1. Te perkufizuarit e tregjeve dhe instrumenteve financiare Sistemi financiar kerkohet te jete I hapur, fleksibil dhe I efektshem.

Ai mbeshtetet ne 3 funksione themelore: Se pari te mbledhe kursimet e reja dhe ti shfrytezoj ato per nje perdorim qe jep shprese per nje fitim me te larte, Se dyti te monitoroje efektin e perdorimit te bere me pare te kursimeve dhe te disiplinoje menaxheret per perdorimin e kursimeve te mehershme dhe Se treti te krijoje e menaxhoje sistemin e pagesave, likuiditetit dhe shlyerjes se borxheve. Tregu Financiar definohet si vend ku: Tregtohet me forma te ndryshme te aktivit financiar, vend I organizuar ku takohen oferta dhe kerkesa, mekanizem permes te cilit blehet, shitet dhe tregtohet me te etj Pra Tregjet Financiare I definojme si vende te organizuara ku tregtohet me forma te ndryshme te aktivit financiar. Aktivi Financiar ndahet ne : Aktiv Financiar te prekshem ku bejne pjese vlerat fizike dhe Aktivi Financiar JO I prekshem ku bejne pjese vlerat nga te cilat perfitohet ne te ardhmen. Me Nocionin Instrumente Financiare perfshihen te gjitha kerkesat e tregtushme me te cilat nenkupohet qe pronari I saj mund ta shese ate pa vonese ta paarsyshme. Me cmim me te cilin eshte bere mbyllja ditore apo me cmim me te cilin ai ka mund ta bleje. 2. Vendi dhe roli I tregjeve financiare ne ekonomi Cdo sistem ekonomik karakterizohet me disa veqori shquese siq jane: Dinamizmi, Liberalizmi dhe Kompleksiteti. Secili system perballet me ndryshime te cilat e mbajne sistemin ne gjendje jo te ekuilibrit. Por ne kushtet e zhvillimit te ekonomise per nje funksionim normal fleksibiliteti eshte I domosdoshem. Sistemin financiar e perbejne qe nga institucionet dhe pjesemarresit financiare e deri te tregjet dhe instrumentet financiare. Elementet me te rendesishme jane: Tregjet Financiare, pjesemarresit dhe ndermjetesit financiare dhe instrumentet financiare. 2.1. Aktivi real dhe kerkesat financiare Do te fillojme me disa nocione themelore per kapitalin, kursimin dhe formimin e kapitalit real. Pra kemi te bejme me active reale te prekshme dhe paprekshme ku konsiderohet kapitali njerezor dhe sistemet organizative. 2.2. Korniza per analize makroekonomike te rredhes financiare Modeli I pergjithshem I aktivit real dhe I kerkesave financiare na tregon se keto kategori jane ne nje gjendje kontinuele per shkak se Autoritetet monetare ndryshojne oferten per para, Sektori qeveritar arrine suficit ose deficit, efektet e kapitalit te ri te krijuar, Shume active ekzistuese te kapitalit etj Keto pershtatje determinojne oferten dhe kerkesen per letra me vlere dhe eshte me interes per studimin e tregjeve financiare. 2.2.1. Llogaritaria kombetare Llogaritaria Kombetare paraqet dy aggregate kryesore siq jane: Bruto Produkti Vendor I cili paraqet vleren e tregut te gjitha produktev dhe sherbimev te prodhuara gjate nje periudhe te caktuar kohore dhe Te Hyrat Kombetare te cilat paraqesin Shumen e te gjitha llojeve te pagesave. 2.2.2. Rrjedha e llogarise se fondeve Ne rrjedhen e llogarise se fondeve paraqiten : Bruto Kursimet te cilat perfshijne neto kursimet plus fondet e amortizimit ndersa Bruto Investimet me se shumti shkojne me format e kapitalit real. Neto fitimi nga aktivi financiar perfshin: Depozitat e instrumentev financiare, obligacionet qeveritare, interesat e tjere fiks, fondet e aksionev, pensionev etj. 2.2.3. Transaksionet nderkombetare Duhet theksuar se agregatet e Llogaritarise Kombetare, ndikohen nga transaksionet nderkombetare. Transaksionet nderkombetare kane te bejne me pagesat dhe te hyrat nga jasht, dhe diferenca midis eksporteve te mallrave dhe importeve te mallrave quhet bilanc tregtar. As bilanci I llogarise rrjedhese dhe as bilanci I llogarise kapitale nuk mund te konsiderohen legjitimisht si shembuj per te tjeret.

2.2.4. Kurset e kembimit te valutave Meqenese Kosova nuk ka valute te saj kombetare, ndersa Euro eshte vetem si mjet per pagesa ne si shembull do ta marrim dollarin amerikan. Vlera nderkombetare e dollarit percaktohet nga dy masa vlerash. Masa e pare e vleres qe quhet nominale pranon kurset e kembimit ashtu siq jane kuotizuar ne tregjet e parase, ndersa masa tjeter qe quhet reale, perfshine edhe pershtatjen qe I behet shkalles se inflacionit ne SHBA dhe ne secilin vend tjeter perkates. Levizja nderkombetare e kapitalit eshte shume sensitive ne kurset e kembimit te valutave. Pra qdo levizje e kapitalit ndikohet nga shkalla e rrezikut e fluktacionit te kurseve te kembimit valutor. Por ky rrezik mund te anulohet edhe permes intervenimit te bankave qendrore, permes politikave monetare 2.3.2. Huamarrjet Shteterore Supozojme se qeveria harxhon vetem per te punesuarit e saj. Te ardhurat e qeverise te shprehuara me Shumen buxhetore jane rrjedhoje e taksave dhe tatimeve te mbledhura te cilat nuk ndryshohen . Ne rast se qeveria puneson me shum punetore pa e rrit buxhetin ateher duhet ta perdore borxhin.Por ky financim me borxh duhet te kompenzohet nga te ardhurat e shtuara nga taksat. Pra firmat shesin obligacione deri ne momentin kur norma e interesit eshte e barabarte me produktivitetin marxhinal te kapitalit. 2.3.3. Norma Nominale dhe reale e interest Norma nominale e interesit eshte e barabarte me normen reale plus normen e parashikuar te inflacionit. Per shkak te pasigurise te rrjedhes se parase ne te ardhmen huamarresit dhe huadhenesit tentojne me saktesi optimale qe te bejne dallimin ndermjet normes nominale te shprehur ne para dhe normes reale te shprehur ne njesi te sendeve qe mund te blehen ose te shiten. Kur ka inflacion norma nominale do ta tejkaloj normen reale. Huamarresit e dine se gjate inflacionit, kryegjeja dhe interesi qe duhet te paguajne, vlejne me pak shikuar nga aspekti i sendeve qe mund te blehen apo shiten me to. 2.4 Politika Monetare dhe Fiskale Politika monetare eshte nje nga dy metodat kryesore krahas politikes fiskale me te cilen qeveria tenton te ndikoje ne gjendjen e ekonomise. Ne SHBA politika monetare u eshte besuar bordit te guvernatoreve dhe sistemit te rezervave federale. Aktualisht vendimet kryesore per politiken monetare merren cdo tri jave. Perderisa behen publike nderkohe behen shume spekulacione lidhje me ate se qka ka vendosyr komiteti I tregut te hapur. 2.4.1. Oferta per para Aktiviteti kryesore i cdo banke qendrore eshte qe te kontrolloj shtimin e sasise se parase ne qarkullim. Agregatet kryesore monetare jane: -Baza monetare qe eshte e barabarte me qarkullimin e monedhes jashte bankave plus kerkesat depozituese te bankave komerciale ne FED, -M1 eshte i barabarte me bazen monetare, plus kerkesat e depoziteve ne bankat komerciale, qeqet e udhetare, dhe depozitat e tjera te pagueshme, -M2 eshte i barabarte me M1, plus kursimet dhe depozitat afatshkurtera, aksionet, dhe instrumentet e sigurta financiare afatshkurtera, -M3 eshte i barabarte me M2, plus depozitat afatgjata dhe instrumentet e tjera te sigurta afatshkurtera, -L eshte i barabarte me te gjthe asetet likuide, duke perfshire M3, bonot e thesarit, bonot e kursimit dhe letrat komerciale. Sipas Kenjsianeve oferta e parase sherben per determinimin e normes se interesit dhe se normat e interesit nuk ndikojne shume jasht sektorit financiare, ndersa monetaristet konsideronin se sasia e parase ne qarkullikm eshte determinantja kryesore e GDP-se e shprehur ne vleren nominale. 2.4.2. Kerkesa per para Gadishmeria e firmave individuale dhe bizneseve qe te kene ne dispozicion para te gatshme varet nga: 1)Perfitimet e mundeshme qe presin ti kene nga keto para te gatshme, dhe Kosotja opportune. Gjate perdorimit te parave komponentja kryesore e posedimit te parave eshte e njohur si bilanc transaktiv meqenese ai reflekton transaksione qe pronaret presin te bejne ne nje te ardhme te afert. Shume firma marrin dhe shpenzojne para gjate gjithe kohes, por te hyrat dhe te dalat nuk jane domosdo te ekuilibruara, prandaj ne mungese te parave te gatshme, parate duhet te sigurohen qe te mos nderpritet veprimtaria afariste. Dhe nese shikojme agregatin e ekonomive familjare dhe firmave, kerkesa per para paraqitet si funksion i dy variablave: 1)Indikatorit te vleres monetare te transaksioneve dhe 2)Indikatorit te normes relevante te interesit .

2.4.3. Objektivat e politikes monetare Ne shume vende qellimet e politikes monetare jane te pandryshueshme siq eshte shtimi ekonomik joinflator me nje nivel te larte te punesimit ku duhet te merret parasysh gjithsesi bilanci i pagesave. Ne SHBA, ne Japoni dhe ne vendet e tjera te zhvilluara shtimi ekonomik i arsyeshem dhe niveli i tolerueshem i papunesise, perafersisht mund te mbahen ne nje nivel te caktuar nese norma reale e interesit ne afat te gjate, dhe e inflacionit se bashku te jene nen 5%. Autoritete monetare kane ndikim te madh ne normat e interesit afatshkurter, ato nuk do ti ulin normat e interesit aq teper sa te provokojne inflacionin i cili do te sjellte norma te larta nominale te interesit. Qellimi eshte qe te vihet te parandalohet ikja nga dora e situates konfliktuoze, dhe jo te parandalohet recesioni plotesisht. Reduktimi normal i normave te interesit ne recession ka nje pasoje tjeter te rendesishme per tregjet financiare. Poseduesit e letrave me vlere te thesarit dhe te obligacioneve i mirepresin lajmet e pakendshme rreth ekonomise, sepse normat e uleta te interesit e ngrisin vleren e investimeve te tyre. 2.4.4. Politika fiskale dhe buxheti qeveritare Politika fiskale ka te beje me veprimet e qeverise qe te ndryshojne nivelin dhe strukturen e shpenzimeve publike dhe te te hyrave nga tatimet dhe taksave. Te hyrat nga tatimet dhe taksat p.sh do te rriten kur ekonomia gjindet ne ekspansion edhe pse normat e taksave dhe tatimeve mbesin te njejta. Por duhet theksuar se vetem ndryshimi i normave te tatimeve dhe te taksave paraqet nje shembull te politikes fiskale. 1)Suficiti ose deficiti ne sektori publik, normalisht e ndryshon oferten e letrave me vlere te qeverise per sektorin jopublik, 2)Politika fiskale mund te ndryshoje nivelin e aktivitetit ekonomik ne sektorin privat, ne kete menyre e ndryshon bilancin midis burimeve dhe harxhimeve te fondeve ne ekonomi ne teresi. Nderlidhja midis politikes monetare dhe fiskale eshte i shkurter, sepse ne shume vende industriale ky interaksion eshte minimal, ndersa B.Q nuk e kane per obligim te ndihmojne financimin e deficitit buxhetor duke i ruajtur keshtu normat e ulta te interesit.