Elektrotechnika II

Obwody prądu stałego

prof. dr hab. inż. Tadeusz NIEDZIELA
 Napięciowe i prądowe źródła prądu
stałego
Rzeczywiste źródło napięciowe (E) obciążone rezystancją (R)

E − I ⋅ R −U = 0
w
U = E −R ⋅I
w
W stanie jałowym ( I = 0)

U0 = E

W stanie zwarcia (U = 0)

0 = E − Rw ⋅ I z
 E
Iz =
Rw

Moc oddawana przez źródło idealne ( Rw = 0)

P1 = E ⋅ I
Moc pobierana przez odbiornik

P2 = U ⋅ I = ( E − Rw ⋅ I ) = E ⋅ I − Rw ⋅ I 2
 E
Rw =
Sprawność źródła Iz

E
E− ⋅I
P2 U ⋅ I E − Rw ⋅ I Iz I
η= = = = = 1−
P1 E ⋅ I E E Iz

lub

P2 U R⋅ I R
η= = = =
P1 E I ⋅ ( R + Rw ) R + Rw

ponieważ

E = U + Rw ⋅ I = R ⋅ I + Rw ⋅ I = I ( R + Rw )
 Stan dopasowania to taki stan, w którym ze źródła pobierana jest

największa moc

d ⋅ P2
=0 ale P2 = E ⋅ I − Rw ⋅ I 2
d ⋅I
E
E − 2 ⋅ I ⋅ Rw = 0 I dop =
2 ⋅ Rw
E
Ponieważ I dop = stąd warunkiem
Rdop + Rw
dopasowania do źródła jest Rdop = R
Sprawność źródła w stanie dopasowania wynosi

η dop = 0,5

Moc pobierana przez odbiornik w stanie dopasowania

2
E
Pdop = Rdop ⋅ I 2
dop =
4 Rw
Rzeczywiste źródło prądowe I źr obciążone konduktancją G

I źr = I + I w
I = I źr − I w = I źr − Gw ⋅ U

W stanie jałowym ( I = 0)

I źr
U0 =
Gw

W stanie zwarcia (U = 0)

I zźr= I
 U0 - napięcie w stanie jałowym

Moc oddawana przez idealne źródło prądowe

P1 = U ⋅ Ι źr
Moc pobierana przez odbiornik o konduktancji G

P2 = U ⋅ I ale I = I źr − Gw ⋅ U
stąd
P2 = U ⋅ Ι źr − Gw ⋅ U 2
Sprawność źródła

I G ⋅U G
η= = =
I źr G ⋅ U + Gw ⋅ U G + Gw

P2 I I źr − Gw ⋅ U
lub η= = =
P1 I źr I źr

I źr = U 0 ⋅ Gw

U 0 ⋅ Gw − Gw ⋅ U U
η= =1−
U 0 ⋅ Gw U0
W stanie dopasowania odbiornika do źródła, napięcie ma taką wartość,
że
dP2 d (U ⋅ I źr − Gw ⋅ U 2 )
=0 = I źr − 2 ⋅ Gw ⋅ U dop = 0
dU dU

Ι źr
U dop =
2 ⋅ Gw
stąd

I źr
U dop =
Gdop + Gw
ponieważ

stąd warunkiem dopasowania odbiornika do źródła jest

Gdop = Gw
 Sprawność źródła w stanie dopasowania ηdop = 0,5

Moc pobierana przez odbiornik w stanie dopasowania (moc

dopasowania odbiornika do źródła prądowego) ⇒ moc
dysponowana źródła prądowego

I źr2
P2 dop = Gdop ⋅ U dop
2
=
4 ⋅ Gw

I źr2
P2 dop =
4Gw
Równoważność rzeczywistych źródeł napięciowych i
prądowych

Równoważność rzeczywistych źródeł napięciowych i prądowych

rozumiana jest jako identyczność ich prądów i napięć na
zaciskach ab.
Źródło napięciowe

U = E − Rw ⋅ I
Źródło prądowe

czyli
I wźr= I − I Gwźr⋅ U = I − I

I źr 1 I źr 1
U= − ⋅I E − Rw ⋅ I = − ⋅I
Gw Gw Gw Gw
stąd warunki równoważności układów

i
1 I źr
Rw = E= = Rwźr⋅ I
Gw Gw

lub 1 E
Gw = I źr = Gw ⋅ E =
Rw Rw
Obwody prądu stałego z jednym źródłem

Rozwiązywanie tego typu zadań realizowane jest

najczęściej metodą przekształcenia obwodu. Rozwiązanie
składa się z dwóch etapów: „zwinięcia” i „rozwinięcia”
układu.

W pierwszym etapie oblicza się wartość rezystancji

zastępczej układu.

W drugim etapie poszukuje się wartości prądów i napięć.

 Zadanie 1
Oblicz wartość prądów, metodą przekształcenia obwodu, w
obwodzie z idealnym źródłem napięciowym.
 1 1 1 1 1 1+ 2 3 1
= + = + = = = R35 = 2Ω
R35 R3 R5 6 3 6 6 2

Rx − R1 + R35 + R4 = 2 + 2 + 4 = 8Ω

U 24 ⋅ 7
I= = = 7A
Rz 24

1 1 1 1 1 8 + 6 14 7
= + = + = = =
Rz R2 Rx 6 8 48 48 24

24 [ v ]
Ι2 = = 4 [ A] Ι1 = Ι − Ι 2 = 7 − 4 = 3[ A]
6 [ A]

6V 6V
Ι3 = = 1A Ι5 = = 2A
6Ω 3Ω
 Zadanie 2
Oblicz wartość prądów metodą przekształcenia obwodu, w
obwodzie z idealnym źródłem napięciowym.

∇ABC ⇒ ΥABC
 R12 ⋅ R31 3⋅3 9
R1 = = = = 1Ω
R12 + R23 + R31 3 + 3 + 3 9
R21 ⋅ R23 9 6 −Uy − 6 = 0
R2 = = = 1Ω
R12 + R23 + R31 9 U CB = U y = 0
R31 ⋅ R23 9
R3 = = = 1Ω
R12 + R23 + R31 9
24 − 12 − U AC − 6 = 0
U AC = 24 − 12 − 6 = 6V

1 1 1 2 1
= + = =
RX 4 4 4 2
 4 16
Ι4 = ⋅ 4 = = 2A
4+4 8

4 16
Ι6 = ⋅ 4 = = 2A
4+4 8

U CA 6
Ι3 = = = 3A
R5 2

U CB 0
Ι5 = = = 0A
R5 3
Ι1 = Ι 2 + Ι 3

Ι 2 = Ι1 − Ι 3 = 4 − 2 = 2 A
 Zadanie 3
Oblicz wartości prądów gałęziowych metoda przekształcenia
obwodu, w danym obwodzie z idealnym źródłem prądowym oraz
napięcie na tym źródle.
 1 1 1 1 1 1+ 2
= + = + =
R34 R3 R4 6 3 6
R34 = 2Ω
RX = R2 + R34 = 4Ω

Układ dwóch równolegle połączonych rezystorów ( R1 i Rx ) można

traktować jako dzielnik prądu.
 4 40
Ι1 = ⋅10 = = 4A
6+4 10

6 60
Ιx = ⋅10 = = 6A
6+4 10

3 3 ⋅ 6 18
Ι3 = ⋅ Ιx = = = 2A
6+3 9 9

6 6 ⋅ 6 36
R2 Ι4 = ⋅ Ιx = = = 4A
Ι1 = ⋅Ι 6+3 9 9
R1 + R2
⇒ U źr = I1 ⋅ R1 = 4 ⋅ 6 = 24V
R1
Ι2 = ⋅Ι
R1 + R2
 Zadanie 4
Oblicz wartości prądów gałęziowych metodą przekształcenia
obwodu, w danym obwodzie z idealnym źródłem prądowym oraz
napięcie na tym źródle.
 1 1 1 1 1 1+ 3 4 1
= + = + = = =
RX R1 R2 12 4 12 12 3
RX = 3Ω
1 1 1 1 1 2 +1 3 1
= + = + = = =
Ry R3 R5 3 6 6 6 2
Ry = 2Ω

R2 4 4 ⋅ 10 5
Ι1 = ⋅ Ι ŹR = ⋅ 10 = =
R1 + R2 12 + 4 16 ⋅ 4 2
12 12 3 ⋅ 5 15
Ι2 = ⋅ Ι ŹR = ⋅ 10 = =
4 + 12 16 2 2
6 6 ⋅ 10 20
Ι3 = ⋅ 10 = =
3+6 9 3
3 30 10
Ι5 = ⋅ 10 = =
3+ 6 9 3
 Zadanie 5
Oblicz wartość prądów gałęziowych w danym obwodzie.
1 1 1 1 1 1 1 3 + 2 +1 6
= + + = + + = = =1
RX R2 R3 R4 2 3 6 6 6

RX = 1Ω RZ = R1 + R X

U ŹR = Ι ŹR ⋅ ( 1 + RX ) = 6 ⋅ ( 1 + 1) = 12V
 6 6 6
Ι2 = = 3A Ι3 = = 2A Ι4 = = 1A
2 3 6

Układ dwóch szeregowo połączonych rezystorów - dzielnik napięcia

R1 R2
U1 = ⋅U U2 = ⋅U
R1 + R2 R1 + R2

Ix +I4 = Iźr

Ix = Iźr - I4 = 6-1 = 5A

Iy = Iźr - I2 = 6-3 = 3A
 Zadanie 6
Oblicz wartość prądów gałęziowych (Ι1 , Ι 2 , Ι3 , Ι 4 , Ι x ) w danym
obwodzie z idealnym źródłem prądowym oraz napięcie na źródle (U ŹR )
 R1 1 7
Ι4 = ⋅ Ι ŹR = ⋅ 7 = = 1A
R1 + R4 1+ 6 7

R4 6 6⋅7
Ι1 = ⋅ Ι ŹR = ⋅7 = = 6A
R1 + R4 1+ 6 7

R3 3 21
Ι2 = ⋅ Ι ŹR = ⋅7 = = 4, 2 A
R2 + R3 2+3 5
R2 2 14
Ι3 = ⋅ Ι ŹR = ⋅ 7 = = 2,8 A
R2 + R3 2+3 5
 U ŹR = − ( Ι 4 ⋅ R4 + Ι 3 ⋅ R3 ) =
= − ( 1⋅ 6 + 2,8 ⋅ 3) =
= − ( 6 + 8, 4 ) = −14, 4V ..

Ι1 = Ι 2 + Ι X , Ι X = Ι1 − Ι2 = 6 − 4, 2 =1,8A.
 Zadanie 7
Oblicz wartość prądów gałęziowych (Ι1 , Ι 2 , Ι3 , Ι 4 , Ι x ) w danym obwodzie
z idealnym źródłem prądowym oraz napięcie (U) na źródle.
U ŹR + Ι 3 ⋅ R3 + Ι 2 ⋅ R2 = 0
U ŹR = − ( Ι 3 ⋅ R3 + Ι 2 ⋅ R2 ) =
= −(4 ⋅ 3 + 2 ⋅ 2) = − 16V

Ι 2 + Ι X = Ι3
Ι X = Ι3 − Ι2 = 4 − 2 = 2 A
 R3 3 18
Ι4 = ⋅ Ι ŹR = ⋅ 6 = = 2A
R2 + R4 3+ 6 9

R4 6 36
Ι3 = ⋅ Ι ŹR = ⋅6 = = 4A
R3 + R4 3+ 6 9

R2 2 12
Ι1 = ⋅ Ι ŹR = ⋅ 6 = = 4 A,
R1 + R2 1+ 2 3

R1 1 6
Ι2 = ⋅ Ι ŹR = ⋅ 6 = = 2 A.
R1 + R2 1+ 2 3
 Zadanie 8
Oblicz wartości prądów gałęziowych (Ι1 , Ι 2 , Ι3 ) w danym
obwodzie z idealnym źródłem napięciowym. Dane: R 1 = 6Ω ,
R 2 = 2Ω , R 3 = 3Ω ,U = 36 V .
 1 1 1 1 1 3+2 5
= + = + = = ,
R23 R2 R3 2 3 6 6
6
R23 = Ω,
5
6 36
RZ = R1 + R23 = 6 + = Ω,
5 5
U 36 ⋅ 5
Ι1 = = = 5 A,
RZ 36
R3 3 3⋅5
Ι2 = ⋅ Ι1 = ⋅5= = 3 A,
R2 + R3 2+3 5

R2 2 2 ⋅5
Ι3 = ⋅ Ι1 = ⋅5= = 2A
R2 + R3 2+3 5
 Zadanie 9
Oblicz wartości prądów gałęziowych w danym obwodzie z
idealnym źródłem napięciowym. Dane:
 1 1 1 1 1 1+ 2 3 1
= + = + = = =
R13 R3 R1 3 6 6 6 2

R13 = 2Ω

RZ = R2 + R13 = 2 + 2 = 4Ω

U 36
Ι2 = = = 9A
RZ 4

R1 6 6⋅9
Ι3 = ⋅ Ι2 = ⋅9 = = 6A
R1 + R3 6+3 9

R3 3 3⋅ 9
Ι1 = ⋅ Ι2 = ⋅9 = = 2A
R1 + R3 3+6 9
 Zadanie 9
Oblicz wartość prądów gałęziowych w danym obwodzie z idealnym
źródłem napięciowym. Dane
 1 1 1 1 1 1+ 3 4
= + = + = =
R12 R1 R2 6 2 6 6

6
R12 = Ω
4

6 12 + 6 18
RZ = R3 + R12 = 3 + = =
4 4 4
Zadanie 2
 Zadanie 4
Wyznacz wartość rezystancji zastępczej Rz między zaciskami A i B dla
danego układu.
Układ dwóch szeregowo połączonych rezystorów liniowych można nazwać
dzielnikiem napięcia
R1 R2 
[ U1 = ⋅U , U 2 = ⋅U 
R1 + R2 R1 + R2 

U = U1 + U 2 = Ι ⋅ R1 + Ι ⋅ R2 = Ι ⋅ ( R1 + R2 )

U
Ι=
R1 + R2

R1
ale U1 = Ι ⋅ R1 =
R1 + R2
⋅U

R2
U 2 = Ι ⋅ R2 = ⋅U
R1 + R2
Układ dwóch równolegle połączonych rezystorów liniowych można
nazwać dzielnikiem prądu.

 R2 R1 
Ι 1 = ⋅Ι
, Ι2 = ⋅ Ι
 R1 + R 2 R1 + R2 

1 1 1 R1 + R2
= + =
R R1 R2 R1 ⋅ R2

R1 ⋅ R2
R=
R1 + R 2

R1 ⋅ R2
U = Ι ⋅R = ⋅Ι
R1 + R2

U = Ι1 ⋅ R1
U R1 ⋅ R 2 R2
Ι1 = = ⋅Ι = ⋅Ι
R 1 (R 1 + R 2 ) ⋅ R 1 R1 + R2

U = Ι 2 ⋅ R2
U R1 ⋅ R2 R1
Ι2 = = ⋅Ι = ⋅Ι
R 2 (R 1 + R 2 ) ⋅ R 2 R1 + R2
 Zadanie 2
Oblicz wartość napięć.

Żaden z kondensatorów w podanym układzie nie był naładowany w

chwili przyłączenia źródła napięciowego. Oblicz wartości napięć na
kondensatorach i ładunków kondensatorów.

Dane: U= 12V, C 1 = 4µF , C 2 = 8µF , C 3 = 6µF , C 4 = 2µF

Rozwiązanie składa się z dwóch etapów:

- w I etapie oblicza się wartość pojemności zastępczej Cz układu
- w II etapie oblicza się wartości napięć i ładunków
I etap
 II etap

Q
ale CZ = ⇒ Q = C Z ⋅ U = 2 ⋅ 12[ µF ⋅ V ] = 24[ µG]
U

Q 34 = C 34 ⋅ U3
 Zadanie 4a
Dwa kondensatory o pojemnościach C1 = 1µ F i C 2 = 2µF naładowano do napięcia
U=12V ze źródła, które następnie połączono między ujemnie naładowane
okładziny w sposób pokazany na rysunku. Oblicz wartości napięcia na
kondensatorach w tym układzie.

Układ w stanie I Układ w stanie II

 Q
C=
U
U'2' − U1'' − U = 0
Q 1'' + Q '2' = Q 1' + Q '2

Q 1' = C1 ⋅ U'
Q '2 = C 2 ⋅ U'

− U1'' + U'2' = U'

C1 ⋅ U1'' + C 2 ⋅ U'2' = C 1 ⋅ U' + C 2 ⋅ U'

− U1'' + U'2' = U'

C1 ⋅ U1'' + C 2 ⋅ U'2' = ( C 1 + C 2 ) ⋅ U'

− U1'' + U'2' = 12
1⋅ U1'' + 2 ⋅ U'2' = 36
 W1 − 12
U1'' = = = 4[ V ] Q 1'' = C1 ⋅ U1'' = 1µF ⋅ 4[ V ] = 4[ µC]
W −3

W2 − 48
U'2' = = = 16[ V ] Q '2' = C 2 ⋅ U'2' = 2 ⋅ 16[ µF ⋅ V ] = 32[ µC]
W −3