Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
= .
u hlde, fazl ebekede gen bal altrlacak fazl motor, ayn ebekede
yldz bal altrlrsa gen bal iken ebekeden ekilen akmn 1/3 deerinde akm
eker. te bu zellikten yararlanarak asenkron motorlarn kalk annda ektii fazla akm
azaltlabilir. Yani ebekede gen bal alacak fazl motor, kalkn tamamlayacak
sre kadar yldz bal altrlr ve kalk yapan motor, normal balants olan gen
balantya geirilir. Buna yldz-gen yol verme denir. Burada dikkat edilmesi gereken
nemli zellik, yldz balantda motorun momentinin azalmasdr. nk yldz balantda
sargya uygulanacak gerilim % 42 azaldndan motorun momenti de azalr. Dolaysyla
gen bal alacak motorun ayn ebekede yldz bal alma sresi nemlidir (Bu
konuda ayrca bilgi verilecektir.). Ayrca yldz balantdaki kalk momenti, motordaki yk
karlayabilmelidir.
Sonu: Bir ebekede gen bal alacak motor, ayn ebekede yldz bal (Y)
olarak altrlabilir. Ancak bu durumda motorun gc ve momenti der. Bu zellikten
yararlanarak asenkron motorlarn kalk annda ektikleri fazla akm azaltmak iin yldz-
gen yol verme uygulanmas yaplabilir. Bu konu, sonraki blmde balant emalar
izilerek incelenmitir.
nemli not:
ebekede yldz bal altrlmas gereken motor, yanllkla gen bal altrlrsa
sarglarna 3 kat byk gerilim uygulanm olur. Gerilimdeki art oran kadar sarg akm
byyeceinden motor ar akm eker ve ksa srede artacak s sonucu sarglar yanar.
Onun iin yldz bal almas gereken motor, kesinlikle ayn ebekede gen bal
altrlmaz.
52
3.2.2.1.3. Yldz-gen almada Termik Sigorta Kontaktr Seimi
Yldz-gen yol vermede, ok nemli bir konu da kontaktr seimi ve termik ayar
akm deeridir. Byk seilen kontaktrlerle yaplan oluum ekonomik olmaz. Termik,
uygun ayar akm deerinde deilse grev yapamaz.
Yldz-gen yol vermede, kullanlan enerji kontaktr ile gen kontaktrnden
motorun faz akm (I / 3 ) geer. Yldz balama kontaktrnden ise motor akmnn 1/3
(I/3) deerinde akm geer.
Yksz hlde yldz-gen yol vermede, yldz balama kontaktr, motor gcnn
veya motor akmnn 1/3 deerinde, dier iki kontaktr ise 1/ 3 deerinde seilir.
Devrede kullanlacak kontaktrlerin seiminde de sigortalarda olduu gibi motor
anma akmnn bir st standart deeri alnr. rnein, motor etiketinde I=18A yazyorsa
kontaktr anma akm (Ie) 22 A seilir. Eer kontaktr anma akm daha byk deerde
(rnein 32A) seilirse kontaklar, oluan arktan dolay daha az ypranacandan kontaktr
mr uzar. Ayn zamanda byk akm deerli kontaktrn kontaklar, motorun ksa devre
akmlarna kar daha dayankl olur. Eer kontaktrn ekonomik olmas dnlmyorsa
kontaktrn motor anma akmndan daha byk seilmesi tavsiye edilir.
Yldz-gen yol vermede termik, motor ile kontaktr arasna balanmaldr. Bu
durumdaki termikten motor faz akm geer. Termik, motor akmnn 1/ 3 deerine veya
bu deerin en ok 1.2 kat kadar bir deere ayarlanmaldr.
Eer termik rle faz sarglarna balanacaksa bir faz sargsndan geecek olan If
deerine ayarlanr. Bu deer ebekeden ekilen akmn 1/ 3 deerindedir. Dier bir ifade
ile Ih.0,55 eklinde gsterebiliriz. Ancak termik rle enerji (C) kontaktrnn kna
balanacaksa dier bir deyile rleden motor hat akm geecekse bu kez rle, motor anma
akm deerine (Ih) ayarlanr.
ekil 3.7: Termik rlenin a) Faz sarglarna, b) Kontaktr kna balanmas
53
Motor devrelerinde koruma rlelerinin yan sra sigortalar da kullanlmaktadr. Sigorta
seilirken motor anma akmnn (etiket deeri) zerindeki ilk standart sigorta deeri seilir.
Eer otomatik sigorta kullanlacaksa bunun gecikmeli tip (G Tipi) olmasna dikkat
edilmelidir.
Motora yldz-gen yol verildiinde direkt yol vermeye gre ebekeden ekecei
akm 3 kat azalr. Bu da yaklak 2.Ih olacandan sigorta akm deeri motor etiket
deerinin iki kat seilebilir.
Asenkron motora yol verme iin kullanlacak olan sigorta, termik, kontaktr ve
kablolarn seimi iin retici firmalarn yaymlam olduu kataloglardan da faydalanlabilir.
Bu kataloglardaki deerler her firmann kendi rettii kumanda elemanlar iin geerlidir.
izelge 3.2de kontaktr ve termik sigorta seim tablosu, izelge 3.3te motor gc ve anma
akmna gre sigorta ile motora ekilecek kablo kesiti seim tablolar verilmitir.
izelge 3.2: Motorlar iin kontaktr, termik ve sigorta seim tablolar
54
izelge 3.3: Motor anma gc ve gerilimine gre sigorta ile kablo seim tablosu
55
3.2.2.1.4. Otomatik Yldz-gen alma Uygulamas
ekil 3.8: Otomatik yldz-gen alma devresi
ekil 3.8de otomatik yldz-gen alma devresi verilmitir. Devrenin almas b
2
butonuna basmakla balar. b
2
butonuna basldnda C
1
() kontaktr enerjilenir ve
kontaklar durum deitirir. C
1
kontaktr ile ayn anda d zaman rlesi ve C
1
kontaktr de
enerjilenir. Kumanda devresinde b
2
butonu mhrlenir, g devresinde motora ebeke
gerilimi uygulanr. kontaktr motorun Z-X-Y ularn ksa devre ettiinden motor ilk
anda olarak almaya balar.
Ayarlanan sre ( alma sresi) sonunda zaman rlesi kontaktrne seri bal olan
d kontan aar ve A kontaktrne seri bal olan d kontan kapatr. Bu durumda motor
balantdan ayrlp A balanr ve bu ekilde almasna devam eder. ve A kontaktr
bobinlerine seri bal olan A ve kontaklar, elektriksel kilitlemeyi salar.
b
2
butonuna basldnda motorun enerjisi kesilir ve durur. Herhangi bir nedenle ar
akm rlesine e
1
konta aldnda ve ebeke enerjisi kesildiinde de motor durur. ebeke
enerjisi tekrar geldiinde ise devre almaz ve almas iin tekrar b
2
butonuna basmak
gerekir.
Aadaki ekillerde deiik biimde tasarlanm otomatik yldz-gen alma
devreleri verilmitir.
56
ekil 3.9: Otomatik yldz-gen alma devresi (Alman, Trk normu)
ekil 3.10: ekil 3.9daki otomatik yldz-gen alma devresinin ayns (Amerikan normu)
57
ekil 3.11: Otomatik yldz-gen alma kumanda ve g devresi
ekil 3.12: ekil 3.11deki otomatik yldz-gen alma devresinin montaj emas
58
ekil 3.13: leri ve geri ynde alan otomatik yldz-gen alma kumanda devresi emas
ekil 3.14: leri ve geri ynde alan otomatik yldz-gen alma g devresi emas
59
3.2.2.1.5. Yldz-gen Rle ile Asenkron Motorun altrlmas
Elektrik motorlarnda balangta, ebekeden yksek akm eker. Bu durum ebekenin
ksa sre de olsa ar yklenmesine neden olur. Bu anlk olumsuz olay ortadan kaldrmak
iin motor ilk olarak gen, daha sonra yldz balantda altrlr. Yldz-gen yol verme
sistemlerinden geite oluan problemler arzalara sebep olmaktadr. Yldz-gen rle hem
balantlardaki basitlii hem de yldz balantdan gen balantya geiteki 200 ms'lik
gecikme, sistemin salkl almasn salar. Rlenin A1 ve A2 ularna gerilim verildiinde
YILDIZ LED'i yanar ve yldz kontaktrn ektirir (1-2 kontaklar ksa devre olur.). Yldz
konumunda ayarlanan sre kadar ekili kalr. Ayarlanan sre sonunda YILDIZ LED'i sner,
yldz kontaktr OFF konumuna geer. Yaklak 200 ms sonra GEN LED'i yanar ve
gen kontaktrn ektirir (2-3 kontaklar ksa devre olur.).
Yldz-gen rlesi enerji uygulandnda 1. rlenin konta zerinde yldz
kontaktr eker ve zaman saymaya balar. Zaman sonunda 1. rle brakr ve 2. rle ekerek
gen kontaktr devreye girer. Bu iki rle arasnda 300 msnlik bir gecikme fark
olduundan yldzdan gene geite kontaktrler korunmu olur. ekil 3.15te Y- rlenin
balant emas, ekil 3.16da Y- rlesinin sinyal ak diyagram, Resim 3.1de Y- rlesi
fotoraflar verilmitir.
ekil 3.15: nter RY-V2R ve RY-2R yldz-gen rlesinin balant emas
ekil 3.16: nter RY-V2R ve RY-2R yldz-gen rlesinin sinyal ak diyagram
60
Resim 3.1: Yldz-gen rlesi eitleri
3.2.2.1.6. Yldz-gen Paket alter ile Asenkron Motorun altrlmas
Sakncalarna ramen uygulamada baz yerlerde bu tip alterler kullanlarak yldz-
gen yol vermenin yapld grlmektedir. ok byk gl olmayan motorlarda
uygulanr. Kullanlacak alterin motor akmna uygun olup olmad kontrol edilmelidir.
Tambur tip yldz-gen alterin motor devresinin balants ve paket tipi yldz-gen
alterin emas ekil 3.18de gsterilmitir. Bu alterlerle yol vermede yldz balama sresi,
alteri kullanann kontrolndedir. Motor, normal hzna ulat anda, alter gen konumuna
getirilmelidir. Durdurma annda, hzl bir ekilde sfr konumuna alnmaldr.
fazl asenkron motorlara /A yol verilebilmesi iin btn sarg ularnn klemens
tablosuna kartlmas gerektii belirtilmiti. Paket tip /A alterin 9 tane balant ucu vard.
Bunlarn 3 tanesi RST ebeke faz ular, 3 tanesine UVW sarg giri ular, 3 tanesine de
ZXY sarg k ular balanr.
Sfr (0) konumunda iken alter ular ile faz ve sarg ular arasnda hibir irtibat
yoktur. alter konumuna alndnda faz ve sarg ular ile alter ular, ikier ikier
kprler tarafndan irtibatlandrlr. konumunda alter iindeki kontaklar aracl ile U-
R,Z-X, S-V, W-T, Y-X balantlar gerekletirilir. alter A konumuna alndnda ise
nceki balantlar alr ve bu kez U-R-Z, X-S-V, W-T-Y balantlar gerekleir. ekil
3.17de A.410 serisi yldz-gen paket alter balant emas verilmitir.
Paketin /A alterler genellikle gc fazla byk olmayan motorlara yol vermede
ekonomik olmalar nedeniyle kullanlr, bunun dnda fazla kullanlmaz. Paket tip /A
alterin fazla kullanlmama nedenlerini u ekilde aklayabiliriz.
/A yol vermede yldz alma sresi ve yldzdan gene gei sresi ok
nemli olduu hlde bu sreler, alterle kumanda eden kiinin tecrbesine
braklmtr.
61
Byk gl motorlarda paket alterle /A yol verildiinde frenleme sistemi
kullanlamaz.
Paket tip /A alter kullanldnda uzaktan kumanda yaplamaz.
Motora zaman ayarl devre ve koruma rleleri balanamaz.
Paket tip /A alterle kumanda edilen motor alrken ebeke enerjisi
kesildiinde alter 0 konumuna alnmaldr. Aksi takdirde enerji tekrar
geldiinde, motor A olarak yol alr ve motorda nemli arzalar oluur.
Yukarda saydmz sakncalardan dolay byk gl motorlara genellikle /A
alterle (kontaktr ve zaman rlesi ile) yol verilir.
Resim 3.2: Kollu alter ve paket alter resimleri
ekil 3.17: A.410 serisi yldz-gen paket alter balant emas
Piyasada deiik tip paket alterler bulunmaktadr. Genellikle A-410, A-411, A-419
serisi yldz-gen paket alterler kullanlmaktadr.
62
ekil 3.18: Tambur tip yldz-gen ve paket tipi yldz-gen alterin balants
Resim 3.3: eitli paket alter resimleri
ekil 3.19da A-410 serisi yldz-gen paket alterle asenkron motora yol verme
balant emas verilmitir.
63
ekil 3.19: A-410 serisi yldz-gen paket alterle asenkron motora yol verme balants
3.2.2.2. Oto Trafosu ile Yol Verme
gen alma gerilimi, ebeke gerilimine eit olmayan motorlara /A yol verme
yntemi ile yol verilememektedir. Bu tip motorlara, dier yol verme yntemlerinden oto
trafosu veya kademeli diren yntemi ile yol verilir.
Oto trafolar, gerilim ayarlama grevi yapan bir eit transformatrdr. Bu tip bir yol
vermede ebeke gerilimi oto trafosuna uygulanr. Kademeli olarak sarlan oto trafosunun
sekonder ucundan alnan gerilim motora uygulanr.
/A yol verme ynteminde yol alma akm, normal alma akmnn % 33.3nden
daha aaya drlememektedir. Hlbuki oto trafosu ile yol verme ynteminde yol alma
akm, normal alma akmnn % 65ine kadar drlmektedir. Kademeli olarak sarlan
oto trafosunun sekonder ucundan alnan gerilim, motorun alma geriliminden daha kk
deerlere drlr. Bylece motora dk gerilim uygulanmakta dolaysyla motorun yol
alma akm da dmektedir. Motor yol aldktan sonra trafo devreden karlr.
fazl asenkron motorlara direkt olarak yol verildiinde motor, yaklak normal
alma akmnn 6 kat kadar yol alma akm eker. Ayn motora /A yol verme yntemi ile
yol verildiinde ise yol olma akm 2.Ih deerinde olur. Eer bu motora oto trafosu ile yol
verilirse yol alma akm 1,5 Ih olur.
64
3.2.2.2.1. Bir Kademeli Oto Trafosu ile Yol Verme
ekil 3.20: Bir kademeli oto trafosu ile yol verme kumanda ve g devresi
ekil 3.20deki devrede, b
2
balatma butonuna basldnda d zaman rlesi ve C
1
kontaktr enerjilenir. C
1
kontaktrnn kontaklar durum deitirerek kumanda devresinde
C kontaktrn devreye sokar ve C
2
kontaktrne seri bal kontan aarak elektriksel
kilitlemeyi gerekletirir. Devreye giren C kontaktr de b
2
butonunu mhrler. G
devresinde ise C kontaklar ebeke gerilimini oto trafosuna uygular. C
1
kontaklar da oto
transformatrnn sekonder gerilimini motor sarg ularna uygular ve motor dk
gerilimle yol almaya balar. Zaman rlesi, ayarlanan sre (yol alma sresi) sonunda C
1
kontaktrne seri bal d kontan aar ve C
1
kontaktr devreden ayrlr. Ayn anda C
1
kontaktrnn kontaklar durum deitirildiinden, C
2
kontaktr devreye girer ve zaman
rlesi devreden kar. G devresinde dk gerilim kesilir ve C
2
kontaklar kapanarak
motor sarg ularna ebeke gerilimi uygulanr.
Kumanda devresindeki b
1
durdurma butonuna basldnda C kontaktrnn enerjisi
kesilir ve motor durur (ekil 3.20).
65
3.2.2.2.2. ki Kademeli Oto Trafosu ile Yol Verme
ekil 3.21: ki kademeli oto trafosu ile yol verme kumanda ve g devresi
ekil 3.21deki devrede, motoru altrmak iin b
2
balatma butonuna basldnda C
kontaktr, d zaman rlesi ve C
1
kontaktr ayn anda enerjilenir. C kontaktrnn kumanda
devresinde kapanan konta b
2
butonunu mhrleyerek srekli almay salar. Bu srada
g devresinde kapanan C ve C
1
kontaklar motorun, birinci kademe gerilim ile yol almasn
salar.
Bir sre sonra d zaman rlesinin konta kapanarak C
2
kontaktrn devreye sokar, C
2
de C1 kontaktr devreden kar. Kapanan d konta ile C
2
kontaktr ve d
1
zaman rlesi
enerjilenir. G devresinde kapanan C
2
kontaklar, oto trafosunun ikinci kademe gerilimini
motora uygular ve asenkron motor ikinci kademe gerilimle yol almaya devam eder.
d1 zaman rlesi ayarlanan sre sonunda d
1
gecikmeli alan kontan aarak C
2
kontaktrn devreden kartr ve gecikmeli kapanan konta ile C
3
kontaktrn devreye
alr. C
3
kontaktrnn kumanda devresinde alan konta ile de grevini tamamlayan C-C
1
-
C
2
kontaktrleri ve d-d
1
zaman rlelerini devreden kartr. G devresinde ise kapanan
kontaklar ile motora ebeke gerilimini uygular. Bylece asenkron motor b
1
durdurma
butonuna baslncya kadar ebeke gerilimi ile normal almasn srdrr.
3.2.2.3. Diren ile Yol Verme
fazl asenkron motorlara kademeli diren ile yol vermede temel prensip, ebeke
geriliminin bir ksmn yol verme direnci zerinde drmek ve geriye kalan gerilimi motora
uygulamaktr. Bylece motor ilk kalknma annda ar akm ekmeden dk gerilimle yol
alm olur.
66
Kalknma akmn azaltmak iin byk gl motor devresine seri olarak ayarl diren
balanr. Kademeli olarak ayarlanan direncin kademeleri sra ile kontaktr kontaklar
tarafndan devreden karlr. Bu uygulamada tek kademe diren kullanldnda kalknma
akm % 50 civarnda, ok kademeli diren kullanldnda ise kademe saysna gre daha da
fazla der.
3.2.2.4. Rotoru Sargl Asenkron Motorlara Yol Verme
Bilezikli asenkron motor da denen rotoru sargl asenkron motorlar da sincap kafesli
asenkron motorlarda olduu gibi kalknma annda ar akm eker. Ancak rotoru sargl
asenkron motorlarda rotor sarg direnci, yol verme annda devresine diren eklenerek
artrlrsa kalknma annda motordan maksimum dndrme momenti elde edilir. Bu nedenle
rotoru sarl asenkron motorlarn yol alma karakteristikleri, sincap kafesli asenkron motorlara
gre daha iyidir.
Yol verme annda rotor sarglarna diren eklendiinde motor, maksimum moment ve
normal kalknma akm ile yol alr. Rotor devresine diren eklenmemi bir asenkron motor
maksimum dndrme momentine senkron devrin % 80inde ular. Eer rotor sarg direnci
% 20 artrlrsa motorun ilk hareketinde maksimum dndrme momenti elde edilir.
Bu nedenle rotor devresine yol verme srasnda bir veya birka kademe diren
eklenerek hem yol alma akm azaltlm olur hem de maksimum kalknma momenti elde
edilir. lk anda rotor devresine, motorun gcne uygun direnler balanr. Motor yol aldka
direnler kademe kademe devreden kartlr ve sonunda rotor sarg ular ksa devre edilir.
Ayrca eklenen direnle deiik yklerde motor devir says ayarlanabilir.
3.2.3. Mikro lemcilerle Yol Verme
Bu yntemle motorlara yol verme ilk kuruluta pahal olmasna ramen motorlarn
vuruntu olmadan yumuak kalk yapmalar ve motor devri geni snrlar iinde
ayarlanmalar son zamanlarda tercih edilen yntemlerin banda gelmektedir. Yaps ve
alma prensibi mikro ilemci temeline dayanan bu elemanlar ebeke ile motor arasna
balanr. Motorun nasl alaca mikro ilemciye girilir. Motor istenen ekilde alr.
3.2.3.1. Yumuak Yol Verme (Softstarter ile Yol Verme)
Baz motorlarn yumuak yol almas istenir. SOFTSTARTER yol vericiler olarak
anlan bu cihazlarda, motora uygulanan gerilim ve motor akm izlenilerek ayarlanr.
Mikropresesr tabanl kontrol sistemleri ile donatlm yol vericiler motordaki (moment) tork
akm ilikisini zamana bal olarak yava yava ayarlamas nedeni ile motorun devreye
girmesi ve devreden kmas darbe yapmadan yumuak olmaktadr.
Soft starter motor akm ve gerilimini kontrol ederek motorun devreye girmesi
srasnda ebeke gerilimini % 30 deerinden itibaren % 100e kadar kontroll bir ekilde
motora tatbik eder. Ayn zamanda motorun devreden kmas srasnda da % 100 deerinden
% 30 deerine kadar kontrol ederek devreden ayrr.
67
ekil 3.22: Sofstarder ile yol verme tek hat emas
Motora uygulanan gerilimin istenen deere gre dzeltilmesi, motorda frenleme
yaplmas, kalk ve duru sresi ayarlar mmkndr. Dolayl yol vermeye de uygun olan bu
cihazlar, motor glerine gre kullanlr. Softstarter kullanarak yol vermede, ek bir enerji
kontaktrne ihtiya yoktur. Direkt balantl ve V
3
balantl yumuak yol verme tipleri
vardr.
ekil 3.23: Sofstarder ile yol verme kumanda ve tek hat emas
Dolayl yol vermede, kalk sresi 0-20 saniye arasnda ve kalk gerilimi, motor
anma geriliminin %40 ile % 100 arasnda ayarlanabilir. Zemin temizleme makinelerinde,
araba ykama tesislerinde, asansrlerde, yryen merdivenlerde ve kk tayc bantlarda
tercih edilir.
Sonu olarak motor kalk akmnn drlmesi ve moment darbelerinin nlenmesi
ile motor besleme kablosuna ve yke binen zorlamalar azaltlm olur. Bylece bakm
masraflar ve bakm periyotlar azalr.
68
ekil 3.24: Yumuak yol verici balant emas
ekil 3.22, 3.23 ve 3.24te yumuak yol verici resimleri ve bunlara ait balant
emalar verilmitir. Bu cihazlar, yol alma momentini drerek motoru rahatlatr ve
ebekeden ekilen akm azaltmak suretiyle de ebekede tehlikeli akm darbelerinin
olumasn engeller. Kontroll faz kyc devresi, balangta motora dk gerilim uygular
ve sonrasnda bu gerilimi srekli biimde artrr. Bylece yldz-gen yol vermede
karlatmz motor momentindeki ani darbeler engellenmi olur. Motorun yol alma ilemi
tamamlandktan sonra, ebeke gerilimi ile almaya balar.
3.2.3.2. Frekans Deitirici (Src) ile Yol Verme
Asenkron motorlarn kutup says ve frekans deitiinde hz da deiir
(n=60.f/pdir). Src de denen mikro ilemci elektronik elemanlar ile asenkron motor
statoruna uygulanan gerilim frekans oran, motorun alma artlarna bal olarak
deitirilerek istenen devirde istenen moment elde edilmektedir.
Bu konuyla ilgili daha fazla bilgi renme Faaliyeti-2de verilmitir.
69
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET-1
Atlye ortamnda ve retmeniniz gzetiminde, asenkron motorun / almas iin
gerekli kumanda ve g devrelerini kurarak altrnz.
UYGULAMA FAALYET
70
lem Basamaklar neriler
Asenkron motorun alma akm, gerilim
ve g deerlerini tespit ediniz.
Motorun ve sistemin gerektirdii yol
verme sistemini tespit ediniz.
Sistem elemanlar arasndaki elektrik
balantlarn yapnz.
Motoru altrarak gerekli parametre ve
sre ayarlamalarn yapnz.
altrlacak motorun etiketine bakarak
alma eklini (Y-) belirleyiniz.
almaya balamadan nce gerekli
gvenlik nlemlerini alnz.
Kumanda elemanlar arasndaki
balantlar dzgn ve dikkatli yapnz.
Balant vidalarn iyice sknz.
Motorun balantlarn kontrol ediniz.
Motorun normal devrine ulama sresini
tespit ederek zaman rlelerini uygun
srede ayarlaynz.
retmeninize haber vermeden enerji
vermeyiniz.
Motorun yol alma akmn ve normal
akmn lerek karlatrnz.
71
UYGULAMA FAALYET-2
Atlye ortamnda ve retmeniniz gzetiminde, asenkron motorun /, ileri geri
almas iin gerekli kumanda ve g devrelerini kurarak altrnz.
lem Basamaklar neriler
Asenkron motorun alma akm, gerilim
ve g deerlerini tespit ediniz.
Devre iin gerekli elemanlar uygun
zellikte temin ediniz.
Kumanda devresini tekniine uygun
hatasz kurunuz.
G devresini tekniine uygun hatasz
kurunuz.
Motorun dan e gei sresini tespit
ederek zaman rlesini ayarlaynz.
Devreyi retmeniniz gzetiminde ileri ve
geri - olarak altrnz.
Kullanacanz devre elemanlarnn
motor akm ve gerilimine uygunluunu
kontrol ediniz.
almaya balamadan nce gerekli
gvenlik nlemlerini alnz.
Kumanda elemanlar arasndaki
balantlar dzgn ve dikkatli yapnz.
Balant vidalarn iyice sknz.
Motorun balantlarn kontrol ediniz.
Motorun normal devrine ulama sresini
tespit ederek zaman rlelerini uygun
srede ayarlaynz.
retmeninize haber vermeden enerji
vermeyiniz.
Motorun yol alma akmn ve normal
akmn lerek karlatrnz.
72
UYGULAMA FAALYET-3
Atlye ortamnda ve retmeniniz gzetiminde, asenkron motorun rle ile /,
almas iin gerekli kumanda ve g devrelerini kurarak altrnz.
lem Basamaklar neriler
Asenkron motora uygun devre
elemanlarn seiniz.
Rle ile kontaktrlerin balantsn
yapnz.
Komtaktrler ile motor balantlarn
yapnz.
dan e gei sresini tespit etmek ve
rleyi ayarlaynz.
retmeninizin kontrolnde devreyi
altrnz.
Kullanacanz devre elemanlarnn
motor akm ve gerilimine uygunluunu
kontrol ediniz.
almaya balamadan nce gerekli
gvenlik nlemlerini alnz.
Balant vidalarn iyice sknz.
Motorun balantlarn kontrol ediniz.
Motorun normal devrine ulama sresini
tespit ederek rleyi uygun srede
ayarlaynz.
retmeninize haber vermeden enerji
vermeyiniz.
73
UYGULAMA FAALYET -4
Atlye ortamnda ve retmeniniz gzetiminde, asenkron motorun paket alter ile /
almas iin gerekli kumanda ve g devrelerini kurarak altrnz.
lem Basamaklar neriler
Asenkron motora uygun devre
elemanlarn seiniz.
Paket alter ularnn tespitini yapnz.
Paket alter ile motor balantlarn
yapnz.
retmeninizin kontrolnde devreyi
altrnz.
Motor kalkndnda dan e gei
yapnz.
Kullanacanz devre elemanlarnn
motor akm ve gerilimine uygunluunu
kontrol ediniz.
almaya balamadan nce gerekli
gvenlik nlemlerini alnz.
Balanty tekniine uygun yapmaya
zen gsteriniz.
Devre balantlarn kontrol ediniz.
retmeninize haber vermeden enerji
vermeyiniz.
Motorun normal devrine ulama sresini
tespit ederek bu sre sonunda dan e
geii manuel olarak yapnz.
74
UYGULAMA FAALYET-5
Atlye ortamnda ve retmeniniz gzetiminde, asenkron motorun bir kademeli oto
trafosu ile yol verme, almas iin gerekli kumanda ve g devrelerini kurarak altrnz.
lem Basamaklar neriler
Devre iin gerekli asenkron motor ve oto
trafosu uyumunu kontrol ediniz.
Oto trafosunun kademe gerilim deerini
belirleyip ayarlaynz.
Kumanda devresini tekniine uyun olarak
kurunuz.
G devresini tekniine uygun kurunuz.
retmeninizin kontrolnde devreyi
altrnz.
Kademeli yol vermede motorun ektii
akmlar lerek direkt yol verme ile
mukayese ediniz.
Kullanacanz devre elemanlarnn
motor akm ve gerilimine uygunluunu
kontrol ediniz.
almaya balamadan nce gerekli
gvenlik nlemlerini alnz.
Balanty tekniine uygun yapmaya
zen gsteriniz.
Devre balantlarn kontrol ediniz.
retmeninize haber vermeden enerji
vermeyiniz.
Akm lme ilemini pens ampermetre
ile uygun kademede yapnz.
75
PER Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler
iin Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
FORMANS DEERLENDRME
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1. Devre elemanlarn eksiksiz ve gerekli zellikte seebildiniz
mi?
2. Devre emasn inceleyerek elemanlarn grevlerini
kavrayabildiniz mi?
3. Kumanda devresini hatasz ve tekniine uygun kurdunuz mu?
4. G devresini hatasz ve tekniine uygun kurdunuz mu?
5. dan e gei sresini kullandn motora gre tam olarak tespit
ettiniz mi?
6. Devreyi hatasz olarak altrabildiniz mi?
7. - yol verme devrelerinin hangi amala kullanldn
kavrayabildiniz mi?
8. dan e gei sresini kullandnz motora gre tam olarak tespit
ettiniz mi?
9. Devreyi ileri - ynde - olarak hatasz olarak altrabildiniz mi?
10. Devreyi geri + ynde - olarak hatasz olarak altrabildiniz mi?
11. - yol verme devrelerinin hangi amala kullanldn
kavrayabildiniz mi?
12. Rle-kontaktr balantlarn tekniine uygun yaptnz m?
13. Kontaktr-motor balantlarn tekniine uygun yaptnz m?
14. Devreyi - olarak hatasz olarak altrabildiniz mi?
15.Paket alter kontak emasn kavrayabildiniz mi?
16. Paket alter-motor balantlarn tekniine uygun yaptnz m?
17. dan e gei sresinin paket alterle yaplan uygulamalarda nasl
ayarlandn kavrayabildiniz mi?
18.Oto trafosu kademe gerilim deerini, doru belirleyip ayarladnz
m?
19. Direkt yol verme ve kademeli yol verme arasndaki farklar
kavrayabildiniz mi?
PERFORMANS DEERLENDRME
76
LME VE DEERLENDRME
Aada bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D,
yanl ise Y yaznz.
1. ( )Etiketinde, Y 380 V yazan motorlara Y yol verilir.
2. ( )Etiketinde, A 380 V veya A 380V/Y660V yazan motorlara A yol verilir.
3. ( )Etiketinde, A 220 V/Y 380 V yazan motorlara A yol verilir.
4. ( )Motorlar ilk kalknma annda 4-6 kat akm ektiklerinden ar akm rlesi bu
deere ayarlanmaldr.
5. ( )Oto trafosu ile yol verme, dk gerilimle yol verme yntemidir.
6. ( )Yldz-gen rlesi ile yol verme, mikro ilemci ile yol verme yntemidir.
7. ( )Yldz-gen paket alterle yol verme ynteminde Y ve A kontaktrleri kullanlr.
8. ( )Yldz-gen yol verme ynteminde yldz almadan gen almaya geme
sresi nemli deildir.
9. ( ) fazl ebekede gen bal altrlacak fazl motor, ayn ebekede yldz
bal altrlrsa gen bal iken ebekeden ekilen akmn 1/3 deerinde akm
eker.
10. ( )Yksz hlde yldz-gen yol vermede, yldz balama kontaktr, motor
gcnn veya motor akmnn 1/3 deerinde, dier iki kontaktr ise 1/ 3 deerinde
seilir.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
LME VE DEERLENDRME
77
RENME FAALYET4
Uygun ortam salandnda motor iin gerekli frenleme sistemini TSE, Tesisat
Ynetmelii ve artnameye uygun gerekletirebileceksiniz.
evrenizde bulunan iletmelerde motorlarn frenleme dzenekleri ile nasl
durdurulduunu ve bu makinelerin hangi grevi yerine getirdiini aratrnz.
Balatal frenleme sistemlerinin nerelerde kullanldn aratrnz.
Dinamik frenleme iin kullanlan doru akm kaynaklarnn nelerden
salandn aratrnz.
Kazanm olduunuz bilgi ve deneyimleri arkada gurubunuz ile paylanz.
4. MOTOR N GEREKL FRENLEME
SSTEMN KURMAK
Bu renme faaliyetinde asenkron motorlarn frenlenmesi (ani olarak durdurulmas)
konusunda bilgi ve beceriler kazanaksnz.
Fren motorlarnn balca grevi; tahrik sistemini hzl, gvenli bir ekilde daha ksa
srede durdurmak, belli bir konumda tutmak ve gvenli frenlemeyi salamaktr. Fren
dzeneklerinin iletmelerde kullanlmasnn gereklilii artk tartlmaz hle gelmitir. Hzl
durdurma yntemiyle tahrik dzeninin bota alma ve l zaman blgelerinin azaltlmas
ile sistem verimi daha da artrlr.
RENME FAALYET4
AMA
ARATIRMA
78
ekil 4.1: Frenleme yaplan ve yaplmayan sistemlere ilikin grafikler
4.1. Frenlemenin nemi ve eitleri
Motorlarn enerjisi kesildikten sonra rotorun kendi ataletinden dolay bir sre daha
dnn srdrr. Yani motorun durmas iin durdurma butonuna basldnda motor
durmayp bir sre daha azalan bir hzla dnmeye devam eder ve sonra durur.
zellikle byk gl motorlarn ebatlar da byk olduundan, durma sreleri
uzundur. Bilhassa seri imalatta motorlarn durma sresi byk nem tar. nk seri
imalatta kullanlan bir tezghta durdurma butonuna basldktan sonra paray deitirmek
iin motorun durmas beklenir. Bu da hem zaman kaybna, hem de baz i kazalarna neden
olur. Hlbuki motor ksa srede durdurulursa zamandan kazanlarak daha ok i yaplr. te
motorun durdurma butonuna basldnda hemen durmas iin yaplan uygulamaya frenleme
denir. Gnmzde kullanlan ferenleme eitleri:
Balatal frenleme
Dinamik frenleme
Ani durdurma
4.1.1. Balatal Frenleme
ki adet balata aracl ile motor kasnann sklarak durdurulmasna balatal
frenleme denir. Genellikle asansrlerde ve vinlerde kullanlan balatal frenleme, motor
fabrikalar tarafndan zel olarak retilen motorlara uygulanr.
79
Bu eit frenlemede motorun kasna bir yay araclyla iki balata tarafndan sklr.
Balatal frende bulunan bir elektromknats enerjilendiinde balatalar aarak motor
kasnan serbest brakr. Balatal frenin ( A ) bobini frenleyecei motorun ularna balanr.
Motor almaya baladnda elektromknatsn bobini enerjilenir. Balatalar motor
kasnandan ayrlr. Bu anda motor henz ebekeye balandndan yol alarak normal
almasna balar. Durdurulmak istendiinde motor elektriksel olarak ebekeden ayrlr.
Ayn anda (A) fren bobininin de enerjisi kesilmi olur. ekil 4.2de grld gibi Y
yaynn etkisiyle balatalar motor kasnan skar. Motor kasna ile balatalar arasndaki
mekanik srtnme kuvveti, motoru ok ksa bir zaman iinde durdurur. Balatal frenler
asansr ve vin benzeri dzeneklerde kullanlan motorlarn frenlenmesinde ska kullanlr.
ekil 4.2: Elektromknats ile alan balatal bir fren dzenei
Stator ve rotor normal bir asenkron makinedeki gibi yaplr. Ancak mekanik bir
frenleme dzenei ilave edilir. ebekeden beslenen bir frenleme bobini ile alan bu
frenleme dzeni motordan ayrdr. Bu tr motorlar genelde d yzeyden soutmaldr.
fazl asenkron motorlar standart paralardan yaplr. Kuru tipte alan bir fren dzeni,
elektromanyetik bir aygttr. Bobinden akm geince oluan manyetik alann ekim kuvveti,
yay kuvvetini yener ve fren braklr ve fren dzeni havalandrcnn bulunduu arka kapak
ksmna yerletirilir. Sabit ksm fren yanndaki motor kapana hareketli ksm ise motor
miline sabitlenir. Frenleme tepsisinin iki tarafnda balata bulunur. Balatalar motorun
anmaya dayankl ekilde yaplan motor yatak kapaklarna srtnerek frenleme yaplr.
Sabit ksmda bulunan ekim tepsisi cvatalar zerinden kapaa balanr. Snrl eksenel
hareket yapabilir. Ayrca dnemez ve arasnda elektromknatsn boyuna gre 0,2 ~ 0,5 mm
mesafe bulunur. Motor akm kesildiinde elektromknats bobininden de akm gemez.
Bask yaylar ekim tepsisi zerinden frenleme tepsisini yatak kapa zerine bastrr.
Bylelikle bir fren momenti oluur ve mil frenlenir.
Sistemde elektromknatsn akm ayarlanarak bask balatasnn ve tepsinin birbirine
kar uyguladklar kuvvet ayarlanarak fren momenti de ayarlanabilir. Fren bobini genellikle
doru akmla beslenir. Bunun sebebi ise alternatif akmdaki sfr gei anlarndaki momentin
de o anlarda sfr olmasdr. Bu ise istenen ayar fren momentinin de darbeli ve vuruntulu
almasna sebep verir. Eer fren momenti ayarlanmayacak ve sadece ama kapama
yaptrlacaksa elektromknats bobini istenirse alternatif akmla da yaplabilir. Fakat yine de
denebilir ki ama kapama yaptrlacak olsa bile elektriksel bakmdan iyi bir frenleme
80
alternatif akmla yaplamaz. Zira alternatif akmda ama kapama sresi doru akma nazaran
kat artar. Frenleme momenti akmsz durumda ve yay kuvvetiyle salandndan tepsi
fren ayn zamanda bir gvenlik frenidir. Zira motor alrken ebekeden elektrik enerjisi
kesilse bile fren kendi kedini kilitler ve dzenek durur. Fren momenti motor momentinin
yaklak iki katdr. My=2.Mn
ekil 4.3: Yldz-gen alan motorun balatal frenleme durdurulmasna ait kumanda emas
ekil 4.3teki devrede b
2
butonuna basldnda, C kontaktr enerjilenerek
kontaklarn kapatr. Mhrleme konta ve transformatre seri bal kontak kapanarak
motorun frenleme bobinini enerjilendirir. Nvenin enerjilenmesiyle motor kasnan skan
balatalar, kasna serbest brakr. Motor yldz bal olarak alr. Bir sre sonra d zaman
rlesi Y kontaktrnn enerjisini keserek kontaktrn enerjiler. Motor olarak
almasn srdrr. Motor durdurulmak istenirse b
1
butonuna baslr ve motorun enerjisi
kesilir. Ayn zamanda fren bobini de enerjisiz kalr ve balatalar yay vastasyla sklr.
Bylece motor balatalarn motor kasnan skmas ile frenleme gereklemi olacaktr.
Frenli motorlar
Mekanik ve elektriksel zellikleri QS tip motorlar ile ayndr. Kasnak taraf aks
motor kapa pik dkmdr.
Frenli motorlarda standart olarak 100V, D.C. gerilimle alan, gvenilir
elektromanyetik fren mekanizmas kullanlmaktadr. zel uygulamalar iin fren voltaj
deitirilebilir.
81
Enerji kesildiinde yay kuvveti ile fren balatasn sktran hareketli disk otomatik
olarak frenlemeyi gerekletirir. Tekrar enerji verildiinde manyetik olarak geri ekilen disk
fren balatasnn serbest kalmasn salayarak milin hareketini imkn salar. Fren balatas
asbestsiz malzemeden yaplm olup uzun mrldr. Ayar halkas yardmyla fren momenti
deitirilebilir. Resim 4.1de frenli motor resimleri verilmitir.
Resim 4.1: Frenli motor resimleri
Fren motorlar yardmyla i makinelerinin zorlanmadan ve snmadan frenlemesi
salanr.
Fren motorlarndan beklenen balca zellikleri sralayacak olursak:
Fren balatasnn az anmas ve az bakm gerektirmesi, kk yer tutmas, basit
olmas, korozyona dayankl olmas, yksek iletme gvenlii salamas, byk savurma
ktlelerini frenleyebilmesi, durma esnasnda fren kuvvetini srekli koruyabilmesi, minimum
grlt ile almas, fren kuvvetinin mekanik olarak veya elektriksel olarak kolayca
ayarlanabilmesi, ok sk devreye girip kabilmesiyle elverilidir. Genellikle fren
motorlarnda bir asenkron motor ve bir fren donanm ile birletirilerek kullanlr.
Yay baskl elektromanyetik frenler
ok geni bir uygulama alanna sahip olan elektromanyetik frenler, elektrik
motorlarnda hassas ve kararl frenleme yapar. DC ve AC gerilimlerle almaktadrlar.
Genellikle DC gerilimle alr. Resim 4.2de yay baskl elektromanyetik fren resimleri ve
fren bobinin resmi verilmitir.
Elektromanyetik frenlerin uygulama alanlar; makineler, vin, crane, aa ileme
makineleri, metal ileme makineleri, ambalaj makineleri sanayi, bant, konveyr sanayi,
deiik endstriyel uygulamalardr.
82
Resim 4.2: Yay baskl elektromanyetik fren resimleri ve fren bobini
alma sistemi
Elektromanyetik frenlerin iki srtnme yzeyi ve bu yzeylerin arasnda balata
bulunur.
Fren torku, bobine DC gerilim uygulanmad zaman bask yaylarnn kuvveti ile
balatann srtnme yzeyleri, iki flan arasnda sktrlmas sonucunda oluturulur.
Fren bobininin beslenmesiyle fren gvdesinde manyetik alan oluturulur ve fren bask
flan elektromknatsa doru ekilir. Bu durumda rotor mili zerine oklu dili dzenek ile
taklm olan balata serbest kalr.
Gerilim kesilince manyetik alan yok olur ve yaylarn kuvveti ile bask pleyti balatay
sktrr, bu suretle motor frenlenmi olur. Frene gerilim uygulanmad srece fren yaylarn
yapt bask nedeni ile kapal durumdadr. Gerilim uygulandnda elekromanyetik kuvvet
yay basksn yenerek freni aar. Resim 4.3te yay baskl elektromanyetik fren motoru
resimleri verilmitir.
Resim 4.3: Yay baskl elektromanyetik fren motoru resimleri
4.1.2. Dinamik Frenleme
Alternitaf akm motorlarn durdurmak iin ebeke enerjisi kesildikten sonra stator
sarglarna doru gerilim uygulanarak yaplan frenleme ekline dinamik frenleme denir. Bu
frenlemeye elektriksel frenleme de denir.
83
Uygun bir kumanda devresi ile durdurma butonuna basldnda stator sarglarndan
alternatif gerilim kesilir ve doru gerilim uygulanr. Daha nce deiken dner manyetik
alann meydana geldii stator sarglarnda bu kez, dzgn ve sabit bir manyetik alan
meydana gelir. Sincap kafesli rotor sabit manyetik alan iinde kendi ataleti ile dnmeye
devam ettiinden rotor ubuklarnda bir emk indklenir. Geen ksa devre akmndan dolay
NS kutuplar oluur. te, rotor kutuplar ile stator kutuplarnn birbirini etkilemesi soncunda
rotor ksa srede durur. Eer durdurma butonuna alt kontaklar kapanmayacak ekilde hafife
baslrsa dinamik frenleme bobini enerjilenemeyeceinden motor frenlemesiz olarak durur.
Frenleme bobinine uygulanacak doru gerilimin deeri, motor gcne ve stator
sarglarndan geecek akma gre deiir. Byk gl motorlar byk ebatl olduundan
rotorun ataletinden dolay durma sresi uzundur. Hlbuki kk gl motorlarn
kendiliinden durmas daha ksa srer. Bu nedenle frenleme bobinine byk gl
motorlarda daha fazla, kk gl motorlarda daha az gerilim uygulanr.
Dier yandan frenleme srasnda stator sarglar, geen doru akma yalnzca omik
diren etkisi gsterir. Bu nedenle frenleme srasnda sarglardan geen akmn, motorun
normal alma akmn gememesine dikkat edilir. Aksi hlde stator sarglar yanabilir.
Sarglara uygulanan doru gerilim arttka frenleme sresi ksalr, gerilim azaldka frenleme
sresi uzar.
4.1.2.1. Dinamik Frenleme Geriliminin Hesaplanmas
Motor yldz bal ise
Yldz bal stator sarglarnn omik direnlerini ekildeki gibi izersek toplam diren
adaki gibi olur. Dengeli sarglarda her faz sargsnn da omik direnci birbirine eit
olduundan forml cdeki gibi olur.
a) RT=R1 +
3 2
3 2.
R R
R R
+
b) R1 =R2 =R3
c) RT = R1 +
2
1 R
d) RT = 1,5. R1 olur.
R1 direncini bir faz direnci olarak ifade edersek
RT = 1,5. Rf forml elde edilir.
UDA = I DA . RT
UDA = I DA . 1,5. Rf
Doru akm kaynann gc;
P DA = UDA . I DA
84
Rf= Motorun bir faz sargs omik direnci (O)
RT = Motor faz sargs toplam (e deer) direnci (O)
UDA = Motora uygulanacak doru gerilimin deeri (V)
I DA = Motor sarglarndan geecek doru akm deeri (A)
P DA = Doru akm kaynann gc (W)
Motor gen bal ise
Not: R3 direnci, ksa devre olduu iin ileme konulmamtr.
Stator sarglarna uygulanacak doru gerilimin deeri: UDA = 2. I DA . RT
UDA = 2. I DA .
2
F R
UDA = I DA . F R olur.
Doru akm kaynann gc ise P DA = UDA . 2.I DA dr.
rnek: Etiket deerleri 3,3 kW, A380 V, 7,5 A, Coso= 0,83, 2850 d/d, 50 Hz olan
fazl asenkron motorun bir faz sargs omik direnci 3,9 O olarak llmtr. Motora
uygulanacak doru gerilimin deerini ve doru akm kaynann gcn bulunuz.
If=
3
I
=
73 , 1
5 , 7
= 4,3 A
Motor yldz balandnda:
UDA = I DA . 1,5. Rf P DA = UDA . I DA
UDA = 4,3 . 1,5 . 3,9 P DA = 25,15 . 4,3
UDA = 25,15 V P DA = 108,14 W
RT =
2 1
2 1.
R R
R R
+
R1 =R2 =R3 olduundan
RT =
2
1 R
R1 faz direnci ( F R ) olduundan
RT =
2
F R
eklinde yazlr.
85
Motor gen balandnda:
UDA = I DA . F R P DA = UDA . 2.I DA
UDA = 4,3 . 3,9 P DA = 16,77 . 2 . 4,3
UDA = 16,77 V P DA = 144,22 W
rnek: Etiketinde 380 V, 7A, cos = 0.85, 3,5 kW, 2850 d/d, 50 Hz yazl motorun
U-X ularnda 4 O llmtr. Motora frenleme iin uygulanacak doru gerilimin deerini
ve kaynan gcn bulunuz.
If=
3
I
=
73 , 1
7
= 4,04 A
Motor yldz balandnda:
UDA = I DA . 1,5. Rf P DA = UDA . I DA
UDA = 4,04 . 1,5 . 4 P DA = 24,24 . 4,04
UDA = 24,24 V P DA = 97,92 W
Motor gen balandnda:
UDA = I DA . F R P DA = UDA . 2.I DA
UDA = 4,04 . 4 P DA = 16,16 . 2 . 4,04
UDA = 16,16 P DA = 130.57 W
4.1.2.2. Dinamik Frenleme Devre Uygulamalar
Buton kontroll dinamik frenleme devresi
ekil 4.4teki devrede b
2
(Balatma) butonuna basldnda C kontaktr enerjilenir.
G devresindeki kontaklarn kapatarak motorun almasn salar. Motoru durdurmak iin
b
1
(durdurma-fren) butonuna baslr. C kontaktrnn enerjisi kesilerek motor devresini aar.
Ayn zamanda DF (dinamik frenleme) kontaktr enerjilenirken transformatr de ebekeye
balanr. DF kontaktrnn kontaklar kapannca kpr diyot klar da motor ularna
balanr. Yukarda anlatlan durumlara gre motor kilitlenerek durur. b
1
butonundan elimizi
ektiimizde DF kontaktrnn ve transformatrn enerjisi kesilir.
86
ekil 4.4: Buton kontroll dinamik frenleme devresi
Dz zaman rleli dinamik frenleme devresi
ekil 4.5: Dz zaman rleli dinamik frenleme devresi
ekil 4.5teki devrede alan motoru durdurmak iin b
1
durdurmu butonuna
basldnda zaman rlesi ve DF dinamik frenleme kontaktr enerjilenir. Kumanda
devresindeki normalde ak d konta, b
1
butonunu mhrler, normalde kapal DF konta
alarak C kontaktrnn enerjisi kesilir. Kapanan DF konta ile trafoya ebeke gerilimi
uygulanr ve sekonder gerilimi kpr dorulma ile dorultulur. G devresinde ise C
87
kontaklar alarak motor ebekeden ayrlr ve DF kontaklar kapanarak stator sarglarna
doru gerilim uygulanr. Frenleme sresi sonunda (motor durduunda), zaman rlesinin
kumanda devresindeki d konta alarak DF kontaktr ve d zaman rlesinin enerjisi kesilir.
Bylece motor, frenlemeli olarak durmu olur.
Ters zaman rleli dinamik frenleme devresi
ekil 4.6: Ters zaman rleli dinamik frenleme devresi
ekil 4.6daki devrede balatma butonuna basldnda C kontaktr ile d zaman
rlesi enerjilenir. d zaman rlesi nce normalde kapal ani alan kontan aar, sonra
normalde ak gecikmeli alan kontan kapatr. Bylece motor almaya baladnda DF
kontaktr enerjilenmez. b
1
durdurma butonuna basldnda C kontaktr ile d zaman
rlesinin enerjisi kesilir. G devresinde motor ebekeden ayrlr. Kumanda devresindeki C
konta ile ani kapanan d konta kapanr ve DF kontaktr enerjilenir. G devresinde
motor sarglarna doru gerilim uygulanarak motor frenlenir. Frenleme sresi sonunda
zaman rlesinin normalde ak gecikmeli alan konta alarak DF kontaktrnn enerjisi
kesilir ve devre normal konumuna dner.
ki ynde alan motorun dinamik frenleme devresi
- Dz zaman rleli
ekil 4.7de verilen devrede ileri butonuna (b
2
) basldnda motor ileri ynde, geri
butonuna (b
3
) basldnda motor geri ynde dner. leri veya geri ynde alan motoru
durdurmak iin b
1
durdurma butonuna basldnda zaman rlesi ve DF kontaktr
enerjilenir. Kumanda devresinde DF konta, b
1
durdurma butonuna mhrler, g
devresinde ebekeden ayrlan motora doru gerilim uygulanr. Frenleme sresi sonunda
zaman rlesi, kumanda devresindeki gecikmeli alan kontan aarak DF kontaktrn ve
zaman rlesini devreden kartr. Dolaysyla frenleme sresi sona erer.
88
ekil 4.7: ki ynde alan motorun dz zaman rleli dinamik frenleme devresi
- Ters zaman rleli
ekil 4.8: ki ynde alan motorun ters zaman rleli dinamik frenleme devresi
89
Yldz-gen yolverilen motorun dinamik frenleme devresi
ekil 4.9: Yldz-gen yol verilen motorun dinamik frenleme devresi
4.1.3. Ani Durdurma
Ani durdurma ynteminin mant, motorun var olan dndrme momentini ters ynde
evirerek motorun miline ters dndrme momenti uygulamaktr. Frenleme zamann en ksa
srede beceren yntem ani frenleme yntemidir. Ani durdurma sistemi glkle yol alan
motorlarda ve byk gteki motorlarda uygulanmaz. Aksi takdirde motor ebekeden ar
akm eker ve dndrd ykte sakncal deerlerde mekanik gerilimler doar.
Elbette ki beraberinde birok sorunlar da getirmektedir. Mekanik problemler
oluturmas bunlarn bandadr. Her eyden nce milin veya bu mile bal dier hareketli
paralarn bu ani fren karsnda bir burulmas gz nne alnmaldr. Motor yere iyice tespit
edilmi olmaldr yoksa bu ani fren karsnda motoru yere sabitlemek iin kullandmz
cvatalarn kopmas sonucunda statorun dnmesi bile sz konusu olabilecektir. Bir dier
mekanik sorun da motorun bal olduu sistem, bu ani frenlemeye msaade etmelidir. Eer
bir bant sisteminde kullanlan bir motor ise ve ani durdurma sonucunda bu bant zerindeki
malzemeyi zerinden frlatp atacaksa burada ani frenleme sakncaldr.
Ayrca alnmas gereken dier bir nlem ise elektriksel nlemlerdir. Durdurma iin
motora ters dndrme momenti uygulandndan motor durma anndan sonra ters ynde
dnmek isteyecektir. Eer herhangi bir mdahelede bulunulmazsa motor durduktan sonra
ters dnmeye balar. Burada baz alglayclarla bu an tespit ederek durma annda motorun
enerjisi kesilmelidir ve eer gerekiyorsa durma annda mekanik bir kilitleme sistemiyle milin
dnmesi engellenmelidir.
Ani durdurulacak motor ilk nce ebekeden ayrlr. Daha sonra ters ynde dnecek
ekilde tekrar ebekeye balanr. Bu durumda motorda ters ynde bir dndrme momenti
meydana gelir. Devir says sratle der ve belirli bir zaman sonra da motor tamamen durur.
Bu andan sonra motorun ters ynde dnmesine olanak verilmez ve hemen motor devreden
karlr.
90
ekil 4.10: Ani durdurma devre emas
fazl bir asenkron motorun altrlmas ve ani durdurulmas ekil 4.10daki
devrede gsterilmitir. alma durumunda stop butonuna baslmas durumunda iki fazn
yerinin deitirilerek tekrar ebekeye balanmas yntemiyle motorda oluturulan ters
dndrme momenti, rotorun devir saysn sratle drr. Devir says sfr olduunda ani
durdurma anahtar alr ve artk motorun balants ebekeden tamamen ayrlm olur.
Bylece motor ters dnmeden ani olarak durdurulmu olur.
91
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET-1
Atlye ortamnda ve retmeniniz gzetiminde, asenkron motorun buton kontroll
dinamik frenlemesini yapan, kumanda ve g devrelerini kurarak altrnz.
lem Basamaklar neriler
Devre elemanlarn zellikleri uygun
olacak ekilde tespit ediniz.
Kumanda devresini normlara uygun olarak
kurunuz.
G devresini normlara uygun olarak
kurunuz.
Frenleme gerilimini motora gre
hesaplaynz.
Redresr devreye balaynz.
retmeninizin gzetiminde devreye
enerji veriniz.
Motor kalkndktan sonra motoru
frenleyiniz.
Devre takibi yaparak sistemin alma
eklini anlamaya alnz.
Sistemin nce kumanda devresinin sonra
g devresinin ve en son olarak da
frenleme devresinin balantlarn
tamamlaynz.
Eer sistemde DC akm kullanlacak ise
kaynak gerilim deerini motor
sarglarnn balant ekline (Y-) gre
hesaplaynz.
Redresr, frenleme gerilimini
uygulamak iin devreye girdiinde
motora uygulanan AA gerilimin kesilmi
olmas gerektiini unutmaynz.
retmeninize haber vermeden enerji
vermeyiniz.
UYGULAMA FAALYET
92
UYGULAMA FAALYET-2
Atlye ortamnda ve retmeniniz gzetiminde, yldz-gen yol verilen asenkron
motorun dinamik frenlemesini yaparak kumanda ve g devrelerini kurarak altrnz.
93
lem Basamaklar neriler
Devre elemanlarn zellikleri uygun
olacak ekilde tespit ediniz.
Kumanda devresini normlara uygun olarak
kurunuz.
G devresini normlara uygun olarak
kurunuz.
Frenleme gerilimini motora gre
hesaplaynz.
Motorun frenleme sresini tespit edip
zaman rlesini ayarlaynz.
dan e gei sresini tespit ederek
zaman rlesini ayarlaynz.
Redresr devreye balaynz.
retmeninizin gzetiminde devreye
enerji veriniz.
Motor kalkndktan sonra motoru
frenleyiniz.
Devre takibi yaparak sistemin alma
eklini anlamaya alnz.
Sistemin nce kumanda devresinin sonra
g devresinin ve en son olarak da
frenleme devresinin balantlarn
tamamlaynz.
Eer sistemde DC akm kullanlacak ise
kaynak gerilim deerini motor
sarglarnn balant ekline (Y-) gre
hesaplaynz.
Motorun gcne gre kalknma sresini
tespit ediniz.
Redresr, frenleme gerilimini
uygulamak iin devreye girdiinde
motora uygulanan AA gerilimin kesilmi
olmas gerektiini unutmaynz.
retmeninize haber vermeden enerji
vermeyiniz.
94
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
ERFORMANS DEERLENDRME
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1. Devre elemanlarn eksiksiz ve uygun zellikte tespit ettiniz mi?
2. Kumanda devresini normlara uygun kurup hatasz olarak altrdnz
m?
3. G devresini normlara uygun kurup hatasz olarak altrdnz m?
4. Dinamik frenleme gerilim deerini doru tespit ettiniz mi?
5. Redresr devreye balayp gerilim deerini ayarladnz m?
6. - gei sresini tespit ettiniz mi?
7. Devrenin tamamn istenen ekilde hatasz altrdnz m?
8. disiplinine, atlye kurallarna ve i gvenlii kurallarna uydunuz
mu?
95
LME VE DEERLENDRME
Aada bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D,
yanl ise Y yaznz.
1. ( )Asenkron motorlar durdurmak iin fren pedalna basmak gereklidir.
2. ( )Stop butonuna basldktan sonra motor sarglarna doru gerilim verilen frenleme
eidine balatal frenleme denir.
3. ( )Ani durdurma yntemiyle frenleme, byk gl motorlara uygulanmaz.
4. ( )Motorum miline bal kasnan balatalar tarafndan sklarak durdurulmasna
dinamik frenleme denir.
5. ( )Zaman rleli dinamik frenleme yaplan motorun sarglarna uygulanan DC
gerilim, stop butonuna basldktan bir sre sonra kesilir.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.
LME VE DEERLENDRME
96
RENME FAALYET5
Uygun ortam salandda proje elemanlarn belirlenen yerlere TSE, Tesisat
Ynetmelii ve artnameye uygun olarak monte edebileceksiniz.
Kumanda devre elemanlarnn balant emalarn ve ayarlamalarn aratrnz.
Pano imalat yapan firmalardan rnek proje isteyerek bu projeleri inceleyiniz.
Yaknnzda bulunan iletmelere giderek motorlarn, kumanda panosunun ve
kumanda devre elemanlarnn nasl monte edildiini inceleyiniz.
5. PROJE ELEMANLARINI BELRLENEN
YERE MONTE ETMEK
5.1. Deiik letmeler in Hazrlanm Projelerin Okunmas
renme Faaliyeti 1, 2, 3 ve 4te verilen devre uygulama emalarnn her biri kendi
bana bir proje konusu olabildii gibi bunlardan tretilmi devreler de birer proje konusu
olabilir. rnein; bir fabrikadaki byk gl motoru ileri ve geri ynde yldz-gen
altrmak ve durdurulmasnda dinamik frenleme ile yapmak istiyoruz. Bu projeye ait
kumanda ve g emalar bir proje konusudur.
ekil 5.1 Dinamik frenleme devresi
Projenin okunmas demek projenin ne ie yarayacan anlamak demektir. Yani preje
konusunu ve projedeki devre amalarnn nasl altn anlamaktr. Bunun iin proje devre
AMA
RENME FAALYET5
ARATIRMA
97
emalarnda devre takibi yapp projenin alma ekli ve kumanda devre elemanlarnn
alma zamanlamalar hakknda bilgiye sahip olursunuz.
Projenin okunmas: Start butonuna basnca zaman rlesi ve dinamik frenleme
kontaktr kapal kontaklar zrinden M kontaktr eenerjilenir. G devresi M ak
kontaklar kapanarak motor enerjilenir, yol alr. Dinamik frenleme iin stop butonuna
baslnca zaman rlesi ve M kapal kontaklar zerinden zaman rlesi ve dinamik frenleme
kontaktr enerjilenerek motor frenlenir.
Dinamik frenleme ve zaman rlesi frenlemeden sonra devirden gereksiz enerji
ekmemesi iin zaman rlesi ayarl zaman saydktan sonra kapal kontan aarak zaman
rlesi ve dinamik frenleme kontaktr enerjisi kesilir.
5.2. Proje zerinde Elemanlarn Yerleimi ve Yerleim Srasnda
Dikkat Edilecek Hususlarn ncelenmesi
Resim 5.1: Yldz-gen yol verilen motorun proje uygulamas
98
Resim 5.2: Proje uygulama panosu (ihtiyaca gre deitirilebilir zellikli)
Devre enerji girii
Sizden istenen, kumanda sisteminin gerekli izim ve balantlarn yaptktan sonra
devrenizin almas iin gerekli enerji giri balantlarn da yapmanzdr. nk bu
noktaya kadar kurduunuz devrede enerji yoktu. Resim 5.1 ve 5.2de grld gibi
devrenizi standart kumanda uygulama panolarnda veya kendi hazrladnz kumanda
elemanlarnn yerletirildii rayl sistemde yapm olabilirsiniz. imdi sra yaptnz ii
altracak gerekli enerji giri kablolarn balamaya geldi. Eer almanz standart
panolarda yapm iseniz devrenin almas iin paket alteri off ( 0 ) konumundan on ( 1 )
konumuna almanz sisteminizin enerji girii iin hazr hle gelmesini salayacaktr. Eer
hazrladnz rayl sistem zerine kumanda devrenizi kurmusanz size en yakn g panosu
faz klarndan ( L
1
, L
2
, L
3
) panonuza enerji kablolarn ekmelisiniz.
99
Resim 5.3: Sigortalarn yerleimi
Devrenin alma parametrelerinin uygunluu
Kurduunuz kumanda devresinde devre elemanlarnn alma ekillerinin sizin
istediiniz ekilde olup olmadnn veya sizden istenilen alma eklini salayp
salamadnn kontrln de yapmanz gerekmektedir. Gerekli enerji hatt ekilmi mi?
Kumanda sisteminde gerekli mhrleme devresi kurulu mu? Elektriksel kilitleme gerektiren
devrede gerekli elektriksel kilitleme kontaklar bulunuyor mu? Zaman ayarl alan devrede
zaman rlesi ayarlanan sre snrlar doru mu? Snr anahtar ile kontrol edilen devrede snr
anahtar doru ekilde yerletirilmi mi? Kullanlan motor koruma rleleri gerekli snrlar
iinde ayarlanm m? Balantlar kataloglarnda belirtilen ekilde yaplm m yaplmam
m? Kumanda devre elemanlar ve koruma rleleri motor etiket deerlerine uygun seilmi
mi? vb. kontroller yaplr.
Asenkron motorlarn yerlerine montaj
letmeye alnmayp belli br sre bekletilecek motorlarn bekletildii yerler kapal,
temiz, titreimsiz nemsiz iyi havalandrlm yerler olmaldr. Uzun sre altrlmadan
bekletilen motorun, sarg yaltm direnleri kontrol edilmelidir. llen yaltm direnci 1
mega-ohmdan byk olmaldr. Eer yaltm direnci 1 mega-ohm (MO)dan kk ise,
sarglar 80 derece scaklktaki ortamda kurutulmaldr.
Motorlarn montaj ve balants ile ilk altrma, yetkili bir elektriki gzetiminde
yaplmaldr. Montajdan evvel, motorun nakliye srasnda zarar grp grmedii kontrol
edilmelidir. Hasarl olmas hlinde, satn alnan firma ile iliki kurulmaldr.
Bir motorun mr; yaltm sisteminin ve yataklarn mrne baldr. Yataklarn
mrn etkileyen nemli etken, motorun tahrik edilecek makine ile ayn eksende bulunup
bulunmamasdr. Kk bir eksen kaklnn oluturaca salg, yataklar ksa srede bozar
ve motorda g kayplar meydana gelir.
100
Motorlar dz ve titreimsiz bir ortama kurulmaldr. Motor ayaklar, tam yzeyleri
oturmaldr. Yataklarn hizalanmamasna ayak boluu veya aksak ayak denir. Flanl
motorlarda, merkezlemenin ok iyi yaplmas ve balant cvatalarnn eit kuvvetlerle
sklmas gerekir. B14 flanl motorlarda, balant cvatalarnn boylar uygun seilmelidir.
Cvata boylar, kapak di derinliinden karak sargya temas etmemelidir.
Rotorlar, mil ucundaki yarm kama ile balanslanmtr. Aktarma elemanlarnn da
yarm kama ile dengelenmesi gerekir. Kasnak, kaplin ve baka aktarma elemanlarnn
montaj esnasnda, yataklar bozacak darbe ve zorlamalar yaplmamaldr. Aktarma
elemanlarn hassasiyetle takabilecek dzen ve aparatlarn bulunmamas hlinde, en ok 80
dereceye kadar stlp taklmas uygun olur. Eer bir kay tahriki kullanlyorsa motor raylar
zerine kurulmal ve kay gerdirmesi doru ayarlanmaldr. Kaylar gevek ise ar titreme
ve snma oluur. Kaylar ok gerilirse yataklardaki srtnme artar ve yine snma meydana
gelir. Kay ve kasnak ayarlar ok dikkatle yaplmas gereken ilemlerdir.
Elektrik motorlar, termoplastik malzemeden yaplm ve arka mile skca bal
pervane yardm ile d yzeyden soutulur. Soutcu havann emilmesi ve d yzeyden
geii engelenmemelidir. Ortam scakl artndan etkilenmemek iin motorlarn duvarlara,
s kaynaklarna yakn yerlere kurulmamas gerekir. Kontrol ve bakm ynnden motorlar,
kolay eriebilir ve rahat alabilecek yerlere kurulmaldr. Ak ortamda altrlacak
motorlar iklim koullarna, yamura, dorudan gelen gne nlarna kar zel nlemlerle
korunmaldr.
Asenkron motorlarn ebekeye balanmas
Motor ve altrlacak makine yerine monte edildikten sonra, motorun ebeke
balants yaplmaldr. ebeke balants, motorun bir veya fazl oluuna gre klemens
kutusu kapanda gsterilen balant emasna uygun olmaldr. Kablo ular, klemenste
ularn deitirilmesine ve herhangi bir nedenle ulardan birisi koparsa tekrar
balanabilmesine olanak verecek uzunlukta olmaldr. Balant kablosu ularna, kesitine
uygun kablo pabucu taklmaldr.
Bir fazl motorlarn balantsnda; ebeke ular U1 veya U2 klemenslerine balanmaldr.
Dn yn deitirme alteri kullanlacaksa klemenslerdeki 2 adet kpr sklmeli ve
alter balants yetkili elektrikilere yaptrlmaldr.
fazl motorlarda; motorun 3 faz 380 V ebekede almas uygun yldz (Y) veya
gen (A) kprs yaplm durumdadr. Etiketinde A 220V/Y 380 V yazl motorlarda yldz
kprs, etiketinde A 380 V yazl motorlarda gen (A) kprs vardr. ebeke fazlar (L1-
L2-L3) daima U1-V1-W1 klemenslerine balanmaldr.
Yldz-gen (Y/A) yol verme; ebekede gen (A) bal alacak motorlar iin
geerlidir. Yldz-gen alter balants yaplacaksa motor klemens tablosundaki gen
kprleri sklmelidir. Volt elektrik motorlarnda, 2 ve 4 kutuplularda (3000 ve 1500 devirli
motorlarda) 4 kW, 6 kutuplu (1000 devirli motorlar) motorlarda 3 kW ve daha byk gte
olanlar gen baldr. Etiketlerinde A 380 V yazldr.
101
ebeke blants iin kullanlacak kablo kesitleri, kablodan geecek akma uygun
olmal ve tesis hattnda % 3ten fazla (380 V ebekede 11.4 V) gerilim dm meydana
getirmemelidir. Kablo retici firmalarn kataloglarnda, her eit kablo iin maksimum akm
deerleri izelgeler hlinde gsterilir. Gerilim dm kontrol hesaplama ile yaplabilir.
Motor tesisatlarnda topraklama mutlaka yaplmaldr. Topraklama iletkeni balant
yeri, motorun klemens kutusu iinde toprak iareti ile gsterilen balant vidasdr.
Topraklama iletkeni olarak bir faz motorlarda, ebeke balant kablosunun 3. iletkeni,
fazl motorlarda ebeke balant kablosunun 4. iletkeni kullanlr.
Motor klemens tablosundaki klemens balantlarnda ve alter balantlarnda vida ve
somunlarn gerektii gibi sklp szdrmazlk temin edilmesine dikkat edilmelidir. Gevek
balantlarda, kablolarn balant yerinden kma olasl ve balant yerindeki gevek
temas sonucu geirgenlik olumas sk karlalan arzalardandr. Kablolarn eilmesi ve
bklmesi olasl nlenmelidir.
102
UYGULAMA FAALYET
Dz zaman rleli dinamik frenleme devresininin kumanda deney masas kullanmadan
devre elemanlarn temin ediniz, bire bir balantsn yaparak devreyi kurunuz.
lem Basamaklar neriler
Devre elemanlarn uygun zellikte olacak
ekilde seiniz.
Kumanda devresini teknie uygun olarak
kurunuz.
G devresini teknie uygun olarak
iziniz.
Motor iin gerekli frenleme gerilimini
hesaplaynz.
Devreye retmeninizin kontrolnde enerji
veriniz.
Motor yol aldktan sonra dinamik frenleme
ile durdurunuz.
Devre elemanlarnn uygun zellikte
olup olmadn kontrol ediniz.
Motor stator sarg direnlerine gre
frenleme gerilimini tespit ediniz.
Dinamik frenleme gerilim deerinin
fazla ya da az olmamasna dikkat ediniz.
Balant kablolarnda uygun mesafe
braknz.
retmeniniz gzetiminde projeye enerji
vererek altrnz.
UYGULAMA FAALYET
103
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
PERFORMANS DEERLENDRME
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1. Devre elemanlarn eksiksiz ve uygun zellikte tespit ettiniz mi?
2. Devre elamanlarnn montajn tekniine uygun yaptnz m?
3. Kumanda devresini normlara uygun kurup hatasz olarak altrdnz
m?
4. G devresini normlara uygun kurup hatasz olarak altrdnz m?
5. Dinamik frenleme gerilim deerini doru tespit ettiniz mi?
6. disiplinine, atlye kurallarna ve i gvenlii kurallarna uydunuz
mu?
104
LME VE DEERLENDRME
Aada bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D,
yanl ise Y yaznz.
1. ( )Motorlarn yaltm direnci 1 mega-ohmdan kk olmaldr.
2. ( )Motorun yataklarn hizalanmamasna ayak boluu veya aksak ayak denir.
3. ( )Etiketinde A 220V/Y 380 V yazl motorlarda gen kprs bulunur.
4. ( )Etiketinde A 380 V yazl motorlarda gen (A) kprs vardr.
5. ( )Yeni motor tesisatlarnda topraklamann yaplmasna gerek yoktur.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap
verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.
Cevaplarnzn tm doru ise Modl Deerlendirmeye geiniz.
LME VE DEERLENDRME
105
MODL DEERLENDRME
Asenkron motoru ileri ve geri ynde yldz-gen altrmak ve durdurulmasn da
dinamik frenleme ile yapmak istiyoruz. Gerekli kumanda ve g devrelerini izerek kurunuz.
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
lem Basamaklar neriler
Devrede yer alan elemanlarn alma
artlarn tespit ediniz.
Devrede yer alan elemanlarn alma
eklini belirleyiniz.
Kumanda ve g devresini normlara uygun
iziniz.
Kumanda devresini teknie uygun olarak
kurunuz.
G devresini teknie uygun olarak
iziniz.
dan e gei sresini tespit ediniz.
Motor iin gerekli frenleme gerilimini
hesaplaynz.
dan e gei zaman ve dinamik
frenleme gerilim deerlerini ayarlaynz.
Devreye retmeninizin kontrolnde enerji
veriniz.
Motor yol aldktan sonra dinamik frenleme
ile durdurunuz.
Devre elemanlarnn uygun zellikte
olup olmadn kontrol ediniz.
Kumanda ve g devrelerini izerken
daha nceden uygulamasn yaptnz ileri
geri - ve dinamik frenleme
devrelerinin birleimiyle oluacan
unutmaynz.
- gei sresini motor gcne gre
tespit ediniz.
Dinamik frenleme gerilim deerinin
fazla ya da az olmamasna dikkat ediniz.
Balant kablolarnda uygun mesafe
braknz.
retmeniniz gzetiminde projeye enerji
vererek altrnz.
MODL DEERLENDRME
106
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz beceriler iin
Evet, kazanamadnz beceriler iin Hayr kutucuuna (X) iareti koyarak kendinizi
deerlendiriniz.
Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1.Devre elemanlarn eksiksiz ve uygun zellikte tespit ettiniz mi?
2.Kumanda ve g devresini normlara uygun izdiniz mi?
3.Kumanda devresini normlara uygun olarak kurup hatasz altrdnz
m?
4.G devresini normlara uygun olarak kurup hatasz altrdnz m?
5. - gei sresini doru tespit ettiniz mi?
6. Dinamik frenleme gerilim deerini doru tespit ettiniz mi?
7. Devrenin tamamn istenen alma artlarnda ve btnlnde
altrdnz m?
8. disiplinine, atlye kurallarna ve i gvenlii kurallarna uydunuz
mu?
DEERLENDRME
Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz.
Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetlerini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz
Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.
107
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 DORU
2 YANLI
3 DORU
4 YANLI
5 DORU
6 DORU
7 DORU
8 YANLI
9 DORU
10 DORU
RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI
1 YANLI
2 DORU
3 DORU
4 DORU
5 YANLI
RENME FAALYET-3N CEVAP ANAHTARI
1 DORU
2 DORU
3 YANLI
4 YANLI
5 DORU
6 YANLI
7 YANLI
8 YANLI
9 DORU
10 DORU
RENME FAALYET-4N CEVAP ANAHTARI
1 YANLI
2 YANLI
3 DORU
4 YANLI
5 DORU
RENME FAALYET-5N CEVAP ANAHTARI
1 YANLI
2 DORU
3 YANLI
4 DORU
5 YANLI
CEVAP ANAHTARLARI
108
KAYNAKA
ARSLAN Ali, Elektrik Blm Atlye II, ISBN: 975-93234-1-9.
GRKEM Abdullah, Elektrik Blm Atlye II, zkan Matbaaclk, Ankara,
1999.
Makine Tek Teknoloji ve Kltr Dergisi, 6. Say, Haziran, 2005.
ZDOAN Mehmet, Elektrik Blm Atlye II, Ma-ki Yaynevi, 2003.
KAYNAKA