Você está na página 1de 230

1

PROJETO PERIFERIA
2


A Alcgria da Fcvoluao
Kcn Knal

Traduao livrc.
Failion Sousa Cucdcs
Colciivo Pcrifcria
www.gcociiics.con/rojciocrifcria

Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil.con

Fonic Digiial
Digiializaao da cdiao cn df originaria dc
www.gcociiics.con/rojciocrifcria

2003 Kcn Knal
3

BUREAU DOS SEGREDOS PBLICOS
A Alegria da
Revoluo
Ken Knab
Verso em IIngua portuguesa de
Te Jog o] Revo1u11on
4

ndice

Caiulo 1. Coisas da vida
Uioia ou rccicio. Conunisno" csialinisia c
socialisno" rcfornisia sao sinlcs varianics do
caiialisno. Dcnocracia rcrcscniaiiva vcrsus
dcnocracia dclcgaiiva. Irracionalidadcs do
caiialisno. Fcvolias nodcrnas ccnlarcs.
Algunas oljccs conuns. O donnio crcsccnic
do csciaculo Noias

Caiulo 2. Eciiacao rclininar
Dcscolcrias cssoais. Inicrvcncs criicas.
Tcoria vcrsus idcologia. Eviiar falsas ocs c
clucidar as vcrdadciras. O csiilo insurrccional.
Cinc radical. Orcssao vcrsus jogo. O cscandalo
dc Esiraslurgo. A niscria da oliica clciioral.
Fcfornas c insiiiuics alicrnaiivas. Corrcao
oliica, ou igualdadc na alicnaao.
Inconvcnicnics do noralisno c o circnisno
sinlisia. Vaniagcns da audacia. Vaniagcns c
liniics da nao violcncia Noias

Caiulo 3. Moncnios dccisivos
Causas das difcrcnas sociais. Convulscs dc
os-gucrra. Efcrvcsccncia dc siiuacs radicais.
Auio-organizaao oular. O FSM. Os
5
siiuacionisias cn naio dc 1968. O olrcrisno csia
olsolcio, nas a osiao dos iralalIadorcs
coniinua scndo o onio ccniral. Crcvcs sclvagcns
c ocuacs. Crcvcs dc consuno. O quc odia icr
aconiccido cn naio dc 1968. Mciodos dc
confusao c cooiaao. O icrrorisno rcfora o
csiado. O noncnio dccisivo. Inicrnacionalisno.
Noias

Caiulo 4. Fcnascincnio
Os uioicos nao rcvccn a divcrsidadc os-
rcvolucionaria. Dcsccniralizaao c coordcnaao.
Salvaguardas conira os alusos. Conscnso,
donnio da naioria c Iicrarquias incviiavcis.
Elininar as razcs da gucrra c do crinc. Aloliao
do dinIciro. Alsurdo da naior aric do iralalIo
rcscnic. Transfornar o iralalIo cn jogo.
Oljccs iccnofolicas. Tcnas ccologicos. O
florcscincnio dc conunidadcs livrcs. Prollcnas
nais inicrcssanics. Noias
6

Captulo 1. Coisas da vida

Uioia ou rccicio Conunisno csialinisia c
socialisno rcfornisia sao sinlcs varianics do
caiialisno Dcnocracia rcrcscniaiiva vcrsus
dcnocracia dclcgada Irracionalidadc do caiialisno
Fcvolias nodcrnas ccnlarcs Algunas
oljccs conuns O crcsccnic donnio do
csciaculo

S odcnos conccndc cstc nundo
qucstonundo-o cono un todo.... A uz du
uuscncu dc nugnuuo donnuntc nuo odc sc
conccnddu u ncnos quc scunos cuuzcs dc
nugnu o quc utu, sto c, o dcsuuccdo, o
ocuto, o oIdo, c o ossuc nu udu nodcnu."
Inicrnacional Siiuacionisia(1}
Utopia ou precipcio
Nunca ocorrcu na Iisioria un conirasic iao
dcslunlranic cnirc o quc odcria scr c o quc
rcalncnic c.
Dasia caninar Iojc iodos os rollcnas do
nundo a naioria dos quais sao lcn
conIccidos, c ncdiiar solrc clcs nornalncnic
nao roduz ouiro cfciio scnao iornar-nos ncnos
7
scnsvcis sua rcalidadc. Mas ncsno quc
scjanos suficicnicncnic csioicos ara suoriar
as dcsgraas dos ouiros", a grandc dcicrioraao
social rcscnic nos afcia a iodos. Qucn nao
adccc a rcrcssao fsica dircia icn quc suoriar
as rcrcsscs ncniais inosias or un nundo
cada vcz nais ncdocrc, csircssanic, ignoranic c
fcio. Qucn cscaa da olrcza cconnica nao
odc cscaar do cnolrccincnio gcral da vida.
Mas ncn ncsno ncssc nvcl ncsquinIo a
vida odc scr lcvada. A dcsiruiao do lancia clo
dcscnvolvincnio nundial do caiialisno cIcgou
a un onio cn quc a Iunanidadc odc
ciinguir-sc cn oucas dccadas.
Mas, scn duvida, csic ncsno
dcscnvolvincnio lascado rcviancnic na
cscasscz naicrial, iornou ossvcl alolir ao
sisicna da Iicrarquia c da cloraao, c
inaugurar una nova c gcnuna forna dc
socicdadc livrc.
Saliando dc un dcsasirc ara ouiro cn ncio
dcncncia colciiva c ao aocalisc ccologico,
csic sisicna dcscnvolvcu un inulso
inconirolavcl aic ncsno or scus suosios
donos. Quanio nais nos aroinanos dc un
nundo cn quc nao sonos caazcs dc alandonar
nossos gucios foriificados scn vigilanics
arnados, ncn sair rua scn alicar roicao
8
solar ara nao cgar un canccr dc clc, nais sc
iorna difcil lcvar a scrio qucn nos aconsclIa
ncndigar algunas rcfornas.
O quc faz falia, crcio, c una rcvoluao
dcnocraiica-ariiciaiiva nundial quc aloliria
ianio o caiialisno cono o csiado. Adniio quc c
cdir nuiio, nas icno quc nao lasiara ncnIuna
soluao dc ncnor alcancc ara aiingir a raiz dc
nossos rollcnas. Podc arcccr alsurdo falar dc
rcvoluao, nas iodas as alicrnaiivas assuncn a
coniinuaao do aiual sisicna, o quc c ainda nais
alsurdo.
* * *
"Comunismo" estalinista e "socialismo" reformista so
simples variantes do capitalismo
Anics dc cnirar nas rcnissas dcssa
rcvoluao c rcsondcr a algunas oljccs iicas,
rcssalianos quc rcvoluao nao icn nada a vcr
con os rcugnanics csicrcoiios quc
nornalncnic cvocan a alavra (icrrorisno,
vingana, golcs dc csiado, ldcrcs naniuladorcs
quc rcdican o auio-sacrifcio, niliianics zunlis
cnionando slogans oliiicancnic corrcios}.
Pariicularncnic nao dcvc scr confundida con os
rinciais fracassos das nodcrnas icniaiivas dc
nudanas sociais. o conunisno" csialinisia c o
socialisno" rcfornisia.
9
Dcois dc dccadas no odcr, rinciro na
Fussia c dcois cn nuiios ouiros lugarcs, ficou
olvio quc o csialinisno c o oosio dc una
socicdadc livrc. A origcn dcssc fcnncno groicsco
c ncnos olvia. Os iroislisias c ouiros icn
iraiado dc difcrcnciar o csialinisno do aniigo
lolcIcvisno dc Lcnin c Troisly. vcrdadc quc
cisicn difcrcnas, nas sao nais dc grau quc dc
iio. O Estudo c u Hcuouuo dc Lcnin, or
ccnlo, arcscnia una criica nais cocrcnic do
csiado quc a quc odc scr cnconirada na naioria
dos cscriios anarquisias; o rollcna c quc os
asccios radicais do cnsancnio dc Lcnin
acalaran disfarando a rcal raiica auioriiaria
lolcIcviquc. Siiuando-sc ao lado das nassas quc
afirnava rcrcscniar, c con una Iicrarquia
inicrna cnirc os niliianics do ariido c scus
ldcrcs, o ariido lolcIcviquc ja sc cncaninIava
ara a criaao das condics ara o
dcscnvolvincnio do csialinisno quando Lcnin c
Troisly assuniran firncncnic o conirolc.(2}
Mas dcvcnos vcr clarancnic o quc falIou sc
qucrcnos fazcr nclIor. Sc socialisno significa
lcna ariiciaao das cssoas nas dcciscs
sociais quc afcian suas rorias vidas, isso nao
cisiiu ncn nos rcgincs csialinisias do Lcsic ncn
nos csiados dc lcn-csiar do Ocsic. O rcccnic
colaso do csialinisno nao c ncn una vindicaao
do caiialisno ncn una rova do fracasso do
conunisno narisia". Qualqucr un quc sc dc
10
ao iralalIo dc lcr Mar (a naior aric dc scus
cloqucnics criicos olviancnic nao faz isso} salc
quc o lcninisno rcrcscnia una scvcra disiorao
do cnsancnio narisia c quc o csialinisno c
sua arodia ioial. A roricdadc csiaial,
ianouco, nada icn nada a vcr con o
conunisno cn scu auicniico scniido dc
roricdadc conun, conunal; c sinlcsncnic
un iio difcrcnic dc caiialisno cn quc a
roricdadc nas naos da lurocracia do csiado
sulsiiiui (ou sc conlina con} a roricdadc
rivada cororaiiva.
Ha nuiio icno o csciaculo da oosiao
cnirc csias duas varianics dc caiialisno oculia
scu rcforo nuiuo. Os scrios confliios sc liniian
a laialIas or rcrcscniacs no Tcrcciro Mundo
(Vicina, Angola, Afcganisiao, cic.}. NcnIuna das
arics lcva a calo un inicnio rcal dc golcar o
ininigo cn scu rorio coraao. (O Pariido
Conunisia Franccs saloiou a rcvolia dc naio dc
68; os odcrcs ocidcniais vcn inicrvindo
nassivancnic ondc nao sao cIanados, ao
ncsno icno cn quc rccusaran cnviar algunas
oucas arnas aniiianqucs quc os insurgcnics
Iungaros dc 1956 ncccssiiavan
dcscscradancnic}. Cuy Dclord assinalou cn
1967 quc o caiialisno dc csiado csialinisia
sinlcsncnic sc rcvclou cono un arcnic
olrc" do classico caiialisno ocidcnial, c quc
sua qucda rivaria os doninadorcs do Ocsic da
11
scudo-oosiao quc os rcforavan aarcniando
rcrcscniar a unica alicrnaiiva a scu sisicna. A
lurgucsia csia na cnincncia dc crdcr o
advcrsario quc oljciivancnic a aoiava
aoriando una unificaao ilusoria dc ioda a
oosiao ordcn cisicnic". (A Soccdudc do
Esctucuo, 110-111}.
Enlora os ldcrcs do Ocsic fingisscn dar
loas vindas ao rcccnic colaso csialinisia cono
una viioria naiural dc scu rorio sisicna,
ncnIun dclcs rcviu c olviancnic ncn iinIa
idcia do quc fazcr con os rollcnas rcsulianics,
cccio iirar ariido da siiuaao anics do
dcsnoronancnio. As cororacs nuliinacionais
nonoolsiicas quc roclanan o concrcio livrc"
cono una anaccia sao nuiio conscicnics dc quc
o caiialisno dc livrc ncrcado icria sc
arrclcniado Ia nuiio icno or suas rorias
coniradics sc nao Iouvcssc sido salvo ncdianic
unas quanias rcfornas scudo socialisias csiilo
Ncw Dcal.
Podc scr quc aquclas rcfornas (scrvios
ullicos, scguridadc social, jornada dc oiio
Ioras, cic.} aic icnIan nclIorado alguns dos
dcfciios nais noiorios do sisicna, nas nao
assou disso. Nos rcccnics anos ncn ncsno isso
sc nanicvc dianic do acclcrancnio das criscs. As
nclIoras nais significaiivas foran conscguidas
cn iodos os casos acnas ncdianic grandcs,
12
frcqucnics c violcnias luias oularcs ondc os
lurocraias, os ariidos dc csqucrda c os
sindicaios, scnrc rcicndcndo dirigir cssas
luias, funcionaran rincialncnic cono valvulas
dc cscac, cooiando as icndcncias radicais c
cngraando as cngrcnagcns da naquina social.
Cono os siiuacionisias icn nosirado, a
lurocraiizaao dos novincnios radicais, quc
rclaiou as cssoas ao nvcl dc sinlcs
scguidoras consianicncnic iradas" or scus
ldcrcs, csia ligada csctucuuzuuo crcsccnic
da socicdadc caiialisia nodcrna, quc icn
rcduzido as cssoas condiao dc sinlcs
cscciadorcs dc un nundo solrc o qual nao icn
qualqucr conirolc un faio quc sc iorna cada
vcz nais noiorio, cnlora nornalncnic nao scja
suficicnicncnic conrccndido.
Tonadas cn conjunio, iodas csias
considcracs aonian ara a conclusao dc quc
una socicdadc livrc odc scr criada acnas
ncdianic a ariiciaao aiiva das cssoas cono
un iodo, nao ncdianic organizacs Iicrarquicas
quc suosiancnic aiuan cn lcncfcio da
socicdadc. Nao sc iraia aqui dc clcgcr ldcrcs
nais Ioncsios ou rcsonsavcis", nas dc cviiar
conccdcr un odcr indccndcnic a qualqucr
ldcr, scja la qucn for. Indivduos ou gruos
odcn iniciar acs radicais, nas una orao
sulsiancial c cicnsa da oulaao dcvc ionar
13
aric sc o novincnio rcicndc conduzir a una
nova socicdadc c nao sinlcsncnic dar un golc
dc csiado quc insialc novos doninadorcs.
* * *
Democracia representativa versus democracia delegada
Nao rcciirci iodas as classicas criicas
socialisias c anarquisias do caiialisno do
csiado. Sao anlancnic conIccidas, ou clo
ncnos anlancnic accssvcis. Mas ara acalar
con algunas das confuscs da rciorica oliica
iradicional odc scr uiil rcsunir os iios lasicos
dc organizaao social. Para scr nais claro,
concarci caninando scaradancnic os
asccios oliicos" c cconnicos", cnlora
csicjan olviancnic inicr-rclacionados. Traiar dc
igualar as condics cconnicas das cssoas
ncdianic una lurocracia dc csiado c iao fuiil
quanio icniar dcnocraiizar a socicdadc cnquanio
o odcr do dinIciro crniic a una ninuscula
ninoria conirolar as insiiiuics quc dcicrninan
a conscicncia da rcalidadc social das cssoas.
Una vcz quc o sisicna funciona cono un iodo so
odc scr nudado fundancnialncnic cono un
iodo.
Concando clo asccio oliico, odcnos
disiinguir dc forna aroinada cinco graus dc
govcrno".
(1} Lilcrdadc scn rcsiriao
14
(2} Dcnocracia dircia
a} conscnso
l} donnio da naioria
(3} Dcnocracia dclcgada
(4} Dcnocracia rcrcscniaiiva
(5} Diiadura alcria dc una ninoria
A rcscnic socicdadc oscila cnirc os onios
(4} c (5}, isio c, cnirc govcrno ninoriiario
dcclarado c govcrno ninoriiario disfarado,
anlos canuflados or una facIada sinlolica dc
dcnocracia. Una socicdadc livrc clininaria os
onios (4} c (5} c rogrcssivancnic rcduziria a
ncccssidadc dos onios (2} c (3}...
Discuiirci nais iardc os dois iios dc (2}. Mas
a disiinao crucial csia cnirc (3} c (4}.
Nas dcnocracias rcrcscniaiivas as cssoas
aldican dc scu odcr ao clcgcr govcrnanics. A
laiaforna oliica dos candidaios sao liniiadas
a algunas vagas gcncralidadcs. Una vcz clciios,
Ia ouco conirolc solrc suas rcais dcciscs cn
ccnicnas dc assunios acsar da ossililidadc
dc rcdirccionancnio do voio das cssoas, alguns
anos dcois, ara ouiros oliicos rivais
igualncnic inconirolavcis. En suas cananIas,
os rcrcscnianics dccndcn das coniriluics c
15
do sulorno dos ricos; sao sulordinados aos
donos dos ncios dc conunicaao dc nassa quc
dccidcn o quc vai c o quc nao vai scr divulgado
cla ndia; c clcs sao quasc iao ignoranics c
inoicnics quanio o ullico cn gcral, dando
nuiia inoriancia aos assunios quc sao
auiados clos lurocraias nao clciios c clas
agcncias sccrcias indccndcnics. Evcniualncnic,
diiadorcs dcclarados odcn scr dcosios, nas os
vcrdadciros govcrnanics nos rcgincs
dcnocraiicos", aqucla ninuscula ninoria quc
viriualncnic ossui c conirola iudo, nunca c
clciia ncn inicrna ncn cicrnancnic. A naioria
das cssoas ncn ncsno salc qucn sao clcs.
Na dcnocracia dclcgada, os dclcgados sao
clciios ara roosiios dcicrninados con
liniiacs nuiio csccficas. Podcn aiuar
csiriiancnic sol nandaio (cncarrcgados dc voiar
dc una ccria nancira cn un ccrio assunio} ou o
nandaio odc ficar cn alcrio (os dclcgados sao
livrcs ara voiar cono lcn cnicndcn} nas
rcscrvando s cssoas quc os clcgcran o dirciio
dc confirnar ou rccIaar qualqucr dccisao
ionada. Ccralncnic os dclcgados sao clciios ara
crodos lcn curios c csiao sujciios a rcvogaao
a iodo noncnio.
No conicio das luias radicais, as
asscnllcias dc dclcgados nornalncnic sao
cIanadas dc consclIos". A forna dc consclIo foi
16
invcniada clos iralalIadorcs cn grcvc duranic a
rcvoluao russa dc 1905 (sovicic c a alavra
russa quc significa consclIo}. Quando os sovicics
rcaarcccran cn 1917, foran succssivancnic
aoiados, naniulados, doninados c finalncnic
cooiados clos lolcIcviqucs, quc logo
conscguiran iransforna-los cn arodias dc si
ncsnos. aoiadorcs do Esiado Soviciico" (o
uliino sovicic indccndcnic quc solrcvivcu, o
dos narinIciros dc Kronsiadi, foi nassacrado cn
1921}. Nao olsianic os consclIos rcaarcccran
csoniancancnic nos noncnios nais radicais da
Iisioria sulscguinic, na AlcnanIa, Iialia,
EsanIa, Hungria c ouiros lugarcs, orquc
rcrcscniavan a soluao olvia ncccssidadc dc
una forna raiica dc auio-organizaao oular
nao Iicrarquica. E coniinuancnic rccclcran a
oosiao dc iodas as organizacs Iicrarquicas,
cla ancaa quc rcrcscniavan ao donnio das
cliics csccializadas or aoniar ara a
ossililidadc dc una socicdadc dc auiogcsiao
gcncralizada. nao a auiogcsiao cn alguns locais
do rcscnic sisicna, nas a auiogcsiao csicndida
a iodas as rcgics do glolo c a iodos os asccios
da vida.
Mas cono rcssalianos acina, a qucsiao das
fornas dcnocraiicas nao odc scr scarada dc
scu conicio cconnico.
* * *
17
Irracionalidades do capitalismo
A organizaao cconnica odc scr csiudada
dcsdc a crscciiva do iralalIo.
(1} Toialncnic voluniario
(2} Coocraiivo (auiogcsiao colciiva}
(3} Forado c clorador
a} alcrio (iralalIo dos cscravos}
l} disfarado (iralalIo assalariado}
E dcsdc a crscciiva da disiriluiao.
(1} Vcrdadciro conunisno (accsso ioialncnic
livrc}
(2} Vcrdadciro socialisno (roricdadc c
conirolc colciivos}
(3} Caiialisno (roricdadc rivada ou
csiaial}
Enlora scja ossvcl rcgular os lcns c
scrvios roduzidos clo iralalIo assalariado,
clo iralalIo voluniario ou coocraiivo ara
convcricr-sc cn ncrcadorias ara o ncrcado, a
naior aric dcsics nvcis dc iralalIo c dc
disiriluiao icndcn a corrcsondcr-sc uns con
os ouiros. A socicdadc aiual c
rcdoninanicncnic (3}. roduao c consuno
18
forado dc ncrcadorias. Una socicdadc livrc dcvc
clininar (3} c rcduzir (2} iao logo quanio ossvcl
cn favor dc (1}.
O caiialisno sc lascia na roduao dc
ncrcadorias (roduao dc lcns ara conscguir
vaniagcns} c no iralalIo assalariado (a roria
fora dc iralalIo sc conra c sc vcndc cono una
ncrcadoria}. Cono aoniava Mar, Ia ncnos
difcrcna cnirc o iralalIador cscravo c o livrc"
do quc arccc. Os cscravos sao rovidos dos
ncios dc sua solrcvivcncia c rcroduao, ao
asso quc os iralalIadorcs (quc sc convcricn cn
cscravos icnorarios cn suas Ioras dc iralalIo}
sao olrigados a agar a naior aric dc scu
salario. O faio dc alguns iralalIos scrcn nais
dcsagradavcis quc ouiros, dos iralalIadorcs
icrcn dirciio dc nudar dc iralalIo, dc
cnrccndcr scu rorio ncgocio, dc conrar
csioqucs ou ganIar na loicria, cncolrcn a
rcalidadc dc quc a incnsa naioria das cssoas
csia colciivancnic cscravizada.
Cono cIcganos a csia siiuaao alsurda? Sc
rciroccdcrnos o suficicnic, dcscolrircnos quc cn
algun noncnio as cssoas foran dcsossudas
cla fora. culsa da icrra c conscqucnicncnic
rivada dos ncios ara roduzir os lcns
ncccssarios ara a vida. (Os fanosos caiulos
solrc a acunulaao riniiiva" dc O Cutu
dcscrcvcn vivancnic csic roccsso na Inglaicrra}.
19
Na ncdida cn quc as cssoas acciian csia
usuraao cono lcgiina, sc vccn olrigadas a
un iraio dcsigual con os roriciarios" (aquclcs
quc lIcs roularan, ou quc conscguiran
osicriorncnic iiulos dc roricdadc" cniiidos
clos ladrcs originais}, assin, acalan irocando
scu iralalIo or una fraao do quc rcalncnic
roduzcn, scndo rciida a lusvalia clos
roriciarios. Esia lusvalia (caiial} odc cniao
scr rcinvcsiida gcrando coniinuancnic naiorcs
lusvalias clo ncsno roccsso.
No quc diz rcsciio disiriluiao, una fonic
ullica dc agua oiavcl c un ccnlo sinlcs dc
vcrdadciro conunisno (accsso iliniiado}. Una
lillioicca ullica c un ccnlo dc vcrdadciro
socialisno (accsso livrc nas rcgulado}.
En una socicdadc racional, a accssililidadc
dcvcria dccndcr da alundancia. Duranic a scca,
a agua dcvc scr racionada. Por ouiro lado, una
vcz quc as lillioiccas csiivcsscn inicirancnic
osias on-linc odcrian cIcgar a scr ioialncnic
conunizadas. iodos odcrian icr accsso livrc
insianiancancnic a qualqucr quaniidadc dc
icios scn ncccssidadc dc ficIas ncn dc
dcvolucs, dc scguro conira ladrcs, cic.
Mas csia rclaao racional csia incdida cla
crsisicncia dc inicrcsscs cconnicos disiinios.
Cono uliino ccnlo, logo scra iccnicancnic
20
ossvcl criar una lillioicca" nundial cn quc
iodos os livros cscriios, iodos os filncs rcalizados
c iodas as inicrrciacs nusicais gravadas
odcrian scr colocadas on-linc, oicncialncnic
accssvcis, ara quc qucn quiscr ossa rccclcr
livrcncnic c olicr coias (scn ncccssidadc dc
lojas, concrcio, roaganda, cnacoiancnio,
iransoric, cic.}. Mas cono isio clininaria os
lcncfcios aiuais dc ullicaao, gravaao c
concrcio dc filncs, sc invcsic nuiio nais cncrgia
confcccionando conlicados nciodos ara
roicgcr c colrar as coias (cnquanio ouiros
dcdican cncrgia corrcsondcnic rocurando
nanciras dc drillar iais inccilIos} quc do quc
cn dcscnvolvcr una iccnologia quc odcria
lcncficiar oicncialncnic a iodos.
Un dos nciodos dc Mar foi o dc sucrar a
oliusidadc dos discursos oliicos lascados cn
rincios alsiraios filosoficos ou ciicos
(naiurcza Iunana" ial c qual, iodo nundo icn
un dirciio naiural" isso ou aquilo} nosirando
cono as ossililidadcs sociais c a conscicncia
social csiao liniiadas c configuradas cn alio grau
clas condics naicriais. A lilcrdadc cn icrnos
alsiraios significa ouco sc quasc iodo nundo
icn quc iralalIar o icno iodo sinlcsncnic
ara asscgurar sua solrcvivcncia. Nao c rcalisia
cscrar quc as cssoas scjan gcncrosas c
coocraiivas quando cisic acnas o suficicnic
ara cada un (una condiao lcn difcrcnic
21
daqucla ondc o conunisno riniiivo" florcsccu}.
Mas un cccdcnic suficicnicncnic grandc alrc
ossililidadcs nais anlas. A cscrana dc Mar
c dc ouiros rcvolucionarios dc scu icno csiava
lascada no faio dc quc os oicnciais iccnologicos
dcscnvolvidos cla rcvoluao indusirial
aoriavan ao calo cn lascs naicriais
adcquadas ara una socicdadc scn classcs. Ja
nao cra una qucsiao dc afirnar quc as coisas
dcvcrian" scr difcrcnics, nas dc indicar quc
odcrian scr difcrcnics; a doninaao dc classc c
nao acnas injusia, c agora dcsncccssuu.
Foi rcalncnic scqucr ncccssaria cn ouiros
icnos? Mar csiava ccrio quando viu o
dcscnvolvincnio do caiialisno c o csiado cono
ciaas incviiavcis? Scria ossvcl una socicdadc
livrc scn cssc cnoso dcsvio? Aforiunadancnic,
ja nao c rcciso ocuar-sc dcsias qucsics.
Quaisqucr quc fosscn as ossililidadcs do
assado, as condics naicriais rcscnics sao
nais quc suficicnics ara susicniar una
socicdadc glolal scn classcs.
O nais scrio rciroccsso do caiialisno nao c
sua injusiia quaniiiaiiva o sinlcs faio dc quc
a riqucza csicja dcsigualncnic disiriluda, c dc
quc os iralalIadorcs nao rccclan o valor"
conlcio dc scu iralalIo. O rincial rollcna c
quc csia nargcn dc cloraao (ncsno quando c
rclaiivancnic cqucna} iorna ossvcl a
22
acunulaao rivada do caiial, quc finalncnic
rcordcna iudo ara scus rorios fins,
doninando c dcfornando iodos os asccios da
vida.
Quanio nais alicnaao roduz o sisicna,
nais cncrgia social dcvc scr dcsviada acnas ara
nanic-lo cn narcIa nais ullicidadc ara
vcndcr ncrcadorias sucrfluas, nais idcologias
ara nanicr as cssoas alicnadas, nais
csciaculos ara nanic-las acificadas, nais
olcias c nais riscs ara rcrinir o crinc c a
rclcliao, nais arnas ara conciir con os
csiados rivais iodas csias coisas roduzcn
nais frusiracs c aniagonisnos, quc dcvcn scr
rcrinidos con nais csciaculos, nais riscs,
cic. Enquanio coniinuar csic crculo vicioso, as
rcais ncccssidadcs Iunanas scrao acnas
incidcnialncnic saiisfciias, ou ncn ncsno o
scrao cn alsoluio, na ncdida cn quc quasc iodo
o iralalIo c canalizado ara rojcios alsurdos,
rcdundanics ou dcsiruiivos quc nao scrvcn a
ouiro roosiio scnao nanicr o sisicna.
Sc csic sisicna fossc alolido c os oicnciais
iccnologicos nodcrnos fosscn iransfornados c
rcdirigidos aroriadancnic, o iralalIo
ncccssario ara colrir as ncccssidadcs Iunanas
sc rcduziria a un nvcl iao irivial quc odcria scr
facil rcaliza-lo voluniaria c coocraiivancnic, scn
23
rcqucrcr inccniivos cconnicos ou o rcforo do
csiado.
Nao c difcil concclcr a idcia dc una
sucraao do odcr Iicrarquico. A auiogcsiao
odc scr visia cono o cunrincnio da lilcrdadc
c da dcnocracia quc sao os valorcs oficiais das
socicdadcs ocidcniais. Acsar do
condicionancnio sulnisso das cssoas, no
noncnio cn quc for rccIaada a doninaao, clas
concarao a falar c a aiuar or si rorias.
nuiio nais difcil concclcr a idcia dc una
sucraao do sisicna cconnico. A doninaao do
caiial c nuiio suiil c auio-rcguladora. As
qucsics do iralalIo, da roduao, dos lcns, dos
scrvios, do inicrcanlio c da coordcnaao no
nundo nodcrno arcccn iao conlicadas quc a
naioria das cssoas acciian a ncccssidadc do
dinIciro cono ncdiaao univcrsal, scndo difcil
inaginar qualqucr nudana alcn dc sua
disiriluiao dc un nodo nais cquiiaiivo.
Por csia razao discuiircnos cicnsivancnic
os asccios cconnicos osicriorncnic, nais
dcialIadancnic.
* * *
Revoltas modernas exemplares
A rcvoluao c invcrossnil? As ossililidadcs
rovavclncnic dizcn o conirario. O rincial
24
rollcna c quc nao Ia nuiio icno. En cocas
anicriorcs cra ossvcl inaginar quc, acsar dc
iodas as loucuras c dcsasircs da Iunanidadc,
odcranos sair ilcsos c ialvcz arcndcr
finalncnic dos crros do assado. Mas agora quc
as oliicas sociais c o dcscnvolvincnio
iccnologico alcanou ranificacs ccologicas
glolais irrcvogavcis, o nciodo dc icniaiiva c crro
ja nao c nais suficicnic. Tcnos acnas nais
algunas dccadas ara nudar as coisas. E na
ncdida quc o icno assa, cssc cnrccndincnio
sc iorna cada vcz nais difcil. o faio dc quc os
rollcnas sociais lasicos acnas sao cncarados,
c nao rcsolvidos, forialccc cada vcz nais o
dcscscro c as icndcncias dcliranics da gucrra,
do fascisno, do aniagonisno cinico, do fanaiisno
rcligioso c ouiras fornas dc irracionalidadc
colciiva, dcsviando o quc odcria scr
oicncialncnic uiil ara a consiruao dc una
nova socicdadc cn dircao a acs dc conicnao
ncrancnic dcfcnsivas c cn uliina insiancia
fuiis.
A naioria das rcvolucs icn sido rcccdidas
or crodos cn quc iodos sc lurlavan con a
idcia dc quc as coisas udcsscn nudar. Acsar
das nuiias icndcncias dcsalcniadoras no nundo,
Ia ianlcn alguns sinais alcniadorcs, o ncnor
dclcs c o cicnso dcscncanio con rcsciio s
falsas alicrnaiivas anicriorcs. Muiias rcvolias
oularcs dcsic scculo sc novcran
25
csoniancancnic na dircao corrcia. Nao nc
rcfiro s rcvolucs ciiosas", quc sao fraudcs
scn cccao, nas a csforos ncnos conIccidos,
nais radicais. Alguns dos ccnlos nais noiavcis
sao a Fussia dc 1905, a AlcnanIa dc 1918-19, a
Iialia dc 1920, as Asiurias dc 1934, a EsanIa dc
1936-37, a Hungria dc 1956, a Frana dc 1968, a
CIccoslovaquia dc 1968, Poriugal dc 1974-75 c a
Polnia dc 1980-81; nuiios ouiros novincnios,
dcsdc a rcvoluao ncicana dc 1910 aic a rcccnic
luia anii-aariIcid na frica do Sul, coniivcran
ianlcn noncnios ccnlarcs dc
ccrincniaao oular anics dc carcn sol o
conirolc lurocraiico.
Ningucn quc icnIa analisado
cuidadosancnic csics novincnios csia cn
condics dc rccIaar as ccciaiivas da
rcvoluao. Ignora-las or scu fracasso" c nao
conrccndcr o nais inorianic.(3}
A nodcrna rcvoluao c iudo ou nada. as
rcvolias individuais csiao condcnadas a fracassar
cnquanio nao cclodir una rcaao inicrnacional
cn cadcia quc sc csalIc nais raido quc a
rcrcssao ossa alarcar. Nao c surrccndcnic
quc csias rcvolias nao icnIan ido nais alcn; o
quc c csiinulanic c quc foran iao longc quanio
udcran. Un novo novincnio rcvolucionario
ionara induliiavclncnic fornas novas c
inrcvisvcis; nas csics csforos anicriorcs
26
scgucn lcnos dc ccnlos daquilo quc sc odc
fazcr c daquilo quc nao sc dcvc fazcr.
* * *
Algumas objees comuns
Sc diz con frcqucncia quc una socicdadc
scn csiado funcionaria sc iodos fsscnos anjos,
nas quc dcvido crvcrsidadc da naiurcza
Iunana c ncccssario alguna Iicrarquia ara
nanicr as cssoas nos irilIos. Mais ccrio scria
dizcr quc sc iodos fsscnos anjos o sisicna
cscntc odcria funcionar iolcravclncnic lcn
(os lurocraias aiuarian Ioncsiancnic, os
caiialisias sc alsicrian dc cnrcsas
socialncnic danosas ncsno quc fosscn
rcniavcis}. rccisancnic orquc as cssoas nao
sao anjos quc c ncccssario clininar o sisicna quc
crniic a algunas dclas cIcgar a scr dialos
nuiio cficicnics. Coloquc ccn cssoas cn una
cqucna Ialiiaao con acnas una jancla dc
vcniilaao, c clcs sc isoicarao uns aos ouiros
dianic da noric cnincnic. Dcic-os sair c
nanifcsiarao una naiurcza difcrcnic. Cono dissc
un grafiic dc naio dc 1968, O Ioncn nao c
ncn o nolrc sclvagcn dc Fousscau ncn o
ccador dcravado da Igrcja. violcnio quando
orinido, icrno quando livrc".
Ouiros susicnian quc, quaisqucr quc scjan
as causas rofundas, as cssoas csiao agora iao
27
fasiigiadas quc ncccssiian scr curadas
sicologica ou csiriiualncnic anics dc quc
ossan concclcr criar una socicdadc livrc. En
scus uliinos anos WilIcln FcicI scniia quc una
raga cnocional" csiava iao firncncnic
incrusiada na oulaao quc scria ncccssario o
surgincnio dc gcracs dc crianas crcscidas
saudavcis anics quc fossc ossvcl a
iransfornaao social lilcriaria; c quc cnquanio
isso conviria cviiar confroniar o sisicna dianic do
ninIo dc vcsas do oulacIo rcacionario c
ignoranic.
ccrio quc as icndcncias oularcs
irracionais cigcn algunas vczcs discriao. Mas
ncsno quc ossan scr odcrosas, nao sao foras
irrcsisivcis. Conicn suas rorias coniradics.
Sulncicr-sc a alguna auioridadc alsoluia nao c
ncccssariancnic un sinal dc fc na auioridadc;
odc scr una icniaiiva dcscscrada dc sucrar
as crcsccnics duvidas (a icnsao convulsa dc una
rocIa quc cindc}. Aquclcs quc sc uncn a landos
c a gruos rcacionarios, ou cacn cn culios
rcligiosos ou Iisicria airioiica, csiao ianlcn
luscando un scniido dc lilcrdadc, concao,
roosiio, ariiciaao, odcr solrc sua vida.
Cono FcicI ncsno nosirou, o fascisno da una
crcssao ariicularncnic dranaiica c vigorosa
quclas asiracs lasicas, c or isso quc con
frcqucncia ccrcc un cncanio nais rofundo quc
28
as vacilacs, conronissos c Iiocrisias do
rogrcssisno c do csqucrdisno.
Dcfiniiivancnic, a unica forna dc dcrroiar
rcaao c arcscniar crcsscs nais francas
dcsias asiracs, c ooriunidadcs nais
auicniicas dc cunri-las. Quando os assunios
lasicos sao forados a sair ara o donnio
ullico, as irracionalidadcs quc florcscian sol a
iana da rcrcssao sicologica icndcn a
dininuir, cono os lacilos da cnfcrnidadc
cosios luz do sol c do ar frcsco. En qualqucr
caso, inclusivc sc nao nos inornos, Ia una
saiisfaao cn luiar clo quc rcalncnic crcnos, o
quc c nclIor do quc cair cn una osiao dc
vacilaao c Iiocrisia.
Eisicn liniics ara algucn quc qucira
lilcrar-sc (ou criar crianas lilcradas} dcniro dc
una socicdadc cnfcrna. Mas ncsno quc FcicI
csiivcssc ccrio ao assinalar quc cssoas
sicologicancnic rcrinidas cran ncnos caazcs
dc concclcr a lilcraao social, clc falIou cn
conrccndcr cn qual ncdida o roccsso da
rcvolia social odc scr sicologicancnic
lilcriador. (Psiquiairas franccscs disscran Iavcr
rcgisirado una qucda significaiiva no nuncro dc
scus clicnics duranic os cvcnios dc naio dc
1968!}
29
A noao dc dcnocracia ioial rcala o cscciro
da iirania da naioria". Dcvcnos rcconIcccr quc
as naiorias odcn scr ignoranics c fanaiicas,
scn duvida. Mas a unica soluao rcal c cnfrcniar
csia ignorancia c csic fanaiisno c icniar sucra-
los. Manicr as nassas na olscuridadc (confiando
cn juzcs rogrcssisias ara roicgcr lilcrdadcs
civis ou cn lcgisladorcs rogrcssisias ara adoiar
discrciancnic algunas rcfornas rogrcssisias} so
conduz rcaao oular quando as qucsics
scnsvcis sc iornan ullicas.
Eaninados nais dcialIadancnic, scn
duvida, a naior aric dos ccnlos dc orcssao
dc una ninoria or una naioria nao sc dcvc ao
donnio da naioria, nas ao donnio cncolcrio dc
una ninoria, una siiuaao cn quc una cliic
doninanic joga con aniagonisnos raciais ou
culiurais dc forna a dirigir as frusiracs das
nassas cloradas unas conira as ouiras.
Quando as cssoas icn odcr rcal solrc suas
rorias vidas surgcn coisas nais inorianics a
fazcr do quc crscguir ninorias.
Assin sc cvocan ianios alusos ou dcsasircs
quc odcrian ocorrcr cn una socicdadc nao
Iicrarquica quc sc iorna inossvcl rcsondcr a
iodos clcs. Essas cssoas quc rcsignadancnic
acciian un sisicna quc a cada ano condcna
noric cn gucrras c cla fonc nilIcs dc
scnclIanics, c ouiros nilIcs risao c
30
ioriura, sao as ncsnas quc sc cscandalizan anic
a idcia dc una socicdadc auiogcsiionaria ondc
odcrian ocorrcr uguns alusos, alguna
violcncia ou cocrao, ou injusiia, ou inclusivc
sinlcsncnic algunas inconvcnicncias
icnorais. Esqucccn quc nao c ncccssario quc
un novo sisicna social rcsolva iodos nossos
rollcnas; nas sinlcsncnic quc lidc nclIor
con clcs do quc o sisicna aiual o quc nao c
cdir nuiio.
Sc a Iisioria scguissc as oinics
conlaccnics dos concniarisias oficiais, nunca
icrian ocorrido rcvolucs. En qualqucr siiuaao
dcicrninada Ia scnrc suficicnics idcologos
disosios a afirnar quc nao c ossvcl ncnIuna
nudana radical. Sc a ccononia funciona lcn,
afirnan quc a rcvoluao dccndc das criscs
cconnicas; sc Ia crisc cconnica, ouiros
dcclaran con a ncsna confiana quc a
rcvoluao c inossvcl orquc as cssoas csiao
dcnasiado ocuadas fazcndo nalalarisnos ara
solrcvivcr. Os rinciros, surrccndidos cla
rcvolia dc naio dc 1968, icniaran dcscolrir
rciroscciivancnic a crisc invisvcl quc scgundo
sua idcologia dcvc icr cisiido. Os uliinos
susicnian quc a crscciiva siiuacionisia foi
rcfuiada clas cssinas condics cconnicas
daquclc icno.
31
Na rcalidadc, os siiuacionisias sinlcsncnic
dcsiacaran quc o logro da crcsccnic alundancia
caiialisia dcnonsirou quc a garaniia dc
solrcvivcncia nao c un sulsiiiuio ara a vida
rcal. As sulidas c qucdas criodicas da ccononia
nao corroloran dc ncnIuna nancira csia
conclusao. O faio dc uns oucos na cuula da
socicdadc icrcn conscguido rcunir rcccnicncnic
dc nodo gradual una aric ainda naior da
riqucza social, jogando na rua un nuncro cada
vcz naior dc cssoas c aicrrorizando o rcsianic
da oulaao con a ossililidadc dc cair na
ncsna soric, iorna ncnos cvidcnic a vialilidadc
dc una socicdadc dc os-cscasscz; nas os rc-
rcquisiios naicriais csiao lcn rcscnics.
As criscs cconnicas quc cvidcnciaran quc
ncccssiiavanos rcduzir nossas ccciaiivas"
foran rcalncnic causadas cla sucr-roduao c
cla utu dc iralalIo. O alsurdo nais rofundo
do aiual sisicna c o dcscnrcgo scr visio cono
un rollcna, con as iccnologias oicncialncnic
lilcradoras do iralalIo dirigidas ara a criaao
dc novos iralalIos quc sulsiiiuan os vclIos quc
sc rcvclaran nao nais ncccssarios. O rollcna
nao c quc nuiia gcnic nao icnIa iralalIo, o
rollcna c quc nuiia gcnic o icnIa.
Ncccssiianos anliar nossas ccciaiivas, nao
rcduzi-las.(4}
O crescente domnio do espetculo
32
Mais scrio quc csic csciaculo dc nossa
suosia falia dc odcr no lano da ccononia c o
odcr cnorncncnic incrcncniado do rorio
csciaculo, quc cn anos rcccnics sc dcscnvolvcu
ao onio dc, ao calo, csnagar qualqucr
conscicncia da Iisioria rc-csciaculo ou das
ossililidadcs anii-csciaculo. Os concntuos u
soccdudc do csctucuo (1988} dc Dclord
cncaran csic novo dcscnvolvincnio cn dcialIcs.
A nudana dc naior inoriancia
cn iudo o quc succdcu nos uliinos vinic
anos rcsidc na roria coniinuidadc do
csciaculo. Esia inoriancia nao sc
rcfcrc ao acrfcioancnio dc sua
insiruncniaao clos ncios dc
conunicaao dc nassa, quc
anicriorncnic ja Iavian alcanado un
csiagio dc dcscnvolvincnio nuiio
avanado; iraia-sc sinlcsncnic dc quc
a doninaao csciacular icn cducado
ioda una gcraao sulnciida a suas
lcis.... A rincira inicnao da doninaao
csciacular foi crradicar iodo o
conIccincnio Iisiorico cn gcral,
incdindo ioda infornaao c concniario
racional accrca do assado nais
rcccnic.... O csciaculo sc cncarrcga dc
nanicr as cssoas inconscicnics do quc
csia ocorrcndo, ou clo ncnos dc quc
csqucan raidancnic iudo aquilo quc
33
ossa irazc-los conscicncia. O nais
inorianic c o nais oculio. Nada nos
uliinos uliinos vinic anos foi iao
rofundancnic cncolcrio con ncniiras
oficiais cono naio dc 1968.... O fluo dc
inagcns vai alordando iudo, c scnrc c
o ouiro qucn conirola csic rcsuno
sinlificado do nundo crccivcl, qucn
dccidc ondc lcvara o fluo, qucn
rograna o riino do quc c nosirado cn
una scric inacalavcl dc arliirarias
surrcsas quc nao dcia icno ara a
rcflcao... scarando iudo o quc sc
nosira dc scu conicio, scu assado,
suas inicncs c suas conscqucncias....
Nao c assin surrccndcnic quc as
crianas csicjan Iojc concando sua
cducaao con una iniroduao cniusiasia
ao conIccincnio alsoluio da linguagcn
dos conuiadorcs ao ncsno icno cn
quc sao cada vcz nais incaazcs dc lcr.
Porquc lcr rcqucr fazcr juzos a cada
linIa; c cono a convcrsaao csia quasc
noria (cono ocorrcra logo con a naioria
daquclcs quc aran ara convcrsar} a
lciiura c o unico accsso quc rcsiou do
vasio cano da ccricncia Iunana rc-
csciaculo".
Ncsic icio iraici dc rccaiiular alguns
onios lasicos quc foran sculiados sol csia
34
inicnsa rcrcssao csciacular. Sc csics assunios
arcccn lanais a alguns c olscuros a ouiros,
odcn ao ncnos scrvir ara rccordar quc una
vcz foi ossvcl, cn icnos riniiivos c dccadas
airas, quc as cssoas iivcsscn a singular noao
assada da noda dc quc odcrian cnicndcr c
afciar sua roria Iisioria.
Enlora scja inqucsiionavcl quc as coisas
icnIan nudado considcravclncnic dcsdc os
anos scsscnia (cn sua naior aric ara ior},
odc scr quc nossa siiuaao nao scja iao
dcscscradora cono arccc quclcs quc cngolcn
iudo aquilo quc o csciaculo lIcs cnfia gocla
alaio. s vczcs lasia una sacudidcla ara
roncr o csiuor.
Mcsno quc nao Iouvcssc a garaniia dc una
viioria final, iais ruiuras sao or si so un
razcr. Eisic ouiro naior?(5}
NOTAS
1. Ccooliica da Iilcrnaao", Intcnutonu
Stuutonstu = 7, . 10.
2. Vcja-sc Mauricc Drinion. TIc HosIcuIs
und VoIcs` Conto. l9l?-l92l, Volinc. TIc
UnInoun Hcuouton, Ida Mcii. TIc Konstudt
Usng, Paul AvricI. Konstudt l92l, Pcicr
ArsIinov. Hsto o tIc MuIInoust Moucncnt, c
Cuy Dclord. A Soccdudc do csctucuo 98-
35
113. Eisic ianlcn a cdiao inrcssa dc
Casiclloic Ediiorcs (Madrid, 1978}
3. As rcfcrcncias sucrficiais dc jornalisias c
govcrnanics ao 'ciio' ou 'fracasso' dc una
rcvoluao nao significan nada cla sinlcs razao
dc quc dcsdc as rcvolucs lurgucsas ncnIunu
outu cuouuo o Icn succddu. ncnIuna dclas
aloliu as classcs. Enlora a rcvoluao rolciaria
nao icnIa vcncido cn aric alguna, o roccsso
raiico airavcs do qual scu rojcio sc nanifcsiou
ja cria clo ncnos dcz noncnios rcvolucionarios
dc inoriancia Iisiorica quc odcn scr
cIanados aroriadancnic dc rcvolucs. Sc cn
ncnIun dcsics noncnios sc dcscnvolvcu
conlciancnic o contcdo totu da rcvoluao
rolciaria, c incgavcl quc cn cada caso sc dcu
una inicrruao fundancnial da ordcn socio-
cconnica doninanic c a aariao dc novas
fornas c concccs da vida rcal fcnncnos
arraigados quc so odcn scr conrccndidos c
avaliados cn sua significaao conjunia, incluindo
scu significado oicncial fuiuro... A rcvoluao dc
1905 nao dcrrulou o rcginc izarisia, olicvc
acnas algunas conccsscs icnorais. A
rcvoluao csanIola dc 1936 nao suriniu
fornalncnic o odcr oliico cisicnic. csic
surgiu, dc faio, fora do lcvanic rolciario iniciado
ara dcfcndcr a Fcullica conira Franco. E a
rcvoluao Iungara dc 1956 nao aloliu o govcrno
lilcral-lurocraiico dc Nagy. Enirc ouiras
36
liniiacs lancniavcis, o novincnio Iungaro foi
cn nuiios asccios un lcvanic nacional conira a
doninaao csirangcira; c csic asccio nacional-
rcsisicnic jogou ianlcn un ccrio acl, cnlora
ncnos inorianic, na origcn da Conuna dc
Paris. A Conuna sulaniou o odcr dc TIicrs
acnas dcniro dos liniics dc Paris. E o sovicic dc
Si. Pcicrslurg dc 1905 ncn scqucr ionou o
conirolc da caiial. Todas as criscs ncncionadas
aqui cono ccnlos, cnlora dcficicnics cn suas
rcalizacs raiicas c inclusivc cn suas
crscciivas, roduziran nao olsianic
suficicnics inovacs radicais c uscran suas
socicdadcs cn un scvcro cquc ianio quc foran
cIanadas lcgiiinancnic dc rcvolucs". (El
conicnzo dc una nucva cra", Intcnutonuc
Stuutonnstc =l2, . 13-14|
4. Nao nos inicrcssa ouvir falar dos
rollcnas cconnicos dos cloradorcs. Sc a
ccononia caiialisia nao c caaz dc saiisfazcr as
dcnandas dos iralalIadorcs, isio sinlcsncnic c
una razao a nais ara luiar or una nova
socicdadc, na qual icnIanos o odcr dc ionar
nossas rorias dcciscs solrc ioda a ccononia c
solrc ioda a vida social". (TralalIadorcs das
linIas acrcas oriugucsas, 27 dc ouiulro dc
1974.}
5. No iiulo original TIc Joy of Fcvoluiion"
Kcn Knall ironiza accrca dc una scric dc
37
livros dc divulgaao ara as nassas, nuiio
oularcs na Ancrica, con iiulos cono TIc Joy
of Sc", TIc Joy of Cooling", TIc Joy of
Fcading", cic.
38

Captulo 2: Excitao preliminar

Dcscolcrias cssoais Inicrvcncs criicas
Tcoria vcrsus idcologia Eviiar falsas ocs c
clucidar as vcrdadciras O csiilo insurrccional
Cinc radical Orcssao vcrsus jogo O cscandalo
dc Esiraslurgo A niscria da oliica clciioral
Fcfornas c insiiiuics alicrnaiivas Corrcao
oliica, ou igualdadc na alicnaao Inconvcnicncias
do noralisno c do circnisno sinlisia Vaniagcns
da audacia Vaniagcns c liniics da nao violcncia

O indivduo nao odc salcr o quc clc
rcalncnic c cnquanio nao sc rcalizar ncdianic a
aao.... O ntccssc quc o indivduo cnconira cn
un rojcio c a rcsosia qucsiao solrc sc dcvc
aiuar ou nao c cono".
Hcgcl, Fcnoncnoogu do csto
Descobertas pessoais
Mais adianic iraiarci dc rcsondcr a algunas
ouiras oljccs conuns. Mas cnquanio os
oljciorcs crnancccrcn assivos, ncnIun
arguncnio do nundo os conovcra, c coniinuarao
cnionando o vclIo rcfrao. una lcla idcia, nas
nao c rcalisia, vai conira a naiurcza Iunana, as
coisas scnrc foran assin". Qucn nao rcaliza
39
scu rorio oicncial c inrovavcl quc rcconIca
o oicncial dos ouiros.
Parafrascando aqucla vclIa oraao lcna dc
scniido, ncccssiianos dc iniciaiiva ara rcsolvcr
os rollcnas quc odcnos rcsolvcr, dc acicncia
ara suoriar os quc nao odcnos rcsolvcr, c
salcdoria ara disccrnir a difcrcna. Mas
ianlcn ncccssiianos icr rcscnic quc alguns
dos rollcnas quc o indivduo isolado nao odc
rcsolvcr odcn scr rcsolvidos colciivancnic.
Dcscolrir quc ouiros conariilIan do ncsno
rollcna c con frcqucncia o rincio da
soluao.
Alguns rollcnas odcn, or conscguinic,
scr rcsolvidos individualncnic, ncdianic nciodos
divcrsos quc vao dcsdc icraias claloradas,
raiicas csiriiuais, c aic ncsno sinlcs
dcciscs dc scniido conun ara corrigir alguna
falIa, roncr con algun Ialiio nocivo, rovar
alguna coisa nova, cic. Mas nao nc ocuo aqui
dc ccdicnics urancnic cssoais, uicis ncsno
dcniro dc scus liniics, nas dos noncnios cn
quc as cssoas sc novcn ara fora" cn
cnrcsas dclilcradancnic sulvcrsivas.
Eisicn nais ossililidadcs do quc arccc
sinlcs visia. Una vcz quc sc rccIaa a
iniinidaao, algunas dclas sao nuiio sinlcs.
Podcs concar or ondc quiscrcs. Mas icn quc
40
fazc-lo a ariir dc algun lugar Crcs quc
odcras arcndcr a nadar sc nunca ic aiirasics
na agua?
s vczcs c rcciso un ouco dc aao ara
roncr con o falaiorio cccssivo c rcsialclcccr
una crscciiva concrcia. Nao inoria quc scja
algo iransccndcnial; sc nao surgc ouira coisa,
odc lasiar alguna iniciaiiva arliiraria
suficicnic ara novcr un ouco as coisas c
dcscriar.
Ouiras vczcs c ncccssario dcicr-sc, roncr a
cadcia dc acs c rcacs conulsivas. Aclarar o
anlicnic, criar un cqucno csao livrc da
cacofonia do csciaculo. Quasc iodos fazcn isio
cn alguna ncdida, or sinlcs auiodcfcsa
sicologica insiiniiva, raiicando alguna forna
dc ncdiiaao, conroncicndo-sc criodicancnic
cn alguna aiividadc quc scrvc cfciivancnic ao
ncsno roosiio (iralalIar no jardin, asscar,
cscar}, ou dcicr-sc ara rcsirar un ouco cn
ncio a sua roiina quoiidiana, voliando or un
noncnio ao ccniro iranquilo". Scn ial csao c
difcil icr una crscciiva sadia solrc o nundo,
ou ncsno conscrvar o rorio juzo.
Un dos nciodos nais uicis quc cnconirci foi
cscrcvcr. O lcncficio c cn aric sicologico
(alguns rollcnas crdcn scu odcr solrc nos
ao ordcnar-sc dc nodo quc odcnos vc-los nais
41
oljciivancnic}, cn aric cla qucsiao da
organizaao dc nossos cnsancnios ara vcr os
difcrcnics faiorcs c ocs nais clarancnic. s
vczcs nanicnos nocs inconsisicnics scn
cIcgar a ionar conscicncia das coniradics aic
quc icnianos colocar cssas coisas no acl.
s vczcs icnIo sido criiicado or cagcrar na
inoriancia das coisas cscriias. FcconIco,
assin, quc nuiios assunios odcn scr iraiados
dc nodo nais dircio. Inclusivc as acs nao
vcrlais rcqucrcn nornalncnic quc sc cnsc, quc
sc falc c quc sc cscrcva accrca dclas ara lcva-las
a calo, conunica-las, dclaic-las c corrigi-las
cficazncnic.
(Dc qualqucr forna, nao rcicndo ocuar-nc
dc iodos os assunios; acnas alordo alguns
onios accrca dos quais sinio quc icnIo algo a
dizcr. Sc acIa quc csqucci dc assar algo
inorianic, orquc vocc ncsno nao faz isso?}
Intervenes crticas
Escrcvcr ic crniic dcscnvolvcr idcias cn icu
rorio riino, scn sc rcocuar con iua
Ialilidadc oraioria ou ncdo do ullico. Podcs
crcssar una idcia dc una vcz or iodas cn vcz
dc icr quc rccii-la consianicncnic. Sc c
ncccssaria a discriao, un icio odc scr lanado
anoninancnic. As cssoas odcn lc-lo cn scu
rorio riino, arar c cnsar solrc clc, voliar
42
airas c rcvisar onios csccficos, rcroduzi-lo,
adaia-lo, rcconcnda-lo a ouiros, cic. O discurso
falado odc gcrar una rcaao nais raida c
rccisa, nas odc ianlcn discrsar iua cncrgia,
ic incdir dc sc conccnirar c dc cccuiar iuas
idcias. Aquclcs quc sao cscravos da ncsna roiina
quc ic cscraviza icndcn a rcsisiir a icus csforos
or cscaar orquc icu ciio dcsafiaria a
assividadc dclcs.
s vczcs o nclIor quc odcs fazcr ara
rovocar nclIor csias cssoas c sinlcsncnic
dcia-las ara iraz c scguir icu rorio caninIo.
Ao vcr icu rogrcsso, algunas dclas dirao. Ei,
cscrc-nc!". Ou iransfcrir o dialogo a un lano
difcrcnic. Una caria fora ianio qucn a cscrcvc
cono qucn a rccclc a dcscnvolvcr suas idcias
nais clarancnic. As coias nas naos dc ouiras
cssoas cnvolvidas odcn avivar a discussao.
Una caria alcria odc airair o inicrcssc dc nais
gcnic.
Sc sc conscguc criar una rcaao cn cadcia
na qual cada vcz nais gcnic lc icu icio orquc
vc quc ouiros csiao lcndo c o discuicn
acaloradancnic ja nao scra ossvcl ara
ningucn fingir quc nao icn conscicncia dos
icnas quc csiao circulando. (1}
SuonIanos, or ccnlo, quc criiicas a un
gruo or scr Iicrarquico, or crniiir quc un
43
ldcr icnIa odcr solrc ouiros ncnlros (ou
scguidorcs ou fas}. Una convcrsa rivada con
un dos ncnlros odc sinlcsncnic rcsuliar cn
una scric dc rcacs dcfcnsivas coniradiiorias
conira as quais c inuiil arguncniar. (Nao, clc
nao c rcalncnic nosso ldcr, c sc for, nao c
auioriiario, c alcn disso, quc dirciio icns iu dc
criiicar?"} Mas una criica ullica olriga a iirar
cssas coniradics c c as cssoas dianic dc un
fogo cruzado. Enquanio un ncnlro ncga quc o
gruo scja Iicrarquico, un scgundo odc adniiir
quc c Iicrarquico c icniar jusiificar isio
airiluindo ao ldcr una crsicacia sucrior. Isio
odc fazcr cnsar cn un icrcciro ncnlro.
A rincio, nolcsiados or icrcs criurlado
sua cqucna c cnoda icriulia, c rovavcl quc o
gruo ccrrc filciras cn dcrrcdor do ldcr c
dcnuncic iua ncgaiividadc" ou arrogancia
cliiisia". Mas sc iua inicrvcnao for
suficicnicncnic aguda odc calar fundo c icr un
foric inacio. O ldcr icn quc ionar cuidado
osio quc iodos csiao nais scnsvcis a qualqucr
coisa quc ossa arcccr confirnar iua criica.
Para dcnosirar quao injusio iu csiavas, odc scr
quc os ncnlros insisian cn una naior
dcnocraiizaao. E inclusivc sc o gruo ariicular
sc nosira incrncavcl nudana, scu ccnlo
odc scrvir cono liao ara un ullico nais
anlo. Ouiras cssoas quc nao csicjan
conronciidas c quc, scn iua criica, Iavcrian
44
conciido ialvcz crros sinilarcs odcn vcr nais
facilncnic a criincncia dc iua criica orquc icn
ncnos invcsiidura cnocional no gruo.
Nornalncnic c nais cfciivo criiicar
insiiiuics c idcologias quc aiacar aos indivduos
quc sc cnconiran sinlcsncnic cnvolvidos con
clas nao acnas orquc a naquina c nais
inorianic quc suas arics novcis, nas orquc
csic cnfoquc faz nais scniido ara os indivduos
na Iora dc salvar a cara dissociando-sc clcs
ncsnos da naquina.
Mas or nais dilonaiico quc scjas, quasc
ioda criica significaiiva scja cla qual for
rovocara rovavclncnic rcacs dcfcnsivas
irracionais, quc vao dcsdc aiaqucs cssoais aic
invocacs dc una ou ouira idcologia da noda
ara dcnonsirar a inossililidadc dc qualqucr
considcraao racional dos rollcnas sociais. A
razao c dcnunciada cono fria c alsiraia clos
dcnagogos quc acIan nais facil jogar con o
scniincnio das cssoas; a icoria c dcrcciada cn
nonc da raiica.
Teoria versus ideologia
Tcorizar c sinlcsncnic iraiar dc cnicndcr o
quc fazcnos. Todos sonos icoricos ao discuiir
Ioncsiancnic solrc o quc succdc, disiinguir
cnirc o significanic c o irrclcvanic, cncirar as
clicacs falsas, rcconIcccr o quc foi cficaz c o
45
quc nao foi, considcrar cono algo odc scr fciio
nclIor da roina vcz. A icoria radical c
sinlcsncnic falar ou cscrcvcr a una grandc
quaniidadc dc cssoas solrc icnas nais gcrais
cn icrnos nais alsiraios (ou scja, nais
anlancnic alicavcis}. Inclusivc aquclcs quc
dizcn rccIaar a icoria icorizan sinlcsncnic
o fazcn nais inconscicnic c caricIosancnic, c
orianio dc nodo nais inrcciso.
A icoria scn casos ariicularcs c vazia, nas
os casos ariicularcs scn a icoria sao ccgos. A
raiica rova a icoria, nas a icoria ianlcn
insira raiicas novas.
A icoria radical nao icn nada quc rcsciiar
ncn nada quc crdcr. Criiica a si ncsna cono
iudo o nais. Nao c una douirina quc dcva scr
acciia cla fc, nas una icniaiiva gcncralizada
quc as cssoas dcvcn rovar c fazcr consianics
corrccs or si ncsnas, una sinlificaao
raiica indiscnsavcl ara iraiar con as
conlcidadcs da rcalidadc.
Mas con o cuidado dc quc nao scja una
sinlificaao cccssiva. Toda icoria odc
iransfornar-sc cn idcologia, cIcgar a scr rgida
cono un dogna, scr dcsviada ara fins
Iicrarquicos. Una idcologia sofisiicada odc scr
rclaiivancnic scgura cn ccrios asccios; o quc a
difcrcncia da icoria c quc carccc dc una rclaao
46
dinanica con a raiica. Na icoria iu icns idcias;
na idcologia as idcias icn a ii. Dusca a
sinlicidadc, c dcsconfia dcla".
Evitar falsas opes e elucidar as verdadeiras
Tcnos dc cncarar o faio dc quc nao Ia
iruqucs scguros, dc quc ncnIuna iaiica radical c
invariavclncnic aroriada. Algo quc c
colciivancnic ossvcl duranic una rcvolia odc
nao scr una oao scnsaia ara un indivduo
isolado. En ccrias siiuacs urgcnics odc scr
ncccssario inciiar as cssoas a lcvar a calo
alguna aao csccfica; nas na naioria dos casos
o quc nais convcn c sinlcsncnic clucidar os
faiorcs rclcvanics quc as cssoas dcvcn lcvar cn
conia ao ionar suas rorias dcciscs (Sc nc
aircvo a dar aqui ocasionalncnic alguns
consclIos dircios, c or convcnicncia dc
crcssao. Fazcr isso ou aquilo" dcvc scr
cnicndido cono En algunas circunsiancias
fazcr ial coisa odc scr una loa idcia"}.
Una analisc social nao ncccssiia scr grandc c
dcialIada. Sinlcsncnic divida cn un ou dois
onios" (indicando as icndcncias coniradiiorias
dcniro dc un dcicrninado fcnncno, gruo, ou
idcologia} ou agruc os dois dcniro dc un"
(rcvclar un asccio conun cnirc duas cniidadcs
aarcnicncnic disiinias} odc scr uiil,
csccialncnic sc sc conunica aos dirciancnic
cnvolvidos. O accsso a una infornaao c nais
47
inorianic quc lcvaniar nuiios icnas; o quc faz
falia c alrir o caninIo cnirc o cccsso ara
rcvclar o csscncial. Fazcndo isso, ouiras cssoas,
inclusivc as lcn infornadas, scrao csiinuladas a
cfciuar invcsiigacs nais conlcias, caso
ncccssario.
Quando nos dcfronianos con dcicrninado
ioico, a rincira coisa a fazcr c dcicrninar sc
con cfciio c un sinlcs ioico. inossvcl lcvar
una discussao significanic solrc narisno",
violcncia", ou iccnologia" scn disiinguir os
divcrsos scniidos quc sc inclucn sol iais
ciiqucias.
Por ouiro lado, ianlcn odc scr uiil ionar
un icna anlancnic alsiraio c nosirar suas
icndcncias rcdoninanics, sc lcn quc iais iios
uros nao cisian rcalncnic. O anflcio SoIc u
nscu no nco cstudunt... dos siiuacionisias,
or ccnlo, cnuncra nordazncnic ioda soric
dc csiuidcz c rcicnscs do csiudanic".
Olviancnic ncn iodo csiudanic c culado dcsics
dcfciios, nas o csicrcoiio scrvc cono un
cnfoquc a ariir do qual organizar una criica
sisicnaiica das icndcncias gcrais. SullinIando
as qualidadcs quc a naioria dos csiudanics icn
cn conun, o anflcio ianlcn dcsafia quclcs
quc afirnan scr ccccs ara quc rovcn. O
ncsno sc alica criica do ro-siiu" cn A
ucdudcu csuo nu Intcnuconu dc Dclord c
48
Sanguinciii un dcsafianic dcsrczo aos
scguidorcs, ialvcz unico na Iisioria, dos
novincnios radicais.
Pca a iodos una oiniao accrca dc cada
dcialIc ara quc ossas visualizar a ioialidadc"
(Vancigcn}. Muiios icnas csiao iao carrcgados
cnocionalncnic quc qualqucr rcaao a clcs odc
lcvar ao cnaranIado das falsas ocs. O faio dc
quc dois lados csicjan cn confliio, or ccnlo,
nao significa quc dcvas aoiar alguna das arics.
Sc nao odcs fazcr nada accrca dc un rollcna
cn ariicular, c nclIor confcssar clarancnic csic
faio c assar ara ouiro assunio quc icnIa
ossililidadcs raiicas rcscnics.(2}
Sc ionas ariido cscolIcndo un nal ncnor,
adniia isso; nao auncnic a confusao urificando
iua cscolIa ou dcnonizando o ininigo. Sc icn
quc fazcr algo, analisc sol iodos os asccios. scja
advogado do dialo c ncuiralizc o dclrio olcnico
conulsivo caninando con calna os onios
forics da osiao oosia c os onios dclcis da
iua. Un crro nuiio conun. icr a coragcn dc
dcfcndcr as rorias osics; a qucsiao c icr a
coragcn dc utucu us rorias conviccs!"
(NicizscIc}.
Conlina a inodcsiia con a audacia. Fccorda
quc sc conscgucs rcalizar algo c solrc a lasc dos
csforos dc nuiios ouiros, nuiios dos quais icn
49
cnfrcniado Iorrorcs iais quc farian a ii c a nin
dcsalar cn sulnissao. Mas nao csqucas quc o
quc dizcs odc roduzir algun cfciio. dcniro dc
un nundo dc cscciadorcs acificados aic
ncsno a nais cqucna crcssao auinona
solrcssai.
Posio quc ja nao Ia ncnIun olsiaculo
naicrial ara inaugurar una socicdadc scn
classcs, o rollcna sc rcduz csscncialncnic a
una qucsiao dc conscicncia. o unico olsiaculo
rcal c quc as cssoas ignoran scu rorio odcr
colciivo. (A rcrcssao fsica c cfciiva conira as
ninorias radicais acnas na ncdida cn quc o
acondicionancnio social nanicn docil o rcsio da
oulaao}. Por conscguinic un clcncnio anlo
da raiica radical c o clcncnio ncgutuo. aiacar as
fornas divcrsas da falsa conscicncia quc
incdcn as cssoas dc dar-sc conia dc suas
oicncialidadcs osiiivas.
O estilo insurrecional
Tanio Mar cono os siiuacionisias icn sido
con frcqucncia dcnunciados dc nodo ignoranic
or cssa ncgaiividadc, orquc clcs sc
conccniraran rincialncnic no csclarccincnio
criico cviiando ronovcr qualqucr idcologia
osiiiva quc as cssoas udcsscn adcrir
assivancnic. Por Mar icr dcsiacado a forna
cono o caiialisno rcduz nossas vidas a un
rccicio cconnico, os aologisias idcalisias"
50
dcsic csiado dc coisas lIc acusan dc rcduzir a
vida a icnas cconnicos" cono sc a grandc
inoriancia do iralalIo dc Mar nao fossc
ajudar-nos a sucrar nossa cscravidao cconnica
ara quc nossos oicnciais criaiivos udcsscn
florcsccr. Aclar ara quc as cssoas
alandoncn suas iluscs solrc sua condiao c
aclar ara quc alandoncn una condiao quc
rcqucr iluscs... A criica arranca as florcs
inaginarias da risao nao ara quc o Ioncn
coniinuc suoriando cssa risao scn faniasia ou
consolaao, nas ara dcnolir a risao c rccolIcr
a flor vivcnic (Intoduuo u unu ctcu du osou
do dcto dc Hcgc}.
Ercssar accriadancnic un icna cIavc
con frcqucncia icn un cfciio
surrccndcnicncnic odcroso. Jogar luz solrc as
coisas faz con quc as cssoas alandoncn suas
cvasivas c ioncn osiao. Cono o dcsiro
aouguciro na falula iaosia quc nunca
ncccssiiava afiar a faca orquc scnrc coriava
clas junias, a olarizaao radical nais cfciiva
nao vcn dc roicsios csiridcnics, nas dc
sinlcsncnic rcvclar as diviscs quc cisicn,
clucidar as difcrcnics icndcncias, coniradics,
ocs. Muiio do inacio dos siiuacionisias
roccdc do faio dc quc ariicularan coisas quc a
naioria das cssoas ja Iavia ccrincniado, nas
nao cran caazcs dc crcssa-las ou icnian
51
fazc-lo aic quc o gclo fossc ronido. (Nossas
idcias csiao na ncnic dc iodos"}
Sc alguns icios siiuacionisias arcccn scn
cnlargo difccis ao rincio, c orquc sua
csiruiura dialciica vai conira a filra dc nosso
condicionancnio. Quando csic condicionancnio
sc ronc nao arcccn iao olscuros (foran a
origcn dc alguns dos grafiics nais oularcs dc
naio dc 68}. Muiios cscciadorcs acadcnicos
ficaran confusos iraiando dc rcsolvcr scn ciio
as varias dcscrics coniradiiorias" do
csciaculo cn A soccdudc do csctucuo
dciando cscaar dcfinics sinlisias cono,
cicniificancnic consisicnic"; nas qualqucr un
quc csicja conronciido con a conicsiaao dcsia
socicdadc conrovara quc un canc clalorado
dcsdc difcrcnics angulos, cono fcz Dclord, c
csclarcccdor c uiil, c fara iudo quc csiivcr ao scu
alcancc ara nao dcscrdiar una unica alavra
cn vulgaridadcs acadcnicas ou cn crcsscs
cscandalosas c inuicis.
O nciodo dialciico quc vai dc Hcgcl c Mar
aos siiuacionisias nao c una fornula nagica
ara roduzir una scric dc rcdics corrcias, c
una fcrrancnia ara arccndcr os roccssos
dinanicos da nudana social. Nos rccorda quc os
concciios sociais nao sao cicrnos; c quc conicn
suas rorias coniradics, inicragindo c
iransfornando-sc cnirc si, inclusivc cn scus
52
oosios; quc o quc c vcrdadciro c rogrcssisia cn
un conicio odc cIcgar a scr falso c rcgrcssivo
cn ouiro.(3}
Un icio dialciico odc rcqucrcr un csiudo
cuidadoso, una vcz quc cada nova lciiura c
oriadora dc novos dcscolrincnios. E ncsno
quc acnas influa dirciancnic cn ouca gcnic,
icndc a fazc-lo iao rofundancnic quc nuiios
dclcs acalan influindo cn ouiros da ncsna
forna, lcvando a una rcaao qualiiaiiva cn
cadcia. A linguagcn nao dialciica da roaganda
csqucrdisia c nais facil dc cnicndcr, nas
nornalncnic scu cfciio c sucrficial c cfcncro; ao
nao dclincar dcsafios, logo acala alorrcccndo os
cscciadorcs confusos solrc o quc foi cosio.
Cono dcscrcvc Dclord cn sua uliina
clcula, aquclcs quc acIan quc o quc dizcn c
dcnasiado difcil farian nclIor cular sua
roria ignorancia c assividadc, cular s
cscolas c socicdadc quc lIcs fcz dcsic nodo, do
quc quciar-sc dc sua roria olscuridadc. Qucn
nao icn suficicnic iniciaiiva ara rclcr icios
cruciais, fazcr una cqucna indagaao, ou una
cqucna ccrincniaao or si ncsno c
inrovavcl quc lcvc algo a calo scn scr ninado
clos dcnais.
* * *
Cine radical
53
Dclord c raiicancnic a unica cssoa quc
faz un uso vcrdadcirancnic dialciico c
aniicsciacular do cincna. Enlora nuiios
rcalizadorcs diios radicais alaudan o
disianciancnio" lrccIiiano, ou scja, cuiucar os
cscciadorcs ara quc cnscn c aiucn or si
rorios, cn vcz dc alsorvc-los cn una
idcniificaao assiva con o Icroi ou a irana a
naioria das clculas radicais sc dirigc
audicncia cono sc cla fossc conosia or un
lando dc inlccis. O arvo roiagonisia
gradualncnic dcscolrc a orcssao" c sc
radicaliza" ao onio dc sc alisiar cono un
fcrvoroso ariidario do rogrcssisno" oliico ou
cono un niliianic lcal a algun gruo
csqucrdisia lurocraiico. O nais disianic quc
conscgucn cIcgar sc liniia a algunas irucagcns
cincnaiograficas quc crniicn ao cscciador
cnsar. AI, un ioquc lrccIiiano! Cono csic
rcalizador c inicligcnic! Sou nuiio cscrio
crcclcndo iais suiilczas!" A rcalidadc, c quc a
ncnsagcn radical c nornalncnic iao lanal
quanio olvia ara qualqucr un quc fossc vcr ial
clcula cla rincira vcz; nas o cscciador icn
a graiificanic inrcssao dc quc ouiras cssoas
odcn sucrar scu nvcl dc conscicncia vcndo ial
filnc.
Sc o cscciador scnic alguna inquiciudc
accrca da qualidadc do quc csia consunindo,
logo c acalnado clos criicos, cuja rincial
54
funao c dcscolrir rofundos scniidos radicais
cn raiicancnic qualqucr filnc. Cono no conio
da roua nova do incrador, c inrovavcl algucn
adniiir nao icr conscicncia dcsics suosios
scniidos ianio quc lusca salcr dclcs icncndo scr
iaado dc ncnos sofisiicado quc o rcsio da
laicia.
Ccrios filncs odcn ajudar a cor alguna
condiao dcloravcl ou conunicar alguna noao
da scnsaao anic una siiuaao radical. Mas nao
c nuiio significaiivo arcscniar inagcns dc una
luia sc nao sc criiica ncn as inagcns ncn a luia.
Os cscciadorcs sc qucian s vczcs quando
dcicrninada clcula rciraia inadcquadancnic
alguna caicgoria social (. c. as nulIcrcs}. Isso
odc scr ccrio na ncdida cn quc a clcula
rcroduz ccrios csicrcoiios falsos; nas a
alicrnaiiva nornalncnic inlciia dc quc o
rcalizador dcvcria arcscniar inagcns dc
nulIcrcs luiando conira a orcssao" c na
naioria dos casos igualncnic falsa. As nulIcrcs
(cono os Ioncns ou qualqucr ouiro gruo
orinido} sao dc faio nornalncnic assivos c
sulnissos csic c rccisancnic o rollcna quc
icnos quc cncarar. Aicndcr auio-saiisfaao das
cssoas arcscniando csciaculos dc Icrosno
radical iriunfanic acnas rcfora csia cscravidao.
* * *
Opresso versus jogo
55
Confiar quc condics orcssivas radicalizcn
as cssoas c dcsaconsclIavcl; iora-las
inicncionalncnic ara acclcrar csic roccsso c
inacciiavcl. A rcrcssao cn cina dc alguns
rojcios radicais odc incidcnialncnic irazcr
iona o alsurdo da ordcn doninanic; nas iais
novincnios dcvcn scr dignos dc considcraao
or scu rorio valor crdcn sua crcdililidadc
sc sao ncros rcicios dcscnIados ara rovocar
a rcrcssao. Inclusivc nos ncios nais
rivilcgiados" quasc scnrc Ia rollcnas nais
quc suficicnics, c dcsncccssario agrcgar ouiros. O
inorianic c rcvclar o contustc cnirc as
rcscnics condics c as rcscnics
ossIdudcs, c iransniiir s cssoas un naior
acgo c un naior dcscjo cla vida rcal.
Os csqucrdisias con frcqucncia dao a
cnicndcr quc c ncccssario nuiia sinlificaao,
cagcro c rcciiao ara ncuiralizar ioda a
roaganda doninanic. Isio c cono dizcr quc un
locador quc ficou groguc or un gancIo dc
dirciia voliara lucidcz con un gancIo dc
csqucrda.
A conscicncia das cssoas nao auncnia"
quando a sculianos sol una avalancIc dc
Iisiorias dc Iorror, ncn sol una avalancIc dc
infornacs. A infornaao quc nao c criiicancnic
assinilada c uiilizada logo acala csquccida.
Tanio a saudc ncnial cono a fsica rcqucrcn un
56
cquillrio cnirc a alsorao c a uiilizaao das
infornacs rccclidas. s vczcs odc scr
ncccssario colocar cssoas conlaccnics dianic
dc alguna airocidadc or clcs dcsconIccida, nas
ncsno quando as nacIucanos inicriorncnic aic
rovocar nauscas, nornalncnic nao sc conscguc
ouira coisa scnao rovocar una fuga cn dircao
a csciaculos ncnos cIaios c dcrincnics.
Un dos rinciais noiivos quc nos incdc
conrccndcr nossa siiuaao c o csciaculo dc
aarcnic fclicidadc dc ouiras cssoas, quc nos faz
vcr nossa roria infclicidadc cono un un
vcrgonIoso sinal dc fracasso. Mas un csciaculo
onircscnic dc niscria ianlcn nos incdc dc vcr
nossos oicnciais osiiivos. A consianic difusao
dc idcias dcliranics c dc airocidadcs
nausclundas nos aralisa, nos convcric cn
cnicos aranoicos c conulsivos.
A csiridcnic roaganda csqucrdisia, ao fiar
sua aicnao solrc o insidioso c solrc o odioso
dos orcssorcs", alincnia con frcqucncia o
dclrio, aclando ara o lado nais norlido c
ncsquinIo do ovo. Sc nos liniianos a runinar
nalcs, sc crniiinos quc a cnfcrnidadc c a
fcaldadc dcsia socicdadc crvcria inclusivc nossa
rclcliao conira cla, csqucccnos or quc csianos
luiando c icrninanos crdcndo a roria
caacidadc dc anar, dc criar, dc dcsfruiar.
57
A nclIor aric radical" sc nanifcsia quando c
ao ncsno icno osiiiva c criica. Quando aiaca
a alicnaao da vida nodcrna, cla nos advcric
sinuliancancnic das oicncialidadcs ociicas
oculias dcniro dcla. Mais quc rcforar nossa
icndcncia cn cvocar a auioconaiao, csiinula
nossa rcsisicncia, nos crniic rir ianio dc nossos
rorios rollcnas quanio da csiuidcz das
foras da ordcn". Un lon ccnlo sao algunas
das vclIas cancs c iiradas cnicas da IWW
|Indusirial Worlcrs of iIc World, organizaao
anarcosindicalisia quc ainda cisic, nas quc icvc
scu noncnio nais inorianic cnirc 1910-1930
(N. do T.}|, sc lcn quc a idcologia da IWW
aiualncnic csicja un ianio quanio ranosa.
Ouiro ccnlo sao as irnicas cancs agridoccs
dc DrccIi c dc Wcill. A Iilaridadc dc O Ion
sodudo SucI c rovavclncnic un anidoio nais
cfciivo conira a gucrra do quc o ulirajc noral do
iico folIcio acifisia.
Nada aiingc ianio a auioridadc do quc
conduzi-la ao ridculo. O arguncnio nais cfciivo
conira un rcginc rcrcssivo nao c afirnar sua
naldadc, nas sua csiuidcz. Un lclo ccnlo
disso sao os roiagonisias da novcla dc Allcri
Cosscry, A uocncu c u Iuu, quc vivcn sol una
diiadura no Oricnic Mcdio. Elcs colrcn as
arcdcs da caiial con un sicr dc asccio
oficial quc glorifica o diiador dc un nodo iao
ridculo quc o olriga a sc dcniiir or vcrgonIa.
58
Enlora os zonladorcs dc Cosscry scjan
aoliicos c scu ciio dcnasiado loniio ara scr
infalvcl, nuiios icn uiilizado algunas arodias
sinilarcs con fins nais radicais (.c. o golc dc Li
I-CIc ncncionado cn PuIc Scccts agina 304,
Un gruo radical cn Hong-Kong"}. Nas
nanifcsiacs dos anos 70 na Iialia os ndios
Mcirooliianos (insirados ialvcz no rinciro
caiulo dc Suc und Huno dc Lcwis Carroll.
Mcnos ao! Mais inosios!"} oriavan cariazcs c
caniavan slogans cono Podcr aos CIcfcs!" c
Mais iralalIo! Mcnos salario!" Qualqucr un
rcconIccia a ironia, nas cra nais difcil rccIaa-
los con os Ialiiuais qualificaiivos.
O Iunor c un anidoio saudavcl conira iodo
iio dc oriodoia, ianio da csqucrda quanio da
dirciia. aliancnic coniagioso c nos inciia a nao
lcvar as coisas dcnasiadancnic a scrio. Mas
odc facilncnic vir a scr una ncra valvula dc
cscac, canalizando a insaiisfaao ara un
cloqucnic cinisno assivo. A socicdadc do
csciaculo arovciia as acs dcliranics conira
scus nais dcliranics asccios. Os sairicos icn
frcqucnicncnic una rclaao dc dccndcncia dc
anor c dc odio no quc diz rcsciio a scus
oljciivos; a arodia cIcga a nao disiinguir-sc
daquilo quc arodia, dando a inrcssao dc quc
iudo c igualncnic csiranIo, insignificanic c
dcscscranic.
59
En una socicdadc lascada na confusao c
susicniada ariificialncnic, a rincira iarcfa nao
c agrcgar nais confusao c ariificialisno. As
irrucs caoiicas nao gcran Ialiiualncnic
ouira coisa scnao irriiaao c anico, rcsuliando
cn quc as cssoas aoicn qualqucr ncdida quc o
govcrno ionc ara rcsiaurar a ordcn. Una
inicrvcnao radical odc arcccr a rincio
csiranIa c inconrccnsvcl; nas sc for lcvada a
calo con suficicnic lucidcz, as cssoas
roniancnic a cnicndcrao crfciiancnic.
O escndalo de Estrasburgo
Inaginc quc csias na Univcrsidadc dc
Esiraslurgo no incio do ano lciivo cn 1966-67,
cnirc csiudanics, rofcssorado c disiinios
convidados quc cniran no audiiorio ara ouvir o
discurso inaugural do rcsidcnic dc Caullc.
Enconiras un cqucno anflcio colocado cn
cada asscnio. Un rograna? Nao. Algo solrc a
niscria da vida csiudaniil". Alrcs o folIcio
ociosancnic c concas a lcr. Podcnos afirnar
scn grandc risco dc nos cquivocarnos, quc
dcois da olcia c do saccrdoic, o csiudanic c na
Frana o scr nais univcrsalncnic dcrcciado...".
OlIas ao dcrrcdor c vcs quc iodos os dcnais
ianlcn o csiao lcndo, con rcacs quc vao
dcsdc a crlcidadc c rcgozijo aic rcacs dc
cIoquc c Iorror. Qucn c o rcsonsavcl or isso?
O iiulo da agina rcvcla quc foi ullicado cla
60
Uniao dos Esiudanics dc Esiraslurgo, nas sc
rcfcrc ianlcn Inicrnacional Siiuacionisia",
qualqucr quc scja cla...
O quc iorna o cscandalo dc Esiraslurgo
difcrcnic dc ouiras gozacs csiudaniis, ou das
calriolas confusas c coniundcnics dc gruos
cono os yiics, foi sua forna cscandalosa quc
irazia consigo un conicudo igualncnic
cscandaloso. No noncnio cn quc os csiudanics
sc roclanaran cono o scior nais radical da
socicdadc, csic icio foi a unica coisa quc s as
coisas cn scu lugar. Mas as niscrias ariicularcs
dos csiudanics acnas csiavan ali or scrcn o
onio dc ariida; icios igualncnic duros odian
c dcvian scr cscriios solrc a niscria dc iodos os
dcnais scgncnios da socicdadc (rcfcrivclncnic
daquclcs quc a conIcccn a ariir dc dcniro}.
Algunas icniaiivas Iavian sido cfciuadas, dc
faio, nas ncnIuna sc aroinou ianio da
lucidcz c da cocrcncia cono cssc anflcio
siiuacionisia, iao conciso quanio conrccnsivo,
iao rovocaiivo quanio caio, cla sua
alordagcn nciodica dc una siiuaao csccfica
airavcs dc ranificacs cada vcz nais gcrais, con
o caiulo final arcscniando o rcsuno nais
conciso quc cisic do nodcrno rojcio
rcvolucionario. (Vcr SoIc u nscu du udu
cstudunt c o ariigo Nossos fins c nossos
nciodos no cscandalo dc Esiraslurgo cn I.S.
=ll.}
61
Os siiuacionisias nunca rcicndcran
rovocar sozinIos a rcvoluao dc naio dc 1968
cono foi diio, clcs rcdisscran o conicudo da
rcvolia, nas nao o dcsfccIo ncn o lugar. Mas
scn o cscandalo dc Esiraslurgo c a agiiaao
sulscqucnic do gruo Enragcs influcnciado cla
IS (da qual o lcn conIccido Movincnio 22 dc
naro foi acnas una iniiaao iardia c confusa}
a rcvolia nunca sc succdcria. Nao Iavia criscs
cconnicas ou govcrnancniais na Frana,
ncnIuna gucrra ou aniagonisno racial
dcscsialilizava o as, ncn ncnIuna ouira
qucsiao ariicular quc udcssc anunciar una
rcvolia cono a quc ocorrcu. Na Iialia c na
Inglaicrra csiavan cn narcIa luias ocrarias
nais radicais, na AlcnanIa luias csiudaniis
nais niliianics. No Jaao, novincnios
coniraculiurais nais anlos, cono ianlcn nos
EUA c nos Pascs Daios. Mas acnas na Frana
Iavia una crscciiva quc vinculava iodos ao
ncsno icno.
Inicrvcncs cuidadosancnic calculadas
cono o cscandalo dc Esiraslurgo dcvcn scr
cuidadosancnic difcrcnciadas nao acnas dc
dcsordcns confusionisias, nas ianlcn das
rcvclacs ncrancnic csciacularcs. Na ncdida
cn quc a criica social sc liniia a conicsiar csic
ou aquclc dcialIc, a rclaao csciaculo-
cscciador sc rcconsiiiui coniinuancnic. sc os
criicos conscgucn dcsacrcdiiar os ldcrcs
62
oliicos cisicnics, acalan nuiias vczcs sc
convcricndo cn novas csirclas (FalI Nadcr,
Noan CIonsly, cic.} quc alincnian scus
cscciadorcs nais conscicnics con un fluo
coninuo dc infornacs cscandalosas a rcsciio
das quais rarancnic fazcn qualqucr coisa. As
rcvclacs nais nodcradas conscgucn una
audicncia quc aoia csia ou aqucla facao do
odcr iniragovcrnancnial; as nais
scnsacionalisias alincnian a curiosidadc
norlida do ovo, inciiando-o a consunir nais
ariigos, iclcjornais c docudranas, fora os
inicrninavcis dclaics accrca das divcrsas icorias
da consiraao. cvidcnic quc a naior aric
dcsias icorias nao sao scnao rcflcos dcliranics
da falia dc scniido Iisiorico criico roduzida clo
csciaculo nodcrno, c icniaiivas dcscscradas dc
cnconirar algun scniido cocrcnic cn una
socicdadc cada vcz nais incocrcnic c alsurda.
En qualqucr caso, na ncdida cn quc as coisas
crnancccn no icrrcno do csciacular quasc nao
inoria sc algunas dcsias icorias csicjan ccrias.
uquccs quc ussun o du nu cxcctutuu dc quc
u ucontccc ugo ununIu nuncu uctuuo o
utuo.
Ccrias rcvclacs sao nais inicrcssanics nao
so or lcvaniar icnas significaiivos ao dclaic
ullico, nas ianlcn or airair nuiia gcnic ao
dclaic. Un ccnlo sinaiico foi o cscandalo dc
1963 dc Sics for Pcacc" na Inglaicrra, ondc
63
alguns dcsconIccidos anunciaran a localizaao
dc un rcfugio ainico sccrcio rcscrvado aos
ncnlros do govcrno. Quanio nais vccncnic a
ancaa do govcrno cn crscguir a qualqucr un
quc rcroduzissc csic scgrcdo dc csiado" quc ja
nao cra scgrcdo ara ningucn, nais alcgrc c
criaiiva cra a difusao or nilIarcs dc gruos c dc
indivduos (quc concaran ianlcn a dcscolrir c
a invadir nuiios ouiros rcfugios sccrcios}. Tanio
a csiuidcz do govcrno cono a loucura do
csciaculo da gucrra nuclcar ficaran cvidcnics
ara qualqucr cssoa, a csonianca rcaao cn
cadcia Iunana aoriou una nosira dc un
oicncial social nui difcrcnic.
* * *
A misria da poltica eleitoral
NcnIun goucno Icu dcsdc lSl4 suIu uo
odc u nuo sc cu uocncu. Cunouus,
succntcncntc ntcgcntc uu uc u
nconucncncu c o cgo quc sto ccscntuuu,
dctcnnou quc os goucnos conscuudocs
dcucun sc succddos cguuncntc o goucnos
Icus. Duntc dc unu csc ccononcu ou dc unu
gcuc, o uno scu dcnt c dcxu quc os Icus
csoucsscn o oIcnu. Isto cxcu o quc u
nuo utc du cgsuuo ccssuu uouudu
duuntc o csto do sccuo o uouudu o ccs".
Ccrald Drcnan, TIc SunsI LuIntI
64


O nclIor arguncnio a favor da oliica
clciioral radical foi clalorado or Eugcnc Dcls, o
ldcr socialisia ancricano quc cn 1920 olicvc
ccrca dc un nilIao dc voios ara a rcsidcncia
cnquanio crnanccia na risao or oor-sc I
Cucrra Mundial. Sc as cssoas nao icn
infornacs suficicnics ara salcr cn qucn
voiar, nao salcrao conira qucn disarar". Por
ouiro lado, os iralalIadorcs duranic a rcvoluao
alcna dc 1918-19 nao salian conira qucn
disarar caiancnic dcvido rcscna dos
ldcrcs socialisias" no govcrno iralalIando
consianicncnic ara rcrinir a rcvoluao.
A grosso nodo odcnos disiinguir cinco
graus dc govcrno".
(1} lilcrdadc irrcsiriia
(2} dcnocracia dircia
(3} dcnocracia dclcgada
(4} dcnocracia rcrcscniaiiva
(5} diiadura dc una ninoria
A rcscnic socicdadc oscila cnirc os onios
(4} c (5}, isio c, cnirc govcrno ninoriiario
65
dcclarado c govcrno ninoriiario disfarado,
anlos canuflados or una facIada sinlolica dc
dcnocracia. Una socicdadc lilcrada clininaria os
onios (4} c (5} c rogrcssivancnic rcduziria a
ncccssidadc dos onios (2} c (3}...
Nas dcnocracias rcrcscniaiivas as cssoas
aldican dc scu odcr ao clcgcr govcrnanics. A
laiaforna oliica dos candidaios sao liniiadas
a algunas vagas gcncralidadcs. Una vcz clciios,
Ia ouco conirolc solrc suas rcais dcciscs cn
ccnicnas dc assunios acsar da ossililidadc
dc rcdirccionancnio do voio das cssoas, alguns
anos dcois, ara ouiros oliicos rivais
igualncnic inconirolavcis. En suas cananIas,
os rcrcscnianics dccndcn das coniriluics c
dos sulornos dos ricos; sao sulordinados aos
donos dos ncios dc conunicaao dc nassa quc
dccidcn o quc vai c o quc nao vai scr divulgado
cla ndia; c clcs sao quasc iao ignoranics c
inoicnics quanio o ullico cn gcral, dando
nuiia inoriancia aos assunios quc sao
auiados clos lurocraias nao clciios c clas
agcncias sccrcias indccndcnics. Evcniualncnic,
diiadorcs dcclarados odcn scr dcosios, nas os
vcrdadciros govcrnanics nos rcgincs
dcnocraiicos", aqucla ninuscula ninoria quc
viriualncnic ossui c conirola iudo, nunca c
clciia ncn inicrna ncn cicrnancnic. A naioria
das cssoas ncn ncsno salc qucn clcs sao...
66
O aio dc voiar, or si so, dc una forna ou dc
ouira, c dcsiiiudo dc grandc significancia
(aquclcs quc fazcn un grandc alvoroo
rccusando-sc a voiar acnas rcvclan scu rorio
fciicIc}. O rollcna do voio c quc clc icndc a
fazcr con quc cssoas dcicn a aao a cargo dc
ouiras cssoas, iornando rcnoias as
ossililidadcs nais significanics. No final das
conias, as cssoas quc ionan alguna iniciaiiva
criaiiva (cnsc nos rinciros roicsios clos
dirciios civis} odcn alcanar un rcsuliado nais
cfciivo do quc colocar sua cncrgia na clciao dc
oliicos ncnos ruins. Na nclIor das Iioicscs,
os lcgisladorcs rarancnic fazcn nais do quc
aquilo quc foran forados a fazcr cla rcssao
dos novincnios oularcs. Un rcginc
conscrvador sol rcssao dc novincnios radicais
indccndcnics frcqucnicncnic conccdc nais quc
un rcginc lilcral quc salc quc odc coniar con
o aoio radical. Sc as cssoas invariavclncnic sc
rcuncn ara olicr o ncnos ruin, iudo o quc
qualqucr govcrnanic icn quc fazcr cn qualqucr
siiuaao quc ancacc scu odcr c clininar
qualqucr ancaa dc un nal naior.
Aic ncsno no caso raro quando un oliico
radical" icn una cIancc rcal dc ganIar una
clciao, iodos os icdiosos csforos dc cananIa
dc nilIarcs dc cssoas odcn rccniinancnic
virar cn nada dianic dc algun cscandalo irivial
dcscolcrio cn sua vida cssoal, ou orquc clc
67
inadvcriidancnic dissc algo inicligcnic. Sc
conscguc cviiar csias arnadilIas, clc icndc a
cviiar assunios conirovcrsos icncndo dcsagradar
os clciiorcs indccisos. Sc finalncnic acala scndo
clciio, clc quasc nunca inlcncnia as rcfornas
quc roncicu, a nao scr, ialvcz, dcois dc anos
dc disuias c cnlaics con scus novos colcgas;
quc lIc da una loa dcscula ara sua rincial
rioridadc. fazcr os acordos ncccssarios ara quc
sc nanicnIa indcfinidancnic no odcr. Na lida
con os ricos c odcrosos, clc dcscnvolvc novos
inicrcsscs c gosios clos quais clc sc jusiifica
dizcndo quc ncrccc cssas coisas ara sc
rccucrar dos anos quc dcdicou iralalIando cla
causa. Pior dc iudo, sc clc cvcniualncnic
conscguc assar algunas ncdidas rogrcssivas",
csic ccccional c nornalncnic irivial succsso c
colocado cono una rova dc quc as oliicas
clciiorais sao dignas dc confiana, airaindo nuiio
nais cssoas quc irao dcscrdiar suas cncrgias
nas fuiuras cananIas dcsic iio.
Una das icIacs dc naio dc 1968 ilusira
lcn cssc asccio, sulncicr-sc a un cIcfc c
doloroso; cscolIcr un cIcfc c csiuido!"
Os rcfcrcndos solrc icnas csccficos sao
ncnos susccivcis rccaricdadc dos
crsonalisnos; nas os rcsuliados nao sao con
frcqucncia nclIorcs orquc os icnas icndcn a
scr colocados dc nodo sinlisia, c qualqucr
68
rojcio dc lci quc ancacc os inicrcsscs dos
odcrosos nornalncnic acala dcrroiado cla
influcncia do dinIciro c dos ncios dc
conunicaao.
s vczcs as clcics locais ofcrcccn s
cssoas una ooriunidadc nais rcalisia dc
influcnciar as oliicas c nanicr sol vigilancia os
candidaios clciios. Mas ncn ncsno as
conunidadcs nais conscicnics csiao inuncs
dcicrioraao do rcsio do nundo. Sc una cidadc
conscguc rcscrvar caracicrsiicas anlicniais ou
culiurais dcscjavcis, csias ncsnas vaniagcns a
siiuan sol una crcsccnic rcssao cconnica. O
faio dc sc dar rcfcrcncia aos valorcs Iunanos
cn dcirincnio aos valorcs dc roricdadc causa
no final das conias cnorncs incrcncnios aos
uliinos (nuiia gcnic vai qucrcr invcricr cssa
siiuaao ou nudar-sc dali}. Ccdo ou iardc o
incrcncnio dos valorcs dc roricdadc sc
solrcc aos valorcs Iunanos. as oliicas locais
acalan anuladas or cscalcs sucriorcs ou
clos govcrnos nacionais ou rcgionais, cIcga
nuiio dinIciro dc fora ara influir nas clcics
nuniciais, os oliicos nuniciais sao
sulornados, os lairros rcsidcnciais sao
dcnolidos ara dar lugar a arranIa-ccus c
auioisias, a rcnialilidadc solc
vcriiginosancnic, as classcs nais olrcs sao
culsas (inclusivc os divcrsos gruos cinicos c
ariisias locnios quc aninavan c conunIan o
69
asccio original da cidadc}, c iudo o quc rcsia da
aniiga conunidadc sao alguns lugarcs scarados
dc inicrcssc Iisiorico" ara o consuno dos
iurisias.
* * *
Reformas e instituies alternativas
Nao olsianic, aiuar localncnic" odc scr un
lon onio dc ariida. Qucn scnic quc a siiuaao
glolal c dcscscradora ou inconrccnsvcl odc
luscar scn cnlargo una ooriunidadc dc afciar
algun assunio local csccfico. Associacs dc
noradorcs, coocraiivas, ccniros dc infornaao,
gruos dc csiudo, cscolas alicrnaiivas, clnicas
graiuiias dc saudc, icairos conunais, criodicos
dc lairro, cnissoras dc radio c iclcvisao dc
accsso ullico c nuiios ouiros iios dc
insiiiuics alicrnaiivas sao valiosas cn si
ncsnas, c sc sao suficicnicncnic ariiciaiivas
odcn conduzir a novincnios nais anlos.
Mcsno quc nao durcn nuiio, aorian un
icrrcno icnoral da ccrincniaao radical.
Mas scnrc dcniro dc alguns liniics. O
caiialisno foi caaz dc dcscnvolvcr-sc
gradualncnic dcniro da socicdadc fcudal, no
noncnio cn quc a rcvoluao caiialisia sc dcsfcz
dos uliinos vcsigios do fcudalisno, a naioria
dos nccanisnos da nova ordcn lurgucsa
csiavan ja firncncnic asscniados. Una
70
rcvoluao aniicaiialisia, clo conirario, nao odc
rcalncnic consiruir sua nova socicdadc solrc a
arnaao da vclIa". O caiialisno c nuiio nais
flcvcl c onicnciranic do quc cra o fcudalisno, c
icndc a cooiar qualqucr organizaao oosiiora.
Os icoricos radicais do scculo XIX odian
iodavia vcr suficicnics rcsduos solrcvivcnics das
fornas conunais iradicionais ara suor quc,
una vcz consunada a clininaao da csiruiura
cloradora, odcrian rcvivcr c anliar-sc ara
fornar os aliccrccs dc una nova socicdadc. Mas a
cnciraao glolal do caiialisno csciacular no
rcscnic scculo dcsiruiu quasc iodas as fornas
dc conirolc oular c dc inicraao Iunana
dircia. Inclusivc os csforos nais nodcrnos da
coniraculiura dos anos scsscnia foran Ia nuiio
inicgrados clo sisicna. As coocraiivas, os
grcnios, as granjas dc alincnios organicos c
ouiras cnrcsas narginais odcn roduzir lcns
dc nclIor qualidadc sol as nclIorcs condics
lalorais, nas csscs lcncfcios iodavia icn quc
funcionar cono ncrcadorias no ncrcado. As
oucas cnrcsas aforiunadas icndcn a
dcscnvolvcr-sc no concrcio ordinario, nos quais
os ncnlros fundadorcs assuncn gradualncnic
un siaius dc roriciarios ou dc dirciorcs dianic
dos novos iralalIadorcs, cnvolvcndo-sc con iodo
iio dc assunios lurocraiicos c concrciais
roiinciros quc nada icn quc vcr con rcarar o
icrrcno ara una nova socicdadc".
71
Quanio nais dura una insiiiuiao
alicrnaiiva, nais cla icndc a crdcr scu caraicr
voluniario, ccrincnial, dcsinicrcssado. Scus
assalariados crnancnics dcscnvolvcn un
inicrcssc cssoal na nanuicnao do siaius quo c
cviian qucsics conirovcrsas icncndo ofcndcr
scus ariidarios ou crdcr scus fundos dc
govcrno ou das fundacs. As insiiiuics
alicrnaiivas ianlcn icndcn a cigir
dcnasiadancnic o ja liniiado icno livrc das
cssoas, discrsando, suliraindo cncrgia c
inaginaao no confronio dc icnas nais gcrais.
Dcois dc un lrcvc crodo a ariiciaao acala
csquccida c alandonada, dciando o iralalIo aos
iios scrviais ou aos csqucrdisias quc icnian
dar un lon ccnlo idcologico. Podc soar loniio
ouvir falar dc associacs dc noradorcs, cic., nas
a ncnos quc succda una cncrgcncia local odc
scr ustdoso agucniar rcunics inicrninavcis
ara cscuiar as rcclanacs dc icus vizinIos, ou
ariiciar dc assunios quc rcalncnic nao ic
inicrcssan.
En nonc do rcalisno, os rcfornisias sc
liniian a crscguir oljciivos facivcis", nas
ncsno quando conscgucn algo, clc c
nornalncnic ncuiralizado or algun
dcscnvolvincnio cn ouiro nvcl. Isio nao significa
quc as rcfornas scjan irrclcvanics, sao
sinlcsncnic insuficicnics. Tcnos quc coniinuar
rcsisiindo aos nalcs ariicularcs, nas icnos
72
ianlcn quc rcconIcccr quc cnquanio nao
dcrnos un fin ao rorio sisicna clc coniinuara
gcrando ouiros novos rollcnas. Suor quc una
scric dc rcfornas rcsuliarao finalncnic cn una
nudana qualiiaiiva c cono cnsar quc odcnos
cIcgar a airavcssar un alisno dc dcz nciros
con una scric dc ulinIos.
Ccralncnic c assunido quc cono a rcvoluao
inlica cn una nudana lcn naior quc
rcfornas, dcvc scr nais difcil lcva-la a calo. A
grosso nodo, odc scr na rcalidadc nais facil,
orquc dc un golc clinina nuiias cqucnas
conlicacs c rovoca un cniusiasno nuiio
naior. En ccria ncdida cIcga a scr nais raiico
concar do zcro do quc rccucrar una csiruiura
aodrccida.
Enircianio, aic quc una siiuaao
rcvolucionaria nos caaciic ara scrnos
vcrdadcirancnic consiruiivos, o nclIor quc
odcnos fazcr c scr cutuuncntc ncgutuos
nos conccnirarnos no csclarccincnio criico,
dciando quc as cssoas crsigan qualqucr
oljciivo ossvcl quc ossa inicrcssar-lIcs, nas
scn a ilusao dc quc una socicdadc nova sc
consiroi" ncdianic a gradual acunulaao dc iais
rojcios.
Os rojcios urancnic ncgaiivos (.c.
aloliao das lcis conira o uso dc drogas, sco
73
conscnsual c ouiros crincs scn viinas} icn a
vaniagcn da sinlicidadc. lcncfician quasc a
iodos (cccio a csia dula sinlioiica, o crinc
organizado c a indusiria dc conirolc do crinc} c
rcqucrcn ouco iralalIo, sc c quc icn algun,
ara scrcn ciiosos. Mas or ouiro lado, nao
aorian una grandc ooriunidadc dc
ariiciaao criaiiva.
Os nclIorcs rojcios sao aquclcs quc sao
valiosos or si ncsnos na ncdida cn quc conicn
un dcsafio inlciio a algun asccio
fundancnial do sisicna; rojcios quc crniicn
s cssoas ariiciar cn icnas airacnics dc
acordo con scu grau dc inicrcssc, cnquanio
icndcn a alrir caninIo a ossililidadcs nais
radicais.
Mcnos inicrcssanics, sc lcn quc uicis, sao
as dcnandas or nclIorcs condics ou dirciios
nais igualiiarios. Enlora iais rojcios nao scjan
cn si ncsnos nui ariiciaiivos odcn clininar
incdincnios ariiciaao.
As ncnos dcscjavcis sao as ncras luias dc
sona zcro, ondc o ganIo dc un gruo c a crda
dc ouiro.
En uliina analisc a qucsiao nao c dizcr s
cssoas o quc clas dcvcn fazcr, nas fazc-las icr
conscicncia daquilo quc csiao fazcndo. Sc
ronovcn algun assunio ara rccruiar gcnic, c
74
aroriado rcvclar scus noiivos naniulaiivos.
Sc crccn quc csiao coniriluindo ara un canlio
radical, odc scr uiil nosirar-lIcs cono sua
aiividadc csia rcalncnic rcforando o sisicna dc
alguna forna. Mas sc csiao rcalncnic
inicrcssados no rojcio clo rojcio, quc
coniinucn!
Mcsno sc csianos cn dcsacordo con suas
rioridadcs (colcia dc fundos ara a ocra, or
ccnlo, cnquanio a rua csia cIcia dc gcnic scn
icio} dcvcranos nos guardar dc qualqucr
csiraicgia quc ncrancnic invoquc a
culalilidadc das cssoas, nao so orquc iais
invocacs ccrccn gcralncnic un cfciio
ncgaiivo nas orquc ial noralisno rcrinc
saudavcis asiracs osiiivas. Alsicr-sc dc
cnfrcniar assunios dc qualidadc dc vida" orquc
o sisicna coniinua csialclcccndo qucsics dc
solrcvivcncia c sulncicr-sc a una cIaniagcn
quc ja nao icn ncnIuna jusiificaao. O fcijao c
o sonIo" ja nao sao nuiuancnic ccludcnics.(4}
Os rojcios dc qualidadc dc vida" sao con
frcqucncia dc faio nais insiradorcs quc
dcnandas oliicas c cconnicas roiinciras
orquc dcscrian nas cssoas crscciivas nais
ricas. Os livros dc Paul Coodnan sao lcnos dc
ccnlos inaginaiivos c nuiio divcriidos. Mcsno
quc suas roosias scjan rcfornisias", o sao dc
una forna iao viva c rovocaiiva quc aorian
75
un csiinulanic conirasic con a scrvil osiura
dcfcnsiva da naioria dos rcfornisias dc Iojc, quc
sc liniian a rcagir agcnda dos rcacionarios
dizcndo. Esianos dc acordo no quc c csscncial.
criar cnrcgo, luiar conira o crinc, dcfcndcr
nossa airia con cncrgia; nas os nciodos
nodcrados conscgucn isio nclIor quc as
roosias circnisias dos conscrvadorcs".
Sc iudo scguc igual, faz nais scniido
conccnirar nossa cncrgia cn icnas quc nao
rccclcn a aicnao ullica; c nclIor iralalIar
con rojcios quc odcn scr cccuiados lina c
dirciancnic or scus rorios inicrcssados do
quc airavcs dc agcncias govcrnancniais. Mcsno
quc iais conronissos nao arcan dcnasiado
scrios, crian un nal rcccdcnic. A dccndcncia
dianic do csiado quasc scnrc sc volia conira
algo (conisscs dcsignadas ara surinir a
corruao lurocraiica scnrc acala sc
dcsdolrando cn novas lurocracias corruias;
lcis dcscnIadas ara dcslaraiar gruos
rcacionarios arnados icrninan scndo uiilizadas
rincialncnic ara crscguir gruos radicais
dcsarnados}.
O sisicna rcfcrc naiar dois assaros con
un unico iiro do quc acciiar scus ooncnics
ofcrcccr solucs consiruiivas" a suas rorias
criscs. Dc faio ncccssiia una ccria oosiao ara
dar conia dos rollcnas, forar a racionalizaao,
76
ccrciiar scus insiruncnios dc conirolc c
cnconirar dcsculas ara inor novas fornas dc
conirolc. Mcdidas dc cncrgcncia sao
incrcciivclncnic convcriidas cn
roccdincnios nornais, dc igual forna
rcgulancniacs quc nornalncnic odcrian scr
conicsiadas sao iniroduzidas cn siiuacs dc
anico. A lcnia c consianic dcsiruiao da
crsonalidadc Iunana or iodas as insiiiuics
da socicdadc alicnada, da cscola falrica, da
roaganda ao urlanisno, aarcccn cono
nornais quando o csciaculo cnfoca
olscssivancnic crincs individuais scnsacionais,
naniulando cssoas aic a Iisicria cn favor da
ordcn ullica.
Correo poltica, ou igualdade na alienao
A alicnaao, acina dc iudo, roscra quando
odc dcsviar a conicsiaao social ara disuias
or osics rivilcgiadas dcniro dcla.
Esia c una qucsiao ariicularncnic
csinIosa. Toda dcsigualdadc social ncccssiia scr
dcsafiada, nao so or scr injusia, nas orquc
cnquanio crnancccr odc scr uiilizada ara
dividir as cssoas. Lograr igualdadc na
cscravidao salarial ou ooriunidadcs iguais ara
cIcgar a scr lurocraia ou caiialisia acnas
consiiiui una viioria do caiialisno lurocraiico.
77
naiural c ncccssario quc as cssoas
dcfcndan scus rorios inicrcsscs; nas sc o
fazcn idcniificando-sc dcnasiado cclusivancnic
con algun gruo social ariicular icndcn a
crdcr dc visia a siiuaao nais gcral. Na ncdida
cn quc caicgorias cada vcz nais fragncniadas
clcjan or nigalIas dcsiinadas a cada una,
cacn cn jogos ncsquinIos dc culalilizaao
nuiua c a noao dc alolir a csiruiura Iicrarquica
c conlciancnic csquccida. Pcssoas quc scnrc
csiao disosias a dcnunciar dianic da nais lcvc
insinuaao dc csicrcoiios acalan
cniusiasnando-sc a onio dc agruar quasc iodo
nundo cnirc os orcssorcs", c cniao sc
crgunian orquc cnconiran rcacs iao forics
or ioda aric, inclusivc or gcnic conscicnic dc
quc icn ouco odcr rcal solrc suas rorias
vidas, c nuiio ncnos solrc a dos dcnais.
Fora os dcnagogos rcacionarios (alcgrcncnic
adoiados clos rogrcssisias" cono alvos faccis
ara o ridculo} os unicos rcalncnic lcncficiados
or csias disuias dc aniquilaao nuiua sao
aquclcs quc luian or osios lurocraiicos,
conccsscs do govcrno, vagas acadcnicas,
coniraios ulliciiarios, clicnics concrciais, ou
ariidos oliicos nas cocas dc vacas nagras.
Farcjar a incorrcao oliica" lIcs crniic
dcrrular rivais c criicos c rcforar suas rorias
osics cono csccialisia rcconIccido ou oria-
voz dc sua facao ariicular. Os divcrsos gruos
78
orinidos c quc sao suficicnicncnic csiuidos
ara acciiar iais oria-vozcs nao crcclcn a
nudana scnao dianic da scnsaao agridocc do
rcsscniincnio auiojusiificado c da ridcula
icrninologia oficial cvocada cla ncolingua dc
Orwcll.(5}
Ha una disiinao crucial, cnlora s vczcs
suiil, cnirc luiar conira os nalcs sociais c
uncntu-sc dclcs. Ningucn auncnia scu odcr
orquc c alcniado a rcfasiclar-sc cn scu rorio
viiinisno. A auiononia individual nao sc
dcscnvolvc rcfugiando-sc cn alguna idcniidadc
grual. Nao sc dcnonsira igualncnic inicligcncia
rccIaando o cnsancnio logico. Nao sc ronovc
o dialogo radical crscguindo cssoas quc nao sc
confornan con alguna oriodoia oliica, c
ncnos ainda luiando ara rcforar lcgalncnic ial
oriodoia.
Ncn sc faz Iisioria rccscrcvcndo-a. A vcrdadc
c quc ncccssiianos nos lilcriar do rcsciio
acriico ao assado c disccrnir ondc Iouvc
icrgivcrsaao. Mas icnos quc rcconIcccr quc
acsar dc nossa dcsarovaao dianic dos
rcjuzos c das injusiias do assado, c
inrovavcl quc icranos aiuado nclIor dianic
das ncsnas condics. Alicar os adrcs aiuais
rciroaiivancnic (corrigir a cada noncnio os
auiorcs do assado quc uiilizaran aniigas fornas
nasculinas convcncionais, ou qucrcr ccnsurar
79
HucIcIc Fnn orquc Hucl nao sc rcfcrc a
Jin cono una cssoa dc cor"} so rcfora a
ignorancia Iisiorica quc o csciaculo nodcrno
logra csiinular con ianio ciio.
Inconvenientes do moralismo e do extremismo simplista
Muiios dcsics alsurdos dcrivan da falsa
assunao dc quc scr radical inlica vivcr
confornc algun rincio" noral cono sc
ningucn udcssc agir acificancnic scn scr un
acifisia ioial, ou dcfcndcr a aloliao do
caiialisno scn dcsfazcr-sc dc iodo scu dinIciro.
A naioria das cssoas icn dcnasiado scniido
conun ara scguir rcalncnic csics idcais
sinlisias, nas sc scnicn con frcqucncia
vagancnic culados or nao fazc-lo. Esia
culalilidadc lIcs aralisa c lIcs faz nais
susccivcis cIaniagcn dos naniuladorcs
csqucrdisias (quc nos dizcn quc sc nao icnos a
coragcn dc nos sacrificar, dcvcnos aoiar
acriiicancnic aquclcs quc o fazcn}. Ou iraian dc
rcrinir sua cula dcncgrindo a ouiros quc
arcccn nais conronciidos. un iralalIador
nanual odc orgulIar-sc dc nao vcndcr-sc
ncnialncnic cono un rofcssor; quc quia sc
scnic sucrior a un ulliciiario; quc odc or
sua vcz ncnosrczar algucn quc iralalIa na
indusiria dc arnancnio.
Convcricr rollcnas sociais cn qucsics
norais cssoais disirai a aicnao dc sua soluao
80
oicncial. Tcniar nudar as condics sociais
ncdianic a caridadc c cono icniar clcvar o nvcl
do nar dcrranando caias dc agua no occano. Sc
algucn logra algun lcn ncdianic acs
alirusias, confiar nclas cono csiraicgia gcral c
fuiil orquc scnrc scrao a cccao. naiural
quc a naior aric das cssoas considcra anics
scus rorios inicrcsscs aos inicrcsscs dc scu
roino. Un dos ncriios dos siiuacionisias foi
Iavcr sucrado as invocacs csqucrdisias da
cula c do auio-sacrifcio dcsiacando quc a
rincira causa ara fazcr una rcvoluao sonos
nos ncsnos.
Ir ao ovo" ara scrvi-lo", organiza-lo",
radicaliza-lo" conduz nornalncnic
naniulaao c rcsulia con frcqucncia cn aaiia
ou Iosiilidadc. O ccnlo das acs
indccndcnics dos ouiros c un ncio dc
insiraao nais foric c saudavcl. Na ncdida cn
quc as cssoas concan a aiuar or si ncsnas
iornan-sc nais disosias a irocar ccricncias,
colalorar cn icrnos dc igualdadc c, caso
ncccssario, soliciiar assisicncia csccfica. E
quando ganIa sua roria lilcrdadc c nuiio nais
difcil voliar airas. Un dos grafiics dc naio dc 69
dizia. Nao csiou a scrvio do ovo (nuiio ncnos
dc scus cIanados ldcrcs} quc o ovo sc virc
sozinIo". Ouiro assinalava nais suciniancnic.
Nao nc lilcric Eu cuido disso".
81
Una criica ioial significa quc iudo c
qucsiionavcl, nao una oosiao a iudo. Os
radicais csqucccn isio con frcqucncia c cacn cn
una csiral dc oosics nuiuas ncdianic
afirnacs cada vcz nais circnisias, suondo
quc qualqucr conronisso cquivalc a vcndcr-sc,
quc iodo razcr cquivalc a cunlicidadc con o
sisicna. Fcalncnic, csiar a favor" ou conira"
alguna osiao oliica c lcn facil, c
nornalncnic iao scn scniido, cono csiar a favor
ou conira algun iinc dc fuiclol. Aquclcs quc
roclanan arroganicncnic sua ioial oosiao" a
iodo conronisso, ioda auioridadc, ioda
organizaao, ioda icoria, ioda iccnologia, cic.,
nornalncnic nao icn ncnIuna crscciiva
cuouconuu ncnIuna conccao raiica
solrc cono o sisicna rcscnic odc scr
dcrrulado ou cono odcria funcionar una
socicdadc os-rcvolucionaria. Alguns inclusivc
icnian jusiificar csia carcncia dcclarando quc
una sinlcs rcvoluao nunca odcria scr o
lasianic radical ara saiisfazcr sua cicrna
rclcldia oniologica.
Esia cnfasc do iudo ou nada odc
inrcssionar icnorariancnic alguns
cscciadorcs, nas scu cfciio uliino c
sinlcsncnic alorrcccr as cssoas. Ccdo ou
iardc as coniradics c Iiocrisias conduzcn ao
dcscncanio c rcsignaao. Ao rojciar solrc o
nundo suas rorias frusiracs, os circnisias
82
acalan concluindo quc ioda nudana radical c
scn cscrana c rcrinc a ccricncia ioial; ou
quia sc alicnan cn alguna osiao rcacionaria
igualncnic ncscia.
Inaginc sc iodo radical iivcssc quc scr un
Durruii. nclIor nos csqucccrnos dclc c nos
dcdicarnos a qucsics nais rcalizavcis. Mas scr
radical nao significa scr o nais circno. En scu
scniido original significa sinlcsncnic ir raiz. A
razao da ncccssidadc dc scr radical ara luiar
cla aloliao do caiialisno c do csiado nao
significa quc csic scja o oljciivo nais circno
quc sc ossa inaginar, significa quc cIcgou a scr
dcsgraadancnic cvidcnic quc ncnos quc isso
nao lasiara.
Tcnos quc dar-nos conia daquilo quc c
ncccssario c suficicnic; luscar rojcios quc
scjanos vcrdadcirancnic caazcs dc fazcr, quc
scjan facivcis dcniro dc una rolalilidadc
rcalisia. O quc assar disso c ar qucnic. Muiias
das iaiicas radicais nais vclIas c inclusivc nais
cfciivas dclaics, criicas, loicoics, grcvcs,
ocuacs, consclIos ocrarios logran
oularidadc rccisancnic orquc sao sinlcs,
rclaiivancnic scguras, anlancnic alicavcis, c
lasianic alcrias ara conduzir a ossililidadcs
nais anlas.
83
O circnisno sinlisia lusca naiuralncnic
scu conirasic nais circno. Sc iodos os
rollcnas odcn scr airiludos a una ncra
canarilIa sinisira dc fascisias ioiais" iudo o
nais arcccra conaraiiva c conforiavclncnic
rogrcssisia. A rcalidadc c quc as fornas aiuais
dc doninaao nodcrna sao nornalncnic lcn
suiis, rolifcran solias c scn oosiao.
Fiar a aicnao nos rcacionarios so os
rcfora, os faz arcccr nais odcrosos c
fascinanics. Nao inoria quc nossos ooncnics
nos ridicularizcn ou nos insulicn, ou ncsno nos
arcscnicn cono alIaos ou crininosos; o
csscncial c quc falcn dc nos, quc sc rcocucn
conosco" (Hiilcr}. FcicI dcsiacou quc insiruir as
cssoas ara quc odcicn a olcia so forialccc a
auioridadc da olcia c a invcsic dc un odcr
nsiico aos olIos dos olrcs c dcsvalidos. Os
forics sao odiados nas ianlcn icnidos,
invcjados c scguidos. Scniincnios dc ncdo c
invcja or aric dos 'dcsossuidos' clica una
aric do odcr dos rcacionarios oliicos. Un dos
rinciais oljciivos da luia racional cla
lilcrdadc c dcsarnar os rcacionarios condo o
caraicr ilusorio dc scu odcr" (Pcoc n TouIc.}
O rincial rollcna quc inlica cn
conronciincnio c nais raiico do quc noral. c
difcil aiacar algo quando nos ncsnos csianos
inlicados nclc. Criiicanos con cvasivas or
84
ncdo quc ouiros nos criiiqucn or sua vcz. Sc
iorna nais difcil concclcr grandcs idcias ou
aiuar con audacia.
Cono sc olscrvou con frcqucncia, nuiios
alcnacs conscniiran a orcssao nazi orquc cla
foi inlcncniada dc nancira lcn gradual c
csicvc a rincio dirigida rincialncnic conira
ninorias inoularcs (judcus, ciganos,
conunisias, Ionosscuais}; aic quc cIcgou ao
onio dc afciar a oulaao cono un iodo,
incaaciiada dc fazcr qualqucr coisa.
facil condcnar rciroscciivancnic aquclcs
quc caiiularan dianic do fascisno ou do
csialinisno, nas c rovavcl quc a naioria dc nos
nao faria difcrcnic sc csiivcssc no lugar dclcs. En
nossas iluscs, nos inianos cono un
crsonagcn dranaiico cnfrcniando una oao
lcn dcfinida dianic dc una audicncia quc a
valoriza, inaginanos quc nao icnos rollcna cn
lcvar a calo a dccisao corrcia. Mas as siiuacs
quc cncaranos na rcalidadc sao nornalncnic
nais conlcas c olscuras. Ncn scnrc c facil
salcr ondc fiar liniics.
Pois quc os ficnos cn ugun ugu, dcicnos
dc lado a rcocuaao cla cula, vcrgonIa c
auiojusiificaao, c ioncnos a ofcnsiva.
Vantagens da audcia
85
Esic csriio c lcn ilusirado or aquclcs
iralalIadorcs iialianos quc foran grcvc scn
fazcr rcivindicacs dc ncnIun iio. Tais grcvcs
nao acnas sao nais inicrcssanics quc as
ncgociacs usuais dos sindicaios lurocraiicos,
cono odcn inclusivc scr nais cfciivas. os
cIcfcs, scn salcr o quc fazcr, acalan nuiias
vczcs conccdcndo nuiio nais do quc o grcvisia sc
aircvcria rcivindicar. Esics odcn cniao dccidir
solrc scu scgundo asso scn icr sc
conronciido con nada.
Una rcaao dcfcnsiva conira csic ou aquclc
siniona social conscguc na nclIor das Iioicscs
iao soncnic alguna conccssao icnoraria solrc
o icna csccfico. A agiiaao agrcssiva quc
rccIaa o liniic ccrcc naior rcssao. Dianic dc
novincnios inrcvisvcis nui cicnsos, cono a
coniraculiura dos anos scsscnia ou a rcvolia dc
naio dc 68 novincnios quc cn iudo cn
duvida, gcrando conicsiacs auinonas cn
nuiias frcnics, ancaando csicndcr-sc or ioda a
socicdadc. Dcnasiado vasios ara scr
conirolados or ldcrcs cooiavcis os
doninadorcs sc rcciiian cn linar sua
inagcn, arovan rcfornas, auncnian os
salarios, lilcrian risionciros, dcclaran anisiias,
inician roccssos dc az qualqucr coisa con a
cscrana dc adianiar-sc ao novincnio c
rcsialclcccr scu conirolc. (A alsoluia
inconirolalilidadc da coniraculiura ancricana,
86
quc sc csicndcu inicnsancnic aic o rorio
ccrciio, jogou rovavclncnic un grandc acl,
ianio quc o novincnio anii-gucrra cliciiou
forar o fin da gucrra do Vicina}.
O lado quc iona a iniciaiiva dcfinc os icrnos
da luia. Na ncdida cn quc scguc inovando, rcicn
ianlcn o clcncnio surrcsa. A audacia c na
raiica un odcr criaiivo. Quando a audacia sc
dcfronia con a vacilaao ja icn una vaniagcn
significaiiva orquc o rorio csiado dc vacilaao
inlica una crda dc cquillrio. Acnas quando
a audacia sc dcfronia con una rcvisao cauia
fica cn dcsvaniagcn". (Clauscwiiz, SoIc u
gucu.} Mas a rcvisao cauia c nui rara cnirc
aquclcs quc conirolan csia socicdadc. A naior
aric dos roccssos dc ncrcaniilizaao,
csciacularizaao c Iicrarquizaao sao ccgos c
auionaiicos. ncrcadorcs, os ncios dc
conunicaao c os ldcrcs scgucn sinlcsncnic
suas icndcncias naiurais dc olicr dinIciro,
caiar audicncia ou rccruiar scguidorcs.
A socicdadc do csciaculo c con frcqucncia
viina dc suas rorias falsificacs. Posio quc
cada nvcl da lurocracia iraia or si ncsno dc
roicgcr-sc con csiaisiicas infladas, cada fonic
dc infornaao" solrcuja s ouiras con Iisiorias
nais scnsacionais, cada csiado sucra ouiro cn
concicncia, os dcariancnios govcrnancniais c
as conanIias rivadas cn cn raiica suas
87
rorias ocracs dc dcsinfornaao
indccndcnics (vcr caiulos 16 c 30 solrc os
Concntuos u soccdudc do csctucuo}, aic
ncsno os doninadorcs quc ccccionalncnic
vislunlran alguna lucidcz dificilncnic odcrao
avcriguar o quc c quc rcalncnic csia ocorrcndo.
Cono olscrva Dclord cn ouiro lugar do ncsno
livro. un csiado quc rcriniu scu rorio
conIccincnio Iisiorico ja nao nais odc
conduzir-sc csiraicgicancnic.
* * *
Vantagens e limites da no-violncia
Todu u Istu do ogcsso du Icdudc
Iununu nostu quc quuquc conccssuo, scu cu
quu o, nuscc du utu.... Sc nuo Iu utu nuo Iu
uuuno. Aquccs quc ocssun u Icdudc nus
uncntun u ugtuuo suo Ioncns quc quccn
coIc scn uu u tcu. uc quccn cIuuu scn
touocs c cunugos. uc quccn o occuno scn o
noncntc Iundo dc suus uguus. A utu odc sc
nou; odc sc scu; odc sc nou c scu uo
ncsno tcno, nus dcuc sc unu utu. O odc
nuo conccdc nudu scn quc sc Ic cun. Nuncu o
cz c nuncu o uu."
Frcdcricl Douglas


88
Qualqucr cssoa con algun conIccincnio dc
Iisioria icn a conscicncia dc quc as socicdadcs
nao nudan scn una rcsisicncia icnaz c
frcqucnicncnic sclvagcn a qucn csia no odcr.
Sc nossos anccsirais nao Iouvcsscn rccorrido a
violcnias rcvolias, nuiios daquclcs quc agora
viriuosancnic as dcloran ccriancnic scrian
scrvos ou cscravos.
O funcionancnio roiinciro dcsia socicdadc c
nuiio nais violcnio do quc qualqucr rcaao quc
viriualncnic vcnIa a ocorrcr conira cla. Inaginc
o cscandalo quc rovocaria un novincnio
radical quc cccuiassc 20.000 ooncnics; ois
csia c a csiinaiiva nnina do nuncro dc
crianas quc o sisicna rcscnic condcna noric
or inaniao a cudu du. Assin, as vacilacs c
conronissos crniicn quc csia violcncia
coniinuc cn narcIa indcfinidancnic, causando
cn uliina insiancia nilIarcs dc vczcs nais
sofrincnio quc una sinlcs c dccisiva rcvoluao.
Aforiunadancnic, una rcvoluao nodcrna,
gcnuinancnic najoriiaria, icria rclaiivancnic
ouca ncccssidadc dc violcncia cccio ara
ncuiralizar aquclcs clcncnios da ninoria
doninanic quc iraian dc nanicr violcniancnic
scu rorio odcr.
A violcncia cla violcncia c nao acnas
indcscjavcl, alcn dc gcrar anico (c dcsic nodo, a
89
naniulaao} ianlcn ronovc a organizaao
niliiarisia (orianio, a Iicrarquia}. Quanio nao-
violcncia cla inlica cn una organizaao nais
alcria c dcnocraiica; icndc a ronovcr a
scrcnidadc c a conaiao c ronc o ciclo
niscravcl do odio c da vingana.
Mas icnos quc cviiar fazcr da nao-violcncia
un fciicIc. A vclIa rclica, Cono sc odc
iralalIar cla az con nciodos violcnios?" nao
icn nais logica do quc dizcr a un Ioncn quc
csia sc afogando ara quc fiquc cn icrra firnc c
sc afasic da agua. Ao csforar-sc or rcsolvcr
nal cnicndidos" ncdianic o dialogo, os acifisias
csqucccn quc alguns rollcnas sc lascian cn
confliios dc inicrcsscs oljciivos. Os acifisias
icndcn a sulcsiinar a nalcia dos ininigos
cnquanio cagcran sua roria culalilidadc,
ccnsurando inclusivc scus rorios scniincnios
violcnios". A raiica dc dcclarar-sc" (conira a
gucrra, cic.}, quc odc arcccr una crcssao dc
auiononia cssoal, na rcalidadc rcduz o aiivisia
a un oljcio assivo, nais un cla az", quc
(cono un soldado} c scu coro na frcnic dc
laialIa ao ncsno icno cn quc aldica da
invcsiigaao ou da ccrincniaao cssoal.
Aquclc quc quiscr dcscariar una noao dc gucrra
cciianic c Icroica dcvc ir alcn dc una noao dc
az scrvil c niscravcl. Ao dcfinir scu oljciivo
cono solrcvivcncia, os aiivisias cla az icn
ouco a dizcr quclcs quc csiao fascinados cla
90
aniquilaao glolal rccisancnic orquc
adocccran or una vida quoiidiana rcduzida
ncra solrcvivcncia, dc nancira quc vccn a
gucrra nao nais cono una ancaa nas cono
una lilcriaao lcn-vinda dianic dc una vida
cIaia c aiolada cn una ansicdadc ncsquinIa.
Scniindo quc scu urisno nao rcsisic rova
da rcalidadc, os acifisias cosiunan nanicr una
ignorancia inicncional solrc as luias sociais do
assado c do rcscnic. Enlora con frcqucncia
scjan caazcs dc inicnsos csiudos c dc una
auiodiscilina csioica cn sua raiica csiriiual
cssoal. Aarcnicncnic crccn quc un
conIccincnio Iisiorico c csiraicgico ao nvcl do
Hcudc`s Dgcst scu suficicnic ara susicniar
suas iniciaiivas dc conronisso social". cono
algucn quc cscra cviiar a qucda dc una nala
clininando a lci da gravidadc, acIan nais
sinlcs inaginar una luia noral infindavcl
conira a colia," o odio," a ignorancia", a
iniolcrancia," do quc ancaar aquclas csiruiuras
sociais quc rcalncnic rcforan csscs nalcs. Sc
cvcniualncnic algucn insisic quc sc cnfrcnic
csias qucsics, sc qucian dc quc a conicsiaao
radical c un icrrcno nui csircssanic. Cono dc
faio o c, nas ial oljcao sc iorna csiranIa
quando vcn daquclcs cujas raiicas csiriiuais
afirnan iornar as cssoas caazcs dc cnfrcniar
os rollcnas con oljciividadc c cquaninidadc.
91
Ha un noncnio naravilIoso cn A cuIunu
do to Ton. Una ccria fanlia ajuda alguns
cscravos a cscaar ara o Canada, quando
aarccc un Ioncn do sul rocurando or
cscravos fugidos. Algucn lIc aonia una
cscocia c lIc diz, anigo, nao rccisanos dc sua
ajuda or aqui". Pcnso quc csic c o ion corrcio.
nao cscorrcgar no odio, ncn ncsno no dcsrczo,
nas csiar disosio a fazcr o quc for ncccssario
dianic dc una dcicrninada siiuaao.
As rcacs conira os orcssorcs sao
conrccnsvcis, nas aquclcs quc cIcgan a sc
cnvolvcr dcnasiadancnic con clcs corrcn o risco
dc cscravizar-sc ianio ncnial cono
naicrialncnic, anarrados a scus anos or
vnculos dc odio". O odio ara con os anos c cn
aric una rojcao dc odio a si ncsno or iodas
as IunilIacs c conronissos quc sc icn
acciio, quc c o rcsuliado da vaga conscicncia dc
quc os cIcfcs cisicn cn uliina insiancia acnas
orquc os govcrnados os iolcran. E ncsno quc
a cscoria icnda a lcvaniar-sc cono csuna", a
naioria das cssoas quc ocuan osics dc
odcr nao aiuan dc nodo nui difcrcnic do quc
faria qualqucr ouiro dianic da ncsna osiao,
con os ncsnos inicrcsscs, icniacs c novos
ncdos.
Vigorosos rcvancIcs odcn cnsinar as foras
ininigas a rcsciiar-ic, nas icndcn ianlcn a
92
crciuar aniagonisnos. A niscricordia s vczcs
airai ara icu lado os ininigos, nas odc
ianlcn sinlcsncnic lIcs dar una
ooriunidadc ara a rccucraao c novancnic ic
golcar. Ncn scnrc c facil dcicrninar qual
dcsias duas oliicas c nclIor c cn quc
circunsiancias. As cssoas quc icn suoriado
rcgincs ariicularncnic viciados qucrcn
naiuralncnic vcr casiigados aquclcs quc os
crciraran; nas un cccsso dc vingana
nosira a ouiros orcssorcs rcscnics ou fuiuros
quc c nclIor ara clcs luiar aic a noric una vcz
quc nao icn nada a crdcr.
Mas a naioria das cssoas, inclusivc aquclcs
quc foran vcrgonIosancnic cunliccs do
sisicna, olscrvan ara ondc sora o vcnio. A
nclIor dcfcsa conira a conira-rcvoluao nao c
runinar ofcnsas do assado ou ossvcis iraics
fuiuras, nas arofundar a insurgcncia ao onio
dc airair iodo nundo.
NOTAS
1. A difusao or aric da I.S. dc un icio
dcnunciando una asscnllcia inicrnacional dc
criicos dc aric na Dclgica foi un lclo ccnlo
disso. Foran cnviadas coias a un grandc
nuncro dc criicos ou cnircgucs cssoalncnic. A
ouiros foran fciios iclcfoncnas ondc sc lia o icio
conlcio ou cn aric. Un gruo forou sua
cnirada no Clulc dc Inrcnsa ondc os criicos
93
csiavan scndo rccclidos c csalIaran os
anflcios na audicncia... En rcsuno, foran
dados iodos os assos ncccssarios ara nao dar
ncnIuna ossililidadc aos criicos dc scr
inconscicnics da cisicncia do icio".
2. A auscncia dc un novincnio
rcvolucionario na Euroa rcduziu a csqucrda a
sua nnina crcssao. una nassa dc
cscciadorcs quc dcsnaia dc arrclaiancnio cada
vcz quc os clorados das colnias sc alan cn
arnas conira scus donos, c quc nao odcn cviiar
dc vcr csics lcvanics cono o ciionc da
rcvoluao.... Ali ondc Ia un confliio clcs vccn
scnrc o Dcn luiando conira o Mal, 'rcvoluao
ioial' vcrsus 'rcaao ioial'.... A criica
rcvolucionaria conca lcn alcn do lcn c do
nal; csia cnraizada na Iisioria c ocra solrc a
ioialidadc do nundo cisicnic. En ncnIun caso
odc alaudir un cstudo lcligcranic ou aoiar a
lurocracia dc un csiado clorador cn roccsso
dc fornaao.... olviancnic inossvcl or
agora luscar una soluao cuouconuu gucrra
do Vicina, c ncccssario cn rinciro lugar or fin
agrcssao ancricana ara crniiir quc a luia
social rcal no Vicina sc dcscnvolva dc un nodo
nutuu, i.c. ara caaciiar aos iralalIadorcs c
canoncscs vicinaniias rcdcscolrir scus
ininigos dcniro dc scu rorio as. a lurocracia
do noric c os csiraios doninanics c roriciarios
do sul. Una vcz quc os ancricanos sc rciircn, a
94
lurocracia csialinisia ionara o conirolc do as
iniciro csia conclusao c incviiavcl.... A qucsiao
c nao dar aoio incondicional (c ncn ncsno
condicional} ao Vicicong, nas luiar consisicnic c
iniransigcnicncnic conira o incrialisno
ancricano". (Das gucrras locais" I.S. =ll, .
195-196, 203.}
3. En sua forna nisiificada, a dialciica
cIcgou a scr una noda na AlcnanIa orquc
arccia iransfigurar c glorificar o csiado dc coisas
cisicnic. En sua forna racional c un cscandalo
c una aloninaao ara a socicdadc lurgucsa c
scus rofcssorcs douirinarios, orquc
conrccndcndo o csiado dc coisas cisicnic
rcconIccc sinuliancancnic a ncgaao dcsic
csiado, sua dissoluao incviiavcl; orquc
conicnla o novincnio fluido dc ioda forna
social Iisioricancnic dcscnvolvida, c orianio
lcva cn conia sua iransiioricdadc ianio cono sua
cisicncia noncnianca; c or nao dciar quc
nada sc inonIa solrc cla c, cn sua csscncia
criica, rcvolucionaria." (Mar, E Cutu.}
A cisao cnirc narisno c anarquisno
nuiilou a anlos. Os anarquisias criiicaran
dcvidancnic as icndcncias auioriiarias c
rcduiivancnic ccononicisias no narisno, nas
gcralncnic o fizcran dc una nancira adialciica,
noralisia, aIisiorica, coniraondo varios
dualisnos alsoluios (Lilcrdadc vcrsus
95
Auioridadc, Individualisno vcrsus Colciivisno,
Ccniralizaao vcrsus Dcsccniralizaao, cic.} c
dciando a Mar c a ouiros quanios narisias
radicais un viriual nonoolio solrc a analisc
dialciica cocrcnic aic quc os siiuacionisias
voliaran novancnic a unir os asccios lilcriarios
c dialciicos. Solrc os ncriios c incrfcics do
narisno c do anarquisno vcr A Soccdudc do
csctucuo 78-94.
4. O quc cncrgiu ncsia rinavcra cn ZuricI
cono nanifcsiaao conira o fccIancnio dos
ccniros juvcnis sc csicndcu or ioda Sua,
alincniando o dcsconicniancnio dc una gcraao
jovcn ansiosa or roncr con o quc clcs vccn
cono socicdadc sufocanic. 'Nao qucrcnos un
nundo ondc a garaniia dc nao norrcr dc fonc sc
aga con a ccricza dc norrcr dc alorrccincnio',
roclanan aos quairo vcnios clas viirincs dc
Lausannc". (CIstun Sccncc Monto, 28 dc
ouiulro dc 1980.} O slogan c do Tutudo dc suIc
uuc... dc Vancigcn.
5. Para alguns ccnlos Iilarianics vcr
Hcnry Dcard c CIrisioIcr Ccrf. TIc Ocu
Potcu Cocct Dctonu und HundIooI
(Villard, 1992}. c difcil disccrnir con frcqucncia
sc os icrnos oliiicancnic corrcios ncsic livro
sao sairicos, sc foran roosios rcalncnic a
scrio ou sc foran inclusivc adoiados c rcforados
96
oficialncnic. O unico anidoio ara ial dclrio sao
unas quanias sadias gargalIadas.
97

Captulo 3: Momentos decisivos

Causa dos alisnos sociais Convulscs dc os-
gucrra Efcrvcsccncia dc siiuacs radicais Auio-
organizaao oular FSM Os siiuacionisias cn
naio dc 1968 O olrcrisno csia olsolcio, nas a
osiao dos iralalIadorcs scguc scndo ccniral
Crcvcs sclvagcns c ocuacs Crcvcs dc consuno
O quc odcria icr succdido cn naio dc 1968
Mciodos dc confusao c cooiacao O icrrorisno
rcfora o csiado O noncnio dccisivo
Inicrnacionalisno

uundo o ucu ntco c usgudo u tunu c
cucudu, us cuocs dc cxouuo c u uocncu
quc us nuntcn suo dcsnududus, c u utu contu u
ucnuuo c dcndu con cuczu, u sugc u
utuu, cucudu ccntnuncntc cono unu utu
coo u coo contu o c nu, cxosto cn suu ou
Iutu c dcIdudc.... noncnto suInc cn quc u
concxdudc do nundo sc tonu tunguc,
tunsucntc, uo ucuncc dc todos".
Faoul Vancigcn, Danaliics dc lasc"

Causas dos abismos sociais
98
difcil gcncralizar solrc as causas
incdiaias dos alisnos sociais. Scnrc Iouvc
una grandc quaniidadc dc loas razcs ara a
rcvolia, c anics ou dcois surgiran insialilidadcs
no scniido dc quc algo dcvc nudar. Mas or quc
cn un dcicrninado noncnio c nao cn ouiro? As
rcvolias ocorrcn con frcqucncia ianio cn
crodos dc rogrcsso, cono dclaio das iorcs
condics. Enquanio algunas sao rovocadas
clo nais conlcio dcscscro, ouiras o sao or
incidcnics rclaiivancnic iriviais. Os agravos
acciios acicnicncnic duranic ianio icno
orquc arccian incviiavcis odcn
rccniinancnic arcccr iniolcravcis dianic da
ossililidadc dc sua clininaao. A ncsquindadc
dc alguna ncdida rcrcssiva ou csiuidcz dc
qualqucr aiocIada lurocraiica odcn r cn
cvidcncia o alsurdo do sisicna nais clarancnic
quc una acunulaao consianic dc orcsscs.
O odcr do sisicna sc lascia na crcna das
cssoas cn sua inoicncia ara oor-sc a clc.
Nornalncnic csia crcna csia lcn fundada (os
quc iransgridcn as nornas sao casiigados}. Mas
quando or una razao ou ouira lasianic gcnic
conca a ignorar as rcgras c o fazcn con
inunidadc, a ilusao colasa or conlcio. O quc
sc cnsava quc cra naiural c incviiavcl sc vc
cono arliirario c alsurdo. Sc ningucn olcdccc,
ningucn nanda."
99
O rollcna c cono alcanar cssc onio. Sc
so dcsolcdcccn uns oucos, csics odcn scr
facilncnic isolados c rcrinidos. Dc nada adiania
faniasiar solrc as coisas naravilIosas quc
odcrian ocorrcr sc iodo nundo concordassc cn
fazcr ial ou qual coisa." Dcsgraadancnic os
novincnios sociais nao cosiunan funcionar
dcsia nancira. Una cssoa con una isiola dc
scis lalas odc nanicr a disiancia ccnicnas dc
cssoas dcsarnadas orquc cada una dclas salc
quc os rinciros scis a aiacar scrao
assassinados.
Coniudo, alguns odcn csiar furiosos a
onio dc aiacar scn fazcr caso do risco; ou icniar
convcnccr os quc csiao no odcr dc quc c nais
rudcnic ccdcr acificancnic do quc rcsisiir
dcscriando un odio ainda naior conira si
ncsnos. Olviancnic c rcfcrvcl nao dccndcr
dc aios dc dcscscro, nas luscar fornas dc luia
quc nininizcn o risco aic quc o novincnio sc
csicnda o suficicnic ara quc a rcrcssao ja nao
scja facivcl.
Os ovos quc vivcn sol rcgincs
ariicularncnic rcrcssivos concan
naiuralncnic iirando rovciio dc qualqucr foco
dc rcsisicncia ja cisicnic. En 1978 as ncsquiias
iranianas cran o unico lugar ondc sc odia
criiicar o rcginc do Xa. Eniao as cnorncs
nanifcsiacs convocadas or KIoncini, a cada
100
40 dias, concaran a roorcionar scgurana
nuncrica. KIoncini cIcgou dcssa forna a scr
rcconIccido cono un snlolo gcral dc oosiao,
inclusivc clos quc nao o scguian. Mas iolcrar
qualqucr ldcr, ncsno cnquanio ncra figura
rcrcscniaiiva, c, na nclIor das Iioicscs, una
ncdida icnoral quc dcvcria scr alandonada iao
roniancnic quanio ossvcl cn favor dc una
aao nais indccndcnic cono fizcran aquclcs
iralalIadorcs cirolciros iranianos quc no
ouiono dc 1978 acrcdiiaran icr fora suficicnic
ara ir grcvc cn dias difcrcnics aos convocados
or KIoncini.
A Igrcja Caiolica na Polnia csialinisia jogou
un acl igualncnic anlguo. o csiado usou a
Igrcja ara quc lIc ajudassc a conirolar o ovo,
nas o ovo ianlcn usou a Igrcja ara quc lIc
ajudassc conira o csiado.
Una oriodoia fanaiica c aniudc o rinciro
asso cn dircao a una auio-crcssao nais
radical. Podc scr quc os circnisias islanicos
scjan aliancnic rcacionarios, nas o
dcscnvolvincnio do Ialiio dc ionar os
aconiccincnios cn suas rorias naos
conlicaran o rciorno ordcn" c odcrian
inclusivc, sc nao sc iludisscn, a cIcgar a scr
gcnuinancnic radicais cono ocorrcu con
aric da igualncnic fanaiica guarda vcrnclIa
duranic a rcvoluao culiural" na CIina, quando
101
o quc foi originalncnic una ncra ircia dc Mao
ara dcslocar alguns dc scus rivais lurocraiicos
conduziu finalncnic insurgcncia inconirolada
dc nilIcs dc jovcns quc lcvaran a scrio sua
rciorica aniilurocraiica.(1}
Convulses de ps-guerra
Sc algucn roclanassc. Eu sou o naior, a
cssoa foric, nais nolrc, nais inicligcnic c nais
acfica do nundo", scria considcrado
insuoriavcl, scnao louco. Mas sc diz caiancnic
as ncsnas coisas solrc scu as c iido cono un
cidadao adniravclncnic airioia. O airioiisno c
circnadancnic scduior orquc crniic ao
indivduo nais niscravcl ligar-sc a un vicario
narcisisno colciivo. O afcio nosialgico naiural da
fanlia c da icrra naial c iransfornado cn un
culio csiuido ao csiado. Os ncdos c
rcsscniincnios do ovo sc rojcian aic ao
csirangciro cnquanio suas asiracs frusiradas
dc una conunidadc auicniica sc rojcian
nisiicancnic cn sua roria naao, quc c visia
dc algun nodo cono csscncialncnic naravilIosa
acsar dc iodos scus dcfciios. (Sin, a Ancrica
icn scus rollcnas; nas csianos luiando cla
Ancrica cu, or iudo o quc a Ancrica
rcrcscnia rcalncnic."} Esia conscicncia nsiica
dc rclanIo foi quasc irrcsisivcl duranic a gucrra,
sufocando finalncnic ioda icndcncia radical.
102
Nao Ia duvida quc s vczcs o airioiisno
ccrcc una funao oosia s luias radicais (.c.
Hungria 1956}. A gucrra s vczcs iralalIa conira
as rcvolias. Mas aquclcs quc suorian a naior
aric das cargas niliiarcs, suosiancnic cn
nonc da lilcrdadc c da dcnocracia, odcn
rcclanar ao voliar ara casa una aric jusia dc
sua coniriluiao. Pariiciar da luia c adquirir o
Ialiio dc dcsiruir olsiaculos os iorna ncnos
inclinados a crcr cn un siaius quo inuiavcl.
As nanolras c dcsiluscs roduzidas cla I
Cucrra Mundial rovocaran lcvanics or ioda
Euroa. Nao aconicccu a ncsna coisa na II
Cucrra Mundial orquc o radicalisno gcnuno foi
dcsirudo clo csialinisno, o fascisno c o
rcfornisno; orquc as jusiificaiivas dos
vcnccdorcs ara lcvar a calo a gucrra, carrcgadas
dc ncniiras cono scnrc, iivcran nais acciiaao
do quc dc cosiunc (os ininigos vcncidos sao
olviancnic os naus}; c orquc dcsia vcz os
vcnccdorcs cuidaran dc clalorar
anicciadancnic o rcsialclccincnio da ordcn dc
os-gucrra (cnircgando o lcsic da Euroa a Sialin
cn iroca da docilidadc dos ariidos conunisias
franccscs c iialianos c o alandono do Pariido
Conunisia Crcgo insurgcnic}. Nao olsianic, a
cclosao da gucrra foi suficicnic ara alrir o
caninIo dc una rcvoluao csialinisia auinona
na CIina (quc Sialin nao dcscjava, una vcz quc
cla ancaaria scu donnio cclusivo solrc o
103
cano socialisia"} c ara dar un novo ncio
aos novincnios aniicoloniais (quc os odcrcs
coloniais curocus naiuralncnic nao qucrian,
cnlora fosscn finalncnic caazcs dc nanicr os
asccios nais rovciiosos dc sua doninaao
airavcs dc un iio dc ncocolonialisno cconnico
quc os Esiados Unidos ja csiava raiicando}.
Anic a crscciiva dc un vazio dc odcr no
os-gucrra, os doninadorcs assaran a
colalorar con frcqucncia con scus ininigos
dcclarados ara rcrinir scu rorio ovo. Ao
icrnino da gucrra franco-gcrnana dc 1870-71 o
ccrciio alcnao viiorioso ajudou a siiiar a
Conuna dc Paris, ossililiiando quc os
doninadorcs franccscs a csnagasscn con nais
facilidadc. Quando o ccrciio csialinisia sc
aroinou dc Varsovia cn 1944 convocou un
lcvanic oular na cidadc conira os ocuanics
nazis, dcois cscrou alguns dias fora da cidadc
cnquanio os nazis surinian os clcncnios
indccndcnics quc nais iardc odcrian rcsisiir
inosiao do csialinisno. Vinos rcccnicncnic
algo sinilar na aliana DusI-Saddan anics da
gucrra do Colfo, quando, dcois dc cIanar o
ovo iraquiano a lcvaniar-sc conira Saddan, o
ccrciio ancricano nassacrou sisicnaiicancnic
os iraquianos conscriios fugidos do Kuwaii (os
quais, sc iivcsscn alcanado scu as, csiarian
naduros ara a rcvolia} ao ncsno icno cn quc
dciou a Cuarda Fcullicana dc cliic dc Saddan
104
iniaia c livrc ara csnagar os grandcs lcvanics ao
noric c ao sul do Iraquc.(2}
En socicdadcs ioialiiarias os agravos sao
olvios, nas a rcvolia c difcil. En socicdadcs
dcnocraiicas" as luias sao nais faccis, nas os
oljciivos csiao ncnos claros. Conirolados cn
grandc ncdida clo condicionancnio
inconscicnic ou or vasias c aarcnicncnic
inconrccnsvcis foras (o csiado da ccononia"}
c anic a ofcria dc una anla gana dc clcics
aarcnicncnic livrcs, iorna-sc difcil
conrccndcr nossa siiuaao. Cono un rclanIo
dc ovclIas, sonos conduzidos na dircao
dcscjada, nas sc dcia nargcn suficicnic s
variacs individuais ara crniiir rcscrvar una
ilusao dc indccndcncia.
Os inulsos ao vandalisno c ao
cnfrcniancnio violcnio odcn scr visios s vczcs
cono icniaiivas dc roncr con csia alsiraao
frusiranic c ara cIcgar a algo concrcio.
Assin cono a rincira organizaao do
rolciariado classico foi rcccdida, cnirc finais do
scculo XVIII c rincios do scculo XIX, or un
crodo dc aios crininosos" isolados, dirigidos
dcsiruiao das naquinas dc roduao quc
rivavan as cssoas dc scu iralalIo, assisiinos
aiualncnic rincira aariao dc un vago
vandalisno conira as naquinas dc consuno quc
105
nos rivan igualncnic da vida. olvio quc ncsic
caso o valor nao csia na dcsiruiao cla
dcsiruiao, nas na insulnissao quc odc scr
osicriorncnic iransfornada cn un rojcio
osiiivo ara rcconvcricr as naquinas no scniido
dc un incrcncnio do odcr rcal dos Ioncns. |Os
dias ruins assarao", Intcnuconu Stuuconstu
=7|
( inorianic assinalar, iodavia, quc
dcfcndcr una rcaao conrccnsvcl dianic dc un
siniona dc crisc social, nao inlica
ncccssariancnic scr una iaiica rcconcndavcl}.
Muiios ouiros faiorcs odcn scr cnuncrados
cono csioin dc siiuacs radicais. Una grcvc
odc anliar-sc (Fussia 1905}; a rcsisicncia
oular a qualqucr ancaa rcacionaria odc
uliraassar os liniics oficiais (EsanIa 1936}; o
ovo odc iirar rovciio dc una lilcralizaao
sinlolica ara ir nais alcn (Hungria 1956,
CIccoslovaquia 1968}; un cqucno nuncro dc
acs ccnlarcs odcn caialisar un novincnio
dc nassas (as rinciras ocuacs clos dirciios
civis nos Esiados Unidos, naio dc 1968 na
Frana}; un airoclo ariicular odc scr a goia
d'agua quc faliava (Waiis 1965, Los Angclcs
1992}; o colaso suliio dc un rcginc odc dciar
un vazio dc odcr (Poriugal 1974}; una ocasiao
csccial odc rcunir nuliidcs iao nuncrosas
quc sc iorna inossvcl cviiar quc crcsscn
106
scus rcsscniincnios c asiracs (Tiananncn
1976 c 1989}; cic.
Mas una crisc social cnvolvc ianios
inondcravcis quc oucas vczcs c ossvcl
rcdizc-la, c nuiio ncnos rovoca-la. En gcral
arccc quc a nclIor aiiiudc c aoiar rojcios quc
nais nos airaian cssoalncnic, ao ncsno icno
cn quc rocuranos nanicr suficicnic
conscicncia ara rcconIcccr raidancnic novos
dcsdolrancnios significaiivos (crigos, iarcfas
urgcnics, ooriunidadcs favoravcis} quc
rcclancn novas iaiicas.
A scguir, caninarcnos alguns dos ccnarios
dccisivos das siiuacs radicais ja
dcscncadcadas.
* * *
Efervescncia de situaes radicais
Una siiuaao radical c una rcvclaao
colciiva. En un circno odc cnvolvcr algunas
dczcnas dc cssoas cn un lairro ou local dc
iralalIo; cn ouiro circno sc funda cn una
siiuaao rcvolucionaria lcna quc cnvolvc nilIcs
dc cssoas. Nao c una qucsiao dc nuncro, nas
dc ariiciaao c dialogo scnrc ullicos c
alcrios. O incidcnic quc narcou a origcn do Frcc
ScccI Movcncni |Movincnio cla livrc
crcssao| cn 1964 c un ccnlo classico c
ariicularncnic airacnic. Quando a olcia
107
rcndcu un aiivisia clos dirciios civis do
canus da Univcrsidadc cn Dcrlclcy, alguns
csiudanics sc scniaran dianic da viaiura olicial;
ninuios dcois ccnicnas csoniancancnic
scguiran scu ccnlo, rodcando a viaiura dc
forna quc csia nao odia avanar. Duranic as
scguinics 32 Ioras a viaiura olicial sc
iransfornou cn una iriluna ara o dclaic
alcrio. A ocuaao dc Sorlona cn naio dc 68
criou una siiuaao ainda nais radical ao airair
una grandc aric da oulaao arisicnsc nao
csiudaniil; c a ocuaao das falricas clos
iralalIadorcs or ioda a Frana sc iransfornou
cn una siiuaao rcvolucionaria.
En iais siiuacs as cssoas sc iornan
nuiio nais susccivcis ara lcvar a calo novas
iniciaiivas, nais disosia a qucsiionar aniigas
crcnas, nais aninadas cn dcsnascarar a farsa
Ialiiual. A cada dia ugunus cssoas assan or
ccricncias quc as fazcn qucsiionar o scniido dc
suas vidas; nas duranic una siiuaao radical
raiicancnic iodo nundo faz isso ao ncsno
icno. Quando a naquina sc dcicn, as rorias
cas concan a qucsiionar sua funao.
Os cIcfcs sao ridicularizados. As ordcns nao
sao rcsciiadas. As scaracs sc dissolvcn. Os
rollcnas cssoais sc convcricn cn qucsics
ullicas; as qucsics ullicas quc arccian
disianics c alsiraias sc iransfornan cn un
108
assunio incdiaiancnic raiico. A vclIa ordcn c
caninada, criiicada, saiirizada. O ovo arcndc
nais solrc a socicdadc cn una scnana do quc
cn anos dc csiudos sociais" acadcnicos ou
ionada dc conscicncia" csqucrdisia.
Ecricncias longancnic rcrinidas sao
rcvividas.(3} Tudo arccc ossvcl c nuiio nais
coisas vcn iona. O ovo nao acrcdiia cono
dc suoriar aquclcs vclIos dias". Enlora o
rcsuliado scja inccrio, a ccricncia odc nuiias
vczcs scr considcrada cn si ncsna valiosa.
Acnas icnos icno..." cscrcvcu un grafiiciro
dc naio dc 68; ao quc ouiros dois rcsondcran.
En iodo caso, nao nos arrccndcnos!" c Ja sao
ircs dias dc fclicidadc".
Quando o iralalIo sc inicrronc, o frcnciico
ir c vir c sulsiiiudo cla caninIada ociosa, o
consuno assivo cla conunicaao aiiva.
Pcssoas quc nao sc conIccian csialclcccn
aninadas convcrsacs clas csquinas. Os
dclaics sc succdcn scn arar, as cssoas quc
cIcgan sulsiiiucn aquclcs quc narcIan ara
ouiras aiividadcs ou iraian dc conscguir
algunas Ioras dc sono, cnlora ainda
nornalncnic dcnasiado cciiados ara dornir
or nuiio icno. Enquanio alguns sucunlcn
aos dcnagogos, ouiros lcvan a calo suas
rorias roosias c ionan suas rorias
iniciaiivas. Os cscciadorcs sc lanan no
iorvclinIo c assan or iransfornacs
109
incrivclncnic raidas. (En un lclo ccnlo dc
naio dc 1968, o dircior do Tcairo nacional Odcon
sc rciirou consicrnado ara o fundo do alco
quando csic foi ionado or nuliidcs radicais;
nas dcois dc considcrar a siiuaao duranic
alguns ninuios, avanou c cclanou. Sin!
Agora quc o icairo c dc voccs, scjan scus
dcfcnsorcs, nunca o cnircgucn a ningucn
ncian fogo nclc anics dc fazcr isso!"} |ciiado no
ca. 6 dc Enugcs stuuconstus cn c
nouncnto dc us ocuuconcs|
Todavia, ncn iodo nundo c ganIo
incdiaiancnic ara a causa. Alguns
sinlcsncnic sc rciracn, aguardando o noncnio
cn quc o novincnio sc aquicic ara quc ossan
rccucrar suas osscs c suas osics, c vingar-
sc. Ouiros vacilan, crdidos cnirc o dcscjo c o
ncdo dc nudana. O csao dc alguns dias odc
nao scr suficicnic ara roncr ioda una vida dc
condicionancnio Iicrarquico, a quclra dos
Ialiios c roiinas odc scr iao dcsoricniadora
quanio lilcradora. As coisas aconicccn dc una
nancira iao raida quc c facil scniir anico. Mas
ncsno conscguindo nanicr a calna nao c facil
conrccndcr os faiorcs cn jogo suficicnicncnic
raido ara dcicrninar o quc fazcr, quc odc
arcccr olvio a osicriori. Un dos rinciais
roosiios dcsic icio c indicar algunas
siiuacs iicas rccorrcnics, dc forna quc as
cssoas ossan csiar rcaradas ara
110
rcconIcccr c clorar iais ooriunidadcs anics
quc scja dcnasiado iardc.
Siiuacs radicais sao raros noncnios ondc
a nudana qualiiaiiva cIcga a scr rcalncnic
ossvcl. Longc dc scr anornais, rcvclan cn quc
ncdida csianos quasc scnrc anornalncnic
rcrinidos. Dianic dcssas siiuacs a vida
nornal" sc asscnclIa a dc un sonanlulo.
Enlora Iaja nuiios livros cscriios solrc
rcvolucs, oucos falan cn rofundidadc solrc
csics noncnios. Os livros quc iraian das
rcvolias nodcrnas nais radicais quasc scnrc
sao ncrancnic dcscriiivos, aoriando quia
alguna insinuaao do quc as cssoas scnicn cn
iais ccricncias, nas rarancnic cfciuando
alguna alordagcn iaiica uiil. Os csiudos das
rcvolucs lurgucsas c lurocraias sao
gcralncnic as ncnos rclcvanics. En iais
rcvolucs, ondc as nassas" jogaran acnas un
acl dc aoio icnorario cn una ou ouira
dircao, sua conduia odc scr analisada cn
grandc ncdida cono novincnios dc nassas
fsicas, cn icrnos nciaforicos faniliarcs cono o
novincnio dc fluo c rcfluo das narcs, da
oscilaao do cndulo cnirc a radicalidadc c a
rcaao, cic. Mas una rcvoluao anii-Iicrarquica
rcqucr quc as cssoas dcicn dc scr
Ionogcncas, nassas naniulavcis, quc va lcn
alcn do scrvilisno c da inconscicncia quc lIcs
sujciian csic iio dc rcvisililidadc nccanicisia.
111
Auto-organizao popular
Nos anos 60 cnsava-sc gcralncnic quc a
nclIor nancira dc favorcccr a dcsnassificaao
cra fornar gruos dc afinidadc". cqucnas
associacs dc anigos con csiilos dc vida c
crscciivas conaivcis. Fornar iais gruos
iinIa nuiias vaniagcns olvias. Podian dccidir
solrc un rojcio c lcva-lo a calo incdiaiancnic;
sao difccis dc infilirar; c odcn vincular-sc a
ouiros quando ncccssario. Mas ncsno
dcsconsidcrando os divcrsos rollcnas sol os
quais a naioria dos gruos dc afinidadc dos anos
60 sucunliran, c rcciso rcconIcccr o faio dc
quc alguns assunios rcqucrcn una organizaao
cn grandc cscala. Os grandcs gruos logo
acalan alraando a Iicrarquia a ncnos quc
logrcn organizar-sc dc forna quc ldcrcs scjan
dcsncccssarios.
Una das fornas nais sinlcs ara concar
a organizar una grandc asscnllcia c fazcr con
quc aquclcs quc icnIan algo a dizcr sc organizcn
or iurnos, fisicancnic ou ncdianic lisias,
conccdcndo un ccrio icno a cada un dcniro do
qual ossan dizcr o quc quciran. (A asscnllcia
dc Sorlonc c a conccniraao do Frcc ScccI
Movcncni csialclcccran un liniic dc ircs
ninuios ara cada un, quc sc csicndia
ocasionalncnic or aclanaao oular.} Alguns
dos oradorcs rounIan rojcios csccficos quc
112
rcsuliavan cn gruos ncnorcs c nais ocraiivos.
(Alguns dc nos rcicndcnos fazcr isio ou aquilo;
qualqucr un quc qucira ionar aric odc unir-sc
a nos cn ial Iora ou lugar."} Ouiros susciiavan
icnas rclacionados con os oljciivos gcrais da
asscnllcia c scu funcionancnio crnancnic. (A
qucn incluir? Quando sc rcunira dc novo? Cono
iraiara ncssc nicrin as novas qucsics
urgcnics? A qucn sc dclcgarao rollcnas
csccficos? Con quc grau dc rcsonsalilidadc?}
Ncsic roccsso os ariicianics vcrao logo o quc
funciona ou nao con quc rigor ncccssiian scr
ordcnados os dclcgados, sc Ia a ncccssidadc dc
un nodcrador ara faciliiar a discussao ara quc
nao falcn iodos ao ncsno icno, cic. Sao
ossvcis nuiios nodos dc organizaao; o
csscncial c quc as coisas rossigan alcrias,
dcnocraiicas c ariiciaiivas, c quc qualqucr
icndcncia Iicrarquia ou naniulaao scja
incdiaiancnic cosia c rccIaada.
Free Speech Movement
Acsar dc sua ingcnuidadc, confuscs c falia
dc una rigorosa rcsonsalilidadc dclcgada, o
Frcc ScccI Movcncni c un lon ccnlo das
icndcncias csoniancas auio-organizaao
raiica quc surgcn cn una siiuaao radical. Sc
fornaran duas dczcnas dc ccnirais" ara
coordcnar inrcssao, conunicados dc inrcnsa,
assisicncia lcgal, alincniaao, sisicnas dc alio-
113
falanic c ouiras ncccssidadcs, ou cncaninIar
voluniarios quc indicaran suas Ialilidadcs c
disonililidadcs ara difcrcnics iarcfas. Ccnirais
iclcfnicas iornaran ossvcl coniaiar vinic nil
csiudanics cn ouco icno.
Mas alcn da ncra qucsiao dc cficicncia
raiica, c dos icnas oliicos osicnsivos, os
insurgcnics roncran con ioda facIada
csciacular dcscolrindo o salor da vida rcal, a
conunidadc rcal. Un ariicianic csiinou quc
cn alguns ncscs cIcgou a conIcccr, clo ncnos
vagancnic, duas ou ircs nil cssoas isio cn
un univcrso ondc sc rocurava cviiar
iransfornar cssoas cn nuncros." Un ouiro
cscrcvcu conovido. Quando nos dcfronianos
con una insiiiuiao aarcnic, dcsunana,
dcsclcganic, c inscnsvcl, frusiradancnic
dcscnIada ara dcscrsonalizar c lloqucar a
conunicaao, dcscolrinos florcsccr cn nos una
rcscna or cuja auscncia roicsiavanos dc
coraao."
Una siiuaao radical dcvc candir-sc ou
fracassar. En casos ccccionais un lugar
ariicular odc scrvir cono lasc nais ou ncnos
crnancnic, un ccniro dc coordcnaao, un
rcfugio da rcrcssao cicrna. (Sanrizula, una
rcgiao rural roina a Tolyo ocuada clos
granjciros locais nos anos 70 cn un csforo ara
lloqucar a consiruao dc un novo acroorio, csic
114
csao foi iao foricncnic dcfcndido duranic
ianios anos quc assou a scr uiilizado cono
quaricl gcral dc divcrsas luias cn iodo Jaao.}
Mas una localizaao fia faciliia a naniulaao,
a vigilancia, a rcrcssao, c o conronciincnio
con sua dcfcsa inilc a lilcrdadc das cssoas
novcr-sc cn dcrrcdor. As siiuacs radicais sc
caracicrizan scnrc or una grandc
novincniaao. cnquanio alguns convcrgcn ara
locais cIavc ara vcr o quc ocorrc, ouiros sc
discrsan ara anliar a conicsiaao ara
ouiras arcas.
Una gcsiao sinlcs nas csscncial cn
qualqucr siiuaao radical c quc as cssoas
conuniqucn o quc csiao fazcndo c or quc.
Mcsno quc sc iraic dc algo nui liniiado cssa
conunicaao c cn si ncsna ccnlar. conirilui
ara anliar a luia inciiando ouiros
ariiciaao, ronc con a usual dccndcncia dos
runorcs, dos ncios csciacularcs, c daquclcs quc
dao a si ncsnos o iiulo dc oria-voz dc ouiras
cssoas.
ianlcn un asso crucial dc auio-
csclarccincnio. Una ooriunidadc dc lanar un
conunicado colciivo con alicrnaiivas concrcias.
Con qucn qucrcnos conunicar? Con quc
roosiio? Qucn csia inicrcssado ncsic rojcio?
Qucn csia dc acordo con csia dcclaraao? Qucn
discorda? En quais onios? Tudo isso odc
115
conduzir a una olarizaao quando o ovo
crcclc ossililidadcs difcrcnics na siiuaao,
odc lcvar a una rcconosiao dc onios dc
visia, a un agruancnio das cssoas quc
conariilIan da ncsna oiniao ara lcvar a
calo divcrsos rojcios. Tal olarizaao csclarccc
onios a iodos. Cada icndcncia scguc livrc ara
crcssar-sc c rovar na raiica suas idcias, c o
rcsuliado odc scr nais clarancnic disccrnido do
quc una ncscla dc csiraicgias coniradiiorias
conronciidas con un nnino dcnoninador
conun.
Quando o ovo cnconira c rcconIccc una
ncccssidadc raiica dc coordcnaao, sc
coordcnara; cnircianio, a rolifcraao dc
indivduos auinonos c nais fruiuosa quc aqucla
unidadc" sucrficial organizada dcsdc cina cla
qual scnrc aclan os lurocraias.
As grandcs nuliidcs nuiias vczcs crniicn
cssoas fazcr coisas quc scrian inrudcnics
quando fciias or indivduos isolados; c acs
colciivas, cono grcvcs c loicoics, cigcn quc as
cssoas aiucn Iarnoniosancnic, ou clo ncnos
quc nao aiucn conira a dccisao da naioria. Mas
nuiios ouiros assunios odcn scr dccididos
dirciancnic or indivduos ou or gruos
cqucnos. MclIor golcar quando o fcrro csia
qucnic quc crdcr icno iraiando dc dclaicr as
116
oljccs dc nassas dc cscciadorcs sol o
donnio dos naniuladorcs.
Os situacionistas em maio de 1968
Os cqucnos gruos icn iodo o dirciio dc
cscolIcr scus colaloradorcs. alguns rojcios
odcn rcqucrcr caacidadcs csccficas ou un
acordo lcno cnirc os ariicianics. Una
siiuaao radical alrc ossililidadcs nais anlas
cnirc un scior nais anlo. Sinlificar os icnas
lasicos c roncr con as scaracs Ialiiuais,
faz quc aquclc agloncrado dc cssoas conuns
scja caaz dc lcvar adianic iarcfas Ialiiualncnic
ininaginavcis una scnana anics. En qualqucr
caso, as nassas auio-organizadas sao as unicas
quc odcn lcvar adianic dcicrninadas iarcfas
ningucn odc fazcr cn scu lugar.
Qual c o acl dos indivduos radicais cn ial
siiuaao? Esia claro quc nao dcvcn afirnar quc
rcrcscnian ou quc lidcran o ovo. Por ouiro
lado c alsurdo, a rcicio dc cviiar Iicrarquias,
roor a dissoluao da nassa" c dciar dc cor
os rorios onios dc visia c dc cnrccndcr os
rorios rojcios. Nao Ia or quc fazcr ncnos
quc os indivduos ordinarios da nassa", dcvcn
sin crcssar scus onios dc visia c cnrccndcr
scus rorios rojcios ou nada cn alsoluio
succdcria. Na raiica aquclcs radicais quc
afirnan icr ncdo dc dizcr s cssoas o quc
fazcr" ou dc aiuar no lugar dos iralalIadorcs"
117
icrninan gcralncnic nao fazcndo nada ou
dcscnrolando inicrninavcis rciicracs dc sua
idcologia na forna dc inforncs dc discusscs
cnirc alguns iralalIadorcs." |cf. as criicas da I.S
ICO cn Conncnccncni d'unc coquc" c
Prclininaircs sur lcs conscils".|
Os siiuacionisias c os Enragcs iivcran una
raiica considcravclncnic nais lucida c dircia
cn naio dc 1968. Duranic os rinciros ircs ou
quairo dias da ocuaao dc Sorlonc (14-17 naio}
crcssaran alcriancnic scus onios dc visia
accrca das iarcfas da asscnllcia c do novincnio
cn gcral. Solrc a lasc daquclcs onios dc visia
un dos Enragcs, Fcnc Ficscl, foi clciio ara o
rinciro Coniic dc Ocuaao dc Sorlonc, ianio
clc cono os dcnais dclcgados foran rcclciios no
dia scguinic.
Ficscl c ouiro dclcgado (os dcnais
dcsaarcccran aarcnicncnic scn dcscncnIar
suas rcsonsalilidadcs} sc csforaran or lcvar a
calo as duas oliicas quc Iavian dcfcndido.
nanicr a dcnocracia ioial cn Sorlonc c difundir
o nais anlancnic ossvcl as cIanadas
ocuaao das falricas c a fornaao dos
consclIos dc iralalIadorcs. Mas quando a
asscnllcia crniiiu rcciidancnic quc scu
Coniic dc Ocuaao fossc oljciado or varias
lurocracias csqucrdisias nao clciias c dciou dc
afirnar a cIanada aos consclIos ocrarios
118
(ncgando orianio aos iralalIadorcs o csinulo
ara quc fizcsscn o quc a roria asscnllcia
csiava fazcndo cn Sorlonc}, os Enragcs c os
siiuacionisias alandonaran a asscnllcia c
coniinuaran sua agiiaao indccndcnicncnic.
Nao Iouvc nada dc aniidcnocraiico ncsic
alandono. a asscnllcia dc Sorlonc scguiu livrc
ara fazcr o quc lcn cnicndcssc. Mas quando
dciou dc rcsondcr s iarcfas urgcnics quc a
siiuaao cigia c assou a coniradizcr suas
rorias rcicnscs dc dcnocracia, os
siiuacionisias scniiran quc aqucla asscnllcia ja
nao odcria scr considcrada cono un onio focal
do novincnio. Esic diagnosiico foi confirnado
clo colaso quc sc scguiu a qualqucr rcicnsao
dc dcnocracia ariiciaiiva na Sorlonc. dcois
dc sua ariida a asscnllcia ja nao nais fcz
clcics, convcricndo-sc ao csiilo iico da
csqucrda lurocraiica cnurrando suas dcciscs
gargania alaio das nassas assivas.
Enquanio isso ocorria cnirc ccrca dc nil
cssoas cn Sorlonc, nilIcs dc iralalIadorcs
ocuavan suas falricas cn iodo o as. (Da o
alsurdo dc caracicrizar naio dc 1968 cono un
novincnio csiudaniil."} Os siiuacionisias, os
Enragcs c unas dczcnas dc ouiros
rcvolucionarios consclIisias fornaran o
ConsclIo ara a Manuicnao das Ocuacs
(CMDO} con o oljciivo dc inciiar csics
119
iralalIadorcs a rcscindir dos lurocraias
sindicais c vincularcn-sc dirciancnic uns aos
ouiros ara rcalizar as ossililidadcs radicais
quc sua aao colocara cn andancnio.(5}
* * *
O obrerismo est obsoleto, mas a posio dos
trabalhadores prossegue sendo central
A ndgnuuo utuosu c un odcoso
cstnuuntc, nus consttu unu dctu cgosu. E
Ion ccodu o ucIo oucIo. u ccu c nu
conscIcu.... A ondc tuus snutus cstuo
otcncntc stuudus, o ugunu cssou ou
cssous cucncntc nututudus, dus quus nuo
suIcs nudu cxccto quc suo nututudus, tuu
gcncosu ndgnuuo Ics utIu todu sotc dc
utudcs, c todu sotc dc ucos uquccs quc us
oncn. Nus u ucdudc nuu c cuu c quc us
cssous nututudus suo ocs quc us Icn
tutudus."
Ccorgc Dcrnard SIaw,
TIc Intcgcnt Vonun`s Gudc to Socusn und
Cutusn

AIocnos os cscuuos oquc nuo
suotunos oIu cn scus oIos."
NicizscIc
120

Luiar cla lilcriaao nao suc assunir os
iraos do orinido. A nais circna injusiia da
orcssao social c quc rovavclncnic cla dcgrada
nais do quc cnolrccc suas viinas.
Crandc aric da rciorica csqucrdisia
iradicional roccdc dc nocs olsolcias da ciica
do iralalIo. o lurgucs scria nau orquc nao
rcaliza ncnIun iralalIo roduiivo, cnquanio quc
os Ionoravcis rolciarios ncrcccrian os fruios dc
scu iralalIo, cic. Con o iralalIo iornando-sc a
cada vcz nais dcsncccssario c dirigido ara fins
cada vcz nais alsurdos, csia crscciiva crdcu
iodo o scniido quc orvcniura icvc algun dia. A
qucsiao nao c clogiar o rolciariado, nas aloli-lo.
A doninaao dc classc nao dcsaarcccu con
un scculo iniciro dc dcnagogia csqucrdisia
fazcndo aric da vclIa icrninologia radical soar
dc forna suficicnicncnic audvcl. Na ncdida cn
quc dcsaarccc gradualncnic ccrios iios dc
iralalIo nanual iradicional, sciorcs iniciros da
oulaao sao condcnados ao dcscnrcgo
crnancnic. Assin, o caiialisno nodcrno
rosscguc rolciarizando quasc iodos os dcnais.
Mccanicos, iccnicos, c inclusivc rofissionais dc
classc ncdia quc aniigancnic sc ufanavan dc
sua indccndcncia (ncdicos, cicniisias,
acadcnicos} csiao cada vcz nais sujciios nais
121
crua concrcializaao, inclusivc a una
arrcgincniaao scnclIanic a una linIa dc
noniagcn.
Mcnos dc 1% da oulaao nundial ossui
80% do icrriiorio. Inclusivc nos Esiados Unidos,
os suosiancnic nais igualiiarios, a disaridadc
cconnica c circna c a cada dia sc iorna ainda
nais circna. Ha vinic anos o salario ncdio dc
un alio dirigcnic cra 35 vczcs naior quc o salario
ncdio do ocrario dc falrica; Iojc cssc salario c
120 vczcs naior. Ha vinic anos 0,5% dos nais
ricos da oulaao csiadunidcnsc ossua 14%
da riqucza rivada ioial; agora ossucn 30%
dcssa riqucza. Mas iais roorcs nao dao a
ncdida conlcia do odcr dcsia cliic. A riqucza"
das classcs ncdia c laia c dcdicada quasc quc
inicirancnic a colrir suas ncccssidadcs
coiidianas, rcsiando ouco ou nada ara invcricr
cn qualqucr lano significaiivo quc roorcionc
odcr social. Un nagnaia quc ossui acnas
cinco ou dcz or ccnio dc una socicdadc
annina odc nornalncnic contou-u (dcvido
aaiia da nassa nao organizada dc cqucnos
acionisias}, ccrccndo assin ianio odcr cono sc
ossussc ioda a cororaao. E lasian acnas
algunas oucas cororacs naiorcs (cujos
dirigcnics csiao csirciiancnic inicr-rclacionados
uns con os ouiros c con as lurocracias nais
alias do govcrno} ara conrar, surinir ou
narginalizar os conciidorcs indccndcnics
122
ncnorcs, c ara cfciivancnic conirolar ianio os
oliicos cIavc cono os ncios dc conunicaao dc
nassa.
O csciaculo onircscnic da roscridadc da
classc ncdia csia oculiando cssa rcalidadc,
csccialncnic nos Esiados Unidos ondc, dcvido
sua Iisioria ariicular (c acsar da violcncia dc
nuiios dc scus confliios dc classc do assado}, o
ovo c nais ingcnuancnic inconscicnic das
diviscs dc classc quc cn qualqucr ouira aric do
nundo. A cicnsa varicdadc dc cinias c as
niradcs dc conlcas gradacs inicrncdiarias
icn anoriccido c olscurccido a disiinao
fundancnial cnirc doninanics c doninados. Os
csiadunidcnscs ossucn ncrcadorias o
suficicnic ara nao rcsiar aicnao ao faio dc quc
alguns ossucn ioda a socicdadc. Eccio aquclcs
quc csiao nais alaio, nao odcn cviiar dc
crcclcr nclIor csias coisas, nas ncsno assin
gcralncnic assuncn quc a olrcza c cula dos
olrcs, quc qualqucr cssoa cnrccndcdora
scnrc cnconirara nuiias ooriunidadcs, quc sc
nao odc icr una vida saiisfaioria nun lugar
scnrc odc cnconirar un novo onio dc ariida
cn ouiro. Ha un scculo, quando as cssoas
sinlcsncnic iinIan quc dcslocar-sc nais a
ocsic, csia crcna iinIa algun fundancnio; a
crsisicncia do csciaculo nosialgico da fronicira
olscurccc o faio dc quc as condics rcscnics
123
sao nuiio difcrcnics, ja nao icnos ncnIun lugar
ara ondc ir.
Os siiuacionisias uiilizan s vczcs o icrno
octuudo (ou nais rccisancnic, o novo
rolciariado} cn un scniido anlo ara rcfcrir-sc
a iodos aquclcs quc nao icn odcr solrc suas
rorias vidas c salcn disso." Esic uso odc scr
ouco rigoroso, nas icn o ncriio dc accniuar o
faio dc quc a socicdadc csia dividida cn classcs,
c quc a divisao fundancnial sc da cnirc alguns
quc ossucn c conirolan iudo c o rcsianic quc
icn ouco ou nada quc irocar ou vcndcr scnao
sua roria fora dc iralalIo. En alguns
conicios odc scr rcfcrvcl uiilizar ouiros
icrnos, cono o ovo"; nas nao quando isio
conirilui ara nisiurar indiscrininadancnic
cloradorcs con clorados.
Nao sc iraia dc ronaniizar os iralalIadorcs
assalariados quc, nao surrccndcnicncnic,
considcrando quc o csciaculo c dcscnIado
solrciudo ara nanic-los cnganados, csiao con
frcqucncia cnirc os sciorcs nais ignoranics c
rcacionarios da socicdadc. Nao sc iraia dc
ondcrar difcrcnics agravos ara vcr qucn csia
nais orinido. Toda forna dc orcssao dcvc scr
conicsiada, c iodos odcn coniriluir ncsia
conicsiaao nulIcrcs, jovcns, dcscnrcgados,
ninorias, luncn, locnios, canoncscs, classcs
ncdias, c inclusivc rcncgados da cliic doninanic.
124
Mas ncnIun dcsics gruos odc alcanar una
lilcraao dcfiniiiva scn alolir o fundancnio
naicrial dc iodas csias orcsscs. o sisicna dc
roduao dc ncrcadorias c o iralalIo
assalariado. E csia lilcraao so odc scr
alcanada ncdianic a uuto-uIouo colciiva dos
iralalIadorcs assalariados. Acnas clcs icn a
caacidadc nao so ara conduzir dirciancnic
surcssao dc iodo o sisicna, cono ianlcn ara
r dc novo as coisas cn narcIa dc un nodo
fundancnialncnic novo.(6}
Nao sc iraia dc conccdcr rivilcgios cscciais
a ningucn. Os iralalIadorcs dos sciorcs
csscnciais (alincniaao, iransoric,
conunicacs, cic.} quc rccIaarcn scus cIcfcs
caiialisias c sindicaios, c concarcn a auiogcrir
suas aiividadcs nao icrao olviancnic inicrcssc
cn dcfcndcr o rivilcgio" dc fazcr iodo o
iralalIo; clo conirario, icrao un vivo inicrcssc
cn convidar ouiros, scjan nao iralalIadorcs ou
iralalIadorcs dc sciorcs olsolcios (jusiia,
ccrciio, concrcio, ullicidadc, cic.}, a unir-sc a
scu rojcio ara rcduzi-lo c iransforna-lo.
Qualqucr un quc ionc aric coocrara na
ionada dc dcciscs; so ficarao fora aquclcs quc
crnancccrcn a disiancia rcclanando rivilcgios
cscciais.
O sindicalisno c o consclIisno iradicionais
sc inclinaran cccssivancnic a assunir a divisao
125
dc iralalIo cisicnic cono algo dcfiniiivo, cono
sc a vida das cssoas cn una socicdadc os-
rcvolucionaria coniinuassc girando ao rcdor dc
iralalIos c locais dc iralalIo fios. Inclusivc
dcniro da aiual socicdadc ial crscciiva csia sc
iornando cada vcz nais olsolcia. na ncdida cn
quc a naioria das cssoas icn iralalIos
alsurdos c con frcqucncia acnas icnorais,
nao sc idcniifica dc ncnIuna forna con clcs, c
nuiios ouiros nao iralalIan cn alsoluio no
ncrcado assalariado, os icnas rclaiivos ao
iralalIo sc convcricn sinlcsncnic cn un
asccio dc luia nais gcral.
A rincio, odc convir ao novincnio quc os
iralalIadorcs sc idcniifiqucn cono iais. (Nos,
iralalIadorcs dc ial ou qual conanIia,
ocuanos nosso local dc iralalIo con iais ou
quais oljciivos; urginos aos iralalIadorcs dc
ouiros sciorcs a fazcr o ncsno."} A ncia uliina,
naiuralncnic, nao c a auiogcsiao das cnrcsas
cisicnics. Prcicndcr, diganos, quc os
iralalIadorcs dos ncios dc conunicaao dc
nassa assunan o conirolc solrc clcs acnas
orquc casualncnic iralalIan ali scria iao
arliirario quanio o conirolc aiual or aric dc
qualqucr un quc casualncnic os ossua. A
gcsiao dos iralalIadorcs das condics
ariicularcs dc scu iralalIo dcvcra conlinar-sc
con a gcsiao or aric da conunidadc dos
assunios dc incunlcncia gcral. Donas dc casa c
126
ouiros quc iralalIan cn condics rclaiivancnic
ariicularcs icrao quc dcscnvolvcr suas rorias
fornas dc organizaao quc lIcs caaciicn ara
crcssar scus inicrcsscs ariicularcs. Mas os
confliios oicnciais dc inicrcsscs cnirc
roduiorcs" c consunidorcs" scrao raidancnic
sucrados quando iodos csiivcrcn dirciancnic
cnvolvidos cn anlos asccios; quando os
consclIos dc iralalIadorcs sc inicrrclacionarcn
con os consclIos dc conunidadcs c dc lairro; c
quando as osics dc iralalIo fias
gradualncnic sc ciinguircn ncdianic a
olsolcsccncia da naioria dos iralalIos c a
rcorganizaao c roiaao daquclcs quc sc
nanicnIan (inclusivc o iralalIo doncsiico c o
cuidado das crianas}.
Os siiuacionisias csiavan vcrdadcirancnic
no caninIo corrcio luiando cla fornaao dos
consclIos ocrarios duranic as ocuacs dc
falricas cn naio dc 1968. Mas c digno dc noia
quc iais ocuacs iivcran incio ncdianic acs
da juvcniudc cn grandc ncdida nao
iralalIadora. Os siiuacionisias osicriorcs a
naio dc 68 icndcran a cair cn una csccic dc
olrcrisno (sc lcn quc con una ciica
dccisivancnic anii-olrcrisia}, conicnlando a
rolifcraao dc grcvcs sclvagcns cono o nclIor
indicador das ossililidadcs rcvolucionarias ao
ncsno icno cn quc dcdicavan ncnos aicnao
no dcscnvolvincnio dc ouiras arcas dc aao. Na
127
rcalidadc ocorrc frcqucnicncnic quc os ocrarios
quc sao ouco radicais cn ouiros asccios sao
forados a unir-sc a luias sclvagcns clo sinlcs
faio da dcscarada iraiao dc scus sindicaios; or
ouiro lado, odc-sc rcsisiir ao sisicna dc nuiias
ouiras fornas alcn dc grcvcs (incluindo cn
rinciro lugar cviiar o iralalIo assalariado na
ncdida do ossvcl}. Os siiuacionisias
rcconIcccran corrciancnic a auiogcsiao colciiva
c a suljciividadc radical" do indivduo cono
asccios conlcncniarcs c igualncnic csscnciais
do rojcio rcvolucionario, nas scn conscguir uni-
las conlciancnic (ccriancnic o fizcran dc
forna nais rcsiriia quc os surrcalisias, quc, or
sua vcz, vincularan a rcvolia oliica c culiural
dcclarando sua fcrvorosa adcsao a una ou ouira
vcrsao da idcologia lolcIcviquc}.(7}
Greves selvagens e ocupaes
As grcvcs sclvagcns roorcionan
ossililidadcs inicrcssanics, csccialncnic sc os
grcvisias ocuan scu lugar dc iralalIo. Isio nao
so iorna sua osiao nais scgura (rcvinc o
fccIancnio c os fura-grcvcs, c as naquinas c
roduios scrvcn cono rcfcns conira a rcrcssao},
cono rcunc a iodos, garaniindo raiicancnic a
auiogcsiao colciiva da luia c insinuando a idcia
da auiogcsiao inicgral da socicdadc.
Una vcz quc o funcionancnio Ialiiual da
falrica c inicrronido iudo adquirc un asccio
128
difcrcnic. Un irisic local dc iralalIo odc
iransfigurar-sc cn un csao quasc sagrado,
zclosancnic guardado conira a inirusao rofana
dos cIcfcs ou da olcia. Un olscrvador da
ocuaao dc 1937 cn Flini, MicIigan, dcscrcvcu
os grcvisias cono crianas jogando un novo c
fascinanic jogo. Fizcran un alacio do quc Iavia
sido sua risao." (Ciiado cn St-Doun. TIc
Gcncu Motos StIc o l9Jb-l9J?, dc Sidncy
Finc.} Enlora o oljciivo da grcvc fossc
sinlcsncnic conquisiar o dirciio dc
sindicalizaao, sua organizaao foi raiicancnic
consclIisia. Nas scis scnanas quc vivcran cn
sua falrica (uiilizando cono canas lancos dc
carro c carroccrias cono arnarios} una
asscnllcia gcral dc iodos os 1.200 iralalIadorcs
sc rcunia duas vczcs or dia ara dcicrninar
oliicas rclaiivas a alincniaao, saudc,
infornaao, cducaao, rcclanacs,
conunicaao, scgurana, dcfcsa, dcsorios c
cnircicnincnios, c ara clcgcr coniics
rcsonsavcis c frcqucnicncnic roiaiivos ara
lcva-las a calo. Houvc inclusivc un Coniic dc
Funorcs, cujo roosiio cra rclaicr a
dcsinfornaao avcriguando a fonic c rovando a
validcz dc cada runor. Fora da falrica, as
nulIcrcs dos grcvisias sc ocuavan dc rcunir
conida c organizar iqucics, ullicidadc, c
coordcnaao con os iralalIadorcs dc ouiras
cidadcs. Algunas das nais audazcs organizaran
129
una Drigada dc Encrgcncia dc MulIcrcs quc
iirou un lano dc coniingcncia ara fornar una
zona dc cIoquc cn caso dc un aiaquc da olcia
conira a falrica. Sc a olcia qucr disarar icra
quc fazc-lo conira nos."
Dcsaforiunadancnic, cnlora os
iralalIadorcs nanicnIan una osiao ccniral
cn algunas arcas cruciais (scrvios,
conunicaao, iransoric}, cn ouiros sciorcs icn
ncnor caacidadc quc no assado. As
conanIias nuliinacionais icn nornalncnic
anlas rcscrvas c odcn agucniar nais quc os
iralalIadorcs ou iransfcrir ocracs a ouiros
ascs, cnquanio quc os iralalIadorcs icn quc
rcsisiir un icno duro scn cnirada dc salario.
Longc dc rcsuliar cn algo csscncial, nuiias
grcvcs aiuais sao ncras cIanadas roondo o
fccIancnio dc indusirias olsolcias quc csiao
crdcndo dinIciro. Assin, cnlora a grcvc siga
scndo a iaiica nais lasica dos iralalIadorcs,
clcs dcvcn ianlcn invcniar ouiras fornas dc
luia no iralalIo c cnconirar vias dc rclaao con
luias cn ouiros icrrcnos.
Greves de consumo
Cono as grcvcs ocrarias, as grcvcs dc
consuno (loicoics} dccndcn ianio do odcr quc
odcn ccrccr cono do aoio quc odcn
rccruiar. Ha ianios loicoics a favor dc ianias
causas quc, cccio cn alguns casos lascados cn
130
algun icna noral noiavclncnic claro, a naioria
fracassa. Cono ocorrc con frcqucncia nas luias
sociais, as grcvcs dc consunidorcs nais fruifcras
sao aquclas cn quc as cssoas csiao luiando
dirciancnic or si ncsnas, cono os aniigos
loicoics clos dirciios civis no sul dos Esiados
Unidos ou os novincnios dc auiorcduao" na
Iialia c ouiros lugarcs cn quc conunidadcs
iniciras dccidiran agar acnas un dcicrninado
crccniual das faiuras ou dos lilIcics dos ncios
dc iransorics. Una grcvc dc rcnda c una aao
ariicularncnic sinlcs c odcrosa, nas
dificilncnic alcana o grau dc unidadc ncccssario
ara icr incio cccio cnirc aquclcs quc nao icn
nada quc crdcr; c or isio quc os naiorcs
dcsafios ccnlarcs ao fciicIc da roricdadc
rivada csiao scndo lcvados a calo or oluas
scn icio.
Naquilo quc odc scr cIanado dc loicoic ao
avcsso, o ovo s vczcs sc unc ara uou
alguna insiiiuiao oular quc csia sol ancaa.
Fcunir dinIciro ara una cscola ou lillioicca
local ou insiiiuiao alicrnaiiva c nornalncnic
lasianic lanal, nas iais novincnios gcran
ocasionalncnic un dclaic ullico saudavcl. En
1974 jornalisias cn grcvc ionaran un criodico
inorianic da Corcia do Sul c concaran a
ullicar cosics das ncniiras c rcrcssao
govcrnancniais. En un csforo or arruinar o
criodico scn icr quc surini-lo alcriancnic, o
131
govcrno rcssionou iodos os anuncianics ara
quc rciirasscn scus anuncios do criodico. O
ullico rcsondcu conrando nilIarcs dc
anuncios individuais, uiilizando scu csao ara
nanifcsiacs cssoais, ocnas, ciiacs dc Ton
Painc, cic. A Coluna dc Aoio Lilcrdadc dc
Ercssao" icvc un incrcncnio dc aginas a
cada nuncro c sua circulaao crcsccu
succssivancnic aic quc o criodico foi finalncnic
surinido.
Mas as luias dc consunidorcs sao liniiadas
clo faio dc quc os consunidorcs sao os
rccciorcs finais do ciclo da ccononia. odcn
ccrccr una ccria rcssao ncdianic roicsios,
loicoics ou disiurlios, nas nao conirolan os
nccanisnos dc roduao. No incidcnic corcano
ncncionado acina, or ccnlo, a ariiciaao
do ullico so foi ossvcl graas ionada do
criodico or aric dos iralalIadorcs.
Una forna ariicularncnic inicrcssanic c
ccnlar dc luia ocraria c o quc sc cIana s
vczcs grcvc social" ou grcvc dc doaao", cn quc
as cssoas rosscgucn con scus iralalIos, nas
dc forna quc rcfigurc una ordcn social livrc. os
iralalIadorcs disirilucn graiuiiancnic os lcns
quc roduzcn, os cnrcgados colran ncnos da
clicnicla, os iralalIadorcs do iransoric
crniicn circular livrcncnic os assagciros. En
fcvcrciro dc 1981, 11.000 iralalIadorcs dc
132
iclcfoncs ocuaran as ccnirais airavcs dc ioda a
Colunlia Driianica c naniivcran iodos os
scrvios dc iclcfonc scn colrana duranic scis
dias anics dc scrcn cnganados clo sindicaio c
alandonasscn aqucla cnrciiada. Alcn dc
conscguir nuiias viiorias, arccc quc assaran
un icno naravilIoso.(8}
Podc-sc inaginar nuiias fornas dc ir alcn c
cIcgar a scr nais sclciivos, cono lloqucar
cIanadas concrciais c govcrnancniais cnquanio
sc crniic quc sc ocorran livrcncnic as
cIanadas cssoais. Os iralalIadorcs osiais
odcrian fazcr o ncsno con as carias; os dc
iransoric odcrian coniinuar cnviando lcns
ncccssarios cnquanio rccIaan iransoriar a
olcia ou iroas niliiarcs...
Mas csic iio dc grcvc nao icria scniido ara
a grandc naioria dc iralalIadorcs cujos
iralalIos nao scrvcn a un roosiio scnsaio. (O
nclIor quc csics iralalIadorcs odcn fazcr c
dcnunciar ullicancnic o alsurdo dc scu rorio
iralalIo, cono fizcran alguns ulliciiarios
duranic naio dc 1968.} Mais ainda, aic ncsno o
iralalIo uiil c iao frcqucnicncnic dividido quc os
gruos scarados dc iralalIadorcs odcn
aoriar oucas nudanas or si ncsnos. E a
cqucna ninoria quc conscguc roduzir roduios
acalados c concrcializavcis (cono fizcran os
iralalIadorcs quc cn 1973 ionaran a falrica
133
falida dc rclogios Li cn Dcsanon, Frana,
fazcndo-a voliar a funcionar or clcs ncsnos}
coniinua nornalncnic dccndcndo do
financiancnio concrcial c das rcdcs dc
disiriluiao. Quando ccccionalncnic iais
iralalIadorcs conscgucn roscrar or clcs
ncsnos, sinlcsncnic iornan-sc una
conanIia caiialisia a nais; nais
frcqucnicncnic, suas inovacs auiogcridas
acalan sinlcsncnic racionalizando a ocraao
cn lcncficio dos roriciarios. Una Esiraslurgo
falril" so odc ocorrcr sc os iralalIadorcs quc sc
cnconiran cn una siiuaao cono a da Li
uiilizan as facilidadcs c a ullicidadc dc forna
quc lIcs crniia ir nais longc quc os
iralalIadorcs da Li (quc luiavan sinlcsncnic
ara salvar scus cnrcgos} cIanando ouiros a
unir-sc a clcs na sucraao dc iodo o sisicna dc
roduao ncrcaniil c do iralalIo assalariado.
Mas c ouco rovavcl quc isio ocorra aic quc
surja un novincnio suficicnicncnic anlo quc
auncnic as crscciivas das cssoas c concnsc
os riscos cono cn naio dc 1968, quando a
naioria das falricas da Frana csiavan
ocuadas.
O que poderia ter sucedido em maio de 1968
Sc, cn una sinlcs c grandc falrica,
cnirc 16 c 30 dc naio, fossc consiiiuda
una asscnllcia gcral cnquanio un
134
consclIo con iodos os odcrcs dc dccisao
c cccuao, culsando os lurocraias,
organizando sua auiodcfcsa c
convocando os grcvisias dc iodas as
cnrcsas a sc unircn a clcs, csic asso
qualiiaiivo odcria lcvar incdiaiancnic o
novincnio ao scu noncnio dccisivo....
Un nuncro nui anlo dc cnrcsas
scguiria o caninIo alcrio dcssa forna.
Esia falrica odcria incdiaiancnic
ionar o lugar da duvidosa c cn iodos os
scniidos cccnirica Sorlonc dos
rinciros dias c cIcgar a scr o ccniro rcal
do novincnio das ocuacs. dclcgados
gcnunos dos nuncrosos consclIos quc
raiicancnic ja cisiian cn alguns dos
cdifcios ocuados, consclIos quc
odcrian sc inor cn iodos os ranos da
indusiria rcunidos ncssa lasc. Tal
asscnllcia odcria roclanar a
croriaao dc iodo caiial, incluindo o
caiial do csiado; anunciar quc iodos os
ncios dc roduao do as scrian dali
cn dianic roricdadc colciiva do
rolciariado organizado cn dcnocracia
dircia; c cIanar dirciancnic
(aodcrando-sc finalncnic dc alguns
ncios dc iclcconunicaao, or ccnlo}
os iralalIadorcs do nundo iniciro a
aoiar csia rcvoluao. Alguns dirao quc
135
ial Iioicsc c uioica. Nos rcsondcnos.
foi rccisancnic or isso, clo novincnio
das ocuacs csiar oljciivancnic cn
nuiios noncnios a acnas una Iora
dcsic rcsuliado, quc infundiu ianio
icrror, inicirancnic visvcl ara qualqucr
un dianic da inoicncia do csiado, do
anico do Pariido Conunisia, c da
consiraao silcnciosa naniida no quc
dizia rcsciio a sua gravidadc. |O
conco dc una nova coca",
Inicrnacional Siiuacionisia = 12|

Os quc incdiran quc isio succdcssc foran
solrciudo os sindicaios, ariicularncnic o naior
do as. a CCT doninada clo Pariido Conunisia.
Insirados cla juvcniudc rclcldc quc Iavia
conlaiido a olcia nas ruas c ionado Sorlonc c
ouiros cdifcios ullicos, dcz nilIcs dc
iralalIadorcs ignoraran scus sindicaios c
ocuaran raiicancnic iodas as falricas c
nuiios dos cscriiorios do as, lanando a
rincira grcvc gcral dc ocuaao da Iisioria. Mas
a naioria daquclcs iralalIadorcs ficaran scn
salcr o quc fazcr dcois quc crniiiran quc a
lurocracia sindical sc insinuassc naquclc
novincnio quc no rinciro noncnio iraiaran dc
incdir. Os lurocraias fizcran iudo quc
136
udcran ara roncr c fragncniar o novincnio.
cIanaran grcvcs rclanago, criaran falsas
organizacs dc lasc" conosias or ficis
ncnlros do Pariido Conunisia; sc aossaran
dos sisicnas dc alio-falanic; cIanaran voiacs
dcfcndcndo o rciorno ao iralalIo; c o nais
crucial. fccIaran as orias da falrica ara
nanicr os iralalIadorcs isolados uns dos ouiros
c dos ouiros insurgcnics (con o rcicio dc
dcfcndcr-sc conira os rovocadorcs dc fora"}. Os
sindicaios a scguir alriran ncgociacs con os
cnrcsarios c o govcrno cn iorno dc un acoic
dc lonificacs salariais c folgas. Esic sulorno foi
rccIaado cnfaiicancnic or una anla naioria
dc iralalIadorcs, quc iinIan una noao, cnlora
confusa, dc quc calia una roosia nais radical
na agcnda. Nos rinciros dias dc junIo, Dc
Caullc arcscniou a alicrnaiiva au ou ccnoura,
novas clcics ou gucrra civil, isso finalncnic
iniinidou nuiios iralalIadorcs, quc voliaran ao
iralalIo. Houvc iodavia nuncrosa rcsisicncia,
nas o isolancnio uns dos ouiros crniiiu aos
sindicaios dizcr a cada gruo quc iodos os
dcnais Iavian rciornado ao iralalIo, na ncdida
quc acrcdiiavan quc csiavan sozinIos,
rcnunciavan.
* * *
Mtodos de confuso e cooptao
137
Cono cn naio dc 1968, quando os ascs
nais dcscnvolvidos sc vccn ancaados or una
siiuaao radical, uiilizan nornalncnic a
confusao, as conccsscs, ioqucs dc rccolIcr,
disiracs, dcsinfornaao, fragncniaao,
anicciaao, osicrgaao c ouiros ncios ara
dcsviar a aicnao, dividindo c cooiando a
oosiao, rcscrvando a rcrcssao fsica alcria
cono uliino rccurso. Esscs nciodos, quc vao da
suiilcza ao ridculo,(9} sao iao nuncrosos quc
scria inossvcl ncncionar aqui nais do quc
alguns.
Un nciodo conun ara confundir os
rollcnas c disiorccr a conosiao aarcnic dc
foras rojciando divcrsas osics cn un
csqucna lincar, csqucrda conira dirciia,
inlicando quc sc ic ocs a un dos lados csias
a favor do ouiro. O csciaculo do conunisno
conira o caiialisno scrviu a csic roosiio
duranic ncio scculo. A ariir do rcccnic colaso
dcsia farsa, a icndcncia assou a scr dcclarar un
conscnso ragnaiico glolal ccnirisia, agruando
ioda oosiao cono circnisias" lunaiicos-
narginais (fascisno c fanaiisno rcligioso
dirciia, icrrorisno c anarquia" csqucrda}.
O classico nciodo do dividir-ara-rcinar
anicriorncnic discuiido. fazcr con quc os
clorados sc fragncnicn cn una nuliidao dc
idcniidadcs gruais fccIadas, quc odcn scr
138
naniuladas dirigindo suas cncrgias a disuias
uns conira os ouiros. Ao invcrso, odcn unir-sc
s classcs ooncnics ncdianic a Iisicria
airioiica ou ouiros ncios. As frcnics oularcs,
as frcnics unidas c coalizcs sinilarcs scrvcn
ara olscurcccr os confliios fundancniais dc
inicrcsscs cn nonc dc una oosiao unida frcnic
ao ininigo conun (lurgucsia + rolciariado
conira rcginc rcacionario; csiraios niliiarcs c
lurocraiicos + canoncscs conira a doninaao
csirangcira}. En iais coalizcs o gruo sucrior
gcralncnic icn os rccursos naicriais c
idcologicos ara nanicr scu conirolc solrc o
gruo infcrior, quc c olrigado a adiar a aao
auio-organizada or c ara si ncsno aic quc scja
dcnasiado iardc. Quando sc olicn a viioria
solrc o ininigo conun, o gruo sucrior
consolida scu odcr (con frcqucncia ncdianic
una nova aliana con clcncnios do gruo
dcrroiado} ara csnagar os clcncnios radicais do
gruo infcrior.
Qualqucr vcsigio dc Iicrarquia dcniro dc un
novincnio radical scra uiilizado ara dividi-lo c
nina-lo. Sc nao Iouvcr ldcrcs cooiavcis, sao
criados ncdianic una inicnsiva cosiao
ncdiaiica. Os govcrnanics odcn ncgociar con
os ldcrcs c iorna-los rcsonsavcis or un
donnio dc scus scguidorcs; una vcz cooiados,
odcn ianlcn csialclcccr rcdcs sinilarcs dc
conando, ossililiiando quc una grandc nassa
139
dc gcnic scja colocada sol conirolc scn quc os
doninadorcs icnIan quc iraiar con iodos clcs
alcria c sinuliancancnic.
A cooiaao dc ldcrcs scrvc nao acnas ara
scara-los das cssoas, nas ianlcn ara dividir
as cssoas cnirc si alguns vccn a cooiaao
cono una viioria, ouiros a dcnuncian, ouiros
duvidan. Cono a aicnao sc dcsloca dcsdc acs
ariiciaiivas aic o csciaculo das cclclridadcs,
ldcrcs disianics quc dclaicn icnas disianics, a
naioria das cssoas sc alorrccc c sc dcsiludc. Ao
scniir quc os assunios csiao fora dc scu alcancc
(ialvcz inclusivc sccrciancnic aliviada dc quc
ouiro sc ocuc dclcs}, volian sua aniiga
assividadc.
Ouiro nciodo ara dcsaninar a ariiciaao
oular c cnfaiizar rollcnas quc arcccn
rcqucrcr Ialilidadcs csccializadas. Un ccnlo
classico foi o csiraiagcna usado or ccrios cIcfcs
niliiarcs alcnacs cn 1918 no noncnio cn quc
consclIos dc iralalIadorcs c soldados cncrgian
cn conscqucncia do colaso alcnao ao final da I
Cucrra Mundial, iais cIcfcs niliiarcs ficaran
oicncialncnic con o as cn suas naos.(10}
O terrorismo refora o Estado
O icrrorisno frcqucnicncnic icn scrvido
ara cnfraqucccr o inulso das siiuacs
radicais. O icrrorisno dcia as cssoas confusas,
140
convcric-as cn cscciadorcs quc luscan
ansiosancnic as uliinas noicias c cscculacs.
Longc dc dcliliiar o csiado, o icrrorisno arccc
confirnar a ncccssidadc dc rcfora-lo. Sc os
csciaculos icrrorisias nao surgcn
csoniancancnic quando os odcrosos rccisan
dclc, o rorio csiado odc roduzi-los ncdianic
rovocadorcs. (Vcr SoIc o tcosno c o cstudo
dc Sanguinciii c a uliina aric do Prcfacio
quaria cdiao iialiana da Socicdadc do
csciaculo" dc Dclord}. O novincnio oular
odc incdir quc alguns indivduos lcvcn a calo
acs icrrorisias ou ouiras acs irrcflciidas quc
odcn dcsvia-lo dc scu roosiio c dcsirui-lo iao
scgurancnic cono sc fossc olra dc un
rovocador. A unica soluao c criar un
novincnio con iaiicas iao firncncnic
consisicnics c nao naniulaiivas a onio dc quc
qualqucr cssoa ossa rcconIcccr ianio a
csiuidcz individual cono as rovocacs da
olcia.
Una rcvoluao anii-Iicrarquica dcvc scr una
consiraao alcria". Olviancnic Ia coisas quc
rcqucrcn scgrcdo, csccialncnic sol os rcgincs
nais rcrcssivos. Mas ncsno cn iais casos os
ncios nao dcvcrian scr inconsisicnics con a
ncia uliina. a surcssao dc iodo odcr scarado
ncdianic a ariiciaao conscicnic dc iodos. O
scgrcdo icn con frcqucncia o rcsuliado alsurdo
dc quc a olcia c a ncu quc salc o quc csia
141
assando, c odc assin infilirar c naniular un
gruo radical scn quc ningucn nais icnIa
conscicncia disso. A nclIor dcfcsa conira a
infiliraao c asscgurar-sc dc quc nao Ia nada iao
inorianic quc jusiifiquc una infiliraao, ou
scja, quc ncnIuna organizaao radical ccra un
odcr scarado. A nclIor salvaguarda csia no
nuncro. una vcz quc nilIarcs dc cssoas csiao
alcriancnic ncscladas cnirc si, nao ocorrc
alsoluiancnic nada sc alguns oucos csics sc
infiliran cnirc clcs.
Inclusivc cn acs dc cqucnos gruos a
scgurana dccndc con frcqucncia dc un
naino dc ullicidadc. Quando alguns dos
ariicianics no cscandalo dc Esiraslurgo
concaran a icr ncdo c sugcriran nodcrar as
coisas, MusiaIa KIayaii (o dclcgado da IS quc
foi o rincial auior do anflcio SoIc u nscu
no nco cstudunt) ros quc a aiiiudc nais
scgura nao dcvcria scr cviiar ofcndcr dcnasiado
s auioridadcs cono sc insuliar acnas
nodcrada c indccisancnic rcsuliassc cn clogios!
nas crcirar un cscandalo iao anlancnic
divulgado quc nao udcssc sofrcr rcrcsalias.
* * *
O momento decisivo
Voliando s ocuacs dc falricas dc naio dc
1968, suonIanos quc os iralalIadorcs
142
franccscs rccIaasscn as nanolras dos
lurocraias c csialclcccsscn una rcdc
consclIisia airavcs dc iodo o as. O quc
succdcria?

Dianic dc ial cvcniualidadc, a gucrra
civil scria naiuralncnic incviiavcl.... A
conira-rcvoluao arnada sairia
incdiaiancnic a cano. Mas scn ccricza
dc quc iria vcnccr. Paric das iroas
olviancnic sc anoiinaria. Os
iralalIadorcs arcndcrian cgar cn
arnas, c ccriancnic nao consiruirian
nais ncnIuna ouira larricada (una lcla
forna dc crcssao otcu no conco do
novincnio, nas olviancnic ridcula do
onio dc visia cstutcgco}... A
inicrvcnao csirangcira sc roduziria
incviiavclncnic... Provavclncnic
concando clas foras da OTAN, nas
con o aoio dircio ou indircio do Pacio
dc Varsovia. Mas iudo dccndcria nais
una vcz do rolciariado curocu. iudo ou
nada. |O conco dc una nova coca",
Intcnuconu Stuuconstu, =12|

A grosso nodo, o significado da luia arnada
varia dc nodo invcrso ao grau dc
143
dcscnvolvincnio cconnico. Nos ascs nais
suldcscnvolvidos as luias sociais icndcn a
rcduzir-sc a luias niliiarcs, orquc as nassas
cnolrccidas ouco odcn fazcr scn arnas
dianic dos danos rovocados clos doninadorcs,
csccialncnic quando sua iradicional auio-
suficicncia foi dcsiruda or una ccononia dc
nonoculiivo dcsiinada coriaao. (Mas ncsno
sc vcnccn niliiarncnic, odcn scr nornalncnic
doninados cla inicrvcnao csirangcira ou
rcssionados a sulncicr-sc ccononia nundial,
a ncnos quc ouiras rcvolucs aralclas cn
ouiros lugarcs alran novas frcnics.}
Nos ascs nais dcscnvolvidos a fora
arnada icn rclaiivancnic ncnor significado,
cnlora ossa, cvcniualncnic, scr un faior
inorianic cn ccrias conjuniuras criicas.
ossvcl, cnlora nao nuiio cficicnic, forar
cssoas a fazcr iralalIos nanuais sinlcs sol a
nira dc una isiola. Mas nao c ossvcl fazcr isso
con cssoas quc iralalIan con acl ou
conuiadorcs dcniro dc una socicdadc
indusirial conlca Ia ali dcnasiadas
ooriunidadcs dc fasiidiosos crros" dos quais
rcsulia inossvcl avcriguar o auior. O
caiialisno nodcrno rcqucr una ccria
coocraao c inclusivc una ariiciaao scni-
criaiiva dc scus iralalIadorcs. NcnIuna grandc
cnrcsa odcria funcionar un unico dia scn a
auio-organizaao csonianca dos iralalIadorcs,
144
quc rcagcn dianic dc rollcnas inrcvisios,
concnsan crros dos gcsiorcs, cic. Sc os
iralalIadorcs sc conroncicn cn una grcvc dc
zclo" ondc nao faan ouira coisa scnao scguir
csiriiancnic iodos os rcgulancnios oficiais, o
funcionancnio ioial scra rciardado ou aic ncsno
conlciancnic inicrronido (conduzindo os
dirigcnics, quc nao odcn condcnar alcriancnic
ial rigor, a una osiao divcriidancnic dclicada
ao icr quc rcconcndar quc os iralalIadorcs
cunran con scu iralalIo scn scr
dcnasiadancnic rigorosos}. O sisicna solrcvivc
acnas orquc a naioria dos iralalIadorcs sao
rclaiivancnic aaiicos c, ara nao criar
rollcnas, coocran o suficicnic ara quc as
coisas narcIcn.
As rcvolias isoladas odcn scr rcrinidas dc
nodo individual; nas sc un novincnio sc
anlia suficicnicncnic raido, cono cn naio dc
1968, ccnicnas dc nilIarcs dc soldados c
oliciais nada odcn fazcr dianic dc nilIcs dc
iralalIadorcs cn grcvc. Tal novincnio acnas
odc scr dcsirudo dc dcniro ara fora. Sc as
cssoas nao salcn o quc fazcr, as arnas nao
odcn ajuda-las; sc salcn o quc fazcr as arnas
nao odcn dcic-las.
Acnas cn ccrios noncnios as cssoas
fican suficicnicncnic unidas" ara rclclar-sc
con ciio. Os doninadorcs nais lucidos salcn
145
quc so csiao scguros cnquanio udcrcn conicr
iais inicnios anics dc quc dcscnvolvan
dcnasiado inulso c auioconscicncia, scja
ncdianic rcrcssao fsica dircia, scja ncdianic as
varias csccics dc dcsvios ncncionados acina.
Pouco inoria sc as cssoas sc dccn conia nais
iardc dc quc foran cnganadas, quc iivcran a
viioria cn suas naos scn salcr. una vcz quc a
ooriunidadc assou, ja c iardc dcnais.
Mcsno siiuacs ordinarias sao lcnas dc
confusao, nas os rollcnas nao sao
nornalncnic iao urgcnics. En una siiuaao
radical as coisas sc sinlifican na ncdida cn
quc cssa siiuaao sc acclcra. os rollcnas sc
iornan nais claros, nas Ia ncnos icno ara
rcsolvc-los.
Un caso circno foi dranaiizado na fanosa
ccna dc PotcnIn dc Eiscnsicin. Os narinIciros
anoiinados, con as calcas colcrias or una
lona, csiao alinIados ara scrcn fuzilados. Os
guardas aonian scus riflcs c rccclcn a ordcn
dc disarar. Un dos narinIciros griia. Irnaos!
Salcis conira qucn disarais?" Os guardas
vacilan. Sc da ouira vcz a ordcn. Sol una ccria
angusiia os guardas laian suas arnas. Ajudan
os narinIciros a aiacar o dcosiio dc arnas, sc
uncn a clcs conira os oficiais, c a laialIa c logo
ganIa.
146
Noic-sc quc ncsno ncsic violcnio confronio o
rcsuliado c nais un assunio dc auioconscicncia
do quc dc fora lruia. una vcz quc os guardas
assan ara o lado dos narinIciros, a luia
cfciivancnic sc acala. (O rcsio da ccna dc
Eiscnsicin una grandc luia cnirc un oficial
nalvado c un Icroi rcvolucionario nariirizado
c un ncro nclodrana.} En conirasic con a
gucrra, ondc dois lados disiinios sc cnfrcnian
conscicnicncnic un ao ouiro, a luia dc classcs
nao c acnas una luia lanada conira un
ininigo cicrno, a lurgucsia, c ianlcn a luia do
rolciariado conira si ncsno. conira os cfciios
dcvasiadorcs c dcgradanics do sisicna caiialisia
solrc sua conscicncia dc classc" (Lulacs, Hstu
c consccncu dc cussc}. A rcvoluao nodcrna icn
a caracicrsiica cculiar dc quc a naioria
clorada ganIa auionaiicancnic no noncnio
cn quc sc iorna colciivancnic conscicnic do jogo
quc sc joga. O ooncnic do rolciariado nao c cn
uliina insiancia nada nais quc o roduio dc sua
roria aiividadc alicnada, scja no asccio
cconnico do caiial, scja no asccio oliico das
lurocracias sindicais c oliicas, ou na forna
sicologica do condicionancnio csciacular. Os
doninadorcs sao una ninoria iao nfina quc
scrian csnagados incdiaiancnic sc nao
conscguisscn cnganar una anla roorao da
oulaao ara quc sc idcniifiquc con clcs, ou
clo ncnos considcrc o sisicna cono lcgiino; c
147
csccialncnic a onio dc rovocar diviscs na
oulaao.
A lona na cara, quc dcsunaniza os
anoiinados c faciliia o disaro dos guardas,
sinloliza a iaiica do dividir-ara-rcinar. O griio
Irnaos!" rcrcscnia a conira-iaiica da
conutcnzuuo.
Enlora a confraicrnizaao rcfuic a ncniira
solrc o quc csia succdcndo cn ouiras arics, scu
odcr rcsidc cn sua naior aric no cfciio
cnocional do cnconiro Iunano dircio, quc
lcnlra aos soldados quc os insurgcnics sao
cssoas nao csscncialncnic difcrcnics dclcs
ncsnos. O csiado iraia naiuralncnic dc incdir
ial coniaio lcvando iroas dc ouiras rcgics quc
nao csiao faniliarizadas con aquilo quc ocorrc, c
quc ncn ncsno falan a ncsna lingua;
novincniando-as raidancnic ara cviiar una
conianinaao cccssiva con as idcias rclcldcs.
(Algunas das iroas russas cnviadas ara
csnagar a rcvoluao Iungara dc 1956 foran
insirudas dc quc csiavan na AlcnanIa c quc as
cssoas quc cnfrcniavan nas ruas cran Nazis
rcssurgidos!}
Para dcscolrir c clininar os clcncnios nais
radicais, un govcrno s vczcs rovoca
dclilcradancnic una siiuaao quc lcvara a una
dcscula ara a rcrcssao violcnia. Esic c un
148
jogo crigoso, scn duvida, orquc, cono no
incidcnic do Poicnlin, forar a qucsiao odc
rovocar quc as foras arnadas asscn ara o
lado do ovo. Do onio dc visia dos doninadorcs
a csiraicgia oiina c lrandir a ancaa acnas o
suficicnic, dc forna quc nao ncccssiic arriscar o
noncnio dccisivo. Isio funcionou na Polnia cn
1980-81. Os lurocraias russos salian quc
invadir a Polnia odcria rovocar sua roria
qucda; nas a consianic ancaa dc ial invasao
conscguiu iniinidar os iralalIadorcs radicais
olacos, quc odcrian facilncnic icr dcrrulado o
csiado, or iolcrar a rcscna dc foras niliiarcs-
lurocraiicas dcniro dc Polnia. Esias udcran
finalncnic rcrinir o novincnio scn icr quc
cIanar os russos.
* * *
Internacionalismo
Os quc fazcn ncias rcvolucs acnas
cavan suas rorias iunlas". Un novincnio
rcvolucionario nao odc olicr una viioria local c
dcois cscrar cocisiir acificancnic con o
sisicna aic csiar ronio ara inicniar algo nais.
Todos os odcrcs cisicnics dciarao dc lado suas
difcrcnas ara dcsiruir qualqucr novincnio
oular vcrdadcirancnic radical anics quc sc
csicnda. Sc nao odcn csnaga-lo niliiarncnic, o
csirangularao ccononicancnic (as ccononias
nacionais sao agora iao glolalncnic
149
inicrdccndcnics quc ncnIun as csia inunc a
ial rcssao}. O unico nodo dc dcfcndcr una
rcvoluao c csicndc-la, ianio qualiiaiivancnic
cono gcograficancnic. A unica garaniia conira a
rcaao inicrna c a lilcraao radical dc iodos os
asccios da vida. A unica garaniia conira a
inicrvcnao cicrna c a raida
inicrnacionalizaao da luia.
A crcssao nais rofunda da solidaricdadc
inicrnacional c, orianio, fazcr una rcvoluao
aralcla cn scu rorio as (1848, 1917-1920,
1968}. Sc isio nao c ossvcl, a iarcfa nais
urgcnic c clo ncnos rcvcnir a inicrvcnao
conira-rcvolucionaria dcsdc o rorio as, cono
quando os iralalIadorcs inglcscs rcssionaran a
scu govcrno ara quc nao aoiassc os csiados
cscravisias duranic a Cucrra Civil Ancricana
(inclusivc quando isio significava naior
dcscnrcgo dcvido qucda na coriaao dc
algodao}; ou quando os iralalIadorcs ocidcniais
cniraran cn grcvc c sc sullcvaran conira a
inicnao dc scus govcrnos dc aoiar as foras
rcacionarias duranic a gucrra civil quc succdcu
rcvoluao russa; ou quando cssoas da Euroa c
da Ancrica sc ouscran rcrcssao dc scus
ascs s rcvolias aniicoloniais.
Dcsaforiunadancnic, aic ncsno csics
csforos nninos ncccssarios sao lasianic raros.
O aoio inicrnacional osiiivo c iodavia nais
150
difcil. Enquanio os doninadorcs naniivcrcn o
conirolc dos ascs nais odcrosos, a ajuda
cssoal dircia sc conlica c sc liniia. As arnas c
ouiras roviscs odcn scr inicrcciadas. s
vczcs aic ncsno as conunicacs cIcgan
dcnasiado iardc.
Algo iransccndcnic c o anuncio dc un gruo
quc rcnuncia scu odcr solrc ouiro ou quc
rcclana conira ouiro. A rcvolia fascisia dc 1936
na EsanIa, or ccnlo, icvc una dc suas
lascs rinciais no Marrocos csanIol. Muiias
das iroas dc Franco cran narroquinas c as
foras aniifascisias odcrian icr clorado csic
faio dcclarando Marrocos indccndcnic,
inciiando dcsic nodo una rcvolia na rciaguarda
dc Franco c dividindo suas foras. A rovavcl
anliaao dc ial rcvolia a ouiros ascs aralcs
odcria Iavcr dcsviado ao ncsno icno as foras
dc Mussolini, quc aoiavan Franco, ara
dcfcndcr as osscsscs iialianas no noric da
frica. Mas os ldcrcs do govcrno da Frcnic
Poular csanIola rccIaaran csia idcia or
ncdo dc quc o csinulo dc ial aniicolonialisno
alarnaria a Frana c a Inglaicrra, dos quais
csiavan cscrando ajuda. Dcsncccssario dizcr
quc csia ajuda nunca cIcgou dc forna
alguna.(11}
Dc nodo sinilar, sc anics quc os scguidorcs
dc KIoncini udcsscn consolidar scu odcr, os
151
iranianos insurgcnics cn 1979 iivcsscn aoiado
a ioial auiononia dos curdos, lalucIis c
azcrlancs, odcria ic-los conquisiado cono
aliados firncs das icndcncias iranianas nais
radicais c odcria icr csicndido a rcvoluao aos
ascs adjaccnics dondc sc Iavian irasladado
orcs daquclcs ovos, cnquanio socavavan
sinuliancancnic os scguidorcs rcacionarios dc
KIoncini no Ira.
Esiinular a auiononia dc ouiros nao inlica
aoiar qualqucr organizaao ou rcginc quc ossa
arovciiar-sc dclc. Traia-sc sinlcsncnic dc
dciar os narroquinos, os curdos, ou scja la
qucn for, rcsolvcrcn scus rorios
aconiccincnios. A cscrana c quc o ccnlo dc
una rcvoluao anii-Iicrarquica cn un as
insirc ouiros a conicsiar suas rorias
Iicrarquias.
Esia c nossa unica cscrana, nas nao c
inicirancnic irrcal. O coniagio dc un novincnio
gcnuinancnic lilcrado nunca dcvc scr
dcsrczado.
NOTAS
(1}. Solrc a rcvoluao culiural, vcr Lc oini
d'closion dc I'idcologic cn CIinc", Intcnutonu
Stuutonstu =11 c Sinon Lcys. TIc CIunun`s
Ncu CotIcs.
152
(2}. Na ncdida cn quc os iiias c curdos
conlaiian o rcginc dc Saddan Husscin c os
ariidos dc oosiao iraquiana iraiaran dc
rcncndar junios un fuiuro dcnocraiico, os
Esiados Unidos sc cnconiraran na incnoda
osiao dc aoiar a coniinuaao dc una diiadura
dc ariido unico no Iraquc. As dcclaracs do
govcrno dos Esiados Unidos, includa a do
rcsidcnic DusI, accniuaran o dcscjo dc vcr
Saddan Husscin dcrroiado, nas nao un Iraquc
dividido or una gucrra civil. Ao ncsno icno,
os oficiais da adninisiraao dc DusI insisiian
quc a dcnocracia nao c aiualncnic una
alicrnaiiva viavcl ara o Iraquc... Isio odc
clicar o faio dc quc aic aqui, a adninisiraao
rccIaassc rcunir-sc con os ldcrcs da oosiao
iraquiana no clio.... 'Os aralcs c os ancricanos
icn a ncsna agcnda', dissc un dilonaia da
coalizao (conira Iraquc}. 'Qucrcnos o Iraquc nos
ncsnos liniics c quc Sadan dcsaarca. Mas
acciiarcnos Saddan cn DagIdad ara nanicr o
Iraquc cono un csiado'". (CIstun Sccncc
Monto, 20 naro 1991}.
(3}. inrcssionanic a ncnoria do ovo cn
rcicr scu rorio assado rcvolucionario. Os
cvcnios rcscnics sacudiran csia ncnoria. As
daias quc nunca arcndcran na cscola, as
cancs nunca caniadas alcriancnic, sao
rccordadas cn sua ioialidadc.... O rudo, o rudo,
o rudo iodavia soa cn ncus ouvidos. Os griios,
153
os slogans, os canios c lailcs. As orias da
rcvoluao arcccn alcrias ouira vcz, dcois dc
quarcnia c oiio anos dc rcrcssao. Naquclc dia
sinlcsncnic iudo nudou dc crscciiva. Nada
foi dado or Dcus, iudo dcvia scr fciio clo
Ioncn. As cssoas odian vcr sua niscria c
scus rollcnas cn una crscciiva Iisiorica....
Passou una scnana, c ja arcccn varios ncscs.
Cada noncnio foi vivido inicnsancnic. Ja c
difcil rccordar o asccio anicrior dos criodicos,
ou o quc as cssoas dizian. Porquc as rcvolucs
nao aconicccn scnrc?" (PIil Mailcr, Potugu. A
cuouuo nossuc}
(4}. Un dos noncnios nais inicnsos foi
quando os grcvisias cn volia da dclcgacia dc
olcia cviiaran un confronio oicncialncnic
violcnio con una iurla Iosiil dc csiudanics
conscrvadorcs quc icniavan inicrroncr a
asscnllcia crnancccndo conctuncntc cn
scnco duuntc ncu Iou. Scn rccclcr vcnio
ara suas vclas, os rovocadorcs sc alorrcccran,
sc dcsconccniraran, c finalncnic sc
discrsaran. Tal silcncio colciivo icn a vaniagcn
dc dissolvcr rcacs conulsivas dc anlos os
lados; ja quc nao Ia nada inlciio nclc, cono o
duvidoso conicudo dc nuiios slogans c cancs.
(Caniar Wc SIall Ovcrconc" |Vcnccrcnos".
canao oular do novincnio clos dirciios civis|
icn scrvido ianlcn ara acalnar cssoas cn
154
siiuacs difccis, nas con o rco dc
scniincnializar a rcalidadc}.
A nclIor rccordaao do FSM c O Mouncnto
du Luc Excssuo dc David Lancc Coincs (Tcn
Sccd Prcss, 1993}.
(5}. Solrc naio dc 1968 vcr Fcnc Vicnci.
Enugcs c stuuconstus no nouncnto dus
ocuuocs c O conco dc una nova coca", cn
I.S. =12. Tanlcn sc rcconcnda Fogcr Crcgoirc c
Frcdy Pcrlnan. VoIc-Studcnt Acton
Connttccs, Funcc Mu `bS (Dlacl & Fcd, 1969}.
(6}. A classc iralalIadora nao acnas
FECHAF as indusirias, cono ianlcn as FEADFIF,
ara gcrir aroriadancnic as aiividadcs
ncccssarias ara rcscrvar a saudc c a az
ullica. Sc a grcvc coniinuar, a classc
iralalIadora odc scniir-sc inclinada a cviiar o
sofrincnio ullico rcalrindo nais c nais
aiividadcs SOD SUA PFPFIA DIFEO. E c or isso
quc dizcnos quc csianos cn una csirada quc
conduz NINCUM SADE AONDE!" (Anuncio na
vcscra da grcvc gcral dc Scaiilc dc 1919}. Vcr
Jcrcny DrccIcr. StIc! (SouiI End, 1972}, .
101-114. Lcnlranas nais cicnsivas sc inclucn
cn Hoot HuncI. TIc Hsc o tIc VoIcs`
Moucncnts c cn Hcuouton n Scuttc, dc Harvcy
O'Connor.
155
(7}. Faoul Vancigcn (quc cscrcvcu
incidcnialncnic una lrcvc c loa Iisioria criica
solrc surrcalisno} rcrcscniou a crcssao nais
clara dc anlos asccios. Scu livrcio Dc u gcuc
suuuugc u `uutogcston gcncuscc(Da grcvc dc
ocuaao auiogcsiao gcncralizada"}, rccaiiula
rovciiosancnic una scric dc iaiicas lasicas
duranic as grcvcs dc ocuaao c ouiras siiuacs
radicais assin cono varias ossililidadcs dc
organizaao social os-rcvolucionaria.
Dcsaforiunadancnic csia ianlcn adornado con
a inflada vcrlorrcia caracicrsiica dos cscriios
os-IS dc Vancigcn, airiluindo s luias ocrarias
un conicudo vancigcnisia dcsncccssario c
injusiificado. O asccio da suljciividadc radical
sc coagulou cn una idcologia Icdonisia
icdiosancnic rcciida nos uliinos livros dc
Vancigcn (O uo dos uzccs, cic.}, lidos cono
candidas arodias das idcias iraiadas iao
incisivancnic cn scus iralalIos anicriorcs.
(8}. Esianos no scgundo dia |dc grcvc|, csiou
cansada, nas lcvando cn conia as scnsacs
osiiivas quc ocorrcn ncsic lugar, a fadiga nao
rcvalccc.... Qucn csqucccra a cara dos dirciorcs
quando lIcs disscnos quc o conirolc agora cra
nosso, c quc scus scrvios ja nao cran
olviancnic ncccssarios.... Tudo coniinua nornal,
cccio quc nao faiuranos as cIanadas....
Esianos ianlcn fazcndo anigos nos ouiros
dcariancnios. Os raazcs do andar dc laio nos
156
ajudan c csiao arcndcndo nosso iralalIo....
Esianos voando.... Nadando cn adrcnalina ura.
cono sc ossusscnos ioda a naldiia
cnrcsa... O aviso na oria diz, CO-OP TEL. SOD
NOVA DIFEO PFOIDIDO DIFETOFES". (Fosa Collciic,
Ocraiors Dial Dircci Aciion," Ocn Houd,
Vancouvcr, Sring 1981.}
(9}. Una conanIia sul-africana csia
vcndcndo un vcculo aniidisiurlios quc cniic
nusica clos alio-falanics ara acalnar os ncrvos
dos indivduos oicncialncnic rollcnaiicos. O
vcculo, ja adquirido or una naao ncgra, quc a
conanIia nao idcniifica, carrcga ianlcn un
canIao dc agua c un lanador dc gas". (AP, 23
scicnlro, 1979.}
(10}. Na iardc dc 10 dc novcnlro, quando o
Conando Surcno csiava cn un Sa, un gruo
dc scic Ioncns sc arcscniou no quaricl. Era o
'Coniic Eccuiivo' do ConsclIo Surcno dc
Soldados do Quaricl Ccncral. Suas dcnandas
cran algo confusas, nas olviancnic cscravan
jogar un acl no conando da Arnada duranic
scu rciiro. Elcs qucrian ao ncnos o dirciio dc
rcfcrcndar as ordcns do Conando Surcno c
asscgurar quc o ccrciio nao fossc uiilizado ara
ncnIun roosiio conira-rcvolucionario. Os scic
soldados foran coricsncnic rccclidos clo lugar-
icncnic coroncl WilIcln von Faucl, quc Iavia
cnsaiado cuidadosancnic ara a ocasiao....
157
Faucl dciou os dclcgados no scior dc naas do
Conando Surcno. Tudo foi dcnarcado cn un
naa giganicsco quc ocuava ioda una arcdc.
un cnornc conlco dc csiradas, csiradas dc
fcrro, onics, conuiadorcs, iulos, osios dc
conando c dcosiios dc roviscs iodo un
inirincado cncaic dc linIas vcrnclIas, vcrdcs,
azuis c ncgras quc convcrgian cn un csirciio
gargalo dc garrafa nas onics cruciais do Fcno....
Faucl cniao voliou con clcs. O Conando
Surcno nao iinIa oljcao aos consclIos dc
soldados, dissc, nas fcz quc scus ouvinics sc
scniisscn concicnics ara dirigir a cvacuaao
gcral do ccrciio alcnao ao longo dcsias linIas dc
conunicaao?... Os soldados dcsconccriados
olIavan inquicios o incnso naa. Un dclcs
concordou quc isso nao cra o quc clcs Iavian
cnsado rcalncnic 'Esic iralalIo lcn quc
odcria scr dciado a cargo dos funcionarios
ullicos'. Ao final, os scic soldados dcran dc loa
voniadc scu aoio aos oficiais. Mais quc isso,
raiicancnic sulicaran ara quc os
funcionarios ullicos ficasscn con os
conandos.... Scnrc quc una dclcgaao do
consclIo dc soldados aarccia no Quaricl
Surcno, o coroncl Faucl voliava a rcciir sua
vclIa crfornancc; scnrc funcionou." (FicIard
Waii, TIc Kngs Dcut. Vcsucs und tIc
Gcnun Hcuouton.)
158
(11}. Sc csia qucsiao cIcgassc ao
conIccincnio dos iralalIadorcs csanIois (quc
ja Iavia rcscindido do vacilanic govcrno da
Frcnic Poular colIcndo as arnas c rcsisiindo ao
golc fascisia or si ncsnos, no roccsso quc
dcscncadcou a rcvoluao} clcs rovavclncnic
concordarian cn conccdcr a indccndcncia a
Marrocos. En vcz disso acalaran doninados
clos ldcrcs oliicos inclusivc nuiios ldcrcs
anarquisias ao iolcrar csic govcrno cn nonc
da unidadc aniifascisia, nao udcran ionar
conscicncia dc iais icnas.
A rcvoluao csanIola coniinua scndo a
ccricncia rcvolucionaria nais rica da Iisioria,
cnlora conlicada c olscurccida cla gucrra
civil sinulianca conira Franco c clas agudas
coniradics dcniro do cano aniifascisia, quc
junio a dois ou ircs nilIcs dc anarquisias c
anarcosindicalisias c un coniingcnic
considcravclncnic nais cqucno dc narisias
rcvolucionarios (o POUM} rcullicanos
lurgucscs, auiononisias cinicos, socialisias c
csialinisias, con os uliinos cn ariicular
fazcndo iudo o quc csiava a scu alcancc ara
rcrinir a rcvoluao. As Iisiorias nais
conrccnsivas dcssc icna sao Hcuouton und tIc
Vu n Sun dc Picrrc Drouc c Enilc Tcninc c
TIc SunsI Hcuouton dc Durncii Dolloicn (csic
uliino foi sulsiancialncnic incororado no
nonuncnial iralalIo final dc Dolloicn, TIc
159
SunsI Cu Vu.} Alguns lons rclaios dc
rincira nao csiao cn Honugc to Cutuonu, dc
Ccorgc Orwcll |vcrsao cn oriugucs.Lutundo nu
EsunIu|, TIc SunsI CocIt, dc Franz
Dorlcnau y Hcd SunsI NotcIooIdc Mary Low y
Juan Drca. Ouiros livros dignos dc scrcn lidos
sao Lcssons o tIc SunsI Hcuouton, dc Vcrnon
FicIards, To HcncnIc Sun, dc Murray
DoolcIin, TIc SunsI LuIntI, dc Ccrald
Drcnan, San Dolgoff. TIc AnucIst Cocctucs,
Nocl Paz. Duut. TIc Pcoc Ancd, c dc Vicior
Alla c SicIcn ScIwariz SunsI Muxsn ucsus
Souct Connunsn. A Hsto o tIc P.O.U.M.
160

Cap. 4: Renascimento

Os uioicos nao rcvccn a divcrsidadc os-
rcvolucionaria Dcsccniralizaao c coordcnaao
Salvaguardas conira os alusos Conscnso c
doninio da naioria Elininar as razcs da gucrra c
do crinc Aloliao do dinIciro Alsurdo da naior
aric do iralalIo rcscnic Transfornar o iralalIo
cn jogo Oljccs iccnofolicas Tcnas ccologicos
O florcscincnio dc conunidadcs livrcs
Prollcnas nais inicrcssanics

Duo, nutuuncntc, quc un csqucnu cono o
cxosto uqu c nu cududc ouco utco, c uu
contu u nutuczu Iununu. E totuncntc ccto. E
ouco utco, c uu contu u nutuczu Iununu.
Mus c o sso quc ncccc u cnu sc cuudo u
cuIo, c c o sso quc ugucn o ooc. O quc c,
os, un csqucnu utco Un csqucnu utco c
un csqucnu quc u cxstc c quc odc sc cuudo u
cuIo soI us utuus condocs. Un csqucnu quc sc
oonIu us utuus condocs, ou quc ucctc tus
condocs scu cquuocudo c cstdo. As
condocs dcucn sc sucudus, c u nutuczu
Iununu nuduu. A ncu cosu quc cuncntc
suIcnos soIc u nutuczu Iununu c quc cu
nudu. A ncu quududc quc odcnos cdcu u
cu c u nudunu. Os sstcnus quc ucussun suo
os quc conun nu nutuIdudc du nutuczu
161
Iununu, c nuo cn scu ccscncnto c
dcscnuouncnto".
Oscar Wildc, A unu do Ioncn soI o
socusno
Os utpicos no prevem a diversidade ps-
revolucionria
Mar considcrava rcsunao icniar rcdizcr
cono vivcrian as cssoas cn una socicdadc
livrc. Calc a csias cssoas dizc-lo, quando c o
quc qucrcn fazcr, c quc ncios cnrcgar. Eu nao
nc sinio caaciiado ara ofcrcccr ncnIun
consclIo ncsia naicria. Prcsunivclncnic clcs
scrao, clo ncnos, iao inicligcnics quanio nos"
(caria a Kauisly, 1 dc fcvcrciro dc 1881}. Sua
nodcsiia con rcsciio a isso c naior do quc a
daquclcs quc o acusan dc arrogancia c
auioriiarisno ao ncsno icno cn quc nao
vacilan cn rojciar suas rorias faniasias ao
ronunciar-sc accrca dc qual socicdadc odc ou
nao scr ossvcl.
ccrio, scn cnlargo, quc sc Mar Iouvcssc
sido un ouco nais clciio accrca do quc
inaginava, icria sido nais difcil ara os
csialinisias lurocraias fingir quc lcvavan a calo
suas idcias. Un roioiio caio dc una socicdadc
lilcrada nao c ossvcl ncn ncccssario, nas as
cssoas dcvcn icr alguna noao dc sua naiurcza
c dc sua vialilidadc. A crcna dc quc nao Ia
162
ncnIuna alicrnaiiva raiica ao aiual sisicna c
algo quc nanicn as cssoas rcsignadas.
As cscculacs uioicas odcn ajudar a nos
lilcriar do Ialiio dc acciiar o siaius quo cono
algo inuiavcl, conscguir cnsar solrc o quc
rcalncnic qucrcnos c solrc o quc c ossvcl. O
quc as faz uioicas" no scniido cjoraiivo quc
Mar c Engcls criiicaran c quc nao lcvan cn
conia as rcscnics condics. Nao Ia gcralncnic
ncnIuna noao scria accrca dc cono odcranos
lcvar as coisas daqui aic la. Ao ignorar os odcrcs
rcrcssivos c cooiadorcs do sisicna, os auiorcs
uioicos gcralncnic inaginan una sinlisia
nudana gradual, suondo quc a disscninaao
das conunidadcs ou das idcias uioicas lcvara
nais gcnic a unir-sc, cniao o vclIo sisicna
sinlcsncnic dcsnoronaria.
Escro quc csic icio roorcionc algunas
idcias nais rcalisias solrc cono odcria surgir
una nova socicdadc. En iodo caso, irci agora
nais alcn c farci algunas cscculacs.
Adniianos ara sinlificar quc una
rcvoluao viioriosa sc csicnda or iodo o nundo
scn una grandc dcsiruiao das infra-csiruiuras
lasicas, vanos dcsconsidcrar os rollcnas da
gucrra civil, ancaas dc inicrvcnao cicrna,
confuscs da dcsinfornaao ou airasos
ocasionados or inorianics rcconsirucs dc
163
cncrgcncia, c assanos a caninar algunas das
qucsics quc odcrian aarcccr cn una nova
socicdadc quc sc iransfornou fundancnialncnic.
Para naior clarcza uiilizarci o icno fuiuro
cn vcz do condicional, as idcias arcscniadas
aqui sao sinlcsncnic ossililidadcs a
considcrar, nao rcgras ou rcdics. Sc ial
rcvoluao vicr a ocorrcr, alguns anos dc
ccrincniaao oular nudarao ianio as coisas
quc as rcdics nais aircvidas logo arcccrao
ridiculancnic inidas c carcnics dc inaginaao.
Tudo o quc odcnos fazcr c inaginar os
rollcnas quc cnfrcniarcnos no rincio c as
rinciais icndcncias a sc dcscnvolvcrcn nais
adianic. Mas quanio nais clorarnos as
Iioicscs, nais rcarados csiarcnos ara as
novas ossililidadcs c ncnos risco Iavcra dc
rciornar inconscicnicncnic aos vclIos nodclos.
Longc dc scr dcnasiado ciravaganics, a
naior aric da liicraiura uioica c
cccssivancnic csirciia, gcralncnic sc liniia a
una rcalizaao nonoliica dos dcscjos do auior.
Cono Maric Louisc Dcrncri dcsiaca no nclIor
csiudo solrc csic icna (Jounc TIougI Utou},
Todas as uioias sao, orianio, crcssao dc
rcfcrcncias cssoais, nas scus auiorcs
nornalncnic icn a vaidadc dc suor quc scus
gosios cssoais dcvcrian scr ronulgados cono
lcis; sc acordan ccdo, inaginan quc sua
164
conunidadc icra quc csiar dc c s 4 da nanIa;
sc dcicsian cosnciicos fcnininos, uiiliza-los scra
un crinc; sc sao naridos ficis, a infidclidadc scra
casiigada con a noric".
Sc Ia algo quc sc odc rcdizcr con
confiana solrc a nova socicdadc, c quc cla
csiara lcn alcn da inaginaao dc qualqucr
indivduo ou dc qualqucr dcscriao ossvcl
rcalizada or una so cssoa. As difcrcnics
conunidadcs rcflciirao ioda classc dc
rcfcrcncias csiciica c cicnifica, nsiica c
racionalisia, dc alia iccnologia c ncoriniiiva,
soliiario c conunal, iralalIador c rcguioso,
csariano c cicurcano, iradicional c
ccrincnial" rcvolucionando coniinuancnic
iodo iio dc novas c inrcvisvcis
conlinacs.(1}
Descentralizao e coordenao
Havcra una foric icndcncia
dcsccniralizaao c auiononia local. As cqucnas
conunidadcs ronovcrao Ialiios dc coocraao,
ossililiiarao a dcnocracia dircia, c iornarao
ossvcl una ccrincniaao social nais rica. sc
un ccrincnio local falIa, acnas un cqucno
gruo sofrcra as conscqucncias (c ouiros odcrao
ajudar}; sc icn ciio scra iniiado c suas
vaniagcns sc csicndcrao. Un sisicna
dcsccniralizado c ianlcn ncnos vulncravcl a
una ruiura acidcnial ou saloiagcn. (Esic
165
uliino, dc qualqucr forna, scra rovavclncnic
insignificanic. una socicdadc lilcrada icra
scgurancnic lcn ncnos ininigos cnraivccidos do
quc os quc consianicncnic roduz a aiual
socicdadc}.
Mas a dcsccniralizaao odc favorcccr
ianlcn o conirolc Iicrarquico isolando as
cssoas cnirc si. E Ia coisas quc odcn scr
nclIor organizadas cn grandc cscala. Una unica
grandc ncialurgica icn nais cficacia cncrgciica c
c ncnos rcjudicial ao anlicnic quc un forno dc
fundiao cn cada conunidadc. O caiialisno
inclinou-sc sucr-ccniralizaao cn ccrios
icrrcnos cn quc una naior divcrsidadc c auio-
suficicncia icrian nais scniido, nas sua
concorrcncia irracional icn fragncniado ianlcn
nuiias coisas quc odcrian scr nais susccivcis
dc rcgularizar-sc ou coordcnar-sc ccniralncnic.
Cono dcsiaca Paul Coodnan cn Pcoc o
Pcsonnc (livro quc csia cIcio dc ccnlos
inicrcssanics solrc os ros c os coniras da
dcsccniralizaao cn difcrcnics conicios aiuais},
ondc, cono c quando dcsccniralizar sao qucsics
cnricas quc rcqucrcrao ccrincniaao. Tudo
quc odcnos dizcr c quc a nova socicdadc
rovavclncnic scra iao dcsccniralizada quanio
ossvcl, nas scn fazcr disso un fciicIc. A
naioria das coisas odcn csiar ao cuidado dc
cqucnos gruos ou conunidadcs locais; os
consclIos rcgionais c nundiais sc liniiarao a
166
icnas dc anlas ranificacs ou quc funcioncn
nclIor cn una cscala significaiiva, cono a
rcsiauraao do anlicnic, a cloraao do csao,
a rcsoluao das disuias, o conirolc das
cidcnias, a coordcnaao da roduao glolal, a
disiriluiao, o iransoric c a conunicaao, c a
susicniaao dc ccrios ncios csccializados (.c.
clnicas ou ccniros dc invcsiigaao dc alia
iccnologia}.
Muiios dizcn quc a dcnocracia dircia
funcionou saiisfaioriancnic nas asscnllcias dos
ovos aniigos, c quc o iananIo c a conlcidadc
das socicdadcs nodcrnas a iorna inossvcl.
Cono nilIcs dc cssoas odcrian crcssar scu
rorio onio dc visia solrc cada assunio?
Nao ncccssiian fazc-lo. A naioria dos
assunios raiicos sc rcduzcn no final das conias
a un nuncro liniiado dc ocs; una vcz
dcfinidas c fiados os arguncnios nais
significaiivos, odc-sc cIcgar a una dccisao scn
nais dclongas. Os olscrvadorcs dos sovicics dc
1905 c dos consclIos ocrarios Iungaros dc
1956 sc inrcssionaran con a lrcvidadc das
nanifcsiacs das cssoas c a raidcz con quc
as dcciscs cran ionadas. Os quc falavan o
csscncial cran clciios cono dclcgados; os quc
naniinIan un discurso vazio cran lasianic
criiicados or fazcr as cssoas crdcrcn icno.
167
Para assunios nais conlicados cran clciios
coniics ara csiudar difcrcnics ossililidadcs c
dcois rciornar ara infornar s asscnllcias
solrc as ranificacs das difcrcnics ocs. Una
vcz adoiado un lano, coniics ncnorcs odcrian
coniinuar sucrvisionando sua cvoluao,
noiificando s asscnllcias qualqucr novo
assunio rclcvanic quc ossa inlicar cn
nudanas. Nos icnas conirovcrsos sc odcrian
roor coniics nuliilos quc rcfliian
crscciivas oosias (.c., ro-iccnologos conira
anii-iccnologos} ara faciliiar a fornulaao dc
roosias alicrnaiivas c onios dc visia
difcrcnics. Cono scnrc, os dclcgados nao
inorian dcciscs (cccio con rcsciio
organizaao dc scu rorio iralalIo} c sc
clcgcrian dc nodo roiaiivo c sujciios scnrc
dcsiiiuiao, asscgurando assin quc faan un
lon iralalIo c quc suas rcsonsalilidadcs
icnorais nao lIcs sulan calca. Scu iralalIo
csiara alcrio ao canc ullico c as dcciscs
finais scnrc rcvcricrao s asscnllcias.
As iccnologias nodcrnas dc infornaiica c
iclcconunicaao crniiirao quc qualqucr un
conrovc insianiancancnic os dados c suas
rojccs or si ncsnos, assin cono conunicar
suas rorias roosias. Acsar da aiual
roaganda iais iccnologias nao ronovcn
auionaiicancnic a ariiciaao dcnocraiica;
nas icn o oicncial dc faciliia-la caso scjan
168
nodificadas adcquadancnic c osias sol
conirolc oular.(2}
As iclcconunicacs ianlcn iornarao os
dclcgados ncnos ncccssarios quc duranic os
novincnios radicais dc aniigancnic, quando
funcionavan cn grandc ncdida cono sinlcs
oriadorcs dc infornaao dc un local ara ouiro.
Divcrsas roosias odcn circular c scr
discuiidas a una so vcz, c sc un icna iivcr
suficicnic inicrcssc as rcunics do consclIo sc
rcoriarao dirciancnic s asscnllcias locais,
ossililiiando quc csias confirncn, nodifiqucn
ou rcudicn as dcciscs dos dclcgados.
Mas quando os icnas nao forcn
ariicularncnic olcnicos, rovavclncnic
lasiara o cnvio dc cnissarios livrcs. Havcndo
cIcgado a alguna dccisao gcral (.c. Esic cdifcio
dcvc scr rcnodclado ara scrvir cono dcosiio"},
una asscnllcia odc sinlcsncnic cdir
voluniarios ou clcgcr un coniic ara lcvar a calo
a idcia scn rcocuar-sc con un rigoroso
conirolc.
Salvaguardas contra abusos
Os urisias ociosos scnrc odcn rcvcr
ossvcis alusos. AI!! Qucn salc quc nanolras
cliiisias c suiis odcn scr cnrccndidas or
csics dclcgados c csccialisias iccnocraias!" Mas
nao c ncnos ccrio quc un grandc nuncro dc
169
cssoas nao conscguc vigiar dirciancnic cada
dcialIc cn iodo noncnio. NcnIuna socicdadc
odc cviiar coniar cn alguna ncdida con a loa
voniadc c o scniido conun das cssoas. O faio c
quc os alusos sao ncnos ossvcis sol a
auiogcsiao gcncralizada do quc sol qualqucr
ouira forna dc organizaao social.
As cssoas quc sao suficicnicncnic
auinonas ara inaugurar una socicdadc
auiogcrida csiarao naiuralncnic aicnias a
qualqucr rcssurgincnio dc Iicrarquia. Vigiarao
cono os dclcgados lcvan a calo scus nandaios,
c os rcvczarao" iao frcqucnicncnic quanio
ossvcl. Para alguns roosiios odcrao clcgcr
dclcgados or soricio, cono os aniigos
aicnicnscs, ara clininar as icndcncias quc
rcduzcn una clciao a un concurso dc
oularidadc ou a una ncgociaia. Os assunios
quc ncccssiian csccialisias iccnicos, csics scrao
cuidadosancnic vigiados ara quc o
conIccincnio ncccssario sc anlic ou ara quc a
iccnologia cn qucsiao sc sinlifiquc ou sc
sucrc. Olscrvadorcs cciicos scrao dcsignados
ara dar o alarnc ao rinciro sinal dc fraudc.
Un csccialisia quc dc infornaao falsa scra
dcscolcrio raidancnic c ullicancnic
dcsacrcdiiado. A insinuaao nais lcvc dc
qualqucr consiraao Iicrarquica ou dc qualqucr
raiica cloradora ou nonoolsiica dcscriara
o cscandalo univcrsal c scra clininada or
170
osiracisno, confisco, rcrcssao fsica ou qualqucr
ouiro ncio quc sc julguc ncccssario.
Esias c ouiras rccaucs csiarao scnrc a
disosiao dos quc sc rcocuan con os
oicnciais alusos, nas duvido quc scjan nuiio
ncccssarias. Quando sc iraia dc qucsics
inorianics, as cssoas odcn vigiar ou
conirolar voniadc. Mas na naioria dos casos
rovavclncnic darao aos dclcgados una nargcn
razoavcl dc lilcrdadc dc aao ara uiilizar scu
rorio criicrio c criaiividadc.
A auiogcsiao gcncralizada cviia ianio as
fornas Iicrarquicas da csqucrda iradicional
cono as fornas nais sinlisias dc anarquisno.
Nao sc rcndc a ncnIuna idcologia, ncn ncsno
do iio anii-auioriiaria". Sc un rollcna cigc
algun iio dc conIccincnio csccializado ou
algun grau dc lidcrana", as cssoas inlicadas
logo sc darao conia disio c farao o quc
considcran ooriuno scn rcocuar-sc sc os
dognas radicais cn auia os arovan ou nao.
Para ccrias funcs nao confliiuosas odc scr
nais convcnicnic noncar csccialisias or
crodos indcfinidos dc icno, dcsiiiuindo-os
acnas no caso dc aluso dc osiao. En
siiuacs dc cncrgcncia cn quc sao csscnciais
dcciscs raidas (.c. aagar inccndios}
dcsignarao cssoas con os odcrcs dc auioridadc
171
rovisionais quc scjan ncccssarios. Esios casos
scrao ccccionais.
Consenso e domnio da maioria
A rcgra gcral scra o conscnso quando
raiicavcl, c a naioria quando ncccssario. Un
crsonagcn cn Ncus on NouIcc (una das
uioias nais scnsaias, alcgrcs c rcalisias} dc
Willian Morris ccnlifica con una onic dc
ncial quc dcvc scr sulsiiiuda or ouira dc
cdra. Isso c roosio na Moic (asscnllcia da
conunidadc} scguinic. Sc Iouvcssc un claro
conscnso, o icna scria rcsolvido c cn scguida
scria lcvado adianic os dcialIcs dc sua
rcalizaao. Mas sc alguns vizinIos divcrgcn, sc
acIan quc a naldiia onic dc ao ainda odc scr
uiil c nao qucrcn sc ocuar dc consiruir una
nova, nao voian ncsia ocasiao, nas osicrgan a
discussao fornal ara o Moic scguinic; cnquanio
isso sc disscninan arguncnios ro c conira, dos
quais alguns sao inrcssos, dc forna quc iodo
nundo salc o quc csia aconicccndo; c quando a
Moic volia a rcunir-sc ouira vcz Ia una
discussao rcgular c or uliino sc voia ncdianic
lcvanic dc naos. Sc a nargcn cnirc as oinics
divididas c csirciia, a qucsiao c novancnic
sulnciida ara una discussao nais rofunda; sc
a nargcn c anla, crgunia-sc ninoria sc cla
sc sulncicria oiniao nais gcral, o quc
conuncnic ocorrc con frcqucncia. Sc a rcsosia
172
for ncgaiiva, a qucsiao vai a dclaic cla icrccira
vcz. Sc a ninoria nao auncnia a olIos visios, cla
scnrc ccdc; iodavia, acIo quc cisic una rcgra
ncio csquccida cla qual ainda odcn scguir cn
frcnic con cla; nas o quc scnrc ocorrc c quc
acalan sc convcnccndo, ialvcz nao orquc scu
onio dc visia scja o ior, nas orquc nao odcn
crsuadir ou forar a conunidadc a acciia-lo.
Noic-sc quc o quc sinlifica cnorncncnic
csics casos c quc ja nao Ia ncnIun inicrcssc
cconnico no confliio ningucn icn ncios ou
noiivos ara sulornar ou cnlronar cssoas
ara quc voicn dc una forna ou dc ouira orquc
ocasionalncnic Ia una quaniidadc dc dinIciro
cn jogo, conirolc dos ncios dc conunicaao, ou
ossc dc una conanIia consiruiora ou una
arccla dc icrra roina a un dcicrninado local.
Na auscncia dc iais confliios dc inicrcssc, as
cssoas nornalncnic sc inclinarao coocraao
c ao conronisso, ncsno quc scja acnas ara
alacar os ooncnics c iornar a vida nais facil
ara si ncsnos. Algunas conunidadcs odcn
icr disosics fornais ara aconodar as
ninorias (. c. sc, cn vcz dc sinlcsncnic voiar
nao, 20% crcssa una vccncnic oljcao" a
alguna roosia, dcvc assar or una naioria
dc 60%}; nas c inrovavcl quc algucn alusc dc
iais odcrcs fornais quando salc quc o lado
conirario odc fazcr o ncsno. A soluao iica
ara consianics confliios irrcconciliavcis rcsidc
173
na anla divcrsidadc dc culiuras. sc os quc
rcfcrcn onics dc ncial, cic., sao
consianicncnic dcrroiados nas clcics clos
iradicionalisias dc arics c ofcios iio Morris,
odcn scnrc irasladar-sc a alguna conunidadc
vizinIa c fazcr valcr scus gosios c rcfcrcncias.
A insisicncia no conscnso ioial acnas icn
scniido quando o nuncro dc cssoas cnvolvidas c
rclaiivancnic cqucno c o icna nao c urgcnic.
Enirc un anlo nuncro dc cssoas a conlcia
unaninidadc rarancnic c ossvcl. alsurdo
susicniar o dirciio dc una ninoria dc
consianicncnic olsiruir a naioria or ncdo dc
una ossvcl iirania da naioria; ou inaginar quc
iais rollcnas dcsaarcccrao sc cviianos as
csiruiuras".
Isso c nanifcsio cn un ariigo lcn conIccido
Ia nuiios anos (Jo Frccnan. TIc Tunn o
Stuctuccssncss}. Nao Ia algo quc sc ossa
cIanar gruo scn csiruiura", Ia sinlcsncnic
gruos con difcrcnics csiruiuras. Un gruo nao
csiruiurado acala gcralncnic scndo doninado
or una canarilIa quc ossui alguna csiruiura
cfciiva. Os ncnlros nao organizados nao icn
cono conirolar csia cliic, csccialncnic quando
sua idcologia anii-auioriiaria lIcs incdc adniiir
quc cisicn.
174
Ao nao rcconIcccr o donnio da naioria
cono rcsaldo suficicnic quando nao conscgucn
olicr a unaninidadc, os anarquisias c
consclIisias nuiias vczcs iornan-sc incaazcs dc
cIcgar a dcciscs raiicas, quando nao scgucn
ldcrcs dc faio, csccializados cn naniular
cssoas ara lcva-las unaninidadc (acnas or
sua caacidadc dc agucniar rcunics
inicrninavcis aic quc ioda oosiao sc alorrca c
va ara casa}. Ao rccIaar dcsdcnIosancnic os
consclIos ocrarios ou qualqucr ouira coisa con
algun sinal dc cocsao, gcralncnic acalan sc
conicniando con rojcios lcn ncnos radicais
quc conariilIan un nnino dcnoninador
conun.
facil dcsiacar os crros dos consclIos
ocrarios do assado, quc cran, no final das
conias, inrovisacs arcssadas dc gcnic
cnvolvida cn dcscscradas luias. Enlora
aquclcs lrcvcs csforos nao fosscn nodclos
crfciios a scr ccgancnic iniiados,
rcrcscniaran scn duvida o asso nais raiico
na dircao corrcia naqucla circunsiancia. O
ariigo dc Ficscl solrc os consclIos (Prclininarcs
solrc os consclIos c a organizaao consclIisia"}
discuic as liniiacs dcsics vclIos novincnios, c
dcsiaca corrciancnic quc o odcr consclIisia
dcvcria scr conrccndido cono a solcrania das
asscnllcias oularcs cono un iodo, nao
sinlcsncnic dos consclIos dc dclcgados clciios.
175
Cruos dc ocrarios radicais na EsanIa,
qucrcndo cviiar qualqucr anliguidadc solrc csic
uliino onio, dcfiniran-sc a si ncsnos nais
cono asscnllciarios" ou asanllcsias" do quc
cono consclIisias". Un dos anflcios do CMDO
(Mcnsagcn a iodos os iralalIadorcs"} csccifica
os scguinics iraos csscnciais da dcnocracia
consclIisia.

Dissoluao dc iodo odcr cicrno
Dcnocracia dircia c ioial
Unificaao raiica dc dccisao c
cccuao
Dclcgados rcvogavcis a qualqucr
noncnio or aquclcs quc os noncaran
Aloliao da Iicrarquia c das
csccializacs indccndcnics
Ccsiao c iransfornaao conscicnic dc
iodas as condics ara una vida livrc
Pariiciaao crnancnicncnic criaiiva
das nassas
Eicnsao c coordcnaao inicrnacionais

Una vcz rcconIccidos c raiicados csics
onios, ouco inoriara sc as cssoas sc rcfiran
nova forna dc organizaao social cono
anarquia", conunalisno", anarquisno
conunisia", conunisno consclIisia",
176
conunisno lilcriario", socialisno lilcriario",
dcnocracia ariiciaiiva" ou auiogcsiao
gcncralizada", ou quc scus difcrcnics
cononcnics solrcosios sc cIancn consclIos
ocrarios", consclIos anii-iralalIo", consclIos
rcvolucionarios", asscnllcias rcvolucionarias",
asscnllcias oularcs", coniics oularcs",
conunas", colciivos", lilluizin", lolos",
noics", gruos dc afinidadc", ou qualqucr ouira
coisa. (O icrno auiogcsiao gcncralizada"
dcsgraadancnic nao c nui airaiivo, nas icn a
vaniagcn dc rcfcrir-sc ianio aos ncios cono aos
fins una vcz quc csia livrc das conoiacs
cnganosas dc icrnos cono anarquia" ou
conunisno"}.
En iodo caso, c inorianic rccordar quc a
organizaao fornal cn grandc cscala scra
cccao. A naior aric dos assunios locais odcn
scr adninisirados dircia c infornalncnic.
Indivduos ou cqucnos gruos sinlcsncnic
scguirao adianic c farao o quc arca aroriado
cn cada siiuaao (ad-Iocracia"}. O donnio da
naioria scra sinlcsncnic un uliino rccurso cn
un nuncro cada vcz ncnor dc casos cn quc os
confliios dc inicrcssc nao odcn scr rcsolvidos dc
ouiro nodo.
Una socicdadc nao Iicrarquica nao suc
quc iodos cIcgucn nagicancnic a icr o ncsno
ialcnio ou dcva ariiciar dc iudo cn igual
177
ncdida; significa sinlcsncnic quc as
Iicrarquias nutcuncntc Iuscudus c coudus
foran clininadas. As difcrcnas dc caacidadc
scn duvida dininucn quando iodos sao
csiinulados a dcscnvolvcr scus lcnos oicnciais,
o inorianic c quc qualqucr difcrcna quc
crnanca nao sc iransfornc cn difcrcna dc
riqucza ou dc odcr.
As cssoas odcrao ionar aric cn una
varicdadc lcn naior dc aiividadcs do quc agora,
nas nao icrao quc rodar iodas as osics iodo o
icno sc nao quiscrcn fazc-lo. Sc algucn icn
una Ialilidadc c dcsircza cscciais ara una
dcicrninada iarcfa, ouiros rovavclncnic csiarao
conicnics dc crniiir-lIc rcaliza-la quanio quiscr
clo ncnos aic quc algucn nais qucira fazcr
ianlcn. As csccializacs indccndcnics" (o
conirolc nonoolisia solrc a infornaao ou solrc
as iccnologias socialncnic viiais} scrao alolidas;
nas florcsccrao as csccializacs nao
doninadoras, alcrias. O ovo cdira consclIo a
cssoas nais cnicndidas quando scniir a
ncccssidadc dc fazc-lo (cnlora os curiosos c
crsicazcs scnrc sc aninarao a invcsiigar or
si ncsnos}. Scrao livrcs ara sulncicr-sc
voluniariancnic cono csiudanics a un
rofcssor, cono arcndizcs a un ncsirc, cono
jogadorcs a un ircinador ou cono aiorcs a un
dircior crnancccndo livrcs ianlcn ara
alandonar a rclaao a qualqucr noncnio. En
178
algunas aiividadcs, cono un gruo dc nusica
foll, qualqucr un odcra ionar aric aiiva;
ouiras, cono inicrrcics dc un conccrio classico,
odcn rcqucrcr un ircinancnio rigoroso c una
dircao cocrcnic, con algunas cssoas
assunindo o acl dc ldcrcs, ouiras scguindo-
as, c ouiras quc sc conicnian sinlcsncnic cn
cscuiar. Dcvcria Iavcr lcnas ooriunidadcs ara
anlos os iios. A criica siiuacionisia do
csciaculo c a criica dc una icndcncia cccssiva
na socicdadc aiual; nao inlica quc iodos
dcvanos scr ariicianics aiivos" vinic c quairo
Ioras or dia.
Fora a ncccssaria cusiodia dos inconcicnics
ncniais, a unica Iicrarquia incviiavclncnic
inosia scra a do icno ncccssario ara criar as
crianas aic quc scjan caazcs dc dirigir scus
assunios. Mas un nundo nais scguro c nais
sadio odcria roorcionar s crianas nais
lilcrdadc c auiononia do quc icn agora. Quando
sc iraia dc alrir-sc novas ossililidadcs dc vida
fcsiiva, os adulios odcn arcndcr ianio dclcs
cono vicc-vcrsa. Aqui cono cn qualqucr csfcra, a
rcgra gcral scra crniiir s cssoas cnconirar
scu rorio nvcl. una ncnina dc dcz anos quc
ionc aric cn algun rojcio odc icr ianio a
dizcr quanio scus co-ariicianics adulios,
cnquanio quc un adulio nao ariicianic nao
icra nada a dizcr.
179
A auiogcsiao nao suc quc iodos scjan
gcnios, sinlcsncnic suc quc as naiorias nao
sao csiuidos ioiais. E o sisicna rcscnic quc faz
dcnandas ouco rcalisias ao rcicndcr quc
cssoas s quais sisicnaiicancnic inlcciliza
scjan caazcs dc avaliar rogranas oliicos
difcrcnics ou rcclancs ulliciiarios dc
ncrcadorias rivais, ou dc conroncicr-sc cn
aiividadcs iao conlcas c inorianics cono a
criaao dc crianas ou da conduao dc un
auionovcl cn una auioisia novincniada. Con
a sucraao dc iodos os scudo-rollcnas
oliicos c cconnicos quc sao naniidos agora
inicncionalncnic na inconrccnsao, a naior
aric dos cvcnios quc ocorrcn nao scrao iao
conlicados.
Quando as cssoas icn cla rincira vcz a
ooriunidadc dc dirigir suas rorias vidas
concicrao scn duvida un nonic dc crros; nas
logo os dcscolrirao c os corrigirao orquc, ao
conirario da Iicrarquia, nao icrao inicrcssc cn
cncolri-los. A auiogcsiao nao garanic quc as
cssoas scnrc ionarao dcciscs corrcias; nais
do quc qualqucr ouira forna dc organizaao
social, a auiogcsiao garanic quc ningucn
dccidira or clas.
* * *
Eliminar as razes da guerra e do crime
180
A aloliao do caiialisno clininara os
confliios dc inicrcssc quc agora scrvcn cono
rcicio ao csiado. A naioria das gucrras aiuais
sc lascian cn uliina insiancia cn confliios
cconnicos; inclusivc os aniagonisnos dc iio
aarcnicncnic cinico, rcligioso ou idcologico
dcrivan nornalncnic cn grandc aric dc sua
noiivaao rcal da conciiao cconnica, ou dc
frusiracs sicologicas quc csiao cn uliina
insiancia rclacionadas con a rcrcssao oliica c
cconnica. Na ncdida cn quc a conciiao
dcscscrada rcvalccc, as cssoas odcn scr
facilncnic naniuladas c olrigadas a rciornar a
nodos iradicionais dc agruancnio c a disuias
solrc difcrcnas culiurais clas quais nao sc
nolcsiarian cn condics nais conforiavcis. A
gucrra inlica cn nuiio nais iralalIo, cnas c
riscos quc qualqucr forna dc aiividadc
consiruiiva; as cssoas con ooriunidadcs rcais
dc rcalizaao icrao coisas nais inicrcssanics a
fazcr.
O ncsno c valido ara o crinc. Dciando dc
lado os crincs" scn viinas |consuno dc drogas,
Ionosscualidadc, cic.| a grandc naioria dos
crincs csiao dircia ou indirciancnic rclacionados
con o dinIciro c dciarao dc icr scniido dcois
da clininaao do sisicna ncrcaniil. As
conunidadcs scrao cniao livrcs ara
ccrincniar divcrsos nciodos ara rcsolvcr
181
qualqucr aio anii-social ocasional quc ossa
iodavia ocorrcr.
Ha nuiias ossililidadcs difcrcnics. As
cssoas inlicadas odcn discuiir suas qucsics
dianic da conunidadc local ou dianic dc un
jurado" clciio or soricio, quc iraiaria dc ionar
as dcciscs nais conciliadoras c rcaliliiadoras
Un agrcssor convicio odcria scr condcnado" a
algun iio dc scrvio ullico nao a un
iralalIo inicncionalncnic dcsagradavcl c
dcgradanic adninisirado or sadicos
ncsquinIos, quc sinlcsncnic roduzcn nais
colcra c rcsscniincnio, nas rojcios significaiivos
c oicncialncnic airaiivos quc odcn iniciar
inicrcsscs nais sadios (a rcsiauraao ccologica,
or ccnlo}. Alguns sicoaias incorrigvcis
odcn icr quc scr rcfrcados Iunanancnic dc
una forna ou dc ouira, nas iais casos scrian
cada vcz nais raros. (A aiual rolifcraao da
violcncia graiuiia" c una rcaao rcvisvcl dianic
da alicnaao social, ou scja, as coisas funcionan
dc ial forna quc aquclcs quc nao sao iraiados
cono cssoas rcais acalan clo ncnos icndo a
saiisfaao nacalra dc scr rcconIccidos cono
ancaas rcais}. O osiracisno scra una ncdida
dissuasoria sinlcs c cfciiva. o valcniao quc sc ri
da ancaa dc un casiigo scvcro, quc acnas
confirna scu rcsigio dc nacIo, cnsara duas
vczcs anics dc concicr scus aios sc soulcr quc
iodos o dcsrczarao or isso. Nos raros casos cn
182
quc isso sc nosirar inadcquado, a divcrsidadc dc
culiuras odc fazcr do dcsicrro una soluao
facivcl. un caraicr violcnio quc consianicncnic
criurlc una conunidadc iranquila odc sc
inicgrar crfciiancnic cn alguna rcgiao ascra c
agiiada, iio ocsic sclvagcn ou sc cor a
rcrcsalias ncnos agradavcis.
Esias sao acnas algunas das ossililidadcs.
Un ovo livrc dcscolrira scn duvida ouiras
solucs nais criaiivas, cfciivas c Iunanas quc
as quc ossanos inaginar aiualncnic. Nao digo
quc nao Iavcra rollcnas, nas Iavcra nuiio
ncnos rollcnas do quc agora, ondc as cssoas
quc sc cnconiran na lasc dc una ordcn social
alsurda sao scvcrancnic casiigadas cn scus
larlaros csforos or cscaar, ao ncsno icno
cn quc os quc csiao cn cina saqucian o lancia
con inunidadc.
A larlaric do aiual sisicna cnal so c
sucrada cla sua csiuidcz. Os casiigos
draconianos icn rcciidancnic nosirado nao icr
un cfciio significaiivo na roorao dc crincs,
quc csia dirciancnic vinculada con os nvcis dc
olrcza c dcscnrcgo c con faiorcs ncnos
quaniificavcis nas igualncnic olvios cono
racisno, a dcsiruiao das conunidadcs urlanas,
c a alicnaao gcral roduzida clo sisicna
csciacular ncrcaniil. A ancaa dc anos dc
risao, quc odc scr un odcroso anidoio ara
183
algucn con un nodo dc vida saiisfaiorio,
significa ouco ara qucn nao icn ouiras sadas
significaiivas. Nao c nui lrilIanic clininar
rogranas sociais quc ja sao lasiinosancnic
inadcquados con o fin dc ccononizar, cnquanio
sc cncIcn as riscs dc rcsos ao cusio dc ccrca
dc un nilIao dc dolarcs cada un; nas cono
nuiias ouiras oliicas sociais irracionais, csia
icncncia crsisic orquc c rcforada or
odcrosos inicrcsscs criados.(3}
* * *
Abolio do dinheiro
Una socicdadc livrc dcvcra alolir or
conlcio a ccononia nonciaria-ncrcaniil.
Coniinuar acciiando a validadc do dinIciro
cquivalc acciiar a doninaao coniinuada dc qucn
rcviancnic o acunulou, ou dc qucn icra a falia
dc cscruulos ncccssaria ara voliar a acunula-
lo dcois dc qualqucr rcdisiriluiao radical. Scra
ncccssario iodavia ouiras fornas dc calculo
cconnico" ara ccrios roosiios, nas con un
alcancc cuidadosancnic liniiado icndcndo a
dininuir na ncdida cn quc o auncnio da
alundancia naicrial c a coocraao social as
iornc ncnos ncccssarias.
Una socicdadc os-rcvolucionaria odc icr
una organizaao cconnica cn ircs nvcis.

184
1. Ccrios lcns c scrvios lasicos scrao
livrcncnic accssvcis a iodos scn ncnIun iio dc
conialilidadc.
2. Ouiros ianlcn scrao livrcs, nas acnas
cn quaniidadcs liniiadas, racionadas.
3. Ouiros, classificados cono luo", scrao
accssvcis a iroco dc crcdiios".

Difcrcnicncnic do dinIciro, os crcdiios sc
alicarao acnas a ccrios lcns csccficos, nao
roricdadc conunal lasica cono a icrra, os
scrvios ullicos ou os ncios dc roduao.
Tanlcn icrao rovavclncnic icno dc ciraao
ara cviiar qualqucr acunulaao cccssiva.
Tal sisicna scra nui flcvcl. Duranic o
crodo dc iransiao inicial a quaniidadc dc lcns
graiuiios odc scr nnina acnas o suficicnic
ara quc una cssoa ossa ajusiar as conias
rcqucrcndo a naioria dos lcns un agancnio
airavcs dc crcdiios ganIos ncdianic o iralalIo.
Con o assar do icno, scra cada vcz ncnos
ncccssario o iralalIo c nais lcns scrao
accssvcis graiuiiancnic a roorao cnirc os
dois faiorcs rccrocos scguira scnrc
dcicrninada clos consclIos, |.c. odcn dccidir
iralalIar nais ara icr nais lcns graiuiios, ou
acciiar icr ncnos lcns graiuiios or ncnos
185
iralalIo. Alguns crcdiios odcn disiriluir-sc
gcncricancnic, rccclcndo criodicancnic cada
cssoa una ccria quaniidadc; ouiros odcn
rccclcr lnus or ccrio iio dc iralalIos
dcsagradavcis ou crigosos quando Iouvcr
cscasscz dc voluniarios. Os consclIos odcn
fiar rcos ara dcicrninados luos, dciando
quc ouiros sigan a lci da ofcria c da rocura;
quando un luo sc iornar nais alundanic scra
nais laraio, ialvcz finalncnic graiuiio. Os lcns
odcn novcr-sc dc un nvcl a ouiro dccndcndo
das condics naicriais c as rcfcrcncias da
conunidadc.
Esias sao acnas algunas das
ossililidadcs.(4} Ao ccrincniar nciodos
difcrcnics, as cssoas roniancnic sc darao
conia or si ncsnas dc quc forna dc
roricdadc, inicrcanlio c conialilidadc
ncccssiiarao.
Dc qualqucr forna, quaisqucr quc scjan os
rollcnas cconnicos" quc ossan crnancccr,
nao scrao scrios orquc os liniics inosios cla
cscasscz scrao un faior acnas no scior dos
luos" nao csscnciais. O accsso univcrsal
graiuiio conida, roua, noradia, scrvios
ullicos, assisicncia saniiaria, iransoric,
conunicaao, cducaao c facilidadcs culiurais
odcra scr alcanado quasc incdiaiancnic nas
rcgics indusirializadas c dcniro dc un lrcvc
186
crodo dc icno nas ncnos dcscnvolvidas.
Muiias dcsias coisas ja cisicn c sinlcsncnic
ncccssiian iornar-sc nais cquiiaiivancnic
accssvcis; as quc nao, odcn scr facilncnic
roduzidas una vcz quc a cncrgia social sc dcsvic
dc cnrcsas irracionais.
Toncnos a qucsiao da noradia, or ccnlo.
Os aiivisias cla az icn dcsiacado
consianicncnic quc iodo nundo odcria disor
dc noradia digna or ncnos do quc cusian
algunas scnanas dc dcsdolrancnio niliiar
nundial. Scn duvida cnsan cn icrnos dc una
csccic dc noradia sinlcs; nas sc a quaniidadc
dc cncrgia quc a gcnic dcscndc agora
iralalIando ara cnriqucccr roriciarios c
inoliliarias sc dcsviassc ara a consiruao dc
novas noradias, roniancnic iodo nundo
odcria scr alojado con dignidadc.
A rincio, a naioria odcria coniinuar
vivcndo ondc csia c conccnirar-sc na consiruao
dc noradias accssvcis ara cssoas scn icio. Os
Ioicis c os cdifcios dc cscriiorios odcrian
iornar-sc disonvcis. Algunas roricdadcs
cscandalosancnic ciravaganics odcn scr
rcquisiiadas c iransfornadas cn noradias,
arqucs, jardins conuniiarios, cic. Dianic dcsia
icndcncia, aquclcs quc ossucn roricdadcs
rclaiivancnic csaosas odcn ofcrccc-las ara
alojancnio icnorario dc cssoas scn icio
187
cnquanio os ajudan a consiruir suas rorias
casas, ncsno quc scja ara cviiar un oicncial
rcsscniincnio.
O roino asso scra clcvar c igualar a
qualidadc das noradias. Aqui cono cn ouiros
canos, a ncia nao scra una igualdadc
rigidancnic unifornc (iodos dcvcn icr una
noradia con iais ou quais csccificacs"}, nas o
scniido gcral dc jusiia oular, iraiando os
rollcnas solrc una lasc flcvcl, caso or caso.
Sc algucn scnic quc nao rccclcu sua aric odc
aclar conunidadc cn gcral, quc, sc a qucia
nao c conlciancnic alsurda, fara
rovavclncnic o inossvcl ara concnsa-lo. Os
conronissos icrao quc scr rcsolvidos
considcrando quc vao vivcr cn lugarcs
ccccionalncnic dcscjavcis or dcicrninado
icno. (Podcn scr conariilIadas ncdianic
soricio or una scric dc cssoas, ou scr alugados
or crodos liniiados cla nclIor ofcria cn
asias dc crcdiios, cic.}. Podc scr quc iais
rollcnas nao sc rcsolvan na ncdida da
conlcia saiisfaao dc iodos, nas ccriancnic
scrao iraiados con lcn nais cquidadc do quc
sol un sisicna cn quc a acunulaao dc cdaos
nagicos dc acl crniic quc una cssoa sc
afirnc roriciaria" dc una ccnicna dc cdifcios
cnquanio quc ouiras icn quc vivcr na rua.
188
Una vcz rcsolvidas as ncccssidadcs lasicas
dc solrcvivcncia, a crscciiva quaniiiaiiva do
icno dc iralalIo sc iransfornara cn una nova
crscciiva qualiiaiiva dc livrc criaiividadc.
Alguns anigos odcn iralalIar alcgrcncnic
consiruindo sua roria casa ncsno quc lcvc un
ano ara concluir o quc una cquic rofissional
odcria fazcr nais cficicnicncnic cn un ncs.
En iais rojcios sc invcsiira nuiio nais alcgria,
inaginaao c anor, c as noradias rcsulianics
scrao nuiio nais cncaniadoras, naiizadas c
cssoais do quc as quc Iojc assan or dignas".
Un cariciro rural franccs do scculo dczcnovc
cIanado Fcrdinand CIcval gasiou iodo scu
icno dc ocio dc nuiias dccadas consiruindo scu
rorio casiclo dc faniasia. Ccnic cono CIcval c
considcrada cccnirica, nas sua unica
anornalidadc c quc coniinua ccrccndo a
criaiividadc inaia quc iodos ossunos, nas quc
nornalncnic nos induzcn a rcrinir dcois da
rincira infancia. Una socicdadc livrc disora dc
grandcs quaniidadcs dcsic iio dc iralalIo"
ludico. os rojcios cssoalncnic cscolIidos icrao
un airaiivo iao inicnso quc as cssoas nao sc
rcocuarao con o icno dc iralalIo" gasio
cono o icno dcdicado a carcias dc anor ou
divcrsao.
O absurdo da maior parte do trabalho atual
189
Ha 50 anos Paul Coodnan csiinou quc
ncnos dc 10% do iralalIo cccuiado c dcdicado
a saiisfazcr nossas ncccssidadcs lasicas.
Qualqucr quc scja a ncdida caia (cn nossos
dias cssa iaa dcvc scr nais laia, dccndcndo
do quc considcranos ncccssidadcs lasicas}, o
faio c quc a naior aric do iralalIo aiual c
alsurdo c dcsncccssario. Con a aloliao do
sisicna ncrcaniil, ccnicnas dc nilIcs dc
cssoas agora ocuadas cn roduzir ncrcadorias
sucrfluas, ou cn anuncia-las, cnacoia-las,
iransoria-las, vcndc-las, roicgc-las ou iirar
rovciio dclas (vcndcdorcs, funcionarios,
caaiazcs, dirciorcs, lanquciros, agcnics dc
lolsa, roriciarios, ldcrcs sindicais, oliicos,
olcias, advogados, juzcs, carccrciros, guardas,
soldados, ccononisias, ulliciiarios, falricanics
dc arnas, insciorcs aduanciros, colciorcs dc
inosios, agcnics dc scgurana, consclIciros dc
invcsiincnio, junio a scus nuncrosos
sulordinados}. Toda cssa nuliidao csia
indisonvcl ara cccuiar as rclaiivancnic
oucas iarcfas rcalncnic ncccssarias.
No quc ioca aos dcscnrcgados, scgundo un
rcccnic infornc da ONU clcs consiiiucn agora
30% da oulaao nundial. Enlora csia
roorao arca anla, cla rcsunivclncnic
cclui risionciros, rcfugiados, c nuiios ouiros
quc nornalncnic nao sao coniados nas
csiaisiicas dc dcscnrcgo oficiais, cono aquclcs
190
quc araran dc luscar iralalIo, ou aquclcs quc
csiao incaaciiados clo alcoolisno c drogas, ou
quc csiao iao cnojados clas ocs dc iralalIo
disonvcis quc colocan ioda sua cncrgia fugindo
do iralalIo c dcdicando-sc ao crinc c fraudc.
No quc ioca a nilIcs dc anciaos, nuiios
gosiarian dc csiar conronciidos cn aiividadcs
uicis nas vivcn rclcgados a un rciiro assivo,
dcsagradavcl. Adolcsccnics c jovcns acciiarian
con cniusiasno o dcsafio dc nuiios rojcios
cducacionais c uicis sc nao csiivcsscn
confinados cn colcgios inuicis dcscnIados ara
inculcar a olcdicncia ignoranic.
Lcvando cn considcraao o grandc
cononcnic dc gasios includos cn iralalIos
incgavclncnic ncccssarios. Mcdicos c
cnfcrnciras, or ccnlo, crdcn grandc aric
dc scu icno (alcn dc rccncIcr acis dc
scguro, colrar os docnics, cic.} csforando-sc
quasc quc inuiilncnic ara conirolar iodo iio dc
rollcnas socialncnic induzidos cono na
alincniaao, lcscs ocuacionais, acidcnics
auionolilsiicos, cnfcrnidadcs sicologicas c
docnas causadas clo sircss, oluiao, ou
condics dc vida insalulrcs, scn falar das
gucrras c cidcnias quc con frcqucncia as
aconanIan rollcnas quc cn grandc
ncdida dcsaarcccrao cn una socicdadc livrc,
191
crniiindo quc aquclcs quc cuidan da saudc sc
conccnircn cn una ncdicina rcvcniiva lasica.
Considcrc-sc cniao a quaniidadc igualncnic
grandc dc iralalIo crdido inicncionalncnic.
iralalIo dcscnIado acnas ara nanicr as
cssoas ocuadas; a surcssao dc nciodos ara
ouar iralalIo orquc odcn dciar cssoas
scn iralalIo; iralalIar iao lcniancnic quanio
ossvcl; saloiar o naquinario ara rcssionar os
cIcfcs, ou or sinlcs raiva ou frusiraao. Nao
csqucanos dc iodos os alsurdos da lci dc
Parlinson" (o iralalIo icndc a candir-sc ara
rccncIcr o icno disonvcl}, o rincio dc
Pcicr" (as cssoas sc clcvan aic scu nvcl dc
inconcicncia} c icndcncias sinilarcs iao
Iilarianicncnic saiirizadas or C. NoriIcoic
Parlinson c Laurcncc Pcicr.
Considcrc-sc ianlcn quanio iralalIo
crdido sc clininara dcscnIando os roduios
ara durar c nao ara quclrar ou ficar fora dc
noda ara quc as cssoas icnIan quc conrar
ouiros novos. (Aos un lrcvc crodo inicial dc
alia roduao ara rovcr a iodos dc lcns
duravcis dc alia qualidadc, nuiias indusirias
odcrian rcduzir-sc a nvcis nais nodcsios
acnas o suficicnic ara nanicr aquclcs lcns cn
lon csiado, ou nclIora-los ocasionalncnic
scnrc quc sc dcscnvolva algun avano
significaiivo}.
192
Lcvando cn considcraao iodos csics faiorcs,
c facil vcr quc cn una socicdadc sanancnic
organizada a quaniidadc dc iralalIo ncccssario
odcria scr rcduzida a un ou dois dias or
scnana. Una rcduao quaniiiaiiva drasiica cono
csia roduzira una nudana qualiiaiiva.
Transformar o trabalho em jogo
Cono dcscolriu Ton Sawycr (no caiulo 2
do livro dc Marl Twain}, quando as cssoas nao
sao olrigadas a iralalIar, aic ncsno as iarcfas
nais lanais odcn cIcgar a scr insoliias c
inicrcssanics. o rollcna nao c nais cono fazcr
con quc as cssoas as cccuicn, nas cono
aconodar iodos os voluniarios. Nao scria rcalisia
cscrar quc as cssoas iralalIcn iodo o icno
cn iralalIos dcsagradavcis c scn grandc
significado scn vigilancia c inccniivos
cconnicos; nas a siiuaao sc iorna
conlciancnic difcrcnic sc sc iraia dc dcdicar
dcz ou quinzc Ioras or scnana cn iarcfas
auiogcsiivas, variadas c uicis quc nos ncsnos
cscolIcnos.
Muiios, una vcz conronciidos con rojcios
quc lIcs inicrcssan, nao vao qucrcr sc liniiar ao
nnino. Isio rcduzira ncccssariancnic as iarcfas
dc ouiros quc cvcniualncnic nao icnIan ianio
cniusiasno.
193
dcsncccssaria qualqucr inquiciaao clo
fin do iralalIo. O iralalIo assalariado icn quc
scr alolido; o iralalIo lcno dc significado,
livrcncnic cscolIido odc scr iao divcriido cono
un jogo. Nosso iralalIo aiual roduz
nornalncnic rcsuliados raiicos, nas nao sonos
nos qucn o cscolIc, cnquanio quc nosso icno
livrc csia cn sua naior aric liniiado a
irivialidadcs. Con a aloliao do iralalIo
assalariado, o iralalIo cIcgara a scr nais
divcriido, un jogo aiivo c criaiivo. No dia cn quc
as cssoas nao nais forcn conduzidas loucura
clo scu iralalIo, nao nais scrao ncccssarios
cnircicnincnios assivos csiuidos ara
rcsialclcccrcn-sc dcla.
Nao quc Iaja algo dc crrado cn divcriir-sc
con assaicnos iriviais; iraia-sc sinlcsncnic
dc rcconIcccr quc nuiio dc scu aiual airaiivo
roccdc da auscncia dc aiividadcs lcnas. Algucn
cuja vida carccc dc avcniura rcal odc inclinar-sc
a un cqucno coiisno vicario dcdicando-sc a
colccionar aricfaios dc ouiros icnos c lugarcs;
algucn cujo iralalIo c alsiraio c fragncniario
odc ir longc roduzindo oljcios ioialncnic
concrcios, oljcios nais significaiivos do quc un
navio cn niniaiura dcniro dc una garrafa. Esics
c ouiros inuncros Iollics rcvclan a cisicncia
dc inulsos criaiivos quc florcsccrao rcalncnic
quando cssc jogo aiingir una cscala nais anla.
Inaginc cssoas cuja divcrsao c ajusiar scus
194
uicnslios ou culiivar scu jardin, clas sc
cniusiasnarao dianic da ooriunidadc dc rccriar
ioda sua conunidadc; ou cono nilIarcs dc
cniusiasias das csiradas dc fcrro sc arcssarao
cn arovciiar a ooriunidadc dc rcconsiruir c
ocrar vcrscs nclIoradas das rcdcs dc ircns,
quc scrao una das vias rinciais ara rcduzir o
irafico auionolilsiico.
Quando as cssoas csiao sujciias a susciia
ou a rcgulancnios orcssivos clas icnian
naiuralncnic fazcr o ncnos ossvcl scn scr
casiigadas. En siiuacs dc lilcrdadc c confiana
nuiua Ia una icndcncia coniraria, dc orgulIar-
sc cn fazcr o nclIor iralalIo ossvcl. Enlora
algunas iarcfas da nova socicdadc icndan a scr
nais oularcs do quc ouiras, as unicas
rcalncnic difccis ou dcsagradavcis icrao
rovavclncnic voluniarios nais quc suficicnics,
rcsondcndo a un scniincnio dc rciidao ou
dcscjo dc arcciaao, quando nao a un scniido
dc rcsonsalilidadc. Inclusivc aiualncnic,
quando icn icno, nuiias cssoas icn
saiisfaao cn sc ofcrcccr cono voluniarios cn
rojcios quc valcn a cna; iais cssoas ficarao
ainda nais saiisfciias sc nao icrcn quc sc
rcocuar consianicncnic cn colrir suas
ncccssidadcs lasicas c as dc sua fanlia. Na ior
das Iioicscs, as oucas iarcfas ioialncnic
inoularcs icrao quc scr divididas cn iurnos o
nais lrcvcs ossvcis c rcvczados con frcqucncia
195
aic quc ossan scr auionaiizadas. Ou odcrian
scr sulsidiadas ara vcr sc algucn qucr fazc-las
cn iroca dc icr quc alaicr, diganos, cinco Ioras
or scnana cn vcz das usuais dcz ou quinzc; ou
or alguns crcdiios adicionais.
Os adcios do nao coocraiivisno scrao
rovavclncnic iao raros quc o rcsio da oulaao
odcra dcia-los cn az, cn vcz dc gasiar icno
rcssionando-os ara quc dccn sua cqucna
coocraao. A ariir dc un ccrio grau dc
alundancia nao faz scniido rcocuar-sc or
causa dc alguns alusos c insialar una nuliidao
dc coniadorcs, insciorcs, infornanics, csias,
guardas, olcias, cic., ara quc conrovcn cada
dcialIc c casiigucn cada infraao. Nao c rcalisia
cscrar quc as cssoas scjan gcncrosas c
coocraiivas quando nao Ia nuiio o quc rcariir;
nas un naior cccdcnic naicrial criara una
nargcn dc aluso" nais anla dc nodo quc nao
inoriara ianio sc algucn faz ncnos quc scu
conanIciro, ou consuna un ouco nais.
A aloliao do dinIciro incdira a iodos dc
angariar nais do quc conirilucn. A naior aric
das duvidas accrca da faciililidadc dc una
socicdadc livrc sc aoia na crcna arraigada dc
quc o dinIciro (ianio quanio scu ncccssario
roicior. o csiado} icn quc cisiir. Esia
associaao cnirc o dinIciro c o csiado cria
ossililidadcs dc aluso iliniiadas (lcgisladorcs
196
sulornados ara criar sul-rciiciancnic lrccIas
nas lcis dc inosios, cic.}; nas una vcz quc
anlos scjan alolidos dcsaarcccrao os noiivos c
os ncios ara iais alusos. A alsiraao das
rclacs dc ncrcado crniic quc una cssoa
acunulc riqucza anoninancnic rivando
indirciancnic ouiros nilIarcs das ncccssidadcs
lasicas; nas con a clininaao do dinIciro
qualqucr nonoolizaao significaiiva dc lcns scra
dcnasiado difcil dc nancjar c dcnasiado visvcl.
Na nova socicdadc odcrao ocorrcr ouiras
fornas dc inicrcanlio, a nais sinlcs c
rovavclncnic nais conun scra a doaao. Na
alundancia gcral c facil scr gcncroso. Doar c
divcriido c arazvcl, c clinina as nolcsiias da
conialilidadc. O unico calculo c o quc csia ligado
a una saudavcl c nuiua cnulaao. A
conunidadc vizinIa doou ial coisa a una rcgiao
ncnos favorccida; nos odcnos scgurancnic
fazcr o ncsno". Elcs dcran una fcsia nagnfica;
vcjanos sc odcnos fazcr una nclIor". Una
cqucna rivalidadc anisiosa (qucn odc criar a
nova rccciia nais dcliciosa, culiivar una
Iorialia sucrior, rcsolvcr un rollcna social,
invcniar una lrincadcira nova} lcncficiara iodos,
inclusivc os crdcdorcs.
Una socicdadc livrc funcionara
rovavclncnic cn grandc ncdida cono una
grandc fcsia. A naior aric das cssoas a
197
dcsfruiara cono una conida quc iodos arccian;
nas ncsno quc alguns coniriluan con ouco
ou nada Ia o suficicnic ara rcariir cnirc iodos.
Nao c csscncial quc iodos colalorcn caiancnic
na ncsna ncdida, orquc as iarcfas scrian iao
cqucnas c iao anlancnic disiriludas quc
ningucn ficara solrccarrcgado. Una vcz quc
iodos csiao dirciancnic cnvolvidos, nao scra
rcciso invcsiigar ningucn ncn insiiiuir casiigos
or falia dc coocraao. O unico clcncnio dc
cocrao" scra a arovaao ou dcsarovaao dos
dcnais ariicianics. o agradccincnio rovc
csinulos osiiivos, c aic ncsno a cssoa nais
dcsconsidcrada sc da conia dc quc sc nao
conirilui consisicnicncnic assara a scr nal
visia c corrcra o risco dc nao scr convidada na
roina vcz. A organizaao acnas c ncccssaria
sc sc iroca cn algun rollcna. (Sc Ia
nornalncnic dcnasiada solrcncsa c conida
insuficicnic, o gruo odc dccidir coordcnar
qucn irara cada coisa. Sc algunas alnas
gcncrosas acalan susicniando una coocraao
injusia do iralalIo dc lincza, una adnocsiaao
gcniil lasiara ara quc ouiros sc cnvcrgonIcn c
sc ofcrcan, ou sc fara un soricio dc rodzio
sisicnaiico}.
Suondo quc ial coocraao csonianca scja
una cccao, quc sc cnconira rincialncnic
ondc os vnculos conunais iradicionais icn
crsisiido, ou cnirc gruos cqucnos, gruos
198
auio-sclccionados dc cssoas aninadas clos
ncsnos scniincnios cn rcgics ondc as
condics nao sao dcnasiado niscravcis. En un
nundo ondc o Ioncn c lolo do rorio Ioncn,
as cssoas cuidan naiuralncnic dc si ncsnas c
susciian das dcnais. A ncnos quc o csciaculo
as conova con alguna Iisioria scniincnial dc
inicrcssc Iunano, sc rcocuan nornalncnic
ouco or aquclcs quc csiao fora dc scu crculo
incdiaio. Carrcgadas dc frusiracs c
rcsscniincnios, odcn aic ncsno scniir un
razcr crnicioso airoclando os razcrcs dc
ouiras cssoas.
Mas acsar dc iudo o quc dcsalcnia sua
Iunanidadc, c isso valc ara a naioria das
cssoas, sc iivcrcn una ooriunidadc, gosiarao
dc scniir quc csiao fazcndo coisas uicis, c quc
sao arcciadas or isso. Aicnic cono arovciian
a nais lcvc ooriunidadc dc criar un noncnio
dc rcconIccincnio nuiuo, ncsno quc acnas
alrindo una oria ara algucn ou irocando
alguns concniarios lanais. Sc surgc una
inundaao ou icrrcnoio ou qualqucr ouira
cncrgcncia, aic ncsno o nais cgosia c cnico
con frcqucncia sc rcciiia na aao, iralalIando
vinic c quairo Ioras or dia no rcsgaic dc
cssoas, cnircgando conida c rinciros socorros,
cic., scn ncnIuna concnsaao cccio a
graiidao dos dcnais. or isso orquc as
cssoas frcqucnicncnic cvocan a gucrras ou
199
dcsasircs naiurais con un surrccndcnic grau
dc nosialgia. Cono a rcvoluao, iais
aconiccincnios roncn con as scaracs
sociais usuais, da a iodos a ooriunidadc dc fazcr
coisas quc rcalncnic inorian, c roduz un
foric scniincnio dc conunidadc (ncsno quc scja
unindo as cssoas conira un ininigo conun}.
En una socicdadc livrc csics inulsos sociais
odcrao florcsccr scn quc scjan ncccssarios
rcicios iao circnos.
* * *
Objees tecnofbicas
Aiualncnic a auionaao con frcqucncia nao
icn fciio nais do quc culsar algunas cssoas
dc scu iralalIo cnquanio sc inicnsifica o conirolc
daquclcs quc nclc crnancccn; sc cvcniualncnic
algun icno rcal c ganIo graas aos disosiiivos
dc ouana dc iralalIo", cssc ganIo c
nornalncnic dcscrdiado cn un consuno
assivo igualncnic alicnado. Mas cn un nundo
livrc os conuiadorcs c ouiras iccnologias
nodcrnas odcrian scr uiilizadas ara clininar
iarcfas crigosas ou cIaias, lilcrando iodos ara
conccnirar-sc cn aiividadcs nais inicrcssanics.
Scn conicnlar iais ossililidadcs, c
conrccnsivancnic dcsgosiosas clo uso aiual
das nuiias iccnologias, nuiias cssoas cIcgan a
vcr a iccnologia" cn si ncsna cono o rincial
200
rollcna c rcclanan un rciorno a un csiilo dc
vida nais sinlcs. Quanio nais sinlisia o
dclaic nais sc dcscolrcn dcfciios cn cada
crodo, rciroccdcndo cada vcz nais na linIa do
icno. Alguns, considcrando a Fcvoluao
Indusirial cono o rincial vilao, colrcn dc
clogios o aricsanaio nanual. Ouiros, vcndo na
invcnao da agriculiura o ccado original, scnicn
quc dcvcranos voliar a una socicdadc dc
caadorcs-colciorcs, nas scn clicar o quc
succdcra aiual oulaao Iunana quc nao
odc sc susicniar sol ial ccononia. Ouiros, ara
nao ficar ara iras, arcscnian arguncnios
cloqucnics quc rovan quc o dcscnvolvincnio da
linguagcn c do cnsancnio racional foi a origcn
rcal dc nossos rollcnas. Todavia Ia qucn
susicnic inclusivc quc o gcncro Iunano cn sua
ioialidadc c iao incorrigivclncnic nalvado quc
dcvcria aliruisiicancnic sc ciinguir ara salvar
o rcsianic do ccosisicna nundial.
Esias faniasias conicn ianias coniradics
olvias quc iorna-sc dcsncccssario criiica-las
dcialIadancnic. Dao una qucsiionavcl
rclcvancia s socicdadcs do assado rcal c nao
icn quasc nada a vcr con as ossililidadcs
rcscnics. Mcsno suondo quc a vida fossc
nclIor cn una ou ouira cra assada, icnos quc
concar dcsdc ondc csianos. A nodcrna
iccnologia csia iao crncada cn iodos os
asccios dc nossa vida quc nao odcria
201
inicrroncr-sc alruiancnic scn causar un
caos nundial quc aniquilaria lilIcs dc cssoas.
Os os-rcvolucionarios rovavclncnic dccidirao
or rcduzir dc nodo rogrcssivo o ndicc
oulacional Iunano c ccrias indusirias, nas
isio nao odc scr fciio da noiic ara o dia. Tcnos
quc considcrar scriancnic cono iraiar iodos os
rollcnas raiicos quc sc fornularan ncssc
nicrin.
Sc orvcniura as cssoas cIcgarcn dianic dc
ial siiuaao raiica dcois dc una rcvoluao,
duvido quc os iccnofolos quciran rcalncnic
clininar as cadciras dc rodas noiorizadas; ou
dcsconcciar o cngcnIoso disosiiivo infornaiico
quc crniic ao fsico SicIcn Hawling
conunicar-sc acsar dc csiar ioialncnic
aralisado; ou dciar quc norra cn un ario
una nulIcr quc odcria salvar-sc or
roccdincnios iccnicos; ou acciiar o
rcssurgincnio dc cnfcrnidadcs quc no assado
naiaran ou incaaciiaran nornalncnic dc
nodo crnancnic una orccniagcn anla da
oulaao; ou rcsignar-sc a nao visiiar nunca
ncn conunicar-sc con gcnic dc ouiras arics do
nundo a ncnos quc sc falcn a una disiancia
quc ossa scr crcorrida a c; ou crnancccr
arado scn inicrvir cnquanio cssoas norrcn dc
una fonc quc odcria scr cviiada ncdianic o
iransoric nundial dc alincnio.
202
O rollcna c quc quanio nais csia idcologia
cnira na noda nais sc dcsvia a aicnao dos
rollcnas c ossililidadcs rcais. Un dualisno
naniqucsia sinlisia (a naiurcza c o Dcn, a
iccnologia c o Mal} faz con quc ignorcnos
conlcos roccssos Iisioricos c dialciicos; c
nuiio nais facil lanar a cula dc iudo cn cina
dc algun nal rinordial, una csccic dc dialo
ou ccado original. O quc conca cono un
qucsiionancnio valido da fc cccssiva na cicncia
c na iccnologia acala cono una dcscscrada c
ainda ncnos jusiificada fc no rciorno a un
araso rinordial, aconanIado dc un fracasso
na alordagcn do rcscnic sisicna, fciia dc una
nancira alsiraia c aocaliica.(5}
Tccnofilos c iccnofolos iraian a iccnologia dc
nodo igualncnic scarado dc ouiros faiorcs
sociais, difcrindo acnas cn suas concluscs
igualncnic sinlisias dc quc as novas
iccnologias dao auionaiicancnic nais odcr s
cssoas ou sao auionaiicancnic alicnanics. Na
ncdida cn quc o caiialisno alicna iodas as
roducs Iunanas cn fins auinonos quc
cscaan ao conirolc dc scus criadorcs, as
iccnologias conariilIarao csia alicnaao c scrao
uiilizadas ara rcfora-la. Mas quando as cssoas
sc livran dcssa doninaao, nao icrao rollcna
cn rccIaar aquclas iccnologias quc scjan
rcjudiciais cnquanio adaian ouiras ara fins
lcncficos.
203
En una socicdadc livrc, ccrias iccnologias
o odcr nuclcar c o ccnlo nais olvio sao
con cfciio iao crigosas quc nao Iavcra duvidas
cn sua inicrruao incdiaia. Muiias ouiras
indusirias quc roduzcn ncrcadorias alsurdas,
olsolcias ou sucrfluas, ccssarao
auionaiicancnic con a inicrruao dc scus
fundancnios concrciais. Mcsno considcrando
quc nuiias iccnologias (clciricidadc, ncialurgia,
rcfrigcraao, insialacs saniiarias, inrcnsa,
gravaao, foiografia, iclcconunicacs,
fcrrancnias, icicis, naquinas dc cosiura,
cquiancnio agrcola, insiruncnios cirurgicos,
ancsicsia, aniilioiicos, cnirc ouiras dczcnas dc
ccnlos quc scria cnfadonIo ciia-los iodos
aqui}, dcvido a scu uso alusivo, ossucn
algunas dcsvaniagcns incrcnics, clas sao lcn
oucas. Traia-sc sinlcsncnic dc uiiliza-las dc
un nodo nais scnsaio, lcva-las sol conirolc
oular, iniroduzindo algunas nclIoras
ccologicas, c rcdcscnIando-as ara fins Iunanos
cn vcz dc caiialisias.
Ouiras iccnologias sao nais rollcnaiicas.
Todavia scrao ncccssarias cn alguna ncdida,
nas scus asccios nocivos c irracionais sc
rcduzirao rogrcssivancnic, nornalncnic or
dcsgasic. Considcrando a indusiria
auionolilsiica cono un iodo, incluindo sua
vasia infra-csiruiura (falricas, ruas, auioisias,
osios dc conlusivcl, oos dc cirolco} c iodos
204
scus inconvcnicnics c cusios oculios
(congcsiionancnio, csiacionancnio, rcaros,
scguros, acidcnics, oluiao, dcsiruiao urlana},
fica claro quc scria rcfcrvcl nuiios ouiros
nciodos alicrnaiivos. Todavia, o faio c quc ioda
csia infra-csiruiura csia a. Scn duvida, a nova
socicdadc coniinuara uiilizando os auionovcis c
os caninIcs cisicnics duranic alguns anos,
cnquanio sc conccnira no dcscnvolvincnio dc
nodos nais scnsaios dc iransoric ara
sulsiiiuir os aiuais gradualncnic na ncdida cn
quc sc dcsgasian. Vcculos cssoais con noiorcs
nao olucnics odcn coniinuar indcfinidancnic
cn arcas rurais, nas a naior aric do irafcgo
urlano aiual (con algunas ccccs cono
caninIcs dc disiriluiao, carros dc lonlciros,
anlulancias, c iais ara cssoas incaaciiadas}
odcria scr cviiado con divcrsas fornas dc
iransoric ullico, crniiindo quc nuiias
csiradas c ruas sc convcrian cn arqucs,
jardins, raas c ciclovias. Os avics scrao
rcsiriios a viagcns inicrconiincniais (racionados
caso ncccssario} c ara dcicrninados iios dc
iransorics urgcnics, con a clininaao do
iralalIo assalariado solrara icno ara as
cssoas odcrcn viajar dc una forna nais
ausada larco, ircn, liciclcia, caninIada.
Aqui, cono cn ouiros canos, calc s
cssoas cnvolvidas ccrincniar as difcrcnics
ossililidadcs ara vcr qual funciona nclIor.
205
Una vcz quc as cssoas icnIan o odcr dc
dcicrninar os oljciivos c condics dc scu
rorio iralalIo, arcscniara naiuralncnic iodo
iio dc idcias dc nodo quc o iralalIo sc iornara
nais lrcvc, scguro c agradavcl; c iais idcias, nao
nais aicnicadas ncn guardadas zclosancnic
cono scgrcdos concrciais", raidancnic sc
csalIarao c insirarao ainda nais lcncfcios.
Con a clininaao dos noiivos concrciais, as
cssoas ianlcn scrao caazcs dc dar a
inoriancia aroriada aos faiorcs sociais c
anlicniais alcn dc considcracs urancnic
quaniiiaiivas solrc icno dc iralalIo. Sc,
diganos, a roduao dc conuiadorcs inlica
aiualncnic cn alguna sucr-cloraao do
iralalIo ou causa alguna oluiao (cnlora lcn
ncnor quc as classicas indusirias das
cIanincs"}, nao Ia razao ara crcr quc nao sc
ossa inaginar nciodos lcn nclIorcs una vcz
quc as cssoas sc dcdiqucn cn dcscolri-los
coisa lcn rovavcl rccisancnic ncdianic o uso
racional da auionaiizaao infornaiica.
(Aforiunadancnic, o iralalIo nais rcciiiivo c
nornalncnic o nais facil dc auionaiizar}. A rcgra
gcral scra sinlificar as nanufaiuras lasicas dc
forna quc faciliic una flcililidadc oiina. As
iccnicas sc iornarao nais uniforncs c
conrccnsvcis, dc nancira quc cssoas con un
arcndizado gcral nnino odcrao lcvar a calo a
consiruao, rcaro, alicraao c ouiras ocracs
206
quc aniigancnic cigirian ircinancnio
csccializado. As fcrrancnias, clcirodoncsiicos,
naicriais lruios, arics dc naquinas c nodulos
arquiicinicos lasicos rovavclncnic sc
adronizarao c sc roduzirao cn nassa, dciando
s indusirias aricsanais" os rcfinancnios
csccficos dc cqucna cscala c os asccios finais
c oicncialncnic nais criaiivos aos usuarios
individuais. No dia cn quc o icno dciar dc scr
ouro, assara a scr conicnlado. Cono dcscjava
Willian Morris, ara un rinoroso
rcssurgincnio das arics c ofcios c ncccssario a
alcgrc rcalizaao dc un grandc iralalIo" ianio
or scus criadorcs cono or scus dcsiinaiarios.
Algunas conunidadcs odcn rcfcrir nanicr
una quaniidadc nodcrada dc iccnologia csada
(ccologicancnic sadia}; ouiras odcn oiar or
csiilos dc vida nais sinlcs, nas aoiadas or
ncios iccnicos ara faciliiar csia sinlicidadc ou
ara cncrgcncias. Os gcradorcs dc cncrgia solar c
as iclcconunicacs via saicliic, or ccnlo,
crniiirao quc cssoas Ialiicn cn losqucs scn
ncccssidadc dc calos clciricos ou iclcfnicos. Sc
a cncrgia solar gcrada na Tcrra c ouiros rccursos
cncrgciicos rcnovavcis sc nosirasscn
insuficicnics, incnsos rccciorcs solarcs cn
orliia odcrian iransniiir una quaniidadc
quasc iliniiada dc cncrgia lina.
207
Incidcnialncnic, a naior aric das rcgics do
icrcciro nundo vivc cn zona qucnic ondc a
cncrgia solar odc scr nais cfciiva. Mcsno quc
sua olrcza rcrcscnic algunas dificuldadcs
iniciais, suas iradics dc auio-suficicncia
coocraiiva, nais o faio dc quc nao csiao
agravados con infra-csiruiuras indusiriais
olsolcias, isso odc roorcionar-lIcs algunas
vaniagcns concnsadoras no quc diz rcsciio
criaao dc novas csiruiuras ccologicancnic
aroriadas. Fazcndo uso sclciivo das rcgics
dcscnvolvidas ara olicr qualqucr infornaao ou
iccnologias, dccidirao or si ncsnos aquilo quc
ncccssiian, c odcrao assar or cina do
Iorrvcl csiado classico" da indusirializaao c da
acunulaao do caiial c roccdcr dirciancnic a
fornas os-caiialisias dc organizaao social.
Ncn ianouco a influcncia sc roduzira
ncccssariancnic cn un unico scniido. un dos
ccrincnios sociais nais avanados da Iisioria
foi lcvado a calo duranic a rcvoluao csanIola
or canoncscs analfalcios quc vivian sol
condics quasc icrcciro-nundisias.
Vulgarncnic sc acrcdiia (c cquivocadancnic}
quc una rcvoluao nundial ncccssiiara quc as
cssoas dos ascs dcscnvolvidos acciicn un
irisic crodo iransiiorio dc laias ccciaiivas"
ara crniiir quc as rcgics ncnos dcscnvolvidas
alcanccn scu nvcl. Esia crrnca c conun
conccao roccdc da falsa assunao dc quc a
208
naior aric dos roduios aiuais sao dcscjavcis c
ncccssarios inlicando quc dar nais aos
ouiros suc ncnos ara nos. Na rcalidadc, una
rcvoluao nos ascs dcscnvolvidos sucrara
incdiaiancnic ianias ncrcadorias c assunios
alsurdos quc aic ncsno sc dcicrninados lcns c
scrvios sc rcduzisscn icnorariancnic, as
cssoas csiarian nclIor quc agora inclusivc cn
icrnos naicriais (alcn dc csiar lcn nclIor cn
icrnos csiriiuais"}. Una vcz rcsolvidos scus
rorios rollcnas incdiaios, nuiios dclcs
assisiirao dc nodo cniusiasia aos ncnos
aforiunados. Mas csia assisicncia scra
voluniaria, c cn sua naior aric nao acarrciara
ncnIun auio-sacrifcio scrio. Dar iralalIo ou
naicriais dc consiruao ou conIccincnios
arquiicinicos ara quc ouiros ossan consiruir
casas or si ncsnos, or ccnlo, nao rcqucrcra
dcsnaniclar a casa dc ningucn. A riqucza
oicncial da socicdadc nodcrna consisic nao
acnas cn lcns naicriais, nas cn
conIccincnio, idcias, iccnicas, cngcnIo,
cniusiasno, conaiao, c ouiras qualidadcs quc
sc incrcncnian rcalncnic ao conariilIa-las.
Temas ecolgicos
Una socicdadc auiogcsiiva dara
naiuralncnic curso naioria das dcnandas
ccologicas aiuais. Algunas sao csscnciais ara a
roria solrcvivcncia da Iunanidadc; nas or
209
razcs ianio csiciicas cono ciicas, cssoas livrcs
scn duvida rcfcrirao ir alcn dcssc nnino c
ronovcrao una rica liodivcrsidadc.
O inorianic c quc so odcrcnos dclaicr
iais icnas livrcs dc rcjuzos quando Iouvcrnos
clininado os inccniivos cloraao c
inscgurana cconnica quc socavan agora
inclusivc os ncnorcs csforos ara dcfcndcr o
ncio anlicnic (os nadcirciros icncn crdcr
scus iralalIos, a niscria crnica olriga os ascs
do icrcciro nundo a vcndcrcn scus rccursos
florcsiais, cic.}.(6}
Quando sc cula Iunanidadc cono
rcsonsavcl cla dcsiruiao do ncio anlicnic, as
causas csccificancnic sociais sao csquccidas.
Os oucos quc ionan dcciscs sc ncsclan con
a naioria inoicnic. O alasirancnio da fonc c
cncarado cono una vingana da naiurcza dcvido
sucroulaao, cono una rcaao naiural quc
convcn dciar scguir scu curso con a naior
naiuralidadc o Danco Mundial c o Fundo
Monciario Inicrnacional olrigan ascs do
icrcciro nundo a culiivar roduios ara
coriaao cn vcz dc alincnio ara o consuno
local. Fazcn con quc as cssoas sc sinian
culadas or uiilizar carros, cscondcndo o faio dc
quc as conanIias auionolilsiicas (adquircn c
saloian os sisicnas clciricos dc iransiio,
oiando cla consiruao dc auioisias c
210
incdindo sulsdios s fcrrovias, cic.} criaran
una siiuaao ial quc a naior aric das cssoas
sao olrigadas a ossuir auionovcl. Una
ullicidadc csciacular urgc scriancnic ara quc
iodos rcduzan o consuno dc cncrgia (ao ncsno
icno cn quc sc inciia rcciidancnic a consuni-
la nais do quc nunca}. Podcranos icr
dcscnvolvido fonics dc cncrgia linas c
rcnovavcis dc una forna nais quc suficicnic sc
as conanIias dc conlusivcl fossil nao
Iouvcsscn saloiado con ciio ara quc ncnIun
fundo significaiivo fossc dcdicado invcsiigaao
con csics fins.
Nao c ncn ncsno una qucsiao dc cular
iais conanIias clas csiao igualncnic rcsas
cn un sisicna dc crcscincnio ou noric quc as
inclc a ionar iais dcciscs nas dc alolir o
sisicna quc roduz coniinuancnic iais rcsscs
irrcsisivcis.
Una socicdadc livrc odcra alarcar ianio
conunidadcs Iunanas cono anlas rcgics da
naiurcza virgcn saiisfazcndo a naior aric dos
ccologisias rofundos. Enirc csics dois circnos
nc araz cnsar quc Iavcra iodo iio dc
inicracs Iunanas inaginaiivas, iodavia
cuidadosas c rcsciiosas, con a naiurcza.
Coocrar con cla, iralalIar con cla, lrincar con
cla; criar naiizcs ncsclados dc losqucs, granjas,
arqucs, jardins, Iorios, riacIos, ovos, cidadcs.
211
As grandcs cidadcs scrao arccladas,
dcsconccniradas, rcvcrdccidas," c rcordcnadas
cn una divcrsidadc dc fornas quc incororcn c
sucrcn as viscs dos arquiicios c urlanisias
nais inaginaiivos do assado (quc csiavan
nornalncnic liniiados or sua assunao da
crnancncia do caiialisno}. Ecccionalncnic,
algunas cidadcs naiorcs, csccialncnic aquclas
quc icnIan algun inicrcssc Iisiorico ou csiciico,
nanicrao ou ncsno anliarao scus iraos
cosnooliias, rovcndo grandcs ccniros ondc
culiuras c csiilos dc vida divcrsos ossan sc
dcscnvolvcr ainda nais.(7}
Algunas cssoas, insiradas clas aniigas
cloracs sicogcograficas" c idcias solrc
urlanisno uniiario" dos siiuacionisias,
consiruran clalorados c dccorados novcis
dcscnIados ara faciliiar dcanlulacs
lalirniicas airavcs dc anlicnics divcrsos Ivan
CIicIcglov inaginou noniagcns dc casiclos,
gruias, lagos", Ialiiacs quc induzcn ao sonIo
nais quc qualqucr droga", gcnic vivcndo cn suas
rorias caicdrais" cssoais (Fccciiuario ara
un novo urlanisno"}. Ouiros odcn inclinar-sc
nais cla dcfiniao quc un ocia do Oricnic
Mcdio fcz da fclicidadc. vivcr cn una calana no
c da scrra ao lado dc un riacIo.
Sc nao Ia suficicnics caicdrais ou riacIos
ara rcariir, c ossvcl quc algun conronisso
212
icnIa quc scr csialclccido. Mas sc lugarcs cono
CIarircs ou Yoscniic csiao aiualncnic
saiurados, c dcvido fcaldadc do rcsianic do
lancia. Quando ouiras arcas naiurais forcn
rcviializadas c quando os Ialiiais Iunanos sc
iornarcn nais airacnics c inicrcssanics, ja nao
scra nais ncccssario quc alguns locais
ccccionais aconodcn nilIcs dc cssoas
dcscscradas or cvadir-sc da confusao. Pclo
conirario, odc ocorrcr quc nuiia gcnic sc
dcsloquc inclusivc aic as rcgics nais niscravcis
orquc csias scrao as novas froniciras" ondc
icrao lugar as iransfornacs nais cciianics (os
Iorrcndos cdifcios quc scrao dcnolidos ara
crniiir una rcconsiruao ccrincnial a ariir
do zcro}.
O florescimento de comunidades livres
A lilcraao da criaiividadc oular gcrara
aninadas conunidadcs quc sucrarao Aicnas,
Florcna, Paris c ouiros fanosos ccniros do
assado, ondc a lcna ariiciaao csiava
liniiada a ninorias rivilcgiadas. Enlora
algunas cssoas rcfiran crnancccr soliiarias c
auio-suficicnics (crniiaos c nnadcs odcrao
nanicr-sc isolados cccio or alguns arranjos
quc icnIan quc fazcr con as conunidadcs
roinas}, a naioria rovavclncnic rcfcrira o
gozo c a convcnicncia dc fazcr as coisas junios, c
insialarao iodo iio dc oficinas, lillioiccas,
213
laloraiorios, lavandcrias, cozinIas, adarias,
cafcs, clnicas, csiudios, salas dc conccrios,
audiiorios, saunas, ginasios, lugarcs dc rccrcio,
fcrias, c ncrcadinIos dc iroca ullicos (scn
csqucccr alguns csaos iranquilos ara
concnsar o conjunio socializado}. Os llocos dc
noradias odcn convcricr-sc cn conlcos nais
unificados, concciando alguns dos cdifcios
ncdianic assagcns c arcadas c clininando valas
cnirc aiios ara criar un arquc inicrior nais
anlo, jardins ou arcas dc jogo ara as crianas.
As cssoas odcrian cscolIcr cnirc os nais
variados iios c graus dc ariiciaao, .c. scja
inscrcvcndo-sc un ar dc dias or ncs cono
cozinIciro, lavador dc raios ou jardinciro,
olicndo o dirciio dc concr cn un lar conunal,
ou culiivar c cozinIar a naior aric dc scu
alincnio.
En iodos csics ccnlos Iioiciicos c
inorianic icr rcscnic a divcrsidadc dc culiuras
quc sc dcscnvolvcrao. En una, cozinIar odc scr
cncarado cono algo icdioso quc na ncdida do
ossvcl dcvc scr rcvczado; cn ouira odc scr
una aiao ou un riiual social arcciado quc
airaira voluniarios cniusiasias nais quc
suficicnics.
Algunas conunidadcs, cono Paradigna III
cn Connuntus (inorianic assinalar quc o
csqucna dc Paul c Pcrcival Coodnan assunc a
214
cisicncia do dinIciro}, odcn nanicr una
aguda disiinao cnirc o scior graiuiio c o scior dc
luo. Ouiras odcn dcscnvolvcr nodclos sociais
nais organicancnic inicgrados, confornc
Paradigna II do ncsno livro, inicniando una
unidadc naina dc roduao c consuno,
aiividadc nanual c iniclcciual, cducaao
cicnifica c csiciica, Iarnonia social c sicologica,
inclusivc ao rco dc una cficicncia urancnic
quaniiiaiiva. O csiilo dc Paradigna III odc scr
nais aroriado ara una forna iransicional
inicial, quando as cssoas ainda nao csiao
acosiunadas s novas crscciivas c dcscjan icr
un narco cconnico dc rcfcrcncia fiado quc
lIcs dc una scnsaao dc scgurana conira
oicnciais alusos. Quando as cssoas
clininarcn os dcfciios do novo sisicna c iivcrcn
dcscnvolvido una naior confiana nuiua,
icndcrao nais rovavclncnic ao csiilo dc
Paradigna II.
Cono nas cncaniadoras faniasias dc Fouricr,
nas scn suas cccniricidadcs c con lcn nais
flcililidadc, as cssoas odcrao conroncicr-sc
cn una varicdadc dc aiividadcs dc acordo con
afinidadcs claloradancnic inicr-rclacionadas.
Una cssoa odc scr ncnlro rcgular dc ccrios
gruos crnancnics (dc afinidadc, consclIo,
colciivo, lairro, cidadc, rcgiao} cnquanio acnas
iona aric icnorariancnic cn varias aiividadcs
ad Ioc (cono fazcn as cssoas Iojc nos clulcs,
215
rcdcs dc aficionados a algun Iolly, associacs
dc ajuda nuiua, gruos dcdicados a una ou
ouira qucsiao oliica c rojcios quc rcsulian
nais rovciiosos sc lcvados a calo
colciivancnic}, |.c. a cdificaao dc un cclciro
or un gruo dc vizinIos|. As asscnllcias locais
lcvarao cn conia as ofcrias c as dcnandas; darao
a conIcccr as dcciscs dc ouiras asscnllcias c o
csiado aiual dos rojcios cn curso ou dos
rollcnas ainda nao rcsolvidos; c fundarao
lillioiccas, ccnirais c rcdcs clcirnicas ara
rcunir c difundir infornaao dc iodo iio c
rclacionar cssoas dc gosios conuns. Os ncios
scrao accssvcis ara qualqucr cssoa,
crniiindo-lIcs crcssar scus rorios rojcios,
rollcnas, roosias, criicas, cniusiasnos,
dcscjos, viscs ariicularcs. As arics c ofcios
iradicionais coniinuarao, nas acnas cono una
faccia dc una vida consianicncnic criaiiva. As
cssoas ionarao iodavia aric, con nais
cniusiasno quc nunca, cn dcsorios c jogos,
fciras c fcsiivais, nusica c dana, fazcndo anor c
criando suas crianas, consiruindo c
rcnodclando, cnsinando c arcndcndo,
dcsfruiando do cano ou viajando; nas novos
gcncros c arics dc vivcr quc nos quasc nao
odcnos inaginar aiualncnic ianlcn sc
dcscnvolvcrao.
Ccnic nais quc suficicnic sc scniira airada
clos rojcios socialncnic ncccssarios, cn
216
agrononia, ncdicina, cngcnIaria, inovaao
cducaiiva, rcsiauraao do ncio anlicnic c da
or dianic, scn ouiro noiivo scnao o faio dc
acIa-los inicrcssanics c saiisfaiorios. Ouiros
odcn rcfcrir aiividadcs ncnos uicis. Alguns
vivcrao una vida doncsiica lasianic iranquila;
ouiros sc lanarao cn avcniuras nais aircvidas,
ou ariiciar dc grandcs lrincadciras cn fcsias c
orgias; ouiros odcn dcdicar-sc a olIar os
assaros, irocar fanzincs, ou colccionar
lcnlranas singularcs dos icnos rc-
rcvolucionarios, ou qualqucr ouiro dc un nilIao
dc rojcios. Todos odcrao scguir suas rorias
inclinacs. Sc algucn sc liniia a una cisicncia
dc cscciador assivo, rovavclncnic cn algun
noncnio sc alorrcccra c icniara cnrcsas nais
criaiivas. Caso conirario, isso scra assunio scu;
quc nao concic a nais ningucn.
Para qucn acIc a uioia na icrra dcnasiado
insida c qucira aariar-sc rcalncnic dc iudo, a
cloraao c colonizaao do sisicna solar
quia finalncnic incluso a cnigraao a ouiras
csirclas aoriara una fronicira quc nunca icra
fin.
O ncsno odc scr diio solrc as cloracs
do csao inicrior".
* * *
Problemas mais interessantes
217
Una rcvoluao anii-Iicrarquica nao rcsolvcra
iodos nossos rollcnas; sinlcsncnic clininara
alguns dos nais anacrnicos, crniiindo-nos
aiacar rollcnas nais inicrcssanics.
Sc o rcscnic icio arccc dcscuidado dc
asccios csiriiuais" da vida, c orquc cu qucria
cnfaiizar alguns assunios naicriais lasicos quc
con frcqucncia sao rclcvados. Mas csics assunios
naicriais sao acnas a infra-csiruiura. Una
socicdadc livrc sc lascara nuiio nais na alcgria,
no anor c na gcncrosidadc csonianca do quc cn
rcgras rgidas ou calculo cgosia. Podcnos
rovavclncnic icr un scniido nais vvido do quc
icranos airavcs dc visionarios cono Dlalc ou
WIiinan quc con dclaics cdanics accrca dc
crcdiios cconnicos c dclcgados rcvogavcis.
Susciio quc una vcz quc as ncccssidadcs
naicriais lasicas das cssoas scjan
gcncrosancnic rcsolvidas c nao nais sujciias a
una consianic larrcira dc cciiaao concrcial, a
naioria (dcois dc una lrcvc cnlriagucz cn
coisas quc rcviancnic csiivcran rivadas}
cnconirara a naior saiisfaao cn csiilos dc vida
rclaiivancnic sinlcs c dcsrcndidos. As arics
croiicas c do aladar scrao scn duvida
cnriquccidas dc nuiias fornas, nas
sinlcsncnic cono faccias dc vidas lcnas c
cquililradas, quc inclucn ianlcn una anla
218
gana dc rojcios iniclcciuais, csiciicos c
csiriiuais.
A cducaao, quc nao nais sc liniiara a
acondicionar jovcns ara ccrccr un acl
csirciio cn una ccononia irracional, sc
convcricra cn una aiividadc cniusiasia ara
ioda a vida. Alcn dc qualqucr iio dc insiiiuiao
dc cducaao fornal quc ossa iodavia dar-sc, as
cssoas icrao accsso insianianco airavcs dc
livros c conuiadorcs a infornaao solrc
qualqucr icna quc quciran clorar, c odcrao
olicr ccricncia dircia cn iodo iio dc arics c
dcsirczas, ou luscar o quc quiscrcn ara
insiruao ou discussao cssoal cono os
aniigos filosofos grcgos dclaicndo cn ullico no
agora, ou os nongcs cIincscs ncdicvais
cruzando as nonianIas cn lusca do nais
insirado ncsirc Zcn.
Os asccios rcligiosos quc agora scrvcn cono
ncro cscac sicologico da alicnaao social sc
dcsvancccrao, nas as qucsics lasicas quc icn
cnconirado una crcssao nais ou ncnos
disiorcidas na rcligiao crnancccrao. Todavia
Iavcra danos c crdas, iragcdias c frusiracs,
cnfrcniarcnos ainda a cnfcrnidadc, o sofrincnio
c a noric, c no roccsso dc icniar inaginar o quc
significa iudo isso, sc c quc significa algo, c o quc
fazcr con clc, alguns rcdcscolrirao aquilo quc
219
Aldous Hulcy, cn A osou ccnc, cIana dc
naino faior conun da conscicncia Iunana.
Podc scr quc ouiros culiivcn scnsililidadcs
csiciicas csquisiias cono os crsonagcns da
Hisioria dc Ccnji, dc Murasali ou dcscnvolvan
clcvados gcncros nciaculiurais cono El jucgo dc
los alalorios" na novcla dc Hcrnann Hcssc
(lilcrado dos liniics naicriais quc aniigancnic
confinavan iais aiividadcs a cqucnas cliics}.
Mc agrada cnsar quc ao alicrnar-sc,
conlinar-sc c dcscnvolvcr-sc csias aiividadcs
divcrsas, Iavcra una icndcncia gcral ara a
rcinicgraao cssoal vislunlrada or Dlalc, c
ara as gcnunas rclacs Eu-Tu" rcvisias or
Mariin Dulcr. Una rcvoluao csiriiual
crnancnic na qual a conunIao razcrosa nao
incdira a rica divcrsidadc c a gcncrosa
conicnao". As crcsscs cscranosas dc
WIiinan cn FoIus dc cuu, solrc as
oicncialidadcs da Ancrica dc scu icno, ialvcz
scjan aroriadas nais do quc qualqucr coisa
ara sugcrir o csiado cansivo da ncnic dc
Ioncns c nulIcrcs rcalizados cn suas
conunidadcs, quc iralalIan c jogan
csiaiicancnic, quc anan c lrincan, quc
crcorrcn o infiniio CaninIo Alcrio.
Con a rolifcraao dc culiuras quc
coniinuancnic sc dcscnvolvcn c sc iransfornan,
220
a viagcn odc cIcgar a scr dc novo una avcniura
inrcvisvcl. O viajanic odcra vcr as cidadcs c
arcndcr os cosiuncs dc nuiias cssoas
difcrcnics" scn os crigos c dcsiluscs
cnfrcniados clos vagalundos c cloradorcs do
assado. Dcslizando dc ccna cn ccna, dc
cnconiro cn cnconiro; nas dcicndo-sc
ocasionalncnic, cono aquclas figuras Iunanas
acnas visvcis das iniuras aisagsiicas
cIincsas, acnas ara conicnlar a incnsidao,
ara conrccndcr quc iodos nossos fciios c diios
sao acnas nurnurios na sucrfcic dc un vasio,
insondavcl univcrso.
Esias sao acnas algunas roosias. Nao
nos liniianos a fonics radicais dc insiraao.
Toda soric dc csriios criaiivos do assado icn
nanifcsiado ou inaginado algunas dc nossas
quasc iliniiadas ossililidadcs. Podcnos nos
insirar cn qualqucr un dclcs na ncdida cn quc
nos rcocuanos or dcscnrcdar os asccios
rclcvanics dc scu conicio original alicnado.
As naiorcs olras nao nos dizcn nada dc
novo, acnas nos rccordan coisas quc
csqucccnos. Todos icnos indicacs dc quc a
vida odc scr lcn nais rica lcnlranas da
rincira infancia quando as ccricncias cran
ainda frcscas c nao rcrinidas, nas ianlcn
noncnios osicriorcs ocasionais dc anor ou
canaradagcn ou criaiividadc cniusiasia, icnos
221
cn quc csianos inacicnics ara quc cIcguc a
nanIa ara coniinuar algun rojcio, ou
sinlcsncnic ara vcr o quc irara o novo dia.
Eiraolar csics noncnios rovavclncnic nos da
a nclIor idcia dc cono odcria scr o nundo
iniciro. Un nundo, cono o quc WIiinan
vislunlrou,
Ondc os Ioncns c nulIcrcs nao lcvcn as lcis
a scrio,
Ondc o cscravo dcic dc cisiir, c o ano dos
cscravos,
Ondc o oulacIo sc lcvanic incdiaiancnic
conira a cicrna audacia dos rivilcgiados,...
Ondc as crianas arcndan a ocrar or
conia roria, c a dccndcr dc si ncsnos,
Ondc a cquaninidadc sc rcfliia cn faios,
Ondc as cscculacs solrc a alna scjan
csiinuladas,
Ondc as nulIcrcs caninIcn cn rocissao
ullica nas ruas da ncsna forna quc os
Ioncns,
Ondc ariicicn na asscnllcia ullica c
ioncn scus lugarcs da ncsna forna quc os
Ioncns....
222
As fornas rinordiais surgcn!
Fornas da dcnocracia ioial, rcsuliado dc
scculos,
Fornas quc rojcian inclusivc ouiras
fornas,
Fornas dc iurlulcnias cidadcs nasculinas,
Fornas dos anigos c anfiirics do nundo,
Fornas quc alraan a icrra, c sao alraadas
or ioda a icrra.
NOTAS
1. P.M.. Hoo`Ioo (1983; nova cdiao.
Scnioici(c}, 1995} icn o ncriio dc scr una das
oucas uioias quc rcconIccc c arova
lcnancnic csia divcrsidadc. Dciando dc lado
suas ligcirczas, idiossincrasias c suas nocs
ouco rcalisias solrc cono odcnos cIcgar aic
clas, ioca un nonic dc rollcnas c
ossililidadcs dc una socicdadc os-
rcvolucionaria.
2. Enlora a cIanada rcvoluao cn rcdc
icnIa sc liniiado aic aqui rincialncnic
circulaao incrcncniada dc irivialidadcs ara
cscciadorcs, as nodcrnas iccnologias da
conunicaao coniinuan jogando un inorianic
acl ninando os rcgincs ioialiiarios. Duranic
223
anos os lurocraias csialinisias nuiilaran scu
rorio funcionancnio rcsiringindo a
accssililidadc das naquinas dc cscrcvcr c
foiocoiadoras ara quc clas nao fosscn
uiilizadas na rcroduao dc cscriios sunzdut. As
iccnologias nais novas icn sc rcvclado nais
difccis dc conirolar.
O diario conscrvador Guungnng Du
inforna novas ncdidas dc rcforo dcsiinadas a
ccrca dc 90.000 fa ilcgais cn Pcquin. Os
csccialisias cn assunios cIincscs afirnan quc
o rcginc icnc quc a rolifcraao dc naquinas dc
fa crniia quc a infornaao flua dcnasiado
raido. Tais naquinas foran uiilizadas
cicnsivancnic duranic as nanifcsiacs
csiudaniis cn 1989 quc rcsuliaran cn una
rcrcssao niliiar... No conforio dc suas rorias
rcsidcncias nas caiiais do ocidcnic, cono
Londrcs, os oosiiorcs odian cnviar ncnsagcns
aos aiivisias da Aralia Saudiia quc,
dcscarrcgando-as via Inicrnci cn suas rorias
casas, ja nao iinIan quc icncr quc algucn
laicssc na oria no ncio da noiic... Todo assunio
ialu da oliica ornografia sc csalIa
ncdianic ncnsagcns clcirnicas anninos lcn
alcn das garras dc ao do govcrno.... Muiios
saudiias sc viran discuiindo alcriancnic solrc
rcligiao cla rincira vcz. Aicus c
fundancnialisias sc airacan no cilcrcsao
saudiia, una novidadc cn un as ondc o casiigo
224
or aosiasia c a noric.... Mas roilir Inicrnci
nao c ossvcl a nao scr quc sc dcsligucn iodos
os conuiadorcs c linIas iclcfnicas.... Os
csccialisias afirnan quc aquclcs quc
iralalIarcn suficicnicncnic duro odcn
conscguir, iodavia c ouco o quc qualqucr
govcrno odc fazcr ara incdir ioialncnic o
accsso infornaao na Inicrnci. Corrcios
cncriiados c sulscrics cn rovcdorcs dc
scrvio fora do as sao duas ocs dc
scgurana accssvcis aos indivduos
infornaiicancnic" avisados ara cviiar os aiuais
conirolcs da Inicrnci... Sc Ia algo quc os
govcrnos rcrcssivos asiaiicos icncn nais quc o
accsso scn rcsiriao a rccursos ncdiaiicos
cicriorcs, c quc a conciiiividadc dc suas
nacs na raidancnic crcsccnic indusiria da
infornaao ossa vcr-sc conronciida. Ja nao
nais sc ouvc alios roicsios dos crculos
concrciais dc Singaura, Malasia, c CIina dc quc
ccnsurando a Inicrnci odcn, finalncnic,
airaalIar as asiracs das nacs dc scrcn
iccnologicancnic as nais avanadas da rcgiao".
(CIstun Sccncc Monto, 11 agosio 1993, 24
agosio 1995 c 12 novcnlro 1996.}
3. Na cra dc os-gucrra fria os oliicos
dcscolriran na crscguiao dos crininosos un
sulsiiiuio crscguiao da csqucrda. Assin
cono o ncdo ao conunisno roagou una
cansao scn incdincnios do conlco
225
indusirial-niliiar, a crscguiao ao crinc
roduziu un crcscincnio closivo do conlco
indusirial-corrccional, ianlcn conIccido cono
indusiria do conirolc do crinc. Os quc discordan
da agcnda dc nais riscs sao narcados cono
sinaiizanics dc crininosos c iraidorcs das
viinas. Cono ncnIun oliico sc arrisca a lcvar
o roiulo dc lrando conira o crinc", una csiral
inicrninavcl dc oliicas dcsiruiivas csia
varrcndo o as.... A rcrcssao c a lruialidadc
scra nclIor ronovida clas insiiiuics
dirciancnic lcncficiadas or iais oliicas. A
California incrcncniou sua oulaao dc
rcsidiarios dc 19.000 ara 124.000 cssoas nos
uliinos 16 anos, cla consiruao dc nais 19
novas riscs. Con o incrcncnio das riscs, a
Associaao dc Funcionarios cla Paz nos
Corrccionais da California (CCPOA}, o sindicaio
dc carccrciros, cncrgiu cono o nais odcroso
lolly do csiado.... Ao ncsno icno cn quc as
vcrlas csiaiais dcdicadas cducaao sucrior cai
dc 14,4% ara 9,8%, as vcrlas dcdicadas s
riscs auncnia dc 3,9% ara 9.8%. O salario
ncdio dc un guarda dc rcsdio na California
uliraassa 55.000 dolarcs o nais alio da
naao. Esic ano a CCPOA, juniancnic con a
Associaao Nacional do Fiflc, icn dcdicado una
grandc quaniidadc dc dinIciro na ronoao c
arovaao da lci iIrcc sirilcs, you'rc oui", |a
icrccira condcnaao inlica auionaiicancnic cn
226
risao crciua|. O quc significa irilicar o
iananIo aiual do sisicna risional da California.
As ncsnas dinanicas quc sc dcscnvolvcn na
California rcsuliaran ccriancnic do rojcio dc lci
anii-crinc dc Clinion. Na ncdida cn quc una
aric cada vcz naior dc rccursos c invcsiido na
indusiria do conirolc do crinc, scu odcr c
influcncia crcsccra". (Dan Macallair, CIstun
Sccncc Monto, 20 scicnlro 1994.}
4. Ouiras ossililidadcs sao arcscniadas
lcn dcialIadancnic no VoIcs` Councs und
tIc Econoncs o u Sc-Munugcd Socct (cdiao
fciia clo Sodut dc Londrcs solrc un ariigo
dc Socusnc ou HuIuc dc Cornclius
Casioriadis}. Esic icio csia carrcgado dc valiosas
sugcsics, nas cca or assunir a vida ccnirada
cn iorno do iralalIo c do local dc iralalIo lcn
nais do quc scria ncccssario. Tal oricniaao ja
csia un ianio quanio olsolcia c rovavclncnic
csiara nais ainda dcois dc una rcvoluao.
MicIacl Allcri c Folin HaIncl. LooIng
Fouud. Putcuto Econoncs o tIc Tucnt
Fst Ccntu (SoutI End, 1991} inclui ianlcn
una scric dc olscrvacs uicis solrc a
organizaao auiogcsiiva. Mas os auiorcs
assuncn una socicdadc sol una ccononia
nonciaria c o iralalIo scnanal c rcsiriio a
acnas 30 Ioras. Scus ccnlos Iioiciicos sao
cn grandc ncdida nodclados nas coocraiivas dc
227
iralalIadorcs aiuais c na ariiciaao
cconnica" rcvisia. Inclui icnas dc ncrcado quc
scrian sucrados cn una socicdadc nao
caiialisia. Cono odcnos vcr, ial socicdadc
ianlcn icn una scnana laloral lcn nais
curia, rcduzindo a ncccssidadc dc rcocuar-sc
con os conlicados csqucnas dc rodzio cn
difcrcnics iios dc iralalIo quc ocua una
grandc aric do livro.
5. Frcdy Pcrlnan, auior dc una das
crcsscs nais circnas dcsia icndcncia,
Agunst Hs-sto, Agunst LcuutIun! (Dlacl &
Fcd, 1983}, aoria a nclIor criica dc sua roria
crscciiva cn scu livro anicrior solrc C. WrigIi
Mills, TIc IncoIccncc o tIc Intccctuu (Dlacl &
Fcd, 1970}. Mills rccIaa a assividadc con quc
os Ioncns acciian sua roria fragncniaao,
nao nais luian conira cla. O Ioncn
auiodcicrninado c cocrcnic iornou-sc una
criaiura coiica quc vivcu cn un assado
disianic c cn circunsiancias naicriais
circnancnic difcrcnics.... O novincnio
fundancnial ja nao c nais o rograna da dirciia
quc odc sc oor ao rograna da csqucrda; agora
c un csciaculo cicrno quc scguc scu curso
cono una cnfcrnidadc.... A fcnda cnirc a icoria c
a raiica, o cnsancnio c a aao, sc anlia; os
idcais oliicos ja nao nais odcn scr iraduzidos
cn rojcios raiicos".
228
6. Isaac Asinov c Frcdcricl PoIl. Ou Ang
EutI. A TcIng Ecoogcu HonI (Tor, 1991} csia
cnirc os rcsunos nais convinccnics dcsia
siiuaao dcscscradora. Dcnonsira a
inadcquaao das oliicas aiuais ara rcsolvcr o
rollcna, os auiorcs rocn algunas drasiicas
rcfornas quc odcn osicrgar as iorcs
caiasirofcs; nas nao c rovavcl quc iais rcfornas
scjan inlcncniadas cnquanio o nundo csiivcr
doninado or inicrcsscs confliianics dc csiados-
naao c cororacs nuliinacionais.
7. Para una loa quaniidadc dc sugcsics
solrc as vaniagcns c inconvcnicnics dc difcrcnics
iios dc conunidadcs urlanas, assado, rcscnic
c oicncial, rcconcndo dois livros. Paul c Pcrcival
Coodnan. Connuntus y Lcwis Munford. TIc
Ct n Hsto. O uliino c una das nais
cnciranics c conrccnsivas analiscs da
socicdadc Iunana janais cscriias.
229


Fciirado do siic.
www.losccrcis.org
Durcau of Pullic Sccrcis, PO Do 1044, Dcrlclcy
CA 94701, USA
www.losccrcis.org
lnallsli.nci
En iraduao livrc or Failion Sousa Cucdcs
Colciivo Pcrifcria
www.gcociiics.con/rojciocrifcria
Colciivo Pcrifcria, Caia Posial 52550, CEP
08050-710, S. Migucl Pia. S.Paulo-SP, Drasil
crifcrianail.con
230


2003 Kcn Knal

Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil.con

__________________
JunIo 2003

Você também pode gostar