Inleiding Strafrecht

Hoorcollege 6
Subjectieve zijde van het delict: culpa

Prof. dr. Ferry de Jong

Maandag 8-01-2018
Programma

• Subjectieve zijde van het delict: culpa

• Herhaling: schuld
• Wat is culpa?
• Voorbeeld uit de rechtspraak
• Hoe stel je culpa vast?
• Objectiveren/normativeren
• Onderscheid tussen voorwaardelijk opzet en
culpa

1
Recapitulatie: schuld

Schuldstrafrecht: beginsel geen straf zonder schuld

• Ratio van dit schuldbeginsel
Schuld als element: verwijtbaarheid
• Wordt verondersteld aanwezig te zijn
• Is voorwaarde voor strafbaarheid
Indien afwezig door schulduitsluitingsgrond, dan ovar
Schuld als bestanddeel: opzet en culpa
• Betreft de persoonlijke omstandigheden van het subject
• Opzet of culpa
• Moet bewezen kunnen worden verklaard
Zo neen, dan vrijspraak
2
Culpa: algemeen/betekenis

Culpa is: verwijtbare aanmerkelijke onvoorzichtigheid

• Het niet voorzien van de gevolgen van de gedraging waar
men die wel had behoren te voorzien (‘onbewuste culpa’)
• Of het wel voorzien van gevolgen, maar ten onrechte
vertrouwen op een goede afloop (‘bewuste culpa’)
• Onvoorzichtigheid, onnadenkendheid, nalatigheid
• Normatief oordeel: wanneer had dader moeten voorzien?
Culpa is een subjectief bestanddeel
• Maar: is niet hetzelfde als schuld in de zin van
verwijtbaarheid (element)
• Culpa veronderstelt wel verwijtbaarheid; en ook
wederrechtelijkheid
• Culpa is bestanddeel bij beperkte categorie misdrijven
3
Culpa: verschijningsvormen Art. 307 lid 1 Sr: Hij
aan wiens schuld de
en gradaties dood van een ander te
wijten is (…)
Art. 417bis lid 1 sub a
Verschijningsvormen van culpa Sr: (…) hij die een goed
(…) voorhanden heeft
• ‘Schuld’ als zelfstandig bestanddeel (…), terwijl hij ten tijde
• Overige, zoals schuld toegespitst op van (...) het
kennis van bepaalde omstandigheden voorhanden krijgen van
het goed (…)
redelijkerwijs had
Gradaties van culpa
moeten vermoeden
• Onbewuste schuld dat het een door
• Bewuste schuld misdrijf verkregen goed
betrof (…)
• Roekeloosheid: een wettelijke
strafverzwaringsgrond Art. 307 lid 2 Sr: Indien
de schuld bestaat in
roekeloosheid, wordt
4
hij gestraft (…)
Voorbeeld: een ernstig ongeval I

HR Klimwand: feiten
• Ervaren klimster van 39 jaar klimt met verdachte als ervaren
zekeraar; verdachtes vriendin klimt naast hen
• Klimster valt drie keer, drie keer vangt verdachte haar op
• Protocol schrijft voor dat zekeraar voortdurend omhoog kijkt
• Dat is fysiek ondoenlijk; ervaren zekeraar kan aan spanning
van het touw voelen welke reactie nodig is
• Verdachte gaat met zijn vriendin en haar zekeraar praten en
maakt ‘(…) onbewust zijn zekering los, kennelijk omdat hij
dacht dat vastgekoppeld blijven niet meer nodig was nu zijn
vriendin veilig op de grond stond’
• Verdachte vergist zich in de persoon?
• Klimster valt van 12 meter hoogte en komt te overlijden
• Vervolging voor dood door schuld, art. 307 Sr 5
Voorbeeld: een ernstig ongeval II
HR Klimwand: strafrechtelijke reactie
• Tenlastelegging: ‘hij (…) optrad als zekeraar van die V. –
roekeloos, in elk geval grovelijk, althans aanmerkelijk
onvoorzichtig en/of onachtzaam en/of nalatig heeft
gehandeld door (…)’
• Onduidelijk is gebleven waarom verdachte het touw heeft
losgekoppeld
• Verdediging: er is sprake van ‘skill based behaviour’,
geautomatiseerd handelen, en daarvan kan geen verwijt
worden gemaakt
• Rechtbank: er is onbewuste culpa, veroordeelt, maar legt
geen straf of maatregel op
• Hof: spreekt vrij, want geautomatiseerd handelen waarvan
verdachte geen verwijt valt te maken
• HR: akkoord met benadering hof 6
Vaststellen van culpa I

Stap 1: onvoorzichtigheid; moest verdachte (of:

behoorde hij) anders (te) handelen?
• Verdachtes gedrag voldoet niet aan de toepasselijke
zorgvuldigheidsnorm (objectieve kant;
wederrechtlijkheid)
• Dus eerst: vaststellen van de toepasselijke norm
• Hof in HR Klimwand
• Dan: verdachtes gedrag toetsen aan de norm
• Beoordelen aan hand van geheel van gedragingen,
aard en de ernst daarvan en overige
omstandigheden

7
Vaststellen van culpa II

Als stap 1 is gezet

• Gedrag voldoet aan de norm: dan geen culpa
• Gedrag voldoet niet aan de norm: dan is de
wederrechtelijkheid van het gedrag gegeven,
en mogelijk de culpa  ga verder met:

Stap 2: is sprake van aanmerkelijke

onvoorzichtigheid?
• Grove, aanmerkelijke schuld (culpa lata)
• Ongeoorloofd risico: niet ieder riskant gedrag
levert aanmerkelijke onvoorzichtigheid op
• Hof in HR Klimwand
8
Vaststellen van culpa III
Stap 3: verwijtbaarheid; valt verdachte van
aanmerkelijke onvoorzichtigheid een verwijt te maken?
• Deze verwijtbaarheid is in beginsel gegeven bij vaststelling
van aanmerkelijk onvoorzichtig gedrag
• Maar kan in bijzondere omstandigheden wegvallen (verdachte
doet er verstandig aan dit aan te voeren);
schulduitsluitingsgronden
• Hof in HR Klimwand
Tot slot: betrek relevante factoren in de afwegingen
• Garantenstellung (HR Verpleegster)
• Overtreding regel en/of protocol (HR Klimwand)
• Voorzienbaarheid; vaak geen probleem bij (veel) verkeers-
en veiligheidsvoorschriften
• Ernst gevolgen; maar hieruit kan niet de aanmerkelijke
onvoorzichtigheid en/of de verwijtbaarheid worden afgeleid
9
Recapitulatie: objectiveren en normativeren

Bewijs van culpa

• Verklaring(en) van verdachte en/of van getuigen
• Indien ontoereikend: objectiveren/normativeren
Wat gebeurt er bij objectiveren/normativeren?
• Betekenis hechten aan uiterlijke verschijningsvorm van
de gedraging
• Abstraheren van wat de verdachte wist en wilde
• Er wordt naar uiterlijk waarneembare omstandigheden
gekeken, al dan niet gekoppeld aan algemene
ervaringsregels, dan vergeleken met de
‘criteriumfiguur’, en tot slot kennis en wil toegerekend
aan verdachte
10
Gevaar van objectiveren en normativeren

Gevaar: te veel nadruk op uitwendige kant, te

weinig aandacht voor inwendige kant
• Gedrag is beslissend, niet langer de inwendige kant, de
geestesgesteldheid van de dader, plus:
• Veel aandacht voor eisen die voortvloeien uit een
bepaalde positie, functie of beroep; Garantenstellung
(vgl. HR Klimwand; HR Verpleegster)
• Als je dat doet, en een verklaring van de verdachte is
niet meer nodig, dan verbleekt de
geestesgesteldheid van de verdachte
• Mogelijk gevolg: is voldoende komen vast te staan dat
verdachte een verwijt valt te maken?
• Wordt schuldbeginsel op het niveau van culpa
uitgehold?
11
 Verhouding tussen opzet en culpa

onbewuste bewuste voorwaard. volkomen

schuld schuld opzet opzet

✕ ✕
b. a.

Tussengradaties:
a. Opzet met noodzakelijkheidsbewustzijn
b. Culpa in de vorm roekeloosheid

Verschil:
Voorwaard. opzet: heeft wilselement
Bewuste schuld: wilselement ontbreekt 12