Abcprawa UE

Prof.
Klaus-Dieter Borchardt
ABC prawa Unii Europejskiej
Prof. Klaus-Dieter Borchardt od 1987 r. pracuje jako urzdnik w instytucjach Unii Europejskiej. W latach 20042010 na stanowisku zastpcy szefa gabinetu, a nastpnie szefa gabinetu komisarza ds. rolnictwa UE. Ponadto otrzyma tytu profesora honorowego na Uniwersytecie w Wrzburgu, gdzie od 2001 r. wykada prawo europejskie.

Prof. Klaus-Dieter Borchardt
Treci zawarte w niniejszej publikacji nie odzwierciedlaj ocjalnych opinii Unii Europejskiej. Odpowiedzialno za przekazane w niej informacje i pogldy ponosi wycznie autor publikacji. Ilustracje Poniej wymieniono miejsce przechowywania wykorzystanych fotograi lub wykorzystane rda oraz wacicieli praw autorskich. Dooono wszelkich stara w celu identykacji wacicieli praw autorskich do wykorzystanych ilustracji oraz fotograi. Wszelkie pytania naley kierowa do wydawcy: Urzd Publikacji Unii Europejskiej 2, rue Mercier 2985 Luksemburg LUKSEMBURG Strony 8, 23, 31, 36, 53, 73, 100, 118: Zbiory multimedialne Komisji Europejskiej, Bruksela Unia Europejska, 2011
Europe Direct to serwis, ktry pomoe Pastwu znale odpowiedzi napytania dotyczce Unii Europejskiej. Numer bezpatnej infolinii *:
00 800 6 7 8 9 10 11
* Niektrzy operatorzy telefonii komrkowej nie udostpniaj pocze z numerami 00 800 lub pobieraj za nie opaty.
Wiele informacji o Unii Europejskiej mona znale w Internecie w portalu Europa (http://europa.eu). Dane katalogowe znajduj si na kocu niniejszej publikacji. Luksemburg: Urzd Publikacji Unii Europejskiej, 2011 ISBN 978-92-78-40529-8 doi:10.2830/14717 Unia Europejska, 2011 Powielanie materiaw dozwolone pod warunkiem podania rda. Printed in Luxembourg WYDRUKOWANO NA PAPIERZE BIELONYM BEZ CHLORU
I NFORMACJA DLA CZYTELNIKA

Niniejsza publikacja ABC prawa Unii Europejskiej uwzgldnia zmiany wprowadzone na mocy Traktatu z Lizbony. Z wyjtkiem niektrych cytatw oraz miejsc, w ktrych kontekst historyczny nakazuje wykorzystanie innego rda, cytowane artykuy pochodz z ujednoliconego tekstu traktatw europejskich (Dziennik Urzdowy Unii Europejskiej C 83 z dnia 30marca2010r.). Publikacja odzwierciedla stan faktyczny na marzec 2010 r.
Spis treci
007 009 PRZEDMOWA OD PARYA DO LIZBONY PRZEZ RZYM, MAASTRICHT, AMSTERDAM I NICE PODSTAWOWE WARTOCI UNII EUROPEJSKIEJ Unia Europejska gwarancj pokoju Jedno i rwno jako idea przewodnia Podstawowe swobody Zasada solidarnoci Poszanowanie tosamoci narodowej Pragnienie bezpieczestwa Prawa podstawowe KONSTYTUCJA UNII EUROPEJSKIEJ Natura prawna UE Zadania UE Uprawnienia UE Instytucje UE Instytucje: Parlament Europejski Rada Europejska Rada Komisja Europejska Trybuna Sprawiedliwoci Unii Europejskiej Europejski Bank Centralny Trybuna Obrachunkowy Organy doradcze: Komitet Ekonomiczno-Spoeczny Komitet Regionw Europejski Bank Inwestycyjny PORZDEK PRAWNY UNII EUROPEJSKIEJ Unia Europejska jako twr prawa i wsplnota przez prawo rda prawne prawa unijnego Traktaty zaoycielskie UE, prawo pierwotne UE Akty prawne UE, prawo wtrne UE Umowy midzynarodowe UE Oglne zasady prawa Prawo zwyczajowe Ukady i umowy midzy pastwami czonkowskimi UE
019 021 021 022 022 024 024 024 029 029 034 039 044 047
078 081 083 083 084 085
090 092
101 103 107 107
115 116
Instrumenty, jakimi dysponuje UE Rozporzdzenia Dyrektywy Decyzje Zalecenia i opinie Rezolucje, deklaracje i programy dziaa Publikacja i podanie do publicznej wiadomoci Procedura legislacyjna UE Zwyka procedura prawodawcza Procedura zgody Procedura uproszczona System ochrony prawnej UE Procedura w sprawie uchybienia Sprawa o uniewanienie Postpowanie o zaniechanie dziaania Sprawa o odszkodowanie Sprawy urzdnikw unijnych Spory dotyczce wasnoci intelektualnej Procedura odwoawcza Tymczasowa ochrona prawna Orzeczenie w trybie prejudycjalnym Odpowiedzialno pastwa czonkowskiego za naruszenie prawa unijnego Odpowiedzialno pastwa czonkowskiego z tytuu aktw normatywnych lub zaniechania Odpowiedzialno z tytuu naruszenia prawa unijnego przez wadz sdownicz MIEJSCE PRAWA UNIJNEGO W SYSTEMIE PRAWNYM Niezaleno unijnego porzdku prawnego Wspoddziaywanie midzy prawem unijnym a prawem krajowym Konflikt midzy prawem unijnym a prawem krajowym Bezporednie stosowanie prawa unijnego Pierwszestwo prawa unijnego Wykadnia prawa krajowego zgodnie z prawem unijnym KONKLUZJE ZACZNIK
119 119 120 122 122
131 133
A B C PR AWA U N I I EU R O PE J SK I E J
Przedmowa
Porzdek prawny, na ktrym opiera si Unia Europejska, ju teraz stanowi integraln cz naszej polityczno-spoecznej rzeczywistoci. Kadegoroku traktaty unijne staj si rdem tysicy decyzji, ktre maj decydujcy wpyw na funkcjonowanie pastw czonkowskich UE i ycie ich mieszkacw. Od dawna Europejczycy nie s jedynie obywatelami swoich miast, gmin czy pastw, ale rwnie obywatelami Unii. Jest to jedna z przyczyn, dla ktrych bardzo wane staje si informowanie ich o porzdku prawnym dotyczcym ich codziennego ycia. Trudno im jednak ogarn cao UE ijej system prawny. Z jednej strony teksty traktatw s czsto mao przejrzyste, a ich zakres nieatwo jest poj. Z drugiej strony liczba poj, uywanych w traktatach dla okrelenia nowych sytuacji, jest ogromna. W niniejszej publikacji postaramy si pokaza, na czym polega konstrukcja UE, i wyjani obywatelom, co stanowi filar europejskiego porzdku prawnego.
0 07
7 maja 1948 r., Haga Serdeczne powitanie Winstona Churchilla naKongresie Ruchu Europejskiego. Byy brytyjski premier, bdcy wwczas przywdc opozycji, uroczycie otwiera Kongres Europy. W swoim synnym przemwieniu, wygoszonym19 wrzenia 1946 r. w Zurychu, wzywa do zjednoczenia Europy.
Od Parya do Lizbony przez Rzym, Maastricht, Amsterdam i Nice

Krtko po zakoczeniu II wojny wiatowej funkcjonowanie pastw i ycie polityczne w naszych krajach opierao si prawie wycznie na krajowych konstytucjach i na prawie krajowym. W naszych demokratycznych krajach ustalay one zasady postpowania, do przestrzegania ktrych zobowizani byli obywatele i partie, ale rwnie pastwo i jego instytucje. Trzeba byo cakowitego zaamania Europy, jak rwnie ekonomiczno-politycznego upadku starego kontynentu, by mc stworzy podstawy odnowy i nada impuls idei nowego porzdku europejskiego. Obraz powojennych wysikw w kierunku zjednoczenia europejskiego jest niezwykle skomplikowany, powstaje bowiem wwczas bardzo wiele zoonych i trudnych do okrelenia organizacji. Tak wic wspistniej, chocia niepowizane ze sob, takie organizacje, jak: OECD (Organizacja Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju), UZE (Unia Zachodnioeuropejska), NATO (Organizacja Paktu Pnocnoatlantyckiego), Rada Europy i Unia Europejska. Liczba pastw czonkowskich tych organizacji waha si od 10 (UZE) do 47 (Rada Europy). Ta rnorodno instytucji europejskich daje si wpisa w pewn struktur dopiero wwczas, gdy uwiadomimy sobie konkretne cele rnych organizacji. Mona wyrni wrd nich trzy wielkie grupy:
PIERWSZA GRUPA O RGANIZACJE EUROPEJSKO -ATLANTYCKIE

Organizacje europejsko-atlantyckie s wynikiem zawartego po II wojnie wiatowej sojuszu pomidzy Stanami Zjednoczonymi Ameryki a Europ. Nie jest wic przypadkiem, e pierwsza powojenna organizacja europejska, zaoona w 1948 r., a mianowicie Organizacja Europejskiej Wsppracy Gospodarczej (Organization for European Economic Cooperation OEEC), powstaa
009
A B C PR AWA U N I I EU R O PE JSK I E J
zinicjatywy Stanw Zjednoczonych. W 1947 r. George Marshall, wczesny minister spraw zagranicznych USA, wezwa pastwa europejskie do poczenia wysikw dla odbudowy gospodarki i obieca im wsparcie Stanw Zjednoczonych, ktre skonkretyzowao si w planie Marshalla i stao si fundamentem szybkiej rekonstrukcji Europy Zachodniej. Pierwotn misj OEEC bya liberalizacja wymiany handlowej pomidzy pastwami. W1960r. czonkowie OEEC, przyczywszy si do USA i Kanady, postanowili poszerzy pole dziaania o pomoc gospodarcz dla krajw rozwijajcych si; OEEC stao si wwczas Organizacj Wsppracy Gospodarczej i Rozwoju (Organisation for Economic Cooperation and Development OECD). Po utworzeniu OEEC w 1949 r. powstao w formie paktu wojskowego ze Stanami Zjednoczonymi i Kanad NATO (North Atlantic Treaty Organisation). Unia Zachodnioeuropejska (UZE) zostaa zaoona w1954 r.dla umocnienia wsppracy w dziedzinie polityki bezpieczestwa pomidzy pastwami europejskimi. Wywodzi si ona z traktatu brukselskiego,zawartego midzy Belgi, Francj, Luksemburgiem, Niderlandami iZjednoczonym Krlestwem, do ktrych doczyy wtedy Republika Federalna Niemiec i Wochy. Pniej przyczyy si rwnie Grecja, Hiszpania i Portugalia. W1954 r. UZE daa pocztek rozwojowi europejskiej polityki bezpieczestwa i obrony. Jej rola nie ulega jednak poszerzeniu, gdy wikszo przyznanych jej kompetencji zostaa przekazana innym midzynarodowym organizacjom, w pierwszym rzdzie NATO, Radzie Europy i Unii Europejskiej. Wgestii UZE pozostaa obrona kolektywna, ktrej nie objto jeszcze zakresem kompetencji UE.
D RUGA GRUPA R ADA E UROPY I OBWE

Organizacje europejskie tworzce drug grup cechuje struktura pozwalajca maksymalnej liczbie pastw na wspprac w ich obrbie. Zostao postanowione, e te organizacje nie przekrocz ram tradycyjnej wsppracy midzy pastwami. Do tej grupy naley Rada Europy, organizacja polityczna zaoona 5 maja 1949 r. Statut Rady Europy nie wskazuje w adnym stopniu, e miaaby ona zmierza do federacji czy unii, nie przewiduje ani transferu, ani wsplnego decydowania o pewnych elementach suwerennoci pastwowej. Rada Europy podejmuje jednomylnie decyzje we wszystkich wanych kwestiach.
010
Kady kraj moe wic zapobiec przyjciu jakiej decyzji, zgaszajc swoje weto. Tak sam zasad kieruje si Rada Bezpieczestwa Organizacji Narodw Zjednoczonych (ONZ). Rada Europy jest zatem w zaoeniu organem wsppracy midzynarodowej. Rada Europy doprowadzia do zawarcia licznych konwencji w dziedzinie ekonomii, kultury, polityki spoecznej i prawa. Najwaniejszym i najbardziej znanym przykadem jest Konwencja o ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci, podpisana 4 listopada 1950 r. (w skrcie europejska Konwencja praw czowieka, EKPC). Pozwolia ona nie tylko na ustalenie w pastwach czonkowskich minimalnego poziomu ochrony praw czowieka, ale rwnie systemu gwarancji prawnych, uprawniajcych organy powoane przez Konwencj, czyli Europejsk Komisj Praw Czowieka i Europejski Trybuna Praw Czowieka, do potpiania w ramach swych przepisw narusze praw czowieka w pastwach czonkowskich. Do tej grupy naley rwnie Organizacja Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie (OBWE), zaoona w 1994 r., a wywodzca si z Konferencji Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie. OBWE przestrzega zasad i zaoe okrelonych w akcie helsiskim z 1975 r. i w karcie paryskiej z 1990 r. Wrd nich, oprcz promocji rodkw budowy zaufania midzy pastwami europejskimi, znalazo si ustanowienie siatki bezpieczestwa, ktra ma agodzi konflikty rodkami pokojowymi. Niedawna historia pokazaa, e wanie na tym polu Europa ma jeszcze duo do zrobienia.
TRZECIA GRUPA U NIA E UROPEJSKA

Trzecia grupa organizacji europejskich obejmuje Uni Europejsk. UE rni si od klasycznych organizacji europejskich nowym, podstawowym elementem: gromadzi pastwa czonkowskie, ktre zrezygnoway z czci swej suwerennoci na rzecz UE i wyposayy j we wasne i niezalene od pastw czonkowskich uprawnienia. Sprawujc swoj wadz, UE moe przyjmowa akty europejskie, ktrych skutki s takie same jak skutki aktw przyjmowanych przez pastwa. Kamieniem wgielnym UE jest Deklaracja z 9 maja 1950 r. francuskiego ministra spraw zagranicznych Roberta Schumana, ktry przedstawi plan opracowany wraz z Jeanem Monnetem, majcy na celu unifikacj europejskiego sektora produkcji wgla i stali w Europejskiej Wsplnocie Wgla i Stali. Bya to historyczna inicjatywa na rzecz zorganizowanej i yjcej Europy, ktra
011
jest niezbdna dla cywilizacji i bez ktrej nie mona utrzyma pokoju na wiecie. Plan Schumanna zosta zrealizowany 18 kwietnia 1951 r. w Paryu (traktat paryski) wraz z zawarciem przez sze pastw zaoycielskich (Belgia, Republika Federalna Niemiec, Francja, Wochy, Luksemburg i Niderlandy) traktatu powoujcego do ycia Europejsk Wsplnot Wgla i Stali (EWWS). Wszed on w ycie 23 lipca 1952 r. Wsplnota ta zostaa utworzona na 50lat, a wraz z wyganiciem traktatu zaoycielskiego 23 lipca 2002 r. zostaa zintegrowana z Uni Europejsk. Te same pastwa kilka lat pniej utworzyy na mocy traktatw rzymskich z 25 marca 1957 r. Europejsk Wsplnot Gospodarcz (EWG) i Europejsk Wsplnot Energii Atomowej (EWEA lub Euratom), ktre rozpoczy dziaalno wraz z wejciem w ycie traktatw, czyli 1 stycznia 1958 r. Utworzenie Unii Europejskiej (UE) na mocy traktatu z Maastricht wyznaczyo pocztek nowego etapu w procesie zmierzajcym do unii polityki europejskiej. Ten traktat, podpisany 7 lutego 1992 r. w Maastricht, napotka wiele przeszkd w trakcie ratyfikacji (mieszkacy Danii zgodzili si na ratyfikacj dopiero w drugim referendum, a w Niemczech wniesiono skarg do Trybunau Konstytucyjnego przeciw zatwierdzeniu traktatu przez Parlament). Zanim wszed w ycie 1 listopada 1993 r., sam okreli si jako nowy etap procesu tworzenia coraz cilejszej unii midzy narodami Europy. Zawiera on akt zaoycielski Unii Europejskiej, nie wnoszc ostatniej cegieki do jej konstrukcji. Jest to pierwszy krok w kierunku ostatecznego europejskiego porzdku konstytucyjnego. Od tamtego czasu UE zamkna ju jeden dodatkowy etap wraz z traktatem amsterdamskim i traktatem nicejskim, ktre weszy w ycie 1 maja1999r. oraz 1 lutego 2003 r. Celem tych reform traktatowych byo zachowanie skutecznoci dziaania UE rwnie w formie rozszerzonej, skadajcej si z 1527 lub z wikszej liczby pastw czonkowskich. Oba traktaty prowadziy wic w pierwszej kolejnoci do reform instytucjonalnych, cho w porwnaniu zwczeniejszymi reformami politycznymi wola pogbienia integracji europejskiej pozostaa stosunkowo saba. Wywoane tym liczne gosy krytyki byy impulsem do rozpoczcia debaty o przyszoci Unii Europejskiej oraz jej struktury instytucjonalnej. Owocem tego byo przyjcie przez szefw pastw i rzdw 15 grudnia 2001 r. w belgijskim Laeken Deklaracji w sprawie przyszoci Unii Europejskiej. Unia Europejska zobowizaa si do zwikszenia demokratycznoci, przejrzystoci i skutecznoci
012
swoich dziaa oraz do wypracowania europejskiej konstytucji. Pierwszym krokiem na drodze do osignicia tych celw byo przekazanie opracowania europejskiej konstytucji Konwentowi w sprawie Przyszoci Europy, na czele ktrego stan byy prezydent Francji Valry Giscard dEstaing. 18 lipca 2003r. przewodniczcy Konwentu oficjalnie przekaza przewodniczcemu Rady Europejskiej opracowany przez Konwent projekt Traktatu ustanawiajcego konstytucj dla Europy. Po przystpieniu do Unii Europejskiej dziesiciu nowych pastw czonkowskich 1 maja 2004 r. oraz po wyborach do Parlamentu Europejskiego, ktre odbyy si w poowie czerwca 2004 r., projekt ten, zkilkoma zmianami, zosta przyjty przez szefw pastw i rzdw 17 i 18 lipca w Brukseli. Konstytucja ta miaa poczy dotychczasow Uni Europejsk oraz Wsplnot Europejsk w now, jedyn w swoim rodzaju Uni Europejsk, opierajc si na jednolitym traktacie konstytucyjnym. Oprcz tego jedyn autonomiczn Wsplnot pozosta miaa wycznie Europejska Wsplnota Energii Atomowej, niemniej jednak powinna ona funkcjonowa podobnie jak do tej pory w cisym powizaniu z now Uni Europejsk. Ten projekt konstytucji ponis jednak porak w procesie ratyfikacji. Po pocztkowych pozytywnych wynikach gosowania w 13 z 25 pastw czonkowskich Traktat konstytucyjny UE zosta odrzucony w referendum we Francji (54,68% odpowiedzi negatywnych przy frekwencji 69,34%) oraz w Niderlandach (61,7% odpowiedzi negatywnych przy frekwencji 63%). Po upywie okresu refleksji, ktry trwa prawie dwa lata, dopiero w pierwszej poowie 2007 r. udao si przygotowa nowy pakiet reform. Z formalnego punktu widzenia pakiet ten rni si od koncepcji konstytucji europejskiej, zgodnie z ktr wszystkie dotychczasowe traktaty miay by uchylone i zastpione jednolitym tekstem, ktry zostaby nazwany Traktatem ustanawiajcym konstytucj Unii Europejskiej. Zamiast tego zaprojektowano traktat reformujcy UE, ktry, zgodnie z tradycj traktatw z Maastricht, Amsterdamu i Nicei, wprowadza fundamentalne zmiany w istniejce ju traktaty o Unii Europejskiej, aby zwikszy skuteczno dziaania UE wewntrz i na zewntrz, wzmocni jej legitymacj demokratyczn oraz podnie jej efektywno. Tradycyjnie ten traktat reformujcy zosta nazwany Traktatem z Lizbony. Prace nad traktatem lizboskim szy niezwykle opornie, co byo spowodowane gwnie decyzj szefw pastw i rzdw, ktrzy na posiedzeniu Rady Europejskiej w Brukseli 21 i 22 czerwca 2007 r. szczegowo ustalili, w jaki sposb i w jakim zakresie zmiany, wynegocjowane
013
dla traktatu konstytucyjnego, powinny zosta wprowadzone do istniejcych traktatw. Postpowali przy tym w sposb zupenie nietypowy, nie ograniczajc si, jak zazwyczaj, do oglnych wytycznych, ktre miay by wcielone w ycie podczas konferencji midzyrzdowej, lecz samodzielnie opracowujc struktur i tre przewidzianych zmian, czsto ustalajc nawet dokadnebrzmienie postanowie. Szczeglnie dyskusyjnymi punktami byy przede wszystkim: rozgraniczenie kompetencji pomidzy UE a pastwami czonkowskimi, dalsze rozwijanie wsplnej polityki zagranicznej i bezpieczestwa, nowa rola parlamentw narodowych w procesie integracji, wcielenie Karty praw podstawowych do prawa unijnego, jak rwnie ewentualny postp w dziedzinie wsppracy policyjnej i sdowej w sprawach karnych. Zwoanej w 2007 r. konferencji midzyrzdowej pozostawiono tym samym niewielk swobod dziaania. Zostaa ona upowaniona jedynie do technicznej realizacji podanych zmian. Wyniki prac konferencji midzyrzdowej, zakoczonych ju 18 i 19 padziernika 2007 r., zostay zatwierdzone na odbywajcym si w tym samym czasie w Lizbonie nieformalnym spotkaniu Rady Europejskiej. 13 grudnia 2007 r. w Lizbonie szefowie 27 pastw czonkowskich UE i ich rzdw uroczycie podpisali traktat lizboski. Jednake rwnie proces ratyfikacji traktatu nie oby si bez przeszkd. Wprawdzie Traktat z Lizbony, w przeciwiestwie do traktatu konstytucyjnego, pokona przeszkody ratyfikacyjne we Francji i w Niderlandach, tym razem jednak ratyfikacja zakoczya si niepowodzeniem w Irlandii podczas pierwszego referendum 12 czerwca 2008 r. (53,4% odpowiedzi negatywnych przy frekwencji 53,1%). Dopiero po uzyskaniu kilku prawnych zapewnie dotyczcych ograniczonego zakresu nowego traktatu obywatele Irlandii w padzierniku 2009 r. przystpili do drugiego referendum. Tym razem traktat uzyska szerokie poparcie wrd Irlandczykw (67,1% przy frekwencji 59%). Pozytywny wynik referendum w Irlandii otworzy drog do ratyfikacji Traktatu z Lizbony w Polsce i Republice Czeskiej. Prezydent Polski Lech Kaczyski uzaleni podpisanie dokumentu ratyfikacyjnego od wyniku irlandzkiego referendum. Rwnie czeski prezydent Vclav Klaus wola poczeka na wyniki tego referendum, dodatkowo uzaleniajc sporzdzenie dokumentu ratyfikacyjnego od udzielenia gwarancji, e wano tzw. dekretw Benesza z1945 r., wykluczajcych roszczenia terytorialne Niemiec dotyczce byych obszarw niemieckich w Republice Czeskiej, nie zostanie w aden sposb naruszona przez Traktat z Lizbony, a zwaszcza przez wprowadzon przez niego do Traktatu UE Kart praw podstawowych. Po uzyskaniu rozwizania rwnie dla tego postulatu czeski prezydent 3 listopada 2009r. podpisa
014
dokument ratyfikacyjny. Tym samym rwnie w pozostaych 27pastwach czonkowskich procedura ratyfikacji moga dobiec koca, a 1 grudnia 2009r. Traktat z Lizbony wszed w ycie. Na podstawie Traktatu z Lizbony Wsplnota Europejska zostaa poczona z Uni Europejsk, tworzc jedn Uni Europejsk. Wyraz Wsplnota zostaje cakowicie zastpiony wyrazem Unia. Unia zastpuje Wsplnot Europejsk i jest jej nastpc prawnym. Prawo unijne w dalszym cigu opiera si na nastpujcych trzech traktatach: Traktat o Unii Europejskiej Traktat o Unii Europejskiej (Traktat UE TUE) ulega gruntownym zmianom. Zostaje on podzielony na nastpujce szetytuw: Postanowienia wsplne (I), Postanowienia ozasadach demokratycznych (II), Postanowienia o instytucjach (III), Postanowienia o wzmocnionej wsppracy (IV), Postanowienia oglne o dziaaniach zewntrznych Unii i postanowienia szczeglne dotyczce wsplnej polityki zagranicznej i bezpieczestwa (V) oraz Postanowienia kocowe (VI). Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) wywodzi si z Traktatu ustanawiajcego Wsplnot Europejsk. Struktura TFUE w znacznym stopniu przypomina struktur Traktatu UE. Najwaniejsze zmiany dotycz dziaa zewntrznych Unii Europejskiej oraz wprowadzenia nowych rozdziaw, w szczeglnoci o polityce energetycznej, wsppracy policyjnej i sdowej w sprawach karnych, polityce przestrzeni kosmicznej, sporcie i turystyce. Traktat ustanawiajcy Europejsk Wsplnot Energii Atomowej Traktat ustanawiajcy Europejsk Wsplnot Energii Atomowej (Traktat EWEA TEWEA) zosta zmieniony zaledwie w kilku punktach. Zmiany te zostay dokonane w protokoach zaczonych do Traktatu z Lizbony.
015
Traktat UE oraz TFUE maj ten sam status prawny. Naley wyranie uwiadomi sobie ten fakt, gdy nowy tytu wczeniejszego Traktatu ustanawiajcego Wsplnot Europejsk (Traktat o funkcjonowaniu UE) oraz stopie regulacji w obu traktatach mog sprawia wraenie, e Traktat UE jest czym wrodzaju ustawy zasadniczej lub traktatu podstawowego, podczas gdy TFUE wyglda raczej na traktat wprowadzajcy przepisy wykonawcze. Traktat UE oraz TFUE nie maj jednak charakteru konstytucyjnego. Wykorzystane w obu traktatach pojcia odzwierciedlaj zmiany, jakie wprowadzono do poprzedniego projektu konstytucji: zrezygnowano z uycia terminu konstytucja, minister spraw zagranicznych UE zosta zastpiony wysokim przedstawicielem Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczestwa, zrezygnowano rwnie z okrele ustawa i ustawa ramowa. Zreformowane traktaty nie zawieraj ponadto adnego artykuu, ktry traktowaby o symbolach UE, takich jak flaga, hymn czy dewiza. Pierwszestwo prawa unijnego nie zostao wyranie potwierdzone w ktrym z postanowie traktatu, lecz wynika, jak do tej pory, z orzecznictwa Trybunau Sprawiedliwoci Unii Europejskiej, do ktrego odwouje si odnona deklaracja. Ponadto w Traktacie z Lizbony zniesieniu ulega system trzech filarw Unii Europejskiej. Pierwszy filar, skadajcy si gwnie ze wsplnego rynku oraz polityk Wsplnoty Europejskiej, ulega poczeniu z drugim filarem, obejmujcym wspln polityk zagraniczn i bezpieczestwa, oraz z trzecim filarem, obejmujcym wspprac policyjn i sdow w sprawach karnych. Szczeglne procedury w zakresie wsplnej polityki zagranicznej i bezpieczestwa wraz z europejskim systemem obrony pozostaj oczywicie w mocy. Zaczone do traktatu deklaracje konferencji midzyrzdowej podkrelaj specyficzny charakter oraz szczegln odpowiedzialno pastw czonkowskich wtej dziedzinie polityki. Unia Europejska skada si obecnie z dwudziestu siedmiu pastw czonkowskich. Naley do niej w pierwszej kolejnoci sze pastw zaoycielskich EWG, tj. Belgia, Niemcy (poszerzone po zjednoczeniu obu pastw niemieckich 3 padziernika 1990 r. o terytorium dawnej Niemieckiej Republiki Demokratycznej), Francja, Wochy, Luksemburg i Niderlandy. 1 stycznia 1973r. do Unii doczyy: Dania (z wyjtkiem Grenlandii, ktra w lutym 1982 r. opowiedziaa si niewielk wikszoci gosw przeciw przystpieniu wyspy do WE), Irlandia oraz Zjednoczone Krlestwo. Rwnie przewidywane przystpienie Norwegii zostao odrzucone w referendum w padzierniku 1972r. (53,5% gosw przeciwnych). Tak zwane rozszerzenie na poudnie rozpoczo si
016
1 stycznia 1981 r. wraz z przystpieniem Grecji, adokonao si 1stycznia 1986 r., gdy do Unii doczyy Portugalia i Hiszpania. Po rozszerzeniu na poudnie 1 stycznia 1995 r. czonkami Unii Europejskiej zostay Austria, Finlandia i Szwecja. Norwegia podobnie jak 22 lata wczeniej niewielk wikszoci gosw 52,4% obywateli wyrazia sprzeciw wobec wejcia do UE. 1 maja 2004 r. do UE wstpiy kraje nadbatyckie: Estonia, otwa i Litwa, kraje poudniowo- i wschodnioeuropejskie, takie jak Republika Czeska, Wgry, Polska, Sowenia i Sowacja, a take dwie wyspy Morza rdziemnego Cypr iMalta. Ten etap rozszerzenia na wschd zakoczy si ponad dwa lata pniej, 1 stycznia 2007 r., przystpieniem do UE Bugarii i Rumunii. Tym samym liczba pastw czonkowskich UE ulega powikszeniu z 15 do 27, a liczba obywateli unijnych wzrosa o okoo 90 mln i wynosi w rezultacie 474 mln mieszkacw. To historyczne rozszerzenie UE jest uwieczeniem dugiego procesu, ktry umoliwi ponowne zjednoczenie narodw europejskich, oddzielonych od siebie przez ponad p stulecia elazn kurtyn izimn wojn. Za pitym rozszerzeniem UE kryje si przede wszystkim wola utrzymania pokoju, stabilnoci i denie do dobrobytu gospodarczego na zjednoczonym kontynencie europejskim. Obecnie trwaj negocjacje akcesyjne z Turcj, ktra 14 kwietnia 1987 r. wystpia z wnioskiem akcesyjnym. Historia stosunkw pomidzy UE a Turcj siga jednak o wiele dalej. Ju w 1963 r. EWG i Turcja zawary ukad ostowarzyszeniu, ktry w dalszej perspektywie przewiduje moliwo akcesji. W 1995 r. utworzona zostaa unia celna, a w grudniu 1999 r. Rada Europejska w Helsinkach przyznaa Turcji oficjalny status kraju kandydujcego. Byo to wyrazem przekonania, e kraj ten posiada solidne podstawy systemu demokratycznego, nawet jeli istnieje jeszcze konieczno podjcia szeroko zakrojonych dziaa w zakresie przestrzegania praw czowieka oraz ochrony mniejszoci narodowych. W grudniu 2004 r. Rada Europejska, na podstawie zalecenia Komisji Europejskiej, daa zielone wiato do rozpoczcia negocjacji akcesyjnych z Turcj, ktre rozpoczy si w padzierniku 2005r. Ich celem jest przystpienie do UE, nie ma jednak gwarancji, e cel ten zostanie osignity. Unia Europejska jest zgodna co do tego, e akcesja ta bdzie moliwa nie wczeniej ni w 2014 r. Musi ona zosta dopracowana w najdrobniejszych szczegach, aby wejcie do UE mogo si odby bez zakce, bez naraania tego, co zostao osignite w trakcie trwajcej ponad pidziesit lat integracji europejskiej. Kolejnym kandydatem do UE jest Chorwacja, dla ktrej drog do rozpoczcia negocjacji akcesyjnych otwarto
017
w padzierniku 2005 r., oraz Bya Jugosowiaska Republika Macedonii, ktra w grudniu 2005 uzyskaa status kraju kandydujcego, cho data rozpoczcia przez ni negocjacji w sprawie przystpienia do UE nie zostaa jeszcze ustalona. 17 lipca 2009 r. wniosek akcesyjny zoony zosta przez Islandi. 24 lutego 2010 r. Komisja Europejska przekazaa Radzie zalecenie dotyczce rozpoczcia negocjacji akcesyjnych z Islandi. Obecnie UE zwrcia si w kierunku pastw zachodnich Bakanw, decydujc, e w stosunku do tych pastw zastosuje t sam strategi, jak wczeniej zastosowaa wobec nowych pastw czonkowskich. Oznacza to, e rozszerzony proces stabilizacyjny i stowarzyszeniowy powinien zosta ogln wytyczn europejskiego kursu pastw zachodnich Bakanw w kierunku ich przyszej akcesji. Pierwszym wanym krokiem na tej drodze byo ustanowienie europejskiego partnerstwa obejmujcego Albani, Boni i Hercegowin, Serbi i Czarnogr wraz z Kosowem1. Celem partnerstw europejskich, ktre w poszczeglnych przypadkach podlegaj odpowiedniemu uaktualnieniu, jest udzielenie pomocy pastwom zachodnich Bakanw w przygotowaniu do potencjalnego czonkostwa w zwartych ramach. Ponadto s one podstaw opracowania planw dziaania zgodnie z harmonogramem reform oraz szczegowych rodkw zmierzajcych do spenienia wymogw dalszej integracji z Uni Europejsk. Przewidziano rwnie moliwo wystpienia z UE. Do Traktatu UE wprowadzono tzw. klauzul wyjcia, ktra zezwala pastwu czonkowskiemu na opuszczenie UE. Moliwo wystpienia nie jest uzaleniona od adnego warunku, wymaga jednak zawarcia pomidzy UE a danym pastwem czonkowskim umowy, okrelajcej szczegy wystpienia, lub te, w przypadku braku takiej umowy, upywu dwch lat po notyfikowaniu zamiaru wystpienia. Brakuje jednak postanowienia dotyczcego wykluczenia pastwa czonkowskiego z UE w razie powanego i utrzymujcego si naruszenia wymogw traktatowych.
Zgodnie ze statusem zdefiniowanym przez Rezolucj Rady Bezpieczestwa ONZ nr 1244.
018
Podstawowe wartoci Unii Europejskiej

Artyku 2 Traktatu UE (Wartoci Unii)
Unia opiera si na wartociach poszanowania godnoci osoby ludzkiej, wolnoci, demokracji, rwnoci, pastwa prawnego, jak rwnie poszanowania praw czowieka, w tym praw osb nalecych do mniejszoci. Wartoci te s wsplne Pastwom Czonkowskim w spoeczestwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwoci, solidarnoci oraz na rwnoci kobiet i mczyzn.
Artyku 3 Traktatu UE (Cele Unii)

1. Celem Unii jest wspieranie pokoju, jej wartoci i dobrobytu jej narodw. 2. Unia zapewnia swoim obywatelom przestrze wolnoci, bezpieczestwa i sprawiedliwoci bez granic wewntrznych, w ktrej zagwarantowana jest swoboda przepywu osb, w powizaniu z waciwymi rodkami w odniesieniu do kontroli granic zewntrznych, azylu, imigracji, jak rwnie zapobiegania i zwalczania przestpczoci. 3. Unia ustanawia rynek wewntrzny. Dziaa na rzecz trwaego rozwoju Europy, ktrego podstaw jest zrwnowaony wzrost gospodarczy oraz stabilno cen, spoeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjnoci zmierzajca do penego zatrudnienia i postpu spoecznego oraz wysoki poziom ochrony i poprawy jakoci rodowiska naturalnego. Wspiera postp naukowo-techniczny. Zwalcza wykluczenie spoeczne i dyskryminacj oraz wspiera sprawiedliwo spoeczn i ochron socjaln, rwno kobiet i mczyzn, solidarno midzy pokoleniami i ochron praw dziecka. Wspiera spjno gospodarcz, spoeczn i terytorialn oraz solidarno midzy Pastwami Czonkowskimi.
019
Szanuje swoj bogat rnorodno kulturow i jzykow oraz czuwa nad ochron i rozwojem dziedzictwa kulturowego Europy. 4. Unia ustanawia uni gospodarcz i walutow, ktrej walut jest euro. 5. W stosunkach zewntrznych Unia umacnia i propaguje swoje wartoci i interesy oraz wnosi wkad w ochron swoich obywateli. Przyczynia si do pokoju, bezpieczestwa, trwaego rozwoju Ziemi, do solidarnoci i wzajemnego szacunku midzy narodami, do swobodnego i uczciwego handlu, do wyeliminowania ubstwa oraz do ochrony praw czowieka, w szczeglnoci praw dziecka, a take do cisego przestrzegania i rozwoju prawa midzynarodowego, w szczeglnoci zasad Karty Narodw Zjednoczonych. []
Konstrukcja zjednoczonej Europy opiera si na podstawowych zasadach, do ktrych odwouj si rwnie pastwa czonkowskie, a ktrych zastosowanie powierzone zostao organom wykonawczym UE. W liczbie tych uznanych zasad figuruje budowanie trwaego pokoju, jedno, rwno, wolno, bezpieczestwo i solidarno. Fundamentem UE jest poszanowanie wsplnych dla wszystkich pastw czonkowskich zasad wolnoci, demokracji i praworzdnoci oraz przestrzegania praw podstawowych i praw czowieka. Zasady te s rwnie wytycznymi dla pastw, ktre w przyszoci chciayby wstpi do UE. Ponadto UE przewiduje zastosowanie sankcji w przypadku powanego i notorycznego amania tych zasad i wartoci przez pastwo czonkowskie. Oznacza to, e jeli Rada UE na szczeblu szefw pastw lub rzdw na wniosek jednej trzeciej pastw czonkowskich lub Komisji Europejskiej i po pozytywnej opinii Parlamentu Europejskiego stwierdzi istnienie powanego i utrzymujcego si naruszania zasad Unii, moe kwalifikowan wikszoci gosw podj decyzj o zawieszeniu pastwa czonkowskiego w pewnych prawach wynikajcych z Traktatu UE i TFUE, w tym w prawie gosu przedstawiciela rzdu tego kraju w Radzie. Obowizki, ktre przypadaj na to pastwo na mocy tych traktatw, w kadym przypadku nadal spoczywaj na tym kraju. Czynic to, Rada ma na uwadze rwnie ewentualne konsekwencje takiego zawieszenia praw i obowizkw dla osb fizycznych iprawnych.
020
U NIA E UROPEJSKA GWARANCJ POKOJU

Najpotniejszym motorem napdowym unifikacji europejskiej byo pragnienie pokoju. W XX w. dwie wojny wiatowe postawiy po przeciwnych stronach barykady pastwa europejskie bdce dzi czonkami UE. Nie ma wic nic dziwnego w tym, e polityka europejska i polityka pokoju id wparze. Utworzenie UE spowodowao zaistnienie systemu zapobiegajcego wszelkim nowym konfliktom wojennym midzy jej czonkami. Dowodem na to jest ponad 50 lat pokoju w Europie. Im wicej europejskich pastw docza do tego pokojowego systemu, tym wikszemu ulega on wzmocnieniu. Pod tym wzgldem oba ostatnie rozszerzenia UE o dwanacie pastw, w przewaajcej liczbie ze rodkowej i wschodniej Europy, byy wanym wkadem w umocnienie pokoju w Europie.
J EDNO I RWNO JAKO IDEA PRZEWODNIA

Ide przewodni UE jest jedno. Dla pastw czonkowskich stanowi ona jedyny sposb zapanowania nad ich obecnymi problemami. Przekonanie, e pokj w Europie i wiecie, demokracja i praworzdno, pomylno gospodarcza i dobrobyt spoeczny nie mogyby by w przyszoci zapewnione bez integracji europejskiej i UE, podziela wiele osb. Bezrobocie, niewystarczajcy wzrost gospodarczy i zanieczyszczenie rodowiska to problemy, ktrych nie mona rozwiza jedynie na szczeblu pastw. Dopiero w ramach UE mona zaprowadzi stabilny ad ekonomiczny. Trzeba te, by Europejczycy zjednoczyli si w prowadzeniu midzynarodowej polityki gospodarczej, gwarantujcej konkurencyjno europejskiej gospodarki i socjalne fundamenty pastwa prawa. Bez wewntrznej spjnoci Europa nie bdzie w stanie utwierdzi swej politycznej i gospodarczej niezawisoci w stosunku do reszty wiata ani odzyska wpywu na scen midzynarodow i odgrywa politycznej roli w wiecie. Jedno nie moe istnie, jeli nie jest zapewniona rwno. aden obywatel Unii Europejskiej nie moe podlega dyskryminacji ze wzgldu na swoje obywatelstwo. Trzeba walczy z wszelk dyskryminacj opart na pci, rasie, pochodzeniu etnicznym, religii czy przekonaniach, niepenosprawnoci, wieku czy orientacji seksualnej. Karta praw podstawowych zakazuje ponadto wszelkiej dyskryminacji ze wzgldu na kolor skry, cechy genetyczne, jzyk, pogldy polityczne lub wszelkie inne pogldy, przynaleno do mniejszoci
021
narodowej, majtek czy urodzenie. Wszyscy obywatele europejscy s rwni wobec prawa. adne pastwo czonkowskie nie moe cieszy si przewag nad innymi, a eby zachowa zasad jednoci, nie naley zwraca uwagi na naturalne rnice, na przykad w zakresie powierzchni, liczby mieszkacw czy struktur.
PODSTAWOWE SWOBODY
Uzupenieniem pokoju, jednoci i rwnoci jest wolno. Utworzenie wielkiej przestrzeni, gromadzcej obecnie 27 pastw, gwarantuje szereg swobd: swobodne przekraczanie granic, zwaszcza przez pracownikw, swobod przedsibiorczoci i wiadczenia usug, przepywu towarw i kapitau. Oto podstawowe swobody pozwalajce przedsibiorstwu na wolne podejmowanie decyzji, pracownikowi na wolny wybr zajcia, a konsumentowi na dostp do penego asortymentu najrniejszych produktw. Wolna konkurencja otwiera przed przedsibiorstwami o wiele szersze rynki zbytu; przestrze ustanowiona przez UE pozwala pracownikowi na szukanie zatrudnienia lub zmian swych kwalifikacji czy zainteresowa; gama artykuw oferowanych w systemie wzmoonej konkurencji jest tak dua, e uytkownik moe wybiera najtasze i najlepsze z nich. Obywateli nowych pastw czonkowskich, ktre wstpiy do Unii 1 maja 2004 r. i 1 stycznia 2007 r., obowizuj na razie okresy przejciowe. Traktat o przystpieniu przewiduje stosowne odstpstwa, zwaszcza w zakresie swobody przepywu pracownikw, usug i swobody przedsibiorczoci. Dotychczasowe pastwa czonkowskie UE mog ograniczy swobodny przepyw pracownikw z krajw kandydujcych przez okres do siedmiu lat, uzaleniajc udzielenie zezwolenia na prac od przepisw prawa krajowego lub umowy dwustronnej.
Z ASADA SOLIDARNOCI
Wolno wymaga w zamian solidarnoci naduywanie wolnoci przez jednych wpywa niekorzystnie na innych. Aby ad unijny by trway, zawsze naley uznawa solidarno jej czonkw za podstawow zasad oraz jednolicie i sprawiedliwie rozdziela korzyci czyli dobrobyt i obowizki midzy wszystkich czonkw.
022
13 czerwca 1955 r., Taormina (Wochy) Joseph Bech, Paul-Henri Spaak i Johan Willem Beyen wogrodach hotelu, w ktrym zamieszkali na czas konferencji wMessynie. Trzejministrowie spraw zagranicznych byli autorami MemorandumBeneluksu, omawianego podczas konferencji przezprzedstawicieli szeciu pastw.
POSZANOWANIE TOSAMOCI NARODOWEJ

Unia szanuje tosamo narodow pastw czonkowskich. Pastwa czonkowskie nie musz w ramach UE stapia si w jedno, ale powinny odnajdywa si w niej, zachowujc swoje cechy narodowe. Z tej rnorodnoci cech i tosamoci narodowych UE czerpie si moraln, ktr oddaje na sub wszystkim.
PRAGNIENIE BEZPIECZESTWA
Wszystkie podstawowe wartoci s w ostatecznym rozrachunku pochodn bezpieczestwa. Akty terroryzmu, do jakich doszo 11 wrzenia 2001 r. wStanach Zjednoczonych, spowodoway, e walka z terroryzmem i zorganizowan przestpczoci rwnie w Europie wysuna si na pierwszy plan. Wsppraca policji z organami sprawiedliwoci jest sukcesywnie pogbiana, wzmacniana jest rwnie ochrona wsplnych granic zewntrznych UE. Bezpieczestwo w kontekcie europejskim nie moe si jednak oby bez bezpieczestwa spoecznego wszystkich obywateli UE, bezpieczestwa zatrudnienia, jak rwnie bezpieczestwa rodkw podejmowanych przez przedsibiorstwa, ktre musz by pewne stabilnoci caego systemu ekonomicznego. Dlatego wic jednym z zada organw UE jest zapewnienie obywatelom i przedsibiorstwom UE przewidywalnej przyszoci oraz poczucia stabilnoci, ktrego potrzebuj.
PRAWA PODSTAWOWE
Nie mona mwi o podstawowych zasadach i najwaniejszych wartociach bez podniesienia kwestii podstawowych praw obywateli Unii Europejskiej, tym bardziej e historia Europy od ponad dwch wiekw naznaczona bya cigymi wysikami kierowanymi na umocnienie ochrony tych praw. Od Deklaracji praw czowieka i obywatela w XVIII w. swobody i prawa podstawowe s integraln czci konstytucji wikszoci cywilizowanych krajw, zwaszcza pastw czonkowskich UE. Porzdek prawny tych ostatnich opiera si na przestrzeganiu prawa oraz na poszanowaniu godnoci, wolnoci i moliwoci rozwoju osoby ludzkiej. Istnieje rwnie wiele porozumie midzynarodowych w tej materii, wrd ktrych wyjtkowe znaczenie ma europejska Konwencja
024
o ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci (w skrcie: europejska Konwencja praw czowieka). Ochrona praw podstawowych przez unijny porzdek prawny zostaa zapewniona przez orzecznictwo Trybunau Sprawiedliwoci Unii Europejskiej, ktry powsta wzgldnie pno, mianowicie w 1969 r. W pierwszym okresie Trybuna Sprawiedliwoci odrzuci wszelkie dziaania dotyczce praw podstawowych, uznajc, e kwestie krajowego prawa konstytucyjnego nie nale do jego kompetencji. Trybuna Sprawiedliwoci musia zmieni swe stanowisko z powodu zasady, ktr sam ustanowi, czyli pierwszestwa prawa unijnego przed prawem krajowym. To pierwszestwo obowizuje jedynie, jeli prawo unijne jest w stanie zagwarantowa ochron praw podstawowych na rwni zkonstytucjami krajowymi. Punktem wyjcia tego orzecznictwa jest sprawa Stauder, w ktrej czowiek pobierajcy zasiek dla ofiar wojennych potraktowa obowizek ujawnienia swego nazwiska przy zakupie masa boonarodzeniowego za zamach na sw godno osobist i na zasad rwnoci. Pocztkowo Trybuna stwierdzi, po przejrzeniu przepisw unijnych, e uycie nazwiska nie byo konieczne i e zbdne byoby badanie sposobu naruszenia prawa podstawowego. Niemniej jednak na kocu swego orzeczenia Trybuna owiadczy, e poszanowanie praw podstawowych stanowi cz zasad oglnych porzdku unijnego, ktrych przestrzeganie musi egzekwowa. Po raz pierwszy Trybuna uzna tym samym istnienie autonomicznego systemu praw podstawowych w UE. Trybuna ustanowi ochron praw podstawowych przede wszystkimnapodstawie pewnej liczby postanowie traktatowych. Wzi pod uwag licznezakazy dyskryminacji, ktre wynikaj z rnych aspektw oglnej zasady rwnoci. W ich liczbie figuruje zakaz wszelkiej dyskryminacji z powodu narodowoci (art. 18 TFUE), walka z wszelk dyskryminacj opart na pci, rasie czy pochodzeniu etnicznym, religii czy przekonaniach, niepenosprawnoci, wieku czy orientacji seksualnej (art. 10 TFUE), rwno w traktowaniu towarw iosb w dziedzinie czterech podstawowych swobd (swobodny przepyw towarw: art. 34 TFUE, swoboda przepywu osb: art. 45 TFUE, swoboda przedsibiorczoci: art. 49 TFUE i swoboda wiadczenia usug: art.57TFUE), wolna konkurencja (art. 101 i nast. TFUE) oraz rwno wynagradzaniakobiet imczyzn (art. 157 TFUE). Cztery podstawowe swobody UE, ktre gwarantuj gwne swobody ycia zawodowego, mog by rwnie uznawane za podstawowe prawo unijne do swobodnego przemieszczania si i swobodnego
025
wykonywania dziaalnoci zawodowej. Jasno zagwarantowane s rwnie swoboda stowarzyszania si (art. 153 TFUE), prawo do skadania petycji (art. 24 TFUE) i ochrona tajemnicy biznesu i tajemnicy zawodowej (art.339TFUE). Trybuna Sprawiedliwoci nieustannie rozwija te wsplnotowe podstawy ochrony praw podstawowych i uzupenia je innymi prawami tej samej natury. W tym celu uzna generalne zasady prawne i zastosowa je, czerpic inspiracj z tradycji konstytucyjnych wsplnych dla pastw czonkowskich i zkonwencji midzynarodowych w dziedzinie ochrony praw czowieka, ktrych pastwa czonkowskie s sygnatariuszami. W pierwszym rzdzie figuruje europejska Konwencja praw czowieka, ktra pozwolia na okrelenie treci praw podstawowych Unii i mechanizmw ich ochrony. Na tej podstawie Trybuna podnis pewn liczb swobd do unijnej rangi praw podstawowych, mianowicie: prawo do wasnoci, swoboda wykonywania dziaalnoci zawodowej, nienaruszalno miejsca zamieszkania, wolno opinii, oglne prawa osoby, ochrona rodziny (na przykad prawo do czenia rodzin pracownikw migrujcych), wolno gospodarcza, wolno religijna czy wolno wyznania oraz pewna liczba podstawowych praw proceduralnych, takich jak prawo do przesuchania, zasada poufnoci korespondencji midzy adwokatem a klientem (w krajach common law znana pod nazw legal privilege), zakaz podwjnej sankcji czy te konieczno uzasadniania unijnych aktw prawnych. Jedna z zasad ma szczeglne znaczenie i jest regularnie przywoywana w sporach prawa unijnego: chodzi o zasad rwnego traktowania. W myl najbardziej oglnej definicji zasada ta gosi, e porwnywalne sytuacje nie mog bytraktowane w rny sposb, chyba e ta rnica jest obiektywnie uzasadniona. Wedle orzecznictwa Trybunau Sprawiedliwoci zasada rwnegotraktowania nie zakazuje jednak, by wbrew obowizujcym do dzi zwyczajom midzynarodowym obywatele lub towary krajowe mogy by poddane surowszym wymogom ni obywatele innych pastw czonkowskich lub towary importowane. Prawo unijne jest bezsilne wobec tak zwanej odwrconej dyskryminacji, gdy jest ona konsekwencj ograniczenia kompetencji Unii. Zasada liberalizacji, ktra wynika ze swobd podstawowych, jest bowiem, wedle opinii bronionej do dzi przez Trybuna, obowizujca tylko dla dziaa ponadgranicznych. W zamian za to reguy odnoszce si do produkcji i wprowadzania na rynek produktw krajowych lub do statusu prawnego obywateli tego kraju na terytorium pastwowym podlegaj regulacjom unijnym tylko wtedy, jeli nastpia ju harmonizacja na szczeblu unijnym.
026
Dziki orzecznictwu Trybunau prawo unijne dysponuje obszernym zapleczem krajowych zasad prawnych, bliskich prawom podstawowym. W tym kontekcie zasada proporcjonalnoci ma due znaczenie praktyczne. Zawiera ona obowizek oceny rnych interesw, co wymaga zbadania, czy dany rodek dziaania jest konieczny i odpowiedni oraz czy wyklucza wszelkie naduycia. W liczbie oglnych zasad prawa bliskich prawom podstawowym znajdziemy rwnie oglne zasady prawa administracyjnego i due process, na przykad zasad prawnego zaufania, niedziaania sankcji wstecz i zakaz wycofywania lub wstecznego odwoywania aktw przyznajcych jakie prawa lub korzyci, czy te prawo do bycia wysuchanym przez sd, ktre stosuje si rwnie w procedurach administracyjnych przed Komisj Europejsk oraz przed Trybunaem Sprawiedliwoci. Akcent pooono take na wymg wikszej przejrzystoci, zgodnie z ktrym decyzje maj by podejmowane w sposb jak najbardziej klarowny i bliski obywatelowi. Wan konsekwencj tej przejrzystoci jest, by kady obywatel europejski i kada osoba prawna osiedlona w pastwie czonkowskim miaa prawo dostpu do dokumentw Rady i Komisji Europejskiej. Ponadto wszelkie dotacje z budetu UE dla osb fizycznych i prawnych s jawne. W tym celu tworzone sbazy danych, do ktrych dostp ma kady obywatel UE. Doceniajc wkad Trybunau w definicj praw podstawowych nieustalonych na pimie, mona jedynie zauway, e ten sposb ustanawiania europejskich praw podstawowych stanowi powan niedogodno; Trybuna musia ogranicza si do pewnych przypadkw. W tych warunkach Trybuna nie by wstanie wyoni we wszystkich dziedzinach, gdzie naleaoby lub wypadaoby to zrobi praw podstawowych z oglnych zasad prawa. Nie mg on rwnie okreli zakresu i granic ochrony praw podstawowych, dokonujc koniecznych uoglnie i rnicowania. Nie pozwalao to instytucjom unijnym wystarczajco precyzyjnie oceni, czy grozi im naruszenie prawa podstawowego, czy nie. Podobnie obywatel UE nie we wszystkich przypadkach mg oceni, czy doszo do naruszenie jego praw podstawowych. Planowanym od dawna rozwizaniem byo przystpienie UE do europejskiej Konwencji praw czowieka (EKPC). Jednake w swej opinii nr 2/94 Trybuna Sprawiedliwoci owiadczy, e w obecnym stanie prawa unijnego UE nie ma odpowiednich uprawnie, by przystpi do Konwencji. Trybuna pokaza, e chocia ochrona praw czowieka jest warunkiem wstpnym legalnoci aktw unijnych, przystpienie do Konwencji wymagaoby znaczcej zmiany wczesnego systemu unijnego, tj. wczenia UE do odrbnego midzynarodowego systemu instytucjonalnego, jakim jest Konwencja, oraz przejcia wszystkich
027
postanowie EKPC do prawa unijnego. Wedug opinii Trybunau Sprawiedliwoci taka zmiana sytemu ochrony praw czowieka w UE w zwizku zjej instytucjonalnymi konsekwencjami dla UE i pastw czonkowskich byaby tak rozlega, e wykraczaaby swym charakterem poza traktatow zasad elastycznoci, ustanowion w art. 352 TFUE. Przystpienie UE do EKPC zostao wic wyranie przewidziane w Traktacie z Lizbony i wyraone w art. 6 ust.2 Traktatu o Unii Europejskiej. Kolejnym decydujcym dla UE krokiem w kierunku wyksztacenia unijnego porzdku prawnego by traktat lizboski, tworzcy nowe podstawy ochrony praw podstawowych w UE. W Traktacie o Unii Europejskiej umieszczony zosta nowy artyku dotyczcy praw podstawowych (art. 6), zgodnie z ktrym Karta praw podstawowych Unii Europejskiej jest wica dla organw UE oraz pastw czonkowskich stosujcych prawo unijne. Karta praw podstawowych wywodzi si z projektu opracowanego przez Konwent zoony z 16 penomocnikw szefw pastw i rzdw, przewodniczcego Komisji Europejskiej, 16 czonkw Parlamentu Europejskiego i 30 czonkw parlamentw narodowych (po dwch z kadego z wczesnych pastw czonkowskich) pod przewodnictwem byego prezydenta Niemiec prof. Romana Herzoga oraz uroczycie proklamowanego przez przewodniczcego Komisji Europejskiej podczas szczytu Rady Europejskiej w Nicei 7 grudnia 2000 r. pod nazw Karta praw podstawowych Unii Europejskiej. W trakcie obrad dotyczcych konstytucji europejskiej karta ta zostaa zmieniona i staa si integraln czci traktatu konstytucyjnego z dnia 29 padziernika 2004 r. Po niepowodzeniu Traktatu ustanawiajcego konstytucj dla Europy Karta praw podstawowych staa si znowu odrbnym aktem prawnym, ktry 12 grudnia 2007 r. zosta uroczycie proklamowany w Strasburgu przez przewodniczcych: Parlamentu Europejskiego, Rady Unii Europejskiej oraz Komisji Europejskiej jako Karta praw podstawowych Unii Europejskiej. Do tej wersji karty odsya Traktat o UE, nadajc tym samym Karcie praw podstawowych, ustalajcej zakres obowizywania praw podstawowych w Unii Europejskiej, moc wic. Karta ta nie obowizuje jednak Polski oraz Zjednoczonego Krlestwa. Te pastwa czonkowskie nie mogy lub nie chciay jej przyj z obawy, e obowizywanie praw podstawowych zawartych w Karcie zmusi je do rezygnacji ze stanowiska krajowego lub przynajmniej jego zmiany wokrelonych dziedzinach, na przykad w kwestiach dotyczcych religii i wiary lub te praw mniejszoci narodowych. Prawa podstawowe s dla tych pastw wice, jednak nie zmocy Karty praw podstawowych, lecz jak do tej pory, na podstawie orzecznictwa Trybunau Sprawiedliwoci w zakresie praw podstawowych.
028
Konstytucja Unii Europejskiej

Kade spoeczestwo ma konstytucj, ktra okrela struktur jego systemu politycznego: ustala stosunki midzy czonkami spoeczestwa i wobec ogu, wyznacza wsplne cele i okrela reguy, ktrych naley przestrzega, by podejmowa obowizujce decyzje. UE jako spoeczno pastw, ktrej zostayprzekazane bardzo precyzyjne zadania i funkcje, musi mie konstytucj bdc wstanie spenia te same zadania co konstytucja pastwowa. Pastwa rzdz si dwiema gwnymi zasadami organizacyjnymi: prawem i demokracj. Kade dziaanie Unii musi jeli chce ona postpowa zgodnie ze swoimi zasadami mie podstawy prawne i demokratyczne: powstanie, organizacja, kompetencje, funkcjonowanie, miejsce pastw czonkowskich i ich instytucji, miejsce obywatela. Niepowodzenie Traktatu ustanawiajcego konstytucj dla Europy z 29 padziernika 2004 r. sprawio, e konstytucja UE nie zostaa do tej pory spisana w postaci dokumentu konstytucyjnego, w przeciwiestwie do wikszoci konstytucji unijnych pastw czonkowskich. Wynika ona raczej z caoci regu i wartoci podstawowych, ktrych rzdzcy bezwzgldnie przestrzegaj. Figuruj one albo wtraktatach powoujcych Uni Europejsk, albo w aktach prawnych przyjtych przez instytucje unijne, albo wynikaj po czci ze zwyczaju.
NATURA PRAWNA UE
Zdefiniowanie natury prawnej wymaga zbadania oglnej struktury prawnej organizacji w wietle jej charakterystycznych cech. Natura prawna UE opiera si na dwch podstawowych wyrokach, wydanych w 1963 i 1964 r. przez Trybuna Sprawiedliwoci Europejskiej Wsplnoty Gospodarczej. Wyroki te zachoway aktualno rwnie dla Unii Europejskiej w jej dzisiejszej formie.
SPRAWA VAN GEND & LOOS
W tej sprawie holenderska firma transportowa Van Gend & Loos wniosa do sdu niderlandzkiego skarg przeciw niderlandzkiej administracji celnej,
029
gdy ta pobraa opat celn od importu produktu chemicznego pochodzcego z Niemiec. Firma uznaa, e jest to naruszenie art. 12 Traktatu EWG, ktry zakazuje pastwom czonkowskim wprowadzania nowych opat celnych lub zwikszania opat celnych ju istniejcych na wsplnym rynku. Sd niderlandzki zawiesi procedur i zwrci si do Trybunau Sprawiedliwoci z prob o wyjanienie zakresu i wykadni prawnej tego artykuu Traktatu ustanawiajcego Wsplnot Europejsk. Sprawa ta daa Trybunaowi okazj do ustalenia pewnych podstawowych aspektw natury prawnej WE. W swym orzeczeniu Trybuna owiadczy, co nastpuje: Zwaywszy, e cel Traktatu EWG, jakim jest utworzenie wsplnego rynku, ktrego funkcjonowanie wpywa bdzie bezporednio na sytuacj podmiotw prawa we Wsplnocie, wymaga, by traktat ten by czym wicej ni tylko umow ustanawiajc wzajemne zobowizania umawiajcych si pastw; e takie stanowisko znajduje potwierdzenie w preambule do traktatu, ktra, sigajc dalej ni tylko rzdw, odwouje si do narodw, a konkretniej wfakcie ustanowienia organw wyposaonych w uprawnienia wadcze, ktrych wykonywanie wywiera wpyw zarwno na pastwa czonkowskie, jak ina ich obywateli [], e wobec powyszego naley uzna, i Wsplnota stanowi nowy porzdek prawny w prawie midzynarodowym, na rzecz ktrego pastwa ograniczyy, jakkolwiek tylko w wskich dziedzinach, swoje prawa suwerenne, i ktrego normy znajduj zastosowanie nie tylko do pastw czonkowskich, ale i pochodzcych z nich jednostek.
SPRAWA COSTA PRZECIWKO ENEL
Zaledwie rok pniej sprawa Costa przeciwko ENEL miaa pozwoli Trybunaowi Sprawiedliwoci na dalsze pogbienie analizy. Sprawa ta opieraa si na nastpujcych faktach: w 1962 r. Wochy znacjonalizoway produkcj idystrybucj energii elektrycznej i przekazay majtek przedsibiorstw energetycznych firmie ENEL. Flaminio Costa, akcjonariusz znacjonalizowanego przedsibiorstwa Edison Volta, utraci nalene mu dywidendy, dlatego odmwi zapacenia rachunku za prd w wysokoci 1926 lirw woskich. Flaminio Costa usprawiedliwia swe postpowanie przed giudice consigliatore Mediolanu, dowodzc midzy innymi, e prawo nacjonalizacji narusza szereg postanowie Traktatu EWG. Sd woski przekaza wwczas do Trybunau Sprawiedliwoci
030
27 wrzenia 1964 r., Bruksela Samochd z europejsk tablic rejestracyjn przed Joyeuse Entre bdc w budowie przysz siedzib Komisji Europejskiej.
wiele zapyta dotyczcych wykadni rnych postanowie Traktatu EWG. Wswym wyroku Trybuna owiadczy na temat natury prawnej EWG: [] w odrnieniu od zwyczajnych umw midzynarodowych Traktat EWG ustanowi wasny porzdek prawny, ktry zosta wczony do systemu prawnego pastw czonkowskich [] i ktry ma charakter wicy dla sdw krajowych; bowiem pastwa, ustanawiajc na czas nieokrelony Wsplnot, wyposaon we wasne instytucje, w osobowo i zdolno prawn, w zdolno do wystpowania we wasnym imieniu w obrocie midzynarodowym, wszczeglnoci w rzeczywiste uprawnienia wadcze, wynikajce z ograniczenia kompetencji i przeniesienia uprawnie z tych pastw na Wsplnot, ograniczyy, jakkolwiek w wskich dziedzinach, swoje suwerenne prawa i stworzyy w ten sposb system prawa majcy zastosowanie do nich samych oraz do pochodzcych z nich jednostek. Na podstawie tych szczegowych uwag Trybuna orzek, co nastpuje: [] e jak wynika z caoci powyszych rozwaa, prawu utworzonemu na podstawie traktatu, pochodzcemu z niezalenego rda, nie mona, ze wzgldu na jego wynikajc std szczegln natur, przeciwstawia w postpowaniu sdowym jakiegokolwiek wewntrznego aktu prawnego, gdy oznaczaoby to utrat przez to prawo charakteru wsplnotowego i zakwestionowanie samych podstaw prawnych Wsplnoty; e wskutek dokonanego przez pastwa przeniesienia, z ich wewntrznych porzdkw prawnych do wsplnotowego porzdku prawnego, praw i obowizkw odpowiadajcych postanowieniom traktatu, nastpio ostateczne ograniczenie ich praw suwerennych, ktrego nie moe podway pniejszy akt jednostronny sprzeczny z istot Wsplnoty. W wietle tych dwch podstawowych postanowie Trybunau Sprawiedliwoci cechy natury prawej UE s nastpujce:
Q
struktura instytucjonalna, ktra gwarantuje, e wyraanie woli w UE jest rwnie naznaczone oglnym interesem Europy, czyli interesami unijnymi okrelonymi przez cele UE; transfer kompetencji do instytucji UE wikszy ni w innych organizacjach instytucjonalnych i osigajcy znaczne rozmiary w dziedzinach, wktrych zazwyczaj pastwa zachowuj niezawiso; ustanowienie wasnego porzdku prawnego niezalenego od porzdkw prawnych pastw czonkowskich;
032
moliwo bezporedniego zastosowania prawa unijnego, ktra gwarantuje pene i jednolite wprowadzanie przepisw unijnych we wszystkich pastwach czonkowskich i ustala prawa i obowizki pastw czonkowskich i ich obywateli; pierwszestwo prawa unijnego, ktre wyklucza wszelkie uniewanienia lub modyfikacje legislacji unijnej przez prawodawstwo krajowe i zapewnia prymat prawa unijnego w razie konfliktu z prawem krajowym.
UE stanowi zatem niezalen jednostk wyposaon w suwerenne prawa iporzdek prawny niezaleny od pastw czonkowskich, ktry obowizuje zarwno pastwa czonkowskie, jak i ich obywateli w dziedzinach nalecych do kompetencji UE. Cechy charakterystyczne UE ukazuj rwnie wsplne punkty i rnice midzy ni a klasycznymi organizacjami midzynarodowymi i strukturami federalnymi. UE, ktra nie jest jeszcze skoczon struktur, bardziej przypomina system przyszoci, ktrego kocowy wygld nie jest jeszcze znany. Jedynym punktem wsplnym midzy tradycyjnymi organizacjami midzynarodowymi a UE jest to, e ona rwnie wywodzi si z traktatu midzynarodowego. Jednake UE oddalia si ju znacznie od jej midzynarodowych korzeni. Akty zaoycielskie UE, ktre rwnie opieraj si na traktatach midzynarodowych, doprowadziy do utworzenia niezalenej unii, wyposaonej w suwerenne prawa i wasne kompetencje. Pastwa czonkowskie zrezygnoway z czci swej suwerennoci na rzecz tej unii. Ponadto zadania, ktre zostay powierzone UE, rni si wyranie od zada innych organizacji midzynarodowych. Podczas gdy te ostatnie wykonuj gwnie precyzyjne zadania techniczne, dziedziny dziaa UE sigaj samej istoty pastwa. Te rnice midzy tradycyjnymi organizacjami midzynarodowymi a UE zbliaj j do struktury pastwowej. Zwaszcza rezygnacja pastw czonkowskich z czci ich suwerennoci na rzecz UE pozwala na konkluzj, e struktura UE podobna jest do struktury pastwa federalnego. Jednak ten punkt widzenia nie uwzgldnia faktu, e kompetencje instytucji UE ograniczones do pewnych dziedzin i celw wyznaczonych przez traktaty. Nie maj one zatem swobody ustalania swych celw na rwni z pastwem ani podejmowania wszystkich wyzwa, przed ktrymi staje nowoczesne pastwo. UE nie
033
dysponuje ani si, jaka cechuje pastwa, ani zdolnoci wyznaczania sobie nowych kompetencji (zasada ustanawiania wasnych kompetencji). Dlatego UE nie jest ani klasyczn organizacj midzynarodow, ani stowarzyszeniem pastw, ale zrzeszeniem pastw, ktre sytuuje si na skrzyowaniu tych tradycyjnych form stowarzyszenia midzy pastwami. W terminologii prawniczej mwi si w tym kontekcie o organizacji ponadnarodowej.
Z ADANIA UE
Lista zada powierzonych UE jest analogiczna do listy pastwowego porzdku konstytucyjnego. W przeciwiestwie do wikszoci organizacji midzynarodowych nie chodzi tu o precyzyjne zadania techniczne, ale o dziedziny dziaalnoci sigajce samej istoty pastw. Katalog zada UE jest bardzo szeroki obejmuje zadania gospodarcze, spoeczne i polityczne. Najwaniejszym zadaniem gospodarczym UE jest tworzenie wsplnego rynku, ktry czy rynki krajowe pastw czonkowskich. Oznacza to, e wszystkie towary i usugi mog by proponowane i sprzedawane na wsplnym rynku na tych samych warunkach co na rynku wewntrznym, a wszyscy obywatele Unii maj do nich ten sam swobodny dostp. Koncepcja utworzenia wsplnego rynku zostaa w znacznym stopniu zrealizowana w zainicjowanym przez wczesnego przewodniczcego Komisji Europejskiej Jacquesa Delorsa i zatwierdzonym przez szefw pastw i rzdw programie zakoczenia tworzenia rynku wewntrznego, przewidzianego na 1992 r. Instytucjom unijnym udao si utworzy ramy prawne niezbdne do sprawnego funkcjonowania rynku wewntrznego. Przez ten czas ramy te byy szeroko wykorzystywane przez pastwa czonkowskie, tak e rynek wewntrzny sta si ju rzeczywistoci. Jest on rwnie widoczny w yciu codziennym, zwaszcza kiedy podruje si po terytorium UE, gdzie kontrola tosamoci na granicach pastwowych dawno zostaa zniesiona. Funkcjonowaniu rynku wewntrznego towarzyszy unia gospodarcza i walutowa. Zadaniem UE w dziedzinie polityki gospodarczej nie jest ustalanie i prowadzenie europejskiej polityki gospodarczej, lecz koordynowanie krajowych
034
polityk gospodarczych, aby decyzje pastw czonkowskich w tym zakresie nie miay negatywnego wpywu na funkcjonowanie rynku wewntrznego. Wtym celu zawarto Pakt na rzecz stabilnoci i wzrostu, ustalajcy dla kadego pastwa czonkowskiego indywidualne kryteria, ktrymi ma si ono kierowa, podejmujc decyzje dotyczce polityki fiskalnej. Jeli kryteria te nie s przestrzegane, Komisja Europejska moe wystosowa ostrzeenie, a w razie utrzymujcego si nadmiernego deficytu budetowego Rada UE moe nawet zastosowa sankcje. Zadaniem UE w dziedzinie polityki walutowej byo i jest wprowadzenie w UE jednolitej waluty oraz centralne kierowanie kwestiami walutowymi. Udao si ju osign pierwszy, poowiczny sukces w tym zakresie. 1 stycznia 1999 r. pastwa czonkowskie speniajce ustalone w tym zakresie kryteria konwergencji wprowadziy euro w charakterze wsplnej waluty europejskiej. Byy to: Belgia, Niemcy, Hiszpania, Francja, Irlandia, Wochy, Luksemburg, Niderlandy, Austria, Portugalia i Finlandia. 1 stycznia 2002 r. krajowe waluty tych krajw zostay zastpione przez banknoty i monety euro. Od tej pory wszystkie codzienne patnoci i transakcje finansowe przeprowadzane s wtej samej walucie. Na pocztku kryteria konwergencji nie zostay spenione przez Grecj i Szwecj. Grecja zostaa przyjta do krgu tych pastw 1 stycznia 2001r. Szwecja, ktra gwnie z powodu nieprzystpienia do europejskiego systemu walutowego, okrelanego jako poczekalnia do strefy euro, nie moga speni powyszych kryteriw, podlega regulacji wyjtkowej, zgodnie zktr Komisja Europejska i Europejski Bank Centralny przynajmniej co dwa lata musz skada Radzie raport o konwergencji, dotyczcy postpw Szwecji w wypenianiu zobowiza zwizanych z uczestnictwem w strefie euro. Jeeli Rada zaakceptuje zalecenie dotyczce przystpienia Szwecji do strefy euro, kraj ten nie bdzie mia moliwoci wycofania si z uczestnictwa. Przystpienie do strefy euro nie znajduje jednak poparcia wrd obywateli Szwecji. W referendum dotyczcym wprowadzenia euro, przeprowadzonym w2003 r., przeciwko nowej walucie gosowao 55,9% Szwedw. W grudniu 2005r., zgodnie z wynikami badania opinii publicznej, 49% ankietowanych byo przeciwnych wprowadzeniu euro. Za now walut opowiedziao si 36% ankietowanych. Sytuacja ta wyglda nieco inaczej wDanii i Zjednoczonym Krlestwie. Te pastwa czonkowskie zastrzegy sobie klauzul opt-out, ktra zezwala im na samodzielne podjcie decyzji, czy i kiedy rozpoczte ma zosta badanie dotyczce moliwoci przystpienia do strefy wsplnej waluty. Rwnie nowe pastwa czonkowskie s zobowizane do przyjcia euro jako
035
6 grudnia 1977 r., Bruksela Demonstracja na rzecz bezporednich wyborw do Parlamentu Europejskiego oraz na rzecz przyjcia jednej waluty podczas posiedzenia Rady Europejskiej w dniach 56 grudnia 1977 r.
waluty krajowej po spenieniu kryteriw konwergencji. adne z nowych pastw czonkowskich nie zastrzego sobie klauzuli opt-out; wikszo znich chce wprowadzi wspln walut tak szybko, jak to moliwe. Udao si to ju Sowenii (1 stycznia 2007 r.), Cyprowi (1 stycznia 2008 r.), Malcie (1stycznia 2008 r.) oraz Sowacji (1 stycznia 2009 r.). Tak zwana strefa euro, w ktrej obowizujc walut jest euro, obejmuje tym samym 16 pastw czonkowskich2. Oprcz polityki gospodarczej i pieninej do zada UE naley rwnie cay szereg kwestii dotyczcych innych gospodarczych dziedzin polityki. Zaliczaj si do nich przede wszystkim polityka rolnictwa i rybowstwa, polityka transportu, polityka ochrony konsumentw, polityka strukturalna i polityka spjnoci, polityka badawcza i rozwojowa, polityka rodowiska naturalnego, polityka zdrowotna i handlowa, a take polityka energetyczna. W zakresie polityki spoecznej zadaniem UE jest troska o to, by zalety integracji gospodarczej nie przypady w udziale wycznie jednostkom aktywnym gospodarczo, lecz rwnie o to, by rynek wewntrzny mia wymiar spoeczny. Punktem wyjcia jest w tym kontekcie wprowadzenie systemu bezpieczestwa socjalnego dla pracownikw migrujcych. Dziki temu systemowi pracownik, ktry w yciu zawodowym pracowa wicej ni w jednym pastwie czonkowskim, podlegajc rnym systemom ubezpieczenia spoecznego, moe unikn zwizanych z tym strat w zakresie wiadcze socjalnych (emerytura, renta inwalidzka, wiadczenia zdrowotne, rodzinne, wiadczenia w razie bezrobocia). Bezrobocie w UE, bdce od wielu lat przedmiotem troski, przyczynio si do przyjcia priorytetowej strategii dla zatrudnienia. Pastwa czonkowskie oraz Unia Europejska zostay wezwane do opracowania strategii zatrudnienia, przede wszystkim do wspierania wykwalifikowanej, przeszkolonej i zdolnej do dostosowania si siy roboczej, a ponadto do tworzenia rynkw pracy przystosowanych do wymaga stawianych przez zmiany gospodarcze. Promowanie zatrudnienia uznawane jest za kwesti wsplnego interesu, co zobowizuje pastwa czonkowskie do koordynowania dziaa w Radzie w tym zakresie. UE musi przyczynia si do osignicia wysokiego poziomu zatrudnienia, popierajc wspprac midzy pastwami czonkowskimi oraz wspierajc, awrazie potrzeby uzupeniajc ich dziaania.
Dnia 1 stycznia 2011 r. Estonia przyjmie wspln europejsk walut, stajc si 17. pastwem czonkowskim strefy euro.
037
Stricte polityczne zadania UE koncentruj si wok problematyki zwizanej z obywatelstwem unijnym, polityk wsppracy sdowniczej w sprawach karnych oraz ze wspln polityk zagraniczn i bezpieczestwa. Wprowadzenie obywatelstwa Unii umocnio prawa i interesy obywateli pastw czonkowskich w UE. Kady obywatel Unii moe swobodnie podrowa po UE (art. 21 TFUE), gosowa i by wybieranym w wyborach lokalnych (art. 22 TFUE), a na terytorium pastwa trzeciego korzysta z ochrony wadz dyplomatycznych i konsularnych kadego pastwa czonkowskiego (art. 23 TFUE), korzysta z prawa petycji do Parlamentu Europejskiego (art.24 TFUE) i stosownie do oglnej zasady niedyskryminacji korzysta z prawa bycia traktowanym w kadym pastwie czonkowskim jak kady obywatel tego pastwa (art. 20, ust. 2 w poczeniu z art. 18 TFUE). Do zada UE w ramach wsplnej polityki zagranicznej i bezpieczestwa nale:
Q
ochrona wsplnych wartoci, podstawowych interesw i suwerennoci UE, umacnianie bezpieczestwa UE i jej pastw czonkowskich, utrzymanie pokoju na wiecie i umacnianie bezpieczestwa midzynarodowego, promowanie wsppracy midzynarodowej, promowanie demokracji i praworzdnoci, przestrzeganie praw czowieka i podstawowych swobd, budowanie wsplnego systemu obronnego.
Q Q
Q Q
Unia Europejska nie jest pastwem, zatem cele te mona osign tylko stopniowo. Polityka zagraniczna, zwaszcza polityka bezpieczestwa, zalicza si od dawna do dziedzin, w ktrych pastwa czonkowskie szczeglnie czuwaj nad zachowaniem swej suwerennoci. Ponadto bardzo trudne jest okrelenie wsplnego interesu w tej materii, gdy w Unii Europejskiej jedynie Francja i Zjednoczone Krlestwo posiadaj bro atomow. Innym problemem jest to, e nie wszystkie pastwa czonkowskie Unii s czonkami NATO i UZE. Dzisiaj decyzje wsplnej polityki zagranicznej i bezpieczestwa nadal podejmowane s w ramach wsppracy midzypastwowej. Wprowadzono jednake wytyczne do samodzielnego dziaania, dziki ktrym wsppraca midzy pastwami otrzymaa solidne ramy prawne.
038
Zadania UE w zakresie wsppracy sdowniczej w sprawach karnych le we wsplnym interesie pastw europejskich. Do zada tych naley zwaszcza zwalczanie przestpczoci zorganizowanej oraz handlu ludmi, jak rwnie ciganie przestpstw. Skuteczne zwalczanie przestpczoci zorganizowanej na szczeblu krajowym nie jest ju moliwe. W tym celu naley dziaa wsplnie na szczeblu UE. Bardzo obiecujce rodki podjto ju dziki dyrektywie dotyczcej walki z praniem pienidzy i utworzeniu Europejskiego Urzdu Policji Europolu, ktry rozpocz prac w 1998 r. (art. 88 TFUE). Wsppraca wdziedzinie sdowniczej ma przede wszystkim uatwi i przyspieszy wspprac w zakresie procedury sdowniczej i wykonywania decyzji, uatwi ekstradycj midzy pastwami czonkowskimi, wprowadzi normy minimalne dotyczce elementw konstytutywnych wykrocze karnych oraz sankcji stosowanych w dziedzinie przestpczoci zorganizowanej, terroryzmu, handlu ludmi oraz seksualnego wykorzystywania kobiet i dzieci, nielegalnego handlu narkotykami i broni, prania pienidzy i korupcji (art. 83 TFUE). Jednym z najbardziej znaczcych postpw w dziedzinie wsppracy sdowniczej wewntrz UE jest powoanie wkwietniu 2003 r. Europejskiej Jednostki Wsppracy Sdowej w Unii Europejskiej, wskrcie Eurojust (art. 85 TFUE). Eurojust, majcy siedzib wHadze, skada si zsdziw i prokuratorw ze wszystkich pastw Unii Europejskiej. Jego zadaniem jest uatwienie wsppracy pomidzy organami ledczymi i organami cigania w odniesieniu do powanej przestpczoci o wymiarze transgranicznym. W celu zwalczania przestpstw przeciwko interesom finansowym Unii Rada moe ustanowi Prokuratur Europejsk w oparciu o Eurojust (art. 86 TFUE). Kolejnym istotnym krokiem jest obowizujcy od stycznia 2004r. europejski nakaz aresztowania. Nakaz aresztowania moe zosta wydany w przypadku popenienia przestpstwa, za ktre grozi wyrok pozbawienia wolnoci przekraczajcy jeden rok. Europejski nakaz aresztowania ma zastpi czasochonn procedur ekstradycyjn.
U PRAWNIENIA UE
Traktaty ustanawiajce UE nie przyznay organom unijnym oglnej kompetencji do osignicia wyznaczonych im celw, ograniczyy si jedynie do okrelenia w rnych rozdziaach zakresu przyznanych uprawnie do dziaania. Jest to zasada ograniczonych uprawnie (art. 2 TFUE), zgodnie z ktr UE i jej instytucje nie mog samodzielnie decydowa o swoich podstawach prawnych i kompetencjach. Pastwa czonkowskie wybray to rozwizanie,
039
by mc zachowa caociow wizj i sprawowa kontrol nad przekazywaniem wasnych uprawnie. Zakres tak przekazywanych uprawnie ma zmienne granice w zalenoci od zada powierzonych UE. Dopki kompetencje nie zostan przeniesione na UE, pozostaj one w wycznym zakresie uprawnie pastw czonkowskich. Traktat o UE wyranie przewiduje, e kwestie bezpieczestwa krajowego pozostaj w zakresie wycznej odpowiedzialnoci kadego pastwa czonkowskiego. W tym kontekcie narzuca si pytanie dotyczce rozgraniczenia kompetencji UE oraz pastw czonkowskich. Rozgraniczenie to zostao podjte na podstawie trzech kategorii kompetencji:
Q
Wyczne kompetencje UE (art. 3 TFUE) w dziedzinach, co do ktrych istnieje przypuszczenie, e dziaania podjte na szczeblu UE bd skuteczniejsze ni nieskoordynowane dziaania ktrego z pastw czonkowskich. Dziedziny te s wyranie rozgraniczone i obejmuj uni celn, ustanawianie regu konkurencji niezbdnych do funkcjonowania rynku wewntrznego, polityk pienin w odniesieniu do pastw czonkowskich, ktrych walut jest euro, wspln polityk handlow oraz czci polityki rybowstwa. W tych dziedzinach polityki jedynie Unia moe stanowi prawo oraz przyjmowa akty prawnie wice. Pastwa czonkowskie mog to czyni wycznie zupowanienia Unii lub w celu wykonania aktw Unii (art. 2 ust.1 TFUE). Unia dzieli kompetencje z pastwami czonkowskimi (art. 4 TFUE) w dziedzinach, w ktrych dziaania podejmowane przez UE mog przynie pastwom czonkowskim wicej korzyci ni ich samodzielne dziaania. Kompetencje dzielone s przewidziane dla regulacji dotyczcych rynku wewntrznego, spjnoci gospodarczej, spoecznej i terytorialnej, rolnictwa i rybowstwa, rodowiska naturalnego, transportu, sieci transeuropejskich, dostaw energii, przestrzeni wolnoci, bezpieczestwa i sprawiedliwoci, jak rwnie dla wsplnych problemw bezpieczestwa, w zakresie zdrowia publicznego, w dziedzinach bada, rozwoju technologicznego i przestrzeni kosmicznej, wsppracy na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej. We wszystkich tych dziedzinach UE przysuguje prawo pierwszestwa wwykony-
040
waniu kompetencji, nie obejmuje ono jednak caej dziedziny politycznej, lecz ogranicza si wycznie do elementw uregulowanych w odpowiednim akcie prawnym. Pastwa czonkowskie wykonuj swoje kompetencje w zakresie, w jakim Unia nie wykonuje swoich kompetencji, lub w zakresie, w jakim Unia postanowia zaprzesta wykonywania swoich kompetencji (art. 2 ust. 2 TFUE). Zostatnim przypadkiem mamy do czynienia, gdy odpowiednia instytucja UE uchyla akt prawodawczy, aby wypeni warunki stawiane przez zasad pomocniczoci i proporcjonalnoci. Rada moe wezwa Komisj na wniosek jednego lub kilku jej czonkw do przedstawienia propozycji dotyczcych uchylenia aktu prawnego.
Q
Kompetencje pomocnicze (art. 6 TFUE): Wykonujc kompetencje wspierajce, UE moe prowadzi wycznie dziaania majce na celu koordynowanie lub uzupenienie dziaa pastw czonkowskich. Unii nie wolno jednak podejmowa harmonizacji krajowych przepisw prawa w dziedzinach objtych kompetencjami pomocniczymi (art. 2 ust. 5 TFUE). Odpowiedzialno za ksztat prawny pozostaje tym samym w gestii pastw czonkowskich, ktre dysponuj w tym wzgldzie znaczn swobod w dziaaniu. Kompetencje te obejmuj ochron i popraw zdrowia ludzkiego, przemys, kultur, turystyk, edukacj, ksztacenie zawodowe, modzie i sport, ochron ludnoci oraz wspprac administracyjn. W dziedzinie polityki gospodarczej i polityki zatrudnienia pastwa czonkowskie wyranie uznaj, e ich dziaania na szczeblu krajowym musz by koordynowane wramach UE.
Warto zauway, e kompetencji UE w zakresie koordynowania polityki gospodarczej i zatrudnienia, jak rwnie w zakresie wsplnej polityki zagranicznej i bezpieczestwa, nie da si przyporzdkowa do jednej z trzech powyszych kategorii. Pozostaj one tym samym poza katalogiem kompetencji. Mona to doprecyzowa wyjanieniem, e wsplna polityka zagraniczna ibezpieczestwa UE nie narusza kompetencji pastw czonkowskich w zakresie ich wasnej polityki zagranicznej oraz reprezentowania w wiecie. Oprcz szczegowych uprawnie do dziaania traktaty unijne pozwalaj instytucjom unijnym dziaa, jeli wymaga tego realizacja oraz funkcjonowanie rynku wewntrznego, a take zapewnienie, e konkurencja na wsplnym rynku jest wolna od zakce (por. art. 352 TFUE tzw. klauzula elastycznoci).
0 41
Jednake instytucje unijne nie maj kompetencji oglnych w zakresie realizacji zada wykraczajcych poza cele przewidziane w traktatach. Nie mog rwnie rozszerza wasnych kompetencji z tytuu uprawnie pomocniczych ze szkod dla pastw czonkowskich. W praktyce moliwoci, jakie oferuj te regulacje, byy coraz szerzej wykorzystywane, gdy UE jest dzi wzywana do penienia zada, ktre nie zostay przewidziane podczas zawierania traktatw i dla ktrych nie zostao przyznane adne uprawnienie do dziaania. Gwne dziedziny, ktrych dotyczy ta ewolucja, to ochrona rodowiska i konsumentw, utworzenie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, majcego zredukowa rnice midzy strefami bardziej i mniej rozwinitymi w UE. Obecnie szczegowe kompetencje w tych dziedzinach zostay ju wyranie przewidziane. Pod wpywem tych jasnych regulacji klauzula elastycznoci stracia sporo na praktycznym znaczeniu. Podejmowanie dziaa w zakresie tych kompetencji wymaga uprzedniej zgody Parlamentu Europejskiego.
Instytucje unijne dysponuj take innymi kompetencjami ustanawiania rodkw koniecznych do skutecznego i rozsdnego korzystania z uprawnie wyranie im nadanych (kompetencje wynikajce ze zwizku rzeczowego). Kompetencje te s wykorzystywane zwaszcza w dziedzinie stosunkw zagranicznych. UE moe z tego tytuu zawiera zobowizania wobec pastw trzecich lub innych organizacji midzynarodowych, w dziedzinach odpowiadajcych zadaniom, ktre zostay jej wyznaczone. Charakterystycznym przykadem jest sprawa Kramer, ktra wpyna do Trybunau Sprawiedliwoci. Sprawa ta dotyczya kompetencji UE odnonie do wsppracy z midzynarodowymi organizacjami morskimi w celu wyznaczenia maksymalnych wielkoci pooww w dziedzinie rybowstwa morskiego oraz ewentualnego przyczenia si do midzynarodowych zobowiza. Z braku wyranych postanowie traktatowych Trybuna wyprowadzi kompetencje zagraniczne UE, niezbdne do tych dziaa, z jej uprawnie wewntrznych dotyczcych produktw rybowstwa w ramach wsplnej polityki rolnej.
Sprawowanie tych kompetencji przez UE podlega jednak zasadzie pomocniczoci, zapoyczonej z doktryny spoecznej Kocioa katolickiego, ktra zostaa wyniesiona do rangi konstytucyjnej podczas jej wprowadzania do Traktatu UE (art. 5 ust. 3 TUE). Zasada ta obejmuje dwa aspekty dla UE, pozytywny i negatywny: pozytywny stymuluje jej kompetencje, chce, by dzia aaona, kiedy cele zamierzonego dziaania mog zosta lepiej osignite
0 42
napoziomieUnii; negatywny UE nie moe dziaa, kiedy dziaanie pastwa czonkowskiego wystarczy do osignicia wyznaczonych celw. Wpraktyce oznacza to, e wszystkie instytucje unijne, zwaszcza Komisja, musz dowie, e dziaanie bd regulacje unijne s rzeczywicie konieczne. Parafrazujc Monteskiusza, mona by powiedzie: kiedy nie jest konieczne przyjcie aktu unijnego, konieczne jest jego nieprzyjmowanie. Jeli konieczno regulacji na szczeblu unijnym jest powiadczona, trzeba jeszcze zdecydowa, jaki zakres ijaki typ rodkw unijnych naley wprowadzi. Odpowiedzi udziela zasada proporcjonalnoci, ktr orzecznictwo Trybunau Sprawiedliwoci wprowadzio do unijnego porzdku prawnego i ktra zostaa przewidziana rwnie wTraktacie UE wczci dotyczcej podziau kompetencji (art. 5ust. 4 TUE). Dogbna analiza ma pozwoli na okrelenie, czy instrument prawny jest rzeczywicie niezbdny i czy inne rodki dziaania nie byyby wystarczajco skuteczne. Oznacza to przede wszystkim, e preferencje musz mie prawa ramowe, normy minimalne i reguy zmierzajce do wzajemnego uznania przepisw krajowych oraz e naley unika zbyt szczegowych regulacji prawnych. Obecnie kontrol nad przestrzeganiem zasady pomocniczoci i proporcjonalnoci mog sprawowa rwnie parlamenty narodowe. W tym celu wprowadzono system wczesnego ostrzegania legislacyjnego, zgodnie z ktrym parlamenty narodowe w cigu omiu tygodni po otrzymaniu wniosku legislacyjnego musz przedstawi swoj uzasadnion opini zawierajc powody, dla ktrych uznaj, e dany projekt nie jest zgodny z zasad pomocniczoci i proporcjonalnoci. Gdy opinia zostaje przyjta co najmniej jedn trzeci gosw przyznanych parlamentom narodowym (kady parlament narodowy dysponuje dwoma gosami, a w systemie dwuizbowym kada z izb dysponuje jednym gosem), wniosek legislacyjny musi zosta ponownie przeanalizowany przez jego autora (z reguy jest nim Komisja Europejska). Skutkiem tej analizy moe by podtrzymanie, zmienienie lub wycofanie wniosku. Jeeli Komisja postanowi podtrzyma wniosek, powinna przedstawi uzasadnion opini okrelajc przyczyny, dla ktrych uwaa, e wniosek ten jest zgodny zzasad pomocniczoci. Wspomniana uzasadniona opinia, a take uzasadnione opinie parlamentw narodowych powinny zosta przekazane prawodawcy Unii w celu wzicia ich pod uwag w ramach procedury prawodawczej. Jeeli wikszoci gosw wynoszc 55% czonkw Rady lub wikszoci gosw oddanych w Parlamencie Europejskim prawodawca stwierdzi, e jego zdaniem wniosek nie jest zgodny z zasad pomocniczoci, wniosek prawodawczy nie bdzie dalej analizowany.
0 43
I NSTYTUCJE UE
Artyku 13 Traktatu UE (Ramy instytucjonalne)
1. Unia dysponuje ramami instytucjonalnymi, ktre maj na celu propagowanie jej wartoci, realizacj jej celw, suenie jej interesom, interesom jej obywateli oraz interesom Pastw Czonkowskich, jak rwnie zapewnianie spjnoci, skutecznoci i cigoci jej polityk oraz dziaa. Instytucjami Unii s: Parlament Europejski, Rada Europejska, Rada, Komisja Europejska (zwana dalej Komisj), Trybuna Sprawiedliwoci Unii Europejskiej, Europejski Bank Centralny, Trybuna Obrachunkowy. 2. Kada instytucja dziaa w granicach uprawnie przyznanych jej na mocy Traktatw, zgodnie z procedurami, na warunkach i w celach w nich okrelonych. Instytucje lojalnie ze sob wsppracuj. 3. Postanowienia dotyczce Europejskiego Banku Centralnego i Trybunau Obrachunkowego, a take szczegowe postanowienia dotyczce innych instytucji znajduj si w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. 4. Parlament Europejski, Rada i Komisja s wspomagane przez Komitet Ekonomiczno-Spoeczny i Komitet Regionw, ktre peni funkcje doradcze.
044
PRZEGLD WSZYSTKICH INSTYTUCJI (TFUE)
RADA EUROPEJSKA
27 gw pastw i szefw rzdw, przewodniczcy Rady Europejskiej i przewodniczcy Komisji Europejskiej
RADA 27 ministrw (po jednym z kadego pastwa czonkowskiego)
PARLAMENT EUROPEJSKI 751 deputowanych 3
KOMISJA EUROPEJSKA 27 czonkw (do 2014 r.)
KOMITET REGIONW maksymalnie 350 czonkw
KOMITET EKONOMICZNO-SPOECZNY maksymalnie 350 czonkw
TRYBUNA SPRAWIEDLIWOCI UNII EUROPEJSKIEJ
EUROPEJSKI BANK CENTRALNY
TRYBUNA OBRACHUNKOWY 27 czonkw (po jednym zkadego pastwa czonkowskiego)
EUROPEJSKI BANK INWESTYCYJNY
Wraz z wejciem w ycie Traktatu z Lizbony 1 grudnia 2009 r. liczba posw przejciowo wzrosa do 754. Do nastpnych wyborw w 2014 r. niezbdne bdzie wprowadzenie stosownych zmian w celu przywrcenia maksymalnej liczby posw wynoszcej 751 osb.
0 45
PASTWO CZONKOWSKIE
LICZBA GOSW WRADZIE 29 29 29 29 27 27 14 13 12 12 12 12 12 10 10 10 7 7 7 7 7 4 4 4 4 4 3
LICZBA MIEJSC WPARLAMENCIE EUROPEJSKIM 99 78 78 78 54 54 35 27 24 24 24 24 24 19 18 18 14 14 14 13 13 9 7 6 6 6 5
NIEMCY FRANCJA WOCHY ZJEDNOCZONE KRLESTWO HISZPANIA POLSKA RUMUNIA NIDERLANDY BELGIA REPUBLIKA CZESKA GRECJA WGRY PORTUGALIA SZWECJA BUGARIA AUSTRIA DANIA SOWACJA FINLANDIA IRLANDIA LITWA OTWA SOWENIA ESTONIA CYPR LUKSEMBURG MALTA
Kolejn kwesti, jaka narzuca si w zwizku z konstytucj UE, jest kwestia jej organizacji. Jakie instytucje posiada Unia Europejska? Skoro UE spenia zadania, ktre w przeciwnym wypadku przypadyby w udziale pastwom czonkowskim, to czy dysponuje ona rzdem, parlamentem lub wadzami
046
administracyjnymi i prawnymi, takimi jakie istniej w poszczeglnych pastwach? Realizowanie zada wyznaczonych UE i kierowanie procesem integracji celowo nie zostao powierzone wycznie inicjatywie pastw czonkowskich czy wsppracy midzynarodowej. Przeciwnie, UE dysponuje systemem instytucjonalnym, dziki ktremu jest w stanie dawa nowe impulsy i stawia nowe cele integracji europejskiej oraz przyjmowa, w dziedzinach nalecych do jej kompetencji, prawo unijne w rwnym stopniu obowizujce wszystkie pastwa czonkowskie. Gwnymi podmiotami tego systemu s instytucje UE, do ktrych nale: Parlament Europejski, Rada Europejska, Rada, Komisja Europejska, Trybuna Sprawiedliwoci Unii Europejskiej, Europejski Bank Centralny oraz Trybuna Obrachunkowy. Do instytucji przewidzianych w traktatach doda naley Europejski Bank Inwestycyjny, Komitet Ekonomiczno-Spoeczny, Komitet Regionw, ktre s organami pomocniczymi.
INSTYTUCJE
Parlament Europejski (art. 14 Traktatu UE)

Parlament Europejski reprezentuje narody pastw nalecych do Unii Europejskiej. Zrodzi si on z poczenia Zgromadzenia Wsplnego EWWiS, Zgromadzenia EWG i Zgromadzenia EWEA w jedno Zgromadzenie, przewidziane w konwencji dotyczcej niektrych instytucji wsplnych dla Wsplnot Europejskich z 1957 r. (pierwszy traktat fuzyjny). Parlament Europejski uzyska sw obecn nazw dopiero w Traktacie o Unii Europejskiej, ktry jedynie potwierdzi praktyk wystpujc ju od 1958 r., kiedy Zgromadzenie samo wybrao nazw Parlament Europejski.
Skad i wybory
Po wejciu w ycie 1 grudnia 2009 r. Traktatu z Lizbony Parlament Europejski skada si z 754 europosw. Tym samym liczba deputowanych przewysza ustalon w TUE (art. 14 ust. 2) maksymaln liczb, wynoszc 751 deputowanych. Liczba ta obowizuje do koca kadencji 20092014, gdy wybranym w czerwcu deputowanym nie mona odebra objtych przez nich mandatw. Do nastpnych wyborw, ktre odbd si w 2014 r., liczba ta musi zosta utrzymana. Dodatkowe mandaty s rozdzielone pomidzy pastwa czonkowskie w ten sposb, e wprawdzie
0 47
jeden deputowany z kraju o duej liczbie ludnoci bdzie reprezentowa wiksz liczb obywateli ni deputowany z kraju o mniejszej liczbie ludnoci, rwnoczenie jednak adne pastwo o mniejszej liczbie ludnoci nie bdzie dysponowa wiksz iloci mandatw ni pastwo o duej liczbie ludnoci. Doln granic jest 6 mandatw, grn granic 96 mandatw na jedno pastwo czonkowskie, przy czym w kadencji 20092010 z powodu pnego wejcia w ycie Traktatu z Lizbony obowizuje jeszcze wyjtek dla Niemiec, ktre dysponuj 99 mandatami (wybrany w czerwcu 2009 r. deputowany nie moe straci swojego mandatu z powodu wejcia w ycie Traktatu z Lizbony). Rzeczywisty skad Parlamentu musi zosta ustalony przez Rad. Powinno to byo nastpi przed wyborami bezporednimi do Parlamentu Europejskiego w czerwcu 2009 r. Jednake poniewa Traktat z Lizbony nie wszed w ycie przed tymi wyborami, nowe regulacje dotyczce skadu Parlamentu Europejskiego na kadencj 20092014 nie mogy zosta zastosowane. Zamiast tego w wyborach do Parlamentu Europejskiego obowizywa jeszcze podzia mandatw wynikajcy z ustale, jakie zostay dokonane wkonsekwencji przystpienia Bugarii i Rumunii do UE. Wraz z wejciem wycie traktatu lizboskiego 1 grudnia 2009 r. liczba deputowanych zostaa zwikszona o 18 osb (754), przy czym nowi parlamentarzyci pochodz zdwunastu rnych pastw czonkowskich. Skad Parlamentu Europejskiego zaprezentowany zosta obok w zestawieniu, ktre odzwierciedla sytuacj w obecnej kadencji 20092014, z uwzgldnieniem zmian wprowadzonych przez Traktat z Lizbony.
PRZEWODNICZCY 14 wiceprzewodniczcych 5 kwestorw (funkcja doradcza)
Przewodniczcy, wiceprzewodniczcy i kwestorzy tworz Prezydium, wybierane przez Parlament Europejski na okres dwch i p roku. Do poszerzonego Prezydium nale jeszcze przewodniczcy grup politycznych. Prezydium jest odpowiedzialne za kwestie dotyczce wewntrznej organizacji Parlamentu Europejskiego, stosunkw midzyinstytucjonalnych oraz stosunkw z instytucjami spoza Unii Europejskiej.
048
SESJE PLENARNE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO 754 CZONKW PASTWO CZONKOWSKIE NIEMCY FRANCJA WOCHY ZJEDNOCZONE KRLESTWO HISZPANIA POLSKA RUMUNIA NIDERLANDY BELGIA REPUBLIKA CZESKA GRECJA WGRY PORTUGALIA SZWECJA BUGARIA AUSTRIA DANIA SOWACJA FINLANDIA IRLANDIA LITWA OTWA SOWENIA ESTONIA CYPR LUKSEMBURG MALTA LICZBA MIEJSC W PARLAMENCIE EUROPEJSKIM 99 72+2 72+1 72+1 50+4 50+1 33 25+1 22 22 22 22 22 18+2 17+1 17+2 13 13 13 12 12 8+1 7+1 6 6 6 5+1
Do 1979 r. deputowani Parlamentu Europejskiego byli czonkami parlamentw narodowych, mianowanymi przez parlamentarzystw i wysyanymi do Parlamentu Europejskiego. Przewidziane przez traktaty wybory deputowanych europejskich przez ludno pastw czonkowskich w bezporednich wyborach powszechnych po wielu bezowocnych prbach dopiero w 1979 r. stay
0 49
si rzeczywistoci. Pierwsze bezporednie wybory miay miejsce w czerwcu 1979 r.; ponawiane s co pi lat, po zakoczeniu kadej kadencji. Dopiero w wyniku trwajcych dziesiciolecia stara unijny system wyborczy zosta wprowadzony aktem dotyczcym wyboru przedstawicieli do Parlamentu Europejskiego w powszechnych wyborach bezporednich z dnia 20 wrzenia 1976 r., zmienionym decyzj Rady z dnia 25 czerwca i 23 wrzenia 2002 r. Zgodnie z tym aktem kade pastwo czonkowskie okrela wasn ordynacj wyborcz, stosujc rwnoczenie identyczne zasady demokratyczne, takie jak: zasada wyborw powszechnych i bezporednich, zasada proporcjonalnoci, zasada tajnych i wolnych wyborw, minimalny wiek wyborczy (dla czynnego prawa wyborczego wynosi on we wszystkich krajach unijnych 18 lat, z wyjtkiem Austrii, ktrej obywatele mog gosowa po ukoczeniu 16 lat), odnawialny picioletni mandat, zakaz zajmowania przez deputowanych Parlamentu Europejskiego dwch stanowisk (nie mog oni wykonywa rwnoczenie np. zawodu sdziego, prokuratora, ministra, ponadto podlegaj oni prawu krajowemu, ktre moe przewidywa dodatkowe ograniczenia w zakresie czenia mandatw lub urzdw), data wyborw oraz zasada rwnoci szans kobiet imczyzn. Niektre kraje, takie jak Belgia, Luksemburg i Grecja, ustanowiy ponadto obowizek wyborczy. 14 lipca 2009 r. zosta przyjty statut posa do Parlamentu Europejskiego. Ten nowy statut ma na celu ustalenie jasnych i zrozumiaych warunkw dotyczcych sprawowania mandatu przez posa, wprowadza rwnie dla wszystkich posw takie samo wynagrodzenie, wypacane z budetu Unii Europejskiej. Przez bezporednie wybory Parlament Europejski uzyska legitymacj demokratyczn i moe cieszy si mianem reprezentacji obywateli pastw czonkowskich UE. Samo istnienie bezporednio wybieranego parlamentu nie jest jednak wystarczajce, by zaspokoi podstawowy wymg demokratycznej konstytucji, zgodnie z ktrym rdem wszelkiej wadzy pastwowej jest nard. Oprcz przejrzystoci procesu decyzyjnego oraz reprezentatywnoci organw decyzyjnych konieczna jest rwnie kontrola parlamentarna oraz parlamentarna legitymacja demokratyczna instytucji unijnych uczestniczcych w procesie decyzyjnym. W ostatnich latach osignito w tym zakresie znaczny postp. Cigemu poszerzaniu ulegaj bowiem nie tylko prawa, lecz rwnie obowizki Parlamentu Europejskiego. Traktat lizboski wyranie uzalenia funkcjonowanie Unii Europejskiej od przestrzegania podstawowej zasady demokracji przedstawicielskiej. Wszyscy obywatele UE s bezporednio reprezentowani w Parlamencie Europejskim, majc tym samym prawo
050
do aktywnego udziau w yciu demokratycznym UE. Zasada ta gwarantuje, e decyzje podejmowane na szczeblu UE s moliwie jawne i bliskie wszystkim obywatelom. Partie polityczne na szczeblu UE powinny wnosi wkad w tworzenie wiadomoci europejskiej oraz dawa wyraz woli obywateli unijnych. Wspczesny ad demokratyczny UE zawiera jeszcze pewne braki w zwizku z tym, e Parlament Europejski, w przeciwiestwie do demokracji parlamentarnej znanej z modelu pastwowego, nie wybiera rzdu, ktry za swoje dziaania odpowiada bezporednio przed parlamentem.
Artyku 10 Traktatu UE (Demokracja przedstawicielska)

1. Podstaw funkcjonowania Unii jest demokracja przedstawicielska. 2. Obywatele s bezporednio reprezentowani na poziomie Unii w Parlamencie Europejskim. Pastwa Czonkowskie s reprezentowane w Radzie Europejskiej przez swoich szefw pastw lub rzdw, a w Radzie przez swoje rzdy; szefowie pastw lub rzdw i rzdy odpowiadaj demokratycznie przed parlamentami narodowymi albo przed swoimi obywatelami. 3. Kady obywatel ma prawo uczestniczy w yciu demokratycznym Unii. Decyzje s podejmowane w sposb jak najbardziej otwarty i zbliony do obywatela. 4. Partie polityczne na poziomie europejskim przyczyniaj si do ksztatowania europejskiej wiadomoci politycznej i wyraania woli obywateli Unii.
Braki te wynikaj jednak z prostego faktu, e UE nie ma rzdu w tradycyjnym znaczeniu tego sowa. Przeciwnie, to Rada i Komisja dziel si funkcjami, ktre normalnie nale do rzdu, a ktre s przewidziane w traktatach. Traktat z Lizbony da jednak Parlamentowi znaczce uprawnienia w zakresie moliwoci wpywania na skad Komisji oraz na mianowanie przewodniczcego na wniosek Rady Europejskiej. Zgoda Parlamentu Europejskiego wymagana jest rwnie podczas wyboru przewodniczcego Komisji Europejskiej w penym skadzie (prawo inwestytury). Parlament nie ma natomiast porwnywalnego wpywu na skad Rady. Ta ostatnia nie podlega kontroli parlamentarnej dlatego, e kady jej czonek jako minister krajowy jest kontrolowany przez parlament swojego kraju.
051
Rola Parlamentu Europejskiego w procesie legislacyjnym UE zostaa wyranie umocniona. W ramach funkcji wspdecydowania, wyniesionej do miana zwykej procedury ustawodawczej UE, Parlament Europejski peni u boku Rady funkcj wsplegislatora. W ramach zwykej procedury prawodawczej Parlament Europejski ma moliwo wprowadzania (w kilku czytaniach) zmian do aktw prawodawczych oraz w pewnych granicach wyegzekwowania swojego zdania rwnie wobec Rady UE. aden akt prawa unijnego nie moe doj do skutku bez zgody pomidzy Rad i Parlamentem Europejskim. Parlament peni rwnie od dawna decydujc rol w dziedzinie prawa budetowego. Wraz z wejciem w ycie traktatu lizboskiego kompetencje Parlamentu Europejskiego w zakresie przyjmowania budetu zostay dodatkowo poszerzone od tej pory Parlament Europejski zatwierdza wieloletni plan finansowy i wspdecyduje o wszelkich wydatkach, przy czym brak jest rozrnienia pomidzy wydatkami obowizkowymi i nieobowizkowymi. Pozytywna opinia Parlamentu wymagana jest przy zawieraniu wszystkich wanych porozumie midzynarodowych dotyczcych dziedzin, ktre podlegaj procedurze wspdecydowania, oraz ukadw o przystpieniu, zawieranych z przyszymi pastwami czonkowskimi, ustalajcych warunki przystpienia. Rwnie funkcje kontrolne Parlamentu Europejskiego zostay z biegiem czasu znacznie rozszerzone. Kontrola ta polega gwnie na spoczywajcym na Komisji obowizku udzielania odpowiedzi na zapytania Parlamentu, wyjaniania stanowisk podczas publicznych sesji plenarnych i przedstawiania mu co roku Sprawozdania oglnego z dziaalnoci Unii Europejskiej. Parlament moe wwczas wikszoci dwch trzecich gosw ogosi wotum nieufnoci i doprowadzi czonkw Komisji Europejskiej do rezygnacji ze swoich funkcji (art. 234 TFUE). Do tej pory w Parlamencie Europejskim kilkakrotnie skadano wnioski o uchwalenie wotum nieufnoci, jednak aden z nich nawet w przyblieniu nie uzyska wymaganej wikszoci gosw. Ustpienie Komisji Santera w 1999 r. spowodowane byo odmow udzielenia absolutorium z wykonania budetu;
052
20 lipca 1979 r., Strasburg Simone Veil zostaje przewodniczc pierwszego Parlamentu Europejskiego wybranego w bezporednich wyborach.
niewiele brakowao doprzegosowania wotum nieufnoci. Poniewa rwnie Rada w praktyce unijnej musi odpowiada na pytania Parlamentu Europejskiego, Parlament posiada moliwo bezporedniej debaty politycznej z dwoma wanymi organami konstytucyjnymi UE. Ta moliwo kontroli politycznej ze strony Parlamentu Europejskiego znacznie wzrosa dziki innym mechanizmom kontrolnym. Parlament moe powoywa specjalne komisje ledcze w celu zbadania wykroczenia lub zego administrowania w UE. Tytuem przykadu komisja ledcza zostaa utworzona dla stwierdzenia odpowiedzialnoci Komisji z powodu bardzo pnej reakcji na chorob szalonych krw, ktra pojawia si w Zjednoczonym Krlestwie, stanowic zagroenie take dla zdrowia i ycia czowieka. Ponadto traktat gwarantuje kademu obywatelowi Unii lub kadej osobie prawnej prawo przedstawiania Parlamentowi petycji, badanych przez Komisj Petycji. Parlament skorzysta wreszcie ze swego prawa mianowania Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, majcego bada spory, ktre mogyby zrodzi si z dziaalnoci instytucji lub organw unijnych, z wyjtkiem Trybunau Sprawiedliwoci. Rzecznik moe prowadzi badania i zwraca si do organu, ktrego dotyczy spr. Rzecznik przedstawia Parlamentowi raport ze swej dziaalnoci.
Metody pracy
Podstawowe zasady pracy Parlamentu Europejskiego zostay ustalone wjego regulaminie wewntrznym. Deputowani do Parlamentu organizuj si w grupy polityczne. Poniewa Parlament jest ze swej natury instytucj unijn, grupy te stanowi partie polityczne na szczeblu unijnym, ktre wykraczaj poza granice pastw. Co miesic (z wyjtkiem sierpnia) Parlament gromadzi si przez tydzie na sesji plenarnej w Strasburgu. Organizowane mog by rwnie sesje dodatkowe, zwaszcza w kwestiach budetowych. Ponadto w Brukseli odbywaj si krtsze, jedno- lub dwudniowe sesje. Wreszcie pilne sprawy biece mog by omawiane na posiedzeniach nadzwyczajnych, ktre pozwalaj Parlamentowi na szybkie zajcie stanowiska w wanych kwestiach (na przykad sprawy unijne lub midzynarodowe, naruszenie praw czowieka). Sesje plenarne s w zasadzie publiczne.
054
GRUPY POLITYCZNE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO 4
Posowie niezrzeszeni 31 Europa Wolnoci i Demokracji 32 Zjednoczona Lewica Europejska / Nordycka Zielona Lewica 32 Europejscy Konserwatyci i Reformatorzy 54 Zieloni / Wolne Przymierze Europejskie 55 (+ 1) Porozumienie Liberaw i Demokratw na rzecz Europy 84 (+ 1)
Europejska Partia Ludowa (Chrzecijascy Demokraci) 264 (+ 4)
Postpowy Sojusz Socjalistw i Demokratw 162 (+ 5)
Po wejciu w ycie Traktatu z Lizbony 18 dodatkowych posw przydzielono do grup politycznych, 7 posw z Francji, Polski, Wochize Zjednoczonego Krlestwa nie wybrao jeszcze grupy.
Podejmowanie decyzji
Generalnie Parlament przyjmuje decyzje bezwzgldn wikszoci oddanych gosw. Jednake zwaywszy na coraz wiksz rol tej instytucji, nakadane s coraz ostrzejsze wymogi, jeli chodzi o obecno deputowanych. Obecnie przewidziany jest szereg decyzji, ktre mog by podejmowane jedynie bezwzgldn wikszoci wszystkich czonkw Parlamentu. Kade gosowanie nad wotum nieufnoci wobec Komisji musi nie tylko by przyjte wikszoci gosw czonkw Parlamentu, ale wymaga rwnie dwch trzecich wyraonych gosw.
055
KOMISJE STAE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO Komisja Spraw Zagranicznych (dwie podkomisje: Prawa Czowieka oraz Bezpieczestwo i Obrona) Komisja Rozwoju Komisja Handlu Midzynarodowego Komisja Budetowa Komisja Kontroli Budetowej Komisja Spraw Gospodarczych i Monetarnych Komisja Zatrudnienia i Spraw Socjalnych Komisja Ochrony rodowiska Naturalnego, Zdrowia Publicznego i Bezpieczestwa ywnoci Komisja Przemysu, Bada Naukowych i Energii Komisja Rynku Wewntrznego i Ochrony Konsumentw Komisja Transportu i Turystyki Komisja Rozwoju Regionalnego Komisja Rolnictwa i Rozwoju Wsi Komisja Rybowstwa Komisja Kultury i Edukacji Komisja Prawa Komisja Wolnoci Obywatelskich, Sprawiedliwoci i Spraw Wewntrznych Komisja Spraw Konstytucyjnych Komisja Praw Kobiet i Rwnouprawnienia Komisja Petycji
Siedziba
Wybierajc na siedzib Strasburg, edynburska Rada Europejska pooya kres ponad trzydziestoletniemu prowizorycznemu rozwizaniu. Zazwyczaj sesje plenarne odbywaj si w Strasburgu i Brukseli, spotkania grup politycznych i komisji w tygodniach bez sesjiw Brukseli, a Sekretariat Generalny Parlamentu mieci si w Luksemburgu. Decyzja podjta przez edynbursk Rad Europejsk potwierdzaa t praktyk, stawiajc rwnoczenie warunek, by dwanacie sesji plenarnych rocznie odbywao si w Strasburgu. Jest to do niezadowalajce rozwizanie, gdy deputowani Parlamentu Europejskiego, wraz z czci urzdnikw, musz przemieszcza si pomidzy Strasburgiem, Bruksel i Luksemburgiem, co wie si ze znacznymi kosztami podry.
056
Rada Europejska (art. 15 Traktatu UE)

Rada Europejska zrodzia si z konferencji na szczycie szefw pastw i rzdw pastw czonkowskich UE. Podczas konferencji paryskiej w grudniu 1974 r. postanowili oni spotyka si trzy razy w roku jako Rada Europejska. Dzi jest to samodzielny organ Unii Europejskiej (art. 13 Traktatu UE). Rada Europejska gromadzi przynajmniej dwa razy w cigu procza szefw pastw lub rzdw pastw czonkowskich oraz przewodniczcego Komisji Europejskiej. Jeeli wymaga tego porzdek obrad, czonkowie Rady Europejskiej mog podj decyzj, aby kademu z nich towarzyszy minister, awprzypadku przewodniczcego Komisji czonek Komisji (art. 15 ust. 3 Traktatu UE). Traktat z Lizbony przewiduje instytucj przewodniczcego Rady Europejskiej 5. Przewodniczcy Rady Europejskiej nie ma, w przeciwiestwie do dotychczasowej prezydencji, mandatu krajowego, lecz mandat europejski. Peni on swj urzd przez dwa i p roku na penym etacie z jednokrotn moliwoci odnowienia kadencji. Na przewodniczcego Rady Europejskiej kwalifikowan wikszoci gosw czonkw Rady Europejskiej wybierana jest wybitna osobisto. Zadaniem przewodniczcego Rady Europejskiej jest przygotowanie posiedze Rady Europejskiej i wyciganie z nich wnioskw, a take reprezentowanie UE na szczytach midzynarodowych w sprawach dotyczcych wsplnej polityki zagranicznej i bezpieczestwa. Waciw funkcj Rady Europejskiej jest wytyczanie gwnych kierunkw politycznych dziaa Unii Europejskiej. Wypenia ona swe zadania, przyjmujc rozwizania polityczne oraz formuujc dyrektywy i mandaty dla Rady lub Komisji Europejskiej. Tak na przykad Rada Europejska daa pocztek unii gospodarczej i walutowej, europejskiemu systemowi walutowemu, powszechnym i bezporednim wyborom do Parlamentu Europejskiego, rnym dziaaniom polityki spoecznej i przystpieniu do Unii kolejnych pastw.
Pierwszym przewodniczcym Rady Europejskiej od 1 grudnia 2009 r. zosta Herman van Rompuy, ktry wczeniej sprawowa urzd premiera Belgii.
057
Rada (art. 16 Traktatu UE)

SKAD Przedstawiciele szczebla ministerialnego po jednym z kadego pastwa czonkowskiego, zbierajcy si na posiedzenia w rnych skadach, w zalenoci od dziedziny: w Radzie do Spraw Oglnych i Stosunkw Zewntrznych lub te w omiu pozostaych radach ministrw resortowych Komitet Staych Przedstawicieli rzdw pastw czonkowskich Coreper I i II
Specjalny Komitet ds.Rolnictwa
Grupy robocze Sekretariat Generalny (ok. 2200 urzdnikw) Zadania Koordynowanie polityki gospodarczej Stosunki zewntrzne
Prawodawstwo
Budet
Nominacje
Stosowanie Traktatu UE
Skad i przewodnictwo
Rada skupia przedstawicieli pastw czonkowskich. Kady z dwudziestu siedmiu krajw wysya do niej jednego reprezentanta. S to zazwyczaj, ale niekoniecznie, ministrowie lub sekretarze stanu. Najistotniejsze jest, by przedstawiciel by uprawniony do dziaania w imieniu pastwa czonkowskiego. Rne moliwoci reprezentowania rzdw dowodz, e Rada nie ma staych czonkw iobraduje w dziewiciu rnych konfiguracjach osobowych i specjalistycznych: 1) Rada do Spraw Oglnych i Stosunkw Zewntrznych jako Rada do Spraw Oglnych jest odpowiedzialna za spjno prac Rady w rnych skadach, a wraz z przewodniczcym Rady Europejskiej oraz Komisji
058
przygotowuje posiedzenia Rady Europejskiej. Jako Rada ds. Stosunkw Zewntrznych ksztatuje ona dziaania zagraniczne UE zgodnie ze strategicznymi wytycznymi Rady Europejskiej oraz dba o spjno dziaa UE. W Radzie do Spraw Oglnych i Stosunkw Zewntrznych zasiadaj ministrowie spraw zagranicznych, w sprawach oglnych pod przewodnictwem urzdujcej prezydencji, w przypadku spraw zagranicznych pod staym przewodnictwem wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczestwa. Ponadto istnieje osiem dalszych formacji Rady, w ktrych zasiadaj ministrowie resortowi pastw czonkowskich: 2) Rada do Spraw Gospodarczych i Finansowych (Ecofin), 3) Rada ds. Wymiaru Sprawiedliwoci i Spraw Wewntrznych, 4) Rada ds. Zatrudnienia, Polityki Spoecznej, Zdrowia iOchrony Konsumentw, 5) Rada ds. Konkurencyjnoci, 6) Rada ds. Transportu, Telekomunikacji i Energii, 7) Rada ds. Rolnictwa i Rybowstwa, 8) Rada ds. rodowiska, 9) Rada ds. Edukacji, Modziey i Kultury. Z wyjtkiem Rady do Spraw Zagranicznych, ktra jest kierowana przez wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczestwa, Radzie przewodnicz na zmian przez sze miesicy pastwa czonkowskie. Porzdek przewodniczenia okrelany jest jednogonie przez Rad. Zmiany odbywaj si 1 stycznia i 1 lipca kadego roku (2008 Sowenia, Francja; 2009 Republika Czeska, Szwecja; 2010 Hiszpania, Belgia; 2011 Wgry, Polska; 2012 Dania, Cypr; 2013 Irlandia, Litwa itd.). Zwaywszy na wzgldnie szybk rotacj pastw penicych prezydencj, ustalany jest program roboczy, uzgadniany z dwoma kolejnymi pastwami przewodniczcymi Radzie i obowizujcy tym samym przez nastpne 18 miesicy (tzw. prezydencja zespoowa). Prezydium Rady musi przede wszystkim kierowa pracami Rady i jej komitetw. Ma ono rwnie znaczenie polityczne, gdy przewodniczce Radzie pastwo czonkowskie odgrywa wiksz rol na scenie midzynarodowej, co pozwala zwaszcza maym pastwom zmierzy si z wielkimi na paszczynie politycznej i uczestniczy wtworzeniu polityki europejskiej. Siedzib Rady jest Bruksela.
Zadania
Najwaniejszym zadaniem Rady jest prawodawstwo. W ramach procedury wspdecydowania zadanie to wykonywane jest wraz z Parlamentem
059
Europejskim. Rada musi ponadto zapewnia koordynacj polityki gospodarczej pastw czonkowskich. Rada ustala rwnie projekt budetu na podstawie projektu wstpnego Komisji, ktry wymaga jeszcze zatwierdzenia przez Parlament Europejski. Take ona rekomenduje Parlamentowi Europejskiemu udzielanie absolutorium Komisji z wykonania budetu. Rada mianuje czonkw Trybunau Obrachunkowego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego i Komitetu Regionw. Decyduje wreszcie o zawieraniu porozumie midzy Uni Europejsk a pastwami trzecimi lub organizacjami midzynarodowymi.
Metody pracy
Metody pracy Rady s wyszczeglnione w jej regulaminie wewntrznym. Wpraktyce dziaania Rady przebiegaj w trzech etapach:
Przygotowanie sesji Rady

To zadanie przypada dwm organom staym, stanowicym integraln cz struktury organizacyjnej Rady, mianowicie Komitetowi Staych Przedstawicieli rzdw pastw czonkowskich i Sekretariatowi Generalnemu. Komitet Staych Przedstawicieli rzdw pastw czonkowskich (na jegookrelenie uywa si rwnie skrtu Coreper, utworzonego od francuskiej nazwy Comit des reprsentants permanents) ma przygotowywa prace Rady i realizowa powierzone mu przez ni zadania. By mc wypeni wszystkie te funkcje, zosta podzielony na dwie czci: Coreper I (zoony z zastpcw staych reprezentantw odpowiedzialnych gwnie za przygotowywanie bardziej technicznych kwestii rozwaanych przez wyspecjalizowane Rady) i Coreper II (zoony ze staych przedstawicieli, ktrzy zajmuj si przede wszystkim sprawami politycznymi). Kwestie polityki rolnej nie mieszcz si w tym podziale zada, gdy od 1960 r. omawiane s przez Specjalny Komitet ds. Rolnictwa (SKR), ktry peni w tej dziedzinie funkcje Coreperu. Coreper i SKR przygotowuj posiedzenia Rady na dwa sposoby: starajsi zjednej strony znale paszczyzn porozumienia na temat stawianychkwestii w ramach komitetw. Aby to osign, komitety mog korzysta z pomocy okoo stu specjalistycznych grup roboczych, majcych stay status wRadzie. Mog rwnie odwoywa si do grup tworzonych ad hoc, powoywanych doopracowywania specyficznego problemu w okrelonym terminie. Z drugiej strony przygotowuj posiedzenia Rady tak, by punkty, ktre maj
060
by omwione i rozwizane przez czonkw, byy wyjanione ipoparte przez wczeniejsze raporty. To podwjne podejcie do przygotowania posiedze znajduje odzwierciedlenie w porzdku dnia: kwestie, co do ktrych osignito porozumienie, figuruj w porzdku dnia pod nazw punkt A, podczas gdy kwestie jeszcze otwarte i wymagajce analizy s przedstawiane na zebraniach Rady jako punkt B. Sekretariat Generalny pomaga Radzie (tak jak Coreper i SKR) w kwestiach administracyjnych. Zapewnia przede wszystkim techniczne przygotowanie sesji, organizuje tumaczenia ustne (przedstawiciele pastw czonkowskich wypowiadaj si w swych ojczystych jzykach), czuwa jeli to konieczne nad tumaczeniem dokumentw, zapewnia Radzie i komitetom pomoc prawn i zarzdza budetem Rady.
Posiedzenia Rady
Rada zwoywana jest przez przewodniczcego (jest to przedstawiciel pastwa czonkowskiego sprawujcego przewodnictwo w Radzie w danym proczu lub wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczestwa), z jego inicjatywy, na wniosek jednego z czonkw Rady lub Komisji Europejskiej. Przewodniczcy ustala prowizoryczny porzdek dnia kadego posiedzenia, ktry jak wspomniano powyej, zawiera cz A i cz B. Rada rozwaa i przyjmuje decyzje jedynie na podstawie dokumentw i projektw, zredagowanych w 23 jzykach urzdowych (angielskim, bugarskim, czeskim, duskim, estoskim, fiskim, francuskim, greckim, hiszpaskim, niderlandzkim, irlandzkim, litewskim, otewskim, maltaskim, norweskim, polskim, portugalskim, rumuskim, sowackim, soweskim, szwedzkim, wgierskim i woskim). W razie pilnej potrzeby mona jednogonie odej od tej reguy. Ma to zastosowanie rwnie do modyfikacji proponowanych ianalizowanych podczas sesji. Posiedzenia Rady s jawne, kiedy Rada obraduje i gosuje nad projektem aktu ustawodawczego. W praktyce jawno ta czsto sprowadza si do tego, e posiedzenia s transmitowane za pomoc rodkw audiowizualnych wtzw. sali odsuchowej, znajdujcej si w budynku Rady. Rada stara si godzi interesy pastw czonkowskich i Unii Europejskiej. Chocia w Radzie bronione s przede wszystkim interesy krajw, to jej czonkowie musz czuwa rwnoczenie nad celami i potrzebami UE. Rada
0 61
jest instytucj unijn, a nie konferencj rzdow. Oto dlaczego jej dyskusje dotycz nie najmniejszego, lecz najwikszego wsplnego mianownika interesw unijnych i interesw poszczeglnych pastw czonkowskich.
Podejmowanie decyzji
Na mocy traktatw UE gosowania Rady odbywaj si zazwyczaj zgodnie zregu wikszoci. Podstawow zasad jest wikszo kwalifikowana (art. 16 ust. 3 TUE). Tylko w pojedynczych przypadkach i w szczeglnie wraliwych kwestiach wystarczajca jest zwyka wikszo gosw, przy czym kady czonek Rady dysponuje 1 gosem (minimalna liczba gosw potrzebna do osignicia wikszoci zwykej to obecnie 14 gosw). Wikszo kwalifikowana obliczana jest obecnie etapowo rnymi metodami: Do 1 listopada 2014 r. dla osignicia wikszoci kwalifikowanej obowizuje wprowadzony przez traktat z Nicei system waenia gosw, ktry ma zapewni duym pastwom czonkowskim wikszy wpyw. Wikszo kwalifikowana to przynajmniej 255 z cznej liczby 345 gosw, przy czym jedno pastwo czonkowskie ma prawo zada sprawdzenia, czy kraje, ktre odday gos za, reprezentuj co najmniej 62% populacji Unii Europejskiej. Poczwszy od 1 stycznia 2007 r., poszczeglne pastwa czonkowskie dysponuj nastpujc liczb gosw:
ROZKAD GOSW NIEMCY FRANCJA WOCHY ZJEDNOCZONE KRLESTWO HISZPANIA POLSKA RUMUNIA NIDERLANDY BELGIA REPUBLIKA CZESKA GRECJA WGRY PORTUGALIA BUGARIA 29 29 29 29 27 27 14 13 12 12 12 12 12 10 AUSTRIA SZWECJA DANIA IRLANDIA LITWA SOWACJA FINLANDIA ESTONIA CYPR OTWA LUKSEMBURG SOWENIA MALTA 10 10 7 7 7 7 7 4 4 4 4 4 3
0 62
1 listopada 2014 r. wchodzi w ycie nowy system podwjnej wikszoci, zgodnie z ktrym wikszo kwalifikowana bdzie osignita, jeeli przynajmniej 55% gosw pastw czonkowskich, ktre reprezentuj przynajmniej 65% populacji UE, poprze wniosek ustawodawczy. Aby zapobiec sytuacji, w ktrej kilka krajw o wikszej liczbie ludnoci uniemoliwia podjcie decyzji, przewidziano stworzenie mniejszoci blokujcej, skadajcej si z przynajmniej czterech pastw czonkowskich. Jeeli nie zbierze si ich wystarczajca liczba, uwaa si, e wikszo kwalifikowana zostaa osignita, nawet gdy kryterium liczby ludnoci nie zostao spenione. System ten zosta uzupeniony przez mechanizm zbliony do kompromisu z Ioanniny. W razie nieosignicia mniejszoci blokujcej proces decyzyjny moe zosta zawieszony. W danym przypadku Rada nie przechodzi do gosowania, lecz kontynuuje negocjacje przez rozsdny okres, jeeli daj tego czonkowie Rady reprezentujcy przynajmniej 75% populacji lub przynajmniej 75% liczby pastw czonkowskich, ktre s niezbdne do utworzenia mniejszoci blokujcej. Od 1 kwietnia 2017 r. obowizywa bdzie ten sam mechanizm, przy czym odpowiednie wartoci procentowe wynosi bd przynajmniej 55% populacji lub przynajmniej 55% liczby pastw czonkowskich niezbdnych do utworzenia mniejszoci blokujcej. Formalnie Rada moe zmieni ten system zwyk wikszoci gosw, jednake protok przewiduje, e wczeniej maj si w tym celu odby obrady w Radzie Europejskiej, ktre tylko jednomylnie mog doprowadzi do podjcia decyzji. Znaczenie gosowania wikszociowego nie polega wycznie na tym, e mniejszym pastwom moe zosta utrudnione blokowanie wanych decyzji, lecz przede wszystkim, e zasada wikszoci umoliwia przegosowanie pojedynczych duych pastw. Jednake rwnie kompromis luksemburski pozostaje wanym elementem politycznym, przynajmniej w praktyce gosowania. Kompromis ten, ktry przyznaje pastwu czonkowskiemu prawo weta wobec jakiej decyzji unijnej zagraajcej bardzo wanemu interesowi pastwowemu, w 1965 r. pooy kres kryzysowi, w ktrym Francja obawiaa si, e jej najwaniejsze interesy ponios szkod przy finansowaniu wsplnej polityki rolnej, iblokowaa proces decyzyjny w Radzie, stosujc przez ponad sze miesicy polityk pustego krzesa. Dla decyzji dotyczcych szczeglnie wraliwych dziedzin politycznych traktaty przewiduj gosowanie jednomylne. Wstrzymanie si od gosu nie moe jednak przeszkodzi przyjciu decyzji. Regua jednomylnoci stosowana jest
0 63
jeszcze w kwestiach podatkowych, kwestiach swobodnego przepywu pracownikw, regulacji dotyczcych praw i obowizkw pracownikw, dalszego rozwoju obywatelstwa unijnego, stwierdzenia naruszenia zasad konstytucyjnych przez pastwo czonkowskie, jak rwnie ustalania zasad i wytycznych w dziedzinie wsplnej polityki zagranicznej i bezpieczestwa oraz wsppracy policyjnej i sdowej w sprawach karnych.
Wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczestwa (art. 18 Traktatu UE)
Wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczestwa nie zosta, jak planowano w projekcie konstytucji, ministrem spraw zagranicznych UE. Jego pozycja ulega jednak znacznemu wzmocnieniu, a jego kompetencje rozszerzeniu. Urzd wysokiego przedstawiciela by na pocztku poczony z urzdem komisarza ds. zagranicznych. Tym samym urzd wysokiego przedstawiciela wywodzi si zarwno z Rady, w ktrej przewodniczy Radzie do Spraw Zagranicznych, jak rwnie z Komisji, wktrej peni funkcj wiceprzewodniczcego w dziedzinie spraw zagranicznych. Wysoki przedstawiciel mianowany jest przez Rad Europejsk, stanowic wikszoci kwalifikowan, za zgod przewodniczcego Komisji 6. W wykonywaniu swojego mandatu wysoki przedstawiciel jest wspomagany przez nowo utworzon Europejsk Sub Dziaa Zewntrznych, skadajc si z urzdnikw Komisji Europejskiej, Sekretariatu Generalnego Rady, jak rwnie delegowanych przedstawicieli suby dyplomatycznej pastw czonkowskich.
Wysokim przedstawicielem Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczestwa zostaa mianowana Brytyjka Catherine Ashton, sprawujca dotychczas urzd komisarza UE ds. handlu.
064
Komisja Europejska (art. 17 Traktatu UE)

SKAD 27 czonkw w tym przewodniczcy pierwszy wiceprzewodniczcy: wysoki przedstawiciel Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczestwa 6 wiceprzewodniczcych
Od 2014 r. Komisja Europejska nie bdzie skadaa si z obywateli kadego pastwa czonkowskiego, lecz z liczby czonkw odpowiadajcej dwm trzecim liczby pastw czonkowskich UE, a wic przy obecnych 27 pastwach czonkowskich liczba komisarzy w 2014 r. powinna ulec zmniejszeniu do 18. Ponadto ma zosta wprowadzony tryb rotacyjny, ktry zapewni, e wrd czonkw Komisji kade pastwo czonkowskie bdzie miao swojego przedstawiciela w dwch z trzech nastpnych kadencji Komisji. Rada Europejska zostaa jednak upowaniona do zmiany tego ustalenia jednomyln decyzj. Zamiar ten Rada Europejska wyrazia we wnioskach posiedzenia wBrukseli 1819 czerwca 2009 r., uzgadniajc, e po wejciu w ycie Traktatu zLizbony, stosownie do wymaganych procedur prawnych, podjta zostanie decyzja, zgodnie z ktr Komisja w dalszym cigu bdzie skada si z przedstawicieli pastw czonkowskich, po jednym z kadego pastwa. Tym samym speniono jeden z podstawowych postulatw Irlandii, ktre byy warunkiem przeprowadzenia w tym kraju ponownego referendum dotyczcego przyjcia traktatu lizboskiego.
Skad
Na czele Komisji stoi przewodniczcy, wspierany przez siedmiu wiceprzewodniczcych, w tym przez wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych ipolityki bezpieczestwa w charakterze pierwszego wiceprzewodniczcego. Pozycja przewodniczcego wewntrz tego kolegium zostaa z biegiem lat znacznie umocniona. Nie jest on ju primus inter pares, ale zajmuje uprzywilejowane miejsce, gdy okrela wytyczne, w ramach ktrych Komisja wykonuje swoje zadania (art. 17 Traktatu UE). Tak wic przewodniczcy dysponuje uprawnieniami do wyznaczania kierunku. Decyduje on rwnie o wewntrznej organizacji Komisji, gwarantujc spjno i skuteczno jej dziaa, przyznaje kompetencje
0 65
komisarzom, a take moe je zmienia w czasie trwania kadencji. Przewodniczcy mianuje wiceprzewodniczcych, moe rwnie wezwa czonkw Komisji do zoenia rezygnacji. Jego uprzywilejowana pozycja wyraa si wreszcie wjegoprzynalenoci do Rady Europejskiej. Przewodniczcy i czonkowie Komisji s powoywani na picioletni kadencj. Stosowana jest wtedy procedura inwestytury. Zgodnie z ni najpierw Rada Europejska, stanowic wikszoci kwalifikowan, wybiera osob, ktr przedstawi Parlamentowi Europejskiemu jako kandydata na przewodniczcego Komisji, uwzgldniajc wyniki wyborw do Parlamentu Europejskiego. Nastpnie Parlament Europejski wybiera przewodniczcego wikszoci gosw czonkw wchodzcych w jego skad. Jeeli kandydat nie otrzyma wymaganej liczby gosw wParlamencie Europejskim, Rada Europejska w terminie miesica przedstawia Parlamentowi nowego kandydata. Pastwa czonkowskie sporzdzaj list osb proponowanych na stanowisko czonkw Komisji. Rada, stanowic kwalifikowan wikszoci gosw, w porozumieniu z przewodniczcym zatwierdza t list. Po wyborze przez Parlament Europejski przewodniczcego Komisji Parlament Europejski moe ogosi wotum nieufnoci w stosunku do Komisji. Za zgod Parlamentu Europejskiego w formalnym postpowaniu Rada, stanowic wikszoci kwalifikowan, mianuje pozostaych czonkw Komisji. Czonkowie Komisji s wybierani ze wzgldu na swe oglne kwalifikacje spord osb, ktrych niezaleno jest niekwestionowana (art. 17 ust. 3 Traktatu UE). Nie mog oni zwraca si o instrukcje do adnego rzdu ani przyjmowa takich instrukcji. Siedzib Komisji Europejskiej jest Bruksela.
Zadania
Zadania
Inicjatywa ustawodawcza UE
Kontrola przestrzegania oraz waciwego stosowania prawa unijnego
Administracja i wdraanie przepisw unijnych
Reprezentacja UE w organizacjach midzynarodowych
066
Komisja jest przede wszystkim motorem polityki UE. Inicjuje wszelkie dziaania unijne, poniewa to jej przypada w udziale przedstawianie Radzie wnioskw i projektw regulacji unijnych (prawo inicjatywy Komisji). Komisja nie peni tego zadania wedug wasnego uznania: musi dziaa w interesie unijnym, aRada (art. 241 TFUE), tak jak Parlament Europejski (art. 225 Traktatu UE), i jak rwnie grupa obywateli UE (art. 11 ust. 4 TUE) w ramach inicjatywy obywatelskiej moe poprosi Komisj o opracowanie wnioskw. Wokrelonych przypadkach (przewidzianych w traktatach) od czasu wejcia w ycie Traktatu z Lizbony akty prawodawcze mog by przyjmowane rwnie z inicjatywy grupy pastw czonkowskich lub Parlamentu Europejskiego, na zalecenie Europejskiego Banku Centralnego czy na wniosek Trybunau Sprawiedliwoci lub Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Traktaty przyznaj Komisji prawo inicjatywy legislacyjnej jedynie w pewnych dziedzinach (na przykad w kwestii budetu unijnego, funduszy strukturalnych, walki z dyskryminacj fiskaln, udzielania pomocy oraz specjalnych zabezpiecze). O wiele szersze s uprawnienia przekazane Komisji przez Rad oraz Parlament Europejski w celu wykonania podjtych przez nie dziaa (por.art. 290 TFUE). Komisja jest rwnie straniczk prawa unijnego. Czuwa nad przestrzeganiem i stosowaniem prawa pierwotnego i wtrnego przez pastwa czonkowskie. Wrazie naruszenia reguy unijnej wszczyna postpowanie w sprawie naruszenia (art. 258 TFUE), a w razie potrzeby zwraca si do Trybunau Sprawiedliwoci. Komisja interweniuje rwnie, jeli osoby fizyczne i prawne dziaaj sprzeczniez prawem unijnym, i moe nakada na nie powane sankcje. Wcigu ostatnich lat akcje skierowane przeciw uchybieniom dotyczcym regu unijnych stay si jednym z gwnych dziaa Komisji. Komisja reprezentuje interesy UE, co jest cile powizane z rol straniczki prawa unijnego. Nie moe ona w zasadzie zmierza do adnych innych celw oprcz tych, ktre le w interesie Unii. Musi zawsze stara si, czsto podczas trudnych negocjacji w Radzie, by interes unijny znalaz si na pierwszym miejscu, i szuka kompromisw, ktre miayby to na uwadze. Jest to wic rola porednika midzy pastwami czonkowskimi, do ktrej Komisja nadaje si wsposb szczeglny dziki swojej neutralnoci. Komisja jest wreszcie organem wykonawczym, przynajmniej w pewnych granicach. Ta kompetencja znajduje odzwierciedlenie zwaszcza w dziedzinie
0 67
prawa konkurencji, gdzie Komisja sprawuje funkcje klasycznej wadzy administracyjnej: bada fakty, udziela pozwole lub formuuje zakazy, a wrazie potrzeby nakada sankcje. Kompetencje administracyjne Komisji s rwnie bardzo rozlege w dziedzinie funduszy strukturalnych UE i wykonania budetu. Generalnie jednak to pastwa czonkowskie musz czuwa nad stosowaniem regu unijnych. Korzyci takiego rozwizania, ujtego wtraktatach unijnych, jest przyblianie obywatelom porzdku europejskiego ktry przez dugi czas pozostawa dla nich obcy umiejscawiajc go pod zwierzchnictwem i w znanych ramach porzdku pastwowego. Komisja reprezentuje Uni przed organizacjami midzynarodowymi i kieruje biecymi sprawami dyplomatycznymi Unii w ramach aktywnego i pasywnego prawa przedstawicielstwa. Na podstawie uprawnie, przyznanych jej przez Rad, prowadzi negocjacje midzy Uni a organizacjami midzynarodowymi czy pastwami trzecimi, w tym z nowymi pastwami czonkowskimi na temat umw o przystpieniu. Komisja reprezentuje Uni przed sdownictwem krajowym i niekiedy wsplnie z Rad przed Trybunaem Sprawiedliwoci UE.
STRUKTURA ADMINISTRACYJNA KOMISJI EUROPEJSKIEJ Komisja (27 czonkw) [Gabinety] Sekretariat Generalny Suba Prawna Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji Spoecznej Biuro Doradcw ds. Polityki Europejskiej
DYREKCJE GENERALNE Dyrekcja Generalna ds. Gospodarczych i Finansowych Dyrekcja Generalna ds. Przedsibiorstw i Przemysu Dyrekcja Generalna ds. Konkurencji Dyrekcja Generalna ds. Zatrudnienia, Spraw Spoecznych i Rwnoci Szans Dyrekcja Generalna ds. Rolnictwa i Rozwoju Obszarw Wiejskich Dyrekcja Generalna ds. Energii Dyrekcja Generalna ds. Mobilnoci i Transportu Dyrekcja Generalna ds. rodowiska Dyrekcja Generalna ds. Dziaa w dziedzinie Klimatu
068
Dyrekcja Generalna ds. Bada Naukowych Wsplne Centrum Badawcze Dyrekcja Generalna ds. Spoeczestwa Informacyjnego i Mediw Dyrekcja Generalna ds. Gospodarki Morskiej i Rybowstwa Dyrekcja Generalna ds. Rynku Wewntrznego i Usug Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej Dyrekcja Generalna ds. Podatkw i Unii Celnej Dyrekcja Generalna ds. Edukacji i Kultury Dyrekcja Generalna ds. Zdrowia i Konsumentw Dyrekcja Generalna ds. Sprawiedliwoci Dyrekcja Generalna ds. Stosunkw Zewntrznych Dyrekcja Generalna ds. Handlu Dyrekcja Generalna ds. Rozwoju Dyrekcja Generalna ds. Rozszerzenia Biuro Wsppracy EuropeAid Dyrekcja Generalna ds. Pomocy Humanitarnej i Ochrony Ludnoci (ECHO) Eurostat Dyrekcja Generalna ds. Zasobw Ludzkich i Bezpieczestwa Dyrekcja Generalna ds. Informatyki Dyrekcja Generalna ds. Budetu Suba Audytu Wewntrznego Europejski Urzd ds. Zwalczania Naduy Finansowych Dyrekcja Generalna ds. Tumacze Ustnych Dyrekcja Generalna ds. Tumacze Pisemnych Urzd Publikacji Biuro ds. Infrastruktury i Logistyki (Bruksela) Biuro ds. Infrastruktury i Logistyki (Luksemburg) Urzd Administrowania i Wypacania Nalenoci Indywidualnych Europejski Urzd Doboru Kadr
Trybuna Sprawiedliwoci Unii Europejskiej (art. 19 Traktatu UE)

Kady porzdek moe przetrwa tylko wtedy, gdy jego reguy kontrolowane s przez niezalen wadz. W unii pastw wsplne zasady mogyby, jeli strzegyby ich jurysdykcje krajowe, by rnie interpretowane i stosowane wposzczeglnych krajach. Jednolite stosowanie prawa unijnego we wszystkich krajach czonkowskich zostaoby tym samym zagroone. Dlatego ju w 1952 r., zaraz po utworzeniu pierwszej wsplnoty (EWWiS), powsta Trybuna Sprawiedliwoci, ktry w 1957 r. zosta organem sdowym obu pozostaych wsplnot (EWG oraz EWEA), a dzisiaj jest organem sdowym UE.
0 69
Zadania wymiaru sprawiedliwoci s obecnie wykonywane na trzech szczeblach:

Q
przez Trybuna Sprawiedliwoci, odgrywajcy rol sdu najwyszego w systemie sdowniczym Unii Europejskiej (art. 253 TFUE), przez Sd (art. 254 TFUE), przez wyspecjalizowane sdy, ktre mog zosta utworzone przy Sdzie w celu rozstrzygania przydzielonych im sporw w okrelonych dziedzinach (art. 257 TFUE).
Q Q
Trybuna Sprawiedliwoci
SKAD TRYBUNAU SPRAWIEDLIWOCI UNII EUROPEJSKIEJ 27 sdziw i 8 rzecznikw generalnych wyznaczanych jednogonie przez rzdy pastw czonkowskich na 6 lat Typ postpowania
Postpowanie w sprawie uchybienia: Komisja przeciw pastwu czonkowskiemu (art.258 TFUE); pastwo czonkowskie przeciw innemu pastwu czonkowskiemu (art. 259 TFUE)
Skarga o uniewanienie aktu prawnego lub o zaniechanie dziaania wnoszona przez instytucj unijn lub pastwo czonkowskie przeciw nielegalnym aktom prawnym lub zaniechaniu dziaania (art. 263 i 265 TFUE)
Orzeczenie w trybie prejudycjalnym sformuowane na wniosek sdu krajowego na temat wykadni i wanoci prawa unijnego (art. 267 TFUE)
Odwoania od orzecze Sdu (art. 256 TFUE)
070
Obecnie Trybuna Sprawiedliwoci skada si z 27 sdziw i 8 rzecznikw generalnych, ktrzy s mianowani za wsplnym porozumieniem przez rzdy pastw czonkowskich na okres szeciu lat. Kade pastwo czonkowskie deleguje jednego sdziego. By zapewni cigo orzecznictwa, co trzy lata, na pocztku roku sdowego, czyli 6 padziernika, odbywa si czciowa wymiana sdziw. Mandaty s odnawialne. By Trybuna mg wydawa swe orzeczenia, towarzyszy mu omiu rzecznikw generalnych, mianowanych podobnie jak sdziowie i cieszcych si tak sam niezawisoci. Na omiu rzecznikw generalnych czterech pochodzi zawsze z wielkich pastw czonkowskich (Niemcy, Francja, Zjednoczone Krlestwo, Wochy), a czterech z pozostaych 23 pastw czonkowskich na zasadzie rotacji. Instytucja rzecznika generalnego jest zbliona do instytucji komisarza rzdu przy radzie pastwa i we francuskich sdach administracyjnych. Nie powinna by ona mylona z prokuratur lub innymi tego rodzaju instytucjami. Rzecznicy generalni zostali wprowadzeni do Trybunau Sprawiedliwoci, by zrwnoway pocztkowo brak instancji apelacyjnej. Zadaniem rzecznikw generalnych jest przedstawianie Trybunaowi propozycji niewicej decyzji w postaci opinii, opierajcej si na w peni niezalenym i bezstronnym zbadaniu kwestii prawnych podnoszonych w danej sprawie. Opinie te stanowi integraln cz procedury ustnej i s publikowane razem z orzeczeniem Trybunau w Zbiorze Orzecze. Rzecznicy generalni mog wpywa na orzeczenie jedynie si swych opinii, gdy nie bior udziau w obradach igosowaniu nad werdyktem.
Wybr sdziw i rzecznikw generalnych

Sdziowie i rzecznicy generalni wybierani s spord osobistoci o niekwestionowanej niezalenoci, majcych kwalifikacje wymagane w ich pastwach do zajmowania najwyszych stanowisk sdowych albo s prawnikami o uznanej kompetencji (art. 253 TFUE). Mog to by sdziowie, urzdnicy, politycy, adwokaci lub profesorowie uniwersyteccy pastw czonkowskich. Rnorodno horyzontw zawodowych i bogactwo ich dowiadczenia s atutami Trybunau Sprawiedliwoci, gdy pozwalaj rozpatrywa kwestie prawne pod ktem teoretycznym i praktycznym. We wszystkich pastwach czonkowskich okrelanie, kto zostanie wskazany przez rzd jako sdzia lub rzecznik generalny i wedle jakiej procedury, naley do wadzy wykonawczej. Te procedury s bardzo rne i mao klarowne, a czasem wrcz nieprzejrzyste.
071
Czciow pomoc w tym zakresie zapewnia nowo utworzony komitet, ktrego zadaniem jest opiniowanie kandydatw do wykonywania funkcji sdziego i rzecznika generalnego w Trybunale Sprawiedliwoci i Sdzie przed ich mianowaniem przez rzdy pastw czonkowskich (art. 255 TFUE). Komitet skada si z siedmiu osobistoci wybranych spord byych czonkw Trybunau Sprawiedliwoci i Sdu, czonkw krajowych sdw najwyszych iprawnikw o uznanej kompetencji, przy czym jedn z kandydatur proponuje Parlament Europejski.
Podzia kompetencji
Trybuna obraduje w rnych skadach:
Q
posiedzenie plenarne, skadajce si 27 sdziw. Decyzja plenarna jest wymagana jedynie w przypadku procedury usunicia z urzdu oraz procedury dyscyplinarnej przeciwko czonkom instytucji unijnych, w pozostaych przypadkach Trybuna Sprawiedliwoci przekazuje spraw posiedzeniu plenarnemu wedug wasnego uznania. Ma to miejsce wycznie w wyjtkowych sytuacjach o szczeglnym i zasadniczym znaczeniu; Wielka Izba, skadajca si z 13 sdziw; izby zoone z 5 lub 3 sdziw.
Q Q
Zadania Trybunau Sprawiedliwoci

Trybuna Sprawiedliwoci jest jednoczenie najwysz wadz sdow ijedyn instancj we wszystkich kwestiach nalecych do prawa unijnego. Generalnie ma on zapewnia poszanowanie prawa w wykadni i stosowaniu traktatw. Oglny opis zada obejmuje trzy podstawowe dziedziny:
Q
kontrola przestrzegania prawa unijnego zarwno przez instytucje unijne podczas stosowania postanowie traktatw, jak i przez pastwa czonkowskie i jednostki w zakresie obowizkw wynikajcych z prawa unijnego; wykadnia prawa unijnego; rozwj prawodawstwa unijnego.
Q Q
072
1 listopada 1992 r. Fotografia walizki postawionej na mapie Europy ilustruje swobodny przepyw osb, wprowadzony przez traktat zMaastricht. Napis na walizce: Obywatel Europy. Mj kraj 92.
073
Trybuna Sprawiedliwoci peni swe zadania w formie konsultacji prawnych i orzecznictwa. Doradztwo prawne przybiera form obligatoryjnych opinii na temat porozumie, ktre Unia pragnie zawrze z pastwami trzecimi albo instytucjami midzynarodowymi. Jego rola instancji sdowniczej jest jednak o wiele waniejsza. W ramach tej misji Trybuna peni funkcje, ktre w systemie prawnym pastw czonkowskich s rozdzielone midzy rne sdy. Trybuna ma kompetencje jako sd konstytucyjny w sporach midzy instytucjami unijnymi i podczas kontroli legalnoci prawa unijnego, jako instancja administracyjna weryfikujca akty administracyjne przyjte przez Komisj albo porednio przez wadze pastw czonkowskich (na podstawie prawa unijnego), jako sd spoeczny i sd pracy w kwestiach dotyczcych swobodnego przepywu oraz bezpieczestwa socjalnego pracownikw, rwnego traktowania mczyzn i kobiet w pracy, jako instancja finansowa w kwestiach wanoci i wykadni przepisw dyrektyw odnoszcych si do prawa fiskalnego lub celnego, jako instancja karna podczas kontroli kar pieninych naoonych przez Komisj i jako sd cywilny w sprawach o odszkodowanie i przy wykadni przepisw dotyczcych uznania i wykonania przepisw w dziedzinie cywilnej i handlowej oraz w sporach dotyczcych europejskich tytuw prawnych w dziedzinie wasnoci intelektualnej, w odniesieniu do ktrych Trybunaowi Sprawiedliwoci moe zosta przyznana waciwo (art. 262 TFUE).
Sd
Tak jak kady sd, Trybuna Sprawiedliwoci rozpatruje wiele spraw. Liczba wszczynanych postpowa od lat nie przestaje rosn. Ta tendencja bdzie utrzymywa si ze wzgldu na potencjalne konflikty, jakie zawieraj rne dyrektywy przyjmowane w ramach wsplnego rynku, przenoszone do prawa krajowego. Wszystko to prowadzi do wniosku, e Traktat oUnii Europejskiej porusza kwestie, ktre bd musiay by wkocu rozstrzygane przez Trybuna Sprawiedliwoci. Dlatego w 1988 r. powoano kolejny Sd, ktry ma wspomaga prac Trybunau Sprawiedliwoci.
074
SKAD SDU
27 sdziw wybieranych jednomylnie przez rzdy pastw czonkowskich na okres 6 lat
Typ postpowania Skarga o uniewanienie aktu prawnego lub ozaniechanie dziaania, wnoszona przez osoby fizyczne i prawne przeciw nielegalnym aktom prawnym lub zaniechaniu wydania decyzji (art. 263 i 265 TFUE).
Spory dotyczce odszkodowa z tytuu odpowiedzialnoci umownej ipozaumownej (art. 268 i 340 ust. 1i2 TFUE).
Odwoania od orzecze sdw wyspecjalizowanych (art. 256 ust. 2 TFUE)
Sd nie jest kolejn instytucj unijn, lecz organem Trybunau Sprawiedliwoci. Jest jednak samodzielny i posiada wasn organizacj. Dysponuje kancelari i regulaminem postpowania. W trosce o jasno sprawy kierowane do Sdu s okrelane liter T (na przykad T-1/99), a do Trybunau Sprawiedliwoci liter C (na przykad C-1/99). Sd skada si z 27 czonkw, ktrych kwalifikacje, mianowanie i statut prawny odpowiadaj tym samym kryteriom i zasadom co sdziw Trybunau Sprawiedliwoci. Chocia ich podstawow funkcj jest funkcja sdziw, mog oni by rwnie wzywani do penienia funkcji rzecznikw generalnych ad hoc w sprawach badanych na posiedzeniu plenarnym, anawet w izbach, kiedy wymaga tego zoono faktw lub sytuacji prawnej. Dotychczas ta moliwo bya rzadko stosowana. Sd moe obradowa w izbach po piciu lub trzech sdziw, jak te w niektrych przypadkach w skadzie jednego sdziego. Ponadto Sd moe obradowa jako Wielka Izba (13 sdziw) lub na posiedzeniu plenarnym (27sdziw), jeli wymaga tego zoono faktw lub waga sprawy. Ponad 80%
075
spraw wnoszonych do Sdu rozpatrywanych jest przez izb zoon z trzech sdziw. Pocztkowo Sd orzeka w ograniczonej liczbie spraw, obecnie jednak otrzyma on nastpujce kompetencje:
Q
W pierwszej instancji, a wic pod kontrol prawn Trybunau Sprawiedliwoci, Sd jest waciwy do rozpoznawania skarg o uniewanienie aktu prawnego lub o zaniechanie dziaania, wnoszonych przez osoby fizyczne i prawne przeciw instytucjom UE, skarg dotyczcych umw, na podstawie klauzuli arbitraowej, przewidzianej w umowach zawartych przez UE lub na jej rachunek, jak rwnie skarg o odszkodowanie, skierowanych przeciwko UE. Jako instancja odwoawcza Sd wykonuje swoj kompetencj kontroli orzecze sdw specjalnych. Przewidziano wreszcie, e w okrelonych dziedzinach Sd moe wydawa orzeczenia w trybie prejudycjalnym, do tej pory jednak moliwo ta nie bya wykorzystywana.
Sdy wyspecjalizowane
W celu pomocy Trybunaowi Sprawiedliwoci oraz poprawy unijnej ochrony prawnej Rada UE utworzya w 2004 r. Sd do spraw Suby Publicznej. Sd ten przejmuje dotychczasow kompetencj Sdu Pierwszej Instancji wzakresie orzecze dotyczcych suby publicznej UE. Skada si on z siedmiu sdziw, majcych status porwnywalny do czonkw Sdu, wybieranych na okres szeciu lat. Czonkowie sdw wyspecjalizowanych s wybierani spord osb mogcych zajmowa stanowiska sdowe. Sd wyspecjalizowany moe obradowa w penym skadzie, w izbach po piciu lub trzech sdziw lub w skadzie jednego sdziego. Od orzecze sdu wyspecjalizowanego mona wnie (ograniczone do kwestii prawnych) odwoanie do Sdu. Jeeli pierwszy rzecznik generalny (lecz nie strony!) uzna, e zachodzi powane ryzyko naruszenia jednoci unijnego porzdku prawnego i jednolitej wykadni prawa unijnego, moe wystpi do Trybunau Sprawiedliwoci z wnioskiem o poddanie orzeczenia Sdu kontroli.
076
Europejski Bank Centralny (art. 129 i 130 TFUE)

Europejski Bank Centralny (EBC) z siedzib we Frankfurcie nad Menem jest centrum unii gospodarczej i walutowej. Jest on odpowiedzialny za stabilno waluty europejskiej euro, ktrej wielko emisji ma ustala (art. 128 TFUE). Liczne przepisy gwarantuj niezaleno EBC, by umoliwi mu waciwe wypenianie zada. Ani EBC, ani banki pastwowe nie mog prosi o instrukcje ani przyjmowa ich od instytucji czy organw unijnych, rzdw pastw czonkowskich czy jakichkolwiek innych organizmw. Instytucje iorgany UE oraz rzdy pastw czonkowskich zobowizuj si do niepodejmowania prb wpywania na EBC (art. 130 TFUE). EBC posiada rad i dyrekcj. Rada skada si z prezesw narodowych bankw centralnych obecnie 16 pastw czonkowskich strefy euro i czonkw dyrekcji. Dyrekcja, w skad ktrej wchodzi prezes, wiceprezes i czterech innych czonkw, w praktyce zarzdza EBC. Prezes, wiceprezes i czonkowie dyrekcji mianowani s za wspln zgod pastw czonkowskich, na zalecenie Rady UE i po konsultacji z Parlamentem Europejskim spord osb, ktrych autorytet i dowiadczenie zawodowe w dziedzinie pienidza lub bankowoci s znane. Ich mandat trwa osiem lat. Nie jest odnawialny, by zapewni niezaleno czonkom dyrekcji (art. 283 TFUE). W skad Europejskiego Systemu Bankw Centralnych (ESBC) wchodzi EBC inarodowe banki centralne (art. 129 TFUE). ESBC okrela i wdraa polityk walutow Unii; tylko on moe zezwala na emisj banknotw i monet wewntrz Unii. Musi ponadto zarzdza oficjalnymi rezerwami walutowymi pastw czonkowskich i gwarantowa waciwe funkcjonowanie systemw patniczych Unii (art. 127 ust. 2 TFUE).
Trybuna Obrachunkowy (art. 285 i 286 TFUE)

Trybuna Obrachunkowy powsta 22 lipca 1975 r. i zacz funkcjonowa wpadzierniku 1977 r. w Luksemburgu. Obecnie zosta wyniesiony do rangi instytucji unijnej (art. 13 Traktatu UE). Skada si z 27 czonkw, gdy tyle jest pastw czonkowskich. Rada po konsultacji z Parlamentem Europejskim przyjmuje kwalifikowan wikszoci gosw list czonkw, sporzdzon zgodnie z propozycjami kadego z pastw czonkowskich. Mandat czonkw Trybunau Obrachunkowego trwa sze lat (art. 286 ust. 2 TFUE).
077
Czonkowie Trybunau Obrachunkowego wybieraj spord siebie, na okres trzech lat, prezesa Trybunau Obrachunkowego. Jego mandat jest odnawialny. Zadaniem Trybunau Obrachunkowego jest badanie legalnoci ipoprawnoci dochodw i wydatkw UE oraz zapewnienie dobrego zarzdzania finansami. W przeciwiestwie do niektrych krajowych trybunaw obrachunkowych Trybuna Obrachunkowy nie dysponuje adnymi uprawnieniami sdowniczymi do wykonywania wadzy kontrolnej lub cigania wykrocze, ktre wykry podczas swych kontroli. Ma natomiast pen swobod wyboru przedmiotu i metod przeprowadzanej kontroli. Osoby prywatne rwnie mog by jej poddane, na przykad podczas weryfikowania, czy subwencje pochodzce ze rde unijnych s uywane przez korzystajcegoznich zgodnie z prawem unijnym. Prawdziwym atutem Trybunau Obrachunkowego jest jawno wynikw jego kontroli. Po zamkniciu kadej kontroli jej rezultaty zamieszczane s w raporcie rocznym, ktry jest publikowany w Dzienniku Urzdowym Unii Europejskiej, i w ten sposb docieraj do europejskiej opinii publicznej. Trybuna moe rwnie w kadej chwili zaj stanowisko w poszczeglnych kwestiach w specjalnym raporcie, publikowanym rwnie w Dzienniku Urzdowym Unii Europejskiej.
ORGANY DORADCZE
Komitet Ekonomiczno-Spoeczny (art. 301 TFUE)

Komitet Ekonomiczno-Spoeczny (EKES) czuwa nad instytucjonalnym reprezentowaniem w UE rnych rodowisk ycia ekonomiczno-spoecznego, zwaszcza pracodawcw, pracownikw, rolnikw, spedytorw, handlowcw, rzemielnikw, przedstawicieli wolnych zawodw, szefw maych i rednich przedsibiorstw. Konsumenci, grupy ochrony rodowiska i stowarzyszenia s rwnie reprezentowane w Komitecie. Skada si on z 350 czonkw (doradcw) wywodzcych si z najbardziej reprezentatywnych organizacji pastw czonkowskich. S oni mianowani na okres piciu lat przez Rad, ktra przyjmuje list czonkw, sporzdzon zgodnie z propozycjami kadego z pastw czonkowskich.
078
Podzia miejsc w Komitecie Ekonomiczno-Spoecznym jest nastpujcy 7:

NIEMCY FRANCJA WOCHY ZJEDNOCZONE KRLESTWO HISZPANIA POLSKA RUMUNIA BELGIA BUGARIA REPUBLIKA CZESKA GRECJA WGRY NIDERLANDY AUSTRIA PORTUGALIA SZWECJA DANIA IRLANDIA LITWA SOWACJA FINLANDIA ESTONIA OTWA SOWENIA CYPR LUKSEMBURG MALTA 24 24 24 24 21 21 15 12 12 12 12 12 12 12 12 12 9 9 9 9 9 7 7 7 6 6 5
Doradcy s zorganizowani w trzech grupach (pracodawcy, pracownicy, przedstawiciele spoeczestwa obywatelskiego). Opinie, ktre maj by przyjte na zgromadzeniu plenarnym, s przygotowywane w sekcjach, skadajcych si z doradcw (ktrych zastpcy rwnie mog uczestniczy jakoeksperci).
rdo: Strona internetowa Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego, marzec 2010 r.: 344 czonkw.
079
Komitet Ekonomiczno-Spoeczny wsppracuje ponadto cile zkomisjami igrupami roboczymi Parlamentu Europejskiego. Komitet, powoany przez traktaty rzymskie, w niektrych wypadkach musi by na wniosek Komisji wysuchany przez Rad. Moe take wydawa opinie z wasnej inicjatywy. Opinie stanowi syntez niekiedy bardzo rnych punktw widzenia, uytecznych dla Komisji i Rady, bo pozwalaj im pozna, jakich zmian yczyyby sobie grupy, ktrych dany wniosek dotyczy bezporednio. Opinie wydawane z inicjatywy Komitetu czsto maj znaczn wag polityczn, na przykad opinia z 22 lutego 1989 r. na temat podstawowych praw socjalnych UE, ktra staa si podstaw Karty socjalnej zaproponowanej przez Komisj (i przyjtej przez jedenacie pastw czonkowskich).
Komitet Regionw (art. 305 TFUE)

Do Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego doczy jeszcze jeden organ doradczy, utworzony na mocy Traktatu UE (traktat z Maastricht): jest to Komitet Regionw. Na wzr Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego nie jest on typow instytucj UE, poniewa peni jedynie funkcje doradcze, azadania powierzone mu przez Uni nie s prawnie obowizujce, jak w wypadku instytucji unijnych (Parlamentu Europejskiego, Rady, Komisji Europejskiej, Trybunau Sprawiedliwoci, Europejskiego Banku Centralnego, Trybunau Obrachunkowego). W Komitecie Regionw, podobnie jak w Komitecie Ekonomiczno-Spoecznym, zasiada maksymalnie 350 czonkw 8. W jego skad wchodz przedstawiciele wsplnot regionalnych i lokalnych z pastw czonkowskich posiadajcy mandat wyborczy spoecznoci regionalnej lub lokalnej bd odpowiedzialni politycznie przed wybranym zgromadzeniem. Podzia 350 miejsc midzy pastwa czonkowskie dokonany zosta wedug tego samego klucza co w przypadku Komitetu Ekonomicznego-Spoecznego. Czonkowie s mianowani przez Rad, ktra przyjmuje list czonkw, sporzdzon zgodnie z propozycjami kadego z pastw czonkowskich. Ich mandat trwa pi lat. Czonkowie Komitetu Regionw wybieraj przewodniczcego i prezydium na okres dwch i p roku.
rdo: Strona internetowa Komitetu Regionw, marzec 2010r.: 344 czonkw.
080
W pewnych dziedzinach Komisja i Rada maj obowizek konsultowania si z Komitetem Regionw (konsultacje obowizkowe) s to: edukacja, kultura, zdrowie publiczne, sieci transeuropejskie, infrastruktura transportu, telekomunikacji i energii, spjno ekonomiczno-spoeczna, polityka zatrudnienia i prawo socjalne. Ponadto Rada konsultuje si regularnie i bez obowizujcej mocy prawnej (konsultacje fakultatywne) z Komitetem Regionw na temat rnych projektw legislacyjnych.
EUROPEJSKI BANK INWESTYCYJNY (ART. 308 TFUE)
Dla zapewnienia zrwnowaonego rozwoju UE dysponuje organem finansowym jest to Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) z siedzib w Luksemburgu. Jego zadaniem jest udzielanie we wszystkich gaziach gospodarki poyczek i gwarancji na rzecz sabiej rozwinitych regionw, na modernizacj czy przeksztacanie przedsibiorstw, tworzenie miejsc pracy lub realizacj projektw uwzgldniajcych wsplny interes wielu pastw czonkowskich. EBI ma trzyczciow struktur: na czele stoi Rada Gubernatorw, skadajca si z ministrw finansw pastw czonkowskich. Ustala ona wytyczne dla polityki kredytowej banku i zatwierdza dziaania EBI poza UE. Kolejn czci struktury EBI jest Rada Dyrektorw, skadajca si z 28 dyrektorw (pojednym z kadego pastwa czonkowskiego oraz jeden z Komisji Europejskiej), jak rwnie ich 18 zastpcw. Czonkami Rady Dyrektorw s zazwyczaj urzdnicy piastujcy wysokie stanowiska w ministerstwach finansw lub gospodarki pastw czonkowskich. Rada Dyrektorw decyduje oprzyznawaniu poyczek i porcze, jak rwnie o zaciganiu poyczek. Kontroluje ona rwnie zarzdzanie bankiem zgodnie z wytycznymi Rady Gubernatorw. Biecym zarzdzaniem EBI zajmuje si Komitet Zarzdzajcy, w skad ktrego wchodzi 9 osb mianowanych na szecioletni kadencj.
0 81
Porzdek prawny Unii Europejskiej

Tylko prawo unijne moe nada form opisanej powyej konstytucji UE oraz jej podstawowym wartociom i urzeczywistni je. Dlatego te Unia jest, z podwjnego punktu widzenia, prawdziwym fenomenem prawnym: jest ona bowiem tworem prawa i wsplnot przez prawo.
U NIA E UROPEJSKA JAKO TWR PRAWA

I WSPLNOTA PRZEZ PRAWO
Gwne novum UE w stosunku do jej poprzednikw polega na tym, e nie ucieka si ona do uycia siy ani do podbojw w celu zjednoczenia Europy, ajedynie do siy prawa. Prawo tworzy to, czego rozlana krew i armie nie uczyniy przez cae wieki. Jedynie bowiem zjednoczenie oparte na wolnej zgodzie ma szans przetrwa, jeli jest budowane na podstawowych wartociach, takich jak wolno i rwno, oraz chronione i egzekwowane przez prawo. Na takich podstawach powstay traktaty powoujce do ycia Uni Europejsk. Jednak Unia jest nie tylko tworem prawa, lecz take osiga swe cele, posugujc si wycznie prawem. Inaczej mwic jest to wsplnota przez prawo: stosunki gospodarcze i spoeczne midzy narodami pastw czonkowskich nie s regulowane si, lecz prawem unijnym, ktre jest podstaw systemu instytucjonalnego. Reguluje ono stosunki midzy instytucjami unijnymi iokrela ich procedury decyzyjne. Daje im wadz dziaania dziki rozporzdzeniom, dyrektywom i decyzjom, ktre mog by obowizujce dla pastw czonkowskich i ich obywateli. Kady obywatel staje si tym samym podmiotem Unii, podczas gdy jej porzdek prawny wywiera coraz bardziej bezporedni wpyw na jego codzienne ycie. Przyznaje mu prawa inakada na niego obowizki, jako na obywatela pastwa lub czonka Unii, podlegajcego porzdkowi prawnemu na rnych szczeblach, jak w federacyjnym ustroju konstytucyjnym. Podobnie jak kady inny porzdek prawny rwnie porzdek prawny Unii stanowi zwarty system ochrony prawnej w sytuacjach, kiedy prawo unijne jest kontestowane, a trzeba je stosowa.
0 83
Prawo unijne okrela take stosunki midzy Uni a jej pastwami czonkowskimi. Te ostatnie musz podejmowa wszystkie waciwe rodki, pozwalajce sprosta obowizkom, ktre na nich ci na mocy traktatw lub aktw instytucji unijnych. Do tych obowizkw naley pomoc UE we waciwym wypenianiu jej misji i powstrzymywanie si od podejmowania dziaa mogcych zagraa realizacji celw traktatowych. Pastwa czonkowskie s odpowiedzialne za wszystkie szkody wyrzdzone obywatelom Unii z powodu naruszenia prawa unijnego.
RDA PRAWNE PRAWA UNIJNEGO

Pojcie rda prawnego ma podwjne znaczenie: w znaczeniu pierwotnym chodzi o powd stworzenia prawa, a wic motyw jego ustanowienia. Wedug tej definicji rdem prawa unijnego jest wola zachowania pokoju i utworzenia lepszej Europy przez zacienienie wizi gospodarczych; s to dwa kamienie wgielne konstrukcji europejskiej. W terminologii prawniczej rdem prawnym jest pochodzenie i usankcjonowanie prawa.
RDA PRAWA UNIJNEGO 1. PRAWO PIERWOTNE Traktaty zaoycielskie oglne zasady prawa 2. POROZUMIENIA MIDZYNARODOWE UE 3. PRAWO WTRNE Akty normatywne o charakterze prawodawczym Rozporzdzenia dyrektywy decyzje Akty normatywne o charakterze nieprawodawczym Akty delegowane akty wykonawcze Pozostae akty normatywne Zalecenia i opinie Porozumienia midzyinstytucjonalne Rezolucje, deklaracje i programy dziaania 4. OGLNE ZASADY PRAWA 5. POROZUMIENIA POMIDZY PASTWAMI CZONKOWSKIMI Decyzje Coreperu umowy midzynarodowe
084
TRAKTATY ZAOYCIELSKIE UE PRAWO PIERWOTNE UE
Pierwsze rdo prawne to traktaty powoujce do ycia UE wraz z zacznikami, aneksami i doczonymi protokoami oraz pniejszymi uzupenieniami i zmianami. Traktaty zaoycielskie oraz ich zmiany iuzupenienia, zwaszcza w formie traktatw z Maastricht, Amsterdamu, Nicei i Lizbony, jak rwnie rne traktaty akcesyjne, zawieraj podstawowe reguy prawne odnoszce si do celw, organizacji i funkcjonowania UE, jak rwnie pewne elementy prawa gospodarczego. Tworz one ramy konstytucyjne UE, ktre w interesie unijnym musz by wdraane przez instytucje unijne, wyposaone w tym celu w uprawnienia ustawodawcze i administracyjne. Reguy te, jako prawo bezporednio stworzone przez pastwa czonkowskie, zwane s w terminologii prawniczej unijnym prawem pierwotnym.
AKTY PRAWNE UE PRAWO WTRNE UE
Unijne prawo wtrne to drugie wane rdo prawa UE, utworzone przez instytucje unijne na podstawie przekazanych im kompetencji. Wynika ono z aktw prawodawczych, delegowanych aktw prawnych, aktw wykonawczych oraz innych dziaa prawnych. Akty prawodawcze stanowi akty przyjmowane w drodze zwykej lub specjalnej procedury prawodawczej (art. 289 TFUE). Akty delegowane to akty prawne ocharakterze nieprawodawczym o zasigu oglnym, ktre uzupeniaj lub zmieniaj niektre, inne ni istotne, elementy aktu ustawodawczego. Akty takie moe przyjmowa Komisja, wyranie upowaniona do tego w akcie ustawodawczym. W odnonym akcie prawodawczym ustalane s szczegowo cele, tre, zakres obowizywania, jak rwnie czas trwania danego upowanienia. Upowanienie to moe zosta w kadej chwili odwoane przez Rad lub Parlament Europejski. Ponadto akt delegowany moe wej w ycie tylko wtedy, gdy Parlament Europejski lub Rada nie wyra sprzeciwu w terminie przewidzianym przez akt prawodawczy (art.290 TFUE). Akty wykonawcze stanowi wyjtek od reguy, zgodnie zktr wszystkie rodki, niezbdne do wykonania wicych aktw prawnych UE, s podejmowane przez pastwa czonkowskie zgodnie z ustawodawstwem krajowym. W razie gdy konieczne s jednolite warunki wykonywania prawnie wicych aktw Unii, akty te wykonuje Komisja lub w drodze wyjtku Rada, przyjmujc odpowiednie akty wykonawcze. Parlament
0 85
Europejski i Rada ustalaj z wyprzedzeniem przepisy i zasady oglne dotyczce trybu kontrolowania przez pastwa czonkowskie realizacji uprawnie wykonawczych przez Komisj (art. 291 TFUE). Wreszcie istnieje cay szereg pozostaych aktw prawnych, ktre umoliwiaj instytucjom UE wypowiadanie si w sposb niezobowizujcy lub ktre reguluj wewntrzne funkcjonowanie UE ijej instytucji, takie jak porozumienia czy konwencje midzy instytucjami lub ich wewntrzne regulaminy. Te akty prawne mog przybiera najrniejsze postacie. Najwaniejsze z nich zostay wymienione i zdefiniowane w artykule 288 TFUE. Jako obowizujce akty prawne zawieraj zarazem oglne i abstrakcyjne normy prawne oraz konkretne i indywidualne rodki. Pozwalaj instytucjom unijnym na wypowiadanie si w sposb niezobowizujcy. Lista wymienionych kategorii aktw prawnych nie jest wyczerpujca. Prawo wtrne zawiera inne jeszcze akty prawne, ktre nie mieszcz si w tych kategoriach. Nale do nich na przykad rezolucje, deklaracje, programy dziaania lub te biae izielone ksigi. Midzy aktami prawnymi prawa unijnego mona zaobserwowa znaczne rnice w zakresie procedury przyjmowania, mocy prawnej i adresata. Dlatego rnice te bd omawiane bardziej szczegowo w czci powiconej instrumentom, jakimi dysponuje UE. Tworzenie wtrnego prawa unijnego jest zjawiskiem stopniowym. Nadaje ono ywotno konstytucji unijnej, wywodzcej si z pierwotnego prawa unijnego, i powoli buduje i uzupenia europejski porzdek prawny.
UMOWY MIDZYNARODOWE UE
To trzecie rdo prawne wie si z rol UE na scenie midzynarodowej. Europa, jako jeden z biegunw wspczesnego wiata, nie moe si ogranicza do wasnych wewntrznych spraw. Musi rwnie stara si rozwija stosunki gospodarcze, spoeczne i polityczne z innymi krajami wiata. Wtym celu zawiera z krajami niebdcymi czonkami UE (tzw. pastwami trzecimi) i innymi organizacjami midzynarodowymi porozumienia midzynarodowe, od umw na temat penej wsppracy w dziedzinie handlu, przemysu, techniki i dziaalnoci spoecznej do porozumie dotyczcych tylko niektrych towarw. Na uwag zasuguj trzy formy stosunkw umownych UE z pastwami trzecimi:
086
Ukady o stowarzyszeniu
Stowarzyszenie to wicej ni czysto handlowe regulacje; ma na celu cis wspprac ekonomiczn poczon ze wsparciem finansowym partnera porozumienia przez UE (art. 217 TFUE). Istniej trzy typy ukadw ostowarzyszeniu:
Ukady podtrzymujce szczeglne wizi niektrych pastw czonkowskich UE z pastwami trzecimi

Instrument stowarzyszenia powsta po to, by utrzymywa kontakt zkrajami i terytoriami zamorskimi, ktre z racji dawnego statusu kolonii miay bliskie stosunki gospodarcze z Belgi, Dani, Francj, Wochami, Niderlandami i ze Zjednoczonym Krlestwem. Poniewa utworzenie wsplnej zewntrznej taryfy celnej w UE w duym stopniu utrudnioby wymian handlow z tymi krajami i terytoriami, konieczne byo wprowadzenie specjalnych systemw. Ich celem jest promowanie rozwoju gospodarczego i spoecznego tych krajw i terytoriw oraz ustanowienie cisych stosunkw gospodarczych midzy nimi i Uni jako caoci (art.198 TFUE). Dziki temu istnieje cay szereg regulacji preferencyjnych, ktre umoliwiaj import towarw z tych krajw i terytoriw wedug obnionej lub zniesionej opaty celnej. Pomoc finansowa i techniczna UE przyznawana jest z Europejskiego Funduszu Rozwoju. W praktyce najwaniejszym ukadem o stowarzyszeniu UE jest Umowa o partnerstwie UEAKP, wica UE z 70 pastwami Afryki, Karaibw i Pacyfiku. Umowa ta zostaa niedawno przeksztacona w szereg umw o partnerstwie gospodarczym, ktre maj pastwom AKP zapewni wolny dostp do europejskiego rynku wewntrznego.
Porozumienia zmierzajce do przygotowania ewentualnego przystpienia i utworzenia unii celnej

Stowarzyszenie ma na celu rwnie przygotowanie ewentualnego przystpienia jakiego kraju do UE. Jest ono wczesn faz przystpienia, ktra ma na celu umoliwienie krajowi kandydujcemu zblienie jego warunkw ekonomicznych do warunkw panujcych w UE.
0 87
Porozumienie o Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG)

Porozumienie EOG otwiera przed pozostaymi czonkami Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (Islandi, Liechtensteinem i Norwegi) dostp do wewntrznego rynku UE i tworzy solidne fundamenty pod pniejsze przystpienie tych krajw do UE, zobowizujc je do przyjcia niemal dwch trzecich prawa unijnego. Celem jest realizacja swobodnego przepywu towarw, osb, usug i kapitau w EOG na podstawie unijnego dorobku prawnego (prawa pierwotnego i wtrnego), utworzenie jednolitego systemu konkurencji i subwencjonowania oraz pogbienie wsppracy w horyzontalnych i towarzyszcych dziaaniach politycznych (na przykad w dziedzinie ochrony rodowiska, bada naukowych i rozwoju czy edukacji).
Ukady o wsppracy
Ukady o wsppracy nie maj takiego samego zakresu jak ukady o stowarzyszeniu, gdy ich celem jest jedynie intensywna wsppraca gospodarcza. Takie ukady wi UE z krajami Maghrebu (Algieria, Maroko iTunezja), pastwami Mashreku (Egipt, Jordania, Liban i Syria) izIzraelem.
Ukady handlowe
Sporo ukadw handlowych zawarto z pastwami trzecimi, ugrupowaniami pastw trzecich albo w ramach organizacji midzynarodowych wdziedzinie polityki celnej i handlowej. Najwaniejsze midzynarodowe ukady handlowe to Porozumienie ustanawiajce wiatow Organizacj Handlu (WTO) i wielostronne ukady handlowe zawierane w jej ramach, zwaszcza Ukad oglny w sprawie taryf celnych i handlu (GATT 1994), umowy wsprawie rodkw antydumpingowych, subsydiw i rodkw wyrwnawczych, Ukad oglny w sprawie handlu usugami (GATS), Porozumienie w sprawie handlowych aspektw praw wasnoci intelektualnej (TRIPS) iUzgodnienia w sprawie zasad i procedur regulujcych rozstrzyganie sporw.
RDA NIEPISANE
Wsplnym punktem rde prawa unijnego omawianego powyej jest to, e jest ono prawem unijnym pisanym. Ale jak kady porzdek prawny, tak iporzdek prawny UE nie moe ogranicza si do norm pisanych. S w nich luki, ktre musz by uzupeniane przez prawo niepisane.
088
Oglne zasady prawa

rdami niepisanego prawa unijnego s przede wszystkim oglne zasady prawa. Chodzi tu o normy dotyczce najistotniejszych koncepcji prawa isprawiedliwoci, jakim podlega cay porzdek prawny. Prawo unijne pisane, ktre reguluje gwnie sytuacje ekonomiczne i spoeczne, moe tylko czciowo podoa temu obowizkowi, tak wic oglne zasady prawa stanowi jedno z gwnych rde prawa unijnego. Pozwalaj one wypeni istniejce luki lub rozwin prawo ustanowione dziki wykadni zgodnej zzasad bezstronnoci. Zasady prawa s stosowane za porednictwem orzecznictwa Trybunau Sprawiedliwoci, ktry w ramach powierzonych mu zada zapewnia przestrzeganie prawa przy wykadni i stosowaniu traktatu. Punktami odniesienia oglnych zasad prawa s zasady prawne wsplne wszystkim pastwom czonkowskim. Te zasady dostarczaj elementw pozwalajcych na zastosowanie na szczeblu UE reguy prawnej koniecznej do rozwizania problemu. Oprcz zasady autonomii, bezporedniego stosowania i pierwszestwa prawa unijnego wyrnia si te takie zasady prawne, jak ochrona praw podstawowych, zasada proporcjonalnoci, zasada ochrony uzasadnionych oczekiwa, prawo bycia wysuchanym czy zasada odpowiedzialnoci pastw czonkowskich w razie naruszenia prawa unijnego.
Prawo zwyczajowe
Prawo zwyczajowe rwnie naley do rde niepisanych prawa unijnego. Chodzi tu o praktyk, ktra po stosowaniu i akceptacji zostaje prawnie ustalona i uzupenia lub zmienia legislacj pierwotn lub wtrn. Moliwo istnienia takiego prawa na szczeblu UE jest w zasadzie uznawana. Jednake wpraktyce stosowanie prawa zwyczajowego napotyka na znaczne przeszkody na paszczynie prawa unijnego. Pierwsz przeszkod jest istnienie specjalnej procedury przegldu traktatw (art. 54 Traktatu UE). To postanowienie nie wyklucza wprawdzie ustanawiania prawa zwyczajowego, ale wzmaga trudno wypenienia kryteriw dugiego stosowania i akceptacji prawnej. Inn przeszkod w tworzeniu prawa zwyczajowego w instytucjach unijnych jest to, e kade dziaanie instytucji moe wynika jedynie z traktatw, a nie zrzeczywistego zachowania czy woli stworzenia stosunkw prawnych przez instytucj. W konsekwencji na paszczynie traktatw prawo zwyczajowe nie moe by w adnym wypadku ustanawiane przez instytucje UE. Mog
0 89
to zrobi ewentualnie pastwa czonkowskie, i to jedynie przestrzegajc wymienionych rygorystycznych kryteriw. Praktyki i zwyczaje prawne instytucji unijnych mog jednak by przywoywane przy wykadni regu prawnych, ktre te instytucje ustanowiy, co moe zmienia prawny i rzeczywisty zakres danego aktu prawnego. Jednak warunki i ograniczenia nakadane przez pierwotne prawo unijne obowizuj take w tym wypadku.
Ukady i umowy midzy pastwami czonkowskimi UE

Ostatnim rdem prawa UE s ukady i umowy midzy pastwami czonkowskimi. Z jednej strony chodzi o ukady i umowy zawarte dla rozwizania kwestii majcych cise zwizki z dziaalnoci UE, ale dla ktrych instytucjom unijnym nie powierzono adnych kompetencji, a z drugiej strony o prawdziwe ukady midzynarodowe midzy pastwami czonkowskimi zmierzajcymi zwaszcza do rozszerzenia terytorialnego zasigu przepisw krajowych i utworzenia jednolitego prawa na szczeblu Unii. Maj one znaczenie szczeglnie w dziedzinie midzynarodowego prawa prywatnego. W ten sposb zawarte zostay: Konwencja o jurysdykcji i wykonywaniu orzecze sdowych w sprawach cywilnych i handlowych (1968), ktra w 2001 r. w odniesieniu do stosunkw pomidzy pastwami czonkowskimi (z wyjtkiem Danii) zastpiona zostaa rozporzdzeniem Rady i tym samym przeksztacona we wtrne prawo unijne, Konwencja o wzajemnym uznawaniu spek i osb prawnych (1968), Konwencja w sprawie eliminowania podwjnego opodatkowania w przypadku korekty zyskw przedsibiorstw powizanych (1990) oraz Konwencja o prawie waciwym dla zobowiza umownych (1980).
INSTRUMENTY, JAKIMI DYSPONUJE UE

Podczas tworzenia UE musiaa powsta koncepcja systemu unijnych aktw prawnych. Gwn kwesti, jaka si wwczas pojawia, byo zdefiniowanie natury i skutkw aktw unijnych. Naleao wzi pod uwag zjednej strony fakt, e instytucje musiay mie moliwo skutecznego czyli niezalenego od woli pastw czonkowskich wyrwnywania rnic w warunkach gospodarczych, spoecznych, a nawet ekologicznych w pastwach czonkowskich, aby stworzy moliwie najlepsze warunki wszystkim obywatelom Unii. Z drugiej strony nie mogy one interweniowa bardziej ni to konieczne w pastwowe porzdki prawne. Cao systemu normatywnego UE podlega zatem nastpujcej zasadzie: przepisy krajowe musz by
090
zastpione aktem unijnym, kiedy konieczny jest szczegowy tekst, wsplny dla wszystkich pastw czonkowskich. W przeciwnym razie trzeba pozostawi swobod pastwowym systemom prawnym. W tym kontekcie stworzono instrumenty pozwalajce instytucjom unijnym wpywa w rnym stopniu na pastwowe porzdki prawne. W wyjtkowym przypadku normy krajowe s zastpowane normami unijnymi. Ponadto istniej przepisy unijne pozwalajce instytucjom UE na porednie oddziaywanie na porzdek prawny pastw czonkowskich. Moliwe jest jeszcze, dla uregulowania konkretnego przypadku, podjcie rodkw wobec wskazanej lub moliwej do wskazania osoby. Wreszcie niektre akty prawne nie zawieraj adnego przepisu wicego dla pastwa czonkowskiego lub obywateli UE. Z punktu widzenia adresatw i skutkw, jakie powoduj, akty prawne systemu normatywnego Unii Europejskiej mog by przedstawione w nastpujcy sposb:
ADRESACI ROZPORZDZENIE wszystkie pastwa czonkowskie, osoby fizyczne i prawne wszystkie lub wybrane pastwa czonkowskie SKUTKI stosowane bezporednio iwice w caoci wica w zakresie wskazanych rezultatw, bezporednio skuteczna tylko w szczeglnych warunkach stosowana bezporednio iwica w caoci
DYREKTYWA
DECYZJA
nieokrelony krg osb, wszystkie lub wybrane pastwa czonkowskie, okrelone osoby fizyczne lub prawne wszystkie lub okrelone pastwa czonkowskie, inne instytucje UE, pojedyncze osoby wszystkie lub okrelone pastwa czonkowskie, inne instytucje UE, nieokrelony krg adresatw
ZALECENIE
niewice
OPINIA
niewica
0 91
ROZPORZDZENIA
Akty prawne, przez ktre instytucje unijne ingeruj najbardziej wkrajowe porzdki prawne, to rozporzdzenia. Odznaczaj si one dwiema cechami do niezwykymi wprawie midzynarodowym:
Q
maj charakter unijny, czyli szczegln cech tego samego prawa wcaej Unii, bez wzgldu na granice, jednolicie iintegralnie wanego we wszystkich pastwach czonkowskich. Pastwom czonkowskim nie wolno stosowa wsposb niepeny przepisw jakiego rozporzdzenia lub dokonywa ich selekcji, by wyeliminowa zasady, ktrym przeciwstawiay si ju w procedurach decyzyjnych albo ktre s sprzeczne zniektrymi interesami pastwowymi: podobnie pastwo czonkowskie nie moe unikn wicego charakteru przepisw rozporzdze, powoujc si na rozporzdzenia ipraktyki prawa krajowego. istnieje moliwo ich bezporedniego stosowania, czyli rozporzdzenia tworz to samo prawo, chocia pastwo nie wydao szczegowych polece, bezporednio przyznajc prawa obywatelom Unii lub narzucajc im bezporednio obowizki. Pastwa czonkowskie, ich instytucje iwadze s bezporednio zwizane prawem unijnym imusz go przestrzega tak jak prawa krajowego.
Podobiestwa midzy tymi aktami i przepisami krajowymi s wyrane. Kiedy s one przyjmowane wramach procedury wspdecydowania zParlamentem Europejskim (patrz nastpny rozdzia), mog by zakwalifikowane jako akty prawodawcze. Natomiast rozporzdzenia, ktre s przyjmowane tylko przez Rad lub Komisj, nie s zatwierdzane przez Parlament inie wykazuj przynajmniej formalnie istotnych cech ustawy.
DYREKTYWY
Dyrektywa jest drugim po rozporzdzeniu instrumentem UE. Prbuje ona pogodzi poszukiwanie niezbdnej jednoci prawa unijnego zzachowaniem rnorodnoci iodrbnoci pastwowych. Wprzeciwiestwie do rozporzdzenia gwnym celem dyrektywy nie jest harmonizacja prawna, ale zblienie legislacji. Pozwoli to na stopniowe eliminowanie sprzecznoci irnic midzy legislacjami krajowymi, a do osignicia takiej sytuacji,
0 92
wktrej wkadym pastwie czonkowskim warunki bd tak zblione, jak to tylko moliwe. Dyrektywa jest zatem jednym zpodstawowych instrumentw tworzenia rynku wewntrznego. Dyrektywa jest wica dla pastw czonkowskich jedynie w zakresie wynikw, jakie trzeba osign. Pozostawia im natomiast wybr form irodkw, ktre podejm dla osignicia celw unijnych wramach swego wewntrznego porzdku prawnego. Ten sposb zobowizywania pastw czonkowskich jest przejawem woli agodzenia ingerencji w krajowe systemy prawne i administracyjne. Przy osiganiu celw unijnych pastwa czonkowskie mog tym samym mie na wzgldzie specyfik pastwow. Przepisy dyrektywy nie zastpuj automatycznie krajowych regu prawnych, ale nakadaj na pastwa czonkowskie obowizek przystosowania swego prawa pastwowego do przepisw unijnych. Zazwyczaj wymaga to dwuetapowej procedury legislacyjnej. W pierwszym etapie na szczeblu UE wynik, do ktrego zmierza dyrektywa, ustalony jest jako obowizujcy dla wskazanego adresata, czyli jednego, kilku lub wszystkich pastw czonkowskich. Rezultat musi zosta osignity wokrelonym terminie. Instytucje unijne mog definiowa ten wynik wsposb tak precyzyjny, e pastwom czonkowskim nie pozostaje aden margines swobody, by wnie jakie zmiany. Ta moliwo jest stosowana gwnie dla norm technicznych iochrony rodowiska. Podczas drugiego etapu na szczeblu krajowym rezultat, ustalony na szczeblu UE, zostaje osignity w ustawodawstwie pastw czonkowskich. Chocia pastwa czonkowskie maj w zasadzie wolno wyboru form irodkw transpozycji, to do oceny jej zgodnoci zprawem unijnym stosowane s kryteria UE. Jest zasada, wmyl ktrej transpozycja ma tworzy stan prawny pozwalajcy okrela wsposb wystarczajco jasny iprecyzyjny prawa iobowizki wynikajce zprzepisw dyrektywy, by obywatel europejski mia moliwo zastosowa si do nich lub przeciwstawi si im przed sdem krajowym. Wzasadzie konieczne jest przyjmowanie wicych aktw krajowych, a nawet anulowanie lub zmiana istniejcych przepisw ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych. Zwyka praktyka administracyjna nie wystarczy, gdy moe ona zosta dowolnie zmieniona przez odpowiednie wadze i nie cieszy si wystarczajc jawnoci.
0 93
Dyrektywa nie ustanawia bezporednich praw iobowizkw dla obywateli UE; ich odbiorcami s jedynie pastwa czonkowskie. Dopiero wdroenie dyrektywy przez kompetentne wadze pastwowe przyznaje obywatelom prawa lub nakada na nich obowizki. Tak dugo jak pastwa czonkowskie wypeniaj zobowizania naoone na mocy unijnych aktw prawnych, obywatele UE nie mog ponie adnej szkody. Grozi im jednak, e znajd si wniekorzystnej sytuacji, jeli wymagane krajowe akty wykonawcze nie zostay przyjte lub zrobiono to wsposb niepeny, chocia osignicie celu wyznaczonego wdyrektywie byoby dla nich korzystne. Aby zapobiec tym niedogodnociom, Trybuna Sprawiedliwoci postanowi, e w pewnych okolicznociach obywatel unijny moe powoa si bezporednio na przepisy dyrektywy, czyli skorzysta zprawa, ktre ta mu daje, a wrazie potrzeby spowodowa uznanie jej przez sd krajowy. Trybuna ustali warunki tego skutku bezporedniego, mianowicie:
Q
przepisy dyrektywy musz okrela prawa przedsibiorstw lub obywateli unijnych wsposb wystarczajco jasny iprecyzyjny; powoanie si na to prawo nie musi by zwizane zadnym warunkiem lub obowizkiem; ustawodawcy krajowemu nie moe zosta udzielony aden zakres swobodnego uznania wokrelaniu treci danego prawa; termin wyznaczony na transpozycj dyrektywy musi ju upyn.
Orzecznictwo Trybunau na temat bezporednich skutkw dyrektyw opiera si na uznaniu, e pastwo czonkowskie dokonuje naduycia, kiedy stosuje swoje prawo, podczas gdy powinno je dostosowa zgodnie ze wskazaniami dyrektyw. Temu niedopuszczalnemu stosowaniu prawa przez pastwo czonkowskie zapobiega uznanie bezporedniego skutku dyrektywy, poniewa unika si wten sposb sytuacji, wktrej pastwo czonkowskie mogoby skorzysta znieprzestrzegania prawa unijnego. Wtym znaczeniu bezporedni skutek dyrektyw ma charakter sankcji. Jest zatem logiczne, e do tej pory Trybuna Sprawiedliwoci przyznawa dyrektywom bezporedni skutek tylko w stosunkach midzy obywatelami UE a pastwami czonkowskimi itylko wtedy, gdy bezporedni skutek przynosi korzy, a nie szkod obywatelowi UE, czyli tylko wwypadku, gdy prawo unijne zawierao uregulowania bardziej korzystne dla obywatela ni nieprzystosowane prawo krajowe (efekt bezporedni wertykalny). To, e
094
bezporedni skutek przepisw dyrektywy na korzy jednego obywatela moe dziaa nieuchronnie na niekorzy innego obywatela (tzw. dyrektywa zpodwjnym skutkiem, zktr czsto mona si zetkn wprawie zamwie publicznych lub wprawie ochrony rodowiska), nie stoi na przeszkodzie stosowaniu efektu bezporedniego wertykalnego. T niekorzy naley traktowa jedynie jako negatywne oddziaywanie prawne, ktre jest wynikiem zobowizania pastw czonkowskich do dostosowania swojego porzdku prawnego po upywie terminu wyznaczonego na transpozycj dyrektywy (wiksza niekorzy nie wynika zuznania efektu bezporedniego wertykalnego dyrektywy). Bezporedni skutek dyrektyw w stosunkach midzy obywatelami (skutek bezporedni horyzontalny) zosta natomiast odrzucony przez Trybuna Sprawiedliwoci. Represyjny charakter skutku bezporedniego doprowadzi Trybuna do konkluzji, e skutek ten nie moe zachodzi midzy jednostkami, poniewa nie mog one by uznawane za odpowiedzialne za bdy pastw czonkowskich. Przeciwnie, mog opiera si na zasadzie bezpieczestwa prawnego izaufania. Obywatele unijni musz by pewni, e skutki dyrektywy mog im by przeciwstawiane jedynie wgranicach pastwowych zasad transpozycji. Wnajnowszym orzecznictwie Trybuna Sprawiedliwoci zrelatywizowa jednak swoje stanowisko dotyczce odrzucenia bezporedniego skutku dyrektyw wstosunkach pomidzy jednostkami. Skutek ten jest ograniczony do sytuacji, wktrych jedna strona umowy podnosi prawo wynikajce zdyrektywy przeciwko prawu drugiej strony wynikajcemu z ustawodawstwa krajowego. Otwiera to drog do horyzontalnego stosowania obowizujcych bezporednio przepisw dyrektywy wsytuacjach dotyczcych na przykad przestrzegania obiektywnego prawa krajowego (np. przedsibiorstwo chce zmusi konkurencj do przestrzegania przepisw prawa narodowego, ktre naruszaj przepisy dyrektywy) lub egzekwowania obowizkw wynikajcych zprawa krajowego, ktre przeciwstawiaj si dyrektywie (np. odmowa wykonania umowy zpowoaniem si na przepisy zakazujce, ktrych rdem jest prawo krajowe, a ktre uchybiaj przepisom dyrektywy). Bezporedni skutek dyrektywy niekoniecznie zakada, e przepis dyrektywy nadaje jednostce okrelone prawa. O wiele czciej przepisy dyrektyw maj bezporedni skutek wtym zakresie, wjakim wywieraj one rwnie skutek obiektywny. Uznanie tego skutku reguluj te same warunki, jakie dotycz skutku bezporedniego, zjedyn rnic, e zamiast jasno iprecyzyjnie okrelonego prawa obywatela lub przedsibiorstwa UE ustalone s jasne iprecyzyjne
0 95
zobowizania pastw czonkowskich. Wtym przypadku wszystkie instytucje, awic organy ustawodawcze, wykonawcze isdownicze pastw czonkowskich, s zwizane dyrektyw iz urzdu maj obowizek przestrzegania i stosowania jej przepisw, nadrzdnych w stosunku do prawa krajowego. Konkretnym tego skutkiem jest rwnie zobowizanie do wykadni prawa krajowego wzgodzie zdyrektywami (wykadnia zgodna zdyrektywami) oraz w razie wtpliwoci do uznawania pierwszestwa przepisw dyrektywy wobec prawa krajowego odmiennie regulujcego dan kwesti. Ponadto dyrektywy posiadaj rwnie okrelony skutek zawieszajcy dla pastw czonkowskich, jeszcze zanim upynie termin ich implementacji. Wzwizku zobowizkiem osignicia celu dyrektywy oraz przestrzegania unijnej zasady lojalnoci (art. 4 Traktatu UE) pastwa czonkowskie ju przed upywem terminu transpozycji maj zaniecha wszelkich dziaa, ktre mogyby powanie zagrozi osigniciu wyznaczonego wdyrektywie celu. Ponadto wswych orzeczeniach wsprawach Francovich iBonifaci z1991r. Trybuna Sprawiedliwoci owiadczy, e pastwa czonkowskie s zobowizane do naprawy szkd poniesionych przez obywateli z powodu niedokonania lub dokonania w niepoprawny sposb transpozycji dyrektyw. Pytanie, jakie postawiono w tych sprawach, dotyczyo odpowiedzialnoci pastwa woskiego za spnion transpozycj dyrektywy Rady nr80/987/EWG zdnia 20 padziernika 1980r., odnoszcej si do ochrony pracownikw wrazie niewypacalnoci pracodawcy. Dyrektywa ta gwarantuje pracownikom prawo pobierania pensji przez pewien okres poprzedzajcy niewypacalno pracodawcy lub spowodowane ni zwolnienie zpracy. Trzeba byo stworzy instytucje gwarantujce, niedostpne dla innych wierzycieli pracodawcy, ktrych finansowanie musiao by zapewnione przez pracodawcw i/lub wadze publiczne. Trybuna Sprawiedliwoci musia rozwiza nastpujcy problem: ta dyrektywa miaa na celu stworzenie subiektywnego prawa pracownikw do kontynuowania pobierania pensji, dziki funduszom instytucji powierniczej, ktra miaa powsta. Prawo to jednak nie mogo by zastosowane bezporednio, a zatem nie mona si byo na nie powoywa przed sdami krajowymi, gdy zpowodu niedokonania transpozycji tej dyrektywy instytucja gwarantujca nie zostaa utworzona idunik zobowizany do wypacania odszkodowania pracownikowi nie zosta wskazany. Wswym orzeczeniu Trybuna Sprawiedliwoci uzna, e nie transponujc tej dyrektywy, pastwo woskie pozbawio pracownikw prawa, ktre przyznawaa im dyrektywa, idlatego
096
winne im byo odszkodowanie. Wedug Trybunau obowizek naprawy szkd, chocia nie jest wyranie sformuowany wprawie unijnym, stanowi integraln cz unijnego porzdku prawnego, poniewa jego pena skuteczno iochrona prawa byaby ograniczona, jeli obywatel UE nie miaby moliwoci otrzymania odszkodowania, kiedy jego prawa s naruszane zpowodu sprzecznych zprawem unijnym dziaa pastw czonkowskich.
DECYZJE
Trzeci kategori aktw prawnych wsystemie normatywnym UE s decyzje. Skuteczne stosowanie traktatw unijnych irozporzdze jest moliwe tylko wtedy, jeli instytucje unijne, wprzypadku kiedy zobowizane s do wdraania prawa unijnego, maj moliwo bezporedniego oddziaywania na sytuacj obywateli Unii, przedsibiorstw lub pastw czonkowskich. Wpastwowych porzdkach prawnych jest dokadnie tak samo, gdy administracja krajowa ustala wice dla obywateli warunki stosowania prawa wkonkretnym przypadku. W unijnym porzdku prawnym funkcj t peni decyzje. S one typowym aktem prawnym, przez ktry instytucje unijne reguluj pojedyncze przypadki wwicy sposb. Za pomoc decyzji instytucje UE mog wymaga od pastwa czonkowskiego albo od obywatela Unii jakiego dziaania lub zaniechania dziaania, przyzna mu jakie prawa lub naoy na niego obowizki. Decyzja ma nastpujce cechy strukturalne:
Q
ma znaczenie indywidualne, ktre odrnia j od rozporzdzenia. Adresaci decyzji musz by konkretnie wskazani i zobowizani w sposb indywidualny. Wystarczy, by w chwili przyjcia decyzji mona byo okreli kategori osb, ktrej dotyczy dana decyzja, iby nie moga ona zosta rozszerzona wpniejszym okresie. Wtym kontekcie decydujca jest zwaszcza tre decyzji; musi ona bowiem wsposb indywidualny ibezporedni wpywa na sytuacj podmiotw prawnych. Moe si wic zdarzy, e osoby trzecie rwnie bd podlega indywidualnej decyzji, na przykad zracji szczeglnych indywidualnych cech lub specjalnych okolicznoci odrniajcych je od wszystkich innych osb i okrelajcych je w ten sam sposb co samego adresata;
0 97
decyzja jest obowizujca we wszystkich swoich elementach, co odrnia j od dyrektyw, ktre s obowizkowe tylko co do rezultatu, jaki maj przynie; decyzje s dla adresatw bezporednio wice. Ponadto decyzja skierowana do pastwa czonkowskiego moe take, wpodobnych warunkach co dyrektywa, mie dla obywateli Unii ten sam bezporedni skutek.
ZALECENIA IOPINIE
Jest to ostatnia kategoria aktw, wyranie zapisana wtraktatach unijnych. Pozwala ona instytucjom UE na wypowiadanie si wsposb niezobowizujcy czyli bez obowizku prawnego dla adresatw na temat pastw czonkowskich iw pewnych wypadkach rwnie obywateli Unii. Zalecenia sugeruj adresatowi odpowiednie zachowanie, nie nakadajc na niego obowizku prawnego. Wten sposb, kiedy zachodzi obawa, e przyjcie lub zmiana przepisu ustawowego lub administracyjnego pastwa czonkowskiego zagrozi warunkom konkurencji na wsplnym rynku, Komisja Europejska moe zaleci zainteresowanemu pastwu odpowiednie rodki dla uniknicia zakce (por. art. 117 ust. 1 zdanie drugie TFUE). Opinie s natomiast wydawane przez instytucje unijne, kiedy chodzi o ocen aktualnej sytuacji lub pewne fakty wUnii Europejskiej czy pastwach czonkowskich. Czciowo su one rwnie do przygotowania pniejszych wicych aktw prawnych lub s warunkiem wszczcia postpowania przed Trybunaem Sprawiedliwoci (por. art. 258 i259 TFUE). Zalecenia i opinie maj jednak przede wszystkim charakter polityczny imoralny. Wprowadzajc te akty, autorzy traktatw mieli nadziej, e zainteresowani dobrowolnie przychyl si do rady, ktra zostanie im udzielona, lub wycign wnioski zoceny sytuacji, ze wzgldu na uznanie, jakim si ciesz instytucje unijne, ifakt, e dysponuj one caociowym ogldem iich informacje wykraczaj poza ramy pastwowe. Jednake zalecenia iopinie mog rwnie mie porednie skutki prawne, jeli tworz warunki wstpne dla przyszych obowizujcych aktw prawnych lub jeli instytucja unijna zobowizuje sama siebie, co moe wpewnych warunkach przyczynia si do powstania uzasadnionego oczekiwania.
098
REZOLUCJE, DEKLARACJE IPROGRAMY DZIAA
Oprcz aktw prawnych przewidzianych w traktatach instytucje unijne dysponuj take rnymi innymi instrumentami dziaania dla ksztatowania unijnego porzdku prawnego. Wpraktyce unijnej najwaniejszymi instrumentami s rezolucje, deklaracje iprogramy dziaa. Rezolucje: Mog by przyjmowane przez Rad Europejsk, Rad lub Parlament Europejski. Rezolucje zawieraj wsplne zamiary iopinie na temat oglnego procesu integracji ispecyficznych zada na paszczynie unijnej ipozaunijnej. Rezolucje odnoszce si do spraw wewntrznych UE mog dotyczy podstawowych aspektw unii politycznej, polityki regionalnej, polityki energii oraz unii gospodarczej i walutowej, szczeglnie wprowadzania europejskiego systemu walutowego. Polityczne znaczenie rezolucji polega zwaszcza na tym, e wyznaczaj kierunek przyszych prac Rady. Jako manifestacja wsplnej woli politycznej znacznie uatwiaj poszukiwanie obszarw porozumienia wRadzie. Ponadto gwarantuj minimum koordynacji midzy wadzami krajowymi a unijnymi. Kada ich ocena prawna musi rwnie bra pod uwag t ostatni funkcj, co oznacza, e rezolucja musi pozosta elastycznym instrumentem, nieobcionym zbytnio wymogami iobowizkami prawnymi. Deklaracje: Istniej dwa typy deklaracji. Kiedy dotycz one rozwoju Unii, na wzr deklaracji odnoszcych si do UE, demokracji czy praw podstawowych, zblione s przewanie do rezolucji. Te deklaracje maj dotrze do jak najwikszej liczby odbiorcw lub do specyficznej grupy. Inne deklaracje s przyjmowane wramach procesu decyzyjnego Rady. Czonkowie Rady wyraaj wsplne lub indywidualne opinie na temat wykadni decyzji podejmowanych wRadzie. Deklaracje interpretujce s powszechnym zjawiskiem w Radzie i odgrywaj najwaniejsz rol w poszukiwaniu kompromisu. Donioso prawna tych deklaracji musi by oceniana wwietle oglnych zasad wykadni, wedug ktrych wykadnia przepisw zaley w wielkim stopniu od intencji jej autora. Jednak zasada ta obowizuje tylko wtedy, gdy deklaracje te s wystarczajco znane, poniewa niemoliwe byoby na przykad ograniczenie wtrnego prawa unijnego uznajcego bezporednie prawa obywateli za pomoc porozumie pomocniczych, ktre nie byyby podane do publicznej wiadomoci. Programy dziaa: Te programy, ustalane przez Rad iKomisj Europejsk z ich wasnej inicjatywy lub na prob Rady Europejskiej, maj na celu
099
23 grudnia 1985 r., Luksemburg Podczas posiedzenia Rady Europejskiej federalici europejscy demonstruj na rzecz Unii Europejskiej i zniesienia granic, ktre zostanie zrealizowane pomidzy okrelonymi pastwami dopiero dziesi lat pniej.
10 0
realizacj programw legislacyjnych ioglnych celw traktatowych. Kiedy programy te s wyranie zapisane przez traktaty, instytucje unijne musz przestrzega tych przepisw przy planowaniu programw. W praktyce unijnej s one wydawane wformie tzw. biaych ksig. Natomiast inne programy s wpraktyce uznawane za zwyke wytyczne, nieposiadajce adnego obowizujcego skutku prawnego. wiadcz one jednak o woli dostosowania si instytucji do przepisw. Wpraktyce unijnej przyjmuj one form zielonych ksig.
PUBLIKACJA IPODANIE DO PUBLICZNEJ WIADOMOCI
Akty prawne o charakterze prawodawczym wformie rozporzdze, dyrektyw skierowanych do wszystkich pastw czonkowskich lub skierowanych do nieokrelonego adresata decyzji s publikowane wDzienniku Urzdowym Unii Europejskiej, seria L (legislacja; lgislation L). Wchodz one wycie zdniem wnich okrelonym lub, wjego braku, dwudziestego dnia po ich publikacji. Akty prawne o charakterze nieprawodawczym s podpisywane przez przewodniczcego instytucji, ktra je przyja, i publikowane w Dzienniku Urzdowym Unii Europejskiej, seria C (komunikaty; communication C). Inne dyrektywy, jak rwnie decyzje, ktre wskazuj adresata, s notyfikowane adresatom istaj si skuteczne wraz zt notyfikacj. Akty prawne o charakterze nieobowizujcym nie podlegaj publikacji lub obowizkowi podania do wiadomoci. Zreguy jednak s one publikowane wDzienniku Ustaw Unii Europejskiej, seria C.
PROCEDURA LEGISLACYJNA UE
W przeciwiestwie do systemw pastwowych, wktrych wola polityczna rodzi si w Parlamencie w UE na proces ten dugo wywierali wpyw przedstawiciele rzdw zgromadzonych wRadzie. Przyczyna tego jest prosta: UEnie zrodzia si zwoli ludu europejskiego, lecz zawdzicza swe istnienie i struktur pastwom czonkowskim. Te za przekazay cz swej suwerennoci nie bez trudnoci izdecydoway si na to dopiero wzamian za siln pozycj wprocedurze legislacyjnej UE. Niemniej jednak wraz z ewolucj i umacnianiem si unijnego porzdku prawnego ten podzia kompetencji w procesie decyzyjnym UE, pocztkowo ukierunkowany
101
przede wszystkim na interesy pastw czonkowskich, ustpi miejsca systemowi decyzyjnemu owiele bardziej zrwnowaonemu, dziki nieustannemu wzmacnianiu pozycji Parlamentu Europejskiego. Wten sposb od zwykych konsultacji z Parlamentem Europejskim doszo do wsppracy midzy Parlamentem a Rad, potem do wspdecydowania Parlamentu wprocesie prawodawczym UE. Traktat zLizbony umocni rwnie element demokratyczny tego procesu, wynoszc wspdecydowanie Parlamentu do rangi zasady oglnej. Procedura wspdecydowania polega na wsplnym przyjciu na wniosek Komisji rozporzdzenia, dyrektywy lub decyzji przez Parlament Europejski oraz Rad. Wnielicznych, wyranie uregulowanych przypadkach rozporzdzenia, dyrektywy lub decyzje przyjmowane s wdrodze specjalnej procedury prawodawczej przez Parlament Europejski zudziaem Rady lub przez Rad zudziaem Parlamentu Europejskiego. Uzupenieniem tych procedur jest procedura zgody, ktra pozostawia Parlamentowi Europejskiemu ostateczn decyzj dotyczc wejcia w ycie aktu prawnego, oraz procedura uproszczona, ktra ma zastosowanie w przypadku przyjmowania niewicych aktw prawnych oraz aktw przyjmowanych przez instytucj unijn wramach jej wasnych kompetencji.
Przebieg procedury Faza opracowywania wnioskw

Zasadniczo procedur otwiera Komisja, ktra opracowuje wniosek planowanej normy unijnej (prawo inicjatywy). Inicjatywa ta podejmowana jest przez kompetentn sub Komisji w konkretnej dziedzinie ekonomicznej, przy czym Komisja odwouje si czsto do rad ekspertw krajowych. Konsultacje z nimi przeprowadzane s czciowo w ramach komitetw utworzonych wtym celu lub wformie procedury konsultacji ad hoc prowadzonej przez suby Komisji. Komisja nie jest jednak zobowizana do przychylenia si do opinii ekspertw krajowych podczas opracowywania propozycji. Nad projektem przygotowanym przez Komisj, szczegowo ustalajcym tre i form przewidywanej normy, dyskutuj czonkowie Komisji iostatecznie zatwierdzaj go zwyk wikszoci gosw. Jest on wtedy przekazywany jako wniosek Komisji do Rady oraz do Parlamentu Europejskiego, jak rwnie do Komitetu Ekonomiczno-Spoecznego lub do Komitetu Regionw, wraz ze szczegowym uzasadnieniem.
102
ZWYKA PROCEDURA PRAWODAWCZA (ART. A B CTFUE) U N I I EU R O PE J SK I E J 294 PR AWA KOMISJA Wnioski
KOMITET REGIONW
PARLAMENT EUROPEJSKI
KOMITET EKONOMICZNO-SPOECZNY
Stanowisko PE oraz opinia komitetw
RADA
(pierwsze czytanie)
Brak propozycji poprawek przezPE lub akceptacja wszystkich poprawek przez Rad Przyjcie aktu prawnego
lub
Stanowisko Rady
PARLAMENT EUROPEJSKI
(drugie czytanie)
Przyjcie stanowiska Rady Wniesienie poprawek wikszoci gosw swoich czonkw Odrzucenie stanowiska Rady wikszoci gosw swoich czonkw
Przyjcie aktu prawnego w brzmieniu odpowiadajcym stanowisku Rady
Zakoczenie procedury ustawodawczej akt prawny nie dochodzi do skutku
KOMISJA Przyjmuje poprawki PE RADA Odrzuca poprawki PE
(drugie czytanie)
Przyjcie poprawek kwalifikowan wikszoci gosw przyjcie aktu prawnego Odrzucenie poprawek przez Rad Jednomylne przyjcie poprawek przyjcie aktu prawnego
KOMITET POJEDNAWCZY RADA/PE Porozumienie potwierdzenie wyniku przez RadiPE w trzecim czytaniu Brak porozumienia proponowany akt uwaa si za odrzucony zakoczenie procedury prawodawczej
103
Pierwsze czytanie wPE i wRadzie

Przewodniczcy Parlamentu Europejskiego przedstawia propozycj gwnej komisji Parlamentu do opracowania. Nad wynikiem dyskusji komisji obraduje Parlament Europejski, wydajc opini, ktra zawiera moe przyjcie lub odrzucenie proponowanego aktu, jak rwnie propozycj wniesienia do niego poprawek. Parlament Europejski przekazuje swoj opini Radzie. W pierwszym czytaniu Rada moe postpi wsposb nastpujcy:
Q
Jeeli Rada zatwierdzi stanowisko Parlamentu Europejskiego, proponowany akt zostaje przyjty w brzmieniu, ktre odpowiada stanowisku Parlamentu Europejskiego; procedura ustawodawcza jest tym samym zakoczona. Jeeli Rada nie zatwierdzi stanowiska Parlamentu Europejskiego, przyjmuje wasne stanowisko wpierwszym czytaniu iprzekazuje je Parlamentowi Europejskiemu.
Rada informuje wpeni Parlament Europejski o powodach, ktre skoniy j do przyjcia stanowiska wpierwszym czytaniu. Komisja informuje Parlament Europejski o szczegach swojego stanowiska.
Drugie czytanie wPE i wRadzie

W drugim czytaniu Parlament Europejski wterminie trzech miesicy od przekazania stanowiska Rady dysponuje trzema moliwociami dziaania: 1. Parlament moe zatwierdzi stanowisko Rady lub nie wypowiedzie si. Wwczas dany akt uwaa si za przyjty w brzmieniu, ktre odpowiada stanowisku Rady. 2. Parlament moe odrzuci stanowisko Rady wikszoci gosw czonkw wchodzcych wjego skad. Wwczas proponowany akt uwaa si za nieprzyjty i procedura legislacyjna uwaana jest za zakoczon.
10 4
3. Parlament moe zaproponowa poprawki do stanowiska Rady wikszoci gosw czonkw wchodzcych wjego skad. Zmieniony w ten sposb tekst jest przekazywany Radzie i Komisji, ktra wydaje opini wprzedmiocie tych poprawek. Rada obraduje nad zmienionym stanowiskiem. Dysponuje trzema moliwociami dziaania wokresie trzech miesicy: 1. Rada moe przyj wszystkie poprawki, dany akt uwaa si wwczas za przyjty; Rada stanowi wikszoci kwalifikowan, jeeli rwnie Komisja przyjmuje poprawki PE. Jeeli nie ma to miejsca, Rada moe zatwierdzi poprawki PE wycznie jednomylnie. 2. Rada moe nie przyj wszystkich poprawek lub niezbdna wikszo gosw moe nie zosta osignita. Wwczas wszczynana jest procedura pojednawcza.
Procedura pojednawcza
Przewodniczcy Rady w porozumieniu z przewodniczcym Parlamentu zwouje komitet pojednawczy. Komitet ten gromadzi obecnie na zasadzie parytetu 27 przedstawicieli Rady i27 przedstawicieli Parlamentu. Komitet pojednawczy ma za zadanie doprowadzi do porozumienia wsprawie wsplnego projektu wikszoci kwalifikowan gosw wterminie szeciu tygodni od jego zwoania, na podstawie stanowisk Parlamentu Europejskiego iRady wdrugim czytaniu. Komisja uczestniczy w pracach komitetu pojednawczego i podejmuje wszelkie niezbdne inicjatywy na rzecz zblienia stanowisk Parlamentu Europejskiego iRady. Jeeli wterminie szeciu tygodni od jego zwoania komitet pojednawczy nie zatwierdzi wsplnego projektu, proponowany akt uwaa si za nieprzyjty.
Trzecie czytanie wPE iw Radzie

Jeeli wterminie szeciu tygodni komitet pojednawczy zatwierdzi wsplny projekt, Parlament Europejski iRada dysponuj terminem szeciu tygodni od tego zatwierdzenia na przyjcie danego aktu zgodnie ztym projektem, przy czym Parlament Europejski stanowi wikszoci oddanych gosw,
105
aRada wikszoci kwalifikowan. Jeeli nie uczyni tego, proponowany akt uwaa si za nieprzyjty, a procedur za zakoczon.
Publikacja
Ostateczna forma przyjtego aktu prawnego jest opracowywana obecnie w23 jzykach urzdowych UE: angielskim, bugarskim, czeskim, duskim, estoskim, fiskim, francuskim, greckim, hiszpaskim, irlandzkim, litewskim, otewskim, maltaskim, niderlandzkim, niemieckim, polskim, portugalskim, rumuskim, sowackim, soweskim, szwedzkim, wgierskim iwoskim, podpisywana przez przewodniczcego Parlamentu Europejskiego oraz przewodniczcego Rady ipublikowana wDzienniku Urzdowym Unii Europejskiej lub jeeli akt prawny jest skierowany do okrelonego adresata, jest on notyfikowany adresatowi. Wprowadzenie procedury wspdecydowania stanowi dla Parlamentu Europejskiego wyzwanie iszans zarazem. Wprawdzie bdzie ona moga skutecznie funkcjonowa jedynie, jeli komitet pojednawczy osignie porozumienie, niemniej jednak jest ona zalkiem fundamentalnej zmiany stosunkw midzy Parlamentem a Rad. Te dwie instytucje po raz pierwszy staj na rwni w procedurze legislacyjnej. Do Parlamentu i do Rady naley teraz udowodnienie zdolnoci znajdowania kompromisw politycznych iporozumiewania si wramach komitetu pojednawczego na temat wsplnego projektu.
PROCEDURA ZGODY
Rwnie wan form uczestniczenia Parlamentu Europejskiego wunijnej procedurze legislacyjnej jest procedura opinii pozytywnej. Zakada ona, e akt legislacyjny, by zosta przyjty, musi by zatwierdzony przez Parlament. Jednak ta procedura nie pozwala Parlamentowi oddziaywa bezporednio na tre aktw. Wramach procedury opinii pozytywnej nie moe on na przykad proponowa lub narzuca poprawek. Jego rola polega jedynie na zatwierdzaniu lub odrzucaniu proponowanego aktu. Procedura ta stosowana jest w odniesieniu do przystpienia pastw doUE, zawierania ukadw o stowarzyszeniu, porozumie o powanych dla UE konsekwencjach finansowych oraz porozumie politycznych z pastwami trzecimi, ktre obowizuje zwyka procedura ustawodawcza (art.218ust.6TFUE).
10 6
PROCEDURA UPROSZCZONA
W procedurze uproszczonej akty instytucji unijnych przyjmowane s bez uprzedniego wniosku Komisji. Ta procedura stosowana jest przede wszystkim dla rodkw wprowadzanych przez Komisj wramach jej wasnych kompetencji (na przykad zatwierdzenie pomocy pastwa). Procedura uproszczona stosowana jest oprcz tego waktach o charakterze nieobowizujcym, zwaszcza w zaleceniach i opiniach Rady oraz w opiniach Rady i Komisji. W tym wypadku uprawnienia Komisji nie ograniczaj si do przypadkw przewidzianych przez traktaty, ale moe ona rwnie formuowa zalecenia iopinie, jeli uzna to za konieczne. Zasadniczo wprocedurze uproszczonej akty prawne przyjmowane s zwyk wikszoci gosw.
SYSTEM OCHRONY PRAWNEJ UE

Unia, ktra uwaa si za wsplnot prawn, musi udostpnia podlegym jej podmiotom prawnym kompletny iskuteczny system ochrony prawnej. System ochrony prawnej UE spenia to wymaganie. Uznaje on prawo jednostki do skutecznej ochrony sdowej tych praw, ktrych podstaw jest porzdek prawny UE. Ochrona ta naley do oglnych zasad prawnych wynikajcych ztradycji konstytucyjnych wsplnych dla pastw czonkowskich, jak rwnie zeuropejskiej konwencji praw czowieka (art. 6 oraz art. 13) ijest gwarantowana przez wymiar sprawiedliwoci UE (skadajcy si zTrybunau Sprawiedliwoci, Sdu oraz sdw wyspecjalizowanych). W tym zakresie dostpny jest cay szereg procedur, ktre poniej zostan krtko przedstawione.
PROCEDURA WSPRAWIE UCHYBIENIA (ART. 258 TFUE)
Procedura ta pozwala okreli, czy pastwo czonkowskie uchybio obowizkom, ktre ci na nim na mocy prawa unijnego. Podlega ona jedynie jurysdykcji Trybunau Sprawiedliwoci Unii Europejskiej. Wzalenoci od wagi wykroczenia zwrcenie si do Trybunau Sprawiedliwoci poprzedzone jest procedur wstpn, dajc pastwu czonkowskiemu okazj, aby
107
odpowiedzie na skierowane przeciw niemu zarzuty. Jeli ta procedura nie wystarczy do wyjanienia kwestii spornych, mona wnie do Trybunau Sprawiedliwoci spraw o naruszenie traktatu; robi to albo Komisja (art.258 TFUE), albo pastwo czonkowskie (art. 259 TFUE). Wpraktyce inicjatywa naley zazwyczaj do Komisji. Trybuna Sprawiedliwoci zapoznaje si ze sporem istwierdza, czy naruszenie traktatu miao miejsce czy nie. Jeli tak, pastwo czonkowskie musi bezzwocznie pooy kres stwierdzonemu uchybieniu. W przypadku gdy pastwo nie zastosuje si do wyroku, Komisja moe wszcz now procedur, by zobowiza pastwo czonkowskie, ktre nie podjo rodkw zapewniajcych wykonaniu wyroku Trybunau, do zapacenia ryczatu lub okresowej kary pieninej (art. 260 TFUE). Uporczywe niestosowanie si do wyroku Trybunau Sprawiedliwoci stwierdzajcego uchybienie moe mie powane konsekwencje finansowe dla danego pastwa czonkowskiego.
SPRAWA O UNIEWANIENIE (ART. 263 TFUE)
Wniesienie sprawy o uniewanienie (zwanej rwnie skarg o stwierdzenie niewanoci) daje moliwo poddania czynnoci instytucji unijnych obiektywnej kontroli sdowej (abstrakcyjna kontrola norm) oraz otwiera jednostce ograniczony dostp do wymiaru sprawiedliwoci UE (gwarancja ochrony indywidualnej). Zaskareniu podlegaj wszystkie dziaania instytucji unijnych, ktrych skutek zobowizujcy narusza interesy strony pozywajcej wskutek ingerencji wjego pozycj prawn. Skarga taka moe by wniesiona przez pastwa czonkowskie, Parlament Europejski, Rad lub Komisj, Trybuna Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny oraz Komitet Regionw, jeeli dochodz one uniewanienia aktu naruszajcego przyznane im prawa. Natomiast obywatele iprzedsibiorstwa UE mog wnosi sprawy o uniewanienie jedynie przeciw decyzjom przyjtym wodniesieniu do nich lub decyzjom, ktre kierowane s do innych osb, ale dotycz ich bezporednio iindywidualnie. Wmyl orzecznictwa Trybunau akt prawny moe bezporednio iindywidualnie dotyczy osoby tylko wwczas, jeli jest okrelona wsposb wyrniajcy j ze wszystkich innych podmiotw. To kryterium bezporedniego zwizku ma da pewno, e do Trybunau Sprawiedliwoci czy Sdu trafiaj tylko te sprawy, wktrych natura iszkoda, jakiej
10 8
dozna powd, s precyzyjnie sformuowane. Kryterium indywidualnoci pozwala natomiast zapobiec tzw. skargom powszechnym. Jeli skarga jest uzasadniona, Trybuna Sprawiedliwoci lub Sd uniewania dany akt ze skutkiem wstecznym. Wpewnych przypadkach Trybuna Sprawiedliwoci lub Sd moe ograniczy uznanie niewanoci do okresu rozpoczynajcego si wraz zwydaniem tej decyzji. Wcelu zagwarantowania praw iinteresw strony pozywajcej zostaj one wyczone zograniczenia skutkw uznania niewanoci.
POSTPOWANIE O ZANIECHANIE DZIAANIA (ART. 265 TFUE)
Ta procedura uzupenia ochron prawn wobec Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Komisji iEuropejskiego Banku Centralnego, gdy otwiera moliwo dziaa sdowych, wtym przeciw nielegalnemu pominiciu aktu unijnego. Skarga na zaniechanie nie moe by jednak skadana przed wczeniejszym przeprowadzeniem procedury wstpnej, wtrakcie ktrej strona pozywajca musi poprosi odpowiedni instytucj o podjcie dziaania. Przedmiotem skargi o zaniechanie wnoszonej przez instytucje jest stwierdzenie, e pozwany organ zaniecha przyjcia aktu, naruszajc tym samym traktat. Wprzypadku obywateli iprzedsibiorstw UE przedmiot skargi na zaniechanie ogranicza si do proby o stwierdzenie, e instytucja UE zaniechaa skierowania aktu unijnego (decyzji) do strony pozywajcej, naruszajc tym samym traktaty. Orzeczenie kocowe ogranicza si do stwierdzenia nielegalnoci zaniechania. Trybuna Sprawiedliwoci iSd nie s natomiast uprawnione do nakazywania podjcia niezbdnych rodkw. Strona, ktra przegrywa, jest jedynie zobowizywana do podjcia rodkw wynikajcych zwyroku Trybuna Sprawiedliwoci lub Sdu (art. 266 TFUE).
SPRAWA O ODSZKODOWANIE (ART. 268 I340 UST. 2 TFUE)
Sprawa tego typu daje, nie tylko obywatelom i przedsibiorstwom unijnym, ale rwnie pastwom czonkowskim, ktre doznay szkody z powodu bdu popenionego przez ktrego z urzdnikw UE, moliwo wnoszenia proby o odszkodowanie do Trybunau Sprawiedliwoci UE. Traktaty tylko czciowo omawiaj warunki odpowiedzialnoci UE. Co do reszty, to zaley ona od oglnych zasad prawnych wsplnych porzdkom prawnym pastw czonkowskich. Zasady te sformuowa Trybuna
10 9
Sprawiedliwoci. Wedug orzecznictwa Trybunau obowizek odszkodowania ze strony UE zachodzi wnastpujcych okolicznociach: 1) Nielegalne dziaania instytucji unijnej lub urzdnika UE podczas sprawowania swych funkcji. Nielegalna czynno ma miejsce, jeeli norma prawa unijnego, ktra jednostce, przedsibiorstwu lub pastwu czonkowskiemu UE nadaje prawa lub zostaa przyjta wcelu ich ochrony, zostaje wsposb wystarczajco istotny naruszona. Charakter normy ochronnej posiadaj przede wszystkim podstawowe prawa oraz swobody rynku wewntrznego, a take reguy ochrony uzasadnionych oczekiwa oraz proporcjonalnoci. Jeli chodzi o przesank wystarczajco istotnego naruszenia prawa, to wie si ona zoczywistym ipowanym naruszeniem kompetencji przez instytucj unijn. Trybuna uwzgldnia przede wszystkim ograniczon liczb osb pokrzywdzonych przez nielegalny akt izakres doznanej szkody, ktra musi przekracza normalne ryzyko ekonomiczne wdanym sektorze gospodarki; 2) Rzeczywiste zaistnienie szkd; 3) Istnienie zwizku przyczynowego midzy doznan szkod a dziaaniem Unii; 4) Instytucja unijna nie musiaa popeni bdu.
SPRAWY URZDNIKW UNIJNYCH (ART. 270 TFUE)
Spory powstajce na tle stosunkw pracy midzy UE a jej urzdnikami lub ich spadkobiercami rwnie nale do kompetencji Trybunau Sprawiedliwoci UE. Od niedawna Sd do spraw Suby Publicznej Unii Europejskiej utworzony przy Sdzie jest waciwy dla rozstrzygania tych sporw.
SPORY DOTYCZCE WASNOCI INTELEKTUALNEJ (ART. 257 I262 TFUE)
Traktat zNicei ustanawia podstaw prawn utworzenia Sdu Patentowego Unii Europejskiej. Sd Patentowy, ktry zostanie utworzony przy Trybunale Sprawiedliwoci UE, bdzie orzeka wsprawach dotyczcych przyszego unijnego systemu patentowego. Bdzie on sdem waciwym wszczeglnoci dla postpowania, ktrego przedmiotem jest naruszenie lub wano patentw unijnych. Zunijnym systemem patentowym wizane s nadzieje, e dziki ograniczeniu do jednej procedury zgoszeniowej umoliwi on atwiejsz itasz ochron wynalazkw na caym terytorium UE. Ponadto stanie si on motorem inwestycji wprace badawcze irozwojowe, a europejskim innowatorom zapewni dodatkow przewag konkurencyjn.
110
PROCEDURA ODWOAWCZA (ART. 256 UST. 2 TFUE)
Stosunki midzy Trybunaem Sprawiedliwoci a Sdem s uregulowane w ten sposb, e wszystkie decyzje Sdu mog by przedmiotem odwoania wTrybunale Sprawiedliwoci, ograniczonego do kwestii prawnych. To odwoanie moe by uzasadnione brakiem waciwoci Sdu, bdami procedury przynoszcymi szkod interesom strony pozywajcej lub naruszeniem prawa unijnego przez Sd. Jeli odwoanie jest uzasadnione, Trybuna Sprawiedliwoci uniewania decyzj Sdu. Jeli sprawa moe by osdzona, Trybuna moe wyda wyrok. Wprzeciwnym razie musi skierowa spraw ponownie do Sdu, dla ktrego decyzja prawna Trybunau Sprawiedliwoci jest wica. Podobne regulacje obowizuj rwnie wstosunku sdw wyspecjalizowanych do Sdu, przy czym Sd wcharakterze instancji odwoawczej kontroluje wyroki sdw wyspecjalizowanych. Wyrok (odwoawczy) Sdu moe wwczas, w szczeglnej sytuacji, zosta poddany procedurze kontrolnej przez Trybuna Sprawiedliwoci.
TYMCZASOWA OCHRONA PRAWNA (ART. 278 I279 TFUE)
Sprawy wnoszone do Trybunau Sprawiedliwoci UE lub Sdu oraz odwoania od decyzji Sdu nie maj skutku zawieszajcego. Niemniej jednak moliwe jest zoenie proby do Trybunau Sprawiedliwoci lub do Sdu o nakazanie zawieszenia wykonania zaskaronego aktu (art. 278 TFUE) lub zalecenie koniecznych rodkw tymczasowych (art. 279 TFUE). W praktyce zasadno wniosku o zarzdzenie rodkw tymczasowych okrelaj nastpujce kryteria: 1) Szanse powodzenia (fumus boni juris): instancja ocenia te szanse wwietle wczeniejszej oglnej analizy argumentw strony pozywajcej; 2) Pilno nakazu: zaley ona od wiedzy, czy nakaz pozwoli stronie pozywajcej unikn powanej i niedajcej si naprawi szkody. Zastosowane kryteria to natura i stopie cikoci wykroczenia oraz konkretny idefinitywny uszczerbek na wasnoci lub innych dobrach strony pozywajcej korzystajcej z ochrony prawnej. Aby strata finansowa zostaa uznana za powan iniedajc si naprawi, musi koniecznie by niemoliwa do pokrycia wcaoci, nawet jeli strona pozywajca wygra; 3) Bilans interesw: niedogodnoci, ktre gro stronie pozywajcej zpowodu braku rodkw tymczasowych, s rwnowaone korzyci UE
111
wynikajc z natychmiastowego wdroenia tych rodkw i niedogodnociami dla osb trzecich wrazie zarzdzenia rodka tymczasowego.
ORZECZENIE WTRYBIE PREJUDYCJALNYM (ART. 267 TFUE)
Sdy krajowe mog odwoa si do Trybunau Sprawiedliwoci wprocedurze orzeczenia wtrybie prejudycjalnym. Kiedy sd krajowy musi zastosowa przepisy prawa unijnego wsporze, ktry jest mu przedstawiany, moe zawiesi procedur izapyta Trybuna, czy akt przyjty przez instytucje unijne jest wany lub jak ten akt itraktaty unijne powinny by interpretowane. Aby to zrobi, zadaje on Trybunaowi pytanie prawne, na ktre Trybuna odpowiada orzeczeniem, a nie na przykad zwyk opini, aby podkreli wten sposb, rwnie przez form, obowizujcy charakter swej decyzji. Mimo to procedura orzeczenia wtrybie prejudycjalnym nie jest procedur majc rozstrzyga spory jak inne procedury tu opisane, stanowi ona tylko etap globalnej procedury, ktra zaczyna si ikoczy wsdzie krajowym. Celem tej procedury jest zagwarantowanie jednolitej wykadni prawa unijnego, a zatem jednoci unijnego porzdku prawnego. Oprcz tej ostatniej funkcji procedura ta odgrywa te rol w ochronie praw jednostki. Aby sdy krajowe mogy upewni si o zgodnoci midzy prawodawstwem krajowym a prawodawstwem unijnym iw razie niezgodnoci zastosowa prawo unijne, ktre ma pierwszestwo imono bezporedniego zastosowania, tre i zakres przepisw unijnych musz by jasno okrelone. Generalnie jedynie procedura orzeczenia wtrybie prejudycjalnym moe gwarantowa t jasno, tak by umoliwi rwnie obywatelowi UE przeciwstawienie si dziaaniom swego kraju sprzecznym zprawem unijnym ispowodowanie zastosowania legislacji unijnej wsdach krajowych. Ta podwjna funkcja procedury orzeczenia wtrybie prejudycjalnym rekompensuje wpewnym sensie niewielkie moliwoci bezporedniego odwoywania si jednostek do Trybunau Sprawiedliwoci inabiera zasadniczego znaczenia dla ochrony prawnej osb. Jednak aby ta procedura spenia sw rol, sdziowie isdy krajowe musz by skonni do przedstawienia sprawy wadzy wyszej. Przedmiot orzeczenia wtrybie prejudycjalnym: Trybuna Sprawiedliwoci decyduje o wykadni prawa unijnego ikontroluje wano aktw prawnych instytucji unijnych. Przepisy prawa krajowego nie mog stanowi przedmiotu orzeczenia wtrybie prejudycjalnym. Trybuna Sprawiedliwoci nie
112
jest uprawniony do wykadni prawa krajowego ani do rozstrzygania na temat jego zgodnoci zprawem unijnym. Aspekt ten jest czsto zaniedbywany we wnioskach o orzeczenie wtrybie prejudycjalnym kierowanych do Trybunau Sprawiedliwoci. Liczne s zapytania dotyczce zgodnoci przepisu krajowego zprzepisem UE lub stosowania specyficznego przepisu UE w procedurze wszcztej przed sdem wewntrznym. Chocia takie zapytania nie mog by przyjte, Trybuna Sprawiedliwoci nie zadowala si odsyaniem ich do sdu krajowego, ale bada je tak jak prob sformuowan przez sd krajowy w celu okrelenia podstawowych lub istotnych kryteriw wykadni przepisw unijnych, co pozwala mu na ocen zgodnoci midzy prawodawstwem krajowym a unijnym. Wtym celu Trybuna Sprawiedliwoci odnotowuje wdostarczonej dokumentacji motywy zapytania, elementy prawa unijnego, ktre musz by interpretowane wramach sporu. Prawo skadania wnioskw o orzeczenie wtrybie prejudycjalnym: Do skadania wnioskw o orzeczenie w trybie prejudycjalnym uprawnione s wszystkie sdy pastw czonkowskich. Pojcie sdu musi by interpretowane zgodnie ze znaczeniem prawa unijnego i nie dotyczy nazwy, lecz funkcji i miejsca zajmowanego przez instancj sdownicz w systemie ochrony prawnej pastwa czonkowskiego. Przez sd naley zatem rozumie wszystkie instytucje niezalene, a wic niezwizane instrukcjami, kompetentne wdziedzinie rozstrzygania sporw wpastwie prawa. W konsekwencji trybunay konstytucyjne pastw czonkowskich oraz wadze zajmujce si rozstrzyganiem sporw, nienalece do pastwowego systemu prawnego zwyjtkiem prywatnych sdw rozjemczych s rwnie uprawnione do wnoszenia wnioskw o orzeczenie wtrybie prejudycjalnym. Sdzia krajowy uyje swego prawa do wnoszenia wnioskw o orzeczenie w trybie prejudycjalnym w zalenoci od ich wanoci, o ktrej decyduje sam. Strony sporu mog jedynie formuowa propozycje. Trybuna Sprawiedliwoci bada wano tych kwestii dla ostatecznej decyzji tylko po to, by upewni si, czy mog zosta przyjte: musz one dotyczy interpretacji Traktatu UE lub wanoci aktu unijnego, lub prawdziwoci sporu prawnego (punkty, wktrych Trybuna Sprawiedliwoci ma si wypowiedzie, nie mog by czysto hipotetyczne). Rzadko zdarza si, by Trybuna odmawia zbadania zapytania ztych powodw, poniewa ze wzgldu na szczeglne znaczenie, jakie Traktat UE nadaje wsppracy midzy wadzami sdowniczymi, Trybuna daje dowd
113
umiarkowania, kiedy chodzi o stosowanie tych kryteriw. Jednake najnowsze orzecznictwo Trybunau dowodzi, e sta si on bardziej surowy w przyjmowaniu tego typu spraw, gdy dosownie stosuje wspomniany ju wymg, wmyl ktrego wniosek o orzeczenie wtrybie prejudycjalnym musi zawiera wystarczajco jasny i szczegowy opis procedury wyjciowej. Jeli brak tych informacji, owiadcza on, i jest niezdolny do sformuowania odpowiedniej wykadni legislacji unijnej ie nie moe przyj zapytania. Obowizek skadania wnioskw o orzeczenie wtrybie prejudycjalnym: Kady sd, ktrego decyzja nie moe ju sta si przedmiotem odwoania od wyroku sdu krajowego, zobowizany jest do wniesienia wniosku o orzeczenie w trybie prejudycjalnym. Przez odwoanie naley tu rozumie kad drog sdow pozwalajc na kontrol punktw faktycznych iprawnych (odwoanie) lub tylko prawnych (kasacja). Jednak to pojcie nie wyklucza normalnych drg majcych ograniczone lub specyficzne skutki (rewizja, skarga konstytucyjna). Sd zobowizany do wnoszenia zapytania moe unikn tego obowizku tylko wtedy, kiedy orzeczenie w trybie prejudycjalnym nie jest wane dla rozstrzygnicia sporu, jeli byo ono ju przedmiotem orzeczenia Trybunau lub jeli nie istnieje adna uzasadniona wtpliwo co do wykadni przepisw prawa unijnego. Natomiast jeli sd krajowy chce powoywa si na niewano aktu unijnego, to ma absolutny obowizek zoenia wniosku o orzeczenie wtrybie prejudycjalnym. W tym wzgldzie Trybuna jasno ustali, e tylko on jest uprawniony do odrzucenia przepisw unijnych uznanych za niewane. Wkonsekwencji sdy krajowe musz stosowa iprzestrzega przepisw unijnych, jeli Trybuna Sprawiedliwoci nie uzna ich niewanoci. Wprowadzono jeden wyjtek dla sdw wramach procedury tymczasowej ochrony prawnej. Wedle najnowszego orzecznictwa Trybunau sdy te mog pod pewnymi warunkami zawiesi wdraanie krajowych aktw administracyjnych wynikajcych z rozporzdze unijnych lub podj rodki tymczasowe w celu wstpnego rozstrzygnicia spornych sytuacji lub stosunkw prawnych bez brania pod uwag przepisu unijnego. Kade naruszenie obowizku skadania wniosku o orzeczenie w trybie prejudycjalnym powoduje rwnoczenie naruszenie Traktatu UE imoe spowodowa wszczcie postpowania wsprawie niewykonania zobowizania. Wpraktyce konsekwencje takiego dziaania s jednak bardzo ograniczone, gdy rzd danego pastwa czonkowskiego nie byby wstanie
114
zastosowa ewentualnego wyroku skazujcego wydanego przez Trybuna Sprawiedliwoci, poniewa niezawiso wadzy sdowniczej izasada rozdziau wadzy zabrania mu udziela wskazwek sdom krajowym. Szanse na powodzenie s jednak o wiele wiksze, od kiedy uznano zasad odpowiedzialnoci pastw czonkowskich ztytuu prawa unijnego wrazie jego naruszenia (zob. nastpny punkt), pozwalajc jednostkom na wnoszenie spraw o napraw krzywd, ktre mogy wynikn znieprzestrzegania przez pastwo czonkowskie obowizku zoenia wniosku o orzeczenie wtrybie prejudycjalnym. Skutki decyzji wynikajcej zprocedury orzeczenia wtrybie prejudycjalnym: Decyzja wynikajca z procedury orzeczenia w trybie prejudycjalnym, przybierajca form orzeczenia, jest wica dla sdu, ktry zoy zapytanie, oraz dla innych sdw, ktrych dotyczy spr. Ponadto wpraktyce orzeczenia wtrybie prejudycjalnym maj czsto warto precedensw dla podobnych procedur.
O DPOWIEDZIALNO PASTWA CZONKOWSKIEGO ZA NARUSZENIE

PRAWA UNIJNEGO
Zasada odpowiedzialnoci pastw czonkowskich za szkody wyrzdzone jednostkom przez naruszenie prawa unijnego zostaa uznana przez Trybuna Sprawiedliwoci wjego orzeczeniu z5 marca 1996r. wpoczonych sprawach C-46/93 Brasserie du pcheur iC-48/93 Factortame. To zasadnicze orzeczenie wynika zwczeniejszych orzecze Trybunau Sprawiedliwoci na temat pierwszestwa prawa unijnego, bezporedniego stosowania przepisw unijnych iuznania praw podstawowych waciwych Unii Europejskiej. Jak wykaza Trybuna Sprawiedliwoci, prawo do odszkodowania jest nieuniknionym nastpstwem bezporedniej skutecznoci przepisw unijnych, ktrych naruszenie znajduje si u rda szkody izwiksza znacznie oferowane moliwoci zobowizywania wadz pastwowych (wykonawczych, prawodawczych isdowniczych zarazem) do przestrzegania istosowania prawodawstwa unijnego. Trybuna Sprawiedliwoci rozwin wten sposb orzecznictwo ustanowione ju wraz zdecyzjami wsprawach Francovich iBonifaci. Podczas gdy pierwsze wyroki ograniczay odpowiedzialno pastw czonkowskich za szkody spowodowane jednostkom zracji spnionej transpozycji dyrektywy przyznajcej im subiektywne prawa, ale nieadresowanej do nich bezporednio, nowsze
115
orzeczenie ustala zasad odpowiedzialnoci oglnej, obejmujcej naruszenia prawa unijnego przez pastwo czonkowskie.
ODPOWIEDZIALNO PASTWA CZONKOWSKIEGO Z TYTUU AKTW NORMATYWNYCH LUB ZANIECHANIA
Odpowiedzialno ta uznawana jest, kiedy spenione s trzy warunki analogiczne do warunkw stosowanych wodniesieniu do Unii wporwnywalnej sytuacji, a mianowicie: 1. Naruszona zasada prawna musi przyznawa prawa obywatelom. 2. Naruszenie prawa musi by wystarczajco jasne; decydujcym kryterium uznania, e miao ono miejsce, jest wyrana i powana nieznajomo przez pastwo czonkowskie ogranicze, ktrym podlegaj jego uprawnienia do oceny. Ta ocena naley do jurysdykcji krajowych, jedynych kompetentnych wustalaniu faktw wsprawach iw ocenie naruszenia prawa unijnego. Wswym orzeczeniu Trybuna Sprawiedliwoci wskazuje rwnie podstawowy kierunek jurysdykcjom krajowym: [] wrd elementw, jakie waciwy sd winien wzi pod uwag, naley wymieni stopie jasnoci iprecyzji naruszonej normy, zakres swobodnego uznania, jaki naruszona norma pozostawia wadzom krajowym lub wsplnotowym, umylny lub nieumylny charakter popenionego uchybienia lub spowodowanej szkody, usprawiedliwiony lub nieusprawiedliwiony charakter ewentualnego bdu wstosowaniu prawa, okoliczno, e postpowanie jednej zinstytucji Wsplnoty mogo przyczyni si do zaniechania, wydania lub utrzymania wmocy przepisw lub praktyki krajowej sprzecznych zprawem wsplnotowym. W kadym razie naruszenie prawa wsplnotowego jest w sposb oczywisty istotne, jeeli uchybienie trwao mimo ogoszenia wyroku stwierdzajcego zarzucane uchybienie, wydania orzeczenia prejudycjalnego lub istnienia utrwalonego orzecznictwa Trybunau wdanej dziedzinie, zktrych wynika bezprawny charakter omawianego postpowania.
116
3. Musi istnie bezporedni zwizek przyczynowy midzy naruszeniem obowizku naoonego na pastwo a szkod poniesion przez osoby pokrzywdzone. Wina (zamierzona lub spowodowana przez zaniedbanie) niespeniajca kryteriw naruszenia prawa unijnego nie jest wymagana.
ODPOWIEDZIALNO Z TYTUU NARUSZENIA PRAWA UNIJNEGO PRZEZ WADZ SDOWNICZ
Trybuna Sprawiedliwoci ustali jasno, e zasady odpowiedzialnoci stosuj si rwnie do trzeciej wadzy, czyli wadzy sdowniczej. Jej wyroki mog by nie tylko ponownie badane przez rne instancje odwoawcze, ale rwnie jeli zostay wydane zpowodu nieznajomoci lub znaruszeniem norm unijnych wramach postpowa o odszkodowanie wszczynanych wkompetentnych sdach pastw czonkowskich. Podczas ustalania faktw, ktre spowodoway naruszenie prawa unijnego przez wyrok sdu, trzeba rwnie ponownie zbada kwestie materialne zwizane z prawem unijnym, tak aby kompetentny sd nie mg si powoa na jakikolwiek wicy skutek decyzji wydanej przez wyspecjalizowan instancj sdownicz. Instancj, do ktrej mogyby si odwoa kompetentne sdy krajowe wkwestii interpretacji lub wanoci przepisw unijnych lub zgodnoci midzy uregulowaniami krajowymi w zakresie odpowiedzialnoci a prawem unijnym, jest znowu Trybuna Sprawiedliwoci, do ktrego mona skierowa wniosek o orzeczenie wtrybie prejudycjalnym (art. 267 TFUE). Odpowiedzialno za bd sdziowski naley jednak do wyjtkw. W obliczu tak surowych przesanek odpowiedzialno ta wchodzi wgr jedynie wtedy, gdy sd samowolnie narusza obowizujce prawo unijne lub jak wsprawie Kbler, gdy sd krajowy orzekajcy wostatniej instancji wydaje orzeczenie sprzeczne zprawem unijnym, niekorzystne dla obywatela UE, bez uprzedniego wystpienia zwnioskiem o orzeczenie wtrybie prejudycjalnym wcelu wyjanienia unijnego stanu prawnego istotnego dla danego orzeczenia. Wtym ostatnim przypadku ochrona praw obywateli unijnych, opierajca si na prawie unijnym, wymaga, by poniesiona przez obywatela unijnego szkoda zostaa naprawiona.
117
1 marca 2004 r. Kobieta rysuje kred map Europy w ksztacie, jaki przybierze od 1 stycznia 2007 r.
118
Miejsce prawa unijnego w systemie prawnym

Jak wida ztego, co dotychczas powiedzielimy o strukturze UE ijej porzdku prawnym, nieatwo jest okreli miejsce prawa unijnego wsystemie prawnym iwyznaczy jego granice wstosunku do innych praw. Dwie prby zaklasyfikowania trzeba odrzuci a priori: prawo unijne nie moe by uwaane ani za prosty zbir porozumie midzy pastwami, ani za cz lub dodatek do pastwowych systemw prawnych.
N IEZALENO UNIJNEGO PORZDKU PRAWNEGO

Powoujc do ycia Uni Europejsk, pastwa czonkowskie ograniczyy swoje suwerenne uprawnienia prawodawcze istworzyy niezaleny porzdek prawny, wicy pastwa iich obywateli, ktry musi by stosowany przez sdy. Trybuna Sprawiedliwoci dokona te samej konstatacji wsynnym orzeczeniu z 1964 r., o ktrym ju wspominalimy: Costa przeciwko ENEL. Flaminio Costa przeciwstawi si nacjonalizacji produkcji idystrybucji energii elektrycznej we Woszech i przekazaniu majtku przedsibiorstw energetycznych spce ENEL. Niezaleno unijnego porzdku prawnego ma podstawowe znaczenie dla UE, gdy zapobiega pozbawieniu prawa unijnego jego istoty przez prawo krajowe i pozwala na jego jednolite stosowanie we wszystkich pastwach czonkowskich. Dlatego, dziki niezalenoci unijnego porzdku prawnego, pojcia prawne UE s zawsze definiowane wodniesieniu do potrzeb prawa UE izaoe Unii. Ta definicja poj specyficznych dla Unii jest niezbdna, gdy prawa gwarantowane przez unijny porzdek prawny byyby amane, gdyby kade pastwo czonkowskie mogo ostatecznie okrela za pomoc wasnej definicji zakres stosowania swobd gwarantowanych przez Uni. Wemy na przykad pojcie pracownik, ktre ma decydujce znaczenie dla zakresu prawa do swobodnego przemieszczania si. Wznaczeniu unijnym
119
pojcie pracownik moe si znacznie rni od pojcia znanego iuywanego w systemach krajowych. Ponadto akty unijne s oceniane wycznie wwietle prawa unijnego, a nie krajowego czy konstytucyjnego. Jak opisa stosunki midzy prawem unijnym a prawem krajowym, zwaywszy na t niezaleno porzdku prawnego UE? Chocia prawo unijne stanowi porzdek prawny niezaleny od porzdkw prawnych pastw czonkowskich, to nie naley sdzi, e nakadaj si one na siebie jak warstwy ziemi. Dwa argumenty przemawiaj na niekorzy tak ograniczonej wizji: wrzeczywistoci prawa te dotycz tych samych podmiotw, przy czym kady znich jest zarazem obywatelem pastwa iobywatelem Unii. Co wicej, trzeba zdawa sobie spraw, e prawo unijne moe zaistnie tylko pod tym warunkiem, e zostanie zaakceptowane wporzdkach prawnych pastw czonkowskich. Wrzeczywistoci unijne ipastwowe porzdki prawne s zalene od siebie iwzajemnie ze sob powizane.
WSPODDZIAYWANIE MIDZY PRAWEM UNIJNYM A PRAWEM

KRAJOWYM
Ten aspekt stosunkw midzy prawem unijnym a prawem krajowym obejmuje zwizki, ktre zostay ustalone midzy nimi po to, by si wzajemnie uzupeniay. Artyku 4 ust. 3 Traktatu UE dobrze ilustruje t relacj: Zgodnie zzasad lojalnej wsppracy Unia iPastwa Czonkowskie wzajemnie si szanuj iudzielaj sobie wzajemnego wsparcia wwykonywaniu zada wynikajcych z Traktatw. Pastwa Czonkowskie podejmuj wszelkie rodki oglne lub szczeglne waciwe dla zapewnienia wykonania zobowiza wynikajcych zTraktatw lub aktw instytucji Unii. Pastwa Czonkowskie uatwiaj wypenianie przez Uni jej zada ipowstrzymuj si od podejmowania wszelkich rodkw, ktre mogyby zagraa urzeczywistnieniu celw Unii. Ta zasada oglna zostaa zawarta w traktacie ze wzgldu na przewiadczenie, e sam unijny porzdek prawny nie jest w stanie doprowadzi do osignicia celw zaoonych przy tworzeniu UE. W przeciwiestwie
120
do pastwowych systemw prawnych system unijny nie jest zamknity. By mg by stosowany, konieczne jest wsparcie ze strony pastwowych porzdkw prawnych. Wszystkie instytucje pastw czonkowskich wadza prawodawcza, wykonawcza (w tym administracja), sdownictwo musz zatem przyj, e unijny porzdek prawny nie jest dla nich czym zewntrznym czy obcym, ale e pastwa czonkowskie iinstytucje unijne tworz nierozczn isolidarn cao dla osignicia wsplnych celw. UE nie jest zatem jedynie wsplnot interesw, ale przede wszystkim wsplnot solidarnoci. Co za tym idzie, pastwa czonkowskie musz nie tylko przestrzega traktatw unijnych iprzepisw przyjtych przez instytucje unijne, lecz rwnie stosowa je iwprowadza wczyn. To wspoddziaywanie prawa unijnego iprawa krajowego jest tak zrnicowane, e musimy przywoa tutaj kilka wanych przykadw, by to zilustrowa. Mechanizm dyrektywy, zktrym si ju spotkalimy wkontekcie aktw normatywnych, oddaje najlepiej bliskie stosunki ikomplementarno unijnego ipastwowego porzdku prawnego. Dyrektywa zobowizuje pastwa czonkowskie jedynie do rezultatw, jakie maj osign, pozostawiajc kompetencji wadz pastwowych, czyli prawu krajowemu, wybr formy irodkw dla osignicia tego rezultatu. Wdziedzinie sdowniczej wizi tworzy procedura wtrybie prejudycjalnym zart. 267 TFUE. Wprocedurze tej sdy krajowe mog (musz) zwraca si do Trybunau Sprawiedliwoci zwnioskiem o orzeczenie wtrybie prejudycjalnym na temat wykadni iwanoci prawa unijnego, ktre mog mie istotne znaczenie dla rozstrzygnicia rozpatrywanych przez nie spraw. Procedura orzeczenia wtrybie prejudycjalnym dowodzi zjednej strony, e rwnie sdy pastw czonkowskich musz przestrzega prawa unijnego istosowa je, a zdrugiej strony, e wykadnia iorzeczenia odnoszce si do wanoci prawa unijnego nale do wycznej kompetencji Trybunau Sprawiedliwoci. Wzajemna zaleno porzdku prawnego UE isystemw krajowych widoczna jest wreszcie take wtedy, kiedy trzeba uzupeni pewne braki unijnego porzdku prawnego. By to zrobi, prawo unijne moe na przykad dla uzupenienia wasnych zasad odesa do przepisw istniejcych wsystemach prawnych pastw czonkowskich. Los zasady prawa unijnego zaley wic wpewnym momencie od zasad krajowych. Oglnie jest to prawda wodniesieniu do kadego wykonania prawa unijnego, jeli nie okrelio ono wasnych zasad wtej dziedzinie. We wszystkich tych przypadkach wadze pastwowe stosuj zasady unijne zgodnie zformalnymi materialnymi przepisami prawa krajowego. Naturalnie ta zasada stosowana jest
121
tylko pod tym warunkiem, e zwraca si uwag take na potrzeb jednolitego stosowania prawa unijnego, poniewa trzeba za wszelk cen unika traktowania podmiotw gospodarczych wedug rnych, a wic niesprawiedliwych kryteriw.
KONFLIKT MIDZY PRAWEM UNIJNYM A PRAWEM KRAJOWYM

Stosunki midzy prawem unijnym a prawem krajowym cechuje take to, e porzdki prawne UE ipastw czonkowskich niekiedy s ze sob sprzeczne. Mwi si wtedy o konflikcie midzy nimi. Dzieje si tak zawsze, kiedy przepisy prawa unijnego tworz bezporednie prawa lub obowizki dla obywateli bdce wsprzecznoci znorm prawa krajowego, co jest pozornie bahym problemem, niemniej jednak rodzi dwa podstawowe pytania dotyczce organizacji UE, podwaajce samo istnienie unijnego porzdku prawnego. Jest to sprawa: natychmiastowego stosowania prawa unijnego ipierwszestwa prawa unijnego przed sprzecznym znim prawem krajowym.
BEZPOREDNIE STOSOWANIE PRAWA UNIJNEGO
Mono bezporedniego stosowania prawa unijnego oznacza najpierw, e przyznaje ono prawa wsposb bezporedni itak samo nakada obowizki, ito nie tylko na instytucje unijne ipastwa czonkowskie, ale take na obywateli Unii. Jedn zwielkich zalet Trybunau Sprawiedliwoci jest to, e uzna on bezporednie stosowanie przepisw prawa unijnego mimo pocztkowego oporu niektrych pastw czonkowskich ie zagwarantowa wten sposb istnienie unijnego porzdku prawnego. Punktem wyjcia tego orzecznictwa bya sprawa, o ktrej ju wspominalimy wczeniej, dotyczca niderlandzkiej firmy przewozowej Van Gend & Loos, ktra wniosa do sdu niderlandzkiego skarg przeciw administracji niderlandzkich urzdw celnych zpowodu pobrania wyszych opat celnych od importu pewnego produktu chemicznego pochodzcego z Republiki Federalnej Niemiec. Rozstrzygnicie sporu zaleao ostatecznie od sprawdzenia, czy podmiot moe powoa si na art. 12 Traktatu EWG, zakazujcy pastwom czonkowskim wprowadzania nowych opat celnych lub zwikszania opat istniejcych ju na wsplnym rynku. Trybuna Sprawiedliwoci, wbrew opinii licznych rzdw i swego rzecznika generalnego, wypowiedzia si za bezporednim stosowaniem
122
przepisw unijnych, biorc pod uwag natur i zaoenia Unii. W swym uzasadnieniu owiadczy: Wsplnota stanowi nowy porzdek prawny [...], ktrego normy znajduj zastosowanie nie tylko do pastw czonkowskich, ale ipochodzcych znich jednostek; e wzwizku ztym prawo wsplnotowe, niezalene od ustawodawstwa pastw czonkowskich, nie tylko nakada na jednostki zobowizania, lecz moe rwnie by rdem uprawnie stanowicych element statusu prawnego tych jednostek; e nie musz to by uprawnienia nadane wprost wtraktacie, lecz e powstaj one rwnie jako skutek zobowiza, ktre traktat nakada wsposb cile okrelony zarwno na jednostki, jak ina pastwa czonkowskie oraz instytucje wsplnotowe. To jednak niewiele nam wyjania, poniewa trzeba jeszcze wiedzie, ktre przepisy prawa unijnego s bezporednio stosowane. Trybuna Sprawiedliwoci zbada t kwesti pod ktem prawa pierwotnego iustali, e wszystkie postanowienia traktatw powoujcych do ycia UE mog by bezporednio stosowane do obywateli pastw czonkowskich, jeli s 1) sformuowane bez zastrzee; 2) kompletne idoskonae pod wzgldem prawnym; inaczej mwic 3) nie potrzebuj do swego wykonania lub skutecznoci innych aktw pastw czonkowskich lub instytucji unijnych. Tak wanie si stao wodniesieniu do dawnego art. 12 Traktatu EWG. Przedsibiorstwo Van Gend & Loos mogo tym samym na podstawie tego artykuu wyegzekwowa swoje prawa, ktrych niderlandzkie sdownictwo miao strzec. Wkonsekwencji jurysdykcja niderlandzka zadeklarowaa, e prawo rozumiane sprzecznie ztraktatem nie jest legalne. Trybuna Sprawiedliwoci rozwin pniej to orzecznictwo wodniesieniu do innych postanowie traktatowych, ktre dla obywatela UE maj o wiele wiksze znaczenie ni art. 12 Traktatu EWG. Naley tu podkreli znaczenie orzecze dotyczcych bezporedniego stosowania swobody przemieszczania si (art. 45 TFUE), przedsibiorczoci (art. 49 TFUE) oraz wiadczenia usug (art. 56 TFUE). Jeli chodzi o gwarancj swobody przemieszczania si, to Trybuna wypowiedzia si na korzy jej bezporedniego stosowania wsprawie Van Duyn. Fakty byy nastpujce: w maju 1973 r. Yvonne Van Duyn, obywatelce niderlandzkiej, odmwiono prawa wjazdu do Zjednoczonego Krlestwa,
123
poniewachciaa tam pracowa jak sekretarka w Kociele Scjentologicznym instytucji, ktr brytyjskie ministerstwo spraw wewntrznych uznawao za zagroenie dla spoeczestwa. Yvonne Van Duyn, powoujc si na przepisy prawa unijnego na temat swobody przemieszczania si pracownikw, poprosia High Court o stwierdzenie, e ma prawo przebywa wZjednoczonym Krlestwie, by wykonywa tam prac zarobkow, idlatego powinna otrzyma pozwolenie na wjazd. Trybuna Sprawiedliwoci, do ktrego zwrci si High Court, odpowiedzia, e art. 48 Traktatu EWG (art. 45TFUE) jest bezporednio stosowany iprzyznaje obywatelom prawo, ktrego pastwowe jurysdykcje musz przestrzega.
Do Trybunau Sprawiedliwoci wpyno zapytanie o bezporednie stosowanie swobody przedsibiorczoci, skierowane przez belgijsk Rad Pastwa. Trybuna Sprawiedliwoci mia wypowiedzie si na temat skargi wniesionej przez niderlandzkiego adwokata Jeana Reynersa, ktry domaga si swych praw ztytuu art. 52 Traktatu EWG (art. 49 TFUE). Adwokat ten zosta zmuszony do zoenia skargi po tym, jak w Belgii odmwiono mu prawa wykonywania zawodu adwokata zpowodu jego narodowoci, chocia zda wymagane w Belgii egzaminy. W orzeczeniu z 21 lipca 1974 r. Trybuna Sprawiedliwoci owiadczy, e w dziedzinie przedsibiorczoci nierwne traktowanie obcokrajowcw iwasnych obywateli nie moe utrzymywa si, gdy art. 52 Traktatu EWG powinien by stosowany od chwili zakoczenia okresu przejciowego, ie przyznaje on obywatelom Unii prawo dostpu do zawodu iwykonywania go winnym pastwie czonkowskim na tych samych zasadach co obywatelom tego pastwa. Na podstawie tego orzeczenia Jean Reyners zosta przyjty do kancelarii belgijskiej.
W sprawie Van Binsbergen Trybuna Sprawiedliwoci mia rwnie okazj do stwierdzenia monoci bezporedniego stosowania prawa wzakresie swobody wiadczenia usug. Chodzio konkretnie o zbadanie, czy niderlandzki przepis, na mocy ktrego tylko osoba zamieszkaa w Niderlandach moe wystpowa jako mandatariusz ad litem przed sdem odwoawczym, jest zgodna zprzepisami prawa unijnego wzakresie swobody wiadczenia usug. Trybuna Sprawiedliwoci odpowiedzia negatywnie, motywujc to tym, e wszystkie restrykcje, ktrym byby poddany obywatel Unii zpowodu swego obywatelstwa lub miejsca pobytu, byyby sprzeczne zart. 59 Traktatu EWG (art. 56 TFUE).
124
Wreszcie trzeba take podkreli wielkie znaczenie praktyczne uznania bezporedniego stosowania prawa do swobodnego przepywu towarw (art. 41 TFUE), zasady rwnego wynagrodzenia mczyzn i kobiet (art. 157 TFUE), zakazu wszelkiej dyskryminacji (art. 25 TFUE) i wolnej konkurencji (art. 101 TFUE). W dziedzinie prawa wtrnego kwestia bezporedniego stosowania pojawia si tylko w odniesieniu do dyrektyw oraz decyzji skierowanych do pastw czonkowskich ze wzgldu na to, e bezporednie stosowanie rozporzdze idecyzji adresowanych do osb indywidualnych zapisane jest ju w traktatach (art. 288, ust. 2 i 4 TFUE). Od 1970r. Trybuna Sprawiedliwoci rozszerzy jeszcze zasad bezporedniego stosowania pierwotnego prawa unijnego na przepisy dyrektyw idecyzji skierowanych do pastw czonkowskich. Praktyczne znaczenie bezporedniego stosowania prawa unijnego, uznanego irozwinitego przez Trybuna Sprawiedliwoci, jest bardzo istotne. Poprawia ono pozycj obywatela UE, ze swobd przewidzianych przez wsplny rynek czynic prawa, na ktre mona si powoywa przed sdami krajowymi, istanowi jeden zfilarw porzdku prawnego UE.
PIERWSZESTWO PRAWA UNIJNEGO
Bezporednie stosowanie przepisw prawa unijnego rodzi inne, rwnie podstawowe pytanie: Co si dzieje, kiedy przepis UE tworzy na rzecz obywateli Unii bezporednie prawa iobowizki, podczas gdy jego tre jest sprzeczna zprawem krajowym? Ten konflikt midzy prawem unijnym a prawem krajowym moe by rozstrzygnity tylko wtedy, gdy jeden z dwch porzdkw prawnych ustpi miejsca drugiemu. Pisane prawo unijne nie zawiera adnej wyranej regulacji tego problemu. aden ztraktatw unijnych nie stanowi na przykad, e prawo UE ma pierwszestwo przed prawem krajowym lub e pierwszestwo ma prawo krajowe. A jednak konflikt midzy prawem unijnym a prawem krajowym moe by rozstrzygnity tylko przez uznanie pierwszestwa tego pierwszego przed drugim; prawo unijne zastpuje wic w porzdku prawnym pastw czonkowskich przepisy krajowe, ktre oddalaj si od przepisw unijnych. Co bowiem pozostaoby zunijnego porzdku prawnego, jeli miaby zosta podporzdkowany prawu krajowemu? Przepisy UE mogyby zosta zniesione przez jakkolwiek ustaw krajow. Jednolite stosowanie prawa unijnego we wszystkich pastwach czonkowskich byoby niemoliwe.
125
Niemoliwe byoby rwnie wypenianie przez UE powierzonej jej przez pastwa czonkowskie misji. Zdolno Unii do dziaania zostaaby podwaona, a wsplne budowanie zjednoczonej Europy, zktrym wizane s tak wielkie nadzieje udaremnione. Problem ten nie wystpuje wstosunkach midzy prawem krajowym a prawem midzynarodowym. Wzwizku ztym, e prawo midzynarodowe musi by wczone lub przeniesione do ustawodawstwa wewntrznego kraju, by stanowi integraln cz jego porzdku prawnego, kwestia pierwszestwa rozstrzygana jest na podstawie prawa wewntrznego. Wzalenoci od rangi, jak prawo krajowe przyznaje prawu midzynarodowemu, to ostatnie moe mie pierwszestwo przed prawem konstytucyjnym, zosta umieszczone midzy prawem konstytucyjnym a prawem powszechnym lub na tym samym poziomie co prawo powszechne. Stosunki midzy midzynarodow legislacj, wczon lub przetransponowan do prawa krajowego, a legislacj krajow s okrelone przez zasad pierwszestwa nowszych przepisw przed starszymi (lex posterior derogat legi priori). Te zasady krajowe na temat konfliktw ustaw nie odnosz si jednak do stosunkw zlegislacj unijn, bo ta nie jest integraln czci legislacji krajowych. Wkonsekwencji wszelkie konflikty midzy legislacj unijn a legislacj krajow musz by rozwizywane na podstawie unijnego porzdku prawnego. To znw Trybuna Sprawiedliwoci UE, majc na wzgldzie te konsekwencje, uzna, wbrew stanowisku niektrych pastw czonkowskich, zasad pierwszestwa prawa unijnego, bez ktrej nie byoby unijnego porzdku prawnego. Oprcz moliwoci bezporedniego stosowania opar on zatem porzdek prawny UE na drugim filarze, nadajc mu ostateczny ksztat. We wspominanej ju sprawie Costa przeciwko ENEL Trybuna wyda dwa stwierdzenia wane dla stosunkw midzy prawem unijnym a prawem krajowym:
Q
Po pierwsze: Pastwa czonkowskie przekazay ostatecznie suwerenne prawa wsplnocie, ktr utworzyy, inie mog cofn tego transferu rodkami jednostronnymi niezgodnymi zkoncepcj prawa unijnego. Po drugie: Zasad traktatu jest, e pastwo czonkowskie nie moe kwestionowa tego, i prawo unijne stosowane jest jednolicie iw caoci wcaej Unii.
126
Z tych uwag wynika, e prawo unijne utworzone na mocy uprawnie przewidzianych wtraktatach ma pierwszestwo przed wszystkimi sprzecznymi z nim przepisami krajowego porzdku prawnego pastw czonkowskich. Dotyczy to zarwno legislacji wczeniejszej od niego, jak ipniejszej. Ostatecznie Trybuna Sprawiedliwoci wswym orzeczeniu wsprawie Costa przeciwko ENEL nie podway nacjonalizacji woskiego sektora energii elektrycznej, lecz jedynie otwarcie stwierdzi pierwszestwo prawa unijnego przed krajowym. Prawn konsekwencj tej zasady pierwszestwa jest to, e wrazie konfliktu praw przepis krajowy sprzeczny zprzepisem unijnym przestaje by stosowany ie aden inny przepis krajowy nie moe by wprowadzony, jeli nie jest zgodny zprawem unijnym. Od tej pory Trybuna Sprawiedliwoci zawsze trzyma si tego stwierdzenia wswym orzecznictwie. Wpewnym punkcie rozwin je jednak. Chocia we wspomnianej sprawie zosta on wezwany do wypowiedzenia si wycznie wkwestii pierwszestwa prawa unijnego przed ustawami krajowymi, to potwierdzi zasad pierwszestwa prawa unijnego take wstosunkach midzy nim a wewntrznym prawem konstytucyjnym. Jurysdykcje krajowe w zasadzie dostosoway si do opinii Trybunau Sprawiedliwoci, chocia nie bez pewnych waha wpierwszym okresie. WNiderlandach, gdzie wkonstytucji jest wyrany zapis mwicy o prymacie prawa unijnego nad prawem krajowym (art. 6567), nie mogo by adnych trudnoci. Winnych pastwach czonkowskich jurysdykcje krajowe rwnie uznay zasad pierwszestwa prawa unijnego przed prawem krajowym. Natomiast trybunay konstytucyjne Republiki Federalnej Niemiec i Woch nie zaakceptoway na pocztku pierwszestwa prawa unijnego przed konstytucyjnym prawem krajowym, a gwnie przed pastwowymi gwarancjami wdziedzinie praw podstawowych. Przyjy to pierwszestwo, dopiero gdy ochrona praw podstawowych wporzdku prawnym UE osigna poziom odpowiadajcy poziomowi zagwarantowanemu wkonstytucjach pastwowych. Niemiecki Federalny Trybuna Konstytucyjny ma jednak pewne zastrzeenia dotyczce coraz wikszej integracji, ktre sformuowa przede wszystkim wswoich orzeczeniach dotyczcych traktatu zMaastricht oraz Traktatu zLizbony.
127
WYKADNIA PRAWA KRAJOWEGO ZGODNIE ZPRAWEM UNIJNYM
Oprcz zasady pierwszestwa przepisw UE (w celu uniknicia konfliktu przepisw krajowych z unijnymi) wszystkie krajowe instytucje, w ktrych gestii ley konkretne stosowanie prawa lub orzecznictwo, mog skorzysta zzasady wykadni prawa krajowego wzgodzie zprawem unijnym. Wykadnia ta stosunkowo pno zostaa uznana przez Trybuna Sprawiedliwoci iwprowadzona do unijnego porzdku prawnego. Na wniosek sdw krajowych Trybuna Sprawiedliwoci uzna zapewnienie jednolitej wykadni krajowych przepisw prawa wzakresie stosowania dyrektywy za celowe, jednak dopiero w1984r. wzwizku ze spraw Von Colson iKamann obowizek dokonywania wykadni prawa krajowego w zgodzie z dyrektywami zosta ostatecznie ustanowiony. Sprawa ta dotyczya stwierdzenia wysokoci odszkodowania za dyskryminacj kobiet przy nawizaniu stosunku pracy. Podczas gdy niemieckie przepisy przewidyway wtym zakresie tzw. odszkodowanie za poniesion szkod wzaufaniu (co najwyej rwnowarto kosztw poniesionych wzwizku zubieganiem si o prac), dyrektywa 76/207/EWG wymagaa, by wprawie krajowym przewidziane byy skuteczne i realne sankcje za naruszenie zasady rwnego traktowania. Poniewa jednak sankcje te nie byy skonkretyzowane, dyrektywa nie moga zosta zastosowana bezporednio, a wyrok, ktry mgby by wydany, stwierdzaby wprawdzie niezgodno przepisu krajowego zprawem unijnym, lecz nie dawaby sdowi krajowemu adnej podstawy do nieprzestrzegania odnonego przepisu krajowego. Dlatego te Trybuna Sprawiedliwoci zdecydowa, e sdy krajowe s zobowizane do przeprowadzania wykadni przepisw krajowego prawa cywilnego oraz do stosowania ich wtaki sposb, eby moliwe byo zapewnienie skutecznych sankcji wprzypadku dyskryminacji ze wzgldu na pe. Symboliczne odszkodowanie, jakie przewidyway przepisy krajowe, nie spenia wymaga skutecznego wprowadzenia wycie dyrektywy. Podstaw prawn wykadni zgodnej z prawem unijnym Trybuna upatruje wzasadzie lojalnej wsppracy (art. 4 ust. 3 Traktatu UE). Zgodnie zt zasad pastwa czonkowskie podejmuj wszelkie rodki oglne lub szczeglne waciwe dla zapewnienia wykonania zobowiza wynikajcych ztraktatw lub aktw instytucji unijnych. Instytucje krajowe s rwnie zobowizane do kierowania stosowaniem i wykadni przepisw prawa krajowego, na ktre nakadaj si przepisy prawa unijnego, wzgodzie zbrzmieniem icelem prawa unijnego (obowizek lojalnoci wobec Unii). W obowizku tym
128
odzwierciedlona jest rwnie rola sdw krajowych, bdcych rwnoczenie sdami europejskimi, czuwajcymi nad poprawnym stosowaniem i przestrzeganiem prawa unijnego. Szczegln form wykadni zgodnej zprawem unijnym jest wykadnia zgodna z dyrektywami. Pastwa czonkowskie s zobowizane do transpozycji dyrektyw. Prawnicy oraz sdy musz, przez wykadni przepisw prawa zgodn zdyrektywami unijnymi, przyczynia si do sumiennego wypeniania tego zobowizania przez dane pastwo czonkowskie. Wykadnia zgodna zdyrektywami ma na celu zagwarantowanie zgodnoci praw krajowych zprzepisami dyrektywy wzakresie stosowania prawa, zapewniajc tym samym jednolit wykadni istosowanie prawa krajowego, dostosowanego do przepisw unijnych, we wszystkich pastwach czonkowskich. Nie naley odchodzi na szczeblu krajowym od przepisw, ktre dziki dyrektywie zostay zharmonizowane na szczeblu unijnym. Wykadnia zgodna zprzepisami prawa unijnego ma rwnie swoje granice. Gdy przepis krajowy jest jednoznaczny, nie ma miejsca na korzystanie ztego rodzaju wykadni. Obowizek stosowania tej zasady nie moe bowiem doprowadzi do wykadni sprzecznej z wol prawodawcy krajowego (contra legem). Dotyczy to rwnie przypadku wyranej odmowy przez ustawodawc transpozycji dyrektywy do prawa krajowego. Wywoany przez to konflikt pomidzy prawem unijnym a prawem krajowym moe by rozwizany tylko na drodze postpowania w sprawie uchybienia zobowizaniom pastwa czonkowskiego (art. 258 i259 TFUE).
129
Konkluzje
Jaka caociowa wizja wyania si zanalizy struktury Unii Europejskiej ijej porzdku prawnego? Porzdek prawny jest rzeczywistym fundamentem UE inadaje jej charakter wsplnoty prawa. Jedynie tworzenie iochrona nowego prawa pozwala Unii na osignicie celw, ktre przywiecay jej powstaniu. Porzdek prawny odegra znaczc rol w tym wzgldzie. W konsekwencji prawie 500 mln ludzi postrzega wsplny rynek jako codzienn rzeczywisto dziki otwarciu granic, wymianie towarw i usug, swobodnemu przemieszczaniu si siy roboczej iwzrostowi liczby spek midzynarodowych. Inn historyczn ju cech porzdku prawnego jest jego wkad wutrzymanie pokoju UE, kierujc si ide zachowania pokoju iwolnoci przy rozwizywaniu konfliktw, zastpuje si zasadami prawnymi, wicymi zarwno dla obywateli, jak idla pastw czonkowskich solidarnej wsplnoty. Przyczynia si wten sposb do zaprowadzenia iutrzymania pokoju. Aby ten porzdek prawny mg przetrwa podobnie jak wsplnota prawa, ktra na nim si opiera trzeba zagwarantowa jego przestrzeganie ibezpieczestwo. To wanie zapewniaj dwa filary unijnego porzdku prawnego: bezporednie stosowanie prawa unijnego ijego pierwszestwo przed prawem krajowym. Te dwie zasady, wktrych zaistnieniu iutrzymaniu zdecydowan rol odegra Trybuna Sprawiedliwoci, gwarantuj jednolite ipriorytetowe stosowanie prawa UE we wszystkich pastwach czonkowskich. Porzdek prawny Unii, mimo swej niedoskonaoci, przyczynia si do rozwizywania problemw politycznych, ekonomicznych i spoecznych, ktrym musz sprosta pastwa czonkowskie.
131
Zacznik
O RZECZNICTWO
Natura prawna i pierwszestwo prawa UE
Sprawa 26/62 Van Gend & Loos Zb.Orz. 1963, s. 1 (natura prawna prawa unijnego, prawa i obowizki jednostek) Sprawa 6/64 Costa przeciwko ENEL Zb.Orz. 1964, s. 1251 (natura prawna prawa unijnego, moliwo bezporedniego stosowania, pierwszestwo prawa unijnego) Sprawa 14/83 Von Colson i Kamann Zb.Orz. 1984, s. 1891 (wykadnia prawa krajowego zgodnie z dyrektywami UE) Sprawa C-213/89 Factortame Zb.Orz. 1990, s. I-2433 (mono bezporedniego stosowania i pierwszestwo prawa unijnego) Sprawy poczone C-6/90 i C-9/90 Francovich i Bonifaci Zb.Orz. 1991, s. I-5357 (skuteczno prawa unijnego; odpowiedzialno pastw czonkowskich za naruszenie prawa unijnego, tu: brak transpozycji dyrektywy) Sprawy poczone C-46/93 i C-48/93 Brasserie du pcheur iFactortame Zb.Orz. 1996, s. I-1029
(bezporedni skutek prawa unijnego, oglna odpowiedzialno pastwa czonkowskiego z tytuu naruszenia prawa unijnego) Sprawy poczone od C-10/97 do C-22/97 IN.CO.GE 90 Zb.Orz. 1998, s. I-6307 (pierwszestwo prawa unijnego) Sprawa C-416/00 Morellato Zb.Orz. 2003, s. I-9343 (pierwszestwo prawa unijnego) Sprawy poczone od C -397/01 do C-403/01 Pfeiffer i in. Zb.Orz. 2004, s. I-8835 (wykadnia prawa krajowego zgodnie z dyrektywami UE)
Kompetencje UE
Sprawa 8/55 Fdration charbonnire de Belgique Zb.Orz. 1955/1956, s. 291 (uprawnienia pozatraktatowe, arbitralne ustalanie cen) Sprawa 22/70 AETR Zb.Orz. 1971, s. 263 (osobowo prawna i zdolno UE do zawierania ukadw) Sprawa 6/76 Kramer Zb.Orz. 1976, s. 1279 (stosunki zagraniczne, zobowizania midzynarodowe, kompetencje UE)
133
Opinia 2/91 Zb.Orz. 1993, s. I-1061 (podzia kompetencji pomidzy UE a pastwami czonkowskimi) Opinia 1/91 Zb.Orz. 1991, s. I-6079 (ukad o EOG I podzia kompetencji) Opinia 1/94 Zb.Orz. 1994, s. I-5267 (porozumienie WTO podzia kompetencji) Opinia 2/94 Zb.Orz. 1996, s. I-1759 (przystpienie WE do EKPC brak kompetencji)
Sprawa 103/88 Costanzo Zb.Orz. 1989, s. 1839 (dyrektywy, skutek bezporedni, warunki, konsekwencje) Sprawa 322/88 Grimaldi Zb.Orz. 1989, s. 4407 (zalecenia, brak skutku bezporedniego, uznawany przez sdziego krajowego) Sprawa C-188/89 Foster Zb.Orz. 1990, s. I-3313 (dyrektywy, bezporedni skutek poziomy) Sprawa C-292/89 Antonissen Zb.Orz. 1991, s. I-745 (deklaracja w protokole Rady Ministrw, uznana w wykadni) Sprawa C-91/92 Faccini Dori Zb.Orz. 1994, s. I-3325 (dyrektywy, skutek bezporedni poziomy) Sprawa C-431/92 Komisja przeciwko Niemcom Zb.Orz. 1995, s. 1-2189 (dyrektywy, skutek obiektywny) Sprawa C-465/93 Atlanta Fruchthandelsgesellschaft Zb.Orz. 1995, s. I-3761 (ocena wanoci rozporzdzenia, orzeczenie w trybie prejudycjalnym, rodki tymczasowe, warunki) Sprawa C-469/93 Chiquita Italia Zb.Orz. 1995, s. I-4533 (bezporedni skutek postanowie zawartych w GATT i w konwencjach z Lom) Sprawa C-368/96 Generics Ltd. Zb.Orz. 1998, s. I-7967 (deklaracje zapisane w protokole, uznane w wykadni)
Skutki aktw prawnych

Sprawa 2/74 Reyners Zb.Orz. 1974, s. 631 (moliwo bezporedniego stosowania, swoboda osiedlania si) Sprawa 33/74 Van Binsbergen Zb.Orz. 1974, s. 1299 (moliwo bezporedniego stosowania, swobodne wiadczenie usug) Sprawa 41/74 Van Duyn Zb.Orz. 1974, s. 1337 (moliwo bezporedniego stosowania, swoboda przemieszczania si) Sprawa 11/77 Patrick Zb.Orz. 1977, s. 1199 (moliwo bezporedniego stosowania, swoboda przedsibiorczoci) Sprawa 70/83 Kloppenburg Zb.Orz. 1984, s. 1075 (dyrektywy, moliwo bezporedniego stosowania) Sprawa 152/84 Marshall Zb.Orz. 1986, s. 723 (dyrektywy, moliwo bezporedniego stosowania)
134
Sprawa C-144/04 Mangold Zb.Orz. 2005, s. I-9981 (dyrektywa, skutek bezporedni poziomy)
Sprawa 44/79 Hauer Zb.Orz. 1979, s. 3727 (prawa podstawowe, prawo wasnoci) Sprawa 293/83 Gravier Zb.Orz. 1985, s. 593 (rwnouprawnienie, opaty za studia) Sprawa 234/85 Keller Zb.Orz. 1986, s. 2897 (swobodne wykonywanie zawodu) Sprawy poczone 46/87 i 227/88 Hoechst Zb.Orz. 1989, s. 2959 (prawa podstawowe, zasada prawa do obrony, procedura administracyjna, nienaruszalno miejsca zamieszkania, odniesienie do europejskiej Konwencji praw czowieka) Sprawa 265/87 Schrder Zb.Orz. 1989, s. 2237 (prawo wasnoci, swobodne wykonywanie zawodu, ograniczenia) Sprawa 5/88 Wachauf Zb.Orz. 1989, s. 2609 (moliwo ograniczania praw podstawowych) Sprawa C-357/89 Raulin Zb.Orz. 1992, s. I-1027 (zasada rwnouprawnienia, zakaz dyskryminacji ze wzgldu na przynaleno pastwow) Sprawa C-97/91 Borelli Zb.Orz. 1992, s. I-6313 (prawa podstawowe, prawo do odwoywania si) Sprawa C-132/91 Katsikas Zb.Orz. 1992, s. I-6577 (prawa podstawowe, swobodne wykonywanie zawodu)
PRAWA PODSTAWOWE
Sprawa 29/69 Stauder Zb.Orz. 1969, s. 419 (prawa podstawowe, oglne zasady prawa) Sprawa 11/70 Internationale Handelsgesellschaft Zb.Orz. 1970, s. 1125 (prawa podstawowe, oglne zasady prawa) Sprawa 4/73 Nold Zb.Orz. 1974, s. 491 (prawa podstawowe, oglne zasady prawa, wsplne tradycje konstytucyjne) Sprawy 146/73 i 166/73 Rheinmhlen-Dsseldorf Zb.Orz. 1974, ss. 33, 139 (zasada, zgodnie z ktr nadrzdne orzeczenia sdowe s wice dla sdziego krajowego) Sprawa 175/73 Zwizek zawodowy Europejska suba publiczna Zb.Orz. 1974, s. 917 (wolno zwizkowa) Sprawa 130/75 Prais Zb.Orz. 1976, s. 1589 (wolno wyznania i przekona) Sprawa 85/76 Hoffmann-LaRoche Zb.Orz. 1979, s. 461 (prawa podstawowe, prawo do obrony) Sprawa 149/77 Defrenne Zb.Orz. 1978, s. 1381 (prawa podstawowe, oglne zasady prawa)
135
Sprawa C-219/91 Ter Voort Zb.Orz. 1992, s. I-5485 (swoboda wypowiedzi) Sprawa C-2/92 Bostock Zb.Orz. 1994, s. I-955 (prawa podstawowe, prawo wasnoci, wolno wykonywania zawodu, konsultacja dotyczca wykonywania prawa UE) Sprawa C-280/93 Niemcy przeciwko Radzie Zb.Orz. 1994, s. I-4973 (prawo wasnoci, swobodne wykonywanie zawodu, ograniczenia uzasadnione wsplnym interesem) Sprawa C-415/93 Bosman Zb.Orz. 1995, s. I-4921 (prawa podstawowe, swobodne wykonywanie zawodu) Sprawa C-55/94 Gebhard Zb.Orz. 1995, s. I-4165 (prawa podstawowe, prawo przedsibiorczoci, swobodne wykonywanie zawodu) Opinia 2/94 Zb.Orz. 1996, s. I-1759 (prawa podstawowe, przystpienie UE do europejskiej Konwencji praw czowieka) Sprawa C-377/98 Niderlandy przeciwko Parlamentowi i Radzie Zb.Orz. 2001, s. I-7079 (godno ludzka, prawo do nietykalnoci osobistej) Sprawa C-274/99 P Connolly Zb.Orz. 2001, s. I-1611 (swoboda wypowiadania si)
Sprawa C-60/00 Carpenter Zb.Orz. 2002, s. I-6294 (ochrona rodziny) Sprawa C-112/00 Schmidberger Zb.Orz. 2003, s. I-5659 (ograniczenia unijnych praw podstawowych, wolno sowa i zgromadze) Sprawa C-276/01 Steffensen Zb.Orz. 2003, s. I-3735 (prawo do skutecznej ochrony prawnej) Sprawa C-25/02 Rinke Zb.Orz. 2003, s. I-8349 (oglna polityka rwnoci) Sprawa C-36/02 Omega Zb.Orz. 2004, s. I-9609 (ograniczenia praw podstawowych)
O GLNE ZASADY PRAWA (WYBR)

Bezpieczestwo prawne
Sprawy poczone 18/65 i 35/65 Gutmann Zb.Orz. 1967, s. 75 i nast. Sprawa 96/78 Decker Zb.Orz. 1979, s. 101 Sprawa 98/78 Racke Zb.Orz. 1979, s. 69 Sprawa 61/79 Denkavit Zb.Orz. 1980, s. 1205 Sprawy poczone 66/79, 127/79 i 128/79 Salumi Zb.Orz. 1980, s. 1237 Sprawa 70/83 Kloppenburg Zb.Orz. 1984, s. 1075
136
Sprawy poczone T-551/93, od T-231/94 do T-234/94 Industrias Pesqueras Campos u.a., Zb.Orz. 1996, s. II-247 Sprawy poczone T-116/01 i T-118/01 P&O European Ferries (Vizcaya) i Diputacin Foral de Vizcaya przeciwko Komisji Zb.Orz. 2003, s. II-2957
Zasada pomocniczoci
Sprawa T-29/92 SPO Zb.Orz. 1995, s. II-289 Sprawa C-84/94 Zjednoczone Krlestwo przeciwko Radzie Zb.Orz. 1996, s. 1-5755 Sprawy poczone C-36/97 i C-37/97 Kellinhusen i Ketelsen Zb.Orz. 1998, s. I-6337 Sprawa C-491/01 British American Tobacco (Investments) i Imperial Tobacco Zb.Orz. 2002, s. I-11453
Proporcjonalno
Sprawa 116/76 Granaria Zb.Orz. 1977, s. 1247 Sprawa 265/87 Schrder Zb.Orz. 1989, s. 2237 Sprawa C-161/96 Sdzucker Zb.Orz. 1998, s. I-281 Sprawa C-171/03 Toeters Zb.Orz. 2004, s. I-10945
Obywatelstwo unijne
Sprawa C-85/96 Martinez Sala Zb.Orz. 1998, s. I-2691 Sprawa C-224/98 dHoop Zb.Orz. 2002, s. I-6191 Sprawa C-184/99 Grzelczyk Zb.Orz. 2001, s. I-6193 Sprawa C-413/99 Baumbast Zb.Orz. 2002, s. I-7091 Sprawa C-403/03 Schempp Zb.Orz. 2005, s. 6421
Ochrona uzasadnionych oczekiwa

Sprawa 74/74 CNTA Zb.Orz. 1975, s. 533 Sprawa 120/86 Mulder Zb.Orz. 1988, s. 2321 Sprawa 170/86 Von Deetzen Zb.Orz. 1988, s. 2355 Sprawa C-368/89 Crispoltoni I Zb.Orz. 1991, s. I-3695 Sprawa T-119/95 Hauer Zb.Orz. 1998, s. II-2713
137
Komisja Europejska ABC prawa Unii Europejskiej Prof. Klaus-Dieter Borchardt Luksemburg: Urzd Publikacji Unii Europejskiej, 2011
2011 137 s. 16,3 25 cm
ISBN 978-92-78-40529-8 doi:10.2830/14717
Urzd Publikacji Unii Europejskiej jest wydawnictwem instytucji, agencji i innych sub Unii Europejskiej. Umoliwia bezporedni i nieodpatny dostp do prawa europejskiego oraz do publikacji Unii Europejskiej.
Usugi on-line Urzdu Publikacji

bookshop.europa.eu: publikacje UE cordis.europa.eu: badania i rozwj eur-lex.europa.eu: prawo UE ted.europa.eu: zamwienia publiczne 2, rue Mercier 2985 Luksemburg LUKSEMBURG
OA-81-07-147-PL-C
Prof. Klaus-Dieter Borchardt

1 grudnia 2009 r., po ratykacji przez wszystkie 27 pastw czonkowskich, Traktat z Lizbony wszed w ycie, wprowadzajc zarwno prawne, jak i instytucjonalne zmiany w UE. ABC prawa Unii Europejskiej jest publikacj zawierajc zarwno podstawowe informacje, jak i wiedz dotyczc rde integracji europejskiej oraz rozwoju europejskiego porzdku prawnego. Autor prezentuje nie tylko cechy konstytuujce Uni Europejsk, zasady, na jakich si opiera, i porzdek prawny, lecy u jej podstaw, lecz rwnie opisuje zwizki prawa UE z porzdkiem prawnym jej pastw czonkowskich. Publikacja ta jest skierowana do obywateli Unii Europejskiej nieposiadajcych specjalistycznej wiedzy z zakresu prawa, ktrzy chcieliby zrozumie, jaki wpyw prawo europejskie wywiera na ich codzienne ycie.
doi:10.2830/14717

Abcprawa UE

Enviado por

Dados do documento

Título original

Direitos autorais

Formatos disponíveis

Compartilhar este documento

Compartilhar ou incorporar documento

Opções de compartilhamento

Você considera este documento útil?

Este conteúdo é inapropriado?

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Abcprawa UE

Enviado por

Direitos autorais:

Formatos disponíveis

Prof.

ABC prawa Unii Europejskiej

ABC prawa Unii Europejskiej

I NFORMACJA DLA CZYTELNIKA

078 081 083 083 084 085

101 103 107 107

119 119 120 122 122

Od Parya do Lizbony przez Rzym, Maastricht, Amsterdam i Nice

PIERWSZA GRUPA O RGANIZACJE EUROPEJSKO -ATLANTYCKIE

D RUGA GRUPA R ADA E UROPY I OBWE

TRZECIA GRUPA U NIA E UROPEJSKA

Zgodnie ze statusem zdefiniowanym przez Rezolucj Rady Bezpieczestwa ONZ nr 1244.

Podstawowe wartoci Unii Europejskiej

Artyku 3 Traktatu UE (Cele Unii)

U NIA E UROPEJSKA GWARANCJ POKOJU

J EDNO I RWNO JAKO IDEA PRZEWODNIA

POSZANOWANIE TOSAMOCI NARODOWEJ

Konstytucja Unii Europejskiej

PRZEGLD WSZYSTKICH INSTYTUCJI (TFUE)

RADA 27 ministrw (po jednym z kadego pastwa czonkowskiego)

PARLAMENT EUROPEJSKI 751 deputowanych 3

KOMISJA EUROPEJSKA 27 czonkw (do 2014 r.)

KOMITET REGIONW maksymalnie 350 czonkw

KOMITET EKONOMICZNO-SPOECZNY maksymalnie 350 czonkw

TRYBUNA SPRAWIEDLIWOCI UNII EUROPEJSKIEJ

EUROPEJSKI BANK CENTRALNY

TRYBUNA OBRACHUNKOWY 27 czonkw (po jednym zkadego pastwa czonkowskiego)

EUROPEJSKI BANK INWESTYCYJNY

LICZBA GOSW WRADZIE 29 29 29 29 27 27 14 13 12 12 12 12 12 10 10 10 7 7 7 7 7 4 4 4 4 4 3

LICZBA MIEJSC WPARLAMENCIE EUROPEJSKIM 99 78 78 78 54 54 35 27 24 24 24 24 24 19 18 18 14 14 14 13 13 9 7 6 6 6 5

Parlament Europejski (art. 14 Traktatu UE)

PRZEWODNICZCY 14 wiceprzewodniczcych 5 kwestorw (funkcja doradcza)

Artyku 10 Traktatu UE (Demokracja przedstawicielska)

GRUPY POLITYCZNE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO 4

Europejska Partia Ludowa (Chrzecijascy Demokraci) 264 (+ 4)

Postpowy Sojusz Socjalistw i Demokratw 162 (+ 5)

Rada Europejska (art. 15 Traktatu UE)

Rada (art. 16 Traktatu UE)

Specjalny Komitet ds.Rolnictwa

Przygotowanie sesji Rady

Komisja Europejska (art. 17 Traktatu UE)

Kontrola przestrzegania oraz waciwego stosowania prawa unijnego

Administracja i wdraanie przepisw unijnych

Reprezentacja UE w organizacjach midzynarodowych

Trybuna Sprawiedliwoci Unii Europejskiej (art. 19 Traktatu UE)

Zadania wymiaru sprawiedliwoci s obecnie wykonywane na trzech szczeblach:

Odwoania od orzecze Sdu (art. 256 TFUE)

Wybr sdziw i rzecznikw generalnych

Zadania Trybunau Sprawiedliwoci

27 sdziw wybieranych jednomylnie przez rzdy pastw czonkowskich na okres 6 lat

Odwoania od orzecze sdw wyspecjalizowanych (art. 256 ust. 2 TFUE)

Europejski Bank Centralny (art. 129 i 130 TFUE)

Trybuna Obrachunkowy (art. 285 i 286 TFUE)

Komitet Ekonomiczno-Spoeczny (art. 301 TFUE)

Podzia miejsc w Komitecie Ekonomiczno-Spoecznym jest nastpujcy 7:

Komitet Regionw (art. 305 TFUE)

rdo: Strona internetowa Komitetu Regionw, marzec 2010r.: 344 czonkw.

Porzdek prawny Unii Europejskiej

U NIA E UROPEJSKA JAKO TWR PRAWA

RDA PRAWNE PRAWA UNIJNEGO

TRAKTATY ZAOYCIELSKIE UE PRAWO PIERWOTNE UE

Ukady podtrzymujce szczeglne wizi niektrych pastw czonkowskich UE z pastwami trzecimi

Porozumienia zmierzajce do przygotowania ewentualnego przystpienia i utworzenia unii celnej