non per omnia tamen

sirailitudinera servare possunt rei illius cui praebeie
putnntur exemplura, sed unius alicujus partis, pro qui?

videntur assuruta, sirailitudineni tenent. Verbi gratia.

ut cura in Evangelio dicitur, Simile est regnum ccelo-

runi fermentj, quod ahscondit mulier in farina mensiir s

tribus, numquidnim putabiraus regnura cceloruiu ptr
orania simib ess;^ ferraento, nt suhstantia illa ita palpa-
dilis sit ac fragilis, ut et ncida tieri posset et ccrrupti ?

Std ad hoc solum exemplura istud videtur assurai, ut

132 EUFINI COMMENTAHIXJS

ostenderetur, ex parva prEedicatione yerbi Dei, liuraanag

mentes fidei fermento posse coalescere. Similiter et
cum dicitur, Simile est rcgnum coelorum reti misso in
mare, quod ex omni genere piscium abstraliit, et in hoc
nunquid putandum est, quod naturse lini quo rete
operamur, ac nodis quibus maculae nectuntur, regni
coelorum substantia per omnia conferatur ? Sed ad hoc
solum videtur assumta comparatio, ut ostendcretur,
quia sicut rete de profundo maris pisces adducit ad
litus, ita de profundo sgeculi hujus errore bumanse
animse regni coelorum predicatione liberantur. Ex qui-
bus constat, exempla non in omnibus his quorum ex'
empla sunt esse similia. Alioqui si eadem essent omnia,
jam non ''
exempla" dicerentur, sed ipsae potius res, de
quibus agitur, yiderentur.
8. Deinde etiam illud dicendum est, quod nulla
creatura talis esse potest qualis Creator ejus. Et ideo
sicut sine exemplo est divina substantia, ita et sine
exemplo est Divinitas. Tum etiani illud addimus,
quia omnis creatura ex niliilo est. Si ergo insubstantiva
scintilla quse ignis est ex se creaturam quce ex nihilo
facta est gignit, et conditionem in hoc servat originis
suae, cur illius setemse lucis substantia, quge semper
fuit quia insubstantivum in se nihil habuit, substanti-
vum ex se splendorem proferre non potuit? Et ideo
recte *'unicus" dicitur Eilius. Unicus euim et solus est,

qui ita natus est. !Nec comparationem aliquam potest

habere quod unicum est. Nec similitudinem in sub-
stantia cum facturis suis habere potest Ille qui factor
est omnium. Hic est ergo Christus Jesus, Eilius unicus
Dei, qui est et Dominus noster. Unicus et ad Eilium
referri et ad Dominum potest. Unicus est enim et vere
 IN STMBOLUM APOSTOLOEUM. 133

Filius ct unus Dominus Jesus Christus. Cacteri quippe

filii, licet dicantur filii, adoptionis tamen gratia dicuntur,
non vcritate naturae. Et si dicuntur alii Domini, con-
cessa tamen non ingenita potestate dicuntur. Hic vero
solus cst unicus filius, ct solus unicus Dominus, sicut
et Apostolus ait, Et unus Dominus Jesus Christus, per
quem omnia. Ideo postcaquara propositus ordo fidci in-
eff^abile sacramentum Eilii de Patre nativitatis exposuit,

nunc ad humanae salutis dignationem dispensationem-

que descendit. Et Hunc, quem supra dixit unicum
Filium Dei et Dominum nostrum, nunc dicit,
9. Qui IvMTUS EST DE SPIIt,ITU SaNCTO EX MaEIA

ViRGiNE. Haec jam inter homines dispensationis nati-

vitas est, illa divinae substantice : haec dignationis est,
illa naturae. De Spiritu Sancto ex Yii-gine nascitur. Et
jara in hoc loco mundior auditus requiritur et purior
eensus. Huic enim, quem dudum de Patre natum
nunc a Spiritu Sancto templura
inefFabiliter didicisti,

fabricatura intra secreta uteri virginalis intellige. Et

sicut in sanctificatione Spiritus Saucti nulla sentienda
€st fragilitas, ita et in partu Virginis nulhi intelligenda
est corruptio. IS^ovus eniin huic sa)culo datus cst liic par-
tus, nec immcrito. Qui enim in coelis unicus Filius est,

consequenter et in terra unicus est, et unice nascitur.

Nota sunt omnibus et in Evangeliis decantata de
hoc scripta Prophetarura, quoe dicunt, quod Virgo con-
cipiet et pariet filium. Sed et partus ipsius rairabilem
modum Ezechicl Prophcta ante forraaverat, Mariam
figuraliter portam Doraini nouiinans, per quara scilicet
Dorainus ingressus cst mundum. Dicit ergo hoc modo,
Forta auiem qu{B respicit ad Orientem clausa erit, et

U071 aperietiu^ et nemo transihit pcr cam, quoniam Do-

134 KT7FINT COMMENTAKIFS

minus Deus Israel transilit per eam, et clausa erit.

Quid tam eyidens de conservatione Yirginis dici pote-

rat ? Glansa fnit ea virginitatis porta : per ipsam in-

travit Dominus Deus Israel ;
per ipsam in hunc mim-
dum de utero Yirginis processit ; et in seternum porta
Virgini^ clausa, servata virginitate, permansit. Igitur
Sanctus 8piritus refertur Dominicae carnis et templi
ejus creator.
10. Incipe jam hinc intelligere etiam Spiritus Sancti

majestatem. Contestatur enim et Evangelicus sermo de

Ipso, quod cum loquenti angelo ad Yirginem et dicenti,
Quia paries filium, et voeahis noraen ejus Jesum, Hic
enim salvum faciet populum suum a peccatis suis, illa

respondisset, Quomodo fid istud, quoniam virum non

eognosco ? et dixerit angelus ei, Spiritus Sanctus ve-
niet super te^ et virtus altissimi ohumhralit tihi, et ideo

quod nascetur ex te sanctum vocahitur Filius Dei. Yide

ergo cooperantem sihi invicim Trinitatem. Spiritus
Sanctus venire dicitur super Yirginem, et virtus al-

tissimi obumbrare ei. Quae est autcm virtus altis-

simi, nisi ipse Christus, qui est Dei virtus et Dei sapi-
entia ? Cujus autem hsec virtus est ? Altissimi, in-
quit. Adest ergo Altissimus, adest et virtus Altissimi,
adest et Spiritus Sanctus. Haec est Trinitas ubique
latens et ubique apparens, vocabulis pei*sonisque dis-
creta, inseparabilis vero substantia Deitatis. Et quam-
vis solus Filius nascatur ex Yirgine, adest tamen et
Altissimus, adest et Spiritus Sanctus, ut et conceptus
Yirginis sanctifieetur et partus.
Tl. Yerum haee, quia ex scriptuns Propheticis asse-
runtur, possunt forte Judaeos quam^ds sint infideles et
increduli confutare. Sed Fagani solent irridere nos cum

I
_:
 IN STMBOLUM ArOSTOLORUM:. 135

audiunt prccdicari a nobis Virginis partum : proptcr

quod paucis corum obtrectationibus respondendum est.
Omnis paitus ex tribus, ut opinor, constat si adult» :

sctatis sit foemina, si virum adeat, si non sit illius vulva

yitio sterilitatis occlusa. Ex his tribus, in hoc partu
quem pra^dicamus, unum defuit, vir scilicc t. Et hanc
partcm (quia qui nascebatur non erat terrcnus homo,
6cd coelestis) pcr Spiritum coelcstcm dicimus, salva Vir-
fcinis incorruptione, complet^m. Et tamen quid mirum
videtur si virgo coneeperit, cum Orientis avem, quam
Phoenicem vocant, in tuntum sine conjuge nasci vcl
renasci constet, ut sen.per una sit, et semper sibi ipsi

nasccndo vel renascendo succedat? Apes certe nescire

conjugiii, ncc foetus nixibus edere, omnibus palam est.

Sed ct alia nonnulla deprehcnduntui' sub hujusmodi

sorte nascendi. Hoc ergo incredibile videbitur, divina
virtutc, ad totius mundi redintegrationem factum, cujus
exempla etiam in animalium nativitate cernuntur ? Et
tamen mirandum est our hoc gentilibus impossibile vi-
dcatur, qui crcdunt Minervam suani de cercbro Jovir
natam. Quid ad credendum difficiliu^ ? aut quid magis
contra naturam cst ? Hic foemina est, hic naturai orlo
servatur, hic conceptus, hic pai-tus temporibus suis
editur : ibi nusquam foomineus scxus, sed vir solus ct
partus. Qui illa crcdit, cur ista miratur ? Sed ct Li-

berum patrem dicunt de fcniore cjus natum. Ecce

aliud portenti gcnus, ct tamen crcditur. Yenerem quo-
que, quam Apliroditcn vocant, de spuma maris (sicut
etiam nominis ipsius compositio ostcndit) crcdunt esse
prog( nitam ; de ovo natos Castorem Polluccmque con-
firniant ; Et
ex formicis Myrinidones. alia mille sunt,

qu», quam-vis contra rerum naturam venicntia, ipsis

 :!

136 EUFINl COMMENTARIUS

tamen STint visa credibilia, ut Dcucalionis et Pyrrhae

lapides jactos, et hominuni ex his segetem natam. Et
cum haec tot et talia iigmenta crediderint, unum eis
impossibile videtur, quod adolescens foemina divinum
germen, non hominis vitio sed Deo spirante, conceperit
Qui utique, si ad credendum difficiles sunt, illis tot et
tam turpibus monstris fidem nequaquam commendare
debuerant : si vero faciles sunt ad credendum, multo
promptius haec nostra tam honesta et tam sancta re-
cipere, quam illa tam indigna et tam foeda credere de-
buissent.
12. Sed dicunt fortassis, Q,uia possibile si fuerit Deo
ut virgo conciperet, possibile etiam fuerat ut pareret
sed indignum eis videri ut tanta illa majestas per geni-
tales foeminae transiret egressus : ubi, quamvis nuUa
fuerit ex virili commistione contagio, fuit tamen ipsius
puerperii obscoenae attrectationis injuria. Pro quo pau-
lisper eis secundum sensum suum respondeamus. Si
quis videat parvulum in profundo coeni necari, et ipse,
cum sit vir magnus et potens, extreraum, ut ita dixe-
rim, ingrediatur coenum ut parvulum liberet morien-
tem, pollutusne a te accusabitur hic vir, qui paululum
calcaverit luti, an ut misericors laudabitur, quod vitam
contulerit morituro r Sed hsec etiam de communi ho-
mine dicta sint. Eedeamus nunc ad naturam Ejus qui
natus est. Quantum putas natura solis Illo inferior est ?

Quantum creatura sine dubio Creatore. Intuere nunc

si solis radius in coeni alicujus voraginem demittatur,
numquid inde pollutionis aliquid acquirit? aut ob-
scoenorum illustratio solis ducitur in injuriam ? Ignis
quoque quanto natura est inferior his de quibus sermo
est ? Et nuUa materia vel obscoena vel turpis adhibita
 IN SYJIBOLUM APOSTOLOIIUM. 137

ei ignem polluisse crcditur. Cum haec ita csse in rebus

materialihus constet, tu in illa supereminenti et incor-
porea natura, quae super omnera ignem et super omne
lumen est, pollutionis aliquid putas ac obscoenitatis
incidere ? Tum deinde etiam ad illud advcrte : l^os
hominem a Deo creatum de terrae limo dicimus. Quod
si obscoenitas Deo reputatur opus suum requirenti,
multo msigis Ei reputabitur opus istud ab initio fabri-

canti. Et supcrfluum est dicere cur per obscoena trans-

ierit, cum non possis dicere cur obscoena condiderit.
Et ideo obscoena lia^c esse, non natura sed observantia
docuit. Cseterum omnia qua3 sunt in corpore, ex uno
codcmque luto formata, usibus tantum et officiis natu-
ralibus distinguuntur.
13. Scd nec illudquidem absolutione vacare hujus
qua^stionis omittamus, quod substantia Dei, qua) om-
nino est incorporea, inseri corporibus vel capi ab eis
principaliter non potest, nisi aliqua sit media substantia
spiritualis, quce capax esse divini spiritus possit. Yerbi
gratia, ut si dicamus, Lux onmia quidcm menibra cor-
poris illustrare potest, a nullo tamen eorum nisi a solo
oculo capi potest ; solus est enim oculus qui capax est
lucis. Et Eilius ergo Dei nascitur ex Yirgine, non prin-
cipalitcr soli carni sociatus, sed anima inter carnem
Dcumquc mcdia generatus. Anima ergo media, et in
secreta rationabilis spiriius arce Ycrbuni Dci capiente,
absque ulla quam suspicaris injuria Deus est natus ex
Yirgine. Et ideo nihil ibi turpe j^utandum est, ubi
sanctificatio Spiritus incrat, et anima, quce erat Dei
capax, particcps fiebat ctiam carnis. Nihil ibi ducas im-
possibile ubi adcrat virtus Aliissinii. Kiliil de humana
fragllitate cogitcs ubi plenitudo inerat Divinitatis.
138 rufini commentarius

14. Crucifixus sub Pontio Pilato, et sepultus;

DESCENDIT AD INFEENA. Docet Apostolus PailluS, il-

luminatos debere esse oculos cordis nostri ad intel-

ligendura quse sit altitudo, latitudo, et profundum.
Altitudo ergo et latitudo et profundura, descriptio cru-
cis est. Cujus eara partera quae in terra defixa est,

profundura appellavit ; altitudinera vero, illnra quao

super terrara porrecta sublirais erigitur ; latitudinera
quoqup, illara quae distenta in dexterara lceyaraque
manus protenditur. Cura ergo tot species mortis sint

quibus de hac vita exitus dari hominibus solet, quid

vult nos Apostolus illuminato corde scire rationem, cur
ex his oranibus crucis potius species ad raortera de-
lecta sit Salvatoris ? Unde sciendura est, quod crux ista

triuraphus erat. Trrtpa^um enira insigne. Triuraphus

autera devicti hostis indiciura est. Quia ergo adveniens
Christus, sicut Apostolus dicit, tria pariter sibi regna
subjecit, (hoc enira indicat, ubi ait, Qiiia in nomine
Jesu omne genu flectatur, coelestium, terrestrium, et in-

fernorum^) et haec orania sua raorte vincebat, conveniens

mysterio raors quoesita est, ut, in aere subUraatus et
aereas subjugans potestates, victoriara de his supernis
et coelestibus traderet. Expansas autera raanus tota
die sanctus Propheta dicit Eura tenere ad populura qui
est in terra, ut et incredulos contestaretur, et invitaret
credentes, ea vero parte qua sub terra deraergitur in-
ferni sibi regna subjiceret.
15. Etenira, ut breviter aliqua etiara de secretioribus
perstringaraus, ab initio Deus cura fecisset raundum,
praifecit ei et proposuit quasdara virtutura coelestium
potestates, quibus regeretur et dispensaretur mortaliura
genus. Quod ita factura Moyses indicat in Deutero-
 IN STMBOLUM APOSTOLOIiUM. 1S9

nomii cantico, nbi dicit, Cum divideret Excelms gentes,

statuit terminos gentium secundum nimerum angelorum

Dei. Sed et horum nonnulli, sicut et ipse qui princeps
appcllatus est mundi, datam sibi a Deo potestatem non
Ids quibus accepornnt legibus teraperarunt, nec huma-
num genus divinis obedire praeceptis, sed suis parere
praevaricationibus docuerunt. Et hinc adversus nos
peccatorum cbirographa scripta sunt, quia, ut Propbeta
dicit, Peceatis nostris vemmdati sumus. Pretium nam-
que animae sua) unusquisque consiquitur cum con-
cupiscentiae satisfecerit. Per istud ergo unusquisque
cbirographum illis rectoribus pessirais tenebatur, quod
Cliristus detraxit adveniens, et hac eos potestate de-
nudavit. Idque sub ingenti mysterio Paulus indicat,
cum dicit de Eo, Delens quod adversus nos erat chirogra-
phum, et affigens illud cruci su6B, tradttxit principatus

et potestates, triumphans eos in semetipso. Rectores ergo

illi quos humano generi prcefecerat Deus, in tj^rannidis
contumaciam versi, impugnare commissos sibi liomines
aggressi sunt et peccati procliis debcnare. Sicut Eze-
chiel Propheta mysticis designat eloquiis, cum dicit,

In illa die procedent angeli festinantes exterminare

JEthiopiam^ eritque inter eos perturhatio in die Jl^lgypti^

quoniam ecce venit. Ergo, omnipofentia eojnim nudata,

Christus dicitur triumph:isse, ablatainque ab eis po-
testatcm hominibus tradidisse ; sicut ad discipulos sno3
dicit Ipse in Evangelio, JScce dedi vohis potestatem cal-

candi super serpentes et scorpiones, et supe7' omnem vir-

tutem inimici. Illos itaque qni accepta potestate niale
obusi sunt subjectis quoudam suis subjecit crux Christi.
Nos vero, hoc est, liumanum gonus edocct primo om-
nium usque ad mortem rcsistere adversus peccatum, et
140 EUFINI COMMENTA.RrUS

libenter interitum pro pietate suscipere. Tunc deinde

obedientiae nobis iu liac eadem criice proponit exem-
plum, sicut illis, qui aliquando rectores nostri fuerant,
posuit contumacia) poenas. Audi ergo quomodo Apo-
stolus vult per crucem Christi obedientiam nos docere,
Soc, inquit, sentite in vohis quod in Christo Jesu, qui,

cum in forma Bei esset, non rapinam arhitratus est esse

se cequalem Deo, sed semetipsum exinanivit, formam servi

accipiens, in similitudinem hominum factus, et, hahiture-

pertus ut homo, factus est ohediens usque ad mortem^ mor-
tem autem crucis. Quia ergo Ille magnus magister est

qui fecerit et docuerit, ideo obedientiam, quge piis etiam

suscepta morte servanda est, docuit Ipse pio hac prius
moriendo servari.
16. Sed fortasse terretur aliquis in hujuscemodi doc-
trina, quod quem paulo ante cum Deo Patre diximus
sempiternum ac de Ejus substantia esse progenitum,
quemque regno, majestate, seternitate, unum cum Deo
Patre esse docuimus, nunc de Ejus morte tractamus,
Sed nolo terrearis, fidelis auditor. Paulo post, istum
quem mortuum, rursum immortalem videbis
audis
mors enim ab Eo mortem spoliatura suscipitur. JSTam
sacramentum illud susceptae carnis, quod supra expo-
suimus, hanc habet causam, ut divina filii Dei virtus,
velut hamus quidam habitu humanse carnis obtectus,
et (sicut Apostolus Paulus ante dixit) hahitu inventus
ut homo, principem mundi invitare possit ad agonem :

cui Ipse camem suam velut escam tradens, hamo eum

Divinitas intrinsecus teneret insertum ex profusione
immaculati sanguinis. Solus enim qui peccati maculam
nescit omnium peccata delevit, eorum duntaxat qui
sanguine ejus postes fidei suae signassent. Sicut ergo
 m SrMUOLtM APOSTOLORTJM. 141

hamum esca contectum si piscis rapiat, non modo

escam ab hamo non remoTet, sed et ipse de profundo,
esca aliis futurus, educitur, ita et is qui habebat mortis
imperium rapuit quidem in morte corpus Jesu, non
sentiens in eo hamum Divinitatis inclusum ; sed ubi de-
vorayit, hacsit ipse continuo, et diruptis inferai claustris,
velut de profundo extractus trahitur ut esca c£e'eris
fiat. Quod ita futurum sub hac eadcm figura Ezechiel
dudum P]'opheta sig-naverat, dicens, £t extraham te in
hamo meo, et extendam te super terram : campz imple-
huntiir de te, et constituam super te omnes volucres cccli,

et saturaho ex te omnes lestias terra. Sed et Proplicta

David dicit, Tu confregisti capita draconis magiii, de-
didi eiim in escam populis ^thiopum. Et Job de eoch m
mysterio similiter protestatur ; ait enim, ex persona
Domini loquentis ad se, Aut adduces dracoyiem in hamo^
et pones capistrum circa nares ejus ?
17. J^Ton ergo damno aliquo aut injuria Divinitatia
Christus in came patitur, sed, ut per infirmitatem car-
nis opcraretur salutem, Divina natura in mortem per
carncm desccndit ; non ut lege mortalium detincretur
a morte, sed ut per sese resurrecturus januas mortis
apcriret : velut si quis rex pergat ad carcerem, et in-
gressus aperiat januas, resolvat catenas, vincula, seras
et claustra comminuat, et educat vinctos in remissio-
nem, et eos qui scdent in teiiebris et in umbra mortis
luci ac vitae restituat. Dicitur ergo rex fuisse quidcm
non tamen ea conditione qua fuerant cocteri
in carccre,
qui tcnebantur in carcere sed illi quidem ut pcenas
;

Bolvcrcnt, hic vero ut absolveret poenas.

18. Cautissime autem qui symbohim tradiderunt
etiam tempus quo haec sub Pontio Pikito gesta sunt
142 RIJFINI COMMENTARIUS

designamnt, ne ex aliqua parte velut vaga et incerta

gestorum traditio vacillaret. Scienduni sane est quod
in Ecclesice Romanae syniLolo non habetur additum,
Descendit ad Inferna, sed neque in Orientis Ecclesiis
habetur hic sermo vis tamen verbi eadem videtur
:

esse in eo quod " sepultus" dicitur. Sed quoniam erga

scripturas tibi divinas amor et studium subjacet, sine
dubio dicis mihi, Oportere haec magis evidentibus di-
vinee Scripturee testimoniis approbari. Quanto enim
majora sunt quse credenda sunt, tanto idoneis magis et
indubitatis testibus indigent. Vera quippe est et con-
sequens hsec propositio. Sed nos tanquam scientibus
legem loquentes testimoniorum sylvam brevitatis causa
dereliquimus. Pauca tamen ex multis, si etiam hoc
requiritur, adhibeamus, scientes studiosis quibusque
in Scripturis divinis latissimum testimoniorum pelagus
patere.
19. Primo ergo oranium sciendum est, quod ipsa
ratio crucis non omnibus una eademque est, sed aliud
gentibus, aliud. Judaeis, aliud credentibus sapit, sicut et
Apostolus dicit, Nos autem Christum prcBdicamus cru-

cifixum^ Judais quidem scandalum, gentihus autem stuU

titiam, ipsis vocatis, Judceis et Groecis, Christum Dei
virtutem et Dei sapientiam ; et ibidem, Verhum enim
crucis pereuntihus stultitia est, his vero qui salvi fiuni^

id est, nobis, virtus Dei est. Judaei autem, quibus ex

lege traditum fuerat, Cliristum in aeternum mansu-
rum, scandalum patiebantur de cruce ejus, quia re-
surrectionem ejus recipere noluerunt. Gentibus au-
tem stultitia videbatur, Deum mortem suscepisse, quia
ignorabant mysterium carnis assumtse. Pideles vero
qui et natum et passum in carne susceperant et a mor-
 IN SYMB0LT7M APOSTOLORXJM. 143

tuis resurrexisse, merito virtutem Dei credebant esse,

quae vicerat mortem. Primo ergo hoc ipsum, quod
Judaii, quibus Propheta3 haec pra^dixerant, non essent
credituri, sed illi qui nunquam haec a Prophetis audi-
erant, audi quomodo per Esaiam Prophetico sermone
signatur : Quibus non est, inquit, annunciatum de eo^

videhunt, et qui non audierunt, intelligent. Quod autem,

his qui meditabantur legem Dei a pueritia usque in
senectutem non credentibus, ad gentes esset omne
mysterium transferendum, idem Esaias hoc modo prae-

dicit : Et faciet, inquit, Dominus Beus sahaoth omnihus

gentihus in morite isto : hihent lcBtitiam, hihent vimimy
vngentur uyiguento in monte isto. Trade hcec omnia gen-
tibus. Hoc enim consilium Omnipotentis super omnes
gentes. Sed dicent fortasse nobis illi qui se jactant in
scientia legis, Blasphematis, qui dicitis Dominum cor-
ruptioni mortis et passioni crucis fuisse subjectum.
Legite ergo quod scriptum habetis in Lamentatioiiibus
Jeremioe, ubi dicit, Spiritus vuUus nostri, Christus
Dominus, comprehensus est in corruptionihus nostris ;

in quo diximtcs, suh umhra ejus vivemus in gentihus.

Audis quomodo Propheta dicit Christum Dominura
comprehensum esse, et pro nobis, id est, pro peccatis
nostris corruptioni traditum. In cujus umbra, quoniam
populus ille Judaiorum permansit incredulus, Gentilem
subjectum esse dicit, quia vivimus nou ia Israel, sed
in Gentibus.
20. Quod si operosum non vidctur, quam possumus
brevitor, singula qua) in Evangeliis referuntur, qualiter
in Prophctis pri\}dicta sunt, designemus, ut hi (]ui prima
fidei elementa suscipiuut testimonia hnec habeant in
corde descripta, ne ulla eis unquam de his qua) crcdunt
144 RTJriNI COMMENTARIUS

amLiguitas inimica sumpiat. Edocemur per Evange-

lium quod Judas, unns de amicis et convivis Christi,

tradiderit Eum. Audi hoc quomodo praenuntietiir in

Psalmis : Qui manducavit, inquit, panes meos, ampliavit
adversum me supplantationem. Et alibi, Am.ici, inquit,
mei et proximi mei adversum me appropinquaverunt et
steterunt. Et iterum, Molliti sunt sermones ejus super
oleum, et ipsi erunt jacula. Yis audire quomodo molliti
snnt ? Venit, inquit, Judas ad Jesum, et dixit Ei, Ave
Rahhi, et osculatus est Eum. Per moUe ergo osculi
blandimentnm execrabile jaculum proditionis iufixit.
Unde Dominus ad eum dixit, Juda, osculo jilium ho-
minis tradis ? Triginta argenteis audis Eum appretiatum
esse cupiditate proditoris. Audi et de hoc Propheticam
vocem : Et dixi, inquit, ad eos, Si honum est in con-
spectu vestro, date mercedem meam aut ahnuite. Et po^t
haec : Accepi, inquit, triginta argenteos, et misi eos in
domum Domini in conjlatorium. JNTonne hoc est quod
in Evangeliis scribitur, qnia Jndas, poenitentia ductus,
reportavit pecuniam, et projecit eam in templo, et dis-
cessit ? Pene autem mercedem suam dixit, velut im-
putantis et exprobrantis affectu. Etenim tam multa
bona opera apud eos egerat : Csecos eorum illumina-
verat, claudis pedes, paralyticis gressum, mortuis quo-
que reddiderat vitam. Pro his igitur omnibus bonis
mercedem restituunt Ei mortem, triginta argenteorum
a3stimatione pensatam. Pefertur item in Evangeliis,
quod vinctus est. Prsedixit hoc sermo Propheticus
per Esaiam, dicens, Vce animcc eorum, qui cogitaverunt
cogitationem pessimam adversum seipsos, dicentes, AUi'
gemus justum, quia inutilis est nohis.

21. Sed dicit aliquis, Nunquid haec de Domino in-

 IN SYMBOLUM APOSTOLORUM. 145

telligenda sunt? I^unquid Dominiis ab hominibus te-

neri poterat, et ad judicium pertrahi ? Et de hoc te
idem Propheta convincet: dicit enim his verbis, Ipse
Dominus in judicium veniet cum seniorihus et princi-
pihzcs populi, Judicatur ergo Dominus secundum Pro-
pheta? testimonium, et non solum judicatur, sed etiam
flagellis ca)ditur, et palmis in faciem verberatur, et
conspuitur, et omne pro nobis perfert opprobrium in-
dignitatis. Et quia haec stupescenda erunt omnibus
cum pra^dicarentur ab Apostolis, idcirco etiam ex per-
sona ipsorum Propheta exclamat et dicit, Domine, qiiis

credidit miditui nostro ? Incrcdibile enim est ut Deus,

Dei filius, passus ista dicatur et prcedicetur. Ergo et
prsedicuntur per Prophetas, ne qua credituris dubitatio
nasceretur. Ipse ergo ex sua persona Christus Dorai-
nus dicit, Dorsum meiim dedi ad flagella, et maxillas
meas ad palmas, et faciem meam non averti a confusione
sputorwm. Scribitur etiam illud inter coeteras passioues
Ejus, quod alligantes Eum duxemnt ad Pilatum. Prae-
signavit etiam hoc Propheta, ubi dicit, JEt alligantes
adduxerunt JEum xenium Regi Jarim : nisi si objiciat
aliquis et dicat, Scd Pilatus non erat rex. Audi ergo
quid in scquentibus refert Evangelium : Audiens, in-
quit, Filatus Eum esse de Galila^a, misit JEum ad Ilero-
dem, qui erat tiinc rex in Israel. Et bene addit nomcn
Jarim, quod est sylvester. Non enim erat llerodcs
de domo Isrnel, nec de illa vinca Israelitica, (luara
eduxerat Dominus de -<3^gypto, et phmtaverat in cornu,

in loco uberi ; sed erat sylvester, id est, cx sylva alieni-

geniirum. Et ideo recte '*
sylvester '*
est appeUatus, (luia
de nequaquam pabnitibus pulhihisset.
Israeliticae \ntis

Sed ad hoc quod dicit Prophcta " xcnium" convenienter

L
146 RUFINl COMMENTAEITJS

aptavit. Tunc enim Ilerodes et Pilatus (ut Evange-

lium testatur) ex iniraicis in concordiam revocati sunt;
et velut reconciliationis suae xenium, vinctum sibi
invicem mittebant Jesum. Quid interest, dummodo
Jesus ut salvator dissidentes reconciliet, et pacem
reparet, ac etiam concordiam reddat ? Unde etiam
de hoc scriptum est in Job, Dominus reconciliat corda
principum terrce.

22. Eefertur item quod cum Pilatus vellet Eum

dimittere, omnis populus succlamaverit, Crucifige, cru-

cifige Eum. Praenunciat hoc quoque Jeremias Pro-

plieta, dicens ex persona Doraini ipsius, Facta esty

inquit, hcereditas mea mihi, sicut leo in sylva. Dedit

super me vocem suam, propterea sum eam. JEt
exosus
propterea, inquit, dereliqui domum meam. Et iterum
alibi dicit, Supra quem aperuistis os vestrum, et ad-
versus quem relaxastis linguas vestras? Cuni judicaretur,
scribitur tacuisse. Multae de hoc scripturae testantur.
In Psalrais dicitur, Factus sum sicut homo non audienSy
et non hahens in ore suo increpationes. Et iterum,
Frgo tanquam surdus non audieham, et sicut mutus non

aperiens os suum. Et iterum alius Propheta dicit,

Sicut agnus coram tondente se, sic non aperuit os suum.

In humilitate judicium ejus suhlatum est. Imposita Ei
scribitur corona spinea. Audi de hoc, in Canticis Can-
ticorum, super iniquitatem Jerusalem mirantis de inju-
ia Eilii Dei Patris vocem, dicentis, Exite et videte, filice

Jerusalem, coronam qua coronavit eum mater sua. Sed

et de spinis ita alius Propheta commemorat, Et ex-
pectavi ut faceret uvam, fecit autem spinas, et non justi-
tiam sed clamorem. Yeruntamen ut mysterii secreta

cognoscas, oportebat Eum, qui peccata mundi venit

 ;
;

IN SYMBOLUM APOSTOLORUM. 147

auferre, etiam terrae maledicta purgare, quae, peccante

protoplasto, sententiam prajvaricationis acceperat, di-
cente Doniino, Maledicta terra in operihus tuis, spinas
et trihuhs producet tihi. Propterea ergo spinis coro-
natur Jesus, ut prima illa condemnaiionis sententia
solveretur. Ad crucem ducitur, et in ligno totius
mundi vita suspenditur. Yis et de hoc Propheticis
testimoniis confirmari ? Audi Jeremiam dicentem de
hoc, Venite, et injiciamus lignum in panem Ejus, et con-
teramus JEum de terra viventium. Et iterum, Moses
deflens eos dicit, Et erit vita tua suspetisa ante oculos

tuos, et timehis per diem et noctem, et non credes vitcB

tuce. Sed transcurrendum nobis est, jam enim pro-
modum excedimus, et breviatum ser-
positae brevitatis

monem longa dissertatione distendimus pauca ta- :

men addemus, ne penitus quod coepimus prajteriisse

videamur.
23. Scribitur Jesus in latere pcrcussus aquam simul
et sanguinem profudisse. Hoc quippe mysticum est
ipse enim dixerat, qnia fumina de ventre ejus procedent
aqiim vivce. Sed produxit et sanguinem, quem petie-
runt Juda)i venire super se et filios suos. Produxit ergo
aquam, qiiaj credentes diluat : produxit et sanguinem,
qui condcmnet incredulos. Potest tamen etiam intel-
ligi illud qund duplicem gratiam baptismi figuraTerit
unam qua3 datur pcr aqua) baptismum, aliam quas per
martyriuin profusione sanguinis qua^iitur ; utruuKpie
enim baptismum nominatur. Quod et si hoc quoeris,
cur non ex alio mcmbro, ex latere potius pro-
sed
duxisse dicatur aquam et sanguinem, videtur mihi in
laterc per costam mulier indicari. Quia fons pccc;;ti et

mortis de muliere prima, quit! fuit piimi Adam costa.

148 EUFINI COMMENTARIUS

processit, fons redemptionis ac vitae de secundi Adam

Gosta producitur.
24. Scriptum est quod in passione Ejus ab hora
sexta usque ad horara nonam tenebrse factce sunt.
Accipe et de hoc Prophetoe testimonium dici ntis,

Occidet tihi sol meridie. Et iterum Zacharias Pro-

pheta: Inilla, inquit, die non erit lux. Frigus et pruina
erit in una die ; et dies illa nota Domino ; et neque dies
neque nox, et ad vesperam erit lux. Quid tam evidens
a Propheta dici poterat, ut jara tum haec non tam
futura praedici quam narrari praeterita videantur ? Et
frigus et pruinam praedixit. Propterea enim Petrus
calefaciebat se ad ignem quia frigus erat ; et patie-
batur frigus, non solum temporis, sed et fidei. Addit
etiam, Et dies illa nota Domino ; et neque dies, neque
nox. Quid est, neque dies neque nox? J^onne aperte
de insertis diei tenebris et revocata rursum luce dis-
seruit ? Non fuit illa dies, neque enim incoepit ab
ortu solis; neque integra nox fiiit, non enim, peracto
diei cursu, spatia sibi debita vel ab initio suscepit, vel

ad ultimum determinata perduxit ; sed fugata per

impiorum facinus lux reparatur ad vesperara. Post
horam enim nonam, depulsis tenebris, S(d redditur
mundo. Et iterum alius de hoc ipso testimonium
dicit, Et ohscurahitur super terram in die lux.
25. Docet Evangelii praedicatio quod etiam milites
diviserunt sibi vestimenta Jesu, et supra tunicam ejus
miserunt sortem. Hoc etiam curae fuit Spiritui Sancto
Prophetarum vocibus protestari, cum David dicit, Bi-
viseru7it sihi vestimenta mea, et super vestem meam
miserunt sortem. Sed ne de illa quidem veste quam
dicuntur milites illudentes induisse Eum, id est, de
 IN SYMBOLUM APOSTOLOEUM. 149

veste coccinea Prophetae siluerunt. Audi enim quid

dicat Esaias, Quis est hic qui venit de Edom^ ruhor
vestimentorum ejus ex Bosra ? Quare ruhicunda sunt
vestimenta tua, et indumentum tuum tanquam in torcu-
lari calcatum ? XJnde et Ipse respondit, Torcular cal-
cavi solus, fili(B Sion. Solus est qui peccatum non fe-

cit, et abstulit peccata mundi. Si enim potuit per

unura hominem mors introire, quanto magis per unum
hominem, qui et Deus erat, potuit vita restitui ?

26. llefertur etiam quod aceto potatus sit, vel vino

myrrhato, quod est amarius felle. Audi quid de hoc
Propheta prcedixerit : £t dederunt, inquit, in escam
meam fel, et in siti mea potaverunt me aceto. Ad quae
respondens jam tunc Moses dicebat de populo iUo,
£x vineis Sodomorum vitis eorum, et palmes eorum de
Gomorris. Uva eorum uva fellis, et hotrus amaritudinis
ipsis. Et iterum, exprobans eos dicit, Populus stultus
et non sapiens, heec Domino retrihuisti ? Sed et in
Canticis eadem prajnunciantur, ubi etiam hortus in
quo crucifixus est designatur. Dicit ergo, Intravi in
hortum meum, soror mea sponsa, et vi^idemiavi mijrrham
meam. Tlbi evidenter vinum myrrhatum quo potatua
est decLiravit.

27. Et spiritum post h^ec scribitur reddidisse. Proe-

nunciatum fuerat et hoc per Prophetara, dicentem ex
persona Filii ad Patrom, In manus tuas commendo spiri-
tum meum. Sepultus perhibetur, et hipis magnus ap-
positus ante ostium monumeuti. Accipe etiam de hoc
quid propheticus per Jeremiam sermo prjEdixerit, Mor-
tificaverunt^ inquit, in lacum vitam meam, et posuerunt
lapidcm super me. Evidentissima ha^c scpultuiae ejus
indicia Propheticis vocibus designata sunt. Accipe
150 ilUFINI COMMENTARIIIS

tamen et alia : A conspectu, inquit, iniquitatis ahlatus

est fustus, et in pace est locus ejus. Et alibi J^t daho :

malignos pro sepultura ejus. Et item alius Recuhans :

dormivit ut leo, et ut catulus leonis : quis suscitahit eum f

28. Sed etiam quod in infernum descendit, evidenter

pronunciatur in Psalmis, ubi dicit, Et in pulverem
mortis deduxisti me. Et iterum, Qu(^ utilitas in san-
guine meo, dum descendero in corruptionem ? Et iterum,
Descendi in limum profundi, et non est suhstantia. Sed
et Joannes dicit, Tu es qui venturus es (in infernum
sine dubio) an alium expectamus ? Unde et Petrus
dicit, Quia Christus, mortificatus carne, vivificatus au-
tem spiritu qui in ipso hahitat, eis qui in carcere con-
clusi erant descendit spiritihus prcedicare, qui increduli
fuere in diehus Noe : in quo etiam quid operis egerit in
inferno, declaratur. Sed et ipse Dominus per Prophe-
tam dicit, tamquam de futuro, Quia non derelinques
animam meam in inferno, nec dahis sanctum tuum videre
corruptionem. Quod rursum Prophetice nihilominus
ostendit impletum, cum dicit, Domine, eduxisti animam
meam ah inferno ; salvasti me a descendentihus in lacum,
Sequitur post haec,
29. Tertia Die RESiJiiRExiT A MoRTUis : E/Csurrec-
tionis quippe gloria in Christo clarificavit omne quod
prius infirmum et fragile videbatur. Si tibi paulo ante
non putabatur esse possibile usque ad mortern venisse
immortalem, aspice nunc quia qui devicta morte resur-
rexisse dicitur non potest esse mortalis. Sed bonita-
tem in hoc intellige Creatoris, quia Ille eousque te se-

quendo descendit, usquequo tu pcccando dejectus es.

!Nec Creatorem omnium Deum impossibilitatis accuses,

ut ibi putes opus Ejus caduco lapsu potuisse concludi,

I
 TN SYMBOLUM APOSTOLORFM. 151

quo Ille salutem operaturus perv( nire non posset. In-

ferna et superna nobis dicuntur, (jui, certa coi^poris cir-
cumscriptione conclusi, intra regioius prcescriptae nobis
terminos continemur. Deo autem, qui ubique est et
nusquam deest, quid infernum est, aut quid supernum ?
Yeruntamen in assumtione corporis etiam ista com-
plentur. E-esuscitatur caro quae deposita fuerat in se-
pulcro, ut adimpleretur illud quod dictum est per Pro-
phetam, Quia no7i dahis sanctum tutim videre corrup-
tionem. Kediit eigo victor a mortuis, infemi spolia
secum trabens. Eduxit enim eos qui tenebantur a
morte, sicut et Ipse predixerat, ubi ait. Cum exaltatus
fuero a terra, omnia ad me ipsum traham. Attestatur
autem de boc Evangelium, cum dicit, Monumenta
aperta sunt, et multa corpora dormientium sanctorum
resurrexerunt, et apparuerunt multis, et ingressi sunt in
sanctam civitatem, iUam, sine dubio, de qua Apostolus
dicit, Quce autem sursum est Jerusalem lihera est, quce

est mater omnium nostrum. Sicut et ad Hebra^os ite-

rum dicit, Decchat enim JEum, propter quem omnia, per
quem omnia, qui multos Jilios in gloriam adduxerat, auc-
torem salutis eorum per passionem consummari. Igitur
consummatam passionibus camem humanam, quae in
mortcm ceciderat per protoplasti lapsum, resurrcc-
tionis virtute rc^paratam, in dextera Dci sedens in al-

tissimis collocavit. Unde et Apostolus dicit, Qui simul

excitavit nos, simulque scdere fecit in ccelestihus. Hic
enim erat figulus, qui, ut Jeremias Propheta docet,
Vas de manu sua collapsum et confractnm rursum ele-

vavit mayiihus suis et i^eformavit, sicut placuit in con^

spectu ejus. Pbicuit autem ita, ut corpus, quod mortale
et corruptibile susceperat, de sepulchri petra levatum,
152 EUFINl COMMENTABIUS

et iminortale atque incorruptibile effectum, jam noii in

terrenis, sed in coelestibus et patris dextra collocarit.
Plense sunt his sacramentis scripturae Yeteris Testa-
menti. JS^ullus super hoc Propheta, nuUus Legislator
aut Psalmographus siluit, sed omnis pene sacra de his
loquitur pagina. Ideo superfluum videtur immorari
nos ad congreganda testimonia. Pauca tamen admo-
dum ponemus, ad ipsos fontes divinorum voluminum
remittentes eos qui potare abundantius cupiunt.
30. Dicit ergo statim in Psalmis, Ego dormivi, et so-
foratuB sum, et exsurrexi, quoniam Dominus suscepit me,
Iterum in alio loco, Propter miseriam inopum et gemi-
tum pauperum nunc exsurgam, dicit Dominus. Et alibi,

sicutjam superius diximus, Domine, eduxisti de inferno

animam meam : salvasti me a descendentihus in lacum»
Et in alio loco, Quoniam conversus vivificasti me, et de
alysso terrce iterum reduxisti me. Evidentissime in oc-
togesimo septimo Psalmo de Eo dicitur, lEt factus est

sicut homo sine adjutorio, inter mortuos liber. JS^on

dixit homo, sed sicut homo. Sicut homo enim erat qui
descenderat in infernum : sed inter mortuos liber
erat, quia a morte teneri non poterat. Et ideo in una
natura humanae fragilitatis, in alia divinse majestatis
potestas ostenditur. Osee autem Propheta etiam de
tertia die manifestissime pronunciat hoc modo, JSanahit
nos, inquit, post biduum : in die autem tertia resurgemus^
et vivemus in conspectu ejus. Haec autem ex persona
eorum dicit, qui, cum Ipso die tertia resurgentes, de
morte revocantur ad vitam. Et ipsi sunt qui dicunt,
Die tertia resurgemus, et vivemus in conspectu ejus.

Esaias vero aperte dicit, Qui eduxit de terra pastorem

magnum ovium. Sed quod et mulieres visurse essent
 IN SYMBOLUM APOSTOLOllUM. 153

resurrectionein Ejus, Scribis et Pharisaeis et populo non

credente, etiam hoc praedixit Esaias his verbis. 3Iulieres,
quce venitis a spectaculo, venite : non enim est populus
hahens iniellectum. Sed. etiam de illis mulieribus, qu8e
post resurrectionem perrexisse ad. sepulcrum dicuntur
et quaesisse Eum, et non invenisse, sicut de Maria
Magdalena, quse refertur venisse ad monumentum aute
lucem, et, non invento eo, flens dixisse ad angelos qui
aderant, Quia tulerunt Dominum, et nescio uhi posu-
erunt Eum^ — etiam de hoc ita praedicitur in Canticis
Canticorum, In cubili meo qucesivi quem dilexit anima
mea ; in noctibus quaisivi eum, et non inveni. De illis
quoque qui invenerunt Eum, et tenuerunt pedes Ejus,
prajdicitur in Canticis Canticorum, Teneho eum, et non
dimittam eum quem dilexit anima mea. Haec interim
pauca de multis ; brevitati enim studentes plura co-
acervare non possumus.
31. ASCENDIT AD CcELOS, SEDET AD DEXTERAM Pa-
TEIS : INDE VENTURUS EST JUDICAEE VlVOS ET MoR-
Tuos. Consequenti brevitate in fine sermonis hoec con-
tinentur ; in quibus quod dicitur quidem palam est,

sed requiritur quo sensu intelligi debeant quae dicun-

tur. Nam ascendisse et sedere et venturum esse, nisi

secundum dignitatem Divinitatis intelligas, aliquid per

ha)Chumana? fragilitatis videbitur indicari. Consum-
matis (tcnim liis quae in terra gerebantur, et animabus
de infcrni captivitate revocatis, ascfndcre memoratur
ad coelos, sicut Propheta prsedixerat, Ascendens in al-
tum, captivam duxit captivitatem, dedit dona hominibuSy
illa scilicet dona, qua) Petrus in Actis Apostoloruui de
Sancto Spiritu dicebat, Exaltatus igitur dextera Dei, ef-
fudit hoc donum quod vos videtis et auditis. Douum ergo
154 RUFIXI COMMtNTAKIUS

Spiritus Sancti dedit hominibus, quia captivitatem,

quam prius diabolus per peccatum deduxerat iii infer-

num, Cliristus per mortis suae resurrectionem revocavit

ad coelos. Ascendit ergo ad coelos, non ubi Yerbum
Deus ante non fuerat, quippe qui erat semper in coelis
et manebat in Patre, sed ubi Yerbum caro factum ante
non sederat. Denique quia novus iste ingressus portarum
coeli sedituis et prmcipibus videbatur, videntes naturam

carnis coelorum secreta penetrantem, dicunt ad invicem,

sicut David plenus Spiritu Sancto denunciat, dicens,

Tollite portas principes vestras, et elevamini portce (Bter-

nales, et introihit Rex glorice. Quis est iste Rex glorim ?

Dominus fortis et potens, Dominus potens in frmlio.
Q,U8e vox utique non propter Divinitatis potentiam, sed
propter novitatem carnis ascendentis ad Dei dexteram
ferebatur. Dicit et alibi idem David, Ascendit Deus
in juhilatione, et Dominus in voce tubce. In voce enim
tubse mos est victorum redire de prselio. De ipso quo-

que et illud dicitur, Qui mdificat in codo ascensionem

suam. Et item alibi, Qui aseendit super Cheruhim, vola-
vit super pennas ventorum.
quoque ad dexteram Patris carnis
32. Sedere as-

sumptae mysterium est. Neque enim incorporeae illi

naturae convenienter ista absque assumptione carnis ap-

tantur : neque sedis coelestis perfectio divinse naturge
sed humanee conquiritur. Unde et dicitur de Eo, Parata
est sedes tua, Deus, ex tunc : a seculo tu es. Parata igi-

tur a seculo sedes est, in qua Dominus Jesus sessurus

erat, in cujus nomine omne genu flectatur, ccelestium^

terrestrium, et infernorurn ; et omnis lingua confiteatur

ei, quia Dominus Jesus in gloria Dei patris. De quo
et David ita refert, Dixit Dominus Domino meo, Sede
 IN SYMBOLUM APOSTOLOEUM. 155

a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scahelhm

pedum tuorum. Quoe tamen dicta Dominus in Evan-
gelio disserens dicebat ad Pharisocos, Si ergo David in
spiritu Dominum vocat eum, quomodo filius ejus est?
Per quod ostendit se secundum spiritum Dominum,
secundum carnem filium csse David. Unde et ipse
Dominus iterum dicit, Veruntamen dico vobts, A modo
videbitis filium hominis sedentem ad dexteram virtutis

Dei. Et Petrus Apostolus dicit de Christo, Qui est in

dextera Dei sedens in coelis. Sed et Paulus ad Ephesios
scribens, Secundum operationem, inquit, potentice vir-

tutis ejus, quam operatus est in Christo, suscitans eim

a mortuis, et sedere faciens in dextera sua.
33. Quod autem veniat judicaturus vivos et mortuos,
multis quidem divinarum scripturarum testimoniis edo-
cemur. Sed piiusquam propheticis haec eloquiis prae-
dicta doceamus, illud necessarie arbitror admonendum,
quod ista fidei traditio quotidie nos vult de adventu
Judicis esse sollicitos ; ut actus nostros ita praeparemus
tanquam reddituri imminenti judici rationem. Hoc
enim erat quod et Propheta dicebat de viro beato,
Quia disponit sermones suos in judicio. Quod autem
dicitur judicare vivos ct mortuos, non ideo dicitur
quod alii vivi, alii mortui ad judicium veniant ; sed
quod animas simul judicabit et corpora, in quibus vivos
animas, mortuos corpora nominavit. Sicut et ipse Do-
minus loquitur in Evangelio dicens, JVoIite tijiiere eos

qui corpus possunt occidere, animce autem nihil facere

possunt : sed timete potius eum qui potest et afiimam et

corpus perdere in gehennam.

34. Nunc jam paucis, si videtur, etiam per Prophetas
hoec praedicta esse doceamus. Plura autem testimunia,
156 RUFINI COMMENTAmUS

cum voliieris, ipse tibi de scripturarum latitudine con-

gregabis. Dicit ergo Malachias Propheta, Ecce vemet
Dominus omnipotens, et quis sustinehit diem adventus
ejus, aut quis sustinehit aspectum ejus? Quia ipse in-
greditur sicut ignis conjiatorii^ et sicut heria lavantium ;

et sedehit conflans et purgans sicut argentum et sicut

aurum. Ut autem evidentius cognoscas, quis sit iste
Dominus de quo liaec dicuntur, audi quid et Daniel
Propheta praenunciet : Videham, iuquit, in visu noctisy
et ecce cum nuhihus ccdi quasi filius hominis veniens, et
usque ad Vetustum dierum pervenit, et in eonspectu ejus

ohlatus est ; et ipsi datus est principatus, et honor, et

regnum ; et omnes populi, trihus, et linguce ipsi servient;

et potestas ejus potestas ceterna qutB non prceterihit, et

regnum ejus non corrumpetur. Ex his ergo edocemur,

non solum de adveatu et judicio, sed de potestate Ejus
et regno, quia potestas Ejus seterna sit, et sine eorrup-
tionis fine sit regnum, sicut et in Symbolo dicitur, " Et
regni ejus non erit finis." Unde valde alienus a fide est,
qui regnum Christi dicit aliquando finiendum. Scire
tamen debemus, q[uod salutarem hunc Christi adventum
conatur inimicus ad decipiendos fideles quosque callida
fraude simulare, et pro Eilio hominis, qui expectatur
venturus in majestate Patris sui, filium perditionis in
prodigiis et siguis mendacibus prajparare, ut pro Christo
mundo huic introducat Antichiistum. De quo et ipse
Dominus in Evangeliis praedixit Judeeis, Quia ego veni
in nomine patris mei, et non recepistis me, alius veniet
in nomine suo, et ipsum recipietis. Et iterum dicit,

Cum videhitis ahominationem desolationis stantem in loco

sancto, sicut dicit Daniel Propheta : Qui legit intelligat,

Daniel ergo de adventu erroris istius plenius et latius

 :

IN SyMBOLUM APOSTOLORFM. 157

in suis visionibus edocet : ex quibus valde operosnm

estnunc exempla ponere, quia satis amplis narrationi-
bus dilatatur. Et ideo scire de his plenius Tolentem
ad ipsas magis recensendas remittimus visiones. Sed.

et Apostolus dicit de eo, Ne quis vos seducat ullo modo

quoniam nisi discessio venerit primum, et revelatus fuerit

Jiomo ijeccati, filius perditionis, qui adversatur et ex-

tollitur super omne quod dicitur Deus aut quod colitur,

ita ut in templo Dei sedeat, ostendens se tanquam ipse sit

Deus. Et paulo post, JEt tunc revelahitur iniquus^
quem Dominus Jesus interjiciet spiritu oris sui, et evacua-
hit eum illuminatione adventus sui ; cujus est adventus

secundum opera Satance, in omni virtute, signis, et pro-

digiis mendacihus. Et item, paulo post, Tlt ideo mittet
illis Deus operationem erroris, ut credant mendacio, ut
judiccntur omnes qui non crediderunt veritati. Propterea
ergo Propbeticis et Evangelicis atque Apostolicis voci-
bus nobis pra^nunciatur hic error, ne quis pro adventu
adventum credat Antichristi. Sed, sicut
Christi ipse
Dominus dicit, Cum dixerint vohis, Eece Christus hic,

aut Ecce illic, nolite credere. Venient enim multi pseudo'

christi et pseudoprophetce, et seducent multos. Sed quo-
modo demonstraverit judiciura veri Christi yideamus
Sicut fulgur, inquit, de Oriente resplendet usque in
Occidentem, ita erit advcntus filii hominis. Cum ergo
advenerit verus Dominus, Jesus Cliristus, sedebit, et
judicium statuet : sicut et in Evangeliis dicit, Et se-

gregahit oves ah hoedis, id est, justos ab injustis : sicut

Apostolus scribit, Quia otnncs nos stare oportet ante tri-
hunal Christi, tit recipiat miusquisque propria corporisy
prout gessit, sive hona sive mala. Judicabitur autem non
solum pro gestis, sed et pro cogitatis, secundum quod
158 RUFINI COMMENTAHnJS

ipse Apostolus dicit, Inter se invicem cogitationihus aC'

cusantihus aut etiam defendentihus, in die quo judicahit
Deus occulta hominum. Sed de ista suffi.ciant. Post
lisec ponitur in ordine fidei,

35. Et in Spihitu Sancto. Ea, quae in superioribus

paulo latius de Christo sunt tradita, ad incarnationis et
passionis ejus mysterium pertinent. Q,U9e, dum media
intercedunt personae ipsius coaptata, Sancti Spiritus
commemorationem paulo longius reddiderunt. Cseterum
si solius Divinitatis ratio habeatur, eo modo quo in
principio dicitur, '* Credo in Deo Patre omnipotente,"
et post hsec, " In Jesu Christo, Eilio ejus unico, Domino

nostro," ita jungitur, '*Et in Spiritu Sancto." Illavero

omnia qu£e de Christo memorantur ad dispensationem
carnis, ut diximus, spectant. Igitur in Sancti Spiritus
memoratione adimpletur mysterium Trinitatis. Sicut
enim unus dicitur Pater, et alius non est Pater, et
unus dicitur unigenitus Eilius, et alius unigenitus Ei-
lius non est, ita et Spiritus Sanctus unus est, et alius

non potest esse Spiritus Sanctus. Ut ergo fiat dis-

tinctio personarum, affectionis vocabula secernuntur,

quibus Ille Pater intelligatur, ex quo omnia, et quia
Ipse non habeat patrem ; Iste Pilius, tanquam qui ex
Patre natus sit; et Hic Spiritus Sanctus, tanquam de
utroque procedens'* et cuncta sanctificans. Ut autera
una eademque in Trinitate Divinitas doceatur, sicut

a Bisbop Fell and others read "tanquam de Dei ore procedens ;"

a reading which is confirmed by Venantius Fortunatus, who, here,

as elsewhere in his Commentary on the Apostles' Creed, incor-
porates Kufinus's words with his own :
" Ut fiat distinctio Per-
sonarum, vocabula secernuntur ; Pater, ex quo omnia, et qui non
habet patrem ; Filius ex Patre genitus ; Spiritus Sanctus de Dei
ore procedens et cuncta sanctificans."
 iN SYMBOLUM apostolorum:. 159

dictum est, *'in Deo Patre" credi, adjecta praepositione

*'in," ita et ** *'
in Christo, Eilio ejus," ita et in Spiritu
Sancto" memoratur. Sed ut manifestius fiat quod dixi-
mus, ex consequentibus approbabitur. Sequitur nam-
que post liunc sermonem,
36. Sanctam Ecclesiam remissionem peccatorum;
;

Hujus Carnis Resuhrectionem. JSTon dixit "in sanc-

tam Ecclesiam," nec " in remissionem peccatorum,"
nec *'in carnis resurrectionem." Si enim addidisset
" in" prsepositionem, una cum superioribus eademque
vis fieret. Nunc autem in illis quidem vocabulis, ubi
de Divinitate ordinatur fides, *'in Deo Patre" dici-
tur, et '^in Jesu Christo Eilio ejus," et ''in Spiritu
Sapcto ;" in caeteris vero, ubi non de Di\iiiitate sed de
creaturis ac mysteriis sermo est, *'in" praepositio non
additur, ut dicatur '*in sancta Ecclesia;" sed '*
sanc-
tam Ecclesiam" credendam esse,non ut Deum, sed ut
Ecclesiam Deo congregatam. Et "remissionem pec-
catorum" credant esse, non ''in remissionem pccca-
torum;" et ** resurrectionem camis," non '^in resur-
rectionem camis." Hac itaque praipositionis syllaba
Creator a creaturis secernitur, et divina separantur ab
humanis. Hic igitur Spiritus Sanctus est, qui in Yeteri
Testamcnto Legcm et Prophetas, in Novo Evangelia
et Apostolos inspiravit. Unde et Apostolus dicit,
Omnis scriptura divinitus inspirata utilis est ad docen-
dum. Et idco quce sunt Novi ac Veteris Testamenti
volumina, qucc, sccundum majorum traditionem, per
ipsum Spiritum Sanctum inspirata creduntur, ct Ec-
clesiis Christi tradita, competcns videtur hoc in loco,
evidenti numero, sicut ex Patrum monumentis acce-
piraus, dcsignare.
160 ETJFIISri COMMENTARIUS

37. Itaque Veteris Testamenti omnium primo Moysi

quinque libri sunt traditi, Genesis, Exodus, Leviticus,
^umeri, Deuteron'imium ;
post hsec Jesus jSTave, Ju-
dicum simul cum Ruth ;
quatuor post hsec Eegnorum
libri, quos HebrEei duos numerant ; Paralipomenon, qui
Dierum dicitur liber ; et Esdrse duo, qui apud illos sin-

guli computantur, et Hester : Prophetarum vero Esaias,

Jeremias, Ezechiel, et Daniel ;
praeterea duodecim Pro-
phetarum liber unus. Job quoque et Psalmi David
singuli sunt libri. Salomon vero tres Ecclesiis tradidit,
Proverbia, Ecclesiastes, Cantica Canticorum. In his
concluserunt numerum librorum Yeteris Testamenti.
!Novi vero quatuor Evangelia, Matthaei, Marci, Lucse,
et Joannis ; Actus Apostolorum, quos describit Lucas
Pauli Apostoli Epistolae quatuordecim ; Petri Apostoli
duae ; Jacobi fratris Domini et Apostoli una; Judae
una ; Joannis tres ; Apocalypsis Joannis. Haec sunt
quae Patres intra Canonem concluserunt, et ex quibus
fidei nostrse assertiones constare voluerunt.

38. Sciendum tamen est, quod et alii libri sunt, qui

non Canonici, sed Ecclesiastici a majoribus appellati

sunt : id est, Sapientia quae dicitur Salomonis, et aHa
Sapientia quae dicitur filii Syrach, qui liber apud La-
tinos hoc ipso geneiali vocabulo Ecclesiasticus appel-
latur; quo vocabulo non auctor libelli, sed scripturae
qualitas cognominata Ejusdem vero ordinis est
est.

libellus Tobiae, et Judith, et Maccabaeorum libri. In

Novo vero Testamento, libellus qui dicitur Pastoris
sive Hermes, qui appellatur Duae vise vel Judicium
Petri. Quae omnia legi quidem in Ecclesiis voluerunt,
non taraen proferri ad auctoritatem ex his *fidei confir-

mandam. Caeteras vero scripturas Apocryphas nomi-

 TN STMBOLUM APOSTOLORUM. 161

namnt, quas in Ecclesiis legi noluerunt. Haec nobis

a patribus tradita sunt, quae, ut dixi, opportunum visum
est hoc in loco designare, ad instructionem eorum qui
prima sibi Eccles se ac fidei elementa suscipiunt, ut
sciant, ex quibus sibi foEtibus verbi Dei haurienda sint
pocula.
39. Tenet deinde Sanctam Ecclesiam.
ratio fidei

Causam jam superius diximus, cur non dixerint etiam

hic *'
In sanctam Ecclesiam." Hi igitur qui supra in
uno Deo credere edocti sunt sub mysterio Tiinitatis,
credere etiam hoc debent, unam esse Ecch siam sanc-
tam, in qua est una fides et unum baptisma, in qua
unus Deus creditur Pater, et unus Dominus, Jc sus
Christus, Eilius Ejus, et unus Spiritus Sanctus. Ista
est ergo sancta Ecclesia, non habens maculam aut
rugam. Multi enim et alii Ecclesias congregaverunt,

ut Marcion, et Yalentiiius, et Hebion, et Manithaeus,

et Arius, et caeteriomnes hajretici. Sed illae Ecclesise
non sunt sine macula vel ruga perfidise. Et ideo
dicebat de illis Propheta, Odi Ecclesiam malignantmm^
et cum nnpiis non sedelo. De hac auttm Ecclesia, quse
fidem Christi integram servat, audi quid dicit Spiritus
Sanctus in Canticis Canticorum: Una est columha mea;
una est petfccta genitrici sua. Qui ergo hanc fid( m in
Ecclesia suscipit, non declinct in concilio vanitatis, (t
cum iniqua gerentibus non introeat. Concilium nam-
que vanitatis est quod agit Marcion, qui ncgat Pairem
Christi Deum esse Creatorera, qui per Filium suura
fecerit mundum. Concilium vanitatis est quod Ebion
docet, ita Christo credi debere, ut circumcisio carnis,
et observatio sabbati, et sacrificiorum S(dennitas, cajter-
aeque omnes observantiae secundura legis li;eram tene-
162 EXJFINl COMMENTAEIUS

antur. Concilium est vanitatis quod docet Manichgeus

primo quod seipsum Paracletum nominavit, tum de-
inde quod mundum a malo factum dicit, Deum Crea-
torem negat, Testumentum Yetus repudiat, unam bo-
nam, aliam malam naturam sibi invicem adversantes
asserit, coseternas Deo animas homiaum, secundum
Pythagoreeos, in pi^cudes et animalia et bestias redire
per diversos nascendi circulos adstruit, resurrectionem
carnis nostrae negat, passionem Domini et nativitatem

non in veritate carnis, sed in phantasiis fuisse confir-

mat. Concilium vanitatis est, quod Paulus Samosatenus

et ejus post hunc successor, Photinus, asseruit, Christum
non fuisse ante secula natum ex Patre, sed ex Maria
coepisse, et non Eum Deum hommem natum, sed ex
homine Deum factum existimat. Concilium vanitatis
est, quod Arius atque Eunomius docuit, qui Eilium
Dei non ex ipsa Patris substantia natum, sed ex nihilo
creatum volunt, et Eilium Dei habere initium, et mi-
norem esse Patre sed et Spiritum Sanctum non solum
;

minorem esse Eilio, sed et mittendarium asserunt.

Concilium vanitatis est et quod illi aiunt, qui Eilium
Dei quidem de substantia Patris fatentur, Sanctum
vero Spiritum separant et secernunt ; cum utique
unam eandemque virtutem et divinitatem Trinitatis
ostendat Salvator in Evangelio, cum dicit, Baptizate
omnes gentes in nomine Patris, et Filii, et Spiritus
Sancti. Et est aperte impium separari ab homine quod
divinitus jungitur. Concilium vanitatis est et hoc,
quod olim congregavit pertinax et prava contentio,
asserens Christum carnem quidem humanam suscepisse,

non tamen et animam rationalem : cum utique et carni,

et animse, et sensui humano, ac menti una eademque
 IN SYMBOLUM APOSIOLOEUM. 163

salus a Christo collata sit. Sed et illud concilium vani-

tatis est, quod Donatus per Africam, tradilionis Eccle-

siam criminando, contraxit, et quod Novalus sollicita-

vit, lapsis pOGnitentiam denegando, et secundas nuptius,

cum forte iniri eas necessitas exegerit, condemnando.
Ilas ergo omnes, velut congregationes malignantium,
fuge. Sed et eos, si qui illi sunt, qui dicuntur asserere,
quod Filius Dei non ita videat vel noverit Patrem,
sicut noscitur Ipse et videlur a Patre ; vel regnum
Christi esse finiendum ; aut carnis resurreclionem uon
in integram naturse sua) substantiam reparandam ; fu-
turum Dei justum erga omnes negare judicium; Dia-
bolum a debita absolvi damnatione poenarum. Ab his,
inquam, omnibus fidelis declinet auditus. Sanctam vero
Ecclesiam tene, quoe Dcum Patrem omnipotentem, et
unicum Eilium Ejus, Jesum Christum, Dominum nos-
trum, et Spiritum Sanctum, concordi et consona sub-
stantiae ratione, profitetur, Eiliumque Dei natum ex
virgine, passum pro salute humana, ac resurrexisse
a mortuis in ca carne in qua natus est credit; Eun-
dem dcuique venturum Judicem omnium sperat; in
quo et remissio peccatorum et carnis resurrectio prae-
dicatur.
40. Verum de remissione peccatorum sufficere de-
bet sola credulitas. Quis enim causas aut rationem
requiiat, ubi indulgentia Principis est ? Cum terreni
regis liberalitas discussioni non sit obnoxia, ab hu-
mana temeritate discutitur divina largitio ? Solent
enim cum irrisione advcrsum nos dicere Pagani, quod
ipsi nos decipiamus, qui putcmus crimina, qua3 opi.re
commissa sunt, verbis posse purgari. Et aiunt, *']N'un-
quid potest qui homicidium fecit homicida non esse,
164 RUFINI COMMENTARIUS

et adulter non videri qui adulterium perpetravit ? Quo-

modo ergo hujuscemodi criminum reus sanctus vobis
effici subito videbitur?" Sed ad haec, ut dixi, melius
fide quam ratione respondeo. Eex enim est omnium
qui hoc promisit ; terrse coelique Dominus est qui haec
pollicetur. Non vis ut qui me ex terra hominem fecit,
credam quod ex criminoso me faciat innocentem? et
qui me, cum essem csecus, fecit videre, vel cum essem
surdus, audire, qui mihi claudo gressum reddidit, in-
nocentiam mihi perditam non poterit recuperare ? Et
ut veniuinus ad ipsius naturae testimonium : Occidere
hominem non semper criminosum est, sed malitia non
legibus occidere criminosum est. JN^on ergo factum me
in talibus, quia interdum et recte fit, sed animus male
consulens damnat. Si ergo animus in me, qui crimi-
nosus est efi^ectus, et in quo fuit origo vitii, corrigatur,
cur tibi videar non posse innocens effici, qui prius
fueram criminosus ? Si enim, ut supra ostendi, con-
stat quod non in facto sed in voluntate sit crimen,
sicut mala voluntas, auctore malo daemone, peccato
me et morti fecit obnoxium, ita in bonum voluntas
mutata, auctore bono Deo, innocentise me reddidit et
vitse. Similis causa et in caeteris est criminibus. Hoc
modo fides nostra non invenitur naturalihus rationibus
adversari ; dum remissio peccatorum non gestis, quae
mutari non possunt, sed animo, quem de malo in bonum
converti certum est, deputetur.
41. Sed et ultimus sermo iste, qui eestjrrectioi^em
CARNis pronunciat, summam totius perfectionis suc-
cincta brevitate concludit. Quamvis etiam de hoc non
solum a gentilibus, sed et ab hsereticis fides impugne-
tur EcclesiEe. Nam Yalentinus resurrectionem carnis
 IN SYMBOLTJM APOSTOLOUUM. 165

omnimodo negat, et Manichaci, sicut supra ostendimus.

Sed isti Esaiam quidcm Prophetam dicentem, Resurgent
mortui, et suscitahuntur qui sunt in sepulcris, audire
noluerunt ; nec Danielem sapientissimuin protestan-
tem, Quia tunc resurgeyit qui sunt in terrce pulvere ; hi
quidem in vitatn (sternam, hi autem in opprohrium et

confusionem cefernam. Tamen vel in Evaugeliis, quae

recipere videntur, discere debuerunt a Domino et Sal-
vatore nostro, Sadducseos docente, dictum, Quod autem
resurgant mortui, non legistis, quomodo dicit Moysi in
Tubo, Deus Ahraham, Deus Isaac, Deus Jacoh ? Deus
autem non est mortuorum, sed viventium. In quo eliaiu
quae sit et quanta resurrectionis gloria in superioribus
metnoravit, cum dixit, In resurrectione autem mortuo-
rum neque nuheut, neque nuhe?itur, sed erunt sicut angeli
Dei. Resurrectionis autem virtus angelicum homini-
bus confert statum, ut qui de terra resurrexerint non
iterum in terru cum pecudibus, sed in coelo cum un-
gelis vivant; quos tamen ad hoc ratio vitae purioris
admiserit, — illos scilicet, qui jam nunc conservantes
anima? sua) carnem in castis pudicitiae aclibus, obe-
dientiae Sancti Spiiitus subjugaverunt, et omni eam
vitiorum labe tenuatara, atque in spiritalem gloriam
sanctificationis virtute mutatam, Augelorum quoque
meruerunt inferre consortiis.

42. Sed intideles clamant et dicunt, Quomodo potest

caro, quae putrefacta dissolvitur, aut in pulverem ver-
titur, maris etiam interdum profundo sorbetur flucti-
busque dispergitur, recolligi rursum, et rediutegrari in
unum, et coipus ex ea Lominis reparari? Ad quo8
primam interim respoiisionem sermonibus Pauli faci-
amus, dicentes eis, Insi^ietis tUy Quod seminas lion
166 EUFINI COMMENTARIUS

vivificatur nisi prius moriatur. Et quod seminas, non

corpus quod futurum est seminas^ sed nudum granum
tritici, aut alicujus cceterorum seminum : Deus autem
dat illi corpus prout vult. Quod autem in seminibus,
quae tu in terram jaci?, per annos singulos fieri vides,

hoc in tua carne, quse lege Dei seminatur in terra,

futurum esse non credis ? Cur, quaeso, tam angustus

et invalidus divinse potentiae sestimator es, ut disper-
sum uniuscujusque carnis pulverem in suam rationem
colligi et reparari posse non credas? An non censeas,
cum videas quod etiam mortale ingenium demersas in
profundum terrae metallorum venas rimatur, et artificis

oculus aurum videt, in quo imperitus terram putat?

Hsec cur non concedimus Ei qui fecit hominem, quando
tantum is qui ab Ipso factus est assequi potest ? Et
cum auri esse propriam venam, et argenti aliam, seris
quoque longe disparem, ferri ac plumbi diversam, intra
speciem terrse latere, mortale deprehendat ingenium,
divina virtus invenire posse ac discernere non putabitur
uniuscujusque camis proprium censum, etiam si videa-
tur dispersus ?

43. Sed ad hsec tentemns animas quse deficiunt in

fide naturalibus rationibus adjuvare. Si quis diversa
semina in unum permisceat, et hsec indiscreta seminet
vel passim spargat in terram, nonne uniuscujusque se-
minis granum, quocunque loci jactum fuerit, compe-
tenti tempore secundum naturae suse speciem germen
producit, ut statum suae formse suique corporis reparet?
Ita ergo uniuscujusque carnis substantia, quamvis varie
diverseque dispersa sit, ratio tamen ipsa quae inest
unicuique carni est immortalis, quia immortalis animce
caro est, ex eo tempore quo seminatis in terram cor-
 IN SYMBOLUM APOSTOLOEUM. 167

poribus primum veri Dei voluntati arrisit, coUectura

terrae attractumque substantiae suae censum reddit ac
reparat in illam specicm quam mors aliquando dis-
solverat. Et ita fit, ut unicuique animse non confusum
aut extrancum corpus, sed suum quod habuerat repare-
tur; ut conscquenter possit pro agonibus prseseniis
vitse cum anima sua caro vel pudica coronari, vel im-
pudica puniii. Et ideo satis caute fidem Symboli Ec-
quod a caeteris traditur,
clesia nostra docet, quae, in eo
" Carnis nsurrectionem," uno addito pronomine tra-
didit, ''
J^iijus carnis resurrectionem," hujus, sine du-
bio, quam habet is qui profitetur, signaculo crucis
fronti imposito ;
quo sciat unusquisque fidelium, car-

nem suam, si mundam servaverit a peccato, futurum

esse vas honoris, utile Domino ad omne opus honum
paratum, si vero contaminutam in peccatis, futurum
esse vas irae ad interitum.
Jam vero de ipsa resurrectionis gloria et de repro-
missionis magnitudine si quis plenius scire desiderat, in
omnibus pene divinis voluminibus inveniet indicari ; ex
quibus nos, commonitionis tantummodo gratia, pauca
in pracsenti loco memorantes, finem injuncti a te opus-
culi faciemus. Igitur Apostolus Paulus, quod resur-
gat mortalis caro, talibus asserit argumentis, dicens,
Quod si resurrectio mortuorjim non est, ergo nec Christus

resurrexit. Si autem Christtis non resurrexit, ina^iis

est prcedicatio nostra, vacua est et fdes nostra. Et

paulo post, Niinc autem Christus resurrexit a mortuia
initinm dormicntium. Quoniam quidem per hominem
morSf et pcr homincm resurrectio mortuorum. Sicut
enim in Adam omnes moriunttcr, ita et in Christo omnes
vivijicahuntur. Unusqtcisque auicm in suo ordine: ini'
168 EUFINI COMMENTAHIUS

tium Christus^ deinde hi qui sunt Christi in adventu

Et in sequentibus addit et haec, Ecce
ejuSy deinde jinis.

mysterium vohis dico : Omnes quidem resurgemus, non

omnes autem immutahimur ; sive ut in aliis exemplati-
bus invenimus, Omnes quidem dormiemus, non omnes
autem immutahimur : in momento^ in ictu oculi, in novis-
sima tuha : canet enim tuha, et mortui resurgent incor"
rupti, et nos immutahimur. Sed et ad Thessalonicenses
nihilominus scribens, dicit, Nolo autem vos ignorare,
fratres, de dormientihus, ut non contristemini, sicut et

cceteri qui spem non hahent. Nam si credimus quod

Jesus mortuus est, et resurrexit, ita et Deus eos qui
dormierunt per Jesum adducet cum Illo. Soc enim
vohis dicimus in verho Bomini, quia nos qui vivimus,
qui reliqui sumus in adventu Domini, non prceveniemus
eos qui dormierunt. Quia Ipse Dominus in jussu, et in
voce Archangeli, et tuha Dei, descendet de ccelo ; et mor-
tui qui in Christo sunt resurgent primi : deinde nos qui
vivimus, qui reliqui sumus, simul cum illis rapiemur in
nuhihus ohviam Christo in aera : et ita semper cum Do-
mino erimus.
44. Verum ne existimes haec Pauli solius, quasi
novella prsedicatione, signari, audi etiam quid Ezechiel
Propheta olim per Spiritum Sanctum praelocutus sit

Ucce, inquit, Ugo aperiam sepulcra vestra, et educam

vos de sepulcris vestris. Job quoque, mysticis redun-
dans eloquiis, audi quam evidenter resurrectionem prae-
dicet mortuorum : Est, inquit, arhori spes : si enim
ahscissa fuerit, iterum pullulahit, et virgultum ejus nun^
quam deficiet. Quod si senuerit in terra radix ejus, et

in pulvere emortuus fuerit truncus ejus, ah odore aqua

reflorehit, et faciet fruticem sicut novella. Vir verOt si
 IN SYMBOLUM APOSTOLORUM. 169

mortuus fuerit, abiit ? et mortalis, si ceciderit, ultra non

eritf Non tibi vidctur in verbis his curn quodam
pudore arguere homines, et dicere, Itane stultum est

hominum genus, ut cum videant exscissae arboris trun-

cum rursum pullukre de terra, et lignum emortuum
iterum vitam recipere, ipsis ne lignis quidem aliquid
simile de semetipsis nec arboribus opinentur ? Ut au-
tem scias, quod veluti interrogantis modo legendum sit
quod dixit, Mortalis autem ciun ceciderit, non re&ur^et ?
de consequentibus probationem accipe. Subjungit nam-
que statim, Si enim mortuus fuerit Jiomo, vivet. Et
paulo post dicit, Exspectaho usque quo iterum fiam.
Et iterum idem dicit, Qui resuscitaturus est super ter-
rani pellem oneam, quce licec nunc liaurit.

45. lla^cquidem ad probationem dicta sunt piofes-

Bionis nostrae, qua confitemur in Symbolo " Hujus carnis
resurrectionem." Quod enim adjunctum est, '* hujus,"
vide quam consonum sit omnibus his quce de divinis
voluminibus memoravimus. Quid enim aliud indicatur
in dictis Job, qua3 superius exp.isuimus, cum dicit,

Quia resuscitahit pellem meam qucc hcec nu7ic haurit, id

est, quae ista tormenta perpetitur ? Nonne aperte dicit
hujus carnis resurrectionem futuram, hujus, inquam,
quae tribulationum et tentationum cruciamenta nunc
Bustinet? Sed ct Apostolus cuin dicit, Oportet enim
corruptihile hoc induere incorruptionem, et mortale hoc
nunquid non corpus suuin quo-
induere immortalitatem,
dammodo contingentis etdigito palpantis est vox? lloc
ergo quod nunc corruptibile corpus est, resurrectionis
gratia, incorruptibile erit, et hoc quod nunc mor-
tale est immottalitatis vi tutibus induetur ; ut sicut
Ckristus resurgens a mortuis ultra jam non moritur.
170 KUFINI COMWENTARIUS

mors ei ultra non dominahitur, ita et qui in Chri^^to

resurgent nec corruptionem sentient ultra nec nior-

tem, non natura carnis abjecta, sed conditione ejus et
qualitate mutata. Erit ergo corpus quod resurget
a mortuis incorruptibile et immortale, non solum jus-
torum, sed etiam peccatorum. Justorum quidem, ut
semper possint permanere cura Christo ;
peccatorum
vero, ut absque interitione sua debitas luant poenas.
46. Quod autem justi semper cum Domino nostro
Christo permaneant jam et in superioribus edocui-
mus, ubi ostendimus quia Apostolus dicit, Deinde nos
qui vivimus, qui reliqui sumus, simul cum illis rapie-
mur in nuhihus ohviam Christo in aera, et ita semper
cum Domino erimus. Nec mireris, si caro sanctorum
in tantam gloriam ex resurrectione mutabitur, ut in
occursum Dei suspensa nubibus et in aere vecta rapia-

tur, cum ipse Apostolus, exponens quantum conierat

Deus his qui diligunt eum, dicat, Qui transmutahit cor-

pus humilitatis nostrce conforme jieri corpori claritatis

SUC8. Nihil ergo absurdum est, si sanctorum corpora

dicantur nubibus in aera sustolli, cum ad formam cor-
poris Christi, quod in dextera Dei sedet, dicantur re-

formanda. 8ed et hoc sanctus Apostolus, vel de se,

vel de cseteris sui loci vel meriti, addit, et dicit, Quia

consuscitahit nos cum Christo, simulque faciet sedere in

coelestihus. TJnde cum haec et eorum similia quam-

plurima sancti Dei in repromissionibus habeant in
resurrectione justorum, non erit jam difficile credere
etiam illa quse Prophetse praedixerant, quod justi,
scilicet, fulgehunt sicut sol et sicut splendor firmamenti
in regno Dei. Cui enim difficile videbitur, eos fulgo-
rem solis habituros, et siderum ac firmamenti hujus
 IN STArBOLUM APOSTOLOliUM. 171

splendore decorandos, quibus vel vita et conversano

angelorum Dei paratur in coelis, vel conformandi di-

cuntur ad gloriam corporis Chrisli ? Ad quam gloriam,

Salvatoris ore promissam, respiciens sanctus Apostolus,
dicit, Quia aeminatur corpiis animale, resurget corpus
spirituale. Si enim verum est, sicut ccrte verum est,

quod justos quosque et sanctos angelorum consortiis

sociabit divina dignatio, certnm est quod et corpora
eorum in spiritualis corporis gloriam vertet.
47. Nec hoc tibi contra naturalem corporis rationpm
vidcatur esse promissum. Si enim credimus, secundum
ea quge scripta sunt, quod accipiens Deus limum terraj

plasmavit hominem, et haec fuit natura corporis nostri,

ut voluntate Dei terra verteretur in carnem, cur tibi
aut absurdum aut contrarium videtur, si iisdem ratio-
nibus, quibus terra profecisse dicitur in corpus animale,
rursum corpus animale in corpus proficere spirituale
credatur? Ha^c quidem atque his similia multa in-
venics in Scripturis divinis de resurrectione justorum.
Dabitur autem etiam peccatoribus, ut supra diximus, in-
corruptionis et immortalitatis ex resurrectione conditio,
ut sicut justis Deus ministrat nd perpetuitatem glorise,
ita peccatoribus ad prolixitat(>m confusionis ministret
et poenfo. Sic enim Proplieticum definivit eloquium,
cujus et paulo ante mcminimus, ubi dicit, Et multi
resurgent de terrce pulvere ; hi quidem in vitam (cternam^
Jii autem in confusionem et opprohrium ceternum.
48. Si ergo intelleximus qua veneratione Deus om-
nipotens Pater dicatur ;
quove sacramento Dominus
noster Jesus Christus unicus Filius ejus habcatur ; et
qua pcrfectione Sanctus ejus Spiritus nominetur ; utque
sancta Trinitas unum sit per substantiam, sed affectu
172 EUFINI COMMENTAEIUS, &C.

personisque discreta ;
quid etiam parlus Virginis ;
quid
Yerbi in carne nativitas ;
quid sacramentuni crucis;
quse utilitas divini ad inferna descensus; quid resur-
rectionis gloria, et animarum de infernis revocata cap-
tivitas ;
quid etiam ascensus Ejus ad coelum ; et venturi
Judicis expectatio ; sed et sanctae Ecclesige adversus
congregationes vanitatis qualis haberi debeat agnitio
qui sacrorum voluminum numerus ;
quaeve haeretico-»

rum vitanda conventicula ; et quod in peccatorum re-

missione divinse libertati nequaquam ratio naturalia
obsistat ; et ut carnis nostrse resurrectionem non solum
divinse voces, sed et ipsius Domini et Salvatoris nostri

exemplum et consequentia naturalis rationis assignet;

— si, inquam, haec secundum traditionis supra expositae
regulam consequenter advertimus, deprecamur ut nobis
etomnibus qui heec audiunt concedat Dominus, fide
quam suscepimus custodita, cursu consummato, expec-
tare justitise repositam coronam, et inveniri inter eos
qui resurgunt in vitam seternam, liberari vero a con-
fusione et opprobrio seterno, per Ciiristum Dominum
nostrum, per quem est Deo Patri omnipotenti cum
Spiritu Sancto gloria et imperium in ssecula sEcculorum.
Amen,
 : : ;

176

FOETTOATI FIDEI CATEOLICiE

EXPOSITIO».

Qmcunqne vult salvus esse, ante omnia opus est ut

teneat Catholicam Fidem
Eides dicitur credulitas, sive credentia. Catholica
universalis dicitur, id est, recta, quam Ecclesia uni-
versa ttnere debet. Ecclesia dicitur congregatio Chris-
tianorum, sive conventus populorura.
Ut unum Deum in Trinitate, et Trinitatem in TJnitate
vcneremur, et credamus, et colamus, et confiteamur
Neque confu7identes Fersonas : ut Sabellius errat, qui
ipsum dicit esse Patrera in Persoiia quem et Eilium,
ipsum et Spiritum Sanctum. jSTon ergo confundentes
Personas, quia tres omnino Personae sunt. Est enim
gignens, genitus, procedens. Gignens est Pater, qui
genuit Eiliura ; Eilius est genitus, qucm genuit Pater
Spiiitus Sanctus est prccedens, quia a Patre et Eilio
procedit. Pator et Eilius cooeterni sibi sunt et co-
fequales, et co-operatores, sicut scriptum est, Verho
Domini coeli jirmati sunt, id est, a Eilio Dei creati,
Spiritus oris ejus omnis virtus eorum. Ubi sub singulari
numcro {Spiritus Fjiis dicit) unitatem substantioi Dei-
tatis ostendit; ubi sub plurali numero {omnis virtus
Eorum dicit), Trinitatcm Personarum aptrte dcmon-
strat, quia tres unum sunt, et unum tres.

^eque substantiam separantes : ut Arius garrit, qui

sicut tres Personas esse dicit, sic et tres substantias

» " Expositio in Fido CathoHca." Bodl. The text i3 sub-

stantially tbat of the Bodleiau MS. Junius 25.
174 FORTUNATI

esse mentitur. Filium dicit minorem quam Patrem,

et creaturam esse ; Spiritum Sanctum adhuc minorem
quam Pilium, et Patri et Pilio Eum esse administra-
torem adserit. Non ergo substantiam separantes^ quia
totae tres Personse in substantia Deitatis unum sunt.
Alia est enim Persona Patris : quia Pater ingenitus
est, eo quod a nullo est genitus. Alia Persona Filii:
quia Filius a Patre est solo genitus. Alia Spiritus
Sancti : quia a Patre et Filio Spiritus Sanctus proce-
dens est.

Sed Patris et Filii et Spiritus Sancti una est Divini-

tas : id est, Deitas. ^qualis Gloria : id est, claritas.

Coceterna Majestas : Majestas gloria est, claritas, sive

potestas.
Qualis Pater, talis Filius, talis et Spiritus Sanctus
id est, in Deilate, et Omnipotentia.
Increatus Pater, increatus Filius, increatus et Spiritus
Sanctus : id est, a nuUo creati.

Immensus Pater, immensus Filius, immensus et Spiri-

tus Sanctus. Non est mensurabilis in sua natura, quia
inlocalis est, incircumscriptus, ubique totus, ubique
prsesens, ubique potens.
uFternus Pater, ceternus Filius, ceternus et Spiritus
Sanctus. Id est, non tres aeterni, sed in tribus Per-
sonis unus Deus seternus, qui sine initio et sine fine
aeternus peimanet.
Similiter, Omnipotens Pater, Omnipotens Filius, Om-
nipotens et Spiritus Sanctus. Omnipotens dicitur, eo

quod omnia potest, et omnium obtinet potestatem.

Ergo, si omnia potest, quid est quod non potest ?
Hoc non potest, quod Omnipotenti non competit posse.
Falli non potest, quia veiitas est; infirmari non po-
 FIDEI CATHOLIC^ EXPOSITIO. 175

test, quia sanitas est; mori non potest, quia immor-

talis vita est ; finiri non potest, quia infinitus et peren-
nis est.
Ita^ Deus Pater^ Deus Filius, Deus et Spiritus Sanctus.
Deus nomen est potestatis, non proprietatis. Pro-
prium nomen est Patris Pater ; et proprium nomen est
Filii Filius ; et proprium nomen est Spiritus Sancti
Spiritus Sanctus.
Ita, Dominus Pater, Dominus Filius, Dominus et Spi-
ritus Sanctus. Dominus dicitur, eo quod omnia domi-
nat, et omnium est Dominus dominator.
Quia sicut singillatim (id est, sicut distinctim) unam-
quamque Personam et Deum etDominum confiteri Chris-
tiana veritate compellimur : Q,uia si me interrogaveris,
quid sit Pater? ego respondebo, Deus et Dominus.
Similiter, si me interrogaveris, quid sit Filius ? ego di-
cam, Deus et Dominus. Et si dicis, quid est Spiritus
Sanctus? Ego dico, Deus et Domiuus. Et in his
tribus Personis, non tres Deos, nec tres Dominos, sed
his tribus, sicut jam supra dixi, unum Deum et unum
Dominum confiteor.

Unus ergo Pater, non tres Patres : id est. qui Pater

semper Pater, nec aliquando Eilius. JJnus Filius, non
tres Filii: id est, qui Eilius semper Eilius, nec ali-

quando Pater. Unus Spiritus Sancfus, no7i tres Spiritus

Sancti : id est, qui Spiritus Sanctus semper Spiritus
^anctus, nec aliquando Eilius aut Pater. Haec est
proprietas Personarum.
Ft tn hac Trinitate nihil prius aut posterius. Quia
eicut nunquam Eilius sine Patre, sic nuuquam tuit
Pater sine Filio, sic et nunquaui fuit Pater et Filiua
176 FORTTJNATI

sine Spiritu Sancto. Coaeterna ergo Trinitas, et inse-

parabilis Unitas, sine initio et sine fine.
Nihil majus, aut minus. -ZEqualitatem Personarum
dicit, quia Trinitas sequalis est, et una Deitas, Apo-
stolo dicente, Per ea, qucB facta sunt, intellecta consfi-
ciuntur, et per creaturam Creator intelligtur, secun-
dum has comparationes et alias quamplures : — Sol, can-

dor, et calor; tria nomina et res una. Quod candet,

hoc calet ; et quod calet, hoc candet : tria liaec voca-

"bula res una esse dignoscitur. Ita et Pater et Filius

et Spiritus Sanctus, tres Personse in Deitate, substantia
unum sunt; et individua unitas recte creditur. Item
de terrenis, vena, fons, fluvius, tria itemque vocabula,
et tres una in sua natura. Ita trium Personarum,
Patris et Pilii et Spiritus Sancti, substantia Deitas
una est.

JEst ergo Fides recta, ut credamus et confiteamur, quia

Dominus noster, Jesus Christus, Dei Filius, et Homo est.

Jesus Hebraice, Latine Salvator dicitur. Christus

Graece, Latine Unctus vocatur. Jesus- ergo dicitur eo
quod salvat populum Christus, eo quod Spiritu Sancto
:

delibutus, sicut in ipsius Christi Persona Esaias ait,

Spiritus Domini super me, propter quod unxit me, &c.
Item in Psalmo, unxit te Deus, Deus tuus, oleo Imtitm
/prce consortihus tuis.
Dei Filius, Deus pariter et homo est. Filius a felici-
tate parentum dicitur homo ab humo : dicitur ; id est,
de humo factus est.
Deus est ex suhstantia Patris ante scscula genitus : id
est, Deus de Deo, lumen de lumine, splendor de splen-
dore, fortis de forti, virtus de virtute, vita de vita,
aeternitas de seternitate: per omnia, idem quod Pater
 FIDEI CATHOLICiE EXPOSiriO. 177

in divina snbstantia hoc cst Filius, Deus Pater Deum

Filium gcnuit, non voluntate ^, neque necessitate, f-ed

natura. Nec quceratur quomodo gonitus sit, quod et

angeli nesciunt, prophetis est incognitum : unde exi-
mius propheta Esaias dicit, Generationem ejus quis
enarravit? ac si diceret, angelorum nemo, propheta-
rum nullus. Nec innarrabilis ct ina^stimabilis Dcus
a servulis suis discutiendus est, sed fideliter creden-
dus, ct pariter diligendus.
JEt homo est ex nihstantia matris, in seecido natus.
Dei Filius, Verbum Patris, caro factum. ^on quod
Divinitas rautassct Deitatem, sed adsumpsit humani-
tatem. Hoc Yerbum caro factum est; ex
est, utero
Yirginis vcram humanam carn( m traxit. Et de utero
virginis verus homo, sicut et verus Deus, est in sse-

culo nntus, salva virginitatis gratia, quia mater, quae

genuit, virgo ante partum, et virgo post partum per-
mansit.
In sceculo. Id est, in isto scxto miiliario'', in quo
nuno sumus. Dcus et homo Christus Jesus, unus Dei
Filius et Ipse Yirginis Filius. dum Deitas in
Quia
utero Yirginis humanitatem adsumpsit, et cum ea per
portam Yirginis intcgram et illacsam nascendomun-
dum ingressus est Yirginis Filius, et homo quem ad-
sumsit idem est Dei Filius'^, sicut jam supra diximus ;

••
See the remnrks on the Creed of the Apostolical Consti-
tutions, above, p. 10.
' See tlie " Note on the Dnte of Fortnnatus's Commentary,"
above, p. 58.
have adopted Waterland'8 snpgestion, which is con-
•*
I

by two of Mr. Ommaney's MSS.

firmed, as regards Filins,
The Bodl. MS. has " ot honiinem quem adsumsit id est Dei
Filium." All the MSS. appear to be at fault,

W
178 FOETUNATI

et Deitas et humanitas in Christo ; et Dei Patris pariter

et Yirginis Matris Eilius.

Perfectus Deus, perfectus homo : id est, verus Deus,

et verus homo. Ex anima rationali : et non ut Apol-
linaris hsereticus dixit primum, quasi Deitus pro anima
fuisset in carne Christi ;
postea, cum per evangelicam
auctoritatem fuisset convictus, dixit, Habuit quidem
animam qucB viviflcavit corpus, sednon rationalem. E con-
trario, dicit qui Catholice sentit, ]^x anima rationali et

humana carne subsistitf id est, plenus homo atque

perfectus.
^qualis Patri secundum Divinitaiem ; minor Patre
secundum humanitatem : id est, secundum formam servi

quam adsumere dignatus est.

Qui, licet Beus sit et homo, non duo tamen, sed unus
est Christus : id est, duae substantiae in Christo, Deitas
et humanitas, non duse Personse, sed una.
ZTnus autem, non conversione Divinitatis in carne, sed
adsumptione himanitatis in Deo ^ : id est, non quod Di-
vinitas, quae immutubilis et inconvertibilis, est caro;
sed idec unus, eo quod humanitatem adsumsit ; incipit
esse quod non non amisit quod erat
erat, et ; incipit
esse quod antea non fuerat ; non amisit Deitatem quae
inconimutabilis in aeternum permanet.
Unus omnino, non confusione suhstanticB, sed unitate

PersoncB : id est, Divinitas immutabilis cum homine,

quem adsumere dignata est, sicut scriptum est, Ver-
lum tuum, Domine, in ceternum per^nanet, id est, Di-
vinitas cum humanitate. Ut diximus duas substan-
tias unam Personam esse in Christo : ut sicut ante
adsumptionem carnis, setcrna iuit Trinitas, ita post
^ See above, p. 46, n. u.
 ;

PIDEI CATHOLIC^ EXPOSITIO. 179

adsumptionem humanae naturae, vera maneat Trinitas

ne propter adsumptionem humanae carnis dicatur esse
quaternitas, quod absit a Fidelium cordibus vel sen-
sibus dici, aut cogitari, cum, ita, ut supradictum est,

et JJnitas in Trinitate, et Trinitas in Unitate vene-

randa sit.

Nam sicut anima rationalis et caro unus est homo,

ita Deus et Jiomo unus est Christus. Etsi Deus, Dei
rilius, nostram luteam et mortalem carnem, nostrae
redemptionis conditionem adsumpsit, se tamen nul-
latenus inquinavit, neque naturam Deitatis mutavit.
Q,uia si sol aut ignis aliquid immundum tetigerit,

quod tangit purgat, et se nuUatenus coinquinat: ita

Deitas sarcinam quoque nostrae humanitatis adsumpsit,

se nequaquam coinquinavit, sed nostram naturam car-
nis, quam adsumpsit, purgavit, et a maculis et sordi-
bus peccatorum ac vitiorum expiavit : sicut Esaias ait,
Ipse infirmitates nostras acccpity et cegrotationes portavit.
Ad hoc secuiidum humanitatem natus est, ut infirmi-
tates nostras acciperet, et segrotationes portaret: non
quod ipse intirmitates vel aegrotationes in se haberet,
quia salus mundi est, sed ut eas a nobis abstoUeret,
dum suae sacrse passionis gratia et sacramento, chiro-
grapho adempto, redemptionem pariter et salutem ani-
mariim nobis condonavit.
Qui passus est pro secundum
salute nostra : id est,
id quod pati potuit; quod est, secundum humanara
naturara nam secundura Divinitatera, Dei Eilius im-
;

passibilis cst.

Descendit ad inferna^^ ut protoplastum Adara, et

' Infcrna. So also the Florcntine MS. Apparently this

was the readiu>;; of tach of the three MSS., the collatiou of
180 FOETUJSTATI

patriarchas, et prophetas, et omnes justos, qui pro ori-

giriali peccato ibidem detinebantur, liberaret, et de
vinculis ipsius peccati absoluto*', de eadem captivitate
et infernali loco, suo sanguine redemptos, ad supernam
putriam et ad perpetuse vitae gaudia revocaret. Reli-
qui, qui supra originale peccatum principalia crimina
commiserunt, ut adscrit Scriptura, in pcenali Tartaro
remanserunt : sicut in Persona Christi dictum est per
prophetam, Ero mors tua, o Mors ; id. est, morte sua
Christus humani generis inimicam Mortem interfecit,

et vitam dedit. JSro morsus tuus, wferne. Partim mo-

mordit infernum, pro parte eorum quos liberavit : par-
tem reliquit, pro parte eorum qui pro principalibus
criminibus in tormentis remanserunt.
Surrexit a mortuis primogenitus mortuorum : et alibi
Apostolus dicit ; Ipse primogenitus ex multis fratrihus,
id est, primus a mortuis resurrexit. Et multa corpora
sanctorum dormientium cum eo surrexerunt, sicut evan-
gelica auctoritas dicit: Sed ipse, qui caput est, prius
deinde qu(B memhra sunt continuo.
Postea, Ascendit ad cobIos : sicut Psalmista ait, As-
cendit in altum, captivam duxit captivitatem, id est, hu-
manam naturam, quse prius fuit sub peccato venun-
data et captivata ; eamque redemptam captivam duxit
in coelestem altitudincm ; et ad coelestem patriam, reg-
num sempiternum, ubi antea non fuerat, eam collocavit
in gloriam sempiternam.
Sedet ad dexteram Patris : id est, prosperitatem pa-
ternam, et eo honore, quod Deus est.

Inde venturus judicare vivos et mortuos. Yivos dicit

which is given by Mr. Ommaney, Early History of the Atha-

—
nasian Creed, pp. 387 393. The Ambrosian MS. published
by Mnratori has '* ad inferos." See above, p. 46, n. x.
 FIDEI CATHOLIC-aE EXPOSITIO. 181

eos quo3 tunc adventus Dominicus in corpore viventes

invenerit ; et mortuos, jam ante sepultos. Et aliter
dicit, vivos justos, et mortuos peccatoree.
Ad cujus adventum omnes homines resurgere halent
cum corporihus suis ; et reddituri sunt de factis propriis
ratio7iem : et qui hona egerunt^ ihunt in vitam cbternam ;
qui vero mala, in ignem ceternum. Sac est Fides Ca-
tholica, quam nisi quisque Jideliter Jirmitergue crediderit,

mlvus esse non poterit^

 182

S. CYEILLT ALEXAXDEINI
AD NESTOEIUM.
SECUNDA EPISTOLA.
Jan. or Feb. 430.

Tw cuXa^ecrrarG) Koi Beo^ikcaraTCd (rvWdTovpyw NeaTopicn

KvpiWos iv Kvplco ;^a£pfti/.

J^ATA$AYAP0Y2I fxeu, cis fxavBdvai, rives r^? iprjs vno\r]-

yj/^ecDS eVi r^y a^s 6eoa-€^eias' Ka\ tovto o-v)(vcos, Tas twv
cv rekfi avvobovs Kaipo(pvXaKovVT€S pa\L(jTa, Ka\ rdxa nov
Ka\ repTreiv ol6p.evoi rrjv arjv aKorjv' Ka\ d^ovXrjrovs TrepTrovai

(j)(ovds, T]8iKrjfxevoi pev oiidev, eKey)(6evTes de Ka\ rovro XPV'

(TTcos' 6 fiev, ori rv<j)Kovs rfbiKei Ka\ Trevrjras' 6 de, cos prfTp\

^i(fios enavareivas' 6 de, Bepanalvrj crvyKeKkofpois xpvaiov

aWorpiov' Ka\ roiavrrjv ecrxi^K^^s ae\ rrjv vTToXrfyj/LVf tjv ovk av
ev^atro ris avpjSrfvai ricn Ka\ rccv \iav ex^poov.

UXrfV ov TToXvs T(ov roiovrcov 6 Xoyos epo\, iva fJirjre vnep

rov decnrorrfv Ka\ 8ibd(rKa\ov, prjre prjv vivep rovs Trarepas ro
T7)s evovarjs epo\ (BpaxvTTfTOS eKreLVoipi perpov. ov ydp ev
dex^Tai ras rav (j)av\ci)v diabpdvaL (TKaLOTrjras, cos av eXotrd
ris bia^Lovv. aXX' eKelvoi pev, dpds Ka\ TnKpias fxearov exovres
ro aropa, rw Trdvrcov dnokoyrjaovrai KpLrrj.
Terpdyj/opai de TrdXiv eyo) Trpos ro ori fiakiara rrpeirov

ipavrci, Ka\ vTTopvqao) Ka\ vvv, cos d8e\(f)6v ev Kvpi(o, rrjs 8l-

daaKa\Las rov \6yov Ka\ rb em rfj Tnarei (ppovrfpa fieTo. ndarjs

da(f)ak€ias TtOLeladaL Trpbs rovs \aovs' evvoelv re bri ro aKav-

dakiaai Ka\ fxovov eva r&v fiiKpa>v ra>v nLarevovrcav els Xpi-

crrbv, dcf^dprjrov ex^i rr)v dyaviiKrrfaiv' et de drj Trkrjdvs eXrf

 .

8. CYRILLI AD NESTORIUM Sl.CrNDA EPISTOLA. 183

TOcavTTj To)u "Kf^VTTrjfievcdUf TToJf ovx airaarjs evrf^^vtas (v X/-'^'?

Ka6e<JTr]Kap.f:V, TTpns re t6 d(7v iji^Ppovcoi TrepieXdv to. (tku.v-

baXay Ka\ t6v vyia tijz nKTTecos KaTevpvvai \6yov rot? ^rjTovai

t6 dXrjdes ; eaTai Se tovto Kal p.u\a op6ci}Sy fl toIs tccv dyicov

TTaTepcov TreptTvyxdfOVTes Xoyois, 7rep\ noWov T€ avTovs ttoi-

fiaOat a7rov8d(oip.€v, Ka\ hnKifid^ovTes envTovs, (l eapev iv ttj

TTia-TfL, KaT(i t6 yeypaiJLfievov, Tals eKeivcav dpOals Ka\ dveTTL-

\rjTTTOLS ho^ais Tcis ev rjp.lv evvnias ev pd\a avp7T\iiTToip.ev

'^
"F.^tj Toivvv rj dyia Ka\ peydXrj avvo5os, avT^v tov eK
Qeov UaTpos KaTO. (pvaiv " yevvrjdevTa Yi6v povnyevrj,^'
^^
t6v eK Qeov dXrjdivov Qeov d\r}6u'6v, '^
t6 <pu>s t6 (k tov
(fxoTos, ^' Tnv 5i' ov To. rrdvTa TreTroirjKev 6 UaTrjp,'^ " KuTeX-
6elv, aapKco6rji'ai, Te Ka\ (vav6pcc>Trrjaai, iTadelv, dvaaTrjvat Trj

TpiTj) r]p.epa, Ka\ dve\6e1v els ovpavovs. tovtols Ka\ rjpds

eneaBai 8el. Ka\ Tols \6yois Ka\ rots' doypaaLV, evvoovvTos tl

t6 " aapK(i)6rjvaL Kal evavdpcoTrrjaat drj\oL " tov €k Qeov

Aoyoi/'

Ov ydp (papev, otl rj tov Anyov (fjvais peTaTrnir^delaa ye-

yove aap^, d\\ ov8e otl els d\nv (ii'6pa>TT0v iJLeTei3Xr]6rj tov
eK yj/vx^is Ka\ ad)p.nTos' (Kelvo 5e pdWov, otl adpKa €\//i';^a)-

fxerrjv yj/vxfj XoyiKrj evcoans 6 Aoyos eaurai Kud^ vrroaTaaLV

d(f)pdaTCi>s re Ka\ dTrepLvorjTCiS, yeyovev d.v6pcoTTns Ka\ Kexprj-

jidTLKev v'i6s dv6pd}7Vov, ov KaTa 6e\rjaLV p.6vrjif rj evdnKiav,

aXX' ovi)i cos ev 7rpoo"Xr;\|/ei TrpoacoTTov p.6vnv' Ka\ otl 8Ld(j)o-

poL p.€v ai 7Tp6s evoTrjTa ttjv (i\ij6Lvfjv avvax^eiaaL (pCaeLs^ eis

de e^ dpC^nlv Xpifrro? kol Yids' ovx ^s ttjs tu>v (pvaecov Sta-

(f)opds dvrjpr]p.evr)S dtd Tijv evcoaLV, d7rnT(\eaaacov 8e jidWov

Tjplv t6v eva Kvpiov Ka\ XpLaTov Ka\ Yl6v ^euTrjTos re Ka\
avdpaTTOTrjTOSf dLa ttjs dcppdaTov Ka\ d7ropf,rjTov Trpos evinrjTa

avv8f)oprjs ovTO) T€ Xe'yerat, /cairoi 7Tp6 aldovcov excov tijv

vnap^Lv Ka\ yevvr]6e\s eK UaTpos, yevvrj^rjvaL Ka\ KnTa adpKa

tK yvvuLK^s, ovx o)s TTjs deias avTov (^vaecos dpxrjv tov elvai
184 S. CTEILLI ALKXANDEINI

\a^ovaT]s iv tjj ayla TrapBivco, ovre fifjv ^erjdeicrrjs avayKaicos

5i' eaVTrju devTcpas yevuqaecos p.eTa ttjv eK HaTpos' eaTi yap

eiKalov 7€ OfjLOv Ka\ dfxades tov VTvdp)(0VTa Tvpo TravTOi; alcovos

Kol avvaLdLOu t(o narpl, del.adaL Xeyeiv dpx^s Ttjs els t6 eivai
*'
devTepas' eTreidfj 8e du rjfj.ds Kal 810. Trjv rjfjieTepav acoTT]-

piav '
evcoaas eavTco 6 Aoyos Ka6* viroaTaaLv ro dvOpooTTLvov^

TrpurjXBev eK yvvaLKoSt TavTrjTOi XeyeTai yevvrjOr^vaL aapKiKS)s>

Ou ydp TrpoiTov av6p(07ros eyevvrjdr] kolvos eK Trjs dyias nap-

Bevov, elO^ ovTco KaTa7re(poiTr]Kev eV aiiTuv 6 Aoyos' aXX' e^
avTTJs p.f]Tpas evcodels, v7rop.elvaL XeyeTai yevvr]aiv aapKLKrjV,

cos Trjs Idias aapKos Tf]v yevvT^aiv olKeiOV]ievos.

OvTco <fiap.ev avTov Ka\ " iradelv^^ Ka\ ^'

dvaaTrjvai'^^ ov\
(os Toi) Qeov Aoyov TraOovTos els Idiav (pvaLV rj nXr^yds rj 5ta-

Tpr]aeLS rjXcov rjyovv Ta eTepa tcov Tpavp.dTOiv' dTvaOes ydp t6

Belov OTL KOL dao}p.aTOv' eTreibrj de to yeyov6s avrov IdLov

awpia Tvenovde, TavTa ndXLv avTos XeyeTaL TxaOeiv virep fjpcov'

rjv ydp 6 dTTadf]S ev Tco TrdaxovTL aoipaTL.

Kard. tov 'iaov 8e Tpoirov Ka\ en^ tov TeOvdvai voovp.ev.

dOdvaTos ydp Kard (pvaLv Ka\ dcfidapTos Ka\ ^coi) Ka\ ^coottolos

eaTLv 6 Tov Qeov Aoyos' ejreLdf] de t6 Idiov avTov TTokLV acofia

xdpiTi Qeov, KaOd (pr^aLV 6 UavXos, vnep navTds eyevaaTO

BavuTOV, XeyeTaL tTaQelv avTOs t6v virep ly/xcoj/ OdvaTov ovx
ois els irelpav ek6cov tov 6avdrov, to ye r]Kov els Tf]v avTOV
<PvaLV' dTT07T\r]^ia ydp tovto Xeyeiv rj (Ppovelv dXX oTt, Ka-

Bdjrep e(Pr]u dpTicos, f] adp^ avTov eyevaaro 6avdTov.

OuTco KaL eyr]yepp.evr]s avTov Trjs aapKos, TraXij/ r] avdaTaais
avToii \eyeTaij ovx ois TTeaovTos els (p6opdv' fxf] yevoLTo' dXX'

ort t6 avTov ttoXlv eyf^yepTai acofjia.

OvTca 'KpiaT^v eva Ka\ KvpLov 6p.o\oyr]aop.ev, ovx ois avdpa>~

nov avp,TTpoaKvvovvTes tco Aoya, iva pf] Tofxfjs (pavraaia Trap'

eiaKpivTfTai, 8id tov \eyeLv t6 "Evv' dXX' cos eva Ka\ t6v avT6v
TTpoaKvvovvTeSj OTL fif] dWoTpiov Tov Aoyov t6 acbfxa avTov,
 AD NESTOKIUil SECUNDA EPISTOLA. 185

fied^ ov Koi avTco avve^pevei tco Ilarpt* ovx a>s dvo TraXiv
avvedpevopTon' vlcou, uW cos ivus kuO^ evcoaiu /xera ttjs crap-

Kus. 'Eav 6e Trju kuO^ vrrouTaaLi' evcoaLV rj cos dve(piKTov rj cos

dKdXXrj 7rapaiTuvpe6a, ep.TiinTopev els to hvo Xeyeiv vlovs'

dvdyKr] yap Trdaa diopiaac, /cal eljrelv rov pev avdpconov Ihi-

K(os, TJj Tov Ylov K\T]aeL Teriprjpevov' IbLKws de nd\LV, tuv €K

Qeov Aoyoi/, vluttjtos ovopd re Ka\ ^fi^pa e^ovTa (pvcTLKios.

Ov ^LaLpeTeov roLyapovv els vlovs 8vo tov eva KvpLov ^irjaovv

XpiaTov. dvr]aeL de kut ovdeva Tponov rbv dpddv ttJs TTiaTecos

Xdyov els ro ovtcos exeiv, kclv eL irpoadiTVcov evcoaLV e7rLc{)r]p.L-

^coai TLves- ov ydp eLjjrjKev r] ypacpf], ori 6 Ao'yof dvdpconov

TrpoacoTiov rjvcoaev eavTco, dXX ori ^^

yeyove adp^. '
t6 de
adpKa yeveadai tov Aoyuv, ovhev eTepuv eaTLv, et prj otl napa-
jrXr]aicos r]plv pereax^v uLpaTus kul aupKus, 'idLuv re acopa ro

rjpdiv eTToirjaaTo, kul npor]X6ev avdpcoTTos eK yvvcuKds' ovk

uno[3e^Xr]Kcos to elvuL Qeds Ka\ rd eK Qeov yeyevvrjadaL Ha-
rpds, tiXXa kul ev npoaXr]y\reL aupKus p.epevr]<cos dnep rjv.

TovTu npea^evei navTa\ov Tr]s aKfjifiovs niaTecos d Xdyos'

OvTcos evprjaopev tuvs dyiuvs nec^povr^KOTas nuTepas' ovtco
'*
TeOaparjKaai deoTOKuv elneiv Ti]V dyiav napdevov' ovx cos Tr]S

Tov Aoyou cpvaecos tJtol tt]s OeoTrjTos avTOv Tr]v dpxi)v tov
fLvai XulSovar]s eK r^s dyLas nupOevov' aXX cos yevir]6iVT0S

f^ avTr]S Tuv ciyiov acopuruii, \l/-vXioaevTus XuyiKcos, co Ka\

Kad^ vnuaTuaLv evcodeis d Auyos, yevvr]6i]vaL XeyeruL KaTa

adpKa.
Tavra Kai vvv e^ dydnrjs Trjs ev XpLaTco ypdc^cov, napaKaXco

tos ddeXcfiuv, KUL diapupTvpupa\ evconLuv tuv XpLOTov ku\ tcov

eKXeKTciiv dyyeXcov, ravTa fxed' f]pcov Ka\ cfipovelv Ka\ dLddaKeiv^

iva aio(r]TUL tcov eKKXrjaLcov rj elpi]vr], Ka\ Tr]s dpLOvoias /eui

dydnrjs d avvdeap.os dpjjayfjs diupLevr] tuIs iepevai tov Qeov.

 186

S. CYRILLI
ET

SYNODI ALEXANDHIN^
AD NESTORIUM EPISTOLA,
ADJUNCTIS CAPITULIS DUODECIM.
Nov. 3, 430*.

T(» €v\al3e(rTdT(0 Koi BeocfiiXeo-TdTa a-vWeirovpyco Nfo-ro-

pio) KvptXXo? Koi f) (TvvikOovcra "^vvoho^ iv AXe^avbpeia, €k

TTjs AlyvTrTiaKrjs dioiKrjaecos, ev Kvpico xP^ipeiv.

A.

'J^OY ^oaTrjpos r]p.S>v \eyovros evapycSsy "'O (jiikwv Trarepa fj

prjrepa virep efie, ovk eaTL pov a^ios, kcu 6 (piXav vlov

T] Ovyarepa VTcep epe, ovk eari pov u^los, tl 7Td6a>pev i^/Liei?,

ol Trapa tj)? orrjs evXalSeLas aTvaLTOvpevoi to vTrepayan(iv (re tov

7rdvT(ov rjpaiv Scor^pos XpiaToij ; rts rjpds ev fjpepci. Kpicrea)s

ovrjcraL buvrjaeTai, ^ jroiav €vpr](TOfiev (inoXoyiav, (ricoTrrji^ ovtco

TiprjcravTes rrjv paKpdv eVt rals TTapd crov y€vop,evaLs Kar avrov
dvcnprjfxiaLs ; Ka\ el pev craVTOv rjdiKeLs povov, Ta roiavTa (ppo-

va)v Ka\ dL^daKcov, ^ttcov dv rjv rj cjypovTis' eTrei^r] 8e iaKavbd-

Xiaas 'EKKXrjaiav, kol ^vpr]v aipeaecos drjdovs Ka\ ^evr]s ep-^e-

^Xr]Kas Tols Xaols, Ka\ ov)(\ toIs eKelae povov, dXXd ydp Ka\

Tols dnavTaxov nepir^vexdr] tcov aS>v (^r^yrjaecov rd ^LJSXia, nolos

€TL Tcov TTap' T]pLv aLconrjs dpKeaei Xoyo? ; r] Tro)? ovk dvdyKrj
pepvnaOaL rov XpLaToii XeyouTOS, " Mr] vofiiarjTe otl r]X6ov /3a-

Xelv 67X1 Tr]v yrjv elpr]vr]v, dXXd ndxaipav. HXdov ydp dixd'
aai dvdpooTTov Kard tov narpos avrov, Ka\ BvyaTepa Kard Trjs

* The text is Dr. Eouth's, Scriptor. Eccles. Opuscula, with

corrections kindly given me by the late Mr. Philip Pusey.
 8. CYRILLI AD NESTOEIUM TEIITIA EPISTOLA. 187

firjrpos avTTJs. HiorTccos yap (i8ikovix(vt]s, fppeT(o peu cos ecoXo?

Koi enKTCfiakrjs t) npos yoveas al8ois, fjpfpeiTOi 8e Ka\ 6 Trjs els

TiKva Ka\ d8€\<povs (^CKoaTopylas vopns, Ka\ tov ^jjv cipeivcov

eoTo) Xonrov toIs evae^eaiv 6 OavaTos^^'' iva KpelTTOvos avaard^

aeois rv\oiaij Kara t6 yeypappevov,

B.

*lhov TOivvv afxa rfj aylq. ^vvohoi rfj Kara rrjv peyaKrjv

*Pa)pr}v avveikeypevrj^ npoedpevnvTos rov oaioiTaTOv Ka\ 6eo-

af^faTaTOv ddeXcjiov Ka\ avWeiTovpyov t^/xcoi/ KeXecrriVou

Toi) EniaKUTToVj Ka\ Tpiroi aoi tovtco diapaprvpopeBa ypdp,-

fiari, avfxjBovKevovTes dnoax^o^Bai pev roiv ovroi aKaioiv kox

biearpapfxevciiv doypdroiv a Ka\ (fipovels Ka\ diddaKcts., dv6 -

fXeadai Se rrjv opdqv niariv Tr}V raty ^EKKXrjaiais napahoOeiaav

e'^ dp)(ris bid tcov dyiuiv ^AnoaroXcov Ka\ EvayyeXiarcbv, oi

Ka\ avTonrai Ka\ vnrjpeTai tov Ao^yov yeyovaat. Ka\ ei fxfi

rovro dpdaeicv fj afj €v\d(3eia, Kard rfjv optadelaav npo-

6eapiav ev rols ypdfipaat rov pvrjpovevOevTOs oatcoTdTov Ka\
Beoae^eardrov d^eXcpov Ka\ avWetTovpyov fjpoiv, tov rfjs

'Pcopaicov *EKK\r]aias ^EntaKonov, KeXeo-rii/ou, yivcoaKe aav-

tov ovdeva KXfjpov e^ovra ped fjpcov, ovde runov rj \6yov ev

rols iepevat rov Qeov Ka\ ^EntaKunois. Ovbe ydp eV5e';^erat

ncpttdelv ffpds ^EKK\r}aias ovroi TeBopv^rjpevas, Ka\ aKau8a-

\ta6evTas \aovs, kcu niartv updfjv dBeTOvpevrjv, Ka\ diaanco-

peva napd aov rd noiyivta rov aoa^etv 6<f)€i\oVTOS, etnep rja6a

Ka6^ fjlj.ds 6p6i]s do^rjs epaarfjs, rfjv tcov dyicov JJaTepcov

lxvr]\aTcov evaelSetav. " Anaat de rols napd rfjs afjs ev\nl3eias

Ke^copiapevots 8ia rfjv niariv, fj Ka6aLpe6e'iat, XatKoiy re Kai

K\r]piKo7s, KntvcovtKo\ ndvres fjfxels eapev' ov ydp eart StKatov

Tovs opBd (fipovelv eyvcoKOTas aals ddtKela^ai yjrrjcfiois, otl aoi

Ka\cos notovifres dvTeipfjKaai. Tovto ydp avro Karapeprj-

188 S. CTllILLI ALEXANDKINI

vvKas iu TTj €TTLaro\rj rfj ypacfieLcrr} TTupa aoii npos tov rrjs

fieyakrjs *Pa)^r;v dyicoraroi/ Kal avvenLaKOTTov rjpibv KeAe-

aTLvov. OvK dpKeaei 6e Trj arj evXalieia ro avvopoXoyt]aai

fxovov To Trjs TriaTeas avp^oXov, t6 eKTedev Kara KaLpovs ev

'Aylco HvevpaTL Ttapa Trjs ayias Koi p.<-yaKr]s 2ui/o§ou Trjs

Kara Kaipovs avvaxdeiarjs iv Trj l^LKaeoov. T^evorjKus yap

Ka\ r]pp,r]vevKas ovK opdibs avTO, dLeaTpapp.evu>s 6« /xaA.A.oj/,

Kav 6poXoyf;s Trj (pcovri Tr]V Xe^Lu. AXXa yap aKoXovOov iy-

ypd(j)o}S KOL evoipoTios opoXoyrjaai^ otl Ka\ dvaOepari^eLS pev

TCL pLapa aavTov kol ^e^r]Xa doypaTa, (ppovrjaeis de Ka\ 6tSa-

^eis a Ka\ rjpels TrdvTes, oi re KaTa ttjv eairepav Ka\ Trjv ecoav

^F.TTLaKOTTOL Ka\ StSdo-/caXoi Ka\ XaS)v r]yovp.evoL' "EvvedeTO Se

Ka\ r} KaTO. Tr]v 'Pcoprjv dyia 2vvobos., kol i)p,els aTravTes, a)S

opdcos exovaaLs kol dveTriXTjTTTCos, ru.s ypuCpeiaaLs e^TVLaToXals

TTpbs Trjv ar]V evXd^ecav Trapd ttjs 'AXe^avdpecov ^EKKXrjaias.

^YireTd^apev de tovtols f]pcbv tols ypd]xp,aaLV d re del (ppuvelv

Ka\ dLddaK€LV, Ka\ hv dTTe)(ea6aL rrpoarjKeL' avTrj ydp ttjs kuBo-

Xlktis KciL dnoaToXLKris ^EKKXrjaias t] TriaTLs, f]

avvaLVovaiv

duavTes ot re /card ttjv ianepav Ka\ ttjv icoav dpddbo^oi

^^nlaKoTTOL.

r.

^'"H.LarevopLev els eva Qebv Uarepa TravroKpdropa, Trdvrcov

oparoiv T€ KOL dopdroiv TroLrjTrjv' Ka\ els eva KvpLov, 'irjaovv

'KpiaTbv, rbv Ylbv rov Qeov rbv povoyeur), yevvrjdevra e/c tou

UaTpbs, TovreaTLVyiK rrjs ovaias tov Uarpos' Qebv e/c 9eou,

<j)(os i< (jicorbs, Qebv dXr]6Lvbv iK Qeov dXrjBLVov' yevvr]6evTa,

ov 7roLr]6tvra, opoovaLov rco U.arpi' dC ov rd Trdvra iyevero,

Ta T€ iv ra ovpavco kcll rd iv rrj

yfj' rbv, 6i' rjpds rovs dv6p6i-

TTOVS KOL Sid rrjv fjpeTipav acorrjpiav, KareX^uvra, Ka\ aapKut-

divra, KCLL ivav6poiTTf]aavra' TraBovTa' Ka\ dvaardvra rrj Tpirj]

jj/xepa' dveXBovra els rovs ovpavovs' ipxpp.€vov KplvaL ^(ovras

 AB NESTORIUM TEETIA EPISTOLA. 189

Koi V€Kpovs' Koi ety t6 Ilvevfxa t6 " Ayinv. Tov9 5e X«yo?vra?,

HV 7rOT€ 0T€ OVK TJV, KOl Uplv y€VVri6r]VaL OVK rjVj KaVOTC,€^
ovK ovTcov €y(V€TO, 1] €^ €T€pas Ttv6s v7ro(TTdo-€0is *) ovaias
(Pdn-KOVTas ^lvai, Ka\ tp^tttov rj dXXniccT^v t6v Yiuv tov 9fou,
TovTOVs dvaO€p.aTl^€t fj KadoXiKT) Ka\ aTTOOToXtKj) E/CAcX Tycrta.'*

ETTO/iei^ot de TravTa^^ov TOis twv dyLcov HaTepcov 6[Xo\oyiais, at

•jT€Tro'ir]VTat. \akovvTOS iv avrols tov Ayiov UvevpaTos, Ka\ t6v

'

Ta>v (V avTols evvoLwv l)(vr]XaTovvT€S aK07r6v, Ka\ ^aaiXiKrjv

a>an€p fp^npevoi Tpi^ov, (fiapev, oti ovt^s 6 povoyev^s Tov

Qeov Aoyos, 6 e^ avTrjs yevvrjdels ttjs ovaias tov Ilarpo?, 6 eK

Qeov d\r]di.vov 0eo? d\r]$tv6s, t6 (pws t6 €K (fxoTOS, 6 dt' ov

Ta ndvTa eyeveTO, to. t€ ev tco ovpavw Ka\ Ta ev ttj
yf], tijs

rjji€T€pas €V€Ka crcoTrjpias KaTe\6oiV, Ka\ Kade^s eavTov eit

Kevcoatv, eaapKcoOrj re Ka\ evrjvdpconrjae, TovTearty adpKa Aa-

/8a)r/ eK ttjs dyias Uapdevov, Ka\ I8iav avTrjv Trotrjadpevos en.

fjLTjTpas, TTjv KaG' rjpds vrrepetve yevvrjatv, Ka\ nporj^dev liv-

Opconos €K yvvatK^s, ov^ dnep rjv dno^€^\rjKu>s, aXX' el Kal

yeyovev ev npoa\r]-^€t aopKos Ka\ alparos, Ka\ ovtco /xe-

fxevrjKcos onep rjv, Geof 8rj\ovdTt (pvaet re Ka\ d\Tj6ei(i' ovts

he TTjv adpKa cfyapev els OeoTrjTos Tpanrjvat (f)vatv, ovt€ prjv

aapKos els (pvaiv ttjv andj '^tjtov Qeov Xoyou napeve^Orjvai

(f>vaiv, iiTpenTOs ydp eVri «rfl ai/aXXotcorof, TravreXcos' pev
6 avrns aet pevoiv KOTa. Tas ypa(f>n^' opcopevos 5e, Ka\ /3pe(/)os

Ka\ €V anapydvnis cov, eVt Ka\ ev KoKnois ttjs T€K0varjs Tlap-

Qevov^ndaav en\r]pnv ttjv KTiatv, o)? Geof, Kai avvt8pos rjv tco

yeyevvrjKOTt' t6 yap Oelov anoadv re eVri Kat dpeyedes, Ka\

n€ptopiap6v ovK dv€)(^€Tai.

A.

'Hvioadai y€ pfjv aapK\ Kad' vndaraatv 6po\oynvvT€S t6v

Adyov, eva npoaKvvnipev Yi6v Ka\ Kvptov, Irjaoiv XpiaTov,

ovT€ dvd fiepos TtOevres Koi 8iopi^ovT€s dv6p(onov Ka\ Qeov,

190 S. CTEILLI ALEXANDEINI

a)S avi^rjfxfxeuovs [JLaXXov dWrjXois T^ Trjs d^las Koi avQeV'

Tias eviWrjTi' Kevo<pcovia yap tovto koi CTepov ovdiv' ovT€ fxfjv

XpiaTUV IBiKCOS 6v0p.d^0VT€S TOV €K Q€OV AoyOV, Ka\ OjXOLOiS

IdLKoos XpLaTov €T€pov Tov €K yvvaLKos' dXX' €va povov ei-

doTes XpLaTov, tov €k Qeov UaTpos Aoyov /xerct ttjs I8ias

aapKos. T6t€ yap dvdpcoTrivcos K^xpi-aTai jue^' rjpcov, KaiTot,

Tols d^iois Tov \a^€LV TO llv€vp.a didovs avTOs, Kal ovk " e/c

fi€TpoVf^^ Ka0d (pr)aiv 6 paKapLOS EvayyeXiaTrjs 'l(odvvr]s' dXX'

ovS' €K€lv6 (papev, oti KaTcoKrjaev 6 €k Qeov A6yos cos iv

dvdpcoTTco KOLvco Tco €K Tjjs dyias Uapdevov yeye vvrjptvcpf iva

p.r) Qeocpopos avOpcoTTOS vooIto XpiaTos. Ei ydp Ka\ " iaKr)-

vcoaev iv rjuiv 6 Aoyos, elprjTai 6e kox iv XpiaTco " Karoi-

Ktjaai Trdv t6 TrXrjpoopa Trjs Qe^TrjTos aoopaTiKcos, aXX' ovv

ivvoovpev, OTi yev^pevos adp^, ovx (oaTiep iv Tols dylois

KaTOiKrjaai Xe'yerai, KaTa t6v iaov Ka\ iv avTco Tp^rrov yevi'

adai biopi^opeOa Trjv KaToiKt^aiv' dXX' ivoodels KuTa (pvaiVy

Ka\ ovK els adpKa Tpane^s, TOiavTrjv €7roir)aaTO Tr)y KaToiKr^aiv^

Tjv dv e^eiv Xeyotro Koi fj tov dvOpcoTTOV '^vxfj Trpos t6 'idiov

€avTr)s acopa.

E.

Ei? ovv cipa XpiaTos, Ka\ Yios Ka\ Kvpios, ovx oos avvdcpeiav

dnXcos Trjv &)f Qeuu, evoTr^Ti r^s a^ias, fjyovv avBevTias, expvTOS
dvdpcoTTov 7Tp6sQe6v' ov ydp evolTas (pvaeisf) laoTtpia' Kaiyovv
UeTpos T€ Ka\ ^lcodvvrfs la^Tifxot pev dXXr)\ois, Kado Kcu an6-
aToXoi Ka\ dyioi padrfToi, TrXfjV ovx eis ol dvo. OijTe pfjv KaTa
irapdOeatv tov Trjs avvapeias voovpev Tp^nov' ovk aiv^xp^ ydp
TovTO TTpos evooatv (pvatKrjv' ovt€ pf)V cos KaTa peOe^LV ax^TiKT^Vf
''
cos Ka\ f^fxels KoXXoopevot tu> Kvpico Ka^d t6 yeypappevov, ev

TTvevpd iapev 7rp6s avTov. MdXXoi' de t6 ttjs avva^peias ovofxa

TrapaiTovpeQa, cos ovk ^xov iKavoos or^prfvaL Tf)V evooaiv, AXX

 AD NESTORIDM TEKTIA EPISTOLA. 191

ovde Qeov, t] deo-TroTrjV tov XpicrTov t6v €K Qeov UaTpos Aoyov

6vopd^op.€v, Lva pr} ttoXiv u.va(pavd6u TefMvoojjiev eis ^vo t6v eva
XpiaTovy t6v Ylov Ka\ Kvpcov, Ka\ bva^prjpias eyKXTjpuTL nepi-
ireacop-ev, Qe^v eavTov /cai decrnoTrjv •notovvTfs alTov. ''EvouQeXs

yap, a>s rjdrj npoeiTTopev, 6 Tov Qeov Aoyo? aapKL Kad' VTToVra-
CTLVj Qe6s pev eari Toov oXcoi/, becrno^ei de tov navTOS. Ovts
8e avT6s eavTov dovXos eariVj ovt€ deanoTrjs' evrjOes yo-Pt

paWov he rjdr) Kal dvaae^es, t6 ovt(o cfipovelu r] XeyeLv' ecfirj

pev yap Qe6v eavTov t6v HaTepa, KaiTOL Qeos oiv CJivaeL, Kal

eK T^s ovaias avTov. AXX ovk rjyvor^Kapev, otl peTO. tov

pe\vai Qeos, Ka\ avOpconos yeyovev vno Qeo), KaTa ye t6v npe-

novTa vopov Tfj Trjs dvdpoonoTrjTos cf)vaeL. Avtos de tavTOv

nu>s <JV yevoLTo Qe6s rj beanorrjs ; ovKovv ois avdpconos, Ka\
oaov rjKev eis ye to npenov toIs Trjs Kevooaeois peTpoLS, vno
Qea> peO rjixoiv eavT^v elval c^rjaLV, ovTut yeyove kol vno
vopov, KaLToi XaXrjaas avTOs t6v vopov, Ka\ vop.odeTr}s

vndp^cov ois Qeos,

UapaiTOVfieda 8e Xeyeiv en\ XpiaTOv, Ata rov cfiopovvTa t6»

^opovpevov o"e/3aj, 6iu t6v dopaTov npoaKvvoi t6v opdopevov,

^PLkt6v 5e np6s tovtco KaKelvo elnelv, *0 XrjCJide\s tco \a^6vTi

avyxprj^aTL^eL Qeos' 6 yap TavTa Xeyoiv 8iaT(fxvei ndXLv els

bvo XpLaTovS,Ka\ liudpoinov laTrfaiv dva pfpos I^lkcos, Ka\ Qe6v

opoicos' dpve^Tai yap opoXoyovpevcos ti]v evcoaiv, Ka6' r]v ov)( oiS

eTepos erepco avprr poaKvvelTai tls, ovre fxqv avy)(pr]paTi^eL Qe6s,

uXX' els voelrat XpLaT^s lr]aovs, Yios p.ovoyevr]s pia npoa-

,

Kvvqaet TLpdipevos peTO. Trjs I8ias aapKOs. 'OpoXuyovpev Se

oTi avT6s 6 eK Qeov Ilarpus yevvri6e\s Y'l6s, kol Qe6s povoyevt]S,
KaiTot Kara cjivaiv I8iav vndp\oiv dnaOqs, crapKi nenovdev vnep

ijpoiv KaTa Tas ypacjias, Ka\ tjv ev t<o aTavpoiOevTt acopaTi tu

192 S. CTEILLI ALEXANDBTlNri

Tjjs l^las (rapKos dnaBws oiKeiovnevos TraOrj. '^XdpiTi Se Qfov

Kot vTT€p TravTos (yevaaro Baimrov, SiSot'? avToi to 'iBiov

a^apa, KaiToi KaTo. (pvciv V7rdpxo>v C^rj, Kol avros atv rj

dvdo-Taais' Iva yap dppr]T(o bvvdpei TraTrja-as tov BdvaTov, o)?

cv ye Br) rrpdiTr] rj; i5ta aapKi, yevrjTai TrpcoToTOKos €<

v€Kpa>v, Ka\ dTTapxri tcov KeKoiprjpfvcov, obonoirjar) re ttj

Tov dvdpdiirov (pva-et Trjv ds d(p0apaiav dvadpopr]V,'')(dpiT(,

Qeov,^* Ka6d7r€p ^(prjpev dpTL(os/^v7rep iravTos iyevcraTo 6a-

vaTov' Tpirjpepos hk dve^ico (TKvXevcras tov a8riv' c5(rre

Kav \lyr)Tai'^^ bi dv6p(OTTov yeveadai rj dvdaTaais to)V veKpcov,^*

dWd voovpev av6p(07rov tov eV Qeov yeyovoTa Adyov, Ka\ Xe-

\va6ai hC avTov tov 6avdrov ro Kpdros' rj^^i Se Kard Katpnvs
oas els Ylos Kal Kvpios iv rr) hd^j) rov Uarpbst iva " Kplvr) tt)v

oiKOV)X€vr)v iv ^LKnLoavvj), Ka6d yiypa^rrnL,

Z.

*AvayKai(os 5e KaKe^vo 7rpoa6r]cropev KarayyiWovTes ydp

Tov Kard crdpKa 6dvaTov tov povoyevovs Ylov rov Qeov, tov-
T€crTiv, ^lrjarov XpicrroG, rrjv re eK veKpocv dva^l^ofnv Ka\ rrjv

eis ovpavnvs avd\r)-^LV 6po\oyovi'Tes, rrjv dvalfiaKrov iv rals Ek-

KXrjalaLS re^ovpev 'KarpeLav' 7Tp6(Tipev re ovt(0 rais pvariKals

evXoyiaLS Ka\ dyta^6pe6a, pero^ot yevdpevot rrjs re dytas aapKos

KOL Tov Ttptov aiparos rov TTdvrcov rjpoov '2corr)pos Xpicrrov*

Ka\ ov)(^ (os adpKa KOivr)v de)(dp€vot, (^pr) yevoLTO,) ovre pi)V

oos dvdpds r)yiacrp€Vov Ka\ avva(p6evros tw Adyco Kara Tr)V

evdrrjra rrjs d^ias, rjyovv (os ^elav ivoLKrja-iv iaxrjKoros, aXX'

oos ^(oo7TOiov akrjBws, Ka\ I8iav avrov rov Aoyov. Zcor) ydp cov

Kard (pvcriv o)? Qeos, iTTethr) yeyovev ev TTpds rr)V eavrov

crdpKa, ^(o07TOtov dTT€(pr)vev avrr^v coare Kav ^eyj) TTpos rjfJ-ds,

*^*Apr]v dprjv Xfyo) vp,7v, idv pr) (f)dyr]T€ Tr)V adpKa rov Ylov
Tov dvBpdoTTOv, Ka\ 7TLr)T€ avTov t6 alfxa, ovx (^s dv^pdiTov
 AD NESTORIUM TEETIA EPISTOLA. 193

Tcoj/ Kad^ fjfxas evoi Kal avrrju cipai \oyiovfx(6a' ncos yap 1}

avOpoinov aap^ (oiOTTOLos eaTaL KaTa (jyvaiu tj]v eavTrjs ; ak\*

a)s Idlap aXrjBcos yevopevrjv tov 61 T]pas Ka\ viov Kai dv6pa)»

irov yeyovoros T€ Ka\ \pr]paTl(TavT0S.

H.

Tas 5e ye iv toIs EnyyeXioiy tov ^coTrjpos fjixwv (f>(ovas

ovTe V7TOOT lo-fo-i Iv nv, ovre prjv npo(T(i)iTots, KaTap.€pl^npLfv,

Ov yap eaTi ^itt\oiis 6 els koI poi^os XptoTO?, kuv ck 8vo

voiJTaL Koi Biaipopcov npayjxdTUiv etf evurrjTa Trjv dp.epi<jT0V

avv€vr]veyp€vos, Kaddnep apeXei Ka\ avdpconos €K "^v^ris voei~

Tai Ka\ aonpaTos, Ka\ ov din\ovs pdWov, dXk els e^ dp(j)oiv

dXKq Tus ye dvdpconlvas, Ka\ npos ye tovtco Tas deiKcis, nap'

ivbs eipTJadai dinKetaopeda ^povovvTes opOcos. "OTav fiev

yap Beonpenaxs k^yj) nep\ eavTov, *''0 eo)paK(os epe, e(o-

"
paKe Tov IlaTepa, Ka\, 'Eyo) Ka\ 6 UaTfjp ev eapev, rrjv

Belav avToi) Ka\ dnopprjTov evvoovpev (f)vaiv, Kad j)i/ Ka\ ev

eaTL npbs tov eavTov HaTepa dLa Trjv TavToTrjTa ttJs ovaias^
**
eiK(ov '
Te Ka\ " ^apaKTrjp Ka\ dnavyaapa rfjs dd^rjs avTov,^*

OTav de t6 t^s avdpconoTrjTos perpov ovk dTipd^cov, toIs 'Iov-

Saiois npoaXoXrj, " Nvv de p.e ^rjrelTe dnoKTelvai, dvOpoonov os

Tf]v aXijdetav vp.iv \e\d\r]Ka, nd\Lv ovdev i]TTOv avTov tov ev

iaoTrjTL Te Ka"' opoLoTTjTL Tov UaTpos Qeov Aoyov Ka\ eK tcov

rfjs dvdpoandTrjTos avTov peTpcov eniyLvcoaKopev. Et ydp eoTLV

dvayKolov to ntaTeveiv otl Kara (f)vaiv Qeos cov yeyove adp^,

fjyovv avBpconos cx/ru^^co/afVos ^vxjj \oytKtj^ no2ov av e)(oL \dyov

t6 enaiaxvveaOai TLva Tais nap avTov (ficovals, ei yeydvaaLV
dvBpoinonpencos ; el ydp napaiTolTo tovs dv6p(on<o npenovTas
Xoyou?, Tis 6 dvayKdaas yeveadaL Kad r]pds dvopconov ; 6 fic

Ka6e\s eavTdv bC f]pds els eKovatov KevcoaLv, Sta noLav OLTLav

napaLTOiT dv tovs tt} KevooaeL nptnovTas \6yovs ; ev\ Toiya-
194 8. CYEILLI ALEXANDEINI

povp TrpotrcoTra) ras iv toXs EuayyeXiotS' iracTas dvaOeTeov (f)a>-

vaSj VTToaTaaei fJLia rfj rov Aoyov area-apKOiiiivrj, Kvpios yap

^lrjaovs XpLaros els KaTo. ras ypacpds.

e.

Ei Se dr] koXoIto Ka\ " dnoaToXos Ka\ dpxi-epfvs Trjs opoXo-

yias rjpatv,^ o)? lepovpycov t<m 0€cu Ka\ IlaTpi tyjv npos r^poov

avTco Te Ka\ hC avTOv tu> Qeco Ka\ HaTp\ TrpoaKopi^opevrjv ttjs

irlareoos SpoXoyLav, kol pr]v Ka\ ds t6 "Ayiov Tlvevpa, TrdXiv

avTov elvai (papev tov e/c GeoO KaTCL (pvaiv Ylov povoyevrj, Ka\

vvK dv6pd)7To) rrpoavepopev nap avTov eTepco to re Ttjs lepco-

avvTjs bvopa, kol avTo 8r) to )(^pr]pa. Viyove ydp peaLTrjs

©eoO Ka\ dvOpcoTTOiV, Ka\ 8LaXkaKTr]s €ls elpfjvrjv, iavTOv dvadels

€LS oaprjv evco^Las ra Qeco Ka\ JJaTpL. ToiydpToi Ka\ €(paaK€,

*^Qvaiav Ka\ rrpoacpopdv ovk rjdeXrjaas, acopa de KaTrjprLaco

fjLoi' oXoKavrdipara Ka\ Trepi dpaprLas ovk evboKrjaas' Tore
elnov, Ihov ^kco' ev KecpaXibL /3i/3Xtou yeypaTvrai n€p\ e/AoC,

ToO TToiriaai ro 6e\r)pd aov, 6 Qeos. HpoaKeKopLKe ydp vnep

rjpdiv els oapfjv evcobias ro idLov ad>pa, Ka\ ou^ vixep pdXXov
iavrov. HoLas ydp e8erj6rj npoa<popds rj Bvaias vnep eavrov,
Kpeirrcov dndarjs vndpx<ov dpaprias cos Qeos ; el ydp " ndvres
Tjpaprov, KOL varepovvraL rrjs bo^qs rov GeoO,' Ka66 yeyovapev

rjjjiels eroLpoL npos napa<popdv, Ka\ KarrjppcoaTqaev rj av6pd>nov

(pvaLs rrjv dpaprLav, avros de ov)( ovtco, Kal rjrrcopeda dLa

rovTo ri]s do^qs avrov, ttcos dv e^ir] \oLn6v dp(pij3o\ov, dri

Te6vTat dt r]pds Ka\ vnep r]pcov 6 dpvos 6 dXqdLvds ',
Kai ro
\eyeiv de, ori npoaKeKopLKev eavr^v vnep re iavrov kol rjpcov,

dpoLpqaetev dv oiSapas rSov els dvaae^eLav eyKkrjpdrcov iTe'

n\rjfx]jLe\r]Ke yhp Kar ovbeva rponov, ovre prjv enoLqaev dpap-

riav noias ovv eber]6r] npoa(popds, CLpaprias ovk ovarjs, e(p^

Unep dv yevoiro, Ka\ /xuXa eiKorais

 AD NESTORIUM TERTIA EPISTOLA. 195

I.

^Orav 8e ^^yjl Trepi tov Hvevfiarosj " ^Ekuvos ffxe 8o|a(Tft,

vooiivTes dp6ais, ov\ cos 86^r]s «TriSfa ttjs nap^ (Tcpov <f)apfv

Tov €va XpiaTov Kal Yiov ttjv Trapa tov 'Ayiov Ilvevparos

do^av iXelv, oTi /i?;Se Kpa.TT0V avTOv koi vnep avTov t6

Hvevpa aiiTOV. 'ETTfiSi) 6e eis eVSei^ti/ ttjs iavTOv QeoTrjTOS

^X^prjTO T(0 *Ayia) TLvevpaTL 'irpos peyaXovpyiaVj 8e8o^da6ai

nap avTov (pr^alvy (oaTrep av el Kal tls Xtyoi tu>v KaG" rjpas

Trept Tr]S evovarjs ia)(vos avr^ tvx^ov, r) yovv eniaTr^prjs Tijs

fCpi' oTtoovVj OTt fioi^ucrouo-i pe. Ei yap Ka\ eariv ev vno-

OTticret t6 Ilvevpa 18lkv, koI Sj) Rai voeiraL Kad^ eavro, Ka66

Tlvevpd earL Ka\ ov\ Ylos, tiXX ovv eariv ovk dXXdrptoi'

avTov. " n^eupa yap d\r]deias divopaaraL, Ka\ ean Xpiar^s

**
r) d\r]6eia' Ka\ 7rpo)(HTai nap avTov, Ka6dnep dpeXeL kol

fK Tov Qeov Ka\ HaTpos. Evepyrjaav TOLyapovv t6 nvevp.a

Ka\ dLa x^f^pos tS)V dyioiv ' AnoaroKoiv ra napddo^a perd t6
dveXdelv tov KvpLov rjpcov ^lrjaovv XpLorov els tov ovpavov,
ehd^aaev avrov. EnLarev6r] ydp, otl Qeos Kard (pvaiv eari,

TrdXti/ avros evepycov 8id Tov 18lov Ylvevparos. Aid tovto kol
ec^aaKev, " ori eK rov epov Xrj-^eraL, Ka\ dvayyeXel vp.lv.'"'

Kat ouTi TTOU <Pap.eV) (os e'< peTO\r]s t6 Hvevpd earL ao<pdv re
Ka\ dvvarov navreXeLov ydp kol dnpoadees earL navroi dyu-
6ov. ^EneLbi) 8e rrjs rov UaTpds dvvdpecos Kai aocpiai, rov-

TeoTL, Tov Ylov, IIvevp.d earLV, avrd )(pripd eari ao^pia Kal

dvvdpLs.

lA.

EneLdf) 8e Qeov evaidevra <rap*ct Kaff vnoaraatv rj dyia

llap6ivos eKTeroKe aapKLKcos, Tavrrj tol /cat "Geord/coi'" eiVat

<Pap.ev avTT]V, ovx ^s Trjs tov Aoyov (Pvaeas ttjv rijs vndp^(u)s
dp\f]V exovarjs dn6 aapKos' rjv yap " (V ap\r]," " Kat Qeoi i)v
19G S. CTEILLI ALEXANDEINI

6 Aoyof, Koi 6 Aoyos t/v Trpos tov Geov' koI avros eVrt rap
al<i)V(ov 6 TTOirjTrjS, crvvacbLOs rd Ilarpt, Ka\ rav okcov drjfxiovp-

yos' ciXX , u)s rjbri 7rpo€inofj.ev, eVeiSi^ KaO* VTroaraaiv ivacras

eavTot To avOpoiTTLvov, koi eK ixrjrpas avriis yevvrjcriv vnefxetve

aapKLKrjV, ov)( a>s derjOels dvayKaicos, rjroL hia rrjv Iblav cjivcriv,

TJjs €V ^(povcid KCLL €v (CTX^drois Tov alcivos Kaipols y€VVr]Cr€(OS'

aXX' Lva Ka\ avrrjv rrjs VTrdp^ecos fjficiiv €vXoyrjcrr) rrjv dpx^v,
Ka\ 7€Kov(rr]s yvvaLKOs avrov evoidevra aapKL, Travcrrjrai XoiTToi/

rj Kara Travros rov yevovs dpa, TrefiTvovaa ivpos Odvarov ra €K

yrjs rjpcov cra>fLara' Ka\ rb, " ev Xvjrais re^r) re.Kva,'' Si ayroO
Karapyovfxevov, dXrfOes dTroCprjvrf ro Sta rrjs rov UpocfirjTOV

<l)(ovrfs, " KareTTLev 6 Odvaros lcrxycfas, Ka\ tvoKlv, dcjie^XeP

o Oeos ndv 8dKpvov dno navTos 7rpocr<x>7rov. Tavrrjs yap

€V€Ka rrfs aLTias cfiafieu avrov OLKOVopLKOis Ka\ avrov evkoyrfcrai
rbv ydfxov, Ka\ dneXBelv K€Kkr]pevov iv Kava rrfs TakLkaLas
opov Tols dyioLS 'ATToardXoif. Tai;ra (ppovelv de8iddyfxe6a

Trapd TQ)v dyL(ov Anoarokcov /cat F.vayyekLaroov, Koi TvdarfS

de r?]S BeoTTVevarov ypacjiifs, Ka\ €k rr]S rcov fxaKapicov Uare-

pcov dkrfOous opokoyias' tovtols aTraaL kol rrfv ar]v evkd-
^eiav avvaLveaai XPh^ '^"^^ avv6ea6aL 6i;^a So'Xou navros.

A hr] eariv dvayKalov dva^epariaaL Trfv arjv evkd^eLav, vnor€~

TaKraL rr;5e rjpcov rrj enLarokrj,

a'. Ei TLs ovx ofxokoyei Qeov eivat Kara okrfOeLav rbv Efi-

fxavovrjX, kol dLa rovro QeoroKOv rrfv ayiav Ilapdevov, yeyev^

vr]K€ ydp aapKiKcos adpKa yeyovora rbv €K Qeov Aoyov, avar

Sejxa earco.

/3'. Ei ris ovx ofxokoyel aapK\ KaO vnoaraaiv rjvooaOai

rbv €K Qeov narpbs Aoyov, eva re elvai XpLarbv p.€Td rrfs

Ibias aapKos, rbv avrbv drjkovori Qebv opov kcll dv6poonoVf

dvdQefxa earco.

y . Ei Tis eVi rou evbs XpLarov diaipel rds vnoardaeLs fxera

TTiv evcoaiv, fxovij avvdnrcov avrds avvacbeitx rfj Kard rrjv a^iav.
 AB NESTOKITJM TERTIA EPISTOLA. 197

rfyovv avBevTiav fj hvvaa-Tflav, Kai ov)^i df) fMaWov avv6d(o r^

KaB* evooaiv (pvaLKrjv, dvddefia (aT(o.

d'. Ei Tis npoa-oiTTois dvalv, rjyovv vTToaTdaeai, rds re ev

To7s evayyeXiKo^s Kai aTToaTo^iKols avyypdfXfxaai hiavifxei

(f3Q>vdsj Tj (nl XpiaTa napd tcov dyLcov \eyop.ivas, rf nap

avTov TTfpt eavTov, Ka\ Tas fJ-cv a>s dvdpoinco Trnpd tov (K Qeov
Aoyov l8iK(os voovfievcp npoaduTeL, Tas de a>s deoTrpcTTfls povco-

Teo fK Qeov HaTpos Aoyco, dvdOcpa (cttco.

e . Ei TLS Tokpa Xeyeiv, Q€o(fi6pov avOpcoirov tov XpiaTOPy

Koi ov^\ dfj fidWov Qeov (Luai KaTa dXrjdeiav, ws Ylou eva Ka\
^vacL, Ka66 yeyove crap^ 6 Aoyos, Ka\ KeKoivcovrjKe napanXrj^

alcos ffplv OLpaTos Ka\ aapKos, ciudOepa earco.

^: Ei TLs ToXpa XeyeLu, Qeou rf deanoTTfu eLvai tov XpiaroO

Toi/ CK Qeov UaTpos Aoyov, Ka\ ov)(\ 8ff pdWov tov avTov ofio-
Xoyel Qeov opov re Ka\ ciuQpconou, ws yeyovoTOS aapKOs tov
Aoyov KOTa Tas ypa(pds, dvddepa earco.

C . Ei TLS <pr)a\v, o)S dvOpcoTTOv evrfpyfjcrdaL napd tov Qeov

Aoyov Tov Irfaovv, Ka\ Tffv tov povoyevovs evdo^Lau nepLifCpOai^

(os eTepco nap avrov vndpxovTi, auddepa etrro).

rf'. Ei TLs ToXpa XeyeLu, tov dvaXrf^pdevTa avOpoanov avfi-

npoaKvve'la6aL helu Tcp Qeto A()yaj, Ka\ avubo^d^eaOaL, Kcti

(TvyxprfpaTL^eLV Qedu, cos erepov iv eTcpco, (^kol ydp, " ai/v.'*

de\ npoaTLdefxevou, tovto voeiv duayKd^eL,) Ka\ ov)(\ df)

/LiaXXoj/ pLo. npoaKvvffaei Tipd tov ^EppavovffX, Ka\ fiiav

avTa TVfV do^oXoyiav dvanefineLf KaQd yiyove adp^ 6 AoyoSj

avdOepa eaTo).

& . Ei TLS (jirfa\, Tov eva Kvpiov, ^lrfaovv XpiaTov, 8edo^da6ai

irapd Tov HvevpaTos, cos dWoTpici bvvdfxet Trj 8l ai/Tov XP^~
fxevov, Kai nap civtov \a(36uTa to evepyelv dvvaadai xara
nvevpciToiv dKaddprcov, Ka\ to n\rfpovu eis civdpconovs Tas deo-

arffxeias, Ka\ ovxi bff fxdWov i8iov ai/TOv t6 nuevfia (prfai, di

ov Ka\ evffp-^TfKe Tds deoarfpeias, dvddepa eaTO).

198 S. CrEILLI AD NESTORIUM TEKTIA EPISTOLA.

i .
"^
^Apx^-^P^^ 'f^** aiTocrTokov rJJs opoXoytas 'qpwv yeycvrja-Bai
^

Xpio-Tov Tj 6fla Xeyet ypa(pr), " 7rpoaK€KopiK€vaL re vnep rjpoiiv

eavTov (h 6apf}v €vco8ias t« Geco Ka\ ITarpi.' Ei ris rolvvv

apxLcpia KoX aTT6(TTo\ov rjpatv yeyevrjadai cf)r]aiv ovk avTov tov

Ik Qeov A6yov, ot€ yeyove aap^ Ka\ Kad rjpas avOpanros,

akX o)? eTepov irap' avTov IhiKons av6pa>7rov ck yvuaiKOS' j) et

Tis Xeyei, Kal VTrep iavTOv irpoaeveyKeiv avTov rrjv 7rpna(f)opav,

KOL ovxi 8r] paXkov vrrep p6vcov rjpcov' ov yap av eher]6r) irpoa'

(j)opas 6 pr] eiScbs dpapTiav, dvddepa eaTco.

la'. Et Tis ovx opoXoyel Tr]V tov Kvpiov adpKa ^coottoiov

elvai, Ka\ Ibiav avTOv tov eK Qeov IlaTpos Aoyov, aXX ws

eTepov Tivos nap' avrov, avvr]ppevov pev avTa KOTa Tr]v d^iav,

rjyovv ws povrjv 6eiav evoiKrjaiv eaxV^^TOs, Ka\ ovx\ 5)) pdXXoP

^a>07TOiov, a)S e(^r]pev, otl yeyovev Idia tov Aoyov tov to. ndvTa
^cooyoveiv lax^ovros, dvd^epa earco.

L^'. Et ris ovx opoXoyel tov tov Qeov Adyov 7ra66vTa

aapKL, Ka\ eaTavpa)pevov aapKL, Ka\ ^avdrov yevadpevov aapKi,

yeyovoTa Te npccToTOKOv eK Ta)v veKpcov, Ka66 fcoj/ re eVrt Ko),

^u)ottol6s ois Qe6s, dvd^ejjLa eara.

 199

S. CYRILLI ALEXA^^DKINI
AD JOANNEM ANTIOCHENUM EPISTOLA.
TTfpt elprjvrjs.

A.D. 433, March or April.

Kvpia fiov dyuTrrjTS aSeX^o) Koi (xv^KT^eiTovpyu) ^lcodvinj

KvpiKXos iv Kvplco p^otpfti/.

J^Y$PAINE26I22AN oi ovpavm Ka\ uyaWLdadit) rj yi], Xe'-

Xvrat yap to pfaoTOL^ov tov (ppaypov Ka\ TreTravTai t6

"kvnovv Ka\ 8L)(ovoLas aTruaTjs dvrjprjTaL Tponoi, tov TrdvTOiv

rjpSiV ^ooTtjpos XpLaTov raif cavTov eK/cXr^crtaiv ttjv elprjvrjv

^pafievovTos' KfKXrjKOTCOv 6e Trpos tovto rjiJid^ Ka\ rcov evae-

^caTdTCOv Ka\ ^eo^tXeartircoi' /SacTtX fcoi', ot npnyovLKrjS (vae-

jS.etas' lipiaTOL ^rj\coTa\ yeyovores, daCpaXrj piv K(i\ dKurdaei-

crrov TJ]v dpdrjv ev tc^iats yj/v^als (pvXdrTovaL TTiaTip' e^aipeTov
8e TTOtoOi^rat (fipovTida Tt)v vnep tu>v dylcov eKKXrjaLiov, Lvn dLa-

^orjTov e^coaLv els alcova Trjv do^av, kol (VKXeeaTdTrjv dnocfir]-

vcoai rrjv eavTcov /Sao-tXetay* ols Ka\ avTos 6 tcov 8vi'dpe(ov

Kvpios TrXoutrta X^*P* diavefiei tu dya6d' /cai didcoaL pev KUTa-

Kparelv tcov avdeaTrjKdTcov, ^api^eTUL de ro VLKav. ov yup av

''
dLayj/evaaiTO Xeycov Zco e'ycb, Xeyft KvpLos' ort roi;y ho^d-

^ovTus pe 8o^dao3.

'Acf)LKopevov Toivvv (ls tt]V \\Xe^dv8peiav tov Kvpinv pov

Tov 6eo(f)iXeaTdT0V d8eX(f)oii Ka\ avXXeLTOvpyov IlavXou, 6vpr]-
bias epnenXrjapeda Ka\ acf)68pa eiKoTcoSy cos dv8p6s tolovtov

fxeaLTevovTOS, Ka\ to7s vnep dvvapiv novoLs eXopevov npoao-

piXelv, iva t6v tov 8ta,3()Xou vLKrjar] <p66vov, kol avvd\frr) tcl

dLr]pr]peva, Ka\ rd pera^v ^LeppLppeva aKdvdaXa nepieXcov,

opovoia Ka\ elprjvi) aTe<pavd>aT] rds re nap' fjplv Ka\ rds nap
200 S. CYRILLI ALEXANDRINI

vfiiv €KKXrj(rlas, riva /xev yap birjprjvTai rpoTroVy irepiTTov

eiTTeiv* xprjvai be v7ro\ap.^di'a) tcl tco tJ)? flprjvrjs irpinovTa

Kaipw Ka\ (fipovelv Ka\ KaXeti/.

"Ha-drjfxev tolvvv Trj avvTvx^a. tov fxvrjfxovevdevTos Oeoa-e^e-

aTaTov dv8p6s' os Tax^"^ ttov Ka\ aycovas e^av ov piKpovs

VTTevorjaev, dva7reid(x)v rjpds oti xph o-wnyj/at Ttpos etprjprjv tcls

eKKXrjaias, Ka\ tqv twv eTepo^o^cov nCpavLaai yeXcoTa, dnap.'

^Xvvai Te Trpos tovtco Tr]S tov dLa^oXov BvaTpoTruis t6 Kev-
Tpov. eTOipcos 8e ovtccs exovTas els tovto KaTeXa^ev, «oy

fxrjbeva ttovov VTroaTrjvac TravTeXcos' pefxvrjpeda yap tov Scor^-

''
pos XeyovTOS Eiprfvrjv ttjv efxrjv dLdaipc vplv, elprjvrfv Trfv

eprfv d(f)Lrfpi vplv' bebL^dypeOa 8e Ka\ Xeyeiv iv Trpoaevxais

*'
Kvpie 6 Qeos rffioiv elprfvrjv 86s rjfxiv, ivdvTa yap direhoaKas

rffilv. (oaTe e\ tls ev fxede^ei yivoLTo ttjs Trapd Qeov X^PV'

yovpevrfS elprjvrfs, dvevSerjS eaTai TvavT^s dyaBov.

"Oti de nepLTTrf iravTeXoos Ka\ ovk evd(poppos rf T(ov eKKKrf-

(TLoov St;;(0(rracrta yiyove, vvv\ fid\i(TTa 7TenXrfpo(popr]peda, tov

Kvpiov fiov Tov Beo^ptXecrTdTov IlavXov tov enLaKonov ;^apT7;i/

npoKOfxiaavTOS, dbLdjSXrfTov exovTa Trjs niaTeoos Trjv opoXo-

yiav, Ka\ TavTtfv avvTeTdxBat Bia^e^aLovpivov napd re Ttfs

arfs oaLorrfTos Ka\ toov avTodL Beoae^eaTaTcov eniaKoncov. e;^et

de ovToos rf ypa(pff, Ka\ avTals Xi^eatv evriBeLTai T^de rfpoov Tfj

eniaToXrf.

*' TIep\ 8e TTfS BeoTOKOV TrapBivov onoos Ka\ ^povovfiev Ka\

Xeyopev, tov Te Tponov Tifs ivavBpconrfaeoos Tov Movoyevovs

Yiov Tov Qeov, dmyKaio3s, ovk ev npoaBrjKrfs fi^p^t, dXX ev

TrXrjpocpopias etdei, oos auooBev eK Te toov Belcou ypa(f)(ov, eK re

Trjs napaboaecos Ta>v dyicov naTepoov napeiXrfCJyoTes eaxr,KafLev,

bta ^paxicov ipovpev, ovdev t6 avvoXov npoaTiBivTes Trj tcov

ayioov naTepoov tcov iv "^LKaicx eKTeBeiajf niarei. cos ydp ecpBr)'

fiev elprfKOTes, npos ndaav i^apKel koll evae^eias yvcoaLV, Ka\

Trdarjs alpeTiKrjs KaKobo^ias dnoKrfpv^iv, epoiifxev de ov /cara-

 AD JOANNEM ANTIOCHENUM EPISTOLA. 201

ToXiJLwVTfs T(ov ave(fii.KTCOv, aXXci Trj oixoKoyia tj)s otKeias aade-

veias, aTTOKXfLOiTes to7s fTrKpveaOat ^ovXofievoiSj iv ols to.

vnep avOpcoTTov biacTKfTXTopiOa.

^^
'OpoXoyovpfv Toiyapovv tov Kvpiov rjpcov ^lrjaovv tov
"KpicrTov, Tuv ylov Tov Gfov t6v Movoyevri, 0(6v TeX^iov Ka\
avdpconou TeXcioi/ €K "^vxrjs XoyiKTJs Kal acoparos' 7rp6 aloovcov

fX€v (K Tov UaTpiis y(vvi]d(VTa KaTO. tt]v 6(6Tr]Ta, eV (ax^TCOv

de Ta>v r)p(pcov t6v ovt^v, di rjpas Ka\ dia ttjv rjfKTepav acoTTj-

piav, (K Mapias ttJs napOevov KaTo. Trjv avOpconoTrjTa' opoov-

aiov Tco HaTpl tuv avTov KaTci Trjv ^(OTrjTa, Kal Spoovaiov

rjp^v Kara tijv ai dpcoTroTrjTa' dvo yup (f)va(cov evcoais yiyove'

hi.6 (va XpiaTov, (va Yiov, eva Kvpiov 6poXoyovp.€V.

Kara. TavTrjv Tr)v Trjs c]avyxi>TOv (voaaccos (vvoiav 6po\o-

youjuev TTjV aylav napdivov '"''

6(ot6kov, dia t6 t6v Q(6v Aoyov
aapKco6rjvai Kal (vav6pconrjaai, Ka\ (^ avTijs Trjs crvWrj-^^cos

(vcoaaL iavTco t6v i^ avTrjs Xrjcfi^ivTa vaov. Tas d( (vayy(-

\iKas Kai anoaToXiKiis n(p\ tov Kvpiov (pcovas Lap(v tovs
6(o}<6yovs civ5pas tcis piv KoivonoiovvTas, cos (([)' iv6s npoaco-

irov, Tcts ^i diaLpovvTas, cos (n\ 8vo cpvaccov' Ka\ tcis /xeV 6(0-

np^nds KaTo. Tr]v 6(6Tr]Ta tov 'KpiaTov, Tas 5e Tan(tvas KOTa

TTjv av^pconoTTjra avTov napa8i86vTas.

TavTaLs vpcov (vtvxovT(S Tn~is l(pa7s (/)coi'aif, ourco Te Ka\

iavTOVs (f)povovvTas (vplaKovT^s, *'

(cs yap Kvpios, pin niaTis,
(V ^dnTLapa,^^ ido^daafi(v t6v tcov oXcov ^oiTTJpa Q(6v' dXXrj-

Xois avyX(iipovT(s, otl xais' 6(onv(varois ypa(})iHS Ka\ tj] napa-

h6a(L Tcov ayicov r]pCiV ntiTipcov avp^aivovaav ixovai niaTiv
OL T( nap r]piv Ka\ al nap vpiv (KKXrjaiaL'

EndBr] 8( cnv66ur]v tCov (jiiXo^^oydv (ia)66Ta>v Tivns, a(pT]-

kS)V dypicov diKrjv n(pi^itp^(iv Ka\ pox^r^piws iptvy(a6aL Kar

fp.ov \6yovs, 0)9 (^ ovpavitv KaTaKopia6(v Ka\ avK ck ttJs

dyias napdtvov \iyovTos t6 dyLov acopa \piaTov, Setc ci i]6qv

oXiya n(p\ tovtov npos avTovs dndv, Q, dv 'ti]Toi Kui p.6vov

202 S. CYRILLT ALEXANDKINI

fiBoTes t6 (TVKocfiavTelv, ncos els tovto 7rapr]U€)(dr]Te yvcafirji

Ka\ ToaavTrjv vevoarjKaTe rrjv ^copiav ; eSet yap edei (Ta(pa>s

evvoelv, otl (tx^^ov dnas rjjjuv 6 vivep rrjs TrlaTecos dycov avy-
KeKpoTrjTai diaj3e^aiovp.evois, otl ^' OeorTOKOs" eaTiv rj ayla nap-
Oevos. 'AXX' etWep e^ ovpavov, Ka\ ovk e^ avTrjs to dyLov

O"co/xa yeyevrjadai (pap.ev Tov ndvTcov rjpwv acoTrjpos XpLaTov,

nS)s dv eTL vooIto OeoTOKOs ; TLva yap oXo)? TeTOKev, et /xt;

eaTLv dXrjdes, otl yeyevvrjKe KaTO. adpKa Tov E}xp.avovr]K

ye\da6coaav tolvvv ol TavTa nep\ ep.ov necpXvaprjKoTei' ov ydp

yj/evbeTaL Xeycov 6 p.aKdpLos npo(pr)Tr]s 'Haalas " l8nv rj nap-
6evos ev yaaTp\ e|ei, Ka\ Te^eTaL Yiov, Ka\ KaXeaovaL t6
ovop.a avTOv ''Ep.p.avovrjX' 6 eaTi p.e0epp.r]vev6p.evov Me^' r]p,cov

6 Geos"," d\r]6ev€L de ndvTcos Ka\ 6 dyLos Ta^pLrjX np6s ttjv

IJ.aKapiav nap6evov elncov " Mr] (f)o^ov Mapidp,' evpes ydp

Xdptv napd t(0 Qeot' Ka\ Ihov avWrjy^rj ev yaaTpi, kcll Te^rj

vVov, Ka\ KaXeaeLs to ovop.a avTov ^lrjaovv. avT6s ydp acoaei

t6v \a6v avTOv dn6 tcov apapTicov avTcov.

"OTav Se \eyop.ev e^ ovpavov kol dvcodev t6v Kvpiov r]p,cov

lr]aovv t6v XpiaTov, ov^ «? dv(o6ev KOi e^ ovpavov KaTe-

vexOeiarjs ti]S dylas avTOV aapK6s, Ta TotavTd (f)ap.ev, eno-
p.evoL Be p.dXXov T(3 Oeaneaico TLavXco ^caKeKpayoTL aa(f)cos

" O npcoTos dv6pconos €K yrjs xo'iic6s, 6 ^evTepos dv6poonos e^

ovpavov. Mep.vr]p.e6a Se Ka\ avTOv tov 'ScoTrjpos XeyovTos

" OvBe\s avajSe^rjKev els t6v ovpav6v, el pr) 6 eK tov ovpavov

KaTa^ds, 6 VLos tov dv6pconov' KaiTOL yeyevvrjTai KaTa adpKa,

Ka6dnep ecf^rjv dpTicos, eK Tr]s dyias nap6evov. eVeiSj) Se 6

dvcoOev Kcu e^ ovpavov KaTa<f)OLTr]aas Qe6s Aoyo? KeKevcoKev

eavT^v, p.op(f)r]v bovkov Xa/3a)i/, Ka\ KexpiJpdTLKev vlos dv6pco-

nov, p-eTa tov pielvaL o rjv, TovTeaTi, Qeos, uTpenTOS ydp Ka\

dvaXKoLCOTos fcara (f)vaLv eaTiv, as eis rjbr] voovp.evos p.erd Tqs

Ibias aapKos, e^ ovpavov Xeyerai KaTeX^elv, u)v6p.aaTaL de Ka\

dvBpoinos e^ ovpavov, TeXeLos oov ev ^eorrjTL, Ka\ reXetoy 6

 '

AD JOANNEM ANTIOCHENUM EPISTOLA. 203

avTos iv dvdpaTroTTjTt, Koi wf ev €v\ 7rpocra)7ra> voovfievos' «if

ycip Kvpios ^lrjcrovs Xpioroy, kuv fj to3v (f)va€o}v fjirj dyvorjTai

8ia(finpa, e^ Siv ttjv aTVoppr^Tov evcomv TmrpdxOai (bapev.

Toi/? 8c XeyovTas ori Kpdais r] crvyxvcris rj cpvppos eyevcTO
Tov Qeov Aoyov npos tt)v crdpKa, KaTa^icoadTco r) crrj oauWrjS
eniaTop-L^cLV. cIkos ydp Tivas Ka\ Tavra ncpl ep.ov 3pvW(lv,
ois rj TrecfipovrjKOTos »} elprjKoTOs. 'Eyo) de ToaovTov (icf)eaTrjKa

Tov cf)povrjaaL ti tolovtov, waTe Ka\ p.aLvea0ai vop.L^a) tovs

oiTjdevTas oXcos, otl Tponrjs d7ruaKLaap.a 7rep\ ttjv tov Aoynv

(f)vaLv avp.^r]vaL dvvaTai' [pevcL ydp 6 eaTLV de^, Ka\ ovk i]\-

\oLcoTat, aXX* otfS' dv dWdLOiOeir] TrcoTTore) Ka\ /Lifra/3oX^?

corai deKTiKi]. diraQr] be Tvpbs tovtco tov tov Qeov Aoyov

VTrdpx^tv 6p.oXoyovp,ev dTravres, Kav ei TravaoC^oDS avTOS olko-

i^opcov t6 p.vaTr]piov, eavTco npoavep.a)v opcoTo Ta Trj I8ia

aapKL avp^elSrjKoTa nddr]. TavTr] tol Ka\ 6 7Tdvao(f>os Ilerpos

XpiaTov ovv, (f>T]a\, ivaOovTos vnep f]p(ov aapK\, Ka\ ov)(\

rfj (f)vaei Trjs dppf]Tov QeoTrjTos. iva ydp avTos 6 tcov oXwi/

^coTrjp eivai 7riaTevr]Tai, Kar olKeicoaiv olKovop.LKT]v els eavrov,

cos ^'(f>T]v, Ta TTjS I8ias crapKos dvacf^epei TrdOr]' oTTotoj/ eVri t6

oid TTJs Tov 7rpocf)fjTov cf)Q)rrjs Ti:poavacf)0)vovp.evov, cos e^ avTov
" Tov vo)t6v p.ov dedooKa els p.daTLyas, Tas 8e aLayovas p.ov els

paTTLap-aTa, t6 de npoacoTTOv pov ovk dneaTpeyfra aTTO ala-)(yvr]s

'
ipTTTvapdTcov.

Ort he Tals tcov dyicov iraTepoav bo^ais enopeBa navTaxov,

pd\iaTa de Ta7s tov paKapiov /cni navevcf)i]pov narpos f]po)v

ABavaaiov, t6 /cara tl yovv oKots c^co c^epeaBai napaLTOvpe-

voij neneiaOco pev f] af] oaLoTTjs, eVSota^ero) ^e tcov aXXcoi/

pr]8eLS. napeOrjKa 8' dv Ka\ ^^pj^creif avrcov noWds, tovs ep.av-

Tov Xoyoi^s e^ avTav nLaTOvpevos, ei pf] t6 piJKos ededieLv rov
ypdpparos, pr] dpa ncos yeur]Tai bid tovto npoaKopes. Kar'
ovdeva 8e Tponov aaXeveadat napd tlvcov dve\6pe6a ttjv opi-

aOelaav niaTiv, tJtol t6 Tf]s niaTecos avp^oXov, napd rcov

204 S. CYRILLI ALEXAJtfDEINI, ETC.

ayicov rjfxcov TraTepwv, tS)V iv l^iKala crvvfXdouTcov KaTo. Kai-

povs' ovT€ fxr]v €7rLTpi7ropev iavTols rj eTepois, rj Xe^cv a/zeT\/rat

Tcbu eyK€ipeu(i)v eKelae, rj piav yoOi/ Trapaj^rjvai, avWa^rjv, pep-

vrjpivoi Tov XeyoVTOS " Mt^ peTaipe opia aloovia a edevTO oi

TTaTepes aov' ov yap rjaav avToX oi \akovvTesi aWa avTO t6

Jlvevpd Tov Qeov Ka\ HaTpos, b eKrropeveTat pev e^ avTov,

eaTL de ovk dWoTpiov tov Yiov KaTa ye tov Trjs ovaias \6yov,
Kai TTpos ye tovto rjpas oi Ta>v dylcov pvaTayooywv inaTovvTai
Xoyot' ev pev yap tols Tipci^eat twv aTToaToKctiv yeyparrTaL
" 'E\d6vTes de KaTO. ttjv Mvalav eneipa^ov els Trjv BLdvviav

TTopevdrjvaL, Ka\ ovk etaaev avTovs t6 nvevpa Irjaov' 'Etti-

oreXXet Se Kal 6 deaiveaios liavKos, " Ot be iv aapKt ovTes

Qew dpeaai ov dvvavTat, vpels 5e ovk eaTe ev aapKL aW ev

TTvevpaTL, e^Lnep Uvevpa Qeov oi/cet iv vplv. el de tls ivvevpa

'K.pLaTOV OVK 'ix^h OVTOS OVK taTLV aiiTOV.

"OTav fie TLves toov tcl 6p$a ^LaaTpec^eLV elcod^Tcov Tas ifias

TrapaTpeirtnaL (pcovas fls t6 avTols doKovv, pr] 6avpa^eTco tovto

rj ar} oaLoTrjs, elBvla otl Ka\ oi dn6 Trdarjs aipiaecos iK Trjs

OeoTTvevaTov ypa<pr}s tcls Trjs eavroov TrXdvrfs avWeyovaiv

dtpoppas, TO. 6ta tov *Ayioi» UvevpaTos opdoos elprjpeva Tals

eavToov KaKovoiaLS TrapacpdeipnvTes, Kai Tals Idiais KecfiaXalg

rrfv da^eaTov inavTXovvTes (j)k6ya.

''Eneidr) de pepaOfjKapev otl Ka\ TrjV rtpos tov paKapiov

^EniKTrjTov enLaToXrjv tov navevcprpxov naTpos rjpobv Koava-

aiov, 6pdo86^cos e^ovaav, napafdeipavTes TLves exbedooKaaLVj

cos ivTevBev d^LKelaOaL noWovs, Sta roCro xPW^-H-'^^ ''* ''"*

avayKOLOv inLvoovvTes toIs dbeXcpols, i^ dvTLypd<pcov ap)(aLOi>v

Tcov nap* fjnlv Ka\ dnXavcos ixovTcov, dneaTeiXapev to, taa t^

afj oaioTrjTi,

*EppcofX€vov ae Ka\ vnepevx^p-^vov ^fxcov 6 KvpLos dia(}>v-

Xd^et TLfXLOoTaTe d5eX<^&

 205

S. LEONIS. PAP^, AD FLAYIANTJM EPISTOLA,

JUNE 13, 449.

Cap. I. — Prcesumptio et imperitia Eutychen in errorem

impulerunt.

Lectis dilectionis tu£e litteris, quas miramur fuisse

tam seras, et gestorum Episcopalium ordine recensito,
tandem quid apud vos scandali contra integritatem
fidei exortum fuisset, agnovimus et quae prius vide- :

bantur occulta, nunc nobis reserata patuerunt quibus :

Eutyches, qui Prcsbytcrii nomine honorabilis videba-

tur, multum imprudens, et nirais iraperitus osten-
ditur, ut etiam de ipso dictum sit a Propheta, Noluit
intelligere, ut hene ageret ; iniquitatem meditatus est in
cubili suo. Quid autem iniquius, quam impia sapere,
et sapientioribus doctioribusque non cedere ? Sed in
hanc insipicntiam cadunt, qui, cum ad cognoscendam
veritatem aliquo impediuntur obscuro, non ad prophe-
ticas voces, non ad apostolicas litteras, nec ad evan-
gelicas auctoritates, sed ad semetipsos recurrunt: et
idco magistri erroris existunt, quia veritatis discipuli
non fuere. Quam enim eruditioncm de sacris novi et
veteris testamenti paginis acquisivit, qui ne ipsius
(^uidem Symboli initia comprehendit ? Et quod per
tutum mundum omnium regenerandorum voce depro-
mitur, istius adhuc senis corde non capitur.

Cap. II. —De duplici Christi fiatioitate et natura,

JN^ESCiENS igitur quid deberet de Verbi Dei Incarna-

tione sentue, nec volens ad promerendum intelligeutiae
206 S. LEONIS, PAPJE,

lumen, in sanctarum Scripturarum latitudine laborare,

illam saltem communem et indiscretam confessionem
sollicito recepisset auditu, qua lidelium universitas
profitetur, Ceedeee se in Detjm Pateem omnipotentem,
ET iN Jesum Chhistum, eilium ejus unicum, Dominum
NOSTRUM, QUI NATUS EST DE SPIEITU SANCTO ET MaRIA
ViEGiNE. Quibus tribus sententiis omnium fere haere-
ticorum machinae destruuntur. Cum enim Deus et
omnipotens et Pater creditur, consempiternus Eidem
Filius demonstratur, in nullo a Patre differens, quia
de Deo Deus, de omnipotente omnipotens, de seterno
natus est coseternus ; non posterior tempore, non in-
ferior potestate, non dissimilis gioria, non divisus es-

sentia : Idem vero senipiterni Genitoris unigenitus sem-

piternus natus est de Spiritu sancto et Maria virgine.
Quae nativitas temporalis illi nativitati divinae et sempi-
ternse nihil minuit, nihil contulit, sed totam se repa-

rando homini, qui erat deceptus, impendit : ut et mor-

tem vinceret, et diabolum, qui mortis habebat imperium,
sua virtute destrueret. enim superare possemus
JN^on

peccati et mortis auctorem, nisi naturam nostram Ille

susciperet et suam faceret, quem nec peccatum con-
taminare, nec mors potuit detinere, conceptus quippe
est de Spiritu Sancto intra uterum matris virginis, quae
IUum ita salva virginitate edidit, quemadmodum salva
virginitate concepit.
Sed si de hoc christianae fidei fonte purissimo since-
rum inlellectum haurire non poterat, quia splendorem
perspicuse veritatis obcsecatione sibi propria tenebrarat,
doctrinae se evangelicas subdidisset. Et dicente Mat-
thseo, Liler generationis Jesu Christiy filii David, filii

Ahraham, apostolicse quoque praBdicationis expetisset

 AD rLAVIANTJM EPISTOLA. 207

mstructum. Et legens in epistola ad Romanos, Paulus

servus Jesu Christi, vocatus Apostolus, segregatus in
Tkangelium Dei, quod ante promiserat per Prophetas suos
in Seripturis sanctis de Filio suo, quifactus est ei ex semine
David secundum carnem, ad propheticas paginas piam
sollicitudinem contulisset. Et inveniens promissionem
Dei ad Abraham dicentis, In semine tuo lenedicentur
omnes gentes, ne de hujus seminis proprietate dubi-
taret, secutus fuisset Apostolum dicentem, AhrahcB
dictce sunt promissiones, et semini ejus. JVon dicit et

seminihus, quasi in multis, sed quasi in uno, et semini

tuo, quod est Christus. Isaiae quoque prcedicationem
interiore apprehendisset auditu dicentis, PJcce virgo in
utero concipiet, et pariet filium, et vocahunt nome?i efus
Fmmanuel, quod est interpietatum, nohiscum Deus,
Ejusdemque Prophetse fideliter verba legisset, Puer
natus est nohis, filius datus est nohis, cujus potestas super
humerum ejus, et vocahunt nomen ejus, Magni consilii
Angelus, Adtnirahilis, Consiliarius, Deiis fortis, Princeps
pacis, Pater futuri sceculi. Kec frustratorie loquens,

ita Verbum diceret camem factum, ut editus utero vir-

ginis Christus haberet formam hominis, et non haberet
materni corporis veritatem. An forte ideo putavit Do-
minum nostrum Jesum Cukistum non nostrae esse na-
turae, quia missus ad Beatam Mariam semper virginem
Angelus ait, Spiritus sanctus superveniet in te, et virtus
Altissimi ohiimhrahit tihi : ideoque et quod 7iascetur ex
te sanctum vocahitur Filius Dei? ut quia conceptus
Vii*ginis diviui fuit operis, non de natura concipientis
fuerit caro concepti. Sed i on ita intelligenda est illa

generatio singulariter rairabilis, et mii-abiliter singularis,

ut per novitatem creationis proprietas remota sit generis.
208 S. LEONIS, PAP^,

Pecunditatem enim Yirgini Spiritus sanctus dedit, veri-

tas autem corporis sumta de corpore est ; et sedifi-

cante sibi sapientia domum, Verhum caro factum esf, et

hahitavit hi nohis^ hoc est, in ea carne, quam assumpsit

ex homine, et quam spiritu vitae rationalis animavit.

Cap. III. —Fides et consiUum Dei circa incarnationem

Ve7'hi exjjonuntur.

Salva igitur proprietate utriusque naturse et sub-

stantiae, et in unam coeunte personam, suscepta est
a majestate humilitas, a virtute infirmitas, ab eeterni-
tate mortalitas: et ad resolvendum conditionis nostrse
debitum, natura inviolabilis naturae est unita pas-
sibiH : ut, quod nostris remediis congruebat, unus at-

que idem hominum, homo Jesus

mediator Dei et
Cheistus, et mori posset ex uno, et mori non pos-
set ex altero. In integra ergo veri hominis per-
fectaque natura verus natus est Deus, totus in suis,
totus in nostris. Nostra autem dicimus, quae in nobis
ab initio Creator condidit, et quse reparanda suscepit.
Nam illa, qu£e deceptor intulit, et homo deceptus ad-
misit, nuUum habuerunt in Salvatore vestigium. Nec
quia communionem humanarum subiit infirmitatum,
ideo nostrorum fuit particeps delictorum. Assumpsit
foimam servi sine sorde peccati, humana augens, divina
non minuens: quia exinanitio illa, qua se invisibilis
visibilem praebuit, et Creator ac Dominus omnium re-
rum unus voluit esse mortalium, inclinatio fuit misera-
tionis, non defectio potestatis. Proinde qui manens in
forma Dei fecit hominem, idem in forma servi factus
est homo. Tenet enim sine defectu proprietatem
 AD FLAVIANUM EPISTOLA. 209

suaTii utraque natura : et sicut formam servi Dei

forma nou adimit, ita formam Dei servi forma non
miiiuit. Nam quia gloriab.itur diabolus, hominem sua
fraude deceptum divinis caruisse muneribus, et immor-
talitatis dote nudatum (iurara moriis subiisse senten-
tiam, seque in malis suis quoddam de praevaricatoria
consortio invenisse solatium, Deum quoque, justitiaB

exi^ente ratione, erga hominem, qucm iu tanto honore

condiderat, propriam mutasse sententiam ; opus fuit
secreti dispensatione consilii, ut incommutabilis Deus,
cujus voluntas non potest sua benignitate privari, pri-
mam erga nos pietatis suae dispositionem sacramento
occulliore corapleret ; et homo, diabolicae iniquitatis
versutia actus in culpam, contra Dei propositum non
periret.

Cap. IV. — UtriusQue Christi tiativitatis et naturce

proprietates expenduntur.

Ingredittjr ergo haec mundi infima Filius Dei, de

caelesii sede descendens, et a paterna gloria non rece-
dens, novo ordine, nova nativitate generatus. Novo
ordinc, quia invisibilis in suis, visibilis factus est in
nostris, incomprehensibilis voluit comprehendi ; ante
tempora nianens esse coepit ex tempore ; universitatis
Dominus servilera foimam, obumbrata majestatis suob
immci.sitate, suscepit ; impassibilis Deus non dedigna-
tus est homo esse pas-ibilis, et immortalis mortis le-
gibus subjacere. Nova autem nativitate generatus,
quia inviolata virginitas concupiscentiam neseivit, car-
nis materiam ministravit. Assumpta e>t de matre
Domini natura, non culpa ; nec in Domino Jesu
p
210 S. LEONIS, PAP^,

Cheisto, ex utero Virginis genito, quia nativitas est

mirabilis, ideo nostri est natura dissimilis. Qui enim
verus est DeuS, idem verus est homo et nullum :

est in hac unitate mendacium, dum invicem sunt et

humilitas hominis et altitudo Deitatis. Sicut enim
Deus nou mutatur miseratione, ita homo non con-
sumitur dignitate. Agit enim cum
utraque forma
alterius communione quod proprium est Yerbo sci- ;

licet operante quod Yerbi est, et carne exequente

quod carnis est. Unum horum coruscat miraculis,

aliud succumbit injuriis. Et sicut Yerbum ab sequali-
tate paternee glorise non recedit, ita caro naturam nostri
generis non relinquit. Unus enim idemque est, quod
ssepe dicendum est, vere Dei filius, et vere hominis
filius. Deus per id, quod in principio erat Verbim, et
Verhum erat apud Beum, et Deus erat Verhum : homo
per id, quod Verhum caro factum est, et hahitavit in
nohis. Deus per id, quod omnia per ipsum facta sunty
et sine ipso factum est nihil : homo per id, quod factus

est ex muliere, factus suh lege. ISativitas carnis mani-

festatio est humanae naturae : partus virginis divinae^
est virtutis indicium. Infantia par^-uli ostenditur hu-
,

militate cunarum : magnitudo Altissimi declaratur vo-

cibus Angelorum. Similis est rudimentis hominum,
quem Herodes impie molitur occidere : sed Dominus
est omnium, quera Magi gaudent suppliciter adorare.
Jam cum ad praecursoris sui Joannis baptismum venit,
ne lateret, quod carnis velamine Divinitas tegeretur,
vox Patris, de caelo intonans, dixit, Hic est filius meus
dilectus, in quo mihi hene complacui. Quem itaque sicut
hominem diabolica tentat astutia, eidem sicut Deo an-
gelica famulantur officia. Esurire, sitire, lassescere.
 AD FLAVIANUM EPISTOLA. 211

atque dormire, evidenter humanum est. Sed quinque

panibus quinque millia liominum satiare, et largiri

Samaritanae aquam vivam, cujus haustus bibenti pra?-

stet ne ultra jam sitiat, supra dorsum maris planlis
non desidentibus ambulare, et elationes fluctuum in-
crepata tempestate consternere, sine ambiguitate divi-
num est. Sicut ergo, ut multa pra^teream, non ejus-
dem naturae est, llere miserationis aifectu amicum mor-
tuum, et eumdem, remoto quatriduanae aggere stpul-
turoe, ad vocis impcrium excitare redivivum aut in ;

ligno pendere, et, in noctem luce convcrsa, omnia ele-

meuta tremefacere ; aut clavis transfixum esse, et para-
disi portas fidei latronis aperire ; ita non cjusdem na-
turae est, dicere, Ego et Pater unum sumuSy et dicere,
Fater major me est. Quamvis enim in Domino Jesu-
CnKiSTO, Dei et hominis, una persona sit, aliud tamen
est, uude in utroque coramuuis est contumelia, aliud
unde communis est gloria. De nostro enim illi est
minor Patre humanitas de Patre illi est sequalis cum
;

Patre Divinitas.

i
Cap. V. — Veritas camis in Christo prohatur ex Scriptura.
Propter hanc ergo unitatem pcTsonae in utraque na-
tura intelligeudam, et filius hominis legitur descendisse
de ca^lo, cum filius Dei caraem de ea virgine, de qua
est natus, assumpserit. Et rursus filius Dei crucifixus
dicitur ac sepultus, cum haec non in Divinitate ipsa,
qua Unigcnitus consempiternus et consubstantialis est
Patri, sed in natura} huniauae sit iufirmitate perpessus.
XJnde uuigenitum Filium Dei "crufirixum et se[)ultum"
omnes etiam in ISymbolo confitemur, secuudum illud
212 S. LEONIS, PAP^,

Apostoli, Si enim cognovissent, numquam Dominum

majestatis cruciflxissent. Cum autem ipse Domiuus
noster atque Salviitor fidem discipulorum suis iiiterro-
gationibus erudiret, Quem me, inquit, dicunt homines
esse Jilium, Cumque illi di\ ersas aliorum
hominis ?
opiniones retexuissent, Vos autem, ait, quem me esse
divitisf Me utique, qui sum filius hominis, et quem
in forma servi atque in veritate carnis aspicitis, quem
me esse dicitis? Ubi B. Petrus, divinitus inspiratus,
et confessione sua omnibus g' ntibus profuturus, Tu es^
inquit, Christus Filius Bei vivi. Kec immerito beatus
est pronuntiatus a Domino, et a principali pitra soli ii-

tatem et ^drtutis traxit et nominis, qui per revelatio-

nem Patris Eumdem et Dei Filium est confessus et
Ciiristum : quia unum horum sine aLo receptum non
proderat ad salutem : et sequalis erat peiiculi Dorai-
num Jesum Christum aut Deum tantummodo sine ho-
mine, aut sine Deo solum hominem credidisse. Post
resurrectionem, vero Doniini (quae utique veri corporis
fuit, qui.i non alt^r est resusciratus quam qui fuerat
crucifixus et mortuus,) quid aliud quadraginta dierum
mora gestum est, quan ut fid(-i nostrae integritas ab
omni ca igine mundaretur? Colloquens enim cum dis-
cipulis suis, et cohabitans atque convescens, et per-
?:ractari se diligenti curiosoque contactu ab eis, quos
dubietas perstringebat, admittens, idco et chiusis ad
discipulos januis introibat, et flatu suo dabat Spiritum
sanctum, et donato intelli^enti£e lumine, sanctarum
Scripturarum occulta pandebat ; et rursus Idem vulnus
lateris, fixuras clavorum, et omnia recentissimae pas-

eionis signa monstrabat, diceiis, Videte manus meas et

pedes, quta ego sum. Palpate et videte, quia spiritus

 AD FLAVIANTTM EPISTOLA, 213

carnem et ossa non halet, sicut me videtis halere : ut

agnosceretur in eo proprietas divinse humanseque na-
turae individua permanere ; et ita sciremus Yerbum
non hoc esse quod camem, ut unum Dei Pilium et
Verbum confiteremur et carnem. Q,uo fidei sacramento
Eutj^ches iste nimium sestimandus est vacuus, qui na-
turam nostram in Unigenito Dei, nec per humilitatem
mortalitatis, nec per gloriam resurrectionis agnovit.
J^ec sententiam beati Apostoli et Evangelistae Joannis
expavit dicentis, Omnis spiritus^ qui confitetur Jesitm

Christum in carne venisse, ex Deo est : et omnis spiritus

qui solvit Jesum, ex Deo non est, et hic est Antichristus,
Ciuid autem est solvere Jesum, nisi humanam ab eo
separare naturam, et sacramentum, per quod unum sal-
vati sumus, impudentissimis evacuare figmentis ? Cali-
gans vero circa naturam corporis Christi, necesse est ut
etiam in passione eadem obcaecatione desipiat.
ejus
Nam si crucem Domini non putat falsam, et susceptum
pro mundi salute supplicium verum fuisse non dubitat,
cujus credit mortem, agnoscat et carnem nec diffitea- :

tur nostri coi-poris hominem, quem cognoscit fuisse pas-

sibilem quoniam negatio verae camis, negatio est etiam
:

corporece passionis. Si ergo christianam suseipit fidem,

et a proDdicatione Evangelii suum non avertit auditum,
vidcat quae natura transfixa clavis pependerit in crucis
ligno, et aperto per militis lanceam Latere crucifixi, in-
telligat unde sanguis et aqua fluxerit, ut Ecclesia Dei
et lavacro rigaretur et poculo. Audiat et beatum Pe-
ti'um Apostolum pra)dicantem, quod sanctificatio Spiri-
tus per aspersionem tiat sanguinis Christi. Nec transi-
torie legat ejusdcm Apostoli verba dicentis, SciejiteSy
quod non corruptihilihus, argento et auro, redempti estis ds
214 S. LEONIS, PAP^,

vana vestra conversatione paterncB traditionis, sed pretioso

sanguine^ quasi agni incontaminati et immaculati, Jesu
Christi. Beati quoque Joannis Apostoli testimonio
non resistat, dicentis, Et sanguis Jesu, Filii Dei, emun-
dat nos ah omni peceato. Et iterum, Hcec est victoria^

quce vincitmundum, fides nostra. Et, Quis est qui

vincit mundum, nisi qui credit, quoniam Jesus est filius
Dei ? Hic est qui venit per aquam et sanguinem, Jestjs
Christus : non in aqua solum, sed in aqua et sanguine.
Et spiritus est, qui testificatur, quoniam spiritus est veri-

tas. Quia tres sunt, qui testimonium dant, spiritus, aqua,

et sanguis, et tres unum sunt. Spiritus utique sanctifi-
cationis, et sanguis redemptioni^, et aqua baptismatis
quse tria unum sunt, et individua manent, nihiique
eorum a sui connexione sejungitur : quia catholica
Ecclesia liac fide vivit, hac proficit, ut in Christo Jesu
nec sine vera Divinitate humanitas, nec sine vera cre-
datur humanitate Divinitas.

Cap. VI. —Eutychis prava et suhdola confessio. Qua rationey

si resipiscit, communioni sit restituendus. Legati mit-

tuntur in Orientem.

CuM autem ad interlocutionem examinis vestri Eu-

tyches responderit, dicens, Confiteor ex duahus naturis

fuisseDominum nostrum ante adunationem ; post aduna-

tionem vero, unam naturam confiteor, miror tam absurdam,
tamque perversam ejus professionem, nulla judicantiura
increpatione reprehensam, et sermonem, niinis ins picn-
tem nimisque blasphemum, ita omissum, quasi nihil quod
offenderet esset auditum; cum tam impie duarum na-
turarum ante incarnationem unigenitus Dei Eilius fuisse
 AD FLAVIANOM EPISTOLA. 215

dicatur, quam nefariepostquam Verhum caro fadum est,

natura in eo singularis asseritur. Quod ne Eutyches
ideo vel recte vel tolerabiliter a^stimet dictum, quia
nuUa vestra est sententiu confutatum, sollicitudinis tuae
diligentiam commonemus, frater carissime, ut si per
inspiiationem misericordioe Dei ad satisfactionem caussa
perducitur, imprudentia hominis imperiti etiam ab hac
sensus sui peste purgetur. Q,ui quidem, sicut gcstorum
ordo patefecit, bene coBperat a sua persuasione disce-
dere, cum vestia sententia coarctatus, profiteretur se
dicere, quod ante non dixerat, et ei fidei acquicscere,
cujus prius fuisset alienus. Sed cum anathematizando
impio dogmati noluisset proebere consensum, intellexit
eum fraternitas v( stra in sua manere perfidia, dignum-
que esse, qui judicium condemnatiouis exciperet. De
quo, si fideliter atque utilitir dolct, et quam recte mota
sit episcopalis auctiiritas vel sero cognoscit, vel si ad
satisfactionis plenitudincm, omnia (]uoe ab eo male sunt
sensa, viva voce et pra^senti subseriTJtione damnaverit,
non erit reprehensibilis erga correctum quantacumque
miseratio : quia Dominus noster, vcrus et bonus pa>tor,
qui animam suam pomit pro ovihus suis, et qui venit
uuimas honiinum salvaro, non pcrd(>re, imitatores nos
sufe vult esse pietaiis; ut peccantes quidem justitia
coerceat, conversos uutem miscrieordia non rcpellat.
Tunc enim demum tVuctuosissinic tidcs vera defenditur,

quando etiam a sectato-ibus suis opinio falsa dammitur.

Ad omnem vero causs:im pu' ac fidclitcr exequendam,
fratres nostros, Jtjlium Episeo] aim, et Renatum Presby-
tcrum Tituli sancti Clcmentis sed ct filium nicum
HiLARUM Diaconum, viee nostra, direximus. Quibua
DuLCiTiuM Notarium nostrum, cujus rides nobis est
216 S. LEONIS, PAP^, AD FLAVIANUM EPISTOLA.

probata, sociavimus : confidentes adfuturam Divini-

tatis auxilium, ut is, qui erraverat, damnata sensus
sui pravitate, salvetur. Deus te incolumem custodiat,

frater carissime. Data Idibus Junii, Astueio et Pko-

TOGENE viris clarissimis Consulibus.
 INDEX.

Apocryphal Books, as distinct from " Ecclesiastical," 77, 79,

160.
Apollinaris, 162, 178.
Apostolical Constitutions, The, 9.
Arius, 162, 17S.

Baptism, 77, 119, 147 Heretical, 119

; ; Baptism of Blood, 147.
Body Spiritual, 91, 102, 104, 170.

Canon of Scripture, 79, 160.

Church, The Catholic Church not to be confonnded with the
congregations of heretics and schismatics, 99, 161.
Crped, Tbe. ascribed to tbe Apostles, as its authors, 122 col< ;

iected out of Holy Scripture, 105 not committed to writing,

;

105, 123 ; recited publicly by Catechumena before Baptism,

124.
Cross, sign of, 68, 187.

^iZaxV Tf^f 8co5e/ca 'ATroo-Ti^Act)»', The, 9.

Donatus, 163.
Duffi Vise, The, 160.

Ebion, 161.
" Ecclesiastical " Books, The, read in Chnrch, but not to bo
appealed to in controversies of Faith, 160.
Ecclesiasticus, The Book of, why so called, ib,
Epictetus, St. Atlianasius's Epistle to, 204.
Eucharist, The, 192.
Eutyches, 23, 26.
Exorcism of Catechumens, 106.

Faith, its nature, 124.

Fasting, on what principle to be observed, 75.
FiUoque, its insertion in the Constantinopolitan Creed, 20.

Hebrews, Epistle to the Hebrews ascribed to St. Paul, 79, 160,

184.
Hell, Christ'8 Descent into, 67, 142, 150, 192.

Ilhistrations not to be pressed beyond the intention with

which they were employed, 132.
Incarnatiou, The, various dates ascribed to it, 58.
218 INBEX.

Judicium Petri, The, 160.

Lent, Season for instructing Catechumens, 63.

Macedonius, 162.
Mmichees, 36, 162, 165.
Marriage, second, 74.
Matter, not etemal, 82.
Milliario in isto sexto, 58, 177.

Nestorius, 23, 26.

Novatus, 163.

Palestine, regarded as the centre of the earth, 31.

Pastor, Tbe, 160.
Patripassians, 129, 173.
Paul, Bp. of Emesa, 199.
Paul of Samosata, 162.
Penance, 119.
Persons in the Trinity, Distinetion of, 45, 95, 158.
PhcEnix, The, 135.
Photinus, 121, 162.
Pilate, why mentioned in the Creed, 90, 110, 141.
Properties, Communication of, 211.
Punishment of the wicked, its duration, 30, 170, 171.
Purity, 73.

Sabellius, 129, 173.

Satan, his fall, 79 his punishment, 163.
;

Scripture, Canon of, 79, 160 Inspiration of, 78, 159

; The
;

Kule of Faith, 70, 160 Study of it inculcated, 77, 78, 80.

;

Septuagint, its history, 77.

Sias, how remitted, 119.
Spirit— Procession of the Holy Spirit, 96, 158, 174, 195.
Symbolum, Derivation of the word, 122.
Thomas, Manichean Gospel according to, 79.

Unicus, 132.

Valentinus, 164.
Virgin, The Blessed, her perpetual Virginity, 90, 110,

Will, The, its Freedom, 70, 72.

WoRD, The, why the Son so called, Si,
 219

SOME THEOLOGICAL TERMS.

Credere, credere in, 159. olKOvofxta, 26.
tK 8vo (puaecci/, iv hvo (pvaiaiv, bfjioios KaTh. Trdvra, 65.
27, 214. bfioovaios, 6, 15, 16.
fvvirdaTaros, 65. ovaia, 5, 6, 16.
(voocris Ka6' vTrSffTacriv, 185, TTpocTuiirov, 185, 193, 197.
189, 191, 196. (Tvva.(piia, 190.
QeordKos, 27, 185, 195. vloTraTopia, 66.
Movapxi^O; 65. inroaTaais, 6, 16, 193, 197.

SOME PASSAGES OF SCRIPTURE NOTICEABLE

EITHER EOR THE READING OR FOR THE
APPLICATION.
rrov. Tiii. 22, p. 86. 1 Cor. XV. 28, p. 95.
St. Mat. xvi. 18, p. 212. XV. 44, p. 91.
St. John i. 14, pp. 185, 208. XV. 50, pp. 102, 104.
ii. 4, p. 88. XV. 51, 52, pp. 91, 16S.
iii. 34, p. 190. Eph. iv. 9, p. 209.
viii. 40, p. 193. Coloss. i. 15, pp. 4, 10.
X. 30, p. 193. 1 St. John iv. 3, p, 213.
xiv. 9, p. 193. V. 7, 8, p. 214.
xiv. 28, p. 95.
.
xix. 34, pp. 147, 213.
Apocrypha.
'
XX. 17, p. 95.
Acts xvi. 7, p. 204 Ecclesiastici Libri, p. 160.
1 Cor. vi 19, p. 117. Wisd. vii. 27, p. 84.
xi. 3, p. 95. xi. 17 (18), p. 82.

|3nnttb bj pavKtr anb (To., Crobn f)arb, (P«fo<b.

 A SELECTION FROM RECENT PUBLICATIONS OF
JAMES PARKER AND CO.
OXFukD. AND 6 SuLTHAMPTOX-STREtT,
STRAND, LONDON.

The Greek Church.

Ei^tem Crntiirics of the Orthctlox Grcek Chuirh. Bv the
RcT. A. H. HokF. M A., Trinity CoUegc, Oxforxi Author ;

c : •
L .^htcen Cc f thc Church in England," " History

f :r.e Charch C^i j li^.. &c. 8vo., cloth, 15/.

«•& The Works of Dio -us Ihe Areopagite,

'1 Now first transUlcd in!'^ from thc Original (ireck,
.

by Um Rrr. John ! .M..\., Aulhor of *' Dionysius

ihc -\reopafitc.'' F - j . . cloth, 6j. ttrf.

Ordinals Past and Present,

And their \\*itncss to thc Validity of English Okders. By
theR«T.T. E :<ir Smith, .M.A., Aulhor of '*Engli>h
Ordcrs when: .cd." Dcmy 8vo., in wmpper, ij^. 61/. fut.

Radley CoHege.
Sicot Coloaibae. Fifty Vcars of S. Pcter's College, Radley.
By the Rcv. T. D. IvAIKFS, M..A., and olher Old Radleians.
Pcap, 4to-, cloth, icxr. mi.
The Canons of the Primitive Church :

Togcther wiih ihe Crce<ls of Nicne and Constantinople, and the

Dcfinilior. of thc Faith set forth at Chalcedon Translatc<l :

froxri nal MS.S- 14528 (Br. Mus.), a Syriac MS. of

the >... cntury.
ii By the Rev. G. B. Howard, sometime
Scholar of .St. John's College, Cambridge. 24^0., cloth, 2s. 6d.

Formularies of Faith.
A History of •
Formularies of Faith of the Westem
and Eastem ^ ... to which is added an Expo.sition of the
. . ,

Atharmian Crecd by the late Rev. Chas. A. Heurtley,

;

D.D., thc I-ady Margaret Professor of Divinity, Oxford.

Crown 8vo., cloth, \s. (>d.

Sacrifice.
By the Rev. Bcrdmore CoMiTo.v, late Vicar of AII Saints',
Mirrarc*-s»r»rct. Crown 8vo., cloth, 2s. dd.
[1 »96.2.1«»/.]
 JBy tbe ]BC)ttor.

HARMONIA SYMBOLICA A : Collection of Creeds belonging

to tlie Ancient Western Church and to the Mediaeval Engv
lish Church, arranged in Chronological order, and after tha
Manner of a Harmony. 8vo., cloth, price 63. 6d.

OXFORD, AT THE ClARENDON PrESS.

THE UNION BETWEEN CHRIST AND HIS PEOPLE

Four Sermons preached before the University of Oxfoid.

Second Edition. 8vo., cloth, price 5s. 6d.

JUSTIFICATION : Eight Sermons preached before the Uni-

versity of Oxford, being the Bampton Lecture for 1845.

Second Edition. 8vo., cloth, price 9s.

AN INQUIRY INTO THE SCRIPTURAL WARRANT FOR

ADDRESSING PRAYER TO CHRIST. Price Is.
THE DOCTRINE OF THE EUCHARIST : Christ Present
by Spirit and Grace A Sermon preached before the Univer-
:

sity of Oxford. Second Edition. Price Is.

SERMONS ON SOME SUBJECTS OF RECENT CON-

TROVERSY, preached before the University of Oxford:
L The Scripture method of dealing with Questions relating
to Outward Observances. II. The Eucharistic Sacrifice.

HL The better Covenant. IV. The Shiloh. V. Summary

View of the Christian Evidences. Price 5s.

THE FUTURE OF THE UNGODLY: ETERNAL LIFE,

GOD'S GIFT IN CHRIST : Two Sermons preached before
the University of Oxford, 1879. Priee Is.

OXFORD AND LoNDON : JaMES PaRKER AND Co.

PAROCHIAL SERMONS: Preached in a Village Church.

Fourth Series. Price 5s. 6d.

ElVINQTONS: LONDON, OxFORD, AND CaMBRIDGB.

 A 8ELECTI0N FROM RECENT PUBLICATIONS OF
JAMES PARKER AND CO.
OXFORD, AND 6 SOUTHAMPTON-STREET,
STRAND, LONDON.

The Greek Church.

Eighteen Centuries of the Orthodox Greek Church. By the
Rev. A. H. HoRE, M.A. Trinity College, Oxford Author
, ;

of " Eighteen Centuries of the Church in England," " History

of the Church Catholic," &c. 8vo., cloth, 15^.

The Works of Dionysius the Areopagite,

Now firsttranslated into English, from the Original Greek,
by the Rev. John Parker, M.A., Author of " Dionysius
the Areopagite." Fcap. 8vo. cloth, 6^. net. ,

Ordinals Past and Present,

And theirWitness to the Vaiidity of English Orders. By
the Rev. J. Bainhridgf. Smith, M.A., Autlior of " English
Orders wlience ohtained." Demy 8vo., in wrapper, \s, 6d. nei.

Radley College.
Sicut Columbce. Fifty Years of S. Peter's College, Radley.
By the Rev. T. D. Raikes, M.A., and other Old Radleians.
Fcap. 4to. , cloth, loj-. neL

The Canons of the Primitive Church :

Together with the Creeds of Nicre and Constantinople, and the

Definition of the Faith set forth at Chalcedon Translateil :

from Additional MSS. 14528 (Br. Mus.), a Syriac iMS. of

thc Sixth Century. By the Rev. G. B. Howard, sometimc
Scholarof St.John'sCollege, Cambridge. 24mo., cloth, 2^. 6<i'.

Formularies of Faith.
A History of the Early Formularies of Faith of the Western
and Eastern Churches, to which is added an Exposition of the
Athanasian Creed; by the late Rev. Chas. A. Heurtley,
D.D., the Lady Margaret Professor of Divinity, Oxford.
Crown 8vo., cloth, 4^. Sd.

Sacrifice.
By the Rev. Berdmore Co.mpton, late Vicar of AIl Sair.ts',
Margaret-street. Crown 8vo., cloth, 2s. 6d.
[1296.2.12»/.]
 VARIOUS WORKS, &-c.

Anglo-Catholic Principles.
A Vindication of Anglo - Catliolic Principles. By eminent
Bisliops and leading Clergy of the Anglican Church. Third
Edition. In Seven separate Parts, \s. each. Edited by
J. C. Sharpe.
Part I. Papal Presumption. Part II. Primitive Truth.
already published. Parts III. to VII. in the Press.

An Explanation of the Thirty-Nine

Articles.
By the late A. P. Forbes, D.C.L., Bishop of Brechin. With
an Epistle Dedicatory to the Rev. E. B. Pusey, D.D. New
Edition, in one vol., Post 8vo., \2s.

A Short Explanation of the Nieene Creed,

For the Use of Persons beginning the Study of Theology. By
the late A. P. Forbes, D.C.L., Bishop of Brechin. New
Edition, Crown 8vo., cloth, ds.

The Administration of the Holy Spirit

In the Body of Christ. The Bampton Lectures for 1868.
By the late Lord Bishop of Salisbury (Moberly). Third
Edition. Crown 8vo. ,
^s. 6d.

The Seven Sayings from the Cross :

ADDRESSES by William Bright, D.D., Canon of Christ

Church, Oxford. Fcap. 8vo., limp cloth, \s. 6d.

The Catholic Doctrine of the Sacrifice

And Holy Eucharist. By the late George
Participation of the
Trevor, D.D., Canon of York. Second Edition, revised
and enlarged. Crown 8vo., cloth, 5^.
Addresses to the Candidates for Ordination
On the Questions in the Ordination Service. By the late
Samuel Wilberforce, Lord Bishop of Winchester.
Fifth Thousand. Crown 8vo., cloth, 6s.

Meditations on the Life of Christ.

By Thomas A Kempis. Newly discovered and fully authen-
ticated. Third Edition, with the original Preface by the
late Rev. S. Kettlewell, D.D. Fcap. 8vo., cloth, $s.
Devotions for the Sick.
THOUGHTS ON PASSAGES OF HOLY SCRIPTURE
for theSundays and Chief Holy Days of the Christian Year.
Designed primarily for Sick Persons, whose illness in-
capacitates them from attending Church. By the late
Edward Meyrick Goulburn, D.D., D.C.L. (formerly
Dean of Norwich). Crown 8vo. cloth, 5^. ,
 DOCTRINAL THEOLOGY.
S. Athanasius on the The Pastoral Rule of
Incarnation, &c. S. Gregory.
S. Patris Nostri S. Athanasii Archi- Sancti Gregorii Papae Regulae Pas-
episcopi Alexandriae de Incarna- toralis Liber, ad Johannem, Epis-
tione Verbi, ejusque Corporali ad copum Civitatis Ravennae. Latin
nos Adventu. Greek Text with Text with an English Transla-
an English Translatiou by the tion. By the Rev. H. R. Bram-
Rev. RiDGWAY, B.D., Hon. lev, M.A., Fellow of Magdalen
J.
Canon of Ch. Ch. Fcap. 8vo., College, Oxford. Fcap. 8vo., cloth,

cloth, 5J. 6S.

Vincentius Lirinensis.
St. Cyril on the Mysteries. For the Antiquity and Universality
The Five Lectures of St. Cyril on of the Catholic Faith against the
the Mysteries, and other Sacra- Profane Novelties of all Heretics.
mental Greek Text
Treatises ; Latin Text and English Trans-
with Translations. Edited by lation. New Edition, Fcap. 8vo.,
the Rev. H. De Romestin, M.A.,
Great Maplestead, E.ssex. Fcap. De Fide et Symbolo :

8vo., cloth, 3J. Documenta quaedam nec non Ali-

quorum SS. Patrum Tractatus.
S. Aurelius Augustinus,
Edidit Carolus A. Heurtlev,
'

Episcopus Hipponensis,
S.T.P., Dom. Margaretae Prae-
De Catechizandis Rudibus, de Fide
lector, et .^dis Christi Canonicus.
Rerum quae non videntur, de Uti-
Editio Quarta, Recognitaet Aucta.
litate Credendi. A New Edition,
Crown 8vo., cloth, 4J. dd.
with the Enchiridion. Fcap. Svo.,
cloth, 3J. dd. Translation of the above.
Cloth, A,s. 6d.
Translation of the above.
Cloth, dd.
The Canons of the Church.
3^.
The Definitions of the Catholic Faith
AiBaxv TaJi/ SuiSeKa 'ATroaT6Kuv. and Canons of Discipline of the
The Teaching of the Twelve Apos- First Four General Councils of the

tles. The Greek Text with Eng- Universal Church. Greck Text
lish Translation, Introduction, and English Translation. Fcap
Notes, and IlUistrative Passages. Svo. , cloth, is. 6d.

By the Rev. H. De Romestin, The Athanasian Creed.

Incumbent of Freeland, and Rural A Critical History of the Athanasian
Dcan. Second Edition. Fcap. Creed,by the Rev.DANiELWATER-
8vo., cloth, 3J. LAND, D.D. Fcap. Svo., cloth, 5^.
The Apoiogy of Tertullian for The English Canons.
the Christians. The Constitutions and Canons Eccle-
Trauslation, with I ntroduction , Ana- siastical of the Church of England,
lysis, and Appendix containing referred to their Or'ginal Sources,
the Letters of Pliny and Trajan and Illustrated with Explanatory
respecting the Christians. By T. Notes, by M.\cicenzie E. C. Wal-
Herrert Bindlev, M.A., Mer- COTT, B.D., F.S.A., Praecentorand
ton College, Oxford. Crown Svo., }'rebendary of Chichester. Fcap.
cloth, ^s. dd. 8vo., cloth, 2s. 6d.
 SCRIPrURE COMMENTARIES, ^c.

Studia Sacra :

Commentaries on the Introductory Verses of wSt. John's Gospel,

and on a Portion of St. PauPs Epistle to the Romans with ;

an Analysis of St. PauFs Epistles, &c., by the late Rev. John

Keble, M.A. 8vo., cloth, \os. 6d.

Discourses on Prophecy.
In which are considered its Structure, Use and Inspiration.
By JoHN Davison, B.D. Sixth and Cheaper Edition. Svo.,
cloth, 9^.

The Worship of the Old Covenant

CONSIDERED more ESPECIALLY in RELATION to
THAT OF THE New. By
the Rev. E. F. Willis, M.A., late
Vice-Principal of Cuddesdon College. Post 8vo, , cloth, <,s.

A Summary of the Evidences for the Bible.

By the Rev. T. S. Ackland, M.A., late Fellow of Clare Hall,
Cambridge ; Incumbent of Pollington cum Balne, Yorkshire.
24mo., cloth, 3^-.

A Plain Commentary on the Book of Psalms

(Prayer-book Version), chiefly grounded on the Fathers. For
the Use of Families. 2 vols., Fcap. 8vo., cloth, los. 6d.

The Psalter and the Gospel.

The Life, Sufferings, and Triumph of our Blessed Lord, revealed
in the Book of Psalms. Fcap. 8vo., cloth, 2s.

The Study of the New Testament

Its Present Position, and some of its Problems. AN INAU-
GURAL LECTURE delivered on Feb. 20th and 22nd, 1883.
By W. Sanday, M.A., D.D., Dean Ireland's Professor of
the Exegesis of Holy Scripture. 64 pp. 8vo., in wrapper, 2x.

Sayings Ascribed to Our Lord

By the Fathers and other Primitive Writers, and Incidents in
His Life narrated by them, otherwise than found in Scrip-
ture. By John Theodore Dodd, B.A., late Student Qi
Christ Church, Oxford. Fcap. 8vo., cloth, 3^-.

A Commentary on the Epistles and Gospels

in the Book of Common Prayer.
Extracted from Writings of the Fathers of the Holy Catholic
Church, anterior to the Division of the East and West. With
an Introductory Notice by the Dean of St. Paul's-. 2 vols.,
Crown 8vo. , cloth, \os. 6d.
 ;

SCRIPTURE COMMENTARIESy dr-f.

Catena Aurea.
A Commentary on the Four Gospels, collected out of the Works
ofthe Fathers by S. Thomas Aquinas. Uniform with the
Library of the Fathers. A Re-issue, complete in 6 vols.,
cloth, £2 2s.

A Plain Commentary on the Four Holy

Gospels,
Intended chiefly for Devotional Reading. By the late Very Rev.
J. W. BuRGON, B.D., Dean of Chichester. New Edition.
4 vols., Fcap. 8vo., limp cloth, ^i is.

The Last Twelve Verses of the Gospel

according to S. Mark
Vindicated against Recent Critical Objectors and Established, by
the late Very Rev. J. W. BuRGON, B.D., Dean of Chichester.
With Facsimiles of Codex S and Codex L. 8vo., cloth, 6s.

The Gospels from a Rabbinical Point

of View,
Shewing the perfect Harmony of the Four Evangelists on
the
subject of our Lord's Last Supper, and the Bearing of the
Laws and Customs of the Jews at the time of our Lord's
coming on the Language of the Gospels. By the late Rev. G.
W. PiERiTZ, M.A. Crown 8vo., Hmp cloth, 3^.'

Christianity as Taught by S. Paul.

By the late W. J. Irons, D.D., of Queen's CoUege, Oxford
Prebendary of S. Paul's ; beingthe BAMPTON LECTURES
for the Year 1870, with an Appendix of the Continuous
Sense of S. Paui's Epistles; with Notes and Metalegomena,
8vo., with Map, Second Edition, with New Preface, cloth, gs.

S. PauFs Epistlcs to the Ephesians and

Philippians.
A Practical and Exegelical Commentary. Edited by the late
Rev. Henry Newland. 8vo., cloth, Js. bd.

The Explanation of the Apocalypse.

By Venerable Beda, Translated by the Rev. Edw. Mar-
SHALL, M.A., F.S.A., formerly Fellow of Corpus Christi
College, Oxford. 180 pp. Fcap. 8vo., cloth, ^s. 6i/.
6 ECCLESIASTICAL HISTORY, 6rc.

A History of the Church,

From the Edict of Milan, a.d. 313, to the Council of Chalcedon,
A.D, 451. By WiLLiAM Bright, D.D., Regius Professor of
Ecclesiastical History, and Canon of Christ Church, Oxford.
Second Edition. PostSvo., los. 6d.

A Brief History of the Christian Church,

From the First Century to the Reformation. By the Rev.
J. S. Bartlett. Fcap. 8vo., cloth, 2s.6d.

History of the Church of England,

FOR SCHOOLS AND FAMILIES. By the Rev. A. H.
HoRE, M.A., Trinity College, Oxford. New Edition.
Crovv^n 8vo., cloth, 552 pp., ^s.

The Church in England from William III.

to Victoria.
By the Rev. A. H. Hore, M.A., Trinity College, Oxford.
2 vols., Post 8vo. , cloth, i^j-.

ABrief History of the English Church.

By Alfred Cecil Smith, M.A., late Vicar of Summertown,
Oxford. Fcap. 8vo. , limp cloth, 2s. 6d.

St. Paul in Britain

Or, The Origin of British as opposed to Papal Christianity.
By the Rev. R. W. Morgan. Second Edition. CrownSvo.,
cloth, 2s. 6d.

The Sufferings of the Clergy during the

Great Rebellion.
By the Rev. John Walker, M.A., sometime of Exeter College,
Oxford, and Rector of St. Mary Major, Exeter. Epitomised
by the Author of "The Annals of England." Second Edi-
tion. Fcap. 8vo., cloth, 2s. 6d.

The Nineteenth Century.

Notes of —
My Life, 1805 1878. By the late Archdeacon Deni-
SON, Vicar of East Brent. Second Edition (8vo., 1878), and
Supplement to " Notes of My Life " {1879) and " Mr. Glad-
stone" (1886). (8vo., 1893). The Two Vols. together,
8vo. , cloth, \os. 6d.
 ; —

THE PRA YER-BOOK.

The Principles of Divine Service

Or, An Inquiry concerning the True Manner of Understand-
ing and Using the Order for Morning and Evening Prayer,
and for the Administration of the Holy Communion in the
English Church. By the late Ven. Philip Freeman, M. A.,
Archdeacon of Exeter, &c. 2 vols., 8vo., cloth, i6j.

Missale ad usum Insignis et Praeclarae Ecclesiae Sarum.

Ed. F. H. DiCKiNSON, A.M. A few Copies of Parts H., IH.,
and IV., price 2.s. 6d. each, may still be had to complete
sets.

A History of the Book of Common Prayer,

And other Authorized Books, from the Reformation ; with an
Account of the State of Rehgion in England from 1640 to
1660. By the Rev. Thomas Lathbury, M.A. Second
Edition, with an Index. 8vo., cloth, 5^-.

The Prayer-Book Calendar.

THE CALENDAR OF THE PRAYER-BOOK ILLUS-
'

TRATED. (Comprising the first portion of the " Calendar

of the Anglican Church," with additional Illustrations, an
Appendix on Emblems, &c.) With 200 Engravings from Me-
dieval Works of Art. Sixth Th^usand. Fcap. 8vo., cl., 6s.

The First Prayer-Book of Edward VI. Compared

With the Successive Revisions of the Book of Common Prayer.
Together with a Concordance and Index to the Rubrics in the
several Editions. Second Edition. Crown 8vo., cloth, I2s.
A Cheap Edition of
The First Prayer-Book
As issued by the Authorily of the Parliament of the Second
Year of King Edward VI. 1549. Tenth Thousand. 241110.,
limp clolh, price is.
A/so,
The Second Prayer-Book of Edward VI.
Issued 1552. Fifth Thousand. 241^0., limp cloth, price is.

Ritual Oonformity.
Interpretations of the Rubrics of the Prayer-Book, agreed upon
by a Conference held at All Saints, Margaret-street, 1880
1881. Third Edition, 80 pp., Crown 8vo., in wrapper, Ij-.

The Ornaments Rubrick,

Its Historv and Meaning. Sixth Thousand. 72 pp.
Crown 8vo. 6</.
,
 PAROCHIAL.

A CATECHETICAL SERIES,
Designed to aid the Clergy and School Teachers in Catechising.
I. On the Creed. dd. VIII. On Morning and Even-
II. On the Lord's Prayer. 6d. ing Prayer, and Litany.
III. On the Ten Command- is.
ments. 6d, IX. On the Miracles. I.—
IV. On the Sacraments. 6^. XVII. is.
V. On
the Parables. I.— X. On the Miracles.
XXI. \s. XVIIL— XXXVII. is.

VI. ParablesXXII.-XXXVII. XI. On the Saints' Days.

ij-. is.
VII. On the Thirty-nine Arti- XII. On Miscellaneous Sub-
cles. is. 6d. jects. is. 6d.
The above Set coniplete in 2 vols., clotk, los.

CATECHEriCAL Lessons on the Book of Common

Prayer. By the Rev. Dr. Francis Hessey, Author of
the " Catechetical Notes on the Parables."
Part XIII. (Papers l to lo), Introdiiction^ &^c. 6d.
Part XIV. (Papers 1 1 to 33), Morniiig and Evening Prayer. \s.
Part XV. (Papers 34 to 44), Litany, ^c. 6d.
Parts XVL, XVIL, XVIIL, XIX., XX., XXI. (Papers 45
to 109), Collects, Epistles, ajid Gospels, ^c. 6d. each Part.
Paper XXIL (Papers iio to 127), Saints'' Days. \s.
The abo7ie Set in one voL, cloth, 6s.

The Catechisfs Mamial.

By the late Edw. M. Holmes, Rector of Marsh Gibbon, Bicester.
With an Introduction by the late Samuel Wilberforce,
LoRD Bp. of Winchester. 6th Thousand. Crown 8vo.,
limp cloth, 5^.
The Cure of Souls.
By the Rev, G. Arden, M.A., Rector of Winterborne-Came,
and Author of " Breviates from Holy Scripture," &c. Fcap.
8vo., cloth, 2s. 6d.

Qnestions on the CoUects, Epistles, and Gospels,

Throughout the Year. Edited by the late T. L. Claughton,
Vicar of Kidderminster. For the Use of Teachers in Sunday
Schools. Fifth Edition, i8mo., cl. In two Parts, each 2s. 6d.
SHort ReadiEgs for Sunday.
By Author of " Footprints in the Wilderness. " With
the
Twelve IUustrations on Wood. Third Thousand, square
Crown 8vo., cloth, 3^-. 6d.
Faber's Stories from the Old Testament.
With Four Illustrations. New Edition. Square Crown 8vo.,
cloth, OfS.
 PAROCHIAL.

Uniforni with the Pradical Christiait' s Library,

On Eucharistical Adoration,
With Considerations suggested by a late Pastoral Letter (1858)
on the Doctrine of the most Holy Eucharist. By the late
Rev. JoHN Keble, M.A. Sixth Edition, cloth, \s. 6d.

The Sacrificial Aspect of the Holy

Eucharist,
Considered in Relation to the One Atoning Sacrifice upon the
Cross : An Eirenicon. By the Rev. E. F. Willis, M.A.
Third Edition, cloth, is.

Liturgia Domestica.
Services for eveiy Morning and Evening in the Week for the
Use of FamiHes. Compiled by the late Arthur H. Uyke
Troyte. Ninth Edition, cloth, is. 6d.

CATECHISMS, &c., by the late Rev. C. S. GRUEBER,

Vicar of S. Janies^ Ilaj/ibridge, Diocese of Bath and Wells.

The Church of England the Ancient

Church of the Land.
A CATECHISM on its Property. Disestablishment and Dis-
endowment. Fate of Sacrilege. Work and Progress of the
Church, &c., &c. Fourth Thousand, 24^0., limp cloth, is.

The Church, The Kingdom of God :

A CATECHISM for the Use of the Children of the Kingdom.

Fourth Thousand, 280 pp., 24^10., limp cloth, 2s.

The Catechism of the Church of England

Commented upon, and Ilkistrated from the Holy Scriptures
and the Book of Commou Prayer, with Appendices on Con-
firmation, &c., (S:c. Third Thousand, 24mo., limp cloth, \s.

' Is Christ Divided?"

A CATECHISM on Unity in Religion, and the Sin and
Scandal of Schism, That is to say, of Division, Disunion,
Separation, among Christians. 8vo., in wrapper, \s.

For a Scries of Parochial Books and Tracts piiblishcd by

Mcssrs. Parkcr, see the Parochial Ca/alogiie.
lo OXFORD EDITIONS OF DEVOTIONAL WORKS.

li^xtorD vfgtJiuons of IBeootionai Morkis*

Fcap. prhited in Red and Black, on Toned Paper.
Szjo., chiejiy
Also kept in a variety of Leather Bindings.

Andrewes' Devotions. Taylor's Holy Living.

DEVOTIONS. By the Right Rev. THE RULE AND EXERCISES
Lancelot Andrewes. Trans- OF HOLY LIVING. By Bi-
lated from the Greek and Latin, shop Jeremy Taylor. Antique
and arranged anew. Cloth, 55. cloth, 45.
Pocket Edition. 32mo., cloth, i.y.

The Imitation of Christ. bound, -LS. 6d.

FOUR BOOKS. By Thomas a Taylor's Holy Dying.
Kempis. A new Edition, re-
THE RULE AND EXERCISES
vised. Cloth, 45-.
OFHOLYDYING. By Bishop
Pocket Edition. 32mo., cloth, u. ;
Jeremy Taylor. Ant. cloth, 45.
bound, i^. 6d. Pocket Edition. 32^0., cloth, \s. ;

bound, I.S. 6d.

Laud's Devotions.
Taylor's Golden Grove.
THE PRIVATE DEVOTIONS of THE GOLDEN GROVE : A
Dr. William Laud, Archbishop
Choice Manual, containing what
of Canterbury, and Martyr. An-
is to be Believed, Practised, and
tique cloth, 5^.
Desired or Prayed for. By Bi-
Spinckes' Devotions. shop Jeremy Tayloh. Antique
TRUE CHURCH of ENGLAND cloth, y. 6d.

MAN'S COMPANION in the Wilson's Sacra Privata.

CLOSET. By Nathaniel SACRA PRIVATA. The Private
Spinckes. Floriated borders, Meditations,Devotions, and Pray-
antique cloth, 45. Right Rev. T. Wilson,
ers of the
D.D., Lord Bishop of Sodor and
Sutton's Meditations.
Man. Now first Printed entire,
GODLY MEDITATIONS upon from the Original Manuscripts.
THE MOST HOLY SACRA- Antique cloth, 45.
MENT OF THE LORD'S
SUPPER. By Christopher
SIKnN BA21AIKH.
THE PORTRAITURE OF HIS
Sutton, D.D., late Prebend of
SACRED MAJESTY KING
Westminster. A new Edition.
CHARLES I. in his SoHtudes
Antique cloth, 5^.
and Sufferings. New Edition,

Devout Communicant. with an Historical Preface by

THE DEVOUT COMMUNI- C. M. Phillimore. Cloth, 55.

CANT, exemplified in his Be- Ancient Collects.

haviour before, at, and after the ANCIENT COLLECTS AND
Sacramerrt of the Lord's Supper : OTHER PRAYERS, Selected
Practically suited to all the Parts for Devotional Use from various
of that Solemn Ordinance. ^th Rituals, with an Appendix on the
Edition, revised. Edited by Rev. Collects in the Prayer-book. By

G. MouLTRiE. Fcap. 8vo., tonsd William Bright, D.D. Fourth

paper, red lines, ant. cloth, 4*. Edition. Antique cloth, s^.
 devotional works, ii

eucharistiga:
Meditations and Prayers on the Most Holy Eucharist, from
Old English Divines. With an Introduction by Samuel,
LoRD BiSHOP OF OxFORD. A New Edition, revised by the
Rev. H. E. Clayton, Vicar of S. Mary Magdalene, Oxford.
—
In Red and Black, 32mo., cloth, 2s. 6d. Cheap Edition, is.
DAILY STEPS TOWARDS HEAVEN i
Or, Practical Thoughts on the Gospel History, for Every
Day in the Year, Conipiled by Arthur H. Dyke Troyte.
5oth Thousand. 32^10., roan, 2J. 6^. mor., bs. ;

LARGE-TYPE EDITION. Crown 8vo., cloth antique, 5^.

THE HOURS :

Being Prayers for the Third, Sixth, and Ninth Hours ; with
a Preface and Heads of Devotion for the Day. Seventh
Edition. 32mo., is.

PRIVATE PRAYERS FOR A WEEK.

Compiled by William BriCxHT, D.D., Canon of Christ Church,
Oxford. 96 pp. Fcap. 8vo., limp cloth, is. 6d.
By the sanie Atiihor,
FAMILY PRAYERS FOR A WEEK.
Fcap. 8vo., cloth, u.
STRAY THOUGHTS :

For Every Day in the Year. CoIIected and Arranged by E. L.

32mo., cloth gilt, red edges, is.

OUTLINES OF INSTRUCTIONS
Or Meditations for the Church's Seasons. liy the late JOHN
Keble, M.A. Edited, with a Preface, by the late R. F.
WlLSON, M.A. 2nd Edition. Crown 8vo., cloth, 5^.
SPIRITUAL COUNSEL, ETG.
By thelate Rev. J. Kehle, M.A. Edited by the late R. F.
WlLSON, M.A. Fifth Edition. Post 8vo., cloth, 3^-. 6d.
MEDITATIONS FOR THE FORTY DAYS
OF LENT.
By the Author of '* Charles Lowder," With a Prefatory Notice
by the Archbishop of Dublix. i8mo., cloth, 2s. 6d.
OF THE IMITATION OF GHRIST.
Four Books. By Thomas a Kempis. Small ^to., printed on
thick toned paper, with red border-lines, &c. Cloth, I2s.
PRAYERS FOR MARRIED PERSONS.
From Various Sources, chiefly from the Ancient Liturgies. Se-
lected by C. Wakd, M. A. Third Edition, Revised. 24^10.,
cloth, 4J. 6d. ; Cheap Edition, 2s. 6d.
FOR THE LORD'S SUPPER.
Devotions before and after Holy Communion. With
Prefaceby J. Keble. Sixth Edition. 32mo., cloth, 2s.
With the Office, cloth, 2s. 6d.
A menology;
Or Recordof Departed Friends. i6mo., cloth, y.
[Arrangcd for recording the dntos of the Death of Departed
Relatives and Fricntls, a suitablc Text being supplied for
each day. Similar to Biithday-books.]
12 POETRY, o-^.

THE CHRISTIAN YEAR^

With the Author's latest Oorrections and Additions,
Handsomely printed on toned s. d- 1 32^0. Edition. s. d,
paper. SMALL^to. Edition. |
Cloth, limp
Cloth extra . . 10 . 6 Cloth boards, gilt edges
Demy Edition. Cloth
8vo. 6 o
48mo. Edition.
FcAP. 8vo. Edition. Cloth 3
24mo. Edit. With red lines, cl. 2
The above Editions are kept
6
6
Cloth, limp
Roan ....
in a variety ofbindings.
.

A CONCORDANCE TO THE ''

CHRISTIAN YEAR."
Fcap. 8vo., cloth, ^i-.

MUSINGS ON THE "CHRISTIAN YEAR." With

Gleanings from Thirty Years' Intercourse with the late
Rev. J. KEBLE, by CHARLOTTE M. YONGE. Second
Edition. Fcap. 8vo., 'js.bd.

Bv tJt€ SQ/f}t€ jl.litltOT

LYRA INNOCENTIUM. Thoughts in Verse on Christian
Children. Thirteenth Edition. Fcap. 8vo. cloth, ^s. ,

48mo. edition, limp cloth, 6d. ; cloth i)oards, \s,

MISCELLANEOUS POEMS by the Rev. JOHN KEBLE,

M. A. Vicar of Hursley.
, Third Edition. Fcap., cloth, 6j.
THE PSALTER OR PSALMS OF DAVID : In English
Verse. Foiirth Edition. Fcap., cloth, 6j-.

The above may also be had in various bindings.

By the late Rev. ISAAO WIL,L.IAMS,

THE CATHEDRAL or, The Catholic and ApostoHc Church
;

in England, Fcap. 8vo., cloth, 32mo., cloth, 2s. 6d. ^j-. ;

THE BAPTISTERY or, The Way of Eternal Life. Fcap.

;

8vo., cloth, 7J-. 6d. (w-ith the Plates) ;

32mo., cloth, 2s. 6d,
HYMNS translatedfrom the PARISIAN BREVIARY. 32^0.,
cloth, 2S. 6d.
THE CHRISTIAN SCHOLAR. Fcap. 8vo., cloth, 5^. ;

32mo., cloth, 2s. 6d.

THOUGHTS IN PAST YEARS. 32mo.,cIoth, 2s. 6d.
THE SEVEN DAYS or, The Old and New Creation. Fcap.
;

8vo,, cloth, 3J-. 6d.

By ARTHUB- CLEVELAND COXE, D.D.,

the late
New York.
Bishcp of Western
CHRISTIAN BALLADS AND POEMS. A New Edition,
printed in Red and Black, Fcap, 8vo., cloth, 2s. 6d. — Cheap
Edition, is.
The POEMS of GEORGE HERBERT.
THE TEMPLE. Sacred Poems and Private Ejaculations. A
New Edition, in Red andBIack, 24mo. , cloth, 2s. 6d. — Cheap
Edition, is.
 POETRY, dr-v. {contimied). 13

LAYS OF THE EARLY ENGLLSH CHURCH. By

W. FoxLEY NoRRis, M.A., Rector of Witney. Fcap. 8vo.,
cloth, with Twelve lUustrations, ^i-. dd.

THE CORNISH BALLADS, with other Poems. By the

late Rev. R. S. Hawker, Vicar of Morwenstovv including ;

a New Edition of the " Quest of the Sangraal." Second

Edition, on toned paper, Fcap. 8vo., cloth, 5^.

THE CHILD'S CHRISTIAN YEAR. Hymns for every

Sunday and Holyday throughout the Year. Cheap Edition,
i8mo. cloth,
, \s.

SERMONS.
fHE LATE BlSHOP OF SALISBURY.
Sermons on the Beatitudes, with others mostly preached
,
before the University of Oxford ; to which is added a Preface
relating to the volume of " Essays and Reviews." New
Edition. Crown 8vo. cloth, 7j". 6d.
,

Rev. J. Keble.
S-ERMONS, OccAsiONAL AND Parochial. By the late Rev.
JOHN Keble, M.A., Vicar of Hursley. 8vo., cloth, \2s.

Rev. J. W. Burgon.
Short Sermons for Family Reading, following the Course
of the Christian Seasons. By the lateVery Rev. J. W. Burgon,
B.D., Dean of Chichester. First Seriesi, 2 vols., Fcap. 8vo.,
cloth,8j. — Second Series, 2 vols., Fcap. 8vo., cloth, %s.

Sermons for the Christian

Seasons.
First Series. Edited by JoiiN Armstrong, D.D. 4 vols.,
Fcap. 8vo., cloth, lo^.

Second Series. Edited by thc Rev. John Barrow, D.D.

4 vols., Fcap. 8vo., cloth, ioj'.

Sermons and Addresses.

By William C. Wheeler, M.A., Wimbledon. Second Series.
Cr. 8vo., cloth, ^s.
 13

THE CH
With the Aatbor'i

^tOLpet Smai 4t
Clolh ett»a .

I>«MY ^. Kr.rTt..s
I

i .< 1 [ 1 1

•.t

TIIE
Vi

^t
 UKCII. By
y. Fcap. Svo.,

Poems. l>y the

enstow including;

'anc^raal." Sccond

I lymns for every

Cheap Edition,

LISBURY.

s :bli
OCHIAI
l
rs
is
mostly preached
added a Preface
Reviews." New

By the late Rev.

f ursley. 8vo., cloth, I2s.

BURON.
Reading,
lelateVeryev.
rst Srri
.llowing the Course

^
J.
vols.,
W. BURGON,
Fcap. 8vo.,
'-.. 1" c /o., cloth, Ss.

HE CHMSTIAN
3ONS.
•iN ARM.S1 ''.D. 4 vols.,

y the Rev. RROVV, D.U.

.oth, lOJ-.

JNS AND ADDRBSES.

HEELER, M.A., Wimbledc. .Second Series.
 14 HISTORICAL TALES, &^c.

HISTORICAL TALES,
Illustrating the Chief Events in Ecclesiastical History,
British and Foreign, &c.
Fcap. 2>vo., rs. each Tale, or 35. 6d. each Vohcme in cloth.
ENGLAND. Vol. I. FRANCE AND SPAIN.
I.— The Cave in the Hills ; or, 2. - The Exiles of the Cebenna :

Caecilius Viriathus. a Journal written during the

5. —WlLD SCENES AmONGST THE Decian Persecution.
22.—The Dove of Tabenna and
Celts. ;

7.— The Rivals Tale of the

: A The Rescue.
Anglo-Saxon Church. 23.— Larache A Tale of the Por-
:

10.— The Black Danes. tuguese Church in the Six-

14. — The Alleluia Battle ; or, teenth Century.
Pelagianism in Britain. 29.— Dores de Gualdim : A Tale
of the Portuguese Revolution.
ENGLAND. Vol. II.
EASTERN AND NORTHERN
16. Alice of Fobbing or, The ; EUROPE.
Times of Jack Straw and Wat 6. The Lazar-House of Leros :

Tyler. a Tale of the Eastern Church.

18. Aubrey de L'Orne ; or, The II. —The Conversion of St. Vla-
Times of St. Anselm. dimir ; or, The Martyrs of
21. — The Forsaken ; or, The Kief.
Times of St. Dunstan. 13.— TheCross in Sweden ; or,The
24. Walter the Armourer ; or, Days of King Ingi the Good.
The Interdict. 17. The Northern Light : A
27. Agnes Martin ; or, The Fall Tale of Iceland and Greenland.
of Cardinal Wolsey. 26. The Daughters of Pola ;

a Tale of the Great Tenth

AMERICA AND OUR COLONIES. Persecution.

3. The Chief's Daughter ; or, ASIA AND AFRICA.

The Settlers in Virginia. 4. — The Lily of Tiflis a Sketch :

8. — The Convert of Massachu- from Georgian Church History

SETTS. 9 Thk Quay of the DioscuRi :

20. - Wolfingham ; or, The Con- a Tale of Nicene Times.

vict Settler of Jervis Bay. 12. The Sea-Tigers A Tale of
:

25. The Catechumens of the Mediaeval Nestorianism.

coromandel coast. 15. The Bride of Ramcuttah A :

28. — RosE AND MiNNiE or, The ; Tale of the Jewish Missions.
Loyalist : A Tale of Canada 19. Lucia's Marriage or, The
;

in 1837. Lions of Wady-Araba.

©r. IEIb£2'0 Psalter.

i6mo., clolh, i.y. ; by Post, \s. •2d.
A CHEAP EDITION (being the 28th) of
THE PSALTER or, Canticles and Psalms of David.
;

Pointed for Chanting on a New Principle. With Explanations and Direc-

tions. By the late Stephen Elvky, Mus. Doc, Organist of New and
St. John's Colleges, and Organist and Choragus to the University of
Oxford. With a Memorandum on the Pointing of the Gloria Patri,
by Sir G. J. Elvey.
Also,
II. FCAP. 8vo. EDITION (the 27th), limp cloth, 2.y. eo'. With PRO-
PER PSALMS. 2S.
III.LARGE TYPE EDITION for ORGAN (the 24th). Demy 8vo.,
cloth, sj.
THE PROPER PSALMS separately. Fcap. Svo., sewed, td.
THE CANTICLES separately (i9th Edition). Fcap. 8vo., 3^.
 STANDARD ENGLISH DIVINES 15

'xxx\% uf ^t |iiH»itHrir ^nglbi^ JlmiixB^^

PUBLISHED IN THE LIBRARY OF ANGLO-CATHOUC THEOLOGY.
Andrewes' (Bp.) Complete Works. 1 1 vols. , 8vo., ^^3 is.
The Sermons. (Separate. ) 5 vols., £\ \^s.

Beveridge^s (Bp.) Complete Works. 12 vols., 8vo., /4 4^.

The English Theological Works. 10 vols. , £1 \os.
Bramhall's (Abp.) Works, with Life and Letters, &c.
5 vols., 8vo., ;^i I5J-.

Buirs (Bp.) Harmony on Justification. 2 vols., 8vo., \os.

Defence of the Nicene Creed. 2 vols., \os.
Judgment of the Catholic Church. 5^-
Cosin's (Bp.) Works Complete. 5 vols., 8vo., £\ lox.
Crakanthorp's Defensio Ecclesiae Anglicanae. 8vo., ^s.
Frank's Sermons. 2vols., 8vo., \os.
Forbes' Considerationes Modestae. 2 vols., 8vo., i2j.
Gunning's*Paschal, or Lent Fast. 8vo., 6j.
Hammond's Practical Catechism. 8vo., 5^.
Miscellaneous Theological Works. 5^-

Thirty-one Sermons. 2 Parts. \os.

Hickes's Two Treatises on the Christian Priesthood.
3 vols., 8vo., 15J.

Johnson's (John) Theological Works. 2 vols., 8vo., \os.

English Canons. 2 vols., ^is.

Laud's (Abp.) Complete Works. 7 vols., (9 Parts,) 8vo.,

l^ \7s.

L'Estrange's Alliance of Divine Offices. 8vo., 6s.

Marshairs Penitential Discipline. Svo., 4^.
Nicholson's (Bp.) Exposition of the Catechism. (This
volume cannot be sold separate from the complete set.)
Overall'8 (Bp.) Convocation-book of 1606. 8vo., 5^.
Pearson's (Bp.) Vindiciae Epistolarum S. Ignatii.
2 vols., 8vo., loj.

Thorndike'8 (Herbert) Theological Works Complete.

6 vols., (10 Parts,) 8vo., £2 \os.

Wil8on'8 (Bp.) Works Complete. With Life, by Rev.

J. Keble. 7 vols., (8 Parts,) 8vo., ^3 ^s.
*»* 77/^ 81 Vo/s. in 2>^, for £\o \os. rut.
 1 6 7RANSLA TIONS.

A NEW SERIES
Of English Translations of the nore Important Writings of

TSSUED in conjunction with the "Christian Literature Company

*•of New Vork.
I. EusEBius OF C>ESAREA —
[died A.D. 340]. Church Historj'. — Life
of Constantine the Great. —
Oration of Constantine.
IL SocRATES [died after a.d. 439]. — Church History.
SozoMEN [died a.d. c. 450]. — Church History.
in. Theodoret [diedA.D.457]. — ChurchHistory. — Dialogues. — Letters.
Jerome and Gennadius, Lives of Illustrious Men.
RuFiNUS, Lifeand Works, with Jerome's Apology against Rufinus.
—
IV. Athanasius [died a.d. 373]. Against the Heathen. On the Incar- —
nation. —
On the Opinion of Dionysius. Life of Antony, &c. —
V. Gregory of Nyssa —
[died a.d. 395]. Against Eunomius. Great —
—
Catechetical Oration. On the Soul and the Resurrection. On —
—
Virginity. —
On the Holy Trinity. On the Making of Man.
Against Macedonius. — Letters.
VI. Jerome [died a.d. 419]. — Commentaries. — Letters, &c.
The above 6 voluines, issued iinder the Editorial Supervision o/ Henry
Wace, D.D. and Philip Schaff, LL.D., may be had at the ori^ittal
,

Subscription price, 7 hree Guineas for the set of Six Quarto Volumes,
and 071 receipt of Three Guineas will be sent immediately.

Those ivho take thefirst 6 Volumes will be entitled to receive the remainder
at the rate ofOne Guinea for any 2 Volumes.

VII. Cyril of Jerusalem [died a.d. 388]. Catechetical Lectures. —

— —
Gregory OF Nazianzum [died a.d. 391]. Orations. Sermons, &c.
VIII. Basil [died a.d. — On the Holy Spirit. — Select Letters.
379].

IX. Hilary of Poitiers [d. A.D. 368]. — On the Trinity. — On Synods.

JoHN OF Damascus A.D. 754]. — Exposition of Orthodox Faith.
[d.

X. Ambrose [died a.d. 397]. — On the Holy Spirit. — Letters. — Hymns.

XI. Sulpitius Severus [died after a.d. 420]. — Life of S. Martin of
Tours. — Letters. — Dialogues.
ViNCENT OF Lerins [died a.d. 450]. — Commonitory on the Rule
of Faith.
JOHN Cassian [died a.d. 490]. — Collations of the Fathers.
c.

XII. Leo [died a.d. 451]. — Select Epistles. — Sermons.

I.
Gregory [died a.d. 604]. — Pastoral Theology. — Epistles. Pt.
I. i.

XIII, Gregory I. Epistles. Pt. 2.

Ephraim Syrus [died a.d. 370]. — Select Commentaries. — Homi-
lies. — Hymns.
Aphrahat. — Demonstrations.
Prospectus and Specimen free on application to
ikMES PARKER and CO., Booksellers, 27 Broad Street, Oxford.

?
-^

a^n
(',.'
><i-

^<i^