Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Sosyoloji Anabilim Dal

SOSYALST FEMNST KAKTS VE MEKTUP DERGLERNN TOPLUMSAL CNSYET ROLLER KONUSUNDA VERDKLER MESAJLARIN DEERLENDRLMES

Aslhan Kabaday

Yksek Lisans Tezi

Ankara, 2007

SOSYALST FEMNST KAKTS VE MEKTUP DERGLERNN TOPLUMSAL CNSYET ROLLER KONUSUNDA VERDKLER MESAJLARIN DEERLENDRLMES

Aslhan Kabaday

Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Sosyoloji Anabilim Dal

Yksek Lisans Tezi

Ankara, 2007

BLDRM
Hazrladm tezin tamamen kendi almam olduunu ve her alntya kaynak gsterdiimi taahht eder, tezimin kat ve elektronik kopyalarnn Hacettepe niversitesi Sosyal Bilimler Enstits arivlerinde aada belirttiim koullarda saklanmasna izin verdiimi onaylarm:

Tezimin tamam her yerden eriime alabilir. Tezim sadece Hacettepe niversitesi yerlekelerinden eriime alabilir. Tezimin yl sreyle eriime almasn istemiyorum. Bu srenin sonunda uzatma iin bavuruda bulunmadm takdirde, tezimin/raporumun tamam her yerden eriime alabilir.

10/09/2007

Aslhan KABADAYI

ZET

KABADAYI Aslhan, Sosyalist Feminist Kakts ve Mektup Dergilerinin Toplumsal Cinsiyet Rolleri Konusunda Verdikleri Mesajlarn Deerlendirilmesi, Yksek Lisans Tezi, Ankara, 2007.

inde bulunduumuz kltrde feminizmin kadnlar iin ne anlamlar tadn, bu anlamlarn nasl yaratldn ve retildiini anlamak olduka nemlidir. Buradan hareketle bu almada, Sosyalist Feminist Kakts ve Mektup adl dergiler incelenerek szkonusu dergilerdeki kadn imgelerinin tespit edilmesi amalanmtr. Mays 1988-Eyll 1990 tarihleri arasnda yayn yapan Sosyalist Feminist Kakts dergisi, sosyalist feminist dnce arlkl kadnlara ynelik fikir dergisidir. Kendilerini slamc olarak niteleyen kadnlar tarafndan karlan siyasi ierikli dier dergi Mektup ise, yayn hayatna 1985 ylnda balam, zaman zaman yaynlanmaya ara vermi olsa da halen yaynlanan bir dergidir.

Bu almada, nce feminizmin geliimi tarihsel balam ierisinde deerlendirilmi, ardndan bireyin toplusal cinsiyete ilikin tutumlar nasl kazandna ve rettiine deinilmitir. Daha sonra, dnemsellik gznnde bulundurularak, Sosyalist Feminist Kakts ve Mektup dergilerinde verilen toplumsal cinsiyet temelli kimlikler ile bu kimliklerin yeni koullara nasl uyarland, deitirildii ve retildii nitel karlatrma yntemi ile incelenmitir.

alma, Sosyalist Feminist Kakts ve Mektup dergilerinin, kapitalist sistemde kadnn ezilmekte, itibar grmemekte ve ikinci plana atlmakta olduuna ynelik mesajlar ierdii iddias tamaktadr. Bu balamda, her iki dergide de kapitalist sistemde kadn cinselliinin istismar edildii, kadnn kimliksizletirilerek metalatrlmakta olduu ve bunun sonucunda kadna sadece tketici olarak yaklalmakta olduuna ynelik mesajlar vardr. deolojik farkllklarndan dolay konular ele al biimleri ve deerlendirmeleri asndan

ii

farkllklar gzlense de her iki yayn organ, kapitalist sistemin, kadnn geri planda kalmasnda ve ezilmesinde nemli bir etken olduunu belirtmitir.

Anahtar Szckler: Toplumsal Cinsiyet, Cinsiyeti Sistem, Kadn Sorunu.

iii

ABSTRACT
KABADAYI Aslhan, The Evaluation of the Messages Given by the Socialist Feminist Kakts and Mektup Magazines Concerning the Gender Roles , M.A. Thesis, Ankara, 2007.

In our culture, it is extremely important to understand what feminism means to women and how these meanings are created and produced. Setting out from this point, in the present study, the Socialist Feminist Kakts and Mektup magazines are examined with the aim of determining womens images in these magazines. Socialist Feminist Kakts magazine, published between May 1988-September 1990, is a magazine aimed at women with a socialist feminist perspective. As for another political magazine published by women, who describe themselves as Islamist, the Mektup Magazine started to be published in 1985, and despite some intervals, still continues to exist.

In the present study, first of all, the development of the feminist thought has been evaluated in its historical context, and then, how the individual gains and produces the attitudes concerning gender has been touched on. Afterwards, taking into consideration the diverse periods, gender roles and how these roles are adapted to new conditions, how they are changed and produced in the Socialist Feminist Kakts and Mektup magazines have been examined through the qualitative comparison method.

This study claims that the Socialist Feminist Kakts and Mektup magazines convey messages that women are suppressed, not respected and treated as second-class people in the capitalist system. In this context, in both magazines, the messages conveyed are that womens sexuality is exploited, women are materialized and lost their identities, thus, they are approached only as customers. Even though there are observed differences in taking up and evaluating the issue by them, both magazines stress that capitalist system is an important factor in the suppression and backward status of women.

iv

Key Words: Gender, Sexist System, Woman Question.

NDEKLER

zet..i indekiler....v

BRNC BLM GR

1.1. Aratrmann Alan ve Kapsam.....1 1.2. Aratrmann Konusu.2 1.3. Aratrmann nemi...3 1.4. Aratrmann Amac...4 1.5. Aratrmann Metodu.4 1.6. Aratrmann Sorunsal..5

KNC BLM DNYADA VE TRKYEDE FEMNST HAREKET

2.1. Dnyada Feminist Hareket ve Toplumsal Cinsiyet......6 2.1.1. Feminizmin Douu ve Dnyada Feminist Hareket...6 2.1.2. Toplumsal Cinsiyet.....7 2.2. Trkiyede Feminist Hareket.....12 2.2.1. Osmanlda Kadn Hareketi......12 2.2.2. Cumhuriyet Dnemi Kadn Hareketi....19 2.2.3. II. Dalga Feminizm...22

vi

2.2.4. 1990lardan Gnmze Feminizm....25 2.3. Feminist Dnce Teorileri.29 2.3.1. Liberal Feminizm30 2.3.2. Radikal Feminizm...31 2.3.3. Marksist Sosyalist Feminizm..32 2.3.4. Kltrel Feminizm..34

NC BLM KAKTS VE MEKTUP DERGLERNDE KADIN MGES

3.1. Sosyalist Feminist Kakts Dergisi......36 3.1.1. Sosyalist Feminist Kakts Dergisi ve Yazarlar.....36 3.1.2. Rportaj Konular ve Kiileri....38 3.1.2.1. Feminizm ve Kadn Hareketi...38 3.1.2.2. Kadn Olmaktan Kaynakl Sorunlar..40 3.1.2.3. Siyasette Kadnn Yeri..42 3.1.3. Okuyucu Mektuplarnda lenen Konular...43 3.1.3.1. Kakts Dergisinin Amac..44 3.1.3.2. Sosyalist Feminist Hareket....45 3.1.3.3. Cinsiyeti Yaklamlar..46 3.1.3.4. Kadn Olmaktan Kaynakl Sorunlar..46 3.1.4. Protesto Konular ve Faaliyetler.48 3.1.4.1. Basn Yayn Alanna Ynelik Faaliyetler.48 3.1.4.2. Siyasi Alana Ynelik Faaliyetler..49

vii

3.1.4.3. Cinsiyeti Uygulamalara Ynelik Faaliyetler...55 3.2. Mektup Dergisi...59 3.2.1. Mektup Dergisi ve Yazarlar....59 3.2.2. Rportajlar Konular ve Kiiler....60 3.2.2.1. Gncel Siyasi Konular....60 3.2.2.1.1. Rusyann Afganistan gali.60 3.2.2.1.2. Kimyasal Silah Kullanm.....61 3.2.2.1.3. Yayn Alanna Ynelik Yasaklar ve Mahkumiyetler....62 3.2.2.1.4. Trban Meselesi...63 3.2.2.1.5. Filistin- srail atmas...64 3.2.2.2. slam Dini ve Kadn...64 3.2.3. Okuyucu Mektuplar.66 3.2.3.1. slam Dini ve Kadn.67 3.2.3.2. Gncel Siyasi Konular.71 3.2.3.3. Medya ve slam Dini....71 3.2.4. Protesto Konular ve Sergilenen Pratikler72 3.2.4.1. slam Dini ve Kadn....72 3.2.4.2. Gncel Siyasi Konular....73 3.3. Sosyalist Feminist Kakts ve Mektup Dergilerindeki Kadn mgelerinin Karlatrlmas..76 3.3.1. Cinsiyeti Sistem..76 3.3.2. Erkek Egemenlii..78 3.3.3. Feminizm ve Sosyalist Feminizm.81 3.3.4. Kadn-Ana-E zdelii...83

viii

3.3.5. Kadn Kimlii...84 3.3.6. Kadn Olmaktan Kaynaklanan Sorunlar...86 3.3.7. Dayak ve Dayaa Kar zm nerileri....87 3.3.8. Doum Kontrol ve Krtaj...88 3.3.9. Irza Geme-Tecavz.....89 3.3.10. Hukuksal Dzenlemelerde Kadnn Yeri....90 3.3.11. Basnda ve Reklamlarda Kadn mgesi...91 3.3.12. niversiteli Kadn rencilerin Sorunlar......93

DRDNC BLM SONU VE DEERLENDRME

4.1. Sonu ve Deerlendirme.....95 5. Kaynaka..104

1. BLM: GR

1.1. ARATIRMANIN ALANI VE KAPSAMI

Feminizm ve kadn sorununun kamusal alanda nemli bir yer igal ettii, dnyada 1960lardan sonra, Trkiyede ise 1980ler sonras dnemde kadnlar; kadn sorunu, toplumsal cinsiyet ve cinsiyeti kalp yarglar gibi konular sorgulayarak kadnlarn toplumdaki konumunun nemli bir politik konu olduunu dile getirmekte baarl olmu ve feminizmi politik sylemin bir paras haline getirmitir. Bu srete feminizm, devlete muhalif iki ideoloji ile, sol ve slami sylemlerle, ayn politik alan paylam ve bu ideolojiler kanlmaz olarak Trkiyedeki feminist konular ve talepleri biimlendirmede etkili olmutur.

Trkiyede 1980li yllardan itibaren feminizmin; kadnlarn ezilmesi ve toplumsal cinsiyet ile ilgili eitli konular zellikle medyann etkisi ile kamusal alanda gndeme getirmesi, feminist dncelerin ve politikalarn yaylmasnda nemli bir rol oynamtr. Ayn zamanda feminizme yeni tanmlar da getirmitir. inde bulunduumuz kltrde, feminizmin kadnlar iin ne anlamlar tadn ve bu anlamlarn nasl yaratldn ve retildiini anlamak olduka nemlidir. Buradan hareketle, bu almada, sz konusu bu tanmlar hazrlayan, gndeme getirip tartmaya aan ve geni bir okuyucu kitlesine ulatran dnemin dergilerinden olan Sosyalist Feminist Kakts ve Mektup dergilerinde toplumsal cinsiyet temelli kimlikler ile bu kimliklerin yeni koullara nasl uyarland, deitirildii, yeniden oluturulduu ve retildii karlatrmal olarak incelenecektir.

Medyann bize sunduu imgeler, dnyaya bak amz ve deer yarglarmz ekillendirmeye yardm eder; erkekliin ve kadnln anlamlarnn retilmesi srecine katkda bulunur, ideal kadn ve erkek imgelerini tanmlar. Nasl giyineceimizi, nasl grneceimizi ve tketeceimizi, hkim kltrel deerlere nasl uyum salayacamz gsterir. Kadn dergileri, kadnlarn kendilerini ve dnyalarn yeniden tanmlamak,

kimliklerini tartmak, hedeflerini ve umutlarn dile getirmek iin kullandklar balca

aralardan birisidir. Bu nedenle bu almada, hem feminist politikalarn, hem de egemen kltrn biimlendirdii kadnlara ait ilgi alanlar arasndaki etkileime k tutmak amacyla, kadnlar tarafndan hazrlanan, yazlan ve yine kadnlarn tkettii Sosyalist Feminist Kakts ve Mektup dergileri incelenecektir.

Drt ana blmden oluan bu almann birinci blmn giri ksm oluturmaktadr, bu blmde aratrmann alan ve kapsam, aratrmann konusu, aratrmann nemi, aratrmann amac, aratrmann metodu ve aratrmann sorunsal yer almaktadr.

almann ikinci blmnde ncelikle, feminist dncenin geliimini tarihsel balam ierisinde deerlendirerek feminist hareketin iinde olutuu politik alan hakknda bilgi verilmi ve ardndan bireyin sosyalleme srecinde toplusal cinsiyete ilikin tutumlar nasl kazandna, rettiine ve yeniden rettiine deinilmitir.

nc blmde, Sosyalist Feminist Kakts ve Mektup dergilerinin ele ald konular hakknda bilgi verilmi, feminizmle olan ilikilerini ve etkileimlerini vurguladktan sonra dergide toplumsal cinsiyet imge ve mesajlarn temsil edilme biimleri ve yeniden nasl ina edildii karlatrmal olarak ele alnmtr.

Son blmde ise, sonu ve deerlendirme ksm yer almaktadr.

1.2. ARATIRMANIN KONUSU

Bu aratrmada, ok genel olarak, dnyada ve Trkiyede gelien kadn hareketi irdelenmi; Trkiyedeki kadn hareketi tarihsel ve sosyolojik olarak ele alnmtr. Buna bal olarak, aratrmada 1990larda feminizmin Trkiyede nasl tanmland, temsil edildii, poplerletii ve yeniden retildii feminist hareketin tarihi ile Sosyalist Feminist Kakts ve Mektup dergilerinde yer alan kadn imgeleri zerinden incelenmektedir. Mays 1988Eyll 1990 tarihleri arasnda yayn yapan Sosyalist Feminist Kakts dergisi sosyalist

feminist dnce arlkl kadnlara ynelik bir fikir dergisidir. Sosyalist Feminist Kakts dergisi, ideolojik farkllklarn ortaya koyarak kendilerini hem feminist hem de sosyalist olarak tanmlamtr. Feminist pratiklerle sosyalist kuram arasndaki balantlar zerinde durarak toplumda kadnn yerini anlamaya ve anlatmaya almtr. Kadnlarn kaleminden kan siyasi ierikli bir dier dergi Mektup dergisi ise yayn hayatna 1985 ylnda balam, aralklarla yayn hayatna devam etmi ve yaynlanmaya halen devam etmektedir. slamc kadnlar tarafndan kartlan Mektup dergisinde, kadnn e, anne ve yuva kurucu rollerinin yani, kadnn zel alandaki rolnn, dier tm rollerin stnde olduu vurgulanmakla beraber ayn zamanda, dergi kadnn bu zel alandaki geleneksel rollerinin belli ynlerine eletirel bakmaya almtr. ncelenen bu her iki derginin kadn ve toplumsal cinsiyeti ele al biimleri, kadn kamusal ve zel alandaki konumlandrmalar asndan farkllklarn yan sra benzerlikleri de bulunmaktadr. Aratrmann konusu da bu farkllklar ve benzerlikleri karlatrmal niteliksel aratrma yntemi ile incelemektir.

1.3. ARATIRMANIN NEM

Kadn dergileri, kadnlarn kendilerini ve dnyalarn yeniden tanmlamak, kimliklerini tartmak, hedeflerini ve umutlarn dile getirmek iin kullandklar nemli mekanizma ve aralardan birisidir. Bu balamda, Sosyalist Feminist Kakts ve Mektup dergileri kadnlarn kendilerini ifade etmelerinde nemli rollere sahip olmulardr. Bu dergiler, bir yandan mcadele perspektifinin belirlenmesinde nemli roller stlenirken, te yandan hareketin kitlesellemesini salamada yararl aralar olmutur. Sosyalist Feminist Kakts ve Mektup, Trkiyenin iki farkl fikir grubunu temsil etmektedir. Sosyalist Feminist Kakts dergisi, sosyalist feminist bir evrenin sesini duyururken, Mektup dergisi kendilerini slamc olarak adlandrlan kesimin fikir ve eylemlerini kamuoyuna duyurmaktadr. Bu aratrma ile, iki farkl grup arasndaki yaknlklar ve farkllklar da ortaya kmaktadr. Her iki fikir grubunun kadn meselesine yaklam, kadna toplum iinde bitikleri rol ve kadn meselesine getirdikleri zm nerileri farkl farkl dzlemlerde ifadelerini bulmaktadr.

1.4. ARATIRMANIN AMACI

Sosyalist Feminist Kakts ve Mektup dergilerinin incelenmesi ile sz konusu dergilerdeki kadn imgeleri tespit edilmeye allmtr. Derginin ke yazlarndan, haberlere, yaplan rportajlardan okur mektuplarna dein, her sayfasnda eitli kadn imgelerine ulamak mmkn olmutur. Bu aratrma ile iki farkl dnya grnn temsilcisi olan Sosyalist Feminist Kakts ve Mektup dergilerinde ifade bulan kadn imgeleri zerinde durulmaya allmtr.

1.5. ARATIRMANIN METODU

Bu alma ncelikli olarak konu ile ilgili literatr taramasna dayanmaktadr. Buna gre, alma ve bulgularn nemi, tarihsel bir mantk ve dizge iermektedir. alma, konuya ilikin bilginin durumu, snrlar ve sunulacak aratrmann buna eklemeyi amaladklaryla ilgili karlatrmal niteliksel bir aratrma yntemine dayanmaktadr. Ele alnan

dergilerde kadna ynelik verilen kavramlarn, anlamlarn, imgelerin ve mesajlarn nasl yaplandn ayrntl bir biimde incelemek iin nitel karlatrma yntemini kullanmak nemli bir fayda salamtr. ki ayda bir karlan Sosyalist Feminist Kakts dergisi Mays 1988 ve Eyll 1990 yllar arasnda faaliyet gstererek 12 say yaynlamtr. Aylk bir dergi olan Mektup dergisi ise 1985 ylndan itibaren aralkl olsa da yayn hayatna devam etmektedir. Aratrmada dnemsellik gznnde bulundurularak Mektup dergisinin Sosyalist Feminist Kakts dergisi ile ayn dnem ierisinde km saylar ele alnmtr. Bu balamda, Sosyalist Feminist Kakts ve Mektup dergilerinde yer alan kadn imgeleri kullanma sklklarna gre konu balklarna ayrlmtr. Bu konu balklar ounlukla birbirleriyle ilikili ve balantl konulardan olumaktadr. Dergilerde yer alan kadn imgeleri konu balklarna ayrldktan sonra bu imgelere ynelik ne tr anlamlarn ve mesajlarn verildii analiz edilmi ve deerlendirilmitir.

1.6. ARATIRMANIN SORUNSALI

Bu alma farkl dnya grlerine sahip Sosyalist Feminist Kakts ve Mektup dergilerinde, kapitalist sistemin hakim olduu toplumlarda kadnn ezilmekte, itibar grmemekte ve ikinci plana atlmakta olduuna ynelik mesajlar ierdii iddias tamaktadr. Her iki fikir grubunun kadn meselesine yaklam, kadna toplum iinde bitikleri rol ve kadn meselesine getirdikleri zm nerileri farkl farkl dzlemlerde ifadelerini bulsa da her iki dergide de kapitalist sistemde kadn cinselliinin istismar edildii, kadnn kimliksizletirilerek metalatrlmakta olduu ve bunun sonucunda kadna sadece tketici olarak yaklalmakta olduuna ynelik mesajlar vardr. Tez kapsamnda bu mesajlar incelenmecektir.

2. BLM: DNYADA VE TRKYEDE FEMNST HAREKET

2.1. DNYADA FEMNST HAREKET ve TOPLUMSAL CNSYET

2.1.1. Feminizmin Douu ve Dnyada Feminist Hareket

Feminizm, "Kadnlarn toplum iindeki grevlerini geniletmeyi ama edinen doktrin" olarak aklanmaktadr (Meydan Laurousse,c.4,s:581-582). Feminizm; temelde kadn ile erkek arasndaki iktidar ilikisini deitirmeyi amalayan siyasi bir harekettir. Feminizm; kadn erkek arasndaki ilikiyi aile, eitim, i, siyaset, kltr ve tarihe kadar geni bir yelpaze iinde sorgular.

Kadnlarn toplum iindeki roln ve haklarn geniletmeyi ngren bir doktrin olarak tanmlanan feminizmin ortaya k 18. asrn sonlarna rastlar. Latince kadn anlamna gelen femine szcnden tretilen feminizm, esas itibariyle, Fransz ihtilali yllarnda 1791de Olympe de Gougesin Kadn Haklar Beyannamesi ile ortaya kmtr (Sevim,2005:7).

Feminizmin pek ok anlam vardr. Kltrleraras bir bak asndan ele alndnda daha da karmak bir kavram halini alr. Kltrel ve tarihsel balamnn yan sra herhangi bir corafyada feminist dncenin geliimi feminizmin toplumsal, politik ve ekonomik alandaki konumuyla da ekillenir (Schoeder,2007:46).

Tarihsel sre iinde feminist hareket, ilk olarak, Avrupa lkelerinde benzer sosyoekonomik koullarda domu olmakla beraber, her lkenin kendi zgn koullarn yanstmtr. On sekizinci yzylda ortaya kan lk Dalga Feminist Hareket, kadn ve erkek eitliine yapt vurgu ile daha ok bir medeni haklar mcadelesi iinde olmu, liberal-eitliki izgide gelimitir.

kinci Dnya Savandan sonra ayrma srecine giren feminizm iin esas krlma noktas 1960larn sonu olmutur. lk dalga feminist hareketin eitliki bir perspektifle insan olarak ele ald kadn, bu dnemde farkl bir cins olarak ortaya km, vurgu eitlikten farklla kaymtr. kinci Dalga Feminist Hareket, hukuki eitlik ve soyut hak taleplerinin tesine geerek tarihsel, isel ve dilsel kkenleri ile cinsiyeti toplum yapsn sorgulamtr. Kiisel olan politiktir slogan ile de bu cinsiyeti toplumsal yapnn kadnlk deerleri erevesinde dntrlmesini hedeflemitir.

2.1.2. Toplumsal Cinsiyet

Cinsiyet, kadn ve erkein sosyo-kltrel adan tanmlanmasn, toplumlarn kadn ve erkei birbirinden ayrt etme biimini ve onlara verdii toplumsal rolleri ifade etmektedir. Cinsiyet ile toplumsal cinsiyet arasndaki ayrm, kadnlarn, erkeklerin hkm altndaki ikincil konumunu kadnlarn anatomilerine dayandran genel eilimle ba etmek iin ortaya konmutur. Yllar boyunca toplumda kadnlara ve erkeklere atfedilen farkl zelliklerin, roller ve statlerin biyolojik olarak belirlendiine, bunlarn doal, dolaysyla da deitirilemez olduuna inanlmtr (Bhasin,2003:1).

Toplumsal cinsiyet, kadn ve erkein biyolojik farkllklar dndaki ayrmlarna ilikin bir bilgidir. Bu bilgi tek, mutlak, doru, veri bir bilgi deildir. Cinse dayal toplumsal farkllklar kurgulanrlar. Bu kurgulanma sonucudur ki; her bilgi gibi, toplumsal cinsiyetin bilgisi de toplumsal rgtlenmeden ve iktidar egemenlik ilikilerinden bamsz olarak dnlemez (Scott,2007:3-5).

Her toplum; bir erkek ya da kadn, farkl nitelikleri, davran modelleri, sorumluluklar, haklar ve beklentileri olan bir erkek ve kadna, eril ve diile yava yava dntrr. Biyolojik cinsiyetten farkl olarak erkeklerin ve kadnlarn toplumsal cinsiyet kimlikleri psikolojik ve sosyolojik yani tarihsel ve kltrel olarak belirlenmitir (Bhasin,2003:2).

Kadn ve erkekten, kadn ve erkek olduklar iin, toplumsal cinsiyet rolleri beklenmektedir. Bu beklentiler, kadnlar iin daha ok evlilik ve analk ile zdeleirken erkeklerde durum daha farkldr. Evlilikle birlikte kadn, ilk olarak evi idare etme sorumluluunu almaktadr. Dier beklentiler ise, huzuru salama, nazik olma, hizmet etme gibi beklentilerdir. Erkein; ite, sporda ve yapt birok eyde kadna gre daha baarl olmas, kararlar almas, cinsellikte stn veya kontrol eden taraf olmas, sakin, soukkanl, kontroll, birok

durumda sert olmas, bamsz, agresif, baat, rasyonel, cesur, kararl ve gl olmas erkekten beklenenlerdir. Dier yandan kadndan, duygusal, hassas, nazik, anlayl, sakin, uysal, sevecen, yetitirici, sezgili ve memnun edici olmas beklenmektedir. Kadn, e, anne, hemire, retmen iken ayn zamanda erotik, bakml, dzgn, zarif bir vcuda sahip olmaldr. Kadn ve erkekten beklenen toplumsal cinsiyet rolleri, toplumsal normlara uygun olarak birbirine kart eler tamaktadr. Erkekten beklenen davranlar, yksek dzeyde eril zellikler tarken, kadnn davranlar iin feminen zellikler beklenmektedir (Demirciolu,2000:25-26).

Hem gnlk yaam hem de kltrel semboller, erkek egemenlii tarafndan kuatlmaktadr. Erkekler, dnme ve iletiim arac olan dil, din, kitle iletiim aralar ile kadnlardan daha deerli ve daha ok otoriteye sahip klnmlardr. Kadnlarn eilimleri de rollerin ayrmlamasn glendirmektedir. Kk yalardan itibaren iselletirilmi olan deerler, kadn ve erkei bu beklentiler erevesinde davranmaya yneltmektedir. Bu konuda yaplan birok aratrma, kzlarn genelde yeteneklerini azmsama, kmseme eiliminde olduunu gstermektedir (Demirciolu,2000:28).

Tarih boyunca grnen tm toplumlarda bireylerin davranlarn, ilikilerini, eylemlerini belirleyen, snrlayan, kontrol eden kurallar var olmutur. Bunlar yazl veya yazsz olabilirler, ortak zellikleri insanlarn ne dnp ne dnmemeleri, ne syleyip ne sylememeleri gerektiini saptayc nitelikte olulardr. Bunlar yeler arasndaki davrann btnlne, dzenliliine ve tahmin edebilirliliine ait bir lt salarlar. Keyfi davranlara ve toplumsal bozulmalara yol aabilecek eylemler kurumsal olarak

engellenmeye allr. Bireylerin grup normlarna uymasn salayan sreler belirtilir (Demir,1988:31).

Toplumun dzenlenmesini ve toplumsal uyumu salayan toplumsal kontroln aralar yasalar, gelenekler, ahlak, din vb. olarak tanmlanmtr. Bunlar, birbirlerini destekleyici ve her biri birbirine bal yaptrmlar ile i ie gemilerdir.

Toplumsal yaptrmlar araclyla salanan toplumsal kontrol bireyin belirli davran biimlerine tepki gstermeyi renmesi ve buna gre ait olduu toplulukla uyumunun gereklemesi ile salanmaktadr.

Bireyin toplumsal rollerinden biri olan cinsiyet rolleri de toplumsal btnln ve kararlln devam edebilmesinde ilevsel neme sahiptir. Cinsel rol geliimi yaamn her aamasn kapsamakta ve birok deikenden etkilenmektedir.

Toplumsal cinsiyet rollerinin renimi yaamn her aamasn kapsamaktadr. rnein kzlar, yaamlarnn ilk yllarndan itibaren baml olarak yetitirilir ve yaamlarnn her aamasnda rolleri ile ilikili olarak handikapla karlarlar. Kurumsallam kalplar, ocuklarn bakmndan sorumlu olan bir kiilik yapsn kadna motive ederek erkek egemenliinin yeniden retilmesine yol amaktadr. Bu durum, kurumsal ve kltrel aralar ile yeniden retilmektedir. ocuk doduu andan itibaren toplumsal cinsiyet rolleri nce anne tarafndan daha sonra eitim kurumlar ve kitle iletiim aralar sorumluluunda ocua pekitirilmektedir. Kadn ve erkek ounlukla farkl aktivitelere ve ekonomi dnyasnda farkl alanlara yneltilmektedir. ok da basit olmayan bir farkllkla kadna ve erkee ayrlan sosyal roller, onlar farkl ekilde deerlendirmekte ve dllendirmektedir. rnein igcne katlan kadn, hem erkeklerden farkl hem de daha az nemli olarak tanmlanan ileri srdrmektedir. Bununla birlikte kadn, hayatnn tm evrelerinde emek harcar ve toplumsal sistemin yeniden retimi, toplumsallamann yeniden retimi, emein uygun biimde bakm ve beslenmesi gibi, maddi, biyolojik ve toplumsal yeniden retimi srdrr (Demirciolu,2000:26-27).

10

Yeni doan ocuun biyolojik bir cinsiyeti vardr ama henz toplumsal bir cinsiyete sahip deildir. ocuk byrken toplum da, ocuun nne cinsiyete uygun bir kurallar, ablonlar ya da davran modelleri dizisi koyar. Belirli toplumsallatrma etkenleri zellikle aile, medya, arkada gruplar ve okul- sz konusu bu beklentileri ve modelleri somutlatrarak ocuun bunlar sahiplenecei ortamlar hazrlar. Bunun yan sra eitli renme mekanizmalar da iin iine girmektedir: koullanma, retim, model alma, zdeleme gibi. Toplumsal modeller ya da kurallar az ya da ok iselletirilirler (Kaypakolu,2004:21).

Aile, toplumu oluturan, toplumsal yaama ilikin deer yarglarnn olutuu, bireylerin davranlarnn iinde ekillendii en temel birim olup, devletlerin de sosyal politikalarnda temel ald bir kurumdur.

Kadnlar egemenlik altna alan eril motifler, kurumsal yapdan dolay cinsiyet rollerini aile iinde ayrarak kadna annelik roln vermektedir. Bylece kz ocuk, aile iinde anne roln renerek byr ve aslnda kurumsal yapnn dayatm olduu bu role odakl bir yaam srdrr (Demirciolu,2000:25).

Aile, ocuklarn yetitirilmesi srecinde cinsler arasndaki toplumsal cinsiyet eitsizliinin yeniden retilmesinde nemli bir role sahip olmaktadr. Aratrmalar, farkl beslenme ve bakm sonucu kz ocuklarnn erkek ocuklara gre daha az gda aldklarn, erkek ocuklarn kz ocuklardan daha fazla alandn, 1-4 ya aras ocuk lm oranlar iinde kz ocuk lm oranlarnn erkek ocuk lm oranlarna gre daha yksek olduunu ve okula kaydedilmeyen ocuklarn 2/3nn kz ocuk olduunu gstermektedir

(Demirciolu,2000:28).

Ailenin sahip olduu kaynaklar, otorite, stat, hizmet ve bilgi ile birlikte yeni nesile aktarlmaktadr. Dier bir deyile aile iindeki kontroln maddi boyutu yannda manevi boyutlar da bulunmaktadr. zellikle baz kavramlar kurumsal yapnn bir dayatmas olarak kadn zerinde daha ok bask yapc bir zellie sahiptir. Namus, ayp gibi

11

kavramlar aile ii ilikilerde zellikle kadn iin toplumsal cinsiyet rollerinin yeniden retilmesi anlamn tamakla birlikte aile onurunun korunmas asndan da nem kazanmaktadr. Aile onurunu savunmak, erkein sorumluluu altnda iken kadn ve ocuklarn aile yesine bal geimleri de bu onurun namus ve ayp kavramlar temelinde korunmasna baldr (Demirciolu,2000:29).

Hem aile hem de eitim sistemi insanlar, mesleki dnyaya hazrlamaktadr. Kadnlar genel olarak bu kurumlarn hem aile hem de eitim- her ikisinde de yksek bir grnrle sahiptir. Kadnlarn yksek eitime daha az katlmalar tam da asli rol olan ailevi roln destekleyici olduu iddiasn yanstmaktadr. Kadnlarn yksek eitimden yoksunluu onlarn ekonomik gten yoksunluunu da dourmaktadr. Kurumsal cinsel ayrmn eitli kalplar, ak bir ekilde glendirilmektedir. Kadnn alma yaamna katlmnn artmas da daha az cinsel katmanlamay garantilememektedir. Bununla birlikte kadnlarn iyi bir eitim almas, kocalarnn otoritelerine boyun emesi gerekse bile daha fazla eitlik salayaca savunulmaktadr (Demirciolu,2000:30).

Toplumsal cinsiyeti reten ve yeniden reten sreler hibir zaman sona ermez. Toplumsal cinsiyetin bilinli bir kimlik olmamasna karn, evremizdeki mesaj ve anlam yaplarna ilikin olarak srekli oluturulur. Bu srete, zellikle televizyonun ok yaygn ve geni kesimlerin en nemli elenme/bilgilenme arac olmas ve insanlarn yaamlarnn nemli bir blmn televizyon izleyerek ya da gazete ve dergi okuyarak geirmeleri nedeniyle, medyann rol nem kazanmaktadr. Toplumsal cinsiyet balamnda medya, erkek ve kadn imajn aktarmaktadr. Bu imaj, cinsiyet rollerini biimlendiren, kltrel deer ve beklentileri yanstmaktadr. Neyin dikkate deer olduunu ve toplumun neleri grmesi ve duymas gerektiini belirleyerek, medya nemli bir ilev stlenmektedir. Medyann kadn ve erkek betimlemeleri, toplumda, cinsiyetin yaygn bir biimde paylalan tanmlarnn, olumasna, srdrlmesine ya da deimesine neden olabilmektedir (Kaypakolu,2004:9394).

12

2.2. TRKYEDE FEMNST HAREKET

2.2.1. Osmanlda Kadn Hareketi

Osmanl kadnlar, erken Osmanl dneminde toplumsal rolleri asndan nemli bir yer igal etmektedir. slam dininin kadn erkein hizmetinde konumlayan dogmas, henz imparatorluun sosyal yaamna nfuz etmemitir. Eski Trk yaantsnn bir uzants olarak kadn, erkek gibi toplumda saygn bir konuma ve "temsil" yeteneklerine sahiptir. Klasik dnemde ise slam dininin etkisi ile kadn toplumsal kazanmlarn tmnden yoksun durumda kalmtr (Sevim,2005:93).

Osmanl toplumunun rgtlenme sisteminde kadn, dinsel, kltrel etkenlerin, otoriter ve ataerkil gelenekselliin iinde ikinci snf insan saylarak, sadece toplumun reme arac olarak grlmektedir. Dine dayal hukuk dzeninde kadnn haklar son derece snrldr. eriat okeli evlilik kurumunu onaylamaktadr ve evlenme ve boanma konusunda kadnn sz hakk yoktur. Mirasta ve tanklkta ise kadnn pay erkeinkinin yars deerindedir. Kadn, kafes arkasnda, araf iinde ve ev d yaam pratiinin ve karar mekanizmalarnn uzandadr ( Yaraman,2001:21).

Osmanl toplumunda elbette kadnn eitim hakk da snrldr. Yedi yana dek medrese eitimi ngrlen kadn, eitimin bundan sonraki aamalarndan tamamen uzak tutulmutur. stelik bu dnemde bir de belediyelerin fiyat belirledii "kadn pazarlar" mevcuttur. Enver Ziya Karaln aratrmalarna gre Tanzimat ncesi dnemde stanbul'da tespit edilmi 60 bin beyaz kadn kle bulunmaktadr. Bu kle kadnlar ierisinde 14-18 yalarndaki gzel bir kadn tutsan fiyat ise 60 bin kuru olarak belirlenmitir (Karal, 1975: 607).

Osmanlda kadnn statsnn tartlmasna ilk kez Tanzimat dneminde rastlanlr. Aslnda Tanzimat fermannda kadnlarla ilgili herhangi bir hak yoktur; fakat Tanzimatla

13

balayan ve II. Merutiyete kadar giden dnemde baz haklarn tannd ve kadnn statsnn tartma konusu edildii grlr (Sevim,2005:95).

19. yzylla birlikte imparatorlukta yaanan kkl deiimlere bal olarak kadn da hak arama mcadelesine girime imkn bulmutur. Bat etkisiyle bir modernite yaanmas, tm toplumda istibdat ynetimine kar "hak, hukuk" mcadelelerinin balamas, kadnn mcadele alannn da nn amtr. Bu dnem kadnn eitim dzeyinin ykselmesi, kadnlara yurtdnda eitim olanaklarnn ortaya kmas, kadnn bilinlenmesinin de nn amtr.

Tanzimat'n ilanyla birlikte kadnlarn yaamnda deiiklie yol aan en nemli reform hukuki alanda yaplmtr. Medeni Kanun'un yeniden dzenlenmesi nemli tartmalardan birini tekil etmitir. 1841 ylnda evlenmelere ilikin baz fermanlarn karldndan bahsedilmektedir. Bu fermanlara gre ailesi tarafndan evlenmesine izin verilmeyen kz ve dullarn kad izniyle evlenmesinin n almtr. nemli fermanlardan biri de "balk paras"nn kaldrlmas hkmn ieren fermandr (Cin,1974:285).

Bu srada Avrupa ve Amerika ile e zamanl olarak Osmanl imparatorluunda da klelie kar kan yasalar hazrlanmtr. 1847'de karlan fermanla stanbul'daki esir pazarlar kapatlmtr. 1854'de beyaz esirlerin, 1857'de siyahilerin alm satm yasaklanmtr, 1856'da karlan Arazi Kanunu ile birlikte kz evlatlarn babalarndan kalan topraklar zerinde erkekler gibi veraset sahibi olmalar salanmtr (Kuran,1977:30).

Eitim alannda yaplan atlmlar, Osmanl yenileme hareketinin nemli ayaklarndan birini oluturmutur. 1856 tarihli Islahat Ferman, temel siyaset olarak "eitim"i belirlemitir: "Her okul herkese ak olacak, cemaatler kendi kltr ve yazlarna uygun okullar aabilecekler, fakat btn okullarn programlar ile retmenleri Maarif Meclis'inin denetiminde tutulacaktr" (Sataolu,yty:479).

14

Buna gre ilk kz ortaokulu 1862'de Sultanahmet'te Cevri Kalfa mektebinde almtr. lkrenim ise 6-10 yalarndaki erkek ve kzlar iin zorunlu tutulmutur. Her kyde ve mahallede bir sbyan mektebi bulunmas salanm, erkek ve kz rencilerin eitiminde hibir fark gzetilmemesi kararlatrlmtr. Ancak kz ve erkek rencilerin bir arada bulunmalar engellenmi ve kz ocuklarna ancak kadn retmenlerin eitim vermesine izin karlmtr.

Kz rdiyelerinin retmenleri ise kadn retmen yoksunluundan dolay erkek retmenlerden olumaktayd. Bu nedenle rtiye retmeni yetitirmek zere alan Kz retmen Okulu, 1873'de ilk mezunlarn vermitir. 1869 Nizamnamesi ile kzlarn rdiye sonras eitimlerine de olanak salanmtr. Kzlara rdiye sonras eitim verecek kz retmenleri yetitirecek olan ilkokul ise 1870'de almtr (Bilim,1984:71).

1915'de Kadn Hukuku, Kozmografya, Fen Bilgisi, Genel Salk, Kadn Sal, Tarih ve Pedagoji derslerinin verildii ilk nas Darlfnunu almtr. niversitede kadnlara alan ilk faklteler ise Edebiyat ve Fen faklteleri olmutur. 1915'de edebiyat blmne 8, Matematik blmne 3, Biyoloji blmne 10 kz renci kayt yaptrmtr. Kayt yaptran rencilerin tm 1917'de niversiteden mezun olan ilk kadnlar olmutur. Hukuk fakltesi 1921'den, Tp fakltesi ise 1922'den itibaren kz renci kabul etmeye balamtr (Tekeli, 1982:200).

Osmanl kadn hareketinin dnsel temelleri Batllama abalarnn dorua ulat Tanzimat ve Merutiyet dnemlerinde atlmtr. Tanzimat hareketi ile birlikte toplumun genelinde yaanan dnmler, yeni kurumlar ve hareketlerin domasna imkan salamtr. 3 Kasm 1839'da yaymlanan Tanzimat Ferman, 1789 Fransz Devrimi'nin tm dnyada balatt eitliki, zgrlk rzgarn bir sonucudur (Toprak, 1989:12).

II. Merutiyet dneminde Osmanl imparatorluunda ciddi bir kadn hareketi balamtr. Tanzimat Ferman'nn yan sra Osmanl kadn hareketinin gelimesinde dnyadaki kadn hareketlerinin de byk rol olmutur. Osmanl kadn hareketinin aralar yayn organlar

15

ve dernekler olmutur. Osmanl kadnlar kendilerini ilk kez dergiler araclyla ifade etmeye balamlardr. Gazete ve dergilerde kadnlara ynelik sayfalar ve ekler, daha sonra kadn dergileri ile kadnlar taleplerini iletme yolunu bulmulardr. Kadn kaleminin tespit edildii ilk yayn, 1868'de yaymna balayan Terakki gazetesidir. Gazetede isimleri yer almasa da kadn mektuplarna yer verilmitir. Bu mektuplarn birinde "erkeklerle ayn creti demelerine ramen vapurlarda kadnlara ayrlan yerlerin ktlnden" bahsedilmektedir. Bir dier mektupta ok kadnla evlilik eletirilmektedir (Takran,1973: 30). lk kadn dergisi Terakki-i Muhadderat, Terakki gazetesi tarafndan 1869'da haftalk olarak karlmaya balamtr. Yaymlanan mektuplarda kadnlarn ilk adlar kullanlmaktayd. Bu mektuplarda kadn ve eitim konusu nemli bir yer igal etmektedir. Bat'da gelien kadn hareketi ile bilgiler ve kadnlarn mecliste temsil sorunu Terakki-i Muhadderat'n dier konular arasnda yer almaktadr. Kadnlara ynelik hazrlanan Vakit yahud Mrebbi-i Muhadderat adl dergi ise 1875'de kmaya balamtr. 1880'de yaymna balayan Aile ve Ayine dergileri, Vakit yahud Mrebbi-i Muhadderat gibi "kadn, aile ve ocuk" konularn ele almaktadrlar. 1883'de kan nsaniyet ve Hanmlar dergileri, 1886'da kan kufezar, 1888'de kan Mrvvet, 1889'da kan Para Bohas ve 1895'de yaynlanmaya balayan ve yayn kadrosu hemen hemen tmyle kadnlardan oluan Hanmlara Mahsus Gazete ise kadnn eitimi ve belli bir seviyeye getirilmesi konularna arlk vermektedirler (akr, 1996: 24).

Bu dergilerin dnda II. Merutiyet'ten sonra yaym hayatna atlan dier gazeteler Musavver Kadn, Kadn, Kadnlar Dnyas, Erkekler Dnyas, Gzel Prenses, Kadnlk, Siyanet, Seyyale, Hanmlar Alemi, Kadnlar Alemi, Kadnlk Hayat, Bilgi Yurdu I, Trk Kadn, Gen Kadn, Kadn Duygusu, nci, Diyane, Kadnlar Saltanat, Hanm, Ev Hocas, Ss ve Firuze olmutur (akr, 1996:37).

Kadnlar Dnyas dergisi Osmanl kadnlarnn Tanzimat ve II. Merutiyet dneminde kardklar dergiler iinde en nemli olan durumundadr. Osmanl kadn hareketinin

16

gelimesinde Kadnlar Dnyas dergisinin byk rol olmutur. Dergi ayn zamanda Mdafaa-i Hukuk- Nisvan Cemiyetinin de yayn organ durumundadr. 1913 ylnda yaym hayatna balayan Kadnlar Dnyas bir dergi olmasna karn gnlk olarak karlmtr. Ancak yaym hayatna baladktan ay sonra haftalk olarak yaymn srdrmtr (Kurnaz,1990:108).

Osmanl kadnlar dergiler araclyla bata eitim taleplerini dile getirmitir. Kadnlarn hayat hakk ve hrriyetleri, dnya kadnlar ve kadn hareketleri, feminizm, alma talebi ve elerin toplumsal rolleri, Osmanl kadnlarn dergilerinde ele aldklar balca konular olmutur. Dergi faaliyeti, kadnlarn eitim ve bilinlenme abasnda, nemli admlar atmasna olanak salarken, dernek araclyla kadn rgtllnn salanmasnn birinci aamasn tekil etmitir. Bu yn ile dergiler, Osmanl kadn hareketinin oluumunda nemli bir rol oynamtr.

Osmanl kadnlar yayn faaliyetinin yan sra eitli derneklerde ve kadn derneklerinde faaliyet gstermitir. Bu dernekler bata stanbul olmak zere belli byk merkezlerde kurulmutur. Dernekler Osmanl kadn hareketinin yaygnlamasnda byk rol oynamtr.

Kadnlar ilk kez yardm derneklerinde varlk gstermitir. Dnemin zellii itibariyle srekli sava iinde bulunan toplumun baat ihtiyac yardm derneklerinin saysn ve gereini artrmaktadr. Bu derneklerde rgtlenmek kadnlarn daha sonraki dnemlerde hak mcadelesi verdikleri dernekleri kurmakta olduka etkin olmutur. Bu derneklerden ilki 1896'da kurulan Muhadenet-i Nisvan derneidir. 1898'de ise Selanik'te efkat-i Nisvan dernei kurulmutur (zbudun,1984:31).

II. Merutiyet'in ilanndan sonra kadn dernekleri saysnda da byk bir art olmutur. Bu dnem hkmetin destei ile de kadnlarn dernek faaliyetlerinde bulunmasnn n almtr. II. Merutiyet'in ilanndan sonra kurulan ilk kadn dernei 1908'de alan Cemiyet-i mdadiye'dir. Fatma Aliye Hanm'n bakanlnda kurulan dernein amac Rumeli snrlarndaki askerlere klk giyecek salamaktr (Takran,1973:38).

17

1908'de kurulan derneklerden biri de Osmanl Kadnlar efkat Cemiyet-i Hayriyesi'dir. Mezhep ayrm gzetmeksizin tm Osmanl kadnlarna ak olan dernein amac kimsesiz kadnlara ve ocuklara yardm amalamtr. Selanik'te kurulan dernek, kadnlardan toplad hediye ve eyalar kurulan efkat Pazar'nda satarak gelir salamaktadr (Tunaya, 1962: 480).

1909'da kurulan Osmanl Cemiyet-i Hayriye-i Nisvaniye, diki atlyesi, hastane, inas mektebi ve eitli kurslar aarak hizmette bulunmutur. 1910'da kurulan Teali-i Vatan- Osmani Hanmlar Cemiyeti, doumevleri, atlyeler, kz okullar aarak benzer trde bir alma iine girmitir. Mamulat- Dahiliye Kadnlar Cemiyet-i Hayriyesi, 1912'de kurulmu ve dier kadn derneklerinden farkl bir ama gtmtr. Dernek, yerli mallarnn tketimini artrmak iin aba harcamtr. Hereke fabrikasnda kadnlarn alabilmesi iin katklarda bulunan dernek, kzlarn sanat reniminin yolunu aacak almalarda da bulunmutur. Farkl bir ama gden derneklerden bir dieri de Donanma Cemiyeti Hanmlar ubesi'dir. Dernek, Trk donanmasnn ihtiyalarn karlamay hedeflemitir. 1912'de alan Osmanl Hilal-i Ahmer Cemiyeti Hanmlar Heyet-i Merkeziyesi, para toplamak ve hastanelerde yaral askerlere bakmak gibi almalarda bulunmutur. Balkan gmenlerine eitim veren kurum, kadnlarn cret karl retimlerini de salamaktadr. Dernein esas hedefi kadnn eitilmesi ve alma hayatna girmesinin salanmas olmutur (Takran,1973:38; Celasin,1946:85; aka,1948:38).

1913'de kurulan Osmanl Mdafaa-i Hukuk- Nisvan Dernei "feminist" olarak tanmlanabilecek tek dernektir. Mezhep ayrm gzetmeden tm kadnlara ak olan dernek, Kadnlar Dnyas dergisi gibi bir de yayn organna sahiptir. Dernek, dergi araclyla da Osmanl kadnn bilinlendirme ve Osmanl kadnna yol gsterme amalarn tamaktadr. Kadn erkek eitsizliini yaratan geleneklere, hukuksuzluk ve eitimsizlie kar mcadele balatan Osmanl Mdafaa-i Hukuk- Nisvan dernei, aile ve toplumsal yaamda yeni bir dzenlemeye gidilmesinin nemine vurgu yapmtr. Kadnn ev dndaki giysilerinin de dzenlenmesi gerektiini ifade eden dernek, kadnn alma yaamna

18

girmesine olanak salayacak i yerlerinin almasn da salamtr. Kadnlarn kamu kurulularna girmesinin mcadelesini de veren dernek, Osmanl kadnlarnn stanbul Telefon idaresine kabul edilmelerini salamtr (akr,1996:58-59).

Dernek Trk kadnnn ilmin ilerlemesine seyirci kalmadn gstermek iin yelerinden birinin bir Osmanl pilotuyla umasn dnr, yetkililerden izin alndktan sonra, yelerden Belks evket hanm, Kasm 1913te Tayyare Okulundan Fethi Beyin kulland uakla uar. Uaktan, zerinde dernein ismi yazl kartlar atmay unutmaz. Dernek, ayn zamanda, cemiyet kadnln ykseltecek, bunu tm topluma yayacak bir dizi ilke edinmitir. zel okullarn almas, gazete ve kitaplarn yaynlanmas, konferanslar dzenlenmesi cemiyetin faaliyet konular arasndadr. Yine bu dnemde kzlara yksek renim hakk istenmi, daha nceleri tartma konusu bile edilmeyen siyasal hak 1918lerde gndeme getirilmitir. 1923te bu dernein kurucularndan Nezihe Muhittin Kadnlar Halk Frkasnn kuruluu iin bavuruda bulunuyor, ancak vilayet kadnlarn seme seilme hakk olmad iin bu bavuruyu reddediyor. 1924te ise ayn kadnlar, kurulu maddelerini lml bir hale getirerek Trk Kadnlar Birliini kuruyorlar (Kakts 11. say,s:19-20).

Kadnlar

Dnyas, nceleri yz say kadar gnlk kmtr. 1914-1918 aras sava

nedeniyle yaynna ara vermitir. 1918den sonra yeniden kmaya balamtr. Derginin ulalabilen son says 1921 ylna aittir. Ondan sonra yaynlanp yaynlanmad bilinmemektedir. Dergi sava sonras yeniden kmaya baladnda, kat sknts nedeniyle ancak 3000 adet baslabileceini aklyor ve okurlara abone olmalar ars yaplmtr (Kakts 11. say,s:18).

Osmanl Mdafaa-i Hukuk- Nisvan Dernei, kadnl ykseltecek ve bunu tm topluma yayacak birtakm dzenlemeler nermektedir. zel okullarn almas, gazete ve kitap yaymlanmas, konferanslar dzenlenmesi gibi. Dernek bu hedeflerini byk oranda gerekletirmitir. Osmanl Mdafaa-i Hukuk- Nisvan derneinin dnda, bir dernek oluumu tekil etmeden de kadnlarn bir araya gelip toplantlar dzenledii bilinmektedir.

19

Bunlar iinde en arpcs, Beyaz Konferanslar adyla bilinen, st dzey brokrat hanmlarnn ba ektii oluumdur (akr, 1996: 64).

II. Merutiyetten sonra Osmanl kadn hareketi demokrasi kavramyla tanmtr. Dnemin fikir yaamnda demokrasiye geii mmkn klacak kiileri yetitirecek kadnlar zerine tartmalar yaanmaktadr. Osmanl iindeki Trkl savunan kesim eski Trklerde kadn ve erkeklerin eitliinden sz ederek dnemin kadnn eitlii iin fikri zemin hazrlamaktadr. Batdan gelen eitliki rzgr da Osmanl kadn hareketi zerinde etkin olmutur. Dnemin kadn hareketinin siyasi hak talebi bulunmamaktadr. Asl talep kadnn eitim hakk zerinedir. lk kez bu dnem yksek renim imkn bulan Osmanl kadnn kltr seviyesi, bundan sonra hzla ykselecektir.

2.2.2. Cumhuriyet Dnemi Kadn Hareketi

Atatrk, Cumhuriyet'in ilanndan sonra kadn hareketine byk nem vermitir. Osmanl mparatorluu dneminde kinci Merutiyet srasnda balayan kadn uyan, cumhuriyetle birlikte byk bir hz kazanmtr. Atatrk, kadnlarn siyasal rgtleniini henz Kurtulu Sava yllarnda desteklemektedir. 1923 ylnn yaz aylarnda, daha Halk Frkas ve Cumhuriyet kurulmadan Kadnlar Halk Frkas kurulmutur. Bu siyasi rgt, her adan Cumhuriyet hkmetlerine bask yaparak kadn haklarnn savunucusu olmutur. ubat 1924'te Trk Kadn Birlii kurulmu ancak Trk kadnnn ada yasal haklara kavumalar zaman almtr (Toprak, 1968: 30-31).

Cumhuriyet ncesi kadn almalar ile bu dnem arasnda sreklilikle birlikte kopular da grlmektedir. Kadn almalar asndan en cidd gelimeler bu dnemde yaanmsa da, Cumhuriyetin ilk dneminden sonra kadn taleplerinin erkek himayesine girdii, kadn sesinin ksld ileri srlen fikirler arasndadr. Bu syleme gre, Cumhuriyet kadnlar Batdaki kadn hareketleri ile ilikilerini zayflatm, erkeklerle olan mcadelelerinden vazgemi, Cumhuriyet devrimlerine kranlarn ve vazife duygularn dile getirmekle yetinir olmulardr. Bu durum Trk Kurtulu Savann bir zellii, d dmana kar

20

verilen sava srasnda yeni Trk devletinin kurumlarnn yaratlm olmasna dayandrlmaktadr (Kurnaz,1990:100).

Kurtulu Savann balamas ile birlikte Halide Edip Advar Mustafa Kemalin cephesine onba rtbesi ile katlmtr, savaa er olarak katlan baka kadnlar da vardr ve genel olarak kadnlar byk yararlklar gstermilerdir. Halide Edip Advar Cumhuriyetin ilk dneminde Atatrkn danman da olmutur. Kendisi kadnlk ve cinsellik konularnda Bat kart grlere sahip, milliyeti feminist bir syleme sahiptir. Onun eserlerinde kadnlar iffet, zveri ve analk erdemleri ile hareket ederler, erkeklerine fedakrca elik eder, adeta cinsiyetsiz vatandalar olarak alrlar. O, Batl kadnn cinsel serbestliini ve abartl makyajn iddetle eletirmitir. 1920lerin Trkiyesinde ancak ok snrl bir kentsel nfusa seslenebilmi olan bu giriimler Cumhuriyetin ilk dneminde, Mustafa Kemalin nderliinde ierik ve ap deitirmitir. Sivil toplumun bir rn saylabilecek olan kadn hareketi, yerini etkili bir devlet feminizmine brakmtr. Bu dnem kadn almalarnda, devlet merkezli bir zorlama olarak grlrse de, bu tutumun kadnlarn haklarn kazanmalarnda kuvvetli bir zemin hazrlam olduu kabul edilmektedir.

Kurtulu Savann ardndan Atatrkn, Anadolu kadnlarnn kahramanln verek, onlar iin zgrlk, erkeklerle eit renim imknlar ve toplumsal stat vaat etmesine ramen, kinci Mecliste bunlar engelleyen bir siyas muhalefet ar basm, kadn haklarn savunanlara sz hakk bile tannmamtr. Deiimi kalc ve uygulanabilir klmak iin yasal dzenlemelere gidilmitir. 17 ubat 1926da kabul edilen ve 4 Ekim 1926da yrrle giren Trk Medeni Kanunu Cumhuriyetimizin kuruluunu takiben yaplan hukuk devriminin en temel yasasdr. Trk Hukukunu dinsel hukuk evresinden karp Kara Avrupas Hukuku evresine sokan bu devrim ile mmetten ulus, kuldan yurtta yaratlmtr (Armaner,1986:68).

Gen Trkiye Cumhuriyeti'nin her toplumsal kademesinde nclk eden kadnlara ilk siyasal haklar, 1930 ylnda karlan Belediyeler Kanunu ile verilmitir. Ardndan 1934 ylnda Malatya Milletvekili smet nn ve 191 arkadann verdikleri bir yasa deiiklii

21

teklifiyle Trk kadn milletvekili seilme hakkn kazanmtr. O tarihlerde Avrupa ve Amerika'da kadnlarn bylesine ada haklar henz yoktu. 1935 yl seimleri ile ilk defa 18 kadn milletvekili meclise girmitir (Kurnaz,1990:153).

Cumhuriyet dnemi kadn hareketinin temel vurgusu siyasette eitlik olmutur. Henz 1923te kurulan Kadnlar Halk Frkas ile kadnlar dnemin ilk siyasi rgtn kurmu bulunmaktadrlar. Partinin bakan Nezihe Muhittin Hanm, Partinin kuruluunu aklayan konumasnda Batl feministlere benzer bir ama gttklerini ancak kendi memleketlerinin sorunlarna paralel bir siyaset izleyeceklerini dile getirmektedir. Nezihe Muhittin Hanm Partinin amacn ise yle aklamaktadr: Amacmz Trkiyede kadn ve erkein toplumsal, ekonomik ve siyasal eitliidir. lk salamak istediimiz kamu yaamna katlmn hareket noktas olarak, kadnlara oy hakkdr. Biz seme ve seilme hakk istiyoruz (Yaraman,2001:151).

Kadnlar Halk Frkasnn kapatlmasndan sonra kadn rgtleri kurulma almalar hz kazanmtr. 1924te stanbulda Kadn Birlii adyla yeni bir dernek kurulmutur. Kadn Birlii Kadnlar Halk Frkasnn devam niteliinde bir dernek olmasna ramen talepleri arasnda siyasi eitlie dair maddeler yer almamakta, dernek bir yardm dernei nitelii tamaktadr. 1927de stanbulda Kadn Birlii Kongresi toplanmtr. Kongrede eit ie eit cret, polis kuvvetlerine kadnlarn kabul, evli kadnn milliyeti, devletin geliri olmayan kadnlara yardm, bekar anneler ve gayrimeru ocuklar ve fahieliin kaldrlmas gibi konular hakknda yazlan raporlar Uluslar aras Kadn Birliine iletilmitir (Yaraman, 2001:155). lki 1902de Washingtonda toplanan Uluslar aras Kadn Kongresi 1935de Trkiyede toplanmtr. Kongreye Trkiye adna asli ye olarak Latife Bekir, Lamia Refik, Seniha Rauf, Efzai Suat, Nermin Muvaffak, Necile Refik, Dr. Pakize Ahmed, Leman Fuad, Safiye

22

Hseyin, Nebahat Hamid, Faika Nahid ve Mihri Pekta hanmlar katlmtr (Toprak,1986: 27).

18-24 Nisan 1935 tarihide Yldz Saraynda toplanan Sufraj ve Kadnlarn Siyasal ve Medeni Hareketleri iin Uluslar aras Birliin 12. Kongresi zetle kadnlarn artk evrensel sorunlar kendi sorunlarndan uzak grmedikleri noktasnda birlemektedir. Kongrenin ana fikri dnya krizi ve yeni sorunlar karsnda eski uluslar aras kadn dayanmas fikrimizi koruyalm olmutur (Yaraman, 2001:163).

Cumhuriyet dncesi znde toplumu kii zerinde tutan bir yaklam benimsemi, kadnlar iin yasal dzlemde ve kamusal alana ilikin getirdii btn zgrletirici dnmlere karn, geleneksel kltrn temel talar olan ataerkil aile ve erkek egemen toplumsal ilikileri pek sorgulanamamtr. Toplumun cinsiyet ve ya hiyerarisine dayal yapsna zel alanda kar klmazken kamu alannda eitliki ve ada bir yasal dzen yaratlmtr. Cumhuriyet dneminde birok kadn iin eitim, meslek, iktisadi bamszlk, toplumsal hareketlilik, siyasal etkinlik yollar ilk defa alrken, kadnlarn byk ounluunun gndelik yaam koullar ve deneyimlerini deitirici olacak erkek egemen yap ve deerlerin krlmas ok da vurgulanmamtr. O dnemde lkemizin zgr siyasal-sosyal koullar ve dnyada kadn haklar syleminin genel gelime dzeyi dnldnde ok da doal karlanacak bu durumun gndeme getirilmesi ve deitirilmesi iin hem yeni bir sylem yaratlmas, hem de somut admlar atlmas talepleri, Trkiyede ancak 1980 sonras dnemde sz konusu olmutur (Acar,1998:65).

2.2.3. II. Dalga Feminizm kinci dalga feminizm 1960 ylnda balayan renci hareketleriyle birlikte gelimeye balamtr. Bu hareketlerin iinde olan kadnlar, deiik lkelerde saylar binlere ulaan gruplar oluturmulardr. Teorik alanda cinsiyet ayrm konusundaki argmanlar arlk kazanm; krtaj hakk isteme eylemleri bu kampanyalarn arlk merkezini oluturmutur.

23

Krtaj hakk eylemleri ataerkil ideolojiye kar savamann bir sembol olarak kabul edilmitir.

zellikle Trkiyede ikinci dalga kadn hareketlerinin 80lerle birlikte kiisel olan politiktir sylemleri dorultusunda fiziksel, duygusal ve zellikle cinsel istismara urayan kadnlarn iinde bulunduklar duruma dikkat ekilerek tecavz, ensest, bekaret kontrol, emein kullanlmas, emein karlnn alnmamas, iyeri cinsel taciz gibi konularn ele alnarak, kamuoyu yaratlmas sreci iine giriilmitir (Timisi,Gevrek,2002:14).

Kadn bedeni, toplumumuzda kkrtc pozlarda; ama edilgen bir rol bahedilerek denk gelebilecek her bir maln satn arttrmak iin kullanlr ve sonsuza dek seyredebilmek, sonsuza dek tketilmek zere ortaya sunulur. nk batdaki yaamlarmzn gerei ayn zamanda kapitalist pazarn ve cinsellii nasl kendi amalar dorultusunda, yeni gereksinimler ve istekler uyandrp yaratmakla kullanldnn gereidir. Gnmzde medyann zellikle bu ekilde reklamlar, kullanarak, adeta kkrtlma objesi olarak kadn piyasaya sunmas ile ticari smrnn balca cinsel nesnesinin hala kadn bedeni olduunun en byk kantdr. Bu ekilde kadnlar, toplumsal ve sosyal yaamda soyutlanarak, bireyci, yapay ve itenlikten uzak yaplmaktadr.

Bu dnemin bir baka nemli zellii de erkeklerin nerdii, model olduu hiyerarik yaplarn reddedilmesidir. kinci dalga feminizm soldan gelmektedir. Ancak kadnlar solda da bir zne olamamlardr. 1975'te lerici Kadnlar Dernei'nin kurulmasyla, sol kesim kadnlar bu tabloyu sorgulamaya balamlardr. Ancak onlar harekete geiren motif snf mcadelesidir ve ii snf kadnlarn rgtleyen bu militan kadnlar, sol hareketlerin erkekleri kadar "feminizm" kart olmulardr. 1980 askeri darbesinin ardndan 1980'li yllar Bat lkelerinde, "srgnde" geiren bu kadnlarn zeletiri yaparak ve 90'l yllarda yeni kadn hareketi iinde yeniden yerlerini almlardr. Srgn yllarnda, 1970'lerde batl toplumlar

24

derinden

etkileyen

kadn

kurtuluu

hareketinden

ok

ey

renilmitir

(Timisi,Gevrek,2002:15).

1980lerden sonra Trkiyede kadn hareketinin balca tartmas, cinsler arasnda var olan eitsizliin farkl ekillerde yaanmas zerine yaplan tartmalar olmutur. Krtaj, dayak, cinsel taciz, tecavz ve medeni kanunda var olan eitsizlikler ilk kez kadn hareketinin etkinlikleri ile dile getirilmitir. Yine bu dnem feminizmin Trkiyede bir hareket olarak ortaya k ile kurumsallama meselesi nemli bir tartma konusu haline gelmitir (Timisi,Gevrek,2002:37). 1982-1990 yllar arasnda ncelikle stanbul ve Ankara gibi byk kentlerde, az sayda, kk gruplarn katld, ama anlaml bir dizi eylem yaplmtr. 1982'de stanbul'da YAZKO tarafndan Gazeteciler Cemiyeti'nde dzenlenen sempozyumla "feminizm" kamuoyu nnde ilk kez aka savunulmutur. 1983'te Somut Dergisi'nde yaymlanan feminist kadn sayfas; 1984'de stanbul'da kurulan Kadn evresi kitap kulb; 1986'da Trkiye'nin de onaylad Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcla Kar Uluslararas Szleme'nin uygulamaya konulmasn talep etmek iin alan dileke kampanyas; 1987'de kadn dayan merulatran bir yarg kararn protesto etmek ve aile iinde kadnlara uygulanan iddeti knamak zere yaplan yry eylemi ve bu eylemle balatlan kampanya; eitli yllarda yaplan 8 Mart kutlamalar ve gsterileri, enlikler, tartma toplantlar, paneller, 1989'da Ankara'da toplanan 1. Feminist Hafta Sonu ve ayn yl feministlerle solcu kadnlar kar karya getiren 1. Kadn Kurultay; ayn yln sonunda cinsel tacize kar balatlan yeni bir kampanya ve nihayet aile ii iddete maruz kalan kadnlar iin bir snan ve kadnlarn tarihiyle ilgili kaynaklar bir merkezde toplamay amalayan bir kadn eserleri ktphanesi ve bilgi merkezinin kurulmas amacyla yrtlen, yerel ynetimlerle ibirliini de ngren almalar, dnemin nemli baz kadn hareketi kazanmlar olarak karmza kmaktadr (Tekeli,1993;Timisi, Gevrek, 2002:15).

1980lerden sonra bu eylemler ve bunlar zerine toplumun hemen her kesiminde balayan tartmalarla kadn hareketi, kamuoyunda meruluu giderek kabul gren bir hareket haline

25

gelmitir. Bu konuda nemli rneklerden biri, Ceza Yasas'nn, talya'dan alnm ve o zamandan beri tartma gndemine gelmemi bir maddesi ile (438. madde) ilgili olarak kamuoyunu harekete geiren tepkidir. Irza geme durumunda, saldrya urayan kadnn fahie olmas, sz konusu yasa maddesine gre saldrgan erkee 2/3 orannda ceza indirimi salamaktadr. Anayasa Mahkemesi'ne yaplan bir bavuru zerine alnan kararda, yce mahkemenin 11 yargcndan (hepsi erkek) 7'sinin bu maddeyi anayasann eitlik maddesine aykr bulmamalar, toplumda genel bir tepki uyandrm, yakn zamana kadar feminist hareketin dnda kalan pek ok kadn ve onlarn yan sra basn ve avukatlar, mahkemenin kararn knama noktasnda birlemilerdir. Bu dnem yaplan almalar ve yrtlen mcadele sonunda sz konusu madde kaldrlmtr (Tekeli,1993;Timisi, Gevrek,2002:15).

2.2.4. 1990lardan Gnmze Feminizm

1990lar kadn hareketinin kurumlama dnemi olarak tanmlanmaktadr. Bu dnem 1980lerin muhalif ve radikal feminizminin geriledii bir dnem olmutur. Yaygnlaan, eitlenen ve glenen kadn hareketi iinde etkileyerek ve etkilenerek bir dnm salamtr. 1990dan sonra demokrasinin bir gerei olarak rgtlenme hakk kadn

hareketinin bavurduu nemli aralardan biri olmutur. Bu sre devletin kurumsallama abalarna katlmasyla balamaktadr. 1987 ylnda Devlet Planlama Tekilat bnyesinde Kadna Ynelik Politikalar Danma Kurulu almtr. Kadn hareketinin

kurumsallamasna ynelik olarak devlet tarafndan ikinci adm 1990 ylnda atlmtr. Babakanlk Kadnn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl, 1990da Kadnn Stats ve Sorunlar Bakanl adyla almalarna balamtr (Acuner,2002:132).

1990l yllardan itibaren kadn hareketi ve kurumlarnn mcadele konular kadnn yasal dzenlemelerde stats, kadna ynelik her trl iddet ve Cinsiyeti basklar gibi konular olmutur. Trkiye'de 1926'da dnemin en modern Medeni Kanunu olan svire Medeni Kanunu'ndan yola karak kabul edilen yasada evli kadn, "reis" kocaya tabi, kstl bir hukuki statde bulunmaktayd. 1985'ten 90'l yllarn sonuna dek, on be yl sreyle,

26

"Medeni Kanun Reformu" kadn hareketinin gndeminde ba sray tutmutur. Nihayet, 2001 ylnda 2002'den itibaren yrrle giren yeni Medeni Kanun kabul edilmitir. Bu, kadnlarn ve kadn hareketinin 1990lardan sonraki srete en somut baars ve byk bir kazanmdr. Bask altnda tutulan ve iddete maruz braklan kadn bedeni, seksenlerin sonu ile gnmz arasnda kadn hareketinin ncelikli bir dier konusu olmutur. Her trl bask ve iddet biimi eitli kampanyalara konu edilmitir. Bekaret kontrol, aile ii iddet, tecavz, cinsel taciz ve namus cinayetleri bu mcadelenin odakland balca sorunlar olarak karmza kmaktadr. Bu sorunlarn bazlarnda ksmi baarlar elde edilmitir. Aile ii iddet konusunda kadn hareketi "kadn snaklar" modelini oluturmutur. zel kurumlarn ve belediyelerin hareketin gelitirdii ilkelere uygun snaklar kurmas gerei gndeme getirilmitir (Ik,2002:43). 1998'de devlet "Aileyi Koruma Yasas"n kabul ederek, iddete maruz kalan kadnlar koruma gereini tanmtr. Tecavz kampanyas, Ceza Kanunu'nun "kadn kart" yaklamn gn na karm ve 1989'da 438. Madde'nin iptali

salanmtr.1998'de de, "zina" konusunda kadnlara ynelik ayrmc cezalar ngren 440. Madde Anayasa Mahkemesi tarafndan iptal edilmitir. Ancak kadn hareketi, Ceza Kanunu'nun kkl deiimleri gndeme getirmeyi baarmtr. Bata hukuku kadnlar, kadn rgtleri platformlar, halen TBMM'nin gndeminde olan yeni yasa taslann kadnlarn talepleri dorultusunda deitirilmesi iin ok youn bir lobi almas yrtlmektedir. "Namus cinayetleri" 1997'den balayarak eitli Anakltr gibi kampanyalara konu olmutur (Ik,2002:54).

Trkiye'deki kadnn toplumsal cinsiyete dayal eitsizliine kar eylemleriyle sesini duyuran kadn hareketi ve iinde yer alan kadnlarn deneyimleri, 1990 sonrasnda, hem ulusal, hem de yerel, eitli sorunlar etrafnda rgtlenen kadn sivil kurulu rgtlenmelerinin de temellerini atmtr (Bora,Gnal,2002:7).

27

1990 sonrasnda kadn rgtlerinin saysnn hzla artmas ve kadn hareketinin kurumsallamas, bu dnemin ve gnmzdeki kadn haklar mcadelesinin kazanmlar asndan byk nem tamaktadr.

Byk illerde younlaan kadn rgtleri tm Trkiyeye yaylmtr. 1973-1982 arasnda 10 olan rgt says, 1983-1992 arasnda 64'e, 1993-2002 arasnda 197'e ulamtr. rgtler bir yandan saylarn artrrken, bir yandan da farkl illerde yaygnlam, faaliyetlerini eitlendirmitir. rgtlerin yzde 54.7'si stanbul, Ankara ve zmir'de, yzde 13.5'i Mersin, Antalya ve Adana'da, yzde 11.6's Diyarbakr, Urfa, Batman ve Mardin'de yer almaktadr. rgtl kadnlarn yzde 46's niversite, yzde 18.3' lise, yzde 4' ise ilkokul mezunudur. Kadn rgtlerinde alanlar daha ok 36-49 ya aras kadnlardan olumaktadr (Ik, 2002: 49-50). Trkiyedeki kadn rgtlerinin kurulu amalar, hedefleri ve almalar u balklar altnda toplanmaktadr; - Erkeklerin hiyerarik stnlne dayal bir toplumsal yapy sorgulamak ve eletirmek, kadnlara ynelik her trl ayrmcla kar kmak ve onlarn glenmesi iin almak, - Esas olarak kadna ynelik ayrmcl ve bu durumdan kaynaklanan sorunlar tartmak ancak Yeni tm ayrmc politikalara biimleri kar ve tavr alternatif alc bir yaklam sergilemek, aramak,

siyaset

yapma

rgtlenme

modelleri

- Kadn hareketinden ve onun feminist syleminden nemli derecede etkilenerek dnm gerekletirmek, - Kresel sivil toplum hareketlerinden etkilenerek dnya kadn hareketi ile ilikileri glendirmek.

1990dan sonraki kadn mcadelesinde kadnlar toplu eylem ve kampanya rgtlemesi; imza kampanyas; dileke verme; milletvekillerine, babakana ve cumhurbakanna mektup ve telgraf gnderme; TBMM oturumlarn ve komisyonlar izleme; milletvekilleri ile tek tek temas; iddet iin acil telefon hatlar; mahkemelerde durumalar toplu izleme gibi almalarla pek ok alanda nemli kazanmlar elde etmitir.

28

Sonu olarak; Trk kadn hareketleri ve feminizm, II. Merutiyetle balam, 1913 ylnda Kadnlar Dnyas'nn yayn hayatna girmesiyle hz kazanm ve younlam, 1935 ylnda stanbul'da yaplan Uluslararas Kadnlar Birlii Kongresi ile dnya kadnlar arasnda heyecan ve gpta yaratan yerini alm, Trk Kadnlar Birliinin kapatlmasyla da 1935 ylnda sona ermitir. Bu srete Cumhuriyet dnemi, kadn hareketinin geliimi ve kadnlarn hak mcadelesinde aldklar yol asndan byk nem tamaktadr. Cumhuriyetin kurulmasndan sonra salanan toplumsal ve siyasal haklar sayesinde kadnlar eitim imknna kavumular eskiden sadece erkeklere ait gibi dnlen alanlarda grev alabilmilerdir. kinci dalga feminizmde kadn hareketi ise, dneminin nesnel koullarnn bir rn olarak, demokratik olmayan bir ortamda bir kalpta farkl kadn gruplar ve akademisyen kadnlarn nclnde bir sivil toplum hareketi olarak balamtr. Her ne kadar baar dzeyi birinci dalga kadar olmasa da, zel alanda kadnlarn erkeklerle ilikilerinde kendi kimliklerini besleyebilecekleri yeni toplumsal alanlar yaratmaya alarak, kadn erkek eitsizliini ve cinsiyete dayal ayrmclklar toplumun ve siyasetin gndemine tamtr. alma yaamnda, siyasette ve ailede cinsiyet temelli iblm sreci toplumsal cinsiyet kavram temelinde yeniden tartmaya almtr. Mesleki ayrmlamalardan cinsel tacize kadar farkl boyutlarda kadnlarn kadn olmalarndan dolay karlatklar ayrmclklar

kamuoyu nnde tartlmaya balam, yetersiz temsil ve mevcut yasalarn insan haklar balamnda gncelletirilmesi ynnde youn almalar srdrlmtr (Timisi,Gevrek, 2002:37-38).

lkemizdeki kadn rgtlenmelerinin (dernek, grup, vakf, platformlar vb. trleriyle) yan sra ok sayda dier sivil toplum kurulular kamusal politikalarda, zellikle medeni kanunda ve alma yaantsnda kadn aleyhine olan hkmlerde dzenlemelere gidilmesi iin gerekli kamuoyunun yaratlmasnda etkili olmulardr. Ancak, lkemizde feminist hareketin yeterince rgtlenmemesi, alternatif rgtlenme yntemleri (gl liderlie dayanmayan, bakansz rgtlenme yaplar ve platform tr esnek rgtlenme tarzlar vb),

29

kzkardelik tr dayanma ruhunun gelitirememesi, tartma gruplarnda otoriter ve erkek egemen deerleri ve ilikileri aamada ok da baarl olunamamas gibi etkenlere hareket 1990larda durulma, hatta ksm zlme srecine girmitir.

Ayrca, feminist hareketin sekinci ve dar kapsaml bir biimde gelimesi ve dolaysyla tabana yaylmamas da lkemizde feminizmin baar dzeyinin dk olmasnda etkin olmutur. Ancak yine de, bu abalar sonucunda, 1991 ylnda Medeni Kanunun 159ncu maddesinde deiiklik yaplarak kadnlarn alabilmeleri iin kocalarndan izin alma zorunluluklar kaldrlmtr. 1991 ylnda ilk kadn vali atanm ve 1992 ylnda da kadnlarn kaymakam olabilmelerinin nndeki engeller giderilerek kadn kaymakam atanmtr. 2002 ylnda Medeni Kanunda yaplan son deiikliklerle de aile iinde ve toplumda kadnn konumu, zellikle evli kadnlarn toplumsal ve aile ii statleri glendirilmeye allmtr.

lkemizdeki her iki feminist harekette (dalgada) de, feminist teori ve kuramsal tartmalar ok fazla ilgi grm olmamakla birlikte, 1990lardan itibaren bu konudaki abalarn kurumsallamayla birlikte geliecei gerei nem kazanmtr. Bu dorultudaki ilk abalar akademik nitelikli giriimlerle ortaya kmaya balamtr. lk olarak 1990 ylnda stanbulda Kadn Eserleri Ktphanesi ve Bilgi Merkezinin almamtr. Bunu niversiteler bnyesinde alan on kadn aratrma ve uygulama merkezi izlemitir, hatta niversitelerde (Ankara niversitesi ve Orta Dou Teknik niversitesi gibi) Kadn almalar Yksek Lisans programlar balatlmtr. Ayrca 2001 ylnda da Toplumsal Cinsiyet ve Kadn almalar ad altnda doentlik bavurular kabul edilmeye balanmtr (Bora,Gnal,2002:7-8).

2.3. FEMNST DNCE TEORLER

Tarihsel olarak feminist teoriler farkl biimlere, ideolojilere ve felsefeye sahip olsa da btn feminist grlerin temel amac genel anlamda kadnn pozisyonunu glendirmek ve kadna yaplan baskya kar mcadele etmektir. Btn feminist akmlar eitlik, adalet,

30

zgrlk gibi ortak idealleri paylamakla birlikte her biri eitsizliin, hakszln ve basknn ne olduu konusunda farkl grlere sahiptir (Yksel,2003:65).

2.3.1. Liberal Feminizm

En bilinen ve baskn bir teori olarak liberal feminizm, kadnn erkekten farkl olmadn ileri srerek kadnn zayf pozisyonunun toplumun akl dlndan kaynaklandn vurgular (Yksel,2003:65).

Liberal feministler, liberal demokrasinin eitlik ve zgrlk kavrayn temel alrlar. Kadnlarn ezilmelerinin nedeni frsat eitliine sahip olmamalardr. Bu ise bireylerin zel yasalarla kstlanmad srece yetenekleri lsnde istedikleri hedefe ulaabilecekleri inancna dayanr. Liberal feministler iin kadnlarn mcadelesinin nihai hedefi, kadnlarn zel kstlamalara tabi olmaktan kurtulmalardr. Liberal feministlere gre eitsizlikler kendi balarna birer sorundur, bu anlamda mcadelenin hedefi farkl alanlardaki eitim, yurttalk, alma yaam, evlilik, mlkiyet,-eit hak talepleridir (Savran, Feminizmler, yapt dergisi, say 9, 1985).

Liberal teori rasyonel zihinsel geliimin en yksek insan ideali olduu ve devletin bu ve bununla balantl amalar izleme konusunda herkese eit frsat yaratlmasn gvence altna alacak ekilde edimde bulunmas gerektiini varsayar. Bundan dolay liberal feministlerin ou abalarn entelektel geliim ve mesleki baar frsatlarn gelitirecek yasalar yaratmaya ve deitirmeye hasreder. Liberal feminizm toplumsal cinsiyet farkllklarnn psikolojik kkenlerine inmez. Birok liberal feminist hakszlklarn rasyonel argman yolu ile zmlenecek bir irrasyonel nyarg meselesinden ibaret olduuna inanr. Liberal feministler, toplumun var olan yapsn ciddi biimde sorgulamakszn, kadnlara daha ileri haklar ve olanaklar salamak iin kampanyalar yrtmlerdir. Dnyada ok yaygn olan bu feminist dnce ve politika, feminist olmayanlarca da en iyi anlalan yaklamdr. Liberal feminizm, adalet ve eitlik gibi kavramlar temel alan, toplumsal ilikilerin feminist olmayan analizleriyle rtmektedir. Liberal feminizm, kadnlarn

31

cinsiyetlerinden dolay hakszla uradklarna inanr ve eit cret, eitim ve salkta frsat eitlii, politik srece eit katlm konusunda rgtlenir. Kadnlarn, salk, i, eitim gibi daha iyi yaam koullar iin mcadele edilen her yerde liberal feminist hareket grlebilir. Ne var ki kadnlar ve erkekler arasndaki eitsizlikler ciddi bir biimde sorgulanmaz (Kaypakolu,2004:50-51).

Liberal feministlere gre kadnlarn iinde bulunduklar ikincil durumun nedenlerinden biri de ev hanmldr. Evde tm gn kapal kalan kadnn ilgi oda d dnya olamaz. Bu kadn evinin klesi, mobilya ve eyalarnn hizmetisi olmaya itilmitir. Liberal feministler kadnn almasn sadece onun evinin klesi olmamas iin savunmazlar, onlara gre kadnn tam olarak zgrle kavumasnn ekonomik olarak erkekten bamszlamasna ve onunla eit haklara sahip olmasna bal olduunu da savunurlar. Onlara gre kamusal alana kmak kadnn zgrlnn teminat olmasna ramen tek balarna yeterli deildir; kadnn salktan siyasete tm temel haklar elde etmesi gerekmektedir. Erkeklerle eit siyasal, sosyal, hukuksal haklar talep edilir. Liberal feministler iin adalet ve eitlik olduka nemlidir. Bu yzden problemin zlmesini isterler, bu problemler srasyla yledir: yasal ayrmclk (yasalarda kadnlar aleyhine var olan ayrmcl kaldrmak), kurumsal ayrmclk (ie alnmalarda liyakatin ne gemesi ve cinsiyeti kriter olarak almann kaldrlmas), sosyal ayrmclk (kiiler aras ayrmc davranlar yok etmek, ocuklarn cinsiyetlerine gre kz ve erkek olarak yetitirilmesinin ortadan kaldrlp onlar bir insankii olarak yetitirmek) (Sevim,2005:58-59).

2.3.2. Radikal Feminizm

Radikallere gre toplumdaki ilk i blm cinsiyete dayal i blmdr; bu anlamda kadnlar ve erkekler iki farkl snftr. Bu noktadan yola klarak en temel egemenlik ilikisi cinsler arasndaki egemenlik ilikisi olarak grlr (Savran,1985:13).

Kandiyoti, radikal feministlerin, dourganlk ve cinselliin kontrol yoluyla bir grup olarak kadnlarn bask altna alnmasn srdren erkek egemenliini anlatmak iin zaman

32

d, evrensel bir sistem olarak ataerkillik nosyonuna bavurduklarn ifade eder. Radikal feministler ataerkilliin kayna konusunda farkl teoriler gelitirmilerdir. Bunlar ekonomik, siyasal veya biyolojik olarak farkl temellendirmeler olarak karmza kar. Radikal feminizimn bak as bu yolla temel olarak aile zerinde younlamaktadr. Bu anlamda radikallere yneltilen temel eletiri, Patriyarka nosyonunun tarihsel ve biyolojik deiimleri anlamlandrmakta zayf bir kategori olmas ve biyolojik bir zcle doru eiliminin olmasdr (Savran,1985:14).

Radikal feminizm, kadnlarn deersizletirilmesinin kkenlerini aklamaktan ok, radikal alternatiflerin betimlenmesi ve gelitirilmesi ile ilgilenir. Radikal feministler arasnda hatr saylr farkllklar olsa da, hepsi de kadnlarn bask altnda tutulmasnn yaygn olduu ve sorunun snfsal reform ya da zel mlkiyet reformu gibi bireysel eylem ya da toplumsal yolu ile ortadan kaldrlamayacak kadar kkl olduu konusunda oydama iindedirler. Liberal feministler kadnlarn belirli haklar elde etmeleri iin kampanyalar dzenlerlerken, radikal feministler erkek egemen toplumun tmne sava atlar. En mahrem insan ilikilerini bile zel dei, politik olarak nitelendiren radikal feministler, cinsellii politikletirdiler ve erkeklerin normal gnlk davranlarn yaygn bir toplumsal sorun olarak grdler. Radikal feministler, var olan toplumsal dzen iinde kadnlar iin daha fazla eitlik talep eden liberal feminist stratejileri dladlar, kadnlarn erkekler tarafndan ezilmesine yol aan ve bunu srdren toplumsal dzenin meruluunu sorguladlar (Kaypakolu,2004:52-53).

2.3.3. Marksist Sosyalist Feminizm

Marksist sosyalist feministler cinsiyet sorununun temel bir sorun olmadna inanr. Marksist sosyalist feministlere gre snf esasna dayal bir toplumda zel mlkiyet ilkesi ve gszln smrlmesi sonucu kadnn erkek eitliini salamak imknszdr. Sosyalist feministlere gre kadnlar ekonomik olmayan zel alana srlm ve piyasa koullarnda deersiz klnmtr (Yksel,2003:76).

33

Sosyalist feministlerin temel odaklamas retim ve yeniden retim srelerine bal olarak kamusal alan ve zel alan arasnda ayrm yapmaya ve analizde bulunmaya dayanr. Sosyalist feministler kadnlarn erkee tabi oluunun veya erkek karsndaki ikinci snf konumunun nedenini kamusal ve zel alan arasndaki ayrma balamtr. Sosyalist feministlere gre kadnn erkek karsndaki ezilmiliinin nedeni kapitalist ekonomik sistemden kaynaklanr (Yksel, 2003:76).

Marksist feministler, bir yandan kendilerini snf, g veya ekonomik karlarna bakmakszn, kendilerini kadnlarn karlarn savunmaya adarken, bir yandan da smrlen ii snfnn karlar iin mcadele etmekle sorumludurlar. Bu durum ise, kadnlarn erkeklerle g birlii yapmalarn gerektirebilmektedir. Radikal feminizmin ykselii, kadnlarn sol politik rgtlerde ve protesto hareketlerinde hep ikincil roller stlendiklerinin farkna varmalarn salad. Marksist analizler kadnlarn erkekler tarafndan ezilmesini aklamyordu. Sosyalist kadnlar, nceleri, ezilen ii snf kadnlarnn sorunlarn ele alm, ancak kadn haklar iin mcadeleyi, kapitalizmdeki genel snf atmalarnn gerisine, ikinci plana atmlard. Feminizm, ii snf kadnlarnn karlaryla ilgilenmeyen bir burjuva kadn hareketi olarak grldnden reddedilmiti. nc dnya adna konuan ounlukla Marksist kadnlar, yiyecek ve barnak gibi ekonomik konularn, cinsiyet ve erkek egemenliinden ok daha nemli olduunu savunmaktadrlar. Radikal ve liberal feminizmin aksine, sosyalist feminizm kadnn konumunu aklamak iin yalnzca toplumsal cinsiyet zerine odaklamaz, kadnlarn snfsal ve ekonomik koullarn da zmlemelerine dahil etmeye alr. Temel kavramlar emein yeniden retimi ve evdeki emein ekonomik deeri dir. ocuk bytme, eitim ve ev ileri gibi kadnn ailede yaptklar ilerin, kapitalizmin srdrlmesinde yaamsal olduklar belirtilmektedir. Bu emee cret denmi olsa idi kapitalizmin kar oran ciddi biimde azalacakt (Kaypakolu, 2004:54-55).

Marksist feministler, kadnlar zgl bir toplumsal grup olarak grmekle beraber, ayr bir snf olarak grmez. Marksist feministler iin kadn erkek kimlikleri toplumsal ilikilere dayanmaktadr. Erkek egemenliimin ortadan kalkmas iin sosyalist rejimin hakim olmas

34

bir n kouldur. Marksist feministler, kapitalizm ncesinde sren erkek egemenliinin kapitalizmle birlikte brnd ekli aratrma konusu edinirler. Kapitalizmde kadnlarn ezilmesinin nedenleri farkl alanlarda bulunmutur: retimin ev dnda ayr bir alanda srdrlmesi, ailenin ekonomik bir birim olmaktan karlmas, retim ve yeniden retim ilikilerinin erkek egemenliinde olmas, kadnlarn zel alana sktrlmas ve emek gcnn katmanlamas gibi. Marksist feminizmin iindeki farkl yaklamlarda kadnlarn ezilmesine ilikin ortak nokta, kapitalizme zg zel/kamusal alan ayrmnn kadnlar toplumsal retim srecinin dnda brakmas olarak belirlenebilir (Savran, 1985:22-23).

Liberal feminizm kadnlara ev ile snrl dnyalarn terk etmelerini, (erkek) igcne girmelerini ve iktidar ele geirmek iin gerekli olan eril zelliklerini gelitirmelerini sylemekle, modern kapitalizmin temelinde yatan Protestan i ahlaknn deerlerini rtk biimde kabul etmektedir. Erillik, genellikle kadnlarla zdeletirilen insani deerler pahasna, ulalmas gereken bir ideal olarak sunulmaktadr. Rol deiimi kadnlara verilebilir, ancak bu srece diil deerler terk edilir ve yitirilir. Radikal feminist stratejiler kadnlar kanlmaz olarak marjinal bir konuma mahkum ederler: kadnlar ya reformu mmkn olmayan ataerkil toplum iindeki yanl bilinten ac ekerek ezilmeye devam edecekler, ya da ataerkil toplumsal yapnn dna kacaklar, kendilerini zgrletirecekler ve kendi doalarna uygun bir yaam biimi seeceklerdir. Bu durumda da tpk radikal feminist medyann bana gelenler gibi dlanacaklar ve marjinalleeceklerdir (Kaypakolu, 2004:55-56).

2.3.4. Kltrel Feminizm

Liberal feminizmin aklc ve yasal temelli duruundan farkl olarak kadnn konumunda siyasal bir deiimden ziyade geni bir toplumsal ve kltrel dnm hedefleyen dnceler kltrel feminizm olarak nitelendirilir. Kadnlarn eitliine ilikin alternatif bir yaklam olarak kltrel feminizm kadnlarn fiziksel, psikolojik ve sosyal olarak farkllklarnn benimsenmesine dayanr. Kltrel feminizm eletirel bakn ve kendini gelitirmenin nemini yadsmamakla birlikte yaamn sezisel ve kolektif yn zerinde

35

durur. Kadnlar ve erkeler arasnda kabul edilen farkllklara dayanan kltrel feminizm kadnlarn fiziksel ve psikolojik farkllklar zerine odaklar. Dolaysyla kltrel feminizmin siyasi bir amac yoktur (Yksel,2003:88).

Kltrel feminist gelenek, liberal gelenein kadn haklar ile ilgili yasal hamlesinden daha ileri giderek, daha geni bir kltrel dnm amalar (Donovan, 2001:69).

Kltrel feministler salt siyasal kazanmlara odaklanmaktansa daha geni bir kltrel dnmn peinde ilerler. Bunlar eletirel dnme, eitime nem verme ve kendini gelitirmenin nemini kabullenirler ama bununla birlikte hayatn akld, sezgisel ve genellikle kollektif yn zerinde dururlar. Liberal feministlerin aksine kadnlarla erkekler arasndaki benzerlikleri vurgulamak yerine genellikle kadnlk niteliklerinin kiisel kuvvet, gurur ve kamusal yenileme kayna olarak kabul edilen farkllklar zerinden durular (Sevim,2005:61).

Kltrel feminizm, kadnn bir nesne olarak alglanmasn, zel alanla snrl kalmasn, erkein kadn zerindeki basksn ve buna ilikin kadna ynelik tanmalamalar reddeder. Kadn ve erkee ilikin belirlemelerin toplumsal sre iinde olutuunu kabul ederler ve bu nedenle toplumsal cinsiyete zg kalp ve kodlarn deimesini nerirler.

36

3. BLM: SOSYALST FEMNST KAKTS VE MEKTUP DERGLERNDE KADIN MGES

3.1. SOSYALST FEMNST KAKTS DERGS

3.1.1. Sosyalist Feminist Kakts Dergisi ve Yazarlar

Sosyalist Feminist Kakts dergisi yaynclar, ideolojik farkllklarn ortaya koyarak kendilerini feminist aktivistler olmann yan sra sosyalist olarak tanmlamlardr. Sosyalizmi ve feminizmi birbirini tamamlayan iki farkl mcadele biimi olarak grmelerine ramen, feminist pratiklerle sosyalist kuram arasndaki balantlar zerinde durmulardr. Sosyalist Feminist Kakts dergisi ideolojik olarak sosyalist bir izgide yer alsa da okuyucu kitlesi olarak homojen bir zellik tamamaktadr.

Mays 1988de ilk says yaynlanan Sosyalist Feminist Kakts dergisi, iki ayda bir olmak zere, toplam 12 say yaynlanmtr. Canan Bayraktutann sahibi olduu Sosyalist Feminist Kakts dergisi, Glnur Savran, Nalan Akdeniz, Banu Paker, Nesrin Tura ve Sedef ztrk tarafndan oluturulan bir yayn kurulu tarafndan kartlmtr. Ayrca ahika Yksel, Nural Yasin, zden Dilber ve Aksu Bora gibi yazarlar yazlaryla dergiye katlmlardr. Derginin yayn yeri stanbuldur ve dergi Kakts yaynlar tarafndan karlmtr. Derginin boyutlar; 16 x 23,5 cmdir. Derginin ilk saysnda, derginin k sebebi, amac ve izgisi zerine bir aklama yazs yaynlanmtr. Bu yazda, yaz kurulu ve yazarlar kadnlardan oluan Sosyalist Feminist Kakts dergisinin k sebebi olarak, kadn olmak gsterilmitir. Bununla beraber Sosyalist Feminist Kakts dergisinin, toplumda kadn olmaktan doan sorunlar iin mcadele etmek isteyen kadnlarn kartt bir dergi olaca ve Bamsz Kadn Hareketinin oluturulmasnda stne den grevi gerekletirecei belirtilmitir. Ayrca sosyalist-feminist olarak nitelendirilen derginin, bugnden kadnlarn kurtuluuna uzanan srete, dayanma ve ortak paydalarda mcadele birliinin savunucusu olaca ve kadn mcadelesinde her farkl konumun politik olarak ifade edilmesi ilkesinin korunaca belirtilmitir (Say 1, Mays 1988, s:5-6).

37

Derginin ilk saysnda, SF Kakts dergisinin teorik bir dergi olmayaca, ancak kadn mcadelesinin gncel konularna k tuttuu lde, teorik tartmalara ve aktarmlara dergide yer verilecei belirtilmitir. En son says Eyll 1990da km olan dergide; okuyucu mektuplarna, kadn hareketi pratiklerine, rportajlara, baka lkelerdeki kadn mcadeleleri ve feminist hareketlere, kadnlarn yaamlarndan tanklklarna yer verilmitir. Ayrca Nural Yasin tarafndan hazrlanan Bir Baka Kadn blmnde, kadnn nasl olmas gerektiine ilikin sylenilen ve sorgulanmadan kabul edilen mevcut deerler irdelenmitir. Bu blmde, sadece daha gzel ve mutlu bir kadn deil de, ayn zamanda daha bamsz, zgr, zgcne gvenen, kendisine sayg duyan, seim yapabilen ve seimlerini toplum tarafndan benimsetilen rol ve kurallara gre deil, kendi btnselliini ve saygnln korumak ve yaamsalln zenginletirmek dorultusunda yapan bir baka kadn portresi izilmitir. Bir Baka Kadn portresi izilerek de, feminizmin zel olan politiktir slogan her iki boyutuyla ele alnp, politik olann kadnlarn yaamnda yol at bunalmlara, aclara ve glklere ilikin rneklere yer verilmitir (Say 1, Mays 1988, s:41).

Sosyalist Feminist Kakts dergisi, eitli feminizmler ve Bamsz Kadn Hareketinin bir bilekesi olarak grdkleri Kadnlarn Kurtuluu Mcadelesinin neresinde olduklarn ve nasl bir bamsz kadn politikas hedeflediklerini okuyucular ile tartma ve gelitirme amacnda olduklarn ifade etmitir (Say 1, Mays 1988, s:6).

Sosyalist Feminist Kakts dergisi yazarlarndan ve Trkiyede sosyalist feminizmi savunan en bilinen kiilerden biri olan Glnur Acar Savran, 1976 ylnda stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Felsefe Blmnde asistan olarak almaya balamtr. Ancak Savran, YK Yasasnn kmasyla birlikte grevinden istifa etmitir. Boazii niversitesi Sosyoloji Blmnde iki dnem, Mimar Sinan niversitesi Sosyoloji Blmnde ise dnem ders veren Savran, pek ok kitap ve makaleye imza atmtr. Sivil Toplum ve tesi, Beden Emek Tarih adl kitaplar ve Nesrin Tura ile birlikte hazrlad Kadnn Grnmeyen Emei adl bir derlemesi vardr. Feminist hareket iindeki faaliyetlerini srdrrken bir yandan da 11. Tez, Snf Bilinci, Sosyalist Feminist Kakts ve

38

Pazartesi dergilerinin yayn kolektiflerinde almtr. Ayrca, Yapt, Defter ve Praksis dergilerinde de yazlar yaynlanmtr. Savran, halen feminist teori zerine almalarn srdrmektedir (Savran, 2004).

3.1.2. Rportaj Konular ve Kiiler

SF Kakts dergisinin rportaj konular arasnda arlkl olarak feminizm ve kadn hareketi ilenmitir. Bu konuda Trkiye dndaki kadn hareketlerini izlemek ve bilgilenmek amacyla, Batl feministlerle de rportajlar yaplmtr. Ayrca kadnlarn kadn olmaktan kaynakl sorunlar, kadnn siyasetteki yeri, kadn rgtlenmesi, kadn haklar, kadn bedeni gibi konular derginin dier rportaj konularn oluturmutur. Bu balamda genel olarak eitli evrelere mensup kadnlarn cinsellik, tre, erkek basks gibi sorunlar gndeme tanm, eitli alanlarn ynetim kademelerinde kadnlarn bulunmamas ya da aznlkta kalmas zerinde durulmu ve bu mevcut durumun deitirilmesi gerei ifade edilmi olup kadn haklar ve kadn rgtlenmesi zerinde durulmutur.

3.1.2.1. Feminizm ve Kadn Hareketi

SF Kakts dergisinin Mays 1988 tarihli ilk saysnda Lynne Segal ile rportaj yaplmtr. Kadn hareketinin etkin bir yesi olan Lynne Segal, kendisini sosyalist-feminist olarak tanmlamaktadr. Liberter gelenekten kaynaklanan bir sosyalizm anlayna sahip olan Lynne Segalin Feminizm, Sosyalizm ve Eylemde Birlik, Aileye Ne Yapmal? ve Gelecek Kadn Mdr? isimli kitaplar bulunmaktadr. Rportajda Lynne Segalin nasl feminist olduu, feminizmi nasl tanmlad ve feminizm ile kadn hareketi arasndaki ilikiyi nasl deerlendirdii, sosyalist feminizmi feminizm iindeki dier yaklamlardan nasl ayrt ettii, hem sosyalist harekette, hem de kadn hareketinde almay nasl badatrd ve kiisel olan politiktir slogann feminizm asndan nasl yorumlad gibi konular zerinde durulmutur (Say 1, s:44-49).

Ayn sayda Aksu Bora ile yaplan rportajda Ankaradaki feministlerin faaliyetleri

39

zerinde durulmutur. Kapal toplantlardan daha geni katlml ak hava toplantlarna gei ve yaplan faaliyetler hakknda bilgilendirme yaplmtr (Say 1, s:50-52).

Derginin Temmuz 1988 tarihli 2. saysnda ise Filiz An ile rportaj yaplmtr. Kadn rgtlenmesi zerine gemie ve bugne ilikin deerlendirmelerin aktarlmas balamnda, 12 Eyll ncesinin kadn dernei olan KD (lerici Kadnlar Dernei), DKD (Devrimci Kadnlar Dernei) ve AKD (Ankara Kadnlar Dernei) temsilcileriyle grmenin yararl olaca dnlm ve ilk rportaj KDnin stanbul Fatih ubesi kurucularndan Filiz An ile yaplmtr. Rportajda KDnin ne zaman ve nasl kurulduu, kadna bak asnn ne olduu, mevcut ye ve ube saysnn ne kadar olduu, hedef kitlenin kimler olduu ve amalarnn neler olduu gibi konular ele alnmtr. Ayrca rportajda, geni bir yelpazede eitli gruplarn mcadelesinin gereklilii, erkek egemenlii ve cinsiyeti sistem gibi kavramlar ve aile iinde kadn sorunlar gibi konular da ele alnmtr (Say 2, s:33-37).

Yine derginin 2. saysnda,

Nisan 1988de Almanyada, Avrupa dzeyinde yaplan

Trkiyeli Kadnlar Toplantsna katlm olan kadnlardan birisiyle svete kan International dergisinin yapt bir grmeye yer verilmitir. International dergisinin Hlya ile yapt grmede, Trkiyeli Kadnlar Toplantsnn organizasyonun ve rgtlenmesinin nasl yapld, hangi lkelerden ne kadar kadnn geldii, toplantda hangi konularn tartld ve toplant sonunda hangi kararlarn alnd zerinde durulmutur (Say 2, s:53-59).

Derginin Eyll 1988 tarihli 3. saysnda Neval El Seddavi ile Arap kadnnn kurtulu perspektifleri zerine Bilinlerin Uyanna Katk adl bir grme yaplmtr. Bir doktor olan ve Birlemi Milletlerin kadnn kltrel ve sosyal gelimesi blmnde danman olarak grev yapan Neval El Seddavi, be inceleme (Kadn ve Cinsellik, Balangta Kadn Vard, Arap Kadnn plak Yz, Kadn ve Psiik Savam, nsan ve Cinsellik), iki anlat (Bir Kadn inde ki Kadn ve Sfr Noktasndaki Kadn) ve iki de roman (Yeryzndeki Tek Erkein lm ve ocuklarn Krebe arks) yazmtr. Seddavi ile yaplan bu grmede, hem kadnlarn anatomisi hem de kadnlarn eziliinin tarihi, ekonomik ve

40

politik nedenleri konularnda yrtt bilimsel almalar ile Arap dnyasnda kadnlarn ve onlarn yansra erkeklerin bilinlerindeki uyana yapt katk irdelenmitir (Say 3, s:36-40).

Derginin Kasm 1988 tarihli 4. saysnda Akdenizli Kadnlar Toplantsna katlan Belikal Nadine Plateau rportaj yaplmtr. Feminist bir retmen olan Nadine ile yaplan bu grmede nasl feminist olduu, feminizmi nasl tanmlad, Belika Kadn Hareketi ve pratikleri gibi konular zerine rportaj yaplmtr (Say 4, s:17-24).

Derginin Eyll 1989 tarihli 8. saysnda 1988 Maysnda Kumru Toktam tarafndan Delawere niversitesi Felsefe Blm retim yesi olan feminist Sandra Harding ile yaplan rportaj yaymlanmtr. Rportajda kadn ve bilim ilikisi, feminist hareketin Avrupa ve Amerikadaki durumu, feminist hareket ile kitlesel kadn hareketi arasndaki iliki, feminist teori ve feminist politikann tanm gibi konular zerinde durulmutur (Say 8, s:23-29).

3.1.2.2. Kadn Olmaktan Kaynakl Sorunlar

Dergide arlkl olarak ilenen rportaj konularndan biri de kadnlarn kadn olmaktan kaynakl sorunlar ve bu sorunlara ilikin zm nerileri olmutur. Kakts dergisinin Eyll 1998 tarihli 3. saysnda Ayegl Deveciolu ile bir rportaj yaplmtr. DKD/F (Devrimci Kadnlar Federasyonu) Genel Sekreteri Ayegl Deveciolu ile daha sonra DKD/Fye dnecek olan AKD (Ankara Kadnlar Dernei)nin kurulu dnemindeki koullar, kadnlarn kadn olmaktan kaynaklanan sorunlar ve AKDnin gecekondu mahallelerinde yaayan kadnlara ynelik almalar gibi konular zerine konuulmutur (Say 3, s:24-29).

Derginin 2. saysnda Boanma Yasasndaki deiikliklerle ilgili olarak Dayaa Kar Dayanma Kampanyasndan feminist avukatlar Canan Arn ve Filiz Keresteciolu ile grme yaplmtr. Bu grmede hukukun snrll zerinde durulmu ve kadn hareketinin esas ynelmesi gereken hedefin temelinde toplumsal ilikilerin olduu

41

vurgulanmtr (Say 2, s:47-52). Derginin ubat 1990 tarihli 10. saysnda Helsinki niversitesinde sosyolog olan feminist Sari Nare ile Bedenimiz Bizimdir, Cinsel Tacize Hayr! kampanyas vesilesiyle bir rportaj yaplmtr. Kakts dergisi adna Tlin Tnaz Tankut tarafndan yaplan rportajda, cinsel taciz, erkek egemen toplum ve pornografi gibi konular ele alnmtr. Erkek pornografisinde erkekler tarafndan ekilmi kadn resimleri zerine master tezi hazrlam olan Sari Nare, rportaj esnasnda, pornografide kadnn cinsellii yokmu gibi temsil edildiini belirtmitir. Ayrca erkeklerin pornografideki kadnlarla daha yakn bir iliki kurduklarn, ancak bu ilikinin ok mekanik ve duygusallk ile yaratc cinsellikten uzak olduunu da belirtmitir (Say 10, s:56-59).

Eyll 1990 tarihli 12. sayda ise Bat Alman feministi olan Elisabeth Meyer ile Kakts dergisi adna Nuran Sarca bir rportaj gerekletirmitir. Bu rportaj, Bat ve Dou Almanyann birleme srecinde ortaya kan krtaj sorununa deinmesi ve mevcut tartmalar yanstmas bakmndan olduka nemlidir. Bat Almanyada 1974 ylnda kabul edilen ve gnmzde hala geerliliini devam ettiren 218 nolu yasa gerei, kadnlarn hamileliklerinin ilk aynda krtaj yaptrabilmeleri ancak doktor kararyla mmkn olabilmektedir. Dou Almanyada ise, krtaj konusunda benzer bir kstlama

bulunmamaktadr. Birleme srecinde, yasadaki doktor karar ksm, devlet tarafndan rgtlenen zorunlu bir danmanlk biimine dntrlerek, tm Almanya iin geerli klnmaya allmaktadr. Zorunlu Danma ile amalanann da, embriyonun, domam canlnn yaamn korumak olduu ifade edilmektedir. Bu ekilde kadn ile embriyo birbirinden ayr tutularak, kadna krtaj yaptrarak bir su, daha dorusu bir cinayet iledii duygusu verilmektedir. te yandan bu yasa ile kadnn kendi bedeni zerindeki karar verme yetkisi ortadan kaldrlmakta, devlet kontrol altnda tutulan bedeni ile kadnn bamll ve ezilmilii devam ettirilmektedir (Say 12, s:38-40).

Derginin Aralk 1989 tarihli 9. saysnda iki travesti ile yaplan rportaj, dergide ilenen konularn eitliliine iaret etmektedir. Filiz Koali tarafndan, Kakts dergisi adna

42

yaplan rportajda, Sedef ve Demetin, birer travesti olarak kadn mcadelesi iinde kendilerini nasl grdkleri zerinde durulmutur. Ayrca Sedef ve Demetin fahielik konusundaki yaklamlarna deinilmitir. Kendini ne bir kadn, ne de bir erkek olarak, ancak nc bir cins olarak hissettiini ve baka bir alternatifi olmad iin kadn gibi grndn belirten Sedef, travestilerin de kadnlar gibi ezildiklerini ve dolaysyla kadn mcadelesine katldn sylemitir. Ayrca basklara kar birlikte mcadele edebilecei travestiler olmad ve erkek egemenliine kar olanlarn sadece baz kadnlar olmas dolaysyla, kadnlarla birlikte bu mcadeleyi yrttn belirtmitir. Ancak hayalinin bir feminist travesti grubu kurmak olduunu da belirtmitir. Fahielii sevdiini belirten Sedef, almay sevmediini, ancak almak zorunda olduunda, kendine en yakn i olarak fahielii grdn sylemitir. nk ona gre fahielik yaparak hem el stnde tutulmakta, hem de kolay para kazanmaktadr. Ancak zlenilen dnya gerekletiinde belki bu ii yapmayacan da belirmitir. Kendini tam olarak bir kadn olarak hissettiini belirten Demet ise, travestilerin kadnlardan daha ok ezildiini ve dolaysyla kadn mcadelesine katldn sylemitir. Ayrca mcadele eden bir travesti hareketi olmas durumunda, hem kadn hareketine, hem de travesti hareketine katlacan belirtmitir. Bu ekilde hem kendi cinsel zgrln savunacak bir mcadele alan, hem de kadn olmaktan kaynaklanan sorunlara kar bir mcadele alan bulabileceini belirtmitir. Fahielik konusunda Demet, bu ii zorunluluktan tr yaptn belirtmi ve Trkiyede i imkan salanmad iin, travestilerin fahielie srklenmekte olduklarn ifade etmitir (Say 9, s:36-38).

3.1.2.3. Siyasette Kadnn Yeri Kakts dergisinde ilenen konulardan biri de kadnn siyasi temsili sorunu olmutur. ubat 1990 tarihli 10. sayda bu konu ile ilgili olarak 1989 ylnda Trk- Genel Kurulunun tek kadn delegesi olan Yaar Seyman ile bir rportaj yaplmtr. Yaar Seyman, kadnlar iin kota uygulamas tartlrken, Trk- gibi erkek-youn bir rgtte hem ube bakan, hem de genel kurul delegesi olmay baarabilmitir. Bu balamda kendisi ile yaplan rportaj nemli ve anlamldr. Rportaj erevesinde Seyman, kadn olmann rgtleyicilikte baz

43

avantajlar olduunu belirtmitir. nk ona gre, kadnlar daha duyarl ve scaktrlar. Ayrca iyi birer dinleyicidirler ve yardm etmeye daha meyillidirler. Sendikal mcadelede cinsiyetinden dolay ek bir zorlukla karlamadn belirten Seyman, sendikal rgtlerde ynetici ya da temsilci kadn saysnn azln, kadnlarn bu yaplarn kurulu aamalarnda bulunmamalarna balamaktadr. Ayrca kadn iilerin sendikal mcadeleye daha ok katlabilmeleri iin, alma saatlerinin azaltlmas ve cretlerinin arttrlmas gerektiine inanmaktadr. Kadnlarn sadece semeyi deil, ayn zamanda seilmeyi de hedeflemeleri gerektiini belirten Seymana gre, kadnlar toplu szleme masalarnda da yer almaldrlar (Say 10, s:60-62). ubat 1990 tarihli Kaktsn 11. saysnda Dou Almanyadaki kadn hareketi bir dosya biiminde okuyucuya sunulmaktadr. Dosya kapsamnda Bamsz Kadnlar Birlii szcs olan Ina Merkel ile A. M. Granger tarafndan 16 Ocak 1990da yaplan rportaja yer verilmektedir. Bu rportajda Bamsz Kadnlar Birliinin ilkeleri ve bu balamda bamsz kavramnn birlik asndan anlam, karar alma mekanizmasnda kadnlarn sz hakk sahibi olmasnn talebi ve mcadelesi ve Dou Almanyann siyasi ve sosyal durumu gibi konular ele alnmtr (Say 11, s:29-33). 3.1.3. Okuyucu Mektuplarnda lenen Konular

Kakts dergisinde yaymlanan okuyucu mektuplar, ncelikle Kakts dergisinin nasl bir yayn politikas olmas, ne tr konular ilemesi ve nasl bir eylemlilik iinde bulunmas konularn iermektedir. Bunun yansra sosyalist feminist hareketin mcadele tarzn tartan mektuplar yaynlanmtr. Dergide yaynlanan mektuplarn byk ounluu ise erkek egemen toplum anlayn eletirmektedir. Toplumdaki cinsiyeti yaklamlara dikkat eken okuyucu mektuplar, bu tr davran biimleri ile mcadele edilmesi gereklilii zerinde durmaktadr.

44

3.1.3.1. Kakts Dergisinin Amac

Derginin Temmuz 1988 tarihli 2. saysnda yaymlanan Deniz Tan isimli bir okur mektubunda, Kakts dergisinin ilevlerinin neler olmas gerektii zerinde durmutur. Bu balamda ilk saydaki Neden dergi karyoruz balkl yazda, derginin toplumda kadn olmaktan doan sorunlar iin mcadele etmek isteyen kadnlarn kard bir dergi olarak tanmlanmasn eletirmitir. Okuyucuya gre; kadn sorunlarn sosyalist bir yntemle irdeleyen bir bak asnn, kadnlarn kadn olmaktan doan sorunlar ile snfl toplum koullarnn belirledii sorunlar arasndaki i ie gemilii her frsatta vurgulamas gerektiini belirtmitir. Ayrca derginin kadnlar iinde bulunduklar snrl konumdan koparp, onlar snrlamasz bir insan olarak kendilerini ortaya koyabildikleri politik alanlara ekmeyi hedeflemesini talep etmitir. Deniz Tan mektubunda, sosyalist feministlerin sekter sola kar aldklar kesin tavr, feminizmin liberal ve uzlamac kanatlarna da ayn dozda koymalar gerektiini, belediyeler ve resmi kurulular ile ibirlii iinde olunulmas gerektiini ve mutlaka tarihten dersler karlmas belirtmitir (Say 2, s:7-8). gerektiini de

Derginin 3. sayssnda 16 yanda bir lise rencisi olduunu ifade eden Nalan Saliholu mektubunda, feminist harekete kar ilgisinin olumaya baladndan, bu konuda kendisini gelitirmek istediinden bahsetmi ve hem feminist hareketin bir paras olabilmek hem de kendini bu konuda yetitirmek amacyla dergide kendisine bir i frsat verilmesini talep etmitir (Say 3, s:6).

Derginin 12. saysnda, Muazzez Pervan isimli bir okur ise mektubunda, Kakts dergisiyle beraber toplumda kadn olmaktan doan sorunlar sosyalist ideolojide zmlenecektir, o halde bamsz, aktif bir kadn hareketine gerek yoktur anlaynn dar bir evrede de olsa geerliliini yitirmeye baladn belirtmitir. Ayrca bu anlayn bugnn kadnlarna hakszlk etmek anlamna geldiini belirtmitir (Say 12, s:43-45).

Derginin Ocak 1989 tarihli 5. saysnda yaymlanan, Ayrmcla Kar Kadn Dernei

45

yesi olan Ayten zaydn isimli bir okur mektubunda, dayak yiyen kadnlarn gidecek yerlerinin olmamas ve ekonomik ynden baml olmalar nedeni ile kadercilii yelediklerini, her trl aalanmaya, horlanmaya boyun ediklerini belirterek kadn sorunlar zerine baz gzlemlerini aktarmaktadr. Ona gre, kadnlar kaderlerine boyun ememeli, yaamlarn deitirmek iin gerekli mcadeleyi vermelidir (Say 5, s:8-10). Ayn sayda yaynlanan, zmir Giyim Sanayindeki bir grup ii adna A. Aksu tarafndan gnderilen mektupta, ncelikle derginin sadece belirli yerlerde olan, kltr dzeyi yksek bir kesime hitap etmekte olduunu belirterek eletiride bulunmutur. Ona gre, en ok ezilen, smrlen, kendi kiiliklerinin, zgrlklerinin bilincinde olmayanlar hep ii kadnlar olmutur. Dolaysyla Kakts dergisi ncelikle ii kadnlarn sorunlarna deinmeli ve ii kadnlarn yazlarna yer vermelidir (Say 5, s:10).

3.1.3.2. Sosyalist Feminist Hareket

Derginin Eyll 1988 tarihli 3. saysnda yaymlanan Aye Deniz isimli bir okur mektubunda, Nesrin Turann derginin 2. saysndaki Trkiye Solunda Kadn Sorununa ve Feminizme Yaklamlar balkl yazsnda, 12 Eyll sonrasnda feminizmin ortaya knda soldan yaplan eletirilere verdii yantn eksik kaldn belirtmitir. Ayrca Aye Denize gre, kadnlarn sosyalizm d klar aramasna, hatta kimisinin apolitiklemesine neden olan sosyalizm anlaylarn tartmak ve devrimci sosyalizmi tantmak gerekmektedir. Bu balamda kimi sosyalist evreleri eletirirken onlarn sosyalizmlerinden gelen arpk anlaylarnn da vurgulanmasn ve devrimci marksizmin anlatlmasn talep etmitir (Say 3, s:7-8).

Derginin Aralk 1989 tarihli 9. saysnda yaymlanan Konya alayan Kasabasndan Perihan bil adl bir okur gnderdii mektubunda, kyde yaayan kadnlarn kadn olmaktan doan sorunlarn ve yaam zorluklarn dile getirmitir. nsan olduunu ve haklara sahip olduunu, ancak evlendiklerinde kocasnn ona haklarn verilmez, alnr olduunu ve her kim tarafndan olursa olsun kendisine hakszlk yapldnda kar koymas ve mcadele

46

etmesi gerektiini sylediinde yava yava anlamaya baladn belirtmitir (Say 9, s:68).

3.1.3.3. Cinsiyeti Yaklamlar

Derginin Kasm 1988 tarihli 4. saysnda yaymlanan Deniz Gl isimli bir okur mektubunda, toplumdaki erkek egemenliini ve cinsiyeti sistemi eletirerek, esas sorunun kadnn kendini inkar etmesi ve insan olma mcadelesi vermemesi olduunu belirtmitir. Dolaysyla, ii kadnn neden ii insan deil de ii kadn? sorusunu soramad srece, alan kadn, alan insan olamad srece sosyalizmle gelen yasal kurtuluun ne kadar ilevli olacan sorgulamaktadr. Ayrca Deniz Gl mektubunda, kadn hareketinin sosyalist mcadeleden ayr geliemeyeceini, bunun bir burjuva oyunu olduu ynndeki anlay eletirerek, asl belirleyici olann pratik denilen somut gerek olduunu belirtmitir. Ayrca feminizmin kendisini ilgilendirmediini ifade ederek eylemlerin pratik iindeki kazanmlarnn, kadna insan olarak kazandrdklarnn kendisi iin nemli olduunu vurgulamtr (Say 4, s:6-7).

Ayn sayda yaymlanan Yusuf Glalar isimli bir okur mektubunda ise, erkek egemen toplum ilikilerinde yetien erkeklerin kendimizi atk, ayoruz demesinin yeterli olmadn belirterek, kadnlarn kendi kimlikleri ve talepleri ile ortaya kmalarnn demokrasi iin de anlaml bir hareket olduunu ifade etmitir (Say 4, s:7-8).

3.1.3.4. Kadn Olmaktan Kaynakl Sorunlar

Dergide yaymlanan mektuplarn arlkl bir ksmn da kadn olmaktan kaynakl sorunlar igal etmitir. Bu balamda Aralk 1989 tarihli 9. sayda Konya alayan Kasabasndan Perihan bil adl bir okur gnderdii mektubunda, kyde yaayan kadnlarn kadn olmaktan doan sorunlarn ve yaam zorluklarn dile getirmitir. nsan olduunu ve haklara sahip olduunu, ancak evlendiklerinde kocasnn ona haklarn verilmez, alnr olduunu ve her kim tarafndan olursa olsun kendisine hakszlk yapldnda kar koymas ve mcadele

47

etmesi gerektiini sylediinde yava yava anlamaya baladn belirtmitir (Say 9, s:68).

Derginin ayn saysnda, Bedenimiz Bizimdir, Cinsel Tacize Hayr! kampanyas erevesinde, cinsel tacizin ve sarkntln utancnn ve sululuunun kadnlara ait olmadn haykrabilmenin en iyi yolu olarak, maruz kalnanlarn dile getirilmesi gerektii gsterilmitir. Bu dorultuda kadnlardan maruz kaldklar olaylar dergiye yazmalar istenmitir. Derginin bu saysnda, Yelda, Ayla nder ve Tten Ate tarafndan gnderilen cinsel taciz tanklklarna, tanklklar blm ierisinde yer verilmitir. Bu blmde,

kampanyann bir aamas olan Sokakta Cinsel Taciz tanklklar da ilenmitir (Say 9, s:27-30). Derginin 10. saysnda, zmirde Mor Dayanma adyla kurduklar bamsz kadn grubunu tantmak ve kendilerini ifade edebilmek amacyla, idem, imen, Demet, Gler, Mge, Mzeyyen, Neriman, kran ve Yadigar isimli dokuz kadn dergiye duyuru nitelii tayan bir mektup gndermilerdir. Duyuru metninde, Mor Dayanma Grubunun, kadnlarn kurtuluunun yine onlarn kendi eseri olacana inanan kadnlardan olutuu ifade edilmektedir. Ayrca grubun amacnn, Kadn Hareketinin tarihsel srecine bir damla katkda bulunmak, bir halka daha eklemek olduu belirtilmektedir. Metinde, bu ama gerekletirilirken dier kadn gruplarn karalamak ya da yok saymak yerine, ortak hareket noktalar dorultusunda kenetlenmi bir btn olarak, temel kadn sorunlar ile mcadele etmek gerektiine inandklar belirtilmektedir. Bununla beraber ok seslilikten yana olduklar ve farkl tabanlardan gelen farkl gruplarla oluacak renkli platformlarn, st kare biiminde, ezilen kadnlarn tarihsel sorunlarna daha gl bir k tutacana inandklar iin, adlarnn Mor Dayanma olduu belirtilmektedir (Say 10, s:72-73).

Bayrampaa Cezaevi Kadnlar Kouunda kalan bir kadn siyasi tutuklu, Kakts dergisi araclyla, kadn kurtulu hareketi iinde yer alan tm kadnlara bir mektup gndermitir. Dergide bu mektubun, kadnlarla dayanmada bir katks olmas umuduyla yaynland belirtilmektedir. Kadn siyasi tutuklu mektubunda, cezaevlerinde kadnlarn sadece kadn

48

olduklar iin maruz kaldklar zel basklar, tecriti, olumsuz salk koullarn ve daha birok sorunlar aka ifade etmektedir (Say 10, s:78-79).

Dergi ayn zamanda bir haberleme a grevi de grmektedir. Nitekim 10. sayda zmirde Mor Dayanma adnda dokuz kiiden oluan bir kadn grubunun kurulduu haberi, zmirli kadnlar tarafndan gnderilen bir mektup ile yaynlanmt. Ancak bu grubun yesi olan Demet, derginin Eyll 1990 tarihli 12. saysna gnderdii bir mektup ile grubun dald haberini vermitir. Ayrca Demet gnderdii mektubunda, grubun daln ve yaadklar bu pratikten kartt dersleri aktarmtr (Say 12, s:41-42).

3.1.4. Protesto Konular ve Faaliyetler

3.1.4.1. Basn Yayn Alanna Ynelik Faaliyetler

Derginin Mays 1988 tarihli 1. saysnda Kadnn Ad Yok isimli kitabn, 40. basksndan sonra, Kkleri Muzur Neriyattan Koruma Yasasna dayanlarak Muzur Kurulunca yasaklanmas protesto edilmitir. Bu balamda basn-yayn zerindeki her trl bask ve yasaklamalara kar kld beyan edilmitir (Say 1, s:63).

Derginin 1. says Fethiye Belediyesi tarafndan yasak yayn olduu iddias ile toplatlm ve bayi gzaltna alnmtr. stanbul Emniyetinden Kaktsn yasak yayn olmadna dair alnan belge neticesinde bayii serbest braklm, ancak dergilere el konulmutur. Bu durum derginin Eyll 1988 tarihli 3. saysnda protesto edilmekte ve bu vesileyle basn zerindeki basklar bir kez daha knanmaktadr (Say 3, s:69). 24 Ocak 1988 tarihli Hassas Nokta ncirlik balkl Nokta dergisi kapak resmi derginin 1. saysnda protesto edilmitir. Nokta dergisinin kapak resmi; erkek egemen basnn, kadnn bedenini ve btnln blerek, kiiliinden kopararak onu tek bana tanmlamak ve dolaysyla kontrol etmek istediini temsil etmektedir. Buna benzer baz yayn organlar da kadn bedenini ve cinsellii kullanarak arpc bir grsellik kazanma yoluna gitmektedirler.

49

Bu durum vahim ve kar klmas gereken bir olgu olduu iin SF Kakts dergisinin 1. saysnda Aksu Bora ile yaplan rportajda Bora, Ankaradaki feministler olarak Basnda Kadn majn protesto kampanyasn balatarak Nokta dergisinin kadn bedenini aalayan dergi kapaklarn protesto eden mektuplar yazlmasn salamlardr (Say 1, s:50-53).

Derginin 3. saysnda, 21 Austos 1988 tarihli, Prangal Cinsellik balyla Cezaevlerinde Cinsellik konusunun ilendii Nokta dergisinin kapak resminin iren olduu, dergide kadn bedeninin kullanlmasnn yan sra, cezaevindeki insanlarn sorunlarn gndeme getirme klf altnda, cezaevlerinde ikence gren insanlarn aaland ve smrld belirtilmitir (Say 3, s:70).

Derginin 9. saysnda Kadn Eserleri Ktphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfnn duyurusu yaplmaktadr. Kadnlar tarafndan Trke yazlm her trl yazl malzemeyi toplamak ve ktphane bnyesine yerletirerek, muhafaza etmek ve okuyuculara sunmak amacyla bir Kadn Eserleri Ktphanesi ve Bilgi Merkezi Vakf kurulacaktr. Kurulu almalar ise, Fsun Akatl, Jale Baysal, Asl Mardin, irin Tekeli ve Fsun Yara tarafndan yrtlmektedir. Ktphane almas dorultusunda iki hedef bulunmaktadr. Birincisi, bu yolla kadnlarn tarihini iyi tanyabilmek ve bilgileri gnmz aratrmaclarna derli toplu bir biimde sunabilmektir. kinci hedef ise, bugnn yazl belgelerini muhafaza etmek suretiyle, yeni nesillere sunabilmektir (Say 9, s:68).

3.1.4.2. Siyasi Alana Ynelik Faaliyetler

Kakts dergisinin de iinde bulunduu 14 dergi, 1 Austos genelgesini protesto etmek amacyla, 29 Austos tarihli ortak bir basn bildiri yaynlamtr. Bildiride Adalet Bakan Mehmet Topa tarafndan 1 Austos genelgesi ile yeniden gndeme getirilen tek tip elbise uygulamas ve cezaevlerine ynelik insanlk d uygulamalar protesto edilmitir. Ayrca bildiride imzas bulunan yaynlar ve dergiler olarak, tutuklu ve hkmllerin insanca yaamak iin verdikleri mcadelenin desteklenecei belirtilmitir (Say 8, s:8-17).

50

Uzun yllardr srgnde yaayan ve 10 Aralk 1988 gn Trkiyeye dnen KD Bakan Beria Onger, vatandalktan karld gerekesiyle geri gnderilmitir. Ayn sayda Beria Ongerin ve srgnde bulunan btn siyasi mltecilerin yurda dnme haklar savunulmakta ve Beria Ongerin vatandalktan karlmas protesto edilmektedir (Say 5, s:70). Derginin Eyll 1989 tarihli 9. saysnda Avrupa Sosyal artnn belirli gerekeler kapsamnda kadnlarn haklarnn peinen gasp edilerek imzalanmas, Dayaa Kar Dayanma Kampanyas, Ayrmcla Kar Kadn Dernei, SF Kakts Dergisi, Feminist Dergisi, Kadn evresi, Kadn Kltrevi, HD stanbul ubesi Kadn Komisyonu tarafndan yaynlanan ortak bir basn bildirisi ile protesto edilmitir. Bildiride ANAP Hkmeti tarafndan, Avrupa Konseyi bnyesinde hazrlanan ve Konsey yesi lkelerin taraf olduklar Avrupa Sosyal art belirli ekinceler konularak imzaland ve bu

ekinceler kapsamnda alanlarn sosyal haklarndan yararlanmalarnn n kapatld belirtilmitir. Ayrca zellikle alan kadnlarn haklarnn ele alnd 8. Maddenin tmyle yok sayld belirtilmitir. Bildiride bugne kadar kadnlardan yana demelerde bulunan, kadnlarn alma haklar maddesine ekince koyarak Avrupa Sosyal artna imza atan alma ve Sosyal Gvenlik Bakan mren Aykut, bu ekincelerin savunuculuunu yapt iin protesto edilmekte ve bu tavrn aklamaya davet edilmektedir (Say 8, s:52-54, Say 9, s:62-65).

Ocak 1990da Kakts Dergisinin de iinde bulunduu, Bedenimiz Bizimdir, Cinsel Tacize Hayr! Kampanyasn yrten kadnlar, T.C.K.nn 438. maddesinin Anayasa Mahkemesi tarafndan kabul ediliini, yaptklar bir basn aklamas ile protesto etmilerdir. 15 Ocak 1990da Sultanahmet Adliye binasnda yaptklar basn aklamas ile kararn, nsan Haklar Evrensel Bildirgesine, Anayasann eitlik ilkesine, Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi in Uluslararas Szlemeye ve daha birok hukuk belgesine aykr olduunu belirtmilerdir. Bu kararn erkek egemenliinin btn yasalardan daha baskn olduunu en ak biimde gsterdiini belirterek, kadnlarn iffetli-iffetsiz diye blnmesini protesto etmilerdir. Ayrca basn aklamasnda, fahieliin de dier meslekler gibi yasal bir meslek

51

olduu ve dolaysyla vergi verdikleri ifade edilerek, fahielerin devlet gvencesi altnda olmalar gerektii zerinde durulmutur. Ancak bu yasa ile, gvencenin aksine, onlarn cezalandrld belirtilmektedir (Say 10, s:6-7).

Bedenimiz Bizimdir, Cinsel Tacize Hayr! Kampanyasn yrten kadnlarn dnda bir dier protesto, bir fahie tarafndan yaplmtr. Ayn gn stanbullu Fahieler adna basna datt aklama ile, bu maddenin btn yelerinin erkek olduu Anayasa Mahkemesi tarafndan kabul ediliini protesto ettiklerini belirtmitir. Ayrca fahielerin, devlete vergi vererek, devletin direkt sermayeleri olduklarn ve yaamlarnda zaten maruz kaldklar her trl ayrmcln devlet eliyle pekitirilmesini esefle karladklarn belirtmitir (Say 10, s:6-7).

T.C.K.nn 438. maddesine ilikin bir dier protesto ise, Bedenimiz Bizimdir, Cinsel Tacize Hayr! Kampanyasn yrten ve kendilerini iffetli kadn yaktrmasn kabul etmeyen bir grup kadn olarak ifade eden baz kadnlar tarafndan yaplmtr. Genelevlerin bulunduu Zrafa Sokanda, 23 Ocak 1990da yaptklar basn aklamasnda, Anayasa Mahkemesinin yarglarn protesto ederek, istifaya armlardr. Yaptklar basn aklamasnda, bu maddenin onaylanmas ile erkek saldrganlnn, kadnlarn iffetli-iffetsiz olarak ayrlmasna dayanlarak ho gsterilmeye alld belirtilmitir. Ayrca aklamada, hibir kadnn tecavz hak etmedii ve hibir tecavzn hakl olamayaca belirtilmitir (Say 10, s:12).

Bedenimiz Bizimdir, Cinsel Tacize Hayr! Kampanyas erevesinde dzenlenen paneller dizisinin ikincisi, BLSAKta 2 Ocak 1990da yaplmtr. yerinde Cinsel Taciz konulu panele konumac olarak, lk, enay ve enel isimli bayan katlmtr. Hemire olan lk, gazetecilerin resmini ekecekleri srada kartondan yapt bir maskeyi bana geirmitir. 657 sayl Devlet Memurlar Yasas dorultusunda, devlet memurlarnn basnda grnmeleri, i yaamlar asndan olumsuz sonulara sebep olabileceinden bu maskeyi takmtr. Ayrca konumasnn banda lk, bu maskeyi ayn zamanda bu yasay protesto etmek amacyla taktn belirtmitir. Panele katlan her konumacnn zerinde

52

durduklar ortak nokta, kadnlarn hangi iyerinde olursa olsun tacize maruz kaldklarnda sessiz kalmamalar gerektiidir. Ayrca kadn komisyonlar ya da kadn brolar araclyla olayn gndeme getirilmesi ve sendikalarda oluturulacak kadn gruplar araclyla cinsel tacize kar mcadele etmek gerektiidir (Say 10, s:14-19).

Ocak ay iinde Sokak dergisinde Tayfun Gnl tarafndan balatlan Zorunlu Askerlie Hayr kampanyasnn, Bedenimiz Bizimdir, Cinsel Tacize Hayr! kampanyasn destekleyen kadnlar ve kadn gruplar tarafndan desteklenildii bir basn bildirisi ile duyurulmutur. E, Ana, Bac Olduumuz in Deil Ama Zorunlu Askerlie Hayr slogan altnda hazrlanan basn bildirisinde bu kampanyann destek gerekesi aklanmtr. Bildiride kadnlarn, her ne kadar bu ekilde gsterilmi olmasna karn, esasnda militarizme igdsel olarak deil de, bilinli olarak, onun tahripkar gcnden dolay kar olduklar belirtilmitir. Ayrca erkek egemen bir dnyada, ordunun erkeklik deerlerinin retilmesine hizmet ettii belirtilerek, zorunlu askerlik tartmasnda bir taraf olduklar ve Tayfun Gnl mcadelesinde destekledikleri belirtilmitir (Say 10, s:71).

Krt kadnlarnn bir yl akn sredir verdikleri mcadelenin rnn verdii; Roza isimli bir Krt Kadn Dergisinin kmaya baladnn duyurusu Kakts dergisi tarafndan yaplmtr. Duyuru metninde, Krt kadnlarnn kendilerini, ulusal-toplumsal kimliklerinin yaamlarnn tm alanlarnda smrlmesinin yan sra, cinsiyetlerinden dolay da ezilip smrldkleri eklinde ifade ettiklerine de yer verilmitir (Say 10, s:73). Kadnlarn Kurtuluu in Mcadele Eden Bir Grup Kadn olarak kendilerini tanmlayan bir grup kadn tarafndan, 30 Ocak 1990 gn Sultanahmet Parknda bir basn aklamas gerekletirilmitir. Basn aklamasnda, Samalclar Cezaevindeki siyasi tutuklu kadnlarn, tnel ve firar gibi gerekelerle, her ne kadar erkek tutuklularn bulunduu koridorda bo kou olmasna ramen, adli tutuklularn kald kouun yemekhanesinde yaamaya mecbur edildii belirtilmektedir. Ayrca basn aklamasnda, devletin kadnlar sadece hapsetmedii, ayn zamanda kadnlklarna da hapsettii ve srf kadn olduklar iin kt kou koullarnda yaamaya zorladklar ifade edilmektedir. Bu sebeple

53

Samalc Cezaevindeki siyasi tutuklu kadnlarn yrtt mcadelenin desteklendii belirtilmektedir (Say 10, s:80). 14-16 Nisan 1990 tarihleri arasnda Almanyann Essen ehrinde, Fransa, ngiltere, Almanya, Trkiye, svire, sve, Hollanda, Belika ve Norveten yaklak 250 Trkiyeli kadnn katlmyla, Avrupada Yaayan Trkiyeli Kadnlarn 3. Ortak Toplants yaplmtr. Bu toplantya Kakts Dergisi adna lk Sarca ve Banu Paker katlmlardr. Katlmclara daha uzun sz hakk verilebilmesi amacyla, toplant drt alma grubuna blnmtr. Bu alma gruplarnda, Cinsellikte kadn olmay nasl yayoruz?, Kadn olarak iddeti nasl yayoruz?, Avrupada nasl yabanc kadn yapldk? ve Ailenin dokunulmazl konular tartlmtr. Ayrca birinci konu, kadnn kendi bedenine nasl yabanclat ve lezbiyenlik olmak zere iki alt konu dorultusunda tartlmtr. Toplantnn ikinci gnnde, Trkiyeden gelen bir haber zerine baz kadnlarla gndem d oturum yaplm ve hem Olaanst Hal Blgesindeki son olaylarn, hem de sosyalist basn zerindeki sansr uygulamalarnn protesto edildii bir basn bildirisi hazrlanmtr (Say 11, s:36-38). Bu toplant esnasnda, 19 Nisan 1990da Reutlingen ehrinde yaplacak olan bir toplantya Kakts ekibi davet edilmitir. Trkiyede Kadn Hareketi konulu bu toplant, bir kadn kahvesinde dzenlenmitir. Bu toplantda artc olan yaklak 60 katlmcnn, bei dnda hepsinin Alman kadnlardan olumasdr. Toplant esnasnda tartmalar devam ederken Alman bir kadn, Bedenimiz Bizimdir, Cinsel Tacize Hayr! kampanyasndan ya da bir baka adyla Mor neden bahsetmitir. Bunun zerine katlmclar, kampanya ve Kakts Dergisi hakknda eitli sorular yneltmilerdir. Ayrca Kakts dergisi temsilcilerinden kendilerine Mor ne gndermelerini istemilerdir (Say 11, s:40-41).

Kakts dergisinin bu saysnda, 1990 Ekim sonunda yaplmas dnlen feministler toplants (kongre/hafta sonu/buluma vs.) zerine hem bir bilgilendirme, hem de bir ar niteliinde bir duyuruya yer verilmitir. Duyuru metninde toplantnn dzenleyicileri olarak, kendilerini stanbulda feminist politikay hayata geirmeye alan feminist gruplar

54

(Feminist, Sosyalist Feminist Kakts ve Kadn Kltr Evi) ve tek tek feminist kadnlar gsterilmitir. Toplantnn ilk hazrlklarn yrten gnll-hammaliye grubunun ilk tartmalarnda nerilen konular da aktarlmtr. Bununla beraber tm feministlerin toplantya ilikin her trl fikir ve nerilerini gndermeleri istenmitir (Say 11, s:46).

Duyuru metnine derginin 9. saysnda yer verilen Bilgi Merkezi Vakf ve vakfn bnyesindeki Kadn Eserleri Ktphanesi, 14 Nisan 1990da almtr. Kurucular Fsun Akatl, Jale Baysal, Asl Mardin, irin Tekeli ve Fsun Yara olan bu ktphaneye youn bir ilgi gsterildii gzlemlenmitir. Trkiye de bir ilk olmas asndan bu ktphane ok nemlidir (Say 11, s:50-51). HD Denizli ubesinin 8 Mart Dnya Kadnlar Gn nedeniyle, dzenledii panele, Kakts Dergisi de davet edilmitir. Derginin yan sra panele air Can Ycel (Rahatszland iin panele katlamamtr.), Do. Dr. Bahriye ok (lahiyat Fakltesi Eski retim yesi) ve Nadire Mater (Sokak Dergisi) de davet edilmitir. Panel yneticisi Seval Uysal, deiik grlere yer verebilmek amacyla, farkl kesimlerden konumaclar panele davet ettiklerini belirtmitir (Say 11, s:52-53).

Kakts Dergisinin imzasnn bulunduu bir duyuru ve ar metninde, Bedenimiz Bizimdir, Cinsel Tacize Hayr! kampanyasndan bir grup kadn, gzaltnda,

hkml/tutuklu ya da tutuklu yakn olunduu durumlarda da kadnlarn devlet eliyle cinsel tacize uradklarn ve dolaysyla bu konuda bir alma yapmak istediklerini belirtmilerdir. Bugne kadar bu konu hakknda sadece birka olayn basnda yer alabildiinin belirtildii metinde, kadnlar susmamaya, aksine tehir etmeye

arlmaktadr. Dolaysyla her trl tanklklarn dergiye gnderilmesi istenmektedir. eker Bayramnda Ankara Merkez kapal Cezaevine tutuklu yaknlaryla grmeye giden (ancak gremeyen) kadnlar, son derece rencide edici ve taciz ieren bir arama kontrolnden geirilmilerdir. Ancak tutuklularn erkek yaknlar byle bir muameleye tabi tutulmamlardr. Grmek veya grmemek tehditi ile savunmasz braklan ve aalamak, utandrmak ve yldrmak amacyla cinsel tacize maruz kalan bu kadnlar,

55

susmak yerine, gazeteye ilan verip, tehir etme ve ayrca savcla su duyurusunda bulunma ynnde hareket etmilerdir. Bu olaydan hareketle duyuru/ar metninde, cinsel tacize uramamak iin btn kadnlarn susmamas, hatta tehir etmesi gerektii vurgulanmaktadr. Ayn ekilde cinsel tacizin utancnn kadnlara ait olmadn anlatmak iin de, utanma, susma, haykr! slogan benimsenmelidir (Say 11, s:54-55).

Medeni Kanunun 159. maddesi gerei, kadnn almas kocasnn iznine balanmtr. Ancak kocas tarafndan almas engellenen bir kadnn at dava neticesinde, yasa Anayasa Mahkemesine grlmek zere gitmitir. Bu davay desteklemek ve maddenin iptali iin mcadele vermek amacyla, Kakts Dergisinin de iinde bulunduu bir grup kadn tarafndan stanbulda bir imza kampanyas balatlmtr (Say 12, s:35-37).

eitli mekanlarda, ayn zamanda Ortaky, Salacak ve Modada alan standlarda imzalar toplanm, konuyla ilgili be bin bildiri datlmtr. Ayrca zmirli kadnlar tarafndan, maddenin Anayasa Mahkemesinde grlecei gn bir eylem yapma karar alnmtr. Hazrlanan bildiride, din, gelenekler ve medeni yasalar erevesinde, ailede erkein reislii ile balayarak kadnn evlilie mahkum edildii, itaat etmeye ynlendirildii ve erkee tabi klnd belirtilmektedir. Ayrca bildiride, 159a Hayr!, Btn Cinsiyeti Yasa ve Kararnamelere Hayr! ve Ailede Reis stemiyoruz! sloganlarna yer verilmektedir (Say 12, s:54).

3.1.4.3. Cinsiyeti Uygulamalara Ynelik Faaliyetler

Kadnlarn Dayaa Kar Dayanma Kampanyas olarak dergiye bavuracak kadnlarla dayanma alarnn kurulaca belirtilmitir. Kampanyann amac ise, erkek egemenliinin her an iddete dnebildii ve kadnlarn daya kabullenmeye zorland toplumumuzda, dvlen kadna yalnz olmad gstermek ve direnmesine yardmc olmak, ayrca dayak sorununun btn kadnlarn sorunu olduunu gstermek olarak ifade edilmitir.

Kampanya dorultusunda bavuran kadnlarn i ve ev taleplerinin dergide duyurulaca,

56

dolaysyla yardmda bulunmak isteyenlerin nasl iletiime geebilecekleri aktarlmtr.

2000e Doru dergisinde yaynlanan, Milli Savunma Bakanlna bal bir kuruluta salk muayenesi ad altnda kadnlarn bekaret kontrolnden getikleri ynndeki haber dorultusunda, Ayrmcla Kar Kadn Dernei, Feminist Dergisi, Kadn Haklarn Koruma Dernei, Kadn Kltr Merkezi, HD Kadn Komisyonu ve SF Kakts tarafndan ortak bir basn bildirisi hazrlanm ve Milli Savunma Bakanlna ekilen telgraflarla bu durum protesto edilmitir. Kakts Dergisi tarafndan bekaret kontrol, kadnlarn bedenlerine ynelik bir saldr olarak nitelenmi ve MSBdaki mevcut uygulama ile bu saldrnn resmileiyor olduu belirtilmitir. Ayrca bakire olmak, kadnlar bask altna almann ve yaamlarn snrlamann ok temel bir arac olarak nitelendirilmitir. Bu dorultuda kadn bedenine ve kiilik haklarna saldr nitelii tayan bu olay hakknda soruturma almas talep edilmitir. Kadn Kltrevi, HD stanbul Kadn Komisyonu, Kakts ve Feminist Dergileri yelerinden baz kadnlar, 24-31 Temmuz tarihleri arasnda Dikili Belediyesi tarafndan dzenlenen festVale katlarak, orada bir Kadn adr amlardr. Burada Aile reislii kurumunun yasalardaki uzantlarn hatrlatan bir bildiri erevesinde kadnlarla syleiler yapmlardr. Ayrca zmir ada Kadn Derneinin dzenledii Kadn rgtlenmesi konulu panele Aye, Saadet, Nazik, Ik, Nuray ve Akn katlmlardr. Ancak panel sonrasnda arklar syleyerek standlarna yrmler ve bu durum izinsiz yry olarak nitelendirilerek Dikili Savcl tarafndan soruturma alarak bu alt kadn gzaltna alnmlardr (Say 8, s:55).

Derginin 9. saysnda Bedenimiz Bizimdir, Cinsel Tacize Hayr! Kampanyas duyurulmaktadr. 1989 ubatnda Ankarada yaplan 1. Feminist Hafta Sonunda, Kadn Dayanma Derneinin hazrlklarn balatt Sarkntla Kar Kampanya

konuulurken, cinsel taciz konusunda bir kampanya balatma dncesi domutur. Burada Bedenimiz Bizimdir ana bal altnda, Dayaa Kar Kampanya, Bekaret ve Sarkntla Kar Kampanya gibi konularn ele alnd ve tm feministlerin katld,

57

byk apl ve uzun soluklu bir kampanya nerisi kabul grmtr. Ayrca 1. Feminist Hafta Sonunda stanbullu ve Ankaral feministlerin srekli bir iletiim iinde olmalar ve ortak faaliyetlerde bulunmalar ynnde bir karar da alnmtr. Ancak bu karar hayata geirilememitir (Say 9, s:14-15). stanbuldaki kadn evreleri (Kadn Kltr Evi, AKKD, Feminist ve Kakts Dergileri) Siyahl Protesto tartmalar devam ederken, yeni bir gndem oluturma kaygsyla, hangi konuyu ele alacaklarn tartmaya balamlardr. Daha nce Dikilide balatlan Aile Reislii konusunu devam ettirmek ya da cinsel taciz konusunu ele almak zerine tartmalar devam ederken, Ankaral kadnlar 14 Ekimde sarkntla kar bir kampanya balatmlardr. Bunun zerine stanbullu kadnlar Ankarada balatlan bu kampanyaya destek verebilmek ve kampanyay devam ettirebilmek amacna ynelerek, cinsel taciz konusunu ele almaya karar vermilerdir. Ancak kampanya ncesinde cinsel tacizin kapsam zerine bir tartma sreci yaanmtr. Tartmalar dorultusunda cinsel tacizin, sarkntlktan daha geni kapsaml olduuna karar verilerek, kampanyann erevesi cinsel tacize gre izilmitir. Bununla beraber cinsel taciz kapsamna giren her bir konuya gerekli arl verebilmek amacyla, kampanya nce sokakta, sonra iyerinde ve en sonunda evde cinsel taciz olmak zere belli aamalara blnmtr. Tecavz ise, Trkiyede genellikle sokakta yaanmad iin, Evde Cinsel Taciz balamnda, ensestle birlikte ele alnmaya karar verilmitir (Say 9, s:14-45).

Bir ay sren youn bir toplant ve hazrlk dneminin ardndan, Bedenimiz Bizimdir, Cinsel Tacize Hayr! Kampanyas ya da ksaca Mor ne Kampanyas, 2 Kasm 1989 sabahnda Kadky-Karaky vapurunda balatlmtr. Basn eliinde kampanyann tantm yapldktan sonra, te sarkntla kar sper bir koruyucu, karnzda gz szen, peinizden gelen, bizi aalayan laflar geveleyen, byk burarak yalanan, otobsn her fren yapnda zerinize abanma frsat bulan, oturduu yerden bacaklarnz szen, elleyen, koklayan,bakan, saldran tm erkeklere kar kck, tamas kolay ama etkili bir silah szleriyle vapurda kadnlar mor ine sat yapmlardr. Kampanya erevesinde bir dier faaliyet ise, TYAP Kitap Fuarnda yaplmtr. Burada Snak

58

Standnn hemen yannda, Bedenimiz Bizimdir, Cinsel Tacize Hayr! stand almtr. Ayrca Tyapn ardndan, BLSAKta Bedenimiz Bizimdir, Cinsel Tacize Hayr! bal altnda toplantnn yaplmasna karar verilmitir. 20 Kasmda yaplacak olan ilk toplant, cinsel tacizin ne olduu ve kampanyann amalar zerine yaplacaktr. kinci toplant, 23 Kasmda yaplacak ve erkeklere kapal olacaktr. Burada kadnlarn tanklklarn anlatmalar hedeflenmitir. Son toplant ise, 24 Kasmda yaplacak ve kampanya slogan olan Giysim Sarkntla Davetiye Deildir konusu tartlacaktr. BLSAK knda ise, erkeklerin geceler ve sokaklar zerindeki igallerini biraz olsun sarsmak amacyla, gruplar halinde Beyolunda dolap, kadnlarn giremedii birahane ve meyhane tr yerlere ziyaret yaplmasna karar verilmitir (Say 9, s:21-35).

Belirli bir sre ya da faaliyet erevesinde snrlanmayan kampanya dorultusunda, akla gelebilecek her trl faaliyetin yaplmasna karar verilmitir. Bu dorultuda kampanya sloganlarnn yazl olduu, Mor neli kartpostallar bastrlmtr. Bu kartpostallarda, Sarkntln Utanc Bana Ait Deil!, Sarkntlk Gzle, Elle, Szle Tecavzdr!, Giysim Sarkntla Davetiye Deildir! ve Geceler ve Sokaklar Kadnlarn da Hakk! gibi sloganlar ele alnmtr. Semt pazarlarna ve kadnlarn kalabalk olduu dier yerlere de tanmay dnlen kampanya erevesinde, bir afi bastrlarak, bunlarn eitli yerlere aslmas ve bu ekilde kamuoyunun yeterince bilgilendirilmesi de planlanmtr. Yaplan ve yaplmas dnlen benzeri birok faaliyet dorultusunda, kadnlarn kampanyaya katlm hedeflenmi ve kadnlardan tanklk ettikleri cinsel taciz olaylarn dergiye gndermeleri istenilmitir. Bu dorultuda Kakts Dergisinin 9. ve 10. saylarnda tanklklara yer verilmitir.

Derginin 9. saysnda, 1987den beri, Daya Protesto Yry, Bar! Herkes Duysun! adl kitabn yaymlanmas ve dayanma alar gibi faaliyetler erevesinde devam eden ve yaygnlaan Dayaa Kar Dayanma Kampanyasnn, kadnlar tarafndan, kadnlar iin ve feminist ilkeler dorultusunda ynetilecek bir snak kurmak iin almalara baladn duyurmaktadr. imdi Snak in! slogan erevesinde, sna ynetecek bir vakf kurabilmek amacyla ba toplanmaktadr. Ayrca ili Belediyesi bir bina

59

vermeyi kabul etmitir. Kakts dergisi tarafndan, snak iin, bu sna tantan kitapn alnmas ya da dorudan ba yaplmas ve konuyla ilgili her trl iletiime geilmesi ynnde bir ar metni yaymlamtr. Bu metinde projeyi hazrlayanlarn amacnn, bavuran ve yaamn deitirmek isteyen kadnlara, kendi ayaklar zerinde durarak yaama ansn, olanan tanmak ve bu amala kadnlarn dayanmasn salamak olduu belirtilmektedir (Say 9, s:66).

3.2. MEKTUP DERGS

3.2.1. Mektup Dergisi ve Yazarlar Kadnlarn Kaleminden Kadn Erkek Herkes in slogan ile 1985de yaynlanmaya balayan Mektup dergisi, ayda bir kan bir dergidir. Sahibi ve yaz ileri mdr Recep zkan olan derginin, genel yayn mdrln ve bayazarln ise, Emine zkan enlikolu yapmtr. Ayrca dergiye, Aye slamolu, Sabiha nl, Ayegl Arpac Aktrk, Bakiye Marangoz, ule Yksel enler, Emine Tatepe Klar ve Aysel Zeynep Tozduman gibi yazarlar yazlaryla katlmlardr. Yayn yeri stanbul olan dergi Mektup yaynlar tarafndan yaynlanmtr. Derginin boyutlar; 18,5 x 27 cmdir. Dergide okuyucu mektuplarna, sorularna ve okuyuculardan gelen iirlere olduka fazla yer verilmitir. Gerek mektuplar ve sorular, gerekse iirler kapsamnda eitli konular ele alnmtr. 27 Mays 1953 doumlu olan Emine zkan enlikolu, Fkh, Akaid gibi alanlarda Recep zkan ve zel hocalardan dersler almtr. lk-Orta ve mam-Hatip lisesini dardan bitiren enlikolunun, krk tane kitab bulunmaktadr. Kitaplarndan bazlar unlardr: Uzaktaki lklar, in kencesi, Telefonla Rportaj, Genliin mann Sorularla aldlar, Bize Nasl Kydnz, slamda Erkek, Mahkum Duygular, Kadnlar Kadnlar da Eziyor, Hristiyan Gl. enlikolu, ilk kitab olan Genliin mann Sorularla aldlardan dolay iki buuk yl cezaevinde yatmtr. enlikolu, 1985 ylndan itibaren Mektup dergisi Genel Yayn Ynetmenliini yrtmektedir (enlikolu, 1993).

60

3.2.2. Rportajlar Konular ve Kiiler

Mektup dergisinde yaymlanan rportaj konular gncel siyasi konular ve slam dini ve kadn ana balklar altnda toplanmaktadr. Gncel siyaset balamnda dergide yaymlanan rportajlarda Rusyann Afganistan igali, kimyasal silah kullanm, yayn hayatna dnk yasaklar ve mahkumiyetler, trban meselesi, Filistin-srail atmas gibi konulara arlk verilmitir. Dergi Kakts dergisi gibi yabanc lke vatanda Mslman kadnlarn yan sra, telefon ile soru sorma yntemi ile sradan insanlarla rportaj yapma yoluna da gitmitir.

3.2.2.1. Gncel Siyasi Konular 3.2.2.1.1. Rusyann Afganistan gali

Derginin yayn hayatna atlnn 4. ylnda yaymlanan 40. saysnda, Sizlerle adl kede Rusyann Afganistan igali u ekilde ifade edilmitir; Afgan hkmetine kar fiili cihad 1974-1975 yllarnda balamtr. Halkn slam kanunlarn istemesine ramen devletin batnn (insann) kanunlarn uygulamas, Afgan halknn devlet kuvvetlerine kar ayaklanmasna sebep olmutur. Mslmanlar, devlet kuvvetlerine kar Ruslarn girdii 1979 yl Aralk ayna kadar Afganistan topraklarnn yzde seksen yzde doksann almlardr. Kabil hkmeti, devletin mslmanlarn eline geeceini kesin olarak anlad zaman hemen Ruslar Afganistana davet etmitir. Yani Mslmanlar ilk olarak 1975ten 1979a kadar Afgan hkmetine kar slami kanunlar uygulamas iin savamlar sonrasnda devleti tam ele geirecekleri zaman Ruslar gelmi ve 1979dan bu yana Ruslar ile savamaktadrlar (40.say, s:2).

Derginin ayn saysnda, rastgele numaralar seilerek belirlenen telefonlara cevap veren kiiler ile yaplan telerportajlara yer verilmitir. Telefonda grlen bu kiilere rportaj erevesinde, Ruslarn Afganistanda bulunmasn nasl yorumladklar sorulmutur. Bu ekilde, Afganistanda yaplan insanlk d saldrnn Trkiyedeki yansmalar anlalmaya

61

allmtr. Aranan ilk telefonu cevaplayan bir kadn, kendisiyle dalga geildiini zannederek telefonu kapatmtr. kinci aramada, telefonu cevaplayan bayan, Rusyann bar salayabilmek iin Afganistanda bulunduunu belirtmitir. Bununla beraber Rusyaya kar mcadele eden mcahitlerden vg ile bahsetmitir. nc aramada, grlen gen bir kz, Rusyann tamamyla toprak ve ekonomik kayglarla Afganistanda bulunduunu, dolaysyla bar salamak trnden sylemlerin sadece bir maske olduunu belirtmitir. Drdnc aramada, telefona cevap veren yal bir kadn, Aydan post, gavurdan dost olmaz. diyerek Ruslar ktlemi ve Afganistana girmelerinde muhakkak bir karlar bulunduunu belirtmitir. Beinci aramada, telefona bakan bir erkek olmutur. Bu kii, Ruslarn mcahidleri gebertmek iin Afganistana girdiklerini belirterek, durumdan honut olduu izlenimi vermitir. Bir dier aramada, telefona cevap veren kii, Yugoslavyada askerlik yaptn belirterek, Ruslarn amacnn istila ederek sosyalist rejimi getirmek olduunu sylemitir. Ayn kii olduka fkeli, devletin bu konuda sessiz kaldn belirtmitir. Son aramada Siirtli olan Arap bir kadn telefona cevap vermitir. Sorulan soru zerine Ruslarn mcahitlerin kanna girmek iin oraya gittiklerini, ancak mcahitlerin onlarn canna okuduunu sylemitir (40. say,s:14-15).

3.2.2.1.2. Kimyasal Silah Kullanm

Derginin 42. saysnda da rastgele numaralar seilerek belirlenen telefonlara cevap veren kiiler ile yaplan rportajlara yer verilmitir. Telefonda grlen kiilere, kimyasal silahlarn kullanm ve Halepe Olay hakkndaki grleri sorulmutur. Bu ekilde Trkiyede yaayan insanlarn bu konulara yaklamlar zerine bir fikir edinilmeye allmtr. Ancak aranan alt kiiden ikisi bu konulardan hi haberdar olmadklarn belirtmilerdir. Bir kii de sorular karsnda endielenerek telefonu kapatmtr. Mardinde snrda askerlik yaptn syleyen bir kii ise iki aydr dada olduundan Halepe olayndan haberdar olmadn, ancak savalarda kimyasal silah kullanmna kar olduunu belirtmitir. 19 yanda olan bir gen, kimyasal silah kullanmna kar olduunu ve

Halepe Olayn duymasna karn, detayl bilgiye sahip olmadn belirtmitir. Ayn kii Trkiyede kimyasal silah retiminin yaplmasnn gerekli olduunu da ifade etmitir. 73

62

yanda olan emekli bir albay ile yaplan rportajda bu kii, kimyasal silah kullanmna kar olduunu, nk bu silahlarn %90nn annda etkili ve lmcl olduunu belirtmitir. Ayrca Halepe Olay hakknda bir bilgi sahibi olmadn da belirtmitir (42. say,s:9-10).

3.2.2.1.3. Yayn Alanna Ynelik Yasaklar ve Mahkumiyetler

Derginin 46. says Cezaevleri zel Says olarak yaymlanmtr. Bu sayda, Ceza Kanununun 163. maddesinden yarglanarak bir dnem cezaevinde kalm olan Sadk Albayrak ile bir rportaj gerekletirilmitir. Albayrakn einin ve iki ocuunun da katld rportaj, Mektup dergisi adna Ayegl Arpac Aktrk tarafndan yaplmtr. Rportaj srasnda cezaevleri, Albayrakn almalar ve ailesinin onun cezaevine giriini nasl karladklar gibi konular zerinde durulmutur. Ayrca rportaj esnasnda, Albayrakn Berat isimli ocuu babasnn Mslman olduu iin hapse girdiini, dolaysyla takdir edilmesi gerektiini belirtmitir (Say 46, s:8-12).

Nianls cezaevinde olan Emriye adl bir kadn ile fedakarlndan tr bir rportaj yaplmtr. Rportaj erevesinde, nianlsnn cezaevine giri sreci, ehli bir kadnn ehvete yenik dmeyecei, Kuran Kurslar ve cezaevlerindeki uygulamalar gibi konular ele alnmtr (Say 46, s:19-20).

Mnire, Abdullah ve Zehra isimli karde ile Emine Ertay tarafndan bir rportaj yaplmtr. Babalar hapiste olan bu ocuklarla, babalarnn cezaevine girii, yaadklar olaylar ve evrelerindeki insanlarn tepkileri gibi konular zerine grme yaplmtr. Rportaj esnasnda Bra, babasnn susuz olduunu, ancak ona iftira edildiini belirtmitir. Ayrca konumasna, babasnn Allah iin Allah rzas iin bir eyler yapmak istediini de eklemitir (Say 46, s:27-28).

Ceza Kanununun 163. maddesinin kapsam zerine Avukat Hsn Tuna ile Ayegl Arpac Aktrk tarafndan bir rportaj yaplmtr. Rportajda Tuna, 163. maddeyi

63

hazrlayan zihniyetin temellerinin Tanzimata kadar gittiini, ancak tam olarak 1923den sonraki srete ortaya ktn belirtmitir. Tunaya gre bu sre, Hyaneti Vataniye Kanunu ile balamtr. 1926 ylnda Hyaneti Vataniye Kanununa yaplan ek bir madde ile, her ne kadar o dnemlerde mevcut olmasa da, 163. maddenin yine de uygulamalar yaanmtr. 16 Haziran 1949da ise, 163. madde bugnk ekliyle Trk Ceza Kanununa dahil edilmitir. Bu maddenin gerekesi olarak da, slam ve dier dinlerin tecavze uramasn nlemek ve Mslmanlarn haklarn korumak gsterilmitir. Ancak Tunaya gre, 163. maddenin Mslmanlarn hak ve hukukunu korumak amacyla uyguland grlmemi, aksine bu madde, gerek ve samimi mslmanlarn onu ihlal ettikleri gerekesi ile muhtelif ceza ve cefaya maruz kalmalar ynnde uygulanmtr (Say 50, s:26-28). Derginin Kasm 1988 tarihli 46. saysnda slamiyeti renmek iin renci olarak Msra giden M. Yasir ile Mektup dergisi adna Aye slamolu tarafndan bir rportaj yaplmtr. Rportajn banda yaam hakknda bilgi vermesi istenilen Yasir, Msr hakknda ksa bir bilgi aktardktan sonra, orada 163 gibi bir maddenin bulunmadn ve orann Trkiyeden daha ok medeni olduunu belirtmitir. Ayrca rportaj esnasnda, Msrdaki televizyon ve radyo yaynlar, slamiyetin Msrdaki durumu ve Msrda olas slami devrim gibi konular zerinde de durulmutur (Say 46, s:31-33).

3.2.2.1.4. Trban Meselesi

Mektup dergisinin dzenlemi olduu rportaj yarmasnda nc olan Arzu Atmaca, rportajn eyma Aydn ile yapmtr. Derginin 48. saysnda yaymlanan rportajda, Aydnn yaam zerinde durulmutur. Rportaj kapsamnda Aydn, Anadolu niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi nc snf rencisi iken, okulu brakmak zorunda kaldn belirtmitir. Trbanl olduu ve Allahn emrini yerine getirdii iin okuldan ayrlmak zorunda kaldn aktaran Aydn, niversite rencilerine, slamdan taviz vermeden yaamalarn salk vermitir (Say 48, s:24-25).

64

Derginin baz saylarnda olduu gibi 50. saysnda da, rastgele evrilen numaralar dorultusunda aranan telefonlara cevap veren kiilerle, kanunlar zerine rportajlar yaplmtr. Telefonu cevaplayan ilk kii, Trkiye Cumhuriyetinin yasalarn

beenmeyenlerin anaristler olduunu syleyerek, lkesini ok sevdiini ve savunduunu belirtmitir. Grlen bir dier kii, laiklii hibir kuvvetin kaldramayacan belirterek telefonu kapatmtr. Bilal Koca isimli bir renci de barts yasana kar olduunu belirtmitir. Grlen son kii de barts yasann kalkmasna kar olduunu aktarmtr. Telefonla rportaj kapsamnda grlen kiilerden birou endielenerek bu konu zerine konumay reddetmilerdir. Dergi yazarlarn tantmak amacyla yaplan rportajlardan biri, Emine enlikolu ile Asiye Eracun tarafndan Haziran 1988 tarihli 53. sayda yaplmtr. Rportaj erevesinde, enlikolunun yazarlk hayat, almalar, yazarln bir sanat olup olmad ve laiklik gibi konular ele alnmtr. Laiklik konusunda, laikliin dinsizlik olup olmad tartlmtr. Bu konu hakknda enlikolu, laikliin bir dininin ya da bir kitabnn olup olmadn sorguladktan sonra, kendisini sadece slamn ilgilendirdiini ve dolaysyla sadece laikliin slamda var olup olmadyla ilgilendiini belirtmitir (Say 53, s:5-8).

3.2.2.1.5. Filistin- srail atmas

Derginin 44. saysnda Tp Fakltesi mezunu ve iki ocuk annesi olan Fatma Selah ile Filistin zerine bir rportaj gerekletirilmitir. Rportaj kapsamnda, Yahudilerin Filistine gelileri, Filistinde devam eden cihat ve Yahudiler tarafndan Filistinli mcahitlere yaplan uygulamalar gibi konular ele alnmtr (Say 44, s:30-31). 3.2.2.2. slam Dini ve Kadn

Derginini 40. saysnda iki yl nce geirdii zor bir doum sonrasnda Mslman olan Alman Fatma ile Trk Mslman kadn komular zerine bir rportaj yaplmtr.

65

Rportaj boyunca Fatma, kadn Trk komularn tam bir Mslman olarak yaamadklar iin eletirmitir. Onlarla olan ilk grmesinde, Allahn selamn Ho geldin diyerek cevaplandrdklarn belirtmitir. Ayrca ilerinden hi birinin Kuran okumay bilmediini ve dzenli namaz klmadklarn belirtmitir. slami bilmediklerinden de kendisini hoca diye tantan kiilere inandklarn ve hurafelerle hareket ettiklerini belirtmitir (Say 40, s:30-31).

Derginin 42. saysnda ise, Mektup dergisi tarafndan Trkiyenin Mslman ilk kadn yazar olarak nitelendirilen ule Yksel enler ile yaplan rportaj yaymlanmtr. Bu rportajda yazarlk, yazarlk hayatna ne zaman ve nasl balad, gemi pratikleri ve gelecekte yapmay dnd almalar ve gen mcahit ve mcahidelere tavsiyeler gibi konular ele alnmtr (Say 42, s:7-8).

Derginin 44. saysnn tarikatlar zel says olmas dolaysyla, Abdullah Byk, Sadreddin Yksel, Hsn Akta ve Mehmed evket Eygi ile telefonda rportajlar yaplm ve kendilerine tarikatlar hakkndaki dnceleri sorulmutur. Byk, tarikatlarn avare genlii olgunlua, kemalata ve sahabenin yoluna dn yapmasnda, en messir yol olduunu belirtmitir. Yksel ise, tarikatn slamda var olduunu ve tahrip olmam, asl tarikatlar savunduunu aktarmtr. Rastgele evrilen numaralar dorultusunda telefona cevap veren kiilerle, tarikat konusu zerine rportajlar yaplmtr. Grme yaplan ilk kii, Mslmanln artlarn yerine getirdiini, ancak arla kalmasn sevmediini ve tarikatlar bir arlk olarak deerlendirdiini belirtmitir. Muhasebeci olan bir bakas ise, tarikatlarn bir beyin ykama ilemi ve bir tembellik olduunu aktarmtr (Say 44, s:2223).

Mektup dergisi yazarlarndan Emine Tatepe (Klar) ile dergi yazarlarnn tantlmas ve bu yolla okurlarn yazarlarn tandklar yazlar daha iyi anlayacaklar dncesinden tr bir rportaj yaplmtr. Rportajda yazarn hayat zerinde durularak birtakm sorulara cevap aranmaya allmtr. rnein Mslman erkeklerin dava yolunda kadnlara tavrnn nasl olmas gerektii ele alnmtr. Ayrca rportajda, yazarn evresinden ald

66

tepkiler ve doudaki Mslman halkn genel yaps gibi konular da ilenmitir (Say 44, s:20-21).

Derginin 48. saysnda Asiye A. Gl tarafndan boyu 90 cm. olan bir kadn ile rportaj yaplmtr. Rportajda, Gln bir cce olarak karlat glkler ve evresinin ona yaklam gibi konular ele alnmtr. Rportajn sonunda Gl, stnlk ancak Takva (Allahtan korkma) iledir. ayetinin srekli hatrlanmas gerektiini belirtmitir (Say 48, s:11-12).

Kadnlar Cemiyetinin kurucusu olan Zeynep El Gazali ile Mektup Dergisi tarafndan 50. sayda bir rportaj yaplmtr. Rportaj erevesinde, Gazalinin hayat ve almalar, cihat dersleri, slamiyetteki ayrmlar ve Afganistandaki durum gibi konular ele alnmtr. Rportajda Gazali, 1917 doumlu olduunu ve doduu gnden itibaren de slam ile olduunu belirtmitir. Ancak bilinli olarak cihadn iinde, 1932den itibaren bulunduunu da eklemitir. Kadnlar Cemiyetini kurarken amacnn, kadnlarn sahabi kadnlar gibi olmalarn salamak olduunu, ancak cemiyetin Abdunnasr tarafndan iktidar kaygs sebebiyle 1964de kapatldn belirten Gazali, ancak o dnemde sosyalist kadnlarn derneinin kapatlmadna vurgu yapmtr (Say 50, s:10-12). Dergi tarafndan slamiyeti benimseyerek huzur ve mutlulua kavuanlardan biri olarak tarif edilen Betl Glgr ile Mektup dergisi adna Ayegl Aktrk Arpac tarafndan Haziran 1989 tarihli 53. sayda bir rportaj gerekletirilmitir. Rportajda, Glgrn yaam, slamiyeti benimseyii ve nezaket gibi konular ele alnmtr. Rportaj kapsamnda Glgr, slamiyete girince yeniden doduunu belirterek, Mslman kadn kimliini ve ahsiyetini kazanm olarak nitelendirmitir (Say 53, s:26-28).

3.2.3. Okuyucu Mektuplar Mektup dergisinde yaymlanan mektuplarda ilenen balca konular; slam dini ve kadn ana bal altnda kadn erkek ilikisi, eitim ve kadn, alma hayat ve kadn yan sra

67

gncel siyasi konular, medya ve konulardr. Mektup dergisi tarafndan okuyuculardan mektuplarla gelen sorular cevaplandrlmtr. Bu sorular genellikle slamiyet, din ve dine gre haram ve gnah olan eyler zerine odaklanmaktadr. Okuyucu mektuplar blmnde okuyucularn gnderdikleri sorulara ve bazen de Mektup dergisi tarafndan verilen cevaplara da yer verilmektedir. 3.2.3.1. slam Dini ve Kadn

Derginin 40. saysnda D.S. kodlamalaryla mektubunu gnderen bir okuyucu, Mektup dergisine bir takm sorular yneltmitir. Ayrca mektubunda daha nceden araf giyerken, imdi pardse giydiini de belirtmitir. Bu okurun Bir kadn bir erkee selem verebilir mi? sorusu, eer fitne olmayacaksa verebilir eklinde cevaplandrlmtr. Ayrca arafn slamiyeti en iyi temsil eden olduu belirtilerek, arafn yeniden giymesi tavsiye edilmitir (Say 40, s:43). Emine Oru isimli bir okur Konyadan gnderdii mektubunda, Belgin Konarlnn slami bir derginin Nisan saysnda yaynlanan Kzlar Neden Okuyamaz balkl yazsna aklama getirerek, bu konu hakkndaki dncelerini aktarmtr. Orua gre, mmin slam yaamak iin hibir zaman Tauttan ve Mstekbirden izin ya da yardm istemez, onlara kar gururludur. Dinimizden ve inancmzdan taviz vermemiz isteniyorsa, oray derhal terk etmeli ve slam yaayacamz ekilde ve yerde olmalyz. Dolaysyla okula gidebilmek ve diploma alabilmek iin bart yasann kaldrlmasn zalim diktalardan, hatta bazlarnn yapt gibi Birlemi Milletlerden isteyemeyiz (Say 40, s:44).

Derginin bu saysnda, otuzdan fazla okurun sorular cevaplandrlmtr. Ahmet zbek isimli bir okur, bir Mslmann mezhep deitirmesinin doru olup, olmadn sormutur. Hanife Dursun isimli bir kadn okuyucu da kaynata ve kaynanann ellerinin plmesinin ve ayrca evlenirken gelinlik giymenin haram olup, olmadn sormutur. Bu okurun ilk sorusu Mektup dergisi tarafndan, haram olmad ynnde cevaplandrlmtr. nk kaynatann baba, kaynanann ise ana hkmnde olduu belirtilmitir (Say 40, s:38).

68

Bir dier kadn okuyucu Arife Akdemir, kadnn yatakta ba ak yatp, yatamayacan sormutur. Glten Demirkaya isimli bir okuyucu da kadnn evinde kocasnn yannda salarn istedii ekle sokup sokamayacan sormutur. Boanma zerine Sema Alkan tarafndan gnderilen bir soru, bir kadnn zalimlik yapan kocasndan slami bir mahkemeye mracaat ederek boanabilecei eklinde cevaplandrlmtr. Ayn konu hakknda Aye Pak isimli bir okurdan gelen soru ise, kendisine maddi-manevi ikence yapan kocasndan ayrlmakla daha byk bir ibadet ettii eklinde cevaplandrlmtr. Ayrca bu kadnn kocas dinsiz adam olarak nitelendirilerek, slamda bu adama tahamml etmesi gerektii ynnde bir hkmn bulunmad da belirtilmitir (Say 40, s:39).

Hilal Altnkaya isimli bir okurun sorusu, akil bali olan bir kzn akil bali olan bir erkekten ders alamayaca ynnde cevaplandrlmtr. Ancak ders verebilecek bir kadnn bulunmad durumlarda, sadece perde arkasndan ve yannda bakalar olmak artyla ders alabilecei eklenmitir. Ayrca bu derslerin sadece farz ilimleri zerine olabilecei ve bir erkein kadnlara sesli olarak ilahi okutmasnn doru olmad da belirtilmitir (Say 40, s:42).

Derginin 42. saysnda yaymlanan Nuray Aydodu isimli bir okur gnderdii mektubunda, yaklak ay nce slami hayata girdiini ve bir sre sonra barts takmaya ve pardesu giyinmeye baladn yazmtr. Ancak Aydodu, evresindeki insanlarn onu bu haliyle kabul etmediklerini ve yeni yaamnda birok sorunlarla karlatn belirtmitir. Ailesinin onun delirdiini dnerek ruh doktoruna gtrmeye altn ve onlarn basksyla barts takamamaya baladn ve arkadalarnn da ailesi gibi bir tavr takndklarn belirtmitir (Say 42, s:35-36). Bir okur gnderdii mektubunda, milletleraras slamabad slam niversitesi Hukuk ve eriat blm rencisi olduunu yazmtr. Ayrca Pakistanda slami Genlik Hareketinin bir yesi olduunu da mektubuna eklemitir. Kerim, enlikolu ile Mslman bir kadn yazar olarak iletiime gemek istediklerini belirtmitir (Say 42, s:40).

69

Bir okuyucu, kardei eymaya ifade etmek istediklerini yazd mektubunu dergiye gndermitir. Aabey mektubunda, kardeinin slamiyete kar oluunu ve bu ekilde byk bir yanlg iinde olduunu dile getirmitir. Kardeine, bugne kadar karlat ve kendisine Mslmann diyen kiilerin aslnda gerek birer Mslman olmadklarn belirtmitir. Mektubunda kardeini slamiyete davet etmitir (Say 42, s:40-41).

Derginin bu saysnda da okuyuculardan gelen sorulara cevaplar verilmitir. Nafiz Zor tarafndan kadnn almas konusunda sorulan soru, kadnlarn deil bu laik devlette, slam devletinde bile mecbur kalmadan alamayaca eklinde cevaplandrlmtr. Ayrca bu soru kapsamnda, kadnlarn mecbur kaldklarnda erkeklerin olmad mekanlarda alabilecekleri belirtilmitir (Say 42, s:40).

Derginin 44. saysnda F.C. adyla gnderdii mektubunda bir okur, yaam koullarnn ok ar olduunu ve dolaysyla inancn gerekletiremediini yazmtr. Ayrca ailesinin gznde kz ocuklarnn hibir kymetinin olmadn ve srekli almaya zorlandn belirtmitir. Mektubunda cevaplanmasn istedii sorularna da yer vermitir (Say 44, s:2627).

Sezer Gnay isimli bir okur gnderdii mektubunda, Mektup dergisinden kendisine yardm edilmesini istemektedir. Atatrk niversitesi, ktisat Blm mezunu olan Gnay, bartl ve pardesl olduu iin i bulamadn, ancak almak zorunda olduunu belirtmektedir (Say 44, s:46).

Derginin Ocak 1989 tarihli 48. saysnda Mahmut Demir isimli bir okur mektubunda, Mektup dergisinin, Kadn okuyamaz, yazamaz. trnden yaklamlarn yanl ve aslsz olduunu pratikte gsterdiini belirtmitir. Ayrca okura gre, slamiyet mcahidesiz, erkein kadnsz yarm bir elma oluu gibidir (Say 48, s:31).

eyiz Sandklarnda Kapal Kalan Baclarm bal ile yazd mektubunda Arzu Tatan,

70

Havzal mmineler olarak haftada bir gn ilim yapmaya ayrdklarn, bir araya gelerek Kuran- Kerim ve tefsir okuduklarn belirtmitir. Ona gre, Mslman bir kadn zamann ok iyi deerlendirmelidir. Tesettrnden asla taviz vermeden, iffet ve namusunu koruyarak ibadetlerini eksiksiz yerine getirmeye alp, eine islami ller dahilinde itaat edip, hayrl evlatlar yetitirmelidir. Bunlar yapabilmek iin de, ilim yapmal ve okumaldr. Mektubunun sonunda Tatan kadnlar, Hepimiz lmn nianlsyz. szn hatrlatarak, biraz da ona eyiz yapmaya davet etmitir (Say 48, s:45). Mart 1989 tarihli 50. sayda yaymlanan Talip slam isimli bir okur gnderdii mektubunda, Yahudilerin, Mslmanlar dnya nimetleri karl satn alp, onlarn din kardelerini kandrmasn salamaya altklarn belirtmitir. Ona gre, Yahudiler Mslmanlar koyun srs haline getirmeye ve ayrca bu srnn obanlarn yetitirmeye almaktadrlar. Masonluk Dernei, Rotary Kulb gibi dernekler de, birer oban yetitirme dernekleridir. Dolaysyla milletimizi Yahudilere kar uyandrmal ve onlarn kurtuluun slamiyete, slamiyetin de Allaha ibadet olduunu anlamalarn salamalyz (Say 50, s:44). Mektubunda, gerekten Hakk anlatmak iin her eyi gze alan bir ok imamn bulunduunu belirten Yaar Takesen, imamlarn dergide srekli olarak ktlenmesini eletirmitir. Dergi tarafndan Takesenin bu eletirisi, slam bir btn olarak kabul eden imamlara asla hakaret edilmedii eklinde cevaplandrlmtr (Say 50, s:41).

Nesibe Src isimli bir okur derginin Haziran 1989 tarihli 53. saysnda yaymlanan mektubunda, dini bilgiler edinebilmek amacyla okumaya baladn ve bu yolla Mslman olduunu yazmtr. Mektubunda Src, esasnda ailesinin kapal bir yapya sahip olduunu ve anne-babasnn hacca gitmi olduklarn, ancak kendisinin dini bilgiler edinmeye baladktan sonra gerek bir Mslman olduunu belirtmitir. Ayrca kapandktan ve dini kitaplar okumaya baladktan sonra, gerek ailesi, gereke arkadalar tarafndan eletirildiini ve kabullenilmediini de eklemitir (Say 53, s:29-30).

71

Mektubunda barts yasan protesto eden eyma Hartavi isimli bir okur, kendisini ilerici olarak tanmlayan kiilerin, Allahn emirlerinden belki habersiz, ancak nsan Haklar Beyannnamesinin 18. maddesinden hi phesiz haberdar olduklarn belirtmitir. Ayrca ilerici insanlara gre, bu maddenin ada insanlar iin olduunu, dolaysyla gerici, yobaz ve banaz olarak dnlen Mslmanlar iin bu maddenin geerli olmadn da belirtmitir. Hartaviye gre, korkulan esasnda barts deil, Mslmanlarn iindekilerdir (Sayfa 53, s:41).

3.2.3.2. Gncel Siyasi Konular

Derginin Kasm 1988 tarihli 46. saysnda, okuyuculardan cezaevleriyle ilgili gelen sorular Emine enlikolu tarafndan cevaplandrlmtr. Emel Durali isimli bir okur, enlikoluna cezaevinde ikence grp, grmediini sormutur. enlikolu bu soruyu, cezaevinde ikence grmediini, ancak oralarda ikence olduunu ispat etmek iin, bizzat yaamann art olmadn belirterek cevaplandrmtr. Bununla beraber ikence grenleri grdn kitabnda yazdn da belirtmitir. Aye Dursun isimli bir okur, cezaevlerinde tecavz olaylarnn yaand ynndeki haberlerin doruluunu sormutur. Bu soru zerine enlikolu, Allahtan korkmayan kii ve kurulularn her eyi yapabileceklerini belirtmitir. Ayrca enlikolu, kadnlarn cezaevlerine girmelerinden korku ve endie duyulmas gerektiini, ancak erkek ocuklarnn cezaevlerine girmelerinden daha ok korku ve endie duyulmas gerektiini de eklemitir. nk ona gre, cezaevlerinde erkek ocuklarnn bana her trl ktlk gelmektedir (Say 46, s:5-7). 3.2.3.3. Medya ve slam Dini

Televizyonun olumsuz etkileri zerine Kasm 1988 tarihli 46. sayya bir mektup gnderen Yasin Uar, televizyonun u haliyle zararl olduunu ve yaynlanan programlarn deitirilmesi gerektiini belirtmitir. Ona gre, televizyon genleri ikiye, kumara ve daha birok kt alkanlklara srklemekte, dini ve gelenekleri ortadan kaldrmaya almaktadr. Ayrca televizyondan olumsuz bir biimde en fazla etkilenenler ocuklar

72

olmaktadr. Uar, lkemize artk eskisi gibi silahla deil de, ilim, bilim, medeniyet ve ilericilik gibi hikayelerle saldrldn da belirtmitir (Say 46, s:39).

3.2.4. Protesto Konular ve Sergilenen Pratikler Mektup dergisinin protesto konular slam dini ve kadn, medya ve din ile gncel siyasi konular zerinde younlamtr. 3.2.4.1. slam Dini ve Kadn

F.C. adyla gen bir kzn gnderdii 44. sayda yaymlanan mektuba verilen cevap yazs kapsamnda, douda yayan kadnlarn yaam zorluklar, kz ocuklarnn ikinci snf insan gibi grlmeleri, aabeylerin kz kardelerinin srtndan geinmeleri ve Mslman geinen erkekler yznden kadnlarn dine ksmeleri gibi konulara duyulan tepki dile getirilmitir (Say 44, s:26-28).

Derginin Kasm 1988 tarihli 46. saysnda ise Asrn Kadnlarn Seiyoruz! balkl metin erevesinde, eleri cezaevlerinde olmalarna karn, ocuklarnn banda duran, onlara iman ve slam ruhunu alayan, yllarca einin gelmeyeceini bildii halde nikahna zina glgesi drmeyen, a kald halde sabreden yine de mcadeleden ylmayan, Allaha verdii szde duran yiit kadnlar Asrn Kadnlar setiklerini ilan etmitir. Ayrca bu kadnlara minnet borcu duyduklar da belirtilmitir. Ayn metinde, ana deyince, fedakarl, sevgiyi, iman rneini, mcadelecilii, sabrl oluu ve aile erefine dknl anladklarna da yer verilmitir (Say 46, s:17).

Derginin 53. saysnda, Mektup dergisi tarafndan dzenlenen ada Kadn Kimdir? konulu bir panelin duyurusu yaplmtr. Duyuru ve ar metninde, ada kadn denilerek, Amerikaya boyun emeyen kapal Mslman kadnlarn yllardr hakarete maruz kaldklar ve artk onlara hakaret edenlerin bu hodri meydan paneliyle hakaretlerinin bedelini demek zorunda kalacaklar belirtilmitir. Dolaysyla kapal Mslman kadnlara

73

hakaret eden tm kii ve kurumlar bu panele davet edilmilerdir. Ayrca metinde, panelin yeri ve saatinin derginin austos saysnda duyurulaca da belirtilmitir (Say 53, s:14).

3.2.4.2. Gncel Siyasi Konular

Derginin 40. saysnn kapanda yaynlanan, Kana doymayan Sper Cce Devlet masum insanlar bu hale soktu. nsan Haklar, Uygarlk, Medeniyet nerede? szleriyle Rusyann Afganistanda bar getiriyoruz! maskesi altnda bulunmas protesto edilmektedir. Mektup dergisi, Afganistanda Mslmanlarn yrtt cihad benimseyen ve destekleyen bir izgide bulunduunu, dergide yaynlanan yazlar ve rportajlar erevesinde de gstermektedir. Derginin bu saysnda Afganistandaki cihadn, slam kanunlarn yerletirmek amacyla 1974-1975 yllarnda balad belirtilmektedir. Dolaysyla cihat, Rusyann Afganistana girmesinden yaklak be yl nce balam olmaktadr. Ayrca dergide mcahitlerin Afganistan topraklarnn %80 ile %90n ald bir dnemde, Kabil Hkmeti tarafndan Ruslarn Afganistana arld belirtilmektedir. imdi ise mcahitler Rusyaya kar savamakta ve Rusya mcahitlere kar en ufak bir zafer bile kazanamamaktadr. Bununla birlikte dergide, mcahitlere bizim deil de, onlarn bize dua etmeleri gerektii, nk onlarn hem cihadn edebiyatn yaparken, hem de yaadklar, ancak bizim sadece cihadn edebiyatn yaptmz belirtilmektedir (Say 40, s:14-15). Derginin bu saysnda, slami basn tarafndan Filistindeki ayaklanmann Filistin Kurtulu rgtne mal edilmesi ve hatta gazete tarafndan rgte yardm arsnda bulunulmas protesto edilmektedir. Filistin Kurtulu rgtnn amacnn slamiyet olmad ve hatta rgtn slamiyet dman olduu belirtilerek, yardmlarn Filistin slami Direni Hareketine verilmesi gerektii ars da yaplmaktadr (Say 40, s:20-23). saatinde namaz konulu bilgilendirme ve protesto yazsnda ise, Trklerin Almanyaya ii olarak g ettiklerinde, Alman Anayasasnn 4. maddesi erevesinde mesai saatlerinde namazlarn klma hakkna sahip olduklar belirtilmektedir. Bu yasa gerei, her kii din, vicdan ve ibadetleri rahatlkla yerine getirebilme garantisi verilmektedir. Ancak gnmzde

74

mesai saatlerinde namaz klmak isteyen Mslmanlar, iveren tarafndan tepki grmekte ve hatta ilerine son verilmektedir. Bununla beraber Dsseldoffda benzer bir durum yaayan bir Mslman, iverenine dava am ve kazanmtr. Eyalet i mahkemesi bu karar vermesinin gerekesi olarak, din ve ibadet hrriyetinin, iverenin i yerinde disiplin isteme hakknn yannda daha ar bastn gstermitir. Dolaysyla benzer bir durumla karlaan btn Mslmanlarn, ii temsilcilerine, ustabalarna ve iverenlerine durumu bu ekilde aklamalar tavsiye edilmektedir (Say 40, s:31). Irakn kuzeyinde yer alan ve Krt Mslmanlarn yaad bir ehir olan Halepede, kimyasal silahlarn kullanm ile 5 bin kiinin lm gerekletirilmitir. Mektup Dergisi tarafndan 42. sayda Halepe Olay protesto edilmektedir. Ayrca Mektup Dergisi tarafndan bu olaya sebep olan milliyetilik ve rklk lanetlenmektedir (Say 42, s:9-10). Osman Cokunun slam Devletini istedii iin 16 seneye mahkum edilmesi protesto edilmitir. Dolaysyla Trkiyede fikir hrriyeti olduunu savunanlarn ve Trkiye Darul slam diyenlerin yanlgsnn, bu olayla gzler nne serildii belirtilmitir.

Ayrca derginin bu saysnda Alman televizyonunun ikinci kanal olan ZDF, 3 Mart 1988 gn yaynlad bir filmden tr protesto edilmektedir. Protesto metninde, bu tr filmler araclyla slam Dininin karaland ve hakarete uratld belirtilmitir. Dolaysyla Konsolos ve Bykeli yetkilileri ile Trkiyedeki brokratlara, bu konu hakknda bir eyler yapmalar ynnde bir arda bulunulmutur (Say 42, s:40).

Utan Duvar slogan ile hazrlanm olan bir karikatr erevesinde, trbanl rencilerin niversitelere alnmamas derginin Kasm 1988 tarihli 46. saysnda protesto edilmitir. Karikatrn ieriinde, ODT rencisi olan Hatice Altunban trbanl olduu iin, Fizik Blm Mdr Abdurrahman iek tarafndan dersten karldna yer verilmitir (Say 46, s:33).

Sadk Albayrak ve M. Yasir ile yaplan rportajlar erevesinde, Ceza Kanununun 163.

75

maddesi protesto edilmitir. Dergide, bu madde gerei, Trkiye Cumhuriyetinin kanunlarn eriat kanunlarna evirmek, laiklii ihlal etmek, eriat propagandas yapmak ve laiklie aykr kitap yazmak gibi durumlarn cezaya giren sular kapsamnda bulunduu belirtilmitir (Say 46, s:8-11).

Derginin Mart 1989 tarihli 50. saysnda, Avukat Hsn Tuna ile yaplan rportaj erevesinde 163. madde protesto edilmitir. Rportajn giri yazsnda, svireden alnan yasalarmzn, gerek mesai saatinde ibadeti, gerekse devlet okullarnda barts takmay yasakladna yer verilmitir. Ayrca yazda Allah ve Peygamber hakknda akla gelen her ey sylenip, ayetler deitirilirken, Kemalist dzene yneltilen herhangi bir eletirinin 163. maddeden yargland belirtilmitir (Say 50, s:26-28).

Yaynlanan bir bilgilendirme ve ar metni ieriinde, Mektup dergisinin sosyal ve kltrel hizmetlerde bulunmaya balayaca belirtilmitir. Metinde, bu hizmetlerden ilkinin Afganistan ve renci kermesinin alacak olduu yazlmtr. Ayrca kermes dolaysyla okurlardan, yardm yapmalar istenmitir. Bu hizmetin dnda, zafer gnne hazrlk yapld ve bu konu hakknda gelecek sayda bilgilendirme yaplaca belirtilmitir (Say 50, s:32).

Mektup dergisinin de dahil olduu bir takm dergi ve gazete kurulular tarafndan hazrlanan bir bildiri ile, nandmz Gibi Yaamak stiyoruz slogan altnda, slamiyete ve Mslmanlara ynelik tehdit ve tecavzler derginin 53. saysnda protesto edilmitir. Bildiride, ATye tam yelik bavurusunun ardndan, baz yayn organlar ve baz evreler tarafndan slama ve Mslmanlara ynelik tecavzlerin arttrld, dinde reform tartmalarnn balatlmak istendii ve Mslmanlarn Allah, peygamber ve kitaptan pheye drlmeye alld belirtilmitir. Ayrca insan temel hak ve hrriyetlerine ve inan zgrlne kar dayatmalarn bir insanlk suu ve hukuk ihlali olduu belirtilerek, bu dayatmalar protesto edilmitir. Kadnlarn bartsne getirilen yasak da protesto edilerek, verilen mcadelede kararl olunaca bildirilmitir (Say 53, s:12).

76

3.3. SOSYALST FEMNST KAKTS ve MEKTUP DERGLERNDEK KADIN MGELERNN KARILATIRILMASI

3.3.1. Cinsiyeti Sistem

Tek bana ve kendi i dinamikleriyle yaayabilen bir sistem olmayan cinsiyeti sistem, tarih iinde hep retim tarzlaryla eklemlenerek var olmutur. Gnmzde de cinsiyeti sistem, kapitalist retim tarzyla eklemlenerek varln devam ettirmektedir. Kapitalizm tarafndan biimlendirilmekle beraber cinsiyeti sistem, rnein ekirdek aileye gei, ayn zamanda kapitalizmi de biimlendirmitir. inde yaadmz toplum Kakts dergisi tarafndan, biyolojik farkllklar temelinde kadnn ve erkein toplumsal konumlarnn eitsiz oluunun doallatrld cinsiyeti bir sistem olarak nitelendirilmektedir. Cinsiyeti sistemde, kadn ve erkek olarak sahip olduumuz biyolojik cinsiyetlerimiz, ki bunlar eitsizlie dayanmamaktadr, kadnlk ve erkeklik olarak toplumsal cinsiyetlere dntrlerek eitsizlik meydana getirilmektedir. Cinsiyeti sfat ile, cinsler arasnda eitsiz bir iblm yaratan, bunu srdren ve erkek egemenliine yol aan btn toplumsal ilikiler, davranlar, dnceler ve edimler ifade edilmektedir. Sistem sfat ile de, erkek egemenliinin tarihin ok uzun bir dnemi boyunca var olduu ve bugn de tm dnyada sistematik bir biimde devam ediyor olduu ifade edilmektedir (Kakts, Say 1, Mays 1988, s:9).

Cinsiyeti sisteme dayanan cinsiyeti i blmnn tarihsel kkeni zerine, indirgemeci ve maddeci olmak zere hakim iki aklama bulunmaktadr. ndirgemeci aklamalar, biyolojist ve sosyobiyolojist olmak zere iki yaklama dayanmaktadr. Biyolojist yaklamda, maymun toplumlar rnek alnmakta ve erkek hormonlar gerei saldrgan, dii ise pasif ve baml olarak tanmlanmaktadr. Genlerin temel alnd sosyobiyolojist yklamda ise, fedakarlk ve saldrganlk gibi zelliklerin genetik temelli olduu belirtilmektedir. Bu yaklamda, karnca ve ar gibi hayvanlarn toplum yapsnn insanlarnkiyle benzetii ne srlerek, cinsler aras eitsizliin kkeni genlere

77

dayandrlmaktadr. Her iki indirgemeci aklamada da biyoloji ve genler, toplumsal ilikinin snr olarak deil de, nedeni olarak ele alnmaktadr. Hayvan topluluklaryla insan toplumu arasnda birebir benzeim kurulan bu aklamalarda, tarihin belli dnemlerine zg iliki ve nitelikler tm tarihe mal edilmektedir. Kadnlarn bir cins olarak ezilmesinin nedenlerini toplumsal ilikilerde ve retim ilikilerinde arayan Marksist kuramlarclar, ezilmilii zel mlkiyet ilikisinin ortaya kna ve mirasn erkek soyuna geiine dayandrmaktadr (Kakts, Say 9, Aralk 1989, s:9-10).

Kadnlar btn bir cins olarak, erkek egemen ideolojinin boyunduruu altnda, bu ideoloji tarafndan belirlenir durumdadr. Cinsiyeti ideoloji doal ve toplumsal nedenlerle kadn cinsini yok etmeye ynelmemi, bu cinsin rzasn alacak biimde hegemonya kurmutur. Cinsiyeti ideoloji ve erkek egemenliinin, kadnlar ikinci cins olarak belirlerken, onlara baz holuklar da bahederek uzlama noktasn bulmu olduklar sylenebilir. Kadnlarn ikinci cins konumuyla uzlamalar, onlarn bu konuma uygun yaamalarn da beraberinde getirir (Kakts, Say 11, s:16).

Mektup dergisi tarafndan, toplumda kadn-erkek ayrmnn yaplamayaca belirtilmitir. nsanlarn bu ekilde ayrlamayaca ise, slamiyete dayandrlmtr. slamiyete gre btn insanlar karde sayldklar iin, mslmanlarn kadn-erkek ayrm yapmamalar gerektii belirtilmitir (Mektup, 46. Say, Kasm 1988, s: 43).

Derginin 46. saysnda, kadn ile erkek arasnda bir ayrmn bulunmad ve dolaysyla erkek dmanlnn yaplmamas gerektii zerinde durulmasna karn, yine derginin 1. saysnda bir okuyucunun sorusu, akil bali olan bir kzn, akil bali olan bir erkekten ders alamayaca belirtilerek cevaplandrlmtr. Ancak islami bilgileri retecek bir kadnn bulunmad durumlarda, sadece perde arkasndan olmak koulu ile bir kadnn bir erkekten ders alabilecei belirtilmitir. Bununla beraber bir erkein kadnlara sesli olarak ilahi okutmasnn da doru olmad ve kadnlarn sadece kendi aralarnda ilahi okuyabilecekleri ifade edilmitir (Mektup, 40. Say, Mays 1988, s: 42).

78

3.3.2. Erkek Egemenlii

20. yzylda kadnlarn toplumda ikinci snf mualemesi grdn yadsyanlarn says az. Aklama olarak ister cahillik, geri kalmlk, feodallik, ister kadnn doa gerei zayf olduunu savunan biyolojik aklamalar ne srlsn, kadnlarn erkeklere eit olmad genel kabul gryor (Kakts, Say 9, s:9).

Erkeklerin dayand, koskoca bir erkek egemen toplum var. Erkei koruyan yasalar, polisler, savclar, kadn aalayan gelenek, grenek, din, kltr var. Cinsiyeti ideoloji ile donanm ve btn kurumlaryla karnza dikilen bir duvar var (Kakts, Say 9, s.18).

Cinsiyeti sistem modeline dayanan toplumlarda, kadn-erkek arasndaki biyolojik farkllklara dayanlarak, bu iki cinsin toplumsal konumlar eitsizletirilmekte ve bu ekilde erkek egemenliine yol almaktadr. Dolaysyla toplumun temel rgtlenme alanlarnda erkek egemenlii kendini bizzat gstermektedir. Erkek egemenliinin, toplumun temel rgtlenme birimi olan ailede, en ak biimiyle somutlandn grmekteyiz. Ailede, dourganlk ilevinin n plana kartlmasyla, kadnn yaam analk ileviyle tanmlanmaktadr. Dolaysyla doum yapmam, ana olmayan bir kadn, gerek bir kadn olarak kabul edilmemektedir. Evlilik kurumu ve aile yoluyla kadnn dourganl ve cinsellii dzenlenmekte ve bekaret, namus ve ahlak kavramlar erevesinde kadnn cinsellii erkee tabi klnmaktadr. Ayrca e olma konumuyla hem ocuklarnn, hem de kocasnn bakmn stlenen kadn, kocasnn kimlii ve ad altnda var olmaktadr (Kakts, Say 1, s:7-8).

Toplum tarafndan kadna aile iinde verilen konum, kadnn toplumsal retimdeki yerini de belirlemektedir. Kadnn gerek aile iindeki konumu, gerekse toplumsal retime katl biimi cinsiyeti kltr tarafndan pekitirilmekte ve erkek egemen ideoloji, bu alanlarla beraber ayn zamanda din, bilim, sanat, yazn ve kitle iletiim dnyas gibi alanlarn da vastasyla retilmekte ve yeniden-retilmektedir. Bu alanlarda kadn, erkee baml, gsz, aklsz ve erkein zevki ve rahat iin yaratlm bir varlk olarak sunulmaktadr.

79

Siyasal kurumlar ve hukuksal dzenlemelerle de erkek egemen ideoloji retilmekte ve pekitirilmektedir. Siyasal kurumlar vastasyla kadnn siyasal katlm snrlandrlmakta, hukuk vastasyla da kadna ynelik yaklamlar doallatrlmaktadr. Bu balamda aile reislii meselesi, hukuk tarafndan erkek egemen ideolojinin hakim klndn gsteren can alc bir rnek olmaktadr. Yasalar tarafndan banda reisi bulunan hiyerarik bir yap olarak belirlenen ailede, reislik erkee verilmektedir (Kakts, Say 1, s:7-8).

Cinsiyeti sistemden kaynaklanan erkek egemenlii tarihsel bir olgudur. Dourganlk zellii kadna, yeniden-retimde, yani ocuklarn dourulmas, yetitirilmesi ve emek gcnn tazelenmesinde zel bir konum kazandrrken, retimde kadnn ikincil konuma dmesine ve hatta emeinin rnlerine el konulmasna yol amtr. Ancak bu noktada dourganlk tek bana belirleyici olmamakta, retim ilikileri ile bir arada belirleyici olmaktadr. nk erkek stnln biyolojik zelliklere balayarak, var olan durumu deimez klmak isteyen anlayn aksine, cinsiyete dayal iblm ile de eitsizlik anlamna gelmemektedir. Cinsiyete dayal iblm, ancak eitsizlie dayal retim ilikileriyle birlikte yaandnda eitsizlie dnmektedir. Dolaysyla erkek egemenlii biyolojik deil, toplumsal ve tarihsel bir srece dayanmaktadr. Farkl bir retim ilikisinde de, dourganlk ya da cinsiyete dayal iblm farkl bir anlam kazanacaktr (Kakts, Say 1, s:8).

Kumru Baer isimli bir okur, tartma blmnde yaynlanan yazsnda, derginin birinci saysnda yer alan, cinsiyete dayal iblmnn ille de eitsizlik anlamna gelmedii ynndeki aklama zerinde durmutur. Baere gre, cinsiyete dayal iblmnn

varolduu her durumda, cinsiyetler arasnda toplumsal olarak bir farkllk ve farkl toplumsal rolleri stlenmekten doan bir eitsizlik ortaya kmaktadr. Ayrca ekonomik olarak farkl snflara blnmemi bir toplumda da cinsiyetilik mmkn olabilir. Dolaysyla cinsiyete dayal iblmnn, ancak eitsizlie dayal retim ilikileriyle birlikte yaandnda eitsizlie dnt biimindeki bir sentez de pek anlaml olmamaktadr (Kakts, Say 3,s:50).

80

Kakts dergisinin 10. saysnda Sari Nare ile yaplan rportaj erevesinde, erkek egemen sistem tarafndan kadnn, doay ve denetim altna alnmas g olan her eyi temsil eden, duygulu ve dzensiz olan olarak ifade edildii belirtilmitir. Erkek egemen sistem tarafndan erkek ise, bilinci, kltr, saduyuyu, hiyerarik ve kutsal olan her eyi ifade etmektedir. Kadn erosu (cinsel sevgi) temsil ederken, erkek ise logosu (akl) temsil etmektedir. Dolaysyla aklc dzen erosu, yani kadn denetim altna almaya alacaktr. Ayrca erkek egemen sistemde kadn bedeni, nemli bir toplumsal fantezidir ve kadn bedeni ve ona zg fantezilerin retimiyle erkek egemen sistem konumunu, deer ve normlarn korumaktadr. ( Kakts, Say 10, s: 57).

Yasalar TBMM yapar, mecliste milletvekilleri vardr ve milletvekilleri genellikle erkektir. Yasalar hkmet uygular, hkmet bakanlar ve yeleri genellikle erkektir. Kadnlarn %10 olan yarg kontenjann %5e drmek isteyenler erkeklerdir. Yani system, erkek egemen sistemdir. Bu sistemde cinsel taciz vardr. Ortada saldrgan erkek ve saldrya urayan kadn varken, yasalar once kadn sulayarak, erkein suunu hafifletecek unsurlar arar. Kadn olmak tek bana yeterli bir sutur zaten. Kadnn gemii aratrlr, kadn aalanr, kendisine saldrldn kantlama ykmll altnda ypranr, yorulur ( Kakts, Say 10, s:9-10).

Mektup dergisinde, e ve eitici kimliklerini yitirmi olan ve bu adan da kendi durumuna lakayt ve kaytsz duran kadnn, kapitalist sistemin taraftarlar tarafndan sonuna kadar smrlecei belirtilmitir. Sadece cinsiyetinden istifade edilerek kadn, sanayide, ticarette, fuhuun yaygnlamasnda ve maddi karlarn kullanmnda hoyrata harcanmaktadr. Kapitalist sistemde erkek, kadn ticari bir meta olarak grmeye artlanmaktadr. Dolaysyla erkek, kadna planlanan i sonulanncaya kadar tahamml etmekte, i bitince de kullanlm eya gibi kenara atmaktadr. Ayrca kapitalist sistemin hakim olduu toplumlarda kadn, maddesel ve ruhsal ynden harcanmasna ve fedakarlna karn yine de itibar grmemektedir (Mektup, 42. Say, Temmuz 1988, s: 28). Fatma Skmen al isimli bir okurun sorusu zerine, slam asndan kadn ile erkek

81

arasnda herhangi bir stnlk durumunun bulunmad belirtilmitir. Ancak slama gre, btn kullar arasndan Allaha en fazla bal olan daha stn olmaktadr. Bununla beraber kadnlarn ve erkeklerin vazifeleri ayr ayrdr ve herkes yaradl gayesine gre imtihan olacaktr (Mektup, 48. Say, Ocak 1989 s: 38).

3.3.3. Feminizm ve Sosyalist Feminizm

SF Kakts dergisinin ilk saysnda yaynlanan Biz Sosyalist Feministiz yazs kapsamnda, derginin temel izgisinin ve ideolojik duruunun ne olduu ifade edilmektedir. Bu yazda, cinsiyeti/kapitalist sistem iinde kadnn, salt kadn olmaktan dolay ezilmekte olduu ve bu balamda da ortak bir kaderi paylat belirtilmektedir. Btn kadnlar iin ortak ve zgl olan bu ezilmenin farknda olmak ve ona kar mcadele etmek ise, feminist kltre ait olmaktadr. Bylece z itibariyle feminizm, erkek egemenliine bilinli bir kar kn ideolojisi olmaktadr. Bununla beraber feminizm asndan kadn hareketi, bal bana bir mcadele alandr. Dolaysyla bu mcadele alan dier sosyal hareketlerin mcadele alanlar iinde eritilmemelidir.

Kadn-erkek arasndaki ikili ilikiler, her bir kadnn kiisel olarak yaadklar z itibariyle btn kadnlar iin geerli olduu iin, toplumsal bir sorun olarak karmza kmaktadr. Bu dorultuda feminizm, kiisel olan politiktir sloganyla kiiselmi gibi grnen bu ilikileri, zel alandan toplumsal alana geirmekte ve bu yolla kadn-erkek arasndaki egemenlik ilikisini eitli boyutlaryla aa kartmaktadr. Bir toplumsal grup olarak kadnn bu egemenlik ilikisine kar mcadele etmesini hedefleyen feminizm, kadnlarn politik bilince ulamas gerektiini savunmaktadr (Kakts, Say 1, s:10).

Kadnlarn zel yaamlarn ortak olarak gndeme getirmeleri anlamna gelen feminizm, tek tek kadnlarn dayanma iinde sadece zel yaamlarn dntrmeleri ile snrl deildir. SF Kakts dergisi tarafndan kadn hareketinin, hem zel alanda, hem de kamusal alanda olmak zere iki alanda birden mcadele etmek zorunda olduu belirtilmektedir. Dolaysyla kiisel alan politikletirilirken, zel yaamdaki konumlar ile kamu alanndaki

82

konumlar arasnda bir ba kurulmas hedeflenmelidir.

Feminizm, bir cins ideolojisi olarak, ya da ayn anlama gelmek zere ikinci cins konumundan syrlmay ngren bir ideoloji olarak, belli farkl toplumsal formasyonlar iinde varolur. Feminizm bir cinse zgl nedeniyle, toplumsal formasyonunun reim biiminin tarihsellik ve maddiliine isel olarak indirgenemeyen bir tarihsellik ve maddilie sahiptir. Feminizmin tarihsellii ve maddilii, kadn cinsinin smrlnn ve bask altna alnnn bugne dek evrilerek gelen srecine ilikindir. Ayrca feminizm, btn dier ideolojiler gibi, gleri ve konumlar farkl olan snflarca kurulan kapsaml bir toplumsal iktidar sistemi iinde kaytl olarak bulunmas nedeniyle, ierisinde varolduu toplumsal formasyondaki snf ve ideolojilerle de eitli dzeylerde balantlara sahip olur (Kakts, Say 11, s:17).

Marksizim kadnlarn ezilmiliinin tahlilini yapmamtr ama tarihsel maddecilik, kadnlarn ezilmesi ile toplumdaki dier ezme-ezilme ilikileri arasndaki ba kurma ve kadnlarn kurtuluu iin btnlkl bir perspektif oluturmann olanan vermektedir. Kadnlarn cinslerinden dolay ezilmeleri baka trl ezilme ve smrlmeleriyle iie gemitir. Bunlarla ban kurmayan bir kadn kurtulu hareketi , kendi alannn sorunlarnn zmnde de yeterince baarl olamaz ve zledii kurtuluu salayamaz (Kakts, Say 11, s:14).

SF Kakts dergisi kendisini sosyalist feminist olarak tanmlayarak, ideolojilerine hem feminizmin, hem de sosyalizmin yn verdiine iaret etmektedir. Buna karn Mektup dergisi, kadnlarn kaleminden km olmakla beraber, feminist bir izgide bulunmadn ak bir biimde dile getirmektedir. Cumhuriyet gazetesinin 9 Aralk 1989 tarihli saysnda Mektup dergisi iin slami Feminist tanmlamas kullanlmtr. Bunun zerine derginin 61. saysnda, Mektup dergisinin feminist olmad belirtilerek, Mslman olduunun alt izilmitir. Bununla beraber dergide yazlanlarn kiisel dnce ya da isteklerden deil de, slamn hak ve hukukundan kaynakland belirtilmitir. Bu balamda Mektup dergisinin Kadnlarn Kaleminden Kadn Erkek Herkes in slogan, kendi anlamlln

83

yanstmaktadr (Mektup, 61. Say, ubat 1990, s:1).

Mektup dergisinin feminist olmad ynndeki bir aklama da, Nurtekin Tekin isimli bir okurun gnderdii bir soru zerine yaplmtr. Tekin sorusunda, cihat eden bir kadn mslman feminist olarak nitelendirmitir. Ancak dergi tarafndan, byle bir

nitelendirmenin hibir zaman yaplmad ve Mslman bir kadnn asla feminist olamayaca belirtilmitir. Ayrca kadn haklarn savunmann sadece feminizme zg olmad, ancak toplumda feminizme ilikin byle bir inann bulunduu aktarlmtr. Aklamada Mektup dergisi tarafndan da kadn haklarnn savunulduu, ancak feminizmden farkl olarak, kadn erkek ayrm yaplmad ve erkeklerin hedef alnmad belirtilmitir (Mektup, 46. Say, Kasm 1988 s:43).

Mektup dergisine Ltfiye T. Bakut tarafndan gnderilen bir mektupta, feminizm zerine bir deerlendirme yaplmtr. Feminist kadnlara bir ar niteliinde olan bu mektupta feministler, szde kadn haklar savunucular ve Avrupa zentisi olarak tanmlanmaktadr. Bununla beraber feministler, kadn kocasndan bir takm ssl bahane ve laflarla zgrlk adna ayrmakta ve bu yolla da kadn haklarn gasp etmekle sulanmaktadr. Mektupta kadnn, haklarn ne sokakta, ne batda, ne de baloda bulamayaca, sadece slamn dzenledii aile ortamnda bulabilecei belirtilmektedir. Dolaysyla kadnn slamn dnda herhangi bir alanda zgr olabileceini savunanlar, kadn toplumun acmaszlna itmekle sulanmaktadr (Mektup, 61. Say, ubat 1990, s:42).

3.3.4. Kadn-Ana-E zdelii

Evlilik ve aile kurumu vastasyla kadn, bamsz ve kendi z btnlne sahip bir birey olarak deil de, bir e ve bir ana olarak kabul edilmektedir. Biyolojik farkllklara dayanlmas ve zellikle de kadnn dourganlk zelliinin n plana kartlmasyla, kadn bir birey olmaktan te, bir e ve bir ana olarak kabul edilmekle ve bylece kadn-ana-e zdelii kurulmaktadr. Bu zdelik vastasyla da kadnn gerek kimliini var edebilmesinin n tkanmakta ve bu yolla toplum iinde erkek egemenlii retilmekte ve

84

pekitirilmektedir. Bu zdelik dorultusunda kadn, toplum nezdinde gerek bir kadn olabilmek iin doum yapmal ve iyi bir e olmaldr. E olma konumundan tr kadn, ailesinin beslenme, temizlik ve sevgi gibi gereksinimlerini de karlamaldr (Kakts, Say 1, s:7).

Mektup dergisinde kadn, insan neslinin devam asndan e ve anne olarak ihtiya duyulan ve bu yolla toplum iinde nemli bir neme sahip olan olarak ifade edilmektedir. Kadnlar Allah tarafndan, erkeklerden farkl olarak, verilen kadnca kabiliyetler ve ftri meziyetler vastasyla, aile ve toplum iinde itibar kazanmaktadr. Aile hayatnda e, cemiyet hayatnda ise eitici olan kadn, neslin fikir mimardr ve gelecee yn verendir (Mektup, 42. Say, Temmuz 1988, S: 28).

Kadn-ana-e zdeliinin benimsendii Mektup dergisinde, ana deyince, fedakarln, sevginin, iman rneinin, mcadeleciliin, sabrl oluun ve aile erefine dknln anlalmas gerektii belirtilmitir. Ayrca dergi tarafndan ei cezaevinde olan, ancak bu duruma ramen ocuklarnn banda olup, onlara iman ve slam ruhu alayan, nikahna glge drmeyen, sabreden ve asla ylmayan mcadeleci kadnlar asrn kadnlar seilmilerdir (Mektup, 46. Say, Kasm 1988 s:17).

3.3.5. Kadn Kimlii

Kakts dergisinde ocuklarn, kadn ve erkek olarak farkl deerlerle karlat ilk kurumun aile olduu belirtilmitir. Aile iinde hkmeden, koruyan ve kararlar veren bir baba ile, hizmet eden ve babaya baml olan bir anne gren ocuklar, bydke toplumsal yaamn her alannda karlaacaklar hiyerari, otorite ve iddetle de ilk nce aile iinde tanmaktadrlar. ocuklar arasndaki cinsiyete dayal farkllama, ailenin dnda, zellikle okula baladklarnda da devam etmektedir.

Kendisi iin biilmi kimlii, ocukluundan itibaren gerek aile, gerekse dier toplumsal kurumlar yoluyla edinen ve iselletiren kadnn kimlii ve deerleri, Kakts dergisinin

85

gndemli ikinci toplantsnda ele alnmtr. Bu toplantya ilikin Hacer Ansaln hazrlad makale derginin beinci saysnda yaynlanmtr. Bu makalede kadn kimlii ve deerleri denilince ilk olarak, anneliin, ev kadnlnn, bakcln, yetitiriciliin, yumuak oluun, vericiliin, duyarlln ve cinsel ekicilii olan bir estetie sahip oluun ve bu zelliklerle beraber ayn zamanda zayfln, korunmaya muhtaln, itaatkarln ve irrasyonelliin akla geldii belirtilmektedir. Bununla beraber makalede, mevcut kadn kimlii ve deerlerinin ne kadarnn doal ve ne kadarnn toplumsal olduunun feministler tarafndan sorgulanmakta olduu da ifade edilmektedir (Kakts, Say 5, s:34-35).

Kakts dergisi tarafndan mevcut kadn kimlii ve deerlerinin doal olup olmad ve ne kadarnn kadnlarn toplumsal konumundan ve ezilmiliinden kaynakland

sorgulanrken, Mektup dergisinde toplumun kadna ykledii kimlik ve deerler doal grnmekte ve olumlanmaktadr.

Mektup dergisinde kadnn, aile hayatnda e ve cemiyet hayatnda ise eitici olmak zere iki kimliinin bulunduu belirtilmitir. Ancak batdan gelen akmlarla ekil ve ruhta deiiklie zorlanan ve yzylmzda isimsiz ve vasfsz olarak nitelendirilen kadn, bu iki kimliini kaybetmitir. Kadnn kimliklerini kaybediindeki neden ise, onun inanszldr. Bu hata kadnn, ahsiyetini, kimliini ve deerini kaybetmesine mal olmutur. Aile ve cemiyet ilikilerinde aksaklarn ortaya kmasnn nedeni de, hem kadnlarn, hem de erkeklerin kimliklerini ve vazifelerini tam olarak idrak etmemi olmalardr. rnein erkekler kadnlar, ya sadece e kimlikleriyle kabul etmekte ve onlarn eiticilik kimliklerini reddetmekte, ya da tam tersi olmaktadr (Mektup, 42. Say, Temmuz 1988, s: 29). Bununla beraber Mektup dergisinde yaynlanan kimi okuyucu iirlerinde de, kadn imgeleri ve kadn kimlii ele alnmtr. rnein, Canan Duva isimli bir okur Kadn isimli iirinde, kadnn kimlii zerinde durmutur. Ona gre, gnmz kadn gerek grevini bilmemekte, dolaysyla ev hanm deil de, i kadn kimliine brnmtr. iirde, kadnn evin gelir giderini karlamak iin gndz mesai banda olduu belirtilerek, bu

86

yolla kadnn almas da eletirilmitir (Mektup Dergisi, 40. Say, Mays 1988, s: 46).

3.3.6. Kadn Olmaktan Kaynaklanan Sorunlar

Kakts dergisinde tarih boyunca kadnn varlnn temel ifadesi olarak, d grnmnn, giyip kardklarnn, elini kolunu nasl tuttuunun, oturuunun, kalknn, yani nasl grndnn temel alnd belirtilmektedir. Dolaysyla yaad zamann ve iinde bulunduu evrenin geerli olan imgesine kendini uyduramayan kadn, toplum tarafndan cazibesini kaytsz artsz yitirmi olarak nitelendirilmekle beraber, ayn zamanda kendini denetleme noktasnda da baarsz olarak damgalanarak bir yana itilmektedir (Kakts, Say 2, s:68).

Kadn iin doymak ve doyurmak olduka kapsaml bir anlamll ifade etmekte ve aile btesi her ne olursa olsun kadn sofray her bir bireyin keyfine ve gereksinimlerine uygun gdalar alp donatmak zorundadr. A olmasa bile gerek eine ve sevgilisine, gerekse ocuklarna sofrada elik etmek durumunda olan kadn, ziyan olmasn diye artan yemekleri de yeme grevini de stlenmektedir. Kadn stlendii sorumluluklar usulne uygun yerine getiremezse ve istenilenleri toparlamaya para yetmezse, aile ekonomisini mahirane ayarlayamamaktan sulanmaktadr (Kakts, Say 2, s:68).

Mektup dergisinde de kadn olmaktan kaynaklanan sorunlar ve bu balamda kadnn erkek tarafndan ezilmesi meselesi, derginin mini tartma blmnde ele alnmtr. Mini talamada, ruhi depresyondan hastaneye yatrlan bir kadnn, neden strese girdii diyalog biiminde sorgulanmaktadr. Diyalogda kadnn kocas, karsnn ocuklarla ilgilenmesi ya da hasta olduunda kendi yemeini hazrlamas ynndeki beklentilerine iddetle kar ktn ve bu beklentileri Ben kendime kadn almak iin evlendim, kadn olmak iin deil. eklinde cevaplandrdn belirtmektedir. Ayrca kadnn kocas, karsnn hi yokken strese girdiini de eklemektedir (Mektup, 56. Say, Eyll 1989, s: 17).

Ayrca Mektup dergisinde kadn olmaktan kaynaklanan sorunlar balamnda, kadnn

87

almas meselesine de deinilmitir. Dergide kadnn almas meselesi, Nafiz Zor adl bir okuyucunun gnderdii bir mektupta ele alnmtr. Zor, kadnlarn deil bu laik devlette, slam devletinde dahi mecbur kalmadan alamayacaklarn belirtmitir. Ona gre kadnlar, mecbur kaldklar takdirde de, ancak erkeklerin olmad mekanlarda alabilirler. Zaten slam devletinde, devletin aile reislerine geinebilecekleri kadar maa verme zorunluluu bulunmaktadr. Dolaysyla slam devletinde kadnlar, almak zorunda deillerdir (Mektup, 42. Say, Temmuz 1988, s: 40).

3.3.7. Dayak ve Dayaa Kar zm nerileri

Dayak, cinsiyeti sistemin erkek egemenliinde yaayan kadnlarn yaamlarnda ok sk maruz kaldklar bir olaydr, dolaysyla en temel sorunlarndan bir tanesidir. zellikle ailede kadnn dvlmesi olduka yaygn ve merudur. Kadnlar, sadece cahiller, hastalar ya da sarholar tarafndan dvlmemekte, ayn zamanda her snf, ya ve eitim dzeyinden erkekler tarafndan dvlmektedirler. Bununla beraber kadnn evde yedii dayak, zel yaamn mahremiyeti gerekesi altnda, toplumsal yaamn birok baka alanlarnda karlat iddetten daha hakl ve meru saylmaktadr. Kadnlara ynelik iddeti ve daya protesto edebilmek ve bu dorultuda bir takm faaliyetlerde bulunabilmek iin, bir grup kadn tarafndan 1987 ylnda Dayaa Kar Dayanma Kampanyas balatlm ve o tarihten itibaren eitli faaliyetler gerekletirilmitir. Kakts dergisini kartan sosyalist feminist kadnlarn da dahil olduu bu kampanya dorultusunda, Mart 1988de dvlm kadnlarn tanklklarn ieren Bar Herkes Duysun isimli bir kitap yaynlanmtr. Bu kitapta, aile iinde kadnlarn, ocukluktan itibaren terbiye, namus gibi nedenlerden tr devaml dvldkleri belirtilmektedir (Kakts, Say 1, s:68). Dayaa Kar Dayanma Kampanyas tarafndan, kadnlara ynelik iddet ve dayak, her frsatta protesto edilmi ve kadnlar bu konuda susmamaya ve dayanmaya arlmtr. Ayrca kampanya tarafndan, dayak yiyen kadnlarn bavurabilecekleri bir Snak projesi gelitirilmitir. Snak projesi dorultusunda, bavuran ve yaamn deitirmek isteyen kadnlara, kendi ayaklar zerinde durarak yaama ans ve olana tanmak ve bu amala

88

kadnlarn dayanmasn salamak hedeflenmitir (Kakts, Say 9, s: 66). Mektup dergisi tarafndan da kadna ynelik iddet ve dayak eletirilmektedir. Aye Pak isimli bir okurun boanma konusunda ynelttii bir soru zerine, kendisine maddi ve manevi ikence yapan kocasndan ayrlmakla byk bir ibadet ettii belirtilmitir. iddete maruz kalmann tahamml edilemeyecek bir durum olduu da belirtilerek, bu durumu yaatan kocas dinsiz olmakla nitelendirilmitir. Bu balamda Mektup dergisi tarafndan, kadna ynelik iddetin ve dayan slamiyete zg olmadnn dile getirildiini grmekteyiz (Mektup, 40. Say, Mays 1988, s: 41).

3.3.8. Doum Kontrol ve Krtaj

Krtaj ve toplumun krtaja bak as, Kakts dergisi tarafndan kadnlarn en temel sorunlarndan biri olarak deerlendirilmektedir. Krtaj yasa yoluyla kadnlarn bedenleri zerinde sz ve denetim hakk salanmakta ve bylece erkek egemenlii kendini yeniden retmektedir. Bu balamda Kakts dergisinde krtaj hakknn engellenmesine ilikin yrtlen faaliyetler protesto edilmekte ve bedenleri zerinde sadece kadnlarn sz sahibi olmalar gerektii belirtilmektedir (Kakts, Say 7, s:51).

Mektup dergisinde krtaj meselesi, nfus planlamas ile birlikte ele alnmakta ve Kakts dergisinden farkl bir dzleme yerletirilmektedir. Doum kontrol amacyla kullanlan haplarn ve krtajn elem verici sonularna yer verilen dergide, birok batl lkede yasak olan krtajn kadn madden ve manen ypratt ve ana adaynda yapt stres vastasyla onu intihara kadar srkledii belirtilmektedir. Ayrca doum kontrol iin kullanlan eitli tedbirlerin, kadn annelik vasfndan mahrum ettii ve nfus planlamas iin yaplan masraflarn, doan ocuklarn yetimesi iin harcand takdirde, bir hayli ekonomik tasarrufun salanaca belirtilmektedir (Mektup Dergisi, 50. Say, Mart 1989, s: 17-18).

Ayrca Mektup dergisinde, nfus planlanmasna ynelik ve bu kapsamda isteyen annelerin salk ocaklarndan parasz faydalanabilmesi gibi bir dizi halinde devam eden almalarn,

89

zellikle halknn Mslman olduu lkelerde gndemde oluu sorgulanmaktadr. Bu balamda nfus planlamasnn, batl emperyalistlerin zellikle Mslmanlar iin tertipledikleri bir oyunu olduu ifade edilmektedir.

Derginin 40. saysnda, renci Aileleri Yardmlama Dernei tarafndan hazrlanan bir skete, nfus memurluuna doan ocuunun 7. olduunu bildirmesi zerine memurun ok deil mi? sorusuna bir sakncas m var! eklinde cevap verildii, bunun zerine beslemek zorluunu anlatmaya alan memura, krtaja harcanan paralarn doan ocuklarn beslenmesi iin harcand taktirde hibir problemin yaanmayaca ifade edilmitir (40. say,s:35).

3.3.9. Irza Geme-Tecavz

Kakts dergisinde rza geme, saldrganln ar bast bir cinsel saldr olarak tarif edilmekte ve erkein bir kadn veya erkekle, onun istei ve rzas dnda g kullanarak, korkutarak veya ila-alkol gibi bir madde ile yarglama yeteneini etkileyerek ya da rza gsterme yann altnda olan bir ocukla yapt cinsel giriimlerin tm rza gemenin kapsam dahilinde verilmektedir. Dergide neden kadnlarn rzna geildii zerine yaplan sorgulamada, kadnlara ynelen iddetin egemenlik kurmann bir arac olduu belirtilmitir. Ayrca aslnda kendi cinsinden korkan erkein, rza geme yoluyla, bu korkusunu yenmek iin bir misilleme olarak kadnlara kar iddet uygulad belirtilmitir (Kakts, Say 1, s:36-37).

Mektup dergisinde Aye Dursun isimli bir okurun sorusu zerine tecavz konusu ele alnmtr. Allahtan korkmayanlardan her eyin beklenmesi gerektii, dolaysyla cezaevlerinde tecavz olaylarnn yaanmasnn mmkn olduu belirtilmitir. Ayrca tecavz olaynn kadnlar tarafndan zorla olmasnn mmkn olamayaca gibi, yine de kadnlar arasnda her trl hayat normal grenlerin bulunduu da belirtilmitir. Cezaevlerinde hamile kalm ve ocuk dourmu kadnlarn bulunduu da eklenmitir (Mektup, 46. Say, Kasm 1988, s: 6).

90

3.3.10. Hukuksal Dzenlemelerde Kadnn Yeri

Trk Medeni Kanununda ve Trk Ceza Kanununda kadnlar erkeklerden daha aa bir konuma koyan, kadnlara ikinci snf insan muamelesi yaplmasn kurumlatran kurallar bulunmaktadr. Medeni Kanunda erkeklere kadnlar karsnda stnlk tanyan maddeleri u ekilde zetleyebiliriz; -Evleninceye kadar, bamsz bir hukuk sujesi olan kadn, evlenmekle kstl ehliyetliler grubuna girmektedir, - Ailenin reisi koca olunca, taraflarn birlikte oturacaklar evin seimi ona ait olacaktr. Karnn ikametgah, kocann ikametgah olur. Kadnn nfus kaytlar kocasnn bulunduu yere tanr. Kadn, kocasnn soyadn alr. -Kadnn almas kocasnn iznine baldr. -Kendi dourduu ocuun velayeti konusunda koca ile anlaamazsa kocann oyu ar basar.

Ceza Kanununda da zinay dzenleyen, fahielere tecavz hafifletici neden sayan maddeler erkeklere kadnlar karsnda stnlk veren maddelerdir. Ayrca, kadnlara kar ilenen ve cismani ve manevi zarar douran sularn hepsinde erkek korunur ve erkee stnlk tannr (Kakts, Say 12, s:35-37). nsan haklar, insan onuru ve yasa nnde eitlik ilkelerini ar biimde zedeleyen T.C.Knun 438. maddesine ynelik protetolar ve eletiriler Kakts dergisinde sk sk ilenmitir. Antalyada ocuklu bir kadn karp tecavz eden erkee, saldrd kadnn fahie olmas gereke gsterilerek 2/3 indirimle ceza verilmesine kar, Antalya 2. Ar Ceza Mahkemesinin yapt itiraz, Anayasa Mahkemesi oy okluuyla reddetti. Anayasa Mahkemesi, T.C.K.nun 438. maddesi Anayasaya gayet uygundur kararn verdi. Trk Ceza Kanunun 438. maddesi, tecavze urayan kadnn fahie olmas durumunda sulunun cezasnn 2/3 indirimi ngryor. Anayasa Mahkemesi bu karar ile fahienin onuruna deer biiyor ve dk ayarda olduuna hkmediyor (Kakts, Say 10, s:8-9).

91

Kakts dergisinde, boanmaya ilikin mevcut yasa, kadnn yaam alanlarn daraltmaya hizmet ettii iin eletirilmektedir. Boanma sebebi olarak yasada iddetli geimsizlik gerekesi yer bulmakta ve meru saylmaktadr. Ancak artk hayatn tek bana srdrme ve kendine yeni bir hayat kurma istei dorultusunda gsterilebilecek bir boanma gerekesi, yasa nezdinde meru saylmamaktadr. Ayrca byle bir gerekeyle alan bir boanma davas, neticesinde pek ok zorluu beraberinde getirebilmektedir (Kakts, Say 2, s:44).

Mektup dergisinde, rza geme meselesi kapsamnda hukuk sistemi eletirilmitir. Zorla rzna geilen kadnn yargya bavurmasndan sonra, tutuklanan kii, af kanunundan yararlanarak ok ksa bir sre iinde cezaevinden kmtr. Bunun zerine kadn, adamn hkmetin deil, kendisinin rzna gemi olduunu ve dolaysyla hkmetin bu hakk kendisinde nasl bulduunu sorgulamaktadr. Ancak adalet sisteminde adaletsizlikler, sadece tecavz konusunda deil, ayn zamanda miras, evlilik ve boanma gibi daha birok konu da yaanmaktadr (Mektup Dergisi, 50. Say, Mart 1989, s:15). 3.3.11. Basnda ve Reklamlarda Kadn mgesi

Kakts dergisinde, feministlerin varl karsnda duyduu tela en fazla ele veren kurumun basn olduu belirtilmitir. Dergide renklisiyle renksiziyle, naylonuyla saygnyla neredeyse tm basnn, erkek egemenliine kar feministlerin verdikleri mcadeleyi engellemek zere kendi payna deni yapacann aka grld de belirtilmitir. Bu balamda kendisine saygnl yaktran basn organlar, tepkilerinde mstehzilikle grmezlikten gelme arasnda bocalamakla itham edilmektedir. Saygn olmak gibi bir derdi olmayan gazeteler ise, feministlerle ilgili haberlere, onlar karalayabilmek iin, daha fazla yer vermektedirler. Ayrca feministleri karalayabilmek iin bu gazeteler, toplumda yaygn olduu varsaylan tm korkular kullanmakta, onlar manetlerinde fahie, terrist gibi gstermeye almaktadrlar. Bu durum Sabah gazetesinin 8 Mart 1988 tarihli ve Tan gazetesinin 22 Mays 1988 tarihli saylarnda aka grlmektedir. Sabah gazetesinin 8

92

Mart 1988 tarihli saysndaki haberin yanna SF Kakts dergisinden be kadnn fotoraf yerletirilerek, fotorafn altna da hayat kadnlar da katld ifadesi yerletirilmitir. Tan gazetesinin 22 Mays 1988 tarihli saysndaki haberde de, Feministler Dernei bakannn blclk yapt ifade edilmitir (Kakts, Say 2, s: 91-93).

Osmanlda reklamn gazete sayfalarnda yer almas 1860l yllara kadar uzanyor. 1890l yllarda ise resimli reklamlarda artk kadnlar da var. Korse, giysi, kozmetik rnleri ve sigara kad, ev eyalar ne kan reklamlar. Hedef kitlesi zellikle Fransz, ngiliz, Alman mal kullananlar. Dnemin reklamlar, stanbulda yaayan ayr bir dnyaya tanklk ediyor. Takibeden yllar ayn tankl srdryor. 1920li yllarn gzde tketim maddesi arabalar. k giyimli Avrupai kadnlar, reklam afilerinin, araba kadar nde olan grsel malzemesi. Cumhuriyetin ilann takipeden yllarda, yeni yazya geile birlikte, dil ve anlatm olarak reklam da bir bocalama devresi yaanyor. 1930lu yllar yerli mal kullanmann erdemlerini kadna yklerken, ayn yllarda, yabanc markal beyaz ev eyasnn Trkiye pazarndaki hedef kitlesi yine kadnlar. Bankalar tasarrufla ilgili mesajlarn aile ve kadn zerinden iliyor. Bankada hesab olan, gelecei parlak bir ee sahip olmak, bankalarn gen kzlara ve tabii damat adaylarna dier bir mesaj. yi bir koca iin, kendine bakmas gereken gen kz, ykl bir reklamla eitildikten sonra, seecei kozmetik markas konusunda da ynlendiriliyor. 1940l yllar sava yllar ama reklamlar hzn kaybetmiyor. Yerli mallar kampanyas artk snmleniyor. 50li yllar darboazlardan k ve her sokakta bir milyoner yllar. Reklamlar zenginlie zlemi dile getiriyor. Dikkat et! Kardn bir milyondur Milli Piyangonun bir ekilite slogan. Piyasaya yeni giren yabanc marka bir sabun reklam ile, kadnlar artk dnyaca mehur artistler gibi olmaya zendiriliyor. Marshall yardm ve pazardaki Amerikan mallar bolluundan kadnlar reklamda paylarna deni alyorlar. Yenilecek eyalarn dinamii kadnda, gzel olmak zorunluluu kadnda, tasarruf sorumluluu kadnda, eini, an, iini bilmek kadnda (Kakts, Say 11, s:23-24).

Basnda ve reklamlarda kadnn, kadn bedeninin, ailenin, cinselliin, analk duygusunun kullanlmasna dayal rnekleri oaltmak mmkn. Bu rneklerin kimi ok rtkan, kimi

93

daha estetik ve ince dnlm, kimi grsel bir len gibi. Ama kabaca ya da inceden inceye, cinsiyeti ayrm pek ounun malzemesi (Kakts, Say 11, s:22).

Mektup dergisinde, basnda kadn imgesine okuyucu mektuplar blmnde yer verilmitir. Orhan Akda isimli bir okur gnderdii mektubunda, Alman televizyonunun ikinci kanal olan ZDFnin yaynlam olduu bir filmi, Mslmanlara hakaret ve karalama olarak deerlendirmekte ve bu durumu protesto etmektedir. Almanyada yaayan Trk ve Mslman bir ailenin konu edildii filmde, kadn kocas tarafndan her gn eve kilitlenmekte ve kocasna gezmeye gitmek iin yalvarmaktadr. 40 metre kare iinde yaam devam eden kadn, bir sre sonra pencereden Alman genlerine el-kol hareketleri yapmaya balamtr (Mektup, 42. Say, Temmuz 1988,s: 40).

3.3.12. niversiteli Kadn rencilerin Sorunlar

Kakts dergisinde niversiteli kadn rencilerin salt kadn olmaktan dolay yaadklar sorunlar, ..den bir grup sosyalist kadn rencilerin gndermi olduklar bir yaz erevesinde ele alnmtr. Bu yazda, tm kadnlarn evde, fabrikada, sokakta, yani her yerde yaadklar ezilmenin, niversitede de yaand belirtilmektedir. Ancak kadn rencinin, erkeklerden ve dier kadnlardan farkl olarak ezilmesi, niversiteye girme kararyla birlikte balamaktadr. nk kadn renci, okuyaca blme karar verirken, srf kadn olmaktan dolay bir sr dayatmayla karlamaktadr. niversite ve YK sistemi ise, kadn rencinin iki kat daha fazla ezilmesine hizmet etmektedir. Kadnlar, her yerde olduu gibi niversitede de kendi bedenleri zerinde gerek anlamda karar sahibi olamamaktadrlar. Kadn rencilerin neyi giyeceklerine, hangi hastalklara

yakalanabileceklerine ve bedenlerini nasl ve kime saklayacaklarna ilikin bilgiler, bilim retilmesi gereken niversitelerde retilmektedir. Egemen ideolojinin retim ve yenidenretim merkezleri olan niversiteler, rollerine uygun bir biimde mevcut dzeni olumlayan ve devamlln salayan tek tip birey yetitirmekte ve dolaysyla kadnlara da grevlerini retmektedirler. Tm bu sebeplerden tr Sosyalist Feminist Kakts dergisinde akademik mcadelenin yan sra, demokratik mcadele kapsamnda bir de kadn renci

94

mcadelesi verilmelidir (Kakts, Say 3, s:44-45).

niversiteli kadn rencilerin sorunlar Mektup dergisinde de ele alnmtr. Ancak Mektup dergisinde niversiteli kadn rencilerin sorunlar, sadece trban yasa balamnda irdelenmitir ve genellikle okuyucu mektuplar blmnde yer almtr. niversiteli kadnlarn okumak pahasna bartsnden vazgememesi gerektiini sk sk vurgulanan okuyucu mektuplarnda, ayrca kadnlarn okumas gerektii zerinde bu kadar durulmasna karn, bugn barts yasa ile kadnlarn okumasnn nnn kapatld vurgulanmaktadr.

95

4. BLM: SONU VE DEERLENDRME

Feminizm terimi, 1960lardaki kadnlarn zgrlemesi hareketinden bu yana epey epistomolojik dnmler geirmitir. Son otuz ylda meydana gelen temel deiimin bugnk feminizm alglamas zerinde etkisi olmutur. Birinci olarak, kavramsal dzeyde feminizm, daha gen nesli de iine alacak ekilde byk lde genilemitir. kinci olarak, feminizme ieriden yneltilen eletiriler ve toplumsal cinsiyet, etnik kken gibi znel tutumlarn ortaya kmasyla birlikte, feminizmin kendiside deiime uramtr. Son olarak da, feminizmin iinde olutuu toplumlar dramatik dnm sreleri yaamtr. Bylece feminizm, nceden olmad kadar karmak ve mulak bir terim haline gelmi; artk, hem belli bir yaklam ve politik konumu, hem de belli bir yaam biimini belirtmek iin kullanlmaya balanmtr. Bununla beraber, feminist dncenin geliim srecinde yaanan deiimlerin, belli politik ve sosyal etmenlerin oluturduu farkl kltrel balamlarda farkl seviyelerde ve zaman dilimlerinde meydana geldiini belirtmek gerekir. Feminizm, farkl anlamlar, akisleri; farkl balamlarda, zellikle de Bat ve Bat dndaki toplumsal-tarihsel konumlarda farkl politik sonular olan bir kavramdr. Bu deiik tanmlara ve herhangi bir kltrn iinde, ya da kltrlerarasnda ortaya kan farkl uygulamalara ramen, feminizm belli sosyal evrelerde kadnlar tanmlamann ve bask altnda tutmann belli biimlerini dile getirir (Schroeder,2007;13-14).

Trkiyede 1980 sonras genileyen sivil toplum alannn da katksyla kadna ilikin eitli konular ve sorunlar kamuoyuna tanm, yaklamlar eitlenmi, kadn rgtlerinin says artmaya balam ve yeni bir feminist bilin olumutur. 1980lerin banda, ou orta snf, sosyalist, eitimli ve bykehirlerde yaayan bir grup kadn, toplumda kadn olmaktan kaynaklanan sorunlar sorgulamaya balamtr. Bylece, Trkiyede 1980lerin banda gelien ve ikinci feminist dalga olarak adlandrlan yeni feminist hareket ile kadnlar, kendilerine uygulanan baskyla mcadele edebilmek iin kamusal alan politize etme olanan bulmulardr.

96

Trkiyenin kendine zg tarihsel, sosyo-politik ve kltrel koullar gz nne alndnda, kadn dergilerinin feminizmi ele alma biimlerinde kanlmaz olarak birtakm farkllklar ortaya kmaktadr. Feminist temalar ve konular ileyi biimleri karmak ve ok boyutlu olmasna ramen, sz konusu dergiler karlatrldnda, Trkiyedeki kadn dergilerinin ncelikle farkl kadn seslerine kendilerini ifade etme imkan salad ve kadnlarn glenmesini tevik eden feminist politikalarla ortak bir hedefe sahip olduu grlmektedir. Bu balamda, Sosyalist Feminist Kakts, 1980lerden sonra gelien yeni feminist hareketin sadece kadn konular zerinde younlaan bamsz dergilerden birisidir. Sosyalist Feminist Kakts, zellikle sosyalist kadnlara hitap etmek isteyen ve feminizmin ancak bu ekilde politik bir g olabileceine inanan bir dergidir. Mays 1988-Eyll 1990 tarihleri arasnda yayn yapan Sosyalist Feminist Kakts dergisi sosyalist feminist dnce arlkl kadnlara ynelik fikir dergisidir.

Kadnlarn kaleminden kan siyasi ierikli bir dier dergi Mektup dergisi ise yayn hayatna 1985 ylnda balam ve yaynlanmaya halen devam etmektedir. Bu dergide, ok genel olarak kadnn e, anne ve yuva kurucu yani kadnn zel alandaki rolnn dier tm rollerin stnde olduu vurgulanr. Ancak ayn zamanda, dergi bu zel alandaki rollerin belli ynlerine eletirel bakabilmeyi de baarabilmitir.

Her iki derginin toplumsal cinsiyeti ele al biimleri, kadn kamusal ve zel alandaki konumlandrmalar ve kullandklar eitli yntemler asndan farkllklar ve benzerlikleri bulunmaktadr.

Dergilerde yer alan kadn imgeleri karlatrmal olarak analiz edildiinde, cinsiyeti sistem, erkek egemenlii, kadn kimliinin sorgulanmas ve kadn-ana-e zdelii konularn ele al ve anlatm biimlerinde birbirlerinden ciddi olarak ayrlmalarnn yansra zellikle kapitalist sisteme ve onun hakim deerlerine kar ortak bir vurgunun olduu grlmtr.

97

Sosyalist Feminist Kakts dergisine gre; iinde bulunduumuz sistem biyolojik farkllklar temelinde kadnn ve erkein toplumsal konumlarnn eitsiz oluunun doallatrld cinsiyeti bir sistemdir. Cinsiyeti sistemde, kadn ve erkek olarak sahip olduumuz biyolojik cinsiyetlerimiz, ki bunlar eitsizlie dayanmamaktadr, kadnlk ve erkeklik olarak toplumsal cinsiyetlere dntrlerek eitsizlik meydana getirilmektedir. Cinsiyeti sfat ile, cinsler arasnda eitsiz bir iblm yaratan, bunu srdren ve erkek egemenliine yol aan btn toplumsal ilikiler, davranlar, dnceler ve edimler ifade edilmektedir. Sistem sfat ile de, erkek egemenliinin tarihin ok uzun bir dnemi boyunca var olduu ve bugn de tm dnyada sistematik bir biimde devam ediyor olduu ifade edilmektedir.

Sosyalist Feminist Kakts dergisi; sosyalizm ve feminizmi ayr alanlarn mcadele yntemleri olarak grmemi, ve yazlarnda cinsiyeti kapitalist sistemi bir btn olarak kavrayp sonlandrmaya ynelik ortak bir mcadele iinde olmutur.

Marksizm, cinsiyetilik konusunda olduka snrl veri ierir. Bu snrllk, cins olarak kadnlarn ezilmeleri konusundaki genel dar grlln bir yansmasdr. Marksist hareket; cinsler arasndaki eitsizlik ve kadnlarn doal konumlarn deil; kadnlarn kapitalizmle olan ilikilerini ve retimde aldklarn ya da alamadklarn incelemekle yetinmitir. Marksizmin kuramclarna baktmzda; cinsiyete dayal ezilmilik sorununu kapitalizm erevesinde ve snfsal farkllklar temelinde ele aldklarn grrz. Bu nedenle kadnlarn, kadn olarak ortak bir ezilmilii yaadklarn ve ortak bir mcadelenin zneleri olabileceklerini gz ard etmilerdir. Sosyalist Feminist Kakts dergisi de,

cinsiyeti i blmnn ve erkek egemenliinin kkenini, kadnlarn bir cins olarak ezilmesinin nedenlerini toplumsal ilikilerde ve retim ilikilerinde arayarak, bu durumu zel mlkiyet ilikisinin ortaya kna ve mirasn erkek soyuna geiine dayandrsa da, kapitalizmin, kadnn ezilmiliini tek bana aklamada yetersiz olduunu savunur. Kadnn statsndeki ekonomik snf ilikileri kadar, cinsiyet ilikileri de nemlidir. Sosyal yaamda tek bana snf ilikileri, kadn erkek ilikilerini aklayamamaktadr.

98

Sosyal snf eitsizliini ortadan kaldrmak, cinsiyetilii ortadan kaldrmada tek bana yeterli deildir. Marksist teori, aileyi, sistemin yeniden yapland mekan olarak grmekte, tarihsel srete ailenin deiimini ele almaktadr. Fakat ailede kadnn yerini analiz eden bir alma getirememektedir.

Sosyalist Feminist Kakts dergisi ailenin; ocuklarn dourulduu, bakld, eitildii, yal ve sakatlarn bakld bir alan, bir tketim birimi olarak alglandn ve tm bunlar kadnn stlendii bir yeniden retim alan olarak grldn vurgulamtr. Evlilik ve aile kurumu vastasyla kadn, bamsz ve kendi z btnlne sahip bir birey olarak deil de, bir e ve bir ana olarak kabul edilmektedir. Biyolojik farkllklara dayanlmas ve zellikle de kadnn dourganlk zelliinin n plana kartlmasyla, kadn bir birey olmaktan te, bir e ve bir ana olarak kabul edilmekte ve bylece kadn-ana-e zdelii kurulmaktadr. Bu zdelik vastasyla da kadnn gerek kimliini var edebilmesinin n tkanmakta ve bu yolla toplum iinde erkek egemenlii retilmekte ve pekitirilmektedir. Bu zdelik dorultusunda kadn, toplum nezdinde gerek bir kadn olabilmek iin doum yapmal ve iyi bir e olmaldr. E olma konumundan tr kadn, ailesinin beslenme, temizlik ve sevgi gibi gereksinimlerini de karlamaldr. Sosyalist Feminist Kakts

dergisine gre, cinsiyeti kapitalist sistemi zebilmek iin bir zel alan olan aileyi tarihsel ve toplumsal balarndan koparmadan dntrebilmeyi ve zel/kamusal alan ayrmn yokedebilmeyi baarmak gereklidir.

Cinsiyeti sistem modeline dayanan toplumlarda, kadn-erkek arasndaki biyolojik farkllklara dayanlarak, bu iki cinsin toplumsal konumlar eitsizletirilmekte ve bu ekilde erkek egemenliine yol almaktadr. Dolaysyla toplumun temel rgtlenme alanlarnda erkek egemenlii kendini bizzat gstermektedir. Erkek egemenliinin, toplumun temel rgtlenme birimi olan ailede, en ak biimiyle somutlandn grmekteyiz. Ailede, dourganlk ilevinin n plana kartlmasyla, kadnn yaam analk ileviyle tanmlanmaktadr. Dolaysyla doum yapmam, ana olmayan bir kadn, gerek bir kadn olarak kabul edilmemektedir. Evlilik kurumu ve aile yoluyla kadnn dourganl ve cinsellii dzenlenmekte ve bekaret, namus ve ahlak kavramlar erevesinde kadnn

99

cinsellii erkee tabi klnmaktadr. Ayrca e olma konumuyla hem ocuklarnn, hem de kocasnn bakmn stlenen kadn, kocasnn kimlii ve ad altnda var olmaktadr.

Sosyalist Feminist Kaktse gre, aile; ocuklarn kz ve erkek olarak farkl deerlerle tantklar, farkl davran biimlerine yneltildikleri ilk ve temel kurumdur. ocuklar nce ailede, hkmeden, koruyan ve kararlar veren bir baba ile hizmet eden, babaya baml bir anne gryor; bydke toplumsal yaamn her alannda karlaacaklar hiyerari, otorite ve iddetle aile iinde tanmaktadrlar. Ailenin dna kp okula baladklarnda ocuklar arasndaki cinsiyete dayal farkllama sryor. Kz ocuklarnn okutulmamas, ihmal edilmesi daha yaygn bir durum. te yandan kadnn aile iindeki konumu toplumsal retimdeki yerini de belirliyor. Kadn ya ii saylan ev uzants alanlarda istihdam ediliyor, ya da erkeklerle ayn i iin ayn creti almyor ve daha ucuz, daha vazgeilebilir ve daha rgtsz bir igc olarak grlyor. Kadnn aile iindeki konumu ve toplumsal retime katlma biimi cinsiyeti kltr tarafndan pekitirilirken ayn zamanda yeniden retiliyor. Erkek egemen ideoloji din, bilim, sanat ve kitle iletiim aralar ile retilip yeniden retiliyor.

Marksizm, kadn sorununu, iblmyle ve toplumun snflara ayrlmasyla birlikte ortaya km ve ancak bunlarn ortadan kalkmasyla birlikte yok olacak bir sorun olarak grr.

Sosyalist feministler cinsiyet sorununun temel bir sorun olmadna inanrlar. Snf esasna dayal bir toplumda zel mlkiyet ilkesi ve gszln smrlmesi sonucu kadnn erkek eitliini salamak imkanszdr. Sosyalist feministlere gre kadnlar ekonomik olmayan zel alana srlm ve piyasa koullarnda deersiz klnmtr. Bu anlamda Sosyalist feministlerin temel odaklamas retim ve yeniden retim srelerine bal olarak kamusal alan ve zel alan arasnda ayrm yapmaya ve analizde bulunmaya dayanr. Kadnlarn erkee tabi oluunun veya erkek karsndaki ikinci snf konumunun nedenini kamusal ve zel alan arasndaki ayrmna balamtr (Yksel, 2003,76-77).

100

1980 ncesinin sol rgtlerinden gelen Sosyalist feministler, erkek egemenlii retim tarzlar erevesinde ele almlar, bu erevede sosyalizm ile feminizmin sentezini yaratmaya almlardr. Bu balamda kadn sorununun zgl bir mcadele alan olarak, Sosyalist devrim sonrasnda da srdrlecek bir bamsz kadn hareketi ile zlebileceini savunmulardr. Bylece, ekonomik indirgemeci bir yaklamdan uzaklaarak, feminizmi kendi zgn sorunsalna sahip bir alan olarak kabul etmilerdir.

1980lerin bandan itibaren kamusal alan, alternatif ideolojiler ve kurumlarn temsil edilmesiyle dntrlm ve geniletilmitir, ki bunlardan biri politikletirilmi slamdr. Politik alanda grlen bu slami hareketlilik modernleme kart olarak grlmeyip, modern toplumun sorunlaryla baa kacak bir ara haline gelmitir. Dinin zel alandan kamusal alana dntrlmesiyle gelien slamn politikletirilmesi srecinde slamc kadnlarda nemli rol oynamlardr (Schroeder,2007,106-107). Kendilerini slamc olarak tanmlayan kadnlar tarafndan karlan Mektup dergisinde; kadnlarn ekonomiye, siyaset ve eitim hayatna katlmalar ile balantl aktivitelerin geleneksel cinsiyet rolleri ya da iliki biimleri ile birlikte yrtlmesi gerektii vurgulanmaktadr. Bir yanda modern kamusal hayatn gerei olan ekonomi, siyaset ve eitim bir yanda ise slami yaam tarzna uyum grlmektedir. Ama daha aktif bir birey imaj yaratmaktr. Bu deerlerin aktarlmasnda, retilmesinde ve yeniden retilmesinde ev iinde anneye ya da kadna byk grev dmektedir. Kadnlarn kaleminden kadn erkek herkes iin bir dergi tanmlamas ile yaynlanan Mektup dergisi, kadnlarn zel alana hapsolduu, ev ve ev uzants iler haricinde herhangi bir ii yapamad, dava insan olamayaca ynndeki imaj kesinlikle reddeder. slamn ezilenin, hakszla urayann yannda olduunu syleyerek kendilerinin de ezileni, hakszla urayan adaletle savunduklarn ifade eder. inde bulunduumuz toplumda kadnlarn erkeklere gre daha fazla ezildiini belirterek kadnlar adaletle savunduklarn ancak feminist olmadklarn sylerler. Feminizmin mslman kadna sunduklarnn pek de bir anlam ve deer bu akm

tamadn belirterek Batllamann bir rn olduunu dndkleri reddederler.

101

slama gre bir kul olarak mslman kadn ncelikle bir kiilik sahibidir, bilinli bir anne ve etir. Kadnn sadece bu grevlerini gerekletirmesi gerektii ynndeki grleri ile Mektup dergisi feminist sylemin dnda kalmaktadr. Fakat, artlarn gerekli grld zorunlu durumlarda kadn ve erkein birbirini tamamlayc birtakm rolleri stlenmesi ve bu balamda kadnn eitim, alma ve siyaset gibi kamusal alanlarda yer almasnn uygun olduu gr ile feminizmle rtr. slamclar dine dayal yaam tarzlarn zel alann yannda kamusal alanda da gerekletirmeyi isterler. Mektup dergisinin syleminde olduu gibi, kamusal alanda slami yaam tarzna uygun olarak varlklarn srdrmek isterler. Geleneksel alandan modern alana geerken bu kimliklerini de beraberlerinde getirmek ve srdrmek isterler.

Mektup dergisi, kadn ile erkek arasnda bir ayrmn bulunmad ve dolaysyla erkek dmanlnn yaplmamas gereklilii zerinde nemle durmutur. Mektup dergisi, toplumda kadn-erkek ayrmnn yaplamayacan belirtilmitir. nsanlarn bu ekilde ayrlamayacan ise, slamiyete dayandrlmtr. slamiyete gre btn insanlar karde sayldklar iin, mslmanlarn kadn-erkek ayrm yapmamalar gerektiini belirtilmitir. slam asndan kadn ile erkek arasnda herhangi bir stnlk durumunun bulunmad belirtilmitir. Ancak slama gre, btn kullar arasndan Allaha en fazla bal olan daha stn olmaktadr. Bununla beraber kadnlarn ve erkeklerin vazifeleri ayr ayrdr ve herkes yaradl gayesine gre imtihan olacaktr.

Mektup dergisinde kadn, insan neslinin devam asndan e ve anne olarak ihtiya duyulan ve bu yolla toplum iinde nemli bir yere sahip olan olarak ifade edilmektedir. Kadnlar Allah tarafndan, erkeklerden farkl olarak, verilen kadnca kabiliyetler ve ftri meziyetler vastasyla, aile ve toplum iinde itibar kazanmaktadr. Aile hayatnda e, cemiyet hayatnda ise eitici olan kadn, neslin fikir mimardr ve gelecee yn verendir. Kadn-ana-e zdeliinin benimsendii Mektup dergisinde, ana deyince, fedakarln, sevginin, iman rneinin, mcadeleciliin, sabrl oluun ve aile erefine dknln

102

anlalmas gerektii belirtilmitir. Ayrca dergide cinsiyete dayal bir iblm savunulmutur. zellikle okuyucu mektuplarnda evin reisinin erkek olduu ve kadnn erkee itaat etmesi gerektii ska ilenmitir. Mektup dergisi, aileyi slami dncede yer alan toplumun temel yap ta, deerlerin, inanlarn taycs olarak deerlendiren gr savunarak onu modern dnyann yozlatrc etkilerinden korumak, salkl bir aile tipi yaratmak iin mesajlar vermeye almtr. Bu aile tipinde kadn, yuvay yapma sorumluluunu stlenmitir. Cinsiyet temelinde ekillenen iblmn benimsenmi, yuvas ile zdelemi bir mslman kadn tasviri yaplrken ayn zamanda bir kimlik oluturma abasna da girilmitir. Bu kimlik, toplumun ve slami kesimin yaad paralanmalardan etkilenmeyen btncl ve birletirici bir kimliktir. Temel grevi aile iinde elik, annelik, cemaat iinde ise eiticilik olan kadn, ideolojik olarak da nemli bir misyona sahiptir. Kadn ayn zamanda aile ve cemaat ierisindeki erkek mslmanlara dinlerini her adan retmek, gndelik yaam ierisinde unutulan her ayrnty onlara hatrlatmak, slami ilkeleri her alanda uygulamaya almakla grevlidir. Mektup dergisinde kadn, erkek tm mslmanlara seslenir, yol gsterir, tler verir. Geni bir alanda gr beyan eder. Mslmanlarn daha fazla fedakarlk yapmalar ve daha teknik almalar gerektiini vurgulayp rgtl bir Mslman toplum yaratmaya alr.

Mektup dergisinde, e ve eitici kimliklerini yitirmi olan ve bu adan da kendi durumuna lakayt ve kaytsz duran kadnn, kapitalist sistemin taraftarlar tarafndan sonuna kadar smrlecei belirtilmitir. Sadece cinsiyetinden istifade edilerek kadn, sanayide, ticarette, fuhuun yaygnlamasnda ve maddi karlarn kullanmnda hoyrata harcanmaktadr. Kapitalist sistemde erkek, kadn ticari bir meta olarak grmeye artlanmaktadr. Dolaysyla erkek, kadna planlanan i sonulanncaya kadar tahamml etmekte, i bitince de kullanlm eya gibi kenara atmaktadr. Ayrca kapitalist sistemin hakim olduu toplumlarda kadn, maddesel ve ruhsal ynden harcanmasna ve fedakarlna karn yine de itibar grmemektedir. Bu balamda, kadnlar bask altnda tutan ve ikinci plana atarak onlar smren, ezen asl sebep kapitalist sistem ve kapitalist sistemin rettii kltrel

103

deerlerdir.

Sonu olarak her iki derginin de toplumsal cinsiyete, cinsiyeti sisteme ve kadn kimliine ynelik nemli atflarda bulunduklar grlr. deolojik farkllklarndan dolay konular ele al biimleri ve deerlendirmeleri asndan farkllklar gzlensede her iki yayn organ da kapitalist sistemin kadnn geri planda kalmasnda ve ezilmesinde nemli bir etken olduunu ifade etmilerdir.

104

KAYNAKA
Acar, Feride, Cumhuriyet ve Kadn, Cumhuriyetin 75. Ylnda Trkiyede Kadnn Durumu, T.C Babakanlk Kadnn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl, Ankara, 1998.

Acuner, Selma, 90l Yllar ve Resmi Dzeyde Kurumsallamann Dou Aamalar, 90larda Trkiyede Feminizm, stanbul, 2002. Arkona, Sibel, A., Sosyal Psikoloji, Alfa Yaynlar, stanbul,2005.

Armaner, Neda, Atatrk ve ada Trk Kadn, Atatrk Haftas Armaan, Ankara, 1986. Bhasin, Kamla, Toplumsal Cinsiyet, Kadav Yaynlar, stanbul, 2003. Bilgin, Nuri, erik Analizi,Ege niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar, zmir, 2001.

Bilim, Cahit Yaln, Tanzimat Devrinde Trk Eitiminde adalama 1839-1870, Anadolu nv. Yaynlar, Eskiehir, 1984. Bora, Aksu ve Gnal, Asena, 90larda Trkiyede Feminizm, letiim Yaynlar,2002. Celasn, Zehra, Tarih Boyunca Kadn, stanbul, 1946.

Cin, Halil, slam ve Osmanl Hukukunda Evlenme, A..Hukuk Fakltesi Yaynlar, 1974. akr, Serpil, Osmanl Kadn Hareketi, Metis Kadn Aratrmalar, stanbul,1996.

aka, Cahit, Tarih Boyunca Harp ve Kadn, Ankara, 1948.

105

Demir, Glperi, Boanma Yoluyla Paralanm Aile'de Kadnn Rol ve Statsndeki Deimeler, zmir, Ege niversitesi, 1988.

Demirciolu, Nevin S., Boanmann, alan Kadnn Stats ve Cinsiyet Rol zerine Etkisi, zmir, Ege niversitesi, 2000. Donovan, Josephine, Feminist Teori, letiim Yaynlar, stanbul, 2001.

Emirolu, Kudret ve Aydn, Suavi, Antropoloji Szl, Bilim ve Sanat, Ankara, 2003.

Fichter, Joseph, Sosyoloji nedir?, An Yaynclk, 1996.

Gven, Sami, Toplumbilim,Ezgi Kitabevi,Bursa, 1999. Gven, Bozkurt, nsan ve Kltr, Remzi Kitabevi, stanbul, 1999. Haviland, William, A., Kltrel Antropoloji, ev. Hsamettin nan, Kakns Yaynlar, stanbul, 2002. Ik, S. Nazik, 1990larda Kadna Ynelik Aile i iddetle Mcadele Hareketi inde Olumu Baz Gzlem ve Dnceler, 90larda Trkiyede Feminizm, stanbul, 2002.

Karal, Enver Ziya, Kadn Haklar Sorunu ve Atatrk, Trk Dili, c. XXXII, say 290, 1 Kasm 1975.

Kaypakolu, Serdar, Medyada Cinsiyet Stereotipleri, Naos Yaynclk,2004.

Kottak, Conrad Phillip, Antropoloji/nsan eitliliine Bir Bak, topya Yaynlar, Ankara, 2001.

Kuran E., "Trkiye'de Kadn Haklarnn Gelimesi", Milli Kltr, c.1, say 6, Haziran 1977.

106

Kurnaz, efika, Cumhuriyet ncesinde Trk Kadn, Aile Aratrmalar Kurumu Bakanl, Ankara, 1990.

Mektup Dergisi, Say:40-41-42-43-44-45-46-47-48-49-50-51-52-53-54-55-56-57-58-5960-61-62-63-64-65

Meydan Laurousse, c.4, s:581-582.

Sataolu, N., "Eitim tartmalar", Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Trkiye Ansiklopedisi, cilt:2.

Savran, Acar Glnur, Feminizmler, Yapt Dergisi, say 9, 1985.

Savran, Acar Glnur, Beden Emek Tarih, Kanat Kitap,stanbul, 2004.

Sevim, Aye, Feminizm,nsan Yaynlar,2005.

Silah, Mehmet, Sosyal Psikoloji Davran Bilimi, Ankara, Sekin Yaynclk,2005.

Scott, W., Joan, Toplumsal Cinsiyet: Faydal Bir Tarihsel Analiz Kategorisi, Agora Kitapl, stanbul, 2007.

Schroeder, Sheyla Krca, Popler Feminizm, Balam Yaynclk,2007.

Sosyalist Feminist Kakts Dergisi, Say: 1-2-3-4-5-7-8-9-10-11-12 enlikolu, Emine, simsiz Kitap, Mektup Yaynlar, stanbul, 1993. zbudun, Sibel, Niin Feminizm Deil, Sre Yaynlar, stanbul, 1984.

107

zkalp, Enver, Sosyolojiye Giri, A.. Basmevi, Eskiehir, 1994.

Takran, Tezer, Cumhuriyet'in 50. Ylnda Trk Kadn Haklar, Babakanlk Cumhuriyet'in 50. Yldnm Yaynlar, Ankara, 1973. Tekeli, irin, Kadn Bak Asndan Kadnlar, letiim Yaynlar, stanbul, 1993. Tekeli , irin, Kadnlar ve Siyasal Toplumsal Hayat, Birikim Yaynlar, stanbul, 1982.

Timisi, Nilfer ve Gevrek,Meltem Aduk; 1980ler Trkiyesinde Feminist Hareket: Ankara evresi, 90larda Trkiyede Feminizm, stanbul, 2002.

Toprak, Zafer, "150. Ylnda Tanzimat ve adalama", Cumhuriyet, 3.11.1989.

Toprak, Zafer, Halk Frkasndan nce Kurulan Parti: Kadnlar Halk Frkas, Tarih ve Toplum, say 9, Mart 1968. Toprak, Zafer, 1935 stanbul Uluslar aras Feminizm Kongresi ve Bar, Dn, say 24, Mart 1986. Tunaya, Tark Zafer, slamclk Cereyan, stanbul, 1962. Yaraman, Ayegl, Resmi Tarihten Kadn Tarihine, Balam Yaynlar, stanbul, 2001.

Yksel, Murat, Feminist Hukuk Kuram ve Feminist Dnce Teorileri, Beta Yaynlar, stanbul, 2003.