Cabo FISTERRA 2

Ciencias sociais, xeografía e historia

Segundo Curso

www.vicensvives.es
 Índice

01 O Islam e Al-Andalus 09 Os grandes descubrimentos xeográficos

02 A Europa feudal 10 O Imperio dos Austria

03 A cidade medieval 11 O século do Barroco

04 Formación e expansión dos reinos peninsulares 12 Galicia na Idade Moderna

05 Os grandes reinos peninsulares 13 Os habitantes do planeta

06 Galicia na Idade Media 14 A poboación de España e de Galicia

07 Renacemento e Reforma
Climas y paisajes de España, Europa y la CA 15 A cidade e o urbano

08 A monarquía autoritaria: os Reis Católicos 16 As sociedades humanas

Cabo FISTERRA 2
05
Os grandes reinos peninsulares

1. A consolidación dos reinos hispánicos

2. A grande expansión do século XIII

3. As institucións de goberno

4. A Coroa de Castela: economía e sociedade

5. A Coroa de Aragón: economía e sociedade

6. Os conflitos sociais e políticos na Baixa Idade Media

7. O Gótico na Península Ibérica

Cabo FISTERRA 2
05
Introdución

• Ao longo dos séculos XII e XIII consolidáronse os catro reinos

cristiáns da Península Ibérica: Portugal, Castela e León,
Navarra e a Coroa de Aragón.

• A expansión militar fortaleceu os dous grandes Estados da

Península: o reino de Castela e a Coroa de Aragón.

• Na segunda metade do século XIV, unha crise económica e

social que afectou a toda Europa alcanzou tamén os reinos
hispánicos.

Cabo FISTERRA 2
05
1. A consolidación dos reinos hispánicos

1.1. A concepción patrimonial dos reinos

1.2. A Coroa de Castela

1.3. O reino de Portugal

1.4. O reino de Pamplona

1.5. A formación da Coroa de Aragón

Cabo FISTERRA 2
05
1.1. A concepción patrimonial dos reinos

• Na Idade Media, os monarcas críanse elixidos por Deus para

gobernar os seus reinos segundo os desexos divinos.

• O reino era considerado un patrimonio do rei, que podía dividir

ou unir territorios segundo os seus intereses.

• Deste xeito, era frecuente que un rei dividise o reino entre os

seus herdeiros ou que se unisen Estados diferentes mediante
matrimonios.

Cabo FISTERRA 2
05
1.2. A Coroa de Castela

• Fernando I uniu o seu reino ao de León (1038), co que logrou a

primeira unificación de ambos os dous reinos.

• A finais do século XI, o Estado máis extenso da Península era

o reino de Castela e León. Pero este reino uniuse e dividiuse
varias veces ao longo do século XII por motivos hereditarios ou
matrimoniais.

• A reunificación definitiva realizouse no ano 1230, cando o rei

Fernando III herdou da súa nai o reino de Castela, e do seu pai,
o de León. Deste xeito naceu a Coroa de Castela.

Cabo FISTERRA 2
05
1.3. O reino de Portugal

• Portugal formou parte do reino de Castela e León ata

comezos do século XII, cando por herdanza pasou a ser un
condado, aínda que dependente deste reino.

• A independencia de Portugal produciuse en 1128, ao

proclamarse rei o conde Afonso Enríquez.

• A partir deste momento, o reino quedou definitivamente

desvinculado do de León e seguiu o seu avance cara ao Sur
de forma independente.

Cabo FISTERRA 2
05
1.4. O reino de Pamplona

• No ano 1134, á morte do rei Afonso I de Aragón, os

pamploneses separáronse de Aragón e volveron a organizar o
reino de Pamplona como Estado independente.

• Logo da separación, as fronteiras de Pamplona quedaron

fixadas e o reino quedou sen posibilidade de expansión, ao
non ter fronteira cos territorios musulmáns.

• Na segunda metade do século XII, o rei Sancho VI o Sabio

cambiou o nome do reino de Pamplona polo de reino de
Navarra.

Cabo FISTERRA 2
05
1.5. A formación da Coroa de Aragón

• No ano 1137, a voda entre Petronila, filla do rei aragonés, e o

conde de Barcelona, Ramón Berenguer IV, consumou a unión
de ambos os dous territorios.

• O seu fillo, Afonso II de Aragón, foi o primeiro rei da

Coroa de Aragón, o Estado xurdido da unión do reino de
Aragón e do condado de Barcelona.

Cabo FISTERRA 2
 A península no século XIII

Cabo FISTERRA 2
 1.- A CONSOLIDACÓN DOS REINOS
HISPÁNICOS Esquema con preguntas

• 1.1 Concepción patrimonial dos reinos

• - Como se consideraban os reis?
• - Como consideraban o reino?
• - Que era o normal que pasase cos reinos?
• 1.2 A Coroa de Castela
• - Cando se fai a 1ª unificación Castela-León
• - A finais do XI en que se converte?
• - Que acontece en 1230?
• - Que nace desta unión?
• 1.3 Reino de Portugal
• - A quen pertenece ata o século XII?
• - Cando se independiza?
• - Cara onde avanza?
•
Cabo FISTERRA 2
 1.- A CONSOLIDACÓN DOS REINOS
HISPÁNICOS esquema

• - Creianse elexidos por DEUS

CONCEPCIÓN PATRIMONIAL - O reino é patrimonio do REI que facía o que quería

DOS REINOS - O normal era dividir (entre fillos) ou unir

(matrimonios)

- 1038 faise a 1ª unificación CASTELA-LEÓN

COROA DE - Finais do XI é o estado máis extenso
CASTELA - Reunificación definitiva en 1230
- Nace así a COROA DE CASTELA

- Ata o XII é parte do Reino de Castela

REINO DE - Consegue a Independencia no 1128

PORTUGAL - O avance será cara o SUR

Cabo FISTERRA 2
 • 1.4 Reino de Pamplona
• - A quen estivo unido ata o XI?
• - Que acontece en 1134?
• - Que pasou coas suas fronteiras?
• - Como se chamará?
• 1.5 A Coroa de Aragón
• - Que matrimonio nos interesa?
• - Que supón ese casamento?
• - Quen é Afonso II?

Cabo FISTERRA 2
 1.- esquema

•
• - 1134 consegue a separación de Aragón
•
REINO DE - Con fronteiras fixas: sen posibilidade
PAMPLONA de expansión
• - Cambio de nome: Reino de NAVARRA

• - PETRONILA BERENGUER IV
• COROA DE - Unión dos dous territorios
• ARAGÓN - Alfonso II de Aragón:1º rei da coroa de
• Aragón

Cabo FISTERRA 2
 INTERNET

• http://www.maderuelo.com/historia_y_arte/historia/g_
media_siglo11_5_alfonso6.html
• www.historiasiglo20.org

Cabo FISTERRA 2
05
2. A grande expansión do século XIII

2.1. Os almohades e as Navas de Tolosa

2.2. O avance cara ao Sur

• A fronteira entre os reinos cristiáns e Al-Andalus (mapa)

2.3. A repoboación

Cabo FISTERRA 2
05
2.1. Os almohades e as Navas de Tolosa

• Na segunda metade do século XII, os reinos cristiáns

enfrontáronse aos almohades.

• Durante moitos anos, o reino de Castela e León enfrontouse

aos almohades polo control das terras situadas entre o río Texo
e Serra Morena.

• A vitoria definitiva tivo lugar na batalla das Navas de Tolosa

(1212), na que loitaron conxuntamente os reis de Castela,
Navarra e Aragón.

Cabo FISTERRA 2
 A GRANDE EXPANSIÓN DO SÉCULO XIII
esquema con preguntas

• 2.1 OS ALMOHADES E AS NAVAS DE TOLOSA

• a) A que fan fronte os reinos cristiáns na 2ª ½ XIII?
• b) Por que foi moi rápida a conquista?
• c) Que extensión de territorio se ocupou? En que
• periodo de tempo se realizou?
• d) Cando e donde foi a derrota dos almohades?
• e) Para ocupar o mesmo espazo antes da Navas canto
• tardaron os cristiáns?
• f) Por que causa quedou inactiva a reconquista nos
• séculos XIV XV?

Cabo FISTERRA 2
05
2.2. O avance cara ao Sur

• 1.- Que victoria marca o avance definitivo dos cristiáns?

Logo da vitoria sobre os almohades, os reis cristiáns
emprenderon o avance cara ao Sur:

• 2.- Como queda Portugal?

O reino de Portugal rematou a conquista do seu actual territorio.

• 3.- Que ocupa León e Catela –León?

O reino de León ocupou as actuais terras estremeñas . Despois da
unión con Castela, conquistou o val do Guadalquivir e chegou a
Cádiz e Murcia.

• 4.- Que ocupa Aragón?

O rei de Aragón, ocupou Valencia e chegou ata Murcia, MAPA
apoderándose tamén das illas Baleares .
esque
ma

Cabo FISTERRA 2
05
A fronteira entre os reinos cristiáns e Al-Andalus

Cabo FISTERRA 2
 Esquema 2.2. O avance cara ao sur

Cabo FISTERRA 2
05
2.3. A repoboación

• Nos séculos XII e XIII ocupáronse territorios densamente

poboados, con importantes cidades e cunha grande
actividade económica.

• Reparto en forma de grandes latifundios

• Nas terras ocupadas por Castela, a maioría de musulmáns

fuxiu ou foi expulsada cara a Granada e o Norte de África.

• Nas zonas ocupadas polo rei de Aragón, a maioría de

musulmáns permaneceron nos devanditos territorios
(mudéxares) e puideron conservar a súa relixión e as súas
leis.
e
• Os repoboadores que ocuparon as Baleares foron s
preferentemente cataláns. q

Cabo FISTERRA 2
 Esquema 2.3. A Repoboación

• ¿Como son as terras ocupadas nestes séculos?

• XII_XIII.- Ocúpanse terras con moita poboación e gran
actividade económica (grandes latifundios)
• ¿Qué acontece cos musulmáns de Castela?
• Os musulmáns de Castela fuxen ou son expulsados
• ¿Qué acontece cos musulmáns de Aragón?
• En Aragón os musulmáns quedan e conservan costumes
(mudéxares)
• ¿Quen fai a repoboación das Baleares?
• As Baleares son repoboadas por cataláns

Cabo FISTERRA 2
05
3. As institucións de goberno

3.1. A monarquía

3.2. As Cortes

3.3. Os municipios

Cabo FISTERRA 2
05
3.1. A monarquía

• En Castela, a monarquía gozaba de poderes máis extensos ca

noutros reinos hispánicos. Pero a partir do século XIII, os
nobres casteláns enfrontáronse á autoridade do monarca.

• Na Coroa de Aragón, o monarca seguía unha tradición

pactista, segundo a cal a autoridade real se fundamentaba no
consentimento dos gobernados.

• Así, o rei debía comprometerse a respectar as institucións, leis

e costumes dos tres Estados asociados.

Cabo FISTERRA 2
05
3.2. As Cortes

• No reino de Castela, as Cortes foron un órgano con funcións

consultivas, que nunca tivo capacidade para lexislar.

• En Navarra e na Coroa de Aragón a monarquía debía contar

coas Cortes para gobernar (pactismo).

• O rei non podía establecer novos impostos nin novas leis sen a
súa aprobación, e debía ter en conta as súas peticións e
protestas.

Cabo FISTERRA 2
05
3.3. Os municipios

• Os municipios gozaban dunha certa autonomía e de

xurisdición propia.

• En Castela, os concellos abertos a toda a poboación

substituíronse por unha representación destes: os Capítulos
(cabidos), que acabaron dominados pola nobreza.

• Na Coroa de Aragón, o desenvolvemento comercial e artesán

deulle un maior poder á burguesía.¿Quen tiña o poder?

Cabo FISTERRA 2
05
4. A Coroa de Castela: economía e sociedade

4.1. O predominio da gandaría

4.2. As rutas da la

4.3. O poder da nobreza

Cabo FISTERRA 2
05
4.1. O predominio da gandaría

• A maioría das terras castelás dedicábanse ao cultivo de

cereais e de produtos para a exportación. ¿ POR QUE?

• Pero a base da economía era a gandaría ovina, que

producía abundante la de gran calidade, destinada á
exportación.

• ¿POR QUE A OVELLA?

• Esta gandaría pertencía maioritariamente á nobreza castelá

que, para defender os seus intereses, fundou o “Honrado
Concejo de la Mesta” (1237).

Cabo FISTERRA 2
 4.1 Preguntas-Esquema da gandería

1.- A que se adican as terras

castelás?
2.- Cal é a base da economía?
3.- Que produce e a que se adica?
4.- A quen pertenecen os rebanos?
5.- Que é o Honrado Concejo de la
Mesta?
Cabo FISTERRA 2
05
4.2. As rutas da la

• A meirande parte da la producida en Castela exportábase ás

cidades téxtiles dos Países Baixos, onde se fiaba, se tecía e se
confeccionaba.

• O comercio da la concentrábase en Burgos, e desde alí

transportábase aos portos do mar Cantábrico para dirixirse cara
a Flandres por vía marítima.

• A mellor feira da época era: MEDINA DEL CAMPO

• Os mariñeiros vascos e cántabros eran os encargados de realizar

o transporte da la, que partía dos portos cántabros e vascos.

• No século XIII fundouse a Irmandade da Mariña de Castela

para defenderse da competencia dos mariñeiros ingleses e
franceses.
Cabo FISTERRA 2
 Preguntas –esquema das rutas da la

• 1.- A onde se exporta a la?

• 2.- Cidade que concentra o comercio en
Castela?
• 3.- Dende que portos exportamos?
• 4.- Cal é a mellor feira de Castela?
• 5.- Nomes de portos vascos e castelás?
• 6.- Que era a Irmandade da Mariña de
Castela?

Cabo FISTERRA 2
05
4.3. O poder da nobreza

• O avance da Reconquista implicou que os reis lles concedesen

enormes extensións de terra aos nobres, coas que crearon
grandes señoríos.

• Grandes señoríos = LATIFUNDIOS

• As grandes familias nobres tiveron un papel moi destacado no

goberno e moitas veces lograron impoñerse ao poder do rei.

• En Castela non se desenvolveu unha burguesía que se

enriquecese coa manufactura e o comercio e cuxa influencia
fose un contrapeso ao poder da nobreza.

Cabo FISTERRA 2
 4.3 Preguntas-esquema do poder da nobreza

• 1.- Que provoca a rapidez da reconquista?

• 2.- Por que son tan poderosos a Nobreza e o
Clero?
• 3.- Tanta riqueza e tanto poder que provoca as
veces?
• 4.- Por que non se creou unha industria téxtil
en Castela?
• 5.- Polo tanto en Castela no aparece que clase
social?

Cabo FISTERRA 2
05
5. A Coroa de Aragón: economía e sociedade

5.1. Unha economía diversificada

5.2. As rutas comerciais polo Mediterráneo

• A expansión da Coroa de Aragón (mapa)

5.3. As conquistas militares

5.4. O impulso da burguesía

Cabo FISTERRA 2
05
5.1. Unha economía diversificada

• A economía da Coroa de Aragón baseábase na agricultura e na

gandaría.

• Nas terras aragonesas tiña un importante papel a gandaría

ovina, e nas ricas hortas valencianas a agricultura de regadío
era moi próspera.

• En moitas cidades desenvolvéronse actividades artesanais e

manufactureiras estimuladas polo comercio marítimo.

Cabo FISTERRA 2
05
5.2. As rutas comerciais polo Mediterráneo

• Desde o século XIII ao XV, a Coroa de Aragón desenvolveu

un comercio florecente no mar Mediterráneo e, en menor
escala, con Flandres.

• As rutas máis frecuentadas dirixíanse cara a Sardeña e Sicilia,

para alcanzar o mar Exeo, o Imperio bizantino e o Norte de
África.

• Os barcos saían cargados con tecidos, aceite e instrumentos

ou armas de ferro.

• Para defender os intereses dos comerciantes da Coroa de

Aragón, nos portos principais do Mediterráneo creáronse os
Consulados de Mar.

MAPA
Cabo FISTERRA 2
05
A expansión da Coroa de Aragón

Cabo FISTERRA 2
05
5.3. As conquistas militares

• O crecemento de Aragón provoca envexa!

O importante desenvolvemento comercial da Coroa de Aragón
empurrou os monarcas a protexelo mediante unha política de
conquistas militares.

• Primeiras conquistas?
Estas conquistas iniciáronse a finais do século XIII, cando
se ocupou Sicilia, e a comezos do século XIV, cando se ocupou
Sardeña.

• Os almogávares, unha expedición de mercenarios, controlou

Atenas e Neopatria ata finais do século XIV.

• No século XV, o rei Afonso o Magnánimo conquistou Nápoles

e incorporou os seus territorios á Coroa.
Cabo FISTERRA 2
05
5.4. O impulso da burguesía

• A nobreza e mais o clero eran os grandes propietarios de

terras e vivían das rendas que lles proporcionaba o traballo dos
campesiños.

• Así e todo, na Coroa de Aragón, a prosperidade comercial

favoreceu o desenvolvemento dunha vigorosa burguesía que
acumulou riqueza e poder.

• Esta burguesía apoiou a expansión mediterránea levada a cabo

polos monarcas, facilitándolles recursos monetarios, naves e
avituallamento.

Cabo FISTERRA 2
05
6. Os conflitos sociais e pol
íticos na Baixa Idade Media

6.1. A crise económica e social durante a Baixa Idade Media

6.2. Os enfrontamentos nobiliarios na Coroa de Castela

6.3. Os conflitos sociais na Coroa de Aragón

Cabo FISTERRA 2
05
6.1.
A crise económica e social durante a Baixa Idade
Media
• A chegada da Peste Negra no século XIV inaugurou unha
etapa de crise económica e social.

• O descenso da poboación tivo efectos importantes na

agricultura. Os nobres viron diminuír as súas rendas señoriais e
reaccionaron en dúas direccións:

• Engrandeceron os seus dominios mediante novas concesións

reais que conseguían ao lles facer presión aos reis.

• Endureceron as condicións dos campesiños e impuxeron novos

impostos. Ante esta situación, producíronse revoltas de
campesiños.

Cabo FISTERRA 2
05
6.2.
Os enfrontamentos nobiliarios na Coroa de Castel
a
• Ante a situación de crise social e económica, os nobres
casteláns quixeron impoñerlles a súa vontade aos monarcas.

• O rei Pedro I de Castela quixo dominar os nobres e facerse

obedecer. Apoiouse na burguesía urbana.

• A alta nobreza e a Igrexa opuxéronse ao monarca e apoiaron

como rei o seu irmán bastardo Henrique de Trastámara.

• Logo de anos de guerra civil, o bando nobiliario venceu e

proclamou rei a Henrique II. Con este monarca iniciouse a
dinastía Trastámara.

Cabo FISTERRA 2
05
6.3. Os conflitos sociais na Coroa de Aragón

• A dinastía Trastámara introduciuse na Coroa de Aragón na

persoa de Fernando de Antequera (1412).

• A Fernando I sucedérono os seus fillos Afonso V e Xoán II. A

mediados do século XV, na Coroa de Aragón, Cataluña viuse
sacudida pola crise económica e polas loitas políticas.

• Estalou unha guerra civil (1462-1472) entre a oligarquía

catalá, que desexaba manter os seus privilexios, e o monarca
Xoán II, que tiña o apoio dos remensas e da Busca.

• O bando real conseguiu impoñerse aínda que sen solucionar os

problemas do conflito.

Cabo FISTERRA 2
05
7. O Gótico na Península Ibérica

7.1. A arquitectura

7.2. A escultura

7.3. A pintura

Cabo FISTERRA 2
05
7.1. A arquitectura

• Na Península Ibérica recóllense dous modelos arquitectónicos

distintos: o gótico setentrional ou francés e o gótico meridional
ou cisterciense.

• O modelo setentrional ou francés atópase nos reinos de

Navarra, Castela e León, e as catedrais de León, Burgos e
Toledo son exemplos salientables.

• O gótico meridional aparece na Coroa de Aragón con obras

como Santa María do Mar, en Barcelona, ou a catedral de
Mallorca.

Cabo FISTERRA 2
05
7.2. A escultura

• A escultura gótica hispánica tivo un gran desenvolvemento.

• Nos séculos XIV e XV acentuouse o sentido decorativo, como

se ve no sepulcro de Don Afonso de Gil de Siloé.

• Na Coroa de Aragón salientaron Aloi de Montbrai e Guillem de

Sagarra e Pere Joan.

Cabo FISTERRA 2
05
7.3. A pintura

• Durante o século XIII, a pintura gótica estivo dominada en

Castela e León pola arte da miniatura.

• A partir do século XIV, a Coroa de Aragón converteuse nun

gran centro de pintura, recibindo primeiro as influencias da
pintura italiana, e no século XV, da pintura flamenga.

Cabo FISTERRA 2
 VIDEO DA RECONQUISTA

• CUESTIONARIO DO VIDEO DA RECONQUISTA

• 1.- ¿Qué acontece no ano 711?
• 2.- ¿En que nos convertimos?
• 3.-¿Cantos séculos existirá Al-Andalus?
• 4.- ¿Canto dura a reconquista?
• 5.- ¿Cal é o punto de partida da Reconquista?
• 6.-¿En que se convirte Al-Andalus no século X?
• 7.- León pasa a ser……….
• 8.- ¿Qué acontece na época de Almanzor?
• 9.-¿Qué pasa no século XI en Al-Andalus?
• 10.-¿A quen pide axuda Al-Andalus no 1086?
• 11.-¿Quen acaba sustituindo aos Almorábides?
• 12.-¿Cal é a batalla máis coñecida contra os almohades?
• 13.-¿Quen perdeu na batalla de Alarcos?
• 14.-Consecuencias da derrota
• 15.-¿A quen pide axuda Alfonso VIII?
• 16.-¿Quen gaña a batalla das Navas de Tolosa e en que ano?
• 17.-¿Cando conquista Portugal o Algarve?
• 18.-¿cal é o derradeiro reducto musulmán?
• 19.-¿Qué propiciou o asalto definitivo sobre Granada?
• 20.-¿Cando empeza o asedio?
• 21.-¿Cando se rinde Granada?
• 22.-¿Quen foi o derradeiro rei musulmán?
• 23¿Cal foi a primeira medida relixiosa dos RRCC (Fernando e Isabel)?
•

Cabo FISTERRA 2
 5.1 Esquema: unha economía diversificada

• AGRICULTURA
• Economía de Aragón
• GANDARÍA
• OVELLA
• Ten moita importancia
• HORTAS VALENCIÁS
• ARTESANÍA
• Nas cidades destacan
• MANUFACTURAS

Cabo FISTERRA 2
 5.2 Esquema de: As Rutas Comerciais

• MEDITERRÁNEO
• Comercio do XIII ao XIV
• FLANDRES
• SARDEÑA e SICILIA
• Mellores rutas por EXEO
• I. BIZANTINO
• NORTE DE ÁFRICA
• TECIDOS
• Cargaban entre outras ACEITE
• ARMAS
• Para defender os intereses comerciais: Consulado do Mar
•
•
•
Cabo FISTERRA 2
 5.3.Esquema de : As conquistas militares

• É necesario protexer o comercio con conquistas militares.

• SICILIA
• XIII-XIV
• SARDEÑA
Conquistas XIV
ALMOGÁVARES:Atenas

• XV NÁPOLES

Cabo FISTERRA 2
 5.4. Esquema de : O impulso da Burguesía

• NOBREZA: RENDAS
• Grandes propietarios
• CLERO: RENDAS

• RIQUEZA
• Clase social importante: BURGUESÍA
• PODER

• CARTOS
• A burguesía apoia a expansión con NAVES
• PROVISIÓNS

Cabo FISTERRA 2
 A MONARQUÍA

Cabo FISTERRA 2
 AS CORTES

Cabo FISTERRA 2
 OS MUNICIPIOS

Cabo FISTERRA 2
 Crise económica e social na Baixa Idade Media

Cabo FISTERRA 2
 Enfrontamentos nobiliarios en Castela

Cabo FISTERRA 2
 6.3 Os conflictos sociais na Coroa de Aragón

Cabo FISTERRA 2