Platonizm chrześcijański

Orygenes, Grzegorz z Nyssy,

Augustyn
 Orygenes
(186-254 n.e.)
 Życie Orygenesa
 urodził się w Aleksandrii w rodzinie
chrześcijańskiej
 środowisko aleksandryjskie (uczeń
Ammoniosa Sakkasa???)
 ascetyzm chrześcijański (świadectwo
Euzebiusza, pochwała celibatu,
pragnienie męczeństwa)
 śmierć w wyniku prześladowań
 Źródła myśli Orygenesa

 objawienie chrześcijańskie – Pismo

Święte poddane egzegezie
 filozofia grecka (platonizm)
 myśl Orygenesa to pierwsza
systematyczna filozofia i teologia
chrześcijaństwa
 Ogólne założenia:
 Bóg stwarza świat z niczego
 świat istnieje odwiecznie, bo Bóg
odwiecznie stwarza
 światów jest wiele – następują po sobie
 stworzenie następuje za pośrednictwem
Logosu (Trójca: Ojciec, Logos, Duch –
subordynacjonizm)
 Człowiek w koncepcji
Orygenesa
 Bóg wraz z początkiem świata stworzył
wolne duchy o różnym stopniu
doskonałości (preegzystencja dusz)
 niektóre z tych duchów popełniły grzech i
upadły w ciała, powodując też skażenie
wszechświata
 aniołowie pozostali bezcieleśni, podobnie
jak demony, które jednak odwróciły się
od Boga
 Zbawienie człowieka
 zstąpienie dusz w materię było wbrew woli
Boga i spowodowało szkody, więc Bóg
postanowił zbawić człowieka i świat za
pośrednictwem Logosu, swojego Syna
 Logos stał się człowiekiem – Jezusem
Chrystusem, Bogiem-Człowiekiem, który
swoją mocą doprowadził do odkupienia
ludzkości i świata
 Apokatastaza
 świat zostanie zbawiony i przemieniony,
zanim ulegnie zniszczeniu i na jego miejsce
powstanie kolejny
 wszyscy ludzie zostaną zbawieni przez
Chrystusa, a być może również Szatan –
najwyższy z upadłych duchów
 nie istnieje wieczne potępienie
 Potępienie teologii
Orygenesa
 Orygenes był krytykowany już za życia,
między innymi za zbyt wielką wiarę w
możliwości rozumu
 II sobór w Konstantynopolu potępił
szereg jego koncepcji, czy też ogólnie
„orygenizm”, jako nurt w teologii
 pomimo to Kościół ceni jego wkład w
teologię, egzegezę Pisma i w rozwój
takich koncepcji jak natura Trójcy oraz
unia hipostatyczna
Grzegorz z Nyssy
(335 – 395 n.e.)
 Życie Grzegorza z Nyssy
 pochodził z rodziny chrześcijańskiej,
jego brat, Bazyli Wielki, to jeden z
najznamienitszych teologów
Wschodu, a siostra, Makryna,
również uznana została za świętą
 po śmierci żony wstąpił do klasztoru,
później został biskupem Nyssy,
uczestniczył w soborach, w tym w
Soborze Nicejskim, gdzie odegrał
znaczącą rolę
 Ojcowie Kapadoccy
 oprócz Grzegorza nazywa się tak jego
brata, Bazylego Wielkiego i ich
przyjaciela, Grzegorza z Nazjanzu
 wspólnie zwalczali herezję arianizmu i
ogromnie wpłynęli na Kościół wschodni
 Grzegorz pozostawał w ich cieniu, ale
obecnie ceni się jego filozofię,
szczególnie jako pierwszy system
mistyczny w dziejach Kościoła
 Człowiek w koncepcji
Grzegorza
 człowiek stworzony na obraz i
podobieństwo Boga
 esencją człowieka jest jego umysł i to
on jest obrazem Boga
 obraz i podobieństwo oznaczają, że
umysł ludzki i umysł boski muszą
mieć te same cechy, tyle że ludzki ma
je w nieskończenie mniejszym stopniu
 Umysł ludzki
 niematerialny, niezniszczalny, nieśmiertelny
 jest świadomością, poznaniem – widzi,
słyszy, czuje, myśli, doświadcza
 jest wolny
 jest jednością pomimo sprawowania wielu
funkcji
 cechy duchowe ma jedynie jako odblask
cech Boga, a przy tym – jest zmienny i może
dążyć do zła
 Niepoznawalny
(akateleptos)
 skoro Bóg jest niepoznawalny, a Jego
istota nieuchwytna (akataleptos), to
ludzki umysł musi mieć tę cechę
 kiedy człowiek wgląda własny umysł,
nie napotyka na nic, co ma jakiekolwiek
materialne cechy – jak ślepiec
macający ścianę
 umysł jest do tego stopnia
niepoznawalny, że na podstawie
introspekcji można by uznać go za
nieistniejący
 Niepoznawalność
 nieistnienie umysłu, które przejawia
się jako jego nieuchwytność, jest
jednak niedorzecznością wobec
prawd wiary i wynika z
niezrozumienia natury duchowej
 umysł istnieje nawet bardziej niż
materia, choć wydaje się nie istnieć
ludziom, którzy myślą
materialistycznie
 Niepoznawalność
 niepoznawalność umysłu jest
odbiciem niepoznawalności Boga –
umysł i Bóg są tak podobni, że
można by przez doświadczenie uznać
ich za tożsamych, gdyby nie
sprzeciwiała się temu wiara
 Metafora lustra
 umysł jest jak lustro, w którym odbija
się natura Boga
 odbicie jest niedoskonałe i nie ma takiej
mocy, jak wzór, ale posiada jego cechy
(„słońce w kawałku szkła”)
 jeśli lustro nie jest czyste, słońce się nie
może odbijać – konieczny jest proces
oczyszczenia i powrotu do stanu
niewinności, żeby można było w sobie
oglądać światło Boga
 Umysł i ciało
 w wyniku grzechu pierworodnego,
który jest wynikiem wolnej woli,
człowiek nałożył na siebie „skóry
zwierzęce” – jest to natura cielesna,
która nie jest obrazem Boga
 drzewo poznania dobra i zła oznacza
przemieszanie dobra i zła – metafora
zatrutego miodu
 w Raju nie było seksualności ani
podziału na płci – to efekt „skór
zwierzęcych” i stanu upadku
 upadła natura jest jak ohydna maska
skrywająca piękne oblicze – ludzka
natura jest dobra i nie uległa
zniszczeniu, ale zakryciu przez
grzech (zanieczyszczone lustro)
 Powszechność zbawienia

 Grzegorz, idąc z Orygenesem, był

przekonany, że piekło jest stanem
przejściowym, a po oczyszczeniu
wszyscy ludzie doznają zbawienia, a
cały wszechświat zostanie
oczyszczony ze zła
 Augustyn
(354 – 430 n.e.)
 Życie Augustyna
 urodzony w chrześcijańskiej rodzinie,
wysłany do szkół, wybitnie zdolny retor,
błyskotliwa kariera na dworze cesarskim
 zainteresowania filozoficzne, manicheizm,
sceptycyzm, wreszcie platonizm
chrześcijański (św. Ambroży), który
doprowadza Augustyna do nawrócenia
 Problemy wokół nawrócenia
Augustyna
 nawrócenie świadomości (neoplatońskie) –
seria mistycznych doświadczeń w
Mediolanie, która doprowadziła do
odrzucenia materialistycznych wyobrażeń
o Bogu i rozbudziła tęsknotę z Nim
 nawrócenie moralne (chrześcijańskie) –
porzucenie kariery światowej i związku
miłosnego na rzecz życia ascetycznego
 Augustyn zostaje biskupem Hippony
– przywódca społeczności, aktywny
politycznie, religijnie, filozoficznie
 walka Augustyna z herezjami –
przede wszystkim z pelagianizmem i
donatyzmem
 ogromny wpływ Augustyna na
teologię i filozofię Zachodu
Kontrowersje wokół platonizmu
Augustyna
 Augustyn korzystał z filozofii
neoplatońskiej – głównie Plotyna i
Porfiriusza
 Robert O’Connell twierdzi, że
Augustyn był bardziej platonikiem niż
chrześcijaninem
 przeciwnicy O’Connella twierdzą, że
jedynie używał języka platonizmu do
wyrażenia prawd wiary
 Dusza ludzka
 Augustyn przyjmuje naukę Plotyna o
niematerialności duszy, jej trójpodział
czy nawet podział na wiele poziomów
 dusza zajmuje miejsce pośrednie
między materią a Bogiem, ona
ożywia materię, Bóg ożywia ją
 dusza dzieli z Bogiem
niematerialność, ale różni ją od Niego
głównie jej czasowość i zmienność
 Skąd dusza w ciele?

 preegzystencja
 traducjanizm
 kreacjonizm
 Preegzystencja i upadek
 Augustyn prawdopodobnie przeszedł od
koncepcji preegzystencji do kreacjonizmu
 jeszcze w „Wyznaniach” (początek V w.)
pisze o niebie jako ojczyźnie duszy, o
czystym umyśle przypominającym
Plotyński Nous
 również symbolika „Wyznań” sugeruje
wpływ platońskiego mitu o upadku duszy
i jej fascynacji materią
 Upadek duszy
 dusza zakochuje się w materii, a
kochając coś, stajemy się tym, dusza
zaczyna więc postrzegać siebie jako
materialną
 dusza kieruje się „w dół” zamiast „w
górę”, dobra materialne przedkładając
nad Boga i to jest jej grzech
 grzech powoduje dogłębne skażenie i
chorobę duszy, która bez pomocy Boga
nie jest w stanie uczynić nic dobrego ani
powrócić do Niego
 Umysł

 filozofię umysłu Augustyn

przedstawia we wczesnych
dialogach, a rozwija w „Wyznaniach”
i „O Trójcy Świętej”
 koncepcja trzech władz
 koncepcja samopoznania
 Trzy funkcje umysłu

 pamięć (memoria) = umysł (mens)

 zrozumienie (intellegere, intellectus)
 wola (voluntas)
 Pamięć

 pamięć u Augustyna jest czymś

więcej niż zdolnością
zapamiętywania i przypominania
sobie
 transcendencja pamięci – mieszkanie
Boga
 trzy formy obecności – czas
 Trzy funkcje i ich jedność
 pamięć – jestem
 rozum – wiem
 wola – chcę
 Jestem wiedzący i chcący, wiem, że
jestem i chcę, chcę być i wiedzieć.
 Jest to obraz Boga w człowieku
(Ojciec – pamięć, umysł, obecność;
Syn – rozum, intelekt, wiedza; Duch –
wola, chcenie, miłość.
Trzy funkcje umysłu a Trójca

 jest to analogia – nie tożsamość

 Bóg jest Trzema Osobami – człowiek
jedną osobą, która ma do dyspozycji
trzy funkcje umysłowe
 tylko wyższy umysł, człowiek
wewnętrzny, jest obrazem Boga
(mądrość – sapientia), podczas gdy
niższy, zewnętrzny – skierowany ku
zmysłom, już nie (wiedza – scientia)
 Samopoznanie
 umysł zawsze zna siebie
 nie poznajemy siebie tak, jak rzeczy
zewnętrznych, których jeszcze nie znamy
 umysł jest dla siebie obecny bezpośrednio, ale
nie jako obiekt – oko nie może zobaczyć siebie, a
jeśli widzi się w lustrze, to widzi swoje odbicie, a
nie siebie
 Samoświadomość umysłu
 umysł zawsze zna siebie, ale nie zawsze
„myśli siebie” – nasze samopoznanie musi
dojść do pełnego uświadomienia, które
Augustyn nazywa „zrodzeniem słowa”
(analogia do Trójcy)
 umysł poznaje siebie nie w jakimś
osobnym akcie, ale przy okazji
poznawania innych obiektów
 cokolwiek poznaję, poznaję też, że
poznaję, a więc poznaję siebie, gdyż
jestem poznaniem
 wiedza o sobie jako o umyśle jest
więc pewna i niezachwiana – nawet
jeśli wątpię, że istnieję, to przez sam
fakt wątpienia, potwierdzam, że
jestem i że jestem świadom siebie
jako poznającego
 co oznacza zatem nakaz „poznaj
samego siebie”?
 Poznaj samego siebie
 ten nakaz wydaje się bez sensu, gdyż już
znamy siebie i wszelkie poszukiwanie
siebie jest szukaniem tego, co już mamy
 poza tym umysł nie może poznać siebie
(to prowadzi do absurdu) – on już jest
poznaniem siebie
 nakaz jest jedynie przypomnieniem, by
być tym, czym się jest i nie degradować
się do poziomu materii