Você está na página 1de 8

MARCELO MELLO Apostila de violo e guitarra - Vol 1 (2010) http://www.marcelomelloweb.cjb.

net/

32
HARMONIA
MARCELO MELLO
(da apostila de Harmonia Avanada do I Festival de Msica de Ourinhos - 2001)
HARMONIA: produo e estudo das relaes de tenso e relaxamento
entre as notas.
"Tcnsao" c "rclaancnio" sao icrnos alsiraios quc scnrc acalan surgindo na liicraiura solrc
icoria nusical, icniando noncar a scnsaao criada cla ccciaiiva dc "icrnino" do irccIo
nusical, ou dc final (ou dc nao-final, isio c, dc coniinuidadc} do discurso nusical.
TENSO RELAXADO
Sensao de proximidade do trmino Sensao de trmino (ou pontuao) do trecho
musical
Mas c lasianic difcil dcfinir caiancnic o quc viria a scr cssa scnsaao. Essa dcfiniao cscaa do
anliio da sinlcs icoria nusical, ncccssiiando dc concciios da crccao nusical, dc cogniao
nusical (ou scja, o roccssancnio ccrclral da nusica} c da cinonusicologia (ou scja, o csiudo
das difcrcnas nusicais cnirc culiuras divcrsas}. Mas odc-sc aoniar algunas caracicrsiicas da
"icnsao/rclaancnio".
Ela no depende de notas sImuItneas;
Ela csia associada a reIaes especIIcas de notas, o quc crniic scu csiudo scarado dc
ouiros concciios dc icoria nusical (aliuras nusicais, riino, forna nusical cic.};
Ela c o prIncpIo IundamentaI de organIzao da msIca tradIcIonaI (dc origcn curocia,
ional}. Assin, cla nao so csia ro iras das cscolIas c roducs da nusica crudiia (ou dc
ioda a nusica ocidcnial, ional}, nas as fornas dc classificaao c csiudo ncssa iradiao
nusical sao as nais sisicnaiica c Iisioricancnic alrangcnics, c or isso cssas fornas dc
classificaao sao usadas ianlcn ara csiudar a Iarnonia dc ouiros sisicnas nusicais.
ESCALA: conjunto de notas com diferenas de altura determinadas e
relaes harmnicas bem definidas. Ex. escala maior:

rclaao Iarnnica fundancnial. DO a nota maIs reIaxada.
TONALIDADE: a nota mais relaxada de uma escala musical
(tambm chamada de ), a partir da qual formada a escala:

MARCELO MELLO Apostila de violo e guitarra - Vol 1 (2010) http://www.marcelomelloweb.cjb.net/
Princpios de harmonia

33
GRAU: cada uma das notas de uma escala independentemente de
sua tonalidade.
Dc acordo con os csqucnas acina, o funcionancnio das cscalas nao dccndc dc noias
csccficas (o DO, ou o FE}, nas da osiao quc ocuan na cscala (c. a rincira noia da cscala}.
Cada osiao dc noia dcnirc da cscala scra associada a una dcicrninada funao Iarnnica (a
una dcicrninada icnsao ou rclaancnio}. Scndo assin, c facil crcclcr a vaniagcn dc sc csiudar
a reIao puramente IormaI cnirc as noias, nais do quc as rclacs cnirc noias concrcias
dcniro dc una ionalidadc csccfica.


Os graus sao iradicionalncnic indicados cn nuncros ronanos.
o csiudo das rclacs cnirc os graus (alsiraia, csqucnaiica} quc dcfinira as rclacs
Iarnnicas. E c o csiudo or graus o rinciro ccnlo da infiliraao do sisicna ional no csiudo
dc ouiros sisicnas nusicais, associando as roricdadcs dc cada grau sua disiancia da inica,
a onio dc sc odcr falar no "grau V" dc una cscala cniainica, or ccnlo, cono coincidcnic
cscala naior, cnlora nao scja a quinia noia da cscala.

DO RE MI SOL LA DO
V

INTERVALO: a diferena de altura entre dois graus de uma escala.
Os inicrvalos sao indicados cn nuncros odnus, idcniificando a rincio a quaniidadc dc guus
cisicnics cnirc dois graus dc una cscala.



MARCELO MELLO Apostila de violo e guitarra - Vol 1 (2010) http://www.marcelomelloweb.cjb.net/
Princpios de harmonia

34
Qualidade intervalar: serve para distinguir a diferena de altura
exata entre as notas de um intervalo.
Da figura acina, odc-sc disiinguir quc difcrcnas dcsiguais sao classificadas con o ncsno
inicrvalo. Da ncsna forna, noias sinilarcs odcn indicar inicrvalos difcrcnics (c. do-fa= / do-
soll}. A qualidadc inicrvalar dcsfaz cssas anliguidadcs, c scrvc ianlcn ara dcicrninar rclacs
csccficas cnirc os inicrvalos. No ccnlo, a 3
a
con 2 ions c a 3
a
nuo; c a 3
a
con un scniion c
ncio, a icra ncno.
Sao dois os iios dc qualidadc inicrvalar.
MaIor (M} ou menor (n}. sao os inicrvalos dc 2a, 3a, 6a, 7a.
Justo (J}, aumentado (aun} ou dImInuto (din}. sao os inicrvalos dc 4a, 5a.
Quando sc invcric a ordcn das noias dc un inicrvalo, icn-sc una Inverso IntervaIar. Das
roricdadcs das invcrscs.
2a iorna-sc 7a 3a iorna-sc 6a 4a iorna-sc 5
J iorna-sc J M iorna-sc n aun iorna-sc din
c vicc-vcrsa.
Consonncia e dissonncia:
A dcfiniao dcsics icrnos c nuiio variavcl c ncsno olcnica cn icoria nusical, rincialncnic
or scr nuiio cvidcnic a influcncia dc faiorcs culiurais c Iisioricos; isio c, cada culiura c cada
crodo Iisiorico icra sua roria classificaao dc consonancias c dissonancias. A idcia lasica c a
dc quc dcicrninados inicrvalos sao nais "agradavcis", ou ncsno nais "csiavcis" Iarnonicancnic
(consonanics}, c ouiros inicrvalos sao nais "dcsagradavcis", ou nais "insiavcis" Iarnonicancnic
(dissonanics}.
Hojc cn dia sao usadas ircs classificacs ara inicrvalos quanio sua consonancia.
ConsonncIa perIeIta. sao os inicrvalos dc 4a c 5a auncniados c dininuios, c 8a.
ConsonncIa ImperIeIta. sao os inicrvalos dc 3a c 6a.
DIssonncIa. sao os inicrvalos dc 2a c 7a naiorcs c ncnorcs, c iodos os inicrvalos auncniados c
dininuios.
Propriedades dos intervalos: Sendo relaes entre graus, os
intervalos revelam tambm relaes harmnicas entre as notas.
As rclacs inicrvalarcs dcvcn rcvclar ncccssuuncntc rclacs Iarnnicas. Assin, alguns
inicrvalos considcrados "ossvcis" dcniro da icoria nusical (c. 3a auncniada, 5a nais quc
dininuia cic.} nao icn scniido algun do onio dc visia funcional.

As rclacs dc consonncIas perIeItas sao sinilarcs cnirc si (
4aJ c invcrsao dc 5aJ}. Elas condicionan nao so as rclacs
cnirc a roinidadc das rclacs Iarnnicas cnirc as
ionalidadcs (ciclo da 5as - alaio}, nas ianlcn os rincios
ionais das rclacs dc icnsao c rclaancnio cnirc os graus
(cono vcrcnos nais alaio}. Olscrvc as sincirias do ciclo das
5as (ao lado}. clas rcroduzcn nao so as rclacs dc
consonancia crfciia (4as c 5as}, nas ianlcn os acordcs
naiorcs do cano Iarnnico c os graus rinciais das ircs
MARCELO MELLO Apostila de violo e guitarra - Vol 1 (2010) http://www.marcelomelloweb.cjb.net/
Princpios de harmonia

35
funcs Iarnnicas lasicas (vcr alaio}, c ianlcn a ordcn cn quc as noias sao alicradas con
susicnidos (cn 5as} ou cn lcnois (cn 4as}, ara sc conscguir as alicracs ncccssarias ara
una cscala naior (cono rcrcscniada acina}. Na ariiiura, csia ordcn c rcrcscniada cla
armadura de cIave, quc indica as noias alicradas dc acordo con as alicracs c a ionalidadc da
cscala vigcnic. A arnadura dc clavc alicra iodas as noias iguais nas quais agc (c. fa naior >
iodos as noias si sao alicradas con lcnol}.



Acordes: so organizaes de notas simultneas.
Trades: so acordes formadas por duas teras sobrepostas.
A iradc c o nodclo do iio dc acordc uiilizado iradicionalncnic na nusica curocia ional. Sc sao
dois os iios dc inicrvalo dc icra, sao quairo os iios dc conlinacs dc iradcs ossvcis.

Cifras: smbolos que representam a nota em que est fundado um
acorde e seu tipo de organizao (maior, menor etc.)
Os noncs da noia fundancnial da iradc sao rcrcscniados con scu aniigo nonc, ainda vigcnic
nos ascs anglo-sacs (Inglaicrra, AlcnanIa cic.}.
A B C D E F G
LA SI DO RE MI FA SOL
Aos noncs dc cada iradc assin indicada, odcn scr associados sinais quc indican dc quc iio
cla c. Fm = F menor; FdIm ou F: F dImInuto; cic.}.
MARCELO MELLO Apostila de violo e guitarra - Vol 1 (2010) http://www.marcelomelloweb.cjb.net/
Princpios de harmonia

36
Ttrades: acordes com quatro notas - a trade mais uma tera
sobreposta nota mais aguda (formando uma stima com a nota
fundamental)
Trades com notas acrescentadas:
A rincio odcn scr associadas s iradcs qualqucr noia, scnrc considcrada cono un
inicrvalo da noia nais gravc (ou fundancnial}. Dc acordo con as varias ossililidadcs dadas
clos graus das difcrcnics cscalas, clos inicrvalos, clas qualidadcs inicrvalarcs c clos nciodos
dc cifragcn, o csiudo da Iarnonia airavcs dos acordcs odc sc iornar lasianic conlco.


Assin.
Tipo de acorde notas que
compem
o acorde
Exemplo da
melhor cifragem
( ex. do)
Exemplo de
cifragens
evitveis (ex. do)
Acorde maior do-mi-sol nenhum sinal adicional
(C=do maior)
CM ; C+
Acorde menor do-mi -sol Cm C-
Trade diminuta do-mi -sol Cdim Cm( 5) ; C
Trade aumentada do-mi-sol# C(#5)
Ttrade1-Trade com stima menor
(um tom abaixo da oitava)
do-mi-sol-si

C7 C7-
Ttrade2- Trade com stima maior
(um semitom abaixo da oitava)
do-mi-sol-si

C7M C7+
Trades com notas acrescentadas,
formando intervalos maiores e
justos
do-mi-sol-la
do-mi-sol-re
do-mi-sol-fa
C6
C9
C11

Trades com notas acrescentadas,
formando intervalos menores,
diminutos ou aumentados
do-mi-sol-la


do-mi-sol-re#
do-mi-sol-fa#
C( 6)
C(#9)
C(#11)


Ouiros ccnlos scrao visios na Apos111o De V1o1o Gu11orro Vo12.

MARCELO MELLO Apostila de violo e guitarra - Vol 1 (2010) http://www.marcelomelloweb.cjb.net/
Princpios de harmonia

37
Funes: so os nveis de tenso harmnica associados a cada um dos
graus da escala.
Sao ircs as funcs rinciais.
Funo de tnIca: Associada scnsaao dc cuxuncnto. roduzida rincialncnic clo grau
I, c, cn ncnor quaniidadc, clos graus VI c III.
Funo de domInante: Associada scnsaao dc tcnsuo. roduzida rincialncnic clo grau
V, c, cn ncnor quaniidadc, clos graus III c VII.
Funo de sub-domInante: Associada scnsaao dc cuuuo du tcnsuo. roduzida
rincialncnic clo grau IV, c, cn ncnor quaniidadc, clos graus II c VI.
Ainda c ncccssario frisar quc cn gcral o acordc (a iradc} c nais inorianic ara a
dcicrninaao da funao Iarnnica dc un irccIo nusical (sua icnsao" Iarnnica} do quc
as noias isoladancnic. No dccorrcr da aosiila nuiias vczcs scrao ciiados os graus c suas
funcs; dc nodo gcral, vai sc csiar falando das funcs dos acordcs dc cada grau.

Campo harmnico: o resultado de trades (ou ttrades) formadas a
partir de cada grau de uma escala, usando apenas as notas da respectiva
escala:


Da noao dc cano Iarnnico odc sc dcduzir o scguinic.
Trcs graus csiao associados a iradcs nuocs. sao os graus I, IV, V. Esics graus
csiao scarados or inicrvalos dc 5a crfciia (IV/I /V; cn do. F/C/ C}.
Trcs graus csiao associados a iradcs ncnocs, ianlcn scaradas or inicrvalos
dc 5a ( II / III / VI; cn do. Dn / An / En}.
Un grau csia associado a una iradc dnnutu (o grau VII}. Esic grau icra assin
roricdadcs cscciais, difcrcnics dos dcnais graus.
Acordcs con fundancniais scaradas or inicrvalos dc tcu icn noias cn
conun. Assin, o grau I (C. do-ni-sol} icn noias cn conun ianio con o acordc do
grau VI, una icra alaio (An. la-do-ni} quanio con o acordc do grau III, una
icra acina (En. ni-sol-si} . Na Iarnonia unconu, csics acordcs sao cIanados
dc cutuos ou unt-cutuos cntc s. Assin.



MARCELO MELLO Apostila de violo e guitarra - Vol 1 (2010) http://www.marcelomelloweb.cjb.net/
Princpios de harmonia

38
O cano Iarnnico dc iciradcs (iradcs con sciinas acrcsccniadas} icra una disiinao un
ouco nais clara cnirc os difcrcnics acordcs, dcsiacando-sc a singularidadc da sciina do grau V
(sciina da doninanic}.



Escala Relativa menor:
En nossa culiura, o culiivo" dc ccciaiivas c rcsolucs na nclodia vcn dcsdc a Idadc Mcdia.
As fornas dc scqcncus c nodos fios dc noias, Icrdados dos canios da liiurgia judaica,
fornavan a lasc das rcgras dos nodos c das nclodias do canto gregorIano, gcncro inosio na
nusica sacra aic ccrca do scc. X. Esic iio dc nusica, lascado rincialncnic na forna ou nodo
fio cn quc cran fciias as nclodias, c cIanado dc nusica nodu.
A nusica tonu (con ionalidadc, isio c, lascada nas funcs Iarnnicas} concou a sc
dcscnvolvcr lascada no to dc nouncnto quc a linIa nclodica fazia, qual o inicrvalo quc cssc
novincnio roduzia, qual sua rclaao con o novincnio da ouira linIa nclodica cic. A ariir do
incio da Fcnasccna (ca. 1400}, sao cada vcz nais adoiados cono nodclos ara alicaao dcsias
iccnicas as cscalas maIores (con una icra naior cnirc os graus I c III} c menores (con una
icra ncnor cnirc os graus I c III}. Cada una dclas rcrcscniava un iio dc nodo ncdicval, so
quc con a alicaao dos rincios dc Iarnonia funcional (icnsao X rclaancnio}. Podc-sc dizcr
cniao quc as cscalas naiorcs c ncnorcs funcionan nais ou ncnos da ncsna nancira, nas
rcrcscnian nodos (ou Iunorcs", diganos} difcrcnics. Podc-sc dizcr ianlcn, sinlificando, quc
una cscala naior icra as ncsnas noias quc una cscala ncnor, nas icn a funao dc inica cn
ouira noia (rclaa cn ouira noia}. Esia c cscala cIanada dc menor naturaI. Ecnlo.







MARCELO MELLO Apostila de violo e guitarra - Vol 1 (2010) http://www.marcelomelloweb.cjb.net/
Princpios de harmonia

39
Diz-sc cniao quc a cscala dc LA ncnor c a cscala reIatIva menor dc DO naior, c a cscala dc DO
naior, a reIatIva maIor dc LA ncnor. Assin.
MI Menor < reIatIva > SOL MaIor
SI Menor < reIatIva > RE MaIor
FA# Menor < reIatIva > LA MaIor
VI Menor < reIatIva > I MaIor
I Menor < reIatIva > III MaIor

As cscala ncnorcs ianlcn icrao scu rorio cano Iarnnico.


Ocorrc quc ncsic cano Iarnnico nao Iavcra acordcs rcarados ara fazcr a funao dc
doninanic. Para funcionar (ara soar icnsa}, a funao dc doninanic icn quc scr fciia nun acordc
maIor no grau V. Assin, a cscala c alicrada, c colocada una noia quc iorna o acordc do V grau
naior. Surgc cniao a cscala ncnor barmnIca, ianlcn con scu rorio cano Iarnnico.


Finalncnic, una alicraao do grau VI ianlcn cn un scniion cria a cscala menor me1d1oo, a
rincio ara criar una linIa ncdcu fluida cnirc os graus V c VII alicrado. Na vcrdadc o
sisicna ional arccc scnrc qucrcr ncgar o iio dc son da nusica nodu, isio c, scn funcs dc
icnsao c rclaancnio, lascada no uro novincnio nclodico, no colorido da cscala, no nodo. A
cscala ncnor Iarnnica lcnlra un ar nodal" no inicrvalo dc un ion c ncio cnirc os graus VI c
VII, c or isso rocura scr concnsada or un nodclo nais ncdco".
ossvcl fazcr ianlcn una lisia dc acordcs c graus nais usados cn un cano Iarnnico
ncnor, orquc, na vcrdadc, cssas cscalas nunca aarcccn uras, isoladas dcniro dc una
conosiao nusical inicira, salvo nos nanuais cnocirados dc icoria nusical. A cscala ncnor c
scnrc una so, c scu asccio nuianic, nuna visao unconu, sc dcvcn anics dc iudo ao jogo dc
funcs Iarnnicas.


ESCALAS GRAUS
Menor natural In7 IIn7( 5} III7M IVn7 Vn7 VI7M VII7
Menor harmnica In(7M} IIn7( 5} III7M(=5} IVn7 V7 VI7M VII
Menor meldica In(7M} IIn7 III7M(=5} IV7 V7 VIn7( 5} VIIn7( 5}
Acordes mais usados
(ex. LA menor)
In7
An7
IIn7( 5}
Dn7( 5}
III7M
C7M
IVn7
Dn7
V7
E7
VI 7M
F7M
VII
C=

Você também pode gostar