FORMAO TERRITORIAL DO BRASIL: DO MITO FUNDADOR AO ESPAO TRANSFIGURADO Os elementos constituintes do mito und!do" do B"!sil t"!ns#!"ecem um c!"$te" %incul!

do !o di%ino e nos "emete& de ce"to modo& 's idei!s de #!"!(so& eldo"!do& um! es#)cie de te""! #"ometid!* T"+s o#e"!,-es di%in!s& no mito und!do"& "es#ondem #elo B"!sil: ! o."! de Deus& isto )& ! n!tu"e/!& ! #!l!%"! de Deus& isto )& ! 0ist1"i!& e ! %ont!de de Deus& isto )& o Est!do* Est!do mon$"2uico& cent"!li/!do" e 2ue 3incenti%!%!4 #!"! si um te""it1"io cent"!li/!do& uni ic!do* De !co"do com M!nn 56778& #* 69:;: <S1 o Est!do ) ine"entemente cent"!li/!do em um te""it1"io delimit!do& so."e o 2u!l ele tem um #ode" !uto"it$"io =***>* O Est!do )& "e!lmente um lu?!" @ t!nto um lu?!" cent"!l& 2u!nto um !lc!nce te""ito"i!l de inidoA* P!"! Li! M!cB!do& <! unid!de te""ito"i!l oi& !o mesmo tem#o& #"oduto #!"tici#e do #"ocesso de o"m!,Co do Est!do ."!silei"o& sendo e""Dne! ! ! i"m!,Co de 2ue um! Be"!n,! dos tem#os coloni!is m!ntid! #el! !,Co de um! eliteA 5MAE0ADO& 677F& #* 8:8;* No #e"(odo imedi!t!mente #oste"io" ' inde#end+nci! #olitic!& o !"ti icio utili/!do oi ! tese d! continuid!de de um ?o%e"no cent"!li/!do como condi,Co de m!nuten,Co de um! #"etens! Be"!n,! d! unid!de te""ito"i!l* Pouco m!is t!"de& o !"ti icio #olitico o"!m os c1di?os Gu"(dicoH!dminist"!ti%os 2ue !%o"eci!m o #!#el !"ticul!do" do ?o%e"no cent"!l e ! continuid!de do eIe"c(cio do #ode" d!s oli?!"2ui!s no Jm.ito loc!l* De%eHse !dmiti" 2ue o te""it1"io "esulte de #"o undos mo%imentos de di e"enci!,Co& "esult!ndo em di%e"sid!des& de o"dem n!tu"!l e soci!l* Se?undo BecKe" e E?le" 5677:;& o B"!sil ) um #!(s de mLlti#los tem#os e mLlti#los es#!,os* <B"!sil ) um continenteA& ! i"m!m os !uto"es* Su! eItensCo te""ito"i!l o coloc! n! 2uint! #osi,Co ent"e os m!io"es #!(ses do ?lo.o* A #otenci!lid!de de "ecu"sos se !m#li! #el! dis#oni.ilid!de de es#!,o Ltil de su! #osi,Co ?eo?"$ ic!* Desde o #e"(odo coloni!l& o te""it1"io ."!silei"o %em se consolid!ndo !t"!%)s de um! im#"ession!nte c!#!cid!de de inco"#o"!" no%!s te""!s& !/endo com 2ue o #!#el de di e"entes "ontei"!s& desde o sul do #!(s& no #!ss!do& ' Am!/Dni!& no #"esente& Go?!sse um! im#o"tJnci! not1"i! nos o"m!tos te""ito"i!is de inidos* O !cesso ' te""! to"nouHse& Bisto"ic!mente& um c"it)"io und!ment!l #!"! se entende" ! ?eo?"! i! do B"!sil* O cont"ole de "ecu"sos n!tu"!is condicion!do !o cont"ole soci!l de cim! #!"! .!iIo 5! cB!m!d! <%i! #"ussi!n!A; %incul!Hse ' inco"#o"!,Co de no%!s te""!s& ?!"!ntindo ! o e"t! de #"odutos !?"(col!s& sem toc!" n! est"utu"! undi$"i! est!.elecid!& "e#"odu/indoHse %elBos mec!nismos de #ode" !t) BoGe& "esumem BecKe" e E?le" 5677:;* Mo"!es 56777& #* M:; ! i"m! 2ue nos <#!(ses de o"m!,Co coloni!l& ! dimensCo es#!ci!l !d2ui"e sin?ul!" "ele%o n! eI#lic!,Co dos #"ocessos soci!is e d! %id! #ol(tic! em #!"ticul!"A* No s)culo NIN& OFP d! #o#ul!,Co concent"!%!mHse n! !iI! costei"!& de uns 8F Km de l!"?u"!* N! <m!"inB!A est!%!m !s plantations !,uc!"ei"!s& !s cid!des e os #o"tos eI#o"t!do"es* Se?undo BecKe" e E?le" 5677:& #* QM;& ! e"! coloni!l te"minou #!"! o #!(s em 69F9& !ntes d! <Inde#end+nci!A* <O c! )& no%o #"oduto& %i"i! constitui" ! economi! me"c!ntil esc"!%ist! n!cion!l e mud!" os "umos d! c"iseA* Assim& no in!l do s)culo NIN& #"ocl!m!Hse ! Re#L.lic!&

su"?e ! Eonstitui,Co de 6978& e um #!cto oli?$"2uico m!nt)m ! Be?emoni! do .loco "e?ion!l c! eei"o& ?eo?"! ic!mente loc!li/!do no ento"no do cent"o #ol(tico do #!(s& o Rio de R!nei"o* No s)culo NN& "econ i?u"!mHse est"utu"!s te""ito"i!is& c!#it!ne!d!s #elos #"ocessos de u".!ni/!,Co e de indust"i!li/!,Co* Ness! no%! c!#it!li/!,Co d! economi! e mode"ni/!,Co dos es#!,os te""ito"i!is& ! o"m!,Co do me"c!do de t"!.!lBo oi condi,Co essenci!l* N!s $"e!s c! eei"!s& os imi?"!ntes to"n!"!mHse t"!.!lB!do"es !ss!l!"i!dos* Eom o Est!do No%o& #!"te si?ni ic!ti%! d! in "!est"utu"! necess$"i! ' indust"i!li/!,Co n!cion!l icou ! c!"?o do ?o%e"no cent"!l* S nesse #e"(odo 2ue sCo c"i!d!s im#o"t!ntes em#"es!s est!t!is& como ! ESN 5Eom#!nBi! Side"L"?ic! N!cion!l; e ! ETRD 5Eom#!nBi! T!le do Rio Doce;& !m.!s em 67M8* O ?o%e"no T!"?!s deu inicio ' c!m#!nB! d! <m!"cB! #!"! o OesteA& isto )& ! con2uist! dos <es#!,os %!/iosA ."!silei"os& incluindo todo o inte"io" <%i/inBoA ' cost!* N! d)c!d! de 67QF& Mo"!es 56777& #* MO; "econBece <! consolid!,Co de um! est"utu"! de #l!neG!mento est!t!l& 2ue tem n! inte"%en,Co do te""it1"io ! linB! mest"! de !tu!,CoA* A const"u,Co de B"!s(li! ) eIem#lo inconteste* <Ein2uent! !nos em cincoA e <ene"?i! e t"!ns#o"teA& slogans do ?o%e"no Uu.itscBeK 567QOH67OF;& t"!du/em o "itmo e ! o"ient!,Co do c!#it!lismo no B"!sil& "ede inindo !s est"utu"!s es#!ci!is& so. ! )?ide d! inte?"!,Co do #!(s* Esse #"ocesso de o"m!,Co te""ito"i!l ) t"!du/ido n!s #!l!%"!s de S!ntos e Sil%ei"! 58FF6& #* :6; como <um! sucessCo de di%is-es te""ito"i!is do t"!.!lBo und!d!s em ?"!us di%e"sos de tecni ic!,CoA& ou seG!& um! lon?! #!ss!?em 2ue #!"te de meios n!tu"!is !o meio t)cnicoH cienti icoHin o"m!cion!l* A dinJmic! demo?"$ ic! e !s o"m!s de #o%o!mento se"Co um! eI#"essCo cl!"! dess! t"!ns i?u"!,Co te""ito"i!l* <A met"1#ole nCo #!"! de c"esce"& m!s out"!s $"e!s c"escem m!is de#"ess!A 5SANTOS& 677M& #* VO;* Eonside"!" ! ?eo?"! i! do B"!sil ) "econBece" !s di e"en,!s do te""it1"io "ede inid!s no tem#o Bist1"ico* F!to"es de o"dem n!tu"!l e soci!l desem#enB!m #!#el te""ito"i!is e n!s dinJmic!s es#!ci!is dest!c!d!s* und!ment!l n!s con i?u"!,-es