Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Observe o mapa.
Sidnei Moura
Fonte: Leda sola; Vera Caldini, Atlas geogrfico Saraiva. So Paulo: Saraiva, 2005. p. 60/ http://europa.eu/abc/european_countries/ - acesso em janeiro de 2009 (adaptado).
Conversa
Qual a localizao do continente europeu, considerando a principais coordenadas geogrficas, os hemisfrios, a zona trmica e os oceanos? Que formaes naturais determinam os limites do continente a leste?
O continente europeu
Com uma rea de pouco mais de 10 milhes de quilmetros quadrados, que corresponde a apenas 7% das terras emersas, a Europa uma das menores pores continentais do globo.
Estende-se do oceano Atlntico aos montes Urais (que o separam da sia).
Diferentemente dos outros continentes, as terras da Europa no esto distribudas de forma compacta.
O litoral do continente europeu extenso e bastante recortado, contm um grande nmeros de mares, golfos, pennsulas, fiordes e outros acidentes geogrficos.
Mares europeus mais importantes: Mediterrneo, Negro, Adritico, do Norte, Bltico, da Noruega, Egeu e Cspio.
Ao norte, em razo dos clima frios, parte do Atlntico e do rtico congelam-se no inverno, dificultando a navegao.
A Rssia um dos pases mais afetados pelas baixas temperaturas nas sadas por mar para o Atlntico. As nicas com as quais pode contar, ficam congeladas durante parte do inverno.
Dentre as vrias pennsulas, destacam-se: a Escandinava, onde se localizam a Noruega e a Sucia; a Jutlndia, onde se situa a Dinamarca; a Ibrica, constituda pela Espanha e por Portugal; a Itlica, onde se localiza a Itlia; a Balcnia ou dos Blcs, constituda por Bulgria, Crocia, BsniaHerzegovina, Srvia e Montenegro, Macednia, Turquia (parte europeia), Grcia e Albnia.
Ilhas e arquiplagos:
no oceano Atlntico, o arquiplago Britnico, cujas maiores ilhas so a Gr-Bretanha e a Irlanda, o arquiplago dos Aores e a ilha da Islndia; no mar Mediterrneo, as ilhas Baleares, da Sardenha, Siclia, Crsega e de Creta; no mar Egeu, o arquiplago Grego.
Eurotnel
Em dezembro de 1990, 51 metros abaixo da superfcie do canal da Mancha, operrios ingleses e franceses concluram a abertura do primeiro dos trs tneis previstos no projeto que liga Inglaterra Frana.
A idia original da ligao entre os pases foi do engenheiro francs Albert Mathieu, apresentada a Napoleo Bonaparte no sculo XIX
O relevo e a hidrografia
Observe o mapa.
Europa - Fsico
Mrio Yoshida
O relevo e a hidrografia
Observe o mapa.
Europa - Fsico
Mrio Yoshida
Conversa
Quais fronteiras naturais o mapa permite identificar entre a Europa e a sia? Quais formas de relevo h no continente europeu?
O relevo europeu
So encontrados ao norte e distribudos pela parte central do continente.
H cadeias montanhosas com altitudes superiores a 4 mil metros (Alpes) e a 5 mil metros (Cucaso).
Cerca de dois teros do relevo europeu, principalmente na parte leste e central do continente
CEDOC
Foto do autor
As cadeias montanhosas foram formadas por tectonismo. A poro sul apresenta atividade ssmica e vulcnica, que tambm intensa na Islndia. Alm dos vulces, h na ilha cerca de 800 fontes de gua quente, chamadas giseres. Elas lanam gua a temperaturas entre 75C e 100C e so aproveitadas para gerao de energia. As usinas geotermais atualmente geram 845 mW da energia do pas, o equivalente ao de uma usina nuclear, e respondem por um tero das necessidades do pas. A maior parte dessa energia serve para aquecer as casas, a gua que sai das torneiras e as estufas.
Na Islndia, 100% da eletricidade gerada proveniente de fontes de energia renovveis (hidreltrica e geotrmica ou geotermal).
Os Alpes estendem-se aproximadamente desde Nice at Viena, formando um grande arco, que abrange principalmente o territrio da Sua e o norte da Itlia, alm do leste da prpria ustria.
CEDOC
CEDOC
CEDOC
O monte Branco, na fronteira entre a Frana e a Itlia, o ponto culminante dos Alpes. Em 1965 foi aberto sobre ele um tnel de mais de 11 mil metros para o trnsito de veculos. O tnel tem duas vias de 7 metros de largura, ar-condicionado e um sistema de controle de trfego por meio de radar.
As plancies mais extensas so: As plancies so sedimentares, cortadas por importantes rios navegveis e se estendem do mar do Norte aos montes Urais.
a Russa; a Germano-Polonesa a da Hungria. Outras: plancie do P, bacia de Paris bacia de Londres.
Cerca de 50% do territrio dos Pases Baixos localiza-se abaixo do nvel do mar.
Plder na Holanda.
Desde o sculo XVII, os holandeses vm construindo diques para impedir a invaso da gua do mar; edificam tambm canais e sistemas de drenagem e bombeamento para a retirada da gua de reas pantanosas e lagos.
Essas construes permitiram a ampliao do territrio, com um avano sobre o mar do Norte. Essas reas conquistadas so chamadas de plderes, utilizados principalmente para a prtica da agricultura e da pecuria.
A hidrografia
Os rios europeus.
Apresenta cerca de 75 mil quilmetros de vias fluviais 43 500 km so constitudos por canais
No se destacam pela grande extenso, mas pelo volume de gua e sua importncia como via de transporte.
Principais rios:
O rio Danbio
Nasce na regio da Floresta Negra, a mais de 600 m de altitude, e desgua no mar Negro.
o rio que atravessa o maior nmero de pases europeus e serve de limites entre alguns deles. Alemanha, ustria, Eslovquia, Hungria, Crocia, Srvia, Montenegro, Bulgria, Romnia e Ucrnia.
O Danbio comunica com o rio Reno, atravs do canal de Ludwig e do rio Meno.
O rio Volga
Com 3 701 km de comprimento o mais extenso do continente.
Nasce no planalto de Valdai, corre pela plancie Russa e desemboca no mar Cspio.
Navegvel em quase todo o seu curso; suas guas permanecem congeladas durante boa parte do ano.
O rio Reno
1 350 km de extenso
Liga a parte central da Europa aos Pases Baixos Navegvel da Basileia at o mar do Norte Nasce nos Alpes Suos, separa a Alemanha da Frana, passa pelos Pases Baixo e desemboca no mar Norte.
Junto ao seu principal afluente na Alemanha, o rio Ruhr, localiza-se o maior complexo industrial da Europa.
O que permite o escoamento de vrios produtos a custos bem menores do que por outras vias.
O Reno comunica-se com vrios rios atravs de canais e liga o oceano a vrias regies industriais. Isso tornou o porto de Roterd, localizado em sua foz, um dos mais movimentados do mundo.
Os dois principais centros dispersores de gua da Europa so: os Alpes e o planalto de Valdai (Rssia).
Os lagos da Europa
A Europa apresenta numerosas regies lacustres. Na pennsula Escandinava, aparecem o Venern e o Vattern, considerados lagos residuais. Na Finlndia, existem alguns milhares de lagos, formados a partir de processos resultantes da escavao de gelerias. Na parte europeia da Rssia, localizam-se grandes lagos, como o Ldoga (com 18 200 km, o maior da Europa) e o Onega.
Os mais belos lagos da Europa localizam-se nos Alpes, com destaque para:
o de Genebra, entre a Sua e a Frana; o dos Quatro Cantes (Vierwaldstatter), o de Zurique e o de Neuchatel, na Sua; o de Constana, entre a Sua e a Alemanha, que funciona como regularizador do curso do Reno; o de Como e o de Garda, na Itlia.
O clima e a vegetao
O continente europeu, situado quase totalmente na zona temperada do hemisfrio Norte, apresenta predominantemente clima temperado.
Alm da posio geogrfica, (LATITUDE)outros fatores so responsveis pela determinao de seus tipos climticos:
as CORRENTES MARTIMAS, a MARITIMIDADE e a CONTINENTALIDADE, a disposio das formas do relevo (ALTITUDE), que influi na penetrao das massas de ar (VENTOS).
Uma corrente marinha que influencia bastante o clima da Europa a corrente do Golfo. Ela provm da zona intertropical e aquece as reas litorneas de vrios pases. O clima temperado europeu divide-se em dois tipos: temperado ocenico e temperado continental.
Europa - Clima
Sidnei Moura
Mrio Yoshida
Fonte: Rmy Knafou. Histoire/Geographie (initiation conomique). Paris: Belin, 1992. p. 202 (adaptado).
O clima temperado ocenico, que ocorre na parte ocidental do continente, recebe a influncia da corrente do Golfo; mido,com vero e inverno menos rigorosos. A amplitude trmica dessa regio menor que no interior do continente, e as chuvas, abundantes, distribuemse de forma regular pelos 12 meses do ano, atingindo maiores quantidades no inverno.
O clima temperado continental ocorre no interior do continente e no recebe a influncia do mar. Abrange as partes central e oriental da Europa, onde os veres so quentes, em contraste com o inverno, bastante rigoroso e com queda de neve; amplitude trmica, grande, e as chuvas, bastante irregulares, caem em maior quantidade no vero e na primavera.
Conversa
Compare os climogramas das cidades de Vardo e Atenas, considerando o outono europeu.
Que fatores determinam a maior pluviosidade e a temperatura amena na cidade de Valencia? Atenas apresenta a temperatura mais elevada das quatro cidades. Por qu?
Os tipos climticos temperado ocenico e temperado continental correspondem aproximadamente aos seguintes tipos de vegetao: Floresta temperada cobria grande extenso do territrio europeu; agora ficou reduzida a alguns bosques. Landa formao vegetal comum na Europa em reas de solos menos frteis; esses solos correspondem s terras antes cobertas pela floresta temperada. Turfeira aparece onde os solos se apresentam midos, em virtude do fraco escoamento das guas; Estepe recobre as plancies e os baixos planaltos, reas de clima temperado continental um pouco mais seco; ao norte do mar Negro, encontra-se estepe negra, que apresenta um dos tipos de solo mais frteis do globo, o tchernoziom, intensamente aproveitado para a atividade agrcola, principalmente o cultivo de trigo.
CEDOC
CEDOC
CEDOC
CEDOC
Sua vegetao predominante a tundra, vegetao rasteira constituda por musgos e lquens. Nas reas de elevada altitude, ocorre o frio de montanha. Nessas reas, a vegetao modifica-se de acordo com a altitude e a conseqente queda de temperatura nas partes mais altas.
Nas proximidades do Mediterrneo, ocorre o clima mediterrneo. Graas influncia das massas de ar oriundas do deserto do Saara, esse tipo de clima caracteriza-se por veres quentes e secos. A poca de chuvas no inverno. As formaes vegetais que correspondem ao clima mediterrneo so o maqui e o garrigue.
AS MASSAS DE AR
Ar atmosfrico
+ Presso Variam com as estaes alta presso baixa presso
Rotao do planeta
TIPO CLIMTICO
ADQUIRE CARACTERSTICAS DE
- temperatura - presso - umidade
geralmente estveis
As frentes
Ao se deslocarem, as massas de ar se encontram. Nesse contato, porm, elas no se misturam: uma exerce presso sobre a outra, de tal forma que aquela que avana com mais intensidade faz com que a outra retroceda e acabe incorporando suas caractersticas.
A zona de contato entre duas massas de ar diferentes recebe o nome de frente ou superfcie frontal. Quando a massa de ar frio avana, fazendo o ar quente recuar, trata-se de uma frente fria. Outro tipo de frente a frente quente, que ocorre quando o ar quente avana sobre o ar frio.
Conversa
O que so as massas de ar e como elas se formam? O que so frentes e como elas se formam?
Europa - Clima
Sidnei Moura