ETIKA E BIZNESIT

MORALI
Me moral nnkuptojm trsin e
parimeve, normave e rregullave q jan
krijuar e ndryshojn historikisht n kushte
t caktuara ekonomiko-shoqrore dhe q
prcaktojn sjelljen e veprimtarin e
njerzve n shoqri.
 Moralin ndryshe mund ta konceptojm
edhe kshtu:
Trsia e forcave t brendshme q e shtyjn
njeriun t veproj, t qndroj a t plotsoj
nj detyr, gjendja e brendshme shpirtrore
e dikujt.
MORALIZIMI sht kshill morale q
prsritet e bhet e mrzitshme, predikim i
zbrazt pr shtje t moralit. I jap dikujt
kshilla morale t mrzitshme, i shes
moral; merrem me predikime t zbrazta
pr shtje morali. Moralizues i
mrzitshm.
Arsyetimi moral sht procesi q vlerson
sjelljet, institucionet dhe politikat duke u
bazuar n standardet morale. Ai duhet t
jet logjik, evidenca faktike t lidhet me
gjykimin prkats dhe standardet morale t
ken koherenc.
 Koherent- q i ka t bashkuara fort a t
lidhura ngusht elementet prbrse; q ka
koherenc. Trup koherent.Val koherente -
val q kan drit t njejt e t vijueshme
n t gjitha fazat.
Q sht parimor, nuk bie kurr n
kundrshtim me veten dhe i prmbahet t
njjtit mendim, t njjts teori a doktrin.
Prgjegjsia morale e individit lidhur me
nj gabim apo dmtim t kryer prej tij, n
form t prmbledhur konsiston:
S pari nj individ sht moralisht
prgjegjs pr veprimet e padrejta q ai
kryen dhe pr efektet dmtuese t
shkaktuara nga ky veprim, kur nj gj e
till bhet me dashje dhe lirshm.
 S dyti prgjegjsia morale eliminohet
apo shfajsohet totalisht kur gabimi kryhet
n kushtet e ijnorancs (padijes) ose
paaftsis.
S treti prgjegjsia morale lidhur me nj
gabim apo nj dmtim mud t lehtsohet
nga I) rrethanat e paqartsis, II)
vshtirsit dhe prfshirjes minimale dhe
IV) varsisht nga serioziteti i gabimit ose
dmtimit.
PARIMET KRYESORE ETIKE N
BIZNES
Parimet kryesore etike n biznes jan:
Parimi i dobishmris
T drejtat koncepte baz dhe,
Parimi i drejtsis dhe paanshmris
 PARIMI I DOBISHMRIS
Analiza krahasuese midis kostove dhe
prfitimeve sociale
Dobishmria tradicionale dhe keqkuptimet
Fushat kryesore ku prdoret parimi i
dobishmris
Avantazhet dhe disavantazhet e
dobishmris
 T DREJTAT KONCEPTE BAZ
Prkufizimi, kategorizimi dhe veorit e t
drejtave
T drejtat negative dhe t drejtat pozitive
T drejtat dhe detyrimet kontraktuale
 PARIMI I DREJTSIS DHE
PAANSHMRIS
Drejtsia n shprndarje
Drejtsia si barazi: Egalitarizmi
Drejtsia e bazuar n kontribut: drejtsia
kapitaliste
Drejtsia e bazuar n nevojat dhe aftsit:
socializmi
Drejtsia ndshkuese
Drejtsia kompensuese.
 Parimi i dobishmris
Dobishmria prfaqson nj parim t
prgjithshm i cili prdoret n do rast kur
veprimet, politikat dhe institucionet
vlersohen n baz t analizs s kostove
dhe t prfitimeve, q ato i shkaktojn
shoqris
Sipas ktij parimi, nj politik, institucion
apo sjellje a veprim sht i drejt kur ai
siguron prfitimet neto m t mdha, ose
kostot neto m t ulta.
 Prfitimet e nj veprimi nuk prfshijn
vetm shumat monetare q mund t maten,
por edhe do t mir tjetr t dshirueshme
(knaqsi, shndet, jet, njohuri, lumturi,
etj.) q rrjedh nga kryerja e tij; ndrsa n
kosto mund t prfshihet do lloj e keq e
padshirueshme (dhimbje, smundje,
vdekje, injoranc, palumturi, etj.). Dhimbje
- i dhimbsen prindrit, i dhimbset atdheu, i
dhimbsen gurit e drurit, u vjek keq t
gjithve pr dik, i dhimbet kujtdo.
Dhembje mundimi, shqetsimi a vuajtja
q provon a heq dikush kur i dhemb dika
n trup, ndjenja q shkaktohet nga nj
vuajtje fizike; dhembje e plags, dhembje
koke, dhembjet e lindjes, dhembja e
dhmballs e veshit etj.
 T drejtat - koncepte baz
Vshtirsia kryesore e parimit t
dobishmris, sipas kritiks,
qndron n faktin se nuk merr
parasysh sa duhet dy kategorit e
tjera t shtjeve morale ato q
kan t bjn me t drejtat dhe
ato q i prkasin drejtsis.
 Kjo do t thot se sipas parimit t
dobishmris disa veprime jan moralisht
t drejta, n kohn kur n fakt ato
karakterizohen nga padrejtsia, pasi mund
t shkelin t drejtat e individve.
Koncepti i t drejts, qndron n themel
t shum argumenteve e pretendimeve
morale q lidhen me veprimtarin e
biznesit.
Punonjsit, pr shembull, theksojn se kan
t drejt q pr pun t barabart t marrin
pag t barabart; menaxhert pohojn se
sindikatat dhunojn t drejtn e tyre pr t
menaxhuar; investitort ankohen se taksat
dhunojn t drejtat e tyre mbi pronsin;
konsumatort pretendojn se kan t drejt
t ken m shum njohuri pr mallrat q
kunsumojn,etj.
 N vitin 1948, Kombet e Bashkuara
adoptuan nj Deklarat Universale pr t
drejtat e njeriut, sipas t cils deklarohet
se t gjitha qeniet njerzore kan midis t
tjerash kto t drejta baz:
 e drejta e prons private
e drejta pr pun
e drejta e shprblimit
e drejta e organizimit (sindikatat etj.)
e drejta e pushimit dhe e kohs s lir.
 Parimi i Drejtsis dhe Paanshmris
Debatet e ndryshme midis individve
pjesmarrs n biznes, shpesh i referohen
n mnyr t alternuar termave t
drejtsis dhe paanshmris.
 Pr shembull, n rastin kur nj person
akuzon nj tjetr pr nj trajtim t padrejt
diskriminues, pr t zgjidhur situatn duhet
t krahasohen dhe t peshohen pretendimet
konfliktuale t palve dhe t vendoset
balanca midis tyre.
 Drejtsia dhe paanshmria jan t
krahasueshme. Ato kan t bjn me
trajtimet e krahasueshme q u bhen
antarve t nj grupi t caktuar n raste t
tilla si:
shprndarja e t ardhurave dhe prfitimeve;
administrimi i rregullave dhe ligjeve;
kooperimi apo konkurrenca midis
antarve t grupit me njri tjetrin;
ndshkimi i antarve t grupit pr
gabimet e bra apo kompensimi i
antarve pr gabimet q t tjert
kryejn ndaj tyre.
 Edhe pse termat drejtsi dhe
paanshmri gjithmon prdoren t
alternuara me njri tjetrin, prsri, pr
shtje q jan t nj serioziteti t veant,
synohet q m shum t prdoret fjala
drejtsi, pavarsisht se shum autor i
prmbahen faktit q koncepti i
paanshmris duket se sht m themelor.