PIERRE

JOSEPH

PROUDHON

ROZPYNICIE SI RZDU W ORGANIZMIE EKONOMICZNYM - ADMINISTRACJA, POLICJA

36 Zielona Gra 1999

2
ROZPYNICIE SI RZDU W ADMINISTRACJA, POLICJA ORGANIZMIE EKONOMICZNYM -

W naszym spoeczestwie wszystko pogrone jest w sprzecznoci. Oto dlaczego nie moemy si wzajemnie zrozumie i zawsze jestemy gotowi wyda bitw. Administracja publiczna i policja stanowi najlepszy tego dowd. Jeeli jest rzecz, ktra dzisiaj wydawaaby si wszystkim czym niedopuszczalnym, witokradczym, naruszajcym prawa rozumu i sumienia, to jest to rzd, ktry zagarniajc sobie dziedzin wiary, roci sobie prawo do reglamentowania zada duchowych osb od siebie zalenych. Nawet w oczach chrzecijan podobna tyrania nie mogaby by tolerowana: w przypadku oporu mczennik wziby na siebie ciar odpowiedzialnoci. Koci zaoony w niebie i natchniony gosi, e ma prawo sprawowa rzd dusz, ale, rzecz szczeglna, i co ze swej strony stanowi ju zacztek liberalizmu, odmawia tego prawa pastwu. Nie tykajcie kadzielnicy - woa do panujcych. Wy jestecie biskupami w sprawach zewntrznych: my jestemy biskupami w sprawach wewntrznych. Wobec was wiara jest wolna: religia nie zaley od waszej wadzy. Na tym punkcie, przynajmniej we Francji, panuje jedno pogldw. Pastwo gotowe jest opaca czynnoci obrzdowe, a koci gotw jest przyj subwencj: pastwo nie miesza si w najmniejszej mierze ani do podstaw dogmatycznych, ani do sprawy ceremoniau. Wierzycie czy nie wierzycie, oddajecie cze bstwu czy nie oddajecie, to sprawa ad libitum. Rzd zdecydowa si nie wkracza w dziedzin sumienia. Ot jedno z dwojga: albo rzd, zrzekajc si inicjatywy, popeni ciki bd, albo te chcia zrobi krok wstecz i da nam pierwszy dowd, e si wycofuje. W istocie, jeeli pastwo nie uwaa si za uprawnione do narzucania religii, to dlaczego miaoby by uprawnione do narzucania nam ustaw? Dlaczego, nie zadawalajc si wadz ustawodawcz, miaoby jeszcze sprawowa wadz sdow? Dlaczego miaoby peni wadz policyjn? Wreszcie, dlaczego wadz administracyjn?... Co! Rzd pozostawia nam kierowanie naszymi duszami, najpowaniejsz czci naszego ycia, od sposobu rzdzenia ktr zaley cakowicie, wraz z nasz szczliwoci w przyszym yciu, ad w yciu dzisiejszym, a gdy idzie o nasze interesy materialne, sprawy handlowe, stosunki dobrego ssiedztwa, kwestie najbardziej przyziemne, wadza zjawia si i interweniuje. Wadza jest jak suca u ksidza: dusz pozostawia szatanowi; on poda ciaa. Byleby trzymaa rk na naszych kiesach, drwi sobie z naszych myli. Haba! Czy nie moemy zarzdza naszymi majtkami, regulowa naszych rachunkw, ukada si w sprawie dzielcych nas rnic, troszczy si o nasze wsplne interesy, i czyni to wszystko co najmniej rwnie dobrze, jak dba o nasze zdrowie i troszczy si o nasze dusze? Czy wicej mamy wsplnego z ustawodawstwem pastwowym, ze sprawiedliwoci pastwow ni z religi pastwow? Jaki powd, jaki pretekst podaje pastwo na rzecz tego wyjtku od wolnoci lokalnej i indywidualnej? Powiedz nam, e sprzeczno jest jedynie pozorna, e wadza jest w istocie powszechna i nie zna adnego wyjtku, ale w celu doskonalenia jej sprawowania musiaa by podzielona na dwie wadze rwne i niezalene od siebie: koci, ktremu powierzono trosk o dusze, i pastwo, do ktrego naley rzd nad ciaami. Na to odpowiem, e przede wszystkim podzia midzy pastwo i koci nie zosta

3
dokonany ze wzgldu na lepsz organizacj, ale wskutek niemonoci pogodzenia interesw, ktrymi si one kieruj: a po drugie, e skutki tego podziau byy, jak nie mona bardziej, opakane, zwaywszy, e gdy koci utraci kierownictwo sprawami doczesnymi, to skoczyo si na tym, e go nikt wicej nie sucha, nawet w dziedzinie spraw duchowych; pastwo za, udajc, e miesza si tylko do spraw materialnych i e rozstrzyga je tylko si, utracio szacunek i wywoao wszdzie potpienie ze strony narodw. I wanie z tego powodu pastwo i koci, przekonane, ale zbyt pno, o swej nierozrnialnoci, usiuj dzisiaj podwign si przez niewykonalne ju zespolenie si w jedno, i to wanie w chwili, gdy rewolucja orzeka o upadku jednego i drugiego. Ale ani koci z braku sankcji politycznej nie musi zachowa kierownictwa ideowego, ani pastwo, pozbawione wyszych zasad, nie moe roci sobie pretensji do panowania nad interesami. Co si tyczy ich zlania si w jedno, to jest ono bardziej jeszcze chimeryczne ni zlanie si monarchii absolutnej z monarchi konstytucyjn. Co wolno rozdzielia, tego wadza nie poczy. Bez odpowiedzi pozostaje wic w caej rozcigoci moje pytanie, na mocy jakiego prawa pastwo, ktremu obojtne s idee i obrzdy, pastwo ateistyczne tak samo jak prawo, pretenduje do zarzdzania interesami? Takiemu postawieniu pytania, nalecego cakowicie do dziedziny prawa i moralnoci, przeciwstawia si, co nastpuje: 1). Wobec tego e obywatele i gminy nie mog sobie zdawa sprawy z interesw ogu, i biorc pod uwag, e nie potrafiliby by jednego i tego samego zdania, niezbdny jest suwerenny arbiter. 2). Wobec tego e sprawy nie mogyby by prowadzone zgodnie i wsplnymi siami, gdyby kada miejscowo, kady zesp, kada grupa interesw pozostawiona zostaa wasnemu natchnieniu, gdyby urzdnicy publiczni otrzymywali tyle rnych i przeciwstawnych polece, ile jest interesw poszczeglnych jednostek, jest rzecz niezbdn, aby bodziec pochodzi od jednej siy napdowej, a co za tym idzie, eby urzdnicy byli mianowani przez rzd. Nie wychodzi si poza te tezy: nieunikniony i fatalny antagonizm - oto motywy; centralizacja rozkazodawcza i hierarchiczna - oto wniosek. Zgodnie z tym wanie rozumowaniem ojcowie nasi w roku 1793, po zniesieniu prawa boskiego, ustroju feudalnego, podziau na klasy, sdownictwa senioralnego itd., zreformowali rzd, ktrego podstaw by mandat wyborczy, i potpili yrondystw, ktrzy nie mogc okreli, jak pojmuj zachowanie jednoci, nie chcieli jednak zgodzi si na to, do czego chcieli doprowadzi inni, to jest na centralizacj. Owoce tej polityki mona osdzi. Wedug Raudota oglna liczba urzdnikw pastwowych i samorzdowych wynosia 568 365. W tej liczbie nie zostaa uwzgldniona armia francuska. Jest to wic, nie liczc onierzy, ktrych liczba waha si od 400 000 do 500 000, masa 568 365 funkcjonariuszy, nadzorcw, stranikw itd., ktrzy opltuj kraj i ktrych rzd utrzymuje kosztem mieszkacw kraju; ktrymi dysponuje bd po to, by karci, bd po to, by broni si przed atakami czynnikw niezadowolonych i groniejszymi jeszcze naciskami opinii. Oto sdzia, ktry narzuca nam centralizacj! Czy nie sdzicie, e cakowita anarchia jest lepsza dla naszego wypoczynku, naszej pracy i naszego dobrobytu ni ten milion pasoytw uzbrojonych przeciwko naszym wolnociom i interesom. To jeszcze nie wszystko.

4
Przez to samo, e rzd ma na swe rozkazy 568 365 urzdnikw pastwowych, opozycja, dynastyczna czy republikaska - to niewane, ma po swojej stronie armi dwa, trzy, cztery razy liczniejsz, skadajc si ze wszystkich ludzi bez zajcia, zrujnowanych, niezadowolonych ze swego stanu, ktrzy podaj posad pastwowych i ktrzy, aby do nich doj, pod przewodem swych prowodyrw pracuj w najlepsze nad upadkiem czoowych dziaaczy rzdowych. Tak to wic z jednej strony istnieje wojna midzy krajem oficjalnym a krajem przemysowym, a z drugiej - wojna midzy rzdem a opozycj: co powiecie o takich stosunkach? Na tej grze w cztery kty a piec pity kraj nasz spdza czas od roku 1793, i daleko nam do ostatecznej rozgrywki. Niech mi wolno bdzie odsoni fakt powszechnie znany: oto Solidarno Republikaska, stowarzyszenie zawizane w celu goszenia, propagowania i obrony rewolucji, rwnoczenie majce na celu nie obalenie rzdu, ale przygotowanie personelu rzdowego, ktry w razie czego mgby zastpi dawny personel, by rzd nadal i bez przerwy mg wykonywa swe zadania. Tak mianowicie rewolucjonici wspczeni rozumiej sw rol. Co za szczcie dla rewolucji, e rzd Ludwika Bonapartego rozwiza Solidarno Republikask. Podobnie jak religia pastwowa jest gwatem nad sumieniem, centralizacja administracyjna jest wytrzebieniem wolnoci. S to ponure instytucje, wywodzce si z szalestwa ucisku i nietolerancji, ktrych zatrute owoce wykazuj mnstwo podobiestwa! Religia pastwowa powoaa do ycia inkwizycj, administracja pastwowa zrodzia policj. Z pewnoci ludzie zdaj sobie spraw, e kasta kapaska, ktra z pocztku bya korporacj mandarynw chiskich, kast mdrcw i uczonych, zachowaa w sobie myl o centralizacji religijnej: nauka, nietolerancyjna zarwno wobec bdu, jak i wobec upodobania do kpiarstwa, susznie aspiruje do przywileju pouczania rozumu. Kasta kapaska korzystaa z tej prerogatywy, dopki programem jej bya nauka, ktra miaa by dowiadczalna i postpowa; utracia j w chwili, gdy znalaza si w sprzecznoci z postpem i dowiadczeniem. Ale eby pastwo, ktrego jedyn si stanowi nauka, nie majce innej doktryny ni teoria plutonu oraz batalionu, eby pastwo - powiadam - wiecznie traktujce ludno jak dziecko, rocio sobie pretensje kosztem tej ludnoci i wbrew niej, a to pod pretekstem rozbienoci midzy jej zdolnociami i jej tendencjami, do administrowania jej majtkami, do orzekania o tym, co jest lepsze dla jej interesw, do wymierzania jej ruchu, wolnoci, ycia: oto co byoby nie do pojcia, co ukazywaoby piekielne machinacje, gdybymy nie wiedzieli, dziki jednorakiej historii wszystkich rzdw, e jeeli wadza stale i zawsze panowaa nad ludem, to dlatego, e lud, niepomny praw adu, stale i zawsze by w tym wspwinny wraz z wadz. Gdy ludziom miujcym wolno mwiem o wolnoci i szacunku dla siebie samych i gdy chciaem ich pobudzi do buntu, to ograniczaem moj przemow do wyliczenia im uprawnie prefekta. Wedug ustawodawcy: Prefekt jest przedstawicielem wadzy centralnej, porednikiem midzy rzdem i departamentem; kieruje dziaalnoci administracji, troszczy si bezporednio przez swe wasne akty o potrzeby suby publicznej. Jako przedstawiciel wadzy centralnej prefekt sprawuje dziaalno dotyczc majtku pastwowego lub nalecego do departamentu i peni dziaalno policyjn. Jako porednik midzy wadz a departamentem podaje do wiadomoci publicznej i wykonuje ustawy, ktre mu przekazuj ministrowie: nadaje moc wykonawcz

5
wykazom podatkowym: vice versa, doprowadza do wiadomoci reklamacje, informacje itd.. Jako kierownik dziaalnoci administracyjnej spenia w stosunku do tych, ktrzy pozostaj pod jego kierownictwem, i podlegych mu bardzo rne funkcje; naley tu: instruowanie, kierowanie, inicjowanie, inspekcja, nadzr, ocena, kontrola, cenzura, reformowanie, napominanie, wreszcie akcja poprawcza, czyli karanie. Jako troszczcy si o potrzeb suby publicznej prefekt dziaa raz jako wyposaony we wadz opiekucz, to znw jako sprawujcy kierownictwo lub wreszcie jako sprawujcy jurysdykcj. Ten, ktremu powierzono sprawy departamentu i pastwa, oficer policji, sdzia, porednik, penomocnik, instruktor, dyrektor, inicjator, inspektor, nadzorca, oceniajcy, kontroler, cenzor, reformator, udzielajcy napomnie, kierujcy akcj naprawcz, opiekucz, intendent, edyl (urzdnik sprawujcy nadzr nad porzdkiem publicznym), sdzia - oto rzd! I powiedz mi, e lud poddany takiej regencji, lud w ten sposb prowadzony na pasku in chamo et freno, in baculo et virga jest ludem wolnym! e ten lud rozumie, co to jest wolno, e zdolny jest jej zakosztowa i korzysta z niej! Nie, nie: taki nard to mniej ni niewolnik, to ko bojowy. Przed uwolnieniem go trzeba w nim obudzi godno ludzk, udoskonali jego pojtno. On sam wam to mwi w naiwnoci swego mylenia: Co by si ze mn stao, gdybym nie by trzymany w cuglach. Nie znam innej dyscypliny ani innego stanu. Znajdcie wyjcie z moich idei, pogdcie ze sob moje upodobania, wprowadcie rwnowag do moich interesw, a nie bd wwczas potrzebowa pana nad sob, bd mg dobrze y jako czowiek niezaleny! Tym sposobem spoeczestwo za wasnym przyzwoleniem obraca si w zamknitym kole. Ten rzd, z ktrego robi ono sobie zasad kierownicz, jest nie czym innym, i ono si z tym zgadza, ni dodatkiem do jego rozumu. Podobnie jak midzy gosem sumienia a tyrani swych instynktw czowiek stworzy sobie mistyczny hamulec, ktrym by ksidz, podobnie jak midzy swoj wolnoci a wolnoci swego bliniego narzuci sobie rozjemc, ktrym by sdzia, tak samo midzy interesem prywatnym a interesem ogu, ktre uwaa za rwnie niemoliwe do pogodzenia, jak swj instynkt i swj rozsdek, poszuka sobie nowego czynnika pojednawczego, ktrym by panujcy. Czowiek jest przeto pozbawiony swego charakteru moralnego i swej godnoci sdzenia. Zrzek si inicjatywy i przez pozbycie si swych zdolnoci sta si nieczystym niewolnikiem szalbierzy i tyranw. Ale od czasw Jezusa Chrystusa, Izajasza, Dawida i Mojesza we wasnej osobie zostao ustalone, e do susznoci nie potrzeba ani ofiary, ani ksidza; przed chwil udowodnilimy, e instytucja sprawiedliwoci stojcej ponad obywatelami jest ze swej istoty sprzecznoci, pogwaceniem umowy spoecznej. Czy dla dopenienia naszych obowizkw spoecznych i obywatelskich trudniej nam bdzie obej si bez wysokiej interwencji pastwa? Ustrj przemysowy - jakemy wykazali - to zgodno interesw wynikajcych z likwidacji spoecznej, bezpatnoci cyrkulacji i kredytu, organizacji si ekonomicznych, powoania do ycia kompanii robotniczych, ukonstytuowania si wartoci i wasnoci. W tym stanie rzeczy, do czego moe jeszcze suy rzd? - po c, do licha, pokuta? - po c sprawiedliwo? Umowa rozwizuje wszystkie problemy. Producent ukada si z konsumentem, stowarzyszony ze swym towarzystwem, chop z gmin, gmina z kantonem, kanton z departamentem itd. itd. Zawsze jeden i ten sam interes wchodzi w ukady, paci dugi i powtarza si w nieskoczono: wci ta sama idea bdzi od

6
kadej zdolnoci duchowej, jako od centrum, ku peryferiom jej atrakcyj. Tajemnica tej rwnoci midzy obywatelem a pastwem, podobnie jak midzy wierzcym a ksidzem, midzy skarcym si a sdzi, tkwi w rwnoci ekonomicznej, ktr wprowadzilimy uprzednio przez zniesienie procentu kapitalistycznego, w stosunkach midzy pracownikiem a przedsibiorc, dzierawc a wacicielem. Doprowadcie dziki wzajemnoci zobowiza do zniknicia tego ostatniego ladu dawnej zalenoci, a ani gminy, ani obywatele nie bd potrzebowali ingerencji pastwa w sprawy kierowania swymi majtkami, administrowania sw wasnoci, budowania portw, mostw, nabrzey, kanaw, drg, zawierania umw o dostawy, agodzenia sporw, instruowania swych pracownikw, kierowania nimi, kontrolowania ich i udzielania im nagany, penienia wszelkich aktw nadzoru, zapobiegania i policji - tylko po to, by ofiarowa swe uwielbienie Najwyszemu - sdzenia swych przestpcw i uniemoliwienia im szkodliwych postpkw, zakadajc, e ustanie pretekstu nie pociga za sob ustania przestpczoci. Koczymy. Centralizacja administracyjna moga mie racj bytu za czasw dawnej monarchii, wwczas gdy krl, uwaany za pierwszego barona krlestwa, przywaszczy sobie na mocy swego boskiego prawa cay wymiar sprawiedliwoci, ca zdolno dziaania, ca wasno. Ale po deklaracjach Konstytuanty po wyraniejszym jeszcze i bardziej pozytywnym ich rozwiniciu przez Konwent dy do tego, eby kraj, a zatem kada miejscowo w swoim zakresie nie miaa prawa sama sob rzdzi, administrowa, sdzi i zawiadywa; pod pretekstem, e republika jest jedna i niepodzielna, odbiera ludowi mono dysponowania swoimi siami; po obaleniu despotyzmu przez powstanie odbudowywa go przy pomocy metafizyki, traktowa jako federalistw i w tym charakterze skazywa na wygnanie tych, co wystpuj w obronie wolnoci i zwierzchnictwa lokalnego - to zadawa kam prawdziwemu duchowi rewolucji francuskiej, jego najautentyczniejszym tendencjom, to zaprzecza postpowi. Powiedziaem i nigdy nie bdzie do razy powtrzy, e system centralizacji, ktry osign przewag w roku 1793 dziki Robespierreowi i jakobinom, jest czym innym ni system przeobraonego feudalizmu: jest to zastosowanie algebry do tyranii. Napoleon, ktry by ostatnim z tych, co przyoyli do tego rk, da temu wiadectwo. Niech Ledru-Rollin o tym pamita: jego ostatnie wystpienie za rzdem bezporednim jest pierwszym krokiem wychodzcym poza ramy tradycji jakobiskiej, jest nawrotem do prawdziwej tradycji rewolucyjnej, podobnie jak protest Ludwika Blanca przeciwko temu, co on nazywa yrondyzmem (yrondyci - ugrupowanie polityczne w okresie rewolucji francuskiej skupiajce przedstawicieli buruazji i inteligencji buruazyjnej, zwolennikw parlamentaryzmu, swobody ycia gospodarczego i wolnoci religijnej), jest pierwszym krzykiem reakcji rzdowej. Konstytucja roku 1793 to yronda, to Danton: system przedstawicielski to klub jakobinw, to Robespierre! Ale Robespierre i jakobini s potpieni: szedziesit lat dowiadcze zbyt dobrze nas nauczyo, czym bya jedno i niepodzielno ich republiki. Co si tyczy konstytucji z roku 1793, to jeeli ona wytyczya ruch ku innemu porzdkowi idei, jeeli moe by poyteczne powoywa si dzisiaj na jej dyspozycje i tendencje, to jednak nie moe ona suy nam za wzr. Duch rewolucyjny postpi naprzd, idziemy rzeczywicie po linii tej konstytucji, ale mamy ju szedziesit lat za sob.

Pierre Joseph Proudhon, 1809 - 1865, francuski myliciel spoeczny. Jeden z twrcw anarchizmu indywidualistycznego. Przeciwnik kapitalizmu, jednoczenie opowiada si za zachowaniem drobnej wasnoci prywatnej.

RED RAT
http://red-rat.w.interia.pl
e-mail: red_rat@interia.pl Artur Wyrwa, skr. poczt. 39, 65-182 Zielona Gra 5 koperta + znaczek za 1,20z = katalog Red Rat