T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

KMYA TEKNOLOJS

SU ARITMA

ANKARA 2008

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. SIVI ATIKLAR.................................................................................................................... 3 1.1. Sv Atklarn zellikleri ve eitleri ........................................................................... 3 1.1.1. Lam Sular .......................................................................................................... 4 1.1.2. Evsel Sv Atklar ve Deterjan Sorunu................................................................... 5 1.1.3. Endstriyel Sv Atklar ......................................................................................... 6 UYGULAMA FAALYET ................................................................................................ 8 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 11 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 13 2. ATIK SULARI TEMZLEME SSTEMLER................................................................... 13 2.1. Mekanik Yntemle Atk Su Temizleme Sistemi ........................................................ 13 2.1.1. Kaba Taraklar (Izgaralar) .................................................................................... 14 2.1.2. Szgeler ............................................................................................................. 14 2.1.3. Kum Tutucular.................................................................................................... 14 2.1.4. kme Havuzlar ................................................................................................. 15 2.1.5. Havalandrma Havuzlar...................................................................................... 17 2.1.6. Flotasyon Sistemi ve Flotasyon Havuzlar .......................................................... 18 2.2. Kimyasal Yntemle Atk Su Temizleme Sistemi ....................................................... 19 2.2.1. Kimyasal Oksidasyon .......................................................................................... 19 2.2.2. Ntralizasyon....................................................................................................... 19 2.2.3. Koagulasyon Flokulasyon ................................................................................ 19 2.2.4. Kimyasal ktrme ............................................................................................. 20 2.2.5. Dezenfeksiyon ..................................................................................................... 20 2.2.6. Adsorbsiyon Yntemi ve Elektrolitik Temizleme ............................................... 20 2.3. Biyolojik Yntemle Atk Su Temizleme Sistemi........................................................ 21 2.3.1. Aerobik Artma (Aktif amur Sistemi) ............................................................... 22 2.3.2. Oksidasyon Havuzlar.......................................................................................... 24 2.3.3. Anaerobik Artma Sistemleri............................................................................... 24 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 26 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 33 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 35 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 38 KAYNAKA ......................................................................................................................... 39

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL MODL MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 524KI0171 Kimya Teknolojisi Petrol Petrokimya ve Petrol-Rafineri Su Artma Sularda sv atklarn zellikleri ve sular temizleme yntemleri ile ilgili bilgilerin verildii renme materyalidir. 40 / 16 Proseste Hava modln baarm olmak. Kirli suyu rafine etme ilemini yapabilmek Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda, proseste kirli suyun artma ilemini yapabileceksiniz. MODLN AMACI Amalar Kurallara uygun olarak; 1. Prosesteki kirli suyu gerekletirebileceksiniz. 2. Havuzdaki suyun gerekletirebileceksiniz.

rafine

etme

ilemini ilemini

ktrme

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

Ortam Snf, atlye, laboratuvar, iletme, ktphane, bilgi teknolojileri ortam (internet) vb. kendi kendinize veya grupla alabileceiniz tm ortamlar. Donanm Okul veya snf ,blm kitapl, VCD, DVD, projeksiyon, bilgisayar ve donanmlar vb. Huni, huni sabitleme dzenei, Jar-Test cihaz, pompal pipet, beher, Mezr. Modln iinde yer alan herhangi bir renme faaliyetinden sonra, verilen lme aralar ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. Modl sonunda retmeniniz tarafndan teorik ve pratik performansnz lme teknikleri uygulanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileriniz llerek deerlendirileceksiniz.

LME VE DEERLENDRME

ii

GR GR
Sevgili renci, nsan yaamnda su, nemli bir yer tutmaktadr. Proseste kullanlan su, belirli zellikler tamaktadr. Bu kullanm aamalarnda evre asndan birtakm zararl maddeleri bnyesinde bulundurabilir. Bu nedenle kullanlm proses suyunun evreye verilmeden nce artlmas gerekir. Bu modl baaryla bitirdiinizde iletmelerde suyun ve endstriyel atklarn nasl rafine edildiini renebileceksiniz. Bununla beraber su rafine ilemlerinde kullanlan tesislerin zelliklerini renebileceksiniz. Yapacanz uygulamalardan sonra rafine ettiiniz suyu kullanarak evre kirliliini azaltma yolunda katkda bulunabileceksiniz.

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
Uygun ortam salandnda, sv atklarn artlma yntemleri ve artlma sistemleri hakknda bilgi,beceri ve deneyime sahip olabileceksiniz.

ARATIRMA
Artlan ime suyunun zelliklerini aratrnz. Su kirliliinin evreye zararlarn aratrnz.

1. SIVI ATIKLAR
1.1. Sv Atklarn zellikleri ve eitleri
Yeryzndeki suyun, btn insanln ihtiyacn karlayacak kadar ok olduu ve tkenmez bir kaynak olduu dnlebilir. Ancak dnyadaki su kaynaklarnn %3 ime ve kullanma suyu teminine elverilidir. Ancak kaynaklarn hzla kirlendii veya gereksiz yere tketildii de bilinmektedir. Su kirlilii ime, kullanma, endstri ve tarmsal sulama gibi ihtiyalarmz karladmz suyun eitli nitelik deiimlerine uramasdr. Kirlenen suyun tekrar doaya verilmesi (topraa, nehirlere, gllere, derelere, denizlere) evre kirliliinin olumas ve insan sal asndan byk riskler oluturmaktadr. Bunlar arasnda kolera, tifo, dizanteri, hepatit, ishal, ocuk felci, stma vb. saylabilir. Su molekllerinin dipol zelliinden dolay kuvvetli bir zc olmas sebebiyle de doada saf olarak bulunmas ok zordur. rnein, yamur suyunda atmosferden zerek ald oksijen, azot, karbondioksit, hidrojen slfr vb. gibi gazlar bulunmaktadr. Dnyadaki su kaynaklarn iki balk altnda toplayabiliriz: Yer alt ve yzey sular. Yer alt sularnda (kuyu, artezyen) yerkre katmannda bulunan eitli maddeler bulunmaktadr (kalsiyum, magnezyum, demir, silis vb.). Yer alt sular bulunduklar blgenin jeolojik yapsna, yer alt katmannn durumuna ve kaynan derinliine bal olarak deiik nitelikler gsterir. Yzey sular da (nehir, gl) ayn ekilde bulunduklar blgenin jeolojik yapsna bal olarak deiik nitelikler gsterir. Yer alt sularnn yzey sularna gre en byk avantajlar, evre kirliliinden daha az etkilenmeleri ve bnyelerinde daha az miktarda askda kat madde ihtiva etmelileridir.

Ayrca su ortamlar, ok byk bir canl varlk haznesini bnyesinde barndrmaktadr. Bundan dolay dnyann en byk gda maddelerinin (balklar, dier su rnleri) deposu saylmaktadr. Kirlenme sonucu su ortamlarndaki canl hayatn olumsuz etkilenmesi veya yok olmas dnya gda zincirlerinin kkten sarslmasna yol aabilmektedir. Yine ayn ekilde kentsel ve endstriyel atk sularn gerekli artma ilemlerine tabi tutulmadan tarmsal amal kullanm, canl yaam iin vazgeilmez bir doal kaynak olan topra kirletebilecektir. Evsel atklardan kaynaklanan kirlilik, su kaynaklarndaki kirliliin nemli bir kesimini oluturmaktadr. Kentsel alanlarda uygun teknikte ve artma tesisine sahip yerleim says olduka dktr. Artma tesisi olmakszn ina edilen kanalizasyon sistemi, su kirliliinin artmasnda nemli bir faktrdr. zellikle lkemizde kanalizasyon sistemlerinin byk ounluunun ak denize, derelere, plajlara vb. su kaynaklarna boaltld gz nnde bulundurulduunda sv atk probleminin ne kadar ciddi boyutlarda olduu grlebilir. Kirli sular eitli zararl maddeleri, deterjanlar, mikroorganizma ve parazit yumurtalarn iermektedir. Sz konusu sularn tadklar zararl maddeler ve hastalk etmenleri, boaldklar su kanallarna, topraa ve bitkiye, daha sonra hayvan ve insanlara bulamak suretiyle salk ynnden nemli problemlere yol amaktadr. lkemizde zellikle son yllarda hzl kentleme ile birlikte artan evsel atklarn kanalizasyon sularnn artlmadan su kaynaklarna verilmesi, bu kaynaklarn nlem alnamayacak lde kirlenmesine yol amakta, su yaamn bozmakta ve dier yaamsal faaliyetleri nlemektedir. Sv atk sorunu dediimizde karmza; Lam sular Evsel sv atklar Endstriyel sv atklar

olmak zere temel problem kmaktadr. Bunlarn dnda daha az zararl olan yamur sular ile sznt-aknt sular da atk sular iine girmektedir. Sznt, yzey sularnn szarak kanalizasyona girmesiyle oluur. Aknt sular ise yamur ve kar sularnn atlardan yerlere, buradan da mazgallara akarak kanalizasyon sistemine ulamasdr.

1.1.1. Lam Sular

Tm insan ve hayvanlarn dklarnda ok sayda bakteri bulunmaktadr. Bu bakteriler normal olarak hastala yol amamaktadr. Ancak sindirim sistemi ve dk maddeleri, bakterilerin bymeleri iin gerekli olan scaklk, nem ve besin gibi koullar salarlar. Dolaysyla ishalli ya da dizanterili bir kiinin dks, youn bir ekilde hastalk yapc bakteriler ile bulam olacaktr. Kentsel nfustaki artla birlikte zellikle lam atklar, gnmzn en nemli sorunlarndan biri haline gelmitir. Bunun en iyi zm, kukusuz yeterli dzenlemeler yaplarak ve salk nlemleri alnarak bu atklarn tarm alanlarna dndrlmesi olmaktadr.

1.1.2. Evsel Sv Atklar ve Deterjan Sorunu

Bugn ileri toplumlarn gnlk hayatn en ok etkileyen maddelerin banda temizlik maddeleri gelmekte, bu maddelerin tketimi de toplumun medeni lsn deerlendiren bir parametre olabilmektedir. Asrlardr temizleyici madde olarak kullanlan sabunlarn yerini son 3035 yldr deterjanlar almtr. Gnmzde dnya apnda retilen temizlik maddelerinin %70ini deterjan meydana getirmektedir. Gelimekte olan lkeler ise gelimi lkelerin deterjan pazarlar olmaktadr. Deterjan tketimi zellikle gelimi lkelerde en st seviyeye ulamtr. Deterjan kirliliinin nlenmesi iin bu lkelerde olduka ileri admlar atlmtr. Trkiyede yaplan aratrmalar, deterjann yol at su kirliliini aka gstermektedir. zmir Krfezi ve yredeki yzeysel sularda yaplan bir almada, zellikle Melez ay ve Arap Deresinde deterjan miktarnn 1.5 mg/yi atn, yzeysel sular deterjan ynnden en ok etkileyen kaynaklarn ise evsel ve endstriyel atk sular olduunu ortaya koymutur. Yurdumuzun dier baz blgelerinde yaplan almalarda da benzer deterjan kirliliine rastlanmtr. Deterjanlar, zellikle yaygn olarak kullanldklar ehirlemenin younlat merkezler ve sanayi blgelerinde, ierdikleri paralanmayan yzey aktif maddeler ve fosfat bileikleri nedeniyle gittike artan bir kirlilik kaynadr. Bu yzden deterjan kirliliinin en etkili kontrol, deterjan bileimindeki ham maddelerin sularda minimum kirlilie yol aacak ekilde ayarlanmasyla yaplabilir. Kentsel atklarla kirlenen su kaynaklarnn dourabilecei riskler nedeniyle kirlenme durumlarnn aratrlmas, birok almalara konu olmutur. Ancak lkemizde yaplan almalar ounlukla mevcut kirlilii ortaya koymak eklinde olup tarmsal sulama ile ilgili olanlar ise sadece mineral maddelerin toprak ve bitkideki birikimine ilikindir.

Resim 1.1: Evsel sv atklarn boaltlmas

zellikle durgun ve yava akan sularda fosfatlar, alglerin geliimini salayan bir besin maddesidir.Alg geliiminin nne gemek ve fosfat konsantrasyonlarn kontrol altna almann en etkili yolu, fosfatlar sulara tayan sebepleri aratrp gerekli azaltmalar salamaktr. trofikasyon ile mcadelede, sulara katlan fosfat alglerin gerek duyduu miktardan daha az miktarlara indirebilmek iin alnmas gerekli olan nlemler unlardr: Deterjanlardaki fosfat miktarn snrlandrmak Fosfat miktar yksek atk sularda mekanik ve biyolojik artm kademelerini takip eden nc kademe artmlara bavurmak Fosfatl gbrelerin ve tarmsal ilalarn su kaynaklarna szmasn nlemektir.

Deterjanlardaki fosfat miktarnn snrlandrlmas ile sularn en nemli fosfat kayna azaltlm olacaktr. Ekolojik ve sosyal yararlar asndan deterjanlarn iindeki fosfat miktar ne kadar az ise salanacak fayda o kadar byk olacaktr.

1.1.3. Endstriyel Sv Atklar

Bu atklar, yerleim yerlerinden kaynaklanan atk sulara gre daha ok deiiklik gsterir. Kaynak zelliklerine bal olarak ok deikendir. Bunlar esas olarak; retim ilemleri atklar yeri ve alanlarn temizlii ve shhi kullanmla ilgili atklar Proses ve ilemlerden kaynaklanan atk sular Soutma sular Alet, tehizat, ykama sular Buhar kazanlarnn sular Endstrilerin evsel atk sular (tuvalet, yemekhane vb.) Yamur sular saha drenajdr.

Endstriyel sv atklarda kirlilik parametreleri unlardr: Organik madde miktar, zlm tuzlar, zehirli maddeler, renk, bulanklk, askda kalan kat maddeler, scaklk, pH, nutrient maddeler, ya, gres, radyoaktif maddeler, bakteriyolojik kirleticiler, fenol ve fenol trevleri, tat ve koku yaratan bileikler, tarm ilalar, asit ve bazlar, petrol ve petrol trevleri, kalc atklar. Endstriyel artma tesislerinde fiziksel, kimyasal, biyolojik ve ileri artma uygulamalar yaplabilir. Her biri ayr ayr veya hepsi bir arada da uygulanabilir. Artm sisteminden gemi atk suyun kullanm alanlar unlardr: Bahe sulamas ve ziraat Tuvaletlerin temizlii Sndrme ilemleri

Soutma ilemleri Suni gllerin yaratlmas Kazan besleme vb. ileme suyu olarak kullanma yi bir artma ile ime suyu

Endstri tesislerinin retim esnasnda kullandklar suyun bir ksm veya tamam ilerini tamamladktan sonra atk su olarak bertaraf edilmek durumundadr. Atk su, doadaki ortama (gl, deniz, nehir vb.) zarar vermeden dearj edilmi olmaldr. Tesislerin retiminden kaynaklanan endstriyel atk sular artldktan sonra belli bal ltleri salamak zorundadr. Endstriyel artma tesislerinde fiziksel, kimyasal, biyolojik ve ileri artma uygulamalar yaplabilir. Her biri ayr ayr veya hepsi bir arada da uygulanabilir.

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Kullanlacak malzemeler: 4 adet huni Huni sabitleme dzenei neriler

lem Basamaklar ktrme havuzunun vanalarn anz.

Btn vanalarn aldndan altndan emin olunuz.

ve

Vanalar akken 2 dakika bekleyiniz.

Vanalar aldktan sonra 2 dakika bekleyerek her vanadan akan suyun rengini gzlemleyiniz.

Dip vanasndan huniye su doldurunuz.

Suyun huni dna tamamasna dikkat ediniz.

 Orta ksm doldurunuz.

vanasndan

huniye

su

Suyun huni dna tamamasna dikkat ediniz.

st ksm doldurunuz.

vanasndan

huniye

su

Suyun huni dna tamamasna dikkat ediniz.

Tama noktas vanasndan huniye su doldurunuz.

Suyun huni dna tamamasna dikkat ediniz.

 Hunileri sabitleme yerletiriniz.

dzeneine

Hunilere doldurulmu sularn renklerini gzlemleyiniz.

Hunileri yerletirdikten sonra 10 dk. bekleyiniz.

ktrme havuzunun yksekliine gre ayarlanm vanalardan alnan numune sudaki organik madde kme oranlarn gzlemleyiniz.

Hunileri yerletirdikten sonra 20 dakika bekleyiniz.

En ok kmenin dip vanasndan alnan numune suda gerekletiini gzlemleyiniz.

10

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF TEST (YETERLK LME)
Aada verilen sorularn doru cevap klarn iaretleyiniz, uygun szcklerle tamamlaynz. 1. Aadakilerden hangisi sv atk sorunlarndan kabul edilemez? A) Lam sular B) Evsel sv atklar C) Endstriyel sv atklar D) Baraj sular Aadakilerden hangisi insan sal iin risk oluturur? A) me suyu retimi B) Kirlenen suyun ilenmesi C) Yer alt sularnn kullanlmas D) Kirlenen suyun tekrar doaya verilmesi trofikasyonun anlam aadakilerden hangisidir? A) Suyun ilenerek sanayide kullanlmas B) Sudaki organik maddeleri ktrme ilemi C) Su ortamndaki oksijenin tkenerek suyun bozulmas D) Baraj suyunun depolanmas Endstriyel artma tesislerinde , , biyolojik ve ileri artma uygulamalar yaplabilir. ..lam kalntlar gbre olarak zel bir deer tar. boluklu cmleleri

2.

3.

4.

5.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Cevaplarnz doru ise uygulamal teste geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.

11

UYGULAMALI TEST (YETERLK LME)

ktrme havuzunun belirli yksekliklerindeki balantl vanalarndan numune sular alarak hunilere doldurunuz ve ktrerek artma ilemini yapnz. Gerekli malzemeler: 4 adet huni Huni sabitleme dzenei Evet Hayr

Deerlendirme ltleri Laboratuvar nlnz giydiniz mi? alma ortamnz hazrladnz m? Laboratuvar gvenlik kurallarna uydunuz mu? Kullanlacak malzemeleri temin ettiniz mi? ktrme havuzunun vanalarn atnz m? Vanalar akken 2 dakika beklediniz mi? Dip vanasndan huniye su doldurdunuz mu? Orta ksm vanasndan huniye su doldurdunuz mu? st ksm vanasndan huniye su doldurdunuz mu? Tama noktas vanasndan huniye su doldurdunuz mu? Hunileri srasna gre sabitleme dzeneine yerletirdiniz mi? Hunileri yerletirdikten sonra 10 dakika bekleyip kmeyi gzlemlediniz mi? Hunileri yerletirdikten sonra 20 dakika bekleyip kmeyi gzlemlediniz mi? Malzemeleri temizleyip teslim ettiniz mi? Rapor hazrladnz m?

DEERLENDRME Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnz veya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz. Kendinizi yeterli gryorsanz dier uygulama faaliyetine geiniz. Yetersiz olduunuzu dnyorsanz retmeninize dannz.

12

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2

AMA
Uygun ortam salandnda kurallara uygun olarak atk sularn mekanik, kimyasal, biyolojik yntemle temizleme ilemi yapabilecek gerekli bilgi beceri ve deneyime sahip olabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizdeki iletmelerde bulunan su artma tesislerinin kurulu amacn aratrnz. Temizlenen atk sularn nerelerde kullanldklarn aratrnz.

2. ATIK SULARI TEMZLEME SSTEMLER

2.1. Mekanik Yntemle Atk Su Temizleme Sistemi
Mekanik temizlemede, byk depolama tanklarnda birikmi olan atk sulardaki iri kirler nce tarak ve szgelerle alkonur, ince kirler ise kme havuzlarnda ayrlr.
ATIK SU GR
GR TERF MERKEZ IZGARALAR

KUM TUTUCULAR N KTRME HAVUZLARI HAVALANDIRMA AMUR YOUNLATIRMA

FLOTASYON

SON KTRME HAVUZLARI

AMUR RTME

ARITILMI SU IKII

SANTRFJ

AMUR
Grafik 2.1: Artma tesisi akm emas

13

2.1.1. Kaba Taraklar (Izgaralar)

40-80 mm aralk ile dizilmi demir ubuklardan meydana gelmitir. Biriken amur, makine veya tulumbalarla boaltlr. Suyun hz 0,6 m/s olmaldr. Taraklar, sabit veya hareketli olabilir. Temizleme kk iletmelerde el ile krek ile byk iletmelerde makinelerle yaplr.

ekil 2.1: Izgaralar

Izgaralar, su ierisinde bulunan kaba maddelerin pompa, boru ve tehizata zarar vermemesi, dier artma ksmlarna gelen ykn hafiflemesi veya yzc kaba maddelerin sudan ayrlmas iin kullanlr.

2.1.2. Szgeler
3 mm tane iriliine kadar kir taneleri alnabilir. Szge sabit, temizleme tertibat hareketli veya her ikisi de hareketli olabilir. Biriken kirler el ile, mekanik szgelerle yahut zerine su gnderilerek alnr. Kirler, amur hlinde olup % 85-88 su ierirler ve rmeye yatkndrlar. Bunun iin bunlarn zararsz hle getirilmeleri gerekir. Kk tesisattakiler iine kire ilave edilerek gmlr, zeri kumla rtlr. Byk tesisattakiler ise kuyularda rtlr veya katl frnlarda 1000 kg madde iin 60 kg kok ilavesi ile yaklr.

2.1.3. Kum Tutucular

Kirli suya yamurlarla karan younluu yksek, anorganik maddeler kum, toprak vb. ktrlr. Bunun iin su ak alan geniletilir, hz 30-35 cm/sn. ye drlr. Bylece bu maddelerin kmesi salanr. Biriken kumlar tulumbalarla darya alnr.

Resim 2.1: Kum tutucu havuzlar

14

2.1.4. kme Havuzlar

Bu havuzlar yan yana veya daire eklinde de olabilir. Burada suyun iinde bulunan, znmeyen btn maddeler ayrlr. Suyun hz saniyede 1-2 mmye drlrse bu maddeler, su tarafndan srklenerek younluk ve iriliklerine gre tedricen kerler. Su, havuzlara havuzun cinsine gre yatay veya aadan verilebilir. Dibinde biriken amur, demir II slfr ierdiinden koyu renklidir. Kolloid bnyede birok cisimleri ierdii iin fazlasyla su alkoyar. Bu amur, ak havada kurutulursa etrafa ok fena koku yayar. Onun iin bu ilem uygulanmaz. Organik maddelerin fazlalndan dolay asit fermantasyonuna urar. Kkrtl protein maddelerinin bozunmasndan kkrtl hidrojen oluur. Taze amur zerinde sinekler reyerek etraf rahatsz eder. Bu amurun giderilmesi iin en uygun yntem pahal olmakla beraber yakma veya koklatrma yntemidir. amur koklatrlrsa gazndan da faydalanlr. amurun dorudan doruya yaklmas veya koklatrlmas iin nce kurutulmas gerekir. amur santrifj veya scak yanma gazlar ile kurutulduktan sonra biraz kmr ilavesi ile kuru destilasyona uratlr. Oluan kok ve gazlardan yararlanlr. Bu ekilde 100 kg atk su amurundan yaklak 23 m3 gaz, 0,75 kg amonyak ve 52-62 kg kok elde edilebilmektedir. kme havuzlar ok yer igal eder. Onun iin kme olay kuyu veya kuleler iinde yaplr. Buralara su ya aadan yukarya doru ya da yatay olarak verilir. Berraklama yeri

amurun yaklmas ok pahal olduundan baz yerlerde rme olayna ba vurulur. rme bittikten sonra amur ak havada kurutulur. Baz tesislerde, rme odas ayn kuyu ierisinde bulunabilir. Buna rnek olarak ekil 2.3te Emscher kuyusu verilmitir. Su, kuyuya yatay olarak gelir. Berraklaan su stten taarak alnr.

15

rme annda oluan gazlar ki balca metan ierirler, kkrtl hidrojeni ayrldktan sonra ehir hava gazna kartrlr. amurdaki reaksiyon bitince kokma tehlikesi kalmaz. zerindeki durulmu su ise, henz rme zelliini korur. Bu su, ayrca biyolojik olarak temizlenmeli veya suyu bol bir nehre aktlmaldr.

Resim 2.2: n ktrme havuzlar

Resim 2.3: Son ktrme havuzlar

2.1.4.1. rme Olay Annda Oluan Reaksiyonlar

Atk taze su nce anaerob bakterilerin (oksijensiz ortamda faaliyet gsteren canllar) etkisi altnda asit fermantasyonuna uratlr. Bu anda kkrtl hidrojen gaz, hidrojen ve karbondioksit gaz ile birlikte gayet az miktarda metan oluur. Kokusu da ok fenadr. amur kendi hline braklacak olursa bu durum gnlerce ve hatta haftalarca srebilir. Sonunda dier cins bakteriler galip gelerek asit fermantasyonu metan fermantasyonuna dntrrler. Oluan gazlarn bileimi deiir. Gazlarn ounu metan oluturur. Karbon dioksit olduka fazladr.

16

amurun ierdii tuzlar ve alkoller u ekilde bozunurlar: (CH3COO)2Ca + H2O C4H9OH +H2O 2CH4 + CO2 + CaCO3

CO2 +3CH 4

Bu karbondioksit de ortamdaki hidrojen ile metana dnr. CO2 + 4H2 CH4 +2H2O

Taze amurun pH deeri 7,2-7,6 iken asit fermantasyonu annda pH 5e der. Metan fermantasyonunda tekrar 7,2-7,6ya ykselir. amurun fermantasyonunda yalarn %95i tketilir. Metan fermantasyonu bitince amurun fena kokusu kaybolur. Bakteriler kalevi ortamda, pH 7,2-7,8 rediklerinden iine kire st de katlr. Metan fermantasyonu en iyi 22- 30C de oluur, 30-40C de durur, fakat 40-55C de tekrar faaliyete geer. Bunun iin kuyularn izolasyonu iyi yaplmaldr.

2.1.4.2. rme Olay Annda Oluan Gazn Bileimi

Gazn esas bileeni metandr. Bundan baka C02, N2, H2 ve H2S bulunur. Asit fermantasyonu annda oluan hidrojen, sonraki reaksiyonlarda tekrar tketilir ve ok kere son rnde hemen hi bulunmaz. rme odalar gaznn bileimi yledir: % 65-95 CH4 , % 5-35 CO2 , % 0-6 N2 , % 0-8 H2 ve % 0-0,25 H2S Bu gaz tesisatta rme kamaralarn stmakta kullanlr. Is deeri 8000- 9000 Kcal/m3 tr. Kalorisini ykseltmek iin ehir hava gazna ilave edilir. Yalnz kkrtl hidrojenin giderilmesi gerekir.

2.1.5. Havalandrma Havuzlar

ktrme havuzlarndan geen atk sular, elik borular ile havalandrma havuzlarna baslr. nce kabarckl seramik difzr bu havuzlara yerletirilmitir.

17

Bir havuz drt blgeye ayrlr.Atmosferdeki hava, elektrostatik hava filtresinden geirildikten sonra blower (pompa) lara gelir. Elektrostatik hava filtresi, 0.3 mikrona kadar olan partikllerin yaklak % 95ini giderebilmektedir.Tek kademeli santrifj blowerlarn verimleri % 45-100 arasnda deiir.Suya kirlilik veren maddeleri, mikroorganizmalar okside ederek uzaklatrmas iin gerekli olan oksijen, blowerlardan verilen hava ile salanr.

Resim 2.6: Browler

2.1.6. Flotasyon Sistemi ve Flotasyon Havuzlar

Flotasyon ilemi, endstriyel atk sularn iinde bulunan ya zerreciklerinin atk suya katlan koaglant maddeler tarafndan adsorplanmas ve bunlarn hava kabarcklaryla su yzeyine tanmas ilkesine dayanr. Flotasyon ileminin balangcnda atk su, kartrcya alnr. Burada dolanm suyu koaglantla ( Al2 ( SO4 )3 zeltisi ) kartrlr. Karmn pH deerine baklr. Endstriyel atk sular, kartrcdan sonra basn drclerden geirilir ve flotasyon tanklarna gnderilir. Burada atk su iinde hava kabarcklar ve kpk oluur. Ya zerrecikleri kpk iinde tutulur ve hava kabarcklaryla birlikte su yzne ykselerek yzeyde birikir. Bu birikinti, kpk syrclaryla syrlarak ortamdan uzaklatrlr.Tank tabannda biriken yal kelti ise, pompa istasyonuna gider. Doyurulan amur, pompalarla kurutma yataklarna gnderilir.

18

2.2. Kimyasal Yntemle Atk Su Temizleme Sistemi

En eski yntemlerden biri olup 1872de kirli sular kire ilavesi ile temizlenmitir. Bugn kullanlan ktrme vastalar Al2 ( SO4 )3 ve demir (III) tuzlardr. Demir III tuzlar pahal olup daha ok FeSO4Cl kullanlr.1m3 su iin 5-30 g demir tuzu gerekir. Alminyum slfat veya dier alminyum tuzlarn kullanan tesislerde bunlarn iine biraz linyit ilave edilirse etkisi artar. 1 m3 kirli su iin 200-300 g Al2 ( SO4 )3 ve 1-3 kg linyit gereklidir. Bu maddeler suya zelti hlinde katlr. Byle muamele grm su, nce koagulasyon ve flokulasyon blmlerine ve sonra da ktrme havuzlarna alnr. Oluan floklar ve kimyasal amurlarn byk bir ksm ktrme yolu ile artlr, geri kalan ksm ise szlerek temizlenir. ktrme blmnde atk suyun hz azaltlarak iindeki sspansiyon hlindeki maddelerin kmesi salanr. Sonra su szlerek temizlenir. Bylece su, yabanc maddelerinden arnarak BOD (biyolojik oksijen deeri) miktarnda % 30-40a kadar azalma ile yeniden kullanlmaya hazr hale gelmi olur. Suyun dezenfekte edilmesi iin son ilem klorlama veya ozonlamadr. Klor, ok kuvvetli oksitleyici bir element olduundan indirgeyici maddelerle reaksiyona girer.

2.2.1. Kimyasal Oksidasyon

stenmeyen zararl bileiklerin zararsz bileiklere dntrlmesi veya daha sonraki artma ilemleri iin uygun yapya getirilmesidir. Balca kullanm alanlar; demir ve mangan giderilmesi, dezenfeksiyon, organik bileiklerin giderilmesi, alg kontrol, renk, tat ve koku giderilmesi, siyanr, kkrt, amonyak giderilmesi, krom indirgenmesi, korozyon kontroldr. Kimyasal oksidasyonda oksijen, ozon, potasyum permanganat, klor kullanlabilir.

2.2.2. Ntralizasyon
Asidik ve bazik karakterdeki endstriyel atk sularn pH deerinin ayarlanmas ilemidir. Atk suyun pH deerinin ayarlanmas; atk suyun alc ortama dearj standartnn salanmas, biyolojik artma ncesinde (bakteriyel faaliyetler belirli pH deerinde gerekletiinden) uygun pH deerinin salanmas bakmndan gereklidir. Ayrca kimyasal ktrme ileminde reaksiyonlarn gerekleecei uygun pH deerinin salanmas bakmndan da gereklidir.

2.2.3. Koagulasyon Flokulasyon

Bu proseslerin amac, kolloidlerin ktrlerek sudan uzaklatrlmasdr. Sularn kimyasal yolla koagulasyonu aada sralanm amalar iin yaplr. Organik ve inorganik bulankln giderilmesi Renk giderilmesi Bakteri ve patojen giderilmesi

19

 Koku ve tat yapc maddelerin giderilmesi Fosfat giderilmesi Biyolojik oksijen ihtiyac ve kimyasal oksijen ihtiyac parametrelerinin giderilmesi Askda kat madde giderilmesi Metal giderilmesi

2.2.3.1. Koagulasyon Prosesi

Atk su artmnda, kolloidal maddelerle ask hlindeki ok kk taneciklerin kelmesini kolaylatrmak iin suya ilave edilen kimyasal maddelere koagulant (phtlatrc) denilmektedir. Koagulasyon prosesi ise koagulantlarn atk suya ilave ediliini takiben hzl bir ekilde atk suya kartrlmalar ve atk suyun bnyesindeki kolloidal ve askda kat maddelerle birleerek flok oluturmaya hazr hle getirilmesi iin yaplan ilemlerdir.

2.2.3.2. Flokulasyon Prosesi

Flokulasyon prosesi (yumaklatrma) atk suyun yava ve uygun ekilde bir sre kartrlarak kk tane ve phtlarn bymesi, birbirleriyle birlemesi, yumaklamas ve bylece kolayca kebilecek floklarn (yumaklarn) meydana gelmesi ilemidir.

2.2.4. Kimyasal ktrme

Mekaniksel artm sistemlerinde giderilemeyen askda kalan kat maddelerin kimyasal maddeler yardmyla atk sudan yumaklatrlarak ktrlmesi ilemidir.

2.2.5. Dezenfeksiyon
Dezenfeksiyon patojen organizmalarn yok edilmesi veya etkisiz hle getirilmesidir. Dezenfeksiyonda kullanlan maddelere dezenfektan denir. Bunlar klor ve klor bileikleri, brom, iyot, ozon, fenoller, boya maddeleri, sabunlar ve sentetik deterjanlar, hidrojen peroksit, potasyum permanganattr. En yaygn olarak kullanlan ise klordur.

2.2.6. Adsorbsiyon Yntemi ve Elektrolitik Temizleme

Mekanik yntemle temizlenmi suyun iinde kolloidal hlde olan kmeyen bir bakiye kalr ki bu, suyun rmesini devam ettirir. Byle sular dorudan doruya denize veya suyu bol bir nehre aktlabilir. Byle bir deniz veya bir nehir yok ise sularn kimyasal, elektrolitik veya biyolojik yntemler ile temizlenmesi gerekir. Kirli sular, ierdikleri tuzlarn fazlalndan dolay elektrik akmn iletirler. Kirli suyun ierisinden elektrik akm geirildiinde bir knt oluur. Bu knt, kirli sudaki kolloid bnyedeki maddeleri adsorbe ederek srkler. Yani bu yntemde elektrik akm kimyasal maddenin yerini almtr. Kirli suya daldrlan elektrotlar, levha veya tel rg

20

eklindedir. Anot demirden, katot ise kmrden yaplmtr. Aralarndan 1-2 voltluk bir gerilimle akm geirilir.

2.3. Biyolojik Yntemle Atk Su Temizleme Sistemi

Yzylmzn banda gelitirilmeye balanan biyolojik artma, organik kirleticiler ieren evsel ve endstriyel atk sulara uygulanr. Biyolojik yntemlerin artma gc ok yksek olup bugn geni lde kullanlmaktadr. Bundan nceki yntemlerle, atk sularda % 30-40 BOD kurtarlmasn, bugn ABDde eyaletler tarafndan kullanlan evre Koruma Kanunlar yeterli kabul etmez ve % 90 BOD kurtarlmas istenir. Bunun zerine ikincil su temizleme yntemleri kullanlmaya balamtr. Bu eit atk su temizlemesi birincil ad verilen ve kullanlm sudaki kaba paralarn temizlenmesini amalayan zgaralardan geirme, yumaklatrma, ktrme, yzdrme ve havalandrma gibi temel ilemleri ierir. Bu ilemlerden sonra asl ve znm madde bulunduran kullanlm sular, ikinci kademe artmaya alnrlar. Bu kademeyi bakteri hareketine dayanan eitli biyolojik yntemler oluturur. Bylece atk su, birinci kademede iindeki znmemi yabanc maddelerden kurtulmutur. Bundan sonraki problem, atk suda znm olan organik maddelerdir. Biyolojik ilemin esas amac da suda znm olan organik maddeleri bakteri etkisiyle karbondioksit hline getirerek sudan uzaklatrmaktr. Bu ilemden sonra atk su, kirleticilerin byk bir ksmndan kurtarlmtr. Klorlama veya baka bir madde ile dezenfeksiyondan sonra evre sularna verilebilir. Eer daha fazla bir artma isteniyorsa ncl ad verilen fiziksel, kimyasal ve fizikokimyasal yntemlerden oluan ileri bir artma yntemi uygulanmaldr. Biyolojik artma ynteminin uygulanmasnda, atk sularn gerekli organik maddeyi bulundurmas ve suda ar metaller gibi biyolojik artmaya zararl madde bulunmamas istenir. Biyolojik artma, kullanlm sudaki organik maddelerin mikroorganizmalar tarafndan besin ve enerji kayna olarak kullanlmas esasna dayanr. Bu kullanm annda organik maddelerin bir ksm enerjiye dntrlrken dier ksm hcre iin gerekli maddelerin sentezinde kullanlr. Kullanlm suda gelien ve artmada nemli olan balca organizmalar unlardr: Bakteriler, mantarlar, algler, protozoalar, rotiferler, kabuklular ve virsler. Organizmalar, oksijenin kullanmna gre iki ana gruba ayrlr: Birinci grup molekler oksijenden yararlanan ve oksijen bulunan yerlerde yaayabilen aerobik organizmalar, dieri oksijenin bulunmad yerlerde yaayan anaerobik organizmalardr. Buna bal olarak artma da aerobik ve anaerobik sistemlerde yaplr. Aerobik sistemlerde son rnler hemen hemen tamamen oksitlenmi olurlar ve enerji seviyeleri dktr. Biyolojik indirgenmeyi karbon esasl organik maddelerin oksitlendii oksidasyon ve amonyan oksitlendii nitrifikasyon olaylar meydana getirir. Anaerobik sistemlerde havasz bir yerde bekletilen organik maddeler anaerobik mikroorganizmalarn yardmyla indirgenebilirler. Reaksiyonlar iki basamakta olur. Birinci basamakta kompleks organik maddeler basit organik asitlere hidroliz edilir. ikinci basamakta ise organik asitler metan ve karbondiokside evrilir.

21

Biyolojik gelime incelenecek olursa mikroorganizmalarn gelimesi yaadklar evreye baldr. evredeki koullarn yaam iin uygun hle getirilmesi ile bu gelime kontrol edilebilir. Yaama etkiyen balca faktrler pH, scaklk, gerekli besin maddeleri ve iz elementlerin ilavesi, yeterli oksijen verilmesi ve uygun kartrmadr. Bu faktrler gz nne alnarak evre koullarnn dzenlenmesi ile artklarn verimli bir stabilizasyonu salanr. Kullanlm ve yzeysel sularn organik kirliliinin llmesinde en yaygn ekilde kullanlan parametre biyokimyasal oksijen ihtiyac BODdr. Biyokimyasal oksijen ihtiyac, kullanlm sulardaki ykseltgenebilen organik maddelerin aerobik koullarda stabilizasyonu iin gereken molekler oksijen miktar veya dier bir deyile su iindeki mikroorganizmalarn canllnn devam ettirebilmeleri iin gerekli oksijen miktar olarak tanmlanr. Atk su temizlenmesinde ikinci lt kimyasal oksijen ihtiyac CODdr. Kimyasa1oksijen ihtiyac, su iindeki organik maddelerin tamamen oksitlenmesi iin gerekli oksijen miktardr. Oksijen, esas olarak sudaki grup madde tarafndan tketilir. Bu gruplar; karbonlu maddeler, okside olabilen azot ve oksitlenebilen kimyasal bileiklerdir. Atk sudaki organik bileiklerin tamamen oksitlenmesi ok uzun zaman alr. Pratikte BOD deerleri 20Cde be gnlk olarak llr. BOD lm yaplmak zere kullanlm olan sudan alnan rnek ykseltgemeyi yapacak olan mikroorganizmalar iin yeterli oksijen bulunduracak ekilde zel bir seyreltme suyu ile seyreltilir. Balangta BOD deeri bilinmedii iin birden fazla seyreltme yaplr. rnei alnan suda yeterli mikroorganizma bulunmamas hlinde seyreltme suyu bir mikroorganizmalar topluluu ilavesi ile tohumlanr. Bu ekilde hazrlanm rnekler az skca kapatlm ielere konur ve sabit scaklkta bekletilir.

2.3.1. Aerobik Artma (Aktif amur Sistemi)

20. yzyln banda ngilterede gelitirilmi olup ok eitli atk sulara uygulanabilmesi ve yksek verim salamas nedeniyle bugn en ok kullanlan bir artma yntemidir. Aktif amurda esas; organik madde ieren atk sularn srekli havalandrlarak aerobik koullarda tutulan bir tankta bir mikroorganizmalar topluluu ile kartrlarak bekletilmesi ve sonra mikroorganizmalarn keltilerek temizlenmi sudan ayrlmasdr. Havalandrma srasnda sudaki organik maddelerin bir ksm enerji elde etmek iin bir ksm da hcre sentezinde kullanlr. n Artmadan Gelen Su lk ktrme Havalandrma Tank Klorlamaya ktrme Tank

Geri dng
ekil 2.4: Aktif amur sistemi

Atk amur

22

n artmadan gelen kullanlm su, bir ktrme tanknda bekletilerek amur ayrlr. Havalandrma tankna geen suda sspansiyon ve znm hlde atklar bulunur. Havalandrma tanknda su, tanktaki mikroorganizmalar topluluu ile karr ve mekanik bir sistemle veya difzyon yoluyla verilen hava ile havalandrlr. Belli bir sre sonra su iindeki organik maddelerin byk bir ksm mikroorganizmalar tarafndan kullanlr. ktrme tankna alnan karmdan mikroorganizmalar topluluu ktrlerek ayrlr ve bir ksm dar alnrken bir ksm tohumlama amacyla havalandrma tankna verilir. ktrme tankndan alnm artlm su ise klorlanarak uzaklatrlr. Evsel ve endstriyel atk sular iin kullanlan yntemin artlacak su kalitesine ve artma derecesine gre kullanlabilecek birok modifikasyonu gelitirilmitir.

Resim 9: amur yzdrme havuzlar

Resim 10: rtme tanklar

2.3.1.1. Damlatmal Filtreler

Bu filtreler, dairesel ve dikdrtgen kesitli yataklardan oluur. Yatak akl, ta paralar, kok, cruf gibi maddelerden olumutur. Doldurma maddelerinin ap 40 mm dolaynda olup boyutlar filtre tabanna doru 150 mm apa kadar artrlabilir. Bu filtreler kum filtrelerinin gelitirilmi eklidir. Yerden kazanmak Resim 11: Damlatmal filtreler amac ile derinlikleri kum filtrelerine oranla daha fazladr. Genellikle 1-3 m arasnda olan derinlik son zamanlarda plastik doldurma maddelerinin kullanlmasyla 9-12 mye kadar artrlabilmitir. Atk su filtre tabakasnn zerinde ounlukla dnen bir datc kullanlarak homojen olarak yamur eklinde pskrtlr. Filtre tabannda toplanan sular bir boaltma sistemi ile alnr. Ayn zamanda tabandan gerekli havalandrma yaplr. Atk su iindeki organik maddeler filtre iinde ilerlerken ta paracklarna yapm olan mikroorganizmalarla karlar. Burada organik maddeler aerobik olarak paralanrken tabakann kalnlamasyla alt tabakalar anaerobik hle gelir. Tabakann kalnlamasyla ta yzeylerine yakn ksmlar beslenemeyerek canllklarn kaybeder ve ta paralarndan koparlar. Filtreden alnan temizlenmi su, bir berraklatrcya alnarak amur ksm ayrlr. Bir ksm amur, aktif

23

amur ynteminde olduu gibi filtreye geri verilir. Tabakalar meydana getiren mikroorganizmalar, bakteriler, mantarlar, alg ve protozoalardr. n Artmadan Gelen Su Klorlamaya

lk ktrme

Filtre Tank

ktrme Tank

Geri dng
ekil 2.5: Damlatmal filtre sistemi

Atk amur

2.3.2. Oksidasyon Havuzlar

Evsel kullanlm sular, s havuzlarda doal biyolojik ilemle stabilize edilebilir. Bu ekilde ham veya bir n ilemden gemi suyun okside olmak zere brakld havuzlara oksidasyon havuzu ad verilir. Oksidasyon ilemini yapan eitli mikroskobik bitki ve hayvanlardr. Aktif amur ynteminden fark, mikroorganizma miktarnn daha az oluudur. Balcalar bakteriler, protozoa ve alglerdir. Bu sistemde bakteriler tarafndan ortama verilen maddeleri algler fotosentezde kullanrlar. Resim 2.12: Oksidasyon havuzlar Bundan dolay gneli havalarda stabilizasyon hzl olur. Yazn alma ile BOD giderilmesi % 95e kadar kabilir. Souk mevsimlerde ve havuzun buz tutmas hlinde giderme verimi % 50ye kadar debilir. Havuzlar dz dipli olarak yaplr. Etraf toprak setlerle evrilir. Su derinlii 60-150 cm arasndadr ve en stte 90 cm kadar serbest ksm braklr. Giri akm havuzun orta ksmndan verilir, k ise genellikle rzgr alt keden alnr. Havuzlarn taban geirgen olmamaldr. Aksi hlde yer alt sular kirlenir.

2.3.3. Anaerobik Artma Sistemleri

Havasz, yani oksijensiz ortamda gerekletirilen atk su artma sistemidir. Anaerobik artma sistemlerinde organik maddeler, oksijensiz ortamda metan, karbondioksit ve amonyak gibi inorganik maddelere dntrlr. Biyolojik olarak ayrabilen organik maddelerin anaerobik olarak paralanmas farkl bakteri gruplar tarafndan gerekletirilir. Bu artma, dier sistemlere gre maliyeti daha ucuz olan, daha az yer kaplayan bir sistemdir. Byk ve kk boyutlarda da ina edilebilir. Daha az amur oluumu meydana gelir. Bu sistem endstrinin birok kolunda kullanlr. Anaerobik atksu artm bir ksm avantajlar nedeniyle son yllarda nem kazanm ve zerinde ok sayda aratrma yaplmtr. zellikle, konsantre sanayi atk sularnn artm maksadyla ok sayda anaerobik artma tesisi kurulmutur. lkemizde ise son yllarda yurt d firmalardan lisans almak suretiyle ina edilmi snrl sayda anaerobik tesis mevcuttur.

24

Anaerobik artmann mhendisler ve uygulayc sanayiciler asndan balca faydalar yle sralanabilir: Yksek konsantrasyonlu atk su artmnda anaerobik artma, aerobik artmaya gre daha ucuzdur. Enerjinin tketimi yerine retimi sz konusudur. zellikle yksek konsantrasyonlu atk su artmnda tesis kendi ihtiyacn rahatlkla karlamakta hatta fazla enerji retebilmektedir. Bu durum, ayrca atk su artmann ok pahal olduunu ve enerji gerektirdiini dnen sanayici iin dikkat ekici bir husus olmaktadr. Anaerobik artma tesisi aerobik tesislere gre daha az yer kaplamaktadr. Alet ve tehizat donanm asndan da anaerobik artma nispeten dk maliyetli teknolojidir. Dnemlik ya da mevsimlik alan sanayiler iin anaerobik artma zel bir ilgi grmektedir. 15Cnin altndaki scaklklarda anaerobik amur, besleme yaplmakszn biyolojik aktivitesini ve kelme zelliini kaybetmeden uzun bir sre saklanabilmektedir. Anaerobik artma sistemleri ok kk boyutlarda olduu gibi ok byk boyutlarda da ina edilebilir. Anaerobik artma daha az ntrient ihtiyac gerektirir ve daha az amur oluumu meydana gelir. Ayrca, k suyu ksmen patojenlerden arndrlr.

25

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Kullanlacak malzemeler: Jar-test cihaz Pompal pipet Beher Mezr lem Basamaklar Numune sudan mezre 1 lt su koyunuz. neriler

nlnz giyiniz. alma ortamn dzenleyiniz. Temiz ve titiz alnz. Mezrdeki suyun bir litre olmasna dikkat ediniz.

Mezrdeki boaltnz.

litre

suyu

behere

Suyun etrafa sramamasna dikkat ediniz.

26

 Jar-test cihazn anz.

Jar-test cihazn elektrie balaynz. Jar-test cihazn atktan sonra aydnlatmann altn kontrol ediniz.

Beheri jar-test cihazna yerletiriniz.

Beherdeki suyun cihaza dklmemesine dikkat ediniz.

Jar-test cihaznn kanatklarn behere gre ayarlaynz.

Kanatklarn beherin ortasna gelmesine ve behere dokunmamasna dikkat ediniz.

27

 Jar-test cihaznn devir ayar dmesini evirerek kanatklarn dnmesini salaynz. Devir ayar dmesini fazla amaynz. Kanatklarn yava dnmesini salayacak ekilde devir ayar yapnz.

Puarl pipet hazrlaynz.

Puarn pipete tam yerletiinden emin olunuz.

28

 Puarl pipetle 0,49 m demir (III) klorr (FeCl3) alnz.

Puarl pipeti kullanrken pipete alnacak FeCl3 miktarnn 0,49 mden fazla olmamasna dikkat ediniz.

Demir klorr behere boaltnz.

Pipetteki demir klorrn behere tam boalmasna dikkat ediniz.

Be dakika bekleyerek suda beliren organik maddeleri gzlemleyiniz.

Demir klorr behere boaltldktan sonra suda gzkmeyen organik maddelerin belirginlemesini gzlemleyiniz.

29

 Pipetle 0,18 m pelielektrolit zeltisi alnz.

Puarl

pipeti kullanrken pipete alnacak pelielektrolit miktarnn 0,18 m fazla olmamasna dikkat ediniz.

Pelielektrolit boaltnz.

zeltisini

behere

Pipetteki pelielektrolitin boalmasna dikkat ediniz.

behere

tam

Be dakika bekleyerek sudaki organik maddeleri gzlemleyiniz.

Pelielektrolit behere boaltldktan sonra suda beliren organik maddelerin topak eklinde birlemesini gzlemleyiniz.

30

 Jar-test cihaznn devir ayar dmesini evirerek dnen kanat durdurunuz. Jar-test cihaznn devir ayar dmesini evirip kanatklarn durmasn saladktan sonra gzle kontrol ederek kanatklarn durduundan emin olunuz.

Jar-test cihaznn beherden karnz.

kanatklarn

Kanatklar karrken arpmamasna dikkat ediniz.

behere

Yirmi dakika bekleyerek organik maddelerin ktn gzlemleyiniz.

Sudaki organik maddelerin beherin tabanna toplandn gzlemleyiniz.

31

 Jar-test cihazn kapatnz.

Jar-test cihaznn kapandndan emin olunuz.

Rapor hazrlaynz.

Yaptnz ilemleri ve deneyleri, sonular ile raporunuza yaznz.

32

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

OBJEKTF TEST (YETERLK LME)
Aada verilen sorularn doru cevap klarn iaretleyiniz. Verilen cmleleri doru veya yanl olarak deerlendiriniz ve boluklu cmleleri uygun terimlerle tamamlaynz. 1. CODun anlam aadakilerden hangisidir? A) Suyun destilasyonu B) Kimyasal oksijen ihtiyac C) Sv atklardaki organik madde miktar D) Baraj sularndaki organik madde miktar Aerobik artma, aada yazlm sistemlerden hangi sistemi kullanr? A) Suyun biyolojik artma sistemi B) Aktif amur sistemi C) Filtre sistemleri D) Buharlatrma sistemi Aadakilerden hangisi aerobik artma sistemlerinin bir parasdr? A) lk ktrme B) Havalandrma tank C) Damlatmal filtreler D) Dezenfeksiyon nitesi Aadakilerden hangisi koagulasyonun amalarndan deildir? A) Organik ve inorganik bulankln giderilmesi B) Renk giderimi C) Sertlik giderme D) Bakteri ve patojen giderimi Flotasyon ilemi, endstriyel atk sularn iinde bulunan ya zerreciklerinin atk suya katlan koaglant maddeler tarafndan ve bunlarn hava kabarcklaryla su yzeyine tanmas ilkesine dayanr. Havasz, yani oksijensiz sistemine.denir. ortamda gerekletirilen atk su artma

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Asidik ve bazik karakterdeki endstriyel atk sularn pH deerinin ayarlanmas ilemine denir.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Cevaplarnz doru ise uygulamal teste geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.

33

UYGULAMALI TEST (YETERLK LME)

Jar-test cihazn kullanarak eme suyundaki organik maddelerin kme ilemini gerekletiriniz. Gerekli malzemeler: 1.Jar-test cihaz 2.Beher

3.Pompal pipet

4.Mezr Evet Hayr

Deerlendirme ltleri nlnz giydiniz mi? Laboratuvar gvenlik kurallarna uydunuz mu? alma ortamnz hazrladnz m? Kullanlacak malzemeleri temin ettiniz mi? Numune sudan mezre 1 lt su ilave ettiniz mi? Mezrdeki 1 litre suyu behere boalttnz m? Jar-test cihazn atnz m? Beheri jar-test cihazna yerletirdiniz mi? Jar-test cihaznn kanatklarn behere gre ayarladnz m? Jar-test cihaznn devir ayar dmesini evirerek kanatklarn dnmesini saladnz m? Puarl pipet hazrladnz m? Puarl pipetle 0,49 m demir klorr(FeCl3) aldnz m? Demir klorr behere boalttnz m? Be dakika bekleyerek suda beliren organik maddeleri gzlemlediniz mi? Pipetle 0,18 m pelielektrolit zeltisi aldnz m? Pelielektrolit zeltisini behere boalttnz m? Be dakika bekleyerek sudaki organik maddeleri gzlemlediniz mi? Jar-test cihaznn devir ayar dmesini evirerek dnen kanat durdurdunuz mu? Jar-test cihaznn kanatklarn beherden kardnz m? Yirmi dakika bekleyerek organik maddelerin ktn gzlemlediniz mi? Jar-Test cihazn kapattnz m? Malzemeleri temizleyip teslim ettiniz mi? Rapor hazrladnz m?

DEERLENDRME Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnz veya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz. Kendinizi yeterli gryorsanz dier uygulama faaliyetine geiniz. Yetersiz olduunuzu dnyorsanz retmeninize dannz.

34

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aada verilen sorularn doru cevap klarn iaretleyiniz, boluklu cmleleri uygun kelimelerle tamamlaynz. 1. Aadakilerden hangisi anaerobik artmann balca faydalarndandr? A)Aerobik artmaya gre daha ucuzdur. B)Enerjinin tketimi yerine retimi sz konusudur. C)Anaerobik artma, daha az ntrient ihtiyac gerektirir. D)Anaerobik artma sistemleri tek boyutlarda imal edilebilir. Aadakilerden hangisi damlatmal filtre sisteminin paralarndan deildir? A) lk ktrme tank B) rtme tank C) ktrme tank D) Filtre tank Asidik ve bazik karakterdeki endstriyel atk sularn pH deerinin ayarlanmas ilemine ne denir? A) Dezenfektasyon B) Ntralizasyon C) Flokulasyon D) Adsorbsiyon Ham veya bir n ilemden gemi suyun okside olmak zere brakld havuzlara havuzu ad verilir. .filtreler dairesel ve dikdrtgen kesitli yataklardan oluur. Damlatmal filtre tabannda toplanan sular . sistemi ile alnr. . artma sistemlerinde daha az ntrient ihtiyac gerektirir

2.

3.

4.

5. 6. 7.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Cevaplarnz doru ise modl performans deerlendirme testine geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.

35

PERFORMANS TEST
Uygulama sorusu: Birinci uygulamada tama vanasndan elde edilen numune sudaki ktrme ilemini jar-test cihaz kullanarak yapnz. Suyun pH deerini lnz. Kullanlacak malzemeler: 1. Beher 2. pH metre 3. Mezr 4. Puarl pipet 5. Jar-test cihaz Evet Hayr

Deerlendirme ltleri Laboratuvar nlnz giydiniz mi? alma ortamnz hazrladnz m? Kullanlacak malzemeleri temin ettiniz mi? Bidondaki numune sudan mezre 1 lt su koydunuz mu? Mezrdeki 1 litre suyu behere boalttnz m? Jar-test cihazn atnz m? Beheri jar-test cihazna yerletirdiniz mi? Jar-test cihaz kanatklarn behere gre ayarladnz m? Jar-test cihaznn devir ayar dmesini evirerek kanatklar dnmesini saladnz m? pH metreyi atnz m? Numune suyun pH deerini ltnz m? Puarl pipet hazrladnz m? Puarl pipetle 0,49 m demir klorr(FeCl3) aldnz m? Demir klorr behere boalttnz m? Be dakika bekleyerek suda beliren organik maddeleri gzlemlediniz mi? Pipetle 0,18 m pelielektrolit zeltisi aldnz m? Pelielektrolit zeltisini behere boalttnz m? Be dakika bekleyerek sudaki organik maddeleri gzlemlediniz mi? Jar-test cihaznn devir ayar dmesini evirerek dnen kanat durdurdunuz mu? Jar-test cihaznn kanatklarn beherden kardnz m? Yirmi dakika bekleyerek organik maddelerin ktn gzlemlediniz mi? Jar-test cihazn kapattnz m? Malzemeleri temizleyip teslim ettiniz mi? Rapor hazrladnz m?

36

DEERLENDRME Bu yeterlik srasnda bilgi konularnda veya deneyde anlamadnz veya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz. Kendinizi yeterli gryorsanz dier modle geiniz. Yetersiz olduunuzu dnyorsanz retmeninize dannz.

37

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 D D C Kimyasal,fiziksel Aktiflenmi

RENME FAALYET2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 B B D C Adsorplanmas Anaerobik Ntralizasyon

MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7

D
B B Oksidasyon Damlatmal Boaltma Anearobik

38

KAYNAKA KAYNAKA
ELTEZ, Yrd.Do.Dr.Sumru, Atk Giderme, Bergama M.Y.O matbaas, zmir, 2005. TPRA (Trkiye Petrol Rafinerileri A), Atk Su Artma Tesisleri letme El Kitab I, Aliaa, 1985. TPRA (Trkiye Petrol Rafinerileri A), Atk Su Artma Tesisleri letme El Kitab II, Aliaa, 1986. TPRA (Trkiye Petrol Rafinerileri A), Atk Su Artma Tesisleri Laboratuvar Test Metotlar Kitab , Aliaa, 2003. www.cevresistem.com/image/kanalizasyon.jpg http://www.etcaritma.com/atksartma/s%C3%BCrec.htm http://www.idor.com.tr/images/ekipman.jpg http://www.kimyaevi.org/elementler/oksijen/oksijen.asp http://www.kimyasanal.net http://tr.wikipedia.org

39