Martina van IJzendoorn 760777 Cultuuruitingen voor de Jeugd Helma van Lierop Voorbereidende opdracht 5 (1620 woorden)

Analyse gewelddadige acties op de Nederlandse kindertelevisie

In het artikel van C. M. Koolstra en E. van Wageningen, Fysiek en verbaal geweld in een kwart eeuw Nederlandse bioscoopfilms voor kinderen., uit 2003 wordt geopperd dat er op basis van eerder onderzoek verondersteld kan worden dat er een stijgende lijn is in het aantal gewelddadige acties die vertoond worden in kinderprogrammas. Is dat ook zo? Is er op de hedendaagse kindertelevisie een stijgende lijn waar te nemen als het gaat om vertoning van geweld? Ik ga gedurende n uitzenduur kindertelevisie kijken op Nederland 3. Ik bekijk een animatieserie (Jungle Book), een dramaserie (Vrijland) en twee educatieve programmas (Het Klokhuis en Checkpoint). Tijdens het kijken zal ik het aantal gewelddadige acties die getoond worden turven op een observatieformulier dat ik zelf heb gemaakt. Ik zal ingaan op acht categorien en een aantal context-gebonden situaties waarbinnen de gewelddadige acties zich voordoen. Ik zal eerst een theoretische uiteenzetting geven, waarin ik beschrijf wat voor onderzoek er tot nu toe is gedaan naar geweld op kindertelevisie. Daarna zal ik ingaan op mijn onderzoek, de resultaten weergeven en uiteindelijk zal ik een vergelijking geven van de resultaten en de theorie.

Theoretische uiteenzetting Van 1967 tot 1988 is door George Gerbner onderzoek gedaan naar het media-aanbod op drie Amerikaanse zenders. Daarbij is gekeken naar de gewelddadige acties die zich voordeden in de programmas gemaakt voor kinderen. Er bleek dat tekenfilms de meeste gewelddadige acties toonden per uitzenduur, namelijk gemiddeld 22, en drama vertoonde er gemiddeld 5. Dit onderzoek keek alleen naar fysiek gewelddadige acties. In Amerika zijn in de loop der tijd meer onderzoeken gedaan naar geweld op kindertelevisie. De Santa Barbarastudie, dat een aantal jaar later is uitgevoerd, heeft analyses gedaan naar gewelddadige acties in kinderprogrammas op zowel fysiek als niet-fysiek gebied. Uit de analyses, over de periode van een aantal jaar (1994 1997), bleek dat het percentage van het aantal programmas dat geweld bevatte, tegenover de programmas die dat niet bevatten 69% was. Daarbij was het geweld in een realistische context rond de 50 tot 55%, was rond de 40 tot 45 % in een humoristische context en volgde er op rond de 75% van de acties geen sancties. (Koolstra, C. & E. van Wageningen, 2003)

In Nederland zijn in het verleden ook enkele inhoudsanalyses met betrekking tot tv-geweld uitgevoerd. (Koolstra, C. & E. van Wageningen, 2003, p.194) In 1978 werd door Wiegman, Vries en Gutteling een inhoudsanalyse gedaan naar het aantal gewelddadige acties in kinder-

televisieprogrammas. De cijfers van het aantal gewelddadige acties in kindertelevisieprogrammas waren hoog, omdat, net zoals in de Santa Barbarastudie, niet-fysiek geweld ook werd meegerekend onder gewelddadige acties. Kinderprogrammas bleken gemiddeld 18 gewelddadige acties per uur te tonen. Tekenfilms hadden van alle bekeken programmas de meeste gewelddadige acties. Uit onderzoek in een tijdspanne van vijf jaar (1980 tot en met 1985) is gebleken dat kinderprogrammas meer geweld vertonen dan volwassenprogrammas. Het aantal gewelddadige acties steeg in die periode van 14 acties naar 20 acties per uitzenduur van kinderprogrammas. Koosltra en Van Wageningen (2003) stellen dat uit de langdurige analyses die uitgevoerd zijn, verondersteld kan worden dat het geweld in kindertelevisie in de loop der jaren stabiel kan blijven, of zelfs kan toenemen.

Onderzoek De onderzoeken die gedaan zijn, zijn ondertussen al weer een tijd geleden. Er is in de laatste jaren nog wel onderzoek gedaan naar geweld in Nederlandse kinderfilms, maar geweld op televisie wordt door het artikel verder niet meer besproken. Ik laat de kinderfilms buiten beschouwing, omdat film niet te vergelijken is met televisie. In film moet een verhaal in een korte tijdsspanne verteld worden, terwijl in series (zowel drama als animatie) het verhaal kan doorkabbelen op een minder intense manier. Hierdoor zal het aantal gewelddadige acties ook aanzienlijk minder zijn. Het is de vraag of er inderdaad, zoals Koolstra en Van Wageningen (2003) stellen, een stijgging te zien is in het aantal gewelddadige acties op de Nederlandse kindertelevisie. Met behulp van de in het artikel beschreven acht categorien van gewelddadige acties heb ik een observatieformulier gemaakt. Daarmee observeer ik al turvend, het aantal gewelddadige acties in n uitzenduur op de Nederlandse kindertelevisie. Omdat het n uitzenduur, op n televisiezender, op n moment in de tijd betreft, is de observatie absoluut niet te generaliseren. Het is eerder een casusonderzoek, waarbij ik n situatie uiteenzet en analyseer in vergelijking met de eerder gegeven informatie uit het artikel van Koolstra en Van Wageningen (2003). Verder moet ik opmerken dat gewelddadige acties in the eye of the beholder zijn. Dat wil zeggen dat niet iedereen een opmerking als bijvoorbeeld vijandig kan aanschouwen of als intimidatie ervaart. Ik heb op vrijdag 11 november 2011, van 17:50 tot 18:50 uur, op Nederland drie, vier kinderprogrammas geobserveerd. Op deze tijd was er een tijdblok met kindertelevisie, speciaal gemaakt voor kinderen van zes tot twaalf jaar oud. Ik heb geobserveerd op de categorien die ook in de Santa Barbarastudie gebruikt zijn, namelijk: fysieke aanvallen, kleine fysieke aanvallen, schade aan eigendommen, intimidatie, misleiding, vijandige opmerkingen, maatschappelijke schade en ongelukken.

Uit diverse studies is gebleken dat de context van het geweld van groot belang is bij het effect op het gedrag van de kijker. Bepaalde kenmerken van de geweldcontext verhogen namelijk het risico van agressie, terwijl andere kenmerken het risico van navolging juist verlagen. (Koolstra en Van Wageningen, 2003, p.193). Daarom heb ik de context ook enigszins meegenomen, namelijk of de gewelddadige actie door een man, vrouw, jongen of meisje wordt uitgevoerd, of het in een realistische of humoristische context valt te plaatsen, of het door een goedzak of slechterik wordt begaan en of de actie uiteindelijk beloond of gestraft wordt. Met behulp van de geturfde gegevens hoop ik een compleet beeld te kunnen schetsen van de door mij geanalyseerde casus.

De resultaten Ik heb de observatieformulieren en resultaten per programma als bijlage toegevoegd. Samengevat zijn er de volgende resultaten uitgekomen. Er zijn in een uur kindertelevisie kijken 24 gewelddadige acties begaan, waarvan 2 kleine fysieke acties, 2 schade aan eigendommen, 4 intimidaties, 8 misleidingen, 6 vijandige opmerkingen, 1 maatschappelijke schade en 1 ongeluk. Alle acties zijn gericht tegen bekenden. 14 van de gewelddadige acties worden door een man begaan, 5 door meisjes en 5 door jongens. 13 van de 24 acties worden door de goedzak begaan en 11 door de slechterik. 4 gewelddadige acties worden met humor gebracht. De rest realistisch (of in ieder geval zonder humor). 4 gewelddadige acties worden beloond, 3 worden bestraft, de rest blijft onbestraft, maar wordt ook niet beloond.

Vergelijking In Amerika waren er gemiddeld 22 gewelddadige acties per uitzenduur. In Nederland waren dat er 20. In mijn onderzoek zijn er 24 gewelddadige acties te vinden. Van de vier programmas was er n programma dat geen gewelddadige acties vertoonde. Dit betekent dat er 75% van de bekeken programmas in n uitzenduur geweld bevatten. Uit Amerikaans onderzoek bleek er 69% van de programmas geweld te bevatten. In Nederland waren er geen cijfers bekend. Als we uitgaan van de Amerikaanse percentages, meenemend dat er in die tijd ook meer gewelddadige acties waren per uitzenduur dan in Nederland, dan kun je veronderstellen dat er in vergelijking met Nederlandse televisie ook een stijging waar te nemen valt met betrekking tot het percentage programmas met gewelddadige acties. Ongeveer 83% van de gewelddadige actie worden in een realistische context geplaatst. Dat is dus een hoger aantal dan de 50 tot 55% die in Amerika te waarnemen was. De overige 17% was in een humoristische context te plaatsen. 3 van de 24 gewelddadige acties wordt bestraft. Dat betekent dat 21 acties beloond of onbestraft blijven. 12,5% van de gewelddadige acties wordt bestraft. 87,5% wordt beloond of blijft ongestraft. In Amerika bleek 75% van de gewelddadige acties onbestraft of beloond werd. Ook hier is een stijging waar te nemen.

Uit mijn casus blijkt dat er een stijging is als het gaat om het weergeven van gewelddadige acties in realistische context. Dat de gewelddadige acties in een meer realistische context plaatsvinden dan in een humoristische context is een kwalijke zaak, als je uitgaat van de onderzoeken van Gunter (1994), Van der Voort (1997) en Wilson e.a. (2002) (in Koostra en Van Wageningen, 2003). Uit deze onderzoeken blijkt namelijk dat n van de risicovolle contexten, die kunnen leiden tot agressie bij de kijkers, onder andere een realistische context is. Een andere risicovolle context is gerechtvaardigd geweld, oftewel beloonde of ongestrafte gewelddadige acties. Uit mijn casus blijkt dat gerechtvaardigd geweld ook gestegen is. Uit mijn casus blijkt dat het aantal gewelddadige acties is gestegen en de context is meer risicovol is geworden. Bovendien wordt 54% van de gewelddadige acties door de goedzak (degene waarmee de jonge kijker zich kan identificeren) begaan. Het aantal jongens en meisjes dat de gewelddadige acties begaat is ongeveer evenredig verdeeld. 21% van de acties wordt door jongens begaan en 21% door meisjes. 58% door mannen. Door de splitsing van jongens en meisjes die de acties begaan, kunnen zowel de meisjes als de jongens zich identificeren met de daders. Het geweld op kindertelevisie, zoals hierboven in mijn casus bekeken, geeft verontrustende resultaten. Toch kan ik, omdat ik zelf de programmas heb bekeken, niet zeggen dat ik de uitzendingen als bijzonder verontrustend heb ervaren. De meeste gewelddadige acties zijn in een animatieserie vertoond. Hoewel deze wel in een realistische context zijn geplaatst (zonder humor dus), blijft het een animatieserie en dus per definitie minder realistisch dan de gewelddadige acties in een dramaserie. In dramaserie Vrijland werden voornamelijk misleidingen en vijandige opmerkingen geplaatst, maar ook deze zijn niet van schokkende aard. Toch moet ik op basis van de cijfers concluderen dat er inderdaad een stijgende lijn is waar te nemen als het gaat om vertoning van geweld op Nederlandse kindertelevisie. Met harde cijfers kun je veel aantonen, maar relativeren zou wat mij betreft in dit geval een goede zaak zijn. Niet alleen omdat de gewelddadige acties wat mij betreft van lichte aard is, maar vooral omdat het n uitzenduur, op n televisiezender, op n moment in de tijd betreft.

Literatuurlijst

Koolstra, C.M. en E. van Wageningen (2003), Fysiek en verbaal geweld in een kwart eeuw Nederlandse bioscoopfilms voor kinderen. Tijdschrift voor Communicatiewetenschap, jrg. 31, nr. 3, p.192-203.

Jungle Book. Animatieserie bekeken op 11 november 2011 op Nederland 3 Vrijland. Dramaserie bekeken op 11 november 2011 op Nederland 3 Het Klokhuis. Educatief programma bekeken op 11 november 2011 op Nederland 3 Checkpoint. Educatief bekeken op 11 november 2011 op Nederland 3

Bijlagen

Animatieserie Jungle Book

Er zijn in totaal 12 gewelddadige acties: 2 x kleine fysieke aanval door man 4 x intimidatie door man 3 x misleiding door man 2 x vijandige opmerkingen door man 1 x ongeluk door man

De gewelddadige acties zijn altijd gericht tegen bekenden. In het geval van ernstige fysieke aanval is de dader in 1 geval de goedzak en in 1 geval de slechterik. In het geval van intimidatie is de dader steeds de slechterik In het geval van misleiding is in 1 geval de dader de goedzak en in de overige 2 gevallen de slechterik. In het geval van ongelukken is de dader de goedzak (de goedzak veroorzaakt en ondergaat het ongeluk). 3 van de 12 gewelddadige acties is door de goedzak begaan. De overige acties door de slechterik. Alle gewelddadige acties worden door een man begaan. In 3 van de in totaal 12 gewelddadige acties betreft het een humoristisch gebrachte gewelddadige actie. De rest is realistisch gebracht (zonder humor dus). 3 van de 12 gewelddadige acties worden gestraft. De overige acties blijven ongestraft (maar worden ook niet beloond).

Dramaserie Vrijland

Er zijn in totaal 10 gewelddadige acties: 2 x misleiding door jongen 3 x misleiding door meisje 2 x vijandige opmerking door jongen 1 x vijandige opmerking door meisje 1 x schade aan eigendommen door meisje 1 x maatschappelijke schade door man

De gewelddadige acties zijn altijd gericht tegen bekenden.

In het geval van schade aan eigendommen is de dader in het enige geval de goedzak. In het geval van misleiding is in 4 van de 5 acties de goedzak de dader, de overige door de slechterik. In het geval van vijandige opmerkingen is in 3 van de 4 acties de goedzak de dader. De overige actie is door een slechterik begaan. In het geval van maatschappelijke schade is in de enige gewelddadige actie de slechterik de dader (milieuvervuiling) 8 van de 10 gewelddadige acties worden door de goedzak begaan. 5 van de 10 gewelddadige acties worden door meisjes begaan. 4 door jongens en 1 door een man. Alle gewelddadige acties zijn realistisch gebracht. 4 van de 10 gewelddadige acties worden beloond. De rest van de acties blijft ongestraft.

Het Klokhuis

Er zijn in Het Klokhuis geen gewelddadige acties waargenomen.

Checkpoint

Er zijn in totaal 2 gewelddadige acties: 1 x schade aan eigendommen door een jongen 1 x vijandige opmerking door een man

De gewelddadige acties zijn gericht tegen bekenden. De daders zijn in beide gevallen mannelijk (jongen en man) De daders zijn in beide gevallen de goedzak. De schade aan eigendommen wordt realistisch gebracht, de vijandige opmerking met humor. Beide acties gaan ongestraft.

Totaal:

Er zijn in een uur kindertelevisie kijken 24 gewelddadige acties begaan, waarvan 2 kleine fysieke acties, 2 schade aan eigendommen, 4 intimidaties, 8 misleidingen, 6 vijandige opmerkingen, 1 maatschappelijke schade en 1 ongeluk. Alle acties zijn gericht tegen bekenden. 14 van de gewelddadige acties worden door een man begaan, 5 door meisjes en 5 door jongens. 13 van de 24 acties worden door de goedzak begaan en 11 door de slechterik. 4 gewelddadige acties worden met humor gebracht. De rest realistisch (of in ieder geval zonder humor).

4 gewelddadige acties worden beloond, 3 worden er bestraft, de rest blijft onbestraft, maar wordt ook niet beloond.