Dicionario Morais Silva (1789) PDF

Você também pode gostar

Você está na página 1de 783

\

DICCIONARIO
LNGUA
R E F O R M A D O ,

PRTUGUEZA
P A D R E

C O M P O S T O

P E L O

D. R A F A E L
E
P O R

BLUTEAU,
A C C R E S C E N T A D O

A N T N I O DE M O R A E S
T O M O

SILVA

NATURAL DO RIO DE JANEIRO.


P R I M E I R O .

A=K

&* sn? %?4s 4^f


s s

; / %

&*^4<<L-*!3t- X^r-r

/&

LISBOA,
NA OFFICINA DE SIMO THADDEO FERREIRA.
A N N O M. DC C. LXXX^X.

Com Licena da Real Meza da Commifso Geral, fobre o Exame, e Cenfura dos Livros. Vende-fe na loja de Borel Borel, e Companhia , quafi defronte da Igreja nova de Nojfa Senhora dos Martyres , na efquina.

Foi taxado efte Livro em papel a dous mil reis. Meza 8 de Junho de 178^. Com trs rubricas,

AO M U I T O A L T O , E M U I T O PODEROSO

P R N C I P E

NOSSO

SENHOR.
PODEROSO

MUITO ALTO, E MUITO

P R I N C 1 P E, E S E N H O R

NOSSO.

ENDO a riqueza das Lnguas com jufla razo confederada co~ mo huma balanafiel^ em que fe pde pezar ouro efio o progrejfo da civilifaco das Naes-9 grande argumento de gloria dahl refuU ta Gente Portugueza , cuja Lngua em todos os conhecimentos hu~ manos no f chegou ater feu prprio o cabedal precifo, mas ainda repartia com as outras Naes, que nas quatro partes do mun-* do conhecido delia tomaro muitos termos, principalmente em Geo* grafia, Hlftorla Natural, Commercio, e Navegao. A fatalidade dos tempos, fem diminuir a riqueza da Lingua, empobreceo /eus naturaes ; e hum to rico, e formofo idioma veio a fer reputado defeituofo, ajfim que comeava a propagar^-fe entre os Portuguezes a funefta liberdade de introduzir termos eftranhos, que ffazia neceffartos a ignorncia dos prprios. Contra efla novidade perniciofa Je levantaro de pouco tempo a efla parte aquelles bons engenhos, que no tinho ainda perdido o ao natural, que to bem fabe temperar o feliz clima dos vafios Eftados 3 que V. ALTEZA tem hum dia de fazer bemaventurados com Seu jufto, efuavijlmo Imprio-, eha-> vendo que a Lingua materna tinha da pobreza, de que era afrontada, mais infmia que culpa, animados de hum nobre ardor, e zelo en~ traro no generofo empenho de a reflituir pojfe de fua antiga abundncia , efplendor , e belleza. Mas o que nos dourados , e glorio foi * dias

dias da Litter'atura Portugueza era negocio fcil, e que fe podia confeguir pelo fimples trato, ecommercio dos fabios da Nao , agora vinha a fer empreza laboriofa, e rdua , e que f fe podia vencer por meio de hum efiudo aturado, e muitas vezes tdiofo. Accreficentava a efla dificuldade a damnofa carefiia dos bons ejcritos Portuguezes , muitos dos quaes [e no tinho publicado por meio da Imprenfa, e apenas havia noticia de exijlirem em livrarias particulares-ye dos outros, que chegaro a imprimir-fe, ero to raros os exemplares, que f depois de muitas diligencias fe podio haver, tarde, e por tal preo, que era precifo a hum Portuguez fer rico para aprender com perfeio a lingua materna na fua ptria. A ejle to grave inconveniente fe tem em grande parte occorrido por novas edies , que fe tem dado dos Efcritores clafficos , principalmente depois que o Senhor Rei D. JOS' de Saudofa Memria / Vojfo Augufto Av, fundou para ejle fim a Regia Oficina Tipogrfica , hum dos illufires monumentos do paternal de [velo, e propenso natural daquelle Magnnimo Corao, para em tudo promover a gloria, a reputao, eobem commum dos feus povos. Rejlava porm ainda a maior das dificuldades a vencer pela falta que havia de hum bom Diccionario , que no f abrangefie, quanto fer pde , todos os vocbulos Portuguezes, mas os explicajfe , expondo a energia , e propriedade de cada hum, e oufo, que delle fizer ao os Efcritores Clajficos , fegundo o gnio , e idiotifmo da lingua. Efle impedimento pois julgamos vai agora a fer removido com a publicao do novo Diccionario da Lingua Portugueza, que pertendemos dar luz; o qual por fer extrahido de quantos at agora tem apparecido , e concertado por fugeito, em quem concorrido as partes de bom entendimento , difcrio > zelo, e conflancia precifas para
to

tao difcil, e trabalhofa empreza, tem fido reputado no juizo das pejfoas mais entendidas, fenao abfolutamente perfeito, ao menos o melhor de quantos ha , e todavia baflante para encher o importantijfimo fim, a que fe dirige. O qual como feja de pblica utilidade, gloria, ereputao Portugueza, que tanto merecem a benfica Atteno, eDefvelo de V. ALTEZA, confiamos da Real Magnanimidade de V. ALTEZA fe dignar tomallo debaixo da Sua Augufta Proteco , permittindo-nos a honra, que humildemente fupplicamos, de confentir qu o confagremos a Seu ^Auguflo, e Rejpeitavel Nome. Da nojfa empreza receberemos o maior galardo, fe elle de alguma frma concorrer, para que os efiudiofos da Nao reftaurem, e acabem de polir , e aperfeioar a linguagem , em que fe tem de celebrar, efcrevcr, cantar, e tranfmittir pofteridade mais remota os hericos Peitos , e gloriofas Aces de V, ALTEZA em hum efiilo puro, nobre, e digno de Suas muitas, e mui Reaes Virtudes. Deos Nofo Senhor conferve a Preciofa Vida de V. ALTEZA por muitos, e mui felizes annos , para fer hum dia o Bemfeitor, e o Pai da Ptria, como hoje he a fua nica Efperana, o feu Amor, e as fus Delicias.

Aos Reaes Ps de V. ALTEZA fe proftro com o mais profundo acatamento*

BOREL , BOREL , E COMPANHIA.

PRLOGO
AO

L E I T O R .
em que eu me achava das coufas da Ptria, fez que lanale mo dos nolTos bons Autores, para nelles me inftruir, e por feu auxilio me tirar da vergonha , que tal negligencia deve caufar a todo homem ingnuo. Appliquei-me pois Jiao delles, e fuccedia-me ifto em terra eftranha , onde me levaro trabalhos, defconhecido, fem recommendao j e marcado com o ferrete da degraa , origem * de ludibrios, evituperios, com que fe afoito aos infelices as almas triviaes. No he porm do toque deftas a do Illutriflimo, e Excellentiflimo Senhor Luiz Pinto de Soua Coutinho , Senhor de Balfemo , Tendaes, e Ferreiros, Varo benemrito da Humanidade, e da Ptria, a quem fobre infinitos benefcios, e os maiores que fe podem pretender nete mundo , devo o de me franquear a fua mui efcolhida , e copiofa livraria. Nella achei boa copia dos nolTos livros claflicos, de cuja leitura vim a conhecer me era necefario etudar a lingua materna, que e u , como muita gente * prefumia faber arrafoadamente. Entendi tambm, que converfando muito os taes Autores he que poderia fazer alguns progreTos, e fui contnuo em os revolver por mais de eis annos. Acompanhei efte eludo com os auxlios do Bluteau, que achei muitas vezes em falta de vocbulos, e frazes; e mui freqentemente fobejo em dilTertaes defapropoitadas , e eftranhas do alumpto, que fazem avolumar tanto a fua obra. Efte ultimo reparo me animou a efcolher para meu ufo tudo o que elle traz propriamente Portuguez , deixando fomente os termos da Mythologia, os da Hiftoria antiga, e da Geografia , imitao dos melhores Diccionariftas das linguas vivas. E ainda eu quizera ommittir muitos vocbulos decargos, officios, navios, e outras coufas da Afia, e Ethiopia, que vem nas Hitorias daquellas partes, ex-

IGNORNCIA ,

Vi

P R O L O O

explicados ahi mefm pelos ? Autores, e de que ningum ufou depois: mas receei que me accuaTem defla ommifsao, e l os conervei. Do que recolhi das minhas leituras fui uprindo as faltas, e diminuies que nelle achava; e quem tiver,lido oBluteau, e conferir com o feu ele meu trabalho , achar que no foi pouco o qe ajuntei; e mais poder accrefcentar, fe as minhas circumlncias me no levalem forado a outras applicaes mais frutuofas. Todavia no venderei ao pblico por grande o fervio que lhe fiz, bafta que conhea que lhe poupei a defpeza de i o volumes raros; que lhe dou o bom que nelles ha, muito melhorado , e por huma dcima parte, ou pouco mais do feu cufto, com a commodidade de no andar revolvendo tantos tomos; e ifto he alguma coifa,,em quanto no apparece outra melhor. Os Autores, com que autorifei os artigos acfdidos, so Porr tuguezes caftios , e de bom feculo r^ela maior parte: (a) bem fe que os criticos tem cada hum o feu mimofo , e quizera que com elle lhe allegaflem; mas eu no advinho, nem ainda affim fora pofivei fatisfazer a todos. Contento-me com autoridade claTica, que abone o fentido , e a naturalidade da palavra, e creio que para afianr ar de Portugueza v. g. o termo abobado, tanto prela Barros, como
(a) Os Puriftas Portugezes no concordo acerca do merecimento dos nolTos ClaEcos : huns uerem que Vieira feja orculo na propriedade, pureza, e at na Orthografia das palavras; ha e fe ufar de amfora , bufano , e efcrever aacalado porque so de Vieira: outros tem-no por autor fufpeito na pureza da lingua , e no confentem que valha o que no traz o cunho, o, fello de Caftanheda, Fr. Marcos de Lisboa, Pinheiro , &c. Eftes fenhores efquecem-fe por ventura do que Horaci recommenda na Epift. 2 L. 2. v. 115. e feguintes , e na Potica ee o jr. 45 ate 72 ? Conforme a eftes princpios ajuntei aqui o antiquado , para fe achar a explicao , e fe poderem refufcitar vocbulos antiquados , ou antes efquecidos nos 60 annos , em que eftivemos fujeitos a Hefpanha , e em que o Portuguez andava no defuf , que refere. Manoel de Galhegos no prlogo do feu Poema ; e tambm collegi os termos innovados das artes , e jcieticias, como v. g. os da mechanica , traduzida pelo doutifimo P. Jof Monteiro da Rocha Profefor da Univerfidade de Coimbra, e s que l na dita Univerfidade correm naHiftoria Natural , Qumica, &c.: quanto aos outros que vem nas Leis modernas , como todos as devem entender , acho que eu os devo aqui explicar: alguns tirei da Deduco Chronologica, e outros paP e , s D d a e a l Meza Cenfona, e Miniteriaes , que tem huma efpecie de fello , ou cunho pblico. Rari lima vez cito algum ufado do Cndido Lufitano na Atalia de Racine, que traduzia fobreexcellentemente , ou pelo Optimo Poeta Pedro Antnio Correia Garo , os quaes ambos, como aquelles que erao mui bem verfados nos bons eftdo ptrios, e da Lingua materna; so bons abonadores dos vocbulos qu genitor ptxmt ufns mas de Garo cuido que no mev rece igual appreo o que efcreveo em profa. t

A O L E I T O R.

ix

mo Duarte Nunes de Leo, quafi feu contemporneo, mui lido nos livros Portuguezes, e que trabalhou muito na lingua. Quanto Orthografia que fegui , declaro altamente , e de bom fom, que na maior parte a figo contra o meu parecer, e porque affim b querem. Eu fou pela Orthografia Filofofica, a qual fundada na analife dos fons prprios ou vogaes, e na de uas modificaes , pede que a cada hum fe de hum f final, ou letra privativa , diftinfa, e que no repreente nenhum outro fom, ou confoante. Defte voto ero Joo de Barros (#) o Clebre Duelos () e o immortal Franklin to abalifado na carreira Filofofica, e Poltica, (f) cujos nomes aponto para confuso dos que rio valem tanto como eftes, nem como Tullio, e Cefar, que tambm grammaticro (d) No tenho mais que preambular, e concluirei com pedir aos homens judiciofos, e verados nefte gnero de litteratura , que relevem os meus erros, e defeuidos: a quem no tem difcernimento, e tem a fua livraria, ou cabea bem expurgada de livros, e erudicoes Portuguezas, que por decoro feu fe d por fufpeito na caufa, feno quizer que o reconheo por incompetente.

Vale.

EXO ) Orthografia f. 184. edico de 1785-. em y(/>) Grammaire Generale & Raifonne Paris 1780. in 12.0 (<) Franklin's Mifcellaneous Trads Londi. 1779* ou 80. in 8. (d) V. Suetom in Casfare. cap. 56. in Auguft. cap. 88. veja-fe Quintiliano Inft. Orat. L. 1. C 7. e 8.

XI

EXPLICAO
DAS

ABBREVIATURAS USADAS NESTE DICCIONARIO.


adj termo adv Agric Anat Ant. ou antiq. . . . . . . . . . . Archit Arithm Artelh Aiat Aftrol Aftron At Aument. . . * Botan Braf. . Chim Cirurg Com Cofnpar Conj Adje&ivo. Advrbio , ou adverbial. Agricultura.. Anatomia , ou Anatmico. antiquado. d'Architetura. Arithmetic. d'Artelharia. ufado na ndia ^Portug. Aftrologico., Aftronomico. Verbo ativo. aumentativo. Botnico. do Braso.
Ca itul

fap : : : : : : : : : : : : :

Chimico. Cirrgico. Commum. de dois." Comparativo. Conjunco.

P -

fehron- ou (Cron Ditn Ed Efcuk J? Fam Fr Fraze prov Filof. . . . . . . . . . . . . . Fific Fortif. Freq Geogr Geometr Grammat I. e. Interj Irreg Jurid Jurifp L Lat

Icli ; : : : : : ; ; : : : : :

< chul-'
Chronica. Diminutivo. edico : ult. ultima; Efcultura. femenino. familiar. fraze. fmc provcrbial. Filofohco. da Fifca. da Fortificao. freqentemente. Geogrfico. Geomtrico. da Grammatica. ifto he. Interjeio. Irregular. Juridico. da Jurifprudencia. Livro nas citaes dos Autores. ** 11 Latino.

Log;

Lo^ . ' . .'""Lgico. ,;"[ Manej ' . '. \ . . ' Termo doMaaj dos cavallosMathem. '. . ' ' V < T . *\ / . \ . / "Mathematico. Med Md.co. Mit. Militar.
TUnf V u U " X" . . MfiC.

^ /V Naut.' ' . Num Opt Ortogr p . , p^ v # Pi. \ Perfp* '. Pharmac*. pjnt< Poet. p p# P ! pref." Prep. ", Pron*. ! Prov! . p . uf, Rhet S # Sing.' '. Subft Superl Theol y

depois de Verbo Neutro. da Nutica. Numero.. ptico. Ortogrfico. pagina. . pagina verfo. . . . . . . . . . . . . Plural. '. ". '. da Perfpeiiva. ! ' . ' . ' . ' . ! Pharmaceutico.. da Pintura. Potico. Pariicipio Paflvo. . ' . . " . ! Participio do prefente. Prepouo. . . . . ! Pronome. . . . . . . Provrbio , ou Proverbial. pouco ufado. Rhetorico. Subftantivo. Singular. . Subftantivado. . . Superlativo. . . . . . . . Theologico. Significa veja: .depois dos verbos , figninca ver-v bo : nas citaes dos autores , a pagina verfa. V. at Verbo. ativo, . V. impef. . Verbo impeflal. V. n Verbo neutro. V . recipr. '. . . i . . Verbo reciproco. Volat Volateria. Vulg Vulgar. JV. B. Na letra A. os nomes, ou fubftantivos vo notados fomente com o gnero v. g; Amor m. quero dizer fubftantiva- mafculmo : Aza f. aza fubftantivo feminino. Os verbos vo tambm notados aflim v. g. Amar a. ifto he verbo adlivo andar n. andar verbo neutro.

* -' ' * * - ; . ; . ; ; '.'.'.'.'.'.

aif

ABREVIATURAS
DAS CITAES DOS LIVROS PORTUGUEZES
COM QUE SE AUTHORIS O USO DAS PALAVRAS.
Beced. Real. Abecedario Real do P . Joo Barreto V. Vida de Santa Thereza , ou a Vida dos Prazeres. do Evangelifta , Poema de outro Barreto F Academ.fmg. Academia dosfingulares.de Lisboa. feiro: Prat. Pratica entre Heraclito , e. De-? Aces Epifc. Aces Epifcopaes de Lucas de mocrito. Andrada. Barreto Ortografia, he a de Joo Franco Barreto. Ajorifin. deCaflro; Aforifmos tirados das Dca- Beja , Joo Atonfo de Beja no parecer , que vem das de Barros por D . Fernandes Alvia Caf- nas Memrias delRei D. Sebaiio; Bened. Ltifit. a Benedidina Lufuana de Fr. Leo tro. Albuq. os Commentarios de Albuquerque o pride S. Thomaz^ meiro nmero denota a Parte , o fegundo o Bocarra ynacephalcofe , de Manuel Bocarro. Capitulo delia. Brachiol. de Princ. Brachilogia de Prncipes potFr. Jacinto d.Dcos. 'Alma Injir. Alma Inftruida do P. M. Fern. o (Brito Fr. Bernardo de Brito. prim. nmero o volume , 0 2 . a pag. Amalth. Onom. Amalthea Onomafti-ca de Fr. (Cron. Cifter. na Crnica de Cifter. (Geogr,... na Geografia. Thomaz da Luz. (Elog. nos Elogios dos Reis. Amaral. Gafpar Eftao do Amaral Relaes. Arm. Polit. Armonia Poltica de Antnio de Sou- Brito Jpolog. Joo Soares de Brito Apologia fa de Macedo. de Cames. Arraes. Fr. Amador Arraes Dilogos 2. edic- Brito Viagem. Francifco de Brito Freire , Re* lao da viagem ao Brafil. o, o Dialogo , e o Capitulo. Arte da Caca de Akenaria por Diogo Fernandes. Brito Guerra , o mefmo na Hiftoria da Guerra do Arte de Furtar. O Capitulo, ou a pagina da feBrafil. gunda edico. C Cames. Arte de Nav. De Navegar por Pimentel Com Arte de Rein. Arte de Reinar de Antnio Car- Cam. do Ceo, Caminho do Ceo , por. Antnio de So Bernard. valho de Perada. Arte Adilit.-AttQ Militar de Luiz Mendes de Cam. Cames : Luf. Lufiada : Son. Sonetos: Eclog. Eclogas: Ejl. Eftancias : Eleg. Elegia: Vafconcellos. Rimas , as Rimas. Arte min. Minima de Luiz Mendes da Silva. Capuch. Efcoc. Hiftoria do Capuchinho, Efccez Arte Poet. Arte Potica de Felipe Nunes. por Diogo Gomes Carneiro. Avelar Cronogr. A Cronografia de Antnio de Avelar. Cardim. Francifco-Relaes do Japo , MaAulegrafia. Comedia de Jorge Ferreira de Vaflavar , &c. concellos , cita a pagina. Carta de Guia , de Gafados por D . Francifco Auto , do Dia de Juizo. Manuel. Azevedo Fortes, o Engenheiro Portuguez 4. 2 Carta Pajtor. Carta Paftoral doBifpo do Porto. tomos. D. Fernando Corra de Lacerda. B. Joo de Barros nas Dcadas. Cafos Referv. Cafos refervados por Fr. LourenB. ou Barros Clarim. Joo de Barros no Clario Portei. 1 mundo , edico de 1601. Cajian. ou Caftanheda, Hiftoria da ndia, o liB. elogio 1. Barros elogio delRei D . Joo 2,. vro , e a pagina 3 talvez o Capitulo. B. elog. 2. Barros elogio da Infante D.Maria. Cajilho , Antnio de Caftilho : Elog. o Elogio B. Lima, Bernardes o Poeta no L,ima, e mais que fez a D. Joo 3. e vem nas obras de Manoel Severim de Faria : Comment. o Commenobras. tario do Cerco de Goa. Barreira, Frei Ifidoro Barreira da fgnificao das plantas. Caflrioto Luf. Caftrioto Lufitano de Fr. Rafael Barreiros . .. Corographia de Gafpar Barreiros , de Jefus. a pagina. Caf-

tlt
Vefenfa da Mon. Luf. ifto h e , da Monarchi Catajlrofe. Cataftrofe de Portugal. Lufitana por Bernardino da Silva. Citem, da Mi(ja. Ceremonias da MhTa por GonDefcobrim. do Cataio , Defcobrimento do Cataio alo Vas. por Antnio de Andrada. Chagas , o P. Fr. Antnio das Chagas , nas Cartas , e Obras Efpirituaes. Dial. de Arraes, e Heitor. Pinto, veja Arraes; Chorograph. veja Barreiros hic. eH. P. Corte Real, Jeronimo de Corte Real , o Nau- Diar. de Ourem, veja Ourem. frgio deSepulveda , e o fegundo Cerco de Difcurf. Polit. C. Difcurfo Poltico por D . Fer-^ Dlu. nandes Alvia de Caftro. Difc Polit. S. de Sampaio. (Chron. ou (jCron. Signifiga a Chronica , e a Chronica , Af. Difc. Polit. V. de Manoel Fernandes , de Villa-. Real. de algum dos Reis chamados Afonfos , o nmero v. g. i. 2. 2,. , &c. indica qual foi dos Domnio v. Macedo. Afonfos, e outro nmero a pagina , e de or- D. Franc. de Port. Dom Francifco de Portugal Divinos , e Humanos Verfos. dinrio cito as que emendou Duarte Nunes da edio em folha, o fe he a ultima edi- D. Fr. Man. Dom Francifco Manoel Cartas, Epanaforas , Dilogos. o , vai ifl declarado. Chronogr. v. Avellar. Editaes Cenfor. Editaes da Meza Cenforia : Edit. da Jnquifio. Comment. v. Albuq. acima. Comp. Ecclef. Computo Ecclefiaftico , de Lean- Eleg. , ou Elgiada Poema de Luiz Pereira cito a pagina da antiga edio. dro Figueira. Confpir. Confpirao de Vicios, e Virtudes , por Eneida Port. a Eneida Portugueza de Joo FranFrei Pedro Correia , a pagina, e a coluna. co Barreto. Confi. da Guarda, as Conftituies do Bifpado Epanaf. v. D . Fr. Man. da Guarda. Epin. Lufit. Epinicio Lufitano de Joo Pereira Contos de Trancofo , a parte , e o conto. da Silva. Controy. Medie. Controverfias. Medicinaes , de Epodos , por Diogo de Teive traduzidos poi Manoel dos Reis Tavares. Francifco de Andrada , Lisboa 1786. Corra, Frei Pedro Corra, Triumphos Eccle- Efcudo de Cavai. Efcudo de Cavalleiros de Fr, iaftios , e Seraphicos. Jacinto de Deos. Correco de Abufos, por Frei Manoel de Azevedo. Efpelbo de Lufit. Efpelho de Lufitanos de AntCorte Real , Naufr. Naufrgio 'de Sepulveda nio Vellofo de Lira. Poema. Efpelho de Rei. Efpelho de Religiofos por AnCofia, Leonel da Coita , na fraduco das Eglotnio Vellofo de Lira. gas , e Georgicas de Virglio. Ejlado dos Bemav. Eftado dos Bemaventurados (Cout. ou por Fr. Martim Roa. (Coutinho , Lopo de Soufa Coutinho , Cerco de Eftat. da Univ. os Eftatutos antigos da UniverDio , a pagina. fidade de Coimbra. Couto , as Dcadas , e as vezes vai cit. a Dca- Ethiop. Orient. v. Santos. da , e a pagina : e ao.que ajuntei o primeiro Eva e Ave de Antnio de Soufa de Macedo. nmero indica a Dcada, o fegundo o livro , Euf, a Eufrofina Comedia de Jorge Ferreira edio terceiro o capitulo v. g. Couto 4. 6. 7. o de 6\6. cito primeiro o adio , e depois Crijlaes d^alma , de Gerardo de Efcobar. a fcena. Cruz Poef. Poefias de Fr. Agoftinho da Cruz. Exame d'Artilheiros , e de Bombeiros 2. vol. de Lisboa 16. 4. por F . Alpim. Cruz China , Fr. Gafpar da Cruz, Tratado das Exhort. Milit. xhortao Militar por Fr. ThiCoifas da China. moteo deCiabra. Cunha, he D . Rodrigo da Cunha, na Hiftoria Fabr. de Rei. Fabrica de Relgios por Antnio dos Bifpos do Porto, &c. da Coita. Dam. de Ges v. Ges. Fbula dos Plan. Fbula dos Planetas por BarDed. Cronol. Deduco Chronologica c Analy- 1 tholameo Paxo. tica pelo Illuftriffimo e Excellentifimo Senhor Fama Pojlh. Fama Pofthuma por Antnio Corra. Jof de Seabra da Silva em folha , cito a pag. Faria e Soufa, Manoel de Faria e Soufa nos ou nmero dos pargrafos. Verfos Portuguezes. Feo,

&eo , Fr. Antnio Eeo Sermes. Fernandes de Lncena , Vafco Fernandes Tradco da Apologia nas Provas da Hit. Genealogica tomo 6. f. 2,64. em diante. Fern. A. Pinto , Ferno Mendes Pinto Hit. das Perigrinaes, &c. Ferreira , Antnio Ferreira Poemas a ult. edio 2. tomos em 12. Filofofia de Prncipes t. 1. Lisboa 1787. Florilegio Efpirit. Florilegio Efpiritual por Fr. Fauftino da Madre de Deos. Fottific, Moc. NFortificao Moderna 4. Lisboa Fr. Jacinto Freire de Andrada. Fios Santorum do Rofario. Franc. de S. v. S Mir. Freire he Jacinto Freire de Andrada Vida de D. Joo de Caftro. Galhegos he Manoel de Galhegos Poema intitulad o T e m p l o da Memria. Galvo Cavallaria , da Gineta , e Eftardiota por Antnio Galvo. CalvRo Defc. Antnio Galvo Tratado dos Caminhos por onde coftmo vir a Efpeciaria da ndia , cito a fegunda edio , e a pagt Fr. Gafpar de S. Bernardino, Itinerrio da ndia a efte Reino. Gafpar Eftap , Antigidades dePortug. em folha. Cavi Cerco de Mazago. Codinho , Itinerrio da ndia por terra a efte Reino. Coes Damio de Ges Chronica do Prncipe D Joo 2 : e delRei D. Manoel. Grand. de Lisboa , Grandezas de Lisboa por Fr. Nicolao de Oliveira. Guerra do Alem-T. Guerra do Alem-Tejo por Luiz Marinho. Gouyea Perf. Relao da Perfia por Fr. Antnio de Gouvea: Jornada do Arceb. D . Aleixo de Menezes , e ahi o Synodo de Angamale. Hecat. Sacra , Hecatombe Sacra por Andr Nunes da Silva. H. Domin. Hiftoria da Religio de S. Domingos por Fr. Luiz de Soufa , a parte , o livro, o Capit. ou a parte , e a pagiha. Hiji. dos lll. Tavoras , Hiftoria dos Vares IIluftres do Appellido dcTavora. Paris folio. Hifi. de Ifea, Hiftoria dos Trabalhos da Sem Ventura Ifea natural da Cidade de Ephefo , e dos Amores de Clarea e florifea : com real Privilegio , fem anno nem lugar da Imprefso. Conferva-fe na Livraria do Illftrilhmo e Ex-

3tf cellentiiimo Senhor Luiz Pinto de Soufa Coutinho. H, N. ou Naut. Hiftoria nutica tragicomaritima cito o tomo , e a pagiha. Hiji. Seraph. Hiftoria Seraphiea. Htft. Univ. Hiftoria niveral de Fr. Manoel dos Anjos. Horar. E^ng-, Horrio Evanglico do P. Manoel Godinho. Hydrograph. de Fig. Hydrographia de Figueiredo. Jardim da Efcritu. Jardim da Efcritura por Fr. Chriftovo de Lisboa. Jardim de Portugal, Jardim de Portugal por Fn, Luiz dos Anjos. Jeruf. Libert. Jerufalem Libertada de Andr Rodrigues de Matos. lllufir. da Mijfa , illuftraes aos Manuaes po Lucas de Anotada. Jnfkl. a Infulaha Poema de Manoel Thcnas , o canto , e a Eftana. ' Jorn. d'frica, Jornada de frica por Jernimo de Mendona. Itinerar. de Sande , Itinerrio dos Prncipes Jpes por Duarte de Sande: de Tenreiro, V. Tenreiro : de Fr. Gafpar V. Gafpar. L. fomente v. Lobo: Lufiada. Lavanha Joo Baptifta Lavanha Regimento Nutico , e Viagem de Felipe IL Leo Duarte Nunes de Leo nas Chron. dos Reis : Orig. i. e. Origem da LingUa Portugueza : Ortogr. Ortografia da Lingua Portuguezaj e Defcripo de Portugal. Leito Mifcell. Miguel Leito de Andrada nas Mifcellaneas. Lemos V. de $> Dom. Diogo de Lemos Vida de So Domingos. Lemos Cerco , Jorge de Lemos no Cerco de Malaa. Lenit. da dor , Lenitivo da dor por Fr. Francifco da Natvidade. Leis modernas , so as Jofefinas , e as da Rainha Nofla Senhora,. Lobo, Francifco Rodrigues na Corte ha-AIdea, P. P. Paftor. Peregrino : Defeng. o Defenga* nado : Eclog. as Eclogs : Condejt. o Condeftavel da primeira edio. Lobo Entrada, o P. lvaro Lobo Entrada das Religies em Portugal. Lucena, a Vida de S. Francifco Xavier, cito a pag. e talvez o livro , e cap. Luiz Alvares Vrios Sermes. Luf. Transf. Luifitania Transformada de Ferno Alvares. Luz da Med. Luz de Medicina por Francifco Moraro. (34,

XVI

Pancarp. de Ofori , Pancarpia de Chriftov Oforio. (M. Conq. Malaca Conquiftada, Poema, Macedo Domin. Antnio de Soufa de Macedo, Panegir. do Marquez , Panegirico do Marquez Domnio Sobre a Fortuna. de Marialva , por D . Fernando Corra de LaMachado , Simo Machado , Comdias. cerda. M. L. Monarchia Lufitana , o tomo, e a pa- Pantaleo d'Aveiro , Itinerrio da Terra J>anta. gina. Parallel. Academ. Paralellos Acadmicos de Fran-? Fr. Marcos de Lisboa na Chron. de S. Francifco , cifco Alvares. c na traduco de M. Marullo. Parallel. de Princ. Parallelo de Prncipes , Scc. Marinho , Luiz Marinho , Antigidades de Lifpor Francifco Soares Tofcano. boa. Pegas , Allegao de Direito. Maris Reg. Maris Regimento de Pilotos. Pinheiro , Obras Portuguezas , do Bifpo D . AnMrtires Catecifmo, do Arcebifpo D . Fr. Bartnio Pinheiro Lisboa 1784. e 1785. cito o toomeu dos Mrtires. tomo , e a pagina. Maris Dial. Pedro de Maris Dilogos de VaPinto Pereira v. P. P. acima. rias Hiftorias , o Dialogo , e a pagina. Pinto, de Cavallaria , Tratados da Gineta. Martyr. Fulg. o Martyrologio Romano traduPrazeres , V. de J . Bento , Fr. Joo dos Prazeres, zido. na Vida de S. Bento em Emprezas. Mauf. Maufinho, o Afonfo Africano Poema , Prov. da Ded. Chronol. as Provas , ou Documencito a pagina da edio antiga de 1611. tos que vem annexas Deduco CronolMeza Efpir. Meza Efpiritual de Frei Luiz dos gica, edio em folha. Anjos. Meth. Luf. Methodo Lutano de Luiz Serro Oliveira Jdil. Oliveira Idilios Martimos , os verfos Portguezes que traz. Pimentel. y Port. Rejl. o Portugal Reftaurado , do Conde da Miffionar. da Combine. Summarias Noticias das Ericeira. Perfeguies da Conchina. lavega. Efpecul. Antnio de Naxara, Navega- Pra. de Arith. Prtica de Arithmetica de Gafpar Nicolas. o Efpeculativa , e Prtica. Pra> de Barb. Prica de Barbeiros , de MaNobiliar. o Nobiliario do Conde D. Pedro , imnoel Leito. preflb em R o m a , cito a pag. Nobiliarch. a Nobiliarchia Portugueza por Ant- Pred. Sacr. Predica Sacramentai, de Fr. Domingos de Santo Thomaz. nio de Villas-Boas e So Paio. Prefer. das Letr. Preferencia das Letras s armas, Notic. AJrol. Frei Antnio Teixeira Epitome por Joo Pinto Ribeiro. de Noticias Aftrologicas. Pref.es , Antnio Preftes , Autos , cito a pagina. Oliveira, v. Grandezas. Primor. Polit. Primores Polticos de Antnio de Oliveira Gram. Ferno de Oliveira, Grammatica Freitas. da Linguagem Portugueza. Orao Apoaix. Orao Apodixica de Diogo Go- Prompt. Moral, Promptuario Moral de Manoel de Faria. mes Carneiro. Orden. he a Ordenao Filipina, cit. o livro , Quadrag. de Ceuta , Fr. Joo de Ceuta Quadra* gelimas 1. e 2. titulo , pargrafo. Queirs, V. de Bafo , o Padre Ferno de QueiOrden. Manoel, as Ordenaes delRei D . Mars , na Vida do Veneravel Irmo Pedro de noel. Bailo. P. P. , Pinto Pereira , Antnio Pinto Pereira , Hiftoria da ndia Governando a D . Luiz de Quental Med. o P . Bartoomeu de Quental, nas Meditaes da Vida de Chrifto, e da Infanci Ataide. Cito o livro , e a pagina,. de Chrifto : Serm. Sermes. Paiva C. ou Cafam. Paiva, Cafamehto Perfeito. Cito o Capit. ou a pag. da primeira edio. Rabel. Cap. das Cart. Amador Rabello , Captulos Paiva Sermes , Diogo de Paiva de Andrada. Ci- tirados das Cartas pelos MiTionarios d a ndia. Recopil. da Cirurg. Recopilao da Cirurgia, to a pag. terceira edio. por Antnio da Cruz. Palmeirim 1. 2. :$. e 4. parte da edio de 1786". Recuper. da Bahia , Recuperao da Bahia, por e 1604. Bartoomeu Guerreiro. Pancarp. de Lopes, Pancarpia de Antnio Lopes Relao da Ethiopia, por D . Joo Bermudes 4. Cabral. I 1565. cito a pagina.

(M. . ou

Re-

XVl

Rela. do Maranh. Relao das Coifas do Ma- Trit. da Jalapa , Triturao da Jalapa, por Jof Homem de Andrada. ranho , por Simo Eftao. Trof. Evang. Trofeo Evanglico, de D . Diogo Rela. de Rogem. Relao da China , pelo P . da Anunciao. Francifco de Rogemont. Renov. do Homem , Renovao do Homem , por V. ou Vieira, o P . Antnio Vieira. Valer. Lucid. o Valerofo Lucideno, por Fr. Ma-* Fernando Ximenes de Arago. noel Callado. Repert. de Barreira, Repertrio dos Tempos , por Varella Num. Vocal, Nmero Vocal de Seba* Joo Barreira. tio Pacheco Varella. Refende Hiflor. d?Evora , Andr de Refende na Vafconc. Arte v. Arte Militar acima. Hiftoria de vora. Lisboa 1782,. Refende Cron. J. 2. , e Mifcellan. Garcia de Vafconc. Notic. o Padre Simo de Vafconcellos, nas Noticias do Brafil. Refende, na Crnica de elRei D . Joo 0 2 . , Vafconc. Sitio , o Sitio de Lisboa, por Vafcone na Mifcellania em verfo. cellos em 8. Refumo de Roque , Refumo do Valor do Oiro , Vergel, o Vergel das Plantas de Fr. Jacinto de por Roque Francifco. Deos. :/ Ribeiro , he Duarte Ribeiro , no Juizo Hiftorico , Vida da Princeza Theodora , e Panegiri- Via Ajlron. Via Aftronomica de Antnio Car* valho da Coftji. > Hiftorico , &c. Roteir. do Mediter. Roteiro do Mediterrneo , Vida Contempl. Tratado da Vida Contemplativa, por Fr. Filipe da Luz. por Pimentel. a Mir. Francifco de S de Miranda, as poe- V. da Princeza , Vida da Princeza D . Joanna , por Dom Fernando Corra de Lacerda. ias , e as duas Comdias , os Eftrangeiros da edio de Lira , e o Vilhalpandos da ultima V. da Rainha Santa , Vida da Rainha Santa , a antiga que vem na Monarchia Lufitana , e edio em 1784. a moderna , por D . Fernando Corra de LaSacram. de Garro , Doutrina dos Sacramentos , cerda. por Fr. Loureno Garro. V. do Arceb. Vida de D . Fr. Bartoomeu dos Sagramor, Triunfos de Sagramor, por Jorge FerMrtires, por Soufa , cito a pag. da edio anreira de Vafc.oncellos , parte 1. tiga , e o Livro , e Capit. talvez. Santor de Chrtft. de Lisboa, Santoral de Fr. ChriftoV. delRei D. Joo 1. Vida defte Rei , por D . v de Lisboa. Fernando de Menezes. Santos, Ethiop. Fr. Joo dos Santos , Ethiopia V. do B. S. Joo da Cruz , Vida do Bem AvenOrient. a parte , e a pagina. turado So Joo da Cruz , por D . Fernando Silva Jmmort. Sartiuel da Silva , Tratado da ImCorra de Lacerda. mortalidade da Alma. V. do Prncipe Eleitor , Vida defte Prncipe, Sum. Ajlrol. Summa Aftrologica de Antnio de pelos Padres da Companhia. Naxara. Suma Caiet. Summa Caietana , de Paulo de Pa- Vieira, o P. Antnio Vieira, nas Obras , a faber Sermes, Cartas , Hit. do Futuro , &c. lcio. Sum. Polit. Summa Poltica , de Sebaftio Cefar. Viriato , Viriato Trgico Poema. Sylvia de Lifardo , Rimas attribuidas a Fr. Ber- Ulifipo. Comedia de Jdrge Ferreira , cito a pagina. Ulijf. a Uliffea Poema de Gabriel Pereira de nardo de Brito. Caftro. Synodo de Angamale v. acima Gouvea. Teixeira Relaes , Relaes de Pedro Teixeira. Vinc. Perf. do Judaifmo , Vincente da Coita Matos , Perfdia Hertica do Judaifmo. Telles, o Padre Balthafar Telles Ethiop. , Hifto- ria Geral da Ethiop. Cron. da Comp. a ChroN. B. Quando cito as Chronicas dos Reis nica da Companhia de Jefus. Tenreiro Itinerrio , de Antnio Tenreiro vem v. g. Chron. J. 1. ou 2. quero dizer Chronica nas ultimas edies de Ferno Mendes Pin- delRei D . Joo 0 1 . ou 2. , &c. Chron. Af. 2. ou 3. , &c. Chronica delto. Cito o Capit. Thefouro de Prudent. por Gonalo Gomes Caldeira. Rei D . Afonfo 2. ou 2,., &c. Muitos outros livros que cito , e o BluTrat. da Artelh. Tratado da Artelharia , por Lzateau no aponta vo referidos por-extenfo. ro de La Isl. ' Trat. do Anjo , Tratado do Anjo da Guarda ,.por Antnio de Vafconcellos. LIS***

XIX

L I S T A DOS A S S I N A N T E S
AO DICCIONARIO

L I N G U A PORTUGUEZA.

Goftinho Jof Martins Vidigal, Medico; Albino de Soufa Coelho Almeida. Fr. Alexandre Magalhes. Ambroio Pollet. Antnio Jof Guio. Antnio Jof Nunes. Fr. Antnio Jof da Rocha. Antnio Luiz Porteba , Acadmico Vimarenenfe. D. Antnio de N. Senhora do Defterro. Antnio Pereira de Almeida , Oppofitor Legijia na Univerfidade; Antnio Pires Vicente de Miranda. ;Antnio Ribeiro dos Santos > Bibliothecario da Univerfidade , e Revifor do Co*. dego. Antnio da Rocha Freire. Antnio Rodrigues da Fonfeca. Antnio Rodrigues de Oliveira. Antnio Xavier Machado e Cerreira; A . DoubatfchefFskoy. Bento Jof d'Almeida Bravo. Bernardino de Vafconfellos Soufa Ribeiro; Bernardo Grein. Caetano Jof da Gama Machado. Os RR. PP. da Congregao do Oratrio, para fua livraria. Cuftodio Gomes de Villas Boas, Lente Subjlituto da Academia Real da Marinha ? e Scio da Academia Real das Sciencias. David Henr. Overmann. - . Diogo Antnio Soares da Motta , Albade de Santa Marinha de Zezere da Comarca de Sobretamega Bifpado do Porto. Diogo Delante. Duarte Elifiario da Cruz , Capito do Regimento d?Artilharia do Porto> Fr. Dionilo de Deos , Lente de Theologta na Univerfidade. Es A. Bufter. Felis Jof Franco. Filippe Antnio da Silva. Francifco Alvares de Carvalho. *** ij D.;

XX

D. Frncico da! Ave .Maria, Conego Regular. Fr. Francifco de Jfis Maria, Guardio do Convento de S. Bernardino. Francifco Joo Cofmej Francifco Jof Dias, ousexemplares. Francifco Jof Faio Leite Paes Francifco Jof de Prado, Madureira, Lobo. Francifco de Oliveira Barbofa, AJironomo de S.MageJlade FidelhJJima. Francifco Pereira Soares Ia Roche. . .r Francifco Pires de Carvalho e Albuquerque , Deputado da Real Meza daUmijsao Geral. Francifco Vieira Goulart. Francifco Xavier Baptifta, Organijla da Bafilica Patriarcal. D. Frederico Lord. North. Garnier Parroco deS. Luiz. Gaubo Antnio Ribeiro. Abbade Gregorio Jof da Silva Coutinho. Henrique de Forfmann, Encarregado dos Negcios da RuJJia. Hill. Jeronimo Ribeiro Neves. Jefuino Antnio Gomes. Ignacio de Caftro Lemos de Menezes. Joo Antnio Martins. Joo Antnio Salter de Mendona. Joo Baptifta Frizoni.' Joo Bell. D. Joo da Conceio, Conego Regular. Joo Ferreira Batalha , Jui% de Fora tfElvas. Joo Francifco de Oliveira Alvares. Joo Gonalves Pinto, de Setbal. Joo de Magalhes e Avelar. Joo Marques Pinto.' Joo Martins Fragofo. Joo Pays do Amaral e Menezes. Joo Pereira Ramos. Joo dos Santos Coelho , primeiro Tenente do Regimento d?Artilharia do Porto. Joo Schuback, Cnful Geral de S. Magejlade FtdelliJJima em Hamburgo. Joo Schuback, Jnior. Joo Soares de Oliveira, da Vtlla de Sortelha. Joo Thomas Forreft. Joo Vidal da Coita , e Soufa, Supreintendente do Tabaco , dous exemplares. D. Joaquim' da Afumpo Velho , Bibliothecario de Mafra. D. Joaquim de S. Bernardo Pereira, Conego Secular. Fr. Joaquim de Santa Clara , Lente Subjlituto de Hebraico na Univerfidade. D. Joaquim da Guadalupe , Conego Regular; lente de Theolgia, no Collegio novo em Coimbra. Joaquim Ignacio de Freitas. Joaquim Jof Gomes. Joa-

XXL

Joaquim Jo Luiz do Bonjardim. . V-' ' Joaquim Jof de Mendona e Silveira , ProfejfoP Regio em Lasboa. Joaquim Lebre Teixeira. Joaquim Palyart. Joaquim Pereira Henriques. Jof Anaracio de Figueiredo Ribeiro. Jof Antnio Gonalves. Jof Antnio Lopes de Abreu Freitas. Jof Bernardo da Gama, Dezembargador do Pao , e geputd& fa Real JXgeza da Commifsao Geral. Jof da Coita Alvarenga, Medico. Jof Francifco Xavier Lobo PeTanha, Corregedor tfElvas. Jof Gomes Loureiro. - * " > ' Jof Joaquim de Mattos Ferreira Lucena. Jof Joaquim Nabuco. Jof Joaquim de Soufa Leito. Fr. Jof Maine, Deputado da Real Meza dGammifs# Geral. D. Jof Manoel da Camera. Jof Maria Jordo. : Jof Martins Neiba. * '* ' ' l v < # - tJ Jof Pedro Martins. Thefiureiro da Chancelaria moW\wRemo. .x ,. Jof Ricardo da Coita e Gama, Tenente de Infantaria na Ilha de Sao MigqeJ. / Fr. Jof da Rocha , do Confelho Geral do S. Officio, e Deputada da Jtkeal Meza da Commisao Geral. Jof Rodrigues Pereira de Almeida. Fr. Jof de S. Vicente Ferreira. Reitor do Collegio de S. Thomaz em Coimbra. Lartigue. Leo Jof de Soufa, Conego da S. Ldureno Jutiniano de Moraes Calado. Fr. Luiz de Santa Clara Povoa, Deputado da Real Meza da Commisao Geral. Luiz Ferreira Lobo. Luiz Joaquim Corra da Silva. Luiz Jof de Moraes Carvalho. Luiz de Santa Maria Gonalves Soufa, dous exemplares. Luiz Miguel Coelho de Albernas, Prior de S. Bartholomeu de Lisboa. Luiz de Sola Telles. Manoel de Almeida Marques. Manoel Antnio dos Santos , Advogado. Manoel Ferreira da Camera Betencourt. Manoel Ferreira Salazar. Manoel Joaquim Rebello, dous exemplares. Manoel Jof Leito. Manoel Luiz Aluares de Carvalho ., Medico. Manoel de Oliveira Pedrozo , Profefer Rgio de Lingua Grega. Manoel Pacheco de Rezende > Lente de Theologia na Univerfidade* Manoel Simeo Pereira de Freitas. Marcai Ignacio Monteiro.

xxii
Manoel Alves daFonfeca Coita. , . ,. Marcellino Pinto Ribeiro Pereira, de SampaioD. Maria Ignacia da Silveira. Marquez de Catel Melhor, dous exemplares. Miguel Ferreira de Leira , Beneficiado , e Acadmico Vtmar#nenfe. Miguel Setaro, Conful Geral de Portugal, no Imprio daKuJ/ia. Monfegnor Horta. .. ./ Monfegnpr Mgnezes., . . . . D. Nno' da hriunc&co,. Renego Regular. - ' '. ' _, Pafcoal Jof de Mello, Deputado da Real Meza daCommifsao Geral, RR. PP. ?uMas, para a fua Livraria. ! Pedro de Mello Breyner. ^ ^ '- '" f ' Pedro de Soufa Pinto-, Acadmico Vimaranenfe.{ Principal Catro , Reitor, e Reformador daXfmverfiade. Simo de Cordes Brando , e Ataide. Thomas Gomes Quintella. .. , , ~ , - , , / J n -r *> r<~t Thomas Jof de Aquino, Bibliophecano -da-Real Meza da Comifsao Geral. Thomas Irvine. Timotheo LcuTan Verdier. . Trifto Joaquim da da Frana Neto , n& IIU da Madeira.. Vicente Emery\, quatro exemplares* Vi&orino Jof Gorres d SY&" x Vifconde de MefqmteU^:

DICCIONARIO
DA

L I N G U A PORTUGUEZA.
',*' , f. n. primeira vogai. Tem trs quinze braas de fundo ib. 2,09. O tempo v. fo accentos agudo v.g. o ultimo a de dez horas. equival talvez a debaixo v.g. entreamar; grave, como o fegundo a g$r-fe ao inimigo condio , do que elle qmzefe de arame , e tnue como o pri- ffaer M. Pinto. xap. 149; * " pena de fer demeiro de arame. Deitar hum A gradado Silvia de Li for do-t item. Se condiciona Univerfidade , approvar, porque nal , v. g. a fer afim, como fe dileramos no cafe lana no erutinio hum papei com fo de fer affim. eta 4et<a imprefa. A , conjunc. antiq. e: nos verfos de Egas MoA , artigo fimplez , que refponde aos nomes fe- nis, e oJtegente cit. na Europa de Fatia*, e Soamininos taiunta-fe aos appellativos, quando fe to- fa t. T,. pag. ? 8o.. efeg.- mo ' extenjivamenie ; e^inda aos nomes prprios , ' O artigo, c a proppio concorrem muitas vequando fites fe applico a mais de hum indivduo, zes", e, por eufonia fe ajumo n'urai f vogai ac v. g. as ndias, as Hefpanhas, as trs Manas, centuafa v. g. preja fui Cidade. Os nos as- duns Viannas. p Clafcos as eferevem feparadas, affim corno i&b A , prepolio, com que declaramos varias re- de dous aa , todas as vezes que efta vogai tern, laes iie qualquer objelo fignificado pelo nome, accent^agudq,: e jalvez^rjunto duas vogaes t que lla fe applica ; afaber de paciente do ver- nues em huma ..aguda , Cafianheia 3. p. i<r. 1. &. bo v. g. Amo a Deos. De termo da acao v. g. tinha por tinha-a. Efta letra ajunta-fe para formar dei hum Livro a Pedro. O termo , ou lugar pa- verbo.s'aos "nomes fubhntivos ,' v.g. a cmmodp , ra onde fe move alguma coufa , v.g. fui'.a cafa. dccwtmiar , e outras vezes fem fim , feno a de ' O modo, v. g. 4 pretfa. O preo ex. a vinte clender a dico v. g. abaftante. reis* O motivo v. g. , e caufa deflas coufas o . ABA Jdalco indignado P. Per. i. f. 8o -, . falta de cjmvas no hpuve mantimento J 5 H. N. 2. 285. ABA , f. f. A parte do veftido , que lhe ferve co$ fcrn v. g. ejte rio a7 lugares (em quatorze. , e mo de fiai da ; c de extremidade, v.g.da vefli

da

ABA

ABA

aiafaca, e 'qmfquer roupa: O Rei nos crid ndsiabafar com Hercules Eufr. i. V j i / T ' / * " abas como fflbir Aukgrdfii f. i<ro v. Os mmmof mo me abafao. % tntrjmfit. * * nas abi da Capital, da Coralento, a fenfib.I.dade, o movimento. Eufr. 5. 4. redores , perros v. g ... , de paixo* Aulegraf. f. \9< ' , te. % Somos fberbos a vifta , e abas do Mejre ABAFAS , f.-f. plur. no morrerei de abafas 1. e. manf i.e. emprefena de Chrifto Arraes- 7. 7. de fufto , terror, pavor. Eufr. r^-equentemente. Aba , cla que abrigo junto ao mar. Com asfabas> na cinta , i.e. arregaadas, tomadas Arrues ABAFO , f. rri. Cafa de ,' efpecie de eftufa ; 10. tf..~-Docbapo. Fig. A margem , beira, de dar fadoums a doentes.. ABAINHADO, part. paflT. de abaihhar. praia v. g.r/o rio: H. Pinto f. a Abas da proteco , do amparo. D. Franc Manoel, Item huma ABATNHAR, -v. at. dobrar , ecozer o extremo fafquia'de madeira , que guarnece o teclo em re- do paftno fem ourla, para que feno desfie* *--v dor , Faria. 7'ewi a pea da echadura , que co-' ABAIXAR', e deriv. v. abaxar.--ABALADA , f. f. venat. a dircco , que leva a bre as guardas. caa que, fe levantou,, v..g. feguirpelajf)ahdn. ABAC&LLADQ, part. pT. de.abacellar v, ABALADO, p.' p. de -abalar no/f. eftar quaft ABAELLAR, v.at. Pr bacllo vinha. Corefoluto em fczer, alguma coufa. Chr. jp. ?. 1. P'c' brir com terra as razes de alguma planta , para fe 14. Caflan. u'116, *' ' "*'-.. difpr a feu temf>. ABALANCADO, p. p. de abalanar-fc. ABACO , f. m. Pea fuperior do capitei da columna, ferve como de coberta ao cefto de flores", * ABALANAR-SE, v. recipr. equilibrar-fe v.g. fe com mpeto , v.g. que nelle f reprefenta ; ufa-fe na Archite. % t. a no no efcarco. Mover* fc os"ventos. Xanaffe~, irrmeTar-fe f arrojar-fe', arithm. *a taboda de Pythagoras. cm algum balano ; ejg.fer briga , peleja , e ABADA, f. f. A poro" que-leva ajfca colhiqualquer aco arrifcad.i , aventurar-e. Soufa. 0 d a , e apanhada" n. propr.' de huma efpecie d'aniLobo fe abalant em lanofo rebanho ,, da mal malque tem ponta, e he o mefmo que Rinoce% ronte. ; fe abalana ao bem-, L-h\t. Transf. p. 406. pafABADEJO, f. m. v. Vaca loura : v. Badejo.' fa alrernadamenre , nuidafe^ a revezes.. Awfr. ABADERNAS , plur. femin. naut. ganchos onde de Sepulv. Dar balanos } ariar , e decer o fe fixo os colhedores , outros cabos, quando fe navio. ABALAR , v.ar." abanar , agitar , o que eftf aperta a enxarcia. ABAFADAMENTE , adv. v. abafado : '?roc- ^xo , e firme. F.-:-o peito , o'animo demover f $ opmio , do propofito Capi o corao* a cowpdtr cuhamente. Aulegraf.f. 141. v ABAFADIO , adj. v.g. lugar- calmofo , em xo Palm. 4. / . 9. Caufar temor, -alvoroo que no corre o ar livremente, ou virao B, Pe- com medo, inquietao Caflan. 3. 275. ',, o Sotreira. F. homemque fe afronta facilmente. 17//-- do abalava, ndia, cada anuo com a fm vinda. Fazer tremer M. Conq. . Incitar/v. g*. ,: fipo 262. ABAFADO, adj. Tapado , coberto , de forre ampr abala o corao 4 grandes coufas. Pmer. que fe embarace a communicao com o ar livre: 4. 2j6".'' A doena o 'corpo , aracar a"aude. prefo , fem faida v.g. ar. Coberto , embuado.' , Qccafionar concurfo. wtranfu. n?6 citar Prov.da Hifl. Genealog. u <?./>. 581. ,, a Rainha firme v. t^. abalo-me os dentes. Mover-e, vinha^abafada do roflo com huma enxaravia. Baf- ou mover, v.#. abalou o exercito,, Naufr.de Sep, t o s , efpeTos v.g. matos. Hrifonte de nuvens, f. 22. v. neutramente. de montes. o corao , apertado , opprimido. ABALIZADAMENTE, adv. Diftinfhmehie, Occulto , no fabido Caflan. I. 5 c. 75. /CO#'. com vantagem Sagramor 1. o cavdlleiro (pie labalifadamente fe ejmeraffe. fua morte abafada. ABALISADO , part. paf. de abalifar deixou-vos ABAFAMENTO, f. m. Aco de abafar.-^. Peo caminho abaiifado B. Lima Carta 25 abalifad reira. * . ABAFAR , v. at. Cobrir para impedir o contato virtude v. de S:tfo / ; ? . do ar livre , tapar para evirar a evaporao ; ABALISADOR, f. m. O que r?5em balifas.((S. trhfpirao , a refpirao. Abafar as'terras, Pereira-. grda-hs para que o Sol as no elturre , refeque. ABALISAR , v.ar. marcar com bafifas , XJUf 2tO ~ /1'jtfir aig'iem , afo^i-lo , elrangular. - Fig. querem abalifar onde he o purgatrio ; Freire. L. 4 Suffijcar, v.g oingenho, os efpiritos que no jf. ^70. edi. de Gendron. fe , ditinguir-fe , brotem [eus frttos, Eufr. 1. -?. Item metter por aflinalar-fe v. g. em letfks , virtudes Soufa v. do deatro, atalhar , etiear, Ulf. ZGI. querem-me Are L, 1. . 4,'abalifar-fi no fervip de Deos v.

ABA

ABA

ABARBADO , parr. paT. de abarbar. v.* com de Sufo c. 2$. das coufas, v.g. abalifava-fe ofentiobra' trabalho , muito carregado. Chegado, fi* tnento-,Palmer. 3. p. 147- v. < ABALO, f. m. imprefso em alguma coufa fi- carteio a nivel com outra coufa Couto. 4. 2. %,. ,, xa. Abalo motim, bulha , alvoroo. Prefles f. abafbado (''o os navios V. de Lima c. 4. cs val24.. v. fazeis abalos por cantarejos de .gaios. los dos inimigos efiavo abarbados com a noffit Tremor. At3que de doena. F. Ccromoodc tranqueira Ps Pereira 2. f. 23. com a morte t 1 animo, Vieira. Mudana de opinio, e prefu- prximo ella H. N. t. \. pofto , com. razoes , ou outro motivo. ' AlteraABARBAt , v. at. levantar alguma obra at fe o no negocio aTentad Cajlan. 2. 1 37.. igualar com outray v. g.o entulho com ahuralha. Chegar com a barba v. g. o gado abarba o taABA LONAS. V. Balonas. com algum--, refiftlr-lhe , ter-lhe o rofABALROA , f. f. v.-~ balroa Caflan. 5. cap. 37. pigo. lanou as mos. lanchara, e a teve como a po- to ; --com a morte ,. como fetigo , arrotar-fe com der ter kufiia abalroa ,, e L. 6.<c. 50. ,, -cortar-as valor. Godinho. a balroa^ com que o navio eflava abalrodo , L. 7 ABARCA , f. f. calado de couro mtico , e huc-67. milde. M. C. ABARCADO*, part. paT. de. abarcar. ABALRODO , part. p. de abalroar atado com abarroas ,,'Caflan. 6. expi 58. BARCADOR, .m. que abarcai atravela merABALROAR , v. ar. atracar com baIroas. f. AfTer cadorias. * rar com harpeo. Encontrar com mpeto. AcA B A R C A M E N T O , f. m. aco de abarcar. B . commetrer a entrar, v. g. abalroar^pom a porta Pereira. ,: com as tranqueiras , muro ; P.Pereira z.f. \c9.\C0u- ABARCAR ,v.at. abranger, comprchendr, cinto 4. 6. 9.' pondo o peito s tranqueiras abai- gir com os braos. F. atravear v.g.mercadororo por tudo para lhe abalroar as caravellas ,, rias. Encerrar Ulif. Abrangeu com o poder , , C. Luf. 10.18. A chegar v.g*abalroaro as frif- Alexandre depois qite o.'munder abarca Lobo las com a ribanceira F. M* c. 166. p. 178. Condefl. c. 5. p. 65. Alcanar Severim. ComArcar, travar com algum . As ddivas abai- prehendr com o penfamento, Chagas. Abarcar ro , e abrandai) o corao, humano ,, Tempo de'tudo , emprender, encarregar-f ,de todos os nesAgora 2. j'54. v. i. e. accommeitem tudo. gcios: Paiva Scrm. 1.,, o que he immenfo como o quereis abarcar. ABANADOR, 1. m. aquclle , que abana. ABANADURA, f. f. aco de. abanar 5 venti-, ABAR REI R A D O , parr. paT. de abarreirar , cercado de barreiras. Chron. do Cpndefl. c. 59. / ao. 4 t ABARREIRAR , v. at. cercar, munir com bar*ABANAR , v. at. agitar o ar com abano. o trigo , agitallo de forte que fe alimpe , levando o reira. cit. Chron. f. 55. col. 1. /. Abarreirar de vento as arelas. Abalar o que eft fixo; caufar cubas, e portas ,, Galvo Chron. Af. 1. f.55. abalo S Miranda Carta Guadalquibir huma al- ABARREGADO, port. paff. de abarregar-fa ma que o poder da fortuna no abana. Mofcas, amancebadp. antigo. Ord. L. 5. 28. 7. fr. ch. etar ociofo. A B A R R G A M E N T O , .m.v. amancebamento.' ABANDONADO, part. paff. deabandorar. Ata- antig. ; lia f. 99. ABARREGAR-SE, v. recip. amanc.ebar-fe , toABANDONAR , v. at._deixarde todo , defempa. mar amipa, concubina. Ord. rar inteiramente , 'abrir m|o. Paiva Scrm. 1. f. 204 ABARRISCO. V. Borrifco. tem abandonado a Beos.Telles ILda Etbiopia.f.195. A B A R R O A D O , adj.pleb. cbtinado, teimofo. ' A B A R R O T A D O , part. paff. de abarrotar v. ABANDONO , f. m. Defcn.paro.total. ABANICO , f. m. dinv. de abano. Pea antiABARROTAR , v.at. ateflar , acsbar'de encher, ga de adorno de mulheres. %iAban\cos y\Q pi. di- de carregar at a boca. B. Q/rjj/;.'ufa- intranf tos galantes J"aliar par abanicos. L. 2 . p . 2 0 1 . 5 " . ABANO, f. m. inflflbntr&o.rJe.agitar o ar de ABAjSSI, f. m. moeda de Baor, de que 5:0 palha , papel , penas: A aco de abanar, e a valem 9 mil rei?. imprefso que \h faz. Matyo de ; volri , ou ABASTADAMENTE , adv. com fufficiencia ., colarinho largo'dobrado^obre q, peito ao ufo an- fero falta do neceffario," v. 4 pajjar a vida abaftadamente. tgO. \ irABARATAR, v.at. fazer barato %Fig.a vicABASTADSSIMO, fuperlar. de abafiado Pai agtias cofiofjfmas, e abaftoria , fazella menos utofa de vidas, e d t r n - va Sermes i.f.^iz tadilhnas. gue M. Li i 4 ^ A ii ABAS-

ABA

ABA
etdo da coufa. abatida. .Diminuio. Humiliao. ' ABAXAR , v. ar. pr a baixo. 'Diminuir na altura. Fig. Abater, humilhar Trancofo. \. p. c. 15. ,, no abaixe ningum o pobre. Abaixar a foberba i Gtjlan. 2. 127. fe, eurvar-fe ,_ inclinar-fe ; e fig. Abater-fe Arraes 10. 17. abaixoufe Deos a lavrar o barro , Cron. Af. i. por Galvo. cap. 14. a fazerfe homem. intranf. Caminhar defcendo H. de Ifea f. 130. v. abaixando por umas trifles covas: ,, parecia abaixarmos aos abifmos Aveiro c. 11. 2. Cerco de Diu f. 328 abaix/k inchados .rios pelas ingrimes ladeiras. 5J ABAXO* v. baixo. ABB

ABASTADO', part. pauy de abadar, que tem o que he batante, e fufictente. Contente, fatisfeito. Prefies f. 14. v. no abafados. ABASTA Mq A , f. f. Sufficiencia , o que baila Soufa , e Sevenm v. g. ter em abaflan*. Abaftancas, promeffas.largas Caflan.- I. $. f 248. ABASTANTE , . v. baftance. Refende Mifcellanea. ABASTAR , v. at.'bafteeer , prover balanremente do neceffario alguma peffoa. Ourem diar. f. 612., a terra: Cajian. i,.p. 199 ; algumapraa, navios, Chr. J. 1. c. 28. / . Deos f- abafta , e farta as almas ,, Paiva Sermes i.f. 24. fneUtr. ,Ser batante y niriciente tamaras, que lhe abaftro at a ndia, Cifn. 2. 175. ABASTECER , v. baftecer , abatar. . ABBACIAL, adj. de abbade. ApoU Dia!. .ABASTECIDO, parr. paff. de abaftecer , bafx tecido. Vieira ,, a fronte de abellos ,, Eneide bolas abbaciaes de velado f. pS.*. / to. ?.o-. povoada : efpejjfura abaflecida de arvore- BBADADO, part. paT. que tem abbade. Eftao amig. Igrejas. do ,, Enfiada; 1. ABBADE, . rri. antig. Confeflor ao Abba. A B A T E , f. m. diminuio do preo, conta, de , e ao Medico deve-fe^ dizer a verdade. Nobil. 6 qualquer fomrna. ABATEDOR , f. m, no fig. das honras, dos Paroeho Cura cPalmas. ^Prelado de Mooges. ^-. treditos, dos merecimentos alheios que acanha, Commendatario v. deprime-, desfaz em alguma parte, prenda. ABBADESSA , f. f. a prelada maior das reli. ABATER , v.at. abaixar, Derribar. /. humi- giofaS. lhar ; depremir. Affrouxar , diminuir v, g. A' ABBADESSADO , f. m. eleio de abbadefa.. foi^S M-C. a lm> mais viva abate outra que o Funces feitas por effa occaio. Governo da be menos, faz que na apparea Palmer. 3. 142,. abbadeffa. O tempo que elle dura. . Abater a artilharia mettela abaixo da coABBADA , f. f. pfficio de Abbade. Mftciberta , defaffelalla Caflan. 7. c. 8(5. Aba-fe a ro em que ha Abbade-, Territrio d'algum Abvoz com a efpeffura das arvores B. Clarhnundo bade. tap. 27. Quebranrar, defanimarS. Defcontar, ABBATINA, f. f. veftido de abbade, ot> cldiminuir da foma , preo , divida. Abater a banrigo fecular, confia de tnica, e capa talar mui deira , o dtfido , o credito , as foras, o vigor , &'C. H. abater o vento , a febre , afeio , o fraldada , vulgo batina. ABCESSO. v. abfcelTo-. fulfo , diminuir a fora. Abater o navio , cbfABDICAO, f. f. renuncia voluntria de alcahir do rumo que fe quer feguir. No fent. at. guma dignidade, qfficio , refignace. ~H. N. 1. 48. correntes que abatioo navio para ABDICADO, part. paff. de abdicar.. Lefte. / . D.v;u voz almteis com deflens quanto ABDICAR, v.at. renunciar voluntariamente o car o penfamento, rema Preftes 46. v. fazer defandar, go , dignidade ; refignar. c p.crder, ou d-efcahir do confeguido. Abater-fe ABDIGAVEL, adj. que fe pde renunciar. Del* recipr. dizer, ou fazer coufa cm abatimento pror frio , e defabsno. Arraes 7 . 2. Abater neu- Chron. ABDMEN, t. Anat. f. m. a terceira das grantro v des cavidades do corpo animai, na qual fe ach<? A B A T I D O , part. paff. de abater. Navegar os inteilinos. rota abatida j fem fazer demoras , nerj^ ecalas. ABDUCTOir, f.m, Anat. mufculo, que aparta Cajian. 5. c. 2,. Ulifipo 109. Animo abatido ', os membros a qtk eftao pegados , de um plano humilhado vil, incapaz de couf# altas , . e granque fe imagina dividindo o orpo em duas part! des. Levar a artelharia -a&atida i. e. no uTeiguaes , e fimetricas ; apartador. tada s canhoneiras , ou pqninholas no m&r.Caftan. ABECEDARIQ, C m . livro de eufinar o alL. 5. c. 6"8 : a artilharia abatida no poro Hi fabeto", e a. combinar as letras. Lita por orde N. 1. } 2 * . . * " ABATIMENTO f, m. aco "de a k t e r . , | O alfabtica. ABEG&O, f.rn. o qu trata da abegoatia, e teo

ABE

ABE

tem inpocao ft cerca .dos criados, gnhes , &c. to'cnira Deos, i.e. vai defcubertamnte, fem vergonha Enfiada. 10. 58. Por Obregoes, erradamenre. ABERTURA , f. f. a aco de abrir , e fg. de (k ABEGOARA, f. f. o trabalho tufico. Os principiar alguma funo , exerccio , v. g. a aberaparelhos defte trabalho. tura dos efudos, do Concilio , dos tribunaes. SouABEJARUCO. v. abelheiro. ABELHA , f. f. infedto,, que reeolhe o mel fa, Vieira Cartas t. 2. 72. A fenda , greta, das flores. n. prop. de uma Conftellao meri- 3 b c r r 3 ABSENTADOV|jfr. paff. do Brazo, adordional. , nado de befantes. e ' ABELWO, f- rrt. v.zangano. ABESSO , f. antiq.CVJo AUenio aboff), fem raABELHAR-SE, recipr. dar-fe pfeffa, obrar com zo , mal que fe faz a algum ; daqui parece fe diligencia , e alividade B. P. ABELHEIRO , f. m. certa ave que come as deriva "avelo. ABESTRUZ , f. m. huma ave defte nome. abelhas. ABETARDA , f. f. ave (avis tarda), Otis. ABELHINHA , f. dim. de abelha. A B E T A R D A D O , adj. da cr da aberafda. ABELHUDAMNTE, adv. apreTadamente. ABETE , Lm? efpecie de pinheiro , (abies , tis.') A B E L H U D O , adj. apreffadw: Que fe.ingeABETO, v. abete abeto negro. Nauf. de Sep. re , e intromette no que lhe no pertence , fem o f. 1 2,. ult. edi. togarem. u ABETUMADO , part. paff. fig. e chulo. Trifta, ABEMOLADO, part. paff. em que ha berhois., V. bemol. f. brando harmoniofo , v.g. voz. feVero , taciturno v. Eufr. 1. 1. f. 6. v. Aulegraf. Comprimentos, afFeminads , afflcTados Lobo ; Eu J. 120. v.Uliftpo. 227. v. ciofo, abetumado , brifr. i. ,, eftais mais abemolado , que uma do-, go fo. ABETUMAR, v. at. collar, apegar com beCama* ' ABEMOLAR, v.ar.^ vez , ab andar, eadoar.# tume. ABBE , f. m. ave deite nome B. P. ABENOADO , part. paff. de abenoar. A B I C A D O , part. paff. de abicar y: .a alg. ABENOADOR o que abenoa B. P. ABENOAR , v. at. defejar, e pedir bens , ( dignidade. Telles. A B I C A R , v. ar. fazer t h e^ar com o beque, profpcridades para algum. Aprovar. Favore v.g. abicar o batei- praia Caflan. L. 3. c. 2,0* cer, profperar/ ABENDIOAR veja abenoar. Arraes 10 25 Ferno Mendes f. 531. com determinao de abi abicar o junco grande, em que hia. Abicar neuVieira ,, abendioaria o dia em que nafceo. ABERTA , f. f. abertura feita para dar paffo a ai tro. Vieira t. 4. ,, abica praia o defconhecido guma coufa ; entrada, ou faida : Caft. 3. 7. 2. ,, baixei. f. eflar abicado , ie. prximo y. g. a con"por aberta , que faiao ao caminho. Cefao defeguir alguma* dignidade , &c. Tales Hiji. da alguma coufa, que nos d lugar de fazermos ou- Companhia. A B I E T I N O , adi. poer. de abete. tra , cuja execuo fe impedia.' Opportunidade , ABILHAMENTO , f.m. antq. atavio Leo rig; boa oceafio, e .conjunlura. S.V. do Arceb. ABERTAMENTE , .adv. no efcondidamen- do Francsz habillement. ABILHAR ,* v. at. anriq. ataviar. Leo Orig. t e ; em pblico;, de praa. Clara , maniffta , defenganadamente. AB-INTESTADO , ou Abinteflato , adj. ( paABERTO , parr. paT. de abrir , no fechado , lav. latinas adoptadas r\o foro ) que falleceo fem nem encerrado , no defendido com portas , gra- teftamento , ou com telamento nullo. Chron, y. 2> des , murosTotificaes. Guerra aberta, a que 4. p.c. 5A- f- 60. v. col. 2. Orden. L. 4. T. 88. ' j fe faz declaradamente com atoS majpifeftos de 14. ,, morrendo elles abintefados. heftilidade. Culpa- emtaberto , ou aberta, a de A B I S C O I T A D O , part. jpff. de abifcoitar. ue a juftia tomou conbecimeht , mas que ainABISCOITAR , v. at. borrar como fe faz ao bif*d* no foi fatisfita pelo reo. ' As negociaes coito.. polticas ainda eflavo em aberto* n$ Alemanha., ABISMADO, parr. paff. de abifmar. no concludas Cron.J. i>. 4? p. j ^ % 2 . v, col. 2. ABISMAR , v. at. precipitar no abifmo. Ef Devaff aberta , a que fe lirajjtrimlmente. pantar , confundir. fe recipr. Teftemunhas abertas,,.e publkadas iqulhs - cujas * ABISMO , L m . profundidade , a que fe no %pelToas , e depoimenros fe dlo> a conhecer ao be o fundo. Os eternos abifmos, o inferno H. adverfario. % Fig. hoimn de peito aberto , i.e. Sin- P. f. 562. O ultimo gro de decadncia , V. g. gelo 4 fm.cero S M i r o ubia pem o r&jto aber- o abifmo-de mijirias, das defgra^as, da culpa*
&

ABI

ABO

Abifmo,e pego de infinita Majefade Paiva jfogo brando. Fig. n. ch. jazer na cama abafado^ neutramente, v.g. ,, eflou aboborando. Sermes t. i. ABOBORLIRA , ou antes Abobreiraf.f. planta ABISSO, f.m. poet. por abifmo , inferno C. can. raleira hortenfe , de que ha varias efpecies vula Inflabilidade da fortuna. ABITA , f.f. naut. obra de madeira, que ferve de gares. A B O C A N H A D O , parr. paff. de abocanhar. fixar a amarra da ancora , com que fe furge. AmaO cadver, deftroncado d'algum membro. H. N. ral. 4. ABJECTO, adj. vil,-baixo, defprezivel. Pai- . 152.. A B O C A N H A R , v. ar. morder c'os dentes , ou va Sermes. 1. f. 284. ABITALHADO , e deriv. V. avidualhado. Caf- trazer na boea. / . pr a boca em algum cenfurando, Arte de furtar. em lingua efirangera, tan. \. 65. ABJURAO, f.f. oatfo deabjurar. A for- ialia-la mal. Emprendcr v. g. muitas coufas a mula , ou contexto de termos, em que fe exprime hum tempo abocanhando. ABOCADQ , parr. paff. de Abocar. Amaral, c. a abjurao. 4. artelharia, afeftada , e 'chegada s bombarABJURADO , parr. paff. de abjurar. deiras , ou portinholas. ABJURAR , v.ar. reprovar, e renunciar a algum ABOCAR , v. at.levar boca. Prender coma erro, com todas as formalidades, defdizer-fe , retratar-fe com juramento. Abjurar de levi, ou boca. Entrar a barra, effreito. B.a rua, &c. de vehemente , abjurar algum o erro na f de que Confguir famil. A B O C E T A D O , adj. da feio de boceta.foi indiciado com indcios leves , ou vehementes, A B O I A D O , parr. paff. de aboiar. t. da S. Inquifio. AEOIAR , intranf. v. boiar. At. atar boia , ao ABLATIVO, f. m. t. de Gram. Lat. he a Sexta que fe lana no mar atado para fe faber dood variao , que tem cs nemes. v. cafo. ABEUO , f. f. na mijfa. o vinho que o t , para fe alar v. g. aboiar huma ancora , a .ar. Sacerdote toma depois da communho. Na ttlharia. Cafl. 8. f. 156. aboiro hum Bafifco, -, .Med. e Chim. lavage com que alg. remdio fe pu- que depois viero tirar. Barros. 4. / . 244. ABOIZ , f. f. v. boi , ou boiz. rifica. ABNEGAO, f.f. miftico , renuncia da prABOLADO , parr. paff. de aboiar. pria vontade , e defapego de tudo o que no refABOLAR , v.at. amafar, e desfazer o feitio com peita a Deos. golpes v.g. o capacete. Rebotar o gume do.infA B N E G A R , v.at. renunciar apropria vontade. trumento cortante. ABOBADA, f.f. feito de edifcio feito de peA B O L F I M A D O , adj. x. rojlo chatd redra , tijolos , commurnmente arqueado, cujas pe- dondo. 3^0/zo.--tofco, grofleiro. ncas fe fuftento mutuamente , delia ha varias forA B O L E T A D O , part. paff. de aboletar. res, v. g. fmgela, de volta abatida, de volta cm ABOLETAR , v.at. aquartelar as tiop2s nas cabero , volta por arcfla, de Lunetas , de volta de ias dos paifanes em virtude do boleto mjlitar, ou .cordel , de barrete , devolta de efatrso , de meia civil. laranja c. fig. A alobada celefie pelo ceo , ou A E O L I X O , f. f. \ aco de abolir. O effeio convexo , que defcobrimes com os olhe?. to da aco. Vieira Cart. 2. 172. t ABOBADADO , parr. psff. feito em frma de A B O L I D O , parr. palT. de abolir. abebada , ou coberto cem abobada. Barws D. 1. ABOLlNAR + v. tolinar. neutro. CafUth 7. C f. 7. a modo de cmara abebadada aberta de la- 95. ,, indo aldlnando ao longo da terra. ges , que ficavo foberbas fobreo mar. Cbon. j . ABOLIR , v. at. irreg.,rifcar , apagar a eferiturn. 1. c. 08. Supprimir, extinguir , anniquilar , annujar, cafABBADAR , v. at. dar frma de abobada, fe- lar v. g.infiitttos, corporaes , ufos , leis, cof char em abobada ; cobrir com abebada. tumefs. , ~ ' , ABOBADILHA, f. f. abobada de geio biABOLORECER , v. at. fazer criar bolor v/g.4 cado, humidade abolorece o po. intranfit. criar bolar ABBORA , f. f. fruto das aboboreirg, No fent. ativo diz-fe vulgarmente. A B O B O R A D Q , rarr.pjff. de abbborar. ABOLSADO , adj. que faz bolfos , e no affen. A B O B O R A L , f.m. horta, plantao de ab- ta lizamente v. g. o veflido ; que, faz f^fos , e papos. toieira. ABOLUMADO, adj. empachadq, navio, abolaABOBCRAR , v. ar. ai oi orar fofas, embebellas mad com carga. Cron. J. 3. 1. p. /.8.'co/. 2. v. bem no caldo at ficarem com cor de tefladas , ao avolumar. ,' ABO-

ABO

ABO

ABORDADOR , f. m. o que vai abordar, abalABOMINAXO, f. f. o atqt de abominar. Crime abominaycl. Averso como a coufa abo- roar outro navio , Britto os abordadores devem fer efcolbidos. minvel. ABORDAGEM, f. f. aco de abordar, abalABOMINADO, part. paff. de abominar. ABOMINAR , v.ar. dcteltar, ter horror a^alg. roar. coufa. " n, . ABORDAR, v. at. chegar em alguma embarABOMINVEL, adj.r drgno de fer abominado, cao ao bordo" de outra , abalroalla ; nove gals Caflelhanhds tinha abordado , e mdido Mon. Luf. de,teftavel. Fg! muito mo. ABpMINAVELMENTE, adv. de modo dig- 7. 412. Amaral, cap. 5. nofim; cumpria-lhe abordar o galeo , fe o queria, render. Freire L. 1. no de abominaao. .f. peflimamente. ABOMlNOSO', adj. poet. o mefrno que abo- Abordar-fe reciprocamente M. L. abotbando-fe inimigos , e ferindo-fe contrrios t. 7. p. 411. minvel. Cam. Luf. 10. 47. incefo.' v ABONAO, f. f. a-obrigao do que abona, Fugindo, de abordar com as noffas nos Mariafiana. Palavras em abono de algum. Par- nho Difc. p. 4$. abordou com a terra ,, Caftes , ou. prendas que abonp , e fazem eftimavel. tan. 8*. f. 75. col. 1. n. elar bord/do , chega Reputao de abonado , item de,homem de bem, do borda com bcjfda, Pimo Pereira'x. 25. os vallos do inimigo wordavo com os nqffos, . de forte , e nobreza. Ord. 5. 130. 2. exceio de aprovao, louvor Arraes 9.1 ^.abonaes do po-' ABORLX), f. m. aco de abordar* chegar a vo cego. embarcao, para fahir em trra : porto, cojlade ABONADO , parr. paff. de abonar menador,fcil abordo , onde fe defembarca facilmente. que tem bens de raiz. Teflemunhas abonadas, ABORDOADO, parr^ paff. de abordoar. Na $e bom tclemunho , digno de credito Lobo. agricit. vinha. empada mi, com vara curFiador abonado , o que d outro fiador por fi. ta. Alrte 48. poda curta, ou abordoada.p. 54. Mon. Luf. ,_ABORDOAR , v.at. eleiar, apoiar com bordo. ABONADOR , f. m. o que'abona. O que Tentear, apalpar com bordo maneira do? ceafiana a outro fiador. gos. famil. dar com bordo. fe, erwotar-fe, ABONANADO , part. paff. de abonanar. arrimar-fe a hum bordo. ABONANAR , v.at.Lzer ceffar a tormenta , ABORRECEDOR , f.m. que tem aborrecimen* tempeftade , firenar: Hifl. de Ifea e H. Naut. 1. to, Paiva Serm. \. f. 22.7. v. Deos aborrece 219. abonanar os mares. iatranf. ceifar a tor- dor de quanto o mundo tem em muito. rncnta Vida de Lima f. 308. f. abonano as ca- , ABORRECER , v. ar. ter aborrecimento; v.g. lamidades , infortnios, <&c. mpdero-fe ,ou cefso. aborreo a mentira. Caufar 'aborrecimento , V:g. A B p N A R , v. at. afianar, e ficar por fiador de a inveja aborreee-me ,, Cames Ecl. 4..,, por ti o algum , ou de alguma obrigao , diyida. Fi- claro dia me aborrece efiana 15. f ico. edi.
car por fiador do fiador. Dar, vender a credito. de 1782.. t. 7,. , f. "approv.ir, JJo,u''ar Cafian, J. f. 127. AcABORRECIDAMENTE, adv. cora aborrecics que o abono de judiciofo , virtuofo , i. e. crc- mento. dito ; nioftro que, o he M. L. 7. No jogo , ABOftRECIDO , parr. paff de aborrecer. .Atimoftrar huma carta ao parceiro ,. para que conhea vamente , o que tem aborrecimento v. g. aborrecio metal que temos. -fe , ^ganhar, aquirir cre- da da vida Palmer. 4. p. 44. dito , y.g. abonar-fe com algum. Eufr. Prol. e ABORRECIMENTO , m, dio , averso, te-, 4. 5. Prezar-f Luf Tranif. p. 60. Lpuvar-fe dio que temos de alg. coufa, ou peffoa. * Arraes 7. 2. ,, j me no abonp do mefiingenho AB.RRECIVEL, adj. digno de abowecimenC. Luf. 10. 9. " " ' , , to. P. P. '2. c. z.. aborrecive a Deos odiofo.

ABONDAN. v/abundania. ABORRECI VEEMENTE , adv. de*modo que ABONDAR , e deriv. v." abundar, Scc. caufe aborrecimento. ABONO, f. m. abonao. f. louvor, credito. ABORRIDAMENTE, adv. viver com tdio , Na Muf. Sublituio de huma voz falfa por ou- averso. Refponder, como o que anda abortra. Tentos com. que algum entrou no jogo. rido. ABORAR o leite v. bolar. ABORRIDO, adj. cheio de-aborrecimento,' ABORDADA v. abordagem. defgoftofo de tudo, etrfadadio. Coufa a que fe ABORDADO ,*parr. paT, de abordar. Che- tem .aborrecimento , odiada , nojofa , que caufa tgadcT| coita, v. g. abordados oni a Ilha terceidio , rabugem. Eufr, l vem os aborridos fmceeti. ra H. N\ z. 34S. u annos calmas altprridas 2. cerco d Di.'f. iz?ABOR-

' ABORS , rr. a b o r t o u Ct, i, it. Cd- S. Liw Cam 12. ,? abrace a vti/tri fow 4-~ letno. * tiha B. P. f. 115. ABRAO, f. m,. aco de abraar. ABORTAR , at. parir antes do, tempo , maiABRANDADO, part. paff. de abrandar. parir , ter mo fuccefio , mover. , Fig. Dcfviar o bom fuccefio, eFeito. V.g. a fortuna a-bortouj meus ABRANDAR , v.ar. fazer brando , molle. f. internos: abortou o~ne)ando 'defacato-. Prov. da mitigar , moderar , v. g- a dor. Fazer tratave a condio forte. Abrandar o vento ^r.. H. N. ~pd. Chronol, f. 29-7. col*. 2. foi. ABORT1VO-, adj. que canfa aborto^ v. g.1 re- 1. 220, Diminuir v.g. a calma.' intranf.'Abomdios. Naftido antes de fua" perfeio, v. g. "banar-fc v. g.-r-0 vento. * Fazer-fe brando H. P. parto, fito. f. fruiraneos tomar as Viclorijs f. zy). Vieira o mar abrandava de fua fi&H,, abrtivas , fazer que fe no conigo cabalmen- Caflan. 2. r/8. ABRANGER, v. ar.-comprehender, encerrar* te , Freire. v. g. omuro a cidade. f. a juflia~abrange toA B O R T O , m. aborfo ; o primeiro hemaisufad o : parto, ou fero lanado antes de fua madurez, das as virtudes : Cpmmunicar-fe , alcanar p. g. a graa abrange a toda d gerao humana. Ar'$"perfeio'. f. Produco imperfeita. P. R. ABOYOADEIRA, f. mulher que faz botes, raes 7. 11. Abalar, ler /ufficiente v. g. no .abrangem a tanto as foras do- Eflado P. P. GU os p;m. ABOTADO,"part. paff. que tem botes, e 2.. 27. ABRANGIDO , part, paff de. abranger j , j fe abotoa v. g. colete. Que eft cheio de botes de flor, v. g. efto as rofeiras aboto.tdas. as lonquiftas de Rotpa tinhao abrangido o mundo tolo. flor , que ainda no abrio. ABRASADAMENTE, adv. com ardor, em ABOTOADOR , . m. o que faz , e prega chama. bos* ABRASADQ, part. paff. de abrafar. no fig. ABOTOADURA , f. o j o g o , ou apparelho de em amor, ira , zelo % Roflo abrazado na cor, botes. ABOTOADURAS , f. f. pi. naur. peas do que a vergonha excita,, Palm. 4. p. c. 51. Coranavio, de ferro , que vem debaixo das mezas de o V. de Sufo p. 1.:$.* * ABRASADOR , f.m. que abrafa. Arraes \.l. fuarnio,- e tem mo na enxarcia com fus biA B R A S A M E N T O f f. m. aco de abrafar. P. ,otas. A B O T O A R , ar. pregar botes. Mettellos Pf 2. 20. Incndio. f. Ardor, v, gf de ira, nas 'cfaf do yeitido. fe a planta, arvore , paixo. encher-fe de botes A B R A S A R , v, at, fazer embrafa, queimar. A B R A , f. enfeada com ancoradburo para rece- /, abrafar a fazenda , prodigalifar, -~algum ber , e amarrao de navios cm todo o tempo. com injurias, e opprobris fazelio arder. As cuGalvo D. f. 36. Barros. bras , e qualquer gado damninbo abrazo , i.e4 def' ABRAADO , parr. paff de abraar. truem as fe aras. 0 vento, as calmas a tem] ABRAADOR , adj. que abraa , cinge hera refequa,. Diz-fc das paixes violentas* cje em hraidora Galleg. 1, ns fe excito. fe em ira', amor, zelo," ABRAAR , at. cingir, abarcar, apertar com B R E G O , f. m. Vento Suduefte M. C Afios braos ; dar abrao. / . a cabea com grinalda, xo v. , *" fingir v. g. com diadema , venda &c. Nauf. de ABRENUNCIAR , v,. at.' rejeitar reprovando Sep. p. 7..V'. Abranger conter v., g. Memfis Arraes 6. <r. abrenunciar a Satans. braca trs Cidades. Cercar, rodearv.^. o NiABREVIAO , . f. compndio, refumo , epU lo abraar parte inferior do Egypto Arraes 10. tome. A aco de refumir , abreviar. 56. e 5.8. Tomara fua conta, v.g.--hum negoABREVIADAMENTE , 'adv. em breve, pouco cio , empreza P. R., Seguir v. g.- a opinio, tempo V. de- Sufo. p. X. morrero muitos , Em partido, zopw. A terra as plantas , dar-lhe compndio , epitome , refurnjdarnente. boa nutrio. 0 eftomago o alimento, foffre-lo, A B R E V I A D O , part. paff^d Abreviar reduzida e dirigi-lo. %~-Vm inftituto , modo de vida , v, g. a menor extenso. f. no Evangelho eft abbrevia* a religio, a filofoffa, * Alcanar com o poder , da toda a lei.antiga Paiva Sam. 1. ^49. va<fcinfluencia Enade. io. i c 8 , $ Abraar-fe om a mado, cifrado, refumido. virtude , com a pacincia, fegoi-la', e acompaABREVIADOR , f. m. que abrevia , refumidrf, nhar, fe dtlas. Arvores fe cftavo- abraando epitomifta, que feuz matria mais larga a memn f eus ramos H. N. i.zS. Fazer'abraar. nos razoes, ABRE-

ir ^

AB

ABU

ABR

ABR

ABREVIAR , at. encurtar o efpao de terfcpo , ^inimigo arrombando-o ; e fig. Abrandar a inteiV. .- o nmero de feus dias. Razoes , en- r e z a , rigidez rigor amiguem. Abrir caminho , curtar. Expedir, defpachar com prela. Re- paffagem , no fig. Suggerit o meio de ceflar fumr, compendiar, epitonifar. Reprefentar alg. algum embarao, difficuldade, de feconfegur ai* objeclo; em ponto menor. a fyllaba $ pro- guma coufa. Chron. Af. 5. c. 2.8. Abrir n flor, huncia-la em menos tempo, do que leva a pro- tntranfit. defabotoar-e. Abrir o dia, efclareccr nuncia das longas ; e nas lnguas vivas , dar s defaflombrar-fe.; it. amanhecer, alvorecer. Abrir vogaes hum fom mdio entre o agudo , e o tnue, a barra , defentupir-fe Cafianheda 5. c. 69. % Abrir o entendimento , o juzo, aclarar. Abrir ou mudo. ABREVIATURA , f. f, modo deefcrever, em os olhos dar, ter t-etuo, advertir, vigiar ebre aque falto algumas letras , que o leitor fupre. guma coufa para no fer enganado. Abrir o Cirras , finaes que rcprefento as letras mais cur- tempo , eomer a ferenar. . Abrir a cabea, rachar , quebrar , e fig. Atordir com clamores. tamente, de comer, excitar o appetite. ABRIDOR , f. m. que abre ao buril. Que abre Abrir a vontade ! Abrir a mo , larguear. .Abrir mo de alguma v. g. de poos, <b'C coufa , levantam, mo , defiftir , defcominar. A B R I G A D A , f. f. lugar abrigado. f. AcoAbrir a porta , f. dar afo, oceafio. Abrir OS Iheita. . olhos a algum , tira-lo da cegueira, engano, erA B R I G A D O , parr. paff. de abrigar. Expofr o , preoccupao. Abrir preo, pedir em prin* to ao Sol. ABRIGADOR , adj. que abriga. f. que em- cipio "de ajule. tenda, loge , pr. Sokar; Lufiada 8. 64. ejlas palavras abria do peito. fr. para , protege. < ABRIGAR ; v. at. dar abrigo. f. auxiliar, pro- r>oef.. Abrir feu peito a Algum, ou abrir-fe conr. algum, ommunicar os icus penamentos, fegre* teger , empara r. Abrigar-fe ao Sol conir>a o frio, ao lume, achegar-fc para fe aquecer ao Sol, ou dos, declarar-fe com elle. ^ trincheira, principiar ottaque da praa. - ' fe , fender-fe , ralume. char-fe. Abrir a cor j ir perdendo o feu efcro,, ABRIGO , f. m. defeza, emparo contra o' frio , e carregado. Apparecer, mas oh que luz tama^rento , tempetade , mio'tempo. O lgat abrinha, que abrirfinto Lufada i c . 2,9. -As feiei gado. f. Auxilio , preteco. C. e Fr. A B R I L , f. m. o quarto mez do anno., entre de algum , irem-fe aperfeioando. Abrir faties, romper mattos, arrOtear terras incultas , Refende Maro , e Maio. Mifcell. Abrir-fe a gente que eft cerrada, apiA B R I L H A N T A D O , ptt. paff. de abrilhantar. nhada. Caflan. 2. 96. / . A alma com dr PI. ABRILHANTAR , v. at. talhar, e polir as peN.x.t. dras preciofas principalmente os diamantes de forte que brilhem muito , e tenho muito fogo em ABROCHADO , part. paff. de abrochar. confequencia das facetas , e ngulos que ao lapiABROCHADOR, f.m. inlmmcnto , com que fe dar fe lhes fazem. f. Abrilhantar obras de dp abroch. como o diamante. ABROCHADURA , f- f. a aco de abroebar. A B R I M E N T O , f. m. aco de abrir. Abrir A B R O C H A R , v. at. unir as peas da yefti* mentos e boca , v. bocefbs. v dura^com broche, colchete, <&-c. v. abotoar7afiA B R I R , v. at. tirar o impedimento entrada co- velar. mo quando abrimos a porta , ou vita, abrindo ABROOAXO , f. f. o afto de abrogar. cofre , arca". Rafgar a chncella, defdobrar v. g. ABROGADO , parr. pafi. de abrogar. abrir a Carta..% Defatar, defenvolver , v.g.hum ABROGADOR', f. m. o que abroga. adj. Que fardo. % Fazer abertura, v. g. abrir hi(m porta, tem virtude de J abrogar, abiogatorio v'. janelld , abrir os alicerces. % Separar duas peas A B R O G A R , at. annullar, caiiar a lei, ou prique fecho , e ceno alguma cotafa , v.g. abrir a vilegio. boca , os olhos. Defenvolver, defabotoary v.g.- ABROGATORIO , adj. que tem virtude de as flores. Gravar com o buril. Dar principio a abrogar , que tende- a abrogar , v. g. claufuls algum alo , funo. Sulcar, rafgar, fender v. <r. abrogatoriar. a terra , os mares --abtir mares fer o primeiA B R G L H A R , intr. abotar, rebentar a planta ro navegador por elles. Pinheiro f. 96. t. 1. Couto. 4. 7. 9. Ouriar com abrolhos; cru% Abrir huma pipa , furalla , ou tirar.lhe madeira dos abrolhad de cravos V. de Sufo c. 22. tampos, fazer abertura para fe tirar o que conA B R O L H O , f. m. planta rafteira, que produ tem, Abrir brecha ,, fazer paTagem no .muro humas flores amarelias, e hum fruto de quatro, & B cin-

ABS

ABSOLUTAMENTE ,- adv. de modo abfofinco puas pungentes, (tribulus.) . pua , ou ponJuto oppoefe a condicionalmente , c relativamenre. ta deita planta. L'lf. Transf. ufa-o no ing. e H. ABSOLUTISSIMAMENTE, adv. fuperl. muiPinto. Na milic. inlrumemo de ferro de varias piias dfpoftas de forte , qije lanado'em terra fcrn- to acabada, e perfeitamente. Arraes 10. 6.. ABSOLUTSSIMO, fuperl. de abfoiuto v. pre fica huma para cima , pem-fe nas brechas , e A B S O L U T O , adj. independente, livre, com onde convm.atalhar o pafo cav.illaria. Abrolhos, penedos, ou pcnhafcos pont'agudos, que fe pleno fenhorio , poderio. Amplo , fera reftric* acho em alguns mares. Puas de que fe ouri- ; o , nem limires. Que no tem dependncia., avo as armas brancas. B. Ciar. L. 3. c. z. f. refpeito , relao com outra coufa.. Homem abos abrolhos da culpa ,, o que cila tem de m , c foiuto , qu he imperio.fo. Completo, acabado. Defobrigado , livre, de pena, obrigao . que caufa dor. , iABROQUELADQ,.-parr..paff de abroquelar. por todos os nmeros , completo , e perfeito em : ABROQUELAR , v.at. cobrir com broquel. tudo. Abfolvido d? peccados Caflan. 2. 6. A B S O L U T O R I O , adj. que abfulve, v. g. claufe , no f. guardar-fe , forrar-fe , emparar-fe Arte fulas Sentena de furtar p. 522. A-BSONO , adj. diffonanre, defmuic , que no ABROTANO, f.m.herva oficinal (abrotanmn .) faz boa harmonia. f. que no conforma , e no A B R O T A R . v. brotar. v.g., doutrina bfona-ao ABROFEA , .f. hervamedicinal (aphodelus /.,) conjuga tom outra pubaflula regia.') h. Hum peixe que parece fer Evangelho. Tent. Theol., ABSORBENCIA , e deriv. v. aborvencia com efpecie de Faneca. Infui. 10. 123. AJBRUNHEIRO , f. m. Ameixieira brava. % Al- v. em vez de b. ABSORTO , parr. paff.; irreg. ., de abforver gumas cfpe.cies fe cultivaro , e do abmnkos brancos , de Rei , de Duque, que so verdadeiras abforto das-guas ,, comido', tragado. Enleva^ d o , .trarifportado , arrebatado fora de fi , extatico ameixas. :> v.g. abforto em Deos. Arraes 9. 16. M- Conq. . ABRUNHO , f. m... fruto do abrunheiro. . 2. 108. ABSENTAR-SE , e deriv. v. aufentar-fc. ABSCESSO , f.m. apolema, tumor contra a naABSORTOS , f. m. pi. extafis, enlevaes Artureza , que contem pus. raes. 6. 3. ABSCISAS, f. f. pi. Math. pores do dimetro , ABSORVENCIA , f. f. t. da Cbym. , 3 qualidaou do eixo de huma curva , comprehendida entre o de de fer abforvente. O acuo de abforver. ; feu vrtice, ou qualquer outro ponto deita'curva, ABSORVENTE , parr. at. de abforver, que e outro ponto por onde o tal eixo he cortado por abfo.rve. Poros abforventes , so 05 que ef.utras retas ordenadas. to fuperficie do corpo , e embebem para a . ABSCONDIDO y. fcondido Refende Hiji. de maffa do fangue , os tpicos que fe he.s ppliJzvora. co , &c. ABSENTAR , e deriv. v. aufentar como hoje ABSORVER , v. ar. da Chym. receber nos pofe. diz. Tempo de Agora 1. D. 1. Arraes fre- ros algum lquido, e conferva-lo nelles v.g. oafquent. fuar abfurve'a gua, <&c. Arraes 9. \6.igABSIDE v. apfide. Mecban. de Marie tradu- no fe faz de a terra o abforver., recolher em feu zida. f e i o ' , , Confumir v. g'.o patrimnio. EsABSOLTO , part. paff. de abolvei., v. abfol- haurir v. g. ,, as ufuras abforvem o capital vido ,, Caflan. Elancar v. g. abforvendo em fi todo o commercio, ABSOLVER, v. at. declarar livre de culpa , de Prov. da Ded. Chron, foi. p. 167. Tragar,, }?cna, de qualquer obrigao. Perdoar a culpa comer no f. v. g. ,, o mar os abforveo. Ab confefTor. Refolver, v.g.dvidas. Aper- forver a dor, a magoa, Soffrer-fe eom ea. ' feioar, acabar de todo. Na Pint. unir com hum ABSORVIDO , part. paff. de abforver. jwieef as cores aflenradas. Abfolver de Prior , ABSTMIO , adj. Sbrio , moderado no beber Vtador, tirar eftes empregos em certas religies. vinho Leo Defcrip. % Abfolver^ da inflancia no foro ; dcobrigar de ABSTER , v. ar. fazer com que algum pare, Mponder demanda, por aquella citao. c defcontinue de fazer, ou que no emprenda alfe , eximir-fe. guma aco Fenis da Lufit. 9. 21. Abfier-Je, ABSOLVIO, f . f . o a a o de abfolver. O ter-fe , conter-e , refrear-fe, foffrer-fe de fazer ai-, efteito dee ato. Livramento por fenjena , ou guma coufa, ou do ufo delia v. g do vinho, por graa. defte, ou daquelle alimento, de entender em 4' gtr

II gum coufa, de injuriar y&d %AbfierJc do alheio, ABUNDANTISSIMAMENTE, *dv. Tup. em muita abundncia. no o uurpar. ABUNDANTSSIMO ,'fup-. muito abundante; ABSTERGENTE, part. at. Mth driv. de ABUNDAR*v.intr. ter em abundncia, fer abfAbfterger v. ' , tado v. g. a terra abunda de mantimentos, tri< ABSTERGER , v. at. Med. limpar as concrego Severim.< es , como o fazem os remdios faponaceos. ABUNDOSQ, adj. v. abundante. B. Ciar. Seg: Limpar enxugando v. g. a ferida, o vafo. Cerco de Dio jf. 209. em ouro. Maufinho; LuABSTERSIVO- v. abftergcnte. Med.ABSTINNCIA , f. f. pado de abter-fe, pri- fit. Transf. p. 121. profa. H. N. 2. 251. abuu* var-fe voluntariamente do ufo de alguma coufa, dofos pafios. ABURACADO, part. paiT. de aburacar. v. g.de alimento. f. jejum. ABURACAR , v. ar. fazer buracos , furar- Fe* ABSTINENTE , part. at. de abter-fe , que fe rir de ponta , Cbr. Af. f. c. 58.tom feridas de abftem. f. jejuador. ABSTRACO , f. f. aco pela qual o noffo langa,- e efpada. entendimento confidera feparadamente qualquer cou- v ABUSO , f. f. erro vulgar. Superftio, agoufa , que; anda unida , annexa , e adherente a outra , ro. Errada crectadidade Paiva Caf. c. $ Fig. v. g. a brncura da neve , cal, &c. f. extas, de Rbet. v. Carachrefe. Arraes 7. 7* . no ha maior abuso no mundo , que fer foberbo, e c* do que confidera em coufas abtratas, Vieira. ABSTRACTO , part. paff. de ablrahir, confi- biofo, i. e. erro. ABUSAR , v. ar. ufar mal de \ag. coufa. derado como fe eftiveiTe fsparado, V. g. o accidente , qualidade, ou attributoda fubfi&ncia. % ABUSIVAMENTE , adv. de modo abufvo. Idas abflratlas , s que tem por objeio coufas ABUSIVO , adj. introduzido , ou praticado por abftraclas e no fig. de difficil percepo. f. Ab- abufo. forto , dilrabido das cotifas, "que o cerco, enABUSO , f. m. mo uf de alg. coufa, applilevado em confideraes. cando-a mal, delruindo , ufando indevidamente , e fervindo-nos delia ra do convencionado. ABSTRAHIDO. v. ablrato. ABUTA v. bueta , boceta, caixa para tabaco ABSTRAHIR , v. ar. confiderar como feparada a qualidade , accidenre , modificao que anda anne- H. Naut. t. 2. ABUTUMADO v. abetumado Eufr. 1.1. xa , e acompanha alguma fubtancia , ou indivABUTRE, f. m. ave carnvora, (yultur.) duo. fe por abter-e , ou antes retirar-fe de fazer alg. coufa. P. Refi. impiedade de que at ABUTREIRO ,- f. m. o caador de abutres. os mpios fe abflrahio. ABYSMO. v. abifmo. ABSTRUSO , ar. adj. de diittcil intelligencia , reABYSSO. v. abiflo. cndito , efla matria, de municpios he Leo ACA D. f. 16. v. c ACABADAMENTE , adv. perfeitamente. ABSURDSSIMO, v. at. fuperl. de abfurdo. Ar- ACABADISSIMO, fup. de acabado, muito acabado. raes IO. 2,2. ABSURDO, f. ro. repugnante:-razo. Subfi. ACABADO, parr. paff. de atabar. f. Perfeito, coufa repugnante razo , v. g. dizer, fazer ab- a que fe deo a ulumamo Luf. 10. 154. Acabado furdos. Demonflrao por abfurdo , da qual fe com defpezas , defpefo , exhaufto. Eufr. 5. 3 . : concue, que admittido por vrdadeiro o contrario Dos annos, doenas, trabalhos , confumido. do que fe propem , viria a .feguir-fe algum abACABADOR, f. m. o que acaba, ou acabou. furdo. i _ _ ACABAMENTO, f. m. aco de acabar. f. ABUNA, f. m. t. Af. o Patriarcha dos Abexins. fim , e total termo , extineo ,, Enei.de 10. 56. Barros. . Chron. de Pedro, 1. f. 2.2: Galvo Cron. Af. I. c. ABUNDADO, adj., que tem era abundncia. 45- pelp. acabamento da tregoa. , El-Rei D. Duarte obras Manufcritds. ACABAR, v.at. dar fim aag. coufa. Dar* ABUNDNCIA , f.f. fufficiencia , abaftanav. ultima mo, aperfeioar, e daqui, obra bem acag.de maniimentos, de palavras,. Em abundn-bada. .Concluir v. g.o difeurfo. a vida , cia , abundantemente. , .''-, ' vtJ.K ; , morrer. acabar, morrer ,perecer v. de Sufo c. 29. ABUNDANTE,, parr. at. que tem em abun- acabara Limai* deprejfa. Vir de fazer, oupat dncia; copiofo, farro. ' ' ckeer., y. -g, os Judeosjtcabavo de receber a l{ ,, ABUNDANTEMENTE , adv, em/abndun- Arraes 2,. I . Terminar, ftirsr v. g. acabo o anno > chegar ,30 cabo. '$alg: Qufii com ai* daneis. B ii guem,

ABS

11

ACA

gUem , reduzi-io", pruadi-lo, cHega-Io fazer H- .. Ficar enrugado-o tcd cabido- fobre o falfd o. com alguma coufa , confumir, deflruir in- famil. teiramente 5 it. concluir. intranfit. rer fim, rerA C A L E N T A D O , parr. paff. de acalentar. minar-fe, v. g.fe a guerra ; a pyramide acaba em ACALENTAR , v. ar. fazer calar a criana , que ponu. chora V. de Mart. \. 1. A C A B E L L A D O , adj. cor de cabello. ACALMADO, part. paff de acalmar, y. encalma' ACABRAMADO ," parr. paff de acabramar. do Fr. Elyfios f. 161 ' < ACBRAMAR , v.at. rul. atar o p do boi ao A C A L M A R , v. at. fazer brando , abonanarv. orno. g.o vento o tempo , a tormenun intranf. AbohanA C A B R U N H A D O , parr. paff. de acabrunbar ar-fe o vento , abater. f. Acalmar a ira, at. t. vulgar. e intranfit. moderar-, ou moderar-fe ,, no acalACABRUNHAR , v. at. opprimir, perfeguir v. maro os exerci cios 'de devoo H. N. x.jc. A C A M A D O , parr. paff de acamar. g. a doena acabrunhou-ot . ACAMAR , v. at. fazer deitar-fe , e lanar-fe por ACAAPADO , parr. "paff. de acaapar-fe, it. que no tem a jufta altura, ch. arvores acaapa- terra o que efj ereto v.g.as Searas. f. Abater , , acamar os efpiritos Maufinho. Difprem aas, homens , edifcio ; v. apa rado ACAAPAR-SE, v. recip. agachar-fe, abaixar- camadas. intranf. ficar acamado." Lanar-fe na cama , ou -ficar de cama. * / fe. cb. A C A M P A D O , part. paff de acampar.' ACCIA , f.f. planta , ou arbulo efpinhofo , d A C A M P A M E N T O , f. m. arraial , campo afenflores brancas , e huris frutos como tremoos ; diftilla buma goirona do mefmo nome. {Accia .) rsdo. aco de acampar, v.g. dirigir o acampa, A C A D E M I A , f. f. lugar em Athenas onde Pla- mento das tropas. ACAMPAR , v. at. affntar o campo , alojar as to , e outros Filofofos da vo as fus lies. A Seita dos Filofofos Acadimicos. Corporao de tropas no campo , arraial. intranf. Etar acan> Sbios para fe comrnunicarem as fus luzes mu- pado. Tocar campa Chr. J. 1. ACAMUA.DO , parr. paff de acamuar. tuamente ,- e promoverem as artes, e Sciencias , communicando-as, . patentando-as ao pblico. ACAMUAR , v.at. preparar as peiles como f Junrs , ou affembla de peffoas , onde fe recito faz a camua , ou camura. verfos, difcurfbs , 8rc.~-() Univerfidade. A C A N A V I A D O , parr. paT. de acjnaviax. ACADEMICAMENTE, adv. maneira da acaA C A N A V I A R , at. ferir com pontas, ou puas demia , ou de academia. de canas.. "" a-. A C A D M I C O , adj. que he membro da acaACANEA v. bacana. demia. Que diz tepeito academia , v.g.difA C A N E L A D O , adj. tirante cor de canela. cffrfo Panno, que tem canellas. A C A E C E R , intr. v. acontecer. Dlfipo / . M i . ACANHADAMENTE , adv. com acanhar "V. defuf. menro. . , " ; ACAFELADO , part. paff de acafeiar. Andrad. A C A N H A D O , part. paff. de acanhar. Tirai* Cr. y. *.. f. m.coL-2.' "- do. IlliberaK fig.,, com acanhado foffrmento.?. ' ACAl'ELADOR , f. m. que acfela. Pereira 2. 15, v. ,, acanhados penfamentos Luf. ACAFELADURA, . f. aco de acafeiar. O Transf. por humildes / . 156. ,, medir os benejir feffeiro delia. .',-,. cios por pareceres acanhados dos confelheiros TfiACAFELAR , v. at. branquear a parede com po d? Agora 2. 15-7. v. 1 rr. ~<s cal, geo. Caflan. 2.. 211. Fig. Dar cor y. g. ACANHADOR , f. m. que acanha. acafeiar mentiras Eufr. 5. 1. ACANHAMENTO , f. ro. o defeito da coufa, CAIRELADO, part. paff. de acairlar. f. que no tem a jula grandeza , largueza. $ A acUnhas cairelttda\ , por fujas: ,, olhos acairelados o de acanhar. ; Pejo , encolhimento. Etreie meigwce forgicada Ulif. 118. teza de animo. A C A I R L A R , v. at. bordar,. guarnecer com * ACANHAR , v. ar. no deixar crefcer; no dar cairei. a proporcionada , grandeza , e altura. f. Abater, v A C A L C A D Q , c Anlcar v. calar: - perfegui- g.a authoridade, os efpiritos: a pobreza acanbt, o Cron. Af. I. por Galvo r. 48. *-- > Eufr. 1. $. fi^Z: ?2; 5. Diminuir v. g." o esACALCANHADO ,. parr. paff de.aelcanhar; foro Palm. 3. f. t2cT. v. Deprimir defgabando, AGALCANHAR , v. at. fazer, affentar o talo Gaftarib. I. z.-. prol. .Acanhar algum, apouca-lo, do fapato lobre' o falto; ^ fifiando ^enrugado; - trata-lo de menor Eufr. 5. . fe enolber-fe *1 <-t ce

ACA

ACA

x;

ceder , humilbar-fe , perder o animo Eufr. . 4. do que ali fe confome lhe vem de acarreto. Acarreto de razes, textos , <>c. que fe referem poc acanhar-fe fortuna, ou defgraa rudio exquifita, e mal trazida. Prefles auto d A C A N H O N E A D O , e der. v. Canhonendo. ACANTHIGO , adj. de acantho Lufit. Transf. Mouro Encantado da pag. 127. em diante. DiACANTHO , f. m. herva gigante , (acanthus. f.) zert, ou fazer alguma coufa -por acarretas, i. e. A C A N T I L A D O , adj. talhado a pique. Ber- indiretamente Eufr. 4. 1. . A C A S O , f. m. fuccefio imprevito, Infperado, mudes. f. 70. v. ,, ferras acantiladas. de que feno^ fabe a caufa. adverbialmente v. " A C A N T O A D O , parr.-paff. de acantoar. A C A N T O A R , v.at. pr ao canto. f. Separai cafo. da converfao da gente; encerrar ens retiro. ACA.STELLADO , part. paff. de acaftellar. fe , fugir da convivncia , ir para retiro. A C A S T E L L A R , at. munir, fortificar com cafA C A P E L L A D Q , part. paff de acapellar ,, foi tellos, o muro , a Cidade. fe, recolher-fe' no o batei acapellad das ondas Barros, e Abu- caftello da fortaleza. auerq. freq. f. Acapellao de infortnios. ACATADAMENTE, adv. com acatamento. ACAPLLAR,v.at. cobrir com capcllo, efig.dlzACATADO , part. paff. de acatar. Refende c das ondas que dbbro fobre o corpo boiante , o Chron. c. 189, navio , e o mcrtem no fundo ,, no receies que ACATADURA , f. f. y. atadura. AS ondas te acapellem ; alagar . foifobrar, fubmerA C A T A M E N T O , f.m. aco dearacar; corgir Albuquerque. f. Acapello os infortnios, tezia ; venerao. Refpeito ,, dar acatamento ,, Pios trabalhos. $ emfe as ondas, dobrarem fobre nheiro 2. 2 1 : acatamento que El-Rei tem ao Sano navio, tkc. to Concilio Pinheiro 1. 249-? f.illar de Deos coyi ACARO , adv. anttiq. de fronte, ou junto 3 acatamento Paiva Sernut. .f. 2.2,0. Pinheiro acaro da carne raiz do cabello, fobre o cor- t. .f. 174.,, paff ar com a memria perante o acapo nu. Caflan. -. p. 7 1 . tamento de tantos Reis , e Imperadores. ,, Pahai ACAREAMENTO , . m. confrontao das ref- Sem. .f. 104 ante o acatamento de Deos puremuuhas com o accufado, ou corros, aprefen- rifflmo. .tando hum a outro. ACATAR', v. at. cortejar, fazer mefura abaijACAREAR , v. at. fazer acareamento. y. Ca- xando-fe , cm-vando-fe. . Refpekar, venerar. rear o gado. . Luf. Transf. f. 45 , e os pafiares jicato-no, -ACARICADO, part. paff. de acariciar. Cron. Af. 1. por Galvo cap. 4 1 . ACARICIADOR , f.m. o que faz caricias. ACATARRADO , adj. doente do atarro , de^' A C A R I C I A R , v. at. hzzrcaricias , aces com fluxo. Apol. Dlalog. p. 22. que fe grangeie caridade , amcr. ACATASOLADO, adj. tecido a modo de caA C A R R D O , part. paff de acarrar. . taio!. Paiva Scrm. 1. / . 192 feda acatafoiada. ACARRAR , v. inrr. --ogado , reguardar-fe do f. Coufa de falfo uftre , cambiante, e pouco duSol, e juniar-fc para a fombra. f. Elar muito rvel , n v.jr. quem conheceffe quam varias, e acabbadoj it. em fono profundo. tafbladas saa as eoufas do mundo ,, H. Pinto. A C A R R E T A D O , part. paffde acarretar VieiACAUDELAR, at. capitanear , commandar alra ,, os pafjos da Efcritura vem acarretados, ou- guma tropa. Chron. J. i.e. 50. Nobiliar. tros arraflados. v. acarretar fig. A C A U D I L H A R , ar. o mefmo M-. C 9. n . A C A R R E T A D O R , f. m. o que accarreta. ACAUTELADAMENTE , adv. com cautela.' ACARRETAR , ,v. ar, trazer em carro. Trazer ACAUTELADO, parr. paff de acatirejar, do^ de fora da terra , ilha , xidade. Traz.r grande lofe.Luf. Transf. Providenciado, fr Lei, <-c. foroma v. g. accarretar textos , argumentos, amon- ACAUTELAMENTQ, m. aco de aautear , toar, e mais propriamente arraftallos ao feu pro- ant. -poito. f. A dignidade do Ambifpo acarretouA C A U T E L A R , ar. prevenir, precaver , qu lhe fer bufcado , e procurado Soufa. V. do Ar- no fuceeda algom damno , o\i inconvenienrp", v.g. ceb. r. 4-imporrar, trazer com figo no fig. Acar- com qualquer providencia , ordem , lei. %fe, refretando s cqfias meu tormento Lufit. Transf. guardar-fe , vigtar-fe. ib.,, accarretao infortnios vida pag.. 452 ; . A.ACAL, m. ant. aguacleito Eufr. 2. 2 . / . 59-' acarretar mos defejos Arraes 10. 60. fazerdes-vos aacal. -> P ACAEtRETO, f. m. aco de carretar, trazer alAACALADAMENTE , adv. polidamente."' guma coufa de hum irio para outro, em carro, AACALADO, parr. pAff. s aacalar. Caftaou por njar, 3] Ormus: no tem mmfimento, tonheda i.j. 152 efudos que paieio efpad(t$ AU- '

'acaladas i. Cerco de Dio. f. ij>o aacalados tal de alguma companhia , e fe diz ter rantas At. oes, quantas^ so as fommas , eom que entrou. ferros, e f. 194. metalfi 276. AACALADOR , f. m. o que aacala ; alfa- No ter acao de fazer alg. coufa , no ter liherdade, faculdade. Ter aces, i. e. procedigeme. AACALADURA , f. f. a aco, e o effeito de ments liberaes , de homem briofo. AC C E D E R v. ar. entrar em liga, tratado j . aacalar. concludo entre Prncipes. --rao compromiffo1, fof. AACALAR , v.at. limpar, polir, uftrar as arcrever com os mais credores Leis modernas. Demas. f. aacalar os ingenhos Auleg.fi.~79. creto de 4. Abril de 1777. AACANHO , f. m. que calca aos ps.defs. ACCELERAA.O , f. f. o ato de accelerar.fe B. P. o corpo que fe move. f. A prefa com que fe AACANHAR , v. at. pifar aos pes. defus. B. faz alguma ceufa. , P. talvez fera acakanhar. A C C E L E R A D A M E N T E , adv. cem acederaAAFATA, f. f. mulher do fervio das Rainhas tem offitio de a ajudar a vetir, e defpir, a guar- o. A C C E L E R A D O , part. paff. de accelerar. ida'dos vertidos. no f. Facilmente irafcivel, fupito Leo Orig. 51. AAFATE , f. m. ceftinbo de vimes , &c. AAFRO, m. planta que d flores azueis; Arrebatado no modo de proceder , inconfiderado.^ A C C E L R A D O R , f,m. t. Anat. mufeulo, que raiz bulbofa ; no meio da flor elo as feveras , accelera o movimento. de que fe ufa mais ordinariamente. t. naut. o A C C E L E R A N T E , part. que accelera v.g. Jargo do leme junto patelha, o qual ferve para fora-Bellidor. t. 4. p. 62. fe facilitar o feu movimento. A C C E L E R A R , v. at. fazer com que fe v AAFROA , f. f. aafro efpurio, ou bravio. AAFROADO, part. paff de aafroar; tinto apreflando o movimento , de forte que" o movei no mefmo tempo corra mais largo efpao , e vinem aafro , pintado de aafro H. N. 1. $00. gue mais-- Dar prefla , y. g.a partida , a A A F R O A L , f. m. agro de aafro. A A F R O A R , v.at. tingir deaafro, ou. da marcha. A C C E N D E R , melhor ortografia que acender, cor delle. mas v. acender, e deriv. por ufo. A A I M O , e deriv. v. aamo. A C C E N D R A D O y. acendrado. A A M A D O , part. pal. de aamar. A C C E N S l O , f.f. med. ardor , encendimenA A M A R , v. at. pr aamo. f. Fazer calar , v. g.,, aamar a inveja Arte de furtar, c. 13. to , y. g.do fangtte ; e fig. do defejo - , p. Refrear v. g. aamar a ira Aulegr.f. 79. Tapar ufado. AC CENTO , f. m. o tom de voz ,' com que fc a boca. Eufr. 2.. 2. Refreiar , fojugar algum. pronuncio as vogaes , mais, ou menos fortemenUlif. 165. domar. AGAMBARCADO, parr. paff. de aambarcar. te. O final orthografico, com que indicamos o tom das vogaes. A inflexo da voz, com que fe pronuncia alguma fraze interrogativa , admiratiAAMBARCAR , v. at. atraveffar mercadorias va , pathtica , e efte" fe diz accento Oratrio , iJi. Pereira. De Sambarco, faxa peitoral de mu- verfo do das vogaes, que he profodico. O tom las , talvez fe deriva , e ufa figuradamente na Aie- modulado , ou antes articulao modulada da legr. ijt. v. ningum aarnbarca com boas ra- tra da poefia , e as vozes que alim fe pronuncio, zoes o que a razo no foffre . e. no ata, v. g. ,, faltando em doces accentos ,, na profav. no conclue. Lobo Deff. 166. ult. edi. AAMO , f. m. cabreftilho , com que fc prenACCENTADO-, part. paff. de accentuar. de o focinho ao* ces. f. Mauf. 125. v.pr a A C C E N T U A R , v. at. pronunciar com o actodo o Mundo aamo, e freio. cento profodico , ou Oratrio. Marcar com acACO , f. f. ato , feito , obra , exerccio , ou cento orthografico. energia de qualquer potncia , ou caufa aiiva ACCEPO , f. f. entendimento , fentido, fi Geto , motra, v. g. fiz aco de tirar a efpa- gnificado de alguma palavra. -de peffoas, V. ac da. Direito de demandar , o que nos he devido ceiiaao. Arraes. 4. 11. -> > . por qualquer rulo. A demanda, exigncia da ACCEPTAO v. acceitao. Tempo d^gocoufa devida. O gefto do adtor, ou re.gir.ame". ri u 7,. H.P. D. da Verdai. Amifade. T. milit. faco, batalha : aco liitcraria,acA C C E P T A D O R v. aceitadgr. to. Aco , fomrua de dinheiro determinada v. A C C E P T A R y. aceitar. g. mu cruzados ,, com que f entra para o capiAC-

ACA

ACC

'M-

X ACC *5T ACCEPTISSTMO v. aceitfim Ref. H. de para alguma dignidade. Dar vozes em louvor do nlgtKm. vora. Arraes i. 2. facrificio. C C O M M E T T E R , e deriv. v. acommctter. ACCESSO , f. f. coufa que fe ajunta , e accrefACCOMMODAO , f. f. aco de acomce a outra. Aumento. Accefo. o alo de acmodar. f..Concerto, reconciliao. Concerto ceder. g*. A C C E S I V L , adj. que fica em alcance , on- para commodidade , e as commodidades , que ha de fe lhe pde chegar , v, g. monte. f. Ho- no alojamento , y. g. cuidar nas accommodaoes , mem perfonagem converfavel , eommuncavel. fazer mais accommodaoes Applicao. cmmo-' c. que fe pde confeguir, y. g. as honras so da , e adaprada v. g.de fentido a algumas palamais accefftveis grangearia , e ambio do que vras , de razes a hum tema , &-c. virtude, e merecimento que no fe abate. ACOMMODADAMENTE ,' adv. com comACCESSO , f. m, alcance da coufa alta. f. modidade. f. Appropriadamente. Ordenadamen'* Entrada a algum. Aumento, elevao em pof- te , e como convm. ACCOMMODADO , parr.paff. de accommodar. to , dignidade. Entrada, approximao v.g.do Sol para o equador Barros-- Ataque repentino, ACCOMMODAMENTO , 1. m. aco d& acv. g."de furor, amor Eneide 11. 129. Acceffo commodar. O ^Fcito deita .aco.de criados j de defavena. tom alguma mulher, copula Arraes 2. 15. A C C O M M O D A R , v. at. Ordenar a coufas CCESSO , adj. v. acceifivel. ACCESSORIAMENTE , adv. de modo accef- como convm; difpor ordenadamente. Appropriar. Dar emprego , cmmodo, vida , eftado. forio. ACCESSORlO , adj. que anda annexo, , e Fazer pazes , concertar defavindos , demandas , acompanha outra coufa ,. a qual fe diz principal pleitos. Pr em lugar , e poufada cmmoda. a refpeito da outra accefforia , ou accteentada /e , conformar-fe , v.g.s circumfiancias ; cona cila , v. g. o domnio til Jbe acceffoxio do di- temporifar. Moldar-fe v.g.fe ao gnio. .ontentar-fe. Aquietar-fe. Proporeionar-fe. Habilireo. ACC1DENTAL, adj. que acorateceo , fucce- tar-fe. Recolher-fe em poufada. Soffrer, CCOMMODATICIO , adj. Theol. Sentido d e o , fobreveio-por accidcnte. No efiencial, e , diftinto do verdadeiro , e rigorofo de algufig. de nenhuma fuftancia , e pouco tomo. ACCIDENTALMENTE, adv. por accidente. mas palavras da Santa Eferitura , tal he 9 com Em os accidences, v. g. difere accidertalmen- que os Santos Padres applico Virgem Maria as palavras defde o principio , e ainda'antes dos te de outro. A C C I D E N T E , f.m. o que no he cffencial, Sculos fui creada ,, as quaes Lateralmente fc nem da fubftancia das coufas. f. Symtoma t. dizem, e entendem da Divina Sabedoria. Med. Defmaio. Acafo , acontecimento. * A C C O M M O D A V E L , adj. que pde accomMoftra , apparencia , efpccies Arraes 7. 9,- acci- jmodar-fe. ACCUMULAXO , f. f. o afto de acumular. dentes de vida perfeita. ACCIONAT4P , part. paff. de accionar, acomACCUMULADAMENTE , adv. em monto , ampnroadamenre. panhado de aco Oratria. A C C U M U L A D O , parr. paff. de acumular: ACCIONADOR , f. m.. que 'geticula. ACCIONAR , v. ar. acompanhar o difcurfo que he de mais Pinheiro p. 50. t. 1. o mais de com aces decorofas , e pertencentes mareria tanto , que ifto parece accumulado como acccjforio. de que fe falia , e s paixes , que e querem exciACCUMULAMEN "f O , f.m.aco de acumular. tar. -011 ciuaefquer aces. Cmulo, monto no f. Sentena do Mal agrida. A C C I O N I S T A , f. m. o que tem aces, ou ACCUMULAR , v'. at. fazer cumulo , mondinheiro no fundo, e banco de. qualquer focieda- to j amontoar. Accarretar fobejamente v.g. ra. de. zes~ Accrefcentar muito v.g.culpas a culpas, ACCLAMAO , f. f. ac de acclamar, delitos fobre delitos. Accumular autos , aggradenunciar clamando , v. g. do novo Rei. Cla- vos, ajuntar huns outros, t. for. Accumular jnor em louvor, v.g. foi levado entre acclamaoes exemplos Paiva Sem. 1. f. 2,34. fe, accumulo-, do povo. v. epiphonema. fe os pratos de manjares , vem muitos. Lufia-, ACCLAMAQO , part. paff de. acclamar. da 10. 2.. Acumular fe com algum, unir-fe , conA C C L M A D O R , f. m. .0 que acclama. jurar, mancommunar-e , M. L. Acumular mon, A C C L A M A R , v. at. denunciar folemnemen- tes fobre montes Erito. Acumular riquezas, te o levantamencp d'El-Rei. Eleger a huma voz dliclos} cuidados AC-

ACC

' ACC

ACE

" ACCUMULATIVO , adj. for. jurifdicao , I Approvao. Predileco, parcialidade V. g. julltemada , que exerce o Magiftrado , que previne ]gar fem acceitao de partes. a outro, aqum tambm compete o conhecimenA C E I T A D O , parr. paff de aceitar : no fig. y. to da aufa. Razoes accumulativas, as que fe aceito. Vida do Arceb. i. . 4. r-5. Lufit. Transf. ajunto a outras para provarem o que eft provado. Palmer. 2.. p. f. 14. , , os Servios erao mal acccitados delia. Paiva Serm. 1. f. $20. v, ACE1TADOR , f. m. no fig.de peffoas, parA C C U R A D A M E N T E , adv. com cuidado, diligencia , e (. com. exaclido , perfeio , cial. O que aceita Eufr. 2.. 4. o confelho defagra. davel he mal recebido do acejtador. Vieira, v.g. referir alg. c ACE1TANTE. r. Commerc. o que aceita a leACCUSAXt), f. f. aco de accufar. O opntexto de palavras, em que e concebe a accu- tra de cambio. O que aceita a coufa cftipiilada. ao. ACEITAR , v. at. receber o que fe d, offeACCUSADO , part. paff de ccufar. rcce. Incumbir-fe y. g. aceitar algum encargo, ACCUSADOR , m, o que accual A C U 5 A R , v. at. denunciar o delito impu- oficio. Dar conenrimento y. g. aceitar as cont a n d o a aguem. Notar, taxar v. g. accu- dies propoftas. f. Aceitar defafio , batalha. sg-vos de pouco fincero. %a confidencia a algum,Aceitar no feio da famlia , receber para cafa. femordello. A recepo de alguma carta , avi- Aceitar letra, -em o commcrcio , obrigar-fe ao pafar de a ter recebido. ' %AccuJar-fie , declarar-fe gamento delia. Aceitar peffoas , parcialifar^, e ro de algum peccado, crime na confifso. favorecer algum , antepondo-o a outro mais bens* ACCUSATIVO , f. m. he o IV. cafo nas mrito. Arraes 5. 6. declinaes da lingua Latina. A C E I T O , adj. quift , recebido, bem, on f AGCUSATORIO , adj, pertencente accufa- mal-- 2. tero de DQ fi- 2^0. Commummente ,o v. g. libello. fe diz bem i ou mal aceito; mas aceito f, talACECALADO por aacalado, ou aicalado 2 vez fe toma por bem quiftp , qu goza do favor, Cerco de Dio f. 194, e 276. e valia de algum. ML. aceito ao povo. A C F A L O , adj. fem chefe, cabea, regedor ACENAR , v. ar. fazer aceno. f. Fazer mofy. g. corporao -Tent, Tbel. tra, fazer ameaa e a torre de ahir acena: PiACE.IADO , adj. feito com aceio, veftido com nheiio 2.98. os templos fem acenar para o cho. limpeza. Ntido v.g. edio. ACENO , . m. gelo, meneio, com que feda ACEIAR , v. at. vetir, ornar com aceio , limr a entender algum penfamemo. peza , curiofidade. fe, veftir-fe limpamente, toA C E N D A L H A , f. f. matcria apta para recemar tratamento aceiado. ber promptamente o fogo , e cr-na-mnica-lo a alA C E I O , f. 'm. limpeza no trato da peffoa , e guma coufa. f. os mos livros so acendtcafa. e fig. Em qualquer aco ufceptiyel delia ; lhas, em que arde a confidencia ,, H. P. Qym o aceio da edio, do trabalho-r d ouvidos aos praguentos d lhes acndaba: p> ACEIRADO , part. paff de aceirar ; algum ra fus ms lnguas, i. h. palio em que fe ceva a negocio aceirado,. concludo, ajuftado finalmen- maledicencia. Arraes 1. 24. te. Aulegraf, i6j. aceirado d? aceiro , ao. y. A C E N D E R , v, at. excitar o fogo por meio d azeitado.' frico, ou applicando fogo a matria combuftiA C M R A R , v.. at. alugar, ajutar algum pa- vely. g. acender lume, huma vela, &c. n fazer algum recado ; feryio ; apalavrar para ef-; excitar v. %.--o fogo das paixes, a ira, a eole, Aceirar o mato, limpar delle cerca per-m. o animo, infpirando valor. Acender hum o em redor para evitar a communicao do fo- amante , infprar grande paixo Maufinbwf. 19. f, go. De aceiro Cao) , dar tempera de ao A memria d*El-Rei o acende com muito amor ao ferro. fig. Fortalecer , roborar. a exaltar a Religio Pinheiro i. 252. a inveA C E I R O , f. m. ao. antig. B. Ciar. Caflan. ja , atiar. fe no f. v.g.a guerra , ateiar-fe, 2.. 236". eavallo com coberta de aceiro. O ter- ir em aumehto. pelejar-fe mais bravamentev.g. reno que fe aceira em redor das matas , e bof- acender-fe a batalha. Acender-fe 6 roflo , confques , para evitar a communicao de inceu- ie com calor , paixo Maufinho. A vergoribil (os. lhe acendia nas faces rojas purpureas. Arraes 10. ACEIRO , adj. ant, de ao. fig. voz.Refen- 48. " de H. de vora. A C E N D I D O , part. paff de accender, v. aeefo ACEITAO ,' f, f. aco de acceitar. f. ,, acendido em Sanha B.'Clarim. .j\

ACEN-

ACE

ACE

17

A C E N D I M E N T O , f. m. aco de acender. fe , fucceder; acontecer, v. g. toifas fem of. f. Ardor veio-lhe ao defejo grande acendimento d em , nem razo , e que vo como fe acerta irem Encentrar-fe na jufta , torneio Naufr. de Sep. de vingar a morte. B. Clarim, c. 65. ACENDRADO, part. pai. de acendrar , afina- e. 4. Paiva Serm. .f. 2.26. y. ,, Cbriflo fazia milagres em pblico, ou em fecreto conforme fe acerdo , purificado , acrifolado A C E N D R A R , v. at. apurar, afinar, acrifolar tava ,, i.e.fucCedia. o ouro , e os mctaes finos. Eneide 11. 12,8. enof. A C E R T O , f. m. a aco , e effeiro de acerapurar y. g.-as virtudes, o amor, a conflan- tar. onfequencia do bom raciocnio , prudncia. cia , fabedoria v. g. dos meus acertos dou a Deos as graas -, e torno a mim a culpa dos defacertos. ACF.NHA, f. f. v. azcnha. ACEPILHADO , part. paff de acepilhar. f. Acontecimento, acafo, H. de Ifea f. 8. C* polido. ualidade , fortuna , opportunidade boa. ' ACEPILHADURA, f. f. aco de acepilhar. A C E R V O , f. m. monto , cmulo Vieira. Apara, que o cepilho tira , maravalha. ACESCENCIA , f. f. Chyrn. difpofio , que ACEPILHAR , v. at. alizar com o cepilho , algumas fubtancias tem para. fe fazerem azedas , cerrando com Jofeph , ou acepilhando hum madei em onfequencia de huma fermentao efpirituoro, Vieira. i. Polir, e tirar o que he tofco , fa , infenfivel, por muito tempo. e cfcabrofo , v. g. no eflilo , v. cepilhar. ACESCENTE, f. m. Chym. que tende a azeACEQUIA , . f. aqucdut por onde fe deri- dar fe. vo , e lcvo as guas dos rios , para as terras , ACESO , parr. paff. de acender, f. a almae que fe ho de regar. Ges Chron. M. P. z.. c.74. paixo C. Ode 6. vontadePalm. 2,. p. amores, ACERBAM&NTE , adv. com accrbidade. ardentes dele S Mir. es olhos acefos, vivos, luzentes ACERBIDADE , f. f. a qualidade de coufa acer- do que rem alguma paixo V. de Sufo p. 19. % ba. fig. Tormentos cuja accrbidade de continuo As palavras acefas de S. yp*-ino, Arraes 7. ,18. padece ,, Confpir. f. 10. c. 1. /'. e. moletia grande ; Febre acefa H. N. t. 2. f. 6&. afpereza, amargura , rigor. ACESOADO v. aflefoado de Saifon Francez. ACERBISSIMO , up. muiro acerbo. Arraes ACETABULO , f. m. anar. cavidade onde ent o . 7,6. morte. caxo as cabeas dos offos. Seio , ou efpecie de ACERBO', adj. que tem fabor entre cido , fao , cavidade de membranas. ou azedo , e amargo. 5 f. Que molefta muito v. ACETER , f. m. antig. pcaro de beber gua; g. dores, cuidados , palavras-Soufa, e Corte Real : Nobil. Cenfura rtprehensoM. L. apero , a g r o , rigoACETOSO , f. m. que participa , ou provm rolo. do vinagre y. g. cido , gaz acetofo. cido, ACERCA v. cerca. azedo como o vinagre. ACERCAR-SE (Je cerca) chegar-fe, aviziA C E V A D A D O , part. paff de acevadar. nhar fe. A C E V A D A R , v. ar. dar rao de cevada paACEREJADO , parr. paff de acerejar. Da ra engordar, y. g.. s beftas. feio , ou cr de cereja. A CH ACEREJAR , v. ar. dar a cor da cereja madura , e no f. amadurecer, fafonar a frura : BorACHA , f. f. Iafca de lenha. Facha , arma nir, e polir do mefmo modo que a cereja parece ant. Eneide 9. 128. Teia, ou tocha Nobiliar. lifa , e polida. 199. ACERRIMO , fuperl. muito acre t. med. fig. ACHACADIO , adj. y. achacofo. S Mir. roui forte, v.g. inimigo, defenfor. ACHACADO^ , part. paff de achacar : Doenre. ACERTADAMENTE.. adv. com acerto. ACHACAR , v. at. tomar por pretexto alguA C E R T A D O , parr. paff de acertar. A C E R T A R , V. ar. dar no alvo, v. g. acertar ma culpa , ou defeito pertendido nefie fentido he o encontro na jufia. Pjtlmer. \.p. f. 96, v. acertar ufado de Barros, e outros Claicos, e hoje poutia cabea , <&c. f. Obrar bem moralmente , ouco. Achacar v. affacar. M. L. 6. p. os Perturacionalmente. Achar por meio de raciocnio , guezes achaco aos Cafielhanos o defeito de rabuconjetura , v.g. acertar com a verdade. Achar, dos. % n. adorcer. encontrar acafo , por aceno-. Zicen.tr n. fucceACHACOSO , f.m. doente, aebacadoApoh der , aconrecer ,, acerte'' de-<r a cfa de Pedro . Dial. f. 127. defterrado , perfeguido , achacofo. i. e. fui acafo. Acertar bum tiro na cabea ACHADA y f. T. aco de achar , de defco*; 1 ' C brir

Conferva de frutas, c vegetaes para e*. Brr alg. coufa, como negociao, contrabando , y citar o ppetite. &c. H. N. i. 2.18. achada d gua, que a no ACHATES v. agatba. Inful. AGHAVASCADO , adj. pleb. ruticO , grof. A C H A D E G O , f. m. o prmio , que fe da a quem acha , e nos traz a coifa perdida. Prefies* feirou A C H E , f. m. ch. feridinha , borbulhinha. 27. dar de coifa achada, Apol. Dial.^z. ACHEGA , f. f. adjutorio , auxilio. Materiaes A C H A D I C O , adj. que fe acha facilmente. ACHADO", part. paff de achar homem achado par qualquer edifcio B. f. Valedor. Adhefar algum emprego , pertencente, hbil. V. do rencia. Addio Arraes 2. 4- s , o Farifeo fazenArceb. Prol. De inveno boa , ou m. Tempo do algumas achegas Lei, i. e. mais do que ella tfagora i. D. 4. he muito bem achado. ufa-fie perferevia. ACHEGADO, part. paff. de achegar. % Subfi. Juftantiv., y. g. dar alg. coufa de achado , em lugar peffoa prxima por parentefco : aluado: de achadego , porque efte fuft. eft antiquado. ACHEGAMENTQ , f. m. proximidade ; A C H A D O R , f. m. o que achou. ACHADOURO, f.m. o lugar onde fe acbou e unio da coufa chegada para outra appofltio.) <. , - ' alg. coufa. B. P. ACHEGAR , v. at. chegar Lufit. Transf.m; ACHAMBOADAMENTE , adv. grofleira , e 26. e 274. achegar a , e para. fie, chegar-fc, tofcamence. ch. v. g. trabalhar. ACHAMBOADO, adj. groffeiro, tofco, mal appropinquar fe , unir-fe v. g. achegro-fe brado eh. v. g. obra, rofio-Republica Pinheiro 1.2*5. Achegar-fie a hum A C H A M E N T O , f. m. o alo de fer achado, mulher, ter accefo, copula com ella.. H. de Ifea f. v. Je publicou odos trs mininos Tran- 6. v. Ajuntar-fe Arraes $. 10; acerefcer. $of p. 2. c. 7. v. inyeno ACHICAR , v. n. ir-fc efgotando fecando, . ACHANADO, part. paff de achanar. diminuindo a gua y. g. acbicro as bombas ACHANAR , v. at. fazer cho , plano , rafo , Vieira. at. Efgotar a gua da embarcao , cora igualar , aplanar a fuperficie. f. Aquietar Chr. Af. bomba , baldes, ou outro artificio. 5 . c. 5 1 . Facilitar. qualquer dificuldade , ACHIM , f.m. efpecie de pimento, quereio vencer 0 caminho , fr. f. facilitar os me- da ndia. ios. A C H I N E L A D O , part.. paff de achinelar. . ACHAQUE , f. m. doena habitual. f. ViACHINELAR, v. at. calar o fapato, fem c i o , defeito moral. Cor, pretexto B. Eufr. 1. 2,. erguer o talo famil. g 2. 4. Saber do achaque da vinha, conhecer o A C H R O M A T I C O , adj- Telefcopio, o.quere. defeito, e a falta de alguma coufa Auto do Dia prefenta os objelos defeercados das cores < d* e Juzo. Trabalho , defgofto , Ulifipo 22 y. e iris , fem o defeito , que tem ps no'cbrmir 130. v. Impoto, ou penso, que antigamente ticos. fe pagava aos Reis. M- L. 5. f. ^19., e a ifto A C H R O N I C O , adj. Aftron. dz-fe do nafcer, alludir a palavra 5> achaque no dt. Auto do Dia ^pr-fe de huma eftrella, a qual fe levanta achrode Juzo;, por faber, que he penfionada com nicamente, quando o fa2 a tempo que foi fe achaque- , porque cerca deftas penses fe in- pem j. epe-fe achronicamente ,. tjuando- ofazao quirio, e devafou em tempos do Senhor D.. Di- pr do Sol : orto nafdmento.-r ms.. Achaque vem de Xaque por metaf. o jogo A Cl ANO , f. m. flor. (acianus major.) do Xadrez , e afiim o author da Ulifipo diz axaACIC ALADO y A Cl CALAR e deriv. alm que , e xaqttear. % Dar achaque i. e. chafco parece que fe deve eferever, e no aacaiads, t. jCaflan: 2,. 201. Tempo d7Agora P- t. J>. 2. Soufa',. MaLCon*. ACHAR , v. ar. encontrar , dar com alguma 4. z;?;,. ,, o adc/tlade ferro lunmfo: Acichw coufa bufcando-fe, oa acafo. f. VF no conheci- vem do Hefpanhol afcicaiado, e vita, a variedade mento, entender, julgar y. g. acho que um ra- dos claflieos Portuguezes parece devemos feguir ot zo ,*- fe em alg. lugar, fitio, funo, ef- que fe conformo- com a etimqlogia.. v. aacaUdo^ tar prefente. Em alg. citado v. g. acho-me bom, e affcalado de faude, doente , pobre, acompanhado , f-, eonACICATE , f. m. efpora cte cavalgar gine J,uf&, perplexo^ Ver-fe inopinadamente em alg. com huma f poma de ferr , e nelk huma pea citado r circumftancja.. Achar-fe com alguma terque impede penetrar muito a tal ponta: bater: oi ra , ilha;, -etar chegado a ella Caflan. 2. 181. acicates, ferir com elles o ginete, e no fig. f ACHAR , L m- conferva para. perferyax frutas, nuilar irritar Eufr. 5,. u kat&Jbt s ariataM , 3

i8

ACH

-,peixes.

ACH

A>

ACI

ACL

19

ACIDIA , f. f. prignia , deieixo, frolxido. perceptvel. Aclarar n. Fazer-fe claro, alvorar, v. g. aclarou o dia. f. Aclarar-fe a gua turVieira. Mart. c.l. i.e. i^.acidia efpiritual. C I D O , adi. azedo, na Chim. : Subfiantiva- va, fazer-fe clara. f. Aclarar-fe a verdade, maamente tom-fe por toda a fubtancia, que mif- nifelar-fe ; averiguar-fe. Aclarar-fe praa ao miturada com o alkali fermenta ; defte cido ha va- litar, abrir-fe praa. ACMASTICO , adj. med. febre i. e. igual rias efpecies em razo das diverfas fubftancas, que o fornecem" , y. g. o que fe tira do nitro fe do principio at o fim. Luz da Medicina pag. diz nitrofo; marino o que fe rira do fal das ma- 290. rinhas ; vegetal , o que as plantas ; e o que os ani- 1 ACO xnaes do fe diz animal. A C O B A R D A D O , e deriv. v. acovardado, do ACIDULO , adj. guas acidulas chamo os Francez ,, Couard. mdicos s que so fartas de ar fixo , e que ACOBERTADO , part. paff. de acobertar v . : fecundo as ultimas experincias tem grandilimas it. enroupado. A armadura completa para acovirtudes : como toco de azedas lhes dero efte bertar hum cavallo. Severim Not. D. 2. 2. epitheto alatinado conforme ao gofto da FaculdaA C O B E R T A R , v. at. arreiar os cavallos com de , e cm vulgar vale tanto como azedinbas,. peas d'armadura ,que osdefendo v. Chron. MaACIMA (t.adverbial. v. cima. noel, psr Ges. i.p. c. 47* ' Fr coberta fobre * A C I N T E , f. m. (compofto de a e cinte cor- fella. rupto de Scient) aco feita de propofit , fobreA C O C A D O , e deriv. y. acoado , de a , e penfado , com conhecimento, e deliberao para corfo. offender , defgoftar y. g. a fortuna tem-me feito A C O C H A R , v. at. acamar apertando as coifat mil Acintes, v. afinte , , Confpirao Univ.f. 1.42. que fe enfardo , as palhas da tbua , e outras de Apolog, Dial.fiz acintes: Lobo Egloga 7. f. 338. que fe fazem obras, conchegar, acochar-fe , por ed. 1774. , , faz adntes Amor, porque be mi- agachar-fe v. r. v. encochar. nino. ACOCORADO , part. paff de acocorar-fe. ACINTE , adv. Bem. Lima Carta z6. quer ACOCORAR-SE, v. recipr. pr-fe de cocafoffe acinte feito , quer acafo Eufr. f. 121. v. ras , ch, A Cl N TEMENTE , advrbios , de propofit a ACODIR v. acudir. Caflan. 2. 8. fim d." defgoftar v. g. j fez iff acinte , ou A C O I M A D O , part. paff de acoirnar. acintemente Pinto Pereira 1. c. 27. Leo Orig ACOIMAR , v. at. multar com a coima. f. c. 8. .,, os antigos dzio cintemente. Caftigar v.g o delito F. M. Caflan. 1.91. ACINTOSO , adj. amigo de fazer acintes v ,, Deos acoime tua culpa v. p. \6\. e L. z. p. g. a acintofa Fortuna no levanta de fobre nos 12,3. Cenfurar v.g. as palavras Aulegr. f. a dura, mo pefitda. 76. Caftigar , Ulifipof. 28. acoirnar os filhos. A C I N T R O , f. m. v. iofna. Accufar Leo Orig. f. z\\: rcprehender Chron. ACIPIPE , f. m. iguaria delicada, e gnlofa y. Af. 4. acoirnar-vos a guerra , que fazeis. g. no quer , ou no gofia fe no de acipipes. A C O L , adv. de lugar, quella parte, o luACIPRESTE, f. m. v. Ciprefte, e Arciprefte. gar diftante que fe aponta , onde no eft , quem ACIRANDAR, v. at; v. cirandar, e os derivados. Fala , nem a pcftoa a quem fe fala. ACL ACOLCHOADO , parr. paff. de acokboar. ACLARADO, p. p. de aclarar. Subfi. fazenda de algodo lavrada como aoolACLARAMENTO , f. m. aco c aclarar choado. B. P. ACOLCHOADOR , ACOLCHOADEIRA , ACLARAR , v. at. fazer claro , o que era efeu- f. m. e f. o que , a que acolchoa. r o , renebrofo, turvo v. g^ ,, aclara a manha as A C O L C H O A R , v ; at. metter entre forro , c terras , , 2^ Cerco de Dio f. 2,22. ; aclarar os li- pea v. g.defaia, colcha, ou outra obra, algo-, quores, que tem p. no fig. aclarar a verda- do , ou l aberta, e fegura-la com pontos , qS de tirar a limpo , demotrar, averiguar , P. P. fazem certo lavor pea do acolchoado. 2. 141. v. Aclarar o entendimento, illutrar, A C O L E T A D O , adj. da feio de colete, ou I livra-lo da cegueira , dvidas. Aclarar alguma a que anda junto o colete. Ulif. f. 18. V. faios \ COfa a algum, explicar claramente v. g. aclade mulher acoletados. ! rar dificuldades. Aclarar a vifla , que eftava ACOLHEDOR , f. m. que faz acolhimento. ti#va , confufa ; livrar deffes defeitos. Aclarara ACOLHEITA , f. f. lugar onde algum fe ac< \vz J'urda, baixa, ou mal dijiinftd', fazer bem lhe , abrigo , refugio , afilo. Barros. ' ii ACO*

ACOLHEN A , antiq. y. acolhimento. Menina, o, que leva o corpo movei v. g- fo'acome Moa f.6z,. recebendo com humas acolbenas,, panhando acorrente do rio ,, Viriato 18. 4h as ACOLHER , v. at. dar acolheita , fa^zer acolhi- efirellas o Ceo acompafbavo Cames. Por em mento , receber em abrigo, afilo , err.parar. Ad- companhia v. g. acompanho o meu bom Jefus quirir Eufr. 1.6. dinheiro em cilada com dous Ladres V. de Sufo f. tio , e fig. tomar, achar. Acolher algum , apanha-lo, ha- mifturar v. g.~a gravidade com a brandura, Unir cm hum fujeito y. g. perfeioes de que a ve-lo mo , e prende-lo. Caflan. 3. 154- fe, abrigar-fe , refugiar-fe , efcapar , fugir. Luf natureza o acompanhou ,, Palm. z., parte : OttaTransf. V. de Sufo. c. 25. A. L. Bufcar patroc- vio acompanhava a brandura com a gravidade nio , acoutar-fe, v.g. acolher fe a algum Lobo. pinheiro 1.229 ,, e acompanhava a gravidade com Dar ouvidos , credito, acolher fufpiros namora- fer humano. Unir em hum contexto , v. g. dos. Acolher fe quem fala, retirar-fe, ceffar de acompanhando com outras as razes ponderadas. o infiruntento falar. Arraes 7. 17. Fugir acolhio-fe as filhas Fazer fom com outro v. g. nmfico , ou a voz do que canta. Ter o mefmo da cafa de feus pais Tempo d''Agora 1. 3. lanamento v. g. ,, dormitrio que acompanha A A C O L H I D A , f. h acolheita : afilo , refugio. Igreja ; allas d-arvores ^ que acompanho o rio, Freire. boninas que acompanhavo as bordas do caminho, A C O L H I D O , parr. paff de acolher. ACOLHIMENTO, f. m. acolhida , valhacouto, &c. Etar junto v. g. ,, Satyros , que acomp/trefugio em cafa ; no porto , Caflan. 2. 199. f. Re- nhavo as fombras do arvoredo Palmer. z,.p.f. cebimento , agafalho , que fe faz a algum com pa- nj. v. Acompanhar-fe no f. fer compatvel jt unio , v. g. Servir a Deos, e aq mundo nosk lavras , hofpedagem. A C L I T O , f. m. o que ferve , e miniftra coufas, que pofio acompanhar fe. Arraes. z. 10. Andar unido y. g. a foitaleza deve acomptjiifla. nhar-fe da virtude Arraes 7. 2. AcompanhoACCOMMETTEDOR , f. m. que accommettc , invefte. Que ereprende. V. do Arceb. 1. i.Eufr. fie a pefie de apertada eflerilidade ,, Soufa H. Dom. z. p. neutro a no acompanhou com AS t. 1. 20. v. ef. 90. v. ufa-fe tambm fubft. ACOiMME TTER , v. at. afaltar, inveftir , prin- outras ,, Lucena p. \z,6. col. 2. ACOMPLECIONADCV7fl/> d'Agora .t; cipiar a batalha , briga. f. Tentar, provocar, t ACOMPLEIOADO , part. p;T, dotado k com ddivas. Emprender. Gocs. ACCOMMETTIDO , part. paff. de aecom- compleio. ACOMPREIOADO Orta. f. 146 homem km inctter. ACOMMETTIMENTO, f. m. aco de ac- acompreioado. A C O N D I C I O N A D O , part. paff. de acendiommetter. Propofta Leo Chron. do Conde D. cionar tratado com ema condio, de certo mr> Henrique ,, accommettimento para cafiar. A C O M P A D R A D O , part. paff. de acompadrar- do , eftado v. g. mercadoria bem, ou mal acondicionada. Recolhido, e a bom recado, fazenfe M. L. t. 1. doado de ndole, condio ba , ou mi ACOMPADRAR-SE v. recip. fazer-fe compa da. dre, e no f. aliar-fe , amigar-fecom algum Eufr. z. 7 . , , aprazvel, e bem acondicionadofim. famil. A C O N D C I O N A R , v. ar. dotar de certa con ACOMPANHADEIRA, terminao femin. de dio , y. g. Deos acondicionou melhor ^mlfif, acompanhador. a quem deo fabedoria, e probidade. AcendidoACOMPANHADO, part. paff de acompanhar. nar a fazenda, traze-la a recado, &c. v. o verbo Arraes 2. 15. portas acompanhadas A C O N I T O , f. m. herva venenofa. (aconi' de gente: campina acompanhada de Oiteiros H. tum. Farmac. Lisbon.) N. 2. Z4T. ACONSELHADAMENTE, adv. com onfeACOMPANHADOR , f. m. o que acompa- l h o , deliberadamente. Segundo a prudncia pe nha. de. ACOMPANHAMENTO, f. m. aco de acomA C O N S E L H A D O , parr. paff. de asonfelhat, panhar. As peloas , que acompanho , pompa. diz-fe das peffoas , e daquillo ,' que fe aconfelha $ Som , que fe faz eqm inirumento- s vozes, f. Prudente, ajuizado. Malaconfelhaio, imu a outro i-nftrumente. prudente, Palmer. 2. 126. ACOMPANHAR , v. at. ir em companhia de ACONSELHADOR , f. m. o que d conffc algum , por obrigao, obfequio , ou pompa. & lhos. Tazcr, ter .companhia^ . Seguir a raefma. direcACONSELHAR , v. at. dar .confdh vi* ar.

20

ACO

ACO

ACO

J.e.f8.elles -fe com algum , confultar com ei media. Ajute, conveno Caflan. far. o efiavo efperando fobre acordo , por ajute. le ACONTECER, v. n. fcceder, exiftir acafo. Acordo entre alguns de fe encontrarem em alguma %alg. coifa a algum , cahir-lhe em forte , to- parte Palm. p. 2. freq. Acordo, na Pintura, car-lhe na repartio, v.g. aconteceo-lhe o go- a boa unio de cores , e matizes. AOR DOADO , part. paff. de acordoar Refende. verno , magifiratura. B. 1.8. 6. huma tarde de Chron. fi. 80. acordoada de owo , e feda. peficaria , que tarde me acontece Cruz f. 52. ACORDOAR , v. at. pr crdoalha no naAcontecer-je, diz F. Mendes, e vem na Hifi. de Ifea, eCaflan. 2. 189. vo as coifias, no orde- vio. A C O R O O A D O , parr. paff de acorooar aninadamente , mas como fe acontece ACONTECIDO , parr. paff de acontecer ufa-fe mado v. g. com a prefena de General ficaro os noffos mais acorooados. com os auxiliares y. g. ,, tem acontecido. ACOR.OOAR, v. ar. infpirar valor, animar ACONTECIMENTO , f. m. o que fuccede v. g. efla falia de forte os acorooou, que en* acafo. O fim , o xito d'alguma coifa emprenvergonhados da fua fraqueza, bradavo pelo final dida com confelho v. g. louvo-fie os funda. mentos , e no os acontecimentos, do quefieaccom- do combate. A C O R R E R , v. ar. ant. correr em foceorro mette : v, fuccedimento. A C O N T I A D O , adj. ant. que recebia certa fom- Chron. do, Condefi. c. sj. Acudir preia, y.' ma ou quantia em dinheiro, ou terras para fervir Cbr. J. i.c.6. ACORR1LHAR, v. at. metter em corro, lua El-Rei, ou qualquer fenhor, com a fua lana, ou companha de gente.. Severim Difc. 2. Met- gar fem fahida , emprafar, acantoar, V. de Lima f. 2 2.6. no podero confemir acorrilarem-nos. tido em coma. ACOSSADO , parr. paff de acoffar. Palmer. 2..p.' ACORDADAMENTE v. acordememe Cafi. 2. f. 106. v. ,, trazer.f. s\i. tanger ACOSSADOR , f. m. o que acoffa. A C O R D A D O , part. paff. de acordar, defperACOSSAMENTO , f. m. aco de, acoffar. to do fono, vigilante. f. Acorde v.g. infirunienACOSSAR , v. ar. perfeguir a eoffo , correndo tos , vozes , barntonia , V. de Sufo p. 29. Ho aves, ou navio, o inimigo ,, Eneimem aoidado, prudente; acordado nos perigos; arraz , v. g2 - Fig. ,, afortuna nos acoffa H. P advertido, que no perde o confelho, e fbe ha- de 10. 132 ver-fe bem Hifi. de Ifea f. 27. S Mir. Efrang. as paixes nos acofso Tempo d''Agora 2. 72. f. 101. Refolvido, determinado por acordo, ou v. -fe com algum , ir-lhe no encalo , epered. ACOSTADO , parr. paff. de aceitar, v. acrdo. A C R D O , f. m. acordo de Defembargado- parede Arraes 10. 18. a algum, v. aoitar-fe. Ord. 2. 59. 2,. res hoje fe diz acrdo, e no acordo. ACOSTAMENTO, f. m. ant. ordenado, moACORDAR , v. ar. defpertar do fono a algum y. n. defpertar do fono. f. Cahir cm fi , entrar radia. Couto. 6. 1.1. A C O S T A R , v. ar. encoftar. Chegar coita.' em fi, Cames. Refolver Arraes 7. 10. que acordadeixar o mundo. Refolver unnimemcnre. Acofiar-fe , encoftar-fe, chear-fe coita , coAcordar, ajoftar at. v.g. vozes, e injirumen- fer fe com ella, Amaral 2.. Deirar-fe a dormir, tos. Fazer que concordem, e feamigwem Chron. Barros Clarim, cap. z)7j. Acofiar-fe a algum, Af-4. para acordar os Reis ,, Pr concrdia entrar em feu fervio , por acoftamento, e ordeentre defavindos. Cbr. jf. 1. c. 97. Conceder Ges. nado , ou ourro beneficio. ; a algum , feChr. M. 3. p. c. 66. fe, lembrar-fe P.P. 2. guir o feu parecer , e authorifar-fe com ee , Arraes 1. 18. C. 28. Arraes 5. 3. Palmar, p. i.e. z,. ACOSTUMADAMENTE , adv. fegundo o cofA C O R D E , adj. acordado: vozes , infirumentos acordes, ajuftados Recreia com melodia acorde tume y. g. viver, fatiar. ACOSTUMADO , parr. paff de acolmar. Varella. ACORDEMENTE , adv. com concerto, barr Que tem cotumes, morigerado, bem , ou mal , Lucenaf. 822. Paiva c. 11. v. de Sufo p. IV. moniofo. A C O R D O , f. m. refoluo , deciso unanime, Uado, ordinrio : e , , no acoftumado por defacordo Caflan. 2. 2C9 Arraes z,. 11. acordos do ufado , extraordinrio. Tempo de Agora 2. 112 Senado. i. JBom fentido , v. g. eflar em feu com termo no acoflumado ,, freqente, Pinheiacordo Lobo. Ter o acordo de fazer alg.coi-i ro-1. 251. as mortes to aofiumadas em tantos fa , , confelho, lembrana, refoluj Ulifipo Co-, lugares ACQS-4

ACO

ACO

ACOSTUMAR, v.ar. fazer conrrahir habito , ] Crcgraf. Defcia a mar mui aodada Bar.coftume ; afazer habituar. fe , afazer-fe, ros. A O D A M E N T O , f. m. prcffa , precipitao, habituar-fe. Caflan. L. 8. p. 41- col. 2. os noffos com o aoda, A C O T A D O , part. paff. de Acotar. v. cotado , tnento de dar vaivm aporta: com aodamento de Cotar , >*c. tomar asmanebuas Barros: ,, furtar-fe de caft ACOTICADO , adj. do Braf., que tem co- com aodamento ,, S Mir. Efirang. f. ice. com ticas. aodamento de ferir Clarim, c. 21. ACOTOVELLADO , part. paff de_ acotoAODAR-SE, v. a. apreffar-fe. def. AOEIRO , f. m. que cria, e penfa os aavelar. ACOTOVELLAR , v. at. tocar, dar com o res , e outras aves de volateria. M. L. AOFEIFA , f. f. ma de nafega. cotovello , talvez para fazer notar coifa ridcula , A O R , f. m. ave de rapina, que fe acolum cenfuravel. Eufr. Prol. Acotoyelar-fe Eufr. f. a caar pombas , perdizes , lebres* accipiter. Aor 210. ACOVARDADO, part. paff de acovardar , , prima, he a fmea do Tre , ou macho. AORADO , part. paff fofrego de alguma preAmaral. 5. Maufinbo 1 r i . za , muito defejofo de qualquer coufa. Faria, e ACOVARDAMENTO , f. m. covardia. Soufa Fome d? Aganipe Centria 5. do Soneto 68 ,, ACOVARDAR , v. at. infpirar covardia , devai em cruezas aorado. Tanimar, defacoroar. M. C. 11. 27. fe , criar AORAR , v. at. infpirar defejo com inquietamedo. Paiva Serm. .f. 548. o. fe , inquietar-fe com defejo de algumi ', A C O U C E A D O , parr. paff. pifado a couces coufa. B. P. ACORDA , f. f. comida de migas de po, ACOUCEAR , v. ar. pifar a couces. . ACOUTADO , parr. paff recolhido em couto. azeite , e alho. A O R E N H A , f. f. ave de rapina da efpecie ACOUTADOR , f. m. que d couto. Cendo aor. Arte da caa. for B. P. AOTEA , f. f. lugar no alto da cafa, expof. ACOUTAMENTO , f. m. nota de quem cento ao Sol. fura B. P. defufi AOUGAGEM , f. f. tributo antigo ^que fe A C O U T A R , v. ar. fazer couto de algum lugar. Prov. da H. Geneal. t. 6. p. 192. Recolher pagava do aogue Cron. J. . c. 3,8. f. x. griera couto , dar afilo. Cenfurar, Tomar a cou- taria , ttaquinada. AOUGUE , f. m. cafa onde fe talho, e a defeza, v. g. acoutar as armas; Ord. fe , refugiar-fe. Vilhalpandos f. 240 acoutar-fe aos vendem carnes para comida. f. Matana, caraiecria. f. lugar de defordem , de vozerias, griamigos, ir bufcar abrigo. A O , f. m. ferro temperado de forte que ad- tarias. AOUTADIO , adj. o que foi, o que mequire bom gro de dureza , defte fe fazem ar' ,.. mas , e inftrumentos cortantes , ao menos o ga- rece ler aoutado. me , ou fios : daqui dizemos dar ao ao inftruACOUTADO , .parr. paff de aautar. f. aotto , juntar-lho para fe fazer mais rijo , o. cortar tado da experincia ,, Aulegr. 15:9. v. efcarmentada.1 melhor. f. ,, ingenhos botos, efiem ao ,, grofA C O U T A D O R , f. m. o que aouta. eiros Aulegr. fi. 79. f, Gaflar o ao dos efipiri- A O U T A D U R A , f, f. aco de aoutar. tos, i. e. a fora, Ulifipo f. 212,. O mal difcreA C O U T A M E N T O , f. m. o mefmo. to gafta em floreios o ao da eloqncia ,, i. e. o AOUTAR , v. at. caftigar cora aofe. > ue ella tem de mais forte. Eufr. 1. z. f. 2,6. Fazer imprefso , aouto-a faraiva , chuva , M )izemos que algum , ou alguma coufa he hum ondas , c ventos. 2. Cerc. de Diu. fi. 279. a0,i. e. mui rijo, forte. Oi aos., no plur. A O U T E , f. m, inftrumento de aoutar, de pores delle. Efpingarda perfi. Os aos, as ef- varas, correias , como o chicote, latrgo, f os padas. golpes dados com o aoute. A peffoa que caftiAODADAMENTE, adv. ant. aprcffadamwne ga. Atila aoute de Deos ,, Arraes 10. 6c QuilPTg. andar, refpirar. AODADO, part. paff. de aodar-fe; aprea- quer forte de caftigo, calamidade affiico, V.| do. Palm. 4. p. os peitos aodados affronta- xahio fobre ns o aoute do Co. A impresdos do refpirar apreffado. 2, C. de Diuf. 2x4. ,, so, o embate das ondas, ventos, faraiva, ScC. A C Q U I R I R c deriv. v. adquirir. aJLl. 209. aodado anhelito Naufi. de Sep. Canto6.f.'toy. acquirir medrana por mexericos. tflt. cd. Pcrfeguido v.g. aodado da jjtia ACRA-

ACR

ACR

;aj'

ACREMENTO , f. m. acrecimo, aumento. A G R A V A D O , part paff. ferido como com craves. P. Pereira 2. 61. v- acravados das mi- Naufr. de Sep. f. 199. y. acremento das amargas ondas. nas A C R I M O N I A , f. f. o fabor da coifa acre, . AGRAVAR., y. cravar: fe , cravar-fe , cm-naspalavras. Vigor, acbeber-fe v.g. o que fe finca Cafian. 1. 144 acra- f. Afpereza v.g. tividade , energia S. H. D. z).p. L. 2. c. 15. , , devavo-fe os efirepes na rea. A C R E , adj. que rem fabor picante, que mor- mandas , em que entendia com grande viveza , e, , ; ,, de , e corroe. f. Forte , v. g. condio , g- acrimonia. A C R I S O L A D , parr. paff. de acrifolar. nio. ACRISOLAR , v. ar. apurar , afinar , purificac A C R E C E N T A D O , part. paff de acrecentar. o ouro no Crifol, e examinar os feus quilates. 5 ACRECENTADOR , f. m. que acrecenta. L ,, arifolo o ouro de feu amor no fogo das A C R E C E N T A M E N T O , f. na. aco de acretentaes Confpiraof. 455: acrifolar as vircentar: a coifa acreccntada, addio. A C R E C E N T A R , v. ,at. ajuntar alguma pea, tudes, affeos Vieira. A C R O , adj. ferro acro, o que quebra muito, ou poro a algum todo, ou nmero, com que a coifa' acrecentada fe aumente em grandeza , fazer e falha , oppem-fe a doce. A C R O S T I C O , adj. Soneto , ou outra coropo-' addio, aditamento. f. Ajuntar v.g. bumcrime a outro. Dilatar por tempo , y. g. acrecen- fio potica , feita de forte , que juntas as iniciaes, tar a vida. Aumentar, v. g. acrecentar efpiri- mdias , ou finaes de cada verfo formo hum notos , Palmer. z,.f.9J. acrecentar o nome Chriftome. Pinheiro 1. 252,. %fe aumentar-e em fazenda, di- ACROTERIOS, f.m. pi. d'Arcbit. pedeflaes ; gnidade , etado. %fie a alg- coifa , ajuntar-fe. que remato o frontifpicio, nos quac fe pem cA C R E C E R , v. n. ajuntar fe , v.g. a efte mo- tatuas , ou outros adornos. ACT tivo acreceo outro ,,, Arraes 3 . 4 : a etimologia peACTAS , f. f. pi. refolues , determinaes de que fe efcreva acetefcer. dosConcilios , Parlamentos, e femelhanACRECIDO , part. paff de acrecer; que acre- V.g. ceo. As ocrecidas ellpticamente ; as cultas, tes corporaes. Atlas dos Sanos , eferituras, que mais fe izero por autas defnecefarios. t. memeriae3 de fus vidas , mortes , maravilhas , &c. ACT1VIDADE, f. f. a qualidade de fer a a i Forenfe. A C R E C I M O , f. m. a poro, com que fe acre- vo. Fora, vigor, acrimonia, preteza no abrar, centa alguma coifa: fegundo a ecimologia deve-fe vivacidade, promptido. A C T I V O , adj. dotado da faculdade de obrar ,' efcrever , aeerefcimo. ACREDITADO,, part. paff. de acreditar , re- de energia , efEcaca. f. Diligente, preftes, enrputado bem , ou mal Eufr. 91. cumpre fer bem gico. Verbo aivo, na Grani, aquee a cuja affero anda annexa a noo de alguma qualidade, acreditado. .ACREDITADOR , f.m. que acredita ; que d ou attributo alivo , e enrgico , y, g. ferir, amar Orao pela aiva , he aquella cujo credito , reputao ; que abona. verbo he adtivo v.g. amo a Deos Cheiros ACREDITAR, v.at. dar credito , crer, v. g. ningum acredita o que elle diz. % Para o mundo aivos , que tem muita fora , e afim dizemos poder fiofirer, e acreditar melhor a jufiia de Deos dores aclvas, <&>c. Amores pela aiva, /. e. cora PaivaSerm. i."f. $18. f. Conciliar, e grangear efperana de gozar o prmio delles : oppem-feao credito, reputao a algum , abona-1, authorifa- amor Platnico, dos que no querem jeno amar lo o termo, com que fe houve, o acredita , "e abonapor amar Cames Filodemo ato. 2. fc. 2. A C T O , f. w . o eFeito da potncia , do agende prudente, e comedido. Lobo Corte D. 4.p. 70 ult.edi. mas aaedho, quem os manda; e p, te , obra, execuo, aco. Daqui pr em ao, 76. para acreditar o bom nome, efama de feu executar, pr fm efeito, pr em obra. A pof Mei. Freire. Caflan. 7. c. 82.. abonando-o , e tura do corpo, y. Atlos de comtnunidade, 0$ acreditando a El Rei de Achem. fe, cobrar que qualquer corporao faz juntamente nas relicredito, boa reputao para com algum, de al- gies. Aclos judiciaes , feitos em juizo. Ao" guma boa qualidade. Arraes z. 18. acreditar-fe na Univerfidade, exame no fim do anno, e aos grandes , so concluses magnas , e exame priva(ont algum de virtuofa. A C R E D O R , f. c. e adj. que tem direito a al- do. Ao , diviso , e membro de qualquer Draguma divida, ufa-fc Subfiantiv. no / . Digno, ma , que e fubdvide, cm cenas. AoSy feitos, ,ac3. Autos. merecedor

AG,

tado ; cheio alm da rafa. 5 f. Trazem d memria ACTOR , f. m. reprefentante de drama. Auacugulada de verfos-. do Cancioneiro Ulifipo f. tbor na demanda, defuf. ' Z12,. ACTRIZ , f. f. a mulher, que reprefenta em A C U G U L A R , v. at. encher alm das bordag drama. _. do vafo, medida. ACTUAX.0, f. f. o a a o de atuar. AcitACUGULADOR , f. m. o que acugula. vidade. A C U G U L A D U R A , f. f. aco e acugular, o ACTUAOO , part. paff de a&uar. que fe d alm da medida. A C T U A L , adj. que eft em aclo; cxiftente de ACULEO , f. m. pa , ponta de acanavear. prefente. . Infi. ACTUALMENTE , adv. com effeito. de ACUMINADO , part. paff. ponti-agudo ; agi> prefenre, nefte tempo, v- g. em que aualmente ado. fe trabalha. ACUNHADO v. cunhado. Barbofa. ACTUAR , v. at. dar atividade, fora , enerACURRALAR , e deriv. y. encurralar. gia. Pr cm ajos-. Fonfeca v.g. auar o liACURTAR , v. at. v. encurtar. tgio, pr em aco. Na Mecban. pr em moA C U R V A D O , part. paT. de acurvar. no f. vimento ,, Mecban. 150. ,, Acurvao debaixo do pezo dos refpeitos humaACTUOSO , adj. dotado em de adividade ; vida aiva, e auofia , occupada obrar, oppota 'Anos Aulegr af. 158 A C U R V A R , v. at. encurvar, fazer dobrar com paffiva, e contemplativa, Vieira. pezo. n. Ceder, abater-fe com fora , pezo, e ACU fig. a alma , a vida acurva com o trabalho ,, B. ACUADO , part. paff. de acuar. A C S T I C A , f. f. parte da Fifica que trata do ACUAR , v. at. fazer retirar, emprazar a caa , obriga-la a acantoar-fe. Sentar-fe fobre as nde- om , e do or^o auditivo. ACUSTiCO , adj. tubo , ou trombeta acttUicti gas como o fazem alguns atmaes para fe defenderem dos caadores. a que ferve de ajudar a ouvir , aos que ouvem mal. Remed.os acufiicos, que fe do para curat ACUCULADO v. acugulado. A C U D I D O , part. paff de acudir , ufa-fe con i furdez. Os v. auxiliares de pofiefso v. g. tem acudio. A C U T A N G U L O , adj. Geometr. que tem trs ACUDIR , v. at. vir trazer oceorro, auxilio , ngulos agudos v. g. tringulo ao que o implora. Vir ao chamamento de ai A C U T I L A D I O , adj. freqentemente acutiguem. Recorrer a algum , v. g. ,, acudio a lado, Vilhalpandos f. 2 30. Deos ,, V. do Arceb. 5. c. 1/8. Sobre vir v. g. ACU FILADO , part. paff. de acutilar. f. Ef acudio huma febre ,, Cafianh. 2. f. 160. acu- carmenrado. dio lhe tamanha fora de choro ,, V. de Sufo c. 10. ACUTILAR , v. at. ferir de cutihdas. Diz-fe Trazer, y. g. ,, acudio com a renda , mantimendo animal de grandes dentes v.g. ,, o javali ctos , e cotfas de neceffidade, com o fruto Lufit. tilou os ces com os dentes, o tigre com as garra Transf. Auxiliar v.g. com confelho ,, Paiva Ourem diar. f. 600. cafam. c. 5. Vir a algum lugar, fido, B. ProA C A R , f. m. fal vegetal, que refulta dl duzir v. g. ,, no acudio a terra com a novidade calda das cannas doces , do fuo de palmeiras, , , Acudir por algum , pola fua honra, defender & c Acar mafcavado , ou mafcabado, he nefazer apologia V. de Sufo c. 25. % Ufar como de gro , e muito oleofo, mal lavado. Redondo, he expediente, e meio y. g. ,, acudio com pedir per- melhor que o mafcavado , e inferior ao claro. %'do para obviar a inimizade Eufr. 2. 2. Candi, faz-f da calda de acar em ponto., e Acudir-fe, ou acudir a alg. c. , ou peffoa , foceorCriftallifada. Acar canella; pouco melhor que ret-fe , recorrer a ella, ( Arraes 10.62.) bufca-la o mafcavado , inferior ao redondocara de agupara fubteifugio , H. dos de Tavora f. 157. eu ar, he a baze do po de acar, o qual tem filhe diffe que pois fe me acuai A a Deos, e a fe gura conica , e alis fe diz po de acar. Atigredos, a iffo no havia refpofia No acudir a car, e canella , cr de cavallo , que tem o pello p nem a mo , no (e dar por achado em alguma branco, e roixo mefclados. coifa. Freve Elyfios 257. Acudir com a refpofia, AUCARADO . parr. paff de aucarar. refponder. Acudir o navio ao leme , obedecer. f. Palavras aucaradas, doces, meigas; requeH- N. 1. yjz.. dar pelo leme. bros. ACUGULADO, part. paff he ,mai que atefAUCARAR , v. at. temperar com acar, ado*

$4

ACT

ACU

ACU

ADA

1$

doar. Cobrir, confeitar com acar. -fe>\ bradeiras, que so duas afs por onde fe enfia o qualhar-fe em acar a calda da canna , ou mel- brao da parte de dentro delia. Golpe por onde lado ; e aucarar-fe a paff a de uvas , converrer-e o fe mette o dedo polegar, para o fegurar. A D A R G A D O , part. paff de adargar. Caflan. 2. feu fuo em acar. Alarte \z\. . f. Adoar, fuavifar. 23. Subfi. ?. 74.' AUCAREIRO , C m. vafo. em que fe traz aA D A R G A R , v. ar. cobrir com a adarga. Elecar meza. giada f. 256. v. no tempo , que a cabea o trifte ACUCENA, f. f. flor, lrio branco. ad/trga. ,, Caflan. L.f.c, 59. Adargar-fe , reA(UDE, f. m. preza que fe faz nos rios para cip. cobrir-fe com a adarga. Fig. Armar-fe v. derivar a gua delle pelas levadas , ou aquedutos , g. adargar-fe de pacincia ,, Abrigar-fe y, s azenhas: B. Pereira , diz que he levada ( in- g. ,, Adargar-fe do Sereno Eufr. 1. 1. cile. ) ADARGUEIRO , f.m. foldados-; armados AUGENTADO , e deriv. defuf. v. fujo. . d^dargas. Chron. J. 3. O que faz adargas. A U L A D O , parr. paff. de aular. ADARME, f. m. pezo igual 3 meia oitava. AULA.DOR , f. m. o que aul. Efpingardeiro. fig. c. minima. O calibre da AULAMENTO, f. m. aco de aular. bala de efpiugarda.* Efiping. perfi.fi. \6. AULAR, v. at. inftigar, provocar o co a ADARVE , f. m. ant. muro de fortaleza. Oefmorder, ladrar, acoffar. Arte de Furt. c. 57. pao que ha fobre o muro , no qual fe lvantavo as ameas. ADA ADASTRA , f. f. inflrumento de Ourives, de A D A A M A , ou adcema. y. azfarna. Eufr. ferro afufado , para endireitar os aros dos anADAGA , f. f. arma curta , pontaguda, cemo neis. punhal , que fe trazia cinta, da parte oppofta A D D I S O , f. f. aco de ajuntar , fommar. aonde vinha a efpada ; delia fe fervio tambm os Poro que fe ajunta outra. f. Acrefcimo , que jogavo a efpada : hoje he defufada , daqui aumento , appendix. Artigo , ou pro de coidizemos fer do tempo das adagas qualquer fa neceffaria , ou ufual. Refende Chron. f. 7 1 . y. , , ceifa antiquada. proveofe de cera , que para feflas he addio mui ADAGA DA , f. f. golpe de adaga. principal Auto do Dia de Juizo Sefa-lo ADAGIAL , adj. que toca de adagio , v.g. fira- no pezr , effa he outra addio i. e. de culpa, Te adagial. que pafa por adagio , contm fen- entre as ladroices do Carniceiro. tena como adagio. ADDICIONADO , parr. paff de addicionar. ADAGIO , f. m. fentria breve geralmente reADDICIONADOR, f. m. o que fez additacebida , e de ordinrio moral; rifo. Adagio adv. mentos. mufico , de vagar, defcanadamente. ADDICIONAR , v. ar. ajutuar para fommar ; A D A I L , f.m. antiq. cabo de gente de guerra fommar. Aumentar em nmero. Accrefcentar o que a guiava nas correrias , e affitadas ao inimi- contexto da eferitura. go: ufava-fc nas praas de frica, y. Chron. Af. 5. ADDICTO , adj. inclinado, affeioado , de. 2,5. e na Afia , CaJL 2. dicado , apegado v. g. opinio , partido , inADAMADO, part. paff de adamar-fe. f. Mol- tereffes de algum; Arraes 10. 3. os Santos a. le , afeminado. quem fomos addios devotos. ADAMAR-SE y. recip. enfeitar-fe como as daA D D I R , v. at. ajuntar , accrefcentar no f. i mas. palavras, ou razoes ao difeurfo. Arraes 2.. 18. ADAMANTINO , adj. poet. de diamante , e 5- 5\fig. muito rijo duro ; peito que fe no abala a A D D I T A M E N T O , f. m. poro junta , acre<amar, compadecer-fe ; Cam.Arraes 5.2. tnica ada- centada a outra , ao contexto da efetitufa , mantina. M. L. ADAMASCADO, adj. de feio, cr, lavor ADDITAR , v. at. fazer additamntos. Acdo damafco. Das cores do damafco fruta. H. crefcentar y. g. additou o patrimnio M. L. Naut. 1.478. os Ceos adamafc&dos Frefiesj.v.t. 6. 3, namorar adatnafcado ADDUCTOR , adj. Anat. mufeulo, que ADAPTADO , part. paff de adaptar. d movimento contrario do que do os abdu*. ADAPTAR ,. v. at. accommodar, appropriar. tores. Varella. , . ,;. VADDUZIR , v. ant. Trazer Nobiliario f. ADARGA, f. f. efcudo oval de coito, tem em j 113. *tADED

ADEREAR , v. at. ornar, concertar, com.' ADEGA , f. f. cafa onde fe guarda o vinho, por com alfaias, e moveis cuftofos, e aum tamazeite envafilhado. bm com veftidos. Galheg. -com baixellas 31 A D E G U E I R O , f. m. o que tem a guarda, c Chron. Af. 5. c 46 aderear de baixellas. cuidado da adega. A D E R E O , f.m. adorno, concerto , compofl ADEJAR , v. at. bater as azas para voar; rura da cafa , e pefoa. Arraes 10. 52- a:dereot alear y. da cafa. Pea de adornar, v. g.do peficoo. ADEL v. adlo : plur. dis Ord. 2. 86. 24. Concerto v. g. do navio. Amaral 1-2.. ADELA , f. f. mulher que vende fatos , e rouA D E R E N A R , v.at. terar por algum, pro. pas ufadas polas ruas, ou em cafa. f. Adelas tege-lo , favorece-lo para com outrem. Soufa. das honras , rerceiras, alcoviteiras. Ulifi. 246. y. A D E R N C I A , f. f. o apego de humas partes ADELGAADO, part. paff de adelgaar. com outras , o feu enlace firme. Favor, protec ADELGAADOR, adj. que adelgaa. Su- o. & f. As peloas que favorecem , e proregem, bfi. peffoa, que adelgaa. e intercedem v.g. confeguio effe emprego por fim .- ADELGAAMENTO, f.m. a aco, e effei- aderencias. Valimento, benevolncia , daquelle, to de adelgaar. a cujo partido nos dedicamos. ADELGAAR , v. at. fazer delgado, desbafA D E R E N T E , part. {de adhicrere lat.) coifa tar , diminuir o corpo , grofura. f. Adelga- que eft pegada, e unida a outra. () f. o partidifar huma qtteflo , , Analifa-la Tempo de Agora 2. ta , fetario , fequaz de algum parndo, feira, opi74. v. o engenho , faze-lo delicado , fino v. do Arceb. 1. 2.. fe, fazer-fe delgado, emma- nio. O valedor, protecor, que tera por ougrecer. Adelgaar-fe a famlia , ir diminuindo , trem. O que ferve de empenho para aluem. t fig. diminuir em explendor. Lobo prol. da Eufr. Prefies f. 54. v. Os aderentes da guerra, muni a nuvem , fazer-fe menos denfa , ir-fc des- es , e aparelhos. Pragmat. A D E R G A R , v. ant. acertar. Leo Orig. zu. fazendo. A D R R N A D O , adj. pequenino , baixinho, A D E L O , f. m. homem que vende traftes ufaCardofo. v. adernar. dos, e moveis em fegnnda mo , de toda forte. A D E R N A R , v. n. abaixar-fe, abater. G/i. . Procurador, homem de negcios. L. 5. c. 68. ,, adernando a no de popa, levanADEM , f. m. e L ave domeftica. (anas tis.) tou a proa, com gua que lhe entron pela popn 1 ADEMADO v. adernado H N. t. uf. 50. e y i . adernada pela popa, por ADEMAN , f.m. final externo com que fe ma- H. N. t.i.p.50. nifefta o gofto , ou defprazer , e alim qualquer hum bordo. Cajian. 7. e 75. ademou o naylOf affeto de alma: gefto H. N. 2. 119 fazemade- e tombou fe todo para huma parte ,ficandoJs defcobertos os caflellos , metter-fe debaixo de gua. mes, e vifagens. A D E R N O , f. m. lenho , de que fe fazem efADENTADO , part. paff que tem lavor a modo de dentes t. do Braso v. g. ,, bandas aden- taas para as vinhas. ADESTRADAMENTE , adv. como quem foi tadas Nobiliarch. Portug. y. dentado. A D E N T A R , v.at. pr dentes v. g. as ro- adeftrado. das de alg. maebina. Fazer dentes v. g. ,,,a A D E S T R A D O , parr. paff. de adeftrar. ferra. Embeber os dentes huns nos outros , ou A D E S T R A D O R , adj. que adeftra. < f # em qualquer encaixe. intranf Sahirem os den- pefioa que adefira. tes ao animal, e ao homem. A D E S T R A M E N T O , f. m. aco de adeftrar. . ADENTRO, y. dentro. ADESTRAR , v. ar. guiar , levar deftra. & A DEOS. v. deos. Fazer deftre , enfinar , tnftruir. ADEOSADO. v. endeofado, e deriv. , ADEVINHA, f. f. mulher, que tem, ou pADEQUADAMENTE , adv.. exata , juta- tande ter o dom de adevinhar.. mente, apropriadamente , a propofto. M. L. ADEVINHAXO , f. f. o ofRcia , a aco de A D E Q U A D O , part. paL de adeujuar. Vieira. adevinhar. Enigma propofto para fe declarar. A D E Q U A R , v. ar. igualar, proporcionar, Prognoftico, predico. N. B. a etymologi P*' acommodar exadtamente alg. coifi a outra. f. de adivinha , adivinhao y adivinho, adivirii fr animo Real no deve adequar-fe natureza do &c. apeucado Tempo de agora 2. 157. y. ADEVINHADO , part. paff. dc.adevinhar. ADEREADO, parr. paff de aderear. A D E V I N H A D O R , f. m. o que adevinha. ., DEREAMENTO v. adereo, Chron. Af. 5. Adivinbador, adj. v. divinatria Arraes 10.60. a .46, A arte adivinhadora.

ADE

ADE

ADE-

ADE
ADEVINHAR , v. ar. faber, e predizer o futuro ; conhecer a coifa occulta por arte , ou infpirao divina, ou por fagacidade , prudncia , e experincia do paffado applicada a coifas connexas com o futuro. Adivinhar o nto anno , prefentir o mal futuro , e doer-fe delle anticipadamente. Aulegr af. 115. Adevinhar o corao algum fuccefio a ^algum , ter prefentimcnto , e antevidcncia delle. Soltar o enigma , ou quefto difficil. ADEVINHO , f. m. o que adevinba , ou d a entender que o faz ; adavinhador. Arraes 1. 5. A D H E R E N C I A , e deriv. v. aderncia; adhetencia he onforme a etymologia Latina. ADHORTAR , v. at. y. exhortar. Chron. Af. 4ADJACNCIA , f. f. vizinbana das coitas , ilhas , que jazem perto , e junto de outras. A D J A C E N T E , parr. at. pref. quejz, eft fi tuado junto , perto de outra coifa. B. Angulo , que rem lado commum a outro t. Geom. A D I A D O , parr. paff de adiar: dia adiado , he o prefixo para a execuo de alguma coifa. '"" A D I A N T A D O , parr. paff de adiantar. Adiantado fubft. antiq. efpecie de governador de Provncia coiti juridico civil , e crime ; e juntamente era cabo de guerra, y. g. o Adiantado de Gallha. A D I A N T A M E N T O , f. m. vantagem que fe tem , cm ir diante. Progreffo , e melhoramento v. g. adiantamento em eftudos, honras, pofios , virtudes, fazendas. ADIANTAR , v. ar. fazer corn que alguma coifa v danre. Fazer que v por diante, e tenha aumento , faa progrefos V. g nas letras, dignidades, fazenda. Dar preffa a algum negocio. Adiantar dinheiro , dar adiantado , paradcfpezas, ou cm pagamento antes de fe dever , ou do dia de pagamento. neutramente. Fazer progrf.ffos em alguma coifa V. do Arceb. t. 4. Adiantar-fe , i r , fahiT diante, tomar a dianteira. P. P. 2. 22. Caflan. 1. 150. e fig. anticipar-fe , v.g. adianto-fe as cs com os nojos S Mir. Eftrang. it. Fazer progrefos com vantagem v. g. ,, Adiantar-fe de algum Eufr. prol. Adiantar-fe em annos, envelhecer. A D I A N T E , adv. oppolo a atra' (na frente, refta) para l, alem v g. fica adiante do Rodo ,, ir adiante , preceder na ferie. Adiante, m prefena v. g. ,, adiante de feu pai. ,, Ir adiante, f. Fazer progrefos. Ir por diante, |>roLguir, continuar. Pelo tempo adiante , i. e. fururo ; de hoje em diante , i. e. para o futuro. Mandar diante , fazer que alguma coifa, ou

ADI

27

peoa preceda a outra v.g. o mal dkente manda diante fufpiros, e lajimas de quem quer defacreditar , para o fazer mais fieguramente,, Arraes. ADIAR , v. at. affinar, e limitar dia certo para alguma aco , negocio. Adiar-fe recipr. con certar-fe , aprazar-fe para certo dia. ADI BE , f. m. animal Africano femlhante ao podengo, com cauda de rapofa , vive de caa, e de noite huiva muito. (Lat. Melis.) ADIETA , f. f. dieta Caflan. 7. 7 7 . comida tnue por necefidade. ADIETADO , part. paff de adietar. A D I E T A R , v. at. preferever dieta ao doente. Adietar-fe, ufar de dieta. ADJECTIVADO , part.. paff de adjetivar, f. vontade adjeivad* com a obrigao H. P.f. 21c.
c. 2.

ADJECTIVAMENTE , adv. a modo de adje^ tivo v.g. tomar hum nome, ou fubjlantivo adjeivamente. ADJECTIVAR , v. at. ufar de hum ublantivo em lugar de adjeclivo, fazendo delle atributo de alguma propofio v. g. Servir ptria he virtude. f. Concordar huma coifa com outra. Adjeivar-fe, accommodar-fe, conformar-fe , concordar no fig. Eftar unido ,, nenhuma malcia fe pode adjeivar com effe Divino Efipirito,, Paiva Serm. \.f. 337. ADJECTIVO , f. m. palavra com que fe declara o attributo , qualidade , ou propriedade de alguma fubtancia, confiderado , no de per fi, mas annexo a ella , rim quando fe die Deos he bom Deos he cheio de bondade bom fignifica o mefmo attributo, que bondade , mas unido a Deos; e bondade conidera-fe como exiftindo de per fi. ADINHEIRADO , f. m. endinheirado. A D I N H O , f. m. dimin. de adem. F. M. c. 97. A D I P O S O , adj.anat. cheio de febo, graxa, gordura. Membrana , que por baixo da cutis forra quafi todo o corpo. Vafos que feparo a gordura do corpo animal. ADI T O , . m. entrada. f. ,, procurou adito com o Prncipe entrada , cabimento. 'Tcito Port. p. ufa do. ADJUDICAO, f. f. o afto de adjudicar. A D J U D I C A D O , parr. paff de adjudicar. A D J U D I C A R , v. at. dar , apropriar alguma coifa , declarar por fentena, aqum ella pertence. fe , aumir arro^ar-fe , apropriar-fe y. g. queria adj'dicar-fie a direco da guerra ,, Freire. ADJUNCTO , adj. affociado , dado por companheiro em alguma empreza , trabalho , negocio* Orden. confocio , cooperador. _ D AD-

admittir a ordens , dar licena pra as tece.' A D J U T O R I O , L m. auxilio, ajuda, focorro B. Peoa, que ajuda , Chron. dos Coneg. bcr. Soffrer y. g. ejle negocio no admitte demoras. Approvar , aceitar y. g. -a razo ,, 4 Regr. lei que fe propem. ADMINICULANTE y. ajudante, coifa que t ADMOESTAO , f. f. aco de admoetar. ajuda. p. ufado. As razes com que fe admoefta, ReprchnA D M I N I C U L O v. adjutorio , auxilio, p. uf. J ADMINISTRAO, f. f. aco de adminif- so admohitorja , que do os prelados ecclefiafti. trari dirco , governo, meneio de negcios p- cos, e por iffo fe diz Cnnonica 3 avifo. A D M O E S T A D O , part. paff de admeeftar. blicos , do Eftado , ou privados, da fazenda, jufADMOESTADOR , adj. que admoefta. Subfi, .ta , guerra. ADMINISTRADO , part. paff de adminiftrar. peffoa que admoefta. A D M O E S T A R , v. at. avifar da obrigao, . A D M I N I S T R A D O R , f.m. o que admmiftra. lembra-la. Reprehcnder brandamenre do defeui ora , f.f. . ADMINISTRAR , v. at. miniftrar, officiar jun- do dos deveres , e advertir o que fe deve obrar, to a outrem. Reger , meneiar por outrem a c evitar. f. Das coifs materiaes v. g. eftes fua fazenda, bens. Fazer ofEcio de miniftro , maufoleos pompofos nos efio admoeftando , ca. regedqr , governador v.g. adminifirar a Repu- mo so caducas as coifas- humanas : avifar, lemblica. Dtv.g o Sacramento \*-mateaes , brar. A D M O N I T O R I O , f. m. eferito de admoefti. aos mecbanicos , e aos que trabalho em alguma adj. que ferve de obra ,, Severim Not. f. 15. petreebos adminif- o H. P. f. z~]4. col. 1. admoeftar v. g. Orao, dificurfio admon-iiorio. Bb. ira Maufmho 109, . A D M I R A O , f. f. o eftado de quem v coi- falo de Rhet. f. 20. ADNOMINAO , f. f. v. Paranomafla. fa admirvel , maravilhoa , e fe efpanta delia. Fazer admiraes , i. e. dar moftras de eflar ad- A D O B A , f. f. grilhes. Chron. j L i. Caflan.7. mirado , e de que he maravilhofa a coifa, por- c. 59 adoba de quatro elos. que fe fazem admiraes: Ponto de admirao, ADOBE , f. m. tijolo de barro quadrado* final admirativo Orthografico ! A D O A ) 0 , part. paff de adoar: tinta do* ADMIRADO , part. paff de admirar; olhado cada, a que vai diminuindo do feu forte, epafc com admirao. Ativam-ente, por a peoa, que fando a outra efpeeie d* cr. Fortes 1.419. fe admira v.g. ,, efiou admirado diffo por admiADOAMENTO , L m. aco de adoar. $ ro ifib , ou admiro-me ; maravilhado. O effcito da coifa que adoa. Adoamento dif ADMIRADOR , adj. coifa que caufa admira- tintas, que fe vo deslavando, e perdendo a fua o. Peoa que admira, ou fe admira. Subfi. viveza , e' paffando graduai, e infenfivelmente a jpeffoa que fe admira. outra cr. < ADMIRANTE , par. que admira. A D O A N T E , part. at. de adoar y t. mi. ADMIRAR , v. at. caufar admirao y. g. ,, v. g. remdios-, admira-me a fina virtude. Olhar com admirao ADOAR , v. at. temperar com afuear, mel. r.g,* admiro a fua confiancia. Admirar-fe , fi- $ f. Mitigar, fuavifar v.g. a afipereza ibr, car admirado maravilhar-fe y.- g de alguma da linguagem, do gnio , do tormento , o efi-i coifa. grado da matria com o efiiio; o caminho que at A D M I R A T I V O , adj. que d indcios do ani- ngreme ou fragofe, com ladeira , eu aplanano*). mo admirado ; e de fentena de admirao y. g. Temperar a atividade de algum remdio, a ponto admirativo , que he final orthpgrafico! acrimonia dos humores. Encher de fuavidade V . Que excita admirao. g. AS oves adoo o ar com a fua mufic* Ewiiu ADMIRVEL , adj. digno de fer admirado, 7. 8. Adoar as- tintas , tempera-las de forte, e olhada com admirao. Capaz de caufar ad- que no fiquem na fua prpria viveza ; agua-laS' mirao. Adoar o ferro, fazer com que no feja to ADMIRAVELMENTE , adv. de modo que agro , adoar os fios da navalha , do canivete, di excite, oa deva caufar admirao. , Matavilhofa- tefoura, paffir eftes- inlrumentos por pedra fina xn;nte. de afiar para que o inftrumenro corte brandarnen. ADMITTIDO , part. paff de admittir. te, Adoar-fe, mjtigar-fe , fazer-fe fuave, branADMITFIR , v. at. dar entrada , receber em do y. g fe 0 animo feroz a a amargura t afa, companhia, fociedade. Dar licena, pr- dor , <&c. mifso. para receber al*uro ofkio. Dignidade ; A D O E C E R , v. at. fazer doente, infermoj " 33 ?
4

-afl

ADM

ADO

V.

ADO

ADO

29

# . - V. ti. Cabir doente, paffar de so a dcme, faz^r perder a viv-eza, atividade, energia deffas qualidades. Dizemos ,, a harmonia , o murinfermar , v.g. adoeci de fezes, dos olhos. ADOLESCNCIA , f. f. idade que fc fegue VWrinbo adormecem , e aliim tudo o que diminue as puericia , entre quatorze , e vinte c cinco an fenfaes., Perder o movimento v. g.-o mar. Eneide 10. 169. nos : mocidade. Arraes i. 22.. e 8. 8. A D O L E S C E N T E , f. m. o que eft naadolef- A D O R M E C I D O , part. paff. de adormecer. , cencia , moo, mancebo , joven. adj. fi. o ado- ADORMECIMENTO , f. m. o ato, ou delefcente imprio , a gerao. fejo de dormir. i.da alma,, eftupidez, deADONDE , he erro v. aonde, fendo a prep, leixo externo. junta palavra relar. onde v.g. ,> o lugar aonde A D O R M E N T A D O , part. paff de adormentar.' eflou i. e. no qual etou. Em a donde, jun A D O R M E N T A D O R , f. m. que adormenta i% tar-fe de & a perilTologicamente. as vozes adormentadoras das fabuladas Sereias. ADONICO , adj. verfo {da poefi. latina) ADORMENTAR , v. ar. adormecer, caufar fo.confta de hum datilo, e hum efpondeoj comei no , procura-lo a algum. Fazer dormente alles fe fecho as eftrofes dos Saficos. gum membro. fig. Fazer perder a viveza das ADOPO, f. f. aco de adoptar, perfilha fenfaes, a efpeueza dos fentidos , com outras o. Admioo no nmero dos alumnos de al- brandas, com pruido fuave o fom fiuave , e branguma cafa Religiofa, V. do Arceb. 1. 2.. do os ouvidos me efi adormentando C. ,., ADOPTADO , part. paff de adoptar. Adormentar a dor, os nimos, fazer perder a viADOPTANTE , parr. at. de adoptar : o que veza, energia, cuidado de alguma coifa: , , Ador~ dopta, que perfilha Leo Deficr. os pais adoptan mentar a alma Luf. Transf. tes , ou ubft. o adoptante.. ADORMIDO por adormecido , Maufinho f. ADOPTAR , v. at. receber, e tomar algum I 0 2 . por filho , perfilhar. J f. Abraar v. g. mxiADORNADO , part. paff de adornar. y,.' mas., opinies , eftilo, ufo, cofiume , que no t- Adernado , e adornar. nhamos , e tommos de outrem. A D O R N A R , v. at. ornar, enfeitar, ataviarj ADOPT1VO , adj. perfilhado, que no he nof- brincar, aderear. poet. adornar fraude fo filho por natureza. f. ramoi. e. enxerta- encobri-la, disfara-la com circumtancias , que<dedo ,, Ulif. 1. 84. poet. fafiem a cahir n.lla M. C. 6. 54. Adornar w ADORAO , f. f. o ado de adorar. f. O naut. v. adernar Couto 4. 4. 10 : ficar adornado o objeclo adorado. Amor, culto profano. Ado- navio , H. Naut. 1.50. e 51. 98. rao da cruz , na fexta feira fanta , ceremonia faADORNO , f.m. ornato, enfeite, coufa cortt' bida , que confite em ir beijar a cruz , que fe pem que fe concerta , e aformofea qualquer peffoa , ou para io. Eleger por adorao , he quando os coufa no fi. os adornos da eloqncia, dai Cardeaes fem preceder eferutinio vo dar menagem poefia ; ornamento , brincos , atavio , aderea. a hurn que reconhecem por Papa ; Leo Cron. D O U D A D O , adj. algum tanto doudo , de* ^El-Rei D. Duarte. Ceremonia de pr o Papa fattentde. no alrar, a adora-lo. ADQUIRIDO,, part. paff de adquirir. A D O R A D O R , f. m. o que adora. ADQUIRlDOR , . m. cuidadofo de adquirir ; A D O R A R , v. at. dar culto religiofo, com in- grangeador. clinao , genuflexes , e outras demonlraes de A D Q U I R I R , v. ar. confeguir o que no tvenerao. no f. honrar, refpeitar muito qual- nhamos com trabalho , grangearia , diligencia, quer objeio profano. compra , doao , e difle dos bens, fazenda. f. ADORVEL , adj. que merece fer adorado. adquirir nome , renome, fama , credito K alcanar, A D O R M E C E D O R , f. m. que caua ono, o- vir a ter. nolento ; fopprifero. A D Q U I R I V E L , adj. que fe pode adquirir. ADORMECER , v. ar. caufar fono, fazer dorADQUISIO , f. f. (antes a quifio) o acmir. Palm. 4. p. 73. v. adormecerfiereciproco , fi- to de, adquirir. A coufa adquirida. car prezo do fono , Galbeg. 2.. 65. e pavamente, ADREDE , adv. a cinte, de propofito. PrompU Naufr.de Sep. 6. Cant.p. 65. Neutro, ficar pre- Moral. zo do fono. e fig. Defcuidar-fe v. g. adorA D R E G A R y. adergar, ant. acontecer. mecer fobre alg. negocio ,, Adormecer com ef- ADRQ , f. m, lugar aberto, e talvez com taperanas fazer defeuidar com cilas. ,, Ador- boleiro diante dos templos ; n'alguns ha cememecer a virtude 3 as paixes, a dor, o cuidado ; terios, e daqui,vem dizer-fe famiJ. , trifte como

hum

A D U C T R , v. ar. de Metall. aJucir o ottro,' hum adro melanclico como burrr cemitrio , ou qualquer metal, fazer com que no eja acro, mui trifte. Ulif. f. 50. v. eu fienhora fou hum mas bem dudlil , e malleavel. adro : a verdade he mais pezada , que adro ADUELLA , f. f. madeira lavrada para pipas, ADSTRICCO, f. f. Med. acao de adftnn- e tonneis. Aduella na artelbar. abertura do fergir. O effeiio do corpo adftringente , Luz da ro enpaftoado no extremo da hafte do facatrapo, t. de pedreiro o lano da face interior das peJtedic. dras do arco , abaixo do capital do arco. A D S T R I C T O , part. paff deadftringir. (Med.) A D V E N A , f. m. o etrangeiro. Cunha B. dt tnui apertado v. g. os poros efto adfirios Luz Lisboa. Arraes 4. 24. da Medicina. ADVENIDA V. avenida. ADSTRINGENCA , f. f. Med. qualidade de A D V E N T I C I A M E N T E , adv. vir alguma couer adftringente. Recopil. da Cirurg. fa adventiciamente i. e. , por doao de peffoas ADSTRINGENTE, Med. part. ar. de adftringir, eftranhas, no por herana de pai, av. Chron. que adftringe, eftitico, Luz da Medic. de D. Henrique por Leo p. 14- ult- cd. aindt ADSTRING1R , v. at. apertar, cerrar, unir que o Ducado viefe adventiciamente a Guilhelmo V. g 05 poros ,, v. n. Ter fabor como o das A D V E N T I C I O , adj. for. peclio, bens adven* cafcas da roma , e outros corpos amargos. Ad- tidos, so os que os filhos , e fervos tem adquifiringir-fie, no fig. cingir-fe, no fe alargar; M. ridos por fua induftria , fervio, ou doaes, e L s Leis da obrigao. que no provm de bens do Senhor, ou pai. Ord, ADUA , f. f. o fervio, a que por foraes ero f. Coufa, exrrinfcca , e acceToria a outra. obrigadas certas peffoas , no reparo das fortalezas, A D V E N T O , f. m. o efpao de quatro femacavas , muros ; e talvez fe converto em dinhei- nas , que fe conto dfde o Dtimingo primeiro ro. Ord. 2. 59. pr. t. Venatorio , Matilha de dos quatro anreriores ao nafeimento de N. S., J. ces. CHRISTO at viglia do Natal , em que a ADUANA , f. f. alfndega. Santa Igreja celebra a vinda , e chegada do ReADUANAR , v. at. dar ao manifefto na alfn- demptor. dega , defpachar fazendas nas alfndegas. B. P. A D V E R B I A L , adj. da natureza do advrbio A D U A N E I R O , f. m. official da alfndega. Confpira. fi. 2.2,8, Fraze adverbial, eqivaleuA D U A R , f. m. povoao movei de Ar- te a hum advrbio, y. g. defta arte, preffi, bios B. em to>no. A D U B A D O , part. paff. de adubar. f. conADVERBIALMENTE , adv. a modo' de adverfaes adubadas do ar do Pao , , S Mir. verbio, na fraze ,, docemente cantando , e doce ADUBADOR , . m. que aduba. rindo o adjctivo doce eft . ufado adverbialADUBAR , v. at. temperar com adubos o co- menre. mer. f. Preparar v.g. couros. % as terras, A D V R B I O , f. m. fraze elliptica, que eqicfterca-las , eftruma-las. vinhas, preparar pavale a huma prejolo, a hum nome, e talvez a ra darem fruto , amanhar. vinhos, remperahum adjeivo ; afim quando digo hoje, efte adIos. Cultivar , agricultar. f. Adornar, v.g.,, vrbio eqivale a ,, em efie dia agora ,, a mfconverfaoes adubadas do ar do pao ,, S Mir. td hora: O advrbio em Portuguez ajunta-fe aos Aproveitar, , e colher os frutos antiq. Tejam. verbos v. g. ,, corre bem ,, aos adjetivos v.g. d'El-Rd D.J.i. medianamente inftruido e aos fubftanrivs ufaADUBIO , f. m. amanho , trabalho , que fe dos adjciivamente v. g. ,, tudo alli he to dufaz s vinhas. Leito Mificel. Tudo o que he nero, que at a noite, me parece mais dia, que tf' ceflario para a confervao , e concerto de alg. coute dia. fa. ant. Teft. dEl-Rei D. Joo 1.: para adubio das nos,, Caflan. t. 252.. Cultura v.g. no adu ^ A D V E R S R I O , adj. contrario. Inimigo, C. Rival, oppofitor. Parre contraria , que libio do meu engenho ,, Pinheiro t. 2 . ^ . 4 . tiga no foro. f. Subfiantiv. cs dverfarios, os ADUBO , f. m. epeciaria , e tudo aqui-lo com contraftes Amaral z. ,, os inconvenientes, e dque fe aduba o comer. no f. Adorno. verfarios que efto efperando na ilha. ADUCHAR , v. naut. colher a amarra , envolADVERSA r i V O ' , adj. que denota oppofio, vendo . deriv. de aduchas. ADUCHAS, f. f. plur. as voltas da amarra, contrariedade v. g. a conjuno mas; quando dizemos ,, grande no , nem corpolento , mas pequando eft recolhida. F. M. queno, e delgado Outras vezes indica refineA D U C I D O , part. paff de adurir. o,

3o

ADS

ADU

o , limitao , exdepo v. g. ',', vefiid vai o efcnWas- , Vieira: Verdades- Vafconcelh Gama ao ufo Hifpano, mas Franceza era a rou- Notic. ADULTERADOR , adj. o que adulrera , e pa que levava ,, i. e. excepta a roupa , huma das falifica v.g. alguma compofio , oufimplez, no veftiduras, a qual era ao ufo Francez. ADVERSO , adj. oppofto, contrario , de ou- a dando , ou fazendo fimplezmente , e fegundo as >. tro bando, dos, inimigos. M. C. Sorte adver- regras. A D U L T E R A R , v. ar. commetter adultrio. fa , contraria. Nas coufas adverfas, contrarias ao defejo. Eufr. 2. 6. Arraes 7. 5. cafos adver- f. Corromper, falfificar , y. g.-drogas , mercadorias ,, no as dando de boa natureza , ou as fios, infelices. A D V E R T N C I A , f. f. o alo de advertir. verdadeiras. Falfificar, e reprefentar mal de proReflexo, avifo que fe az a algum. Atten- pofito y. g. adulterar a verdade, os textos, alterando-os Barreiros. o". Prudncia. ADULTERINO , adj. nafeido de adulterino v. ADVERT1DAMENTE , adv. com advertncia. A D V E R T I D O , part. paff. de advertir: avifado, g. filho f. Adulrerado , falfificado , Leo Defadmoeftado. Cufa em que e advertio. Ho- crip. Livro adulterino. Cores adulterinas , mem , prudente , attentado , acautelado. Ho- no finas , nem fiaas ; item no naturaes mas armens mal advertidos, olhos mal advertidos ,, im- tificiaes. Cofia ; gnero de Hifloria Varella. ADULTRIO , i. m. copula carnal com peffoa prudentes , defattentados. Homem advertido nos cafada, com o marido, ou com a mulher. perigos, cauto. A D L T E R O , adi. que fez adultrio. f. FeADVERTIMENTO , f. m. v. advertncia. D . mentido , falfo,, com adultera paz ,,Naufr. de Sep F. M. ADVERTIR , v. ar. attentar, notar, reparar em 98. v. Fingido , mentido , v. g. os adlteros tra.-. alguma coufa , rerleclir. < j Avtfar, admoeftar , re- jos Hifi. de Ifea f. 25. y. ADULTO , adj. crefeido , e chegado ao ponta prehender. Advertir-fe algum de alguma coufa , avifar fe , tirar alguma advertncia , avifo pru- de fora , e vigor que tem os animaes j feitos. 5 dencial. Amaral 1. : dar f, reparar. Chron. J. f. Chegado ao ufo de razo. Maduro. %. 4. p.fi. \z.v. no fe advertio de hum morro, A D U N A D O , part. paff. de adunar Geroes que levava acefo , o qual ps fogo plvora , , adunados por affeo Varella. ADUNAR , v. at. ajuntar , unir em hum f fuLembrar-fe. ADUFA , f. f. pi. adufas , peas' de madeira, geiro v. g. ,, o amor, a dureza 3 o amador, e a, v que fervem por fora de reparo a alguma janella. coufa amada Varella. A D U N C O , adj. poer. curvo y. g. as unhas A d ufa do moinho , tahoa que fe encaxa na boca do cubo , ou calhe para que gua no v a elle. e bico de certas aves Maufmho. A D U N I A , adv. com. de toda a parte vejo Adufa do tanque, ou viveiro , obra que repretormentas adunia Prejles 67. za a gua na boca , ou fahida. Dique , repreA D V O C A C I A , f. f. officio, exerccio de adza para contar as guas , Vafconcellos Sitio p. 171. vogar. ADUFADO , adj. que tem adufa y. g. jaA D V O C A D O , parr. paff v. avocado. Vieira nella. A D U F E , f. m. pandeiro com fundo de couro ,, advocados cafa das Mercs, chamados. A D V O C A R , v. avocar. Barros. M. L. elaftico , e oalhas enfiadas em arame perpendiADVOCATURA , f. f. invocao , patrocnio.' cular. A D U F E I R O , f. m. que faz, ou toca adufe. M. L. 5. 29. ADVOGA C I A , f. f. v. advocacia. Cofia Virglio. A D V O G A D O , f. m. o patrono, que aconfeADULAO, f.f. o afio de adular. As paIha , refponde de direito , e allega o direito das lavras com que fe adula , lifonja. A D U L A D O R , f. m. coufa, ou peffoa que adu partes no foro. % f. O patrono , protetor, favorecedor v. g. advogada dos peccadores. Ia. Vieira. ADVOGAR , v. ar. allegar, c defender o diADULAR , v. at. lifongear. f. Adular as orelhas, dizer coufas agradveis, quelifongeo os reito , e juftia das partes, no foro. f. Fallar a favor, interceder por algum; perorar no f. v. g. ouvidos Vieira: adular ao Prncipe Varella. A D U L T E R A , f. f. a mulher que commctte advoguei a caufia da innocencia: advogar pela razo , pela juftia , Guia de cajados f. 147. adultrio. ADUR, ad v.aniiquado, difficurofamente Fernand. ADULTERAO, f. f. falfificao. deLuenaf. 585.5Emoutroslugaresfignificaapenas , ADULTERADO , part. paff de adulterar V.

ADV

ADU

3*

32

ADU

AFA

vlg. era tanti a gente , que adur fe podia ef\ A F A D I G A D O , parr. paff de fadigSr. mar Chron. do Condefiavel f. 47. v. Bluteau diz] AFADIGAR , v. ar darTad,ga , canar, traba. que adurfignifica mal n* Gbro. de D. J. < for lhar algum 5 f.,, os vemos fJ^a "amt Loves e he fub. Efta palavra vir da Rumntcalde Sep. Canto 7. a fede os afadiga canto 14. . y" ej trabalhar com anci, canar-fc, affliHdhur , que fignifica antefque , antequam : delia ufa Lobo nas Eclogas paftoris. ^ A F A D I G O S O , adj. que caufa fadiga. A D U R E N T E , part. at. que queima t. Chym. A F A G A D O , part. paff de afagar. A D U S S I A , f. f. antiq. o fido abaixo dos degros do altar mr. Prov. da H Geneal. t. 1. / . 98. AFAGADOR , f. m. que afaga. A F A G A R , v. at. fazer afagos, amimar com v. ahi Teflamento da Rainha Santa: v. Ufiia. aces, palavras afagar algum \ afagar os cesf ADUSTO , f. f. aco de queimar: o efes cavallos, os falces, -c f. o mundo afa. feito. ga com riquezas H- P. 496- J Afagar as efA D U S T I V O , adj. qu queima. Vidro , peranas para que fe foftenho, lifongear afaque faz foco , que queima unindo os raios da gar a dor para que fe foffra , faneandca com luz. algum fainete , ou coufa que a adoce , para que ADUSTO , adj. queimado , negro do calor, poer. feno irrite, c exapere afagar o defejo Luf. Ulifi z,. 94. ,, o ndio adufio. it. Ardente mui- Transf. to expofto ao Sol v. g. o clima Sangue, AFAGO , f. m. bom gafalhado , aco carinhQ. bilis adujta t. Med. excefivmente inflam- fa , mimo , com que fe trata algum. mado. AFAGOSO v. fagueiro , afagador. AEI AFAIMADO , part. paff de afaimar. AFAIMAR , v. at. fazer fome ; que haja fome; 'AEITO veja-fe ei to. tolhendo os mancimentos Diar. dVarem 575 A R E O , adj. pertencente ao ar. Da fua natureza. Feita na atmosfera , ou regio d a r , afaimar buma praa , ou Cafiello para que je rendi. que anda no a r , v. g. Demnios. ,, As rapinas AFALAR , v. at. dizer palavras aos animaes^ areas das aves de caar Cames. f. Coufa com que fe trabalha para os fpcrtar, e reger, area , v , fem fundamento , futil v. g. difeurfos , Barros. opinies, emprezas, penfamentos Vieira. A F A M A D O , parr. paff. de afamar. Por an* AEROMANCIA , f. f. adivinhao pelos fi- tifrafe infame , defacreditado. Por.afaimado B. P. naes , e irnprefses do ar. A F A M A D O R , f. m. que d boa fama de alA E R O M A N T I C O , adj. que pertence a aero- guem. mancia. A F A M A R , v. at. dar boa fama de algum, AEROMETRIA , f. f. parta da Fyfica , que. Bernard. Lima Carta 2,. afamar hervas. Fazer trata do ar , e fus propriedades, e enfina a cal- famofo , celebre. fie , azer-e famofo. jFrrrrtcular os feus effeitos. ra Carta 6. L. 1 Afamar por afaimar, BtrAEROMETRO , f. m. inftrumento Fyico, bofiapaia fe examinar a rareraco , ou oondenfao FANADO, adj. cheio de afo , de grande, do ar. trabalho, mui canado. AEROSTATE, f. m. adoptado v. globo aeAFANAR, v.at.'canar com muito trabalho, roftatico. trabalhar muito a algum. Vieira homenfzwbos AEROSTATICO , adj. que fe fuftem no ar de tudo quanto andais afanando , t adquirindo livre , como as bolhas de abo , ou qualquer glo- no haveis de lograr mais que 7 ps de terra, bo de matria levilima cheio de ar muko mais . e. grangear, com gro trabalho. je, matardelgado , que o atmosfrico Globo, ballo , fe com trabalho , Vieira. ou maquina aeroflatica, globo de tela, ou leno AFANCHONADO, adj. fanckono, puto, que cheio de gaz , ou ar muito rarefeko que fe fof ufa tte homens pata fatisfazer o prazer venereoiv tem no ar. M. cap. 155AESMO v. efaio. AFANOSO , adj. que caufa afo ; mui pnoo, mui trabalhofo , e caniado as afanufts lidas d AFA ambio. AFABEL v. affavel. . AFO, f. m. trabalho demafiado , canfado , AFABlLlDADEv. affabilidade. mui penof Tejiam. de D. J. 1. havero por AFAB1L y. affavel. feu afo hum moio de trigo. ,, O canfao que dei-

AFA

AFE

33

delle fefutr. N&biliario j . z,c. M. L. . p&tie t. AFERE-SE, . f. grammat. figura de dico; que confifle em tirar alguma letra , ou fyllaba do antiquado. A F A S T A D O , prt. pff de faftar. f. Re- principio da palavra. Barras. Gram. 162. moto.Z>e cuja vifia ejtamos to afafiados.Marc.c. 248. AFERIO, f. f. o aio de aferir. A F E R I L O , f. m. Caneiro , que trs gua por AFASTAR, v. ar. alongar, apartar alguma coicima das rodas, das azenhas para as fazer girar. fa de outra. fe , alongar-e ; feparar-fe ; e fig, difttnguir-fe. .Defvar-fe v.g.-.da quefio , Cbrorografi. Port. z. t.j. 51?. ajfumpto. %~da avena % no ear polo contra- A F E R I D O , part. paff de afjrir. Perdiz afierida, na Volateiia , preparada ecrh hum golpe tado , -no*o obfervar no o guardar. Ord. A F A T I A D O , adj. feito, em fatias ; fig. o ef- dondo faia fangue, ou esfpladura , para treinar o cudo afatiado de cutiladas quebrado Cajian. aor. Fernandes Arte da.caa. . AFER1DOR, f. ra. o que afrc , outros diAFAZENDADO , adj. que tem dos bens da zem apiador; o. primeiro he que fe ufa. fortuna , rico. Tempo d*Agora 2. 25. A F E R I R , v. at. cotejar os pezos , e mediAFAZER , v. ar. habituar, acoftumar. fe das ufuaes com os padres das Cmaras, para fe no fraudar o pbko, e declarar com certas marafazer-fe , acotumar-fe. ^ A F E ' , adv. certamente, debaixo de mintoa f , cas como efto conformes. Examinar a exaclido das balanas , e declarar do memo modo a ufa-fe affmando. AFEADO , c deriv, y. afeiadamente, afdado, fua jufteza. AFERMOSEAD , parr. paff. de afermcfear ajeiador, &c. AFEIADAMENTE, adv. com feialdade, v.g. outros dizem aformofeado, mais conforme a ctyreprefentan as coifias afieiadamente , afeiapdo-as. molog;ia de forma, formsfus, r. Latinos. ;.AFERMOSEAR , v. at. fazer fermoo o que AFEIADO , part. paff. de afeiar. AFEIADOR , adj. que afeia. f. oqueafcTa. era feio, ou indiffcrente. f. Adornar, enfeitar AFEIAMENTO , f. m. a acc de afeiar: O qualquer coifa.. eFeito deffa aco. AFERMOSNTAR, v. at. v. afermofear. M. AFEIAR , y. at. reprefentar as coifas feia , e L. 1. -parte. rorpemente. Eufr. 5. 8. Fazer feja , torpe, f. ATERRADO, parr. paff. de affrrar v. Vieira Deslnftrar ,, ajeiar o corao com fHRs tenes o detnonio aferrado, e mais pertinaz. Arraes-2. 1^. AFF.RRAR, v. at. prender com gancho de AFEICOADO v. affeioado , e deriv. ferro , e fig, com a garra, ou m ; agarrando com AFELHAS , adv. pleb. f E. P. os dentes. Caflan. 5. c. 2,4. ,, ajerrou hum peixe AFELIA , f. f. o ponto de maior diftancia en o navio , que levava metiidas todas as velas, e tr o planeta , e o foi. t. Aftron. o planeta ef- teve-O quedo. Tomar s mos S Mir. Lanar ancora ferro; e' fig. tomar l^um porto v. g. t, na fua afelia ,, outros eferevem apkelio. AFELIO J T adj. fuprior, mais alto v.g. ap- foi aferrar Dia Freire. Agarrar a ancora no'fundo-., UHf. 1. 2,7. ,, aferrar o fomno ,,pefide afelia. da Orbita t. Afirpnomico. A F E M I A D O , part.paff. de afeminar. y. afcm-.gar no fomno, adormecer profundamente ,, Enei nado. Arraes 2.. 4. Ide 7. 20. Ir demandar y. g. a cofia, para ir AFEMINAO, f. f. em aco de. afeminar.'cofteando ,, Albuq. 4. 2. Dizemos ,, afferrar com Molieza do afeminado. alguma coifa v. g. com a efperana fegurar-fe AFEMINADAMENTE, adv.com molieza mu- Eufr. 1. 1. Aferrar-fe ao feu fentimento , opilhcril v.g. tr&tar-fe , fallar. ' niao., defendc-la tenazmente. Eftar tenaz, teiA F E M I N A D O , part. paff de afeminar, deli- mofo, afincado em algum propofito, acao. 'cado , moile como as mulheres no corpo, e traAFERRETOADO , part. paff, de aferretoar j o s ; f. fraco. cio , efiilo , voz afeminada , A F E R R E T O A R , v. at. picar eom ferro de 'femelhante a das mulheres, contraria ao decoro, ferro. e fig. Picar o infecTto com o feu ferro , { ou tromba. fig. Irritar, climular, provocar irrie dignidade varonil. AFEMINAR, v. ar. debilitar', enfraquecer o cor- tando , aguilhoar. *jpo , e torna-lo qual he em geral o das mulheres. A F E R R O , . m. apego tenaz opinio , e l Debilitar, fazer perder a energia da alma per- algum habito. A F E R R O L H A D O , part. paff de aferrolhaf. 5 fncente ao varo. % fe, tratar-fc com molieza faiulheril, com mimo conveniente ao fexo femini f. ; aferrolhado no perigo Luf. Transf. l A1PI&RQLRAR, v. ar. cerrar correndo, e^pah\o. Fazer-fe afeminado. i E fan-

como quahdo julgamos frm^affei". Cotflii fhdo o ferrolbo. Prender entre gde, cora mummnte fe toma por affeio amigvel._ -m cadeias. Guardar em cofres encimados, ou chAFFEICOADAMENTE , adv. com affeio. peados de ferro. ; AFFEIOADO , part. paff. y.. affeioar. ./>, AFERVENTAR , v; at. fazer ferver. B. Pfamtl. affecto que"recebrr fenfao , ou imprefso qualAFERVORADO , parr. paff. deafervorar, />re- quer. informao-dada com parcialidade, par$itQ V- de Sufoc. 20: aventureiros cialifado Prefles 75. que lhe vendao fus verasaf j , L'tcena: defejos., H. Pinto. -, feioadts. A F E R V O R A R , v.at. pr em aco, aftuar, A F F E I O A R , v. ar. dar feio, figura a ai. dar calor v. g. o animo, as paixes , ao zelo , a um corpo, v.g. afeioar hum tronco Vieira. devoo, Soufa, e Paiva. Afiervorr-fe, por ef- f. Afeioar enganos , dar-lhes cr de verdade, pertar-L v.g. na virtude, cuidando mais em a Arraes 10. 4.-5 Infpirar affeio , amor y. g.< praticar Soufa. , virtude Irtbirar affeio amorofa, Cames AFFABL', ouaftabxl, y. affavel. '' converfao domeftica affeioa : afeioar recatk, AFFABILIDADE , f. f. a qualidade de fer af- informao enfeitar, dar-lhe melhor forma, e af. favel. . fim o eftilo Caflanheda \. 14c. 2. Commoveros AFFIRE , ou affares negocio , he barba- affeflfls. Affeioar a informao , parcialifala. rifmo. ^ ,, affeioar a vontade virtude ,, infpirar-lhe AFFAVEL , adj. que falia bem , com bom ter- amor d virtude Paiva Serm. 1. / . 247. v. mo , e palavras carinhofas aos inimigos /,-vir a ter affeio, ficar propenfo , e inclina, Freire. do a alguma coifa, ptffoa , exerccio. AFFECO, f.f. modificao caufada no corAFFITADO de affedado, v. enfe;tado , adoft po , ou no animo pela imprGso dos objetos ex- nado com arto eftilo afjeitado:P. P. ternos; v.g. ,, fe o efpinto de Deos no... e defi- prlogo. fe ao homem outros pareceres outros intentos , ouAFFEITAR- v. enfeitar; afftar. S. e C. Ah tros lumes, outras afeies Paiva, Sermes t. 1. raes 10. 4. antiquado. * - < .' AFFECTAO, L f. artificio, concerto deAFFEITO , f. m. por. afTeto antiq. V. de Samafiado , e ingular com que falia ,' e diz , ou , :> bra freqentemente alguma coifa , apartando-fe da f o C. 7,1. A F F E I T O , adj. acoftumado., habituado. decente fimplicfdade- , c nruralidade. ImpoftuA F F 1 C A D O , part. paff. de aficar perfeguido. ra , apparencia. ^ B. P. importunado' com inftancias antiq. porfiado, A F T E C T A D O , parr. at. que ufa de afeclay. g. ,, combatimento affcado , , Nobiliar. f.44. f es. pffivamente, feito com affetao , v. g. AFFICAMENTO , anriq. aperto, inftancii. modo, eftillo, difcurfo. f. Fingido. No na. A F F I C A R , v. at. repetir, apertar com razej tural, fem fingeleza, e implicidade. inftancias ; aturar , infiftir em alguma perteno, A F F E C T A R i v. ar. defejar v. g. o impe- aco ; porfiar importunar ; perfeguir daqui lio. Ufar de affelaes , deixar o natural polo Lide affkada par batalha. j < onfrlilo porextravagante , e por"inguaridades. Arrogar-fe fiado. Nobil. v. Chron. do Condef..f. 52. e. 58- 5 alg. qualidade , fingir-fe. Afikar-j , atrimar , porfiar , infiti no prpoCtOk A F F E G T O , f. m. commoo violenta da von- Lopes Chron. J. 1. c. 22. iade , amor, propenso , ou averso forte , em raAFF1M, adj. parerite por anidadc. fig-W zo de fenfaes fortes aggradiveis, ou penefas. tem femelhana . v. g. C e G so letras ajfmip f. Amor, ou dio. f. med. doena. fom ,, Leo Defcrip. fi 12. ant. ed. A F F E C T O , ,adj. affeioado , que rena affei-AFFINCADMENTE , adv. com afinco: ro a algum. Af. L. 6. p. affeo a El-Rei D. Dins. Remetda a algum tribunal, ou juiz v.g. folmamente : com inftancia , Andr.. Chr. jP. \- p. e. tf. requerimento. A F F I N C A D O , part. paff y. afficado: com inAFFECTUOSAMENTE , adv. com affe&o , * de ordinrio com amor. ftancia peo-vos mui afincado Auto do Cil AFFECTUOSO , adj. que caufa affeos. & de JUZO ,, afincado, refoluto * firme , obtinado. -Que .tem, ou foffre affetos. Expreflivo fie afAFFINCAR , v. at. v. fincar: v. afficar: imfejos v. g. ,, palavras affeuofas. f. Amoro- portunar. Leo Orig. f.i ti..antiq. infiftir, ateimar. so , amorave. J Chron. J. 1. ^ Fitsr, pr os olhos affineadaj^ AFFE1O', f. f. o afL-do amorofo , etrpre- em algum. B. Cla-rim. c. 67. .. * fensa amigvel % bcne,volaa e aflira o contrario , AFFINCO, fan. o ado de infiftir, apego, ufa*

54

AFE

. ,

AFF

AFF

AFF

35

A F F I N I D A D E , f. f. r,trac pecil, que : AFFLIGIMENTO, f. m. co de affligk, af.-*. ha entre as partes contituintes., e integrantes de flico. AFFLIGIR , v. at. caufar dr, moleta fifica; alguns corpos ; e diflc que hum corpo tem maior o aniaffinidade com outro, quando fe fepar do corpo, com fcnfaes doridas ; atormentar. f. com qe tem affinidade , para unir-fe a outro : , mo com molefiia, afronta confumir, moletar. AFFLOXAR,v. affrouxar; Chron. de Cijier. os Chymicos reconhecem diverfas efpecies de ajfini AFFLUENCIA , f. f. concurfo de guas, e de dadgs ,, f. Parentefco eontrahido eutre os pa palavras, rentes dos Cnjuges , e o marido , e a mulher, humores. f. Copiade riquezas, cada hum a rcfpeito dos parentes do conforte. gente, bens ; abundncia, concurfo em hum lugar Parentefco entre,o padrinho, ou madrinha, e os ou peoa, ou eftado a afluncia das graas it pais do afilhado. Conformidade, relao , cor Arraes i c . 15. A F F L U E N T E , part. at. que afflue , ou conrelao , connexo , femelhana v. g. ds fions, das artes, e/cincias. Affinidade entre os ho- corre com os outros ao mefmo lugar. Que tem copia de riquezas , palavras , Scc. mens de cofiumes fiemelhantes. AFFLUIR , v. n. concorrer para o mefmo luAFFIRMAO, f. f. o a a de affirmar; afgar, canal a agua.-< f. As riquezas, bens", peffoas fero. , AFFIRMADAMENTE , adv. com affinco, re- v. g. paft os induftriojos ajffuem, e concorrem, folutamente v.g. prometter*,, Pinheiro t. i. p. e nelle fe accumulo as riquezas. AFFRETAMENTO y. fretamento. 248. AFFRICO , antiq. v. afflico. A F F I R M A D O , part. paff. de affirmar. * AFFIRMAR , v. at. declarar, que alguma pro- AFFRIGAR-SE , em Maufinbo pag. 14. ej. $; priedade , ou attributo pertence a algum fugeito , parece fignficar affligirrfe. AFFRONTA , f. f. denuncia , reprefentay. g. quando dizemos ,, Deos he bom ,, efta fraze he hunti.affinmao , e com da affirmamos , o , noticia que fe d v.g,,, afronta fao, que que o fer bom pertence a Deos. Affeverar, di- mais no acho ,, o avifo que o ofcial de juftia zer que, fim. Affirmar-fe em alguma coifa ,. re- faz. v.g.,aos-que vo em affuada , que fe tornem parar , attentar. it. T e r , e dar por certo Eufr. a fus cafas , a, denunciai) que faz quem trs . 4 . , Barros-v.g. Barros v.g ,, affirmava-fie que vira huma prafo ao ^proprietrio , propondo-lhe fc quer ficar \jantfma. Tertirrne^refoluo , Caftan. 2.. 123. com.elle polo,preo , que outrem lhe der, &c. Albuq. 1.46. Fazer firmeza , ou fundamento em Injuria, ultraje, de palavra , ou aco. Preffa , alguma coifa, poar-fe nella, aentar, defcanfar aperto, e o eanao, e anciedade que elle caufa. fobre. Prometter com feguratia , e firmeza, Eufr. prol. e 1. 1. Aperto de guerra , grande trabalho. P.P- 2. 2. Caflan. 2. 1 z:z\ tomaro terra com Eufr. 2. 5. AFFIRMATTVO , adj. que contm affirmao. grande affrmta , porque os inimigos ero muitos. A afirmativa fubentende-fe; parte , eppem-fe Lugares de afronta onde o aperto h maior. 2. Cerco de- Dio fi 94. parte negativa de alguma thefe , ou quefto. AFFRONTADO ,, parr. paff de affrontar. AFFIRMATIVAMENTE , adv. com affirmaA F F R O N T A D O R , f. m. o que affronta. o , oppem-fe a negativamente v.g.,,, defendeo a quefto afirmativamente. Com affinc', com A F F R O N T A M E N T O , C. m. aco de affroti? alcverao. , tar anxiedade , vafcas H. N.i. 125. O effeio do AFFLICO , f. f. a aco de affligir: e o que fica afrentado , que fe manifefta no encendiifeu eftiito na peoa., f. Adverfidade , coifa que mento do rofto; effe encendimento, Tranofia 2. afrlige. c. 2. com o apontamento das armas. .1 A F F I X A D O , part. paff. de affixar. A F F R d N T R , , v. at. denunciar, propor ald AFFIXAR , v. at. fixar, pregar, apegar v.g. guma coifa a algum de palavra, em captulos , ou 'editaes Arraes 8. 20. affkar o.pdecente Cruz. apontamentos fobre negcios , tranfaces , concer1 , 1 A F F L A R , v. ar. foprar, lanar o hlito para' tos. Nobiliar pag. $12,. Chron. Af. 5. c. 44. na algum objedo afiando o campo Maufinbo:. Procurao. Fazer affronta , injuriar, -ultrajar. {..poet.Pr defronte com outra coifa y. g.^ os campox, 1 A F F L I C T I V O , adj. que afflige , v.g. pena cor- exrcitos, Afrontar com calma, abafar Caflan. 2. 142,. ^Afrontar a no com as vagas, mandar < "porl. , via de forte, que furda fobre a roarra , ouefcarcAFFLTCTO", dizemos efott aftlio. I AFFLIGIDO e tem afligido e efidr, ca., que a no aeapelle. F. M. Pr em aperto' jif Jer afligido da pejie, doena. ^ . 1 v.g.m4.praA} e Lugar afrontado fitiado;,| E U .\.T, fr-

AFtLADOR V. feridor. 225. Pr em aperto o animo, AFILAR, v.at. y. aferir. Afilar onar\%,as abafar Palm. 4. p.fi. 51. y. Acovardar. Afronfobretncelbas , dar-lh<r a feio delgada , delicada. tar , intranf. anciar-fe o coro V. do Arceb. 5. t. 16. S Mir; e j . vir ao femblants do affronta- Afilar os ces v. aular , provoca-los a filar. Berni do a cr encendida , ardenre Lobo Coneftavcl Lima Egloga 17. AFILHADA , k f. de afilhado. Canto 7. f. 105. de nova cr os roftos fe afronAFILHADO, f. m. o que tem parentefco. ef taro. -fe, da-r-fe por affrontado. Avlar-fe piritual com o padrinho. f. Protegido, apadri-com algum M L. pr-fc defronte , e daqui ,, ,.f " tjlando os campos afrontados ,, /. e. os exrcitos ; nhado. AFINADISSIMO , fup. de afinado. Ulif. 196.V. a bxtaria com os inimigos P. P. 2. c. 20. e L. A F I N A D O , part. paff.-de afinar, refinado, apu.f. 5. Talvez ignifica accommetter. H. de Ifea f. 172. affrontar-Je com o inimigo Naufr. de rado , acendrado, acrifolado , v.g. o metal. Sep. j . 27:5. ult. ed. : Crnica Af. 1. por Galvo c. Voz afinada, entoada , e sa. Amante-, qu , abemolado , dizer. 49. combatero , e afrontaro a Vi lia rija- tem amor fino. Falar do finezas. Aulegr. j . 56. inftrumento-, mente i. e. aprefaro. A F F R O N O S A M E N T E , adv. de modo af- difpoto para dar bom fom, temperado. A F I N A R , v.at. apurar metaes. Entoar a voz feentofo. bem , e delicadamente , e com exa<5tido.- 4-AjufFFRONTOSO , adj. que affronta , ultrajante, ros inflrumentos , para foarem bem. ignominiofo, vituperofo , opprobriofo v. g. pala- tar y. g. Disbalar, adelgaar ,, a mifiera afina o animo vras, fupplicio. -' AFADO , parr.-paff. de afiar: fig. afiado na Maufinbo. at. efiamil. fazer agatar. e n. agafCortezania , apontado, exalamente bfervante del- tar-fe , apurar-fe com quem invete, provoca. $ Afinar-fe, fazer-fe fino fig. o amor do Cio em ia, Aulegrafi. f. 52.. que te afinas ,, Bernard. L. Cana 10. A F I A N A D O , part. paff de afianar. AFINCADO , e deriv. v. affincado. . A F I A N A D O R O que afianou. AFISTULADO , part. paff de afiftularr conjAFIANAR, v. ar. abonar , ficar por fiador v. afitular-fe. empenhar a fua f. Promctter, djjr efperahas ciencia A F I S T U L A R , v . ar. fazer fiftula. fie^k com certeza do fuccefio. A F I A R , v. ar. dar fio, e aguar o gume do inf- zer-fe em fiftula a ulcera, 011 chaga. Arraes 8.1$. trumenro cortante ; apontar v.g as fitas .,Cam. f. Afifiular fie a confidencia na culpa, inveterar" Ode 9. nofi. afiar as lingaas para cortar polas fe, habituar-fe com etrago , Soufa. AFITADAMENTE v. afficdmente, tendo o vidas alheias A F I D A L G A D O , part. paff. de fidalgar. f. fito fempre em alg. coifa v.g. trabalhar, pffriobre v. g. , , condio afidalgada V. do Ar- jeguir , eftudar-Goes Chron. M. 4. p. c. 40V teb. 4. 8. AFITADO ,- part. paff. ornado de fitas. $. P> AFIDALGAMENTO , f. m. a aco de afi- Tomado por fito, alvo. Dirigido ao fito, e dalgar, ou afidalgar-fe. " f. Nobreza, delicadeza. alvo. f. Pregado y. g. os olhos afitados, e" F1DALGAR , v.at. dar a condio, qualifi- tAdosem algum objeo. cao de fidalgo. fe , adquirir a condio de A FITAR , v. at. Prefiesf. 49. a Luddpijm, fidalgo. Eufr. 4. 1. $ Arrogar-fe eff condio > e afita as crianas; -caufar indigefto , no Htfi> portar-fe como quem tem efla qualidade. nhol; entre- n s , caufar doena , curfos. AFIGURAO, f. f. fantefia, imagem, apAFIUSADO , part. paff. que tem fiza, onfr parencia fantefia. ducia ,-confiado , Ges Chron. M. 4>p. c $0. AFIGURADO , part. paff. de afigurar: adj. que AFIUSAR , v. ar. infpirar fiduci , confiana tem figura , prefena ,, homem bem, ou mal afiAFLAMENGADO , adj. y. framengado. gurado Lobo. A F O C I N H A D O , part. paff. de afockrhar A F I G U R A R , v. ar. reprefentar a figura. A F O C I N H A R , v. n. cahir de focinfces,*a[ Dar figura, affeioar dar fegundo o nffo modo golpes com o focinho. H. D. ?. f. L. 2. C if- de imaginar y. g, 0 Anjo a quem membros mor- t, Dar no pancada com a proa , bque H- # taes afiguramos Maujjnho f. 50. fe , re- / . 549.rr. 2. Cahir, abater-fe , fuceumbir v, l> prefenrar-fe v. g. imaginao. Parecer. ; - a Cidade com o pezo da ruina. Lemos,. $* AFILADO , part. paff. de afiliar, v. aferido : at. fazer dar com\o focinho Prftes 7? os (W $ adj. Nariz afiado , bem lanado , e delgado res afocinha aos mbares, que esoano. $ Sobrancelhas afiadas, delgadas,, efeepilanadas > A F Q G A & A f t f E N T ., ,dv. c&m P* Aulegr. / . 115. W+ ptc-

3* 2. Cerco de Dioj.

AFF

AFI

AFO

AFO

37

ia , peturbadamente \ y. g. jallar afogada? Aperto?, preffa , affronta , anguftia , afixia, Chagas. . mente. A F O G U E A D O , parr. paff. de afoguear. f . AFOGADIO, adj. que perde a refpirao com Inrammado v. g. o-fofio,, encendido ,affronfacilidade ; Arte da Caca. AFOGADILHO, f. m. fam. preffa, v. g. fa- tado. Feito em braza H. N.- 2. ^64. v. g. ferro. Poi.t. toftado. Ardente, v.g. Clizer as coifas de Afogadilho. AFOGADO ', f. m. guifado de qualquer pefca- mas, regies ajege.adas do Sol, abrafsdos Soufi^ do , carne , hervas cofidas em gua com adubos. Afiogueados, penitentes , que no auto da f leva A F O G A D O , part. paff. de afogar. $ f. ,, afo- infignias de fogo. Arraes 5.1.0 veflido do Tygado em tubulaes em minhas dores Eufr. ranno por jora be de ouro , por dentro afO'i 2. i. defalentado , epprimido. a no-dos gueado. mares H. N. I. 4 4 - , alagada. Que traz o pefAFOGUEAR , v. ar. fazer ficar afgueado vi coo rodeado de coifa , que faz grande volume , Ajoguear a pea de artelbaria , deitar-lbe pev. g. afogado o pefcoo eniMarquefota Prefies. quena carga , e accende-Ia para a limpar. fef f. z,z. afogado em negcios fobrecarregado 4fl inilammar-fe , encender-fe , fazer-fe em braza , ott les. Sitio-afogado de ferras V. doArceb.fi. f. cr do ferro enj braza. 56. cal. 2. Mate-., v. mate. A F O L H A D O , part. paff. de afolhar. AFOLHAR , v. ar. dividir os agros, ou terra? AFOGADOR , f. m. fio de pedraria encaftoda, ou prolas com que fe adorna o pefcoo, collar. lavradias a folhas , e lavra-tas alternadamente , hoA F O G A D U R A , f. f. fuffbcao. Aco de ra plantando , hora alqueivando , e deixando em poufio -, talvez femeiando divcrfas fementes em afogar, ou afogar-fe. --;- A F O G A M E N T O , f. m. afogadura, ou afogo. cada anno. A F O G A R , v.ar. embaraar a refpirao, talAFORA , fr. adverb. excepto. Alm de oxx vez at privar da vida j lanando em gua, com tro, ou outros: v. fora. Soufa V. do Arceb. 1. 1. fumo , ou apertando a garganta andando muito AFORADO , part. paff. de aforar v. Avaliadepreffa. Cajian. 2. z$6. f. Fazer o guifado afo- do , taxado por foral. Art. das Cifas. gado v. ' f. afogar as fiementes , fazer que no AFORADOR , f. m. o que da a coifa em foro^ nao , v. g. a muita cbfiva , ou cubertura de ter- o que afora ativamente. ra efpeffa , ou a terra muito pingue, e pegajofa AFORAMENTO , f. m. aco de aforar. afoga as fiementes. Afogar os talentos, fazer que contexto do cpntradlo de aforamento. Avaliao.. -no frutifiquem, que no f < ? defenvolvo, e aper- AH. das Cifas. feioem. As .ejiinbas afogo o po emberva AFORAR , v. at. dar algum pr.do em forrj. Paiva Serm. 1. fi. 209. Abafar, impedir a vif- Avaliar, dar certa eftimao a fazendas. Art. das ta , e a correnteza do a r , a luz, cercar de perto Cifas. Pr em certo foro , dar certos direitos, *m todo , v.g. as ferras afogo o valle Sou qualidades , pr em certa condio , por lei , fr, ja. Rcpremir y.-g<-^-os fufpiros , gemidos Fios.ufo. Afiorar-fe, pr-e cm condio y. g. afioSantor : os fufpiros ajogavao a voz. Trancofo rar-fie em fidalgo , attribuir-fe o direiro , e quali2..P.C.9.; , , porque a fora da dor no afogue dade de fidalgo; arroga-la. Aforou-f emjrafi. as palavras H. N. 1. 114. Ajogar as razoes _ tar ps fe em cotume Aulegraf.fi. 2,1. e 38. 5 Lcenaii % Afogar as tentaes Vieira. $ AmonDaqui andar aforado i.e. pofto em foro, e tecer, v. g. afogar os peccados no fiangue de JE- f. aprovado ufualuiente P. P. Prol. ando as SU CHRISTO , em lagrimas de contrico H. N. taxas to aforadas* Ser conforme ao foro, t. 2. Diz-fe da coifa accefforia , quando he maior ou foral; e f. legitimado. que a principal v. g. no quero, que o grande A F O R I S M O , f. m. propofio breve em que prembulo a jogue, e fuma efte breve livro Arfe contm huma mxima geral, em Fyfica , ou Moraes Prol. je, fazer as coifas com preffa ral , ou Poltica y. g. os aforifmos de HypoeraFicar abafado , enleado , fem aco no vos tes, os de Tcito , e Barros. deixeis ajogar ds negocim, como qtiem dejejpera AFORISTA , f. m. o que efereve aforifmos. de fie fialvar elles ,, Pinheiro 1. 219; ficar ata Tacit. Port. lhado , enleiado , e ,, ajogar-fe em pouca gua ,, A F O R M O S E A D O , AFORMOSEAR , e de* fr. prov. perturbar-fe com pequeno motivo. Eufr. riv. s mais chegados etymologia da Latina ra5. 4. joga-fe a palavra de Deos, no fruti- dical johnofus.. fica. Vieira. AFORMOSENTAR. Aukgr.fi. 76. v. aformo t A F O G O } f. m. fuftuaio: f. opprefso, fear, Cbrotude>. Pedro i.t.xx. Arraes i a 4 .

s AFORQUILHADO , part/.paff de aforqui- gos> alvo v e loiro j hoje direftfos Aflameafc gado. lhar. A F R E G U E Z A D O , part. paff. de afreguezar, AFORQUILHAR, v.. at. fegurar com forqtiiannexo a alguma freguefia, parochia. Coftuma> Ihas , apoiar nellas, v. g.-*~as arvores para do a comprar em alguma loje, ou a algum. que no defgalhem. AFREGUEZAR , v. ar. attrahir freguezes paAFORRADO , prt. paff de aforar. Ges. Cron, ra a fua loge. Afrguezar-fie, habituar-fe acornM. i. p. c. 64. De como'El Rei foi aforrado a prar a algum vendedor,, em alguma tenda afie.Califa Vifitar a Cafa do Apofiolo Sant-Iago. . guezou-fe commigo. , , '. . AFORRAR , v. at. dobrar o bocal da manga A F R E I M A D O , part. paff. de afreimar. miq* para cima:,.arregaar. efig. Poupar, evitar, y. AFREIMAR , v. ar. fazer irar, affiigir. . g. defpezas , y. forrar. Aforrr-fe, expedir-fe , ir, fe, irar-fe. antiq. cfcpteiro ligeira, e preffa, daqui foi El-Rei aforrado i. e. fem equipagens, recamaras , acom- .. AFRETAiVlENTO v. fretamnto. panhamento. Ges. Aforrar, dar alforria Caflan. . A F R I S O A D O , adj. da feio , e corpulencia de*frislo. > 2. 191. Forrar com forro. 1 A F R O D I S I A C O , adj. v. venereo. AFORTALEZADO , parr. paff de afortalezar. A F R O N I T R O , . f.. m. flor, ou orvalho, de ai. AFORTALEZAR , v. ar. fortificar com os mu tro. t. Med. :; ! . ros , torres, &c. El-Rei D. Sambo 1. povoou, e A F R O U X A D O , part. paff. de-afrouxar. L,., ajortalezou muitos lugares. ,, Ajortalezou-fe com A F R O U X A M E N T O , f. m. o aclo de afroupalanques ,, Pina Cron. Sane. 1.cap. 2,. no fim: e cp. 4. ,, nom fie quiz*afiortaiezar dentro nos mu- xar , effeito deita aco , relaxao , frouxi4, v.g. afrouxamento da corda teza efig.,,do ros i.e. forrificarffe. ..- A F O R T U N A D O , adj. que tem fortuna , boa , animo , que perde o feu vigor. A F R O U X A R , v.at. relaxar,, defentefar a coiou m; fi ufa-fe no f para fignificar o feliz, ou bem tratado da fortuna', mas tambm o Trabalha- fa , que eft retefada , etirada , foliando alguma do da dc-fgraa ,, o homem afortunado daefpran- extremidade y. g. afrouxar a corda do arco arma fe fuflenta Eufr. f. 84. \d ; a rdea que tnhamos apertada. f. DeaperAFQTADAMENTE , adv. afoutamente. - I tar, alargar v.g. -r-as ligaduras. ,y.no encolhais, AFOUTADO , part. paff. de afourar. nem afrouxeis o corao Pinheiro t. 219. no - A F O U T A M E N T E , adv. oufadarnente. defanimes. Para com efte. ardil afrouxarem o A F O U T A R , v. ar. infpirar afouteza, oufadia. Infante ,,Cron. Sane. t. por Pina cap. z. f. Afrourfe, adquirir aftuteza; oufar, atrever-fe. f. xar do*rigorj, rigidez perder alguma coifa, moHabilitar "para fazer com animo , e deftreza alg. derar , relaxar. Chron. de Cifier. 1. 6. Afrouxar 11. coifa , Maufinbo enfiaio breve, com que a mofe fazer-fe frouxo , relaxar-fe r y. g ~o corpo dtfafiouta. nervado, o anima que perde a fua energia , * AFOUTEZA , f. f. confiana em fi, anirrrofi- a atteno , applo , aiyidade, fervor que didade, ardimento. minue V. do Jirceb. 1. 2.: afrouxarem-fe oscoAFOUTO , adj. que tem afouteza, ou fado , fiumes paffarem de feveros, rgidos, e varonis atrevido, confiado em fi , ou outrem , (vem de a mollcs , e afeminados. fautus favorecido.) S Mir, f vai, afiouto , e A F R O X O , adv. todos a.firoxo i. e, fem fegurq , de noite pelo eficuro. excepo de hum; efig. unanimemente v.g. \,fo\ A F R A C A D O , part. pafl. de afracar. a confulta a firoxo votando todos os confimos AFRACAMENTO, f. m. o a a o de afracar. unanimes : y. a Hux. Pinheiro 2. 90. ajracamento do Viril esforo. AFRUITADO , adj. que produz frutos, fetos, AFRACAR , v. n. perder o animo , fraquear , fecundo e_m prole. S Mir. Vilhalp. as-meretriafrouxar, .enfraquecer,, perder o vigor, afroixar. xes no so gente muito ajruitada i. e. no-tem P.P. 2. 26. Eufr. 5. 4. diz-fe,do corpo , e do ef- muitos filhos. pirito ,, afracar nos exercidos de penitencia ArA F U G E N T A D O , part. paff. tJe afugentar. raes 7. 5- at. afracar o animo Chron. Aj. AFUGENTADOR , f. m. que afa|enta: nof 5- por Leo. ,, as guerras, e perturbaes pblicas ajugentadoAFRACASSAR ,y. fracafiar. Viriato 9. Canto. ras das boas artes. , > AFRAMMADO , A F R A M M A R , .etftriv. v. AFUGENTAR , v, ar. pr em fugida, fazt inflammado , e deriv. fugir, obrigar a retirar-fe. f. Fazer aufentarife;, L ARAMENGADO, adj. da ,cr, dos Flaraen- ou^efapareery. g. , o Sal .afugenta as. trevas \ as i

3?

AFO

AFR

AF

AGA

39

AGACHDO , part. paff. de agachr-fe. 0 ds ts ajugento os amores. Ulf. 6.49. Luzes que as trevas afagento^do Oriente cocodrilos agaebados, e cofidos com a areia , H* AFUMADO , part. paff. de fumar: ilha aju- Naut. Naufir. de Sep. 95. v. ou 165. ult. ed.,y mada B. Clarim, cap. 62. v. o verbo. a perdiz agaehada B. Lima c. 24. AGACHAR-SE , v. recipr. famil. baquear-f; A F U M A D U R A , f. f. aco de afumar. AFUMAR , v. at. encher de' fumo v. g, 0 abaixar-e , acaapar-fe , acocrar-fe. f.' Rendrcanho dfparado afuma o ar fiereno , puro fe , fugeirar fe. f. Ceder, fer inferior,, ficar meElegiadaf. 164. f. Tifnar, denegrir com fumo: nos Uifwo 1^2. v. ,r daqui a tmi-a ajumaa de Clotbo ,, it. efcure- AGADANHADO , part. paff. de agadanhar. cer , fazer lobrego Elegiad. 255. a Leoa irada AGADANHAR, ou agatanhar, v.at. cortar, ferir Jahindo com os arriados filhos da af umada Cavert com a gadanha, garras; lacerar; agarrar, empolgar. na. Soltar fumos, vapores v. g. ,, o licor, a Arrebatar, roubar corn mo violenta, t. famil. bebida,forte afumo a cabea. AGAFFANHAR ( alterado de gafar , do In4* AFUNDADO , part. paff, de afundar. glez gatf croque , gancho , ) v. at. chulo agar-; A F U N D A R , v. at. nirctter no fundo, fun- rar, empolgar furtando. dear , dar fundo , mtter a pique, calar no fundo AGALHA , f. v. galha. Barros, e Amaral v. g. -,, afundar.bum navio , GALANAR, v. ar. fazr galan , ou galante.5 ancora, <&-c. Profundar cavando-, v. g. hum -fe , veftir-fe .galantemente. poo , mina., alicerce. fe., ir a pique.ao funA G A L A R D O A D O , AGALARDOAR v. gado , v. g_. as coifas pejadas afundao nos rios , e lardoado , &c. lagos , as leves .nado. $j Afundar,, pc o-fundo a A G A R I C O , f. m. planta purgativa da nature-* alguma vailha v. g. ,, afundar de novo a tanoa. zados cogumelos, que nafce nos troncos das arAFUNDIDO , parr. wf- e arundir. vores , ds que ha duas efpedes , macho y e fmea. AFUNDIR , v. at. dai fundo, calar no fundo {agaricum ei) agarico , terra da efpecie de cr fiafundar v.g.-. hum navio^ -fie, ir a pique, na , branca , jnapalpavel , friavl, ou quebradia alagar-e , .foobrar. Ref.Lh iji. f. afundirem- vem de ordinrio de Alemanha. fie os olhos ,, fumirem-. ~as fontes, ficar GARNEL v. garnel, ou granel. cavidade em feu lu^ar como fuceede ao& moribunAGARRADO , parr. paff. de agarrar. com dos , e affim de tudo o que abate, e pada de re- a cho, ppupo erefido , v.g. a alface, quanaltdo, ou plano concavo. .,, > ,* do eft. como cho ,, H Pinto. A F U R Q A D O , pa*r. paff. de afuroar. A G A R R A D O R , f. m. o que agarra ; bele-. AFUROAR , v. at. merrer o furo para tirar guim. luz o coelho. f. jamil. fazer diligencia por deAGARRAR , v. at. prender com a garra , emfencov-2r, defencantar coifa oculta. ~, polgar, afferrar. Agarrar fe, /. unir-fe concheA F U S A D O , adj. adelgaado em huma das ex- gar-fe muito daqui ,, agarrado com a terra, com tremidades, como a mais fina do fiio que vem ef- o cho H. P. v. g. ,, a alface, agarra fe como pirando em ponta Exame d^artilh, cho ,, no crefcer , no eftar levantado do cbo. AF13SAR , v. at. dar a ejo de fufo , addA G A R R O C H A D O , part. paff. de agarroebar. gaando da btfc para a ponta. A G A R R O C H A R , v. at. ferir com garrcha, AFUSAL , f. m, a quarta parte de huma pe- Arraes 9. 2,. dra de linho ; ou dous atrateis delle. A tarefa, AGARROTADO , part. paff. de agarrtar. que -da bum fufe de fiadura , he poro do afufal. A G A R R O T A R , v. at. apertar com garrote 4 Souja., ligadura. Dar garrote < .. FUSILAR , v, at., fazer fahir. faifcas com o AGARRUCHADO , part. paff. de agarruliar fufil, y. g. a pederneira., com que f ajufila,o jo- H. N. 1. 167. Cafianheda L. \. as bolinas agargo jobre a efcorva. Lanar fuss de fogo poet. ruchadas. JOV? das nuvens ajufila, e toa. ,,, L a AGARRUCHAR, y. ar. naut. apertar arar corri artilharia chamejar ao difparar-e. B. t. 7., 8. *garrucha_s y..g.-as bolinas,, Caftan. \.j. 6$. Scintillar, fulgutar. me juraro as velas , e agarruebro os-papafigos. AFUSFAR-SE, v. recip. alar-fe pelo ahufte ; AGASALHADEIRO , f. m. v. agaathador. Caftan. ajuftro-fe para fiara. AGASALHADO , parr. paff. v. gafalhado , aaaAG A . falho , acolhimento /recebimento. Lufit.Tramfl A G A , f. m. titulo entre os Turcos, ommanAGASALHADO, parr.paff. deagafaibar. gardaote. A ros 3, agajalbado fias prjnipaes cafas. ., \ AGA-

/f

AGA

' AGASALHADOR, f. m. o que agafalha vi g de hofpedes. adj. v.g. palavras agafia- antiq. - A G E N C I A , f. f. o eftado adivo , oppoto ao Ibadoras ' com que fe faz agafalho a algum. repoufo Arraes 1. 8. f. Trabalho, induftria., AGASALHAR, v. at. dar agafalho , acolher, receber em cafa , abrigar , hofpeda-r : iz-fie das grangeara , modo de ganhar vida. Adminifpeffoas; e ,, agafalh ar fazenda , mercadoria ,, Al- trao ; follicitao de algum negocio. AGENCIADO , -part. paff. de agenciar. buq. 4. % Receber com boa fombra, acolher bem AGENCIAR , v. ar. trabalhar, procurar,, ncV. do Arceb..i. 1. Agafalh ar com boas palagocear, grangear, folicitar, fazer por adquirir- v. vras, com os olhos, molrando" nelas , e nelles a g bens , reputao , a concluso da caufa , nt, boa vontade , com que fe recebe algum, Auleg. goeio. Procurar, tratar negocio alheio, como 14. v. Apofentar no animo v, g. agafalh ar o agente delles. f. Confeguir, adquirir. Agengqflo Luf. Transf: receber na alma , v.g. agafalhar altos penfamemos ,, Palm. 4. p.fi. 50. ciar rebelies riquezas ,, hum incndio ,, huma Dar entrada, y.. g. ,, agtfalbar d?antemo os re- fedio ,,-agenciou Ibe pofios honorficos agenciwt. ceios do mal Aulegr. f. 157. Dar poufada. lhe a coroa , fazer por. obter, e confeguir, tjue Cobrir, abrigar. Agafalhar-fe , recoiker-fe , fe faa, proveja; fuceeda. A G E N T E , f. m. qualquer caufa a#iva , enrabrigar-fe, poufar em alg. fitio. Lobo devia gica, que faz alguma aco. Na Mechanic/t, agafalhar-fe no Co. ,, caufa motriz, potncia, Mecban. de Marte. AGASALHO , f. m, o acolhimento que fe faz Mintro de algum Prncipe, que trata eus nego. ao hofpedc, a quem nos bufca;_ aquillo com que cios cm Corte etrangeira, fera, carater pblico. o fer vimos fcja poufada , ou qualquer outra boa Procurador de alguma corporao, ou de parti, obra ; hofpedagem Servi-vos do agafalho, que cbareis' decente , e bom cm todas as terras de meus culares. na Grammatica , o fugeto de huma orao cujo verbo he ajHvo v.g. ,, Pedro matou ejlados ,,- M.Lufi AG A.STA DA MENTE , adv. com agatamento. huma guia ,, contrape-fe a paciente, ou aquelAGASTADIO, adj. irafcivel, que fe agafta, le objedo , em que fe emprega a aco -do a gente;. c arrufa facilmente, affomado. AGENTE , adj. adivo , dotado de fora , enerAGASTADO , pare. paff. de agaftar. gia v. g. ,, principia agente. AGASTAMENTO, f.m. ira, enfado, paixo AGERMAN A D O , adj. no fig. affociado intima contra algum. % Anxiedade v. g. do corao, com mente unido v.g. ,, Cubia , e hypocrifia andk pena . fadiga. ~ AG A ST A R , v. ar. provocar a ira , caufar agaf- agermanadas Vlifipoj. 128. ramento Eufr. 2.. 2..,__/>, rar-fe , enfadar-fe, AGESTADO , adj. bem , ou mal ageftado que tem b o m , -ou mo geito, a r , feies. H> apaixonar-fe, efquentar-fe. ,-. GATA , . L pedra preciofa ordinariamen- N. 2. 258. A G G L U T I N A D O , parr. paff. de agglutinar. te vermelha com veias de varias cores, (ashaA G G L U T I N A R , v.at. apegar, unircomeoltese.) AGATANHAR v. agadanhar , arranhar como Ia , grude, Unir a carne. Ligar para fe fazer o gato : agadanhar pde derivar-fe de Gadanha; effa unio. e agatanhar de gato. ^: AGGLUTINATIVO:, adj. que ferve para agA G A T E , f. f. y. gata Correc. de Abufos t, gltuinar. , \ " AGGRAVADAMENTE, adv. pefadameme. 2. / * . / AGGRAVADO , parr. paff. de aggravar. 0 AGA VELADO v. engavetado. olhos aggraVados, e tranfidos , , Naujr.-de Sep.cAGAVELAR v. engavetar. ' AGEAZADO v. ajaezado Caflan. freuent, v. 16. do que.eft moribundo. I. . c. 28. ' AGGR A V A N T E , f.m. o que aggrava da fea* AGEITADO , part. paff. de ageitar. tena. O que fez injuria. part. at. que agAGEITAR , v. at. dar geito , bom , ou mo , va; offeafivo. Que faz mais grave y. g., f " " " efig- dfpr com arte algum negocio ; o animo, cumfiancias aggravantes do delio. a vontade de algum. fie , accommodar-fe a A G G R A V A R , v. ar. fazer grave, pefado. geito , ficar, pr-fe a geito. f. Moldar-e , do- f. Fazer pefado y. g. , , a trifieza aggrava o anibrar-fc feio da coifa a que fe ageita. Ad- mo ,, Arraes 2. 8. Opprimir v, g. nenhum jelivar-fe. trabalho aggrava o Lufitano C. Luf. 10. 18. AGEITIVAR-SE v. adjeaivar-fe antiq. '-' J^Carregar 3i.a dormideira aggravada da Chuva '* lk

AGEITIVO v: adjeaivo. &liv. ram. Port,:

AGE

AGG

AGI

41

clhd o collo Eneide. f. Fazr aggravo y. grandecer jttiuiro, y. g. ,, Deos agiganta o efpiInterpor aggravo de alg. fehteha , &c. Au- rito proporo do aumento dos trabalhos,, Chamentar y, ,g. ornai Arraes i. 20. a dor, a gas. GIL , adj. adivo , ligeiro, leito. gejtofo , molefiia. Fazer mais atroz v.g o crime, a injuria ,, peccddos aggmvados com circumflan- com boa difpofio para fazer alguma coifa. A G I L I D A D E , 1. f. a qualidade de fer gil, das extraordinrias Paiva Semi. 1. / . 204. -fie , dar-fe por offndido , queixar-fe de ag- aaividade , ligeireza, facilidade em obrar. gravo feito. Aumentar-fe y. g. ornai. AgAGILMENTE , adv. com agilidade. AGIL1TAR, v. ar. fazer gil v.g. o exercigravar-fie hum olho, fentir mais moleftia , oumoleftar-fe, %-^-r-je a ferida, affanhar-fe. Aggra- do agilita o corpo. O ejtudo profundo, e exvar as cenfuras , carregar a mo exacerbando as tenfo agilita o efpirito para dificorrerfiobrea matcenfuras ecclefiaftias. Offender v.g.,, acalma ria. fe , fazer-fe gil. aggrava os lrios, e jafmins C. Luf. \o. 1. AGIOLOGIO , . m. livro de vidas de Santos. Aggravar por petio, fubftanciando nella o ag- Cardofo. gravo. Aggravar por infirumento;' copiando dos AGITAO, f. f. movimento regulado, ou autos o fundamento do aggravo. Aggravar no perturbado, que f commuhica , v. g. das onauto do procefb , efcrever nelle que fe aggrava , das do mar, do vento , da chama , das arvores .para fe conhecer do aggravo na fuperior inf- que fe movem. f. Inquietao, deafocego v. g. tancia. agitao do efpirito. Agitao da Repub. do ejAGGRAVISTA , f. m. Dcfembargador de ag- tado , movimento, perturbao , alterao da boa gravos. ordem. AGGRAVO , f. m. gravame ; oenfa , injuA G I T A D O , part. paff de agitar. Eftimuiaria que fe fa a algum. f. Aumento do mal, do , incitado Leo Defcrip. 155. % Rio agitado doena. Recurfo a outro magiftrado conrra def- dos ventos, e tormentas; quefto agitada ; animo pacho em que recebemos aggravo , e injuria; agitado de cuidados, a Republica agitada de mo* d-fe das fentenas interlocutorias ; ou da m ob- tins , efiedkes. fervancia da ordem de procefar , no auto do proA G I T A D O R , f. m. que caufa agitao. Que 1 ceflo ; ou de certos juizes , de quem por fua au- faz mover, correr, trabalhar. Agitador de cavalthoiidade no fe appella, e ento fe diz ,, aggra- los. Viriato n . 48. 6 vo ordinrio. Dar aggravo , mandar efcrever, o A G I T A R , v. at. pr em movimento, caufar l que a parte offendida interpem. Ord. agitao v. Sufcitar v.g. agitar quefto. rA G G R E G A D O , part. paff de aggregar: Subjl. fie , mover-fe , inquictar-fe, alvoroar-fe , debaterij unio ajuntamemo de partes erri hm todo. O fe, v. g. ,, agito-fie as ondas, o corao , a ave, Jtodo que refulta de coifas aggregadas, ou da unio o animo, o povo , *c. de quaefqu?r partes integrantes. AGNSO, f. f. jurid. parentefco por varonia . A G G R E G A R , v. at. arrebanhar, ajuntar mui- y. g. o que ha entre os fobrinhos , e tios pat a s cabeas n'hum rebanho. Receber na famlia, ternos. [corporao , coliegio.. f. Amontoar. fe , AGNADO , adj. parente por agnao ; differc ajuntar-fe a algum, bandarfe com elle. Eftar de Cognado. .accoftado famlia. Ajuntar-fe outra corporaA G N A T I C I O , f. m. que vem por varonia, o , coliegio. de varo em varo y. g. ,, Succefiso t. Jurid. AGGREGATIVO , adj. que tem virtude de A G N I O , fem. da Poet. reconhecimento de t ,it3g8rcSar ajuntar. Madeira. ' alguma peffoa do Drama, da qual, fe ignorava a AGGRESSOR, AGGRESSORA , f. m. fem. qualidade ; as boas agnies so acompanhadas de "que ccommetteo, e quebrou a paz primeiro; que Peripcia, i. e. mudana do eftado das coifas em onfequencia deTe reconhecimento. Severim. ^pffende primeiro. Vieira.. 5 AGIASADO v. ajaefado Palm. 4. p. A G N O , f.m. antiq. cordeiro, outros eferevem - AGIGANTADO , parr. paff de agigantar. f. anho , Cordeirinho , -crianas do gado ovelhum ,, Largos, grandes v. g. paffos agigantados e Se ejle Maro no foi amanhos ,, Outro vir melhojg. grandes v.g progreffos. f. Defmefurada rado ,, S Mir. Egloga VIII. 20. A G N O C A S T O , f. m. herva (amerina, fabi-f / g- , foberba , altiveza, imagens-, compara na ar.) / oes. AGIGANTAR , v. at. fazer de talhe gigantefAGNOME , fi m. appellido junto depois do fo0 ; dar corpulenci con.30 a dos gigantes. En brenome ufado entre os Romanos. F AG-

A G O S T O , f. m. o oitavo mez donoflo anno; AGNUS-DEI, L m. palavras Latinas, que fifiifico Cordeiro de Deos ; he hum pedao de tem 2,1 dia. A G O T A D O , part. paff. de Agotar v. exgo cera com a imagem de hum cordeiro relevada nell , bento , e "confagrado pelos Summos Pon- tado. A G O T A R , v. at. fgotar, exhaunr, enfecir. tfices no primeiro anno de feu Pontificado , e depois de fete em fete annos. Cardofo. A G O T E S , f . m . hunsdefcendcntesdosGodos, A G O L P E A D O , adj. cheio de golpes v. Clarim. que ha em Arago, e Navarra. M. Lttft.6,f, v. 5 . / . 7,6. v. col. 2. mangas. AGOLPEAR , v. at. dar golpes. os Cyclopes * A G O R A D O , part. paff. de agourar. agolpeando com os pejados martellos na bigorna o A G O U R A R , v. ar. fazer agouro , predizer. $ rijo jerro. . Tomar agouro. Arraes 4- M agouravo das triA G O A , c deriv. v. gua , &c. com U depois pas. fie , pronolicar-fe a fi prprio. A G O U R I R O , f . m . que faz officio de agoudo g. rar. Agoureiros , lanadores de fortes. Mart.c. 77. AGOMIA , f. f. faca curva de que uso os A G O U R E N T O , adj. o que d credito a agfc Mouros B. Faca de fouee. AGONIA , f. f. combate, luta , fig. anxieda- r o s , que toma agouro de qualquer coifa. A G O U R O , 1. m. predico do fuccefio faturo, d e ; afflico da alma , aufada por trabalho, dr, fundada na obfervao do canto , e vo das aves; angulia. e fig. de quaefquer finaes to infignificants como o A G O N I A D O , part. paff "de agoniar. AGONIAR , v. ar. caufar agonia , afflico. voo das aves , em que muitos coido , que ha connexo com fucceffos incertos. Catar agouro, fe , afrligir-fe; h. agaftar-fe com algum. A G O N I S r i C O , adj. que pertence ao jogo da fr. antiq. obfervar as aves para agourar. Nobiliiluta ufado entre os Gregos v. g. exercido , rio, Tomar bom, ou mo agouro, de alguma Alma inftruida. .* coifa , ou cafio, tomar algum ucceffo , por final, A G O N I S A D O , parr. paff1 de agonifar o pei- que promette bom , ou mo xito coifa incerta que efperamos. E tende o muito cobiar por a&ouro. to aganifiado Naufir. de Sep. c. 17. AGONISANTE , part. at. de agonifar , ufa-fe Gil. 5. Rom. 2. como fiubfi. por aquelle que eft agonifand, paAGR ra efpirar; moribundo. f. c. que eft para acaAGRA , f. f. v. agro , f. m. Nobiliar. amifi bar , perecer y. g. a Repblica. A G R A C I A D O , part. paff. de agraciar. Aulegr, AGON1SAR , v. ar. ajudar a quem eft agoni- 125, ,, dama 'agraciada agraciadas, e liuss fantei y. n. Etar agonifante , para morrer: f. flores V. (de Sitf c. 14. . f agonifava o poder dejle tyranno. A G R A C I A R , v.ar. dotar, ornar de graas. AGORA , palavra compafta de hac latina que Fazer graa , favor. Infpirar graa, dom diquer dizer efla, e de hora \ ufa fe adverbialmente, vino. como y. g. agora o vi, que he o mefmo que ,, AGRAO , f. m. uva verde. Elegrada /. tlefila hora o vi. Ufa-fe como fubftantivo v.g. 157. v. f. Vindimado em agrao, morto tem defide agora para agora Nefte inftante, en- pormente , ou antes do tempo. Arraes 9. 10. $ fejo. Agora agora , . e. nefte mefmo inftante. O fuceo da uva verde , lanar 9 agrao no olho, Dizemos ironicamente, e com ellipfe, agora; fr. prov.; fazer coifa , ou pea defabrda,pefada. lendo a fraze irnica inteira agora he iffo afim Chron. de D.J.i. por Leo ,, elle vos badeli^ a , . e. no he aflim, e he hum medo cortez de ar o agrao no olho. impugnar. Agora repetido vale huma vez , e AGRADAR v. gradar a terra. outra vez v. g. ,, tomando agora a efpada, agoA G R A D A R , v. n. fer agradvel, parecerber ra as lana e talvez fera melhor outra hora , apprazer v. g. , , agradame o feu modo. -f quando fe fizer contrapofio v.g. tomando agode alguma coifa, acha-la agradavrf, grata ao wi ra a efpada , outfora a lana. % Agora repetido gofto, gnio, carafler. em diverfas frazes connexas iignifica , o:t , quer , v. AGRADVEL , adj. que agrada, apraz V. p g. agora v , agora no v e he antiquado efte ufo. Agora fier huma coifa , agora outra , modo , homem , vr(la, cheiro, li%ar. modo de dizer, que defcreve a inconftancia de al- AGR ADA VEEMENTE , adv. com agrado. Com prazer. Alegremente. EngraadarnenC gum. AGORENTAR v. aguarentar H. N. u 2^9. no f. Tempo dyagora P.i.D. i. AGRADECER , v. at. reconhecer, e moltaf gra-

-4*

AGI

AGO

AGR

AGR

43

AGRICULTURA , f. f. a lavoura do campo , gratido de ali boa obra recebida v.g. agradeci. aproveitamento das terras , grangearia das herlhe o beneficio; render as graas. A G R A D E C I D A M E N T E , adv. com agrade- dades. A G R I D O C E , adj. que tem fabor temperado cimento , reconhecimento do beneficio. A G R A D E C I D O , parr. paff. de agradecer , c. de de agro , ou cido, e doce. A G R I L H O A D O , part. paff de agrilhoar. que fe deo o agradecimento y. g. o beneficio. No fentido aftivo , y. g. animo agradecido , AGRILHOAR , v. at. pr grilhes , prender grato , que reconhece, e rende as graas pelo be- com elles. Tempo de Agora fi. 46. t. 2. no fig. neficio , que o recompenfa. Recompenfado ,, a carne os agrilhoa com duras cadeias. o grande esforo (de Duarte Pacheco) mal agraAGR1MNIA, f. f. lat. agrimonia, herva". '" decido ,, Cam. Luf. 10. A G R I S A L H A D O , part. paff. de agrifaA G R A D E C I M E N T O , f. m. aco de agrade- Ihar. cer. As palavras com que fe rendem as graas. AGRISALHAR, v. at. femear de cs a cabea, As obras com que fe recompenfa, o beneficio.. fazer encanecer o cabelo. A G R A D O , f. m. o modo, ou qualidade de A G R O , f. m. tetra fruaifera , lavradia , de alguma coifa , ou peffoa que nos excita fenfaes cultura. Lobo. M- *L. f. agro do Senhor Deos gratas , appraziveis. O prazer caufado pela coifa ,, Barros. O agro do monte, ou ferra , v. agruagradvel. Confentimento , beneplcito y. g. ra. F. Mendes fi. 107. Agro da fruta , a parte o que tudo fe jez com agrado , ou agrado ( ad- fem cafca , ou pelles por onde entrou a faca. Tranc. verbialmente) com appraftmento das partes. Mofi- p. .f. 8. ficando a laranja cortada com o agr trar agrado , i. e. que fe gofta , e recebe prazer para baixo. com a peoa , a quem e moftra, que e eft conA G R O , adj. azedo , acerbo. f. Defabrido , tente delia. defagradavel v. g. agro , e duro de foffrer V. AGR AMENTE , adv. azedamente; no fig. af- de Sufo c. 2t. % Montes caminhos agros, cheios de agrura , fragofos , difficeis de fubir , Soufia , pera, acerbamente. Soufa ,, tratar queixar-fie cborar V. de Sujo c 18. Chron. Af. 5. fitio agro, e inacceffivel.,, AgroAGRAPIM , f. m. (do Francez agraffe) efpecie doce v. agridoce. -> de alamar, apertador. Chron. J. 2,. 4. p. j . 14. AG-RUMELADO , part. paff. de agrumelar, col. 1. feito cm grumos. A G R R I O , A. adj. pertencente aos campos, e AGRUMELAR , v. ac Chirurg. fazer cm gruprdios rufticos , fus divises , e diftribuies, mos o fangue. y. grumo. 1 1 modos de adquiri-los , e herda-los v. g. Leis. AGRUMETADO , part. paff. de agrumetar. AGR AZ , adj. agro , azedo ; aerbo. AGRUMETAR , v. at. prover a embarcao ' AGRESTE , adj. campeftre , mentefinh, do de grumtes. 1 campo. f. Rutio. Arvores agrefies , so as AGRURA , f. f. o fabor agro. 5 f. A afpereza que no foro hortadas , nem eulti^das. Frutos Barros agrura do monte , penedia 3 fragoi1 -r-de fucos defabridos , de mo fabor , como tem dade. ,, sos bravios. GUA , f. f. corpo lquido , tranfparcnt , fem ij AGRIO , f. m. herva que nafce junto s cor- gofto, cheiro , ou fabor. Talvez impregnado de H rentes d'agua , tem folha arredondada , rem flor faes , e outras matrias heterogneas como gua J branca ,_ e tmente negra, (nafturtium aquaticum). do mar. O lquido que fe diftilla de vegetaes t ii Agrio ,^ na Alveit. tumor duro, que fe cria no v. g. agua de flor. t. naut. a rotura da no , que alto do n , que eft detraz do jarrete do ca- d pao agua. Agua abaxo, i. e. com a corvallo. rente, no fig. vento em popa , profperamente; fai AGRCOLA , f. m. O agricultor, que lavra, cilmente. Ir alg. coija pela agua abaixo i. e. e aproveita a terra: ufa-fc na poefia , e na profa perder-fe. Agua ariba adv. contra a correnicomo adj. os povos agrcolas , contrapondo-os te; fig. ,,navegar agua arriba i. e. ir contra a aos caadres , pafiores ; so os que vivem dos corrente , pr-fe a coifa difficil, lutar contra difRfrutos da terra cultivada por fus mos. culdades. Agua benta , com bnos facerdotaes, AGRICULTAR , v. ar. lavrar, aproveitar as com que fe apago peccados veniaes afpergindo-a fobre ns. Agua forte , licor dclilado do nitro, frras, e prdios , ou herdades B. Freire. ) AGRICULTOR , f. m. que lavra , e cultiva e do vitriolo. guas vivas fr. naur. ; so as is terras Os povos agricultores 3 Q mefmo grandes mars da lua cheia , na lua nova , ou equinocioi e pelo contrario as mortas, so as meno( |ue agricolas. F ii res.

, que fah res, que vem nos quartos da lua. AgM regia, A G U A D I L H A , f. f. agua tenu * das feridas, e batellas. efpirito que refulta da combihao do fal marinho GUA.DO, parr. paff. de aguar. H. Naut. com cido nitrofo. Agua vai, avifo que fe d -aos que pafso antes d lanar na rua a que fe 1. v/p. 406. dia aguado, chuvofo. Cavai Io aguadefpeja. Agua viva , a que corre , e no fica do v. aguar. eftanque como a morta. Agua perenne , que cor- A G U A D O R , f. m. vafo de aguar. Pefoa, re fempre. A nativa , ou nadivel, que nafce de que agua, rega. A G U A G E M , f. f. corrente no mar alto , ou fonte, e no he trazida por canos, ou guardada em cifterna. guas, ondas que fe fazem em junto s coitas, que faz cigarrar os navios da derfedas como melanias, cameles. c. que fe pare- rota que levo, feguindo a direco da aguagem, ce s ondas, que tem as pedras. As guas , t. Barros. Grande maffa d'agua , que corre impemed. as urinas. Verter guas, urinar. guas tuofamente por oceafio de enchentes ,-&c. vertentes , as que caem de monte, ou ferra. A AGUAMA , f. f. peixe da coita de Ceziralingua da agua, t. naut. aborda do mar, ou rio. bra. O rolo de agua , a poro que rola, e efpraia, e AGUAMENTO , f. m. doena do cavallo eft em continuas facas, e reffacas. Dar a agua aguado. pola barba ,, euftar grande trabalho. Vir agua, AGUANTAR , e deriv. v7 agu?ntar. / boca , crejeer agua na boca , j . defejar muito. A G U A P ' , f. f. bebida feita da agua, e do Agua vidrada , doena que vem acs falces. fuceo que refta ao p da uva , que j fe expreLevar agua a feu moinho , procurar, olhar por meo. fens interefles. Dar huma fiede de agua , i. e. A G U A R , v.at. regar, borrifar com agua..M. algum foceorro tenuilimo. Ejcrever na agua, nina , e Moaj. 126. v- Miiurar agua com ouf. trabalhar em vo. Prola de excellente agua, tro liquido, e deftemperalo de fua fora , fabor, i. e. de cr alva , e lutre. f. Muito pde a dej &c. e no fig. aguar , diminuir v.g -o goflo,o ventura quando ajunta todas as fus guas, i. e. prazer, com algum defconto , que lhe fobrevem t ott foras Arraes i. i. Chavo fobre ojujlo as guas acompanha B. Arraes 10. 56 ,, alegrias aguada 1 dos trabalhos id. 2. c. 11. As guas quietas do com lagrimas. Aguar n. o cavallo , enfia' bom juizo , a clareza id. 2. 7. entro-me as guas dos contrafies i. e. as cheias , impeto id. 2. 8. quecer, perder as foras por muito trabalho, e Recrear o corao nas guas do mundo f. i. e. nospor outras caufas. Aguar as cores, adoar mi prazeres id. 2. '10. A agua de algum monte, a rurando-lh agua, com que fiquem mais abertas, lua encofta , o que fica acima das fraldas, defde a ou menos vivas , Prefies 5\.v. AGUARDAR , v. at. efpefar por algum, oq ummidade abaixo P. P. 2. \6. Sinto-vos guas de namorado , , Prefies 53. v. leves app.irencias co- que fuceeda alg. coifa. fperar qualquer coifa a vida eterna M. C mo as cores aguadas, ou adoadas, lif. 122. y. v.g. ,, A G U A R D E N T E , f. f. licor efpirituofo do viguas, por urinas. Prefies 108. v. nho , gros, fuceo de canna , borras de afucar. AGUAAL, f. m. fido fundo, e balfeiro on- Por aguarderteiro. Ulif. 252. de efto guas reprefadas : y. pntano. AGUARENTADO , parr. paff. de aguarentar. ; A G U A C E I R O , f. m. borraffeiro , grande manA G U A R E N T A R , v. at. aparar as fraldando ga de agua que cac das nuvens, talvez com o ven- velida para que fique de igual altura em todo o to. Vieira. feu mbito v. g.,, aguarentar o capote. Diminuir AGUACENTO , adj. lento , que reuma, e por parcimnia. < j Aguarentar faz-e depois desalenteja , ou verte agua, como so os brejos , &c. bada a obra , e no fig. dar a ultima mo, aperAGUADA , f. f. proviso de agua para o na- feioar , Chul. Cames Anfitries. Cenfurar, 'revio Caflan. L. i.pag.7. f. Lugar onde fe faz provar com minueia. Eufr. z.. 2.. Cortar, dimiffa proviso v.g. na aguada de So Braz. Barros. nuir v. g as rendas H. N.t. \. p. 289. A.GUADEIRO , f. m. o que conduz agua s Aguar entar, diminuir eti nmero. Maufinbo foicafas, o que as vende pelas ruas, antigamente di- 99. , to aacal. AGUA , f. f. ant. preffa Chron. do Condefi' A G U A D E I R O , adj. de Volat. pennas agua- vel: outros vertem fofregado (aviditas): vertido deiras, so quatro pennas largas, que efto depois Vafconjo. dos cutellos das aves de rapina , e outras. CaAGADEIPvA, L f. pedra de aguar, afor, pa aguadeira , a que fe iraz para abrigar da chu(cos.) Cardofo. va, bedem. A G U A D O , part/paff de aguar : f. pofto ero

44

AGU

AGU

AGU

AGU

4?

em preffa, apertado vv. g. & >, o navio-zdas on- fe de agudo , fe diz do que refinando , e futilizannetc. fentido he do em feus raciocnios viciofamente , tira delles das , , Fernandes de Lucena erros prejudiciaes ; e talvez fuceeder mal ao acceantiq. lerado em fus refolues. y. Eiljr. 1. 5. AGUCADOR, f.m. o que agua. AGUEIRO v. augueiro. A G U A D U R A , f. f. aco d aguar. AGENTADO ', part. paff de agentar. A G U A R , v. at. adelgaar para a ponta, faAGUENTADOR , f. m. que agenta. zer agudo. Dar fio, e daqui aguar a lingua , AGENTAR , v. at. fupportar o pefo , carga, f. como afiar a lingua, Eufr. 5. 4. Aguar a vifta, aumentar , ou fazer aguda fig. e afiin agu- trabalho , v. g. o navio agenta muito panno , e ar o defejo. Adelgaar avivar v.g. o enten- muita carga: efla befia agenta grande carga, dimento , juizo , o ingenbo. Efpertar o defe- e trabalho. jo Tempo de Agora 1. D. 4. o appetite ; eftimuA G E N T E , f. m. o que o nayio pde aguen lar, v. g. aguar a liberalidade Arte de furtar rar, a faculdade de aguenrar: aguante feria con aguar a diligencia de algum ' A. Arrae* 8. forme palavra Vafconfa agoandea fora , don12. Aguar, intr. fubir , ou dirigir-fe , v.g.,, de fe deriva aguantar. as folhas das arvores aguo para cima ,, P.Per. A G U E R R E A D O , part. paff. de aguerrear. 1. c. 26. Aguar fe verdade , contraftar-lhe. AGUERREAR , v. at. afazer guerra, exerPr efte j . 42. Aguar de L, jr. Naut. v. Lo. cer nella v.g. as tropas: outros dizem AguerA G U O S O , adj. folerte, diligente B. P. apref- rir, e aguerrido. GUIA , f. f. ave de rapina , e he a mais nofado. Leo Orig. A G U D A M E N T E , adv. em ponta v.g. aca- bre de todas. Pedra de guia v. Etites. it. Hum ba , termina agudamente. fig. Com agudeza de canho antigamente ufado , Freire. f. Homem de alto ingenho , e mui penetrante. Infignia dos ingenbo , entendimento. Com fom agudo. AGUDAR-SE , recipr. Bem. Lima Carta 1,2. f. Romanos na guerra. Huma Coiitellao Boreal. guia branca, na Chymica , v. mercrio doce. 465. ,, fe da vifia bem me agudo , por aguo. guia volante , fal amonaco. c A G U D E , f. m. ' A G U I O , f. m. antiq. por aquilo vento Norte.1 c AGUDEA , f. f. formiga com azas, com que fe arma s aves nas coftelas , c outras arma- Guio. dilhas Prefies1 f. 29. y. ,, diz o agude da cofiela , A G U I E I R O , f. m. armao do madeiramento a ifea f. 174. diz que os pragentos tem lnguas de de carpintaria. As peas de que fe compem as afnas , e mais madeiramento. agudes. A G U I L A , f. m. lenho aromatico da A""a, AGUDEZA , f. f. o gume, fio , a ponta aguada de inftrumcntos de cortar , ou furar.. f. que he o famo, ou branco do aloes Caflan. z,.f. Subtileza, penetrao , fcil percepo do entendimento. Perfpicacia da vifta , e viveza de outras AGUILHADA , f. f. vara com pa, ou ferro fenfaes B. Clarim, c. $9.,, tal agudeza nos olhos para picar os bois. LJnduftria. Fortido. Agudeza , por diAGUILHO , f. m. o ferro, ou pua da aguito ingenhofo , cuja .percepo requer entendimen- lhada. A tromba com que pico certos infectos to agudo , penetrante, e que percebe relaes pou- v. g. a abelha , Tempo de Agora 2. p. 14. Arraes co obvias , e vulgares das coifas. 2. 2.4. f. Etimulo, irritamento. Huma pea . c AGUDILHO , adj. de ferragem do moinho , que anda porv baixo da rodzio. Aguilho da morte, no fent. myftico , t AGUDINHO , adj. diminur. de agudo. A G U D O , adj. apontado , afiado. f. A&ivo, he o peccado. Chryfol da Purif. dar couce contra o deftro , perfpieaz , fagaz , que percebe facilmente ,\aguilho refiftir difeiplina, e correco, Tempo c penetra coifas dificeis v. g. homem,- ingenho. de agora 1. D. 2,. . Vifta aguda , perfpieaz. Som , .rte, e A G U I L H A R , v. n. ear lerta, vigiar. Pref-. fino. Doena aguda , ' que fe cura, ou mata tes 80. em pouco tempo. Aecento agudo ', final orthoAGUILHO , f. m. agulha de concertar o cabegrafo , que declara , que a vogai, fobre que eft, lo. Eufr. A< 5deve-fe pronunciar fortemente. Vento?"-agudos, AGUILHOADO , part. paff. de aguilhoar. so em geral os frios , e fortes Cam. ,,imal coberAGU1LHOADOR , f. m. que aguilhoa , eftimutos contra os agudos ventos que jbpravo: Chron. la. Cardojo. it. Subfl. m. de Cifter 1. .4. Vinho agudos para a batalha , A G U I L H O A M E N T O , f. m. aco, eeffeito alegres, com alvoroo, ardor. Nobiliar. $ Cortar- do aguilhoar. AGUI- "

j6

AGU

AHI

- A G U I L H A R , v. at. .picar com aguilho. deitando ancora accendeo o dfte fogo no efito^ f. Elimular, irritar, provocar, efpertar v. g. a vem L. 7. c. 86*. trincaro s aujles de linbof neceffidade aguilboa a indufria v. Eneide9. I.J, a e f teve mo hum de cairo. AI prefena de Turno os aguilboa. A I , interjeio de quem fe lamenta'. it. SnAGUiSADAMENTE, adv. como he bem, e convm, ordenadamente. Carta d^El-Rei D. Duar- bit. ,, dar hum ai , ou dar ais pronunciar efic fom , 0 que fe lamenta.' Arraes 1. 2. ais. O jacinto te: antiq. , flor tem alguma parte a que chamo ais, Cames AGUISADO , f. m. o que convm fazer-fe. ant. Can. Nobiliar. fi. 46. fez aguijado ef.51. Al v. ahi, ai he conforme ao Francez y j AGUISADO , adj. do modo que convm , e he devido. Leo Orig. 211.v.g. fazer juftia aguifia- que fe ajunta a prep. a. AIA , f. f- ama. da. Nobiliario. ant. piedade aguijada. p. 26. AIAIA , f. f. famil. brinco , ou velido de meni. AGULHA , f. f. inftrumento de cozer com ponta , fundo onde fe enfia a linha , ou outra coifa nos. com que fe cofe , he de jerro, ou ao. Agulha A J A E Z A D O , parr. paff. de ajaezar de peffods de jazer meia, tem huma ponta lifa , e outta bar- H. Naut. 1. 142 os Cafres bem ajaezados de bada. Agulha, inftrumento de concertar o cabelo. contas. Inftrumento que dirige os navegantes moftranA I A E Z A R , v. ar. ornar com jaezes v. do-lhe os rumos dos ventos, diz-fe agulha de maADE D E C A M P O , f.m. t. Francez v.aju, rear , ou nutica, ou bufola. Inftrumento com dante. que o artilheiro abre o ouvido da pea ; e dellas A1DEPUXA , intcrj. cmica antiq. Prefiesf. 17. algumas tem hum garavato , ou dobra angular n' adulterada de ah hideputa ? hum extremo chamadas por iffo agulhas de garaAIJESU, f. m. Ser o aijefiu de algum, i. e. vato , fervem para tomar a grofura do metal da o feu mimofo , por quem efla peffoa etremece, pea. v. Sacametal. % A pea, que fe puxa para Eufr. 2. T,. famildefarmar o co da efpingarda. Ejping. Perf.f. 2.. A I N D A , adv. prefentc, adtualmente, d preAgulha de pedra, obelifco. fente. Junra-fe a verbos no pretrito v.g. ainAGULHADA , f. f. pontada com agulha. O da l no fui, i.e. at o prefente no fui.- D 0 , com que de huma vez fe enfia a agulha.. mais. Ainda ellipricanaente , cm frazes intrroGULHEIRA , f. f. herva peen veneris. gativas, onde faka continuaes. Ainda mal, inAGLHEIRO , f. m. tubo , ou canudo de guar- felizmente. Mais, v. g. ainda fete por dar agulhas. Agulheieiro. Buraco na parede pa- mais fete, Caftan. 1. 158. ra embeber alguma ponta de barrote , que fuftenta A I N D A Q U E , conj. poftoque. Mas. o baileo , ou andaime. Frclinha para entrar luz A I N D A Q U A N D O , adv. no cafo , na hypoB. Arraes 2. 14. e 10. 2.1. it. o que faz agulhas. thefe. Entanto que. AGULHETA , f. f. ponta de metal, que fe A I O , f. m. o homem que cria , e educa algum une aos ataeadores , para fe enfiarem mais facil- moo. S Mir. Efirang. Aio do elefante v. mente nos ilhs. it. O cordo juntamente com comsca , Caftan. L. 2j.p. 17^. c. 2. " aagulheta., AJOELHADO , part. paff. de ajoelhar. f. HuAGULHETEIRO , f. m. o que faz, ou ven- milhado. de agulhetas. AJOELHAR , v. n. curvar, dobrar os joelhos, A G U L H I N H A , f. f. dito. de agulha. e decanar fobre eiles o corpo. f. Humilhar-fe v. at. Obrigar, fazer ajoelhar y. g. ,, a ambiAHI .' o ajoelha talvez o mais altivo s peffoas ms A H I , u antes Ai adv. (compofto de a prepof. vis Arraes 2. 5. ,, a felicidade ajoelhou Salmfo 6 i ou y , que fignifica effe lugar.) neffe lugar, aos idolos. Ajoelbar-fe a algum , dobrar-lhe o ou no fitio, em que eft aquelle a quem falamos. joelho. A effe paffo. A effe tempo , enfejo. A efA J O R C A D O , adj. adornado de xorcas. * " fe propofito v. g. ai caia bem a reflexo de Alinhado adornado, compofto. Plutarco. AJOUJADO , part. paff. de ajoujar. AHUSTE, f. m. naut. amarra , bragueiro , caAJOUJAMENTO , f. m. aco de ajoujar. bo de amarrar , ou atracar v. g. o batei no F. AJOUJAR , v. ar. prender ces com ajoujo. M. cap 214. da ancora Caftan. L. 2. f. J O U J O , f. m. priso de pefcoo , com qu fe 2*5 tomaro todo o dfte e L- 5- cap. 12. jungem dois ces de caa hum ao outro.

AJO-

AJO

AJU

47

AJOVTADO , part. paff de ajoviar ; atronito. AJOV1AR, v.at. fazer attonito. n. Ficar attonito eftupido B. P. A I P I M , f. m. r. Braf. mandioca doce, que fe come affada , tem o labor da Catanha Europea. AIPO , f. m. herva', de que ha cinco efpecies; o hortenfe come-fe em falada, (apium ii.) AIRADO , antiq. por irado Eufr. proem. Palmer. z,.j. 119. v. A I R A D O , adj. homem da vida airada que vive a fabor da carne, edo mundo. Tempo de Agora 2. 46. O guapo, valento , arrador. Arte de Furt. f. z, 2,7. A I R A O , 1. m. anr. ramo de flores de pedraria para o toucado. Airo ave y. aivo. AIRAR-SE, v. recipr. y. irar-fe. AIROSAMENTE , adv. com bom a r , graa garbo. Nobre, gentilmente. AIROSIDADE , f. f. a qualidade de fer airofo. A I R O S O , adj. que tem bom a r , boa feio aco. do rofto , c corpo , garbofo, engraado. Ulif. at- AJUNTADO , part. paff. de ajuntar. Junto ,' rofio no movimento , e andar. Lobo, Airofia gua unido congregado B.1.5. 1. Caflan. 1. 112. ajun3, Palmer. 4. 27. tj fig. Ficar airofio , dizemos do tados os Naires e L. $. p. 206. A J U N T A D O R , f. m. o que ajunta. que obra bem moralmente. AJUNTAMENTO , f. m. concurfo , multido AIVO , f. m. efpecie de andorinha, de ps v. g. de gente. Cpula carnal. Lufit. Transf. Armui rateiros ( apus odis.) v _ A I V E C A , f. f. pea da Charrua, ou arado a raes to. $0. Accrefcentamento. Unio de.pemodo de orelhas, que afala a terra cortada do den- as. Unio , junta de peffoas. Fr. Elyf. j . 285. Barros Elogio. Conventculo , Caflan. 2.155. te. Cofia Virg. AJUNTAR , v. at. unir huma coifa outras 5 A J A N E T A D O , adj- que tem juanetes. famil. Convocar peffoas y. g. ajunto os defua valia. AJUDA , f. f. auxilio , foecorro. Pelloa que Ajuntar exercito chamando os obrigados a ferajuda no fervio , no trabalho , fervidor , Lava- vio , ou fazendo levas, e recrutas. Accumular nha. Zagal. Mezinha, ou cryftel. Pea com v. g. o dinheiro adquirido. Fazer colleco> que fe refora alguma, coifa , que eft para que- de ditos, palavras. t. de Carpint. Aplanarcoma brar, render, romper-fe. H. N. 1. zjSi. lan- jumeita. t. de Maceneiro , eu Eficutor, gruda* aro ajudas ao maftro.. peas de madeira , para engroffar algum tronco, A J U D A D O , parr. paff. de ajudar. ou outra pea , e fazer obra mais alta, e refaltaAJUDADOR , f. e adj. o que ajuda, auxilia. da , 00 relevada. Ajuntar as camas , dormir junP.P. \.2Z. ajudador do delio, cmplice. Prov. tamente. Ajuntar-fe em matrimnio cafar, ou da Ded. Chron. j . p. 25. Arraes 4. 21. teve por aju- fazer matrimnio. Ajuntar os bois ao arado. dadores em juas vorias S. Bernardo, e S. Theo- Ajuntar ao nmero, accrefcentar. fe, actonie. Pinheiro 1. 12,6. crefcei y. do Arceb. Ajuntar-fe , ter copula carAJUDADOURO , f. m. ant. adjuiorio. Mo- nal. Cam. Ecloga 7. $ Etar em companhia , fociebilirio. ,..! dade. Chegar-fe junto, perto de alg. fitio Chron, A J U D A N T E , f.m. officia militar; ha ajudan- J. 1. f, pag. 2i4te dos Majores , que fuprem as vezes deites. A J U N T A V E L , adj. que pde ajuntar-fe, aToAjudantes de Campo, qne trazem as ordens * dos ciar-fe B. P. Generaes, e as diitnbucm fem alterao aos mais A J R A M E N T A D O , part. paff. de ajtjramenoficiaes. tar. V. do Arceb. 2. 15. AJUDAR , v. ar. dar auxilio , foceorrer , auAJURAMENTAR , v. ar. romar a promeffa, xiliar. Mmiftrar v. g. ajudar a veftir, miffa. ou f a algum dando-lhe juramento. fe , con15 Promover, favorecer v. _g. ,, os amargos aju- jurar-fe. \ do a digejio. Ajudar a bem morrer, affiftir AJUSTADO, part. paff de ajuftar. f. Coniqr-

ao moribundo nos aclos de religio , e exhortaes fobre a vida futura , &-c. fie , fervir-fc em auxilio, e como adjutorio de alguma pefoa, ou coifa y. g. ajudoufie de feus valedores defieus confelhos, artes, aftudas, juftia, direito V. do Arceb. Eufr. 2 . 7 . valer-e, aproveitar-fe ajudai-vos do lugar, e do tempo , , Eujr.5.4. Ajudar-fe da artelharia , Amaral 4. Ajudavo-fe de tartarugas para fe fiuftentarem id, 11. Ajudar-fie defii mefmo V. de Sufo f. 2.. os Santos Padres ajudavo-fe dos livros Sibillinos Arraes 2,. 6. A J U I Z A D O , part. paff. de ajuizar. AJUIZADOR , . m. o que ajuiza , conceitua. AJUIZAR , v*at. formar, e dar feu juzo cerca de alguma coifa; avaliar o merecimento. Julgar como magiftrado. Leis noviff. % Premjui zo,_e tela judicial y. g. a fua demanda , ou

adj.' x. barrigudo , rubiALACOADO forme y. g. ajuflado com a razo , s mximas cundo. da virtude. Jufto , racionavel. Comparao ajrifA L A C R A D O v. lacrado. Da cr de lacre/ tada ,, i. e. exacla. , A L A C R A O , f. m. infeclo , laero. A J U S T A M E N T O , f.m. aco de ajuftar alg. A L A C R 1 D A D E , f.f. promptido de animo, negocio r . Grt<l5 2. 69. Reconciliao entre vveza, energia, aividade para fazer coifa arrif. defavindos , inimigos. Ajuflamento entre parececada ? penofa , ou qualquer fervio , Leo Orig, res diverfos , conciliao , concordata. Dedtcat. AJUSTAR, v. at. fazer que a coifa fique jufA L A D O , adj. poet. que tem afs: it. part, ta tfeioando-a a outra como a molde. Unir pdfi. de alar v.' bem. Igualar. Concertar defavenas, pr conA-LA-FE' y. f c , Ferreira, Brifto, Menina, crdia entre defavindos. Convir, conformar-fe. Paduar , contratar. Ajuftar a conta , pagar e moca: antiq. A ^ A G A D I O , adj. fugeito a alagar-fe, e fi. por inteiro. fie , concertar-fe , conformar-fe car innundado v.g. vrzeasP. P. 2. 2.1, Parquadrar. AJUSTE, f. m. o atfo de ajuftar y. g. por te que o mar cobre enchendo a mar. Caftan. 2; ajufte de contas, exame , e pagamento por inteiro. 124. Que tem agua , apaulado. A L A G A D O , part. paff. de alagar, coberto d Paclp, conveno. agua inundado. a no mcttida debaixo de AL agua Caft. 2,. 170. Ou com agua nas cobertas. A L , f. ro. antiq. outra coifa , coifa diverfa. Eu- Caflan. 2. p. 161. f. Opprimido v. g dt fr. 2. 2. o ai hemartelar em ferro frio v. de Su- runas Cava alagada, toffo , que empretem agua, oppofto a feco P.P. 2. 1. f. o auto fo. c. zz. A L , prep. combinada com o artigo ei antiqua- deve jer alagado em rijo i. . ter muito, com do , tirando-fe e por eufonia v. g. aParma que faa rir Pr cites 74. y. ,, Pbarad alagad aPerta aParma, aParma Eneide 7. 149- con!0 no mar roxo ., Pinheiro 1. 129. s armas, appellido com que fe d rebate do iniALAGADOR , f. m. alagadeira j . o que gafmigo. ra, e etraga ,,'alagador dos fieus bens. adj. Que A L A , f. f. v. enula campana. Troo do lado alaga y. g. a enchente. do exerciro , a qual fendo completa parece que A L A G A M E N T O , f. m. cheia, inundao,; confiava de trezentos homens. Chron. J. 1. c. 57. que cobre algum terreno. Summerso de emA ala dos namorados v. namorados. -Por em ala, barcaes , foflobro Eftar no mefmo aUgi1 em fileiras parallelas. F.Mendes c-. 68. e c. rf9- ,, mento , i. e. na mefma plana , e nivel, de forte as embarcaes jbro poflas em alas de duas fileirasque a agua, que alaga huns , alaga outro v. g- V. de Lima c. 14. Renojue , Leo Orig. j . marinhas, que efto no mefmo alagamento. 0 83. Ala por afa, Arraes 8. 22.,, fombra das alagar-fe o navio , Crdofo. alas de voffa mifiericordia. Ala, labareda v. g. ALAGAR, v. at. cobrir com" guas, inundar. 3 , arder o fogo em ala tomar ala ,, Arraes z.. f. O navio , metter a pique , afundar; Caftat37. e 7. 14: 10. 79. o amor de Chrifto ardia em da 8. 132. e L. 2,. 169. Inundar v.g. aseala. fericordias irasbordo , e alago os efpiritos PALA' a prep. a cm a palavra l, Chron. do va Serm. i.fi. 2.50. fig. Alagar a fazenda,^iCondeft. edi. de 1623. c. 57. f. 52. col. 1. e fipar, desbaratar. ,, As areias nos dejertos di cap. 58. Arbia alago os Camelos ,, Caftanh. 2. / . tfi* ALABAR , v. ar. gabar M. Luf. t. 1. a ruina, opprimir. De fidalgo alaga aterfe, jakr-fe. Aulegraf.f. 32. ra .f, enche affoberbando. Prefies zj. 0 efirondo^ ALABARDA , f. f. arma efpecie de fouce de finos, bacias, <&c. bafira para alagar os Porcnhaftada , tem ponta perpendicular ao meio de tuguezes. Caftan. 6. c. 52. huma meia lua, e outra ponta de ferro. ALAGO v. lagoa. ALABARDADA , f. f. golpe de alabarda. A-LA-MAR, adv. eftar a-U-mar de dgmt ALABARDEIRO , f. m. que traz alabarda. ilha ,, alm, para o mar. Caflan. .f. 17. f f ALABASTRINO , adj. da natureza , ou com tava a-la-mar das ilhas; e L. 7. c. 89. fez-fe tf propriedades de alebaftro. Freire peito aiabafirmo mar com os galees. Naufr. de Sepulveda. ALAMAR , f. in. obra de reqife , efpecie ALABASTRO , f. m. buma pedra branca, e de firmai , com que fe aperto , e adorno vefJufttofa. Peito de alabajtro, poet.. alabafirino, Cam. lidos.

4&

AJU

ALA

ALAMrj

ALA ,

ALA

2.. p. c. 42. Caftan. z. 175-. e L. - c. i6\ Alar ALAMBAZADO r. pleb. roto , trapento. ALAMBEL , f. m. panno de cobrir bancos , huma ancora, furgi-la , undca-la em alguma parte, mc-zas, <&c. Pinheiro i. w 8 . afiemos cobertosCafianheda z. j . 160. Alar-je, pelas ncoras , pelos cabos com toas, amarras, fazer mover o natodos de alambees. vio contra o lugar onde eft atada a toa, ou urALAMBICADO , part. paff, de alambicar. ALAMBICAR , v. at. diftillar, por alambique. gida a ancora , indo os do navio colhendo a toa, ou amarra. Cafianh. 8. 131. z.eL.z.p. 157. 158. f. Snbtiiizar v. g. queft-s , conceitos. ALAMBIQUE , f. m. vafo , confta de recipien- f. Adiantar-fe em honras , &c. A L A R A N J A D O , adj. tirante a cr de larante onde fc pem o que ha de diftillar-fe , e d? cabea , ou Capitei , onde fe ajunta o vapor , que ja. B. Clarimnndo cap. 61. ALARDADO , parr. paff. de alardar. B. P. condenfado em lquido fahe plos canos, ou garALARDAR , v. at. y. latdear. Pingar com pingalo gos de toucinho afiado. ALAMBOR, f. m. ahr. efcarpa de muro. ALARDE dizemos hoje por alardo v. ALAMBORADO, part. pa. de alamborar. p. P. z. 24. F. M. c. 95. ALARDEADO , part. paff de alardear. ALAMBORAR , v. at. dar efcarpa ao muro. A L A R D E A D O S , f. ra. amigo, ou ufado a ALAMBRA , f. f. lemo bravio. populus ni%ra alardear , oftentar. B. P. ALARDEAMENTO v. alardo, oftentao. ALAMBRE, f. m. fuceo deftillado de hu'ma arvore , que tem virtude attracliva. He hum aiamA L A R D E A R , v. ar. fazer alardo em todos os bre , famil. i. e. mui fino. Ponto de alambre no fentidos. Eufr. T. 2. intranfit. Ulif. 57. ,, tudo acar v. ponto. he alardear ,, bazofiar. Vieira ,, ajuntar fazenALAMEDA , f. f. bofque de arvores , corn- da para que outros vivo , e alardeem , he avamummente de olmos, alamos: v.lameda. reza mui louca. ALAMEDAR , v. at. fazer bofque , mata , talA L A R D O , f. m. moftra da genre de guerra. vez com regularidade. Apafcentar B. Pereira. f. Manifeftao polo mido , refenha ,, farei ALAMIA, f. f. pea do jaez. Cunha. alardo d* minhas dores Aulegr. f. 96. ObAL AMO , f. m. arvore y. alemo. jecto de ofteno v. g. ,, os pirmides de Egypto A L A M O D A S , f. f. moda -nova Apol. Dial. alardo da foberba humana V. do Arceb. 6. 26. l$$. ,, maldito fieja quem taes alamodas nos trou- Manejo, exerccio por oceafio do alardo ; Chron. xe terra. ,, do Condeft. c. 55. Fazer alardo , moftrar publicaALAMPADA, e deriv. v. lmpada. mente Caftar. 2.. 25$. fez alardo das cartas. j ALANCEADO , part. paff. ds alancear. S. Mat- Oftentao v, bazofit; amor fmea he alardo ^heos em Etipia alanceado. Mrt. c. 291. Prefies 51. v. Fazer alardo , ajuntar gente paALANCEAR , v. ar. ferir com lana. B.' ra moftra pblica v. g. Chrifto no fez alardo ALANDRO v. aloendro. para os milagres, mas fazia-os em publico , ou A L A N H A D O , part. paff. de alanhar. em fiecreto como fie acertava Paiva Sermes .f. A L A N H A R , v. ar. fazer lanhos , cortar ao z.26. v. "longo v.g. o peixe, fazendo incisges para o ALARGADO , part. paff de alargar. falgar. B. P. ALARGAMENTO , f. m. dilatao , extenso.' ALARGAR , v. at. largar, foltar da m o , e ; ALO , f. m. co grande de caa groffa. Naufi. fig. do poder y. g. ,, alguma praa , fortade Sep. c. 12. bravos ales. \ A L A P A R D A D O , part. paff de alapardar-fe. leza Caftan. 3. 4 1 . Arraes 2.. 9. 5 Alargar a fafian. 3.70. os que havio de ir na frota fica- rdea , no fenr. fig. , dar licena, liberdade. Caf-a alpardados em terra ,, efcondidos , fugidos, tan. 2 . / . 89. Fazer mais largo em extenso y. ALAPARDAR-SE , recip. agachar-fe , acaapar g. , , alargar a praa , dando maior rea , capa"e. jamil. Efconder-fe , occultar-fe. cidade. Prorogar , dilatar o prazo , v.g. alarALAQUECA y. Iaquca. Caflan. a. 2f5t. pe- gar a idade, os annos, vida. Aumentar v.g. Iraria de alaquecas de que je jazem brincos. , , alargar a renda, a jurifdico. Alargar a '[ ALAR , v. ar. tirar alguma coifa debaixo , ou jornada, gaitar nella mais tempo do ordinrio. f;'undo para cima fervindo-fe de corda. Alar-je, Amplificar, exaggerar Caftan. 2. 16$. Alargar, ! '.levar-e , fubir v. g. as chamas alo-je com o neutro-; fazer-fe mais largo, no fig. esforar, rezeite Arraes 7. 18. Elevar-fe em dignidade frefcar, v.g. alargou o vento Caftan. 1. p. ,r . Iar v. g. as velas. Puxar, e trazer v. 62.. Dilatar-fe y. g. a arvore alarga i. e. _ _ i toa com tirante , firga Ges Chron. M- os ramos horifomalmente , Couto 4- 8.12. Alar-

49

gar

gar fe ficar ma s largo, diftante"; afaftar-fe v. g. mais, ou menos efeura, alazo accefo, toftado, , o batei da no Caftan. 2. 121. Accommo- ruo, baio, claro so graduaes da cr. .... ALBACAR , f. m. cubello , ou torreo nas an. dar-fe com ma>s largueza. Fallar, difcorrer largamente. Alargar-fie com algum _ haver-fe com tigas fortificaes Barros Clarim cap. 82. cntrtt defpejo , fem commedimento ,, Paiva c 6. %jio a' Villa de Arzila pelo albacar. fig. os privados engordo , alargo , medro : " A L B A C R A , L f- peixe do mar femelhant Deos alargou o dia ajofue para derrotar os ao atum. ALBAFAR , oti Gabaonitas,, Tempo de Agora t. 2. pag. 28. e 72. ALBAFORA , f. f. certo peixe grande d f l Apreffar v. g. ,, alargar o paff o Naufir. de Sep. Canto 12. Alargar o Cerco , aentar as trincheiras Coita de Cezimbra. mais longe , eu afaftar-fe com frota Cajian. 6. ALBAFOR , f. m- f aiz de juna arornatica. c. 6z. Alargar a confidencia, fer pouco eferuALBANEZ v. alvener. pulofo , Paiva Serm. 1. j . 5. ALBARDA , f. f. cftufado de palha que f ALARIDA , f. f. Eneide 12. 6\. pem fobre o feladouro das beftas de carga , e ALARIDO , f. m. clamor que fe levanta ao burros. travar a batalha. Cafianhea 2. 57. Celeuma A L B A R D A D O , part. paff. de albardar. nutica. Clamor de quem bulha com outrem. ALBARDADURA , f. f. aco de albardar; ALARMA, (fubftanrivadamenre) Eneide 11. os aparelhos da albarda. 102. tocar alarma e L. 9. e\l. 111. ALBARDO , f. m. aum. de albarda , grande ALARVES , f. m. so os d fcendentes de ra- albarda , ou efpecie de fella de beftas muares. bes qu ando vagando. B. Genre campeftre. B. A L B A R D A R , v.at. pr albarda. o bur% Deita fe fazio reclutas, e pelejavo com pos. ro vontade do dono ,, f. regular-fe cegamente pela Chron. Af. 5. c. 54. Homem grofleiro, abruta- direco do dono, ou fenhor , ha execuo ds )o. famil. fus ord?ns. ALASTRADO , part. paff. de alaftrar. ALBARDEIRO , adj, que faz albardas; | . ALASTRAR, v.ar. pr lalro a no. f. Jun- que obra mal no feu officio. Rofit albrdticar y. g. ,, alaftrar o campo de mortos. Couto 4. \,ra, (Prefies 28. v.) Rofa bravia, que nafie nos 8. 11. Eneide 11. 153. Lavar no fundo como matos. o lalro. Caftan. 5. c. 27. levava muitas armas alafi- ALBARDILHA, f. f. armadilha de fios de aratradas para irem jecretas ,, alaftrou os jeus navios m e , e fedas de cavallo para caar falces. dimin'. tomjerro ,, Chron. J. z.. 1. p.j. 86. de albarda. Chron. J. 2. P. -.f. i . y . ALATINADO , adj. palavra do latim ufada em ALBARDINHA , f. f. dim. de albarda. Portuguez, ou portugueza com inflexo latina ALBARRADA , f. f. muro de pedra fecaj Traduzido em latim. ou em foffo; cerca, ou vallado Cafianh. 8. 16I ALATINAR , v.ar. trasladar, verter em latim. Reparo fixo , ou movei , que fe leva para co Dar hum ar latino aos termos , frazes. brir dos tiros inimigos , v. Andrada Chron. jf ? ALAVANCA , f. t. maquina de levantar pe- p. 1. j . 98. e Barros 2,. 9. 8. Vafo paraflores. zos , he varo grofi de ferro , ou de madeira , Infufa antiq. Caftanh. 2.. 267. mette-fe huma extremidade por baixo do pezo , e ALBERCAS , f. f. pi. ovielas , tanques de peencoftando a alavanca fobre hum fulcro, ou apoio; dra , para refervar agua de regar. fe carrega para baixo na outra extremidade, ouALBERGAR , v. ar. dar hofpicio, apofentar. iras vezes ufo-fe de outros modos y. Recreao fie, apofentar-fe M. L. 2,. Diz-fe dos lioFilof. T. u mens, e dos animaes Luf. Transf. p. 95- neu' A L A V O , f. m. rebanho de ovelhas, que tramente ,, onde as vaccas albergavo y. P- J40, lo leite. ,, onde os p aflores albergavo. ALAUDE, f. m. inftrumento mufico de cordas, ALBERGARIA , f. f. hofpicio, eflalagem, ca feio da viola. cafa de apofemadoria. A L A V E R C A D O , part. paff. de alavercar-fe , A L B E R G U E , f. m . hofpicio; hofpitat ! abater-fe, humilhar-fe , encolher-fe fig. Caftan. 6. cena. f. 9 1 . ,, os Mouros andavo mui alaveicados. A L B E R G U E I R O , f. m. que d albef$M, ALAVERCAR-SE , v. rcc. humilhar-fe , aga- hofpicio ; eftalajadeiro. S Mir. Vilhalp..f W clur-fe Aulegr. j . 87. e 159. y. ALBERNOZ , f. m. capa d'agua com captf A L A V O E I R O , f. m. o palor de alaves. de panno , que cofpe a agua ; embarcao corno ALAZO , adj. cr de fogo , dos cavalos, he barco pequeno coberto. Ab:

-o

ALA

ALA

ALB

5*

A L B E T O A , f. f. huma embarcao Couti- nho os bombardeiros. Amaral pag. 51. No Minho fignifica cova , talvez fera atcarcova. nho 5. v. Cafianh. L. 8. (emphraa navis.) A L B O R , f. m. a alva do dia; v. alvor, Vi- .ALCUS , f.m. Regoliz, ouReglis (do Franc. , , Regliffe) huma planta, que tem a raiz doce. riato Tragi A L B O R C A R , v. at. fam. trocar, permutar. (Glicirhfa.) A L B O R O T A R , v. at. v. alvororar, e alvoroA L C A D A F E , f. m. vafo de barro , ou outra ar como hoje dizemos. matria , fobre que os taverneiros medem os feus ALBORNOZ v. albernoz. Naufr. de Sep. lquidos. c. 14. Olhai os albornozes de mil cores. ALCAIDARIA , f. f. o oificio de Alcaide. ALBORQUE , f. m. troca , permutao , barA L C A I 0 E , f. m. capito encarregado da defeganha. za de caftello ; o alcaide mor tinha feu tenente, A L B R I C O Q U E , f. m. efpecie de damafco ou alcaide menor , que fuftituia as fus vezes ; tifruta. nha certos direitos fobre os navios, que fe carreALB RI C O Q U E I R O , f. m. arvore que d os gavo nos portos do Caftello, fe era cm porto de albricoques. mar ; e outros dos excommungados , cafas de jo- ALBUFEIRA , f.f. (amurca, <e.) agoa rua, ou go , &c. Depois icou em jurifdio civil. E a borra do azeite. B. P. Preza de agoa entre montes. alcaides ha de vara, que prendem. Alcaide das ALBUGINEO , adj. parecido clara de ovo ; prezas , que fe encarregava dellas, e de fua rehumor albugineo , Anatom. partio Cafianh. Alcaide das Sacas, o que viALBURNO , f. m. v. Samo, branco das ar- gia fobre os contrabandos nas raias , e eftremo. vores , e madeiras. Ord. Ter o pai alcaide f. Ter grande proA L C A A R , f.m. caftello , ou lugar fortifica- teo r. fir. jamil. do Aulegr af. 78. v. o ai caar de Tria , arx ALCALDAR v. traz. B. Pereira por mercadejar. TroJ. \ Paos em lugar foi ti ficado M. L. 5. ALCALESCENTE, adj. Chimico. que tende143. v. Templo v.g. o alcaar da Fama XJlifi. a fazer-fe alcalino; que tende podrido. 2 , . 1 1 0 . ALCALI, f. m. corpo , que abforve os cidos,. ALCAARIA , f. f. cafas nobres , paos. Fa- e ferve com elles t. Chimico. ALCALINO , adj. da natureza do alcali. brica de curtir plles. ALCALISAO , f. f. o adto de alcalifar. ALCACEMA , f. f. cmara onde fe recolhem os marinheiros na caravella, fica diante do camaALCALISAR , v. at. tornar em alcali algum rote do melre. corpo. ALCACER , f. m. rodo o gnero de pes em ALCANADIO, adj. fujeito a ficar alcanaquanto crefcem , e no tem o gro qualhado , o do , enleado\ atalhado , como fuceede aos enco|ual fe d afim verde s beftas , de ordinrio lhidos , acanhados, e parvos. Paiva Serm. 1. j . e toma por cevada , Palanco , herva triga. 106. quanto fe pde fazer mais parvo, e mais alcanALCACEVA v. alcaova. Leo Orig. 6%. adio. ALCACHOFRA , f. f. a cabea do Cardo. A L C A N A D O , parr. paff. de alcanar: Peritem. planta que produz huma cabea a modo de turbado , aralhado , enleado com alguma razo pinha a qual fe come. inefperada , a que feno d fabida , desfeita , reALCACHOFRADO , adj. que imita aalcacho- pofta. P. P. 2. cap. 6. em contas, o que deffra. Pinheiro 1. 110. o alcachofrado de prata, e pendeo mais do que pode pa>gar, atrafado. Alcanjbarrado do mefmo. ado do fiono , trafnoirado H. N. 2. 105. Cajian. ALGACHOFRAL , f. m. mata de alcacho- 5. c. 17. ficaro alcanados vendo-jejem armas, quefras. lhas tomaro. ' A L C A C H O F R E , f.m. a cabea do cardo braALCANCADOR , f. m. o que alcana. vo , Caftan. 2. 214. Palm. p. 2. c. 69. ,, armas ALCANADURA , f. f. a lezo que fe faz o ^verdes com ai cachofir es de ouro. ,, cavallo , que fe alcana. , ALCAOVA , f. f. ( do Arab. cazaba.) cafA L C A N A M E N T O , f. m. confegnimento v. :ello , ou fortaleza antiq : na Chron. de D. J. 1. c. ALCANAR , v. at. tocar , chegar coifa pa- 16. no fim fe diftingue alcaova de caftello : e na M. ra a qual outra fe move. f. Confeguir v.g-->fc. fe interpreta Caftello V^lho. Foffo que cinge beneficio; e f. alcanou a fier nica no bordar li Cidade Prov. da Hift. Geneal. t. 5. p. 58 ^ ,, Tranc. 2.c. 2.: A pena alcana a todos Ar-' : T ;\ os navios antigos era luar elevado , e fortifica- raes 5. 14. Chegar com a mo ao que eftava do , huma efpecie de caftello onde em geral vi- ditatite. Perceber coifa alta, difficil Corte Real G ii Nfh -

ti

ALC

AtC

Naujr. S6. ant. ed. Alcanar is defpezas, ter? A L C A N T I L A D O , adj. que tem g a n f c r t Profundo y. com que as fatisfaa , Confpirao f. ?4?* Neu- ra perpendicular y. g. ,, monte . do -Caftan. 8. 69. P. P. 2. cap. 45- p.p. g tro , chegar i . N. i. 159. rf/m do f/e a Bahia de alcantilar. alcana. Alcanar-je , v. g. o mal de fi fe A L C A N T I L A R , v. at. lavrar ao cantil, ou alcana , i. e. fe vem a bufcar-nos. Akanar-fe alcantil. Palmer. 2. p. j . 122. mandar algum o cavallo, tocar-fe , e fazer-fe mal com as ferraalcantilar-fe , por desbaftar-fe , acepilhar-ie no fig. duras, ou cafcos. Alcanar-fe , dizemos das coifas, que fuceedem huma/a ps das outras^ quafi Aparelhar-fe para alguma coifa. ALCANZIA , f. f. panella de barro com plem ceifar , nem efpao v.g. as rajadas de venvora , ou outra matria inflammavel com que fe to alcanavo-fe hum as a outras As mercs atirava ao inimigo Freire. Nas cavalhadas so so tantas, que alcano hunias s outras Tembolas de barro ocas cheias de flores ,. cinzas, &c, po de Agora 1. p. D*. 4.: i. e. fucceiivas , fem me Vem do Arab. Canci efpecie de barro, de diar efpao , em que fe interrompo. que fc fazem cofres, a que as alcanzias fe affemeALCANARA, f. f. ant. inftrumento. Caftan. lho. <z. 97. da pelle do lagarto fizero huma alcanALCANZIADA , f. L golpe de alcanzia. ara , em que tangio. ALCAPARRA, f. f. arbufto , que tem puas, A L C A N C E , f. m. a diftancia, que medeia entre hum sorpo, e outro que fe move para elle , a modo- de fara , produz huns botes j que fe e daqui ficar em alcance , em lugar onde outro pem de conferva para perrigil. A L C A P A R R A L , f. m. mata de alcaparras. chega , e alcana ; e no fig. o alcance do entendimento , a fua comprehenso , o que elle pode per- * ALAR , f. m. elpecie de eteva (ciftus h/miilis.) ceber, como dizemos o alcance da efipingarda, ou herva das fete fangrias. canho, o ponto ultimo at onde urfa a fua baALCARAVO , f. m. huma ave agrele. (Grit. la. Ir em alcance, feguir o encalo, ir a ps, fialter, Calidris.) em feguimento v. g. do inimigo. Dar alcanALAR A V I A , .f. Cariz, femente dequfe ce , alcanar , chegar a.outra c. que hia dianre. ufa nos guifados (crum, ou Carium.) O feguimento v. g. os recoritros, e fuores que ALCARAVIZ , f. m. cano de ferro por onde he no alcance da virtude ,, Arraes 7. r. Tempo communica o vento do folie ao fogo da forja. de agora 2. 114. ,, convidava o entendimento a ALCARCOVA', f. f. lago onde fe recolhem feu alcance. ,, fegundo correio. guas da chuva. Chron. J. I. cap. T)Z). ALCANOS , f. m. pi. os dedos do falco , A L C A R R A D A S , f. f. pi. v. arrecadas. Moque efto fs, e os maiores. vimentos que faz o falco para decobrir a preza. A L C A N D O R A , f. f. vara onde o falco eft Fernandes. empoleirado : do rabe Candara. ALCATEIA , f. f. nmero de lobos juntos. $ ALCANDORADO , part. paff. de alcandorar Andar de ale ateia, em bandos; diz-fe dos ladres, fe: eftilo elevado , inchado. Penfamentos trifles facinorofes Eujr. 1. s.Artedejurtarj.S.: de genalcandorados na alma, que efto deaffcnto nella, te junta para alguma violncia , Caftan. 2,. 58. mUHfi-, affentados. dou prender os Capites por virem juntos em dALCANDORAR-SE, recip. pr-fe na alcan- teia: Ulifipo 115. dora fig. elevar-e , fublimar-fe , emgramponar-fe. ALCAT1FA, f. f. tapete. Cobertor bordado* ALCANEVE , f. m. efpecie de linho loiro. AuALCAT1FADO , part. paff. de alcatifar. legr. 78. v. cabellos de Unho alcaneve Garcia d' ALCATIFAR , v. at. cobrir com alcatifas. Ortaf. 25. v. e 26. A L C A T I F E I R O , f. m. que faz alcatifas. ALCANFOR , f. m. fuo refinofo branco , tranfALCATIRA y. alquitira. parente , flido , feco , friavel, mui voltil, e de ALCATRA , f. f. do boi, a parte ond acaba hum cheiro penetrantiflimo. o fio do lombo. Outtos dizem fer as duas p* A L C A N F O R A D O , part. paff. de alcanforar. nas trazeiras da vaca. A L C A N F O R A R , v.ar. difiolver alcanfor, de- A L C A T R S O , f. m. miftura de pez , cebo, lrio em algum lquido , ou miftura-lo em alguma refina, e azeite, matria inflammavel; e que fercompofio. ve de alcatroar os navios , e mffam. A L C A N F O R E I R A , f. f. arvore de que fe ti- A L C A T R A T E , L m . pane do cafco do navio. ra , ou deftilla o alcanfor. F. M.f.64. v. col. 2. Caftan. 3. 66. ALCANTIL , f. m. a altura da rocha talhada A L C A T R A Z , f. m. ave, que anda polas Mia PW, da ribeira do r i o , &c. Qajlanh, 8. L. v. ras de mar/^traon) algebrifta. B. P. tmtiU Ah".

ALC

ALC

si

A L C O U C E , f. m. cafa de proftituio , bor L C A T R E I R O , adj. que tem grande alcatra, del , putaria. Dar alcouce , /. e. cafa onde fe ndegas. ALCATROAR , v. at. untar com alcatro , peca carnalmente. ALCOVES por alcoviteiro B. P. dar alcatro ao navio. ALCOV1TADO, part. paff. de alcovirar. A L C A T R O E I R O , f. m. que faz alcatro, ou ALCOVITAR , v. at. procurar a proftituio o vende. " de alguma mulher. Incu!ca-la a quem peque com ALCATRUZ , f. m. vafo de barro que fe ata ella carnalmente. f. demafias que a largueza no calabre da nora , e vafa agua no cano. Pea alcovua , e a intemperana gafta Tempo de ago-> da feio de alcairuz ufada nos collares', e outras ra 1 . 2 . ) obras antigas de ourives. Caflan. i. 177. A L C O V I T E I R A , f. f. mulher que alcovita. ALCATRUZADO , adj. corcovado. ALCOV1TEIRINHA , f. f. dim. de alcoviALCATRUZAR , v. ac. encurvar. Pr alcatruzes v. g. dlcatruzar a. nora. Alcatruzcr, teira. ALCOVITEIRINHO , f. m. dim. de alcovineutro curvar o corpo dobrar o pefcoo por idade, velhice Apol. Diai. f. 161. alcatruzou o pobre ante- teiro. ALCOVITEIRO , f. m. o homem, que altempo. covita. ALCAVALA , f. f. B. P. diz que he cifa Chron. ALCOVITERIA , f. f. cafa de alcouce. O de D. J. 1. por Lopes f. 160. Fr. Pant. d?'Avdro c. oEcio de alcovkar v. g. vive de alcoviteria. 18. alcavala direiro que fe paga pela paffagem de ALCUNHA , f. f. appellido , fobrenome antiq.' caminho no franco. Homem de grandes alcavalas, no Nobiliario pag. 278, o que tem grandes Arraes 10. 17. hoje diz fe de algum appellido incompanhas , ou rendas : ,, havia de haver lide com juriofo allufivo a algum defeito' da peoa. Antigrandes alcavalas , e companhas , parece ler de gamente era indifferente v. g. ficou a D. J. 1. por alcunha o Rei de boa memria , , Chron. J. mu ira gente de fervio militar. ALCAXAS, f. f. pi. naut. o vo entre cinta, 1. por Leo. ALCVONIO, adj. dias alcyoneos, so os dias e cinta pelo coitado do navio. ferenos , de bonanas. Arraes 10. 6. efig. do temALCE , f. m. efpecie de cabra brava de grandepo em que no temos trabalhos , bonanofos no fig. za cavallar. (alces is) gram befta. ALA , f. f. pea de fola, com que fe d ao ALCHYMIA, f. f. parte da Chymica que fe veria fobre a transformao dos metaes. Metal apato mais altura no peito do p , alem da que tem a forma t. de apat. A parte fuperior dasque parece ouro, lato. ALGHYMISTA, f.m.que fe oecupa na alchymia. botas rufticas. Sarrafo para fuprir a curteza do huma banca, que manca por curALCOFA , f. f. covo de palma , ou efparto. t. pe y. g-de to. dinheiro que fe d alem do que he diviv. alcoviteira. do Eufr. 1.2,. Sobras da receita , lucro alem ALCOFINHA , dim. de alcofa , f. f. do principal. Ala na Artelh. afa dos aquitis A L C O F O R , f. m. (do Arab. alcohol) pedra de balas, &c. Ala das roldanas, a pea cavada metallica de cr negra ( Stibium ) Leo Orig. 6z, ALCOMONIA , f. f. maffa de farinha com dentro da qual anda a roda. ALACUELLO , f. m; collar antigo de que melao , e gengibre. ; ,, LCOOL v. alcofor. na Chym. efpirito de vi- ufavo as mulheres , para lhes fazer levantar o pecoo, e endireita-lo: Bluteau diz que era tounho o mais reclificado. A L C O R A , f. f. maffa de farinha com muito cado , que cobria o pefcoo : o primeiro fentido acar , de que fe.fazem cnfeitos ,aflores. f. d-o o Diccion. da Academ. Hefpanhola ; e a palavra he Hefpanhola. Dama mais minwfia que alcora. Aulegr af. ALADA , f. f. commifso para conhecer de ALCORCOVA , e deriv. y. corcova : vem do algum , ou mais delitos dada a certo, ou certos Hejpanhol ant. alcor, coluna, outeirinho. A L C O R O , f. m. Arbico, o livro, por ex- Magiftrados , que vo dvafiaT , inquirir, e fazer cellencia , o feu livro fagrado (como entre ns je juftia : deftas aladas mandavo os Reis antigadiz a Bblia) em que fe contem os myfterios , e mente s Provncias. A jurifdico , ou o limite moral da Religio dos Mahometanos: ai he artigo, delia , e do territrio de algum magiftrado v.g. ,, corofignificarlivro. Mcfquitas, cajas da Orao dosefla caufa cabe na alada de tal Miniftro , i. e. no excede a amplido de fua jurifdico , ou coMouros. , ALCOROVIA , f. f. herva officinal (carium.) nhecimento. e fig. Dizemos que ,, alguma coifa eft eyi rio fia alada , , , e. em nolo poder, he A L C O V A , . f. cmara de dormif. . ;.i:.*. con>

j4

ALC

compatvel com as nolas poffes. A alada,.toma-fe pola importncia da caufa a maior, em que o miniftro pode criminai, ou civiimente condemnar por fua fentena. O territrio da junfdic-

ALADO, part. paff. de ^r antiq. Chron.de Pedro i, alado Rei, ou em Rei j . 2,1. e 2.2. A L D R A B A R , v. at. correr a aldraba, ferroALADOR , f. m. o que fe ala com divilho para fechar a porta. Bater com aldraba. das y. O que levanta alguma coifa. ALDRAVA v. aldraba. ALALA, f. f. vafo de barro em que nas porALDROPE , f. m. cabo, que fe ata manga tarias' do a beber aos pobres. da bomba , para aumentar a fora , ou para po. ALAPO , f. m. porta igual, e aniveladacom derem zonchar mais peffoas. Couto 4. 1. 5. Talo fobrado , que d entrada para adgas, e outras vez fe toma polo manubrio , ou mangar , cafas baixas , e abrefe ficando a prumo fobre fera o mefmo que Gualdrope, cabo que fc ata ao folho Pea do calo , que cobre a aber- leme para o fegurar melhor. tura da braguilha armadilha encuberta. LEA , f. f- ala de arvores. Fonfeca EmbatiA L A P E ' , f. m. huma armadilha de caar aves da a Vienna no tempo do Senhor Rei D. J. 5, pelos ps. (do Francez alle) Elefante fem dentes macho, ALAPERNA , f. f. alavanca grande para mo- ou fmea he mafeulino" ,, os leas Hifi. Natt. ver pezos maiores. Huma tenaz de arrancar tica Trag. Marit. 1. 256. dente?. ALEALDAMENTO , f. m. y. lealdamemo. ALAPREMAR, v. at. ufar das alapremas Art. das Cifas. em feus ufos. A L E A R , v. n. adejar Faria , e Soufa.A L A R , v. at. levantar ,erguer, erigir v.g. ALEATRIO , adj. jurid. contraos aleatrios, muro , arcos, coloffos, e f. as afs. Luf. Transf. todos aquees que so da natureza das fortes, c alar os olhos , <-c. fe com feu edifcio , lejogos de hafar. vanta-lo , Ord. % Levantar-fe , rebellar-fe , LavaA L E C R I M , - L m. herva, ou arbutozinboaronha. % Alar algum a honras, ehvar H. P. matico , rofmarinus. Alar a folha na Imprefso , ajunta-Ia em cader ALEFRISES, f. m. pi. encaixos abertos na quinos depois de impreffa , e feca. Alar-fe algum lha , onde fe embebem as taboas do risbordo, ou tom a jazenda alheia , quebrar , fallir , e talvez as primeiras , com que forro o coitado debaixo mudar de terra , para no fer demandado. para cima. v. alegria B. Pt' Desfazer v. g. alar agravos. Chron. de PeALEGRAMENTO , f. m. dro 1. dar bam ALDABA, f. f. do Arab. daba. y. aldraba por reira. ALEGRO , f. m. grande alegria t/fio. alegro i. e., hum regabofe. ALDAVA v. aldraba. A L E G R A R , v. at. caufar alegria. M ATALDEA , f. f. povoao pequena , de poucos telh. alegrar o ouvido do canho , abri-lo pata vizinhos , que no tem jurifdico prpria , mas o efcorvar. Alegrar-fe , ter alegria. depende da Villa , ou Cidade vifinha. no ALEGRE , adj. que tem alegria. Coifa que Brafil , aldeias de ndios, so as povoaes dos infpira alegria. Efperto. Prazenteiro. Horts domefticados, e que defcem dos Sertes. ALDEADO, part. paff. de aldear. Prov. da Ded. alegres na" Univerfidade, em contrapoio s triftes v. Cores alegres , so as mais vivas, como Chron. encarnado, amarello , gredelim. Novas alegres, ALDEMENTE, adv. ao modo da aldea. felices. ALDEANA, f. f. mulher de aldea. A L E G R E M E N T E , adv. com alegria. ALDEO, f. m. vizinho de aldea. adj. c. A L E G R E T E , f. m. canteiro pequeno levantado de aldea v. g. vida alde , ufo, coftume aido cho de terra mettida entre taboas , ou padeo. A L D E A R , v. ar. dipr em aldeias, recolher redes Palmerim fireq. 2.. e 4. p. A L E G R E T E , adj. algum tanto alegre: famil' nellas v. g. aldear os ndios, Vieira. A L E G R I A , .f. jbilo, prazer, gofto, cornALDRABA, f. f. tunqueta de ferro. Pea de moo da alma com prazer. Funo , que infbater s portas, pendente nellas. Carta de Guia de cafados. ' ALDRABADA, f. f. golpe com a aldraba. , rpira alegria. ALE-

cerrado ALDRABADO , parr. paff'fechado com a aldraba. ALDRABO, f. m. aumenr. de aldraba. Aldrabao do coche , onde fe prende o correo para levantar o coche prezo a huma molfa, tm huns ferros ditos torcidas, quatro a diante, e quatro a

ALD

ALE

AL

ALEJADO , part. paff de alejar: f. alejado vet.) Orifcios dentro das ventas dos cavallos. it. Peas que orno de ambos os lados acompade amor ,, Ulij. 105. ALEJO , f. m. lezo nos membros, que os nhando as toalhas de algumas freiras. ALEO , f. m. vara gr o (Ta , ou cajado de jogar faz defeituofos , e que talvez os balda. f. Dea choca. H. Dom. 2. p. L. 2. c 21. Pr ejle s aufeitos, faltas habituaes Aulegr af. j . \66. % Lezo to da Siofa j . 115. v. ficou a artelharia femah-j). Cxfi. 6. c. 107. O ALEONADO , adj. y. alionado. afio de ficar alejado no fig. v. alejar. Eufr. 1. 1. 17. v. Alguns authores o fazem feminino, Cflfi- ALERTA , adv. eftar, i. e. defperto , e prompto na vigia de inimigos; efig. fobre avifo, tanheda L. 2. p. 109. ALEJAR , v. ar. fazer alejo em algum mem- e acautelado , para no lhe lueceder algum damno bro. f. a cubia aleja as mos ,, \z illiberal. por defeuido. Andavo muito alerta para fazeBem. Lima Carta 12. no f. alejou-me voffo def- rem damno aos noffos ,, Caftan. L. 5. c. 83. dem , i. e. fez-me grande damno , atalhou-me , Alerta ellipticamente , deita palavra uso os viconfundio-me , e talvez rendeo-me , privou-me do gias , e atalaias pata fe ver fe efto defpertos nos alvedrio- v. Eufr. t. u e z). 5. (e daqui alejo) feus poftos, refpondhdo vz ,, alerta, alerta ato 1. fcena 1. j . 17. v. ,, meigas palavras, com eft. ALESTAR, v. ar. fazer leito , defembaraar. que me alejaftes o corao ,,'B. Clarim cap. 89. ALEIVE , f. m. v. aleivoia Leo Orig. diz q'ie Amaral fi. 51. v. mandou ai eftar as peas do le- he antiq. mas hoje fediz levantar aieive por me, que vinho n colhidas ; ter prefts , afar, naut. affacar alguma caumnia. ALETO , f. m. efpecie de falco pequeno i ALElVOSAiVlENTE, adv. com aleivoia. ALEIVOS1A, f. f. traio, infiddidade , ma mas mui ardido ; tem a cr quafi de Nebri , os quinao contra a vida , ou peffoa de algum , olhos acefos, o bico curto , e largo , as azas mui feus bens , e honra com moftras de amilade. Ord. grandes, e levantadas', a cauda curta , as pernas efcamofas , as garras nodofas. (Nijus i.) vem das, ALE1VOSO , adj. que: commerte aleivoia. ALE1XAR-SE , v. recipr. ufa-fe no adagio ,, ndias : outros eferevem Alieto. ALETRIA, f. f. fios de maa de farinha com quem dos feus fe aleixa a Deos deixa i. e. fe ovos , feitos em meias rofquinhas. Frifado , oti alonga , afafta. Ulijipo fi. zS. A'LEM , adv. (de a prep., e a artigo , e de riado de aletria , que imita os fios delia. ALETRIEIRO , f. m. o que faz, ou vende lem do ,, Loin ,, Francez; os antigos eferevio a alm. Ao longe , ou para l de algum fitio v. g. aletria. alm d? vora. Mais acima, v. g. ,, alm do cu- A L E V A D O U R O , f. m. pea de po da tame do monte. % Demais v.g. ,, alm diffo. Para fona , qu faz levantar, e baixar a pedra. ALEVANTADO , e deriv. v. levantado , &c. l , ou depois de certa poca , ou termo : (v. ALEVANTAR v. levantar Caftan. 2. 161. a quem) v. g. alm da jua idade. no carregava de poupa , e alevantava de proa, ALEMEDA, e deriv. v. alameda por ufo. neutramente. ALEMEDAR y. alamedar. ALEVANTO v. levante. Cafi. 2. 21. ALEMO , f. m. arvore , de que he o branco, ALEX1FARMACO, adj. Med. remdio-^, populus alha, o negro (populus nigra) aiemo alque expelle os venenos , ou corrige os Lus damvar , por faia , ufa-fe em algumas- terras. ALEM-MAR , f. f. for Ultramar'v. g. a nos. guerra de alem-mar. Arte de Furtar. ALEXITERIO , adj. Med. tpico centraveALENTADO , part. paff. de alentar. neno. A L E N T A R , v. at. nutrir, dar vigor ao corALFA , f. f. o a dos Gregos. na Muftca, po , brios ao animo. poet. por foprar, buzina, ligadura oblqua. trombeta , e inftrumentos de fopro. NeUtro, A L F A B E T A R , v. at. difpr por ordem alfarefpirar ,, os ces enealmads alemo aodadamen- btica. te (do Francez habeleter ? ) A L F A B T I C O , adj. que fegue a ordem do A L E N T O , f. m. refpirao vital, flego , h- alfabeto. lito. 2. Cerco de Dio j . 207. A vida, Injul. ALFABETO , f. m. abecedario ; as primeiFlego , faculdade de aturar muito em trabalho , ras letras que fe do a conhecer a quem aprende batalha. Palm. p. 2. c. ult. ,, tanta jora, e es- a ler. foro com tanto alento , nunca fe vio. Fora d ALFAA , ou antes Alface, f. f. planta hori corpo, esforo do animo. Os alemos, (na Al-, tenfe , de que ordinariamente fe fazem faladas.

AL-

, f.. f. fruto a modo de fa. ALFACINHA , f. f. dim. de alface a planta pa- va ALFARROBA so humas vages grandes , de labor adpra fe difpr. cicado. < ALFAOS , f. m. pi. efpecie de cogumelos, A L F A R R O B E I R A , f. f. arvore que d alfa. .como os mifcaros pardos j mas tem a copa ver- robas. (Bceras.) melha. ALFAVACA , f. F. herva , (parieraria muralis,) ALFADO , adj. nauf. notado com alfa , ou liALFAZEMA , f. f. planta aromatica , d hafts com humas efpigas donde fe extrahe leo mui gadura oblqua.. ALFAGEME, f. m. barbeiro. Os barbeiros aromarico. afiavo , e limpavo as .epadas. v. Chron. de D. J. ALFEA , f. f. ferro do ferreiro com que fe i. c. 61.. . abrem os"olhos , ou alvados das enxadas, maALFAIA , f. f. movei, omaco de concerto da chados , &c. A L F E I R E , f. m. rebanho de ovelhas, que no cafa. f. Aljaias da lingua Portugueza , adorpariro, nem efto prenhes, oppem-fe a Cbicu. nos. Eufr. Prol. 4. da. Vir do Sueco Fear i v. Rudbeckji opitf ALFAIADO , part. paff de alfaiar. cuia Lat. 4. ALFAIAR , v. at. adornar com alfaias. ALFEIREIRO , f. m. guardador do alfeire. fe , prover-fe de alfaias. no j . ornar-fe Eufr. ALFEIRIO , adj. y. alfeiro. pr0l.fi4.es. 1. ,, alfaiar je a lingua do alheio ALFEIRO , adj. gado , o alfeire, Cruz ALFAIATA , f. f. mulher , que coze veftidos , que faz toucas para mulheres Aulegr af. Poef: fi. 43. Em quanto vigiava o gado alfeito. ALFE1SAR , f- m. po, que prende, e onde 171. v. fe embebem as extremidades dos tefticos da ferra A L F A I A T E , f. f. o que talha, e coze velide Carpinteiro. dos de homem , ou mulher. ALFELOA , L f. maa de mellao em ponto ALFAMOXA , f. f. he a primeira das trs fiforte , de forte que fica alvo depois de manipulado, guras alfadas. ALFELOEIRO , f. m. que faz, ou vende aiALFA NADO , adj. penteiado, v. g. topete Aulegraj. 12. Polido , aceiado ib. 154- o feloa. vi Ho. ,; ALFENA , f. f. Cardofio o faz monimo dt ALFNDEGA , f. f. aduana , cafa onde fe jafimim; mas he diverfa a planta , e a. flor, pois do ao manifefo , e refifto as fazendas que en- he huma arvore de me altura , que d flores brantro , e fahem , e onde fe arrecado os direitos cas , e fruto negro. (Liguftrum.) de entrada , e fahida. ALFENAD , adj. da cr das bagas da aliena; ALFANEQUE , f. m. efpecie de falco, que cabeloi. e. negro. Cames Oitavas-5. eihk caa correndo s perdizes, &c. (Falco, ou Tune- 1779. Caftanheda 3. 197. Mouros alfenadot. tanus accipiter.) ALFENHEIRA v. alfena. ALFANETE por alfinete vem na Ulifipo fireALFENIM, f.m. maffa delicada de affucarmm alvo quentem. f. Homem Aulegr. 102. ,v. Quebrarcomo alfienim delicado affectar delicadeza ou A L F A N G E , f. m. cutello curvo pela cota, e padecer por caufa do mais leve incommodo. Euconvexo pelo fio, fr. 2.. 5. que quebra todo como alfenim, ALFAQUES , f. m. pi. baixos, ou bancos deALFENINADO ,"'adj. f. molle , delicado , afefiguaes de areia , ou pedra cubertos de meia bra- minado , B. P. a de agua , os de areia so mudaveis. B. 4. Dec. ALFERGE , f. m. inftrumento ruftico , enxaHifi- N. 1. 242. do B. P. Ges Chron. M. z,.p. c. 12. ALFAQUEQUE , f. m. redemptor de cativos ALTERES , f. m. oficial militar , que levava Nobiliar.pag. 356. Emmiffario , enviado a pro- o pendo , infignia, e hoje a bandeira , quando 1 por paz , &c. Chion. de D. Duarte c. 9. no tem os Portabandeiras. Alfieres mor, levaALFAQUIM , f. m. peixe gallo. va , e tinha a bandeira Real nas acclamaes dos AFARAZ , adj. cavallo , ligeiro , dos Reis , Saimentos , e batalhas o ai feres d?-El-R > Mouros. 1. ALFARIO , adj. cavallo brinco, que levanta muito as mos. Homem , que anda mui brinco. ALFARRBIO , f. m. livro velho. ALFARRABISTA , f. m, o que contrata em livros em fegunda mo.

56

ALF

ALF

no principio da Monarquia Portugueza tinha O S mefmos officios que depois teve o Condetabel v. Chron. Af. i.e. 48. e49. Plural ant. alferezes, Cames Luj. 4. 17. Maufinbo hoje he como o fingular os aljeres vo marchando. AL-

ALF

ALF

57.

. A L F I M , f. m. o elefante, no jogo do Xadrez ; tros, arfluns mais'-,-<jue a outro?, dr?mdo certos annos. B. Clarim c. 74ALFUGERA, ou A L F I M , adv. cm fim. V. Cartas 2.J.4. ALFUJA , ou ALFRJA , f. f. rua eftreita enA L F I N E T E , . m. pa com cabea de ferro , tre s cafas onde fe lana o defpejo dellas , ou prata , ou outro metal , com que fe prego os qualquer rea para efte fervio : ai fuja parece veftidos , quem, nos tirou daqui o alfinete. Eufr'. 4. 2. ALFINETEIRO , f. m. que faz alfinetes. O mais ufado, e vir' do Vafconfio ,, ahcba , , cofre , receptaculo , acsefcentado o L ao a , e mudaque. os vende, * ALFITETE , f. m. maffa doce, fobre que fe do o ch -em fi. ALGA , . f. hrva marinha , que apparece nas pem gallinhas , e outras viandas. f.' Acipipes , praias, ou fobreaguada : entre os marujos fc coiguarias , Soufia V. do Arceb. nhece com o nome de botilho (alga, <e.) ALFITRA v. azaqui. ALGALIA , f. f. licor efpcffo , e cheirofo , ALFOBRE , f. m. d'Agriclt. repartimento de terra lavrada para horta , entre, duas veredas , por que fe tira de varias glndulas d'entre duas tnicas onde corre agua ao longo, para cutrag., que atra- de bum bolfo, que os gatos de algalia tem abaixo do anno. infkumento Cbirurg. he huma renvefso o alfobre. ta canulada para dar c curfo s urinas, dos que as ALFOMBRA , f. f. alcatifa Far. e S. ALFONSIM , f. m. moeda ant. que valia 9 tem fupprfffas, ALGA LIAR-SE, v. recip. t. da Efitrem. ir a foldos. Sevcrim. Certo peixe , Infiul. romarias em chacotas , e com galhofas. ALFORFIO , f.m. herva y. euforbio. ALGAR , f. m. cova profunda, barranco feito ALFORFILHAR , v. n. pleb. e antiq. fugir B.P. A L F O R G E , f.m. dois facos,ou bolsespegados, polas torrentes, e enxurradas no cho onde baem que fe leva ^proviso de.roupa , ou comida para tem; Qualquer cova, caverna. Refende. ALGARAVIA , f. f. linguagem ininrelligivel , a jornada. f. A proviso contida no alforje. Irde aljorge , i. e. efcoteiro, ligeira. Fazer alfior- confufa : no mefmo fehtido dizemos faliar Vaficonfo. ge d/alguma coifia , proviso para ufo* em oecur- A L G A R A V I Z , f. m. pi. aigxravizes, canos rencia tutra. Arraes 8. \6. ,, fazer aljorge de vir- de ferro que conduzem o ar dos folies ao olho d* tudes para a jornada da outra vida. Fazer pro- forja. Efping. Perj. 6. ALGARISMO , f. m. nota , ou final, com viso de defeitos alheios para dar com elles em roto, Conjp. f. 2.43 fazer alforge de bons di- que na Arithmet. reprefentamos a unidade, nmetos , de mentiras , telas etudadas. Sois grandes ros , &c. alforges, i. e. amigos ntimos , infeparaveis Cam. ALGAZAR , f. m. ou Filod.e Eufir. A L G A Z A R A , f. f. vozeria, que os Mouros A L F O R J A , f. f. a hervinha, que fe efcolhe levanto ao travar da peleja B. 1. 1. 11. f. Qualdo trigo. quer clamor Fr Grandes palavras de jatancia. ALFORJADA , f. f. o que enche hum alforge. Ulifipof. 57. os algazares. ALFORJAR , v. at. recolher, metter no alforge. ALGAZARRA y. algazara : algazarra diz-je ALFQRRA , . f. humidade , que cahe nas fea- mais commummente. iras , e pes, c ennegrecendo com o calor do S o l , 'LGEBRA , f. f. (com accento agudo no prias roe como a ferrugem ao ferro. meiro a) parte da Marhem. que enfina a calcular ; I ALFORRE y. alforra. " differe da Arithmetica , porque em vez dos algaA L F O R R E C A S , f.;f. pi. matria efponjofa , rifinos fe uso nella as letras do abec ; e em que (|cartilaginofa, e redonda, parecida ciba, que o fendo os inaes mais geraes que os arithmeticos , mar depicha na vafante da mar. com elles podemos reprefentr as quantidades def A L F O R R I A , f. fvliberdade concedida ao ef- conhecidas, ou incgnitas. Tem de mais feus ijjeravo. naes particulares , para fe declararem as operaes, ALFORVAS , f. f. pi. herva alias , Feno Gre- que fe fazem , &c. h pig : <& fruto ufado na Med. , e ha dellas bravias, LGEBRA , f. f. arte de concertar os offos des|e outras manfas. locados. % A L F O S T I C O , f. m. Fiftico arvore; produz ALGEBRISTA, f. m. o que fabe a lgebra , jjhuma efpecie de pinhes verdes por dentro. (Pifi- e a albra. yacbium) hoje dizem Piftacha. ALGELA, f. f. (Chron. J. z..i.p. c. 21. pon* A L F R I D A R I A , f. f. Aftrolog. a influencia, do a. bandeira no meia da algela.) acampamento r Ejue os Atfologos. rabes attribuem a certos af- de pouca genj. 1 I H AL-

58

ALG

ALG

ALGEMA , f. f. priso de ferro, com que fe plica s peffoas de ambos os fexos , e denota hum indivduo indeterminado ; algum homem , ou a|. prendem os braos plos punhos. guma mulher: fig. cuida que be alg'tem ,sfr. ALGEMADO , part. paff, de algemar. mil. i. e. peffoa de confiderao. Hiji. dos V. M, ALGEMAR , v. at. pr algemas, prender com de Tavora p. 156. algemas. A L G U E R G U E , f. m. jogo de rapazes com "ALGEMIA , f. f. linguagem algenvia, algara* arriozes , fbre tboa raiada , a modo das damas. via. Ulif. 119. v. ALGEMIADO P. P. 2. 2.2. o mefmo que it. Pedra do lagar , onde defcno as ceiras azeitona, que vai a fpremer. Algemio. ALGUIDAR , f- m. vafo de barro cujes lados ALGEMIO , adj. Mouro aljemio , que falia o vo abrindo defde o fundo at borda, que vem rabe corrupto. A L G E R I V E , f. m. rede grande de rafto para a ter maior circunferncia, que o fundo, ferve para nelle fe lavar alguma coifa , &e. pefcar. ALGUM , adj. articular, que denota que o fitf. A L G E R I V E 1 R O , f.m. o pefcador, que peftantivo a que fe ajunta he hum indivduo incerto, ca com algerive. e indeterminado da fua efpecie. Junto com o ALGEROZ , f. m. o cano principal do teadv. no, nefta , e femelhantes aiTer^es v. g. lhado. A L G I B E B E , . m. alfaiate qu vende velidos algum homem no he branco ,, tem fentido negativo particular. Mas alis eqivale a nenhum, feitos. ALGIBEIRA , f. f. bolfo no velido, onde e v. g. no lhe fiz mal algum , e neftes cafos o mais ordinrio he colloca-lo depois do fubtantivo. guarda b*. coifa. Em bons authores no fentido afrmativo fe A L G I B E T A , f. f. v. Aljubeta. ALGIBETARIA , f. f. rua, ou bairro onde ef- acha pofpolo ao nome v.g. ,, Natercia Nympbi bella, por quem vivo em tal tormento, tempo alto arruados os algibebes. gum me olhou. Cam. Rifihm. V. o ndice da Dip, ALGIRO , f. m. a boca por onde entra o Transf. ult.'ed. Algum ufa fe talvez por algum, peixe na rede, ou armao de atuns. v.g. ,, algum dijfe j que a verdadeira nobreu ALGIROZ v. algeroz. A L G O , f. m. antiq. eqivale a alguma ceifa confifte na virtude Alguns pi. mars de hum; fazenda , bens y. g. ter muito algo ,, Nobiliar. e ,, alguns 6 ,, por quafi, perto de 6. ALGUO , antiq. por algum Refende H. de vo it. Alguma coifa v. g. mais vai.algo, que nada. Homem d'algo, i. e. rico , que fe trata ra, dar-me a mim graa de lhe fazer algo ervio. ALGURES , f.m.antiq.algum lugar incertam:nte bem Daqui filho dJalgo , i. e. de homem que tem algo, abreviado em fidalgo. Andar ao ALHADA , f. f. manjar feito com alhos. f. algo fazer vida de meretriz, Ulifipof. 40. e x. enredo , embrulhada v. g. ,, metter algim ALGODO, f. m. fruto do algodoeiro , he na alhada. Eujr. 4 . 4 . meu peccado me metteo nel hum cafulo oval ,. mas mais agudo verde , que alhada. em feco defcobre huma matria de fibras tenuiflA L H A N A D O , parr. paff..de aihariar. mas, que fe fi j , para tecido, e he mui alva ; a ALHANAR , v. at. aplanar, fazer cho. $ f. qual tem buns caroos negros a que eft pegada. facilirar qualquer negocio Fr. Athanar-fe-, deiALGODOARIA , f. f. plantagem de algo- xar a altivez, humanar-fe , com os inferiores, femdoeiros. po de agora 2. 158. v. Defcer a pofto, eftado, A L G O D O E I R O , f. m. arvore de meia gran- condio inferior. Marinho. deza , que produz o algodo. A L H E A I O , f. f. o a&o de pafft a outrem ALGOROUVO j f. m. efpecie de grou grande. 0 fenhorio.do que he noffo. Ord. f. Alhei ALGOSO ,^adj. cheio de alga hum cbinchor- dos jentidos , o eftado do qu os perde. JM.C-iO' ro algojo. 48. , infenfibilidade. Aflucinao do emendimen A L G O Z , f. m. executor da alta juftia , que t o , diftraco. Palta da memria. executa penas afrliaivas, ou infames, Verdugo, A L H E A D O , part. paff. de alhear. V. de Sttfih carrafco. f. Coifa que afffige v. g. a trifteza XX. o campo, alheado dantes a feu poffuidor., be algoz do animo Arraes- 1. 1. A L H E A M E N T E , adv. eftranhamente. ALGOZARIA, L f. aco cruel, prpria de ALHEAMENTO v. alheao. algoz, Paiva Sermes 1. 209. Converte a tufitALHEAR , v. au rrafpaffar a outrem o Sento1, a em algozaria. rio , propriedade , ou qualquer direito , qu# * ALGUM variao do adj. algum > quefear* noffo f, Privar-fe ,. perder y- g.. , , alftdir i
1
1KW'

ALH

ALI

A L I C E C E , ou vontade dos povos Chron. Aj> $ perder a affeiALICERCE , f. m. ( c o m o / diz boje vulo' ddles. fe , apartar-fe y. g. alhearogarmente) he o fundamento do edifcio , e a raiz fe os mos da juftia Arraes %. ro. A L H E I O , adj. o que he de outrcrn , jio j donde elle crefce, e fobre quedefcana; fica abainoffo. f. Alheio de fi , fora de fi Eujr. i . i.. xo do nivel do terreno Onde fe edifica, daqui Eftar de algumacotfa, fora, longe no fig. ,, abrir os alicerces , , principiar o edifcio; eno fig. eftavA agora bem lbeto- de tal penfamento -, iffo abrir os alicerces a buma pratica , negocio , dareftava bem alheio de minha memria; alheio do no- lhe principio. Palmer. .5. 157. v. f. A baze , o me brifito , fora do Chriftianifmo Arraes 4. \. fundamento de alg. eftabekcimento v.g. os alie os alheios da noticia de Deos ib. 4. 7. % Fora, cerces da Rep. f. ,, o alicerce das Virtudes he a v. g, alheio do fentido - Eftar alheio em al- Caridade : efla condio haver de fer o alicer/ guma matria, jcienda eftar novo nella , ig- ce da paz ,, P. P. 2. 18. nora-la de todo. A L I D A D A , ou A L I D A D E , . f. Gcometr. ALHETA , f. f. debrum tezo, que fe punha regra dividida em partes iguaes , que fe ajuta foonde a manga pegava co corpo do gibo n-- bre o grafometro , e outros inftrumentos Aftronomicos , &c. v. g. ,* alidada Prancheta, do Chit'gfometro. Fortes. Declina, Pimentel. ALHO , f. m. planta hortenfe de adubo , tem ALIENAO , f. f. y. alheao. f. Alienaraiz dividida em vrios dentes, mui oleofa (aio dos fientidos , do juzo , falta de fentimento ,, lium.) cegueira de entendimenco, juizo. ALHUR , plur. Alhures antiq. (do Francez A L I E N A D O , part. paff. de alienartraparailleurs ,, ) em outro lugar M. L. $. 319. v.ult. fi.do* por alheao a outro domno y. g. o predi. Leo Orig.fi. 211. ALI , adv. (compofto de a prep. com o artigo dio , a herdade. f. Privado v.g.,, alienado dos antigo ei; elidida a vogai e, e a palavra / , ou^y.) fientidos, do juizo , alienado da vifta com pranto naquelle fitio., ou lugar, que no he o que occu- Luf Transf. ALIENAR , v. at. paffar a outro dono , ou fepa qu m falia , nem elle a quem fe falia. Apnhor por venda, ou de outro modo v. g. alieplica fe a huma poca de tempo remoto v. g. nar as herdades, Vieira. Alienar buma pejfoA d^alli em diante V. do Arceb; D^alli , daquelde outra, fazer perder a amifade , converao , la caufa, origem, j referida, e por peoa diverque tinho. Vieira Cartas t. 1. % Alienar os nifa da a quem falamos : nefte adv. fe ajunto duas prepofies antes do nome v. g. em d'alli, para mos dos vaffallos , defafeioa-los , fazer perder o amor. Alienar-fe, perder o fentido, o juizo alli, como em derredor, de fobre , ^c. com licores (Lobo Corte), ou com paixo. A L I A S , adv. em outros cafos, circumlancias, ALIFAFE , f. m. tumor aquofo, que vem aos condio. Em outros refpeitos. De outro ja.rretes das betas Cavallares. Pea de cama anmodo. tiq.. Tefiam. da Rainha Santa. Alijaje , no f. ALJABA y. aljava (do Arab. alchabba) Ferr. Defeito, falta habitual, Vlifipof. 19?. 1. 222. ALIFANTE v. elefante Caftan. 3. 1 7 5 . , e freALJABEBE y. algibebe. ALJABEIRA, f. f. por_ algibeira. Caflan., <. quent. J17. huns bolfios como aljabeiras que certo bicho tem A L I G E I R A D O , part. paff. de aligeirar. ] A L I G E I R A R , v. ar. fazer ligeiro, defcarrena barriga falia da prei do Brafil.,, 1 gando. -fie , fazer-fe ligeiro , mover-e deALJAROZES v, algerofes. A L J A V A , f. f. coldre, carcz onde fe traz o preffa. ALIGRO , adj. poet. que tem azas. Ulif. e ' rmazm , c provimento de fcttas para atirar he Naujr. de Sepulv. 88. v. ou 50. nov. ed. , , ia is ufado que ai jab. A L I J A D O , part, paff. de alijar. , A L J A R , f. m. nas lifiras, he a poro de terr ALIJAMENTO, f. m. aco de alijar. *a que eft Lira em ilha. ALICANTINA , f. f. ch. trcta, aflucia , enga- . ALIJAR , v. ar. lanar carga do navio ao mar, '10 com detreza no jogo, e fig. em qualquer ne- para ficar mais leve, boianre, defimpedido. Alijar a gente da no , fazer fahir, ajtan. 1. 181. gocio. 1 f. Alijar os peecados , culpas; obter perdp , e cALTCANTINADORt ALICANTINEIRO , f. m. o que faz ali- livrar-fe delles pela cnfifso.H. Naut. t. 2. Alujar o convez, ou outra parte da no, e afim a antkias. ,. A L I C A T E , f.m,, tenaz, que acaba em ponta. no, defcarrega-Ia., defpeja-la, lanando a carga H ii _ ao

S9

ALI

ALI

ALFNHADOR*, f. m. o que alinha. ao mar F. M. c. 53. Arraes 4. 14. Madeiros, ALINHAMENTO , f. Vn. aco de alinhar, qtte o rio traz , e alija ao mar , arroja H. N. pr em linha recTa , tirar ao cordel. O lan. 2. 41O. ment , ou linha em que eft lanada huma rua; ALIMARIA , f. f. animalia, nome genrico hum muro , n artenderid aos ngulos defte, que convm a toda a efpecie animal bruta. Albuq. mas direco da maior parte. I. 24. humasalimarias mais pequenas que gafalas. ALINHAR , v. ar. tirar ao cordel , difpr era A L I M E N T A D O , part. paff. de alimentar., > de alinho, ALJMENTAR , v. at. dar aiimenro , futentar", linha reta , dar lanamento rfto. nutrir, f. Cevar v.g. alimentar o jugo da difi- ataviar, concertar , adornar, aderear a peoa. ,, louvores mdisaltos do que eu alinho nefte cinto cordia'. ' A L I M E N T O , f. m. tudo o que fe toma pola Bem. Lima. c. 24. 5 Alinhar-fie , ornar-fe , ern boca, e fe digere para nutrir o corjio animal. .' feitar-fe. ALINHAVADO , part. paff. de alinhavar. Cevo v. g. a lenha he alimento do fogo, que ALINHAVO , f. m. pontos largospara fe conferva. fig., ,-, as lgrimas so alimento dos gurar interinamente a pea ao forro , e dirigitrifies, a contemplao , meditao he alimento da alma, i. e. pafto no fig. Alimentos, jurid. ca- rem ralvez os ponros midos , qu ho deficar, fa , veftidos , comida , e outras defpezas to ne- f. Pontos grandes malfeitos. A L I N H A V A R , v. ar. lanar, dar alinhaves celaris. ALIMENTOSO , adj. que ferve de nutrir, ali- coftura. f. famil. Ir pondo em ordem polo mentar v.g.,, o fuceo , e parte-dos frutos maior algum difcrfo , ou difpondo o fucceib do J ALIMPADO , parr. paff. de alimpar , ufa-fe negocio. A L I N H O , f. m. aceio, concerto, no vcftir, com os auxiliares ter , haver. ALIMPADEIRA , adj. abelha , que enrra atavio, enfeite com bom gofto. ALINTERNA v. lanterna. primeiro a limpar o fitio, por onde as outras ho "ALJOBETA v. algibeta , tnica .de trazer por de entrar. f. f. de alimpador. ' ALIMPADOR , f . m . o que alimpa. f. Paiva caa B. P. Cardofio verte ,, tnica demiffa ,, ALJOFAR , f. m. a prola menos fina, meSerm. 1. f'4.5'. y^ ,, alimpador de noffos peecados. ALIMPADURA, f. f. aco de alimpar. O nos grada , e igual. f. Gotas d'agua aperoladas. que fe fepara aimpando, como v.g. a palha , gran- Palm. 4- p- j - 26. a , que~fe fepara dos pes limpos: monda. fig. ALJOFARA.DO , part. paff. de aljofarar. Swfu o que fe regeita ao dar a ultima- mo a alguma ALjOFARAR , v. ar. ornar de aljofar, %\,A obra. V. Cartas 2. 2.76. tudo fe vai em alimpaduras, tefia de Chriflaes aljofarada , de Chrittallims goe pomo he 0 que apppovo para fe impremir. ras , e coifa luzente como a prola. com lALIMPAMENTO, C. rrt. v. alimpadura. grimas as faces,, Luf. Transf. ALIMPAR , v. at. feparar a ugidade , immunALJOFRE y. aljofar. Luf. Transf Palmer. 4-f' dicia, varrendo* , efcovando , esfregando , ejpane- fi 2.6. jando. f. Alimpar, decorando as: arvores', feALIONADO y. Ieonado. parando v. g. a palha do trigo. Alimpar afufALIPEDE , adj. poet. que traz azas, tlres peita , tirar. Pinheiro 1. 172. Alimpar, fazendo nos ps. f. Mui ligeiro. fahir a gente de algum fitio v. g. alimpar o - A L I Q A N T A , "adj. mathem. parte , torro. a Cidade de Ladres Tempo de Ago- que no mede por inteiros exalamfente, qualquM ra fi 112. v. Alimpar a nfciencja -de culpas, nmero y. g. , , 3. he aliquanta de 4 , de 5 expi-las. o campo de herva com enebada, de 7. " carphdo. o mar de' piratas', os caminhos, as A L Q U O T A , adj. Matb. parte-, a que meruas lamas Alimpdf* alguma obra , tira4a a de exatamente por inteiros qualquer nmero V> limpo , dos borres, V. Cartai 1. 46. Alimpar g. 2. que cabe exatamente , e fem fobra em 4J a fruta, n. c. Filod. ao 2. fe. z. be neceffario 6 , 8 , 10 , 12. que alimpeis como mar,mello i. e-. defenvolver-fe A L I S T A D O , part. paff. de aliftar. da'flor. Al impou o Co, ficou fereno. ALISTAR ', v. at. alentar em lifta , rol. Gentt A L I N H A D O , adj. tirado linha, em linha re- para a guerra , alentar praa. fe , dar o no* cta v. g. a alameda , allea d'arvorcs p. p. de <ne milcia. Pr-fe a'fervio de algum j 1 alinhar. Plo na mefma linha , direco a partido com algum.regoa efleja alinhada com alinha AB Bellidor ALJUBA , f. f- veftidura Mourifca talar co t. 4. p. 95. enfiada com a linha.matga.s'. M, L. Vitbalp. t$n

AU

ALI

ALL

6t

tas propores para vir a ter preo proporcional AL]UBE, f. m. crcere , priso do bifpo. ao das quantidades mifturadas , e a fus qualidades. ALJUBEIRO , f. m. carcereiro de Aljnbe. ALJUBETA, dim. de aljuba. Onon. J. T,. 2.' ALLIGADO , parr. paff. de alligaf , cing-ida , avinculado , e qu;fi prefo, no fig. Alugado s douP. j . iH. Cardofo traduz, tnica dmiffa. trinas , Origem Injea j . 417. ALIZADO , part. paff. de alizar. . ALLICiASO , 1. f. o afio de alliciar. Leis ALIZADURA^, fi f. aco de alizar. modernas. ALIZAR , v. ar! fazer lizo , brunir , polir o ALLICIADO , parr. paff. de alliciar. que era afpero , efcabrofo , cheio d'altibaixos. A L L I C I A D O R , adj. que allicia. f. c. pclToa Fazer alg. c.'plana , e liz v. g. Deos formando o botftem alizou-lhe huma t.efta , rfigou lhe buns que allicia. A L L I C I A R , v. ar. -requerer de amores, reolhos ,, Vieira Alifar corriprehende. os dois quebrar ,-requeftar , follicitar mulher, ou homem modos brunir , polir , e outros.' ^ALIZARES , f. m. pi. azulejos , ou peas de com enganofs affgos , Scc. pra' cafamento , e LdsMod. pedra de que fe forme huma filha, ou como cinta talvez para fim deshonelo. ALLIGAR-SE , v. recipr. fazer liga, allana, que forra a parede de algum quarto , fida , at caufa eommua comoutrem ,, aligar-je a alguent pouco acima do pavimento , crejcendo delle. A L L A M B O R A D O , adj. ant. ecarpado P. Edital do S. Oficio. 7. Julho de 769. ALLIVIADO , part. paff. de alliviar. P. 2. 22,. v. F. M. c. 95. ALLIVIADOR , f. c. que allivia, v.g. palavras ALLANTOIDE , f. f. membrana entre o Chodo meu mal. **.-. rion, e o amnioda* feio de hum tubo,-he reALLlVIAMENTO , f. m. y. allivio. Arraes. fervatorio das urinas do feto t. Anat. ALLEGAO , f. f. a aco de allegar. As 8. 14. para aliviamento das penas do Purgatrio. razes aegadas. ALLIVIAR , v. ar. fazer leve defcarregando do pzo , ou carga. no-f. alliviar de trifteza, A L L E G A D O , parr. paff. de allegar. ALLEGAR , v. at. fazer expofio em ra cuidado',. der , e tudo o que caufa pefadume , e foado do direito; item , allegar fritos. Citar , gravame como trabalhos, negcios ,-f-e. Allireferir-fe a dito de aurhores , ou reftemunhas v. viar , n. ter alliv.o ,, Refende Chron. c. 209. - g. ,, allegar com as palavras de Ccero. ,, AlA L L I V I O , f.m. o eftado do que eft aliivialegar de direito ,, allegar teflemiinhat; e com o di d o , o defcano que elle adquire, a confolao , to dellas.. Nem alegarei o que difie delia Galio. Bar- diversa, para fenaes no pefadas, ms agradros Gr. 179. veis. Divertimento. ALLEGORIA , f. f. figura Rheior. que con ALLOGEAR , v. at. guardar, alojar , Cardofo. fifte em huma .metfora conrinuada ,. tal feria a ALLOGIAMENTO v. alojamento. Refende H. defcrigo de huma Republica trabalhada _de dif- de vora. E allogiamento do valerofo... Senofio. : cordias civis , com as palavras de que os martimos ALLON do Francs allons, vamos, Garo uso na pintura de alguma no atormentada. Vide Affembl. , chulo. Vieira Sermo da Sexagefima contra o mo tejlilo ALLUCINAO, f. f. deslumbramento, falde Pregar t. 1. ta de lume nos olhos. f. Engano, cegueira do ALLEGORICAMENTE , adv. com allegoria. enrendimento. ALLEGORICO , adj. que contm allegoria. ALLUCINADO , part. paff. de allucinar. ALLEGORISAR , v . at. fazer allegoria, Ufar A L L U C I N A D O R , adj. peoa, e coifa, qu de etliJIo allegorico. ,' allucina. f. c. pello que allucina. ALLEGORLSTA, f. m. que ufa freqentemenALLUCINAR , v. ar. deslumbrar, efeurecer a te d' allegorias. . vifta, ofuCcar, fazer que fuja o lume dos olhos. ALLIADO , part. paff. de ailiar. f. Cegar, efeurecer, apagar a intelligencia, o A L L I A G E M , f. f. y. allana de metaes , ou entendimento. antes liga. A L L U D I D O , part. paff. a que fe faz alluso. ALLANA , f. f. parentefco por affinidade. A L L U D I R , v. at. fazer alluso , aquelle feu Confederao. Miftura , liga dos metaes. dito alludia abuma pratica, que tivramos. y A L L l A N A D O , e ALLIANAR y. aluado, ALLUIDO , e deriv. y, aluir. e ailiar. ALLUSO , f. f. figtira Rher. da qual fe deixa A L L I A R , v. at. fazer, contrair allana. Ai- entender alguma connexo , ou relao , que atliar-je, ligar-fe com vinculo de affinidade. Con- guma coifa , ou peoa tem com outra , que traz federar-fe. Ailiar metaes, miUirarlos em cer- memria. AL-

deo junto ao Rocio de Lisboa , que El-Rei D, A L L U S I V O , adj. que faz alluso a algum, Dinis tomou para aumentar efla praa. fia a alguma coifav ALMALHO , f, m. novilho , ou boi feito na ALLUVIO , f. f. cheia d'aguas, inundao, idade da robuftez S Mir. j no he qud tu enchente. almalho. Bemard. Lima ecl. 17.. em bujca dt . A MA , f. f. a fulancia efpiritua!, que anda hum almalho , que perder as ,, Lobo Ecloga . anae x a durante a vida aos corpos dos animaes , e Na ultima edio de S Miranda fe mudou. d. he a que penfa mais, ou menos perfeitamente., e a que fe delibera ; a dos homens diftmguc-fe malho em ao malho, fem fentido algum. A-LMANAK , f. mv livro de noticia das. peda dos brutos, em fer capaz de aperfeioar muifoas de ofcios pblicos civis , ou militares com to mais as fus faculdades , e na immortalidade obfervaes meteorolgicas , e algurnas noticias de que nos confia' pela Revelao fem duvida alHiftoricas , e Chronologicas: Livro que contrn guma. Almas do outro mundo o efpirito dps fia diftribuio do anno'por mezes , e dias coma nados. Deficubrir a fina alma a algum, abrirnoticia das feitas, viglias, mudanas dalua,&. fe com elle. A alma da pintura r a ida , o dc, fenho delia. Dar alma s eftatuas, perfeio folhinha. ALMANJARRA , f. f. pea de pao dos engecom que iguala dos corpos vivos quanto he pofivei. Boa alma, homem bom , manfo. Ser nhos de afiucar , da nora , atfona , e outras malma de algum, i. c. muito intimo com elle ,, quinas , qual e prendem os bois, cavallos, ou lifi. IZ2. f. Tudo o que d a fora , e he o outros animaes, que *s fazem trabalhar. ALMARGEAL, f. m. terra baixa, apaulada, principal a refpeito de outras coifas , a que anda anncxo v. g. a dico he a alma do dificurfo; onde fe produzem paftos-, para o gado , e fobre a alma da conjurao , o chefe , cabea. Alnus, tudo o almargem. ALMARGEM , f. m. berva , que nafce nos por.peffoas v.g. ,, be freguefia de 200almas. Barros I. 2,. 1. Alma da Carta, qualquer cdula almargeaes , e ferve de pafto aos gados. Deita inclufa nejla. Alma do canho, o vo defde a o cavallo, ou outro animal ao almargem, deixaculatra at a boca. Minha alma , expreso ca- l o , abandona Io a efte pafto , ou a qualquer ou. rinhoa. Fallar d^alma i. e. com todo o ferio , tro , por intil para ferv;o. com o cotao nos beios. Eufr. 1. 1. % Fazer in- A L M A R I N H O , f. m. dim. de almario. clinao com a alma, fe diz dos que amo aquil- . ALMARIO , f. m. vo aberto, e vaiado na lo , que moftro reprovar nas palavras. Eufr. 1.4. parede , com prateleiros , ou taboas atrayeladas-, / . 42.. Alma dadivifa, o mote, ou letra delia. onde fe recolhe alguma coifa. Tambm he de madeira embebido na parede , ou fobre fi ; e qualALMACEGA v. almagega. A L M A D I A , f. f. embarcao futil de huma quer delles tem porta de madeira. ALMARTAGA,, f. f. efcuma da prata, ou as pea inteiria , efpecie de canoa , que por outro nome fe chama Tone. Cron. J. 2. 4-p.j. 8$. v. fezes , que ella deita ao alimpar-fe. ALMARTAXA , f. f. vafo.pequeno de boca A L M A D R A Q U E , f. m. colcho groffeiro, eneftreita. guttus vitreus. xergo, coxim , almofada. Antiq. ALMASINHA , f. f. dim. de alma ; alminha. ALMADRAVA , f. f. armao dejpcar atuns. ALMAZEM , f.m. lugar onde* fe recolhem ar A pefcaria delles. O lugar da peca. mas , e munies de guerra , vicTualhas , e todo o ALMAFEGA , f. f. panno de l groffeiro , que antigamente fe trazia por luto. Ord. 5. 112. 1. fornimento para a guerra. f. As armas; daqui vem depois de haver ejgotado o fieu almazjm it Refende c. ult. ALMAGEGA , f. f. tanque pequeno ,* onde jrechas, de jetas, de tiros , i. e. a proviso deldefagua, fe recolhe a agua da nora , eft junto les , que vai nos coldrs_, aljavas , patronas. Cif com outro maior: vulgarmente dizem almacega. tan. 1. 142- Ha almazens de Commercantes, A L M A G R A , f. f. ou ALMAGRE , f. m. onde fe recolhem fazendas. Hoje fe diz geral' terra metallica vermelha de pintar. Caflan. 2. 1$. mente armazm, fegundo a etimologia, polo fi almazem rem por fi os cfaficos. Rubrica. ALMLA , f.f. arvore, nasO(ticioas,ThymiaALMAGRADO , parr. paff. de almagrar. ALMAGRAR, v.at. tingir, pintar d'almagre. ma , alis (Thus Judxorum , Narcaphtum , Seriei' % fig. Marcar v. g. homem exaggerador ama- tum Plinii.) grai-o por mentir ofio, ter em conta. Rubricar. ALMECEGA , f. f. refina de lentlfco: mafti' ALMAINHA , f. f. M- L. 5. / . 140. v. col. che , efta he da Indi. Ha almecega do Bf$i z. tinha, elle buma almainha , que o cabido lhe ou gomma eleme tirada da arvore Ilicariba. AL-

6i

ALM

ALM

ALM

ALM

bexiga de hum animal como veado , ou corfo; A L M E C E G A D O , part. paff. de aimeegar. L M E C E G A R , v. at. ajuntar almecega a al- tem cheiro mui ativo.-^Mojchus i.) ALMISCARADO, parr. paff. de almifcarar. guma c.ompofio. ALMISCARAR , v. at, perfumar com alraifALMEJAR, v.* n. famil. dcfejar mui anciofamente alguma coifa almejar por , anhelar car , mifturando-o. ALMISCAREIRA, f.f. herva, alis agulha de no fi. ALMEIDA , f. f. Naut. o vo , por onde entra pajlor (Geraunium.) ALMO, adj. poet. criador, que ajuda vegea cana do leme por cima do cadale a almeida tao , v. g. o olmo fiol: alma alegria C. Lufi do leme Barros. '9.88. ALMEIRANTE. y. almirante. ALMEIRO, f.m. herva (intubus / . ) Almeiro ALMOCADEM , f. m.pofto militar amigo , coudei dos pies, ou capito de infanteria. Severim. s do campo, chicorea. almocadens ero fugeitos, e fubordinados ao adaif, ALMEJAS v. amejoas. ALMOADO , aclivamente ; o que almoALMENARAS ,#f. f. pi. ero fogos feitos nas torres, e atalaias para dar rebate de inimigo, ou ou. A L M O A D O R / f . m. o que almoa. Outros avifos convencionados. S Mir. Chron. J. i. ALMOAR, v. at. desjejuar-fe, comer alga c 2,2.. V. Lima de Bem. Carta 2)z>.j. 272. ALMEN1LHAS, f.f. pi. efpecie de ornato , e ma coifa antes do jantar. ALMOO, f. m. comida , com que fe quebra feitio dos vertidos antigos Tempo dragara 1. 2,. ALMEXlA , f.f. final, que os Mouros , quan- o jejum , antes do-jantar. A L M O C O V A R , f. m. cemetero dos Mouros, do tinho Mourarias nrfte Reino, ero obrigados a trazer fobre o velido , quando no andavo quando tinho Mourarias entre ns. ALMOCREVARIA , f. f. o trato de almoMourifea , era hurta efpecie de veftidura. (Larramende traduz pertenuis ftcminarum veftis ,, creve. ALMOCREVE, f. m. homem, que? conduz Trancojo- 2. p. c. 2. ;, mandou toucas, almexias, belas de carga, e tranfporte. ou camijas Mcurifcas, mi . ALMICANTARATS , f. m. rabe Aftronom. ALMOCREVE A R , v. at. carregar era belas J crculos da esfera parallelos ao horifonte , defde o como o almocreve. -> * horifonte at o zenith : Crculos da altura , e deALMOEDA , f. f. leilo , expofio em-veniprefso dos aftros. da , de moveis, bens de raiz. no fi ,, fazer ai 1 ALMICE , ou ALMEICE , f. m. a aguadilha , moeda 'da honra. Pr a filha em almoeda , pola que efcorre do queijo apertado no chinchoJ aos lanos , vende-la a quem mais da ,, Arraes 8. ALMILHA , f. f. collcte que fe veftia fobre a 4. Ulif. 215. v. Fazer almoeda; pr patente, camifa, qror baixo d giho. Almilba de cobrir o Tempo de Agora 2. 76. ,, o tempo defcobridor de tronco do corpo , com meias mangas , punha-fe tudo ,,fiaz almoeda de feus defconcertos. ipor baixo'das armas brancas, que defendem effa ' A L M O E D A D O , part. paff. de almoedar. parte do corpo. ALMOEDAR, v. at. pr em leilo , para fc ' ' ALMINHA, f.f. dim. dealna. vender as. .lanos., e a quem mais der. Cardofo. ALMIRANTADO , . m. officio , carge de ALMOFAA , (.' f. pea de ferro , he huma .Almirante. Junta de Officiaes de Marinha , que chapa atraveiada de huns pedaos de ferro dentajtoma conhecimento dos negcios delia , d caitas dos , e outros lizos , com que fe fimpo as belas. jdc marca , decide da bondada , o, injuftia das A L M O F A A D O , part. paff. de almofaar. prezas em tempo de guerra. no j . limpo aceiado ,, fugeitos mui bem almofiaA L M I R A N T E , f. m. fficial da marinha, an- ados ,, Cames no Frloder^ Ato 2. Se. 2. ^igamante tinha mero , e mifto imprio nas coifas ALMOFAAR , v. at." limpar com a almo |do mar, e mando abfoluto fobre as armadas , na- faa. .vios, e gals. Almirante mor, Capito general A L M O F A D A , f. f. fiteo cheio d e l a , palha,' *dos galees, ou nos de alto bordo , ujeto im- eabello , ou. algodo , para encoftar a cabea , |iiiediatamente a EI Rei. Os almirantes hoje fico ajoelhar, ou alentar-fe fobre elle. Pinheiro 2.44. abaixo dos Generaes das armada?. T. de Carpint. pea de madeira relevada fobr .0 '' ALMIRANTEAR , v. n. fazer officio de al- nvel da porta , janell, e encachada nella. .mirante. Epanaf. pag. 196. * > ALMOFADINHA , f. f. dim. de almofada. ALMIRES, f. m. y. gral , afmofariz. Chumao de fangria. ALMISCAR, f. m. he o fangue qualhado na A L M Q F A R 1 Z , f.m- gral, ou pio clemeta. AL-

f. m m. arrecadador das rendas ALMOXARIFE , t. A L M O F A T E , f. m. ferro de eorreeiros, com que fe abre na fola hum buraquinho -redondo , Reac s , e d irei cos fobre vinhos , azeites , &c. peIas commarcas. Como faz hum Almoxarife. Mart. onde fe enfio os fufilcs das fivelas. . -. A L M O F M , f. f. efcudella grande , e pouco c. 127. -ALMOTOLIA , f. f. vafo de bojo , e garganprofunda , de barro A L M O F R E I X & D O , part. paff. de almofrteixar. ta curta , que ferve para azeite , he de barro, lata. Si mo Machado p. 55. at. emmalar em aimo) ALMUDE , f. m. medida de lquidos .contm ALMOFREIXAR ; v doze canadas , dois potes. freixe. ALO' (do Francez 4lors,,) adv. antiq. ento. ALMOPREIXE , f. m. mala grande , para colNobiliar. ', \ ches , e camas de jornada. A L A , f. m. no Oriente, he doce de farinha ALMOGAMA , f.f. naut. a ulrima* caverna, onde os pos so mais juntos por caufa do bolsa- de arroz manteiga, e jagra. no Brafil, hftibebida'de arroz com affucar , fermentado cm agua. do da proa. A L O E , f. m. po , alias calambuco Duffla, A L M O G A V A R , f. m. na milcia antiga , os almogavares ero foldados , que fazio continuas Cajian. L. 3. p. i\\. o aloes he o Miag*, ou ctfrrerias contra os Mouros , capitaneados plos cerne de. po aguila. Herva babofa, azev:e; o adais: ero de p , ou de cavallo , e em geral gen- fuceo da dita herva. A L O E N D R O , f. m. herva y. eloendro. te montefiiha , e mui ardido nos trabalhos da A L Q G E A D O , part. paff. de algear y. aloguerra y. Miquelete Ulifipo 206. a tu; bamulta dos almogavares da velhice i. e. doenas , in- jado. A L O G E A M E N T O , f. m. y. alojamento. B, commodos , achaques. ALMOGAVARIA , f. f. correria, fobrefalto , Pi verte efcondrijo. A L O G E A R y. alojar. B. P. verte ef cavalgada feita por almogavares, Leo Chron de D . Dinis pag. 46. ult. ed. Ges Chron. M. 2,. conder. p. c. 81 >"/* ALOJAMENTO, f. m. domicilio, cafa onde ALMNDEGA , . f. bolo de carne picada, e algum fe apofenta ^ aloja. namilicia, obra feita em pofto perigofo como mina, ou fobre elraadtrbad 3. ALMONJAVA , f. f. picado de carneiro com da encuberra , para fe cobrir do fogo inimigo, fazfe de ceft s, facos de l , terra, &c. O lugar toucinho, frito em manteiga. Arte da Cofinba. que o exercito oecupa , acabada a marcha. ALMORCO v. almoo, Caftan. 8. f. 161. ALOJAR, v. ar. dir alojamento , poufada. ALMORREIMAS,, f. f. pi. dilatao das veias hemerroidaes, junto ao ano ", que fe enchem de n. Eftar alojado v. g. nefie fitio alojava o bravo fangue , e quando no rebento fc dizem almor- Achilles , , allogem os miniftros nas ourellas do trono Apol. Dial. Dedic P. P. 2. 1. % Recoreim.is cegas. v. Hemorroides. ALMOTAADAMENTE, adv. fegundo a ra- lher v. g.,, alojar o tiigo na tulha aejpeciaa xa do almorac v.g. vender. Dar , por ta- em alguma caja ., Cafianheda 2. n . 2. A L O M B A D O , part. paff. de alombar. xa , fupefando , fazendo proviso com pareiALOMBAMENTO , f. m. as pancadas, com monia. ALMOTAADO , parr. paff. dealmotaar v. que algum fe alomba ; e a doena , que ellas f. Taxado , regulado 5 regrado , fopefado. Confip. causo. fi. 2.Z.. ,, as alegrias ero almotacadas , e os pra- ALOMBAR , v. at. derreiar , derrengar com zeres regifiados. pancadas. t. de Livreiro., deitar lombada v. g. ALMTAAR, v. ar. fazer officio de Almo- ,, alombar'hum livro. tacel, tachando o preto dos viveres. ALONGADAMENTE , adv. de longe. De ALMOTAARIA, f. f. o officio de Almota- modo alongado. cel. A taxa que elle pe v. g. vender pela ALONGADO , part. paff. de alongar elndido; almotaaria. dilatado ; diftante y. g. ,, mares alongados , reA L M O T A C E L , f; m. $uiz eleito pela Cama motos. $ Os olhos alongados, do que fita a vifta ra , que tem nfpeco fobre pezos , medidas, com defejo , ou faudade em algum objelo que fe preos dos viveres, limpeza da Cidade, e outros vai, ou de que fe apana , ou bufcando-o com elbjetos de Policia. les ao longe Maufinho entre a pag. 4 1 . e.4\. v. ALMOXARIFADO , f. m. o officio do AI- ,, fieguindo com os olhos alongados Alongamoxarile. O deftrito de algum almoxarife. do y. Cycloide. . ALON-

$4

ALM

ALM

ALM

ALP

6$

ALPESTRE, adj. poet. afpcro, efragoo, y. ALONGADOR , f. m. que alonga, dilata v. o g. monte- ; ferra Lobo. verbo. ALPESTRICO , adj. poet. o mefmo, Lufit. ALONGAR , v. ar. pr longe, apartar, afaftr. Alongar as paffadas, abrir mais o paffb, Transf. Elegiada f. 226. nos Alpefiricos montes aumentar o caminho. f. Alongar a vida , dila- Afiricanos. . tar, alargar. Arraes i. 20. Alongar a vifta, ALPHA , f. m. primeira letra do alfabeto Grego os olhos , bufcar com ella , os objetos mais remo- a ; na tnufi. nota, que he huma ligadura oblqua. tos , fita-los no extremo do horifonte ; exprefso ALPHABETO , e deriv. y. alfabeto , &c. com que fe indica defejo de ver algum objelo , ALPISTE, f. m. herva, que lana buma efpia fandade, a dr do apartamento. Cames alon- ga cheia dos groszinhos, que fc conhecem com gar, delongar, dilatar, demorar v.g. alongar o mefmo nome, e fe d aos canrios, e outras a negociao S Mir. Ejirang. alongar minhas aves. H. Naut. 1. 149. maguas , fazer que durem longamente , Arraes ALPISTEIRO , f. m. y. apileiro. 10. 84- Alongar-fe , apattar-fe para longe , EuALPISTO v. apifto. fr. 5. 8. f. Afaftar-fe do affumpto v. g. DefA L P O N D R A , f. f. poldra , pedra atraveffada viar-fe do trato, converfao , Eufr. 2, 7. Di- no rio , epecie depontezinha , por onde paffa latarTe , li-fe demorando o prazo, v.g. alongo- gente de p. fe as efperanas. ALPORCA , f. f. tumor feirrofo , que oecupa. ALOFESI , f. f. doena que faz cahir o ca- alguma , ou todas as glndulas do pefcoo, e oubello , e calvejar tras , o qual fe rompe em chaga: ufa-fe em geral A L O U C A D O , adj. algum tanto louco, que no pi. j>, g. temalporcas :a de louco , adoudado. Al " ' ALPORCADO , part. paff. de aiporcar. toca ALPORCAR , v. ar. enterrar os ramos de alALOUSADO , part. paff. coberto com loufa guma planta , v. g.as vides , deixando de fonem defejo diflint Sepultura , de marmorfino, ou ra as pontas das varas , para propagar a vide. porfido aloufiada. Aiporcar a hortalia , cobri-la com terra levantaALOUSAR , v. at. cobrir, Iager de loufas. ALPARAVASES, f. m. pi. ant. ornato penden- d a , e repartida em regos. A L P O R Q U E N T O , adj. doente de alporcas. te , em redor v. g. do eftrado , leito , para cobrir A L Q U E B R A D O , part. paff. de alquebrar. a altura, ou vo. ALQUEBRAR , v. ar. fazer, que o navio renALPARCA , f. f. calado , qu tem o rofto enfreftado , como dos frades capuchos , e outros, da , e fique fem aquella curvatura , que faz polo de qualquer matria como coiro , feda, & c Ca- meio , tendo a popa , c proa mais elevados, que mes ; to bem ha alparcas rufticas de canamo tran- o meio : de forte que o navio alquebrado tem igual altura por cima. Alquebrar neutro, B. z. ado, Lobo. f ALPARGATA , f. f. Vieira efereve fiempre 4. 2. alquebrou, e abrio de maneira que ficou fiem < afjim embarcao. ^ A L P A R G A T E , f. m. o mefmo que alparca. | ALQUEIVADO , part. paff. de alqueivar. F. Cardofo Diccion. Lufit. Transj. M. c. 98. ALPARQUEIRO , f. m. que faz alparcas. ALQUEIVAR , v. at. fazer alqueive. AL PELO v. po. B. P. A L Q U E I V E , f.m. terra lavrada para fe pene ALPENDORADA , f. f. trar das guas , e deixada em defcano por hum I ALPENDRADA , f. f. prtico foftido em anno, ou mais. columnas, que acompanha o lano de algum ediA L Q U E Q U E N G , f.f. herva officinal. (alkefcio. kengi officinale.) ALPRENDRE , f. m. prtico fobre pilares , ALQUICE' , ou A L Q U I C E R , f. m. (do ou columnas diante da porta de algum edifcio. Arab. quicel,, ) huma forte de capa Mourifnas ciras, efp. de telheiro , ao qual fe recolhe o ca, de ordinrio branca , de l : B. diz alquic. trigo quando chove. Leo Orig. 65. Caflan. 2. j . 16. ALPENDROADA y. alpendrada. A L Q U I E S , f. m. medida de taboa , para meALPENDUR ADA v. alpendrada , Luf. Transj. dir a fola que fe vende. ALPERCATE , f. m. de Sapat. o buraco enALQUILADO , part. paff. de alquilar , alutre a orelha , e a palia do fapato. gado. ALQUILADOR, f. m. o que alquila, alugaA L P E R C H E , f. m. efpecie de pecego pequeno, 6 mui fummarento. dor de belas. I AL-

A L T R E I R O , f. m. o que penfa , limpa, ALQTJILAR, v. at. alugar b e h , o que a toprove , e adorna os altares. Altareiro , o pa. ma , ou o que a d de aluguel. dre, que tem boa voz para canrar a miffa do dia. A L Q U I L E ' , f. m. o preo do aluguel da befALTEAR , v. ar. dar maior altura , fazer t a , aluguel. Aco de alquilar. ALQUIMlL, f.m. huma compofio de prata, mais alto , levantar. Profundar y. g. altearo fofo. oiro, e lato, de que fe fazem anneis, &c. ALTEMALA , adv. comprar altamala; a olho, ALQUIMIA v. alchymia. A L Q U I M I L L A , f.f. herva. (alquimilla .). , em groffo, fem efcolha , Paiva Sermes 1. j , 310.' v.como hum mercador, que compra por junti ALQUIMISTA v. alchymifta. ALQUITIRA , f. f. herva , e juntamente gom- altamala. ALTENARIA , f. f- aflita o traz, Jorge Ferma medicinal. (Dragacanthum gummi.) reira Ulif. 198. negcios de altenaiia , e Arrm ALQUITRAVE v. architrave. Maris. A L Q U O R Q U E S , f. m. pi. chapins antigos de 10. 2,2. juizos de altenaria , altos, elevados. Ulif, meia capellada. Palmeir. Dial. i. 254. v. altanaria. A L R O T A D O , part. paff. de alrotar. A L T E R A O , f. f. mudana da natureza, ALROTADOR , f. m. que columa alrotar. forma, eftadoi" antigo , de forte que a coifa fique A L R O T A R , v. n. cfcamecer de algum. Ar- fifica , ou moralmente outra. Bullicio , (j que raes t. 12., e 2,. 2. infulrar, Cardofio. no ha alterao fem movimento.) inquietao do ALROTARI , f. f. efcameo Arraes io. 6o.: eftado. Mudana v. g. do animo ferem, a delle fe fazer zombaria , e aliotria. tranquillo em perturbado, e afim dafifionmk ALRUTE , f. m. hum paiaro, que come as do pulfo , fora do eftado de faude. 5-^-J abelha;, abelheiro. CoftaGeorg. faude, ataque de molrtia. Mudana v. g. M! ALTA , f. f. fr. milit. ,, dar alta , abrir praa em leis , ordem , <b-c. na Mufica, pontos de, alguma companhia. Alta, dana, antiga, Ou so os que fe p m entre duas figuras, paramofrm Diar. j . 605. Aulegr aj. 121. v. e 122. Prefi- rrar , que fe ha de tirar do valor de huma, eactes f. 10. dantr, paffar huma alta , e baixa. crefcenta-lo outra. ALT'ABAIXO, f. m. golpe de efpada de alALTERADO , part. paff. de alterar v. ilttto abaixo. M. C. 11. 39. rado com a Pitoria, enfuberbecido (R. elogio I.) ALTERAN TE , parr. at. Med. remdios, A L T A F O R M A , f. f. ave de rapina. Fernandes f. 6. que tem virtude de mudar para melhor o fangue, ALTAMALA y. alt'e mala. e mais lquidos do corpo , fem caufar evacuao ALTAMENTE, adv. em lugar alto. f. Su- apparente. blimemente , profundamente y. g. altamente graALTERAR , v. ar. mudar, fazer outro doqufl vado na memria. era dantes. Dar nova feio , forma , figura, ALTAMIA , f. f. vafo como efcudla. ant. ordem , e toma-fe m parte, por innovar, perA L T A N A D O , adj. no fig. de ahaneiro y. al- turbar v.g. apaz, a faude. Levantar alto v> taneiro. g. a voz. A L T A N E I R O , adj. falco ahaneiro , xpe voa, A L T E R C A O , f. f. difputa porfifa, retie fe remonta bem , a muita altura , e caa toda a o , debate de palavras , com clamor, e psi" voaria. Vieira. f. Homem , de altos penfa- xo. * mencos , que pem a mira alta;, altivo, fubcrbo, A L T E R C A D O , part. paff. de alrercar: akrEufr. cada duvida Chron. de D. Aj. Henrique por ALTANERIA , f. f. o vo alto de algumas Leo. aves. A caada, que fe faz com aves de rapina ALTERCADOR , f. m. o que alterca. enfinadas, as quaes remontando-fe ao ar vem caA L T E R C A R , v. at. difputar cora clamores; hir fobre a preza, ou rel. f. Altenarias, con- c paixo , debater com algum alg. coifa. ceitos altos, e levantados. Arraes 10. 22. faA L T E R N A O , f. f. viciffitnde , gyro alterzem-fe os Pregadores em altenarias de pouco pro- nado , os revezes das coifas. B. P. alternativa. veito. ' AKTAR r J , A L T E R N A D A M E N T E , adv. com alternai f r m " F ? a d a I g r C , a > f P e d e d c m e * o > c o m alternativa. z a , or/de fe fazem os Sacrifcios da Miffa. O p ALTERNADO , part. paff. de alternar , de altar , a adminiftrao dos Sacramentos , as que ha alremao , em que cada peffoa , ou coit w i i a s , e outros oificios , porque fe d efmola tem a fua v ez , gyro, rurno , V. g. ,, Cantarw tos Curas yerl [ternao i.e. nora hum > hsra utro r

ALQ.

ALT

ALT

ALT

6y

alternados ,, dos que canto ao defafio tbordo , pafecome m a l , porque altibordo , ou Negros dias alternados no bem , e no mal he palavra compofta como v. g. olbibranco; c en, , i. e. nos quaes fiora o bem , hora o mal to devera fer ,, navio altibordo do mefmo acompanha a vida. Eufr. 2,7. Reciproco , v. modo que fe diz v.g. pftor olbibranco ou nag. amor H. P. j . 551. Cofta Ecloga 10, argum. %vio de alto botdo ,, como diramos pator de Cantar alternado , i. e. com alternao , como nos olhos brancos , ou dos olhos brancos. choros, quiz que alternados cantafemos huma gloALTILOQUENCIA , f. f. locuo elevada t fa. Luf. Transj. fublime , altiva. V. Cartas 2. zji. ,, a altiloqucnA L T E R N A R , v. at. revezar,- fazer trabalhar, cia do eftilo. ou expor algum a alguma eoifa , na qual fucee- - ALTILOQUENTE , adj. que falia em eftilo de outrem , ou outra coifa por feu giro , ou tur- alto. no , y. g. alternando as rondas , os trabalhadores. ALTILOQUO , adj. altivo, fublime v. g. ' A providencia alterna os bens com os males i. canto. e. troca as vezes dos bens, com as dos males. A L T I M U R A D O , adj. poet. que tem muros alAlternar eftancias, canta-las alternadamente , hora tos , elevados. h u m , hora outro a fua Luj. Transj. Alternar o ALT1RNA, f. {.'Afiat. veftidura y. F. M<fi penfiamento , entre temores , e ejperanas Maufi- 207. coL 1. nbo 4?,. v. Alternar-fe (no f.) a fortuna , ler ALTISONANTE, adj. poet. que tem fom alta. hora profpera , hora contraria. f. Sublime C. i A L T E R N A T I V A , f. f. fuccefso no officio , ALTISONO, adj. poet. o mefmo: inftrumento, ' que a certo prazo , ha de tornar quelle a quem N. B. mufii. 1 fe fuceedeo , e affim por diante tornar ao primei- ALTSSIMO fuperl. de alto. ro. Direito , ou obrigao de efcolher entre ALTIVEZ , ou ALTIVEZA , f. f. no f. fudu is coifas. Mudana a prazos certos , e regu- bcrba, elevao de gnio. Soberania , brio , nlares. Nos Tratados, a alternativa confifte em grandeza de animo. Sublimidade de eftilo, conaffignar em primeiro lugar o miniftro da Nao a ceito. Arraes 2. 18. derribou-o da altiveza que fe remette o exemplar authentico do Tratado , de feu penfamento: e 10. 40. derribar as fiuas o qual affina em fegundo lugar no exemplar, que altivezas.,, ifica outra potncia contrarante , afinando em ALTIVO , adj. fig. fuberbo , briofo , orgulhoiprime;ro o pleniporenciario deita. fo. Elevado, majeiofo. Sublime y. g. o alti! A L T E R N A T I V A M E N T E , adv. alremadamcn- vo do eftilo ; e os altivos da poefia, as fublimjdate ; com alternao , por giro , com alternativa. Ar- des , as qualidades que a fazem fublime. Lufit. T. raes 10. 2-j. per gyro, e alternativamente ero obri-prlogo ant. Lobo Corte. D. 5. altivas emprezas gados a fervir. Ulif. 106. , ALTERNATIVO , adj. v. alternado. ALTO , adj. erguido , levantado , de eftatura 5 ALTEROSAMENTE, adv.de elevao alterefa.f. grande, de elevao grande. f. Illuftre v. g. , , A L T E R O S O , adj. alto, elevado v. g. , , asfalto naficimento. Penfamentos gltos , altaneiros, fibras alterojas da fortaleza P. P. 2. 20. Que elevados , grandes, nobres , c fora da ordem coragem grande altura y. g. edifcio , torre S. Jmum , que tem grandes objetos, e projeTos. Navio-de alto bordo, da grande porte, forre. \Alto dia, alta noite, muito depois de amanhecer, . A L T E Z A , f. .f. no j . elevao y. g. alteza'? de anoitecer. Alto eftilo v. altiloquo , fublime. j> ejlado Contas de Tranc. 2,. 1. a alteza Voz , gritos-, item voz forte. O alto do {o mifterio Arraes 2,. 12 a alteza do fiu mar, o pego , o golfo, longe da Coita ; nefte eito a alteza de armas eft toda em aquelle Lntido fe ufa fublantivamente. Caftan. 2,. p. 208. wmem , i. e. a fublimidade do valor. Palm. 2. p, , tirar o navio toa para o alto. Profundo, ^7.5. ,, a alteza dofiujeitodos Lufiados Surru- v. g. mar , rio , poo, ferida ,, B. Clarim. 5. fita prol. s Rimas de Cames. Titulo, que fe Myfterio . , profundo , incomprehenfivel, ou |java aos Reis defte Reino, e hoje feda aos Prin- de difEcil comprehenso; e alim altos juzos de ips , e Infantes. Deos infondaveis, que abifmo. Preo i. ' ALTIBAIXOS , f. m, pi. defigualdade , fra^ofi- e. fubido , caro. Subftantivadamiinte por altura, ade do rerreno no-plano , do caminho H. Naut. fig. na pintura os altos , as parres , que o pinror ,. 92- fda fortuna, revezes , lrernaes , pinta com cores vivas fingindo , que alli d a luz. Lu alternativas do negocio ,, Ulif. 2^0. Voz do Capito para parar ,, fazer alio ,, pa9 ALTIBORDO Eufr. 5. 1.169. y. navio de ai- rar ; it. para fc levantarem os piques. Paffar I ii por

68

ALT

ALV

ALVANEL, ou A L V A N E O , f- va. (o primei, por alto alguma palavra lendo , ommitir, defcuiro be mais ujado.) pedreiro de alvenaria. f. audar-fe de a ler. Paffar por alto ,, efquecer at. , thor de obra mais rofca V. do Arceb. 1. 1, deixar em efquecimento. , , Iffb pafjou-me por ALVAR , adj. epiteto , que fc d a algumaj alto, i. e. efqueceo-me. Os altos da cafa, edifeio, oppem-fe aos baixos, ou Jogeas; pagar os coifas , que so brancas , e tem pouca fublancij altos de vafw ,, carecer de miolos, fer tolo. Al- v. g. pinheiro alvar. Figo alvar , efpecie dei. to , adverbialmente brados, que dava muito al- les. Ejpinbeiro alvar v. efpinheiro. Homem AU to ,, P. P. 2. 64. v. Contralto. Andar com var, tolo , de pouco talento. A L V A R ' , f. m. qualquer carta de eferitura peito alto, fuberbo S Mir. Efirang. A L T O S , f. m. pi. cales , ou calas antigas authentica , que contiveffe clarezas , obrigaes, Bernardes Lima carta 2.2. pag. 262. ult. ed. ,, al- ordens , quitaes. Alvar efipecialmente , carta, tos da mefima feda , em que pegavo as meias de que contm exprefso da vontade do Soberano, retroz. Efiana 2. abreviado do Francez , , Haut. comea polas palavras Eu El-Rei, no tem vigor feno dentro de bum anno , falvo quando ex. de chauff. ,, -,-r, ALTO-SUS , interj. comp. de alio, tfiuf. eia, preffamente fe revoga a lei , em que ifto fe determina , e alim he neceffaria revogao exprefla Cames. de lei em contrario , para ter effeito. Plural, nt. ALTRIZ , adj. v. alimentofo. . ALTURA , f. f. elevao, ou extenso debai- alvaraes Ord. M. : hoje alvars. Alvars, manxo para cima de qualquer arvore, edifcio , &c. chas brancas que fahem no corpo. Altura do polo , latitude , he igual poro do ALVARINHO , adj. dim. de alvar. circulo meridiano comprehendida entre o equador, ALVARRAL , adj. v. peneira. e os feus parallelos. . Sublimidade , a ultima emiALVASIL, . m. ant. correfpondia ao Vereanncia moral (de ltum Lat. pro fublime.) v.g. ,, dor M. L. Jlio Cefar cume, e altura nas armas das RoALVEARIO , f. m. v- eolmea. mos ,, Filofof. de Prncipes p. 21. Elevao ALVEDRIO v. alvidrio. Arraes 2). 2.. Palm. em dignidade , honra. A quantidade de trabalho 2. 125. v. Vieira. tendente ao fim v. g. ,, em que: altura vai a vofi ALVEJANTE , part. poer. que parece alvo. fa obra, /. e. quanto tendes trabalhado. Altura, ALVEJAR , v. at. dar cr alva, brarrquear.. qualquer affomada , tefo , fitio alto Corte Real n.. Apparecer alvo v.g.'- as praias, as vellas it Naufr. A altura do mar, i. e. o mar alto , o navio , as cs, a efeuma: ,, CPos-offos t&do o empego. Arraes IO. 1. Metti-me em a altura do mar; po em roda alveja. Eneide 12. 9.,. ALVA , f. f. o apontar da manh, o alvor do ALVEITAR , f. m. o que exerce a alveidia, matutino. Quarto de alva , he 0 terceiro ta-rra. A L V E I T A R l A , f. f. arte d curar cavallos,. a ueS '/ e a i ^ u e f c r e P r t e a v i i I i a nutica. EftrelU de alva, he o planeta Venus , ao qual fe ALVELA , f. f. efpecie de ave dt rapina. Ftrda efte nome , quando amanhece antes do Sol. n and es. A alva da olho , a poro branca que rod**ia a corALVELOA , f. f. ave, tem o bic preto, as nea. Tnica branca, que levo os Sacerdotes fo- pennas falpicadas de branco , e negro , anda poe bre os veftidos ordinrios , e por baixo dos ap- junto dos rios. (motacillaS) propnados a certos ofcios Divinos. Alva de co, ALVENA v. alfena. Prefies 68. v. o excremento delle. A L V E N A R I A , f. f. pedra, que no helavraA L V A C E N T O , adj. alvadio. da de cantaria , e todo o outro.material regulai ALVAIO , adj. tirante a alvo. de que fe faz parede , &c. -ALVADO, f. m. o vo cavidade onde e emALVENER v. alvanel: alvener tem mais anabebe, e encaixa-alguma ponta, raiz v.g.osal- logia com alvenaria..S. V. do Arceb. na Dedictt. vadoi dos dentes.^Jo -ferro de lana . Lucena a Cmara fojfe eu o Architeo , e o alvener. L- 2.c. 6. Andrada,Chron. J. $ . / . 54. v. col. 2 ALVEO , f. na. a madre , leiro do rio. UiOurem Diar. f. 600. Caftan. 2. c. 6. p. i5.c. 1. reiros Chor. 212. V. ampliffimo bojo do jeu aluco. tomando a lana por junto do alvado do ferro. A L V E O L O , f. m. chamo os Anatmicos ao Olhado do corti , o-buraco por onde emro asalvado dos dentes, ou buracos do queixo onde e f abelhas , a tromba. to arra-i-gadosv ALUADO , adj.. luntico , que' tem aeees de ALVERCA , L f. cova que tem , ou verte loucura. $ L eftouyado. agua. ALVAIADE j L m. efiuiiiho calcinado* feito cm A L V E R G A R ^ e deriv.. y, albergar. $rca. tos

ALU

ALY

69

A L V I T R E I R O , f. m. o que d alvitres. O ros Clarim, f.^ 172. , ou 172,. ', ufa*o neutra que d projedtos. O que d novas. mente. ALVTTRISTA , f. m. o mefmo que alvitrciA L U G A D O , part. pal. de alugar. ALUGADOR , f. m. o que d a coifa por ro. Arte de Furtar. ALULAR v. ulular. Elegiada f. 273. aluguel ; e o que a recebe para ufar delia por certo preo. ALUMADOR , f. m. o lanarotc que lana o garanho s egoas novas. ALUGAMENTO v. aluguel. ALUMEADO , e deriv. v. alumiado. A L U G A R , v. at. dar alguma coifa em aluALUMEN , f. m.- farmac. pedra hume. guel. Tomar a coifa para ufar delia por certo ALUMIADO , pari. paff. de alumiar: fig. preo. fe a algum , aceirar-fe , tomar partique tem luzes em alguma matria. Ser alumiado com algum. A L U G U E L , f. m. o prmio , ou preo que fe da , parir. Lucena fi. 906. col. 2. ALUMIADOR , adj. que alumia no prop. e d a quem nos concede o uo de alguma coifa. Aco de alugar. Cafas, bcftas , fic. de aluguel, fig. Vieira. f. m. peoa que alumia. ALUMIAR , v. at. dar luz , acclarar. f. IIno prprias , de que temos o ufo por preo, e entendimento com en> precariamenre: e as que efto para fe alugarem. lutrar inftruindo v g.o ALVIO , f. m. efpecie de enchada, que tem fino, eftudo, ou infipirao celefte. Tempo de Agora 2. 26. Alumiar o deficuido , e efiquecimento, huma ponta na parte oppofta ao dente. ALVIARA, . f. pi. o prmio que fe d ao i. e. trazer luz o que a alguem efqueceo , de que fe defeuidou Ges. Na Agcult. be abrir regos portador de boas novas. nas terras lavradas para as defa^uar. t. de AbriA L U D O , part. paff. de aluir. dor , dar fogo s letras aberras em pedra, e cheias: A L V D R A D O , part. paff. de alvidrar. Ord. A L V I D R A D O R , f. m. o que afcidra , ava- de betume, para o fazer negro. Deos a allumiou com hum filho , /'. e. permittio que parile , liador, etimador louvado Ord. 3. 12. pr. ALVIDRAMENTO , f. m. a deciso do al- deo-lhe hum filho. M. Lufi. ALUMINAR , v. at. dar luz no f. P. P. 2. 17. vidrador. A L V I D R A R , v. at. dar fentena o alvidra- V. alumiar, inftruir, guiar. ALUMINOSO , adj. farmac. da natureza do dor, ou avaliador, ou etimador diFere de arbitrar. Arraes 8. 6.fe ha de aluidrar por peffoas jufias. alumen. A L U M N O , f. m. o natural de algum paiz C. ALVIDRIO , f. m. y. arbtrio como hoje fe diz: f. ,, o lvidrio da fortuna Palmer. 3. 125. e Arraes 4. 9. Membro de alguma corporao , coliegio, porconifta. Eneide 11. 8. aio. O v. Naufir. de Sep. c. 14. do tempo. ALV1DRO , f. m. y. alvitre. Ord. Man. 5. criado, ou aquelle a quem fe d criao , educao. Cataftrofe 26. no dio defieu alumno. T. 17. ALVO , adj. muito branco. Pr os olhos em ALUIR , v. ar. abalar a coifa , que eft fixa , fincada B. ,, aluiu nos pos, at que fez entra- alvo , movlos de forte que f fe v o branco delda. B. P. verte , obruo , fiubverfo , fazer cahir, les , como nos que tem accidentes. A L V O , f. m. o ponto branco em geral, on~ arruinar: vir do Breton ,, Loui apodrecer, de fe aponta o tiro. f. Qualquer coiia , que fe corromper-fe ? toma por alvo Amaral 6. efiava o calafate por ALVISSARA, ou alvo dos tiros do inimigo. f, o fim a que fe diALVISSERA v. alviara. ALVITANA , f. f. huma rede grande., que rigem ncffos penfamentos , defejes , paixes v . g . o alvo das iras do povo. O objek> , em que ferve no trefmalho. A L V I T A N A D O , adj. de Redeiro: malha ai- firamos a vifta. Exerccio de tirar ao alvo. Viyitanada , a que he mais eftreita , e tanto como a riato xx. 87. Por cima do alvo, alm do.jufto termo, preo v. g. vender por cima do alvo metade da ordinria. Fernandes arte da caa. Tempo de agora 2. 147. ALVITRAR , v. at. dar alvitre. , ALVOR , L m . a alva da manh. Nobiliar. ALVITRE , f. m. alvidramemo. Confelho , ALVORADA , f. f. crepufeulo matutino Arprojeclo inventado em algum negocio para feu canfeguimento. Novidade Caftan. z. 209. Modo, raes 2. 16. Romper a alvorada Palmer. 4. 25. v. inveno de levantar dinheiro para alguma defpc- Som, que e faz de manh pani deperrar > com za , v. g. ,, quintaladas de cravo de alvitre que tambores , trombetas , finos , &c. Caftan. 2> 170 El-Rei dera para obra da Igreja. Cafiankedd, e e 2. 203. Mufica de madrugada , defcanie Mariz. A, Ulifip. j . 166, y. Alvoradas, manhs com cedo.

7o

ALU

AMA
AMABILIDADE, f. f. a qualidade de fer amave. AMADA , f. f. a mulher a quem fe ama , amafia, namorada. AMACIADO , parr. paff. de amaciar. AMAC1AR , v. at. fazer macio. AMADIGO , f. m. ant. honra, que fe communicava ao cafal, ou herdade, da ama de algum filho legitimo de Fidalgo, y. pramo. M. L. 5. p. 158. AMADIOSAMENTE, adv. amavelmenre. ant. AMADIOSO , adj. amvel, ant. AMADO , part. paff. de amar. AMADOR , f. m. o que ama, amante. Cam. e Eufr. 2. 1. S. f. Amadora B. Clarim, c. 20. O que tem prazer, e gofta de alguma coifa y. g, amador das boas artes, da pintura , v. amante ,, amadores do mundo V. de Sufo XXVII, Arraes 4. 26. prudentes , e amadores da Sapincia. AMADORNADO , part. paff. de amadornar; amadorrado. No amadornada y. adornado H.

do. Naufr. de Sep. nas jrefcas alvoradas, nas fombrias tardes. f. A mufca matutina das aves. Concerto , ou defcante pela madrugada, F. M. c. 68. Eftrella de alvorada v. eftrlla da alva. S Mir. A L V O R A D O , part. paff. de alvorar, pea alvorada na artilh. a que eft defcobcrta vifta do inimigo. Exame de art. f. 12.7. ALVORAR , v. n. B. P.: v. alvorecer. Alvorar pea , v. alvorado. ALVORECER , v. n. aparecer a aurora , ir abrindo o dia de manha. Chron. do Condeft. cap. 59. ALVOROADO , part. paff. de alvoroar. Ondas alvoroadas Palmer. 2..J. 21. v. ALVOROADOR , f. m. que alvoroa , amotinado r P. P. 2. 27. y. adj. coifa que alvoroa. ALVOROAR , v. ar. mover, inquietar o nimo com algum affeto v. g. ,, de efperana , alegria , e outros vivos. Agitar , inquietar v. g. o animo , a Cidade. Pr em abalo , agitao N. 2. 42. AM ADORNAR, v.at. adormecer. Adormenv.g. alvoroar o povo para fugir Caflan. 1. 127. ppofto a acovardar v. g. osjavores alvoro- tar no fi. v. g. ,, o fono amadorna as dores mais pungentes, e a devafido nos vidos a confidencia. o o peito ,, Arraes 7. 19. A M A D O R R A D O , part. paff. opprimido da ALVOROO , f. m. inquietao , alterao do animo , com alguma paixo, ou motivo de cui- modorra , profundamenre adormecido. Sono} dado , e interele V. de Sujo c. 25. Alacridade . i. e. lerargco , profundo. promtido de animo para alguma empreza CoutiAMADURADO, parr. paff. de amadurar. nho 3. y. Inquietao , revolta da ^c-nre por cauA M A D U R A R , v. ar. fazer amadurecer. fa de rebate, ou outro perigo; V. de Sufo c. 21. A M A D U R E C E R , v. at. amadurar, fazerma; para fe fazer huma priso ,, havia em Coulo al- duro. n. Ficar , ou fazer-fe maduro, affaffoargum alvoroo de guerra , i. e. rebate com' a in- fe C. quietao, que o acompanha Caftan. 5. c. 4. ai M A G O , f. m. o corao, cerne, o centro voroo, ou alevantamemo do exercito Pinheiro 1. da arvore Caflan. 2. fi. 12.3, f. O intripfeco, a 22c. fublancia , a medulla das coifas , oppoft cdjei, A L V O R O T A D O , e deriv. Alvorotador , Al- ao exterior, apparencia H. P. mago do Servorotar , Alvoroto , y. alvoroado , e deriv. to , o centro , o meio F. M. O mago das leis, A LUTADO v. enlutado. Uliffeia. o efpirito, oppem-fe cafca, ou letra dellas ArA L V U R A , f. f. brancura. Brancura da arvo- raes 2. 17. fem penetrar o amego delia. re , he a parte branca, e tenra entre a cafca , e MAGO., f. ant. v. ameaa. o duro , ou po lignificado. alburnum i. A M A I N A D O , parr. paff. de amainar. Qu ALUZIADO , part. paff. de aluziar. leva as velas colhidas y. g. hia o navio amaiA L U Z I A R , v. ar. fazer luzidio , nitido , ou nado H. N. 1. 387. nedio. A M A I N A R , v.at. abater, calar, abaixar,co. lher , tomar as velas do navio. f. amainar AS AMA velas do feu fiaflo Arraes 2. 18. da nofin AMA , f. f. a mulher, qe cria , educa. Me- prefunao B. Clarim, c. 26. f. Ceder, afroinina, e Moa j . 45. ,, acabou a ama de penjar xar. amaino os ventos j do rumor grande a criada Ama de peito a que d de mamar ; Cofia Ecloga 9. ,, acalmaro. Socegar, tranqiama jeca, a que pena o defmamados. Aia Eu- lizar v.g as inquietaes, revoltas, defgofloi, fr. 4. 5. A fenhora acerca das famulas , ou criadas Arraes 9. 12. Amainavo meus defgoflos. de fervir. Mulher* que faz de comer y. g. as AMALDIOADO , part. paff. de amaldiamas dos efiudantes na Univerfidade. coar. AMAL-

AMA

AMA

7t

AMALDIOAR , v. ar. de^tr a maldio a* AMANSAR, v. at. fazer manfo , o anima! algum; imprecar males contra elle. Praguejar, bravo, o ge.nio ripido , a condio ferre. Hor dizer mal v. g. ,, amaWozr a Deos. Cahgar rar , cultivar v. g. ,, amanfar a terra iravia. % f. Fazer amainar y. g. ,, amanfa os ventos. Uliff. y. g. Deos te amaldioara. AMLGAMA , f. * alliagem de metal com Fazer abrandar o rigor V. Neutio v.g. ,, efte mercrio, ficando amaiado: 1. Chym. Aml- animal amarfou da jitria , V. de Sujo. Amangama elelrica , he de mercrio , e eianho, appl- fiou (n.) a tormenta B. Clarim, cap. 27, ca-fe a hum coiro , com que fe esfrega a manga, Amanfar-fe recipr. deixar o natural buvio , rifpido. ou vidro da machina elcclrica. AMANTE , f. c. a peffoa , que ama , namoraAMALGAMADO , part. paff. de amalgamar. AMALGAMAR , v. ar. applicar o mercrio ao da', ou namorado. AMANTELADO , parr. paff. de amanrelar. oiro, eianho , ou outro metal , de forte que peAMANTELAR, v. at. fortificar com muros , mtrado , e delatado polo azougue fe fao em humuralhas , B. P. ma maffa. AMANTILHOS , . m. pi. naut. so cabes, que AMALHADO , part. paff. de amalhar. A M A L H A R , v. ar. de caador, efprcitar a defcem das pontas tias vergas abaixo da gvea em caa , e vigiar onde fe recolhe para a ir tirar da huma pol , e vem a fazer fixo junto da cncova, ou toca, fazer com que a caa v dar nas xarcia. AMANUENSE , f. m. o que efereve o que oumalhas, ou redes, enxotando-a , e ca reando-a para onde ^llas efto Lobo Pengr. J. 10. f. Ama- trem dieta , eferevente. AMAR , v. at. ter amor, affeo a algum lhar O inimigo , obtiga Io a poftar-fe defavantajofamenre donde no pola efcapar-fe B. Ama- dizemos amo a ptria, o foberano; e amo a Deos Ihar-fe , recolher-fe cova , ninho , toca ,, os ani- com prep. f. as vinhas amo a terra temperada Alarte p. 7. Amar a virtude, as artes , maes , e aves fe amalho. AMAMENTAR , v. at. dar de mamar. Car- feiencias, <-c. Amar com lhe por complemento v. g. ,, a Duqueza que em efiremo lhe amava dofo. AMANCEBADO , part. paff. de amancebar-fe. i. e. o amava Palm. p.~ 2. c. 74. y. lhe. AMARACO, f. m. poet. manjerona. Uliff. AMANCEBAMENTO , . m. manceba , ou o A M A R A D O , parr^ paff. de amarar fe. eftado do amancebado. A M A R A N T O , L m. ffor de cr rocha dW AMANC BAR-SE, v. recipr. ter de fua mo ra , que brora a modo de efpiga ; no desbota alguma amafia . concubina , amiga. com o tempo , e depois de feca reverdece fe a "AMANHADO , part. paff. de amanhar. AMANHAR, v.at. de agricult. cultivar alerra merrem n'agua. amarantus. Cam. AMARAR , v. at. fazer ir ao mar largo, lon? prepara-la, e lanar nella o gro, e continuar os trabalhos da agricultura , fobre a coifa plantada , ge da coita. Amarar-fe, correr para o m a r , y. g. ,, amanhar as vinhas. f. Compor, con apartar-fc da coita: emmarar fe H. N. 1. 2,75. eftavamos muito amara dos. certar. na Beira , matar, qualquer animal. AMARELLADO , adj. tirante a amarello. AMANHECENTE , part.at. deamanh eer Cron. Af. i. por Galvo cap. 26. a fiexta feira amaAMARELLECER, v . a t . fazer amarello. n. nhecente ,, Fazer-fe amarello. AMANHECER, v. n. alvorar a manha , abrir AMARELLEJAR, v. neutro. firzfr-fe amarello. o dia , depois de noite ,, a noite , que havia de Parecer amarello. Gdinbo 179. ferras que amaamanhecer em dia de S. Joo P. P. 2. 64. v. rellejavo com as giefias. Madrugar, fahir cm cedo; Ser tomado da maAMA^RELLIDO , f . f . a cr amarella , prinnh v. g. ,, amanbeceo-me na feira. Achar-fe de cipalmente do rofto do doente H. N.t. r. ,, vulmanh y. g. amanheci na quinta. Vigiar at tos cobertos de amarellido H. Pinto p. 28. y. a manha y. g. amanhecer jobre os livros. AMARELLIDEZ, f. f. o mefmo. Amanhecer Deos com algum , i. e. fuceeder a efAMARELLO , adj. da cr da gemma de ovo, fa pefioa fegundo o feu defejo , profperameUte. do oiro , do rom , enxofre , &c. Amarello tofEufr. 4, 5. Amanhcceo-me Deos com iffo. tad , he o muito acceo ; amarello gualde , he o AMANSADO, part. pafl. de amanfar. muito claro t. de Phu. Homem amarello, pallido , defmaiado. AMANSADOR , f. m. e adj. que amanfa. AMANSADURA, f.f. aco de amanfar. 0 A M A R G A D A M E N T E , adv. com trabalho, moleitia. effeito delia.

AMAR-

amada Eufr. i.. e polo contrario f, eftir a duas A M A R G A D O , adj. acompanhado de amarguamarras ,, eftar feguro, livre de fobrefalcos ; ter ras ; fatisfeito com defgofto, defcontado com pemais recurfos, mais de huns amores. Ter fefares v. g. efie prazer foi bem amargado. gredo a fete amarras , guarda-lo bem Prefies 52. A M A R G A R , V. n. fer amargofo v.g. o W Mentir fiobre amarra , /. e. confiadamente Prefi amarga. f. Ser molelo , defabrido , penolo , , , v. g. -amargo muito prazeres to caramente com- tes 108. AMARRAO, f. fo fitio onde asnaosdo prados. Vieira hum no fiempre amarga. Sorfrer trabalho por amor de alguma coifa v. g. fundo, e ancoro nos portos , ou mando furgir bem amarguei effas honras, effe prazer ailiva- ancora. Amarrao dafiege, coche, &c , os corrces que as fufpendem das mllas. mente. . . c, AMARRADO , part. paff. prezo , e feguro pela AMARGO , adj. deffabor femelbante ao do rei, amarra. Ligado, atado. f. Amarrado no pecQuina , da babofia , e outros. f. Penofo y. g. cado , obftinado , continuo com afferro. Eufr. 5. amargo pranto: _o calixda aufencia era amar- 4. a fua opinio Brachiologia. go para o feu corao Vieira. A M A R R A D O R , f- m. e adj. que amarra. .,..BrrM, x v. amargura , amargos Arr A M A R R A R , v. at. prender a no com a amarra Amaral c. 2. Amarrar f. atar, ligar. AmaA M A R G O S , f. m. )pinheirJ z. u S rar-fie , afferrar-fe y. g. -fiua opinio feguiAMARGOSO , adj. que tem amargura no prIa, dcfende-la tenaz empar mi da vinha, Urprio. A M A R G U R A , f. f. o fabor, que tem o fel, te p. 48. AMARRETA , f- f. dim. de amarra. a babofa. f. Pena, affiico , defgofto. AMARTELLADO v. martellado. f. firmeAMARGURADO , part. paff. de amargurar-fe ; mente perfuadido. Preoccupado em favor, por acompanhado de amargura v.g. ,, vida to amarinformaes. Carta de Guia amartellado, rhatinagurada. Elizeu amargurado de medo Pinheid o , perfeguido Apol. Dial. 72.. , , trazia a tnot ro i. 147amanellada com chcaras, e feguidilhas AMARGURAR-SE, v. recip. affligir-fe. AMARUJAR , v. n. ter fabor amargo. Ames AMARINHADO , part. paff. de amarinhar. 1. 24. coufas que amarujo , e amargo. A M A R I N H A R , v. ar. prover , fir ecer o naAMASSADEIRA, L f. mulher que amada. vio de marinheiros Caftan. 8. i zfi. Barros maVafo, em que e amada. rear , , a gente , que amarinhava a no. AMASSADO , parr. pafl. de amaffar. v. anafAMARINHEIRADO , part. paff. de amarifado. H. Naut. t. 17?. Aboieimado y. g. nheirar. rofto, Barros. AMARINHEIRAR , v. at. amarinhar. Couto AMASSADOR , f. m. o que amaffa. 4. dec. AMASSADURA, f. f. a aco de amaffar. $ AMARISSIMO , fuperl. muito amargo. Cames A mafta feita. n figAMASSAR, v. at. fazer em maffa , pafla, A M A R L O T A D O , part. paff. de amarlotar. C. miturrido' liquido com matria farinacea, glutiRei Seleuco. nofa^, trrea , e fovando-a , pifando-a. fig. >o AMARLOTAR , v. at. fazer rugas , altibaixos, mundo amaffa males com hum pequeno bem, pari, dobras na coifa , que fe manufea , apalpa , enfo- nos manter nefte cerco de mifierias ,, B. Clirim. valha , aperta. cap. 19. Aboiar, afundir y. g. o vafo, o releA M A R O , adj. amargofo C e Arraes 1. 2. ,, vo. Amaffar as cartas, baral balas de forte que planta Gloria amara Cames. Refidencia caio as melhores a quem as d , e a feus parceiamara , he a que por certo tempo logo depois da ros. Amaffar-fe com algum , dar-fe bem , fazei collao tem de fazer os Conegos , fem faltarem boa fociedade , harmonia. Ser compatvel, conao C o r o , tkc. fiftente , compadecer-fe. Arraes 2. 9. H. P- D} AMARRA , f. f. calabre groffo, a que efto Verdad. Amifi. c. 6. a amizade , e adulp atadas as ncoras, e com que ellas fe furgcm , nunca fe ama (faro , nem fizero parria 5 calo , e jo , ou levo. Eftar fiobre amarra , Amaffar-fe , f. fovar com o punho da mo V. S' i. e. com cila calada no fundo , ancorado. Ir a o corpo. no jobie a amarra , i. e. para onde ella eft preAMATALOTADO, part. paff. provido de maza ancora furgida H. N. 1. 10. Eftar fobre talotagem. Aficiado na matalotagem com oubuma amarra ,, fig. no tet mais, que hum apoio, tro. hum f refugio; no ter feno ruim amante, ou AMA

7i

AMA

AMA

AMA
AMATALOTAR-SE , v. recp. 'affeiar-fe com outro matalote, arranchar-fe com elle , e fazerem mataloragem entr'ambos. A M A T O R I O , adj. concernente a amores y. g. verfos. AMVEL , adj. digno de fer amado. Chron. de D. Duarte c. final-,, foi amvel a todos. AMAVELMENTE , adv. com amor. De modo digno de amor. (AMAVIAS , f. f. pi. Eufr. 2. 2. (AMAVIOS, . m. pi. filtros, beberagens dadas para excitarem amor, ou para o fazerem perder. B. P. AMASIA, f. f. amiga, amante, concubina. AMASIO, f.m. amigo, amante. A MB AG ES , f. f. pi. rodeios Barros ,, outras razes de compridas ambages ,, MBAR , f. m. betume amarello , ou pllido, que fc encontra nas praias do mar, principalmente do Ba 1 tico-. AMBARVAL, f.m. procifso , e facrificio folenne roda das lavouras Cofia Virg. A M B I A O , f. f. O dcfajo immoderado de confeguir honras , empregos, fazenda. As artes ufadas para eTe fim. AMBICIONADO, part. paff. de ambicionar. AMBICIONAR , v. ar- defejar com ambio. Procurar com ambio. AMBICIOSO, adj. que tem ambio. f. Palavras ambiciofas, as com que o ambiciofo procura fazer as luas partes; it. exaggeradas. Arraes io. \6. Plnio feftejou com palavras ambiciofas , a fireficura de Itlia. AMBIDEXTRO , adj. que ufa com deftreza , jd ambas as mos. AMBIENTE , f. m. o ar que cerca os corpos, atmosfrico. Qualquer fluido , que cerca algum ] corpo. p AMBIGUAMENTE , adv. de modo ambi-

AMB

Ji

AMBLIGONO , adj. Geometr. tringulo ambligono , que tem hum angulo obtufo , de mais d 90 gros. AMBORNAL v. embornal do navio 2. Cercf. de Diof.\64.acode aos ambornaes , e fae-fe humilde. AMBOS, adj. pi. ; femin. ambas dois juntamente , refere-fe a dois mencionados, eu conhecidos dV.tes.^- ambos de dous, fraze vicioa Caftan. 2. 192.

AMBRE v. mbar. Inful. AMBRETA, f.f. flor, que tem frma de boto , com feu froco a modo de alcachofra ; de cujo cume nafce huma folhagem , ou floreteado em fios , ou fepa , tem cheiro de mbar. AMBROSIA , f. f. manjar dos Deofes da fbula , e entre ns potica Vianda delicioa. AMBULA , f. f. vafo de vidro , ou metal , com bojo; nas Igrejas he ondev efto ss frmas confagradas , e algumas outras coifas fagradas. AMBULANTE, part. at. que fe.move v.g. Scena ambulante. AMBULASINHA , f. f. dim. de mbula. AMBULATIVO , adj. que muda de lugar v. g. ,, chaga. \ AMBULATRIO , adj. vario, rnudavel : no foro e diz a vontade he ambulatria. Interdigo ambulatrio , o que acompanha a pefioa em cujo caftigo fe pem. M. L. AMBUL1NHA , f- f- dim. de ambula. ^ AMEA , f. f. nos muros, e torres, e caftello-s, correm talvez por cima das cimalhas, huns como pequenos parapeitos feparados enrrefi com pouco intervallo ; a que fe chama ameias: detraz dellas fe punho os defenfores para fe livrarem dos tiros, e vinho s abertas das ameias para atirar ao inimigo. Chron. J. 1. c. 28. AMEAA , f. f. final, geito , palavra com que damos a entender o animo de fazer mal, para pr medo ao ameaado. Vieira nas Cartas diz ameaa , e ameao. I AMBIGIDADE , f. f. o defeito de palavras , AMEAADAMENTE , adv. em modo de |Oti frazes equivocar, e que podem ter vrios fen- ameaa. , t idos. AMEAADO , parr. paff. de ameaar. ; A M B G U O , adj. em que ba o defeito da amA M E A A D O R , adj. que ameaa. S. m. O bigidade ; equivoco , fuceptivcl de varias intell- que ameaa. gencias noj. duvidofo v. g. ,, o fuccefio das AMEAANTE , adj. do Braf em poftura de armas foi ambguo: tivero ambgua a galhar- ameaar, ferir v.g. Leo ,, Nobiliarchia. dia dos Rotmnos. AMEAAR , v. at. fazer ameaa. Ameaar j AMBRA , f. f. inftrumento de pretos a modo com a cadeia, c'o a prizo , pr medo intimando prizo. Ameaar mina , cabida , eftar para ca3e marimba v. embira. / "ty .MBITO , f. m. o circuito , a extenso , ou hir, arruinar-fe/ As nuvens ame ao trovoada_, indadun que tem em redor huma Cidade , qual- deixo efperar , do caufa a recHar ,, a ftiuao dilatada/ juer edifcio , e f. do horifonte, do C e o , da das coifas de Europa ameaa vafta 'erra. M.C *% guerra.

AMEA-

A M E A O , f. m. ameaa. Dizemos d or- branco envolto 11'huma pellicula acanellada , e f-' dinrio ameao de doena, rebate, finaes que lhe chado n'huma cafca mais dura. f. Algumas efprecedem , ataque paffageiro , que deixa receio de peies de pinhes que imito a amndoa. AMENDOADA , f- f. poo'feita da amenOutro maior ' ,, ameaos de barba ,, ponta. Palmer. doa pifada com acar , e delida em agua. 2. p. fi 149.: y. ameao. AMENDOADO , adj. beijoim-v. beijoim. AMEADO , adj. que tem ameas. Caftan. 4- c. Garcia de Orta pag. 2 8 . v. 29. o muro ameado com ameas de feteiras. AMENDOEIRA , f. f. arvore que produz amen. A M E A R , v . at. fazer, ou pr ameas aos mudoas. ros , torres. Caftan. 6. c. 12.8. AMENDOAL, f. m. bofque de amendoeras. AMEALHADO, part. paff. de amealhar. A M E N I D A D E , f. f. afrefeura, gracioidade, AMEALHADOR, f.m. parco, guardador do feu. O que regateia comprando , offerecendo vio dos jardins, bofques , pomares. f. A amenidade do eftilo , dos penfamentos vivos, floridos, mealha , e mealha. AMEALHAR, v. at. guardar em mealheiro, engraados, elegantes. Varella. A M E N I S A D O , part. paff. de amenifar. ajuntar em cofre o dinheiro. Ser parco , apertaAMENISAR , v. ar. fazer ameno. Caufar; do , dificil fobre matrias pecunirias , no_ dar, comprar , dando , e offerecendo pouco. Eufr. 1. 2. ou temperar com amenidade v. g. o eftilo. AMENISSIMO, fuperl. de ameno. Vieira;, ameA M E B E O , adj. cano em que o que refponde alternadamente repete igual nmero de ver- nifftmo nas virtudes de homem. fos , ao que diffe o outro cantor. Galheg. Templo. A M E N O , adj. frefco , viofo , graciofo, ap1. 18. prazivel y. g. ,, o jirdim , vergel f. Sereno AMEDRENTADO v. amedrontado. Paiva v. g. o curfio do rio Eneide 7. 8. HoSerm. t. fi 2.48. v. ora amedrentado com arreceos. mem , brando , jovial , de boa convivncia, A M E D R O N T A D O , part. paff. de amedrontar. tratavel, fuave. Eftilo ameno, que tem ameniFreire. dade. A M E D R O N T A R , v. at. fazer medrofo, pr AMENOS y. menos. grande medo , aterrar. A M E N T A R , v. at. trazer memria, fazer AMEGO v. mago. Arraes. e Eufr. 5. 4. Caf- lembrana, y. g. amentar os mortos o Parodio tan. 2,. 122,. lembrar feus nomes , para os encommendarem a AME1GADO, part. paff. de ameigar. Deos. Entre paftores, be convocar por cenjuros A M E I G A D O R , f. m. que ameiga , que trata os Lobos, que venho eftragar o rebanho de oucom meiguice. trem. AMEIGAR, v. af. fazer meigo. Tratar com AMEOS , f. m. pi. herva que tem a folha commeiguice , acarinhar, acariciar algum , affgar. prida , e etreita , e tem fabor de ouregos. (AmAMEJOA , f. f. marifco vulg'ar. mius , ou Ammium ii.) AMEJOADA , f. f. o pafto, que fe d de noiAMERCEAR-SE , v. at. ant. ter mifericordia, te aos rebanhos. Chron. J. 1. c. 22. * fazer merc em perdoar Nbil. fi. 8 5 . ; Auto do AMEJOAR , v. ar. tirar o rebanho ao pafto noite. Fazer malhada com elle no campo. Dia de Juizo. AMESERAR-SE v. amiferar-fe. Amejoar-fe , recolher-fe , a-Iojar-fe noite das aves, AMESQUINHAR-SE , v. recip. chamai* b n u o s , feras. Caftan. 4. c. 2.5. eftas aves fe amemefquinho lamentando a fua forte. ~H. N. 1 45?' joo em humas rochas. AMEIXA , f. f. fruto da efpecie de prumagem, zB AMESTRADO', part. paff. de ameftrar. J7.P. cm de cr roixa tirante a negro , e outras amarelladas *AMESTRADOR , adj. o que enfina. -W; ha varias efpeies reinol, faragoana, abrunhode pejfoa que enfina., v. at. eninar, doutrinar adefrei, &c. AMESTRAR AMEIXIAL, f. m. bofque de ameixieiras. animaes trar , induftriar homens , e principalmente , r^piT-r^p m feu oiAMEIXIEIRA , f. f. arvore que produz amei- at ficarem muito hbeis , e meftres em feu xas. ficio. AMELOADO , adj. da feio, fabor de me AMETADE , f. f. y. merade ; meia parte lo. AMETALLADO , adj. mifturado , guarnecido AMEN palavra Hebraica , que quer dizer af- com metal. Mui. im feja. Dar os amns, aprovar, famil. A M E T I S T A , f-f- ou A M E T I S T O , Lm-P5' A M N D O A , .f. efpecie de pinho oleofo, o dra preiofa roixa. Vidra diz metijlo.niajc. AME*

74

AME

AME

AMI

AMI

AMISERAR-SE , v. recip. chrriar-f ' mileraAMEZENDADO, part. paff. de mcfendar-fe. AMEZENDAR-S , recip. chulo, fentar-fe ocio- vel lamentando a fua~ forte, amefquinhar-fe. Tr mifericordia , compadecer-fe da miferia. amentc , -muito a commodo. AMIUDADAMENTE, adv. amiudej fem noAMEZINHADO , part. paff. de amezinhar. tvel intervallo de tempo. AMEZINHADOR, f. m. mezinheiro. AMIUDADO , parr. paff. de amiudar. Pofto A M E Z I N H A R , v. ar. dar mezinhas , remdios. a poucas diftancias v. g. muro acompanhado de AMIAL , f. f. mato, bofque de amieiros. AMIANTO , f, m. pedra fibroa , que refifte torfes muito amilidadas H. N. 1. 294. A M I U D A R , v. ar. fazer a mefma coifa buma, muito ao fogo, e que os antigos fiavo , e tecio. AMICISSIMO , fuperl. de amigo. Carta de e outra , e outra vez , fem metter grande tempo em meio de cada aco v. g. amiudar os tiGuia. A M I C T O , f. m. vo branco, que o Sacerdote ros , os requerimentos, as inftancias. Repetir a pe por baixo da alva , em redor dos hombros. miude ,, amiudavo os ardis Caft. 6. c. 116. Andrade. Fazer com miudeza, y. g. alguma indagao, A M I D O , f. m. o polme, que refulta do tri- averiguao, M. L. 5. nifto amiudavo os in/go maeeradq, do qual fe faz maffa , que fe fec- quiridores fe recipr. ca ao foi, e fe dile em agua para fe fazer gomma , AMIZADE, f. f. amor, benevolncia, que fenou maTinha de livreiro , fegundo a coniftencia; timos em favor de algum. f. As obras de amiRecopillao da Cirurgia. go v. g. jazer amizades a algum P. P. 2. A M I E I R O , f.m. arvore. (Sileris.) c. 20. Arraes 8. 22. huma amizade vos peo AMIGA , f. f. que tem amifade hOnefta. Eujr. Dizemos adquirir, grangear , jazer , cultivara I. r. 18. v. Amada, concubina. amijade de algum, affentar amifade com algum, AMIGADO , part. paff. de amigar. travar com algum , infinuar-j na amizade, queAMIGAMENTE , adv. com amifade. V. de brar a amijade, jahar , &c. Sufo c. 40. tornou-o a abraar amigamente. AMMARAR v. emmarar. A M I G A R , v.ar. fazer amigo hum de outrem, AMMONIACO , adj. jal , he hum fal neuunir por amifade P. P. 2. 47- S f- Concordar, tro , que refulta da unio do fal roarino , e alcali reconciliar os defavindos, difcordes. Amigar-fe, voltil; tira-fe da urina , e excrementos dos catomar amifade honefta, e tomar amigo , ou ami- melos. Gomma amoniaca , he huma gomma , rega deshoneftamcnte Leito Mifcellan. Rccon- fina officinal. ciliar-fe em amifade. H.N. 2. 111. A M N I O S , f. m. Anat. membrana , ou pellica AMIGVEL , adj. capaz de tomar-fe por ami- em que anda o feto ; por fora delia fica o chorion. go. Sociavel. Ferreira Cirurg. AMIGAVELMENTE , adv. com modo de AMNISTIA , f. f. perdo das injurias feitas ao amigo. f. Sem litgio v.g. ajuftar-fe amiga- Soberano em tempo de guerra, revoltas. velmente. AMO , f. m. o que d criao ao alumno, ao criaAMIGDALAS, f. f. pi. duas glndulas aos la- do ; aio (Tejt. dEl-Rei D. Dinis. S Mir. Eftrang. dos da campainha na entrada da garganta. Caftan. 2. p. 51. c. 1. Cames o fiel Egas amo A M I G O , f. m. homem , que tem amifade foi librado Barros no Clarim, cap. 62.) O Secom outro. Amante deshonelo. Amante ho- nhor a refpeito do criado de fervir. heftamente. Corte RealN.fi. 15. ' AMOCEGADO , parr. paff. de amocegar. AMIGO , adj. f. favorvel, benfico ,, climas AMOEGAR, v. at. fazer moas, ou bocas amigos da vida. O que gofta, y. g. amigo de no gume de algum ferro de cortar. Uliff. \$6. mufica , de vinho, da verdade. AMODORRADAMENTE, adv. com modorA M I G U I N H O , f. m. dim. de amigo. ra; ao modo de amadorrado. A M I M A D O , part. paff. de arrumar. P. P. 2. 19. AMODORRADO , parr. paff. de amodorrar , Cames Luf. 6. 57. doente de modorra, fomnolencia V. do Arceb. 5. A M I M A D O R , f. m. que trata com mimo Ar- 2. Profundamente adormecido f. , , amodorrado raes 10. ,67. fieja eu tambm amimador defia na culpa. % Sonor-letargico. gente. AMODORRAR , v. at. caufar modorrav-- AMIMAR , v.ar. Lzermimos, carinhos, mei- fe , cahir em fono profundo, letargico. guices a algum. Attrahir, com promeLs. M. AMOEDADO , parr. paff. de amoedar. Homem Luf. fe , tratar-e com mimo , Bemard. Lima amoedado , i. e. adinheirado , que tem moeda , riCarta 12,. Qjtem tanto afi mefrHo ama, tanto amima. c o , Aulegr. f. 78. K ii AMOE

75

76

AMO

AMO

A M O E D A R , v. at. lavrar, cunhar o tnen]]rifipido , rgido. Vencer _y. &^f&^ffi m forma de moeda. Caftan. 2. 150. ouro amoe- tancia , a pacincia, foffriment V. do Arceb. 4. 6. amoigar a rgida virtude. Sojugar, aba. dado em Xerafins. AMOESTAO, f.f. avifo, que e d a al- ter ,, o Turco depois de grande nunca foi bem gum fobre coifa de fua obrigao , intercffc , pa- amoldado pelos Chriftos Queirs. ra evitar algum mal. Amoeftaes canonkas , a; AlMOLLECEDOR , f. m. que faz amollecer. AMOLLECER , v. at. fazer molle , maceranque d o Parrocho , ou Prelado em razo de feu d o , aquecendo, pifando, &c. v. n. Perdera officio , e fegundo os Cnones. _ Exhortao. dureza, fazer-fe molle. H P. 2-19. at. f. Fazer Infpirao y." g. por atnoeftao do Co. V. de enternecer, amoigar, v.g. amollecer^ o corao; Sufo. p. 10. os nimos , os coftumes, q-te fie torno molles, t AMOESTADO , part., paff. de amoeftar. effeminados. Mover a compaixo. AMOESTAMENTO , f. m. y. amoeftao. AMOLLEC1DO , part. paff. de amollecer fazer amoeftao, A M O E S T A R , v. at. avif. Movido a compaixo Vieira ameilecido com far , exhorrar. . AMOFINAO, f.f. aco de amotinar. O as lagrimas da mi. AMOLLENTAR , v. at. amollecer no prop.c effito deffa aco. fig. no ha coifa que amollente o corao empeder A-MOF1NADO, parr. paff. de amofinar. /e fazer.. AMOFINADOR , adj . que amofina. Subft., nido. Paiva Sermes 1. fi. 323. v. fe molle com humidade , d; molle , e lento. peffoa que amotina. AMONIR , v.at. y. amoeftar. antiq. AMOFINAR , v. at, fazer algum mcfino , miA M O N T A D O , part. paff. de amontar-fe Elferavel , infeliz; dar-lhe defgofto , defprazer, rooRei andava amornado, e fora de Malaca. Chron. leftia. fe , fazer-fe mofino , infeliz , afbJ. 3. 2. p. c. 5. Caftan. zi. 2:51. camelos ,_que fiir-fe. fb! caro amornados na Ilha. Da t;io de monte AMOJADO , part. paff. de amojar. AMOJAR, v. ar. retefar , encher o peito d Chron. J. 1. c. 6z,. lugar amornado como ferra. AMONTAR-SE , v. recip. lanar-fe a monte, leite, ogro de trigo da matria larftea de que fe qualha o gro. Amojar n. encher-fe de leite , o metter-fe plos matos, defertos , montes. peito, ogro.do trigo, arroz, &c. Mongir o A M O N T O A D A M E N T E , adv. em monto. feito amojado. f. Junto em defordem , fem digelto. A M O N T O A D O , part. paff. de amontoar. AMOJO , f. m. a intumecencia das tetas retef adas, e cheias de leite; enchimento da fubtancia Apinhoado Eneide 7.. 15. as abelhas amotttodft. lctea dos gros de trigo , arroz , &c. A M O N T O A M E N T p , f. m. co de amonAMOLADO , part. paff. de amolar. Amolado toar , o monto , cmulo defordenado. Ajunta'defiobre mo, bem afiado, feito comdefcano; e mento y. g. defiejava fier hum golfo, e amonf. lealdade amolada de fobre mo que cor- toamento de todos os penfiamentos amorofos V> sa por tudo o que pode fazer, com que ella def- de Sujo c. 10. jrainta. Palmer. z,.p. 149. y. A M O N T O A R , v. at. ajuntar em mrtte, fiA M O L A D O R , f. m. o que amola. zer monte, apinhoar, fem ordem , acumular* AMOLADURA,-f. f. aco de amolar. As f. Adquirir, mulripliear , ajuntar .em grande porameladuras, f. f. pi. o p , fedimehto, que fica o, v.g. .,, amontoar riquezas, amontoar cadveanos coches das pedras de amolar. res , dificuldades, embaraos. Arraes-. 9. 5- 35 Ccltt AMOLAR , v. ar. afiar o gume dosinftrumen- amontoou remdios para fie confolar: '&nM' tos de cortar na m de rebolo. f. Amolar os toar a crueldade com a cbica Arraes 4- -4- dentes fir. x. preparar-fe para comer coifa gulofa. amontoar-lhe as dificuldades ,, Vieira. Am $ f. Amolar o engenho, aguar, afiar no f. toar-fie recipr. crefcer , ajuntar-fe em monte. A M O L D A D O , e deriv. v. moldado. AMOR , f. m. fentimentV, com que o corao AMOLGADO , parr. pafl. de amoigar, no amol- propende para o que lhe.parece amvel, fazem! dado da efpada Vieira. cMo o objeclo de fus afFei-es, e defejos. '0 AMOLGADURA , f. f. a moa da coifa amol- prprio,, a affeio , e beroquerena de ns m dada , a imprefso feita nella. mos , e de noffas coifas. . Por amor, por caufa AMOLGAR , v. ar. fazer moa , dobradura, rcpejto ; em razo y. g. de finas perfeies # confuso em corpo xnov.g.,, a efpada. f. fiuq._ 4. 2. Divindade fabalofa, 011 paixo o Render, abalar ,.fazer imprefso v.g. amoigar amor diyinifada. ,f. O amante ' ofieUper' 4 vontade refiftente S. Amoigar o corao duro, amor atola geme Bemardes Elog 10 4*
<l'fafc

AMO

AMO

i^hortolo , planta de: folhas efpinhoas , qu a carne- do Corpo vivo. Macedo Domnio. Olhos mmoveis j languidos fem viveza. Lume, fe> pego aos vertidos de quem ilhe chega. > Amor . per jeito , flor de cinco lobps , ou pencas roixas , quafi apagado Uliff. a luz de Phebe amortecida. % fria , tbia. e amarellas. f. Benevolncia , afabilidade , bran- Paixo AMORT1SAO , f. f. aquifio dos bens de dura, e outras moftras de amor. A pefloa amada, Ulif 69. Amor para o povo Palmer. 2.. raiz plos corpos de mo morta. Leis fiobre as amortifaoes ,- i. e. obre -as aquifies de bens de p. c. 1. raiz polas religies , col^egiadas , irmandades M. A M O R A , f. f. fruto da amoreira. AMORADO , part. pafl. d amorar fe Eufr. L. 5. 190. e 191. A M O R Z I N H O , f. m. dim. de amor ,, me 5. 9. Chron. de D. Pedro 1. / . 64- andar amorzinho exprefso carinhofa fiam. Barros acharo outros amorados defte Reino. AMOSTRA , f. f. pedao de alguma coifa ; AMORAR S E , v. recip. aufentat-fe, efconderhuma parte , que fe moftra para fe ver , c provar fe. Leo Orig. 98. A M O R A V E L , adj. que cria amor facilmente. a fua qualidade v.g. ,' amofiras de panno , deafifucar , arroz , vinho , azeite, efipearia AmofiAMORAVELMLNTE, adv. com amor. ., A M O R E I R A , f. f. arvore frutfera, de cujas tra do panno , entre JDS fabricantes oppem-fe cola , e he a melhor poro. f. Aco de que fe folhas c nutrem . os bichos d feda. AMOREIRAL , f. m. bofque de amoreiras. vem no'conhecimento do caracter de feu author, AMORES , It m. pi. herva vulgar defte nome. e do que poder fazer em iguaes circurriftancias v.g. amojtra de jeu amor , primor, talento. A M O R I C S , . m. pi. x dim. de amores. AMORIM , adj. peraefpecie de pera fem na Pint. pintura de huma cr fobre papel, ou panno oleado. caroo , alis flambe-lhe-os dedos. A M O R I N H O S , f. m. pi. dim. exprefso cari- ^ A M O S T R A A O , f. f. 0 atfo de amoftrar. nbofa , meus amorinhos. Figuras mofttadas em agua , ou por fonhos , amofAMORlOS. v. _amores. Prefies auto do Mouro traes. B. Clarim, cap. 61. Encant. A M O S T R A D O , e deriv. v. moftra. A M O R N A R , v. at. fazer morno, quebrar a AMOSTRINHA , l. . tabaco de ., da fofrieza v. g. amornar agua, ovos, pannos para lha do centro do rolo , c da mais amarella. fomentar. AMOTA , f. f. ces, que. fe faz para fofter o AMOROSA , f. f. pea que fe toca na viola pezo das guas do Tejo , que no alaguem as termui pattica. ras que enrefto na fua beira. AMOROSAMENTE , adv. com amor, v. g. falAMOTAR , v. at. de Agric. calar a arvore no i u , tratar algum, dizer V. de Sujo cap. 40. p , e chegar-lhe terra. A M O R O S O , adj. que tem amor. % ConcerAMOTINAO , f. f. o at de amotinar. nente a amor v.g. ,, verfos amorofios. Que con- O ato de e amotinar algum , motim , unio , cilia amor, que inpira v.g. palavras , olhos fedio. Caftan. S.J.67.C0I. 2. amarofos. Uvas amorofias, i. e. de cafta branda , A M O T I N A D O , parr. pafl. de amotinar. mim.ofa Alartep&.% Brando, javoravel v.g. vento. A M O T I N A D O R , f. m. eadj. peoa, ou coi;- AMOR.XALHADO-, parr.' paff..de amortalhar. fa que amotina , que excita motins, fediciofo. f. Veftido. em habito vil , deiprcfivel, confejo A M O T I N A R , v. at. fazer que fe amotinem , de mortalha Viveo amortalbada no capello'de cauar alvoroo , fedio. Arraes 4. 29. C je , Viuva ,, Mon. Luj. levsntar-e, alvoroar-le o'povo', revolta r - fe , pr' AMORTALHOR , f. m. o qu amortalha. :fe em fedio; f. Amotinar-je o amante , queA M O R T A L H A R , v. ar, envolver, veftir o brar a amifade, pr-e contra o amante Eujr. 2,. cadver em mortalha. 2. Amotino-fe os appetitos, e fe bondeo AMORTECER , v. at. fazer ficar como mor- contra a razo. t o , ou.mortal,-, defmaios qye o amortecio ,, Palm. A M O U C O , f. m. f* homem que fe vota p. 1. c. fiiv. Fazer perder a virtude, fora. morte, c e offerece a todo o rico ,' indo matar, Caufar desfalleciment. n. e recipr. fazer-e mor- e fazer todo o damno poilivl para deixar'vingatal. Entorpecer-fe v. g. os membros. fe , da a fua morte ; eftes lacs rapo a cabea , e faLobo Defi. amortecia-fe o lume , e tornava a zem outras cerimonias. Couto. crefcer com grande labareda. AMOXAMAO , adj. magro , feco como a AMORTECIDO , part. paff. de amortecer, moxama. quafi morto. 5 Entorpecido , efii fentido y. g. . A M P A R A D O outros dizem empatado.,

77

ha

ha boas authoridades por ambos os modos ; a pa- e fe pem qualquer -aftro, e aqulle no qual rj. lavra parece derivar-fe primitivamente da prep. Al- rece nafcer , e pr-fe Pimentel Arte de Navtiena empr , donde fe formaria empar, emparar gar. Amplitude da parbola , linha horifontai tirada do ponto donde comea at outro ottde acav. emparado, e deriv. emparar, emparo. ba hum arco Parablico; por ela linha fe deter. AMPHIBIOS mina o alcance das bombas , que deferevem parAMPHIBOLOGIA ; bola. Bellidor t. 4. meias amplitudes. AMPHISIBENA S-v. anfi A M P L O , adj. largo , dilatado. no fi. Largo, AMPHISCIO \ copiofoy.g. matria para difeurfo.^ Ampk AMPHITHEATRO^ poderes , largos , fem reftrices. Sentido m AMPLAMENTE, adv. com amplido; largaamplo , ifto he mais cOmprehenfivo , ou extenfi. mente ', profufamente v.g- ,, faliar, dijputar. vo y. g. racional he mais amplo que animal, AMPLASTICO v. emplaftico. AMPLIAO, f. f. aco de ampliar , f. Am- porque abrange a fua noo aos atttibutas differenciaes , e tem menos amplido em quanta fe pliao da Santa F Piftheiro. i. 54extende a menos indivduos. AMPLIADO , part. paff. de ampliar. AMPOLLA, f. antiq. porambula, ou vafofeA M P L I A D O R , f. m. o que amplia, accrefmelhante. Tefiarri. da Rainha Santa. y. empola. centador. Arraes Pt oi. D. Galdim primeiro Tenda , ou pavelho , entre os Abexins, nas ampliador da Ordem do templo quaes vivem Barros povoada em ampolas. AMPLIAR , v. at. fazer mais amplo , aumenAMPOLHETA , f. f. dim. de ampolla, dois vatar em largura; e f. em grandeza , nmero , jurifdico , honra , poder, eftado, potncia. Di- fos conicos de vidro, juftos huma ponta contra a latar no f. Ampliar os termos da ptria , alargar outra, com hum rarozinho em meio, polo qual as raias, limites. Arraes7. 12. ampliar a lingua paa em certo tempo huma certa poro de rea com palavras ,, ampliar as jortunas Vieira: os fina , donde vem chamar-fe relgio de rea. AMUADAMENTE , adv. modo do amuado. reinos, imprio M. L.: ,,os poderes Port. AMUADO , part. paff. de~amuar-fe P. P. 1. Refi.: o bem commum dos Reinos Pinheiro 140. v. Dinheiro, guardado, que no gira, fr. 215. t. 1. AMPLIDO, f. f. a totalidade da largura. jam. AMUAR SE , v. recipr. agaftar-fc por algum Tudo aquillo que alguma coifa abrange y. g. ,, a a amplido da parbola , o efpao que vinga , e pequeno dcfgolo , offenfa , e d-lo a entender n onde alcana cahindo o corpo, que fe atira obli- m cara, qu; fe faz , e em fugir da converfao quamente para cima , ou a linha comprehendida en- familiar antiga. Eufr. 2. 4. Lobo. " Autuar, n. tre o ponto donde o movei fc lana , e o outro t. Med. continuar no mefmo eftado y. g. o onde cahe. na Afiron. v. amplitude. Ampli- tumor que no fe refiolve , nem fuppor^, encruaros relgios, do dos poderes , jurifidico , tudo a que elles fe. Madeira, t. chulo , parar y. g abrangem. os alcatruzes. Apol. Dialogaes. AMPLIFICAO , f. f. aumento, accrefcenAMULATADO, adj. da cr de mulato. tamentc. f. fig. de Rher. pola qual fe d maior AMULETICO,adj. pertencente a amuletos.Ow. fer, e grandeza a alguma coifa , reprefenrando-a AMULETO , f. m. figura, ou caracteres, que mais do que he. Exaggerao. Artificio com trazem ; e a que a fuperftio attribue grandes que fe dilata o razoado , pratica , o argumento. virtudes, v. nomina. Bernardes Florefla. AMPLIFICADO, part. paff. de amplificar.: hoAMUO , f. m. o eftado , e modo do que anmem amplificado em honras. Prefies f. 9. da amuado. AMPLIITCADOR, f. m. eadj. que amplifica. AMURA , f. f. Naut. cabo , que prende era Vieira. huma ponta da vella grande , e a vem fixat ni AMPLIFICAR, v. t. fazer amplo, aumen- borda, ou amurada da no. tar , accrefcentar y. #.-.0 edifcio , as rendas , AMURADA , . f. a parte mais alta dos boro poder. Reprefentar como maior algum obje- dos da no , onde fe fixo as amuras. Ges C> cTo , oratoriamente. Arraes 10. 29. Dilatar v.g. Man. 70." ,, as conquiftas Vafconcellos Noticias : A MURADO , part. paff. de amurar. amplificou o Evangelho Vieira. A M U R A R , v. ar. naut. atar, fixar a amuri AMPLITUDE , f. f. a largura , amplido , ex em algum dos bordos : ir amurado de bom bt' temo. t. Aftron. he hum arco do horifonre com- do, ou eftribordo H. N. 1. 594. prehendido entre o verdadeiro ponto onde nafce , AMYGDALAS v. amigdalas.

78

AMP

AMP

ANA

' ANA

ANA

79

mela , feno, que tem menos boca, e mais lar\NA gura , ufada entre Mouros. Barros no Clarim, diz Nafil. Cames, anafts plur. ANA' t. Farmac. dignifica d cada coifa. ANAFIL , adj. trigo , Mourifco de pragiANAADO , part. paff. de anaar. B. ANAAR , v. at. revolver , perturbar qualquer na negra, cuja Temente veio de Anaf Chron. Aj. liquido, remexe-lo, batendo-o , agitando-o , me- 5. c. zf. Anafil, que quer dizer de Anafee. A N A G O A , f. f. aia de leno, que fe pem xendo-o at fazer criar efpuma v. g. ,, anaar ovos quando os ventos tezos anao as logo fobre a camifa. ANAGOGICO , adj. que eleva contemplaguas do mar debaixo para cima B. D. 2. j . o das coifas celeftiaes , e diz refpeito a cilas. 187. A N A C A R D I N A , adj. fuftant. conferva deana- Homem anagogico, i. e. contemplativo das coifas do Co. cardos. ANACARDO , f. m. planta, alis fava de Ma- , ANAGRAMA , f. f. inverso das letras de hum nome , de forte, que faco outra palavra v. laca. anacardium. ANACATHARTICO , adj. Med. que facilita a g. de Pedro , poder , podre. ANALISE y. anatyfis: analife parece mais repetorao. ANACEFALEO-SE, ou ANACEPHALEO- cebido , ao menos na Univerfidade fazer a anaSE , f. f. recepitulao v. Severim Notic. diz ,; life a huma Lei. o anacephaleo-je ANALOGIA , f. f. femelhana v. g. no fom, ANACHORETA y. anacoreta. a que ha entre.as variaes verbaes de cada conANACHRONISMO , . m. erro de chronolo- jugao refpeiiya v.g. amava, cortava, falagia, em data de alguma poca. va ; a que fe d na compofio , ou Syntaxe y. ANACO , f. m. o cabrito, que eft no fegun- g. obedecer razo , fiervir ao pblico , por.hado anno de idade. ver a mefma razo de fe ajuntar a prepofio aos A N A C O R E T A , f. m. e f. peffoa , que vive complementos de ambos os verbos : Eftas so no ermo, folitario : o primeiro he conforme ori- analogias Grammaticaes; a. Analogia Fyfica con! gera Grega. fiftfina femelhana de propriedades , dasquaes fe efA N A C O R E T I C 0 , adj. que pertence ao ana- pero effcitos femelhantes; e affim a moral, com coreta. que de fucceffos femelhantes eperamos confequenANACRONISMO v. anachronifmo. eias femelhantes,- ou que ejfeitos femelhantes tam- f. A N A D E A D O , e deriv. v. anediado. bem o so nas luas caufas. A N A D E L , f. m. ant. capito de certas compaANALGICO , adj. que tem analogia 5 fun nhias de belciros, e aflim de cavallos como da dado em analogia y. argumento. Garrucha de conto, e do monte, chamados da ANALOGISMO v. analogia. , fraldilha , e to bem de efpingardeiros, Severim A N L O G O , adj. femelhante y. g. so cajbs anlogos. . Not. D. 2. 5. ANADUVTA , f. f. efpecie de fervio , a que ANALYSADO , part. paff. de analyfar. os vaffallos ero obrigados no reparo das cavas, ANALYSAR , v. at. fazer analyfis v. e muralhas do caftello Chron. J. 1. c. 38. M. ANALYSIS , fif. diviso , e refoluo de qualL. monum. do Senhor Rei D. Dinis , t L. 16. quer todo, ou compofto , em fus partes compoc. 29. nentes , ou elementos, para fe conhecer melhor a A N A F A D O , part. paff. de anafar. S. ntullas, fua natureza Analyfe Cbymica, ou de comcavallos. pofio das partes , que entro na compofio de ANAFAR , v. at. pentear -, e anediar o ca- qualquer corpo.' Analyfe mathem., mtodo de vallo. refolver os problemas pela lgebra. Anaiyfie Tbeodcada termo do ANAFAIA , f. f. o barbilho do cafulo dos bi- logica-, ou Jurdica itxpoo chos de feda, efpecie de baba , que fica de fora texto fagrado , ou das leis, e affrm da fua confpegada a elle, ou a primeira feda, que o bicho truco, hiftoria , &c. para fe deduzir a verdadeifia. y. Trat. prat. de criar feda. 8. Lisboa 1773. ra intelligencia,eapplicao delle. Analyje Rhetorica, o exame do artificio, e bellezas oratrias cap. 9. ANAFEGA , f. f. arvore , que produz as ma- d qualquer difeurfo , poema , &c. ncas chamadas de anafega. v. maceira. Barros 2. A N A L Y T I C O , adj. em que fe fegue o mD.f. 12. so maceiras ?anafega, palmeiras, &-c. todo da analyfis dividindo , e tratando miudamenA N A F I L , f. m. trombeta direita como chara- te dos elementos, panes , membros de qualquer

todo , fifico , matheniatictf", moral, hiftorico , ainda o vegetal), examinand-o diffecado cem d efcalplo. % A diffeco, que fe faz do corpo, e fimplificando as noes , &c. A eftruclura , compofio, e ANA , f. f. mulher, que fahio de eftatura feus membros mui breve , e que engroffa defproporcionadamentc, dilema do corpo. Arraes z. 19. f. Fazer anano fe defenvolvendo bem feus membros , em tomia , examinar miudamente qualquer coifa v.g. na vida , honrd de algum. it. Fazer eftrago coquanto extenso. ANAMORFOSE , f. f.Arte de defenhar huma mo fuceede no corpo anatomifado. Arraes 4. 29, figura de forte que vifta no tem femelhana Alli fez grandes anatomias na Lei de Mnfi. alguma, com o objelo, que ella reprefenta logo ma , alteraes, &c. & it. Romper, lacerar no fig, que a vemos retratada em hum efpelho cilndrico, e caufar mortiicao y. g. o mais compaffivo faz conico , ou prifmatico , ou "de certa ditancia , mais crues anatomias em minha alm./ Arraes 1. 1. 1 Scc. ANATMICO , adj. que pertence anatomia. ANO , f. m. homem cuja eftatura no chegou a feu perfeito. comprimento em extenso , e Subftant. o que fabe anatomia. ANATOMISADO , part. paff. de anatomifar. ralhe. adj. de talhe menor do ordinrio v.g. ,, A N A T O M I S A R , v. ar. fazer anatomia , no larangeira ana ,, Lucena* ANANAZ , f. m. fruto Brafilico, a modo de prprio , e figurado. Arraes 1. 8. e c. 1:5. ANATOMISTA , f. m. y. anatmico Subfpinha, tem fumo mui faborfo. tant. ANANAZEIRO , f. m. planta donde fahc o ANAXAR v. fal amrooniaco. ananaz , he huma raiz com folhas da feio das ANAZARCA v. anafarca. de babofa , mas fecas , e fibrofas , com picos reA N C A , f. f. a parre do corpo dos animais, curvos ; do centro das quaes fahe o ananaz fobre que so os quartos trazeiros , e no homem corahum talo cylindrico. ANAPESTO , f. m. p de duas fillabas breves prebende as ndegas , quadril. A garupa do cavallo , dos quaes alguns no conjenlem ancis, o u na poefia latina. Gallegos-, ANARCHIA , f. f. (o ch. pronunciando como no offrem calvalgar-lhes na garupa. efig-Sojq) falta de chefe , de foberano , de regente. e frer ancas a algugm , ter moderao com elle, fig. a defordem civil , que procede defia falia. Efi- atura-lo Eufr. 2.. 2. famil. Cam. Anfitries. . Ir nas ancas a algum, em feguifnenro, e no alara cola das verdades. AN4RCH1CO , adj. onde ha anarchia v.g. ej- o de perro. Fazer buma coifa nas ancas- da outra, i. e. logo depois, acompanhar muito, de pertado. ,-,, .-> ANASARCA , f. f. Med. efpecie de hydr-opefia to v.g. ,, qne deve andar o dar nas ancas do de todo o corpo , que parece inchado , cedendo a prometter Cam. Redottd. Fender a anca feio meio , enfoberbecer-fe, C. Filodemo. carne imprefso dos dedos. Ferreira Cirurg. ANASTOMOSIS, f. f. Anatom. unio de dois ANARINHA, f. f. herva (cicuta <c.) vafos pelas fus extremidades y. g. .de duas arA N C H O , adj. largo, Ourem Diar. m. v. trias, duas veias, ou de buma veia com huma Por inchado de foberba he .mais ufual. Antes artria. Abertura da extremidade de algum va- 5. !.:> - ' ;Tr i> fo , polo qual fae o fangue , como nas bemorraA N X O V A , f. f. peixe. v. enxova. gias do naris , menftruos , hemorroides PolyanANCHURA , f.f.; largura ; e no f. irichaode th. Medic. vaidade. Auto do Dia de Juizo. ANASTROPHE, f. f. Gram. inverso na cob ANCHYLOSIS , f. f. Med..doena nas juntas, locao das palavras v. g. L. de Itlia dejronte que as priva de feu movimento, e as faz duras, por l defronte de Itlia , Cofia Georg. como fe fcffem inteirias. -r ANATHEMA, f.m. excommunho. Ser alANCI v. anfia. gum anathema , i. e. excommungado, Arraes A N C I A N I D A D E , f. f. velhice, longa idade, 2 . 1. antigidade f. r , a ancianidade da linguagem dl ANATHEMATISADO, part. paff. de anathe- ufo , <*c Preferencia de ordem em razo dos ma-tifar. Temp de A%ora 1. D. i. maiores annos Andrada Cbr. J. 2,. .f. e. ? ANATHEMATISR, v. ar. excommungar, conforme a fua anciedade, e precedncia beijirh lanar, fulminar anathema, ferir com anathema. a mo. ,, ,t f. Amaldioar ,, Vieira. A N C I O , f. e adj. velho authorifado, ven* ANATOMIA , . f. a arte , que enfina co- 'ravel. Vieira. nhecer as partes de qu confia o corpo animal (e AN-

ANA

ANA

ANC

AND

81

ANCIANO, dj. v. ancio! Nattjf. de Sep. P. L. t. c. 16. v. de Lima c. 20. Efpecie de bailo , feito de taboas atraveffadas fobre barrotes, varao anciano que nos muros , e obras altas fervem de andar nelA N C I L L A , f. f. ferva, efcrava Vieira: p. les os pedreiros , 8cc. ufitdoi ANDAINA , f. f. a ordem de coifas , que efA N C I N H O , f. m. inftrumento com dentes, t fobre .0 mefmo nivel v. g. 4, andaina de cafas de po , ou ferro , para ajuntar a palha. PP2. IT . de artilharia., v. bateria. Caftan. L. ) . AN CO-,, f.'m. angulo, recanto, cotovelo y. g. z.fi. 197.- e 8. / . 70.-'Amaral c. 2. pag. 50. nas ,, de terra na Cofia ,, B. 2. D. ANCORA \ f. f. inftr. naut., huma hafte de fer- fortalezas, e navios , hoje dizemos bateria. An ro com'olho , " e argola n'huma extremidade, e daina de pannos, ou velame-, o aparelho neceffana outra huma traveffa do mefmo metal acurvada, rio para a mareao do navio. Tcito Port. j . e terminada em duas pontas de -lana , ou de fet- 137. Parede de duas andainas de palmeiras, i. e. ta ; as quaes fe enterro onde fao preza para de duas faces , deixando vo em meio. Caflan. 1. fegurar os navios. . Lanar , ou jurgir . ancora , 109. ANDANA, f. f. aventura, -ou fucceffo dos deita- ao: mar Cafianheda 2. 119. Eftar fobre ancora, fundeado , amarrado. Levar ancora , rc- cavalleiros andantcs. $ f. O fucceffo, fortuna o colhe-!a para navegar, ou furdir avante. Anco- corao acoffado de ms andanas Arraes 2. 11. ra de montante , a que eft ferrada de parte don- Chron. Af. 4. , defeja-vos boa andana. Galvo de a mar enche; de jujante , a que eft donde a Cron. Af. 1. c. 2,9. pela boa andana que Deos mar vafa. Caflan. 8. 76. ancora da fialvao , a lhe dera. ,, ANDANTE , part. de andar no Braf. animal; que fofte'm;a no ao pairo ; contra as correntes ; que.fe reprefnta cm aco d .andar; Cavailt,que no d coita. . A N C O R A D O , part. paff. de ancorar: .temjeu ro andante, o que andava s aventuras , bufcatdo occafies de aiinalr o feu. valor, aventureiro. .penfamenta ancorado em inveftigar modo <nc. i. M. L. Donzella andante, a que feguia cavlleig. fixamente applicado ,,-i-Pinheiro 1. 244. \ A N C O R A D O U R O , f. m. lugar onde os na- ro andante , ou fahia pelo mundo cm bufca de alyios efto furtos , ancorados, ou ammarrados y. gum , ou a outro fim. Palm. p. z. c. 8o\ ,, quero ir defconhecida como donzella andante, corte. mmarrao. ! ANCRAJEM, f.f. ancoradouFo; Banos. O; Bem andante , i. e. bem fuccedido , e profpero If]ue fe paga de direito pela permifso de ancorar em aventuras, afortunado. Chron. do Gandeft. c. 52. V. de Sujo p. 12. Nobiliar. j . 85". \o porto. ANDAR , v. n. mover-fe fobre as pernas. MoANCORAR , v. n. dar fundo com ancora , anar ferro. Uliff. as nos fe recolhio , e an- ver-fe em geral v.g. Ando os ajlros. Andar il em coche , a cavallo. Andar bem, eftar de fauoravo. A N C O R O T E , f. m. dim. de ancora. Brito Hifi. de. Correr v.g. andando o tempo com o jeu difi>l curfo. Arraes 2. 15. Andar fiobre jazer alg. coi3raftl. Efpecie de barril. * ANDAO , f. m. epidemia. S Mir.: andao fa, trazer iffo entre mos. Ulifipo 1 2?,. y . , , eu ando fiobre cafiar huma orj Andar em vida, He bexigas , &c. eftar vivo, Chron. Cifierc. 1. 1. Andar-fe reANDADO , part'. paff. de andar. ANDADOR , f. m. nas irmandades , o irmo cipr. V. de Sujof. 12. S Mir. Vilhalp: 179. an^ue anda avifando , e executando outras commif- do-fie mortos, andava-je trs ella efpreitando-a.% cs. Carrinho , em que and os meninos. Andar efpada , fer levado , fer morto. Caftan. 2. 122. ,, muita gente , que toda^ andou eflomem que anda muito , andejo. -^ A N D A D O R , adj. que tem paffo de andadura. pada. 'almer. 2. 147. v. palajrem andador. ANDAR , f. m. a ordem de cafas , que efto ANDA D O R A , f. f. v. andeja. no mefmo nivel , andaina , Alb. 4. 4. Prtio an A N D A D O R I A , f. f. o officio de andador. D. dar da rua, pr na rua, e , , pr-fe no andar da, fanc. M. Cartas. rua, fr. famil. Eufr. 2). z. Ficar no mefmo ani ANDADURA , f. f. o efpao, que fe anda ; a dar i. e. no mefmo eftado , Paiva Serm. 1. / . $20. ctenso em qualquer direco : B. a Cidade tem v. fie o homem arrependido ficaffe no mefmo anil? andadura hum dia. O andar aprelado , dos dar de quando era peccador ; na mefma graduao. ivallos , e das homens. A N D A R E J O , adj. y. andejo. Ulifipo 22. v. as it ANDAIME , ou ANDAIMO , f. m. o efpao )r onde fe pde andar y. g. fiobre o muro. P. n as.

AN-

82

A N E M O N E , f. f. flor nafcida de huma plw. c ANDARILHO , ou ra do mefmo nome, da qual ha huma efpeciehor ANDARIM , f. m. homem de p , que cortenfe , e outra ilveftre. re diante dos coches por eftado. ANEMOSCOPO , f. m. Fyfico , maquina quj A N D A S , f.f. pi. efpecie de leito^ porttil , ou indica as variaes, e mudanas do tempo. cadeira de braos , em que vo caixes de defunA N E T E , f. m. naut. argola de huma trave de tos levados por homens, ou por cavallos. Pinheiro. po , que as ncoras tem no cabo oppofto a o i . 114. at a pr nas andas. I ANDEJO , adj. que anda fempre por fora de dente. ANEURISMA , f. f. tumor contra a natureza cafa, em paleio , fam. mulher andeja. v. vago. formado de angue , pela dilatao , ou ruptura d e A N D E I R O , adj. o mefmo, que andejo. ANDILHAS , dim. de andas, f.f. pi. armao alguma artria , e tem pulfao fendo verdadeira, fobre albarda , onde fe fento mulheres, que vo a A aneurifima falfia he abertura da artria, acci. dente , que talvez acontece na fangria do brao; cavallo. Eufr. 5. 1. ao jobir das andilhas. A N D I T O , f. m. efpao que fe deixa para an- dizem alguns ,, o aneurifm. ANEXIM, f. m. axioma vulgar, ou dito pidar em redor v.g nos degros do trono ,, V. do Arieb.L. 6.c. 17. deixando-lhe trs palmos de andito. cante do vulgo, Eufr. 1. $. Lobo Corte D. 2. . A N D O R , f. m. leito de madeira com varas que no tenbo anexins em lugar de adagios, t atraVeffadas por baixo , que fervem de o levar aos fntenas. ANFIO , f. m. veja pio; Barros D. 2. hombres , nelles e levo os Santos nas procifses , ANFBIO , f. m, animal , que vive na terra, ou homens na Afta. Barros. . A N D O R I N H A , f.f ave vulgar, (hirundo.) e na agua. it. adj, os animaes anfbios ANFIBOLOGIA , f. f. Gramar, defeito da oraHerva andorinha (cbelidonia ) 0 fom da vz da o , que confifte em fe repreentarem mal as relaandorinha fe diz gazear. ANDRAJOS, f. m. pi. trapos vefiido em hum es dos nomes, o que fuceede v. g. quando dois nomes fe podem - tomar por fugeitos , 011 por pa/tndrafos Alma inftruida. ANDRAJOSO, adj. trapento , esfarrapado. Al- cientes v. g. ,, Heitor Achilles chama a dtfip; porque ainda que regularmente o fugeito fe ponha ma inftr A N D R I N O , adj. cavallo, que tem a cor antes do verbo , os poetas invertem.efla ordem, e daquella fraze fe pde entender que Heitor proc*as coitas da andorinha. Galvo Gineta, .. A N D R O G Y N O , adj. hermafrodira. Planta voca a Aquilles , ou efte aquelle,-O mefmo dendrogyna, a que produz flores machas , e fmeas feito tem a fraze feguinte ,, a guia matou a Snpente no feu ninho ,, onde feu pde referir-e paia t. Botan. moderno. ANDROMANIA, f. f. Med. furor uterino, a guia , ou para a ferpenre. que tem as mulheres polo coito. A N F I B O L O G I C O , adj. em que ha anfiboANDROMANIAC A,adj.f.doente da andromania. logia. B. Gram. mas deixou a Verba ampbibologuis. ANDROMEDA , f. f. Aftron. conftellao boeal, que eft ao Norte dofigno de PifcesSe Aries. ANFISCIO , adj. he o habitador da zona tomANDURRIAL, f. m. lu^ar deferto , deshabi- da porque fegundo as ebes, e fituao do foi, tado. S Miranda. Porm folga depafcer por efjes a fua fombra fe cftende hora para o Sul, hora paandurriaes. ra o Nrrc. A N E C D O T A , f. f. hiftoria, ou fucceffo,que ANFISIBENA , f. f. cobra , que em cada eteeftava efcondido , no fabido , no publicado t. mo- rno tem fua cabea. Palm. 4. p. p. 20. v. derno, adaptado. AN FITO E A T R O , L m . obra circular com deANEDIAR , v. ar. fazer nedio. gros debaixo at acima , a qual cercava h u m a ^ ANEGAA , f. f. v. negaa Eufr. Prol. Se- rea onde fe da vo efpetacufos ao povo , <]"e a ja a negaa para outros. elles afiftia fenrado pola efcadari do "anfiihetto; ANEGAR , v.- at. afogar. Fernandes de LuceA N F O R A , f. f. Latino medida de fecos, eltia pag. 286., Palm. p.,2. c.95. amar anegou quidos ufada entre os Romanos.' Vieira p. /* fus nos ,, comeo , foffobrou. ANGARIAR , v. at. famil. alliciar, attrahir ANEL v. annel. com boas palavras. e A N E L A D O , anelante, anelar , v. anbelado, A N G A R I L H A , f. f. forro de vimes, q* f anhelante, &c. pem aos vafos de barro , ou vidro. ANEMGMETRO,' f. m. da Fyfm, maquinai A N G L I C A , f- f- flor branca C Sue da a conhecer a fora do vento. j Mkus tuberofa radice.) Huma arvore da"mjg-

AND

ANE

ANG

ANG

A N H E L A D O , part. paff. de anhear v.h proA N G L I C A , f. f. huma bebida dei gua arnuncia-fe fobre fi. dente preparada, efpecie de rofafolis. A N H E L A N T E , part. ar. que anhela. ANHELAR , v. n. refpirar com difficuldad.'. M. ^uSo.^]** *****>> **>*> C. 5j. i o i . / . o jogo anhela nas jornalbas ANGELIM , f. m. arvore Brafil. e Afiat. de Eneide 8. I O I . madeira mui rija. M. Conq. 8. z. A N H E L A R , v. ar. defejar com anci v.g. , , A N G I N A , f.f. Med. efquinencia. Curvo. ANGINHO , f. m.dim. de anjo. Defunto in- anhela as dignidades;, e a natureza anhela a pernocente. Ficar, ou fazer-fe muito anginho fra- petuar-fe nos filhos Macedo. ANHELITO , f. ,m.. jefpiao difficil fe famil. i. e. mui innocnte , e affetadamcnte hum aodado anhelito Naufr. de Sepulv. fi. alheio do cafo. ANGIOLOGIA , f. f. parte da medicina , que 199. v. A N H E L O , adj. anhelante. f. Ojie defeja muitrata dos vafos do corpo humano. to y. g. he o dinheiro preza da ingrata mo do AGIOSPERMA , adj. Bom. planta , i.e. cuja ferncnte eft envolta em duas membranas, anhelo herdeiro. A N H O , L m . ^cordeiro. S Mir. fie eforle feno fpro d a n o s , ou caroo ; oppem-fe te maro no joi de anbos , outros viro mdho* a Gymnofperma v. t , ANGRA , f. f. brao de mar , que entre duas rados. ANHOTO , adj. embarcao, que no furde pontas de terra fc metre mais para dentro que poro , e menos que barra , ou babia. Barros z. D. f. avanre por virem a faltar-lhe os remeiros (Couto 4. 8. 11. j . 162;. col. 2.) ou por fora de correntes (CouJ J 8 8 . col. 2. to 4. 2. 2.) ou por ir defcompaiada , e mal aloANGUIA , f. f. v. enguia. ANGULAR , adj. da feio de angulo. Que jada. Amaral 7.: (anhoto vir de anho-deur agua etofa , morta. Breton ? ) he do canto, efquina v. g. pedra angular. |l A N I A G E M , L f. efpecie de roupa de linho ANGULO , f. m. o encontro de duas linhas , "que fe cono: a abertura do angulo mede-fe pola muito groffa. A N I C H I L A X O , f. f. aco d acabar de tofooro de circulo que abrange a abertura das dias linhas , ou lados , e fe abrange a noventa gros do com alguma coifa , priva-la da exiftcncia , reTe diz angulo reo ; fe tem mais de noventa he duzir ao nada. hngulo obtufio ; fe menos, angulo agudo. Na ANICHILADO , parr. paff. de anichilar (o chi *Efigrima , angulo reo , he o que forma com o pronuncia fe como qui.) ANIQUILADOR , f. m. que anichila. tronco o brao etsndido , fem ergue-lo , nem ANICHILAR , v. at. deftruir de todo , reduabaixi-lo a refpeito do hombro ; angulo obtufo fe afaz erguendo ; o agudo , abaixando o brao. zir a nada. no j . Extenuar reprefentando como ^Angulo , ^na fortificaro militar , he o canto , que coia de nada. P. P. 2. 55. (ch como q.) ANIHILAR v. anichilar. Arraes 10. 26. refalta do lano . do muro , ou para dentro da araa, ou para fora: deites ha muitas efpecies, A N I L , f. m. arvore de cujas folhas pizadas me fe podem ver nos livros, na fortificao mo- fe tira a maffa azul, que tem o memo nome, e derna , e outros. Angulo , final ortogrfico V. , ferve na tinturaria. ]tie ferve de advertir, onde fe devem inferir as enANILADO , part. paff. de anilar ,, prata anilatrelinhas. _ Angulo de Incidncia , de Reflexo , da , e doirada. Cajian. 2. 185 : 3. 268. \e Rejraco , Vifiual, ou ptico , v. eftes artigos. ANILAR , v. at. dar tinta de anil. no j . P de angulo v. efquadra, entre os artilheiros Efmaltar de azul, ou dar effa cr aos metaes v.g. ANGULOSO , adj. que tem ngulos. Cajla\ as folhas, dasefpadas, e a peas de ouro, e prata. Ges Chron. M. 4- /> cap. 11. veorg 1 ANGURRIA , f. f. doena de difficuldade de ANIMAO , f. f. a aco de animar, ou enjirinar. 1 trar a alma no corpo. M. L. t. 6. A N G U S T I A , f. f. afflico, aperto, afronta. ANIMADO, part. paff. de animar. f. A ANGUSTIADO , part. paff. de anguftiar. Couti- jlanima animada polo vento Cames. As artes, a inho f. 6. Cames Ecloga 10. dufiria, a agricultura polo favor Real. ANGUSTIAR, v. at. caufar anguftia. AnA N I M A D O R , f. m. o que anima. uliar-fe. ANIMAL , f. m. ente compofto de corpo orA N G U S T O , adj. eftreito anguft merecimen- gnico , ; e alma efpiritual, com fentimento. f. e ). Pinheiro 2, 4famil. bruto, clupido. <'

Lii

ANfc

A N I M A L , adj.-que perterice o corpo animado. Que he prprio do animal. ANIMALEJO , f. m. dim. de animal. Alma infiruidi. ANIMALIDADE, f.f. por alimarias, brutos. Arraes 10. 18. terra folgada cria efiptnhos, tojos, e animalidades. ANIMALISAXO, f. f. a aco de animalifar. O effeito delia. ANIMALISADO , part. paff. de animalifar. ANIMALISAR, v. at. converter os fuccos nutridos na fublancia corporea animal. ANIMAR, v. at. infundir a alma no feto , ou corpo animal. f. Dar hum ar de vida v.g. ,, 2. p. as eftatuas, a pintura. Aninur a alma algum corpo, ANIVELAR , v. at. levantar ao livel, ou nirefdir, e fer caufa de fua vida , vegetao , &c. vel, igualar altura de outra coifa de forte que Vieira. Dar animo, valor. no.fi Dar, calor, fiquem' no mefmo plano por igual. f. Emparefavor com que faco progrefos y. g. animar as lhar , igualar. artes, o ommercio. Animar fazer vegerar as ANNAES , f. m. pi. hiftoria feita pola ferie dos plantas. Avivar , accelerar o movimento ,, dos annos, relatando-fe os fucceffos refpeclivos de cada cavallos anima o movimento Gallegos. anno : v. annuaes. ANIMATICO, adj. mufico a harmonia , que ANNAL , adj. que fe faz rodos os dias de h u m refulta da compofio de varias coifas , pofto que anno, ou huma f vez em cada anno v.g. ef eftas difcrepem eftando feparadas. Arte'da Mufi. portula annal. ANIME , f. m. ftfj^.gOmma aromatica oficinal ; ANNALISTA , f.m. o que efcreve annaes. $M. Prefies 170. cot. 1. defmaiou meu amor... dem-. Luj. 7. t. lhe alli do anime , e ni-que; fera bebida, ou cheiANNATA , f. f. penso , que confifte na renro do anime. da do primeiro anno de beneficio , ou a fomma, A N I M O , f.m. alma, efpirko. f. Corao, que fe d a eile titulo, por convenso. valor, refoluo..Difpfio da alma, fcntimenANNATISTA , f. m. official, que corre c o m tos , parecer v. g. ,, de que animo efi. Ten* as annatas. so , intento, defejo V. do Arceb. 1. 5. tinha aniANNEIRO , adj. na Agricult, fr/tw mneim, mo de acertar. Animo ellipticamente , falta tenfugeitas maldade das eftaes, de produco m u i de , palavras , com que tentamos infpira-o. contingente. Alarte 25. uvas anneiras. Animo baixo, abatido , humilde , ou altivo , eleA N N E L , f.m. circulo de metal com pedras, vado , fuberbo , nobre. ou fem ellas , o qual por adorno fe enfia nos de_ ANIMOSAMENTE, adv. com animo , oudos. Volta circular que e ^ aos cabellos. ^Atifadia. . nei da chave , o aro oppofto ao palheto. BijfO ANIMOSIDADE , f.f. grandeza de animo , esde annel , i.e. coadjuror v. Mos. de a\we is, < fora P. P. z. 17. non. Fernand. pag. 249. e. -de dama delicada fr. famil. Arrojo , temeridade , com defpejo. Freire. L. 4. ANNELADO , part. palL de annear. num. 59. A N N E L A R , v. at. dar feio de annel v.fr A N I M O S O , adj. valerofo , esforado , diz-fe dos o cabello. homens., e dos brutos ,, ofiabujo animojo. Naufrag. ANNEXA , f. f. propriedade menor unidaou; de Sep. r o . v. .; tra maior i ou qualquer benefidio- nnexo a outro. ANINAR , v. ar. famil. arrolar,* adormentar a Chorograf. Port. rbna. , . . ANNEXAO.,- f.f. aco.de annexar. ANINHADO , part. paff; de aninhar. A N N E X A D O , part. paff. de annexar. ANINHAR, v. at. pr em ninho. {-. Eftar ANNEXAR , v. at. ajuntar, unir, fazer entr em ninho v. g. a arvore onde as aves aninhana compofio > e entre as partes, ou qualidades ro Aninhar-je por aninhar n. , Annhar-je de alguma coifa y. g- annexar hum benefiti?* $. ir cama. .-, ANINHO,, dim- de a n h o , L m, cordeiro, eu ou Juaj,rendas a.outro > ou s de outro- f^ >veu de hum anno.

84

ANI

. A N J O , f- m. efpirito celele , cratura efpir. tual , e intelledlual, fem corpo , que afifte a Deos nos Cos. Anjo da guarda , o efpirito celeft que viia fobre o homem , e lhe infpira , e inclina ao be^h. Anjo mo , o diabo. Bello como Imm Anjo , /. e. em gro fuperior s bellezas terrenas. f. Muito bem v.g. canta como hum Anjo, &c. ANMY', prep. ant. entre v.g. anmy def vairados juizos. Pr.ov. daHift. Geneal. t.i.f. 557. do Irancez ant. enmy. ANOUILADO , aniquilar v. anichilado, &c. ANI V E L A D O , part. paff. de anivelar. no}, 5) to moldado , e anivelado com a j H. Bom.

ANN

ANN
: 7

ANN

85

' A N N E X O , adj. unido em hum , incorporado cabea. f. Approvar. Vida do Prncipe Eleiy. g. ,, huma jreguefia annexa a outra , beneficio tor. annexo a outro. Que acompanha outro v.g. ,, ANNULAR , adj. de annel, y. g. ,, dedo ana piz , e tranquilida.de ando annexas manfido : nular. virtudes, que devem andar annexas ao EmbaiANNULLAO , f. f. aco de annullar. O xador , L.: dignidade annexa famlia dos Ju- effeito dea aco. lios M. L.: Carta de amores eji annexa a muiANNULLADO , part. paff. .de annular. tos rijos , e zombadas Eujr. 2>. i. i. e. fuA N N U L L A D O R , f.m. que annlla: y. annulgeita. Iatorio. ANNIQUILAO, e deriv. y. anichilao , ANNULLAR , v. at. anichilar. H. P. D. da >-r. lembrana da morte cap. 1. Coutinho Proem. A N N I T O , f. m. Oriental, o mefmo que ma- para que o tempo as no confuma, e annulle $ nes , ou almas dos mortos. Declarar nullo , caffar y. g. a lei , contrato , ANN1VERSARIO , adj. que fe faz cada anno, obrigao , o tefiamento , o matrimnio. annal v. g. Sufrgio , celebridade ArANNULLATORIO , adj. que tem virtude de faes 10. 25. annullar. Mon. Lufi.y. ANNO , f. m. efpao de tempo , que fe mede ANNUNCIAO , f. f. aco de annunciar.' por hum giro inteiro de algum aftro na fua orbi- Fefia da Annunciao, cm memria de que o ta , v. g. pelo da Lua , e fe diz anno Lunar , ou Anjo annunciou Santa Virgem fobre o nafimenpelo do Sol, e fe diz Solar. O anno Solar, e Ci- to do Redemptor. vil tem 2.65 dias ; oppem-fe ao anno Solar AfiANNUNCIADO , part. paff. de annunciar. tronomico , porque ?,o Solar Civil fe defprezo huANNTJNCIADOR , f. m. e adj. que annuncia; mas frac:s , e fe calcula hum nmero redondo ; ANNUNCIAR , v. at. trazer, ou dar nova v. no Aflronomico fe tem conta com ellas, conrando- g a morte , a vida, a nova, a paz , a fialfe minuto por minuto o tempo , que o ol gaita vao defde que fahe de hum ponto do Zodaco at que A N N U N C I O , f. m. noticia , nova que fe d. torne a elle. Anno Lunar, o efpao em que a ANNUO , adj. que fe faz huma vez cada anlua faz doze, ou treze revolues roda da ter- no. Annua . por carta que fe eferevia cada anra. Dia de anno bom, o primeiro de Janeiro. no das Religies das Conquiftas. H. N. 1.298. Anno bom , em que ha fartura de frudos da A N O , f. m. Medico , o orifcio por onde fe terra. vaso regularmente os excrementos groffos , e fA N N O J O , adj. c. de hum anno , Leo Orig. tidos para fora do corpo. r. 8. p. ??., ANODINO , adj. Med. remdio , que obra ANNOSO , adj. poet, cheio de annos , antigo moderando, e abrandando a dr. Luz da Mediy. g. o Carvalho. cina. AN NOTAO, f. f. apontamento por eferiro, A N O G U E I R A D O , adj. cr de nogueira. nota. V- do Aneb. 1. 4. Inventario dos bens ap ANOJADO , parr. paff. de anojar. prehendidos ao crimnofo , quando o crime tro A N O j A D O R , f. m. nojofo. he to provado , que fe pofso logo confifcar. ANOJAR, v. at. caufar nojo, i. e. damno l Ord. 5- 128. 1. moleftia, fazer mal. Enfadar, moleftar. AnoA N N O T A D O , part. paff. de annotar. jar-fie, enfadar-fe, agaftar-fe Chron. de D. Pedro ANNOTAR , v. ar. fazer annotao de bens. 1. / . 44. Eftar de nojo Naufr. de Sep. Os Efcrever os bens por El-Rei , e pr em fidelidade Mouros fe anojavo com a vida , e defejavo a. no qual cafo adquirem a natureza de bens reaes, morte Chron. de D. Sancko 1. por Leo fi. c fico conifcados para fempre fe o aceufado no 167. vier defender-fe do crime dentro de hum anno. ANOITECER , v. n. fazer-fe noite. Ord. 5. 128. princ. ANOMALIA, f.T*Gram. irregularidade, ou A N N U A L , adj. que fe faz cada armo. Que excepo da regra. Anomalia dos planetas, he fe farisfaz huma f vez em cada hum anno v.g. a diftancra do,feu lugar verdadeiro , ou mdio, ao feu afelio , ou apogeu : t. Afiron.: Via Afs, legado. A N N U A L M E N T E , adv. por anno, em cada tronom. parte 1. pa%. 10c. anno. ANOMALISTICO , adj. Aftron. anno 6 A N N U I D O , part. paff. de annuir. . tempo que a. terra leva em voltar 30 mefmo ponANNUIR , v. ar. confncir acenando, com a [ to da orbita, do qual tinha fahido. ANO-

A N T A C I D O , adj. que tem virtude contra 0 $ ANMALO , adj. que padece anomalias. cidos , taes so os alcalinos. t. Med. Curvo. ANNIMO , adj. fem nome , ou que o no A N T A F R O D I S I A C O , adj. contrario ao ap. declara, ufa-fe fiubfiant. Ribeiro Juizo Hifi. diz petite fenfual v. g. ,, remdio 1. Med. author annimo. ANTAGLIFO , f. m. pedra que tem virtude A N O Q U E , f. m. v. pelame, curtume. de fazer que quem a rraz no fe admire de coifa A N O R E X I A , f. f. Med. v. inappetencia. alguma. ANOVAR y. innovar, Chron. J. 2. por ReANTAGONISTA , adj. comm. adverfario, rifende. vai, oppofitor. Muficulos antagoniftas , so reA N O V E A D O , part. paff. de anovear. B. Or- ciprocamente os que tem aces contrarias y. g. den. os abduores , e adduores. ANOVEAR , v. at. fazer pagar nove vezes ouANTAMBA , f. f. hum animal feroz da Ilha tro tanto v.g. fez-lhe pagar a porca anoveada, de S. Loureno , do tamanho de hum co grande, i. e. o feu valor tomado nove vezes. e parecido ao Leopardo. ANOVELLADO , part. paff. de anovellar. ANTANHO , ufa-fe nefte pr. proverb. as ntANOVELLAR , v. at. fazer em novello. _f. ves de amanho ,, i. e. do anno paffado Eufrof. I Ajuntar em defordem os mais delles embarco- frequent. f. c. de amanho , i. e. c. velha, anfe annovelladcs huns fiobre os outros,, Lemos Cer- tiquada , ou que j no exifte , como as neves co de Malaca. fundida;. A N Q U I L H A , f. f.. antes da Reforma de 72 ANTAPHRODISIACO y. antafrodifiaco. na Univerfidade ero quatro concluses de matria A N T A R C T I C O , adj. do plo do Sul. efcolhida pelo defendente. A N T E , prep. denota a poio da coifa, qu ANQUINHAS , f. f. pi. algibeiras relevadas com eft diante de outra v. g. ,, appareceo ante mim. barba de baleia , ou arame , para fazer avultar as A da coifa, que fe faz com precedncia v.g. ancas, como o Donaire , de que uso as mulhe- ,, pagar d''antemo , i. e. antes de receber a coires agora. fa porque fe d a paga. Do que fuceede antss, A N R I Q U E , f. m. naut. corda, com que fe pren- e mais cedo do que era de efperar v. g. morde a boia unha da ancora. v rer ante tempo Confipirao Univ. ANSARINHA v. anarinha. cicuta. ANTE CA MAR A , f. f. cafa anterior cNSIA , f. f. o aperto , e affronta , que fe fenmara. tc no corao, a qual acompanha as doenas aguA N T E C E D N C I A , f. f. a qualidade de fer das , e no deixo o doente por muito tempo na antecedente. f. As coias fuceedidas antes, de oumefma poftura. f. Anfia de efpirito , defalocego, tras , fe dizem figuradameme; antecedencias a refinquietao molefta. Defiejar, pedir com anjia , peiro das poteriores. Dizemos que, duas peffoas com vehemencia. tinbo j antecedencias , quando queremos dar a ANSIADO , part. paff. de anfiar. O doente entender , que ellas tem caufas anteriores para fe que padece anfias. comportarem de- hum certo modo , do qual no ANSIAR , v. ar. caufar anfias. y. . Eftar apparece ao prefente caufa adequada. anfiado. A N T E C E D E N T E , part. at. de anteceder, que ANSIEDADE , f. f. v. anfia. aconteceo , ou exiftio antes ; precedente em orANSINHO , f. m. v. enfinho. dem de tempo, na ordem da collocao v. g. ANSIOSO , adj. que tem anfias , doena , e o na livro antecedente. t. Log. a propofio, que que tem affronta , afflico de efpirito, nefte ulprecede , e da qual fe deduz a concluso. t.Theol. timo fentido he mais ufual. graa antecedente, a que move a querer o bem, ANSPEADA , f. m. na tropa , he o primeiro pofto acima do oldado , e fubtitue talvez o que conduz falvao da alma. ANTECEDENTEMENTE , adv. com prececabo de efquadra por exemplo em ir render as fendncia em tempo , collocao , antes. tinellas , &c. Regulam. A N T E C E D E R , v. n. fer antecedente,, preceANTA , f. t. animal quadrpede do tamanho de hum bezerro de feis mezes , com afigura de der em tempo, na ordem, ferie, collocao. porco, mas a cab;a he maior , tem os olhos pe- f. Ser avantejado na primafia do lugar B. Clarim quenos , e em lugar de rabo lhe fico huns ca- Prol. ,, o amor antecedente ao favor , e temor: bellos que vem cahindo; nas mos tem 4 unhas antecede morte a velhice vem antes. Apo\> ocas, nos ps trs, e hum principio de quarta Dial. 28. unha. ANTECESSOR, f. ra. o que oecupou algum em-

86

ANO

ANT

ANT
emprego refpeito do que l fuccede nelle. M.

ANT

*87

L.4.J.

\6.

ANTECIPAO v. anticipao. ufual. ANTECIPAR y. anticipar Pinheiro 1. 62. ANTECOR , f. m. d ANTECORAO , f. m. d'a!veit. tumor , que vem ao peito das belas. A N T E C O S , adj. plur. Geograf. os povos, ou habitadores , que eftando no mefmo meridiano , tem igual latitude, mas huns do Norte , outros do Sul. ANTECUCO , adj. cmico, aquelle cuja mulher tinha tido falta antes de cafar com elle. Eufr. 1. 6.: e 2. 4. ANTEDATA , f. f. data atrazada, que fe pem nas cartas para fazer fuppr , que foro efcritas antes do que realmente o foro. A N T E D A T A D O , part. pafl. de antedatar. ANTEDATAR , v. ar. pr antedata. ANTEFOSSO, f.m. de Fortif. cava, que cerca a efplanada. AN TEGONISTA v. antagonila. Varella, Bernardes. ANTELAO, f. f. precedncia M. L. t. 5. p. 18. v. ANTELOQUIO , f. m. prlogo , prefao. D. Fr. Manoel Cartas. ANTEMO , fr. adverb. ,, fazer d^antemo i. e. ancipadamente V. do Arceb. 1. 1. ,, ir d?antemo ,, i. e. antes do prazo. Aulegraf.fi. 117. ANTEMANHA , f. f. o tempo que precede ao amanhecer , manha v. g. ,, fahimos em terra huma antemanha ,, F. M- c. 74. ANTEMERIDIANO , adj. anterior ao meiodia , Carvalho. A N T E M U R A L , f. m. da fortif. ant., he o que hoje fe chama obr.is exteriores , que defendem a praa ao largo Vieirt. a Serrania inacceffivel antemUral, com que je divide o Reino. f. ,, Miniftros que jervio de antemuraes aos Monarcas Portuguezes (Deduc. Chronol. 1. p. n. 488.) 1. e. que defendio os feus Monarcas. A N T E N N A , f. f. verga que crufa o maftro , na qual fe fixo as velas.' na hiji. Natur. so humas farpas , ou quafi cornos moveis , e articulados , que os infetos v. g. a borboleta tem na cabea. - A N T E N N A L , f. m. ave martima H.N.i. 2.96. ANTENNILHA , f. f. herva, alis po jerro em Lisboa. Madeira. ANTENOME , f. m. Prenome , entre os Romanos : entre ns a palavra que precede ao nome , e he como parte delle por fer titulo, ou tratamento da peoa M Vieira, .

A N T E P A R A D O , parr. paff. de anteparar. f. Dejejos anteparados , interrompidos, atalhados, V. do Arceb. 6.-2:5. A N T E P A R A R , v. at. fazer parar o que hia andando , B. f. Atalhar, obviar v. g. o mal V. do Arceb. Refguardar , cobrir por diante y. g. dos ventos. Anteparar fie o cavallo, parar de fi mefmo , fem lhe tomarem as rdeas. f. Cobrir-fe , emparar-fe com coifa , que fica por cmpofta entre a anteparada , e a que poderia chegar a fazer-lhe incommodo , a devaffala ,, anteparoufie o arraial por hum lado com o rio ,, &c. Methodo Lufit. Anteparo-je, e amuo-je os alcatrujes parar de fi, e quando no houvero de parar. Apol. Dial. j . 120. A N T E P A R O , f. m. efpecie de balida de taboas , que divide huma pea, ou quadra da cafa de outra. Tambm as ha moveis s portas das Igrejas , contra o vento. ANTEPASSADO, adj. que paffou antes, primeiro y. g. os Sculos% Antepaffados , fi. pi. mafic. os noffos /. e. maiores , avs, pais , que foro antes de ns. Os predeceffores em officio , conquifta, &c. Caftan. 2,'. 2,6. ANTEPASTO , f. m. primeira coberta , ou entrada , que. precede s fopas , ao peixe , ou carne , <&- Arte da Cozinha. ANTEPENLTIMO, adj. que fica antes do penltimo. ANTEPILANO, adj. da milcia Romana ? foidados , que marchavo antes dos pilanos , ou armados de dardos. Infiul. 6. 77. _ ANT^EPILEPTICO, adj. Med. contra epilepfias. ANTEPOPA , f. f. naut. parte anterior da popa.' Lavanha Viagem de Felipe. A N T E P O R , v. ar. pr antes. f. Dar o primeiro lu^ar, a precedncia , preferir V. do Arceb. 1. 6. Paiva cafiam. c. 2. ANTEPORTA , f. f. v. guardaporta. A N T E P O S T O , parr. paff. de antepor; a que fe deo precedncia , preferencia P.P. 2. 2 1 . ; preferido. A N T E Q U A N T E , adv. ant; o mais cedo, que for poffivel. Eufr. 1. 2.. p. 2,6. ANTERIOR , adj. precedente em tempo, ferie de collocao , ou pofio as dividas anteriores , a parte anterior, ou dianteira da cabea , tc. ANTERIORIDADE , f. f. a qualidade de fer anterior. A precedncia em tempo, ordem ^pofio. V. do A-.ceb. Antiguid. de Lisboa Prlogo. ANTERIORMENTE , adv. com primazia em tempo, e ordem de fucceffos. AN-

IS, adv. primeiramente, precedentemen- anticipoU a morte. % Prevenir v. g. as OCCajits ANTES preferencia y. g. ames morte honraja, P. P, i. c i. a morte a anticipoU i. e. levot, ant e ; com?desbonefia bel que deliciofia% Pelo res de fazer^ag. coia.que; ' ^ v a C ^ . ,, gwe vida deshonefi, por Leo. Anticipar algum , adiantar, fe-lhe, contrario. tomar-lhe a mo em fazer alguma coifa ,, Phbti. ANTESIGMA , f. n. letra accrefcentada polo ro 1. p.62. a quem nos anticipa. AnticiparImperador Cludio ao Alfabeto Latino. fe, adiantar-fe a fazer alguma coifa. Ir diante, ANTESIGNANO , f. m. da milcia Romana , preceder v. g. a luz anticipou-je ao Sol na o foldado , que precedia bandeira , e era feu de- criao. Vieira. fenfor. f. O que faz primeiro alg. coifa v. g. ANTIDATA v. antedata. o antefignano do martrio , o proto-martir. Ciabra A N T I D O R O N , t. Grego, ddiva em agradeciExhortao Militar. mento , recompenfa. D. Fr. M- defufi. ANTEVER , v. at. prever o fucceffo futuro ANTIDOTARIO , f- m. livro que trata dos .por conjecluras prudenciaes. Lucena j . 135. Mal. antdotos. Recopilao da Cirurgia. .Conq. 4-65. ANTDOTO / f . m. contraveneno. no f. ANTEVIDENCIA , f. f. o adio, ou faculdade Coifa que deftroe outra m v.g. a humildade J e antever. Inful. 9. t i . he antdoto da foberba ,, Varella. A N T I D R O P I C O , adj. med. contra a hidropeANTEVISTO , part. paff. de antever , prefia. Curvo. vifto. A N T I F E B R I L , adj. contra a febre t. med. ANTHELMINTICO , adj. Medic. contra IomCurvo. brigas y. . acua. ANTIFEN , f. m. final ortogr. que moftra que ANTHERA , f. f. de Hit. Nar. so as antheras huns fios da flor, onde eft pegado o pollen , as palavras juntas devio eftar feparadas r\ Barreou p fecundante. to Orto%r. A N T H O N T E M v. antonte. ANTTFLOGISTICO, adj. med. contra a inANTHORA y. zedoaria. flammao. ANTHRAZ , f. m. v. carbnculo. A N T F O N A , .f. verficulo que. o chantre .enANTHROPOFAGO , adj. que come carne hu- toa antes de algum falmo , ou Cntico , e depois mana. H. de S. Domingos t. 1. f. 192. fe repete por inteiro. Levantar antfona famik ANTIARTHRITICO , adj. med. contra a go- dar alguma noticia, alTacar balda. ,._ ta artithris. ANTIFONARIO , f. m. livro de antfonas. ANTICHRISTO , f. m. o inimigo , ou mulo ANTIFRASE , f. f. contrariedade de fentido, de Chrifto que depois de portentofes finaes hade Cames ,, he feliz por antifiraze infielice. vir no fim do mundo tentar metter os homens ANTIGALHO , f. m. naut. pea com que fe debaixo do jugo do diabo fingindo fer o Me- feguro vergas , e outras o navio, quando a enfias. xarcia eft desbaratada. Amaral 6. ANTICHTONES v. antipodas B. ANTIGAMENTE , adv. no tempo antigo.- . . ANTICIPAO , f. f. preveno , adianraA N T I G O , adj. velho, oppe-fe a moderno, rncnto em tomar a mo a outrem no dizer , ou recente , novo. Ao antigo, i. e. ao ufo antigo, fazer alguma^coifa. Precauo. Anterioridade moda dos antigos. y. %. em gozar na terra dos prazeres ceieftiaes. ANTIGRAFO , f. m. final ortogrfico , que ANTICIPADAMENTE , adv. com antecipa- ferve de diftinguir as palavras do texto, que fe o. Com preveno cautelofa. Com antece- vai glofando. Barreto Ortografia. dncia v. g. conhecer antecipadamente o juturo. ANTIGUALHA , f. f. coifa uada antigamenANTICIPADO , part. pafl- de antecipar, feito , te. Refto da antigidade. Ges Chr. do Princ. M> ou dito d'antemo , que fuccede primeiro do que L.t. z).f. 127. col. 1. Gofto , ou modas antigas. devera , precoce v. g. ,, dijcrio anticipada ida- Eufr. 1. 1. ufos, trajos. de ; deres, e afflices caufia previfta. PreveA N T I G I D A D E , f. f. o tempo antigo. . nido. Arraes 4. 2;. anticipada da morte. antiga , aniigualhas , que refto dos tempos antiANT1CIPADOR , f. m. que anticipa , e faz pre- gos y. g. noticias. A qualidade de er antigo V . ceder v. g. a imaginao imprudentemente an- g. a antigidade de fiua nobreza , infiituto. ticipadora do tormento que por jeu mal prev. A N T I H E C T I C O , adj. med. contra a hecte, ANTICIPAR , v. at. fazer fuceeder d'antcmo, Curvo. ou antes do que hovera de fer mudadas cerras A N T I M O N I O , f. m. Farmac. he hum feu* circumftancias y. g. ejl aidente defgofto. lhe me-

8B

ANT

ANT

ANT

ANT

89

metal feraelhante na cr ao quebre recrttc dofer-l A N T I S E P T I C O , adj. med. contra podrir o , e que parece compofto de infinitas eflrias , ou do. ANTISPASMODICO, idj. Med. contra conagulhas ; > dlipa-fe ao fogo ANTINOMIA , f. f. contradico nas palavras vulses. ANTISTROEE , ou ANTSTROFE , f. F. ou fentenas das leis , oppofio , moderno ufado na Univerfidade. f. Cada dia je vem notveis ramo da O d e , ou hymno, que fe cantava diante antinomias dos nimos, contrariedades Barreto das aras , era o fegundo depois da Efirofe, e antes do Epodo. fig. Rhetor. que conifte em alPratica. A N T I N O M I C O , adj. em que ha antinomia. ternar a collocao de palavras connexas y. g. ,, amo do Senhor , fienhor do amo. A N T I N O O , f. m. conftellao Auftral. ANTIPAPA , f. m. o Papa cifmatico , oppofA N T S T R U M A T I C O , adj. contra as etrumas, , to ao eleito canonicamente. Ribeiro Juizo Hifi- ou aiporcas. Curvo. torico. ANTITHESE , f. f. figura Rhetorica , que con1 ANTIPAPADO , f. m. o governo do anti- ifte no contrafte de penfamentos. Vieira. . A N T I V E N E R E O , adj. med. contra o gallico. papa. ANTOJADIO , dj. y. appetitofo. ANTIPARALITICO , adj. med. contra a parlefia. Curvo. ANTOJAR-SE, v. recipr. antojar-fie alguma ANTIPATHIA , f. f. contrariedade de affei- coifa mulher pejada , vir-lhe o defejo delia; es , humores , gnio. vir ao defejo y. g. vs paris de quem fie vos anANTIPATHICO , adj. que tem , ou em que toja. Trancofo. 2. c. 7. Alg. coifia a algum, ha antipatia. parcer-lhe, vir imaginao. ANTIPERISTASE, ou ANTIPERISTASIS , A N T O J O , f. m.,.o' defejo que a mulher pejaf. f. Filof. aumento da fora , ou intenfidade de da tem de alguma comida , &c. Fallar de anbuma qualidade, por fe aumentar a qualidade con- tojo ; i. e. fegundo o que lhe vem imaginao , traria de outro corpo que cerca y. g. ,, a agua fem fundamento. Primafia Monarq. dos poos parece tcpida ao corpo que paffa do ar ANTOLHADIO vide antojado. mais frio:, que a cerca. ANTOLHAR , v. ar. fazer com que parea , fe, afANTIPERISTALTICO , adj., ( contrario ao e fe affigre algum objecTo a algum. periftaltico v. perifialtico. ) movimento de con- figurar-fe ,-reprefentar-fe imaginao. Arraes 7}. 2.<r. Eneide 12. 2 1 4 . : Maufinbo 54. Paiva Serm. 1. traco da baixo para cima nos intetinos. , ANTIPHEN , e outras palavras com ph. y. f. 196. ,, o que fe lhe antolhou por melhor. Vir ao defejo mulher pejada. Dar na vontaxom / . A N T I P L E U R I T I C O , adj. contra o pleuris t. de vs l no Pao paris de quemfievos antolha , ied. e vindes aqui engetar os filhos Trancofo p. 2. 5, ANTIPODA , f. m. o que habita no ponto da c. 7. terra diametralmente oppofto. adj., que fica na ANTOLHOS, f. m.pl. coifa que fe leva dianregio, ou hemisfrio oppofto. Galigos ter da te dos olhos ; as belas os trazem de coiro , ou mtipoda terra a monarchia. fola. f. Coifa que fempre fe traz cm vifta , em ANTIPIBIORCETICA , adj. da archit. mili- que temos o fentido . Eleg. 1. ,, eu trazendo tar , que trata da defeza das praas. lembranas por antolhos ,, trazendo fria , e [ ANTIPOLOGIA , f f. efcrito contra a apoio- magoa por antolhos. C. Luf. \o. 2.3. ih. Arraes 8. 6. remitos Apologias, e antipoloias. ANTONOMASIA , L f. figura Rhetorica , poA N T I P O D A G R I C O , adj. med. contra a go- la qual fe deigna o indivduo com o nome appel:a podagrica. lativo , ou commum v. g. o Poeta, por Camoesx A N T I P A T R I D O , adj.. contrario podrido , o Hiftoriador por Barros. Alcunha. ocrfervativo delia. Jnflrucoes da Academia Real de ANTONOMASTICMENTE, adv. por antoLisboa, p. 11. nomafia. j ANTIPYRETCO , adj. med. v. febrifugo. ANTONOMASTICO , adj. em que ha antoj A N T I Q U A D O , parr. paff. de antiquar. nomafia. t ANTIQUAR , v. at. pr em defufo. . fe, A N T O N T E M , adv. no dia anterior a bontem. ahir em defufo. * ANTRAZ v. anthraz, carbnculo. ANTIQUARIO , f. m. homem dado ao etuA N T R E , prep. antiq. por entre. Palinjer. Z,.p.f. o de antigualha?, antigidades. Freire. i ANTISCORBUTICO , adj. med. contra o-ef- ic6. v. e frequent. M ANrbuto.

APADRTNHADOR , f. m. APADRINHAR , v. ar. fer freq-ient. A N T R E S O L H O , f. m. emrefolho, ou fobra- das , e fafios jullas : f.. favorecer dinho entre a loge , : o (obrado. Aulegr. f. apadrinhar a mentira (Barreto Caftan.
io'}. v.

ANV 9 ANTRESACHADO y. entrefchado.

AAP
-c.
o que apadrinh; padrinho nas b* , abraar- v. g. n Prat.) a caufa}

A N T R O , 0 m. poet. cova, caverna. ANTROPFAGO , adj. ou fubft. o que fefuftenta de carne humana v. Anthropofago. ANVERSO , f. m. o anverfo das medalhas, oppem-fe ao reverfio;a parte dianteira, a face. ANUVIADO , part. paff. de anuviar. ANUVIADOR , f.m. que a junta as nuvens pata anuviar , ou que anuvia juntando nuvens. ANV1AR , v. at. cobrir , ailbmbrar-, efeurecer pondo nuvens diante. Anuviar-fe , cobrir-fe de nu vens- f. ,, an'tviar-fe o corao cbrirfc de melancolia", trifteza. A v KA v. anfia Cron. J. 2,. 4. p.f. 01. , e noutros btgares , e Paiva Serm. t. 1. freq. A ^ X I B D A D E , f. f. v. anftsdade. Madeira. ANZINHEIRA v.-Enzinheira , ou azinheira. - A N Z O L , . m. croque , ou gancho de ferro agudo, com .barba, na qual fe enfia a ifea para pefcar linha, e plural anzes, he ufado hoje ; o antigo'.ttnzolos he de amolo , defuado. ANZOLEIRO ,f. m. officiat que faz anzoes. ANZOLO , f. m, pi. .anzolos antiq. y. anzol. Lima de Bemardes. Arraes 5. .17. ' anzolo. Anzolos , so braceletes de velrios, ou de L>rr que os pretos da Cofia cTAfrca trazem. Barros. .. AON AONDE , adv. (comp. de 4 prepof., e da palavra onde.) v. onde. AORISTO, f. m. da Gram. Grega, tempo indeterminado. Severim. AORISTICO , adj. da natureza do aorilo. ~ AORTA , f. f. artria grande , que fae do ventriculo efquerdo do corao , e leva o fangue por todo o corpo: delia fahem toda* as-artrias, falvo a pulmonar. APA A P A , f. f. bolo de .farinha de arroz , e azeite te coco , na Afia. APAGENTADO , e deriv. v. apa-fcentado. A P A C I F I C A D O , parr. paff. de apacificar. Al/ ; C I F 1 C A R , v* AC V- P a c c a r Amaral.fi 4 CJlan \\;FM1p0' - 6- e- ^ diffenjses.. Al A D . S S A D O , deriv.de padez y. apavefado , ou antes empavefado. Cafianheda freqentemente v. L. 2. fi tf.,, navios apadeffados.. ^ P A D R I N H A D O , paru paff. de apadri-

A P A G A D O , part. paff. de apagar. no fig, ,, homem apagado,: fem conhecimentos, nem in. telligencia. Ulifipo fi. 2,0. v. Aulcgraf. j . 76. homem apagado ,- e para pouco , fem intelligencu Paiva Serm. 1. 195. v. Auftera, e apagadatrif teza. Lufiada 10. Tempos apagados , i.e. de rudeza em que no Jxjlho as luzes da doutrina, Eujr. 2. 2). t} Sem noticia, ignorante, v. .. apagada em goftos, e defejo ,, Exjr. 2. 7. p,(Jk 5 Baldado v feus diffenbos apagados Naitfi de Septtlv.-f.-z,. nov. edi. '' A PAGA DOR , f. rri. inftrumentck.de apagar vellas , 'he hum cone de lata , Ou metal. f. Bt diferenas , conciliador. Caftan.- \. 159. , , APAGADOR; , ;adj. que apaga. L Ohfcih reee. "APAFAGANES, f. m. pi. Naut. cabes,cora que-.-fe colhem as vllas da gtvea. P A G A M E N r O , f.nua^o de apagar; tttineo-, no. prop. e fig. vide apagar, APAGAR u, v. ar. extinguir, roarar o unv, a s candeias. f. Apagar a eferitura, cegala, fazer, que fique em termos de fe no poder ler. Vrn, Extinguir v. g a memria, ot vidos; a fede ; o lufire, o meredmento ; obfcurecer. t imagem , Lucena. Deftruir v. g Ciiiit. Desfazer V. do Arceb. Desbotar. Apagtr-t fogo do animo , e > affeo , a paixo, cibii. Eufi . 2,. Defvanecer Eitfr. 2,. r. Apagar a v/j fr. naut. eolhe-la.r Apagar moedai^e&^m, fundindo-a, $cc- Caflan. \. 129. Apagou os voroos que havia na gente da terra , aquictoiii Caftan. 6.p.6\. col. 2. --" APAGE , imerj. com que figmficarnos defa;.ovao, averso.. >r% - > -'' A P A I N E L A D O , part. paff; de a^ainelar. APAINELAR, v. at. lavrar da feio- de painis v. g. apainelar o forro da, cafa , tf o, te Freire, apainelado com artezaes , e molduras. 454APAIXONADAMENTE, adv. com paixo, egamenrcr, precipitadamente. *.. APAIXONADO , part. paT. de apaixonai Amigo. Ptolomeo grande apaixonado a'^ Romana. M. L.: he meu apaixonado, 'C. u A P A I X O N A R , v. at. .caufar paixo. B*f --fie, encher-fe de paixo y. g. amor,fim ira, 'C. Neutro, por apaixonar-fe. VtetrtA P A L A N C A D O , part.paff. de apaancar. 0 * do Cond. c- 59

APA

nt

APALANAR , v.ar. atalhar algum fitio ,* to-\dianie. Apanhar os veftidos, as fraldas , arre dealo de palanques. f. Atalhar com traveas , gaa-las, toma-las , recolhe-las d Torre que no Chron. J. i. ,. 26. eftava a rua do Pao apalan- vo foltas, cahidas. Agarrar S Mir. Ecl. Baficada. Trancar v.g as portas. Macedo Re- to. Tomar algum de improvifo y. g. apanhou-fie roubando. Convencer, enleiar com ralao do affaffinio. zes. Apanhar cartas, tom-las, que no cheAPALAVRADO , parr. paff. de apalavrar. APALAVRAR, v.at. tomar palavra a algum, .guem a feu dono. Tomar. Cam. Luf. 8. 2,2,. o gafobre ajute , palo. -je com algum , obrigar- do apanha. Alcanar, fobrevir v.g. apanhoufe de palavra , empenKar-e "r-e em palavras, penho- me a noite no Rocio, tornar. Apanhar-fe antiq. finar-fe , morrer. Nobiliar. Eufr. 2. 5. rar-e pela palavra APLEDO , part. paff. de apalear. Ulifipo ( A P A N I G A D O , ou antes 1 1 3 7 . V. 25T. y. ( A P A N I G U A D O , adj. v. paniguado. Ord. A P A N T U F A D O , adj. donde apantufadas.//^. i APALEADOR , f. m. que apalea. i. e. apatas apantufiadas, da feio de pantufos. APALEAR , v. ar. dar com po. * APALPADELAS, f. f. pi. aco de apalpar, Eufr. 1.1. por quaefiquer apantufadas fiubir ao Co. tetitear com a mo , ou bordo. Andar s r 4 P A R , adv. j u n , perto. Em compara%aplpadelas , no fi. ir s cegas, em dvida. : oi' v i APALPADO , part. paff. de apalpar. APARA , f. f. poro, que fe corta de outra," ii; A P A L P A M E N T O , f. m. aco de apalpar. e fe aparta , ou fepara delia v.g. ,, as bordas do ,\B. P. papel; da madeira tofica, que fie lavra , a caficda A P A L P A R , v. ar. tocar com a mo romando fruta , &c. ttato. Tocar com o bordo , rentear. f. TenAPARADO , part. paff. de aparar. Penna apatar o animo .. ondar. Couto 4. 6. 9. Metter as rada f. bom eftilo. kfnos , provar para quanto he , fondar o efpirito, APARADOR , f. m. meza das cafas de jantar, capacidade , penfamentos. Apalpar o rio , ten- onde fe pem pratos , e copos , &c. para fervio tar-e d vo , aim apalpar o vo H. Naut. das peffoas F. M. C. 9. e/r. 37. 5 E apalpar o vo f. Sondar, examinar as coifas. A P A R A M E N T A D O , e deriv. v. paramentado. S Mir. Tentar, provar; mandou hum navio F. M. p. 77. /ipalparfieachava porto Galvo Dejcobr. f. 2.5.: A P A R A R , v. ar. receber alguma coifa , que ,, os homens tudo joro apalpando, t pelo ar fiol- fe nos lana, nas mos , regao. Receber y. g. fl , e taro , houve quem foffe voando S Mir. o golpe. f. Pr para receber, v. g. por j Ter ranta certeza como daquillo , que fe apal- baixo lhe aparei ojoffrimento ,, C Cortar alg. pa v. g. Apalpar a merc V, Apalpar o poro intil v. g.~a fruta , papel , a pina , legcio , tomar conhecimento , inftruces acerca que je prepara para ejerever. V. de Sujo p. =57. ilelie. Experimentar. Apalpar a doena a al- E no j . aparar a pena apurar o eftilo: ,, \nem , atacalo H. N. , e B. - o mar ao na- aparar a letra , ou palavras dos verfios Fr., e *'io s^affim a tormenta, maktar-Io H.N. t. 1. Soufa. Separar, lanar fora v. g. aparar o >. 46. e 74. Apalpar a nvoa , encarecimentobom, ou mo de algum , no ter conta com as :om que fe defcreve a fua efpeldo. S Mir. boas partes , ou o faZer cafo das ms qualidaAPANGIO , f. m. cenigno , ou prelao des , Prefies 28. v. Aparar as barbas ' tefoira. |ue fe faz para alimentos, e traramento y. g. nos Aguar y. g o po , que fie ha de enterrar. hntratos matrimoniaes s Senhoras durando a fua t. de agricult. Viuvez. Lei de 4. Fever. ^765. APARATADO , adj. em que ha aparato, apaJ APANHADO , part. paff. de apanhar. % Efii- ratofo. Tempo de Agora 1. D. 1. %1/. e. concifo. Lugar-**-etreito M. L. t. APARGELADO , adj. pejado com parceis y. *.' Colhido. Convencido. g. o mar, a cofia B. ,, A praia ficava aparAPANHADOR , f. m. o que apanha , c- celada i. e. coberta de agua muito baixa. H. '"icdor. N. 1. 57* A P A N H A D U R A , f.f. aco de apanhar j coAPARCELLADO, part. paff. de aparcellar B. 'Aeita. i.fi. 5. f A P A N H A R , v.ar. colher v.g frutos,fioAPARCELLAR , v. ar. dividir em parcellas. *f*. % Tomar na mo v.g. ,, apanhar conchinhas, A P A R E L H A D O , parr. paT. de aparelhar. <W Caflan. 2). p. 156. e 2. ziz,. apanhar oi>o nas Dia to aparelhado, para declarao , <-c. i. e. &aias: Dar alcance v.g. apanhar osqucbio prprio. Pthheiio-4.177' ,n -A' M ii APA-

$1

APA

APA

A P R E L H A D O R , f. m. o que aparelha. coifa de outra. Afaiar, pr cm diftancia. Rj. APARELHAMENTO y. aparelho. Diar, de, tirar algum de alguma amifade , propofito , habiOurem f. 617. to- Apartar algum, tom-lo, tira Io parte APARELHAR , v. at. dar aparelho , preparar, para lhe faliar fecretamente ,, Lobo Peregr. ^om, apreftar, aprontar, difpr do modo conveniente, 11. Aprtar-fie, aufentar-fe , retirsr-fe v.g , v. g. aparelhar as armas, as cafas para fieryi- da converfao , convivncia, amifade, companhia, rem , as nos para a navegao , -c. t. de Pint. Fazer digrefso , dsfviar-fe , y. g do<. af aparelhar o panno , dar-lhe a primeira mo de leo fiumpto APASCENTADO , parr. paff,~de apafcenrar. para o tapar , e fazer Ufo. t. de Carpint. come APASCENTAR , v. at. tirar ao pafto , pafar a desbaiar a madeira. fe , difpr-fe com os aparelhos pertencentes para fe fazer alguma tear. f. Dar de-comer a homens Arraes 8.2. f. Dar pafto aos olhos , a vifta , aos ouvidos, coifa. APARELHO , f. m. os inftrumentos, preparo, applicando eftes feutidos a objeios agradveis aprefto , meio , difpofio neceffaria , e convenien- apajeentando os olhos por alguns objeos, ou m te para fe fazer alguma coifa:v. g. apare- H. N. 2. 2,65. Apafentar o efpirito, o animo, fe , nutiirTe , alilhos de foccorrer a fortaleza P. P. 1. c.fg,. ,} nutri-los com doutrina. fe eu tivefie aparelho , com que entrar ncfia juftfi, mentar-fe V. Arraes 10. 1 7 . , , apafcenundo-vena , Trancofo 2. c. 2. ,, aparelho da confidencia', to ,, nutrindo-fe de vento. No fient. aft.; difpofio, Arraes 2,. \6. Inftrumentos , mqui- apafentar-fe do cheiro ,, Vieira : apafcenw os nas ,, Chron. de D. Duarte. Aparelho real , nos olhos ,, Cames ,, a hiftoria apaficenta os doutos arfenaes, guindafte; e tirar em aparelho real ,, Lobo Corte. i . e. por meio do guindafte. Aparelhos de caAPASSAMANADO , part. paff. de apaamafa , moveis de fervio , v. g. aparelhos, ou nar. jrafca da cozinha , do ch , & c. APASSAMANAR, v. at. bordar, guarnecer, quartapizar de paffainanes. A P A R E N T A D O , parr. pafl. de aparentar APARENTAR , v. at. eftabelecer parentefco , APASSIONADO V. apaixonado. Eufr. e AlV- g- > Deos aparentou todos os homens dando- buq. lhes bum pai miyerjal. Aparentar com algum APATHIA , f.f. falta de paixes, incapacita ti. Ter parentefco. fe, fazer-fe parente , con de de fentir nenhum affeto. t. moderno. ' trahir parentefco ; e j . affemelharrfe y. g. ,, vira A P A T H I C O , adj. que no tem affcdlos, ina noffa lingua a aparentar-fe com a Latina capaz de paixes, t. moderno adopt. , Lobo. APAVESADO, part. paff. de apavefar.&Ck A P A R O , f. m. a feio que e d pena pa- L. 2. j , 181. y. y. empavefado : Lemos Cerco ra poder efcrever. f. A eficritura feita com gal. pena aparada. Arraes 5. 21. y. Aparas, poro A P A V E S A R , v. at., guarnecer de pavezes V . cortada. g. ,, a gal; v. empavezar. A P A R R A D O , adj. tortuofo , e baixo como a A P A U L A D O , parr. paff. de apaular Uft parra. f. Homem aparrado. Cajian. a. 121, res humidos , e apaulados Arte da Caejt}. APARTADAMENTE , adv. feparadamente. 104. v. Eujroj, 1. i.jogi de lugares apaulados.; Em diftancia. A P A U L A R , v. at. tornar em paul a terra fc APARTADO , part. paff. de apartar. Defvia- ca. Apaularffe, tornar-fe em pal. Aftdfr do do caminho. A faltado, remoto. Soli- je a agua nas terras , encharcar-fe, parar nellis. trio. APAVONDO , adj. da cr das penttfs d o APARTADOR , f, m. e adj. homem que apar- pavo, Lobo Peregr. L. 2.Jorn. 6. Veftidode *a v._g. ,., brigas. Coifa que fepra , e f. a muitas cores vivas ; f. apavonada attrori ijeno he apartadora da amifade ,, Soberbo , e defvanecido com asouaiiihS,qc APARTAMENTO , f. m. aco de aprrar, o adorno , e com as circumftancias brilhantes * ou apartar-fe. Separao. Aufencia , defpedi- ternas ao homem. da.. Diftancia. Divorcio y. g. apartamento APAVONAR v. pavonear. dos cajados, quarto de cafas Palmer. p. 1. c.22.: APAVORADO , part. paff. de apavorar. e p. z,. j . iQ2. v. em hum apartamento da tenda: APAVORAR , r. at. caufar pavor ; f f * S Miranda Egl. 4. que-jejez de to rico vorir. apartamento ? APAZIGUDAMENTE , adv. -em paz., APARTAR, v. at, pr, parte, fepararhurna .APAZIGUADO, part. paff, de apaziguar-

APA
A P A Z I G U A L O R , f. m. v. pacificador. Caftan.

APE

93

A P E G O , f.m. sdhcso , confiancia na amifade, amor, opinio. Afirro , comumacia. Te2. 227. APAZIGUAMENTO , f. m. aco de apazi- mo da charrua. APEIRADO , part. paff. de apeirar. guar , ou apaziguar-fe. O eftado do apaziAPEIRAGEM , f. f. os aparelhes do sarro, guado. APAZIGUAR , v. ar. pr em paz , pacificar; jugo , ou canga. ^APEIRAR , v. at. jungir os bois, fojug-Ics appbcar, aquietar v.g a dificordia, motim, os os bois apeirados carreta. Diar. d^Ourem f. 598. inimigos , fe , pr-fe em paz. apeirar o carro , por-lhe os aparelhos para que pofAPEADO , pari. paff, de apar. APEAR , v. ar. fazer pr a,p. Ajudar a fa trabalhar. defmontar do cavallo , ou coche. Apear a fege, APELLADO , APELLANTE, &c. y. App2ou coche, tirar-lhe as belas. Apear o canho , lado, Scc. com dois p. APEIRO , f. m. o jugo , ou cabealho do cantira-lo do reparo, defeacareta-Io. do ofjieio, privar, dar mifso no honefta. fie , defcer- to. fig- os aparelhos do carro. Qualquer aparelho de cafa y. g. , , em eaja de ferreiro peior fe do cavallo , fege. , APEONHADO , parr. paff, de apeonhar. apeiro ,, t APENADO , part. paff. de apenar. f. Envenenado , mui mo, v.g. Lingua Loba. Corte D. 12. com apeonhada lingua corrompem o bem. APENAR , v. ar. dar pena , caftigar. Frz. de APEONHAMENTO , 1. m. y. envenena- Lucena f. z)<6. Embargar com comminao de pena v. g. ,, apenar befias; apenou os oficiaes pamento. A P E O N H A R , v.ar. dar peonha. Pr pe- ra trabalharem na gal Caflan. 7. c. 56. Obrigar com pena , ou multa , fe o obrigado cair em onha v. g. 'apeonhar as feitas, armas. APEONHENTAR , v. at. dar veneno. Cau- conmiffo. APENAS y. penas. far damno como o veneno , fazer morrer v. g. ,, A P E N D O A D O , part. paff de apendoar. o ar memfitico apeonhenta- os que o refpiro. A P E N D O A R , v. at. ornar de pendes V. gl Eftragar v. g. os coftumes.. Fazer inledo , e reprefentar por pcrniciofo v. g. ,, apeonbentar os ~as nos,, Refende Chron. APENHADO y. empenhado. Orden. L. 4. difcurfbs, palavras de algum deitar-lhes veneAPENHADOR v. empenhador. no. D. Franc. de Port. APENHAMENTO v. empenho. APEDRADO , part. paff. de apedrar. BarAPENHAR , v. at, v. empenhar. Ord. ros >5 cobaia de fietim carmtftpi apedrado de oiro, APERO , f. f. abertura v. g do livro com lavores de outra cr i. e. manchado , fal t. med. rotura , abertura feita com tifoira , caplcado de. varias cores, (variegatus) v. pedrada. nivete , efcalpello. APEDRAR , v. at. falpicar, manchar de varias APERCEBER , v. at. apreftar , aparelhar, procores o tecido, apedrejar, encher de pedras. v vendo do aparelho neceflario. fie, aparelharA P E D R E J A D O , parr. paff. de apedrejar. fe, aprftar-fc, difpr-fe do modo conveniente pa\ APEDREJA D O R , f. m. o que apedreja. APEJDREJAR, v.at. atirar pedradas; matar s ra fazer alguma coifa, ou fofrr y. g. ,, aprceber-fe para a morte, para accommetter o inimigo. pedradas. APEGADIO , adj. que fe .apega ; ontagio- TJrfpr o animo , aparelhar-fe v. g. para refo v. g. oenaw. Que cria affeio conf- ceber alg. m'nova; nova doutrina. APERCEBIDO , part. paff. de aperceber. Vafic. iante. Arte. APEGADO i part. paff. de apegar. APERCEBTMENTO, f. m. aparelho, aprefAPEGAMENTO , f. to. v. apego. Chagas ro v.g. para a guerra Vaficoncellos Arte MiCartas. A P E G A R , v.ar. v. pegar. Apegar-fie, con- litar.. Apercebimentos, munies de boca, e glutinar-e. Enredar-fe y. g.~a vide ao tron- guerra. APERFEIOADO , part. paff* de aperfeico. Encoftar-fe ,arrimar-fe, fegurar-fe f. Homens limitados, que fie apego a efies encofios Lobo. oar. A P E R F E I O A D O R , f.m. que aperfeioa: Apegar-fie a alguma coifa, toma-la por pretext o , e iniftir nella. Eufr. 2. 4. recorrer. Apega- APERFEIOAR, v. at. acabar d rodo , com rem-fie a algumas coifias as mos de ralguem, fr. perfeio , dar a ultima mo. f. Polir. Confam. com que damos entender que o ugeito fur- funrimar. fie , adquirir o ultimo gro de per-, feio; chegar perfeio. ta, Apegar-j om afeio v. g. s Litras. APE-

aperio) cuidado V. do Arceb. \.6. Apertar a mo, no f A P E R I E N T E , part. at. (do latim dar com a franqueza de antes. Apertar a re-i Andrade Apologet. t A P E R r n V O , ' a d j . t. mdicos , remdios gra, dar a rao diminuda. ,, o inimigo aperdefobtruentes , que desfazem os tumores , e cau- tava com a artilharia ,, i. e. repetia a miude as defcargas. Amaral pag. 52. < j Imprenar. Refso evacuaes pelas urinas. Rego d?Alveit. cringir y. g a fignificao das palavras VieiAPEROLADO , adj. da feio , cr, lutre de ra.' Embaraar com razes , argumentos , infprola. tancias. ,, Apertar o corao ,, afrontar, affliAPERREADO , part. paff. de aperrear. Arraes gir, Vida de Sujo c. 21. ,, Apertar ao maftro 10. 29. qtiam aperreados ando , quam raivofios. as Velas colhidas Arraes 5. 7. Apertar o p, APERREADOR , - m. e adj. que aperrea. fe, eftreitar-fe, acheAPERREAMENTO , f. m.. aco de aperrear. dar-fe preffa andando. , gar-fe deixando em meio menos efpao y. g. O eftado de quem eft aperreado. vem fie apertando os montes para a raiz, com que A P E R R E A R , v. at. tratar como a perro. 1 o valle fica mais efireito , e afim as ribeiras do f. famil. amotinar, avexar. rio ; o campo corre mais apertado d^ahi em dianAPERTADA, f. f. aperto , preffa no conflito Caflan. 2. c 92. ver-fie em apertada. Aperta- te. Apertar-fie o corao , afrontar, neutro. Apertar-fie a cr, fazer-fe mais efeora, daqui da de gente , aperro. azul apertado Barros Ciar. f. 158. col. 1. APERTADAMENTE , adv. com aperto , infEfte argumento aperta-fe ainda mais na experintancia yr g. pedir , Caflan. 2>. / . 278. ordenar, cia Vieira. prohibir, &c. A P E R T O , f. m. a comprefso de coifa, que APERTADO ,. parr. paff. de apertar. no fig. carrega fobre outra , e da que eft comprimida v. Pofto em aperro, eftreiteza v.g. no tratameng de gente em lugar apertado. f. Preffa, ncto Tempo d'Agora t. 2. f. 72. v. a mber apertada. Apertado da fome, fede , neceffdade, ccllidade , urgncia, rrabalho. Paiva Caf. c. 2). do cofaudade. H. Nauu t. 1. fi. 79. Doena aperta- Rigor. Pobreza , falra do neceffario. da, perigofa M. Luf. apertada efiirilidade, rao , que no fe dilara bem, e caufa anfia. da quejlo. Pafto eftreito grande. H Domin. p. 2. ,, Sufpiros apertados Dffkuldctde v. g Lobo Dejeng. joi ter a hum pequeno campo , afogados, mal diltintos ,, Vida de Sufo cap. 27. que no aperto de dois montes fe fazia. Urgn ,, apertado em dar ,, illiberal Chion. de D. Pecia v. g da perfguo. Vexao y. g dro 1. ordens apertadas queinfto pela exda fome. Penria v. g. do neceffario para a ecuo. a roupa apertada com hum cinto vida. Caftan. 1. f. 177. cr , y. apertar. A P E P T U R A , f. f. aperto de quefto. V. APERTADOR, f. m. pea de apertar, atar o APEPsTUXA v. pertucha. velido , ou os cabellos. Eneide. APESARADO , adj. arrependido , pefarofo.' APERTO , f. m. aperro de gente junta. Apertada na batalha , Caflan. z.j. 99. dar hum aper- Obrigado em que lhe pze , conftrangido. APESSOADO,, adj. que tem peoa ,, eftatura, to ao inimigo A P E R T A R , v. at. comprimir alguma coifa de e prefena, boa , ou m v. g. ,, bem apffoao; forte, que as fus partes cedo ., e fe concheguem. em geral apeffoado fc ufa por bem apeloado. la;' Atar fortemente. Cingir v.g.aroupa com bo Corte D. 4. APESTADO v. emperrado. cinta. Comprimir com a mo, ou pegar com APESTAR v. empeftar. fora y. g. apertar a mo ; apertar a efpada o AP ET A L O , adj. Boian. fem ptalos v. g. jlor que a empunha , ou a lana, para ferir. Naufir. de Sep. f. 89. v. Etlreitar o efpao y. g. aper- aptala. APHELIA v. afelia.,. tar as regras da eferitura. Recolher, encurrar v. g. apertar as rdeas; a efchta ; e no fig. AS mais palavras com Aph. vejo-fe com Aj.' apertar as eficotas aprelar-fe. .,, Apertar o Cer- (APIADADO co praa chegi-fe niais , e no fig. dar mais (APIADAR y. apiedado ,'Sec. trabalho aos cercados. Dar- mais incmmodo auAPIAHA', eftribilho de huma letra , que fe menrando-fe v. g. ,, a doena aperta , o frio , a cantava antigamente Eufr. 2,. 2. 104. v. Vs tocaftes calma , a fome , a faudade.' Inflar v.g. aper- em feu tempo o apia ha. Ulifipo Ato 2,. Sc.6.f 1^6. y, ta o tempo de fie dar fatisjao ,, Eneide 10. 199; A P I C A A D O , parr. paff. de apicaar. ' Apertar as ordens , inflar pela fua execuo , APICAAR , v. at. picar, pungir, affcrredaqui ordens, diligencias -apertadas', feitas com toar. API[

94

APE

APE

API
APIGE , f. m. dois pontos, que fe pem fo- ou mareao h nsvio. Cames Luf. C. 70. M. bre duas vogaes para declaiar que no fazem di- C. 1. 2.2. ,, fttlvar com o-apto , cortezia nutica, tongo y. cimalhas, direfe. Leo Ortogr. A pon- que os marinheiros az.rn ao i nft do a i / t o , Auta mais aguda, o cume v.g. ,, do elmo. Eneide. dradi. Chron. P. z. c 11. p. 16. 12. 114. O ponto mais. elevado , de perjeio v. APLACADO , part. paff. de aplacar. g. V. Os pices da Lei, ou direito , todo o riAPLACADOR, adj. que aplaca. gor , at onde ella pde abranger ; ou as fus fuA P L A C A R , v. at. fazer plcido , brando; brilezas. pices da perfeio Vieira. abrandar ,. acalmar , mitigar v. g. ,, o vento , & \ A P I C I A D U R A , f. i.'de armador , unio oc- tormema, a dr-, a febre. H N. 2. 248. culta de dois volantes , a cujas pomas fe d a feiAPLAINADO, parr. paff. de aplainar, y. aplao de flor , ou outra laaria. nado. APLAINAR , v. at. alifar, Icvigar com a plaiAPIEDADO , parr. pafl. de apiedar. APIEDAR , v. ar. mover piedade. C. glo- na. f. Tirar o eftorvo , embarao , faciljtar y. g. ga 5. Apiedar algvem , compadec-lo Prefies f. as dificuldades do negocio , o caminho , os nuios 21. Apiedar fe, mover-fe compaixo Eufr. 2. de o confeguir. Alentar o que eft refaltado y. " 7. v. 1. 1. Apiedar o doente, trata-lo com o g. ,, aplainar as efquirolas da firaura Ferreira Cirurg. neceffario cuidadofamente. A P L N A D O , dizemos em vez de aplainar. A P I M E N T A D O , adj. adubado com pimenra. APLANAR dizemos por aplainar , de plano no f. que tem gofto , que excira a gula , ou qualquer appetite ; famil. ,, efte tabaco tem hum Arrats 7. 2. ,, aplanar as vias difficultofas, aplanar montes Nauf. de Sep. f. 78. apimentado , qze confola. A P L U M A D O , part. paff. de aplumar. APINGEiVTADO , adj. da feio de pingente. APLUMAR, v. ar. pr a plumo. Lanar o t. de joalheiro. , *,- , APINHADO . parr. paff. de apinhar. v. api- -Iumo para ver fe eft a plumo , perpendicular. nhoado. V. de S'(fo. c. 17. da gente onde ejiava Tomar a alrura do fundo , ou da agua no mar , com o plumo , naut. mais apin^ida Ctbello*- , tipeffo. APOCALIPSE , f. m. o ultimo dos Livros SaAPtNHAR , v. a.', v, apinhoar. A P I N H O A D O , parr. pafl. de apinhoar ra- grados do Novo Teftamento , em que fe contem as revelaes de S. Joo. mo apinhoado de frutos ,, V. de Sufo c. 12. APOCOPE , f. f. Gram. figura de dico , qu APINHOAR , v. at. ajuntar muito muitas coifas .,-.como efto juntos os pinhes das pinhas. confifte em tirar fe a ultima letra , ou fyliaba deL Apinboar-fe a gente, amprar e muita , e aperta- Ia v. g. ,, hi por bid; marmor por mrmore. , que no he do damente. Caftan. $.c. 2. ,, apinhoar-fie a.gente pa- A P C R I F O , adj. livro author a que fe ttribue. Suppofto , fingido , ra huma parte. Apinhoar-fe , eftar mui chegado fabulofo v.g. noticias, tradioFreire , no y. g. arbujlo que crefce apinhoado com a terra, i. e. aparrado V. do Arceb. Cabello apinhoado, authentico. APOCRYPHO v. apcrifo. efpeffo , bailo , Inful. A.PODA v. apodo; Lobo. A T S O A D O , part. paff. de apifoar. A P O D A D O , part. paff. de apodar. Em que APISOADOR , f. m. o que apfoa. APISOAR , v. ar. trabalhar o pano cem o pi- ha apodo, v. g. ,, contos galantes, ditos engraso. Bate-lo bem ao tecer para ficar bem ta- ados , apodados, rifonhos Lobo. A P O D A D O R , f. m. o que apoda. pado. APODADURA, f. f. apodo, Lobo. Aco . APISTEIRO , . m. vafo de dar apifto ao de apodar. pinheiro 2. 8. doente. APODAR , v. at. fazer apodos. Eufr. 5. 9. ReAPISTO , f. m. caldo de fublancia , feito da carne picada, bem cofida, e efpremida Brito Guer- fende Mifcell.: apodou aquellemar a buma borracha Godinho. ra Braf. f. Conforto Arraes 9. 18. APODERADO , part. paff. de apoderar. Que A P I T A R , v.at. tocar o apito. Caftan. z. 160. Elegiada j . 16 s. ,, o meftre apita ,, f. Afio- tem poder, foras militares. Cajian. 4. e. 42,. ,, o biar, cantar em tom agudo v. g. o apitar das governador eftava apoderado na terra ,, APODERAR , v. at. metter algum de pode. aves B. D.4-J- 273. P. P. L. 1. c. 19. p. 77. -fe , metter ia de A P I T O , L m. afobio de metal, com que o meftre da no , ou alguns outros oficiaes , a quem polle, empoffar fe com fora , ou ardil. L Fapertence chamo a gente do mar para a manobra, zer preza , e dominar y. g. o vwo fe apode-,, im

P O L E G A D O , parr> paff. de apolegr.rou daquelle fugeito , a avareza , a trifteza, a A P O L E G A D O R , f. m. o que apolcga. fiuperftico apodero-fie dos homens. APOLEGADURA , f. f. aco de apolegar. A P D I C T I C O , adj. DdacT. y. demonftra E o effeito deffa aco. tivo. APOLEGAR , v. at. manuzear, ovar com os APODIXE , f. f. demontrao,, prova eviden- dedos v. g a maffa. te. Chrifcl. Purif. A P O L E N T A D O , part. paff. de apolentar. A P O D O , f.-m. comparao ridcula, v.g. ,, APOLENTADOR, f. m.queapolenta. do homem alto , e magro com a picota de villa , A P O L E N T A R , v. ar. nutrir, cevar com popol. O nome ridculo, que fe d a alguma coi- lenta. L Fazer nutrir bem, e brevemente. fa transferindo-o daquella com que-por iniso o Educar. comparamos. Vieira ,, apodos afirontofos. A P O L O G E T I C O , adj. que contm apologia ' A P O D R E C E R , v. at. caufar podrido, ou que alguma coi-fa fe faa podre, Al arte 6z. v. y. (f. carta. APOLOGIA , f. f- defeza de cenfra. Defti. Fazer-fc podre Arraes 8. 12. fie, danarcarga , defeulpa de palavra. fe , corromper-fe , paffar fermentao podre. APOLOGISTA, f. rn. o que faz a pologia, A P O D R E C I D O , parr. de apodrecer , ufado defenfor. cm os verbos ter , c haver auxiliares: v.g. ,,tem APLOGO , f. m. fbula moral , em qu fe apodrecido muita fruta. introduzem irracionaes, ou coifas infenfiveis, paAPODRECIMENTO , f. m. a fermentao, ra delia fe tirar alguma moralidade. Arraes 10, que faz paffar o corpo a podre. A podrido. 56. Diz o Aplogo, efbula, <'C. A P O D R E N T A D O , A P O D R E N T A R , e deA P O N E V R O S E , . f. Anat. expanso memriv. v. apodrecer, e deriv. APOFISE , f. f. anatom. -elevaoinha natural- branofa do tendo. A P O N E V R O T I C O , adj. anat. que fe alemcmente refaltada no corpo dos oos. fha aponevrfe. A P O F L E G M A T I C O , adj. Med. que deriva a APONTADO , parr. paff. de apontar. Ornapituita , maftigando-fe. do de pontilha , ou pontas y. pontas. Ulifipo fi 14. APOFLEGMATISMO , f. m. med. evacuao, ,, to apontada de oiro , e prata , que vos ride de excreo por meio dos aporlegmaticos. Remmais dama. Com a ponra dirigida , ou applieadio apofiegmatico. o APOGEU , f. m. Aftron. o ponto em que o pla- da y. g. a lana apontada ao peito. f. tiro, dirigido a algum alvo. Exato v. g.> neta fe acha na fua maior diftancia da terra. APOGISTICO , adj. mez , o efpao de no efcrever, pronunciar, faliar correamente. S. tempo em que os atros torno ao mefmo apo- Curiofo , atilado, e pechoo v. g.no vefiir, trajar. Exalo no cumprimento dos deveres, geu. , nas aces, cortezias. Lobo. $) Exato ,, rdogio APOIADO , part. paff. de apoiar. A P O I A R , v.ar. dar apoio. f. alentar em al- apontado Tempo de Agora 1. 2.' Defignado guma bafe, ou coifa firme , e flida f. ,, apoiar- para cargo , officio. V. do Arceb. 1. 4. Prevenife n.t authoridade dos Santos Padres; na protec- do , e a ponto para alguma coifa. ,, Eufr. ?. 2. M. L. o de algum. Apoiar com sazoes, fundamen- Adequado, conveniente y. g. ordem tar. Apoiar as ef per ancas, favorecer. Apadri- r. Preparado , e a ponto , a pique. Aor bem apontado para a caa ,, i. e. difpofto, fem ir fanhar. Apoiar-fe, recip. ofter-fe , fundar-fe. A P O I O , f. m. o ponto onde defcana, e af- minto , nem faciado. Fernandes. Correto , emenfenta a alavanca , ou qualquer maquina , cujos ex- dado v.g. apontado no faliar., nas palavras de tremos movem, e fe movem. f. Segurana , que ufa ,, Palmer. 2. p. f. 95. APONTADOR , f. m. o que marca a affiten. rrimo. Pcffoa que empara, protege , a que cia, ou falra de pefoas obrigadas a algum officio, algum eft encolado. Bafe no fig. Telles Chron. ou fervio. % O que eft recitando b papel do da Comp. APOJADURA , f. f. grande cpia de leite , orador, ator , para lhe ajudar a memria. O enchente delle , que aode aos peitos da mu- que faz pontas a inftrumentos. Alumador, lanarote. Apontador do relgio , mo , ponlher. teiro. APOJECTURA , f. f. nota mufica. A P O N T A M E N T O , f. m. eferirura breve APOLAZADO, part. paff. de apolazar. para ajudar a memria, e ervir a obra mais exA P O L A Z A R , v. at. correr as pregas com a tenfa. agulha. B. P. APON-

96

APO

APO

AP

APO

97

A P O N T A R , v. at. marcar com ponto. 1. 2. z. tj f. o templo onde apertafte Nauj. Dirigir a ponta y. g. da lana , efpa- de Sep. Canto 1 1 . : aportou alli Dramuji&ndo /'. da ao peito; o tiro, feita a algum alvo. Fa- e. chegou, vindo a cavallo. Palm. p. 2. c. 78. zer pontaria y. g. a fieta ave , Maufinbo 59. Aportar ncoras, furgi-las, ir mette-las em algum V. Nomear algum para emprego V. do Arceb. lugar , para fe alar a elle pela amarra. Caftan. L. .1. 5. Fazer ponta, v. g. apontar cravos , 7. c. 114. pregos. V. de Sufo c. 18. Suggerir v.g.aponAPORTILHADO , part. paff. de aponilhar: B. tar hum confelho. Ajudar a memria lembrando jortaeza. que nos efquece com alguma palavra. MofAPORTILHAR, v. ar. fazer portas no ediftrar indicando o objeto. Ainalar o tempo. cio , fortaleza, baluarte. B. Abrir canhoneiras no Apontar banca , parar. Aliftar y. g.i~-gente navio, fazer portinholas. Caflan. 6. c.\z\. de guerra. Notar a ommiso em aiftir a ofAPORTINHADO v. aportilhado. ficio , trabalho , lio , choro. Tocar brevemenA P O R T I N H A R , v. at. apottilhar. te em alguma mareria, propor. Apontar, n. apAPORTUXAS v. pertuchas. patecer, moftrar-fe v.g. o Sol, o dia, Maufinbo A P O R T U G U E Z A D O , part. paff. de aporto* f- 54- apontou o fiol: apontar a Aurora: guefar. fie o Turco aponta na ndia ,, Eufr. 2. 5. AponAPORTUGUESAR, v. at. fazer Portuguez," tar de direito allegar fimplezmente o direito , adoptar para a lingua Portugueza v.g. alguma que vem para o ponto. fr. Forenfie. Apontar-fe, palavra eftrangeira. Romancar em Portuguez. prfe em pontos y. g. apontar-fe emfberba ,, Accommodar ao gofto Portuguez. Ulif 184. Dirigir-fe com a ponta, ou proa v. APO'S , adv. cm feguimento. Depois V. de g. a no apontavafe para o Norte Hift. Sujo p. V. muitos authores uso deita palavra coNaut. 1. 5-}. A:ilar-fe, Ulifipo 77. mo prepofio v.g. deitaro a ps elles ,, Caftan. 6. c. 64. Uliffea 2. 44. Himos aps ella. A P O N T O A D O , part. paff. de apontoar. APOSENTADO , part. paff. de apofentar y. o APONTOAR , v. at. foftentar , fofler com pontjletes; etaquear , ou elacar. Chron. de D. P. verbo. . f. 70. APOSENTADOR, f. m. o que tem a feu car* go bufcar, e aiinar apoiemos , alojamentos , paAPOPHTEGMA v. apotegma. ra as peffoas, que tem direito de apofentadoria y.. APOPHYSE v. apofife. g. os que feguio d'antes a Corte. v. Quartel APOPTHEGMA y. apotegma. APOPLETICO , adj. da natureza da apoplexia. Meftre.,, E quafi feu apofentador mor,, Mart.c. 257. APOSENTADORIA , f. f. o alo de apofen Doente de apoplexia. APOPLEXIA, f. f. attaquc do crebro, que tar-fe, ou apofentar. O direito, que algum priva ogo da fenfibilidade , e movimento , com tem de tomar a outrem a poufada para fi. O ronquido, e dificuldade de refpirar, mas o pulfe direito de exigir alojamento , fal, lenha , Scc. fempre trabalha at morte quando fe no reAPOSENTAMENTO , f.m. y. apofentadoria , medeia o mal. aco de apofentar , ou apofentar-fe. ApoA P O R I S M A D O , adj. med. Chaga fuja, fento. Refende Clnon. c. 206. Caftan. 2,. 278. . dar apofientamento na Cidade , , quarto, cmara, materiada. A PORRE ADO , part. pjfl. de aporrear. ant. Palm. p. 1. c. 4. APOSENTAR , v. at. dar apoento , alojamenA P O R R E A R , v. at. ant. dar pancadas com po curto , que entte os antigos tinha hum nome to. Tomar por apofentadoria. Pr apofentao qual hoje he obfceno. f. ,, Aporrear a pacin- doria. f. Recolher, dar lugar y. g. ,, efie amor , que em meu peito apofientei Cames. Apofencia ,, avexar, Barbofa. tar algum, dar-lhe miso honela , dcfobriga-lo A P O R T A D O , part. paff. de aportar. APORTAMENTO , f. m. aco de tomar de fervir o feu officio , confervando-lhe a paga , porto. ou parte delia , ifto fez-le em fatisfao , e daqui APORTAR , v. at. trazer ao porto. Naufr. de fe diz na Eufrofi. 2. 5. ,, quando efiperaes fiatisSep. Canto 15. aportou nos aqui grave fortuna. Fa- fao apofento-vos em outro fervio , e dizem que zer vir, levar, trazer a algum firio. Palm. p. 1. vos fazem merc mui efcoimada , alludindo m c. fua fortuna o aportou no valle da perdio ,, atisfao , que devera fer de decano. Apofenfalia de cavalleiro, que vinha a cavallo. Apor- tar , n. morar, viver ,, buma cafa , onde elle tar n. tomar porto, ferrar terra , furgir o que vem tpofenta B. Clarim, f. 144- Apofentar fe , do mar. Chegar ao porto , vindo do Serto fi. reip. no mefmo fent. que o neutro. f. o- N bre-

hka, e boi, pm,S , T n,IU fe apajntirlo ] APOSTEME1RO , f. m. lana d e , b r i , , p t temas. , Pro/. //o A/V^/r. rie Sepulv APOSTILLA , f. f- nota , declarao addiciof. APOSENTO, f.m. quarto, cafa onde algum nada ao contexto de alguma efcritura. O que fc apofenta , recolhe , afiifte. _ 1 APOSIOPESE , f. f. Fig. Rhet. reticncia, fe ajunta ao lado da Carta i feita , efcrevendo preterio, pola qual o orador calla , o que hia antes P. S. que quer dizer Pofi. Scrptum , .f, a dizer , e apontava , interrompendo a fraze. y. efcrito depois de feira a carta. APOSTLLADO , part. paff. de apotillar. Eneide i. e/L 2,\. Firra. . '*- APOSPELLO v. pfpello. ' APOSSADO, part. paff. de apoffar. APOSTILLAR , v.ar. ajuntarapotilla ,addicioAPOSSAR , v. at. metter de poe. fe , nal , ouilluftraiiva. Vieira apofiillar o Evangelho. metter-fe de pode , fenhorear-fe , apoderar-fe. A P O S T O , adj. bem pofto, concertado, ali. f. a melancolia , a trifleza , a loucura fe apof- nhado , , Sbio hum cavalleiro bem apof.o i so de alg (em , os hbitos , a ira , e afie- Ciar. L. 1. c. 15- L. z. c. 41. Palmer. 2. p.f% os, tudo o que nos domina , e reftringe a noffa dois apoftos donzeis v. apoftar: nos formoftr liberdade, ou nos occupa o fogo apoffa-fie mente apofias aparelhadas , concertadas, B. C/* do edifcio Couto 4. 2. 2. rim. cap. 108. * APOSSEADC* v. apoffado. Confpirao f. 458. APSTOLA , f. f. de apofrolo, a que evangeAPOSTA , f. aco de apoftar. O preo lifa , annuncia doutrina de alvao. da apofta. De Opofia, i. e. porfia , compeAPOSTOLADO , f.m. o orHcio^potoIico. J tncia ; com empenho. A corperao dos 12 Apoftolos v. g. no pequeAPOSTAMENTE , adv. ant. i. e. com bom no nmero do Apoftolado houve hum Judas traidor,, concerto v.g. ataviaro fe mui apofiameme >,, APOSTOLADO , part. paff. de apofiolar eea. armado apofiameme B. Clarim, c 59' P- X 4- fou-apoftolada ,, Gil Barca. ( tal. i.e pag. 199. A P O S T O L A R , v. at. annunciar o evangelho, A P O S T A D O , part. paff-de apoftar. Reolu doutrina fal vao , adniniftrar o pafto efto firmemente v.g. a morrer. A pofto M. Z J pregar piritual, o quede tem as vezes dos SantosApoito. 6. fi. 507. antiq. ^Apoftados ao Crer. Paiva. 1.20-v. los-. Hifi. D- 1. p- L. 4- c. 24. APSTOLICAL , adj. do Papa Papai v. . APOSTAR , v. ar. ajuftar certo preo , que ha Chron. de D. Pedro 1. de pertencer a quem acerca fobre fuccefio futuro y beno APOSTOLICAMENTE , adv.- maneira,imie ignorado v-g. fiobre huma carta do jogo , a chegada de algum navio , ou fobre coifa incerta , e tao dos Apoftolos. duvidofa, ou efqutcida , a quem acerta , e tem APOSTLICO , adj. que refpeita aos Apoito. lembrana conforme ao que he. f. Fazer por fos , v. g. hiftoria Que fe deriva dos A p o f avantajar-fe , obrar porfia , s invejas v. g- apofi- tolos v. g. ,,, doutrina, tradio y preceito^ tott crueldade com as feras M. L. Concertar , Conforme aos apoftolos no zelo-, e fantidadede antiq. Obras d^El-Rei D. Duarte parr afar , e coftumes. Apoftolico, fiubfi. antiquado, trote apoftar bem o que houver de eferever-fe: daqui apofi- porque d antes fe indicava o Papa , Chron. de D> to , apofiura.. Fernando. . APOSTASIA , L f. defero da f , religio , APSTOLO , f. m. nomem mandado por . que fe profcffava. Defero da communidade, Chrifto annunciar o Evangelho pelo mando. ' u cafa Religiofa. Qualquer enviado para pregar doutrina em matAPSTATA , L nu que cahio em apoftafia. rias de religio. Apoftolos, t. jurid. letras paAPOSTATA.R, v. n. defertar , deixar a Reli- tentes expedidas aos appellantes pelos Juizes Apo* gio proeffadvt d'antes;. a cafa religiofa , e habito, tolcos de qiiem fe appellava , tinho no felloas cc. v. apoftafia: imagens de S. Pedro , e S. Paulo , e dahi I APOSTMA, f.m. v. abfceffb. veio o nome. . Pedir os Apoftolos,, i.e. ' A POSTEM ADO , pa-rr. paff. de apoftemar. n-ho da appellao, cartas teftemunhaveis.iw-i'1' APOSTEMAR , v. at-.. fazer abfceffo. y. neu- 5 . / . \$2, v. c. 2.. . tro , e apoftemar-fie, recipr-; fazer-fe em abfcefAPOSTROFE ,. f. f. fig. Rncr. que confifte m fo , fupporar, criar matria. Agaftar fe. Bar- o Orador interromper o fio do difeurfo , qjj* ' bo fia. vava, para fallar a alguma peffoa , ou coda APOSTEMATICO'. adj. remdio~, contra verfa v.g.. e vs eonavos valies, que - -- 0 3 poleiias. <&'C Lufta* APS-

93

APO

APO

APO

APO

c>9

A P O S T R O F O , f.m. Grani, final ortogrfico / cofimento de hervs , adqada, clarificada, e talque fe pem entre duas vogaes , para indicar que vez aromattada. A P P A R A M E N T A D O , e deriv. v- paramentana pronuncia fe fupprime a primeira v. g. d'antes do. Arraes 10. 21. por de antes, d^Evora, por de vora. APPARATO , f. m. o aparelho grandiofo , fafA P O S T R O P H E , APOSTROPHO v. apoftrotofo , pompa. f. Apontamentos aparelhados para fe , apoftrofo. de APOSTURA , f. f. (poftura, e ar do corpo, alguma obra. Apreftos, aparelhos v. g Mau-fmbo apofiura horrenda) de ordinrio fignifi- guerra, M. C. % Apparato morbofo , a difpofio ca o bem apeffoado , &c. O bem- apeffoado , e para a doena no corpo fr. Med. boas feies, bom a r , e garbo ; o bom concerto, APPARATOSAMENTE, adv. com apparato c trato decorofo da peoa ; o bom meneio do v. g. jervir-je, viver. corpo , e membros. Maufihbo j . 128. v. efiana APPARATSO, adj. que tem apparato , pomI. Apofturas naut., toda a madeira em que pe- pa , magnificncia no trato de fua peffoa , P. P. r. ga o coitado das nos nos braos. cap. 5. Magnfico v.g cortejo, fefia. MauAPOTEGMA , f. m. dito notvel de peffoa finbo f. 120. y. Razes apparatojas, em que ha clbre. f. Qualquer dito fentenciofo. muito concerto , adorno , pompa , ornato , e briAPOTEMA , f. m. Matemat. raio reto v.g. lhante , e grande apparencia. Feito com grandea apotema de hum polgono be a retla perpendicu- za v. g. edificios apparatojas Palmer. 3. p - / . larmente tirada do centro ao lado do polgono. 106. v. A P O T E N T A R , v. at. fazer poderofo, potenAPPARECER, v. n. moftrar-fe, deixar-fe ver, te , potentado. Dias de apparecer jr. jur. os dias dentro dos APOTEOSE , ou APOTEOSIS , f. f. aco quaes fe deve apprefentar o traslado da appellao de pr no nmero dos Deofes, de ter por Deos, atempada. De ficao. A P P A R E C I M E N T O , f. m. aco de appa. APOTHEMA , APOTHEOSE v. fem b. rficr. APOUCADAMENTE , adv. cora apoucaAPPARENCIA , f. f. moftra externa. Exjjrenro. terioridade. Fico. Ar de probabilidade. APOUCADO , part. paff. de apoucar. VFr. V. Homem de apparencia i. e. notvel, de confide-. .homemde poucos efpiritos, tmido, illiberal.TVm- rao. Coutinho j . 1. po d"* Agora 2. 157. v. APPARENTE , parr. de apparecer, que appaA P U C A M E N T O , f.m. a aco de apoucar. rece , claro , evidente. F. M. c. 212,. razoes claras, s O effeito delia. e apparentes, com que o Padre contrariou, <&c. , APOUCAR , v. at. reduzir a pouco nmero, f. Coifa v de pouca futancia, e que no tem ou quantidade. Reprefentar como de "pouca im- feno exterioridades; as molrasde fora y. g. raportncia , e valor, extenuar. % Diminuiro zes apparentes. [animo, os talentos, brios ,, abatendo~ds , envileAPPARENTEMENTE , adv. com apparen, ;"cendo-os, Eujr. 1. 4. Apoucar-fe, fazer-fe pa- cia, ira pouco, incapaz de coifas grandes. ReprefenAPPARIXO , f. f. apparecimento ; viso. tar as fus coifas como de pouco fer , e valor. Mez de appario , fr. Atron.; o que comea, Arraes 7. 2. os Santos hora je abonavo, hora? acaba com a l u a ; tem quafi 28 dias 'fe abatio , e apoucavo APPELLAO, f. f. recurfo da fentena do juiz, ou Magiftrado inferior, para o fuperior das A P O U P A D O , c deriv. vide poupado. APOUQUENTADO , part. paff. de apou- fentenas difnnitivas , &c. v. aggravo. Mal fiem |! ]uenrar. appellao , i. e. fem remdio, nem recurfo. ; A P O U Q U E N T A R , v. at. famil. reduzir a pou- Nome, que fe d. Appellao das gals, fufias3 cos em nmero H. N. t. \. p. 154. Extenuar, todo o apparelho, que vai nellas de remos, e pavefes, que fervem na mareao , t ha guerra nauIZhron. Aj. 5. c. 2.4- Diminuir a extenso doj iWazo v. g. ,, apouquentamos a vida com cuidados;tia. Caftanheda 2.. c. 2.0. p. 60. col. 2. as galstSos, Eufr. 5. 6. f. 192. foro fingir onde lhes concertaro fua appellao de APOUTADO , part. paff. de apoutar. guerra. F. Mendes c. 146. vinho asgaleotas defi' APOUTAR , v. ar. dar fundo , lanando ao troadas de toda a appellao dos remos , e ahi ffiar pi ura , para fegurar o barco. mefmo diz ,, a efiquipao dos remos. Caftan. 6. A P O y A L O , c d riv. y. apoiado cap, 97. p. 1^9. meitendo as proas das lan A P O Z E M A , f. f. bebida medicinal feita de charas por entre as appellaces das fiuftas 3 Antnio N ii

roo

APP

APP

tiio Pinto Pereira diz no mefmo fentido appella- me. Clamor para fe acodir a fogo , arruido. Si Mir. mcnto , e appellaio. L.z.j. 158. APPELLO y. appellao. A P P E L L A D O , parr. paff. de appellar. Juiz A P P E N D I C E , f. m. coifa appenfa, accefforia gtppellado, o da fupcrior inftancia a quem e ap outra. Que fe ajunta y. g. ao contexto de ai. pellou. APPELLAMENTO , f. m. o mefmo que ap- i;'im eferito; fupplemento que tem connexo cora pellao nutica , e guerreira das embarcnes de elle. guerra. Pinto Per. diz ralvez appellao L. 2. p. A P P E N D I C U L O , f. m. pequeno appsndice. 158. ,, os navios entraro por hum rio , em que hio APPENSADO , part. paff. de appenfar. roando com a appellao pela terra , com que viAPPENSAR , v.ar. pendurar. f. Juntar v.g, tiho cofulos v. o autbor cit. L. 1. p. 114.: os ar- os infirumentos do delito aos jeitos, os domtilheiros dizam ainda Pallamenta, talvez deriv. de mentos, S~c appelamcnto: e pallamenta em Efpanhol fignifica APPENSO , adj. qne eft appenfado, pendeu, totalidade dos remos de embarcao remeira. t e ; adjunto : ufa-fe fubft. y. g. no appenfo fr\. APPF-LLANTE, f. c. peffoa, que nppella. meiro , <&*c. APPELLAR, v. at. interpor appellao, reAPPF;TECEDOR , f. m. que appetece. correr por appellao a juiz de fuperior inftancia. APPETECER , v. at. ter appetite. Defejar. f. Appellar para algum, foccorrer-fe a elle. A P P E T E C I V E L , adj. digno de appetecer-fe. Recorrer a algum expediente. Appellar n. ir o APPETIR , adj. defejar. Ulifipo fi.-212. v.nio doente efcapando da morte ; o que eftava arruina- tem juizo para appetir bom nome. Aulegr. f, nado quafi , efcapar a ultima ruina. 182. APPELLATIVO, adj. Gram. o nome , ou A P P E T I T A R , v. at. excitar appetite. Lemos. fubtantivo commum a muitos indivduos, v.g. ., A P P E l I T E , f.m. defejo de coifa que d pracafa , meza v. oppem-fe ao prprio, ou indivi- zer aos fentidos , que fatisfaz aos caprichos, dual. apetite carnal i. e. venereo, da cpula carnal. LoAPPELLIDADO , part. paff. chamado por ap- bo. Corte Dial. 9. pellido , ou rebate, com final certo v.g. repique A P P E T l T i V E L , adj. digno de appetecer-fe. de fma , certo toque de tambor , certas palavras de APPETITO por appetire Cames Luf. 10. f. fienha. f. v. g. os cafires joro appellidados APPETITOSAMENTE, adv. por appetite.i^rtom os gritos da Cajra avifados para auxiliarem , reira Carta 1. L. 1. acudirem d;fza , e vir atalhar o inimigo. H. APPETITOSO , adj. coifa que excita o appeN. 1. 1CT5. Pofto cm armas, e em alvoroo , tite. Homem apptlitofo, dado a defejar coifas que caufa o rebate de inimigos. Caftan. t.p. 110. de appetite. Paiva Cafi. 9. Cajian. 8. 177. DeFreire. Que tem certo appeliido , ou alcunha. fejofo. V.'de Sufo. p. 57. de comer. APPELL1DADOR , f. e adj. que appelA P P L A U D I D O , parr. paff. de applaudir. lida. APPLAUDIDOR , f. m. que applaude. ^ APELLIDAR, v. ar. dar apellido , rebate de APPLAUDIR , v. ar. bater -as palmas e m fiinimigos, tocar alarma v.g. , , apellidara terra nal de approvao , louvor. Louvar, approCaftan. L. 1. p. 152. col. 2. e Barros Clarim, var. t. 44- Appellar, clamar ao pblico avifando v. APPLAUSO , f. m. o a a o de applaudir. g. ,y appellidar liberdade , excitando defeza del- Qualquer dito, ou aco em demonirao de apia. Implorar foceorro em vs alta. Chamar provao , louvor. polo appellido. f. Excitar y. g. appellidar a A P P L I C A X O , f- f. aco de applicar, p r turiofidade Arraes 10,7. husna coifa junto a outra , parte fobre parte. APPELLIDO , f. m. chamamento , convoca- Accommodao v. g de hum texto , ou H r o , para fe acodir a defeza da terra atacada po- de autbor , a alguma matria , da ngra, ou t lo inimigo, rebate H. N. 1. 124. dandojeus theorica praxe. Acteno com que e ouve, apupos, e appellidos os cfres Naujr. de Sep. continuao com que fe eftuda. O a cio desJ. 9*- 5 Palavra, ou palavras, que convencional- tinar, repartir v.g de dinheiro para certa k\; mente bradavo na guerra os de hum bando pa- peza. ia le conhecerem dos inimigas v. g. Portugal* APPLICADAMENTE , adv- com appli* Portugal , Sam lago , ou outro. B. Clarim. L. 1 /. o. J92. e foi. v. Leo Chron. do Conde D. HenriA P P L I C A D O , parr. paff. de applicar. iite foi. 2,9. ultima edio. Alcunha, fobrenoA P P L I C A R , v, at. ajuntar,. pr alguma coifa jmv-

IOT gitima. Authorifar confirmar com approvao j junta a outra v. g.< huma figura geomtrica \ outra, hum remdio tpico ao corpo, applicar tin- confentimento- Moftrar, dar piovas da qualidatas , os pincis ao qmd- o , Vieira, Deftinar , de y. g. a adverftdade approva os amigos. Ardiftribuir v.g-. dinheiro para defpeza. Rece- raes I, 2. APRAINADO , e deriv. y. aplainado. tar, e p r , v. g. applicar remdios, cataplafmas, APRAZADO, part. paff. de aprazar : dias emplafios. Applicar o penfamento ao modo do governo. M. Luf. os olhos, Vieira. Appro- aprazados para defpachar as partes ,, Caftan. 2.. xirnar com atteno v. g. o ouvido para ouvir. 178. APRAZADR, f. m. caador que apraza os Efpertar v.g. applicar o paffo 9 as diligencias. Applicar, fazer que fe applique v. g. hum fi- javardos, e outra caca groffa. A P R A Z A M E N T , f." m. aco de aprazar, lho ao efludo , milcia. Accommodar y. g.as leis s ejpedes occurrentes; fazer applicao de tex- affignao , atempao de dia, ou prazo certo. to , conto, difcurfo. Applicar je , dar-fe com Prazo. atteno , e continuao y. g.~ao efiudo , comA P R A Z A R , v. ar. ainar, limitar, determimercio , -c. nar prazo certo de tempo , adiar , atempar. .APPLICAVEL, adj. que pode applicar.fe , v. fe, convir com algum de certo , prazo para fe faparafieeng. a fientena, ou difpofio da lei no he applica- zer algum negocio, ou aco v. g contrar em algum lugar , a cena hora daqui , , vel ao cafio prefente. . A P P O R , v. at. pr junto: Maufmhofi. xj. abriga aprzada C: alua apr azada , , : VrK Cartas 2. 1. ,, a noite aprafada i. e. de que; appoemfie na meza os dons de Ceres. APPOSIO , f. f. pofio prxima de algu- fe conveio coroo termo , ou com tempo certo. ma coifa unida a outra , e ralvez intimamente v. Aprazar porcos montezes, e outra ca.t, iaze li g. as pedras creficem por appofio das partcu- acantoar, ou enfacar , para fe caarem mais falas trreas. Addio, Severim. t. Gram. cafa cilmente ,, Soufa. APRAZEDOR , f. m. o que cfiida em aprade appofio, o calo, em que fe pem o nome, que tem a mefrna relao que outro antecedente zer a outrem V. do Arceb. v. g. appareceo perante mim efcrivo : mas if- APRAZER , v. n. aggradar, fer aprazvel. B. to tem mais lugar nas lnguas, que tem cafos, e C. % A prazer-fie de algum, agradar-e delle , teceber prazer com elk. Prefies f. 6. como a Latina , e Grega. APRAZIMENTO , f. m. prazer. ContentaAPPOTHEMA v. apotegma. Tempo de Agora 2. 122,. V. mento , approvao , prafme v. g. o juiz je noAPREHENDER , v. at. fazer prehenso. mear a aprazimento das partes ,, fegundo a cif. Entender, perceber; ou fixar a imaginao em las aprouver , op lhes contentar, beneplcito j alg. objeiio. Falia de D. Aleixo de Menezes. Orden. APREHEND1DO, part. paff. de aprehender, APRAZVEL , adj. que caufa prazer y. g. tomado v. g. por contrabando. Leis Mod. jardim ; converjao ; peffoaque nos d pra*. APREHENSO , f. f. aco de prender , ou zer. Hifi. Dom. tomar, apoffar-fe, v. g. apprehenso de bens, to- A P R E , interj. de defapprovao como page ^ madia judicial, f. Eomprehenso do entendimen- iria. to , percepo. Imaginao continua fobre alA P R E A D O , parr. paff. de aprear. guma coifa com efpecie de defconcerto de juize. APREDOR , f. XR. o que aprea y. o APPREHENSIVO, adj. homem, que com- verboprehende , percebe. Imaginativo. APREAR , v. ar. pr preo mercadoria. Informar-e , tratar do preo. Avaliar, eftimar.. APPREHENSO v.,apprehendido. APPREMIADO y. premiado. Maufinbo. Fazer apreo. Aprear vilmente , ter em baixa APPROVAO , f. f. aco de approvar. eftima fazer bom barato , desbaratar , ou vendec Contexto de palavras , com que fe approva. f. por pouco mais de nada v. g. ,, o marinheiro , Louvor. Confentimento. que vilmente a vida aprea ,, S Mir. APPROVADAMENTE , adv. com approva A P R E A V E L , ou o. c APRECIAVliL , adj. coifa cujo preo , e A P P R O V A D O , part. paff. de approvar. valor fe pde calcular, eftimar y. g. ,, asptrdafr apieaveis, so as da efipeciaria, e prata que viA P P R O V A D O R , L m. o que approva. APPROVAR , v. at. haver , reputar por bom nb# pezada. Digno de apreo, eftimao v. g. fifica, ou .moralmente; por perfeita ,exacd;a, le- virtudes. APRE-

APP

APP

APRESSADAMENTE, adv. depreff ; morAPREO , f. m. o valor, e etima , que fe rer aprejfadamente , fubitamente. d a alguma coifa, ou peffoa , o cafo , que delAPRESSADO, parr. paff. de apreffar ,, Miia fe faz , a conta em que fe tem. laa ficava aprefifada d'El-Rei de Binto Caftan, APREGOADO , part. paff. de apregoar. L. 4. c 41. com guerra. Homem apreffado em APREGOADOR, f. m. e adj. o que apregoa. peccar, tardio em arrepender-fe. Arraes 9. 15.: Virtudes apregoadoras de fua Santidade preapreffado com a m condio de Capito vexado goeiras. Caftan. 6. c. 18. APREGOAR , v. ar. annunciar com prego , V. g. as coifas vendiveis , e feu preo. Pu- APRESSADOR, f. m. e adj. o que apreffa. blicar folennemente v. g a paz , guerra. Ser APRESSAR, v. ar. dar preffa , fazer que fe apreffe algum , que fe defpache. Caftan. 2. 10c. pregoeiro v.g. apregoar os louvores * virtudes de alguma obra , trabalho. algum , os feus defeitos , &c. afialhar, publicar Fazer adiantar v. g. . Apreffar, anticipar v. g. apreffar a morte, cm altas vozes. fe ; deitar fama de fi, y. g. abreviar a vida. Provocar a que venha mais ceapregoar-fe por doente, douto, fanto. Eufr. i. i. do v. g. ,, feus demritos aprefiayo o caftigo v. g. ,, homens que fe nos pregoo por eficoimados, Chron.'de Cifier. 1. 2. Pr em preffa, aperto, e alheios de todofiordidointereffe. afronta , trabalho B. Arraes 1.2. apreffado os APREMADO , part. paff. de aprmar. APREMAR , v. at. obrigar, conftranger, aper- trabalhos, &c APRESTADO, parr. paff. da aprelar H. N. tar com algum, antiq. APREMIADO , e deriv. v. premiado , &c. 2. IZ2,. APRESTAR, v.at. fazer preles , aprontar c o m Opprimido v. g. -com trabalho. Ulifi. 91. APRENDER , v. at. tomar, ou receber inftruc- os apparelhos neceffarios v. g.nos , carga] o, enfino , dar-fe ao eludo y. g. aprendergente de guerra; a comida, <-c. Apreftar-fe, artes, e ficiendas. Adquirir conhecimento , e aprontar fe. V. de Sufo c. 20. apreftava-fe o Sinto a fazer penitencia. faber. APRESTIMO , f. m. v. Preftimonio. APRENDIDO , parr. paff. de aprender. APRESTO , f.m. aco de apreffar. Os apaAPRENDIZ , f. m. e f. o q"ue , a que aprenrelhos com que fe fazem preles os navios para a de , principiante, ou principiado em arte , ou ofnavegao, ou guerra. Apreflos, para ajornificio. Sois muito aprendiz em amores ,, v. S da ,'para a guerra , ou campanha, para a ct, Mir. Vilhalp. f. 219. APRENSADO , part. paff. de aprenfar SeAPRESURADO , parr. paff. de aprefurar. Lutim negro aprenfado,, Lavanha Viagem. fiada 10. 106. a vafiante , que corre aprefih APRENSO v. aprehenso. rada. APRENSAR v. imprenfar. APRES , adv. antiq. depois , Leo Orig. f. APRESURAR , v. ar. dar preffa , apreffar. APRIMORADAMENTE , adv. com pri211. APRESENTAO , f. f. aco de aprefentar. mor. APRIMORADO , adj; feito com primor. $ Offerecimento. APRESENTADO, parr. paff. de aprefentar. Dotado de primor y. g. homem aprimorado, e no tacanho. Aulegraf.f. 102. y.: pontos d^bonMcftres aprefentados , i. e. nomeados. ra , aprimorados. Arraes D. 4. P. P. z. 26. A P R E S E N T A D O R , L m. O que aprefenta. APRESENTAR , v. ar. pr diante , em pre- APRIMORAR, v. at. fazer primorofo, v.gfena. Aprefentar huma peffoa a outra para os a converfiao das damas aprimora os galantes, fazer conhecidos. B. Clarim, c. 18. Aprefentar e os efimera 'em boas partes. Aprimorar algitmi iguarias a algum. Lobo : papeis, feitos em aco , acompanha-la de primor no modo de a juizo , Ord. Ofterecer. Aprefentar benefcios ,fazer. : omear fugeitos para os ervirem. batalha , APRISCAR, v. at. levar ao aprifco. 'f. E offrece-la em campo ao inimigo , pr-fe em ac- carcerar. ^ APRISCO, f. m. cafa de ramas onde fe recoo de a dar. -tefiemunhas em juizo, trazelas , da-las. Aprefentar-fe recipr. , apparecer lhem as ovelhas , que ho de fer mungidas, ou diante. fie em batalha , dar moftra de i ao ordenhadas. Vieira ,, as ovelhinbasfiabindoos fieus aprifcos. f. Covas , tocas dos animaes, cainimigo , em afio de pelejar. Deosfieaprefientou a D. Affonfio Henrique para animar Pinheirovernas de acolheita ffahiro osj Trites de ftM apiificos. Mui. - 'i . \2)6. appareceo.

ti

APR

APR

ANN
A P R I S I O N A D O , part. paff. de aprifionar. APRISIONAR , v. at. fazer prifioneiro de guerra. >' APRI^OADO , part. paff. de aprifoar ; prefo Ord. Manuel. L. 5. T. 35. antiq. APRISOAR , v. at. ant. prender. Leo Orig.

APR

I0

aprovtar-fe delia. Aproveitar n. fer uni , crvir v. g. efie remdio ntfi.i doena ; aproveitaro as fus fupplicas. it. Adiantar e , fazer progrefos nos eftudos , moral, virtudes ,, homem aproveitado nas Letras Arraes 4. 2.2. APROVISIONADO v. provido , bafkcido. APROV1SIONAR , v. ar. v. prover. / . 211. ' APROUVE , pret. antiq. de aprazer ; agraA P R O A D O , parr. paff. de aproar. dou. APROAR , v. ar. pr a proa a algum rumo, A P R O U V E R , fur. conJDnT. agradar. proejar y. aproava ao Noro-Efte Epanaforas APROXES , f. m. pi. Milit. os trabalhos , qu fazem os fitiadores da praa , para e achegarem a APROCHE , y. aproxe. APRONTAR , e deriv. conforme pronuncia. combate-la, como so as trincheiras,/-parallelos, baterias , minas , &c. f. Maquinaes urdas , V. apromptar fegundo a etimologia. _ APROPOS1 f ADAMENTE , adv. a propo- Vieira Cartas t. .f. \6. APROXIMAO, f. f. aco de aproximar, fito. APROPOSITADO , part. paff. {de apropofitar) ou aproximar-fe. Clculo de aproximao, era que vem a propofito , a tempo , e fazo, conve- que no fe acha ao jufto a omma , valor, mas niente , que quadra. Paiva Cafam. 6. Arraes 2. 14. o mais exalarnente , que he poiivel , e o mais Cron. J. 2r 4. p. j . 32. noite apropofitada para a prximo ao jufto. APROXIMADAMENTE, adv. por aproximafua determinao. APROPOS1TAR , v. ar. fazer , que venho , mao , quafi ao jufto v.g.,, calcular, avaliar**-, e caio a propofito , em enfejp , e lugar conve- i. e. com pouca differena. A P R O X I M A D O , parr. paff. de aproximar, viente , v. g. ,, os ditos, aces, donaires, finos APROXIMAR , v. at. chegar para perto. -i divertimentos , fazer em Lu lugar , e a feu je , chegar-fe para perto , junto, vir-fe chegando tempo. y. gra algum lugar , termo, prazo. AproAPROPRIAO, f. L aco de apropriar. A P R O P R I A D A M E N T E , adv. com proprie- ximar algum^ calculo, chega-lo quanto he poiivel . exalido , e perto da fua juleza. dade. A P S I D E , f. m. Aftron. os pontos apogeu, c APROPRIADO , part. paff. de apropriar. A P R O P R I A R , v. ac. dar de propriedade lhes perigeu. Os apfides da Orbita , so os pontos de apropriaro rendas. Chron. Af.. Hemvq. por Leo. maior, ou da menor velocidade do projectil. Me f. Adaptar, accommodar convenientemente ; at- cban. de Marie. APTAMENTE, adv. com aptido, accommoiribuir. je, tomar para fi como prprio , o de propriedade , attribuir-fe , arrogar-fe. Prov. da dadameme y bem , a propofito. A PT AR , v.ar. accommodar v.g.,, aptar os meios Ded. Chron. folio. p. 167. APROVEITADO , part. paff. de aproveitar. aos fins ,, Arraes 10. 6. APTIDO , f. L habilidade, capacidade para Cultivado , na agricult. Caftan. 4. c. 2. p. 4:5. APROVEITADOR , f. m. o que aproveira. algum emprego.t Caftan. 3. 243. moftrar-fie dorido, e aproveitador APTISSIMO, fuperlat. de apro. Arraes 7. i r . APTITUDINAL , adj. efcolafL que confifte na da fazenda d^El-Rei. APROVEITAMENTO , f. m. proveito , pro- aptido , Tempo d'agora i.p. D. 1. APTO , adj. hbil, conveniente , pertencente greffo , no etudo ; na virtude ; adiantamento , mepara emprego. Accommodado , difpofto y. g. lhoramento. V. de Sufo. 276. para nelle je porem ciladas. APROVEITAR , v, at. tirar o proveito , que fido APUD-ACTA , palavras latinas, que querem alguma coifa pde dar de fi v. g as frutas, as terras lavrando , e cultivando, ou melhorando os dizer junto aos autos. Ord, 1, 24. 21. ; nos auamanhos. Utilifar-fe y. g. ,, aproveitarei o jen tos. APULADOR , f. m. verte B. P. exceptor is: preftimo , valimento. Aproveitar algum ; fer caufa de que elle tenha proveito, e medre. Franc 1. fera o que pulai A PULAR , v. n. pular B. P. verte exetp. c. 18. Caftan. 6. c. 65. . cuidando que lhes fazio mor damno , os aproveitaro mais. Apro- pere. APUNHALADO, part. paff. de apunhalar. veitar fe de alguma toifa , ou peffoa , tirar utilidade , e proveito. Aproveitar a ocafio, ou APUNHALAR, v. at. ferir com punhal. AP-

APUNHAR , v. at. y. empunhar. Eufr. i. t. bairros, para os rondarem noite aos giros, eal Apunhai olhando pollos cantos. Metter mo efpada. ternadamente. AQUANTIADO v. acontiado. M. L. APUPADA , f. f. vaia , matraca, que fe d ao AQURIO , adj. queo EUgiada f. 268. v. nofom de apupos. aqurio feio do rio Vafconcellos Chron. da ComAPUPADO , parr. paff. de spnpar. APUPAR , v. at. tocar apupo ; dar apupada. panhia. A Q U R I O , f. m. hum figno, oundecimodo Arraes o. \6. Dar rifadas, eficar-nosapupando. A P U P O , f. m. buio, que fe afiopra , e d Zodaco. Nsufir. de Sep. c. 7. AQUARTELADO , parr. paff. de aquartelar. voz que toa defabrida , e deftemperada. f. O A Q U A R T E L A M E N T O , f- m. a aco de tom do apupo. f. A vozeria, com que fe d aquartelar. Os quartis, ou alojamento das tromatraca. pas. APURAO, f. f. a aco de apurar. nofi AQUARTELAR , v. ar. recolher, alojar e m fcolha v.g. apurao de gente para a guerra quartis, fe , recolher-fe aos quartis. Chron. Af. 5. c. 12, A Q U R T I L H A D O , part. paff. de aquartAPURADO , part. paff. de apurar. na volat. ',, perdizes apuradas i. e. exercitadas no voar. Fer- Ihar. AQUARTILHADOR , f, m. que vende aos iiandes. Ouro, fem fezes M. L. t. 2. fi. 6. quartilhos , por mido. col. 1. A Q U A R T I L H A R , v. at. vender aos quartiAPURADOR , f. m. o que apura ; o que alimpa , pule alguma obra. Arraes Prlogo. adj. O lhos. Arte de Furtar, p. 2,19. A Q U T I C O , adj. que vive na agua; que vetempo apurador de verdades, i. e. que. as fepra geta nella , v. g. animaes, plantas Signo, das fbulas. APURAR , v. at. purificar, feparar rado a que que influe , ou caufa chuvas. Foffo aqmt'lco,v. que-feso fezes , p , fedimento , borras v.g. os me- alagado , oppcm-fc a feco. Demnios taes. Limpar-fe do que fuja C. Luf. 7. 58. idem na agua. Donzellas aquticas, Ninfas. Apurar a verdade , fepara-la da fbula ; as no- Cames. A Q U A T I L , adj. y. aqutico. ticias , feparando as falidades , averiguar, a verAQUECER , v. at. fazer quente. 5 n. Adquidade ; donde, apurada a antigidade do nome da Vil Ia V. do Arceb. prlogo. Apurar as rendas, rir calor. Aquecer , acaecer, acontecer. Eufr. 1. aproveitar, no deixar perder. Apurar , afinar 5. e :. r. nefte fenr. he defuf. AQUECIMENTO v. acontecimento, fucceffo. meraes; f. apurar a pacincia , afinar, irritar ao ultimo ponto , provocar, e fazer com que ella Eufr. r. 1. ., no vence os mos aquecimentos* AQUE D'EL-REI y. aqui d'El-'Rei. moftre o toque , que tem. Apurar a mercadoria , vende-la bem. Apurar o negocio , examiA Q E D U C T O , f.m. cano artificial, que conna-lo miudamente , averigua-lo. Apurar a eficri- duz agua a algum lugar. tura , polir, aperfeioar.^rnm Prol.: os homens, AQUEIXAR-SE y. queixar-fe. Leo Chron. k faze-los urbanos, polidos, Lobo, e afim ,, apu- D. Af. Henriq. A Q U E L L E , adj. articular, que limita a extenrar os coflumes. Apurar-fe em alguma coifa , efmerar-fe ; daqui homem apurado nos pontes de hon- so do nome , a que fe ajunta , pela circumftanda ra , Lobo. ,, apurado no faltar, com pureza, e de eftar remoto o objecTo por elle fignificado v.g. perfeio. Ap'trar-fe com algum , afinar, agaf- aquella cafa, a que eft longe de quem falia", e tar-fe. Aulegr. f. 19. ' A lingua vai-fie apurando, da peoa a quem fe falia. Ajunta-fe ellipticimente a hum fublantivo oculto , e indeterminado, i. e. polindo , aperfeioando. APVRO, adj. deriv. do Grego , entte os Na- cuja noo fe determina por huma incidente v. g. turaliftas, he o corpo que feno altera expofto ao aquelle que defeja viver bem neftes termos fogo, ifto h e , nem fe calcina., nem fe vitrifica, eqivale ao arrigo fimples o , e tem muita elegncia as frazes , em que fe ufa, veja-fe a Lufit. Trfisf. nem fc torna em geffo. no ndice artigo aquelle. Aquelle trazendo AQU memria attributos , e qualidades , com que danAQUADRILHADO , part. paff. de aquadri- tes conhecramos algum y. g. ,, eft to outro, lhar. que j no parece aquelle, i. e. qual d'atues. era, AQUADRILHAR, v. at. arrolar em quadri- ou o conhecemos. Defignando o que pertence lhas v. g. feria conveniente a fegurana andarem a huma terceira peffoa do dicurfo v. g. repijtquadrilbados f ou aquadrilharemfie osvifinbos dos rafte naquellefieuolhar mido 3 ejunador^

io4

AP

AQU

AQU
efte articular correfpondem , e fe ajunto os advrbios alli, acol. A Q U E L L ' O U T R O (articulares combinados) de que ufamos quando ha mais de hum objeto remoto y. g. ,, aquella arvore, e aqueWoutra :ylural,, aquelPoutros. B. Clar.j. 137. S Mir. Egloga

AQU

J05

to no fiabe o que defeja. Aquietar o penfamento em alguma coifa , defcanar com elle , no indagar mais , affentir, Lobo. Aquietar-fie , y. g, o tumulto ; o corao agitado; Lobo. AQUILO , . va. poet. vento do Norte. AQUILATADO , part. paff. de aquilatar. Bafo. AQUILATADOR v. quilatador. AQUM , adv. deita parte , para c , antes , AQUILATAR , v. ar. determinar o quilate do atraz de algum objeclo v. g. eft aqum do Dou- ouro , ou metal; e fig. avaliar o preo , e merero. O fucceffo foi muito quem de minhas efpe- cimento da peoa, qualificar a aco. Fazer de rancas, i. e, menos, longe do que fe efperava. hum certo quilate com liga ; ou purificando. NoFicou muito a quem do primor de jeus antepajfa- tar com marca os quilates do metal, he do oficio dos : temia Herodes que Jejus transformaffe a fua do contrafte. figura quem, ou alem da fua idade i. e. que fe A Q U I L I N O , adj. da feio da guia. Na, afngurale menos, ou mais idofo. Arraes 10.55.: r/z aquilino , convexo como o bico da guia. veteis quanta quem fico as grandezas corporaes Olhosi. e. vivos,penetrantes. defta a que no f abeis arroftar. Paiya Serm. 1. A Q U I L O N A R , adj. que vem do Aquilo , do j . 227. v. Norte y. g. vento ; regies aquilonares , i. e. do Q U E N T A D O , part. paff. de aquentar. Norte, AQUENTAiVIENTO, f. m. aco de aqueAQUILLO parte da orao equivalente a eftas cer. duas aauella coifa , ou aquelle objeo ; ufamos AQUENTAR , v. at. aquecer, dar calor y. delle fubftitntivadamente , para indicar o objeeTo g. agua. remoto, cujo nome ignoramos , ou queremos caA Q U E O , adj. da natureza da agua. Humor lar , e ajunramos-lhe os adjeclivos na terminao, qtteo , hum dos que compem o olho. que correfponde ao gnero mafe. v. g. aquillo A Q U E S S E , adj. art. antiq. B. Ciar. L. i- c he bonito. Ufamos defta palavra alludindo a 32. effe. coifa , de que j fe tratou n'outro rempo , y. g. A Q U E S T E , adj. artic. antiq. y. efte prximo, aquillo , que me difefie Refere-fe ao dito ' B. Clarim. L. $. / . \62>. v. L. 1. c. \6. Rejende de huma terceira peffoa , com efta diftinco diChron. j . 87. v.; e na Mijcell. Cames Filod. Ac- zemos ,, ifto, que digo; iffo, que dizes, aquillo to i.fic.5. ,, j que vos conjeffei aquefias fraque- que elle diz , aquillo que fie refiere de Cato. zas minhas. A Q U I N H O A D O , part. paff. de aquinhoar. A Q U I , adv. nefte lugar. Nefte tcmps. A Q U I N H O A R , v. at. dar quinho, poro , Nefte enfejo, conjuntura. Daqui, defte lugar, rao. tempo ; delas razes v.g. daqui fe deduz , &c. AQUIRIR y. adquirir. Lucena fi. 800. col. 2. Aqui d^El-Rei , fraze elliptica , onde falta , acu- aquirir he mais doce. Natlfr. de Sep. c9.fi. s$6. do , com a qual invocamos auxilio de peffoas, ult. ed. Torcendo o corpo aqutre mores foras. contra outros que nos araco. Eufr. 2). 4. f. 127. A Q U I S T A D O , parr. paff de aquiftar. ah fenhora prima aqui ^El-Rei, que me matais. AQUISTAR , v. at. adquirir. C. Luf 7. 59. AQUIDUCTO v. aquedu&o. f. Tempo d'Agora. AQUISTO por ifto , antiq. B. Clar.j. 152,. y. .D.i. E tirada dos aquidittos das Sagradas Letras. c. 1 . v. , A Q U I E T A D O , part.paff. feito quieto. Arraes f. f. a qualidade de fer AQUOSIDADE 4. 2)2). Acquietado feu Imprio, viveo em cio. aquofo. AQUIETADOR , f. m . qUC aquieta. v. SeA Q U O S O , adj. que abunda em agua; que padativo. rece agua; o aquofo engenho rprefado, i. e. que AQUIETAR , v. at. fazer quieto. f. Socegar, fe move polo pezo d'agua. Naujr. de Sep. Canto 5. tranquillizar v.g a quem tem o animo, a con- / . 87. ult. ed. Qual faz, o aquofo engenho rprejciencia agitada. os que efto em tumulto, os fado. que jazem hulha, de fardem. O eflados, que ARA ando de guerra. Fazer lanar-fe v. g. aquieAR , f. m. corpo elementar fluido, leve , capaz tar as ondas de levadia, alteradas. Aquietar, de comprefso , e dilatao , elaftic , tranfparenn., ficar quieto , rranquillo , fem afflico , dvi- te. Ar fixo , o que e defenvolve da effervefcendas ,, no aquicto naquella doutrina ,, V. O cia oceafionada pela miftura do cido vitriolico corri homem curiofio no aquieta, nem defcanfia em quan-a terra calcar , ou que fe exhala da fermentao O ef-

io6

ARA

ARA

cfpirituofa de qualquer fubftancia vegetal mucfa. nomes so ; fiega , aivecas, timo , oua , chave. Ar nitrofio , qu refulta da effervsfcncia do ci- Iho , Rabia, Relhas, Meixilho , Teir, Temdo nitrofo derramado fobre metaes , ou femime- pera , Rabello jolles, <&c. taes. Ar inflammavel, que tem a propriedade de A R A D O , part. paff. de arar. intiammar-fe , refulta do cido vitriolico , ou maARALHA , i. f- novilha de dois annos. Pa. rinho com quafi todos os metaes, e femimetaes. lha dos alhos de qu fe trano as retes. Ar deflogifticado , de que e feparou a maior parARAMA' v. horam. Ulif. 166. te do flogifto. Ar cido, fluido femelhante ao A R A M E , f.m. compofio de metaes, tfeque ar , que fe fepara de varias efpecies de cido. refulta hum amarello , de que fe fazem bacias, Ar alkalino voltil, que fe tira do efpirito vol- fio , candiciros, &c. Bronze Ourem Diar.f, til de fal amonaco. Efte corpo pofto em mo- 588. portas de arame. vimento he o que chamamos vento, e por efte fe ARANDELA , f. L guarda m o , ou defenfa, toma quando dizemos y. g. ,, vem d?alli hum ar que fe crava nas lanas, e mafas, da feio de frio. Geito no fazer as coifas , bom, ou mo, hum funil, a qual lhe cobre o punho. B. Jrdne geralmenre toma-fe boa parte , por garbo , delas de cafliaes (alis dirandelas) arandelas he bizarria, galhardia , graa v.g. dana com mui- o certo, eso peas que fe ajunto por baixo da to bom ar. Os ares de algum fitio , a fua atmos- pea do caftial nde fe fixa a vlla _, -para aparar fera , e ventos que nelle correm , e a fua tempe- o que delia cahe , ou fe derrete. ratura , os ares ptrios f. a ptria. O talhe, ou ARANEA , f. f. tnica- , das que compe o feies de alguma coifa v.g. o ar do corpo , o do rofi- bugalho do olho t. Anat. to, o parecer. Ramo de ^ar , i. e. accidente paA R A N H A , f.f. infeto vulgar, de pouca corralitico. Coifias jeitas, ou fundadas no ar-, i.e. p o , cora ps longos (de ordinrio oito), e articufem fundamento y. g. cafiellos, projeilos , ef- lados , nos quaes tem , com que faa preza e m peranas. $ Vir, ou ir plos ares famil. i. e. de- outros. Hum peixe affim chamado (aranem /,) preda. Atirar com tudo pelos ares , irar-fe de- Aranha do travo , t. de Cavall. , pea de ferro temperadaffimamente , enfurecer-fe famil. () Enten- atraveffada no fim da cadeia , a qual fe prende ni der pelos ares famil. i. e. facillimameme, com gran- argola , que tem mo no travo. Aranha de vode penetrao. Ter ar de alguma coifa, appa- lantes , so volantes etendidos em redor de hum rencia, e femelhana v. g. ,, tem ar de novella. centro, a modo de ps de aranha. Aranha mei Eftranhar os ares, fentir novidade por mudana rinho , infeo (rutela .) de clima; e fig. fentir eftranheza , em coifa defA R A N H I O , f. m. dim. de aranha. > acoftumada Eufr. 5. 1. eftranhaes os ares deftes ARANHERO , f. m.fam. lugar onde as aratermos fallando de termos, e eftillo no vulgar. nhas fe recolhem , e efto nas fus teias, outtos O ar do rofto , o eftado do fcmblante fegundo dizem Aranhol. as paixes do animo. Caftan. 2,. 58. A.RANHENTO , adj. fam. onde ha aranhas. A R A , f. L altar, em que fe fazem facrificios. B. P. Pedra de ara , pedra benta , que fe pe nos A R A N H O L , . m.. armadilha de caar aves, altares , fobre a qual fe pe o Calix , e Hotia com feio de teia de aranha. O lugar da teia confagrada. Ara, contellao auftraL da aranha, onde ella fe recolhe. A R A B I , L m . titulo dos Magiftrados , qu enA R A N Z E L , f. m. formulrio, regimento S. l tre ns tinho os Judeos tollerados at o tempo do Tempo de agora 2.. 104. Lobo fiz outro Senhor Rei D. Manofl, eque lhes adminitravo cortezia. Tarifa y ou pauta de alfndega. f.fa* juftia ; tinho fello- com a letra Sello do Ara- mil. longa ferie de coifas, que fe narrobi de tal Cidade, ou villa , ou jello do ArabiARAR , v. at. abrir , fulcar , arregoar a terra mr. c o arado. f. Rafgar o corpo com pentes de ferARABIADO , . m. oficio, Magiftratura de ro Vieira. Poet. arar os mares, fulcar, naveArabi. M. L.6.p.j. 10. gar. C. Elegiada fi. 174. no arando oEmino, ARACA , f. f. agua ardente mui forte , qut fe ou Elefponto. tira do afucar na Afia. A R A R A , f. f. ave Brafil. de bico revolto,f A R A D A , f.f. y. aradura. femelhante ao papagaio, com penas de varias coARADEGA , f. f. hum tributo de 6 tangas de res ;, e maior corpo. trigo, que fe paga aos Padres de Alcobaa. A R A T I C U ' , f. m. fmclo Brafil. he huma efA R A D O , f. m. inftrumento de abrir os regos pecie de pinha molle , cheia de maffa amarellatoa terra para fe femeiar , conU de peas cujos da , com caroos da mema cor , tem a cafca

fr.

ARA

ARB

107

fina verde , com alguns picos porm molles, e curtos. ARATICUSEIRO, f. m. arvore que d aratic. A R A V E A , f. f. arado , que abre os rego mais largos, que arado ordinrio. ARAVIA , f. f. linguagem embaraada , que feno entende y. Vafcono, giringona. Eufir. 5. 2. Para que me enfineis effa aravia. ARAUTO , f. m. miniftro pblico, que hia a Potncias eftrangeiras com declarao de guerra ; diftinguia-fc do Rei alarmas, por trazer o efcudo Real no peito , fem coroa, tinha maior graduao , que o Paffavante, e menor que o Rei d'armas. Severim Notic. Poftilho, correio, que fe envia com recado Ourem Diar. freq. y. p. 606. ARBIM , f. m. tecido groffeiro, que fe trazia por luto. ARBITRA , f. f. de arbitro. A R B I T R A D O , parr. paff. de arbitrar. A R B I T R A D O R , f. m. alvidrador. A R B I T R A M E N T O , f. m. o juizo, fentena i do juiz arbitro. 1 A R B I T R A R , v. at. fentenciar como arbitro. : Determinar, e afinar alguma fomma v.g. para alimentos lhe arbitraro cem mil reis. A R B I T R A R I A M E N T E , adv. de modo arbitrrio. ARBITRRIO , adj. que fica no livre arbtrio , voto, vontade de algum , que depende delia , e no he determinado por Lei v. g. penas arbitrarias, que fc deixo diferio dos juizes , c Magiftrados. Governo arbitrrio, aquelle, em jue a vontade illimitada por lei alguma pofitiva, erve de regra aos fubditos. Coifa, que no impe neceffidade. No neceffario. A R B T R I O , f . m . juizo, fenrena do arbitro. Metter algum debaixo do arbtrio de. outrem , i. e. fazer dependente de fua vontade Chron. de D. Dinis p. 10. Voto , efcolha v. g. a arpitrio das partes. Arbtrio de cambio, calculo .elimativo de fua maior vantagem , em razo dos ^lugares, valor dos metaes , c outras circutnftanARCADA, f, f. multido de arcos feguidos. ,cias. ARCADO, adj. curvado em forma de arco , j ARBITRTSTA , f- m. alvitreiro , o que d al- arqueado. part. de arcar Palmer. $. p.f. 10. tijvitres , planos , projccTos em matrias de governo , nha o arcado pela cintura. ARCADURA, f. f. curvatura em forma de e poltica, fobre arrecadaes de fazenda, aumenarco. to das rendas, 011 contos, &c. ARCANJO, f. m. efpirito celefte de Jerarquia ( ARBITRO , f. m. juiz eleito por conveno das partes, cm cujo defembargo ellas fe compro- iuperior aos Anjos. nettem. Toma-fe impropriamente por arbitraAR CANO , adj. fecreto, oceulto {pouco ufi.) for, avaliador. f. O que pde a feu arbtrio de- Hum lume ar cano as portassem guardado terminar a exiftencia , ou forte de alguma coifa , Uliffea. 1. Z2,. ,' diipor delia y. g. },aibitrio da paz, e da guerARCANOS, f. m. pL fegredos, as coifas que

ra , da vida , da fortuna. Peffoa, que afifte f e prefencea alguma coifa ,, Arraes 4. 2,2,. ARBREO , adj, da natureza , do talho da arvore Eneide 12. 109.Elegiaa.aj. 50. a mata, arbrea. ARBUSTO , f. m. arvore ana, ou menor, que as ordinrias , acanhadas como o alecrim , &c. frutice. ARCA , f. f. caixa. Cofre de alguma corporao v. g. a arca da Univerfidade. As arcas , fi. pi. a armao de coftellas, e ilhargas. % Brigar arca por arca , /'. e. com partido igual, Ulifipo j . 38. Arraes 10.44. tomar-je com algum a arca partida , com oufadia do que tem, ou cuida ter igual partido. Andar com arcas encoiradas, jr. jaml. com f\gredos. 5 Arca d^agua, poo donde fe deriva agua , e donde fe diftribue para canos, <&c. f. O peito be arca dos fegredos. Arca , e contratlo, contrato , polo qual EI-Rei dava certos cavallos aos Capites , e poro de dinheiro , pelo que ero obrigados a ter certo nmero cheio, efpecie de contrato aleatrio. ARCA prefente do conjundT. do verbo arder. Arraes 10. 1. Arfa minha alma... em voffo amor. ARCABOUO , f. m. ant. a armao dos offos do corpo do animal. O cadver; Verfos d^Egas Monis. O peito , ou regio fuperior. A R C A B U Z , f. m. arma de fogo, que tem a arca do cano mais larga , que as efpingardas. Ferno d^Oliv. Grammat. c ARCABUZAO , f. m . . , , ARCABUZADA , f, f.t,r0 d e a r c a b u Z * ARCABUZADO , part. paff. de arcabuzar. ARCABUZAR , v. ar. matar a tiro de arcabuzi ou efpingarda , caftigo militar. ARCABUZEIRO , f. m. que faz arcabuzes. Que vai guerra armado de arcabuz. Neft ult. fentido dizemos, adjeivamente, gente arcabuzeira Elegiada fi. 218.. eft. 2. ARCABUZERIA , f. f. tropa de arcabuzeiros. P.P. 2.71.

O ii

IOS

ARC

ARC

A R C H I M A N D R I T A , f. m. abbade de errnife otculto Vieira os arcanos da Monarchia: tes, anacoretas. (cb. como 17.) os arcanos fecretifimos defte nryfterio. ARCHIPELAGO , f. m. mar principal, ou ARO, f. m. dajella, a parte elevada por mar grande, (ch. como q.) diaqte. A R C H I T E C T A R , v. at. trabalhar como arARCAR , v. ar. arquear , curvar, dar feio de arco. Arcar lutando, travar de arca, por meio chiteto alguma obra. f. Hia Deos arebitt. corpo. f. O amor arcou com elle Vieira, i. ciando a companhia de Jefus Telles H. Etbiop. e. apertou, elimulou muito. f. Apertar com al- L. 2. c. 2.: barcas de fogo , que architeclou congum , que faa alguma coifa. Arcar com as tra os.Parlamentos Arte de Furtar j . 24i.:cont dificuldades, forcejar por vence-las. Arcar pi- truir. (ch. como q.) A R C H I T E C T O , f. m. que fabe, e pratica a pas , guarnece-las de arcos. fe, curvar-fe y. Archketura , edificando. % fig. o diabo ardig. a palma ?o pejo Mauj. p.io. ARCARIA , f. f. collet. os arcos, que fuftcn- teclo da mentira Arraes 7. 6. (ch. como q.) A R C H I T E C T O R , f. m, architeao. B. Pnfto edifcio, ou prtico. M. L. .f. 284. tes fi. 18. ARCASINHA , f. f. dim. de arca. ARCHITECTURA , f. f. arte de edificar, e A R C AZ , f. m. arca grande , com gavetes , &c. conftruir edifcios , fortificaes , ouvafos nuticos, ARCE3ISPAL , adj. pertencente a Arcebifpo. daqui a fua diviso em architeura civil, militar, V. do Arceb. j . 42/. v. ARCEBISPO , f. m. Prelado fuperior ao Bifpo e nutica* f. A obra architedlada. (cb, como q.) na Ordem Jerarchica Ecclefiaftica. A R C H I T R A V E , L m. membro principal d a A R C E D I A G A D O , 1. m. dignidade de arceArchkeclura , que affenta fobre os capiteis das codiago. M. Luf. A R C E D I A G O , f. m, dignidade Ecclefiaftica, lumnas ; fobre o architrave corre o firifio. (cb. cot mo q.) cujo officio era governar os Draconos , &c. A R C H I T R I C L I N O , f.m. mordomo mr,ou A R C E D I A N O , ant. arcediago , Nobil. A R C H A I S M O , f.m. amigualha nas palavras, o chefe dos que fervem, e minilro meza. (. u fraze defufada v. g. , , afeito por affelo , como q.) adur , outri por outrem ; alhur , ende , x. A R C H I V A D O , part. paff. de archivar: (cb. co* ARCHANjO y. arcanjo, o ch. como c. rfto q.) A R C H E I R O , L m . ( o ch como x.) homem A R C H I V A R , v. at, recolher em archivo. fi, de alabarda da guarda Real. como q.) ARCHEO , f. ir*, r. Med. primeiro temperaARCHIVISTA , f. m. o que tem o cuidado do mento. r. Chym. fogo , que refide 110 centro da arcfyvo , que recolhe nelle os monumentos, defterra, e concorre para a vegetao , e metallifi- tinados para iffo, carturario , cartulario , ou cartocao. reiro. A4. L. t. 6. (o cb. como q.) A R C H E T I P O , L m. (ch como q.) ida origiA R C H I V O , f. m. cartrio, cafa onde fe renal ; modelo. colhem T e fe guardo eferituras pblicas , diploA R C H E T I P O , adj. y. g. idias ongi- mas, e outros monumentos por eferito. f. i naes. fua memria era hum arebivo de vaftiffmts eruA R C H I - A C L I T O , f. m. primeiro aclito. dies Qualquer lugar onde fe conferva algu{j:b. como q.) ma coifa archvos da graa divina V. [fi. ARCHICANTOR , f. m. primeiro cantor, (ch. como q-J) como q.) ARCHONTADO (ch. como c.) officio de AtARCHICLAVO , f. m. regente de Igreja, ou chonte. Mofteiro. (ch. como q.) ARCHONTES , L m . pi. MagiftradosGregos, A R C H I D U C A D O , f.m. a dignidade , e o ter- ero os Prineipaes , principalmente em Athenas. ritrio , de Duque (c/;.. como q.) (ch. como q.) ARCHIDUQUE , . m. primeiro entre os DuARCHONTOLOGIA , L f. eferitura ecr ques, ou Duque de Superior graduao, (ch. co- de arehentes. Dignidade, ou magiftratur deArmo q.) chontes. ARCHIEPISCOPAL y. arcebifpal. M. L.* (cb. A R C H O T E , f. m. (cb. como x.) faixa de e f como q.) ~x parto banhada em pez , que fe accende paia ato* ARCHIFLAMINE , f. m. o primeiro, ou ch- miar o caminho. e dos fiamtnes. (cb. como f ) A R C I P R E S T R E , f. ro, primeiro entre os P*

ARC

ARD

109

byteros , o cbfe dos Presbyteros , inferior ao g- arde a lenha. Soffrer o ardor das paixes Bifpo. v. g- arder em ira , defejos , concupijcencia, A R C O , f. ro. bfta , ou pea de madeira , mar- dio , jc. quando tem tomado grande fora. fim , oupontas de certos animaes, dotadas de elaftici- Brilhar muito como a chama v.g. arde o diadade , com huma corda de ponta aponta, na qual mante , o rubim , o topfio. Fazer grande eftrafe embebe o cabo da fetta , que puxamos embebido go , graffar y. g a pefte , guerra , batalha. %. contra o noffo peito; com ifto fe curva o arco , Ser ardente v. g. arde o Sol, a terra , a cale folta a frecha, ao reftituir-fe o arco communica ma. Maufinbo 59. Fazer-fe empireumatico o feu impulfo corda , e efta fetta de que fe com calor o queijo , fermentar y. g.a fafaz tiro. Os arcos inteiros, ou crculos de po , rinha molhada , e guardada. Elragar-fe, ou ou ferro , com que fe aperta a aduella das pipas, defpendcr fe muito deprefla y. g. arde a fazen&c. Poro de circulo em Geometria : em Ar- da , o dinheiro. Eftar accefo , y. g. nefia fala chite. obra arqueada , curva de pedra, madeira , ardem trs bugias. Arder de , ou com alguma coifia9 tijolo , &c. Arco de pelouro , que ervia de ati- ardi com o fiujeito. rar pelouro. Refende Chron. Arco iris, celefte, A R D I D , i. m. v. ardil. ou da velha , o arco de varias cores , que fe v ARDIDAMENTE, adv. oufada , intrepidamennos ares , em tempo chuvofo. tc Ord. M. 1. 55. 9. Prov. da Hifi. Geneal.t. ARCO primeira peffoa do prefente do Indicat. 6. f. 275. ARDIDEZA , f. f. oufadia , defenvohura , defde arder ; Ulifipo. 227. v. A R C O B O T A N T E , f. m. d'Architet. o arco, pejo de homem valorofo , atrevimento. B. 1. 1.11. a que fe encofto edficips , para fe empararem ,eClarim, f. 13. y. Palmer. p. 1. c. 59. ep. ^.p.fi.90. por hum lado fraco. Botaro; e outras obras, col. 2. ARDIDO , parr. paff. de arder , queimado z. que aferro em architraves. ARCTAR , v. at. y. apsrtar, refttingir, cftrei- Cerco de Dio.j. 42.2. Oufado , atrevido, defenvolto em commetter. Palmeir.p. 2. c. 59. ,, arditar. Vergel. de Plant. do corao ,,: B. 1. 1. c. 6. e 2,.9. 8. Fogofo, ARCTICO , adj. do plo do Norte. M. L. Ardido , feA R C T U R O , f. m. eftrella fixa da primeira apaixonado v. g. corao rido do ardor lenfual , venereo, Cardojo Mugrandeza na cauda da Urfa maior, nafce quinze lher ardida. Ardido em p, reduzido a p pelo fodias antes do equinocio do Outono , e traz chugo ; Refende Chron. Ardido, que adquire a quavas. ' A R D E G O , adj. cavallo , que fahe efpo- lidade empireumarica , dos oleofos ; que adquire fara , fogofo , que fahe ao etimulo. Naufr. de Sep. bor acre v. g. paftas humidas , e guardadas , a af. Si. ultima edio. O cavallo do Soufa ardego , e rinha. (ARDIL , f. m. fero. ( A R D I L E Z A , f. f. manha, aftucia eftraraARDENCIA , f. f. v. ardentia. H. N. 2. gema na guerra, ou nos negcios. it. Aco, ARDENTE , part. de arder, accefo , abrafado. invento aftuto. Ardileza, Chron. ?El-Rei D. Ejpirito , ou agua ardente, a que he dcftiladade vegetaes , e toma fogo; deites he mais forte , a Duarte. ARDILOSAMENTE , adv. com ardil. agua ardente de cabea. 'Clima ardente, i.e. de grandes calores. Ferro ardente , em brafa. Ca- A R D I L O S O , adj. que fabe, ou que ufa de vallo ardente v. ardego. Gnio , fortemente ardis. A R D I M E N T O , f. m. oufadia , ou aco ouirritavel. Defejo , mui vehemente. Lagrimas , que nafcem do ardor da paixo amoro- fada , atrevimento ; fogo , bravura , denodo em fa , e affim fufpiros. Febre , mui violenta. commetter. Cames Sonet. M. L. Eneide 10. 220. Que brilha como a chama v. g. rubim ar- a f inflamma ardimemos nobres virtude dente , os olhos ardentes da Pantbera enjurecida. H. Domin. 2. parte. Oufadia , animofidade Orden. M. i-55- 9. Ardente ejpelbo , v. Uftorio. A R D O R , f. m. o calor forte , ou a caufa delA R D E N T E M E N T E , adv. com ardor, de modo ardente, com vehemencia, fogo , pai- le , que exifte nos. corpos , cujo flogifto e pem em aco , ou no mefmo fogo , foi. $ O grande xo. ARDENTIA , f. f. fenmeno , que s vezes calor atmosfrico v. g. .,, o ardor do clima. f. fe obferva de noite no mar, e rios , cuja agua mo- Alacridade de animo infofrido , ou de paixes fortes v. g. ,, da ira, fenfualidade , amor. Devida luz como fsforo. A R D E R , v. n. eftar abrafado , encendido y. fejo violento v.g. o ardor de combater'Nobil.j.47. AR-

ARENOSO , adj. areiento v. g. , , praias^-C. A R D U A M E N T E , adv. dificilmente. Arenofo, na Menina , e Moa fi. 144. v. Eglo. R D U O , adj. difcil de vencer, confeguir, ga Crysfial , fubentendo-fe o fubt. eftofo , parece acabar v. g. negocio , empreza. Arraes 6. fignificar cr de areia. i . jalto rduo be do p boca Cuftofo , A R E N Q U E , f. m. peixe, que vem falgado, penofo y. g. ,, o rduo jbffrimento^,, Cam. Luf. e embarrilado , he buma efpecie de fardinha R E A , f. f. (o primeiro agudo) o efpao comprehendido entre os lados de qualquer figura grande. AREOLA , f. f. canteiro de flores. V. AroU Geomtrica. O efpao entre muros. Cerra poro de qualquer plancie. Circulo em redor da t. Anatom. circulo corado a roda do bico do peiL u a , ou do Sol. A'rea do planeta, veja-fe Ve- to. Arola , circulo luminofo que s vezes apparece em redor da Lua. ftr. A R E O M E T R O , f. m. fi. inftrumento, que REA (antes areia) f. terra luzidia , mmda, ferve de moftrar o pefo efpecifico dos lquidos. vit>efcivil, que ha nas praias, &c. Areia cega, A R E O P A G I T A , f. m. magiftrado do Areo. que he fofa, e cede aos ps, ou pezo. Edipago. ficar jobre areia, jr. prov. rrabalhar em vo. EuAREOPAGO , f. m. hum Tribunal de Magiftrafr. 2.. 4. Iffo he edificarfobre rea. dos cm Athenas. A R E A D O , parr. paff. de arear. Atacado do A R E O S O , adj. areiento v . ^ . areofio deferto. a r , cftupor, ou parlefia: Soufa. Falto detento, erio V- de Lima p. 2 54. Affucar refinado, 2. Cerco de Dioj. 187. M. L. Naujr. de Sep.fi 16. Mart. 28. mas em p groffeiro. AREQUEIRA , f. f. arvore que d as atA R E A L , f. m. plancie, ou grande efpao cocas. berto de areias. A R E S T A , f. f. a pragana do trigo. Arefii A R E A R , ou A R E I A R , y. ar. cobrir, alagar do Unho , a alimpadura, que delle e tira depois de areia, v. g. os rios areiro os campos da elopa. f. e famil. huma poro mnima de Limpar esfregando com areia. n. Pafmar, perder o juizo, o tino V. e H. 2. 383. areou, eper- qualquer coifa ,, no lhe erro arefla, i. e. no o fFendo nada. Prefies fi. 34. e f. 106. e niffo vti deo o tino. Lucena. 137. ARECA , f. f. fruto Aiat. , que fe miltura huma ardia ,, no vai nada. com o btele, e fe mafca. B. Ges Chron. M. 1. ARESTIM , f. m. hum tumor nos ps das f.41. Hum pomo como nozes... a que chamo arrequa.belas. A R E S T O , f. m. deciso de Tribunal, qu fiA R E E I R O , ou AREIEIRO , f. m. vafo ono de eft a areia , ou poeira, -que fe deita para en- ca fervindo de regra para cafos femelhantes. D xugar a tinta da efcrita. O que carrega areia. Francez arreft ant. hoje arrt , que ignifica acA R E E N T O , ou A R E I E N T O , adj. que leva cordo do Parlamento , &c. -, arefio do Parlamento , accordo , deciso, a qual faz lei. Port. Rejl. areia, que tem v.g. terras, rios. A R E J A D O , parr. paff. de arejar. ARFAGEM , f. f. o arfar da no. AREJAR , v. at. cxpr ao ar. as cafas, ARFAR , v. n. balancear erguendo-fe, e tomdar entrada nellas ao ar novo , ventilar. bando , ou pendendo, a no Eufr. 2. ?. ArJM AREJO , f. m. aco de arejar , expofio o cavallo , empinar-fe , pr-fe em gmeas. f. ao ar. Reftituir-fe a cima a coifa elaftica acurvada v. ARELHANA , f. f. cordo de cingir o chapo , g. as franas da palmeira affio tom algttm que hc de prata , ou oiro. Cinto , em cujas!pezo. pontas ando como remates huns canudos onde fe ARGAO , veja-fe alga. Elegiada jreqttmttraz o dinheiro, t. Afitat. Couto Dcada 6. nelles en- mente. fio as adagas. Caftan. 2,. 260". ARGAMAA, f. f. compofio de terra com ARENA , f. f. o fundo , eu cho do circo , matria pegajofa , glutinofa , ou biturflinofa , cora ou amfiteatro, onde andavo os LucTadores , e as que fe acafelo, e encruto os pavimentos. peffoas , que fazio o que pertencia ao efpetaARGAMAADO , part. paff. de argamaa. ulo. ARGAMAADOR, f. m. o que faz, ou apARENATO , adj. de Mineralog. pedras , plica argamaa. comportas de gros de areia ; que faifco feridas A R G A M A A R , v. at. fazer o pavimento de com ao. argamaa, cobrir , e encrutar, rebocar de argaARENGA , f. f. pratica , difcurfo , falia, orao maa o pavimento. Cajian. 3. 11. c. z. Pinheiro 2. n, UJ. Longas razes v.g. ter arenA R G A N A Z , f. m. efpecie de rato ilveftre, gas >o algum, fir. vulgar. que

110

ARD

ARE

ARG
que dorme todo o inverno. f. cb. homem grande defcompaffadamente. ARGANEL , f. m. efpecie dergola do Alrolabio. Pimentel. Arganeis de jias antigas, argolinhas Prov. da H. Genealog. t. i. / . ^69. A R G A N E O . , f. m. argola onde prendem as cordas, ou tirantes de artelharia nutica. ARGANISES , f. m. pi. pannos de l de varias fortes. A R G A U , f. m. (do anr. Francez argaut ) fobretudo de panno groffeiro, de que uso alguns Religioos, e antigamente por luto. Chron. J. 2. por Refende veftidos dyargaos. Pedao de cana com os ns vafados , que fe mette na pipa para tirar amoftras de vinho, e outros lquidos , talvez he.de cobre, ou outro metal. A R G E L , adj. cavallo- . que tem malha branca f no p direito , ou que tem os finaes atravefados. Obra , trabalhofa. Inerte , infeliz. B. P. Ulij. 208. ,, Doutor argel como cavallo. A R G E L , f.m. jazer argel, fr. vug. i. e. bulha , gritaria, motim; dar enveftida. A R G E N T A D O , parr. paff. de argentar. poet. prateado. Ruo argentado , /'. e. cr de prata. Voz argentada , claramente fonora, como o fom da prata. v. argentina. ARGENTAR , v. at. poet. pratear. Fazer branco , claro v. g. ,, a Lua argerta o Co Ulij. 2., 8s". ,, a luz argentava o Co Barreto. ARGENTARIA , f. f. a prata de lavor, que adorna veftidos. Viriato 11. 46. argentaria das galas ricas. A argentaria dos prados, /'. e. as guas, que os rego. A R G E N T E A R , v. ar. o mefmo , que argentar. Lobo C. D. 4. argentea toucados. ARGENTEO , adj. poer. de prata. Da cr de prata y. g. ,, ejpuma argentea. ARGENTIFERO , adj. poet. que leva prata

ARG

v. g. rio.
* ARGENTINA , f. f. herva , que ftorece em Maio , Junho, e Julho , a argentina d huma flor rnui branca. A R G E N T O , f. m. poet. prata. O falfo argento, o mar. Ulif. ,, as vias bumidas de argento o mefmo mar. Eneide 10. 52. i ARGILLA , f. f. terra pegajofa , ou pingue, ique fe encorpora com agua, c fe indurece muito 'ao fogo, tem partculas mui futis , e delia fe fazem vafos. v. greda. ARGILLACEO , adj. v. argillofo. 1 ARGILLOSO , adj. da natureza da argilla , femelhante a ella, ARGOLA , f. f. annel de qualquer metal, pa-

ra fe atar nelle alguma corda , enfiando-a. Circulo de metal, que fe pem nas orelhas. Circulo de metal , que fe pem no pefcoo, e perna do eferavo fujo , ou fugitivo. ARGOLO , f. m. aument. de argoa. ARGOLINHA , f. f. pequena argola. y. a/gofa. Jogo da argolinha, no qual ganha quem enfia a lana por huma argolinha , que pende de huma corda , jogar a argolinha, ARGONAUTA , f. m. f. o primeiro navegador para algum fitio. ARGOS , f. m. huma Conftellao AutraL f. O-homem vigilante , obfervador , perfpieaz. ARGCIA , f. f. raciocnio fubtil , e ofiftico.' H.P. fi. 292. col. 1. *Subtileza de conceito , xifte , agudeza epigrammatica. A R G U E I R E I R O , adj. minuciofo , bichofo Ulif. fi. zz. e f. 158. efpcculador de mincias, coifas metafizicas, fubtiizador. A R G U E I R O S , f. m. pi. partculas mnimas, que nado no ar , nos lquidos. ARGUENTE , part. de arguir , fubftantivado, o que arge o que argumenta em thfes, e concluses ao dejendente. A R G U I D O , part. paff. de arguir. Deduzido por argumento , ou raciocinando y. g. ,, confiequencia bem arguida dos princpios' concedidos. ARGUIDOR , f. m. o que arge. adj. c. que faz deduzir v.g. ,, razes arguidoras da verdade defte fatio. ARGUIR , v. ar. aceufar , reprehender com razes v.g. ,, o arguio de jalfario: afantidade do Projeta, arguta os crimes de Ifiabet. Chron. Cifierc. 1. 2,. Inferir, deduzir raciocinando; Moftrat bem como o raciocnio v.g. o medo arge baixeza de animo, d argumento, prova ,, a peleja mais rija arge mr fortaleza no vencedor , , Confpirao. j . 2,2,8. A R G U L H O S O , adj. euiddofo, induflriofo.

in

B. P. defufi
A R G U M E N T A O , f. f- Lgico , raciocnio, argumento formal. A R G U M E N J / A D O , part. paff. de argumenta ufa-fe com os auxiliares de exiftencia, e de poff.fso v. g. tenho argumentado. ARGUMENTADOR , L m. o que argumenta mui freqentemente. A R G U M E N T A N T E , part. fublantiv. o que expem o argumento. A R G U M E N T A R , v. ar. propor dvida, objeo o conrra alguma thfe. Raciocinar. Concluir , fazer argumento, tirar por concluso. A R G U M E N T O , f. m. raciocinio expclo por F**

in

ARG

ART

A R I T H M E T I C A , f. f. arte de calcular por alpalavras , ou efcrita, a favor, ou contra alguma garifmos. thfe, ponto. f. Prova v. g. o muito rifo he A R I T H M E T I C A M E N T E , adv. fegundo as argumento de f ouo fizo. Matria , fujeito, affumregras da arithmetica ( o th no fe pronuncia.) pto. Expoio breve da matria, que fe conA R I T H M E T I C O , adj. que pertence a arithtm em algum contexto mais largo de palametica. Subfi. O que abe arithmetica. vras. A R L E Q U I M , f. m. nas faras , e momos, A R G U T A M E N T E , adv. com argcia , fubtio que faz a primeira figura cmica. Entre volleza. teadores o palhao , ou o que remeda ao voltea A R G U T S S I M O , adj. (fuperlat. de arguto) dor. Apol. Dialog. 7 1 . Hum creado. Arlequim da. cheio de conceitos mui fubtis. S Mir. Vilhalpanquellejogo. dos verfos argutijfimos. ARLlQUINADA , f. f. as fallas, ou ademes A R G U T O , adj. dito , vcrfode fentena aguda , fubtil, judiciofa Cam. Luf. 10. 5. Voz ar- do arlequim. A R M A , f. m. inftrumento , ou aparelho , de guta , clara , forte. Cames , e Cofta poet. offender, ou defender-fe hoftilmentc , como efpaRIA , f. f. pea de verfos , que em certos das, lanas , piftolas , facas , &c. Armas da Dramas vulgarmente peras , fe fubftituio aos anferra , so as traveffas que a foftem armada para tigos coros trgicos, e cmicos , he canrada em ferrar. Armas brancas, so de ao , prateadas. mufica mais artificiofa , que a demais letra , ou Armas , finaes , que fe pinto no efcudo, ou fe tallas do Drama. abrem fendo de matria tal como pedra , metal, ( A R I D E Z , ou &c. Armas , chamamos f. aos cornos, dentes, ( A R I D E Z A v. fecura fequido. R I D O , adj. feco ; eftril Cames; Arraes 8. garras de certos animaes , com que fe defendem de outros, e os ataco. L Qualquer defeza. ' 4 . , , mos ridas para dar efimola^. Homens, ou geme de armas , armados dellas, e ARIES t. atron. hum dos fignos celetes. a cavallo Chron. do Condeft.fi. 63. acodiro afftm A R I E T A , . f. pequena ria. homens alarmas , como de p ; oppem-fe aos ARETE , f. m. maquina bellica antiga feita de da Ordenana. Homens alarmas, oppem-fe aos huma grande trave , com huma extremidade da que hio nas armadas , e ero da mareao ; talfeio de cabea de carneiro , com ella fe combavez aos que no levavo armadura defenfiva. tio as portas, muralhas dando-lhes vaivns. Darfe s armas, feguir as armas, i. e. o etudo, poet. O carneiro. M. C 5. 21. e exerccio militar Fazer armas, militar Chron. A R I E T I N O , adj. pertencente ao carneiro. A R I M O N O , f. m. ant. efpecie de cadeira por- J. 1. c. 96. para lhes dar licena de hirem fazer armas por Reinos efiranhos: it. Juftar v. o art. fazer. ttil. Arma, arma , appellido com que fe d rebate de f ^ D M A ' r " efpecie de uva. Alarte 24. inimigo ; e daqui armas jaljas, rebates falfos. Vi( A R I N T O , f. m.) r A R I O L O , f. m. adivinho. Vergel de Plantas. riato t6. 2. ,, de muitas armas jaljas defivelado. ARMAO , f. f. tudo o que ferve de ador. Arraes 1. 5. E de Medico vos torneis Ariolo. ARIPAR , v. n. cavar, e joeirar a terra para n o , e ornato s cafas, e Templos como cortinas, apanhar o aljofar , que cahio polas praias. H. N. fanefas, placas , trumes, &c. Armao do nivio , o cafco Caftan. L. 5. c. 17. A fabrica do I . 274efqueleto v.g. a armao de offos. L. M. L. ARISCO , adj. efquivo , bravio , dos animaes domefticos. Amaral 11. Homem que foge Livros de armao , em que cftavo aliftados os Vinteneiros da mareao das nos d'El-Rei. As converfao. Ifento de condio Eufr. 2,. 2. ' ARISTOCRACIA , f. f. frma do governo , armas dos animaes , efpecialmcnte os cornos. Barem que os direitos Majeftaticos refidem cm huns ros. A aco , e trabalho de armar navios para navegao mercantil, ou de guerra. B. 1. i- *'. poucos de homens os mais nobres. A R I S T O C R T I C O , adj. pertencente a Arif- Armao de pefiaria , so as redes , caniadas, e o mais que fe arma para os pefcar ; f. o que tocracia. ARISTOLOCHIA , f. f. herva .medicinal , a fe pefca de hum lano , e fig. huma boa armit' que fe attribue a virrude de facilitar os partos, ha ao de novidades Eufr. 5. 1. ARMADA , f. f. frota , nmero de navios para delia 2, efpecics. (ch. como q.) ARITENOIDEO , adj. Anatom. Cartilaens guerra. Andar d'armada em .alguma paragem, aritenoideas, que formo hum todo da feio dei andar crufando , bordejando , pairando nella. pa hum funil. ra efpetar, ou obfervar o inimigo, guardar a cofl ta,

ARM

ARM

1 rj

ca , ou quaqucr faco militar nutica. Caftan. ^. /. e. nlo m convm., ou vem bem; Eufr. 2. 2. e 2.. 2. Razoes, que armo i.e. Servem. Au71. Exercito. Mariz. A R M A D I L H O , f. m. animal pequeno da n- legraj. 108. v.: ~ Jaber o que ns no arma , , dia coberto de conchas , que abre , e fecha cfpon- ib. 2. 2.. i. e. no convm , nem aproveita. No arma a cecafio, i. e. no ferve. Difpor taneamente. H. N. t. 275. A R M A D O , part. paff. de armar, guamecido com artificio v. g. quero-vos armar a cubiardeS, de armas. Ornado v. g. o templo~-- Difpof- >-c. Eufr. 5. 1. armais a introduzir nefia prato para algum fim ,, Lobo. Animal armado de tica quanto tendes lido i. e. traais modos de tornos , garras , dentes , Naujr. de Sep. % Munido introduzir. Arraes 1. 20.: ,, armar alguma peffoa v. g. de virtude , pacincia. Arraes 7. i . Ar- ao que queremos que ella faa, ou fiofira ,, Ulif. mado de poma em branco , de todas as armas , de 108. Ajuntar ceifa que faa mais forte, ou daforte , que a ponta da lana , ou efpada do con- no fa y. g. armar o ferro de veneno ,' a lingua trario ache empre refiftencia em armas brancas. de cautellas, e mal idas Arraes 5. 5. Armar f. Forrado y. g. armado de- enganos , fimula- a efpingarda , levantar o co para a defparar. 5 es, de attraivos , cadeias, brandura. Palmer. Armar o arco, para atirar , concerra-lo. Armar, 2,.f. 121. tinha armados os bofques de feus ar- concertar cafas, Igrejas com adornos. Atmardis a Maga. -no Braso , he o animal, que fe de cautelas , enganos, pacincia, fazer provitem as armas y. g. a garra de outra cr; e af- so , eftar aparelhado de cautelas , &c. armar-fie de fim as fettas que tem a farpa de cr diverfa da da brandura, manfido, &c. Armar-fie hum bulcoy hafte. Co armado , i. e. de colleira , e outras trovoada, fufeitar-fe. V. de Lima. Armar at. bucorreias ouriadas de pas de ferro. 0 armado ma clava lhe arma as mos , d a fora que do das efipras i. e. as correias. Entre os correeiros , as armas, ou tem por armas nas mos huma claunido com colura de coirofinho cm geral de outra va. Arte de Furtar. Armar-fie de fiaria. B. Clacr. rim, cap. 2\. ARMADOR , f. m. v. armelro. Armador de A R M A R I A , f. f. v. braso. Proviso de Igrejas, cafas, o que as aconcerta , e adorna de armas nos armazns. Refende Adificell. Ourem Diar. fefta. O que arma navios , e os aparelha para j . 599. Cafa de armas. Palm. 2. c 42navegao , armada ,, coffo por ajute com El-Rei, A R M A T O S T E , L m . ant. inftrumento de arou authoridade fua. Barros, e Caflan. 8. 77. cal. mar as belas.2. Armador de feras , o que arma a ellss. ARMAZM dizemos hoje y. os fignifieados em Armador de ciladas, e enganos, o ^ue as pem, Almazem. os traa. ARMEIRO , f. m. ofticial, que faz, e conA R M A D U R A , f. f. as armas todas , de que certa armas. Armeiro-mr, o que tem infpeco algum fe arma , c fe diz geralmente das defenfi- fobre as armas do ufo d'El-Rei. . vas. A armao dos animaes y. g. pomas, ARMELLA, f. f. argla por onde fe enfia o dentes , garras. ferrolho da poria, Cafianhcda 2,. 229. col. 1. ARMAMENTO , f. m. milirar, as armas do Argola de puxar a porta. Refende Hifi. d^Evora foldado , a patrona , bandoleiras, epingrda, baio- cap. 14. per kas armellas que fe coftumavo ter neta , &c. para tirar per has portas, e Prefies fi. 13. v. ArARMO , f. m. d'artelh. aparelho de tranfpor- gola , ou mnilha dos braos. tar artelharia , so humas rodas baixas, com fua A R M E N T A L , adj. do armento, v.g. eguOlana. Exame d^artilh. f. i86\ Eneide 11. 137. ARMAR , v.at. pr armas, veftilas a algum ARMENTIO , f. m. gado groffo. Armar cavai leiro , dar as infignias de cavalleria,' A R M E N T O , . m. o mefmo. poet. M. C. c a ordem , com as folemnidades do eftilo. f. 1 1 . 1 3 . Sufcitar v. g. demanda , jogo , briga , pele'\a. ARMEO , f. m. manojo , molho de elopa i Traar v. g enganos. Pr v. g cila linho , la , que fe pem na roca. das. Armar fobre algum, pr armada no mar ARMERIA v. armaria. contra elle. Caftan. i.j. 52. Armar s aves, i. A R M E Z I M , f. m. efpecie de tafet de Bene. Los. Armar a algum , tecer engano , gala. dolo, fraude, lao com alucia v.g. armai ao ARMIGERO , adj. poer. que traz armas C : a intereffeiro com coifia de feu proveito , e facilmen- armigera ave de Jove Eneide 9.1 2.5. / / # - Moo, te o colhereis na rede. Armar, n. Servir, fer que rraz as armas d^Igucm como page da lana. u u l , favorvel v. g. efte trafte no me arma,iEneide9.79.

AR-

IT4

ARM

ARO
chato. ' rgola de jo%ar, por onde fe enno as bolas impellidas da palheta. A R O E I R A , f. f. v. lentifco. AROMA , . m. droga cheirofa ,. como encenfo, bejoim. f. Cheiro fuave. A ROM ANCI , f. f. v. aeromancia. A R O M A T I C O , adj. que -rem cheiro como o aroma v.g.,, madeiras, bervas, efpeciarias, fio* res, fementes. .u, 1 > AROMATISADO , part. paff. de aromatifar na Farmac. temperado com aromas para ter bom cheiro , e fabor v.g. ,, apoz-ema aromatifitda.AROMA r i Z A R , v. ar. perfumar com aromas na Farmcia , milurar aromas.. -Dar de fi cheiro fuave: neutro. Aromatizar o corpo Arraes 1. 9. trata de embalfamar, e aromatizar ,0 corpo. ARPA , f. f. inftrumento Muico de cordas de arame, efpecie de tringulo ; cujas cordas correm da bafe para o vrtice , e para hum fado. ARPO , f. m. gancho de ferrar baleias, navios, &c, Inftrumento de marrinfar. Vieira. AR-PAR , v. at. ferrar. Abalroar com o arpo, ou arpo. n. Levantar a ancora Fr. Pant. d?Ayeiro. > R P E ' 0 , f. m. y. arpo. Caftanbeda 2. 52 col. 2. A R P E J A R , - v . n. Muf. dar arpejo. ARPEJO , f. m. Muf. modulao continuada de dous , ou mais tons. AR PIAS , f. f. pi. e fig. mulheres pidonas, que pedem tudo , e querem levar tudo : v. 0 Diecion. Mytbolgico polo que toca Fbula. ARPSTA , L m . o que^roca arpa. A R P O A R , v. at. y. arpar, arpoar he mais ufado. ARPOEIRA , f. f. pea de ferro com pontas farpadas feparadas do cabo,. A R Q U E A D O , parr, paff. de arquear. ARQUEAR , v. ar. dar forma de arco, do*, brar em arco. Arquer as fabnancelhas-, por demontrao de efpanto. Lobo.' ARQUEJAR , v..n. refpirar afegando , anheland o , aodada, e canfadamente , dasdo F'S ilhargas, ou arcas.. Eneide 9. IGO. f. Arquejar a bolft,, famil.. ir-fe acabando o dinheiro. S Mir. Eftrtmg. f. 96. ult. edi. , , a bolfa arqueja , e ti*a pelo flego.. ARQUEIRO , f. m. que tem a chave da arca de alguma communidade , & c O que faz arcas. , A R Q U E L H A , f. f. da cama, opavelho. Cordofio. ..;,, (ARQUETA , f. f. dim. de .arca. ,4 , (AKQUETE , f. m. o mtfino F^O Arceb. ., AR.-

RMILHA , f. f. armadilha. Trancofo P. i. -fOJiro 13. , v. almiiha P . P. i. 32. A R M I L H E I R O , f. -m. de Carpinr. efpecie de formo pequeno. ARMILLA , f. f. membro da archit. das bafes das columnas , formj-fe de dois , trs , ou quatro anneis juntos. Bracelete ,, Arraes 7. 1. CLXX. annilas , e qyatr-ze coroas cvicas. ARMILLAR , adj. esfera armillar, esfera compoli de crculos, que reprefento as orbitas dos pla-ictas, e psas em que fe afiguro effes planetas , para fe dcmoriftrar o movimento delles. ARMIM , f. m. de cavall. malha peno do ca.fco da befta branca , ou negra , diverfa. do refto do corpo. v. armino. . A R M I N A D O , adj. malhado*de armins, ou arminos. ARMINHADO , adj. do Braf. que tem peite de arminho. A R M I N H O , f.m. animal pequeno, que tem st pelle mui fina, e mui branca , e macia, cora huma mancha negra.junto cauda (mus PonticusS) 9 , ter condio mais branda, que armiitbos Aulegr. 150. Ufado aclfetlivamente, cifia muito arminba Prefies auto do Mouro Encant. , A R M I N O , f. m. malha de cabelJos junto ao cafco da befta ; fe o cafco he negro he a malha fwanca * e s aveffas. t. d^Alveit. AR MI P O T E N T E , adj. poet. poderofo , esforado nas armas. A R M I S O N O , adj. poet. que foa como as armas no conflito. ARMISTCIO , f. m. trguas fobre as armas. ARMOLAS , f. f. pL herva horrenfe , e filvelre , atriplex. RMONIA , e deriv. v. harmonia. ARMOES , L m-plur. rodas menores dianteiras das carretas dos canhes , que fe pem quando mar-cha a artilharia. Exame dos artilheiras. , A R N E I R O , f. m. terra arcienta , pouco frutfera Vafconcellos fitio de Lisboa fi. 207. que eoufia ha que fe compare com os fieus arneiros. $ Crivo. ARNELLA , f. f. pedao , tona d' dente , que fica depois de quebrado, ou furado o so. Gil V. Parda.,, Ougengibas , e ai nellas. ARNEZ , f. m- armadura de ferro de todo o corpo; e. talvez a que cobre f o ironco. Ar?Z de prova v. prova. f. O arriez da f , i. e. a f , que .defende, a q.uem a tem , Chron. Cifierc. t. xz. Mas o arnez da F , o efcudo da pacincia. A R N Q G L O S A , f. f. herva. v. tanchagem. A R O , L m. argla , o circulo de metal,

ARQ^

ARR

"115

' A R Q U I B A N C O , f. m. compofto de arca , e pelo po velho, decotaT-lhe a rama do anno an* banco erguido do clo , que fica em maior altura, tecedente. Al arte j . 19. cap. 2. que os mais afiemos. Barros. Gtam. 92. ArquibanA R R A I S , f. ca. patro de gal , barco , &:c. co de arca , e banco. Gil. Vicame Barca. 1. Arrays, c barqueiros dtlU ARQUINHA , f. f. dim. menor que arquete. $ Anjos. / O lugar onde vai aicntado o Cocheiro. AR 11A A , f. f. v. ra. Huma herva, qnc traARRA y- arras. zida fecca ao pefcoo das mulheres , dizem que A R R A B A L D E , f. m. bairro , que fica fora lhes fecca o menftruo. ds muros da Cidade , ou Villa. Alart. c. 164. A R R A M A D O , parr. paff. de arramar-fe. Na Cidade , ou arrabaldes de Belm. f. Paiva. A R R A \1 A L H A R , v. at. bulir, fazer fofe Serm. 1. 16. So arrabaldes do inferno, e 1. p . y . furro , como quem pila , ou bole cm ramas , BarE eftes so j huns arrabaldes do Co. ros. R R A B 1 C A D O , e deriv. v. arrebicar. ARRAMAR-SE , v. recipr. encher-fc de ram - A R R A B I L , f. m. inftrumento paftoril de cor- a arvore. das , como huma rabequinha. S Mir- Eglog. {). ARRANCADA , f. f. o pumeiro impero cora D^outro falia o Arrabil. que algum corpo fe lana a mover-fe , fendo viA R R A I I L E I R O , f. m. que toca arrabil. vo , como ave , befta , ou recebendo impulfo d A R R A B I Q U E v. arrebique. outro , como o navio rernado. Levar de arranA R R A O A D O , parr. paff. dearraoar. cada , fazer fahir, e deixar o polo , campo da A R R A O A R , v. at. pr rao: dar ra- baralha. V. de Lima p. 2^2. Aco de arrancar o. efpadas , e brigar, Simo Machado p. z.. nunca mt ARRAEZES plural de arraes. Chron. J. 1. por achei em arrancada. Fugir de arrancada Chron J. x.p. z.f.4- v. ' Leo. A R R A N C A D O , parr. paff. de arrancar. ARRAIA , f. f. peixe largo, e chato, de raARRANCAMENTO , . m. aco de tirar bo lixdfo; do Vafconfo rNi.Eftrema do Reino. por efpada , ou arma femelhante paia brigar, e f. termo , limif de qualquer ooia. ARRAIADO v.'raiado , rajado , ou-Iiftrado. fazer arroido. Ord. Cames. Rei Seleuco. A R R A N C A R , v.ar. tirar fora alg. coifa don Arreiado, adorna Io. (Refende Chrai. do nglez ar huma array) ataviar. Caflan. 1. / . 66. mulheres arraiadas de eftava pegada, e arraigada v. g de peas de ouro ; ginetes arraiados, Naujr. de vore , b'fm prego , efideasfincadas, hum dente , -c. os olhos ,, Caftan. z.j. I I . O vento arranSepulv. A R R A I A L , f. m. alojamento do exercito em co 't arvores, e cafas. Caflan. 6. c. i~- Arrancar campanha. Voz da acclam.i.o, que hoje fe diz f- v.g. fufpiros, filuos , lagrimas do cor.io , Real Real v.g. por D. Mari.% Rainha de Por- Arraes r. 4. Arrancar dios Pa'nKr. 2. p.f. a cbia Pinheiro 1. 228. tugal: Gil. V. Romance 2. Difcro Arraial, ar- 49. fazer ceffar. raial. f. Mart. c. 109. Todos os arraiaes da ca- 5 Fazer fahir com violncia v. g. ,, arrancar algcm di fina ptria. Eufr. 5. 9. No me pedia arvallsria Chrift. rancar de l. H. do Futuro : Arrancar o inimiA R R A I A N O , adj. da raia do Reino. go do 'Cimpo , Nobil. Chron. J. 1. c. 2". : arranA R R A I A R , v.n. raiar v.g o Sul. V. car os inimigos da Cidade. Ges Chron. M. \- p. c. Fulminar B. P. ar. Ornar , arreiar. Ref. Mifi69. Arrancar a dar , Arraes 1. 2c. 0 a alcell. antiq. A R R A I G A D O , parr. paff de arraigar. Eufr. ma, matar violenramente , Palmeir. p. 1. e i.frcq. Arrancar a voga , comear a vogar, 011 remar 5. 2.. fegundo eft arraigado no amor. A R R A I G A R , v. at. fazer prender a raiz da com fora. Arrancar , neutro , fihir com impe-o , arvore onde eft planrada , ou lanar raiz, epren- ou fazer esforo para fa'iir v. g. ,, quando j A der. f. Arraigar algum em algum lugar , fazer mula arrancava do afoleiro Contos de Trancoqueaffente vi venda, e trato nelle Caftan. z.p.ro. fo. Pr 1. conto 15. Arrancava') os peixes voav. arreigar Imprcmir profunda , e radicalmenre dores , deiravo-fc a voar. H. N. 2. tomo p. 32c. contri o inimigo ., Cafiy. g alguns princpios no nimo v. g. ,, o Abalar com impero v.g tanheda 2. p. 12c. col. 1. Anmcar, comear av amor arraigou n'ai ama as razes ,, Prefies 44. prir a baralhi. Lucena 2.. t. C Anv c.-r.o as frifia* Arraigar fe o mal, a pefte , ficar como de aflen"ira terr.t , fahro com irrreo. Caflanheda 2,. 2, to , aturar muito. Arraigar fie algum, eftab< ; St-pirar-fe v. g. a alma d>-> corpo eftar arkcer fr. p . P. 1. c. 7. fa?er affento. A R R A 1 R , v. at. d'Agricult. cortar o bacelio rancando ,, i. e. efpirando. Arrancar com o exP ii er-

II

ARR

ARR

ARRASO ADO v. arrefoado: arrafoadol conercito, abalar impetuofammte. Partir a correr, forme etimologia; mas os authores eferevem rca fugir, retirar-fe. P. P. L. i.e. 19. . - A R R A N C O , f. m. a aco de arrancar y. . zo. Caftanbeda, Lucena, Pinheiro, -c. Vieira dz o arranco das vinhas, Leis novifjimas. O ac- arrafioar. ro de efpirar, os termos, que faz o moribundo. ARRASTADO , parr. paff. de arraftar. Ne O esforo de qualquer c. para fe mover para gocio arraftado , i. e. dclougado , perlongado V. ourro .lugar v.g. o arranco da befta, que fahe Vida i. e. miferavel, abatida. Sentido arrafdo atoleiro, da ave que fe lana a'voar, da ca- tado , inrerpretao forada V. Reduzido a poca que fe levanta , &c. v. arrancada, e ar- breza , e logo a abatimento. Levado - fora rancar. y. g. arrafiados do feu defejo Ulifipo 91. ' ARRASTAR , v. at. levar de raftos , com A R R A N H A D O , part. paff. de arranhar. A R R A N H A D U R A , f. f. aco de arranhar. fora, violncia, difficuldade V. g. os ps 4 penas me arrajlo fiepultura. f. Trazer com A ferida feita arranhando. A R R A N H A R , v. ar. ferir a fuperficie , aos violncia v. g. arraftou o povo rehllio; os tifcos com as unhais , alfinete , e qualquer coi affeos arrafto a razo aos abfiurdos do erro.- aguda. Tocar mal , chulo v.g. ,, viola, arpa , Dizemos arrafar algum , por avexa-lo com ne-, efinlr ementas , que fe loo com a unha , ou pletro. gocios , requerimentos , e f guimento de ptrten. Familiar, e vulgar, lucrar coia mdica v. g. ses, de que fe lhe renafcem incmmodos, edefpezas ; e tratar com abatimento , e defprezo. Euno ha, ai q-u arranhar. ARRAS , L f. pi. certa quantia, que o marido fr. 5. 1. Arvafiar-fe , recipr. movr-fe, andar de promette mulher para feu fuftemo, e tratamen- raftos. Arrafiar-fie a cepa, no lanar para cito fe ella lhe fobrevier. Sinal, e penhor de cum- rna os lanamentos, mas encher-fe de arratres:, prir qualquer contradto. Nobil. f. 257. O parti- Alarte 64. diz arrafirar-fe, daqui vinha arraftada i do , que o jogador melhor fa:z a Outro fomenos ou rafteira , a que no eft empada', mas baidando-lhe v.g. huns tantos pontos. Chron. J^.1. c. xa. 66. 62,.. Prefies 44. : Daqui diz-fe dar arras a alA R R A S T R O , f. m. vara do-p da videira, gum p o r , fer-lhe upcrior , ter-lhe vantagem. que. fe eftende pelo cho. Alarte p. 48. cap. 1 r. Palmerrn. 2. p. pag. 150. Arrefens , ou penhor. ARRASTRAR v. arraftar. Nobiliar. j . 257.. tinbq a Rainha em arras. A R R A T E L , f. m. pezo que tem dezefeis . ARRANJAR , v. at. de Tanoeiro concertar o onas. > fundo da pipa. f. Difpr, ordenar, collocar. A R R A T E L A D O , parr. paff. de arratelar. ARRAPASIADO , adj. prprio de rapaz. ARRATELAR , v. at. dividir cm pores,' ARRARAR , v. at. fazer raro , rarefazer. que pezern hum arratel. Curvo. ARR A VESS AR , v. at, vomita r. B. Naufr. ARRASADO , part. paff. de arrafar. Cheio de Sep. arrayeffa a purpurea alma. v. arreat s bordas y. g. ,,.. copas anajadas de vinho. veflar. ARRAYAR , v. n. rafar, nem quando o Sol Naufr. de Sep. c. 4 . A R R A S A D O R , f. m. o que-arrafa. A ra- fie vai,, nem quando arraia. Bsrnardes Lima Carfo ura. U 6.^ . ARRASAR , v. at. aplanar, e igualar a fuperARRAYADO , adj. (do Inglez array.) CaftaM ficie da medida cheia , com o arrafador, ou ra- 6. cap. 25. ,, bem vejiidos, e arraiados de ouro. oura.. Abarer o que eft. elevado, de forte que v. atreiado. Ginetes arraiados ,v Naufr. de Sep, o affertto das coifas elevadas fique rafo ,. e igual. c. 4 . j . 79. ult. eclt. Derribar v^g.arvores , Cidades, cafas-;. e f. A R R A Z O A R , e deriv. v. arrezoar. Vieira ,, Arrafar o campo de mortos Cames Luf. 8.5, bradou o Senhor , e no arrazoeu fiobre a para, arrojados os mares de turbantes* Arrafar o or- bola. tiata da cabea , desfazer o coucado, ou penteiaA R R E , inrerj. inurhan/i , de que uso <fo ,y Maufinbo f. 1 2,4. Arrafar-fie, encher- at azemis , e ribeirinhos para fallarsm- s fus as ultimas bordas, daqui arr aforem-fie os olhos d"1 beftas. ag'ti, nadar em prcmio. Sarem-f os montes ,.re- A R R E A R v. arreiar. Nauj. de Sep. c. 6. prefenrarem-fe raios ao que navega da coita para amor difto je arnia. O alto , Mtufinho f. 50. Domar que fe lana, , ARREAS , f. L pi. fivelas fem fufilo , por e affbnta depois de andar alterado , e picado dizemos onde fe enfio os lros- dos eftribos>, pegados yje je atrofia.. Veiga Lama, Ode 9. L. \. clia.. > AR--

ARR

ARR

A P R E A T A D U R A , .f. corda, com que ata, r vora. $ Difparar f. v. g ,, o fertimento arree cnlia , e na nutica , ferve de liar os malros pa- bentava em copiofias lagrimas Palmei nu. $. p. ra os fortificar. H.N.tt.f. 9. f. 114. v. Sahir com mpeto , 011 entrar v. g. A R R E A T A R , v. at. atar tornciando, enliar: arrebentou pela cahtor.c.r.i hum tiro P. P. 1. v. reatar, /'. 117. Arrebentou bun:>i fonte; o rio ii.tti-ft por A R R E B A N H A D O , parr. paff. de arrebanhar. baixo da terra , e vai arrebentar em difian.t de ARREBANHAR , v. at. metter em rebanho. meia lgua , i.e. tornar a apparcctr. ArrtUntzc as v.g. asovchas. 5 f. agente. fe ,ajun- arvores, brotando novos pimpolhos. 5 o gro , tar-fe , apinhar-fe. que lana o grelofmho. $ L > Deficiritn /c , e A R R E B A T A D A M E N T E , adv. com preffa, arrebentavo pelo Reino fimaes de m CLriftatulaubiiamonte. Com ira, paixo. Sem alcnto , de ',, Arraes 5. 2). filiando dos Judios turades ao reflexo, nem poufada coniderao. Inopinada, Baptirno pelo Senhor Rei D . Manoel. Arree fubitamente , Hift. Naut. 1.92. acboufieem bento as ruas de gente , como que qucro c\> mingua de tudo. pelo V. Arrebentar d?inveja, der, rifo, femic A R R E B A T A D O , part. paT. de arrebatar. grande abalo por tlt-is pa xcs. rrcbcnto as Repentino v. g. morte Imprudente. Affo- fontes em bulhes d\tgu.i. O fangue~das irtado. Inconfiderado , arro|ado v. $ Rpido v.g. feridas. % O mar arrcbtma, di a m cftiondo nos correntede rio. luTcnufhmo , que obra lo- recues, e na Cofta. Albuquerque \. p. c. 57. 5 go v> g- i> peonha arrebatada H. N. 1. Eftoirar. .por alguma cot f 1 ,,dTcjarmuiio. Sa125. hir com mpeto v.g. ,, arrebenta o cavaitetro , que fie A R R E B A T A M F N T O , f. m. aco de arreba- lana sj'trl\P. L. 2. p. 54. 55. Apparecer tar , ou arrcbatar-le. Jmconfidc rao. Extaic , de pente 2. Cerco de Dio, e Lobo Condtft. 4. p. enlevao V. de Sujo f. 4. por meio de hum arre- 62. (fi. },. Qut em efquifes pequenos arrebenta. batimento fecreto. v. reb.namen o. ARREBENTADIALO , f. m. vulgar hum* ARREBA1APUNHADAS, f. ch. homem fem vez de vinho depois da comida. t e i m o , que piovoca a darem lhe punhadas AlvRLBENTO , f. na. o ato de arrebentar, 1 ARREBATAR ar. tirar de repente , c arvore , a vinha , &c. com VOICIK. Apanhar s rebaiinhas. Privar ARREBESSAR, v. at. lanar fora. AuUgraf. pur fora y. g. ,, arrebatar a viciaria aos inimi- 81. v.: v. reveffar. gos. f. Levar com mpeto, violentamente v.g. A R R E B I C A D O , part. paff. de arrebicar. Eu o mpeto do defejo nos arrebata para mudana fr. 4- 5- Quem be aquella dos pagens to arrabi-, Paiva c. 4- Pinleiro 2. pag. 4$. Com prtfia incr- cid.i ? vel as arrebatavas a cubia, as paixes nos arARREBTCAR, v. ar. pr arrebqacs. rebatio ,, Enlevar , fazer ficar embebido , exA R R E B I Q U E , L m . a cr, c poturas, com taliado , tudo o que nos deleita corporea , ou men- que as mulheres compe o rofto. talmente. Dizemos f. que. a morte arrebata, i. A R R E B 1 T A D O , part. talL de arrebitar. e. leva de repente, e fubitamente. fie , c < rARREBITAR , v. at. ch. levamar, erguer v. a aba do cbapo. Atrebitar-fe, levanurT rcr aprefladawiente , daqui torrente arrebatada. g Arrebatar-fe de fi, perder o fentido , fahir u i re- fe com foberba. A R R E B O L , . m. a cr afogueada, que rapente fora de fi por paixo , alienar fe , Lobo. ARREBEAR y. arrebeffar, ou antes arrevef- vez tem os horifontes a nafcer, e pr-e o SoL far de rvez, ou revetlo , como aveffo . Rel- Ulif. gios Falantes p. 10. Artebeay, arrebeay que vos ARREBOLADO , adj. da cr dos arrebees. vejo com engulhos de defigraado. O rofto , , intendido de affroniamcmo, ou de A R R E B E M , f. m. <ord.i de ufo nutico. f. arreb qus. A R R E B U R R I N H O , f. m. jogo , que os r 1O cabo , ou calabrote , de que os comiires , e pazes fazem cavalgando n'huma rrave apoia u r"-meftres uso para aoutar os marinheiros. * A R R E B E N T A D O , part. paff. de arrebenrar. lo meio r'hum efpigo , lobre o qual gira horiijnARREBENTAMENTO , L m. aco de arre- talmenre. A R R E C A B E , f. m. corda , qae ara crm.ira, bentar. B. P. A R R E B E N T A R , v.ar. romper, quebrar com e ouuo extremo ao brao daredr, quem ] ux. o eftrondo. Neutro , quebrar com eftumio , dei lano da rfde de rafto , andandu p.<ra tuz. ARRECADAO , i. t. acjo de arrecatruir-lc v. g. ,, rebenta a nina, a arma de fogo, ou caubuj cUjO cano j lotnpe com mpeto de pvt- dar. AR.

"7

A R R E C A D A D O , parf. paff. de arrecadar. poder da outra parte contrastante. Caftan. r. Ji,; Homem anecadido v. arrecadador. Pofio a re- arrefiuis hopluial he o lifual. Albuq. 1. 32.,, eado , em guarda H. N t. 215. arrecadado trouxe quatro "Mouros. principaes por arrefens. ARREFENTAR ,-v. at. esfriar, ufa-fe proverb. para no fugir. , no me aquenta , nem me arrefenta, i. e. hc-me A R R E C A D A D O R , f. m. o que arrecada.; ind.ilFere.nte ,'n traz dmno , nem proveito. Euf. Guarda or do feu. fr. prlogo': A R R E C A D A R , v. ar. ir receber dinhfeiro; ARREGAADO , part. paT de arregaar y, receber, recolher fruitos; P o r a recado, guar^ regaado. dar. ARREGAAR , v. at. fazer regao, colhenA R R E C A D A S , f- f. pL brincos, e joias^das do , e ap-tnhando as fraldas do veftido. Aforrar orelhas , e pefcoo. ,v. ?.., ** mangas do vefiido , camifia. A R R E A G A , f- f. v. reaga. Chron. Afi. 5. 1 A R R E G A L A D O , part. paff. de arregalar. C 5$. Que fiio na arregaa, abai ao logo.^ A R R E G A L A R , fam."aiivo abrir muito v.. ARREGEIAR , e deriv. v. receiar. Pinheiro 2. - o s olhos. 45. Nom arreceares de nom poder perfeverar. A R R E G A N H A D O , part. paff. de rreganhar. ARRECilO , f. m. v. receio. Paiva Serm. 1. ch. O que e ri de tudo. 1. Na fiem todos os temores, e arreceyos. AR.R-EGANHAR , v. at. apartar os beios, ARRECIFE v. recife. Arraes 4- V- 'Ctftan. 5- defcobrindo os dentes , rindo , ou por convulso C. 76". ,, fazendo no rio arredjes com pedras, que com denfa. f. os lbios, ou bordas da ferittelle mandou deitar. ' da, abrir,' aparrar. rreganhar os dentes para alA R R E D A R , v.at. afaftar, pr longe.' Chron. gum , para fazer medo ; ou or-rindo. Auieglnf.fi de Ferno Lopes j . 57. -y. ,, Arredar os-deliclos 2, r. -v. Arregarihar-fie com frio , tolher-fes \ n. de feus vaffallos , , Chron. Aj. 5: proem. Arrreganhar a, caftanba, aBrir-fe o ourio. redar-fie da virtude ,, Chron. de D. Pedro 1. A R R E G O A D O , part. paff. de arregoar. ARREDIO , adj. a rez, ovelha que fe A R R E G O A R , v. ar. fazer regos, fulcos,,! arrda, atraza da manada , rebanho , ou facTo. , fruta de muito madura. B. P . f. O que foge communicao, convcrlao ; que A R R E I A D O , part. paff. de arrear gal fno vai onde coftumava. raiada deluftrofos mancebos Naufr. de Sep.Cm' A R R E D O , adv. longe , afaftado drredo v to 12,. p. 26%. ult. ed. de nos o feflro agouro. A R R E I A R , v. at. arraiar, ornar, ataviar as A R R D O R , adv. em roda, na circunferncia,; bftas. Ataviar , adornar, enfeitar qualquer pefcommarca. Arredores fiubft. nu pi. os arredofoa.- f. Arreiar-fe , adornar-fe v. g.-comnome res de algum lugar, o efpao, que o cerca- immediaramente em pouca diftancia , a refpeito da gran- honrofo: Mombaa que fe arrea de cafas funtuafias C. Luf. i~. 27. deza do objeto. A.RREIGADAS, . f. pi. naut. cabos, que venARREDOUA,- f. f. balano de corda , para das enxarciaa dos rnaftarcos , pelas gveas, e vem brinco. a fazer fixo nos oves da enxarcia grande. A A R R E D O U A R - S E , v. recip. balanar-fe na raiz* da cauda da befta. A raiz das unhas, ou rredoua. ARREFANHAR , v. n. Provinc. 'arrebentar , farpazinha que fe levanta no dedo junto sunhas, grerar. alis efpioas. ARREFECE , adj. antiq. v. refece. A R R E I G A D O , part. paff. de arreigar: Pinhei_ A R R E F E C E R , v. at. fazer "esfriar. f. Es- ro 1.22,9. arrancar fupitamente o quenoscoffriar , abrandar y. g o defejo, a paixo. n. tumes eft muito amigado. Esfriar. f. Arrefecer de alguma aco , per-, A R R E I G A R , V.at. fazer lanar, ou criar rader o ardor, defejo de aceommetter. Cafianheda zes. f. Fundar, cftabelecer bem, Caftan. 2. p2. 9%. 70. e L. 4- prol. ,1,' amigando cadavez mais'o doARREFECIDO , part. paff. de arrefecer. f. mnio Portuguez na Afia at. Neutro, arreit Ficaro osfioldadosarrefecidos da fria Couto 4. gar-fe , Alarte pag. 5. Hifi. Domin. parte 2. > Para arreigar os Prncipes em fieu Reino ,, (*/) 7- 2. > ARREFECIMENTO , f. m, aco de arrefe- Leo Chron. do Conde D. Henrique p. 17. ttlMi edio. cer: o el.ido da coifa arrefecida. RREIO , . m. pea de adornar , enfeitar, ARREFEM , f. m. peoa, que fe d por fiaaderear a peffoa, cafas, &c. Refende Cbrtf. f> dor de algum concerto , pacto, trgua, e fica em 70.

nS

ARR

ARR

ARR
Tovv. . Hoje dizemos arreios, das peas que ade-j Aco de arremear. Ges ,, fez-lbe arrgmefio com reo as belas. Veftidode .arreio , com louai- buma azagaia. nhas de feita , Caftan. 2). 279. A R R E M E D A D O , part. paff. de arremedar. A R R E M E D A D O R , f.m. imitador. P.P.prA R R E I Q , adv. fem interrupo v. g. ,, trs logo.. dias arreio. Pinto P. i.e. 8. -.Palmer.4.parte. ARREMEDAR^, v.at. imitar a falia, geftosj ARREITETA , f. f. t. Beir. lmotola. . imitar o eftilo v.g. ,, arremedar Planto, e TeARRELHADA , T.,f, v. arrilhada. ARREMANGADO , part. paff. de arremangar. rencio. S Mir. Efirang.t Afiemelhar-e, ter ares Que eft ameaando- com as mo.s ; ,com armas de alguma coifa , neutro, i- . . . ern aco. de as..mandar-, ou. ferir, com efias, ; /-'. ,; A R R E M E D O , f.m. aco .de arremedar, imitao ; fico , apparencia V,. arremedos da fiM- c. 150. rA R R E M A N G A R , v. ar. arregaar as mangas -dalguia. Trancofo P. 1. conto 1 1 . , , anemangou os braos', ARREMESQUINHOS , f. na. pi. ch., todas^as dando mofiras, q&e o vinha, .degolar: ,, fos bra- poftnras de enfeitar o rofto. , ., . ej arremang.ados Palm..2,. p. f. 11. Arregaar- ARREMESSADO, ARREMESSAR:, ARREe f. uf. Levantar a mo para algum , amea- MESSO , he melhor- -ortografia,, que arremeaar. ARREMESSAR." Lucena j . 128. cortou, e ARREMATAO , f.^f. a aco de arrearremeffou de fi as oceafioes de feus eficandales , , matar. A R R E M A T A D O , parr. paff. de arremarar: aca- v. arr-miecar. ARREMTTEDOK., f. m. o que arremette. bado , completo, no f. ,, louco arrematado, ARREMETTER , v. at. fahir com impero v. ARREMATADOR', . m. o que arrematou g. ,, ao inimigo <Naufrag. 14.271. Olhai, como em almoeda. arremettem dos primeiros. Fazer fahir com imA R R E M A T A N T E , part. de arrematar. v .ARREMATAR, v. ar. pr o remate, a ulti- pero , v.g. arremetter o cavallo. Eufr. 5-fi- 156. t ARREMETT1DA , f. i. aco de arremetter; ma pea de alguma obra. Barros Gram. 121. Como de remate , arrematar. f. Pr a ultima mo, accommettimento , affako , entrada eom fora- de completar. Acabar y. g. as contas, a vida gente dar bunia arremettida ao inimigo ,, Cafdos, raios de luz , M. C. Paiva. Semi. 1. 6. Arrematando com huma recapi- tan. 6. c. 70.- e f tulao. Arrematar os milhos na agficult. ,' dar- Amaral .pag. 52. , lhe fegundo facho. Tornar a lavrar o fem ciado, " A R R E M E T T I D U R A . , . f. L aco de arre* Bar boja. . Comprar em Ieo, ou almoeda. metter. A R R E M E T T I M E N T O , L m . aco de arreDar por vendido, ceifar dos preges ,, ha.-quem mais de ,-fieno arremato ,, Arrematar, fechar metter. Palmerim. 2). 162. arremettimentos d& toiro. <: . y. g. 0 efcudo , que remata, o prtico. ARRENDAO, f.L aco de arrendar. ArARREMEAD, part. paff. dearremear. Homem arreyido , temerrio ; arremeado note de Fuitar f. <$?,. A R R E N D A D O , adj. adornado de rendas , rejallj.fr, inonfiderado , imprudVnie- V, de Sufo c. 16. , e no fer arremtffa-do no fali ar. ( arremefa- des , e jaezes ricos. Vieira t. 9. os cavallos mais arrendados, quebrofos. Arrendado p. paff..s do, he, melhor ortografia do Latino , miffum.) :', ARREMEO , L rn. aumenr. de arr;meo. arrendf r. A R R E N D A D O R , f. rr>. o que d , ou toma ' A R R E M E A M E N f Q , L m. aco de arreo ufo, ou uforuto de algum prdio , por cercai m ar. ' ' ARREMEAR , v. ar. atirar com arremeo , renda. y. g. a lana. Arremear o cavallo, faARRENDAMENTO , f. m. aco de arrendar. zei o fahir a efpora. f. o*vulgo em tudo _ar- O contralo do arrendamento. ., , Wii/-a o feu vto , d acafo , iniprudenremente ARRENDAR^, v. ar.'dar, ou tomar de renda V. do Arceb. 1. 5. Arremear-fe no batei , lan- alguma herdade. Arrendar em maffa , /. e. 1 ar-fe Caflan:'2. 222. f. Arremear-fe a perigo , totalidade dastcoifas r .que rendem. Arrendar cn abalanar-e ; arrem/n, : /e a algum, atrever-e- ramos , i. e. poFo das tndas. Arrenda o r.lhe. 5 a- peccar , Arraes 9. 15. No fie rre- Iho , na agrieult. arrancai os f,'hos pa^a dar memejjario to fem .tento aos peecados. lhor mafhiroa; arrendar o hrfedlo , cava Io alguns .; ARREMEO , f. m. tiro con\o chuo , dardo , dias depois de pofto. Alarte pag. 17. e ouuos, ,quc fe atiro . mo, Cijian. 1. 142.5 . ARRENLGADA, f. t. jo a o ,, cm que Te di.

110

ARR

ARR

tribuem nove cartas a cada hum dos trs parcei- tenceme , ou cumpre para algum fim , o fufHcert> ros , das quaes s maiores so efpadilha , o o te v.g. fioffo de arrefoada- grandeza M. L. s de efpadas, manilha , bailo, s , R e i , &c. arrefoada companhia de geme ,, P. P. 2. 78. pro* porcionado. Vo arrefoado do rio H. Naut. A R R E N E G A D O , part. paff. de arrencgar. A R R E N E G A D O R , f. ro. o que arrenega S 1. 8}.: com buma arrefoada armada,, Caftan. 6. c 119. % Arrefoada p. p. de arrefioar v. Mir. Miffa d'arrenegadores. A R R E N E G A R , v. at. apoftarar da fc, negarARRESOAMENTO, f. m. falia que fe faz. fe de Setario de alguma Religio. Blasfemar, B. Ciar. c. 2.0. amaldioar. Aborrecer, deteftar. Eufrofi. i.i.E A R R S O A R , v. at. allegar, expor razes a doutrina de arrenegar. Arrenegdi Ao homem a 'quem favor, ou contra , em litgio. n. Difcorrer ; dif-* a experincia no enfina. curfar fallando , praticando bem. Arrefoar-fe, A R R E O , adv. fucecfivamente , fem interrup- pr-fe em razo , accommodar-e ao que he rao v. g. gajiou feis dias arreo : mettero na zo. fortaleza fieis pedras arreo, Caftanbeda L. 6. c. ARRESTAR , v. at. embargar, apenar. Albuq. no. COmment. 1. p. cap. 29, mandou arrefiar todas A R R E O , f. rm y. arreio: o zelo da juftia as nos, que no porto eflavo ARRESTO , f. m. embargo, apenando o dobe a melhor pea d^arreo de hum Prncipe , , Pino para no ufar da coifa entretanto, como quK nheiro \. j . 66'. zer. A R R E P E L L A D O , part. paff. de arrepelar. AR.RETAR , v. at. vender com pato de torARREPELLO , f. ro.. aco de arrancar o nar a vender ao vendedor , quando efte quizer repello. f. Reprehenso afpera. M. L. ARREPELLAR , V. ar. arrancar o pello , de- mir, ou refgatar a coifa vendida. A R R ^ V E A R Ulif. 56. arreveo Prncipes ,i penar, ou puxar pelos cabellos da barba, &c. ARREPENDER-SE , v. recipr. rer arrependi- V. arreveffar. ARREVESSAR , v. ar. vomitar engulhos de mento. Retratar-fe , desfazer o contrato, deftracar , arrepender fublanr. Arraes 9, 15. apreffados arreveffar Caftan. 7. fi. 116. e 2. f. 1 2.2. f. Puro o ventre, e as tripas so arreveffadas Eletio peccar. e tardios no arrepender. ARREPENDIDO , parr. paff. de arfepender-fe. giada f.279. v. Naufr.de Sep. f. 29. arrevefa a alARREPENDIMENTO , f. m. aco de arre- ma pender-fc v.g -da culpa. Arraes 9. 15.-para re- ARREVESSO , adj. ao revs, ao vis. no fig. ,, coifa arreveffa difficil v. g. nome artrataes , e rependimentos. reveffo, difEcil de reter , ou pronunciar. Prefies j . ARREPESO , antiq. v. arrependido. ARREPIA , f. f. ch. huma pea que fe pem 24. v. ARREVEZADO , adj. feito em revezes, na na viola mui lafciva : y. arripia, e os mais derto, ou direito y. g. caminho arrevezado. P. riv. arripidr, <&-c. A R R E P I C A R v. repicar. f. Dar moftras , JP. 2. p. 117. faber y. g. ufar de parbolas arr pica muito as A R R I A D O , part. paff. de arriar. A R R I A R , v. at. abater, amainar v. g as cas Aulegr. j . 166, i. e. he prprio de hobandeiras, velas. Afroixar y. g. as efcotas, mens encanecidos. fe , feA R R E P I Q U E , f. m. final de rebare Eufr. 1. para que a vela no v to enjunada. 1. Que hum arrepique deftes he de muita eficcia. gurar-fe a cabo para fe alar para algum pofto. Caf% Acodir ao arrepique , i. e. ao final de rebate; e tan. 2. 157. f. Acodir logo com repofta Aulegr.fi. 120. v. ARRIATA , f. f. corda de cabreto , com cabo acodir a primeiro arrepique ,, logo. longo. A R R I A T A D U R A , A R R I A T A R , e deriv. v. A R R E P T I C I O S , adj. arrebatados, ou poffefreatar B. bs do demnio. ARRESOADAMENTE , adv. com razo, ARRIAZ , f. m. pea do arreio do cavallo, de conforme ao que he razo. Baftantemente. Caf- meral. Galvo Ginetaj. 1-2,7. tanbeda L. 8. / . 22, a no bia arrefoadamente A R R I B A , adv. a cima. Para diante. ARRIBAXO , f. f. aco de chegar ao fitio rica. A R R E S O A D O , f. m. allegao , expofio para onde fe vem. Aves de arribao, que vem d'oucra terra em certas citaes ; e peixes de arride razes v. o art. rezo , e razo. A R R E S O A D O , adj. conforme aos ditames bao , os que aodem , deixando outro pofto , trafia razo Ulif. 186. O que convm, e he per- zidos por marulhada , ou outra alguma caufa.

Ho-

ARR

ARR

111

Hometls de arribao, os que vo a terra eftranha A R R I E L , f.m. annel de fio de oiro. Argola bufcar vida. Coifia de arribao , i. e. de pouca das orelrm. B. % t. d^Ourives , pea vaiada na nllcira. valia , por haver abundncia dellas , como fucceARRIJAR , v. n. fazer-e rijo. Corvalefcer. de com o peixe arribado. ARR1LHADA , f.f. inftrumento, cem que o A R R I B A D A , f. f. aco de arribar: Vir de arador pica os bois, e alimpa o arado. arribada , i. e. depois de ter arribado a algum A R R I M A D O , parr. palT. de arrrrar. Mart. c. porto Amaral 2,. 179. Para que animado a taes bordes vo caias. ARRIBADO , part. paff. de arribar. A R R I M A R , v. ar. encoftar y. g a efcada A R R I B A R , v. n. chegar a algum porto , ri- ao muro. 0 Ar rimar-fie recip. encoftar-fe v.g ba , praia para onde fe deitina , ou para o mefmo ao bordo. S f- Eftribar-fc , fund.ir-fc y. g a donde fahira, dizemos arribar a, ou para. Albuq. conjeclurgs. a algum toma-lo por pstrono. 4. 1. Trancofo 2. p. c. 2. arribou na fiua ter- Encoftar-fe v. g opinio de algum, a a/4ra , arribou fua terra Chegar a alguma par- thoridade, voto. V. do Arceb. 1. %. Determinou te v.g.-a banda das aves; Amaral 11., animar-fe aos feus Martyres. Arrinnr-fie douos cardumes de peixe. Arribar fobre alguma cofia, trina evanglica ,, feguilla , pratic-la Arraes 7. Eufir. 1. 1. fiobre algum navio, &-c. pr a proa , ic. virtude, id. 6. 4. Ifto be arrmar-fie cada furdir para elle. Freire. Alar acima, Severim na qual de nsfirmemente virtude. vida de Barros. H. N. 1. 50. furdir, ir avanA R R I M O , f. m. coifa, a que nos arrirnarroi, te, Arribar, tornar o navio ao porto donde fa- encofto v. g. o tronco be animo de outra arvohio , ou defandar o caminho , quando o vento he re , que fie acofia a elle; o bordo arrimo da veponteiro ; c o navio no pode fofter o pairo. Caf- lhice. f. Emparo, parrono, valedor. f. Paiva tan. 7. cap. 68. e c. 85. / . 12,1. col. 2. Chegar o Sermo 1. ;. ir. Sem animo de mificricordia. navio ao porto para onde hia , Palm. p. z. c. 2.C. ARR1NCADO y. arrancado. e cap. 86. ,, em poucos dias arribaro em Confi- A R R I N C A R , v. at. v. arrancar. B. Clarim. tantinopla ,, falia de gente, que hia a cavallo. fireq. Palmer. 4. p.f. 41. v. (do Inglez Wring. Arribar fiobre alguma matria , repifar nella. que fignifica o mefmo , mudado o g na fua affim Tornar a cobrar e ,, vai arribando a faude , a c, com a terminao aportuguefada ; o W no fc reputao ,, nefte fentido ufa fe neutro. E aiim pronuncia em Tnglez, e sa ring.) arribar jrefta chegar a ella citando alta ,, A R R I N C O A D O , parr. paff. de atrincoar-fe. Menina , c Moa j . 45. as aves arriba* aos Leo Chron. de D. Af. 2,. montes Uliffa. Exceder y. g. ,, ts cartas arARRINCOAR-SE v. acantoar-fe. ribo de trezentas V. c. t. 1. No arribar de A R R I N C O N A D O , e deriv. v. arrincoado. alguma c. , no paliar delia , no fer capaz para ARRIOZ , f. ra. bolinha , pelourinho de pemais. Eufr. 1. 1. ,, vo/fos primores so tomar con-dra , de que fe ufa no jogo do algueigue. Paiva tas ao moo pela ficha, levar huma tocha airofa, Serm. 1. 84. A no jugar o pio, e o arrioz. no daqui no arribais pag. 9. y. Brafil he huma fava , de cafca grofa cinzenra , A R R I A D O , parr. paff. de arriar atado que tem hum caroo muito amargofo , redonda com cordas y. g. o catre Chron. J. x,. 1. p. como os arriozes, que nafce n'humas grandes arc. 2,6. ,, eficadas, q*te trazia arr iadas no feu ba- vores de efpinho beira mar. tei. Ouriado , crefpo v. g. ,, o Turco arriaARRIPIA CABELLO , adverbialmente , pfdo com magoa ,, Maufinbo folha 102.; os filhos pello v. g. pentear arripia cabcllo ,, famil. : da Leoa arriados Elegiada fireq. v. Arriza- fubftant.,, hebum anepia cabello d?Aveiroc. 25. do de rizes. A R R I P I A D O , part. paff. de arripiar. v. f. com ARRIAR , v. at. arriar as vllas, mettel- bramido arripiado corre hum rio,, Naufr. de Sep. de frio<% las nos rifes. Atar borda do navio fufpenfas eftar arripiado , emedrofo idem : y. g as ncoras , ou eficadas, com cordas. H. p. 94. v. A R R I P I A D U R A , f. f. aco de arripiar. Naut. Cajian. 2.. / . 181. ,, mandou arriar pipas vazias de ambos os bordos: e pag. 184. , eftavo ARRIPIAMENTO , f. m. o eftado do qu? efos navios arriados eftacada do inimigo. Eri- t arripiado v.g. de frio, picadas, &c os Mar. Uliffa. fe , ouriar-fe. dicos dizem honipilacoes. A R R I C O L A , f. f. ch. Beirenfie, alimaria defA R R I P I A R , v. ar. fazer ourar, efpetar-fe o compafiada. cabello, correndo a mo a pfpello ; ou com meA R R I E I R O , L m. homem, que aluga , e do , futo. Def^renhar , defconcerrar v. g. o acompanha as beflasvde eftrada. cabello, o toucado. L Arripiar a carreira, torQ nar

122

ARRODELLADO , parr. paff. de arrodellar.fe nar a traz. B. Clarim L. i. c. 15- Ulif. 184- _ P. Pi L. 1. c. 2. Eneide 10. 196. Arraes^io. 56, Arripi.tr as carnes caufar temor , horror , Paiva Valentiniano tribuno dos arrodelados. Sem. 1. / . 10. v. me faz arripiar as carnes. ARRODELAR-SE , v. at. cobrir-fe com rg. Arripitr (.) o tempo, fazer-fe afpero, invernofo delia , adargar-fe. r . fo ^rce. Z . 6. c. 24. fe 3 ouriar-fe , ARROBO , f. m. buraco no remate da rar. ou eriar-fe o cabello. V. de Sufioc. 28.-</# medo; por doena corporea to bem fe anipio. % Arri- rafa. ARROGNCIA , f. f. aco de arrogar-fe, pi.ir fe o corpo com frio , fe diz da fenfao , que elle caula , acompanhada de ereco dos ca- attribuir-e , o que no pertence.. f. Soberba,aitivez. Man. c 22. A foberba , t'arrognciadoge. bellos. ARRISCADO, adj. alto , que tem rifco , pi- nero humano. co. M. L. t. 2. a parte mais airificada do monA R R O G A N T E , adj. que tem arrogncia. te , a mais empinada , ngreme. Homem arrifARROGANTEMENTE , adv. cora arrogm. tado , que fe abalana , expe a perigos. Naufrag. cia. 14. 27?.,. Athahides ,. Cabraes, e os arrifcados TaARROGAR., v. at. torrar, ou exigir a qualivares. Lobo Corte D. 4. deftemido , Ges Chron. dade , direito , foro que no compete, a alguma do Prncipe c. 7.; animo arrificado. Naufirqg. de peffoa v. g. ,, arrogando Cria Romana 0$ diSep.; Civalleiro arrifcado. Lobo Corte D. 4. : reitos da Soberania Temporal Arrogar-fe,exiCaftan. 8. 22. Tempo de Agora z. fi. 96. v. e iz6. gir , e ttttribuir-e direitos no feus. v. Empreza , cheia de perigo. Naufrag. A R R O J A D A M E N T E , adv. com arrojo. 14. 272. F.m cafos arrifcados , e em perigos. ARROJADIO , adj. de arremeo v. g. tiro ARRISCAR , v. at. pr em rifco , perigo. dardo. Arrifcar-fe , ubir ao rifco , ou alto pico do monA R R O J A D O , part. paff. de arrojar. Ufa-fe te. fig. Expr-fe a perigo , , arrifcamo-nos pola ativamente por oulado , precipitado , temerrio, rocha abaixo Hift. Naut. i.Hr. Paiva Cafiam. c. 2. arrojado na vingana: rio ARR 1ZADO, part. paff. atado comrizes, cor- arrojado emdemafia, e corrente H. Naut. i.jii. d a s , Vida de Lima fi 325. duas manchuas , que arrebatado. bio arrizadas por popa.. ARROJAMENTQ , f. m. y. arrojo P. RefA R R O B A , f.f. pezo de trinta dois arrateis. taur. t. s. foi. 2,55.. A R R O B A D O , parr. .paff. de arrobar. ARROJAR , v. at. lanar com fora v.g. ARROBAR , v. ar., temperar com arrobe v. o pezo dos hombros, atiro , pedras. Omir arrog. o vinbo. Avaliar o pezo do boi, ou da va- jou o navio cofia. Arraftar at. y. g. arrojar ca a olho, olhando para- o jarrete da rez , e efimando cadeias , o pezo. Arrojar n. inda Agort dagroffura delle as arrobas,. que tem. it.pezar o arrojando levo os ferros C. Lufi. 2. ico. roiijarrete, para achar o pezo das arrobas ; porque de pas, que arrojavo pelo cho Pfilmerim 4. />. / ordinrio tantos so os arrateis de jarrete , como as 33. y. a amarra , a ancora. fe, \arrobas, que a rez peza~ ar-fe, arremear-fe v. g ~ao mar ; ahalanarARROBE,, L m . vinha cozido ao fogo, e re- fe v. g ao perigo , empreza V. e Port. Re?> duzido a huma tera parte menos, para temperar Revolver-fe v. g. ,, o doente inquieto arrojfr[e utro vinho , ou para beber-fe. pela cama ,, Arraes 2. \6. Alguma vez pxrnARROCHADO , part. paff. de arrochar. livio , e refugio defiua-sdores fe arroje porel^i1 ARROCHAR , v. at.. ratar apertando com arro- 10. 52.. Que arrojando-os por meu regaco. cho.. Liar com arrochos , apertar arriatando v.g. A R R O J A D U R A , f. f. pea de atafona,cei cwn cabos o navio., que fe receia-, que abra que fe aperta a almanjarra H. Naut. freq. t. 2. fi 250. A R R O I D O v. arruido.. A R R O C H E I R O , C m . (B. P. traduz agafio A R R O J E I T A R , v. at. arremear o rogeito> */i) arrieiro : talvez fera errado, em vez de anidro. ou regeito. A R R O C H O , . m. pedao de po, que ferA R R O J E I T O , L m. v. rejeko. ve de dar afo a fe torcerem , e apertarem mais as - A R R O I N H A R v. arruinar. cordas , com que fe ata alguma coifa , m geral . ARROIO , f. m. agua , que corre d fonte, o cargas das belas. . Arrochos , voltas da corda, mi dvagua. Arraes 1. r- 1rifle Arreio cujas W com que fe lia , e aperta. H. N. 2. 95. Pro- vejo > L Arroios de lagrimas V. de Sufo p. penier para a parte do arrocho fir. fiam. fer inclide fangue ,, Naufr. de Sep. c. 14. *8r. nado a commettejr ddi&os ,, it.. inclinado ao rigor onde vao correndo mil arroios. de fangue* a caftigo..

ARR

ARR

ARR
A R R O J O , f. m. arrojamento , temeridade de atrevimento , oufadia. A R R O L H A D O , part. paff. de arrolhar. ARP-OLHAR , v. at. tapar com rolha. A R R O L L A R , v. at. adormentar cantando, Cardo fo. ARROLLO , f. m. o canto com que fe anima, ou adormenta o rrnnino. A R R O M A N A R , v. at. traduzir em vulgar, em romance. ARROMBA , f. f. x. pea que fe toca na viola. Coifa de arromba, i. e. efparuofa fr. chula. A R R O M B A D A S , f. f. pi. addies , que fe fazem aos navios de baixo bordo para ficarem mais alterofos , e cobrirem aos que vo nelle dos tiros do inimigo , so de madeira , e talvez poftias de bailas , ou fardos de algodo B. e Pinto Per. z. 129. Caftan. 2,. 181. e 182. etas arrombadas ero talvez reforadas com madeira , maffa-me, e coi fas , em que embafso as bailas. Caftan. L. 8. / 12,1. Albuq. p. 1. c. 29. e 30.: fazem-fe por dentro do coftado. Caftan. 2. 198. A R R O M B A D O , parr. paff. de arrombar. ARROMBADOR , f. m. o que arromba. ARROMBAMENTO , f. m. aco de arrombar v. g. de porta. ARROMBAR , v. ar. fazer buraco , aberta , f>mbo fora , com riro , deirando abaixo portas pnellas , forando v. g fechaduras. f. Ven cer huma boa determinao arromba tudo ,

ARR

123

A R R O T E A R , v. ar. romper os maninhos, defmoutar a terra cega de mato bravio , aproveitar terra inculta. A R R O T O , f. m. o ar folto do elomago pela boca. ARROUBADO , part. paff. de arroubar-fe. A R R O U B A M E N T O , f. m. def. arrebatamento , extafe , y. roubo da alma v. de Sufo c. $3. nhum quieto roubo da alma. A R R O U B A R - S E , y. recip. defuf, fahir, arre* batar-fe de fi , enlevar-fe. Faria e Soufa. A R R O U P A D O , part. paff. de arroupar. Trancofo x.p.c. 10. ,, o melhor arroupado, fe tinha camifia era rota ,, A R R O U P A R , v. at. enroupar , prover de roupa. ARROYO v. arroio. ARROZ , f. m. gro farinaceo , femelhante a trigo , crefce em lugares brejofos. ARRUADO , part. paff. de arruar: cidade bem arruada ; i. e. cujas ruas so bem lanadas , Caftan. L. 8 . / . 11. e L. 2. / . 112. Difpoftos em ruas v. g. os ourives efto arruados , cm Lis* boa, &c. A R R U A D O R , f. m. anr. pico , valento , que corre as ruas fazendo mal , defordens com mulheres , requeftando. V. do B. Sujo , Paiva Cafam. c. 21. pag. 166. edi. de 162,0.,, Se ho de defiviar delia os armadores, e vadios. A R R U A M E N T O , f.m. a difpofio das ruas. A aco de arruar as peffoas de huma proUlif 77fifso. ARROSTADO*, part. paff. de arroftar. ARJRAR , v. at. paffear para requelar, Fios ARROSTAR , v. at. ter rofto direito , encarar ,, effa gloria que vos no oufiaes arroftar ~, Sant. Vida de N. Senhora ,, arruando as ruas das Paiva Sermes 1. /. 527. v. fig. Emprehender filhas do noffo povo Simo Machado fi. 7. v. accomnvTtcr v. g. ,, arroftou a obra da ponte ,, e Soufa V. de Sufo uso-no neutramente he cofiH. D. P. 1. L. 4. c. 25. Arroftar-fe, affron- tume arruarem os mancebos toda a noite ,, cap. tar-fe v. g: ao inimigo. ExprTe y. g. 10. p. 2,8. Paffear com oftentao a p , ou montado. Liteira , ou cavallo de arruar, i.e. de pafarroftar-fe com a morte, perigo , trabalhos. \ ARROSTRAR v. arroftar. Paiva Sermes i.j. fear. Arruar at. difpr em ruas a Cidade , ou os moradores de certa profifso. v. n. ruftico arruar o 527. v. Defta a que no jabeis arroftrar. boi, ou toiro , dar certo mugido, 'que d quando A R R O T A D O , part. paff. de arrotar. anda efmadrigado , ou ra da manada , perdido A R R O T A D U R A v. arreatadura. pelos matos. . A R R O T A D O R , f. m . o que tem o vicio de arrorar. f. Famjdrro , homem de jeros , brigojo. A R R U D A , L f. herva de folha pequena, mui A R R O T A R , v. at. foltar o ar do elomago verde , e fedorenta. ARRUELLA , f. f- do Braf. so humas rodafziipela boca. f, e vulgar, jatar-fe anotar poftas nhas , como tem os Almeidas, e Caftros. Ende pefcada. ARROTE A , f. f. terra d'ames inculta, e ma- tre os Ourives, pedao de prata vafado no Tijolo. ninha , que fe rompeo , e comea a aprovei- t. Naut. arruellas so argolinhas de ferro , que <e mettem na cavilha at ajuftar o buraco, para t a r-fe. fe lhe metter a ehareta. * A R R O T E A D O , part. paff. de arrotear. ARRUFADIO , adj. que fe arrufa fcil-: A R R O T E A D O R , f. m. o cultor de terras maninhas. mente* , Qii ART,

124

ARR

ARR

A R R U M A O S , L m. pi. ch. arrufos de namoA R R U F A D I N H O , adj.agum tanto arrufadp. rados , defdens , iras. Prefies 28. v. A R R U M A D O , 'p a r t - P ^ - de arrumar. A R R U F A D O , part. paff. d arrufar-fe B. FreiARRUMADOR , f. m. o que arruma. re Elyfiosfi. 164. ARRUMAR , v. at. affinar na carta os ni. ARRUE AR S E , v. at. enfadar-fe levemente com mos das terras. Pr em ordem y. g 0 fato, algum , ou de algum. Couto 4. 7. 7.; no prprio a carga de navio. Arrum.ir a proa , dirigi-la a he enrugar-e , ficar com a fuperficie afpera , v.g. certo rurno. s, a planta viva , ou jenjitiva em lhe tocando arruA R R U N H A R , v. n. cahir, arruinar-fe. Caftan, ja-je ,, H. N. 2.418.; . o mar com avirao 2,. 142. y. arruinar. eGoes Chron. M. 3. p.c.ii, forte. e z. Cerco de Dio j . 165. ,, Arrunbou bttm lan^ A R R U F I A N A D O , adj. prprio de rufio. A R R U F Q , f. m. agalamento leve , com mof- do muro, Caftan. z._ 89. Entre os Sapateiros^ tras de enfado. Paiva c. 2. Tempo de Agora 2.74- arrunhar, he aparar a ola em redor. ARSO v. aro. feus arrufos , fem razes, e injuflias. A R S E N A L , . m. lugar onde fe fabrieo naARRUGA v. ruga. Palm. z_. p.j. 149. ARRUGADO , parr. paff. de amigar. M. C. 5- vios , e eft todo o aparelho para feu aprefto, e 27. falvagem toiro de arrugada fronte : velho-. , concerto. Lugar onde fe fabrica , e guarda o aparelho para o ataque , e defeza das praas.. e fraco Palm. p. z. c. 112. A R S N I C O , f- m. rofalgar, veneno, femic ARRUGADURA , L f. I ARRUGAMENTO , f. m. aco de arru- meial de varias cores branco, negro, amarello, gar. mui quebradio , voltil. A R T E , f. L colleco de regras, ou metho, A R R U G A R , v. ar. encher de rugas. Elegiada 240. y. defte, a quem a muita idade arruga ,, dos de fazer alguma coifa v. g. a arte defalUr -fie ) encher-fe de rugas v. g.-o rofto corretamente , a arte da ourivefiaria , da carpinuCanjpirao J. 318. Al li fe lhe arruga o rofto , min- ria. O artificio oppofto rudeza , ou fimplirigoa o fer, cammuta-fe a mocidade em velhice. dade natural , c fingeleza. Eufr. 2. 4. cor/ih ARRUIDO , f. m. o eftrondo de coifa , que fem arte ,, verfos fem arte , nem inveno, -c. cahe ; f. dos golpes das armas P.P. 2. 101. Pen- Livro em que fe contm preceitos prticos v.^. dncia , briga. Chron. de D.J. 1. revolta , e arruido de alguma lingua, da muf ca, da eavdlUrk que houve. Arruido feitio , briga fingida. ORcio mecnico. Manufactura y. g. ,, arA R R U I N A D O , part. paff. de arruinar. te da feda ,, Severim Not. f. 15. Obra tPme, ARRUINADOR , f. m. o que arruina. adj. ingenhofa , bem feita. Prefies f. 18. As artes C. que arruina. Chron. de D. Af. Henr. por Leo da paz, e da guerra, o meio , e modo prudenos Godas gente arruinadora das boas artes, e po- cial de proceder neftes eftados , o que cumpri licia. obrar nelles. Filoj. de Prncipes t. l.fi 12. Bof A R R U I N A R , v.ar. fazer runas, abater, def- artes , por belas letras , humanidades, S Mir. rruir v. . o edifcio. f^Eftragar y. g a Efirang. Homem de arte , prendado , de ingefaude, a fazenda. -fe , perder-fe. Arruinar, nho, cultivado , de efpirito. Eufr. 2.4. Caracter, n. cahir em runa, Tempo d''Agora 2.59. Arte de princpios, gemo indol ifto be, ou 1 e v. Furtar fi. 2.64. he de minha arte V. do Arceb. i- 6.: ft A R R U I N H A R , v . a t . efiarchar, abrir, ra- coifa para minha arte , frgnir nenhuma por ra char. Eufr. 5. 1. Dar couce effa vila que arrunbe qualificada', quejoffel Eufr. 1. i.j-7-: ,<ftrtrthuma torre. Cerco de Dio c. 11. Repucha para ci- tadofua arte i.e. a feu gofto , conforme a f e u ma arrunha , e abre-o baluarte todo. v. arru- gnio , coftume V.do Aneb.. L. 4-c. 8.: Mm nhar. tateies refipondea da minha arte ,, i.e. fegundo o ARRUIVASCADO , adj. tirante a r u i v o , Li- que eu entendo. Eujr. 1. 1. y. V. de Sujo c^O. ma de Bernardes; cabra-. A R T E F A C T O , L m. obra de arre , artificio, ARRULHO,. f.m. v. arrollo; Vieira ufa-opola mecnica v. g, rodas , maquinas, &c. voz do pombo maviofa , quando parece que fe ARTE1RO , adj. que fabe artes de viver ;mafcamora. rthofo ,' fagaz , aftuto. Soufa. . . ARRUMAO , f.f. aco de arrumar. PoA R T E 1 R O S O , adj. o mefmo o artetrojo fio geograficamente na carta. H. do Futuro n- Uliffes Ejr. y. 2. Nobiliar.j. 114. mero 290. de comas , operao de caixeiro A R T E L E T E S , f. rn.. pi. hum guizado. M< de negociante, que concerta as'coitas do D e v e , de cofinha p. i.n. u Hade haver.

ART

ART

115-

ARTELHO , f. m. cabea de offo , que fahe rami, jrduxa , ou fiolta , o ferro, as drogas, <bxL da extremidade da perna. Barros Gram. ioo. A Efping. Perfi.f. \6. Fazer coifa, que pede en- que ns propriamente chamamos artelho. genho , e artificio. Arte de Furtar fi. 240 artifi_ _ ARTEQUIM , f. m. fruta , que cura lepra , ciar mquinas de fogo. ,, A R T I F I C I O , L m. arte, induftria, trabalho Curvo Memor. de vrios fimples pag. 21. ARTRIA , f. f. vafo grande fanguineo , com ,do artifa , feitio , e obra de artificio por mauufatura. Severim Not. Aftucia , fingimento. pulfao , e nifto differe das veias. A R T E R I A L , adj. pertencente a artria; da ARTIFICTOSAMENTE, adv. com artificio. artria , y. g. jangue. Com feitio curiofo. ART1FICIOSO, adj. feito c o m a n e , de bom A R T E T I C O , adj. que d nas juntas do corpo feitio , ingenhofo. f. Arteiro, atuto, fingido. v. g. ,, dor, gotta. ARTIGO , f. m. nome de huma parte da oraARTEZA , f. f. amaffadeira , vafo onde fe amafo , a qual junta aos nomes , ou ubftantivos d fa , e leva o po a cozer. Leo Orig. p. 60. . A R T E Z S O , f.m. lavor, que le fazia nos te- a entender , que elles fe tomo extenfivament , e tos de templos , que imita os vafos de amaffar no eomprehenfivamente; taes so os adjetivos a, po. Freire pag. 454. Apainelado com artezoes, e o , as, os , Coutros ajticulares. Afim quando o molduras. fRcial de qualquer officio. Gil. V. Profeta Natan diffe a David ,, Tu hes o homem ,, Barca 2.Efte he melhor artezodo Francez artifan ajuntando o artigo o , fez tomar o nome homem applicado extenfivament , ao contrario do o,ue fiARTEZOADO , part. paff. de artezoar. zera fe diffeffe ,, Tu hes homem fem o artigo ; A R T E Z O A R , v.ar. lavrar de -artezoes. porque nefte caio diria fmenre , tu hes animai A R T H R I T I C O , adj. v. artetico. ARTICULAO , f. f. a junflura dos offos. racional , mui fora de propofito. Com a mefma Pronncia diitinta de vogaes, fons , ou modifica- diftinco dizemos v. g. efta roupa he de mudas por confoantes , dividindo-fe o fom, que fem Iher,, como fe differamos ,, mulheril ,, ou ,, he da mulher ifto he de buma certa mulher , previaiffo fora nico , ou pouco variado. mente conhecida. O artigo exprime-fe muitas veA R T I C U L A D O , parr. paff. de articular. ARTICULAR , v. ar. pronunciar diftintamente zes , calando-fe a fubftantivo a que o fublituas vogaes , dividindo o fom continuo , ou grito na- mos v. g. examinei a obra , e achei-a d gna 9 tural. Propor em artigos. fie , unir-fe po- <&-c. i. e. e achei a obra digna, &c. Nefte, e em todos os cafos fempre concorda com o fubftanlas junras v. g. hum offo com outro. A R T I C U L A R , adj. vocbulo , da nature- tivo claro , ou oceulto ; afim quando fe diz v. g. za do artigo, e que junto ao nome , ou fublan- ,, as feias nem por o ferem deixo de ter partes tivo indica , que efte deve tomar-fe extenfiva , e efiimaveis o artigo as concorda com tnultreres no eomprehenfivamente v.g. ejle homem, effe, fubentendido, e o outro o com o infinito Ser fubentendido , fendo a fraze por inteiro ,, as mU* aquelle; meu pai, voffo pai, todo homem, trs holheres feias iiem por jerem o fier feias E aflira mens , &e. fe explica os exemplos anlogos como direi mais A R T I C U L O , f.m. y. artigo. V. do Arceb. 1. largamente na Gramroatica. Artigo parte peque1. E at a natureza do articulo trocou. na , membro. Ponto y. g. ,,defe. Mart. c. 9. 'ARTFICE , f. m. homem , que fabe , e pro- Os artigos da F os quaes je contm no Credo. Arfeia alguma arte., que faz alguma coifa com artifi- tigo de morte , termo , arranco y. g. entrar em cio , eftudo: cantador ., todos fomos artfices das artigos de morte Mart. c. 288. Efto no verdanoffas ditas, ou defigraas. adj. a artfice tem- deiro artigo da morte. A diviso, ou membro do pera das armas Elegiada f. 259. v. o tempo arrefoado , libello. artfice Lufit. Transf. ARTILHADO , part. paff. de artilhar. B. e A R T I F I C I A D O , part. paff. de artificiar, trabalhar , affeioar pelo trabalho da arte. Efping. Caftan. freq. ARTILHAR , v. ar. prover de artilharia a pra-: Perj. f. 23. ,, os outros metaes para ferem Luftrofos, he neceffario ferem artificiados pelo ferro. a , no , 8cc. Caftan. 2. p. 126. cap. 64. A R T I L H A R I A , f. L toda a forte de peas, A R T I F I C I A L , adj. no natural, em que entra a induftria da arte. Fingido. Perito em e canhss que le encarreta , ou alenta em reparos , e dcfpara tiros por meio da plvora. Arte de manufaturas. Refende Chron. A R T I F I C I A R , v. at. empregar trabalho , e manejar os canhes , bombas , obuz , Scc. ARTILHEIRO , f. m. o que abe da artihaarte para affeioar , polir as coilas tofcas como a ria , que fabe aparelhar, aponear, e atirar ao alvo? natureza as cria y. g.Jts ls lidrofas, feda em om

n6

ART

ARV

A R V O R E D O , f. m. alameda , bofque de arom a artilharia , preparar os feus apretos, e apavores. Gil. V. Liv. 5. Carta. Dos fiortes, e altos relho , &c. arvoredos. ARTIMANHA , f. f. artificio , dolo , treta. A R V O R E T A , f. f. planta menor, que arvoARTIMO , f. m. vela grande, ou vela meftr ; so velas muito maiores , que as bordadas. re , maior que arbufto. jrutex eis. Cardojo. A R V O R E Z I N H A , f. f. dim. de arvore. Cominbo-fi. 41- Caftan. 7. cap. 67. ARUSPICE , f. m. entre os Romanos , SaA R T I S T A , f- m. artfice. Etudante que curfou as artes i. e. Grammatica, Rhetorica, Filofo- cerdote que predizia o futuro tirando prognoftico fia. Cartas dos Jefjdtas t. 1. e M. L. t. 5 . / . 164. do que obfervava nas entranhas das vitimas. Cav. col. 2. S Mir. Efirang. Artifta adj.. 0 Tur- mes. ARUSPICINA , f. f. a mulher profetiza do fuco artifla porarteiro, manhofo. Obra artifta, por- artificiofa , Chron. dos Conegos' Regrantes. % turo como o arufpice. A arte de profetizar poPeffoa artifta, i. e. de arte, de boas parres. Uli- Ia infpcco das entranhas das rezes. Freire Elyfipo j . : $ r. v. f. m. autbor de arte de preceitos Barrosjios. Gram. 178. Quijemos levar a ordem dos Artiftas , e A R Z O L L A , f. f. a amndoa em quanto eft no dos Grammaticos efpeculativos. verde. A R T I V E , f. m. po t. da Giringona. , AS A R V O A D O , part. paff. de arvoar. cerehrofius. AS v. az. pi. azes. Ca'dofio. ASBESTINO, adj. de arbefto. Arraes 4. 24. A R V O A M E N T O , f. m. perturbao da cabeHum gnero de Unho chamado Asbefiino , que fe a , que parece andar roda. A R V O A R , v. at. caufar arvoamento. fe, coftum* afazer da pedra de Amianto. ASBESTO , f.m. pedra da natureza do amianficar arvoado. to , filamento que refifte ao fogo , mas no ao A R V O L v. arvore , Nobiliario. mais violento, A R V O R A D O , part. paff. de arvorar. A S C A R E N T O , adj. afquerofo. A R V O R A R , v. ar. levantar em p , perpenA S C E N D N C I A , f. f. os progenitors, andicularmente v.g. a bandeira , a auz, eftandarte. Applicar v.g. efcadas ao muro. Le- tepaffados. ASCENDENTE , f. m. o maior , progenitor. vantar bandeira v. g. ,, bfleando-a. A R V O R E , f. f. a maior produco do Reino t. Aftron. a alrura do aftro no Oriente ao tempo Vegetal , confta de raizes, tronco , braos , ra- do noffo nafeimento , em que elle fe julga influir. mos , franas , folhas, ou coma , &c. No Pal- Eufr. 1. 1. Naufr. de Sep. Canto 7. j . 118. ult. ed. meirim p. 1. e 2. vem freqentemente arvore no Efiando no aficendente, o jaz ditojo. E daqui gnero mafcul., e p. 2. c. 99. femin. T. de Im- ,, aficendente por fuperioridade , que algum tem prefso , o engenho de ferro , onde pega a barra , fobre outrem , que e deixa guiar por elle , int o m que o tirador aperta a folha. Arvore de ge- fluencia com authoridade ; predomnio he mais rao , figura da feio de arvore, onde fe repre- Portuuez. fento os antepaffados defde o chefe que fica abaiASCENSO, f. f. fubida, e por excellencia a xo no tronco delia. Arvore de Diana , entre os de N. S. Jefu Chrifto refufeitado aos Cos. U>Chimicos , he vegetao , que refulta da prata dif- Aftron. elevao, appario do aftro no nofo heolvida , e combinada com azougue , fegundo o misfrio. methodo conveniente. f. Arvore entre os nutiA S C T I C O , adj. que refpeita vida efpiritual, cos, maftro. H. ,N. 1. 10. daqui ,, correr arvore miftica v.g. ,, Livros. feca i. e. fem velas nos maftros. B. Pea do A S C I O , adj. Aftron. fem fombra ; raes so os maftro v. g. o mafiro he de duas arvores P. que habito a zona torrida quando o Sol anda no P. L. 1. c. z6. Arvore poet. por n o , navio feu Zenit. Eneide 10. 49. Maftro. Naufr. de Sep. Canto ASC1TES , f. f. Med. hydropifia do.baixo ven7. a feca arvore brada , e j rendida deixa-fe tre , caufada de fe derramarem nelle guas Linfavir abaixo ,, Correr arvore feca de todo o fioc- ticas. corro , de toda a razo ,, i. e. defemparado , fem ASCO , f. m. nojo , que caufa o que he hdionauxilio , como os que correm arvore feca de vela, do. f. Averso. Eufir. 3. 4. Arvore, entre os efpingardeiros , ASCOROSIDADE , . f. a qualidade de fer he pea dos fechos , que fe governa com o co. afcorofo. Ejping, Pgrfi, ASCOROSO , adj. v. afcofo, ou afquerofo. AS-

ASC

ASN

127

A S C O S O , adj. que caufa afco. Arraes i. z i . : entre carpinteiros, he hum po pcrpnd cular com 9. 7. , , De hum ttijle , e aficofo apojento. outro atravtffado no meio da jonta, c no po , A S C R 1 P T I C I O , adj. obrigado a morar, e que vai debaixo do m io delle , v.:i de cada j ,111; cultivar alguma herdade, caiai. Ord. L. 4. r.42. feu po pe;iar nas pomjs do que a u fupe riorASCR1PTO , adj. clcripto, rcgiftado , nume- mente atnvcrffado. rado ,, os aue edificro o Templo foro aficriptos ASNADA > - f- manada de afnos. Diro . eu na Igreja de Deos. aco de afno ; t. famil. Eufr. 5. 9. -, bomem que ASCUA , . f. braza viva. fez tal afinada. ASCUMA y. alcunha. Lobo Condeft.Canto 10. ASNAL , adj. de afnos: carga afinal a que hum jumento pde levar. Cron. d^El-Rci D, / . 151- vASCUNHA , f. f. arma antiga. Chron. do Con- Pedro 1. c. V. f. etupido. deftavel. ASNALMEN E , adv. eftupida , beftialmente. ASELHA , f. f. v. azelha. Caftan. 5. cap. 60. ASNEIRA, f. f. ch. aco de afno , afnada , ASELLOS, f. m. pi. Aftron. duas eftrcllas do afnidade. ASNlIR.O, adj. grande afno, no fig. igno de Cancro , a que fe attribue grande influencia A S N E I R O , adj. afrul, coifa de ano. nos fenmenos de chuva , vento , &c. ASNTDADE , J. f. y. afneira, tollice, parASI.VIA , f. f. peixe da feio do linguado. voice. (Txnia <e.) ASNINHA , f. f. A S N I N H O , f. m. dim. de ASFODELO , f. m. planra cuja raiz fe affeafna , e de afno. melha ao nabio. t. Fanntceut. ASNOGA v. cnoga , Sinagoga, antiq. ASIDO , part. paff. (de :ilr, agarrar , prender) y. g. a ave na CJtella; e f. ,, o amante afi- A S N O , f.m. jumento , burro. % L hrpidodo nos laos do amor Eufr. 2.. 2. e 4. 8. Ulifipo beftial , mui tolo , t. cb. j . 2,7. v. Eneide 12. 183. tendo o ftrro ajido ,, ASOBERBADO , e deriv. v. affoberbado. B. ASPA , f. f. cruz de Sanro Andr , de pos i. e. a efpada empunhada. A S I L O , f. m. lugar, onde os que a elle fe arraveffados cm angulo no rclo. % No Braso , acolhem, fico ifentos da execuo das leis. O pea da figura da tal cruz. ASPADO , parr. paff.de afpar. Vieira. direito de ifentar , e livrar da execuo das leis. ASPA L A T O , L m. po , lenho compacto," i. Refugio , abrigo ,, Itlia foi afilo das boas aroleofo , aromatico , de cr purpurea efeura , amar tes perfe^'ditas plos Brbaros ASINHA , f. L v. afa. Fruro da afinheira. go , e picante , de cafca parda , denta, cfcabrofa ASINHA , adv. dcpreffa. 5 Cedo , em breve ajpalathus i. A SP AR , v. ar. pregar na afpa. L Avcxar, tempo, antiq. raonificar. AS1NINO, adj.de afno, jumento. Arraes v ASPECTAVEL, adj. v. vizivel. p.uf. 25. com duas orelhas afinhus , e hum p urguA S P E C T O , f. m. ofemblame, parecer. 0$ iado. ASMA , f. f. doena , refpirao difRcil fem fe- afipeiis dos aftros v. parallaxes. O afpeo d* bre , outros eferevem afthma , conforme ao vocbu- Co , o c.iriz. fixar o afpeo do animo na clalo Grego donde fe deriva. Luz da Medicina p. ridade da Divina formofiaxa ,, Arraes ~. 4. ASPEI I O , L m . ant. por afpedTo. M. L. c 20$. afima. Uliffa. ASM ATI C O , adj. doente de afina. ASPERAMENTE, Y. com afpereza. d A S M E N T O , adj. o mefmo. ASPEREZA , f. f. dureza , rigor no trato, paASMO , adj. po , maffa no Ievedada. A maffa afma , tem pouco labor, e he indigcl- lavras , penitencia. Chron. Cijlerc. 1. n . Efcabrofidade de fuperficic. Defiguaidade de caminho difia ; daqui dir Prefies 70. v. amor ajmo ,, ficil, fragofo. M. L. ASMODEO , i. m. prncipe dos Demnios. ASNA , f. f. Burra , femea do afno. Arraes 2,. 9. ASPERGES i capa de afiperges capa , qoe o e -. 11. ,, Bufcando andava o vil, e pobre Saul Sacerdote pe ao batizar , e officiar por defunas afnas de jeu pay. A7o Brazo, figura com- tos, e n'outros officios Divinos. Severim. Not. ASPERG1DO , parr. paff. de afperyr. porta de duas bandas , cujos lados fe vo abrindo ASPERGIR , v. ar. borrifar e macho afiperge para baixo , contra os dois lados do efcudo. Termo de Carpim. afnas , so a madeira do telha- as ovas dafemea com ofieujemen,, A:racs 4.28. no do , que da parte mais alta vai acabar na parede fig. ,, com o Odor do nome juavijfmo de Ctrijto d/r de eniperuia , junto aos canos. AJna Francez*, pergiu Paulo fus epifiolas* AS*

ASPIS v. afpide. Arraes 7. 18. A nioriedit. ASPERIDADE v. afpereza. , ra do afpis caufa grave fomno. ASPERISSIMO, fuperl. de afpro, mui afpe' ASQUEAR , v. at. ter afco, fafto, nojo de ro. V. de Sujo p. X. Nas fus penitencias afalguma coifa. periffimas. A S Q U E R O S O , adj. fordido, hidiondo, que SPERO , adj. de fuperficie efcabrofa, com al- caufa alo. tibaixos. Rijo , duro, fevero no trao, ao ?,ofASSA , adj. negros affas, chamo aos filhos to , ao ouvido y. g. mufic, defabrida , de- de negros , que fahem mui alvos , e de cabello temperada , inharmonica , e afim efiilo ,, P. loiro. P. Prlogo. Palavras afperas duras, defabriASSABORADO, parr. paff. de affaborr. das , e afim reprehenso ,, Caminho /. e. ASSABORAR, v.at. dar fabor. Induzir com fragofo. Potio > i. e. bravo. Afipero , du- coifa que d gofto , fabor v. .' pelo affabom ro de gnio, condio , rifpido , auftro. Bem. mais a deferir ao requerimento -Lemos. Lima carta 22. ,, morte a ns dura, a ns afipe- ASSABOREADO , e ASSABOREAR y. alia. ra , a ns crua. borado , e affaborr. ASPERRIMO, fuperl. de afpero C. Tempo de ASSACA.DO , parr. paff. de affacar. 'Agora 2. f. 108.,, eaftigador. ASSACALAR v. aacalar. Couto 4- -;.p./.$8. ASPERSO , f. f. aco de afpergir. no f. pr. edi. e Vieira afim o eferevem fempre: v. ajpersoes na fiama, reputao ,, pequenas nodoas. acicalar. Palmeir. D. 1. fievos affacAlaes7.6ttl, Afperso fieminal , galadura. Arraes 4- 28. ,, he a fentena tanta , ~<b*c. Sem ajperso da femente do macho , so fubvenASSACAR, v. ar. publicar, defcobrir falta ;le-, taneas. vantar y. g -fialfio teftemunho , aleive. Eufr. 2, ASPERSO , part. paff. de Afpergir. f. Arraes 4. 7 . , fe o homem he cafto logo lhe affaco impotn28-. No ferido afiperfias com a femente de mffo cia. S Mir. V. de Sufio c. 40. tonfientimento. ASSACIO , . m. t. de Botic. todas as coifas afASPERSORIO, f. m. hifope, inftrumento de iadas no feu prprio fuceo y. g. mas , peafpergir. ras. ASPES, f. m. pi. ou antes afipas , raios da roASSADEIRO , adj. que he para fe afiar queida do engenho d'agu de fazer affucar. jo affadeiro Leo Deficr.fi. r58. v. ASPHODELO , f. m. y. alfodeo. SSADOR , f. m. o que afia. Inftrumento ASPHYXIA, f. f. Med. privao fubita do pulde affar. fo , refpirao , fenfibilidade, e movimento , como ASSADURA , f. f. poro de carne, que e fe o doente eiiveffe morto y. g. a dos afogados affa de huma vez deo-lhe buma affadura devirecentiffimamente. tella. ASPICIENTE, adj. veia , que vem dar no ASSA DULCIS , f. f. t. de Bot. benjoim, branco do olho. gomma da arvore Lafer. 1 ASPID , f. m. ou ASSAFET1DA , f. f. t. de Bot. gomma ftida ASPIDE , L m. efpecie de vibora mui venenofa em geral fe ufa no gnero mafeul. : Maufi- amargofa, he o benjoim adulterado com galbano, nbo o faz femin. a fi. 2,. e Palmer. 2.. p. f. 119. ASSALARIADO , part. paff. de falariar Qim. Af. 5. c. 43. Chronijla affalariado da Rainha D. col. 2. ASPIRAO , f. f. modificao , que damos Ijabel. ASSALARIAR , v. ar. dar falario, pagar, peivogai pronuniando-a da garganta , da qual em Portuguez f temos exemplo na interjeio ah. que tar algum para que faa algum fervio, bom, devera eferever-fe ha , vifto que o h fepreenta a ou mo. Chron. Af. 5. c. 42.. afpirao , que precede vogai. ASSALTADA, f. f. aako dar huma # ' ASPIRADO , pare. paff. de afpirar. tada. ASPIRAL v. epiral. M. L. ASSALTADO , part. paT. de affaltar. ASPIRAR, v. ar. pronunciar com afpirao. ASSALTADOR, f. m. que affalta. Defejar, confeguir y. g. afpira bca, ao Reino, ASSALTAR , v. at. accommctter de repente M. L. t. 2. ; Prebenda, V. do Arceb. 1. 5. com impeto, contra o modo dos ataques regula* Soprar favoravelmente os ventos afpiravo s res, fem trincheiras , fapas , galaria, &c. ' velas Grcgts com profperos [mes,, M. L. In- Ocupar de repente v.g. o medo, e o tremor 4" fluir benignamente. Bemardh Lima j . 85. Ecloga falta os offos,, Eneide 12. 103. 15> a ojol afpira. ASSALTEADO, par.p. de affaltear. H.N.i^' * AS*

ii8

ASP

ASS

ASS

ASS

129

SSALTEAR , v. at. v. affaltar. P. P. i. 27. ASSEDADOR , f. m. e f. Affedadeira, o que, ASSALTO , f. m. commertimento repentino. a que affeda linho. Tomar a praa d^afifalto , logo do primeiro ata- ASSEDAR , v, at. paffar o linho pelos fedeique, fem a fitiar. f.,, os affaltos da confcincia ros para lhe feparar a eftopa , e apurar o fino. ASSEDIADO , part. paff. de afediar. }, remoros Paiva Caf. c. 6. os affaltos da ventura ,, Arraes 2. 9. fobreventos. ASSEDIADOR , f. m. o que pem affedio , fiASSANHADO , parr. paff. de afanhar os olhos riador. ASSEDIAR, v. at. pr affedio, fitiar, cercar affanhadas Naufr.de Sep. as ondas,, canto 7. ASSANHAR , v. ar. excitar a fanha , raiva, a praa. furor, Eufr. Prol. a quem bas de rogar , no has ASSEDIO , f. m. fitio , cerco de affento , perde affanhar. Pinheiro 2. f. 46. quem affanhe a longado. Freire. tua manfia condio Affanhar-fe, recip. mofA S S E G U R A D O , part. paff. deaffegurar. trar as fanhas , ou prezas abrindo a boca em acA S S E G U R A D O R , f. m. v. fegurador. o de morder como fazem os ces irritados , e ASSEGURAR , v. at. tomar fobre fi o pagaoutras feras. f. Irar-fe, enfurccer-fe. Affa- mento do damno , ou perda de alguma coifa , por fhau-fe a ferida , peiorar do eftado em que efta- certo prmio. ffeverju, afirmar. Dar feguro va. B. Ciar. j . 2. col. 1.: ajortunaNauj. de vida , &c. Pr de modo, que no caia. Eneide Sep. de 11. 1:$. Fazer com que no efcape, no ASSANHO , f. m. o aclo de affanhar-fe, a ira , deixe de vrificar-fe. Arte de furtar fi. 6, o lapaixo , S Mir. Egl. 8 . , , nenega dos affanbos dro as figurou a terceira onfequencia. Infpirar ASSAR , v. at. fazer repaffar algum corpo do fegurana , confiana H. N. 2. 242. t . ASSELLADO , part. paff. de affellar, approvacalor do fogo , evaporando-e alguma hum idade. A mefma aco de affar attribuimos ao calor do do B. Clarim, c. 19.: verfos pehts Mttjs affelS o l , calma ; e dizemos o corpo affado por in- lados S Mir. ASSELLAR, v. at. pr o fello. f. Aprovar, flammado com calor, ou frico. f. Fazer arder iffo he o que me affa Prefies 9. (urere.) marcar por bom , ter por certo , o atttibuto , ou ASSARABRACARA, f. f. huma herva aro- qualidade v. g. huma coifa , fienhor, por certo affelle Cames Eleg. 1. marica. afarum , nardus ruftica. ASSEM, f. m. so as coitas da vacca , cuja ASSARIAS ep. de uva. y. Alarte p. 26. ASSA'S , adv. baftante , fufficientemente : com carne he a melhor. f. ,, efla trova be do afcomplemento affas de pouco faz quem perde a fim i. e. excellente C. Rei Seleuco ; fir. Cvida C Ufado como adj. y. g. e lhe fazia mica. ASSMBLEA, f. f. junta de peffoas convocaaffas favores V. de Sufo p. 12. e p. 2,6. ASSASOADO, part. paff. de affafoar. no f. das para divertimento , e convivncia , ou para ingenho affajoado para dar perfdtifftmos frutos confultarem fobre negocio ferio. Deduc. Chron. ASSEMELHADO, part. paff. de affemelhar. Severim Not. p. 440. ASSASOAR, v. at. amadurecer o fruto na fa- Parecido ,, tu hes mal affemelhado. Auto de Dia de so de fua madureza effe formofo pomo que o Juizo. v. deffemelhado. ASSEMELHAR, v. ar. fazer alguma coifa fefoi affafoou. ' ASSAZONADO, part. paff. de affafonar. no melhante a outra. Comparar a outra; Arraes 5. f. Accommodado. Ulifipo f. ?ti. a minha doutri- 2. affemelhavo o Rei ao Sol. n. Ser femena (contrapofta da mai velha) he ajfajanada ao lhante. V. do Arceb. Imitar v . g . ,, de Metifico tempo Aulegr. f. 5 2 . , accommodado ao eftado ella tudo afemelhando, as mefmas armas, corpo , voz, <&c. Eneide 12. 109. Affemelhar-fie , redas peffoas. cipr. fer femelhante. ASSASONAR v. affafoar. ASSENO v. aceno. Luf. Trahsfi. edi. ant. feASSASOE, f. f. huma planta da Ethiopia. gundo a etymolog. de Signum. ASSASSINADO, part, paff. de affaiinar, ASSENONA , f. f. vem em alguma edio dd, ASSASSINAR , v. at. matar violentamente. ASSASSINIO , f. m. morte violenta, que fe Thefiouro de Bento Pereira por urna; mas falta em outras. d. Macedo Relao. ASSASSINO , f. m. o que d morte violenta, ASSENSO , f. m. aco de affentir, confentimatador. Paiva Sermes t. r-folhas 295. ladres, mento , prafmo. infames , deshoncftos, affaffinos: ef.,2^i,v. ASSENTADO, part. paff. de affenrar. f. HoASSEDADO, part. paff. de affedar. mem fiffentado, de prudncia , e moderao (fiedaR tus.)

i$o

ASS

ASS

lus.) Eufr. 5. 10. Em paz, fem holios , alevantos. Caftan. 2,. p. 156. a terra affentada. Concorde , conforme y. g, em conjurao. Naufr. de Sep. 72. v. Bem eftabelecido , e fundado no animo y. g. a commum opinio , que todo efte Reino delle tem affentada Filof. de Prncipes t.

fe, pofr em affento , defcanfando fobre as ndegas. Os noffos claficos dizem affentar-fe em g.iolhos , ou juelbos , por ajuelhar. Affentar-fe, aliftar-fe y. g. para a ndia Eufr. 2. 5 . : __ por irmo de irmandade. Fazer affento, eftabelecer-fe os cavalleiros affentro em Malta ( neutro) Chron. de D. Aj. Henriq. por Leo. 1. p. 2. .. ASSENTAMENTO, f. m. v. affento. Mer- Affentar, n. precipitar-fe , e vir abaixo o fedimertc de dinheiro , que Sua Mageftade faz aos fidal- to , ou p de algum licor, com que elle fica clagos', que ando efcritos nos feus livros , quando rificado. Affentar penso a algum em algum ralhes d os ttulos de Conde , Marquez , ou Du- mo das rendas Reaes , penfiona-las em beneficio que , no qual cafo , perdem as moradias: Efte de algum. Affentar-je em algum lugar, Cidaafentamento he proporcionado ao titulo , e gra- de , fazer affento , eftabclecer vivenda. S Mir. Efi duao da nobreza , porque dos ttulos iguaes , o trang.f. 17:5. Caftan. 2,. n o . affentar em Maiaca que tem prerogativa de parente d"El-Rei tem maior (neutramente) , ellabelecer-f. Affentar cofturas, affentamento: os alentamentos f pafso aos fi- entre alfaiates , paffar o ferro quente fobre elas. lhos, que tem a mefma dignidade, e titulo de Affentar a mo , coftum-la a algum trabalho de feu pai, a moradia paffa ao filho, e ao neto. . forte que o execute facilmente , e fem falfar. fe fiobre alguma praa, ou Cidade, iti-la, Affentamento de cafas , as que efto no mefmo cho. M. L. t. 6. % Affentamento de cores, na Pint. pr-lhe cerco. aco de as alentar applicar ao panno , taboa , ASSENTE , L m. por affento , ufa-fe adverbialpapel', &c. mente , bem affente , bem aplanado v. g. ro ASSENTAR , v. ar. pr em affento, bafe. f. andava o mar mui de affente. Coutinho p. 2. Re3> amor ajfenta feu trono na lembrana ,, Palm. poufado , cordato adjecliv amente. Cardofio. ASSENTIR, v. ar. aprovar, conentir, acof4 . f. 20. v. Affentar foldados, aliftar. Affentar praa , aliftar-c , dar o nome milcia. tar-le ao parecer de algum , fua propofta , auAffentar em rol , arrolar, aliftar, numerar. Re nuir. ASSENTISTA, f.m. contratador que prove as blver, determinar, accordar. Affentar vivenda , pr cafa , eftabe!ecer-fe em alguma terra B. Af- tropas do neceffario por certa omma paga do Erafentar o arraial , o campo , alojar, acampar-fe. rario Real. ASSENTO , f. m. cadeira , banco , tudo em .Affentar o animo , aquictar-fe , repoufar. Arraes 2. 14. ,, Me no deixaro affentar o animo para vi- que defcanamos o corpo apoiando-nos fobre a ver buma f hora fatisfeito. Affentar pazes, ndegas. f. Morada perptua , vivenda V. g. ,t sondies , fazer, convencionar , convir , ajuftar. jazer affento em alguma parte ,, Albuquerque 4.6. Eftar fundado v. g. eje edificio ajfenta em cho Terra onde algum eft eftabelecido , P. P. 2. pouco firme Malaca affentada no grmio da Au- 15. y. e f. a paixo , e outros afeclos fazem rora ,, Lufiada 10. 44. . O cabo que a Nature- affento no corao Ferreira i.v.f. 224., i. (. za affentou para o Aufiro Lufi. 10. 92. i. e. arreigo-fe. O p , fedimento do licor. Fazer fituou. % e f. As honras affentavo fobre o mereci-affento o edificio , defcanar fobre os alicerces,de mento. V. Affentar cafa a algum, pr lhe ca- forte que eftes j no dem mais de fi. f. Os fufa , dar-lhe. Severim. Eftabeltcer v. g. affen- mos do vinho jazem affento , cofida a bebedice. tar trato , commercio, Severim. Eftar v.g. ffen- Arraes 2. \6. Efiar em peccado de affento ta-lhe bem o veftido ; effe favor affenta bem nefte Tempo d* Agora z.J. 70. perfeverar. Aftento fugeito. Julgar, ter para fi C. Filodemo ato 1. do animo poufado ,^affentado , fiacegado , fizudo. jc. 9.. Pr y. g tributo. Dar v. g. ,, af- Firmeza, durao , conftancia , Coutinho 1. V. fentar golpe , pancada. Calcar aplanando. Af- Determinao , reoluo fobre coifa difputada, fentar o fio a inftrumentos de cortar, adoa-lo. controverfa v. g. fobre o entendimento de huma Traar v.g linhas. Pr y. g. cores , ou lei em Tribunal, Cortes . v . g . , , os affentos da Retire ,^entre Pintores. Affentar <a efpada , p-h lao: . Concerto , paclo v.g. ,, tomar affento no cho, e fig. defcontinuar qualquer coifa. Af com algum ajuftar-fe , Caftan. r. ^5- Terafi fentar; dizer, applicar v.g. ^affent^r fua razo finta em Cortes, direito cie affiftir a ellas. 0 afTrancofo 1. 16.. Affentar oiro, appli-do bor-. jenia\.que tomo os negocias, i.e. o, tfermo', que da tido ; coftura, Tranci 2. 2. Affentar a efpa- Tazem,.<em qae pro. Affento do jreio, pea da,. .familiarmente d o que d. rprebenao,.--^. ,.de coito enus-alarejo', t e a .bajbela. %.Aff^ to

ASS

ASS

131

to natural das befilas de freio, o lugar onde elle ASSEVERAO , f. f. affirrnao com ceraffenta na boca , que he onde falto dentes. teza. ASSEVERADO , part. paff. de afeverar. Affento , contrato do afentifta v. g. effe hamem tem o affento dos chapos, <&'C. Affento , lugar, ASSEVERAR, v. at. affirmar dando por cerfitio , onde eft al^um edificio , herdade, ou fe t o , e fem dvida, atirmar-fe em alguma coifa. ASSI v. afim. To y. g. ,, regies afft re. Palm. p. 2. c 98. ,, a graa d?aquelle falia o author de hum lugar graciofo , onde efta motas ,, H. N. ASSIDUAMENTE, adv. com affiduidade. va o caftello encantado. Affento , f. ,, a ASSIDUIDADE, f. f. a qualidade de fer aficabea he affento da razo,, Pinheiro i.fi. 184.: o fel he affento da ira , e cholera Paiva Cafiam. duo , continuo, feguidor de algum exerccio; conc. 2. a difcordia tem feu affento na deffemelhan- tinuao. a de gnios ,, &-c. Eftabelecimento y. g. ,, o ASSDUO, adj. continuo, applicado em alaffento da ndia Conquiftada. Caflan. 2.61. gum eftudo, feguidor de algum exerccio. ASSIM , adv. defte modo , deffa forte. Tanto, ASSEOSO ( Cardofo traduz aptus) afeado : ASSRRO , f. L affirrnao. Propofio. to, e neftes cafs fe ufa com o verbo no fubjuntivo , a que devera preceder outro no indicativo , ASSERNADO , part. paff. de aferenar. ASSERENAR, v. at. expor ao fereno. Fa- declarando o defejo v.g. afim te eu veja vigzer ftren v.g. afferenar os ares Lufit. Transf. rio de Pond , como digas, hc. i. e. affm defejo que eu te veja vigrio, como defejo que digas; fi. 5oX ASSERTIVAMENTE, adv. affirmativamente. e exprimimos defejo de alguma boa ventura, para ASSERTO , adj. afirmado V. do Arceb. 2. c. fazermos benevolo effe para quem a defejamos , IT. Propofio inventada, e afferta por mefires de forte que no cumpra a coifa requerida a elle; donde afftm no he interjeio. Affim corno , do mintirofos. ASSERTOR , f. m. o que aftirma. O qu mefmo modo ; tanto que. Affim que , de fort propugna , defende y. g. ,, o affertor da liberdade. que Eufr. i } . Afftm, como affim, i.e. de hum, A S S E R T O R I O , aJ|. jwamento affeitorio , po- ou de outro modo. Affim do mefmo modo , ufafe eleganremente nefta fraze ,, Todos querem golo qual fe aftirma fer verdade o que dizemos. ASSESOAR v. affafoar. Affefiaar chga fe zar-vos , no afim imitar vos i. e. mas no quemais fua origem , que he affaifoner Francez. rem imitar-vos do mefmo modo , que querem gozar-vos , . e. com igual defejo. Arraes 10. 41. ASSESSEGAR v. focegar. Caftan. 2.. 152. ASSESSOR , f. m. o que affifte para ajudar Mal affim , e mal affim , i. e. ffe rodos os modos , com feu confelho ao juiz leigo , ou pedaneo. em quaequercircumftancias, ou condio. S Mir. Affefbr de Embaixador, affeffores da Embaixada ,, Affim ellipticamente , com accento admirativo , F. M- hoje dizem confielbeiro de Embaixada. como fe differamos ,, he poffvel fer iffo affim \ ou Aos affeffores de Meftre de Campo fuceedero os Au- afftm he iffo como dizes ? ASSIMILADO , part. paff. de affimilar. ditores dos Regimentos. ASSIMILAR , v. at. adoptado , converter o ASSESTADO, part. paff. de affcftar. ASSESTAR , v. ar. pr a artelharia a ponto fuceo nurricio em fubtancia da natureza , e femed poder jogar, e ferir o alvo. f. Affeftar o ar- lhante do corpo nutrido v.g. ,, a arvore affmila je , co , apontar para deferir a feta , enreftar. Naufr. os fuceos que circulo pelos feus vafos. converter-fe o fuceo nutricio cm fubtancia , ou de Sep. Canto 1. ASSESTO , f. m. d'Artilh. o affeftar as peas. no corpo do nutrido. ASSIMPTOTA , f. f. Geometr. linha reta, Exame d^Artiih. ASSETADO, p. p. de affctar, atraveffado de fer- para a qual fe inclina huma curva continua , e intas. Eufr. 3. 2. corao ajetado , ou nas unhas de finitamenre, Lm nunca fe tocarem. ASSTMULAkO, f. f. diflimulao, moftra Leo. contraria do que fica no interior. * ASSETAR. v. afTetear. ASSINAAO , L f. forenfe o adio de affinar , ASSETEADO , part. paff. de affetar P. P. L.2. aprazar, limirar tempo v. g. afinao de dez pag. 66. dias. Obrigao do ahnaate. Aprazamento , ou ASSETEADOR , f. m. o que atira feras. ASSETB.AR , v. at. ferir 'com fetas. Pregar ajute cerca do tempo , e lugar de fe encontrarem , aviftarrm duas peffoas. feras em alvo. ASSINADAMENTE, adv. determinadamente ASSETINADO, adj. que tem a fuperficie liza como fetim. '] f v. . , vos no me pedis nada afftnadamente
'>>

R.

B.

i-3

ASS

ASS

B. C7/ir. c. 6*6". /". e. coifa certa, determinada , no- affinte, ou acinte vem das palavras latinas a Mente , e fegundo a boa etimologia devera fer afcinte, meada. ASSINADO, part. paff. de affinar. Ufa k fiu- unindo a prepofio, e adjectivo em huma f pabftantivadamente por papel efcrito, afiinado , que lavra. contm promeffa , quitao v. Eufr. 2. 7. e AmaASSISADO , adj. dotado de fifo, prudente. Uli. ral 11. Afinado por afinalado , diftinio v.g. fipo. merc B. Ciar. fi. 12.8. Peffoas 3, afinada ASSISTNCIA , f. f. eftancfa junto, perto de afinadas ,., fugeitas a aliinao, ou prazo de tem- algum , ou de algum lugar. f. A companhia, po , por conveno , ou obrigao judicial. o fervio , que fe lhe faz. Eftar de affifiencia, ASSINADOU , f. m. o que aina. i. e. de morada , de affento. Refidencia em aiASSINALADO , part. paff. de afinalar. gum lugar. Poro de dinheiro , com que fe afASSINALADOR , . m. o que ainala. adj. fifte ; auxilio, foccorro Medicinal, &c. AuxiCoia que taz ainalar-fe. lio , foccorro, Arraes 4. 21. Pelaproteio da ASSINALAMENTO , f.m. aco de afinalar, affifiencia divina. ASSISTENTE, adj. que affifte v.g. affifttnou o ainalar-fe. O ajute de prafo , lugar para te em cafa de F., em tal cafa , rua , terra; moviftas , &c. ASSINALAR, v. ar. pr final, marca. Arraes rador. Procurador do feito. O que faz affifque cura re3. 18. ,, Qviz Deos primeiramente afftnalar do tencitt em dinheiro. O med'co, feu ferro efte povo , como ovelhas fluas , com cer- gularmente , e vifita o inrermo , differe do que fe to final Caufar defeito , que taa notvel v. chama extraordinariamente para junras, &c. ASSISTIDO , part.paff.deaffiftir. Mulher , g. ,, aquelles a quem a natureza afmalou ; talque tem o (eu mcnftruo. vez em alguma boa parte. Aprazar , limitar ASSISTIR, v. ar. eftar prefente. Fazer cortempo, e lugar v. g. para viftas, ou alguma aco. fe , diftinguir-fe , abalifar-fe , fazer-fe , te a algum. % Galantear. Morar em alguma cafa , lugar. Acompanhar, ter companhia. Miconhecido. Palmer. 3. p. f. 14. v. ASSINANTE, f. m, o que ainou o feu no- niftrar ; auxiliar ,, ajfifiir algum contra omrem me obrigando-fe a entrar com certa fomma para Chron. J. 1. por Leo. Acodir com dinheiros, alguma compra, defpeza, empreza , trato v.g. ,, confelhos , remdios. Eftar prefente v. g. af' cs affm.tntes da Opera, affinantes do feguro, das fifiir miffa, aos officios Divinos , <b-c. Auxiliar , acompanhar no fig. v. g. a razo me afcompanhias. fifte. ASSINAR , v. at. pr a fina , firmar em efASSOADO, part. paff. de affoar. criturar. Ges Chron. M.p. 1. c. 9. Has cartas ASSOALHADO , part. paff. de affoalhar. Ptias q-taes afinou, tendo na mo ef quer da ha candea, e na outra ha pena com que afinava. De- va Serm. 1. 44. ]/>. Tantos condemnados por ignar, applicar, repartir v. g. fundos, rendas pa- virtudes afbalhadas. ASSOALHADOR , f. m. o que affqalha. f. ra alguma defpeza t peffoas para fervio , M. L. das culpas alheias, Paiva Serm. 1- /. 17- - D a r , diftribuir y. g.~hum governo. Abalifar com termo , ou marco. Formar com a pen- Por onde zelos affoalhadores de culpas alhdas ASSOALHAR, v. at. expor ao foi, para feua y. g. afinar hum ponto. Apontar , moftrar v.g. partes, e-qualidades. Fixar a po- car. Affoalhar-fe, expr-e ao foi ; fecar-fe ao ea. Dar y. g a razo. Limirar tempo. foi. Eufr. 2. 5. Affoalhar, na f. publicar, exLimitar v. g.terreno para obra. Cajian. 4. c. 15. p o r , manifeftar , Palmer. 2.. j . . 14:?. os defeitos de algum, $ Concertar-fe., convir fobre tempo , lugar v.g. ,, affoalha tudo. P. P. 2. 55 afinaro a hora de je verem Palmer. 4. p. a nova , defcobrir os fegredos. Fazer olentao, jlffmrr-fe, firmar. Afinar-fe por afltnalar-fe Mau- V- do Arceb. T. 4 . : affoalhar medra,, publicar os feus aumentos. Arte de furtar j . 2,42,. Affoalbf. jinho. ,t ASSINATURA, f. f. a aco de aTinar o no- os dentes , moftra-los rindo. Affoalhar-fe , dar me. O nome aiioado. O honorrio , que fe d moftra de ft , apparecer em publico. Ulifipo fi'1**' a alguns Magiftrados , e ofttciaes de Juftia , &c. v. Affoalhar a cafa v. afbthar. polas alEnaturas dos papeis. Ges Chron. M. p. 1. ASSOANTE , adj* poet. vocbulo, que tem fi'. . 9. como aos Corregedores das Comarcas affi- melhana de fom com outro. naturas. ASSO A R , v. at. limpar do nronco. -fir ASSINTE , f.m. por acinte. Conjpirao j . 2,42 limpar-fe do monce. Fazendo-lbe contnuos affmtes muj de, penfado.^,, ASSOBERBADO, part. paff. de affobctbar, AS*

ASS

ASS

ASSOLHADO, parr. paff. de affolhar. A S S O B E R B A D O R , f.m. o que affoberba. ASSOBERBAR , v. at. tratar com foberba , ASSOLHAR , v. at. affentar o folho da cafa.' obranceria , tratar de menor, avexar ao inferior, Arraa 4. 10. ASSOLVER v. abfolver, Caftan. 2. 108. ou mais fraco, Chron. J. t. c.46. Neuuo, haver-fe com foberba. S Mir. aqui no affuberba ASSOMADA, f. f. lugar alto , que domina al0 foldado Provocar fazendo fobrancerias ,, gum valle , ou baixa. Cume v.g. ,, da afifomaCaftan. 6. cap. i2). e 49. vendo que os Chins os da de hum monte Palmer. $. p. c. 39. f. A affomada da gloria , felicidade, honra, v. cuafoberbavo muito (ativamente.) ASSOBIADO, parr. paff. de affobiar , recebido me. com affobios. f. Efcarnecido. Tocado, ou foaASSOMADO., part. paff. de afamar chegado a do , acompanhado com affobio. algum cume , affomada. Montado a , ou em cerASSOBIAR , v. at. tocar affobio ; fazer fom ta foma. f. Refumido , affomada em louvor Pide alobio com a boci , &c. Gil. Vic. Barca 2. nheiro 2. 12. Af ornado da ira, cholera , aqueU Porque affoviou a hum co. Dar fom agudo v. le,, a quem fiobio a ira, cholera. Ulifipo fi. 26. g. os ventos *(rob^o pelas gretas , polas cn- homem af ornado , irafcivel, Cajian. 2,. 80. ASSOMAR v. neutw , chegar , apparecer em alxarcias, as balas polo ar. Affobiar s botas, fir. guma affomada , f. affomar a huma janella ,.chegar jam. fugir , abalar. ASSOBIO , f. m. inftrumento de,affobiar. O janella alta , varanda , amea, <&c. Appaar folto com fom agudo dos beios, ou do affo recer, chegar. Eujr. 1. 1. affomau outro barganbio. Alaroto d''affobio, baixo, brgeiic To- tim Ges Cron. M. 4. p. c. 46.: V. de Sufo c. 28. mar algum com afiobio , jamil. engana-lo com vio affomar duas peffoas ,, Apparecer em fido elevado Tanger affoma Maufinbo. O Sol, coifa de pouco valor. ASSOCEGADO , e deriv. v. jbcegado : Eufr. a noite, affoma, a Aurora, Uliffa, e Banes Clarim, c. 1C9. Efmar, orar B. 1. 1. c. 5. no fenr. 2. 1. a inquietao , e affoffego. ativo. Ter em tudo certa foma , montar-fe , es ASSOCIADO , part. paff. de affbciar. ASSOCIAR, v. ar. fazer algum focio de ou- d reitos affomo a muito Caftan. 2. p. 72. e L. trem. Acompanhar alguma coifa com outra v. 2). p. zo. o dinheiro affomou a 2.0. mil xerag. affbciar o conhecimento da fua dignidade, e fins v. L. 5. c. 11. p. 90. Chegar v. g. pelas merecimento, com a facilidade , e lhaneza da con- janellas fe affomavo damas Naufr. de Sep. yerfao. fe com algum , fazer fociedade , Abreviar, cirar, refumir, Lucena;Paiva Sermes entrar em fociedade , companhia de commercio , 1. fi. 3.49. y. Chrifto affomou todos os Sacrifcios da. ou mo commum para algum feito. v. n. mo- Lei velha, no que de fi offereceo, e o Evangelho dernamente ufual, conviver v.g. affodava com- eft todo affomada no Sacramento Eucharifiico. at. Fazer irar B. P- Affomar-fe o co , lanar-fe nofco ASSQLAO , f. f. aco de affolar. O efta- a morder. fie , irar-fe levemente, acceleradado , mina, da coifa affolada. % f da Republi- mente. Afomar-fie , refumir Te em > Pinheiro} 1. 6z. Noffas obrigaesfieaffomo. ca , cabedaes. ASSOMBRADO', part." paff. de affombrar, ASSOLADO , part. paff. de affolar v. P. P. 2. cheia de fombra por fe metter em meio coifa , que 27. pofio por terra. f. Asnos fiaro affoladas,, impida a luz v.g. alguny fitio -com. arvores Couto 4. 6. to. 1 bafas, e copadas.. Cheio de admirao , d afASSOLADOR , f. m. e adj. de peffoa, ou coiforabro , maravilhado com pamo , de medo, granfa , que afola. Couto 4. 6. 9. ASSOLAR , v. at. pr polo cho , por terra , deza, magnificncia. Affioado bem, ou mal igualar com o cho. Arrjfiir , v. g o edificio v.g. ,, homem bem affombrado, rofto , &-c. AoPalmer. p. 1-. e z. jreq. ,', Parecia, que os pa legraf. 103. v. it. .alegre, com femblnte rifonho. os fe affolavo com gritos ,, Palm. p. 1. e. 4. V. de Sufo c. 2)4. ,, cafas bem affombradas,, Preff. Defiruir, eftragar v.g a fazenda, o navio, ies auto do Mouro Eneant. . , , Lizonja bem aftudo que eft elevado a grandeza , perfeio. - fiombrada no exterior Tempo d'Agora 2. p. r . Je , arruinar-fe y. g.-o eafiello. Palmer. pag. 2. v. f. O negocio eft bem affombrado , em bons termos , reprefentado favoravelmente ; em caminho C. 4de ter bom fucceffo. Affombrado de viso , da ASSOLDADADO, parr. paff. de affoldadar. ASSOLDADAR , v. ar. tomar a foldo gente de demnio, duende , o que eft maravilhado , ou fervio militar Chron. J. x. /e , alijtar-fe pa- palmado da imprefso , que lhe causo ftes ob-t jeclos , ou a ieaa&inao de os ter prentes. . ra fervir por foldo.

33

do

f34

SS

ASS

io raio ,, aquelle a quem tocou o vento do raio,'por meio da inpirao do ar como frat , oboe', ou alguma coifa delle. as portas de Marro- &c. Em hum affopro, famil. ; n'hum momento. tos j foro affombradas de noffas armas, i. e. ate-< Dar hum aftopro , fr. famil. denunciar. Arte de niorifadas , , Pinheiro t. i. fi. 14?. Falco aj- Furtar c. 53. Tudo ifto so afbpros dofingidoAffombrado , naVolar., o que fe debate vifta de canio. Eufrof. 2. 2. ASSOSSEGAMENTO , f. m. aco de affofe. oifas defacoftumadas. Pintura affombrada, a que fc affent-ro as fombras, Cafas mal affom- gar. Games Eanes. Prlogo ,, Por aquella mefim bradas , as que fe dizem -freqentadas de efpi- propriedade faz affoffegamento ASSOR , e deriv. y. Aor. ritos. ASSOSSEGAR v. fucegar. ASSOMBRAMENTO , L m . acao de affomASSOSSEGO , f. m. repoufo, quierae. Gobrar. Sombra feio. Sufto , efpanto , Maufilfiho , Arraes 9. 2. ,, affbmbramentos, que a morte mes Eanes. j . 8. E bufcar repoufo , e affof. Caufa. O geiro , que tem qualquer negocio. $ fego. ASSOVELAR, v. ar. furar com fovela, pi. Slo por caufa. de viso , V. de Sufo c. 2,1. ASSOMBRAR , v. at. fazer fombra 2. Cerco car com ella. f. e ch. affovelar a pacincia, pide Dio.f. 2)\6. ,, o tannrinheiio affombrava as car. A S S O V I A D O , e deriv. v. affobiado. bervas. % Affeioar v.g. o rofto. Pr medo, ASSOVINAR , v. at. ferir com fovina. no fpanto , V. do Arceb. 1. 1. Pr as fombras , e efcuros pintura. Cobrir , encobrir com fom- fig. Afovinar a pacincia, picar, irritar, (fi, bra ,, a noite affombrava o lugar Naufr. de Se- baixa.) ASSOVIO v. affobio. pulv. : ai ,, hum toldo a affombra , e cobre Canto 6. p. 98. ult. ed. Chum balco o Co fe ASTHMA v. afma. ASSUADA , f. f. companhia de gente armada, afombra Naujr. de Sep. o defeito cornai uma cr, pretexto. Acompanhar como a fom com que fe vai fazer alguma guerra , fora , ou ra ao corpo oppofto luz f. ,, o mal fiempre o defordem .femelhante cafa de outrem , ou em algum lugar, villa ; entrar, vir, ir fffudi, bem affombra ASSOMBRO , f. m. pamo , efpanto , admi- enrrar com allnada. Ord. ?. 7":. 45. Gente ernuf['ida . em motim , defordem para fazer mal, rao com temor. f. Coifa , que affombra. ASSOMBROSO , adj. que caufa affombro. Chron,-J, r. c. !$. -\, fazer affwrdts,, Refende Chron} p. 94- v. Desfazer aaffuda,, liceuVieira. A S S O M O , f.m. moftra de alguma'coifa , qie ciar a geme , com qre fe vem fazer violncia, apparece de ako. no j . ,', em fer humano affoms1correria , affah-o. Chvv, do Condefi. cap. 50. p/ig. 52. v. ) -Qualquer-briga , motim de pefoas, Ulif de Divino *,, M. C. 10. 79. pag. 77. v. ASSOPAR v. fopear; Ulifipo 90. v. ASSUCAR , e deriv. parece fc deve adim efASSOPRADO , part. paff. de affoprar. A S S O P R A D O R , f. m. o que affopra. Inf- crever , e no -acar ; ns recebemos efla palavra, ou do Sucre Francez ,, ou do Zitcbero Itttrumento de affoprar. liano , e outras a derivaro de ,, Sacharum ,, em ASSOPRADURA , f. f. v. affopro. A S S O P R A R , v. ar. impellir o ar por meio as quaes S comea a palavra. ASSUETO , f. m. dia feriado por cotume nas dos bofe , e-boca , de folies., e outros taes inftrumentos, que contrahidos-foro ar para fora. Academias. Univerfidades. ;adj. AciftfimadO. ASSULAR v. aular. Maufinbo. f. Sugerir avifos , confelhos. Ventr v. g. ,, os veritos affopro- ,, : f. Dizer ao ouvido , apontar ASSUMAGRADO , part. paff. de AITum> em voz baixa. Infpirar orgulho , defvanecini.en- grar. -, to lifongeando. Favorecer v.g. afortunano A5SUMAGRAR, v. ar. mifturar fumagre era affopra a quem deve Eufr. z.. 4. A fortuna alguma cifa ; preparar com fufnare. lhe affopra as palhas , i. e. o favorece nas coifas ASSUMIR , v. at. tomar, attribuir-fe , arrogan mnimas-"; Affoprar a tabola no jogo das Da- Leis nov. mas , he toma-la quando o parceiro fe efqueceo de ASSXJMPqlO , f. f. a fobida , e recebimento a cmeL Affoprar a luz, apaga Ia. Affoprar o da Santa Virgem , nos Ceos. Barros Gr. 61. Afjogo , excir-o foprando. fumpo de S. Maria jejuar, eguardar. na LASSOPRO , L m. aco de affoprar. O ar gica a m?nor de hum fylogimo. foprado, NaUfir. de Sepulv. affopros de Pavonio. ASSUMPTIVEL, adj. que pde, ou deve af Injlruments draffopro , todos os que fe toco fumar-fe, tomar-fc. Vieira.

AS-

ASS

AST

135

' ASSUMPTO, f.m. o fujeito , tema, matria] A S T R O N M I C O , adj. que refpeita aftro noque fe toma para algum difeurfo. f. Qualquer mia; que tem ufo nella. objeto , ou fim de qualquer aco. A S T R N O M O , f. m. o que profeffa afronoASSUMPTO , parr. paff. de affumir. Levan mia, e a fabe. tado v. g. dignidade. ASTROSO , adj. p. ufado , infeliz , mofino. ASSUNADA y. afluada. Fernandes de Lucena Prefies 7. 8. ,, muficas afirofias: Maro chuvofb p. 278. do bom colme ar far afirofio. ASSUSTADO , part. paff. de affuftar. ASTUCIA , .f. m induftria, inveno, fubASSUSTADOR , f. m. que caufa fufto. tileza para fraudar, e outros mos fins; mo ardil ASSUXAR , v. at. alargar, afroixar v.g. a corda. Aicobaa 2). 88. Das ajlucias dos inimigos. Deixar alguma coifa, Eufr. 2. 4.66. y. ASTUTAMENTE , adv. com aftueia. A S T E , e deriv. v. hafte, hafteado de ,, bafa ASTUTO , adj. dotado de aftueia. Ufado Lat. boa parte por ingenhofo , fagaz y. g. medico- ASTERI&MO , f. m. final Ortogrfico anr. era Cames. huma como elrella * , que fervia de remetter o ASYLO v. afilo. Leitor nota , ou glffa. t. Aftron. conftellaAS7MPTOMAS y. faffimptota. o , ajuntamento que fc faz das eftrellas para fe ATA diftinguirem ; no Zodaco ha doze afterifmos, ou conftellaes. ATA' , adv. corrupo de a ral ponto , antiASTRANA , i. f. herva (Aftrantia , ou Impe- quado. Nobiliar. at pag. 67. Gomes Eanef. 2. , , rataria.) -1 ri#Na qual durou ata o tempo que o Conde Julio a ASTRES , f. m. plural/ ditas , boas fortunas, fa- entregou. dos v. g. ,, nefte mundo tudo so aftres , e deATABAFADO , part. paff. de atabafar. fiajaftres ,, Eufr. Em Maufinbo ignifica qualquer mil.,, fucceffo mo v. g ,, jkm temer aftres da fortuna ATABAFADOR., f. m. o que atabafa. O efquiva ,, fi. 156. 'Viiymaes 9. 11 que rem muitas razoes , com que faz calar falanASTREA , f. L..J /flp|a , poet do muito. Eufr. 1. 2. E nunca me depare ataA S T R E O , adf^pxjtt.,Qhde ha afiros v.g. bajadores, ef pinicados. aftreo firmamento tf #bfi . z* 64.' ATABAFAR , v. ar. abafar. Occultar, enA S T R O , f.m. todo; o^crpo ceefte, planetas, cobrir. Tempo de agora 2. 87. v. Fazer metter. ftrtdlas , cometas, &c. : "Mfiro do dia , he o Sol /'por dencro., encolher, com parolas , e razoes, JA-. o da noite , he a Lua. Os poetas compro os mil.. l olhos aos aftros. ; ^ v-, ATABALAQUE v. atabale. A S T R O L A B I O , ,f. m. inftrumento AftronoATABALAR , v. n. v. atabular por ufo. mico, de que fe ufa para fe tomarem a altura dos ATABALE , f. m. tambor cuja caixa he humaf aftros. f. Paiva Serm^i* 54- ~f. Porque no vos meia laranja de cobre. Gil Vicente. Liv. V. Rom. governar por effe vojfd aftrolabio.2. ,, Al li toco as trombetas,, Atabales outro tal. ASTROLOGIA , f. f. a pertendida arte de adiA TABALEIRO , f. m. o que toca atabales. vinhar , e predizer os futuros contingentes , por meio ATABALHOADAMENTE , adv. com defor. da pofio , movimentos , Conjunt s dos aftros , dem , perturbao , chul. c fua influencia , e diz-fe Alrologia judiciaria, ATABALHOADO , adj. ch. o que fe perturba, para a no confundir com a Aftronomia , que tal- e embaraa falando , ou fazendo alguma coifa defavez fe defigna pela palavra alrologia. f. Mart. c. tenradamenre. 166. Para vos querer erffmar eftas Afirolvgias ATABALINHO , L m. dim. de atabale. H. N. agora. ". 1.-268. . ' ' . ASTROLOGICO , adj. concernente AaroATABO , f. m. mofca , que pica , he granIcgia. Encantador, Nobiliar. j . m. de , parda^ e tem grande aguilho-, ou ferro" (TaA S T R O L O G O , f. m. o..que profefla Alro- banus. logia. v , :A T A B A Q U E , f.m. inftrumenfocdmotambor; (ASTROLMIA , . f. de que uso na Afia, F. M. Chiado. Letr. ,, Mas (ASTRONOMIA , Lf. feiencia ,. que. enfina o no, lhe valero jeftros, Nem tabaque, nem panconhecimento dos aftros , fua pofio , movimen- deyro. .7 : o-,. .; * to , fenmenos, & c Gil Vicenf. Liv.V. Carta,, A T A B U G A D O , adj. embebjd', engd*too H. PorajtrolmiaqmheScienu.. } . : .1 P*. trazer j.lgliem,atabucd^cam^tomefjas ATA,.,

136

ATA

ATA

. A T A C A , f. f. liga, correia , ligadura de atar ATALAIA , f.f. torre fundada cm alguma emihuma coifa outra y. g. ,, os cfes do calo. nncia , ou affomada donde- fe bfetva , e vigia ao No admittir ponta nem ataca , eftar podre de ve- longe , ao mar , ou terra. V, Ctrt. 2. t. Q lho , irremedivel. Cam. Carta famil. que vigia da atalaia, m. ou femin. B. 1. I. 11.LiA T A C A D O , part. paff. de atacar. Vender ma de Bem. fi. Mart. c. 295. E atalayas que ejlk atacado , oppem-fe a vender por mido , e ao re- velando. Huma embarcao de remos. i?. Caftan, talho. 2. 1 5 2 . , , fufias grandes, a que chxmo atalaias. \ .r A T A C A D O R , f.m. cordo de atacar enfiando Hum tributo antiq. A TAL AI AD A M E N T E , adv. vigiando, tendo por ilhofes. Vareta de atacar efpingarda , Scc. tento , com cuidado ,, o evangelho que to ataUkO que attaca. A T A C A R , v.at. prender com atacador. En- damente trata de vojjas honras Paiva Serm. 1. .*' , cher , carregar y. g. o mojquete , f.. o efto- / . 17. v. ATALAIADO , parr. paff. de atalaiar. Albuq. r. tnago de comer. Accommerter hoftilmente, affaltar v. g. a praa. e f., atacar com razes c. 46. Como andava atalaiado?'d ftfiai treipes. ATALAIAR , v. at. epecuja.r, -vigiar, obferem contrario. Atacar em flano , he accommetter pelos lados do baluarte. f. Dizemos hoje , vr. Cames 2. u pag. 360. Corte Real Naufr, que.< doena ataca o infermo. Os mares , e ven- Canto 1. p. 25. ult.sed. fe -,. vigiar-fe, acautos ataco o navio. tia Hift. Naut. i. f. 5 1 . atra- telar-fede inimigo, traio ; atentar,, olhar por li, Alb. 1 c. 46. *' car , atar , fixar a hum dos bordos. A T A L H A D O , parti-piff.l-deatalhar. f. EmA T A D O , parr. paff. de atar. Homem atado com A vifCnleado , irrefoluto , de pouco animo para empren- baraado , perplexo, confufo v.<g. der alguma aco , acanhado. Dijcurfo bem, ou ta de algum objeo, Z.W95? A lingua-^-, mal atado , egundo a b o a , ou m connexo , impedida para falar. M. C 'Soufiai , Xofrado, que tem entre fi as partes delle; connexo , dedu- perrurbado , Couto 4. 38- Da que Antnio de.Miifri\ tf > * zido ,que tem connexo v. g. as coifas d$mun randa ficou atalhado. do , as caujas , e efeitos ando atados , Arraes 9. A T A L H A R , v. ar^-iofertar^-intcrromper, -,-: 14. Atado ajeu defejo. Lufit. Transf. f. 85- baraar, fechar, .impeqVifi^ .*0 paffo mtMDeixar algum atado , impedir , fruftrar o feu in- do-fe em meio rio , vdifh )'.trmqf&ira i ou qualquer tento , aco , Caftan. 6. c 2,9. fi. ,, deixaro as o'ttro eftorvo. Daqui .",) i&ftp? atalhado de vaalmadias atadas , falando de outros vafos, que lhe los ,, P. P. 2. 47; ;:>},. mndoft 'atalhar cem pibaldaro 0 atique meditado Atado cama , &*redes duas ruas.< Albuq...i. 45- Metter c m que eft doente V. Hum atado , jubfi. hum meio parede, que divida^ Caftan. 2. c, 6$, p. 118. torre dejamanbo vo, que atalhada pelo meio lio ,* venilho. ATADURA , f. f. ligadura , com que fe liga ficaffem duas torres ,, ^impedir a communicao v - g- > > a fangria , e outras feridas f. Paiva Serm. ,, Badur mandou atalhar, a fortaleza de Dio nei1.2,2. Defata effas ataduras, e vos enfina a falar tendo hum muro^eMre,-efHit, <e a Cidade \HATAFAL , f. m. cinta larga, em geral franja- Ibar o mato , ou rio com redes para caar, ou da que' rodeia a anca das belas como mulas de pefcar , cercar. Naufrag. de Sep. fi 1 ? ult, ei cavalgar , jumentos , Scc. por baixo da cauda. Gil Atalhar a cidade com fiorficaoes, P. P. 2.10. Etreitar o efpao. com obras , que cerco P. r. V. Barca. 2. A manh d-lhc o atafal. ATAFERA , f. f. cinta de efparto para fazer 2. 26. f. Atalhar razes, ornai, inconvenietiWi prevenir, obviar. Albuq. 4. 1. e ua-fe com a prep. azas aos feires. ATAFONA , f. f. engenho , ou mquina de a. ou fem ella. Atalhar o caminho, ir por ata: lho, encutta-lo , e alim atalhar razes, encurtar, moer trigo , poftaem movimento por belas. A T A F O N E I I R O , f. m. o que dirige a ata- Eufir. r. 2). - amodeftia a algum, acanh-lo, apouc-lo. V. do Arceb. 1. 2. Qjtfiua modeftiijM' fona. '- ATAGANTADO , cpart. paff. de atagantar. Prefi- lhava , e deixava mal pronunciar.... . A T A L H O , f. m. eaminho di^tf da eftridl tes 2,1. ATAGANTAR , v. at. ataguentar, ou ethe- real , que conduz ao mefmo fitio, mas he mais guentar, fazer. j?chico. f. Afrigir, Leo Orig. curto Eujrofi. 45. Eu jarei camitoi. novos por c. 8. p. 54- Prefies 165. v. a pobreza ataganta. atalhos velhos. f. Termo, que fe pem a 'alguma coifa , Eneide Port.:. corte. Eufr. 2; 7 . : ei" Bluteau diz que fignifica amedrontar. ! ^ ATjfrMADf^y adj: famil: atuto , diimulado , pediente , defvio com que fe fruftara alguma coita velhaco , attettto^obfervador de tudo. Aulegr.fi. 16. Caftan. 2. 12. 1. 6 Expediente , que atalha delongas,

ATA

g s , Patmerim 2. P . / . 122. y. WKWC fom *ta- o que he neceffario para -fe poder applicar ao p 75?;.' . o tempo dos tiranos cubiofos, o /T rico da befta. Atarracar, fig. ,, at arrao me huns era ^4//;o p^rv* ^ more ,, Pinheiro 2. 98. . \ mortos por deixar morgados , -e cafas jundadas caminho curto ,, ^ / ' m # 0 ^/^o he para Eujr. 4. 8. por affligem-me. a Prudncia mefturr- as regras da Doutrina , com ATARUGAR v. tarugitr. . o ufo das coufas Filofi. de Prnc. fi. ,24. 5 EftorATASCADO , parr. paff. de atafcar. vo , empeeilho , com que fe obvia qualquer coifa EuA TASCAR-SE , v.. recipr. em lama , atofr.i. 2,. adefci.iao fcjagrande atalho para fortunas. lar-fe. AT AMAR A D O , adj. da cr de tamaras. AT ASSA LH ADO , parti paff. de ataffalhar HN. ATAMBOR , f. m. y. tambor. C. I . 12.5A T A N A D O , f. m. fola corrida com tan , ou ATASSALHADOR , f. m. que araffalba. cafca de carvalho. ATASSALHADURA , f. f. aco de.ataffalhar; ATANASIA , f. L huma herva. (Athanafia os golpes da coifa atalalhada. Tenacetum i.) ATASSALHAR, v. at. rafgar, dilacerar, alaATANADO, part. paff. de atanazar. Prefies nhar , fazer em taffalhos , esfarpar com os dentes ; 6y y. ,, as cans da cabea so atanazadas, com dz-fe das jeras ; e f. do homem armado. V. de tingidas , com tiradas ,-, Lima fi 248. ,, ataffalhado de mos inimigas. ATANAZAR , v. ar. apertar com tenaz ardenA T U D E , f. m. caixo onde vai o cadver te. f. Atormentar Aulegr. f. 109.; mofisuitos, para a fepultura Chron. J. 1. Ges Chron. M. Arque atanazo F. M. raes 127. f-. Os pedaos do ataude em que foras ATAQUE ,.f. m. o. esforo , que os ficiadores mettidos. ? fazem para fe chegarem s muralhas , ou a alATAVERNADO , part, paff. de atavemar. gum corpo de gente, e o renderem. f. Accom ATAVERNAR, v. at. vender por mido em meuimento v. g da doena,, de ladres, em ri- taverna v.g o vinho , azeite , <b-c. Ord.i. 18.61. xa. Ataque falfo, o que e faz afim de diATAVIADAMENTE, adv. com atavio. vidir as foras do inimigo. 1 A T A V I A D O , part. paff. de ataviar: f. jormoATAQUEIRO , V. m. que faz , ou vende fiura , de que fua alma efiava ataviada na 'gloriaatacas, e o que attaca. ,, V. de Sufo p. 32. ATAR , v. at.; ligar, ei.Ugir, prender com ataduATAVIAR , v. ar. ornar, enfeitar, affeiar, ra. f. Convencer v, g. ' atais me com a razo aderear ,, ataviar buma mulher, ataviar criados ,, Eufr. 5. 10. atalhar, enleiar, fazer calar. Eufr. V. do Arceb. Ataviar-fie, Targiana ataviou fie 2. 1. ,, atou me , que nofioubeque lhe refipander das mais ricas, e louas roupas Palm. p. 2. Atar a lingua a algum , faze Io calar, por me- c. 8 9 . , V. de Sufo p/ti. fie atavia ricamente. do , confuso ,, a dor lhe atou a lingua ,, V. do fig. o campofieatavia de flores Palmer. 4. 26. Arceb. 1. 8. f. Atar o JUZO, e a razo A T A V I O , f. m. ornato , enfeite , adorno. S Mir. No atar nem efiiar , famil. latim, nao con- f. Atavios de guerra , apparelhos. Amaral c. 2. cluir D... de Juizo. Atar- Gil. Vicente. Barca 1 Venha a prancha, e atacluir coifa coifa alguma alguma , , Auto Auto do do Dia fe_ ao parecer de algum ,, fegui fegui 1 c Atar obriga- vio. Io.A T A V O N A D O , adj. da .efpecie dos ataves y. w a algum, impor C. Luf. 10.41. Atar fie, ficar embaraado. Chron. Domin. 2. p. razoes, g. mofcasr com que o Chrmifta fe atou ATAUXIA , e deriv. y. Tauxia. A TARANTADO , parr. paff. J e atarantr. A T E ' , prep. ( de haenus) indica a relao de ATARANTAR , v. at. vulg. perturbar algum, rermo v. g. ,, d^ahi atqui, d^ontem at hoje, deatina Io , faze-lo tornear como o mordido da da praa at a Ribeira. f. Trifie at a morte , tarantula. /'. e. quafi a morrer. Chron. de D. Dunrte. IndiATAREFADO , adj carregado com tarefa de cando o termo nfimo de alguma ferie includo em algum trabalho. algum nmero v. g. at os mais vis homens ouA T A R E F A R , v at, dar tarefa ,, no f os pri- fiavo ludibria-lo i. e. defide os mais notveis;. varo da liberdade , mas ainda os atarefavo com at os mais vis. pezadiffimo trabalho ATEADO , parr. paff. de atear. ATRRACADO , parr. paff. de atarracar. ATEADOR , . m. c adj. que atea. ATARRACAR , v.at. apertar muiro com corA T E A R , v.at. chegar a tea , ou qualquer coida , ou cunha. Atarracar a ferradura , apare- fa , com que fe pe .fogo Mart. c. 106. Qiiando o lha-la fazendo-lhe as bordas, rompes, bicos, e jogo comea de atear. f. Atear a dijeordia, a S guer-

ATA

137

138

ATE

ATE

A T E R R A D O , part. paff. de aterrar. gnerrt, a hrigi. Sufeirar, travar Lucent, Freire. fe o fogo Mart. c. 210. Ao fogo que fe ateo% A T E R R A R , v. at. caufar terror, Bemardtsi em humtt grande mana , e f. fe a dificordia , Derrocar , lanar a terra. A TER-SE, v. recipr. pegar-fe , arrimar-fe. f. &c. A corrupo do contagio ateava-fie a todos, a parecer, confelho , favor, i. e. confnunicava-fe como a chama e communi- Acoftar-fe y. g ca do corpo. ', com que fe rea. Atear-fe em pa- abrigo , e pr nelle a Tua confiana. A PESAR , v. ar. etirar o que eftava froixo lavts, razoes Coito 4. 4. 1. Atear-fe o jogo d\trtelharia ,, Caft. 2. f. 1 20. ,, Atear a con- v. g. atejar as amarras ,, 2. Cerco de Dio f. 227. Gil. V. Barc* 1, Atefie aquelle palanco. verfa-o Ulif. izz. v. A T E S O U R A D O , A 1 E S O U R A D O R , ATEA T E Q I A D O , parr. paff. de arediar. ATEDIAR , v. ar. caufar tdio. Aborrecer, SOURAR v. entefourado, e deriv. ATESTADO , parr. paff. de ateftar. bocetas atefi ter tdio v. g. ,, ateditva tudo o que antes appec 1 > nosateftecia ,, (t<edere , fafiidire) Atediar-fe, ter ic- tadas de peonha ,, V. de Sufo - 7r tadas de gente , foldadefc , , Naufr. deSep.fi dio , enft ar-ie de alguma cotia. ATELl-ViX), .id).'(de Teiga) trs B. P. por 29. v. no f. ,, peitos atefiados de malcia. ATEVTAR , v. at. encher algum valo at acifarto , ref>i->ipa Io. ATE1MAD ) , adj. per teimofo , que infifte , ma ,, abarrotar. v. atefiar. ATHANAS1A , adj. letira , media-entre o pereverite An trai f. 51. v. ,, quaes ero os caracter de texio , e de Leitura, t. de Imprefatei n-rdos combatentes Inglezes, pela preza. A T E I M A R , v. n. fazer, ou dizer a mefma fores. ' ATHFTSMO , L m. a'opinio abfurda dos que coifa , iniitir , repifnr nella , . perfeverar. ne^o a exiftcncia de Dos.. ATEMORIZADAMENTE , adv. com temor, A TESTA, f.m. e f. peffoa, que nega a exifcomo aquelle a quem e poz medo. ATEMORIZADO , panv paff. de atemorizar. rencia de Ocos. ATHEO , f. m. o que nega a exitencia de Mart. c. 229- Atemorizado Pedro com to grande Deos. ameaa. A 1 H E N E O , L m.-UniveiTidade, Academia, ATEMORIZADOR , f. m. que atemoriza. r '' A T E M O R I Z A R , v.ar. infpirar, caular temor TeV.es. ATHLETA , f. m. LuttioL f. Guerreiro. $ Paiva Serm. . 6. -jr. Outra coufa que- os mais ef yantar, e atemorizar. Alhleta, foliando do mrtir , que lucla com o marATEMPAO, f. f. jurid. aco de a-cempar.. trio V. As palavras , com que fe atempa. ATHLETICO', adj-. dearheta. f. Forte, roATEMPADO , parr. paff. de arempa-v bufto , 1 1 rvudo , corpo , foras atbteticas. ATEMPAR , v.. ar. jurid* afnnar certo prazo A T I C A D O , part. paff. de atiar. dentro do qual fe ha de apprefeniar a appellao ATIRADOR , f. m. inftrnmento de atiar t na fuperio-r inftancia. Ord. 3.70.5 $.7. rc. candeia , ou o fogo. Efping. Perf. f. 9. ATENAZAR de TENAZ v. atanazar ufual. ATIAR , v. at. epmar, avivar o fogo, oa ATENA , f. f. ceifa , a que nos atemos , le- candeia , tirando as cinzas , chegando os ti^oes, guramos , de que fazemos fundamento , em que tirando os morres , foprando. fig. Infligar, irpomos as efperanas, e confiana Aulegraj'.f. 3 1 . rirar v. g.. as paixes , aviv-las. Atiar o .Ulif.- 176. Pinheiro 1. 58. s atenas diffo. combate ,, Caftan. 1. f. 1^. Sulcitar v. .- A T E N T O y. tento. Tempo d^Agors 2. 68. v. a guerra , as difcordias , excitar, prdvocar, irri he neceffario ir mui atento , com tento , refiguar- tar. lo, cautela. ATILADA MENTE r adv. de modo atilado; A T E R I C I A D O , adj. doente de itericia V. do ATILADO , pait. paff. de atilar. f. AprimoAre. L..c.xz. rado v. g. ,,- na galanteriot ,, Eufr. z> 7- ATER1CIAR-SE , v. recip. fazer-fe doente de Culto , polidos v. g. ', na opinio de gente pouco , 'iclcricia. entendida, e ainda da que fe tem por atilada,, A T E R M A D O , part. paff. d'e atermar. M. L. t. r.: ,, idade pouco aviada ,,, V. do Ar. A T E R M A R , v. at. pr termo. Arempar, ceb.: feitio da imagem pouco atilado,, i- e- a P er ' dar , ou limirar certo termo de tempo. Ater- feio.do H. D. 2. p. L. 2. c. 17. : acabadojom mar-fe , tomar certo prazo para fazer , refolver perfeio v. g. tetras de bordado to ala$i Tf/YlC 2 V C ' * alguma coifa. P.P. 2. 10.2. y. atermando fie at r/f)<Qm f L A R , ' v . at. aceiar, ornar com grande cukusn fabado*
UOr

ATI

ATO

139

riofidad. -^~/ reciproco , ornar-fe , ataviar-fe ATOARDAS , f. f. pi. neticias vagas , rumores mu : to y. o particip. V. Refende Chron. j . 2. Ati- F. M. c. 148. Tempo d''Agora 2.f. 5. y. lar f. apurar v. g. atilo meu ifigenbo em ferviA T O C H A D O , p-arr.paff. de atochar. Entala* lo Prefies 2,6. do em algum fitio , paflo , fem fe poder mover, ou menear Caftan. 8. j . 126. col. 2. atochar ATILHQ , f. m. qualquer cordel de atar. A T I M A R , v. at. ant. acabar ,, hma atimarem as tofies da gal ,, B. ATOCHAR , v. at. metter apertadamente , c prajmada faanha ,, acabaro huma faanha , (feito memorvel) reprovada : v. acimar. Blut. fora humas coifas entre outras em algum vafo , ou receptaculo ; metter coifa, que encha,a capacidiz oi:e atim.tr he emprender. ATINADO , part. paff. de atinar. Homem ati- dade cumprmidamente. vado ,, que tem tino , para conjecturas, &c. A T O C H O , f. m. cunha, coifa que atocha. medico mui hbil, e atinado Caminho antes A T Q L A D I O , adj. c. em que Te atola v.g. atinado , que f abi do , em que fe deo por acerto , s vafa 2. Cerco de Dia fi. -jo8. apalpadclas. A T O L A D O , part. paff. de atolar f. atolados A T I N A R , v. n. acertar pelo tino. fig. Acer- em vaidades ,, Lufiada c. 8. efi. 39. Paiva Serm. tar, tentando vrios meios para iffo , Lobo Corte r. .f. Atolado em bkhos at o pefcoo. Quafi , D. nunca atinou palavra ,, Acertar por con- tolo. ATOLAR , v. at. levar, metter no atoleiro. jecturas em coifa perplexa , ignota Arraes 2. 19.5 Achar, vir no conhecimento de alguma coifa Ul ifi. Atolar n. ficar mettido , embaraado, e peiado no 8. 57. Ter bom tino , e acerto , obrar ajuizada- atceiro. Caflan. 3. 29. f. Enkar-fe em difficulmente , Varella. Tornar a acertar na lembran- dades. Aulegraf. 157. Atolar-fie, metter-fe no atoleiro , ficar prefo no atoleiro, vafa , pntano , a d-- coifa efquecida , Lobo Corte D. 4. empantanar-fe. f. Atolar-fie em prazeres , viciost ATINCAL y. fiem. A. A T I N O , f. m. acerto, juizo no obrar; oppe- vaidades C. Eufr. 5. 4 . : almas em torpes vidos atoladas. fe a defatino. A T O L E I R O , f. m. cho muito embebido em ATIRADO , parr. paff. de atirar. agua que cede facilmente ao paffo , ou coifa peATIRADOR , f. m. o que atira. ATIRAR , v. ar. arremear, fazer tiro com fada , e o recolhe, e prende em fi. f. Mart. c. pedra , dardo, bala , frexa , &c. Mart. c. 188. E 202. Da cova, eatoleiro em que por fua vontade alvo a q-'e ho de atirar. f. Alludir, com remo- fe lanou. ATOMBADO , part. paff. de atombar. que. Atirar para algum fitio, ir , caminhar B. ATOMBADOR , f. m. o que d , e faz Ciar. 9. col. 1. atiraro a ella Atirar-fe, arremear-fe; f. abalanar-fe atirar-fie a tudo ,, tombo. ATOMBAMENTO, f. m. aco de atomaccommetter tudo. AT1TAR , v. at. v. apitar das avs. Fer- bar. ATOMBAR , v. at. dar rombo. Lanar em nandes. ATITO , f. m. apito das aves V. de Limaf. $52. tombo , ou por affento as terras, e propriedades com fus confrontaes V medidas , e todas as claE davo certos ftlvos , e atitos. ATMOSFERA , f. f. toda a fubtancia fluida, rezas necffarias para confiar o nmero , e quaque cerca qualquer corpo, e gravita para feu cen- lidades de quaefquer propriedades, e rendas d'altro , e participa de todos os feus- movimentos ; e guern. A T O M I S T A , f. m. que fegue o fyftema que ordinariamente fallando, a maffa de a r , que cerca pem os tomos por elementos dos corpos. a terra. ATMOSFRICO , adj. pertencente a atmosfera. ATOM1STICO , adj. que refpeita aos atoATOADAS por atoardas. Caftan. 1. / . 121. mos. ATOADO , part.^paff. de atoar: no f. fundado T O M O , L m. poro mnima, e elementar na authoridade. Cames Flod. ato 2. fc. 2. vir de que confto os corpos. f. Poro minima de logo o voffo Petrarca^, e o voffo Petro Bembo atoa- qualquer coifa. tomos so os argueiros , ou do a uezentos Platoes ,, como o navio atoado, poeira fubtil que nadam na atmosfera , e fe vem que vai feguindo cr que lhe d toa. luz de alguma reflia de Sol. Galhegos 2. 156. Y ATOAR , v; ar. dar roa , levar toa. Hum tomo de tempo , a poro mnima de fua fe, Caflan. 5. c. 29. atoro-fe com a caravela , diviso , Avellarj. 7. v. / . Gomes Eanefi. Prlogo. atar-fe com roa. Caftan. 6.C.58. atoaro ojunco Parte dos tomos daquella graa. meza da guamio do navio. T O M O , adj. indivifivel. Not.Afroh S ATO-

140

ATO

A T O N I A , L f. Med. frouxido , rfaxao da ATRACCO, e deriv. V. attrcao. fibra. ATRAHKR , e ATRAHIR , v. at. trazer f. A T N I T O , ar. adj. coufa confufa , perturbada. Barros. Gram. 122: E arder , iraher, caber, &c. Mart. c. 255. Ficou atnita , e turbada a Vir- fig. Mart. c. 222.fienos atrahe, e deleita a gloria. gem. Paiva Serm. 1.20. f. Atrahia mais afi aadmirao do povo. A T O P I R . y . atupir, Pinheiro 1. 107. A T O N T A R , v. at. fazer tonto , fazer enton- ' ATRAIOADAMENTE v. atreioadamenre. A T R A M A D O , adj. panno de linho., cujos teeer. v.ftont.o* fios efto em partes mui baftos, e conchegados, A T O R A D O , part. paff. de atorar. " ATOR AR , v. ar. fazer em toros y. g. &. em partes raros. A T R A N C A D O , part. paff. de arrancar, p, p. tronco, a madeira, <&~c. A T O R A L A D O , part. paff. de atoralar Qtf- ,, as ruas arrancadas- com pos. L. 2. fi. 10. y. trarrcado' fem a. tan. 2.. 190. ATRANCAR v. trancar. Embaraar com tor* A T O R A L A D O R , L m . o que ornava d.torpecos , pejar com a defordem da arrumao. aes. ATORALAR , v. ar. anr. ornar as velidu- Arraverar, atalhar com rranquia , tranqueira at ras de toraes de feda, e fio de ouro, ou prata. gum paffo, ou brecha. P.P. 2. 107. v. ATRAPALHAO , f. f. pleb. defordem , con^ ATORCELADO y. atoralado Hifi. de Ifeafi fuso. 34. v. A T R A P A L H A D O , part. paff. de atrapalhar, A T O R O A D O , part. paff. de atoroar y. o coberto de trapos. f. pleb. pofto em deordem,. verbo., A T O R O A R , v. at. moer, pifar em p grof- confusoATRAPALHADOR , L m. vulg. o que atrafeiro ; trigo atoroado, mal moido. A T O R D O A D O , part. paff; de atordoar. Pi- palha. ATRAPALHAR , v. at. veftir de trapos. nheiro 1. 8. Ou je acorda he to atordoado, &-c. _ A T O R D O A M E N T O , L m . a perturbao de Atrapalhar-fie, cobrir-fe de trapos. Atrapalhar, fentido que offre quem leva pancada na cabea ; V. confundir, perturbar difeorrendo, ou obrando. A T R A T O , adj. vcftido de negro, de luto ou com qualquer golpe , ferida. Do que anda fem fentido com vinho, oy por droga, que o faa per- os ros entre os Romanos hio atratos ao tribunal Arraes 3. 2,. der v. g do peixe com a coca. A T R A V A N C A D O , part. paff. de atravancar* ATORDOAR , v. at. caufar atordoamento. A T O R M E N T A D O , part. paff. de atormentar. Caftan. 5. c. 2,6. ATRAVANCAR, v . a t . embaraar, pejar al5 L cem a agua que o navio fazia, trabalhado, gum lugar , vo , ou paffo com traves, eflao aftlito. H. N.. 1..46. A T O R M E N T A D O R , f. m. e adj. que ator- das, Scc. ATRAVESSADTO , adj. que fe atravefo, menta. A T O R M E N T A R , v. ar. metter a tormento , contraria. H. P. ,, lembranas do mundo , e pefidar tortura, tratos. f. afdigir, trabalhar, mor- fiamentosatraveffadicos, forjados a furto da razo.. tificar. : fe, afHigir-fe-, maltratar-fe com amo- ATRAVESSADO , part. paff. de atraveflar, snoccs paffado de ttaveffas, feguro com ellas. Pofto de com lado para o vento, ATRABALHADO , adj. cheio de trabalho. travz y. g. ,, a noApol. Dial. f. 100. ,, eu como mais atrabalhado. fiem furdir V. de Lima f. 315. Homem atravefATRABILIRIO -, adj. doente de atrabilis , fado , refeito, e baixo". Olhos-^i. e. vefgqs. ou dominado delia. f. Homem, trifte, co- Co atraveffado, filho de mi , . e pai de efptjcies lrico. diverias. Paffadv v. g. a alma atravead de dor como o corpo de lana, efpada,, bala. Jrrais ATllABILIOtSO, adj. v. atrabilirio. ATRABILIS , f. f. clera- negra, humor do 1. 4. atraveffado de dores , e infortnios.- Arraes* orpo humano. > pag. 1. Andar atraveffado com algum , defavindo-, de mo humor. Ter alguma coifa atraA T R A C A O , f. f. a aco de atracar. veffada na garganta , por dar-no^ ella cuidado; e A T R A C A D O , pare. paT de atracar. ATRACAR , v. at. aferrar alguma no , Frei .affim daquillo , a que fe tem m vontade V. Do te. Chegar-fe , e apegar-fe dando cabo, ou affer- que no acaba de efpirar dizemos , que tem a alrando d'alguma parte da outra c'o a mo , croque ,- ma atraveffada. na garganta. Mercadoria atrt veffada, comprada por. acravelador.&c. fe (Qm algum x- travar-fe % atear..

ATR

^ ATR
1

ATR

14.1

f ATRAVESSADOR , f. m. o qu compra toATRAZAMENTO , f. m. o alo deatrazar-f, da a mercadoria, ou viveres para regatear, e ven- otf atrazar. der a feu arbtrio elle f* ATRAZAR, v. at. pr atraz. f. Retardar, ATRAVESSAR, v. at. pr traveffas v.g = dilatar o movimento , curfo de negociantes. Atraas portas, ou entre paredes de forte, que prenda zar o reltgio , defandar com ponteiro para as hohuma com outra. Oppr y. g. impedimentos ras paliadas ; e talvez c'o atrazador, quando ter que o mundo atravefiava. doutrina Evanglica,, o defeito de adiantar.c. Arraes 7. \2, Paffar de huma parre outra v.g. A T R A Z O , L m. atrazament.0 de contas. f. , , atraveffar o rio, a praa. Pr de travez v.g. Decadncia. - "" ,, a no Paffar por meio v.g.,, o rio atravef- ATREDAR , v, ar. antiq. aeoftamar, a fazer, fia a Cidade ; e talvez atalhar, y. g.~ o rio lhes je , coftumar-fe , habkuar-fe Barros Elog. ,, atraveffava o caminho H. N. 1.74. Paffar Theodofio era vencido algumas vezes de menenco'de parte a parte com lana , efpada: efig..dizemos, ria, mas defiejando atredar-fie em vencer de todoque as dores, picadas atravefio o corpo , a alma, efi primeiro mpeto. o corao. Atraveflar a carta no jogo ,, e corATREFADO com obra, fr. vlg. y. atarefado j tar com trunfo maior. Atravefisar mercadorias , muito apreffado. , compra-las para as monopolizar. Atravefisarffe a ATREGUADO , adj. que eft em trguas' cor no , dar o coitado ao vento , e ondas fem furdir inimigo. vante. H. N. 1. 9. Caftan. 2,. 167. atravejsouATREGUAR,, v. n. fazer trguas, fie fe o elefante no tendo quem o governaffe , meATREIOADAMENTE , adv. de modo atreitaf. tirada da no que fe atraveffa. Atravefsava- coado. je a vida com a privana ,, Lobo. Oppor-fe y. ATREIOADO, parr. paff. deatreioar. Ing. atravefisou fie-me a jortuna. Expr-fe, oc- clinado a fazer traio. Acompanhado de treioy caionar-le P. P. 2. 140. y. Atravejsarje afa- trahido v. g. caufa. zer alguma coifa , antrcipar-fe atalhando a outrem. A T R E I O A R , v.ar. fazer treio, trahir alP. P.z. 26. Entremetter-fe ,, entre a efcritura , gum. e pofise no fe atravefisem muitos embaraos ,, V.: ATRELLADO , part.- paff. de aorellar. Palmer* fem que eu acabe os perodos fie atravefsa o teu 4-p.fi. 28. as feras. rifo. Atravefisar., pr diante v. g. atravefsei ATRELLAR , v, ar. prender em trella. Lenos olhos, e animo as palavras de S. Atanazio ,, var preto pela trella v.g <oeo d caa, a onArraes 10. 4 1 . ,, atravefisar a quem eft alegre a , ou fera adefirada a caar , o.v guerra. . Lnevoeiros de trijleza Arraes 10. $6. Levar algum engodado em converfao Eufr. z~ ATRAZ , adv. no lugar pofterior. No tempo 3. e z. 6V Trazer alguma peffoa empenhada en> paffado V. do Arceb. Prol. Aps , em feguimen- requerimento, amores, Eujr. 2,^ 2. $ Atrellar 9. afioberba Arto. Deixar atraz , avantajar-fe a algum , na prender r refrear , fopear y. g marcha, e fig. em qualidades boas, ou ms-, fu- raes 2. 20. Pera jopear , e atrelar jua juberba. brepujar, exceder. Tornar atraz com a palavra , ATREPAR v. trepar. arrepender-fe , revog-la ; defdizer-fe.- Depois , ATREVER-SE, v. recipr. ter oufadia, atreviem ferie de aces. Lobo P. P. jornada 11. ps mento contra algum r o u para fazer alguma coios olhos ndle , affegmando-je de todas- as jei- fa. E no me atrevo com ella. Mart- c 12. Padre' oes, e atraz difio o apartou. Tornar atraz al- no me atrevo. Paiva Serm-. 1. 44fe. Nenhum guma coifa , dsfccntinuar , ceffar. Pinheiro 1. doentefieatreva a partir defta vida. Man. c. 9-Nurw 56. porque no tornamos atraz nofos trifies ca fie atreveo a introduzir hum Centria Portuguez* cantos. Barros Gram. 222. tem a prepofio a v.g- atreA T R A Z A D O , parr. paff. de atrazar, deixado ver-fe a feu fienbor; a dizer, a commetter coifa aratraz. Dividas atrazadas, vencidas , e no fa- rificda. t-isfeitas. Atrazado em contas ,0 que deve mais ATREVTDAO, adj. cmico , aument. de atredo que tem com que pague. Atrazado em eftu- vido. ATREVIDAMENTE , adv,. com- atrevimento** dos , que no fez progrefos , e affim o que no ATREVIDO , adj. ouado , arrojado , no periteve acceffo em ptos, magiftrados;- ,, atrazado far, faltar, obrar coifas arrifcadas , desvergonha-* em virtudes , &c ATRAZADOR , f. m. que caufa atrazamen- das. Qfem he efie que to atrevido entra por nofos to. O atrazador do relgio , peas, que fervem termos ? Aiart. c. 24. de atrazar, -e retardar o feu movimento.. ATREVLMENTO, f-m- oufadia y ardimento, at-

i4i

ATR

ATR

T R O F I C O , adj. que padece atrofia, da naarrojam snto C. L'ifi. 7. 14. no jataro Chdftos atrevimentos De ordinrio fe toma a m par- tureza da atrofia. te de defpejo para mal, falando, obrando. Com A T R O PAR , v. at. pr em tropas , incorporar atrevimento de algum , i. e. fazendo-fe atrevido , em tropas. fiza delia peffoa , Cajian. 1. 77- Cafligar o A T R O P E L L A D O , parr. paff. de atropellar. atrevimento de Semey. Paiva. Serm. 1. 85. f. E f. dos mares, e dos ventos , atormentado. Amaatrevimento em tratar de. Letras Sagradas. Barros ral 5. Perfeguido, trabalhado, Paiva Serm. 1, Gram. 284. fe todos os ms andaffem airopellados f. 5. v. T R I B U L A C A O v. tubulao. ATROPELLA.R , v. at. pizar, calar aos ps. ATRIBULADO , part. paff. de atribular. ATRIBULADOR , 1. m. e adj. coifa , que atri- f. Deprimir, opprimir y. g.-*-a authoridade; o direito , as leis, algum , a verdade, defprezar. bula Chron. Cijterc. L. 1. c. 12. ATRIBULAR , v. at. afHigr com trabalhos , Atropellar com trabalho , canar. Ajuntar em tredores , moleftar com tormentos V. do Arceb. 1. $. pei. ^.fe agente , apinhoar-fe , arrebanhar-fe em Qte. interiormente atribulava fua alma. Paiva defordem, pi (ando e. ATROPHIA , e A T R O P H I C O y. atrofia, Serm. 1. 8. Deixar-vos-hei atribular para vos reScc. . * niedear. A T R O Z , adj. enorme, grave, v.g. ddio A T R I G A D O , part. paff. d atrigar-fe , antiq. Cr de trigo , pallido , por doena , medo, &c. Fero, cruel, deshumano v. g. animo, cafligo, A T R O Z M E N T E , adv. de modo atroz; cora Apreffado. A T I G A R - S E , v. recipr. ant. apreffar-fe mui- atrocidade. to. Na Beira , tu'rbu-fe com medo. A T T E M P E R A D O , part. paff. de atremperar. A T R I N C H E I R A D O , part. paff. de atrinchelA T T E M P E R A N T E , part. at. deateemperar f. rar v. entrincheirado , e os mais deriv. Atrincbeha- Med. meruo , Atrincheirar, com En. F. M.c. 118. Ele-i A T T E M P E R A R , v. ar. Med. moderar v. g. giada Canto 2. 1 acrimonia do Sangue, reduzi-la ao temperaA T R I O , L m, entrada exterior antes de qual- mento conveniente faude. quer edificio , pateo , adro. ATTENXO , f. f. a aco de attender. PonA T R O , adj. negro ; atrabils , bis negra. derao. Urbanidade, cortezia com que fe arrenATROADA , f. f. grande bulha , eftrondo. de ao que nos dizem , e propem. Coniderao, A T R O A D O , part. paff. de atroar. refpeiro v. g. em atteno a feus merecimentos. A T R O A D O R , adj. que 'atroa. S. m. Peffoa, A T T E N C I O S Q , adj. homem dotado de attenque atroa. o , urbano. Acompanhado de atteno v.g. ATROAMENTO , f. m. d'A!veit. doena , que a lio para fer til deve fer attenciofa. vem aos cafcos das belas , e oecupa todo o cafATTENDER , v. at. efperar. N0bili4r.fi co. Pinta Gineta. 44. ordenou fus azes , e efteve attendendo ATROAR , v. ar. fazer eftrondo br amidos , Uliffea 9. 81. fem o temer , do a efpada a que atroavo o mbito do Univerjo ,, Epanaf. , , Marte attende. Tender v. g. admittiria fematroar os ouvidos com gritos ,, P. P. 2. 17 : ,, pre propofies, que attendem ao bem pblico V. atroa o cantar das cigarras Lobo: - a mu- de D. Joo 1. < S Receber, acolher com atteno, fica das aves Silvia de Lifardo fionho. Atroar, attentamente. Ter refpeito , confiderao , attenabalar o edificio para cahir, v. g com artelha- o. Applicar atteno , reparar no que fe l, ria, Caftan. z. ti. derribro , eatroro, muitas etuda , ouve , tomar fentido, ter tento. cafas, e no cap. 5. do L. 4 . , , o jogar da artelhaA T T E N D I D O , part. paff. de attender recebido, ria atroou huma no velha de fone , que comeou ouvido com atteno. Deferido y. g. o requea cofipir o breo que lhe tapava huns furos, L e. rimento foi attendido. abalou c'o tremor, e L. 5. c. 86. atroro a pareA T T N T A D A M E N T E , adv. com tento, adde de forte que fie fez nova abertura. vertidamente, prudencialmente. A T T E N T A D O , adj. dotado de tento , prudnATROCES , pi. de atroz. Arraes \. r. A T R O C I D A D E , f.f. a qualidade de fer atroz. cia , arrefoado, advertido V. de Sufo c 26. difereto, e bem attentado. H. N. 1. 27. Que obra com re' f. Atrocidade da dor, delito,-&-c. flexo , e mui de propofito, C Filo demo , amor de ATROCSSIMO , uperlat. de atroz. A T R O F I A , L_f. doena, que procede de no attentado tem ordenado , &c. ato 1. ficena i- Tentado com peitas. Caftan. L, 6. r. 80. Exacfe nutrir algunia parte do corpo. t. Mta
K

ATT

ATT

t o , apontado v.g.,,no jallar. Eufr. 2.4. ^Acom- ficar. Invocar para reftemu-ffas , ou por teftepanhado de tento , ponderao mui attentada rrunho v. g. os Cos attejlo , que fempre te fui fiel. v. ateftar. confiderao Filofi.dePrinc.fi. 22. A T T E N T A D O , f. m. for enfie, tudo o que fe r. ATTONTTAMENTE, adv. como aquelle que innova na lite pelo juiz de quem fe appellou , pen- eft attonito. Vieira. dendo a appellao. Qualquer coifa que fe com- A T T O N I T O , adj. eftupefacto , efpantado , do inette contra depacho , em virtude do qual algum coita naravrlhofa , defufto. Chrcn. Cijierc. L. i . e fe deve abfter de fazer alguma coifa. Attentado i2). c. o Mouro attonito, e turbado. Enlevado contra as leis cerca da vida , bens , e honra de em al^um objeco , Hiji. de Ifea f. 113. algum Papeis minifieriaes do Senhor Dom JoATTRACO , f. f. gravidade , travita.o dos f 1. corpos ; he a tendncia , que todos tem para a fuperficie da terra , ou para o centro de qualquer ifATTENTAMENTE , adv. com atteno. ATTEN TAR , v. at. atrender. Olhar com tema de corpos ; ou de huns para outres. Atatteno , advertir , fazer reflexo , reparar, refie- traco das vontades , propenso amiga. clir em alguma coifa Cames e nos. tenros fithi- ATTRACTIVO , adj. que rem a fora de ate ilbos attentando , ou para. V. de Sufo p. 27: ou trahir. Entre cs Mtdicos v. attrahente. f. Coifa, por alg um t coifa, Palmer. $. p. j . 150. v. ; Lobo que concilia afftcTo as vontades v.g. as delicias diz , attenta o que te digo, arrende. Defeng, p. 118. tem mil attraivos; olhos attraivos, virtude at Apalpar B. Ciar. 2,. v. foi attentar com as mos traiva das almas ,, Lucena f. 136. Que iuffe dormia ,, , Emprender v. g.,,algum feito. Caf- pende a aco M. C. 4. 51. Olhos rodeados tan. 2). 57. Commec/er, propor. Caftan. 7. c. 68. de attrava graa 2. Cerco de Dio p. 2J65. Et Rei fie Cambaia atentou a Diogo de Mef A T T R A C T O , adj. encolhido , contraindo Mquita com grandes tormemos para je fazer Mouro. jul. 8. 95. Attentar o jttiz , he innovar qualquer coifa na ATTRAHENTE , parr. at. de attrahir , que tero caufa , em que fe appellou delle , antes que fe decida virtude attrativa. a appellao na fuperior inftancia Ord. z,. T. 75. : ATTRAHIDO, part. paff. de attrahir. to bem arrenta o particular, que altera , o que A T T R A H I R , v. at, tirar, puxar hum corpr> lhe foi mandado acerca de fe abter de alguma for- por outro om z fora de attraco. Trazer ao a , violncia. partido, opinio, parecer, com razes , ou qualATTENTO , adj- attencioo homem quer obra para iffo , ganhar as vonrades , os niAcompanhado de atteno. Efiarmos mui attentos mos. . Negociar v. g. ,, attrahir fiobre fi a def* em quanto fe differ a miffa. Barros. Gram. 44. Ur- graa. As delicias atrahem , e fojugo os nibanidade v. g. recado Artendido Chron. mos affeminado. Trazer amifade V. de Sufir Aj. 4. anenta tua razo , Amaral 7. atten- p. XXI. fois fervido de atrabir a vs. A T T R I B U I O , f. L aco de artribuir. to o efiado de Galeo Attenta , adv. v. A T T R 1 B U I D O , part. pafl. de atinbwr. tenro. ATTRIBU1R , v. at. dar,, conveyo attribuir at ATTENUAXO , f. f. o afio de attenuar.. O eftado da coifa attenuada y. g, .da fazenda^ hum homem f ( ao Soberano ) tanto poder , e os homens covfemiro em hum f que os governe , , faude, do efiado. Filofbf. de Prncipes fi. 42. Applicar, imputar j. ATTENUADO , part. paff. de attenuar. ATTENUANTE , part. at. de attenuar, Med., referir como a caufa y. g. attiibuir a algum o nome de prudente : todos lhe attribuio a culque adelgaa . dillolve os humores. A T T E N U A R , v. ar. fazer tenue , minorar pa do mo fucceffo ; as profperidades- devem-fie at~ reduzir a pequenas partes. Diminuir v.g aUribuir a Deos primeiramente , e depois prudenfiaude , bens, a dieta , o vigor ,0 corpo, o Eftado > cia , que de ordinrio todos fomos autbor es denofcom trabalhos , revolues , b poder, a grandeza. \ja boa, ou m ventura ; os Peripatercos aitribuiot V. Emfna^/ecer, debilitar. a jubida da agua na bomba ao horror, que ella , ATTESTAO , i. f. aco de atteftar. conforme a elles , tem ao vcuo: attribuio-fe a milagre , i. e. referio-fe como a caufa , a eFeito> Contexto de palavras , com que e artefta. ATTESTADO , p^rr. paff. de atteftar, ,, nos fobrenatural ,, attribuio'fe lhe a temeridade r, Leo* attefiadas de animofas companhias ,, Ndujr.de Sep. Chron. do Conde D. Enrique: no nos attrfcbuao a arrogncia. j . icz,. ult. ed. v. atefiado. A T T K l B L T A D O , part. paff. de triATI l. Si A R , v. ar. portar por f cortio reftemunha , ajniar dando-ie por teftemunha , esni- butar.

4?

AT-

A T T R I 3 U T A D Q R , f.m. que faz tributrios. ATURAMENTO , f. m. o ato de aturar P. A T T R I B U T A R , v.at. fazer triburario., avaf- P. 2. 114. y. ,, no aturanento dos trabalhos ,, v. allar ; camgar com tributos. e f. Fazer pezado tolerncia. A T U R A R , v. ar. continuar cm fazer, ou fofv. g. a Fortuna profpra , ou attributa noffas vidas, ou qie as tira em fiatsfiao de tributo ffer alguma aco penofa, molefta v. g' aturar o Jogo do inimigo % aturar o inverno , os caAndr da Silva. A T T R I B U T O , f. m. qualidade , propriedade., lores do Soi, no p&ffeio moiefto , na penitencia. V. accidente , que pertence a qualquer coifa, ou.fi- de Sufo c 28. no lhe pode aturar o paffo , que fica , ou mcral. Lobo. Tempo de Agora z. 19. Os levava. Refiftir. Durar reiftindo eflanoj Medjcos a toda-las complexes deram feus atribu- no atura outra viagem. n. Continuar v.g. a tos. Barros. Gram. 272. O attributo da propofi- febre atura , aturar em alguma obra , no atara o , entre os Lgicos he a palavra , ou palavras , em cafa. A T U R D I D O , part. paff. de aturdir. com que fe declara a qualidade que unimos ao uATURDIR , v. at. perturbar os fentido'. Caujeiro delia v.g- quando dizemos ,, Deos he bom , , bom he o attributo , ou qualidade, que attribui- far grande admirao , efpanto. mos a Deos. A VA ATTRIS.0 , f. f. dr dos peecados com meAVACHE , ou antes aveche, palavra compofdo da< penas do inferno , ou da perda da Bemaventurana. Attrio do ejlomago , doena que con-. ta do imperativo luve , e da partcula Italiana ce, tfte em vomitar pouco depois de comer , ou be- fignifica toma l: ,, mais vaie hum avache qm\ te darei ,, Eufr. 1. 2.. /". 35. y. Ulij. 62.. ber aquillo que fe tomou. Luz da Medec. AVALIAO , . f. aco de vaiar. . O vaA T T R I T O , adj.. que. tem attrio. Mart. c. 141. E depois de quebrado, e contrito , ou and- lor dado pelos avaliadores. AVALIADO part, paff. de avaliar. to teu corao. . AVALIADOR , f. m. o que avalia. A T T R I T O , f. m. Fifico , a refiftencia , que ciu A V A L I A R , v. ar. determinar o valor, preo fa ao corpo movei a afpereza , e defigualdade da de alguma coifa. f. Determinar o preo , o merefuperficie do^ outro, fobre que fe move. cimento de alguma peffoa , obra ,.trabalho , eftiA T U A D O , part. paff. de atuar. A T U A R , v. at. tratar algum .por tu,, fatiar mar , conceituar, Vieira. AVANADA , f. f. affalto, que feda ao inipor tu. Prefies 58. v. Atuar fe , tratar-fe por tu migo". Applicao a alguma obta , trabalho:-por mutuamente. Ulifipo j . 207.V. ATULHADO , part. paff. de atulhar y. o huma vez , ou mais interrompidanr.enre. Commettimento a algum fobre negocio. v. Vieira verbo. v ATULHAR , v. ar. v. entulhar. Lugar atu- Cartas t. z. AVANADO , part. paff. de avanar. u milhado de gente ,. barcos atulhados de gente . A T U M , f. m. peixe , tem a plle delgada , o lcia, guardas avanadas , as que efto em diftanfocinho pontagudo , dentes pequenos, as coitas ri- cia do arraial , e do entrincheiramento , e poltos rantes a negro, fua carne he femelhante da vi- princpaes, para fazerem alguma refiftencia a initclla , peca-e nas almadrsvas. (flhynnus /'.) Bar- migo , e darem rebate delle". Partidas avanadas , he a tropa , que marcha diante do exercito, ros. G-am. 107. tom , tos, atum , atuus. A T U M U L T U A R , v ar. por cm tumulto , fa- para o mefmo fim que as guardas avanadas tem. zer que fe alvorocem alg'. nas peffoas Port. Reft. foi. pag. 355. A T U P I D O , parr. paff. de atupir. AVANAMENTO, f. m. d*Archir. a facada, A T U P 1 R , v. ar. v. entupir. Atupir o cami- ou refalto , que tem alguma parte do edificio. nho , atalhar. Caftan. 3. c. '31. B. atupir a cava ,, AVANAR, v._at. inveftir, accommetter o Caftan. z. fi. 60. inimigo. Fazer avanar, ou, ir adiante . ganhar ATURADAMENTE , adv. com conftancia; " g- ,, os Francezes no avanaro hum palmo de terra V. Cart. z. p. 8. Fazer marchar, ou fem ceffar, arreio.. ' A T U R A D O , parr. paff. de aturar. nojent. at. poftar diante do exercito _ ou das trincheiras v.g. aturado no paffeio-, dilatado , o que atura , continua avanou vinte cavallos ' Port. Reft. Chegar por rernp em applicaeo , trabJho , exerccio/^. at algum lugar, vencer, vincar: ,, avanar W o Arceb. 1. %.~-nm ornais aturado <eftudante. Olivaes ,, Guerra do Alm Tejo: avanar ate ATURADOR.-, f. m. e adj. aturado no fentido Cidade ,, f. Servir, adiantar todas as vofas diligencias no avanco nada o negocio Avanativo. ar

144

A T T

ATU

AVA
ar obras de fiortificao , fitu-las diante de outra? para as defender Avanar , fazer aumentar ; todo o feito de quem quer jcaber com os Reis ava remos, be ir-lhes com alvitres, e artes de avanar as fitas rendas , e fazenda ,, para avanar o fervio de Deos ,, Prov. da Hifi. Geneal. f. i. Obras dei Rei D. Duarte. neutro reftar, fobejar , Eneide 11.74- 5 Avanar fe no paiz , entrar polo fei ferto , adiantar a marcha nelle. Prov. da Ded, Chron.fi. 162. Adianrar-fe no confeguimento de dguma coifa , Hifi. Dom.p. 2. AVANO , f. m. adiantamento , que intamento , que fe terr i outrem em caminho andado , em tempo. f Adiantamento , aumento de fazenda, emdignida. des , poftos. AVANGUARDA , f. f. v. vanguarda. H. N.
-.IT-.i

AVA

145

mulheris, e alguns mecnicos ato pola cinta , e deixo cahir, quafi aos ps por diante , para no geralmente dizemos calses fujarem as aias avental. AVANTE , adv. ir vante, por diante , furdir , vingar. Continuar. E jendo tanto avante como , i. e. e tendo furdido at. Levar a jua avante , confeguir o feu intento , ahir com a ua peneno. Dar por d/avante , t. naut. he pela proa. O Cajlello d'avante , de proa. Caftan. z.fi. 162,. tirar vante , ir por diante ; furdir remando, Caftan. z..f.6. De avante, avantejar. Barros. Gram. 92. AVANTEJADO , e deriv. parece que affim fe deve efcrever, derivando-os de avante; mas dizemos avantugem , e o fubft. derivamos os mais termos. Caflan. 2. 192. frota que vem to avan2. 22.6. A VNIA , f. f. vexao que os Turcos fazem tejidx da outra , em gente , <-c. AVAQUEIRADO , adj. da feio de vaqueiaos Chrittos , e aos de outra Religio, para lhes ro , veTdo rufiico. freire Elyfios Z91. extorquirem dinheiro. Godinho j . 180. AVARENTO , adj. dotado de avareza. Se acerAVANO per abano / / . P., e outros de ,, fan ta de fer ambiciofo , ou avarento Paiva Serm. 1. ,, Inglez , alterado o j . na fua affim v. de Filofiofia Filofiofi. de Princip. f. 21. A V A N T A G E M , f. f. y. vantagem , adianta- 21. f. AVAREZA , f. f. o amor, e apego fordido ao mento. hxcefo, e melhoria em comparao de omrem , ou outro eflido. D" avantagem', mais dinheiro , com efcacz , e parcimnia fem modo ; P. P. 2. 78. ,, rro fie cem mil cruzados forros, reprehenfivel Avareza he hum defiordenado defejo e muitas vezes d'avantagem. Caftan. z). 234. ,, fi- de adquirir , e gua'dar dinheiio. Mart. c. 10^. zero-no na guerra d"avantagem dos outros i. De toda Avareza , e Louvaminha, e va gloria. e. hovero-fe melhor Dar, ou conhecer vanta Alcob. \. 91. gem a algum , ou alguma coifa , conhecer-lhe u A V A R G A R , v. ar. encurvar , Elegiada perioridade, melhoria ; fer inferior , ceder. Gil. V. / . 246. efl. 1. Arco a que Turquefico brao Barca 1. Efioutra tem avantagem. avarga. AVARIA , f. f. o damno , que recebem as faAVANTAJADAMENTE, adv com avantagem. zmd;is embarcadas , por chuva , agua de m a r , fende modo avantajofo. AVANTAJADO , parr. paff. de avantajar. Fa- do alijadas em tormenta , Scc. Amaral, c. 2. A V A R I A D O , parr. paff. de avariar v.g.,, fazer coifas avant&jadas dos outros homens ,, Pinhei ro 1.240. Excedido v.g..,-, av ant ajados de ou- zenda. trem na virtude, v. Ch.on. Cifterc. L. 1. c. 12. A V A R I A R , v. at. caufar avaria, damnificar. Medida avantajada que tem de mais v.g. hum Avariar fe , receber avaria. palmo avantajado , esforado, v. avanrejado. AVARICIA, .f. avareza B. A V A R O , adj. avarento. f. Cub:ofo com AVANTAJAR, v. at. adiantar ; fazer d melhor condio , orte , dar melhor pitana a algum. exceffo v.g.,, de honras. Palavras avaras , taxadas,' Avantajar, n. fazer progrefos em c. emprendida. mui poucas , por moftrar fuperioridade, e evitar P. P. z. 7 1 . e 2. \\6. como ero tantos os tra- converfao. Mos avaras, campe , terra que balhadores avantajo os inimigos com tudo efipan- no do , nem produzem coifa confiderav-T, e aftofiamente ,, Avantajar-fie, levar vantagem rf, ou fim a forte , fortuna avara , mefquinha , m. Prde algum. Adantarfe a mais v.g. ,, coifiajei- digo de dinheiro, avaro de privana. Barros. Gram. ta com tal perfeio, que je no pode mais avan- 157. tajar ,, B. Ciar. j . 2. Avantajar neutro adian AVASSALLADO , parr. paff. d? avaffallar. tar-fe, vingar. H. N. t. 1. /. 1:50. no avanAVASSALLADOR , f. m. o que avaffalla. tejadamos cm noffo caminho mais de 5. lguas,, AVASSALLAR, v. at.'reduzir vaffallagem_; , AVANTAJOSO. adj. que traz vantagem a al- fazer vaffallo v.g. huma nao , algum indivguma coifo , ou p ffoa. duo. no fig. ,. a formo fura avaffalla ps coraes-, o homem Tempo de Agora 2. f. A V A N T A L , f. m. panno de lenaria, que as a mulher, T 47*

146

AUD

AVE

AVEJXO , f -f - viso t. pleb. B. P. Homem 47. y. e fi. 72,. y. a ira os avaffalla : ,, o vro montruofamente alto. avafilia ,, 7>./. 104. y. AU-\0 y. aco. Orden. ,, aja auam nam pafi- A V E L A , na Afia, fignifica arroz torrado, L. cena pag. 561. Chamam avella aos gros do arroi fia em ottrt coufa. Barros. Gram. 118. AUCTO, AUCTOR, AUCTORIA v. auto, nam cozidos , mas mal torrados ao fogo. autor, autoria. Auclo , por auto , apto. B. Ciar. AVELADO , part. paff. de avelar. Ulif. 107. mulher. f. ixp. Paiva Serm. t. i.fi. Z9. AVELA , f. f. nozinha redonda , que tem denUDACA , f. f. oufadia, atrevimento., arditro deza em fe expor a perigos ,, cometendo com tanta huma amndoa , que fe cria na aveleira. fa audtcia , e fiegvrana os que eflavam por render. outro fruto do mefmo nome longofinho, trianguArraes. \i6. f. H. do Fut. n. 74.; defpejo Ulif. lar que nafce na Ethiopia. ( mirobolanum , glam 90.: -em faltar ao refpeito , Coutinhofi.7. unguentari.i.') AVELAR., v. n. dizemos que avelo as caftaAUDAZ , adj. oufado , atrevido , deipejado , nhas, bolotas, e outras nozes , quando perdem ardido. A U 1 AZ,MENTE, adv. com audcia , ardirnen- alguma da humidade fem apodrecer , e fe engiho, com o que fe confervo bem. f. Aveia o homem, ro. Eneide 12. ic6. AUDIO, f. f. a faculdade, ou aclo de ou- que perdendo a flor , e vio do corpo , confervi entregas rugas affas de rubuts. Avelar , envevir. Vieira. AUDINCIA , f. f. aco de ouvir y. g. lhecer, daqui,, rirdher avellada ,, por velha. U/idar audincia , fazer audincia o Magifirada , fipo Come d. Carta avelada , amarrotada de anpara defembargar os que requerem ante elle. O dar plos boifos. Chagas. O rofto avelado, rulugar onde o Magiftrado ouve em pblico as par- gofo. tes. ,, As audincias, e nam as eficholasfizeramto- A V E L E I R A , f. f. arvore, que d avelas,-de do-los iuriftas deflros. Barros. Gr. 235. fi. Em me altura , tem as folhas u mores , que as de noffa alma fe jaz como audincia. Paiva. Serm. parra, e mais aperas. (cor d 'is.) AVELEIRAL , f. m. alameda de avel iras. 1. 2:59. -fi. AVELHENTADO , parr. paff. de avelhentar. A U D I T I V O , adj. que pertence ao fentido de A V E L H E N T A D O R , f. rn. que avelhenta. ouvir v.g. ,, rgos auditivos. AVELHENTAR , v. at. fazer envelhecer, f a AUDITOR , f. m. juftia militar, que afifte nos confelhs de guerra, e accufa, e faz executar zer velho, famil. v. g. os trabalhos, as doenas .avelhemo o homem. as leis penae militares. A V E L O R I O S , f. m. pi. contas de vidro quaA U D I T O R I A , f. f. officio de auditor. A U D I T R I O - , f. m. as peffoas , qu efto lhdo de varias cores, de que os Europeos ulavo juntas para ouvir algum difcurfo, ou pratica, ou no trato com os cafr-es, em vez de dinheiro. f. para ato folemne como v. g. ,, nos tribunaes. f. Vender bem avelados famil. encarecer, reputar muito as fus coifas de pouco valor, e tomo. X) Tribunal do Magifirada ,, S. AVELUTADO-, adj. que tem felpa como o A U D I T R I O , adj. que pertence ao fentido : <3e ouvir v.g. a fentido auditoria t.-Med.o vetudo. B. 1. 2). 9. Palmer. 3. p. c. 4 1 - Ges Chron. M. \- p. c. 28/ Cajian. 2. p. 12?. Setm crgo auditrio-. A U D V E L , adj. que pode ouvir-fe , porque avelutada.- Cravos avelutados, cobertos d'huma como felpafinha mui fina. B. P. faz imprefso no ouvido. AVEMARIA , f. f. a faudao Anglica a N, A V E , f. f. animal empennado , que voa mais, ou menos. E das aves, avoar. Barros. Gr. ico. Senhora.- Sinal do fino para fe rezar trs vezes, Palavra Latina , de faudao , Deus te fialve , ave boca da noite. No rofario , avemarias, so as jMaria,. Deos te jalve o Maria. v. have do ver- contas que fervem de numerar as faudaoes anglicas , que e recito. A^s avemarias,. boca d* bo haver. ' A V E A , f. f. (ou aveia), efpecie de gro fari- noite. AVENA , f. f. poet. frauta paftori. f. Eftil Iiaceo , que crefce em cana , mas fem efpiga , e cada gro eft por fi pendendo da cana ; ha duas humilde , e imples , como o dos verfos pafloris. efpecies ftlveftre , e cultivada ; efta tem gro branA V E N A D O , adj. aluado,famafiofo. Udifi^f' 0 , e Iffo, e fe affemelha mais cevada. AVENCA , f. f. herva , que d huns talozinh A V E A L , f. m. agro, fementeira de avea. " 1 negros lufidios , com khuma folha femelhante a-docoentro. (adianmm') nafce nos bocaes dos poos, AVECAS v. aivecas. e outros lugares bumidos.. AVEIADO y, aluado*

AVE

AVE

AVENA , f. f. paito , conveno, ajute de inimigo tinha alojado nella , Fortific Moderna j . algum preo , ou fomma certa , em lugar de lu- 261. Aventar poet. dcfpedir com muita celericros incertos v. g. o que fe faz com o dizimeiro de dade y. g. e nas azas dos Aufirosfiuriofiosavencerta fomma em vez do dizimo dos frutos. Chron. ta os feus ecrifcos, e os raios vingadores, de D. Pedro i. Gil. V. Barca. i. Nam ficou iffo AVENTURA , f. f. rifco, perigo. S Mir. Cartiavena. Alcobaa. 2.. 39. f. E jezefite comigo ta Guadalquivir. Pr, ou por-fie em aventura, i.e. avetia que trabalhaffe. Ajute , concerto enire em rifco perigo P. P. 2. 16. M. C 10. 75. Aclitigantes. Unio , concrdia Chron. deD.J. 1. o arrifcada bellica ,, acabar, tentar aventura, Sair d? avena , no guardar o convencionado. provar-fe em aventura frazes da Cavallaria andan Homem de boa avena, fcil de contentar, de te. B. Ciar. e Palmerin. Metter em aventura , trarar ; que eft por tudo. Fazer avena com tem- arrifcar , expor a perigo , Obias del-Rei Dom po , contemporizar, accommodar-fe ao que o tem- Duarte. po d de fi ,, Ferreira L. 2. Carta 13. no fiaber AVENTURADO , part. paff. de aventurar. % fazer avena com o tempo ,, No fentido ativo , aquelle que fe aventura , ardiAVENCADURA y. OVENCADURA , en- do , oufado. Nobiliario f. 51. Expofto a perigo , Lufiada 2. 7. Porque pudeffem fer aventuxarxia real t. naut. AVENAL, f. m. o que fe ajufla para traba- rados. A V E N T U R A R , v. at. arrifcar , pr a perigo lhar por certo preo. f. O pobre , fervidor , jora vida , credinaleiro , Scc. S Mir. Carta Qjtadalquibir. Pedra- de bom , ou mo fucceffo v.g. ,, ria , qne cega os avenais. Avenal adj. ,, efita- to , jazenda , hum parecer. M. C Aventurar-fie. do avend , o de quem feive a outrem ; f. fogei- abalanar-fe , arrifcar-e. AVENTUREIRO , f. m. homem , que bufca to , opprimido. Ulif. 76. v. A V E N C O , f. f. herva , he efpecie de aven- aventuras , que vai fervir em guerra a prncipe eftrangeiro para fazer fortuna. Caflan. 2).f. 141. e 165. a. (polytrichum , ) AVENAR-SE v. avir-fe ; fazer avena , aven- Cavalleiro que anda buficando aventuras pela mundo ,, fraze dos Livros de cavalleria. O foltaro fe em trs mil reis. dado voluntrio , que vai fervir cm alguma faco. AVENENADO v. envenenado. AVENENAR , v. ar. dar veneno , envenenar. f. Homem , que anda as aventuras de roubar, A V E N I D A , f. f. etrada , caminho, que vai e outras defordem , arruador. AVENTUREIRO , adj. que commette coifa parar a algum lugar; principalmenie fe diz das praas fortificadas ; tomar as avenidas, atalhar a en- arrifcada v.g.,, vo aventureira ,, animo aventureitrada por cilas. e f. Prevenir, atalhar difculda- ro ,, Maufinbo. Ferno de Moraes^ era mni esdes que hao de vir, ou podem oppor-fe. D. forado , e aventureiro , por tanto no quis deixar de ir a pejar do perigo vifivel Caftan. 7. c. 84. F. M. Navio aventureiro, que fahe s prezas. V. de AVENTADO , part. paff. de aventar. Lima c. 14. Batalha aventureira , em que a AVENTAJADAMENTE , adv. com avantafortuna eleve indicifa , arrifcada , em que houve gem. aventuras. C. Luf. 7. 74. Soldados aventureiros, AVFNTAJADO , e deriv. y. avantajado. os que hio diante mal armados , e mais arrifcados, AVENTAL y. avantal: dizemos hoje avental. Lucena fi. 523. Nos mosfitcceffosdefles aventureiA V E N T A R , v. at. expor, e remexer alguma ros affervorados: Amante aventureiro , no certo, coifa ao vento v. g o trigo , para lhe feparar que vai por forte ver alguma mulher. Vilhalpana palha. Aventar a fangria, folt-la , desligandos. Acl. V. fc. 1. Qual dos aventureiros efia noido. Aventar fangue , fazer fangue. Caftan. 2..J. te ouve milhor ventura. 151. as armas avento fangue. f. Orfeu aventou A V E N T U R O S O , adj. que fe expem aos rifcompaixo no Inferno , por excirou , Sagramor 1. 2.5. , bem como a feta aventa, ou faz fahir, e cos na guerra , aventureiro ardido , denodado, artira fangue. Ter faro , corno a ave carniceira , rifcado. Lufiada 1. 89. AVFR , e deriv. v. haver. plos cfrluvios do cadver , que o vento traz. S AVERBADO , part. paff. de averbar. Miranda , Eufr. r. 3. Naufr. de Sep. fi. 88. v. AVERBAR , v. at. efcrever o tabeffio em f. Aventar o jegredo, rer noticia , adivinh-lo; e verba com palavras expreffas. Derivar algum veraventar-fie , por decobrir-fe v. g fe a intelli bo de hum nome y. g. de ptria , patrizar , de gencia , a teno. Chron. 74. p. j.z. fe o jegredo Soufa , e Eufrofi. 2. 2.. tranfpirar, trans Zamperine celebre cantora Italiana derivou-fe o iuzir. Aventar a mina 3 tirar a plvora que o verbo emzampernar-j: Severim Dific. j - Tfi-

*47

dver-

148

AVE

AVE

Averbar de fufpeito, dar por fufpeito o juiz, ef- avefifo fua hpneftidade. v. ib. f. 1:57. Arraes 7. crivo , &c. 10. no nos deixemos levar dos aveffos da concu. AVERAS cira Bluteau a Ord. L. 1. T. 51. pifcencia cs erros, e culpas , que ella infpira. ,, ifto he o avefifo da caridade , o oppofto, con3. oe Te l avarias, ou averias. AVERDUGADAS , f. f. pi. anr. guarda infan- trario ,, Paiva Serm. 1. / . 17. Erro P. P. 2. .te , hoje donaire , que he hum faiote de leno 2,1. e 87. para emendarem o aveffo da culpa, que com arcos de baleia , ou outra matria flexvel tinbo commettido. Avefifo da linguagem, erro. para levantar as faias , que fe veftem por cima , Carta do Patriarca na H. da Ethiop. de Telles a Arraes 10. 50.: Parecem com feus mantos de bu- princip. O aveffo do panno , pintura, a parte rato , e everdugadas , velas de nos inchadas. E mais groffeira , e no lavrada como o direito, t que apparece nos veftidos. Aveffo da medalha v. Refende Mifcell.: v. verd<i%ada. reverfo. Dar d^aveffo com algum, jarnil. pcrdAVF.RDUGAS, f. f. pi. ant. o memo. Io , arruin-lo. No ter aveffo nem direito ai. A VERGAR v. vergar. AVERGONHAR-SE , v. recipr. y. envergonhar- guem , Lr extravagante, com quem ningum s'en> tende , nem fabe aver-le. fe , S Mir. AVESSO , adj. contrario , ao revez v. g. AVE RI A hoje dizemos avaria v. AVERIGUAO , f. f. aco de averiguar. fuccejfios aveffos das ef perancas P.P. 1. c.uy, AVERIGUADA M E N T E , adv. com averigua- ,, quo aveffo e*a do feu animo largar a fortaleza , de que fora encarregado ,, P. P. 2. f. v. o feita. P. P. Dedic, AVERIGUADO , part. paff. de averiguar. f. Muito veffa , e dura para as coifas da F Experto , cautelofo Evfr. 2. 7. que feno deixa Veiga Ethiop. pag. 55. Tiro aveffo ,, que defacerta o alvo. Exame d"itilh. , e ,, d:>.r a baila enganar ,, vos ereis dos averiguados aveffa , fora do alvo. Extravagante , que no A V E R I G U A D O R , f. m. o que averigua. . A V E R I G U A R , v. at. examinar, tentar achar fegue a ordem commua do bom difcurfo , no a verdade. Examinar qualquer quefto. Averi- comportamenro , procedimento, ndole v.g.ka guar , corar , dar moitas de verdade , e para veri- homens to aveffos, que fe accendem com o que ft guarem mais fus mentiras, e fal fios tefiemunhos devio apagar, apago-fie com o que fe devio de Caft. 7. c. 58. Pelas armas remetter deci- acccn.ler ,, Arraes 2,. 9, Por onde fie v quam avefso dellas a verdade , ou juftia de algum; Lo- fa foi fempre efla nao. H. P.: cofitumes avejos bo. Averiguar alguma coifa com algum, ajuf- a toda a razo ,, Lucena. tar, concertar , H. N. 2. 276. Nauf. de Sep. c. AVESTRUZ v. abelruz. i2> ,, averiguar a paz com jufto pado. Tomar AVEXAO y. vexao Caftanbeda : Cbroni informao. Couto 4. 2. 2,. J. 2.4. p. fiSt. AVERNO , f.m.poet. pelo Inferno: adj. infernal. AVEXADO y. Lm a. V. de Sufo c zi. E Cames,, Ode 9. Hypoli to da ejcura nqyte averna. feras cruelmente avexado. A V E R S O , f. f. antipatia, oppoio , con-j" AVEXAR Arraes 7. 17. Mas no avexavA os srariedade, que temos contra alguma coifa; o d i o , 1 ^ lhe repugnavam. aborrecimento. A VEZ A D O , part. paff. de avezar. S. M. PAA V E R S O , adj. que tem averso, inimigo, op- mer. 4. 16. v. avezado a males , ajeito. Mes pofto , contrario. Veiga Ethiop. f. 50. y. 9. 1. Avezajdo fiou a ouvir cmfas que me do AVESINHA , f. . dim. de ave. pena. J AVESSADA , f. L d'Alten. correia , com que AVEZAR:'! v. at. acoftumar, afazer. ft> fe prende o falco alcandora. Arte da caa. acoltumar-fe , afazer-fe. AVESSADO, adj. feito s aveffas. Eufr. 2. 6. A V E S I N H A , f. f. v. avefinha. 'For iffo tambm fe pode noffa natureza chamar AVEZINHADO , part. paff. de avezinhar. tn, e aveffada, porque cada hum em feu negocio]Feito veinho de alguma Cidade, ou Villa, com prprio naturalmente he mais bruto que no alheo.lqualificao , e direitos de vezinho delia M- ' AVESSAS , f. f. pi. ufa-fe adverbialmente ,, s 2. et. 5-. f. \62. aveffas ,, i. e. com o aveffo para fora. f. Ao AVEZINHAR -r v. n. habitar como vezinho contrario do que devera fer.. M. L. t. 5. f.162. v.c. 1. %at. Aproximar,chee AVESSO , f. m. mal , ( do Allemo aboff) gar para a vezinhana , perto. fe, che&ar-fe damno, Lobo. Egl. 2. Faria Europa z). p. 2.80. j para junto. Fazer-fe vezinho de Cidade, Scc. Caftanbeda 8. / . 69. col. 1. ,, determinou de emen-if. O tempo avezinba-fe., a pafichaa, o inverno, t 4ar efte aveffo ^ Maufinbo j . 129. y. nao teme'.noite , a morte. | A-

AUG

AVI

i4P

AUGE , f. m. Aftron. a parte fuperior do Ex- z,. j . 3. c. 1. Andrade Chron. J. 2. H. N. 2. izjS. cntrico , ou epiciclo dos planetas , e o ponto asfufitas bio aviadas,, mais apartado da terra , em que pde eftar qualA V I A M E N T O , f. m. o aparelho neceffario , quer planeta ; apogo. O augmento , que tem achegas, materiaes para obras mecnicas v.g.,, do qualquer coifa y. g. ,, no maior auge da fortuna fapateiro-, pedreiro, paraconftruco , navegao. , , V. Auge, a maior elevao v. g. ,, a elo- Preparo , defpacho. Por anrilraze, bom aviaqncia Romana no tempo de Ccero , e Virglio mento por mo expediente. Eufr. 2). 4. Bom aviachegou ao auge de fua grandeza, v. Portugal Reft. mento eft effe. pag. i i . : ,, o ananaz he o auge de todas asjru AVIAR , v. at. dar o aviamento neceffario. tas i. . a mais excellente. H. N. 2. 370. Apreffar. Aviar fe , preparar-fe, aparelhar-fe, aprefAUGMLNTAO , f. f._ o augmento. na far-fe. Eufr. 3. 4. ironicamente ,, eu me aviaria mufica , ponto de augmentao , que fe atigna ao affim bem ,, AV1CTUALHADO , parr. paff. de aviduap da figura para dar a entender que o feu valor lhar. fobe meio ponro : o no fc pronuncia. AVICTUALHAR , v. ar. prover , abaftar de A U G M E N T A D O , part. paff. de augmentar. . - AUGMfc.NTADOR , f. m. o que augmenta. viveres. A V I D A M E N T E , adv. com grande appetite,' AUGMENTAR , v. at. accrefcentar , fazer maior v. g. a renda , a cafa , a fiaudade, a defejo. dor , a dificuldade , velocidade, os objeos as len- V I D O , adj. mui cubiofo. AVIL , adj. ant. (do Saxonico ,, e vil ,, m o ) tes convexas, a induftria , a povoao , as obrigaes , &c. Augmentar-je recipr. , accrefcentar-e, mo. Nobiliar. Manufcr. era homem avl. AVILLANADO , adj. pertencente a villo , crefcer em largura , grandeza , nmero , intenfiprprio de villo; ,, rofto Cofia. dade. AVILTADAMENTE , adv. de modo vil. AUGMENTO , f. m. accrefcrmo , accrefcenraA V I L T A D O , parr. paff. de aviltar, cnvilecido,1 mento , crefcimento , da coifa que, fe augmenta y. deprezado V. do Arcd). L. 4. c. 7. H. Dominica 2. o verbo augmentar. \ AUGUEIRO , L m. ruft. rego onde fe ajunro parte. Paiva Sermes i.fi. 25. O feu povo eficolbido> as guas da eftrada do Confelho , as quaes fe de- mais aviltado. A V I L T A D O R , f. m. que faz vil, que envrivo para as fazendas abrindo os tapigos. AUGUR , L m. y. agoureiro. Barreiros Cenfinra lce. A V I L T A M E N T O , L m . o afto de envilecer^ p. 14. e 15. Meftre das quadrigas, e prncipe dos envilecer-e, abaier-fe , defautoriar-e com baiaugures. A U G U R A L , adj. pertencente ao augur. Bar- xeza. AVILTAR , v. at. nvilecer, fazer vil , tratar rdros cit. E muito doclo como diffe na ficiencia vilmente , Paiva Sermes 1. /. 320. v. Nam para augural. AUGURAR , v. ar. agoirar. Pinheiro 1. 165. aviltar, e fiepultar as peffoas. Aviltar-fe , aba pareceo querer-nos Deos augur ar as ef perancas ter-fe , fazer-fe vil. Arraes 5. 17. no fie abate', vioria predizer , ou promecter fucceffo fu- nem fe avilta. A V I N A G R A D O , part. paff. de avinagrar. turo. AUGURIO , f. m. agoiro y. Maufinbo fre- Que fabe algum tanto a vinagre. famil.: condio avinagrada , azeda , accerba. quent. AVINAGRAR , v. at. azedar c'o vinagre, temAUGUSTINIANA , f. f. hum ato , que fe fazia na Univerfidade antes da reforma de 1772. e perar com elle. f. Azedar o animo de algum famil. Aulegraf. 27. v. adj. famlia Auguftiniana , de S. Agotinho. AVINCULADO , part. paff. de avincular y. vinAUGUSTAL , adj.. que pertence a augufto. Refende Hft. de vora. C. Vij. da Legiam fiegunda culado , e deriv. fem a. Paiva c. c. 6. ,, anda a deficonfiana avinculada ao grande amor, annexa, augufial. acompanhando : ,, oficio que anda avinculada at AUGUSTISSIMO , fup. de augufto. A U G U S T O , adj. grande, rcfpeitavel, venera- gente baixa Tempo de agora 2. f. 91, AVINDO , part. paff. de avir-fe , ajuftado , convel. Refende Hift. de vora. C. Vj. Quando o imcertado em alguma fomrna. f. Conformes , cm perador Augufto dco ho juro de Lado. A V I A D O , parr. paff. de aviar. Ir aviado, boa harmonia , os -que fe tinho defconcodada dizemos do que vai expedito caminhando , ou na- daqui ^fto mal avindos. A V I N H A D O , adj. que tem Lbor do ^vinho v. vegando para algum lugar com preffa. Caftan. L.

IJO

AVI

AVI

gi vafo.. %. f-, Que anda em mo habito. C. Fi- realfa* y. g.-as cores , a belleza. o favor lodemo. ato 2. fie. 2. fegundo andais mal avinhado. aviva o animo ,, Eufr. 5. 4- Aperrar, cauar A V I R , v. at. ajuftar, fazer convencionar, con- mais diligencia , atividade , P. P. 2. 89. Avicordar defavindos , Orden. 1.58. 2. v. neutro an- var neutro ,, meu mal aviva com a confolao tiq. acontecer , fuceeder. Nobil. Lopes Chron. J. Arraes 1. 1. AVIVENTAR , v. ar. v. avivar, dar vida, 1. no leixaria de fazer por coifa , que avir podeffe. Convir, fer til. C Rei Seleuco. Avir- fomentar, favorecer a vida. f. H. P. ,, os ingefie , eftar conforme , conformar-fe com algum , nhos fe avivento com o trabalho : como a alma aviventa o corpo , a jujlia aviventa o Reino ajular-L. AVISADAMENTE , adv. com avifo , juzo. Chron. de D. Pedro e Cru ,, aviventar a f Pinheiro 1. 219. O que certa no foi avizada- Paiva Sermes 1. f. 352. Mas para aviventar a f, confirmar as efperanas. mente. AVIZINHADO , e AVIZINHAR so mais -1 AVISADO , adj. ajuizado , diferero , fabio , conformes palavra latina vicinns, donde federiprudente homem avifiado repofia avifada, com diferio Tempo d^Agora 2. 26. v- Ser avifiado vo>, e fe acho nos livros ; avezinhar rras o Blude fazer alguma coifa, ter a lembrana de a fa- ieau , e deve emendar-fe , v. M. L. 6. p. AULA , f. f, cafa onde fe d lio pblica de z e r , Ourem Diar. f. 611. y. avifar. de GramAVISAMENTO , f.'m. ant. confelho , avifo alguma feiencia , e algumas arres v..,, Obras del-Rei D. Duarte t. 1. Prov. da Hift. Ge- matica. A Corte, e f. os cortezos. U L I C O , adj. palaciano, cortezo H. Naut. neal. , AVISAR , v. at. dar fazer avifo , noticiar; r . 2.-7. AUNADO , adj. individuado , feito em hum f amoeftar. fe de algum coifa, ficar , eftar advertido como de obrigao. Eufr. 3. 1. ,, avizai- fuppoto com outro tal , Vieira. AV, f. m. pai de pai , ou mi. Oi avs, vos , que lhe no digaes ,, devio avifar-fie os mos do pouco cafa , que fazem do tempo ,, Ar- os anrepaffados , maiores. A V O ' , f. f. mi de pai , ou mi. raes 9. 14. AVISO , f. m. advertncia , admoeftao , noA ' V O , A'VOS palavra,'ou antes terminao ticia. Andar fobre avifo , i. e. avifado , acaute- que damos aos adj. numeraes Cardeaes para exfedo, Caftan. 2. p. 147. vigiando-fe : e afim ef tar fobre avifo , prevenido com notieia. Barco , primirmos os denominadores das fraces v. g, pofia , navio d^avizo , que ferve de os trazer , e dizemos dois etentavos, Severim Not. D. 4- 4c levar. Andar de avifo com algum,. acautclado, p. 190. ult. edi. dobrado fobre elle. Ulifipo f.n.v.'. andar de AVOAAR, v. n. adejar a mido Godinbo. fiobre avifio ,, Cafi. 6. c. 69. como aquelh que j A VOAR. v. voar. f. vulg. fugir. tem noticia do que ha de fuceeder. Juizo , difA V O C A O , f. f. chamamento da caufa a erio. Bernardes Poet., e Cames (do Allemo ,, outro juizo. v. invocao Caftan. 2), 158. ,, da Witz ,, vitz , que fignifica bom fentido , juizo. avocao de N. S. da Annunciada Ir de avifo , avifado , acautelado , prevenido com A V O C A D Q , parr. paff. de avocar. inftruco. Caftan. 7. c. 96. ,, indo d''avifio do que AVOCAR , v. ar. chamar, attrahir, fazer vir avia de fazer a fi. B. ,, tinha modos de avocar aji todas as nos A V I S T A R , v.at. ver ao longe. /,ver- dos Moiros. Attribuir-fe y. g. ,, avoco afio direito ,, M. Lufi. Fazer ir a feu juzo a caufe com algum. AVITO , adj. poet. que vem de avs , de avoen- fa, que corria em outro Ord. L. 1. T. S. 2. go v. g. a avita nobreza. AVOCATORIO , adj. feiro a fim de avocar A V I V A R , v. at. fomentar a vida. f. Avivar y. . ,, mandado avocatorio V. do Arceb. f. os efpritos , efpertar , agilitar. a memria , re- 151. col. 1. ant. ed. frefcar , e afim a faudade , a paixo, a dor, AVOEJAR , v. ar. (do Jogo da lana, e ouque eftava adormentada , ou quafi extinta. jFa- tros , em que e ufa de adarga) rodar as braadeizer reviver y, g. a lei, o coflume. Avivara ras no brao, que he huma deftreza , ou floreio. cavallo do aoite, efpora , efpert-lo. Esforar Bater as azas, he dimin. de avoar. v. g. ,, avivar os golpes ,, Palmer. z). p. f. 15^. A V O E N G O , adj. herdado de avs V. g- avivar a peleja ,, Caftan. I. 6. f. 127. col. terra ', herdade ; obrigao , empreza. Avoen2. , , aviva os nimos o fom dos guerreiros ata- go fiublt. empreza , coflume herdado dos avs bales Naufr. de Sep. , 4. Fazer fobreahir , El-Rei D. Manuel imitador defte Santo, e Cttbo*

AVO

AUR

IJI

ibolico avoengo. Barros. Os feus avoengos os conftellao Septentrional. O auriga rutilante; feus avs , maiores. Arraes i. 4. Avoengos, no- poet. o Sol. M- C. 8. 19. A U R O R A , f. f. a primeira luz , que fe defbreza de antepaffados illuftres v. . ,, homem fem avoengos. f. Qualidades avitas, que vem dos avs cobrc no Oriente antes de fahir o Sol, crepufculo fiendo mnfico , e poeta, no me faltaro os dois matutino. Levantar-fie a aurora , adornar. 2. Cerco de Dio f. 255. Aurora Boreal , he huma avoengos da doidice D. Fr. M. como nuvem luminofa , que apparece de noite no AVOGACIA , e deriv. v. advocacia. AVOL , adj. antiq. mo joi avol homem horifonte da parte, do Norte. AUSNCIA, f. L o eftado da coifa aufenrej Nobiliar. v. avil. AVOLEZA , f. f, antiq. maldade Nobiliario que eft em diftancia, e feparada de outra, apartamento ; oppofto a prefena. matou hum irmo por avoleza. ,, AUSENTADO , part. paff. de aufentar, y. au AVOLUMAR, v.at. fazer crefcer em volume. neutro, occupar grande efpao em razo do feu fente P. P. 2. c. 2. AUSENTAR, v.at. fazer fahir, e ir-fe de algrande volume , Couto 4. 8. 12. ,, a maffa he drogum lugar, retirar algum de alguma coifa , exga , que avoluma muito. : * A V O N D A D O , adj. por abundante, antiq. Re- pellir. V. de Lima c> 20. Tempo d 'Agora i.p.LX 1. no fim, Deus aufiente aduadores. -fie , irfiende Mifc. fe , apartar-fe d^lguem , ou de algum lugar. AVONDANA , f. f. antiq. abundncia, f. avonAUSENTE, parr. ar. o que efta. diftante , londana decorao, grandeza. Carta do Infante D. ge de outrem , de algum lugar. Paiva. Serm. I Luiz. AVORRECER , A V O R R E C I D O , &e. v. 70. Nem o bufica quando eft aufiente. AUSO , f. m. oufadia , Faria , e Soufa* aborrecer P. P., Caftan. 7. 102. avorrecido da AUSPICAR, v. at. dar efperarra de Bem fuvida ,, Palm. p.z.c. 69. A U R A , f. f. poet. vento brando. A aura fe- turo. A U S P C I O , f. m. adivinhao pelo vo das minai , entre os Med. a poro mais fubril, que vai fecundar as fmeas penetrando ao oveiro fe- aves. Prefagio M. L. t. 7. M. C 12. 57. gundo o fyftema dos ovos. f. A aura popular Confelho , direco , aliftcncia v. g. negocio , que o favor do povo a aura da corte, da fortuna , emprendi debaixo de feus aufpicios. AUSSARI, t. Afiar, prazo , que fe deixa nas PQH. Reft. D. Franc. M. Cartas. UREO , adj. poer. de oiro. f. Cr de oiro Gancarias para depois delle , e comear a execuv. g. ,, os cabellos Que tem oiro fobrepf- tar, e praticar alguma Lei, innovao , Scc. to. Arraes 104. ir. E Malaca he a urea Cherfio- ASTE , f. m. Caftan. 5. c. 12. e L. 2. f. 2251 nezo. Eftilo ureo , polido , nobre. Regra u- L.7. c. 86. y. ahufte. A U S T E R A M E N T E , adv. com auteridade. rea , v. regra de trs. Ejpirito ureo , medicaAUSTEREZA, f. f. v. aufteridade; Arraes 2,; mento. Nmero ureo t. Chron. he o perodo de defenove anncs , em que os novilunios torno a 7. Qfe com aufterezas ,. e vinganas nam pode cahir nos mefmos dias ; os Romanos o aRnala- render. AUSTERIDADE , f. f. mortificao dos fenvo em feu Calendrio com letras , e nmeros de ridos , e appetites ; rigor no tratamento do corpo* oiro , e dahi tem o nome. A U R E O L A , f. f. diadema , ou circulo de luz, Severidade , rigidez , inteireza da eoilumes. AUSTERSSIMO, v. at. fuperl. de Auftero. que e pem na cabea dos fantos, de vulto , ou vida de S. Joam aafpintada. Coroa da bemaventurarra, do martrio. Paiva Serm. r. 20. f.Ea Arraes 10. 69. Nam de maneira, que tenha au- teriffima. reola de martyrio. AUSTERO, adj. que pratica aufteridades. A URI CALCO', f. m. metal com miftura de ou- Que vive aufteramenre. Severo nos eoilumes , ro , c prata. Vieira. rigido. Sabor auftero , i. e. excefi vmente a o A U R I C U L A R , adj. que fe diz ao ouvido v,' cerbo. A U S T R A L , adj. concernente ao Sul. g. ,, confifso $ Dedo , o mnimo. Que A U S T R O , f. m. v. o Sul. Lufiada. pertence s orelhas. A U R I F E R O , adj. que traz oiro v.g. o rio A U T H E N T I C A , f.f. certido de fer verdadeiQue tem oiro em uas veias. ra alguma relquia , milagre. A U R I F R I M O , f. m. ave pouco maior, que a A U T H E N I T C A S , L L fumos das Novllas guia (balitetus, ou aquila marinaf) de juftiniar.o , que vem no feu Cdigo abaixo das A U R I G A , f. ra. poet. o cocheiro. Huma leis, a que revogo, derogo, ou amplio. AU-

1J2

AUT

AUT
jender a autoria , i. e. a demanda como autor chamado. A U T O R I D A D E , f. f. o rcfpeito de que algum goza em razo do feu officio , mereciment o , annos , nafeimento , e outras circuntanciai attendiveis. Barros Gr. 217. Ejla autoridade lhe deo o titulo da Cruz onde joram poftas. Gomes Eaim. 5. Homem de Comunal Scicncia , e de grande autoridade. Poder, faculdade. Mart. c. u . com fua mo , ou por fua autoridade ba de tomar vingana, O credito que fe d a algum teftemunho, eftimao que faz das razoes , voto de algticm. Alcobaa. 2. 66. Livro das auoridades, e ujlimunhos que jazem contra ella. Textos, ditos, fentenas de autores, para provarem , ou confirmarem alguma affero ,, Paiva Serm. 1. 67. Confirmar a f delles com muitas razes, e autoridades he efeufado. Licena , permifso. AUTORISADAMENTE , adv. com autoridade v. AUTORISADO , part. paff. de autorifar; dotado de autoridade. f. Refi-i-avel. Gomes Eanes, 4. A maior parte das autorifiadas peffoas.AUTORISAR , v. ar. dar, conciliar autoridade v. .Paiva Serm. V. 238. V. E autorifar-vos , e acreditar-vos.> Acreditar , fazer refpeitavel. Eufr. 1. 2,. aveis de olhar a calidade defia psffoa que vos authoriza. Permitiir, &c. M- C. A U T U A D O , part. paff. de autuar. AUTUAR , v. at. fazer autos , efcrituras autenticas de algum dito, feito, maravilha, injuria, &c. V. do Arceb. 6. c. 15.: autuar os ditos das teftemunhas,, Caftan. 2,. j . 252. Homem autuado , aquelle d;- cuja injuria , crime, fe fizeroautos , e abrio culpa; autuou o o juiz por levantar vozes dejentoadas na audiencit. A U T U M N A L , adj. v. Oitonal , do'Oitono. A V U L S O , adj. arrancado, feparado por fora, de outra coifa. Papeis avulfios, fobre vrios afumptos. Noticias fem autenticidade. Volume;, , peas . avulfas , feparadas , defirroanadas das outras , com que fazio jogo , aparelho, ou terno completo. AVULTADO , part. paff. de avnlrar ; c. qu rem volume grande. f. Sommas avultadas grandes; rendas fc-c. AVULTAR , v. at. reprefentar em vulto. Fazer vulto, volume , appareficia grande. f - avulto muito ds efeitos da Divina MifericordiA ,, Arraes 10. 7. Crefcer v.g. ,, a doena, os cxbedaes, "ofruto dos trabalhos, e attifidos, avmtro notavelmente , A U X I L I N T E , parr. ar. de auxiliar, queda auxilio : f. Tbeelog. graa auxiliame, que for^ ' th

A U T E N T I C A D O , part; paff. de autenticar. AUTENTICAMENTE , adv. de modo autentico. A U T E N T I C A R , v.at. autorizar, lgalifar juridicamente a verdade de alguma coifa. AUTENTICIDADE , f.f. a qualidade de fer autentico; notoriedade pblica da verdade, idenridade da coila. A U T E N T I C O , adj. folenne, munido da autoridade, e teftimunho pblico, legalifado juridicamente, v.g.,, titulo, milagre, fuccefio- Autor autentico , fidedigno \ , Barreiros. A U T O , f. m. (de afio) qualquer aco pblica , principalmente de levantamento de Reis , e outros taes , e as ac;s , e tudo o que fc faz no foro judicial. f. Os papeis em que fe contm as efcrituras dos autos , razes, allegaes. Auto , compofio dramtica , efpecie de fara de matrias cmicas, por elles comeou o noffo lheatro. Auto, por apto mudado o p e r a , como talvez fe muda o c das palavras fimples , de que derivamos outras. Auto da F, onde apparecem os penitenciados do Santo Officio , e ouvem ler as fus culpas , e fenrenas , e abjuro os erros. AUTOCEPH ALO , adj. que fe governa por fi , independente de outro chefe. Diocefes autocephalas 3 , Tent. Theol. fi 29. ' A U T O G R A F O , f. m. eferito original, o mefmo exemplar , que efereveo o autor. A U T M A T O , f. m. maquina que parece mover-e de fi mefmo , por effeito de fus molias , pezos , rodas, como certos, bonecos , os relgios , &c. A U T O R , f. m. f. autora , a peffoa , que he primeira caufa de qualquer effeito , o primeiro, que a inventa. ^ no fioro , o que , a que intenta a demanda. , , como he autor Ccero ,, como o diz, ou enfma. Arraes 3." 1. ,, D. Affonjo Henrique autor dos Reis de Portugal ,, tronco. Pinheiro 1. 250. f. ,, o autor dVjuma nova, o que a deo primeiro. L A luz he autora do dia V. Fmea que vos joi autora defte mal V. de Sufo c. 40.: autora dos verfos ,, Palmer. 4. j . 20. v. Autor, jemin. f. 12,6. v. Autor denofr fia faude Paiva Serm. 1. / . ^45- v. AUTORIA , f. f. o direito , que tem quem houye huma coifa de outro , de chamar ao aiheador", para a defender em juizo , quando hum terceiro a demanda , por ex.' quando comprei huma fazenda a Pedro , e Paulo ma demanda com fundamento de fer fua , renho direito de requerer a Pedro , que lha venha defender em juizo , e ifto he chamar a autorix. Vrd. 2j. 44. pr. Vir autoria , i. e. defender a demanda como autor; de-

AUX

AXO

titica a alma para obrar o bem , ique fe in- n o , em guerra , dos inimigos Couto 4. 2.c. 2.f. clinou. 22). v. col. 1. e abi cap. 2).f. 47. col. 1. Naufr. A U X I L I A D O , part. paff. de auxiliar. de Sepulv. Caftan. 2). fi. 124. e 6. p. 78. axoro a ponte dos inimigos, defalojando-os de l. AxoAUXILIADOR, f. m. e adj. o que auxilia. AUXILIAR , v. at. dar auxilio , foccorrer, rar no fig. ficar perdido, fem remdio , Aulegraf. f. 16. dais-me por axorado. Palm. Dial. 1. ajudar. A U X I L I A R , adj. coifa , que auxilia, ajuda. Joo Lfteves, que axorou huma fufta entre Celta, Gente , milicia auxiliar, a que vem de ra em e Gibialtar foccorro; e tambm a tropa aliftada , e menos exAY , AYA , e outras palavras a que fe fegue y ercitada , fem foldo, que f ferve em neceffidades veja com i vogai. de guerra. Armas auxiliares f. gente de foccorAZ , f. m. figura de cartas marcada cm algumas ro. Freire. Verbo auxiliar na Grammatica, aquel- por huma pea do metal ; em outras por huma le com que 'Tuprimos as variaes fimplcs , que como ferpente. Az do Lat. acies,, ) efquafalto a alguns verbos ; so auxiliares os verbos dro , banda, alcatea , daqui Sbio com fus de exiftencia como y. g. fer, eftar , e os de azes. Ges : S Mir.,, os lobos em az ,, : B&rpoffefso como ter, haver, per que o mefmo he ros no meio das azes para temor do inimigo : dizer-fe , que exife em alguma coifa algum attri- Ala do exercito Cbrcn. de D. J. i. por Lopes fi. buto , ou que ella o poffue. Aos taes verbos fe 192. Cerco , com que fe emprazao , e mato ajunto os participios , egerundios dos verbos , cu- Lobos, feito por gente em ala , ou fileira , que jas variaes falto y. g. efioti eficrevendo, efitive os cerca. Multido ,, entre tantas azes de negcios ,, Pinheiro 2. 7. A^s ou az vem no Claeficrevendo , tenho eficriio , havia feito. Por efte modo fupprimos huma efpecie de verbos, que ha rimunde cap. 22. e o bravo Lio eflenda finas em outras lnguas , chamados paffivos , dizendo s , cuido que deve fer ps (do Inglez paws) gary. g. ,, fou amado , em lugar de amor que em "la- ra de animal, que faz preza em ouircs. A^s rpot alas, ou azas. Sagramor freq. tim fi:;nifica o mefmo. A U X I L I O , L ni adjutrio , ajuda, foccorro; AZA , . f. os membros empennadcs , que as auxilio humano , Divino; das armas, dos confie- aves abrem para fe fofterem no ar, e voarem balhos , da prudncia, da Medicina, <-c. tendo-as ; o mefmo fim , e fervio tem certas carruagens , e pelliculas de alguns animaes como o AXA morcego, das borboletas,\abelhas. As azas de AXA , f. f- palavra de que ufamos , para defi- Mercrio, poet. v. Talares. Azas de balea , v. gnar huma mulher indeterminadamente , do mef- barbatanas. Brito Viag As azas dos cntaros, o mo modo que para os homens dizemos fioo , ou circulo de barro , por onde fe enfia a mo para os erguer ; anncis que fc pego aos quadros para os fulano. A X E , f. m. ch. feridinha , borbulhinha. Axe pendurar. Azas do fino , onde fe enfio as art. Geograf. eixo C. Eleg. O Poeta Simonides. Dan- golas, e outras peas, que o unem porca: do do fegundo axe certa prova , e Luf. 10. 87. Azas do canho, que efto no corpo da pea. A X E D R E Z , f. m. y. Xadrez Palm., p. 1. Dar azas, no fig. accelerar y. g. deo-lhe o temor azas fugida Cam. Luf. 4. 4?- As c. ?8. AXIFUGO , adj. y. g. fora v. centri- azas do brio Eneide 12. 103. Arrafar a aza a alguma mulher , fr. famil. requcft-la. Azas fugo. , A X I L L A R , adj. anat. que pertence ao fovaco da tenda, y. abas. Palmer. 4. 45. Aza da balana , pea dentro da qual anda o fiel, e moftra do brao v. g. ,, artria, veia. A X I N A D O , adj. olhos axinados, pouco raf- o equilbrio delle ficando enfiado cem as pernas da aza. Mecnica do Abbade Marie traduzida. gados como o dos Xinas F. M. c. 122. A Z A B O M B A , interj. pleb. adrrirativa. AXIOMA , f. m. principio tvidentiimo , que A Z A D O , L m. vaio com aza, efpecie de no requer demonftrao para convencer o entendimento v, g. ,, dois, e dois so quatro : o todoboio , ou panella ,, grandes azados cheios de galinhas em conferva ,, Chron. J. 2,. / . 94. v. he maior , que a fua pai te. A Z A D O , adj. que tem aza. gil, geitofo , AXIPARO, . m. Orient. jubileo dos Genhabilitado , accommodado para alguma coifa B. tios F. M. AXORADO , parr. paff. de axorar. v. o verbo. diz-fe das peffoas , e coifas v. g. ,, Villa azada AXORAR , v. at. lanar fora, fazer defpejar para fe tomar Chron. de D. Pedro .f. 70. algum poto. Aulegrafi. 155. y. faZer defpejar a AZADOR, f. m. que d azos, V AZA-

53

154

AZA
112.

AZE
AZEDAS, f. f. pi. herva vulgar ( Rumex ds.) AZEDIA , f- L azedume , ou cido dos licores , que paaro fermentao cida. Alarte fi A Z E D I N H O , adj. dim. de azedo. AZEDO , adj. cido, que f?be como o limo no doce, o vinagre, o vinho fermentado. f. Afpero , e defabrido na condio , gnio. Cajian. 4. c. iz. andava azedo com dor das feridas B. Clarim, cap. 76. Cachorrinho azedo Ulif.
1 2 1 - V.

AZAFAMA , f. f. preffa , revolta de gente junta em comprar aqum primeiro. f. Multido de negcios D. Fr. M. na Eufr. vem adaama por azfama adaama de tripas de bode, azafama , bulhas por coifas vis. AZAFAMADO , adj. ch. apreffado com negcios. A Z A G A I A , f. f. lana curta arrojadia ferrada com offos de animaes, ou puas, de que uso os Cafres , e outros Brbaros. A Z A G A I A D A , L f. golpe de azagaia. Caftan.

AZEDUME , L m. o fabor cido , azedo. no AZAMBUGEIRO , f. m. arvore , efpecie de fig. Caftan. 8. 67. col. 1. por mais azedume, que o recado da rainha trouxeffe ,, i. e. defabrimento, oliveira brava , de madeira mui rija. (Oleafter.) AZAQUI , . m. Arbico , tributo que aos Se- moftras de mo humor , m vontade. A Z E D U R A , f. f. v. azedume. nhores Reis defte Reino pagavo os Moiros tolAZEIRADO , adj.remperado de azeiro , aceiro, lerados , de frutos, e gado , e vinha a fer a diao. Tempo d''Agora 2. 79. por azcirado , que zima , e quarentena de tudo M- L. 6. p. f. 224, AZAR , f. m. a m forte, que fe lana jogan- fieja o elmo. Convertido em ao. f. Duro, Confpir. do os dados , ponto de perder. f. Infortnio. cmo o ao v. g. ,, corao, animo Ter azar a alguma coifa, i. e. dio. Eufr. 5. 1. Univ. tendes azar ao meu defcano Ter azar com A Z E I R A R , v.at. forar de ao. Temperar, alguma coifa, por agoiro de infortnio. ,, Peor ou dar tempera de ao ao ferro. Endurecer coazar (peor fortuna) foi encontrar efte fugeito ,, mo o ao. Azar branco , efpecie de Ranunculo, ou aneAZEIRO , . m. armadilha de pefcador dentro mone, B. P. na Afia azar he moeda , que va- da agua para tomar peixe. Ao , Arraes 7. 5. lia dous Xerafins. B. 2. D. fi. 22,5. Barros Clarim, c. 29. A Z E I T A D O , parr. paff. untado de azeite, a KL \ R , v. at. dar azo , occaio , caufa , negociar v.g. darmos, eftragos a algum. v.Pal- cabello azeitado , com banha , ou leo , fera merim 4. p. fi. 54. Ageitar , accommodar dif- ps. A Z E I T A R , v. ar. dar azeite s armas; l por v. g. fiua ventura azou , que foro prezos. Chron. de D. Pedro 1. Engenhar v. g. azar-lhe para f cardar, &c. Temperar com azeite. AZEITE , f. m. leo da azeitona. Mart. c. 167. hum enxoval Ulif. 138. v. fie, ageitar-fe , fer occaio de , procurar-fe v. g. dali fie lhe He fiemilhante jermoja oliveira carregada, de azeite. Paiva Serm. 1. 4 1 . Em huma tina d''azeite ferazou afortuna, a morte; difpr Te. AZARUCHA , f. f. t. do Alm-Tjo , her- vendo. fig. Mart. c. 2,3. Procuremos compaciert' cia fer azeite bello. e f. de outras amndoas. $ dade. Azeite rofiado , <*c temperado com rofas. EfAZARVE y. adarve. Chron. do Condeft. AZEBRE fie diz mais geralmente que aze- tar com os azeites fir. V. eftar bbado. Azeite por vinho. Gil. V. A. de Maria Parda. Emprefiau vre v. AZEDAMENTE , adv. apera , defabridamen- me do azeite. te S. AZEITEI RO , f. m. o que faz azeite. A Z E D A D O , part. paff. de azedar no f. _ A Z E I T O N A , f. f. fruto da Oliveira , do qual AZEDADOR , adj. c.que azeda, ms palavras fe extrahe o leo , ou azeite Mart. c. 21$. San azedadoras do animo. comparados a oliveiras carregadas de azeitona. A Z E D A R , v.at. fazer azedo, mifturando ci- Azeitona fapateira , muito molle , e quafi podo , ou fazendo entrar em fermentao cida. f. dre. Pr algum de m vontade , indifplo contra ouAZEITO N A D O , adj. cr de azeitonas, efvertrem , Eufr. 5. 8, 198, v. Cron. J. 2). 4. p.fi. 2.. ,, deado efeuro. Barros Clarim, cap. 2,2,. azedaro o moo contra os nqffos. B. Clarim, cap. AZELHA, . f. dim. pequena aza de celta, 76. ' Azedar as coifas de algum, referilas, re- ceira , ou pegada a qualquer coifa , para fe pegar prefent-Ias de modo, que defgoftem , e difpo- nella por meio da azelha, Caflan. L. 5- c 59nho algum contra elle. Azedar-fie , fazer-fe _ AZEMALA , f. f. befta de carga , de cffla. azedo ; azedar-fie com algum, criar-lhe averso , f. Homem , ou mulher eftupidos. difpiicencia com elle. , AZE-

z.f.82.

AZE
' A Z E M E L , f. m. o que conduz, e anda com azemalas. Chron. de D. Pedro i. AZENHA , f. f. efpecie de moinho, que em vez do rodzio tem roda para fora , cahindo-lhe a agua fobre a roda, nellas fe moe trigo , e azeitona. A Z E R A R , v. at. entre encadernadores de livros , dar cr de ao polo corte, ou fio das folhas, AZEREIRO , f. m. arvore com folhas como as do loureiro , fempre verdes , d huns ramalhetes de flores brancas. (Laurus filorifera.) AZEROLA , f. f. arvore efpinhofa , com folhas femelhantes as do apio , tem fruto acerejado azedinho. (Aronia <e.~) " A Z E R V E , f. m. na Agricult. paravento feito de ramos para emparar as eiras. ASEVESINHOS , f. m. pi. Leo Orig. pag. 68. diz que vem do Arbico zeberim. (Cardojo traduz Vermiculi, orum bichinhos.') AZEVIA y. afevia. AZEVICHADO , adj. da cr do azeviche V. de Sufo c. 4 1 . negro de guin mui azevichado A Z E V I C H E , f. m. pedra mineral negra mui efcura , e luzidia , leve, e frgil. Pinheiro 1. 108. E na do Iffante D. Antnio buma cruz daziviche. AZEVIEIRO , adj. dado a mulheres , frafcario. Ulifipo 19$. ,, marcado azevieiro Trancofo. p. 2. c. 1. / . 104. A Z E V I N H O , f. m. planta que d folhas rodeadas de epinhos , crefpas, e mais largas que as "d loureiro. (Paliurus i.) A Z E V R E , f. m. o fumo da herva babofa. A Z I A , f. f. azedume do etomago, doena. AZIAGO , adj. dia , de m forte, infeliz, no profpcro. AZIAR , f. m. inftrumento d?Alveitaria , com que fe aperto os beios s belas para as ter quietas. f. Coifa , que caufa tormento , dor, afflico. B. % Para. aziar de noffa fiugeio i.e. fegurana com dr. Aulegraf. f. 56. ib. f. 145. ,, no ha quem fioffra o aziar da verdade i. e. o tormento: ibid. f. 102. a fua fi fieja aziar, que lhe de foffrimento para paffar por tudo AZICHE , f. m. efpecie de vitriolo , que fe acha nas minas de cobre , do qual he melhor o que tem cr de enxofre (Melanteda <c.) AZILO , f. m. y. afilo. ', A Z I M O , adj. fem fermento, no levedado v. g. ,, po azimo. AZIMUTH , f. m. Aftron. circulo vertical, que! os Aftronomos fazem paffar p>olo" centro de qualquer aftro para medir a fua altura fobre o horifonte.

AZI

155

A Z I M U T H A L , adj. angulo , que e frma do meridiano , e do azimuth , cuja medida he a parte do horifonte , que os corta. AZINHA , adv. v. afinha. S. f. Fruto da zinheira. dimin. de aza. A Z I N H A G A , f. t. caminho eftreito entre montes , ou polo campo, acompanhado de vallados,. fora da eftrada real. AZINHAL , f. m. bofque de azinheiras. AZINHAVRE , f. m. a ferrugem , ou vitriolo, que fe cria no cobre, lato , tocados de cido. AZINHEIRA , f. f. v. enzinhcira. AZIVIEIRO y. azevieiro. AZIVINHO v. azevinho. . . AZIVIEIRO y. azevieiro , Trancofo p. 2. c.

i.fi. 104.
AZ1UMAR-SE, v. recip. azedar-fe. Barbofa. AZIUME , L m. azedume. Barb. A Z O , f. m. occafio , motivo v.g.,, dar azo cenfura. Meio para fazer alguma coifa , geito. Eufr. 2. 4. tirados os azos tirados os peccadoi, Por azo de algum , i. e. por feu meio, auxilio, interveno. Chron. J. 1. c. 14. Perigo , rifco. Eufr. 2. 2. pr-fe em azo de occaio , rifco , occafionar-fe P. P. 2. 140. v. Geito, deftreza no obrar H. N. 1. 527. Errar os azos s coifas , as occafies , tempos em que podero bem fazer-fe, confeguir-fe, Aulegraf. 157. Eufr. 1. 1. foi azo de minha aleijo caufa ; occafio de afrontas. Ulifipo. -'A AZOINADO , adj. part. paff. de azoinar. AZOINAR , v. ar. ch. fazer eftrondo aos ouvidos ,, aturou que a azoinaffem com tal defipropofito. ,, AZORRAGADA , f. f. golpe de azorrague. AZORRAGADO , part.. paff. de azorragar. A Z O R R A G A R , v. at. aoitar com azorrague. A Z O R R A G U E , f. m. aoute de varias correias tranadas atadas a hum po , ou de huma f; uso-noioscocheiros. Alcobaaz,. 7:5. V. com azorrague feito de cordas pequenas. Caftan. 2 . / . 16.: no fig. a-confidencia aouta o impio com furdo azorrague, Arraes 7. 22,. AZOUGADO , part. paff. de azougar. Vivo, inquieto. .l AZOUGAR , v. at. dar azogue. f, Fazer inquieto , defalocegado. AZOUGUE , f. m. femimetal fluido branco como prata derretida, que fe junta fempre em globofinhos: mercrio: no eftado natural e diz azou* gue vivo. A Z U L , f. m. tinta azul. Arte da Pintura. A Z U L , adj. cr da maffa extrahida do anil; a cr que tem o Ceo limpo , he azul celefte: V ii azul

156

AZU

BAB
feu fuceo fe forma o azvre ; aloefi. D^Orta /, 5- vBABUGEM , f. f. baba. Vir, acodir ba. bugem jr. v. diligenciar coifa de pouca valia. BACALHAO , L m. peixe, he o badejo efcalado , e curado ao Sol. v. balona. BACAMARTE , f. m. arma de fogo de cano curto , e largo , reparada em coronha. t. chulo x. hum livro velho: v. Bracamarte. BACARO , L m. poet. herva de raiz cheirofa, talo angulofo , folha afpera, que fe miftutava nas grinaldas , ou coroas. Lufit. Transf. BACEIRA , f. L doena de opilao no ba o , caufada de beber muito , he mais vulgar no gado. B A C E L L A D A , f. f. collet. multido de bacellos plantados. BACELLEIRO , f. m. o que pe , e vigia o bacello. B A C E L L O , f. m. vara da videira cortada pa. ra fe formar, ou reparar a vinha ; leva no p hum bocadinho da videira, a que chamo unha., B ACH AN ALI AS , f. f. pi. feitas em honra d Bacho Deos fabulofo. Vieira. BACHAREL , f. m. homem , que recebeo o primeiro gro em qualquer faculdade na Univerfidade. Bacharel fiormado , he o que curfou cem approvao hum anno alm do em que fe fez bacharel. t.ch.; o que fala muito. B A C H A R E L A D O , adj. feito bacharel. BACHARELAR , v. n. ch. falar muito. BACHARELICE , f. f. ch. o vicio de falar muiro. BACHISTA , adj. m. e f. (ch como q.) bebedor , dado a liquores , que embebedo Arraes. 48. Mais de Bacchifias, effeminados , deshonefios averia , que de Hercules ,'Heclores , &c. BACIA , f. f. vafo de barro , ou metal, fundo>, redondo , ou oval, ferve de ter agua para as rnos, e outras lavagens, fazer as barbas, e outros iifos. Prato onde fe lano efmlas. t. de Pedreiro, a pedra fobre que affenta o bocal, ou peitoril do plpito , e as janelas de facada. BACIADA , f. f. o liquido , que fe contm n.' huma bacia. B A C I N E T E , f. m. pea da armadura , que cobria a cabea, a modo de elmo: veja capeilina. B A C I N I C A , f.f. bacia pequena V. de Lima f 2,67. Caftan. 7. c. 77. BACINICO , f. m.dim. de bacio. BACIO , f. m. prato cvo , fundo. Vafo onde fe lano os excrementos groffos inferiores. BA-

azul ferrete , mui apertado, fechado, efcuro. Servidores de azul, da Mifericordia trazem fotaina azul. AZULADO , part. paff. de azular. Tirante a azul. A Z U L A R , v. at. pintar, tingir de azul. v. Anil ar o ferro. AZULEJADOR , f. m. que affenta azulejos. AZULEJAR , v. at. pr, affentar azulejos. Vieira. Azulejar efipadas , v. anilar. AZULEJO, f. m. ladrilho vidrado de cores, em geral azues , com pinturas, de que fe fazem ilhares s paredes, ou fe forro todas. AZURRACHA , L f. barcaa vulgar no Douro , que tem por leme hum remo , a que chamo efpadla, e com dois remos plos lados.

B.
B , f. m. fegunda letra do alfabeto Portuguez , e a primeira das confoantes. Barros Gr. 2,3. Todo nome de alguma Letera do noffo A , b, c, fera neutro : mas em Portuguez no ha tal gnero. B * A R , f. 1. Af. v. Bar. BABA , f. f. faliva , humor que corre da boca. f. Humor glutinofo , que largo de fi o caracol, o bicho de feda. B A B A D O U R O , f. m. pedao de pahno de lenaria , que fe pe no pefcoo aos mininos para refguardo do veftido , por diante. B A B O , adj. vulg. tolo, babofo. BABAR , v. at. foltar baba , ou faliva da boca. Babar-fie , falar , explicar-fe m a l , balbuciando. Babar-fe por algum , vulg. ter grande amor, paixo por effa peffoa. B A B A R E ' , f. m. Afiat. tocar babar dar rebate de ladres na vizinhana. B A B A R E O , f. m. palavrorio affecTado, e maliciofo. Vaia , matraca levar hum babareo fr. chula. BABEIRA , f.f. pea da armadura antiga, que refguardava a boca , barba , c queixadas. BABEIRO , f. m. vej. babadouro. B A B O C A , f. m. e f. tolo. ch. e defufi B. P. BABOSO , adj. que fe baba. f. Tolo , que no fabe o que diz. S Mir. Egloga 8. Diga o babofo d''aldea. Ulif.j. 16. BABOZA, f. . herva , que deita humas pencas a modo das piteiras , que vem eftreitando da bafe a terminar em ponta , acompanhadas lateralmente de efpinhos; tem por baixo de huma tez groffa das pencas muito fummo groio , e amargofo i huma f raiz ; e fempre eft verde , do

BAG

BAD

157

BAO , f. m. parte do corpo animal, fituada mas midas, pefca-fe na Terra Nova , e Banco no hipocondrio efquerdo , entre o eftomago, eas do Bacalho (afielli fpecies) v. bacalho. coftelias falfas , por baixo do diafragraa. BADULAQUE , f. m. guifado de fgado, e B A O , adj. de cr morena amarellada. Ef- bofes em pedaos pequenos, y. chanjana. f. Coipelho bao, empanado, o que reprefenta os obje- fas midas, traftes de pouco valor. tos deffa cr. Vidro , pouco criftalino. B A E ' , f. f. na ndia Portug. mulher chrift de B A C O R I N H A R , v. n o corao , ch. pal- Cananarim ; com efte nome fe diftinguem das Canarins gentias. pitar. B A E T A , f. f. (ou antes baita) tecido de la, B A C O R I N H O , f. m. dim. debacoro, Ieitofinho. groffeiro , flpudo. B A ' C O R O , f. m. porco novo de hum anno. BAFAGEM , f. f. fopro de vento brando , inB A C O R O T E , f. m. dim. de bcoro. S Mir. terrompido B. Eglog. 8. Hum bacorote orgulhofio. BAFAR. Eufr. 1. 1.9. y. bafar privanas BACULAR , v. at. vulg. adular : vir do Vaf- fera bofar, ou bufar como no prlogo diz , boja, ono ., balacua Lifonja ? meimigos, rolha. pag. 2. v. B A F A R I , f. m. fafco menor, que o Nebri. BACULO , f. m. efpecie de bafto alto , com a extremidade fuperior curva , do qual uso os B A F E J A D O , part. paff. de bafejar. Bipos , e Abbades de certas ordens , quando faBAFEJAR , v. ar. exalar o bafo fobre, ou zem Pontificai, e cm outras taes occafies. t. de contra alguma coifa. Arraes 5. 18. Deos bafejanFortif. porta levadia, com feu contrapezo , que do deo vida ao barro f. a virao bafeja e pe diante das guardas avanadas. Baculofig. Caftan. 2. 194. f. Lanar vapor, vaporar v. g. arrimo , emparo. 7 / . P. feu filho baculo da ve- bajeja o Tybre inda do jangue , que vertemos lhice. Eneide 12. 9. v. bojar. Bafejar mal, ter mo BADA, f. f. vej. abada. bafo da boca, Prefies 122. BADAJO , adj. vem por badio , do Hefipanhol BAFETA' v. Bofet. BAFIO , f. m. mo cheiro , que d a coifa hubaldio , vadio em alg. edies de Bento Per. Ulif. mida , que efteve encerrada onde o ar no fe ref. 221. ,, cazai-a com algum badajo. B A D A L , f.m. inftrumento Cirurg. a modode nova. BAFO , f. m. vapor humido, e tepido , que o forquilha , que foftem o queixo , e tem huma p , do vento., que abaixa a lingua do doente para fe olhar a gar- bofe exbala. f. Sopro brando v.g t. Calor, favor , proteco M. C. : abrigo v. g. ganta. BADALADA , f. f. golpe de badalo. f. vulg o bojo maternal S. ando ao bajo do Rei Tempo cPAgora 2. 22. v. faltou-lhe a jorte erro que e diz , ou defpropofito. BADALAR , v. n. dar badaladas. Relgios Fal com fieus bafos favores. Apol. Dial. BAFORADA , f. f. bafo forte ingrato, do que {antes. p. 7.,, Senhor Relgio badalemos limpo. BADALEJAR , v. n. dar aos badalos. f. Tre- bebeo liquores fortes. B A F O R D A R , v. n. ant. atirar ao tabolado mer muito , com frio B. P., ou medo. S Mir. Eftrang. p. 89, E tremiam-lhe os beios que bada- com humas lanas curtas de rejeitar, ou arrojadias , exerccio que fe fazia a cavallo. Nobiliar. f. le jav a. BADALEIRA, f. f. argola do fino , donde pen 161.: Cunha Bifpos do Porto : S Mir. Vilhalp. ato z,. fie. 1. Bafordarey por firma daquella torre. de o badalo. B A F O R D O , f. m. anr. a lana de bafordar. , B A D A L O , f. m. pea de ferro, com que fe toca , golpeando , o fino. B A F O R E I R A , adj. figueira , he huma fiBADAME'CO , f. m. pafta de papis , ou li- gueira brava com cila fe fazem algumas abuses.; vros, , que fe levo efcla corrupto de vade Orden.s.2,. 2).(caprificus.) mecum ,, B A G A , f. f. fruto mido femelhante a bagos BADNA , L f. v. Carneiras. As ovelhas ve- de uva, que do as murtas , loureiros , &c. B A G A O , L m . a pelle , cacas, folhelho , e lhas , e magras , que j no pa rem ; e fig. toda a carne magra. Os alentos dos capellos de frei- outros fobejos de frutas , e canas de afucar, azeiras, (fio Vaficonfio badana coifa firoixa, e pen-tona , cujo fuo fe extrahio. .dente ? ) B A G A G E I R O , L m. azemel de bagagem. B A G A G E M , f. m. (do Irrglez bag ) os - BADEJO , f. m. peixe de grandeza meia , boca rafgada , dentes no interior da boca, curvos , Tacos , cargas, que vo em azemalas, ou carruagem, lombo cr de chumbo , barriga branca, de efca- feguindo quem viaja , ou exercito em marcha.

158

BAG

BAI

B A G A N H A , f. f. a cabecinha do linho, onde 150. do Livro 8. Caftellos rafos P. P. 1. r. 26". tfl a femente. p. 115. BAGATE'LA, f. f. coifa de pouca monta, e BAILHA , f. f. v. balha. Tempo d'Agora 1. Valor infignificante. D. 4BAGATELE1RO, adj. que fe oecupa com baBAILHEIRO , adj. ant. ,, navio-, leve, gatelas. boiante , que fe leva bem. Lopes Chron. J. 1. BAGO , f. m. o.gto fuceofo do cacho de uvas. BAILO y. baile. Ferreira. 1. p. 224. Naufi-.de Bago de chumbo, gro de chumbo, munio. Sepulv. 50. v. antiquado, f. Arraes 7. 17. em v. baculo. a mefima geada r-eprejentou hum bailo mortal. BAGRE , f. m. peixe pequeno , longo , rabiBAINHA , f. f. funda , eftojo , forro onde fc forcado , de plle cr de prata, tem dois ferres; recolhe a efpada , faca , tefoura, para a refguarda fua efpinha fe faz peonha B. dar da humidade. Baje de legume. Cofiura, ( B A G U L H A D O , adj. que fe faz dobrando a borda do panno cortado, (BAGULHENTO , adj. que tem bagulho B. P. para fe no desfiar. A^o caber nas bainhas fr. BAGULHO , f. m. femente de uv. prov. no fe conhecer , prefumir de fi mais do B A H A R , f. m. pezo da ndia Portug. Barros que merece. No cortar as bainhas, fe diz de diz, que he igual a quatro quintaes; Damio de quem tem pouco faber. Ges, que he igual a trez quintaes , trez arrobas, BAINHAR , v. at. fazer bainha de cofiura. Teme dezoito arrateis Portuguezes. v. Br. po de Agora P. 1. D. 1. BAHIA , f. f. porto aberro no mar, mais larB A I N H E I R O , f. m. o que faz bainhas. go para dentro , que entrada. Qualquer lugar B A I O , adj. cr de befta cavallar, cr de oiro da cofta onde fe aporta, vem do Celtico Baiya defmaiado , tirante a branco. porto ? B A J O ' , f. m. y. baj. Caflan. 2. 48. col. 2. (BAHU , f. m. BAJOUGICE , f. f. aco de bajoujo. A (BAHUL , f. m. cofre encoirado, de tampa co- qualidade de fer bajoujo. Eufr. 5. 8. Mas nam mo volta d'abobada , convexa : bahu he mais compadeo a bajoujice do fidalgo. BAJOUJO, adj. fam. tolo, babofo, etupido. ufado. B A I A , f. f. trave lanfada entre befta , e befta Eufr. 2. 2. Ha mifter grandes autellas, efingir de na Cavalharia , da manjadoura a hum po perpendi- bajoujo. cular fronreiro. BAIRO , f. m. feita folemne da Pafcoa dos B A J E , f. f. (alias vagem) huma como bainha, Mahometanos. ou cafulo onde efto os gros dos feijes , favas , BAIRRISTA , f. com. de dois, que habita era e outros legumes. A do fejo verde, com o algum bairro v.g. , , os bairriftas da CotovU, d gro. Mouraria. B A I R R O , L m . quartel da Cidade, que confBAILADEIRA , f. f. mulher que na Afia vive ia de certas ruas , Ord. 1. T. 54. pr. Tempo d1' de bailar. A que baila. BAILADOR , f. m. folio , o que baila. agora 1. pag. 5. No mais clebre bajrro, ealegrt Bailadora Arraes 7. 17. Deos punio a fera im- fitio. piedade da malvada bailadora. BAIUCA , f. f. taverna. famil. Garo. BAILXO , adj. v. bailador. B A I U Q U E I R A , f. f. BAIUQE1R0, . m. BAILAR, v. at. danar bailar de terreiro, em Taverneira , Taverneiro. ejpecie de dejajio , e competncia. Pr eftes 41. v. BAJU' , f. m. vetido , que cobre o corpo d B A I L E , ou B A I L O , f. m. dana em geral. mangas curtas , e fralda at o juelho , na Afia trazem-no homens , e mulheres, no Brafil f etas, Dar hum baile, i. e. funo onde e dana. B A I L E O , f. m. efpecie de andaime foftido e alguns ahi lhe chamo baj. Caftan. L. 6. ciu por efcoras entre as haftes do po da grua , e a bajs de feda rica. ,, roda dos Guindaftes. Cadafalfo, ou palanque BAJULAO, f. f. fam. fervios, attenes JF. M- p. 300. Varanda Caftan. 8. 17. col. 2. para lifongear algum , com abatimento do que cafa forte com feus bailos a pag. 186. diz que faz. aos alpendres chamo na Afia baileos: B. D. 2. B A J U L A D O , part. paff. de Bajular. Efpecie de andaime nos navios , que os fazia BAJULADOR , f. m, o que faz bajulaes. mais alterofos , de cima dos quaes fe pelejava ; e ^ BAJULAR , v. at. moftrar atteno , e fite. debaixo fe emparavo dos tiros inimigos , os re- fervios , e obfequios indecorofos , para grangeaf meiros, &c. JF. M- cap. 5 8 . : B.: Caftanbeda p. algum, famil. BAr

BAJ

BAJULO , f. m. mariola, homem , que vive de cevada , e a afoga. (Feftuca , Aegilops) Embarcafazer carretos. Vidra. p. uj. o Afiat. que fe rema de pangaio, Cajian. L. 5. BAIXA , Baixamar, Baixo , Baixar, Baixei, c. 25. Baixo , Baixura ; afim os efcrevem bons autores, BALANO , f. m. arredoua, qualquer corpo outros lhe tiro o i , e dizem Baxa , <&c. achc- fupenfo onde algum fe pe para agitar o corpo, gando-fe talvez s palavras Bas , baffe , Francezas, juntamente com o balano. O movimento , agiou Baffo Ital., o'Bach Celtico, donde as Portu- tao que c'o balano le communica. Comeou guezas fe derivo ; na variedade de Ortografia fe- a terra a jazer medonhos balanos Arraes 7, 16. gu iremos a erimologia com que fe conformo os das naus, a fua agitao no mar. Dar baClafficos que he , , Baixo, Baixo, Baixar, <&c. lano (entre Negociantes), comparar o Deve, e BALA , f. f. corpo redondo de po , cera, me- Ha de haver, para averiguar os lucros , ou perdas, tal , marfim , pedra para armas de fogo , e ca- o eftado do feu negocio. e fig. Dar balano nhes. f. Coia que derriba, abate os efpiritos confidencia , examinar o feu eftado moral. Mav. g. efla nova foi bala , que me deo nos pei- cedo. tos ,, Bala de papel, algodo , Livros, <*c. cer- BALANDRA , f. f. embarcao de tilh , ou ta poro emmafiada , e coberta com fao, ou coberta , de huma l arvore , ferve de tranfportar outra cafta de capa. P. P. 2. 129. Caftan. 2. 9 1 . mercadorias , ou de andar a corfo. balas de cairo. t. dTmpreffor efpecies de balas BALANDRAO , f. m. vetidura ant. como cacom hum cabo ; so de coiro cheias de la , e del- pa de irmandade , com capuz , e mangas largas : las fe ufa para dar tinta s frmas , ou carac- Eujrof. 1. 1. Mas fenhor meu pafjou j com a foteres. berba dos balandros , hoje uso delle os irmos BALAO , f. m. tiro de bala. da Mifericordia. V. de Lima. BALAIO , f. m. edpecie de cefta de palhinha , BALO , L m, A.- embarcao como Bergande que uso as faloias ; outros ha que vem do Bra- tim , mui remeira , alguns tem tombadilho. fil , matizados de cores. BALA'O v. Balezes , forte de panno de la BALAIS , f. m. pedra preciofa femelhante ao azul. rubim , feno que he menos ardente , e encendida: BALAR , v. n. foltar a ovelha a fua voz. outros dizem balax, derivando-o do Arab. ,, baBALATA , f. f. compofio potica antiga palaxa ,, que fignifica luzir, refplandecer. ra fe cantar. Fonfeca poemas. BALANA, f. f. maquina , que ferve de aveBALAUSTE y. balauftre. riguar o pezo , que tem qualquer corpo , confta B A L A U S T I A , f. f. flor de romeira filde travefso, onde fe diftinguem dois braos, de vetre. cujo meio fe ergue o fiel, dos braos nos extreBALAUSTRADA , f. f. os balauftres , que mos pendem os pratos , onde fe pe o pezo , e o acompanho o lano de huma efcada, varanda , que fe ha de pezar. Balana Romana, diftinta &c. da Ordinria , em ter hum brao mais curto , e BALAUSTRE , f. m. columnafinha de madeimais groffo, e o fiel mais para a extremidade grof- ra , pedra , metal , de que e ufa nos peitors de fa v. Recrea. Filof. t. 1. Pr em balana fi. varandas , ao longo dos mainis de efcadas , e ponderar , examinar. it. Comparar huma coifa por adorno fe vem em leitos de lavor antigo. com outra. Maufinbo. Pr o credito em balana, BALAX, f. m. y. balais. s fazer mudar a opinio, ou ficar duvidofo acerca BALAZIO , L m. golpe de bala. fig. O danda reputao"/^, do Arcebijpo L. 4. c. 2. pr-lhe no repentino he carta de defcompoftura, que fe o credito em balana com el-Rei Eftar em ba- manda a outrem. lana , f. i. e. em rifco, perigo. H. de Ifea pag. BALBO , adj. balbucicnte, gago. 12. Silvia de Lifardo na defpedida. BALBORDA , f. f. v. tumulto de gente em BALANAR, v. at. agitar, fazermover-fe al- defordem , vir do Celtico Baldord 5 y. Bullet. gum no balano , ou coia que pde agitar-fe co- t. 2. art. Baldord. mo elle. Balanar o corpo , agitar; mas falan- BALBUCIENCIA, f. f. defeito do que balbudo das aves, fe diz que balano o corpo, quan- cia, gagueira. do fe foftem no ar paradas , librar-fe nas azas. BALBUCIENTE , adj. balbo , gago habitual , B A L A N C E A R , v. n. agitar-fe v.g anu. ou por alguma paixo momentnea. O que fe explica como os mininos , que comeo a f. Examinar Viriato 18.41fallar. BALANCINHA, f. L dim. de balana. BALBURDA y. balborda. B A L A N O , f. iri. herva, que nafce entre a

BAL

159

BAL^

BALDREJADO , adj. vem na Eujrof. Ato.?, BALCO, f. m. efpecie de varanda de peitofc. 2. p. 175. decompondo-fe duas criadas , huma ril , talvez refalrada de edifcios , com balauftrada, diz que a outra be mais baldrejada , que breou grades. M.C.8.72. Nas rendas de rendeiros, virio de Clrigo ; vir do Efpanhol. baldrs, armao de madeira, que tem para dividir a cafa, e atalhar a entrada aos compradores ; fobre elles pelle curtida para luvas , e alludir freqncia moftro o que tem a vender, Entre os Ourives da proftiruio carnal, e vulgaridade do corpo? B A L D R E U , f. m. pellica para luvas, de cuo balco eft porca , e a fecha. BALCORRIADA , f. f. B. P. interpreta fatui- jas aparas fe faz elia. B A L D R O C A , f. f. x.'troca de coifa vil. dade prejudicial. BALDROCAR , v.ar. fazerbaldroca. BALDA , f. f. famil. defeito'falta de juizo, ou BALEA, f. f. (baleia) peixe marinho mui grande eoilumes. t. Vafconeo ,, bald calvo. de , tem a boca qual! na tefta, o coiro negro, e BALDADO, part. paff. de baldar. Os ps , duro , grandes barbatanas , mamas , c he vivipara , braos bald idos , do que eft tolhido. Para fazer bzldada a fua maquinao Palmer. 2. p. folta de tempos a tempos grandes efpadanas d'agua, que jorro mui alto. 122,. i. e. para a fruftrar. BLEATO^ f.m. a criana da baleia. BALD5. , f.m. reproche , opprobrio, improBALEGES , f, m. pi. ant. forte de calprio , palavra afrontofa , doefto. Freire. BALDAR, v. at. fazer intil , e que no firva, ado. BALESTILHA , f.f. inftrumento nutico de toinutilizar, fruftrar v. g. os membros do corpo, a diligencia . trabalho. Fazer o contrario do pro- mar a altura. Efpecie de bfta pequena de que pofto , ordenado , deixando intil a difpoio. os Alveitares uso para fangrar. Eufr. 1. 1. Nem Apol. D'ai. 115. ,, a refpeito do ouro, e prata de alveitar mais jeguro no fangrar da balejlilha. padece , que os homens qttizero baldar a Provi- BALHA , f. f. enumerao , meno de varias dencia , trocando o ufo licito defles metaes , <&c. coilas. Vir balha , fer mencionado, he famil. v. Contrablldar. v. n. eftar baldo v. g. vir do Francez ,, Bail ,, traduzida a palavra em baldei a oiros , Scc. at. baldar algum, ficar razo da enumerao , que nas cartas de arrendaem falta com elle , fobre coifa , que efpierava da mento fe faz das coifas arrendadas ? Tempo d'Agopeffoa que o baldou. Impedir , atalhar, emba- ra 1. p. D. 2. logo vinha a balba, olhai com quem fui cafar. raar. BALHAR, v.ar. danar y. g. balharafofA B A L D ^ , f. m. vafo de madeira , com qu fe tira agiu d > < ; poos. InftruTi. mtico , de bater ,, he famil. : em Efpanhol fignifi. cantar, y. B^ a terra amaff h , para fazer vallas , fargentar, lhata. BALHATA , f. f. certa cano , que fe canta abrir rios. De balde , adv. em vo, inutilmenbailando, y. Arte verfificatoria de Fonfeca: v. Bitte ; enbtlde, o nehno. lata. B A L D A A O , f. f. aco de baldear. BALHESTA , f. f. eficrever cfta por balbefBALDEADO , part. paff. de baldear. B A L D E A R , v. at. paLr de hum a outro va- ta, e alhos por bugalhos ,, fr. prov. i. e. huma fo , o liquido , ou carga v. g. de hum navio a coifa por outra , por defeuido , ou dolofamentei outro , de huma pipa a outra Caftan. z.f. 169. Arte de Furtar. BALHO , f. m. v. baile , Prefies 12. y. Malhar v. g. ,, baldear as velas com agua V. (BALIA, f.f. de Li nl c. 2,. fe. V. de Lima c. 4. os nofos ( B A L I A D O , f. m. o territrio do Blio; os fe baldearam no fee navio. BALDIAMENTE , adv. de balde. H. Dominic. direitos annexos ao Balio. BALIDO, f. m. o balar das ovelhas. Balidos. t. 2. p. 160. BALIO , f. m. Cavalleiro de Malta , que tem BALDIO , adj. intil, fruftraneo v.g.,, baldias ef perancas ,, S Mir. Ociofo no fig. balado , ou Commenda , a qual e alcana por ouvi meus contos baldios S Mir. Subfi- antigidade , ou graa efpecial do Gram-Meftre. tantivtdamente , o rerreno inculto , defaproveita- Balio capitular, o que affifte aos Captulos da Ord o ; que talvez ferve de palos communs do Con- dem. Balio conventual, he dos primeiros confelheiros'da Ordem. celho. BALDO , adj. falto , carecido de algum metal, BALSTICA , . f. a arte de lanar corpos poou naipe v. g. ,, efto'i baldo a oiros, ou em oiros. lo ar, para hirem dar em algum alvo v. g. bom-' BALDOAR, v. at, dizer baldo baldoando bas. os Mouros B A L I Z A , f. f. pos fincados para ailinar, mof-

i6o

BAL

BAL

BAL

BAL

161

moftir o caminho , paffo do rio ; e nas reas de , maranhada . Balfa de cora!, multido de racarreira , o lugar donde cila fc comea. r. fe Irros n'hunu cama delle 2>. Uva pilada , que L as virtudes no caminho pelas batizas que lhe ! pem a coriir na dorna para que o vr.ho fique Deus poz ,, Paiva Serm. i. f. 44. t. as balizas bem tinto: it. as fezes do vinho. Forro de pada f, os dogma, cujo conhecimento, nos livra lha , bola , funda , ou camifa tecida de palhinha de errar na f. Mxima de reger-e , e gov-.r- para refguardar os vidros. Barco formado de perar-fc em algum negocio. Cam. Filod. % Balizas, daos de pos , taboas, elpecie de jangada de atraJogar aflinado , donde fc comea a carreira ao dc- veiiar rios , e nos do Brafil para o ^ul , so de laiio. Palmer. 4. p. 54. correr das balizas at as coiro cr. Sorte de funil de madeira , de balmetas. dear vinhos , Scc. Balfas de fogo , so as de atraveflar lios , mais recheiadas de madeira , baBALIZADO, parr. paff. de balizar. BALIZAR , v. ar. plantar balizas , e dirigir o nhada em refinas , e outras materis infiammavtis, caminho , ou cftera por meio dellas. Medir a para pur fogo a navios. Comment. o^Albuq. , e altura com vara. Amaral 7. e fig. Determinar a Barros. medida, grandeza, Pinheiro 2. /'. 159. limitar, BALSAMICO, adj. Med. que tem as virtudes balijar o prazer. % fig. Efmar, orar v.g. ,, os do balfamo. f. Que recreia v. g. ,, balfamico homens balizaro , e oraro o mantimento , e agua fono. que havia na nu , e affentro, que no baftava. BALSAMINHO, Lm. herva de folhas, e farAmaral, pag. 50. mentos parecidos aos de vide, e Mor corro a do BALLESTAR , v; n. atirar erm bfta. Pinheiro, pepino , produz huma cemo calabaa cfcabrofa alaraniada. (Ialjamina <c.) l.j. 144. Fingiam dejlreza no bali eftar. BALSAMU , I. m. planta do tamanho do AlBALLISTA , f. f. maquina de guetra de atirar fenheiro , tem folhas como a tuda de verde mepedras. Vieira. BALLISTICA , f. f. a feiencia do movimento nos apertado , e fempre vivo ; antigan ente d'avados graves lanados ao ar debaixo de qualquer di- fe f na Judea , depois e trarfplantou a outras regies : ferida ella deftilla a ecrr.ma do mefmo noreco. me , que primeira he amarcila , logo verde , em BALO , f. m. v. balido. Lobo Ecloga 4. BALOFO , adj. fam. coifa de grande volu fim pardo , ou rr.ellado. Ha outro balfamo que me a repeito da maffa , fofa , inchada v. g. vem do Brafil , e a todos e d virtude de farar feridas. Ha balfamo artificial compofto de glbagordura. BALONA , f. f. anr. era o collar da camifa pen- no , mirra, terebinto , cravo, &c. Entre os dendo fobre os hombros , e mais ainda fobre o Chimicos, e oticarios, certa? preparaes. Enpeito , como hoje trazem as crianas. Mantos tre Mdicos , o balfamo he a parte mais pura , olco Baiana , ornato de lenaria do pefcoo lilo , fa , e faudavcl do fangue. Dizemos que be hum como as balonas , cm contrapolio aos mantos de balfamo, o liquido puro , e melhor do feu generoca , que ero crefpos, como o que de ordin- r o v. g. o vinho gentrofo , o azeite fino sobalrio fe pinta nos retratos dei Rei D . Sebaftio , e fiamos. BALSANA , f. f. fita com que fe afforra por outros daquelle tempo. Calas Balona , ero grandes, e compridas. Veflir Balona, con- baixo a borda dos hbitos fradecos. BALSEIRA , f. f. Eufr. 5.7. 19,'. Quero-me ir forme ao que fc diffe dos mantos , e calas. Bernard. Cart. 29. Se Balona vefiis , fe Mar- lanar traz daquella balfidta eficutarey o que dizem . v. balfieiro. quefot a BALSE1RO , f. m. lugar, ende ha muitas BALOTE , f. m. dim. de bala v.g. de papeis, //balfas , opaco , ferrado , fombrio com ilvados. vroj. BALOUADOR, f. m. cavallo balouador, Vafo onde fe lana o mofto. BALSEIRO , adj. co , erinado a entrar m O que anda de trore , chouto. balleiros para levantar a caa delles. Uv4 , BALRAVENTO , e deriv. y. Barlavento.Caftan. que nafce nas balfas. Vinho balfeiro , mofto. L. 2. f. 175. )> nos veleiras, e remeiras, e boas BALTAR , adj. d'agric. cepa baltar, he huma de balravento ' e. que ando bem para o vento , e anho facilmente o balravento das outras. efpecie dellas que eftraga as vinhas , fem darem proBALROA , L f- inftrumento , ou aparelho de veiro defi. Alarte p. 25BALTEO , f. m. cinto guarnecido de uchoes, abalroar huma no com outra (B. D. 4.) ou de as e chaparia , infignia militar, ralim. no fig. ,, o bdlamirrar retra. F. M. BALSA, f. L filvado, ou mata cerrada, em- teo da milcia celefie Vieira. X BA-

162

BAL

BAN
BANCAL , f. m. panno de cobrir bancas\ s B A N C A R I A , f.f. o maneio dos banqueiros de Roma na negociao das Bullas. Odinheiro, que por iffo fe d. BANCRIO , adj. concernente banca , ou banco de Commercio , ou banqueiros. Cortes dt D.Joo 4. fianas bancrias BANCO , f. m. affento groffeiro de taboa elreita, com encofto, ou fem elle. Os carpinteiros do efte nome pea de fua mechanic da feio de hum banco , fobre o qual lavro a madeira; e o mefmo fe d aos affentos das gals, onde vo os remeiros fentados. Efpecie de banco , ou balco de negociante, o qual fe quebrava aquelle que fallia , ou fe levantava c'o cabedal alheio, do que era prova no apparecer na praa onde tinha o lea feu banco; daqui fazer banco roto ,, fallir no conmercio quebrar o banco ,, o memo, Aulegr afia fi. 15. y. efig. ter falta de alguma coifa Eujr. 5. 1. je me no acudis ha-me de quebrar o banco (neutramente) para acajelar quantas mentiras digo por vs. v. Confipir. Univ. f. 457. col. 1. quebrou a moa 0 banco ; deixou a correfpondenicia iPamores , Aulegr. 144. Levantar o banco, levantar-fe algum , mudar de terra levando bens de outrem , efig. ,, a riqueza levantou-nos o banco Confipir. Univ. p. 250.: H P. D. da lembrana da Morte faz banco roto com Deus Baixo de areia, ou pedra no mar. Pedra de banco, a que eft em pedreira , e arreigada, oppe-fe pedra vaga. Banco da judictma, feda , affento do Magiftrado. Lugar do primeiro ,fe^ gundo banco , <&c. frazes que alludem gradua^ o, havendo-fe por maior a do miriitro do primeiro banco. Banco, affociao de peffoas, que entro com certa fomma de capital, para fazerem operaes de commercio , e repartirem os lucros aos capitaliftas v. g. o Banco de Flardresje Inglaterra. Banco de pinchar no Brafi he batico com feio particular, e fendo de oiro hediftintivo dos Prncipes, e Infantes; o de prata daiPrincezas , e das Infantas ; o dos Infantes tinha defcubert f o p do meio , o do Prncipe, tem os 2, ps defcobertos. BANCOA-CARRAPICHANA , f. f. droga de la com matizes , e liftras variadas. BANDA, f. f. lado v. g. defta banda, < P aquella. do veftido , os vivos, com que fe afforro as bordas de cr divcrfa s. pea , ou femelhante. -^_/jo Braj. efpecie de talim , com que fe atraveffa diagonalmenre o efcudo do alro angulo do lado direito , ao angulo baixo do efquerdo; Banda d^artelharia , os tiros defparados dos canhes de hum bordo de navio , huma bordada: bdn-

B A L U A R T E , f. m. de Fortif. Mlit. obra que ie torma nos ngulos da praa para defender os muros; com feus lados forma trs ngulos falientes , ou vivos; com as cortinas, e os dois lados com que o baluarte fe une a ellas forma dois ngulos reintrantes : os baluartes das praas irregulares tambam fe fazem na cortina , quando os dos ngulos no cobrem todo o lano da cortina. 2. Cerco de Diu. . 2.. pag. 2?. A efie fe entregou hum baluarte chamado faniago. f. Coifa que defende y. g. o baluarte da f, da religio ,, Arraes 4. 4. Tomando Septa Baluarte da Chrifiandade. Huma pea de ferro do lagar , a qual eft fobre o Fufo. BALUMA , f. f. cordinha delgada , que corre por huma bainha na extremidade das velas latinas. B A L U R D O , f. m. nos Iagares de azeite he hum ferro, que e mette no pezo, ou pedra , e tem hum buraco no meio, onde fe enfia a chave para levantar o pezo. B AMBALEAR, v. n. agitar-fe, mover-fe , no eftar firme v. g. o cavalleiro, que bambaleia na

fiel Ia.
BAMB \LHO , adj. x. aument. de bambo. BAMBO , adj. fam. froixo , no elirado , fuxo. BliVlBOLINS, f. m. pi. efpecie de folhos nas faias , e cortinas. B \MBU> , . m. "efpecie de cana mui alta , e groffa, a que no Brafil chamo taquara, os gomos defta cana fervem para vafos d'agua, erefiftem affas ao fogo , para nelles fe guizar a comida: ha machos, e fmeas. Cron. J. 2,. 4. p. cap. 84. Lvcena 888. A poder daoute dos Bambus. B A M B U A L , f. m. maa de bambus. B A M B U R R A L , f.m. lugar onde ha herva de pafto. B. P. B A N A N A , f. f. fruto Afiat. eBrafilico, efpecie de figo , de que ha 2 epecies , da terra, e deS. 1 home. B A N A N E I R A , f. f. planta, a qual he hum tronco, que confta de varias fobrecpas , e folhas que o coroo grandes, e largas , produz o feu fruto em cachos , que confto de varias pencas; he o mefmo a que na Afia chamo figo. B A N A N Z O L A , f. m. x. homem de pouca cont a , defprefivel. BANCA , f. f. efpecie de meza, tfca, e lavrada com pouca curiofidade. V. do Arceb. Jogo da, confifte em fe tirarem as cartas para dois montes , e quem aponta ganha quando fahe para a efquerda a carta , fobre que mette o dinheiro. BANCADA, f. f. ordem de bancos.

BAN

banda de frcchas as que defpara hum certo corpo candieiro volvel , para.cobrir a maior fora da de gente. Naufr. de Sep. ,, bandas ?arcos povoa- luz , que no d nos olhos. Bandeira do milho, das de feitas ,, 2. Cerco de Diup. 512. Banda> he como huma efpiga de trigo:, que lhe fahe do funda , ou venda de cobrir os olhos das victimas. mais alto do p. f. A bandeira , por compaPalmer. 2.. p.f. 24. y. Bando , multido de aves. nhia , de algum official, que a tem. f. a banNaufr. de Sep. fi. 88. v. homem vindo deira da Cruz Anaes 2,. 2$. Ao monte Olivete banda propenfo , inclinado, affeioado a algum donde refiplandece a bandeira da Cruz. levantar S Mir. : id. ,, ter-fie banda fer confiante, bandeira no muro fig. vencer , confeguir feu ine eftar firme em feus princpios , no torcer de feus tento , como quem vai efcalar praa murada. Eupropofitos. Pr banda , i. e. de parte. fr. 2.. 2. Saluo quando lhe levantardes a bandeiB A N D A D O , part. paff. de bandar. v. ra no muro. BANDALHO, f. m. fam. farrapo, o que anda BANDEIRINHA, f. f. dim. de bandeira. esfarrapado ; hoje diz-fe do homem cafquilho raBANDEIRO , adj. flexvel , que e volta para fado , ridculo. qualquer banda. Cardofio. Homem-, i. e. de BANDAR , v. ar. pr bandas ao veftido; e bandos , partidos. f. Corao bandeira , parcial a pr banda no efcudo. favor doutrem , contra feu dono. Eufr. 2. 2. O' BANDARA , f. m. Af. Regedor. coraam bandeira jfinto que me deixas. VilbalBANDARUVI, f. m. Af, homem , que tira a fu- pand. f. 226. O' grande natureza comofiofteto ra s palmeiras. bandeira por parte dos comeos das couzas! BANDARRA , f. m. ch. homem vadio, ociofo. BANDEIROLA , f, f. pequena bandeira hafteaB A N D A R R I C E , f. f. ch. vadiao. da nos canos das trombetas ; em pos de que os BANDARRINHA, f. x. Ulif 250. ficamos Ingenheiros uso para enfiar as retas nas medidas linha, e carne, almas, e bandarrinbas parece de rerrenos, &c. fignificar companheiros nos divertimentos, ou va- . B A N D E L , f. m. Af. bairro de eftrangeiros condiaes. fentidos em alguma Cidade , a modo de como ero B A N D A R R E A R , v. n. ch. vadiar. as Mourarias , e Judiarias em Europa. , B A N D E A D , part. paff. de bandear. BANDIDO v. banido. Paiva Serm. 1. / . 57. BANDEAR , v. at. pt algum do bando , e y. ,, entre QS bandidos do campo foi Joviniaparcialidade de ourrem v.g. no ha pai que ban- no : Vieira. Bandidos f. por falteadores d'efdeje mi contra filhos- Ulifipo f. 22. Fazer , trada. ">' que algum fe rebelle contra chefe , fuperior B A N D I R , v. ar. bannir, defterrar, proferever, Pinto Per. 1. c. 12. p. 54. Favorecer algum. Cou- encartar por meio de bando, a quem no he do tinho fi. 44. v. ,, todos os fenhores noffos commar- mefmo partido , faco. cos eftavo prevenidos para o bandearem ,, Ban- B A N D Q , : f. m. partido , parcialidade , faco. dear-je , recipr. fazer-le de bando , partida de al- Companha Chron. J. i.e. 21. Fazer algum gum. do bando de outrem , . e. feu parcial , dos feus. BANDEJA, f. f. pea de uo , efpecie de ta- Eujr. 2. 2. Pola jazer mo , e do noffo bando. boleiro de varias feies , com a borda mui baixa, Tomar bando por algum, bandear-fe com elle. Euhe de madeira, metaes , xaro, ferve para doces , fr. 2. 5. Eu no tomo bando por hum, nem por xcaras ; e algumas de palha para aventar o trigo. outro. Tomar, ou jazer bando porfi, fazer-fe cheBANDEJAR, v.at. abanar o trigo com a ban- fe de partido , efig. fazer-fe author de alguma coideja para o limpar. fa. Eujr. i . 4. Sufientar o bando por algum,B A N D E I R A , f. f. infignia militar, he huma fazer as fus partes , defender o feu partido. Ulif. pea de leno , ou feda , com pinturas , armas, j . 218. y. Ter bando contra algum Caflan; 1. talvez quarreada de varias cores , para fe conhece- 72.. feguir partido contra. Bando , prego.pblirem , e ajuntarem a ella os oldados , que vo de- co , pelo qual fe faz pblica alguma ordem , ou baixo dcffa bandeira , ou pertencem companhia decreto ; c fe denuncia ralvez guerra. Bando t. do Chefe, cuja he a bandeira ; nos navios tam- Ajiat. o vallado da vrzea : (de Bandoa terbm ha bandeira com as armas nacionaes. As mo Vaficono , que fignifica , edito.) bandeiras defipregadas , fr. fig.; aberta , defcober- BANDOLA , f. f. cinto de polvarinhos , e dontamente , como quem lahe de praa rendida, e fe de pendem cartuxeiras de plvora. Bandolas, lhe concede levar a bandeira tendida , ou desferi- velas de navio armadas em algumas vergas , ou da, depregada. Bandeira da janella , a parte fu- traves, quando o navio fica defaparelhado de mafperior , que de ordinrio fe no abre. Pea do tros , outros dizem guindolas. Xii BAN-

BAN

itf3

BANDOLEIRA , f. f. cinto, donde pende a fe. O liquor m que fe toma o banho. O fitio onde fe toma o banho , ou onde eft o liquicaravma. BANDOLEIRO , f. m. ladro que anda rou- do onde fe toma o banho. Banhos, preges, bando em bando com outros. Arraes 2. 12. O ou denunciaes na Igreja do cafamento futuro enque faz bandos , ou fegue bandoras. Arraes 6. 1^. tre os contratados para o contrahirem. Banhos No fiam fediciofos, nem bandoleiros. famil. ho- na Chymica , divertes meios de communicar calor mem inconftante , que requebra a quantas mulhe- a vafos v. g. mettidos em agua quente, areia, va. pores, cinza, eterco: banho de Maria he o de res v. BANDORIA , f. f- hoftilidades commettidas por agua quente. Banho de tintureiro, a tinta quen. varias faces Chron. Af ?. . 10. Lobo Condeft. te , onde fe mette, o que a ha de tomar. entre artilheiros , o liquor de plvora , e outros Canto 5. argum. movem-fie alteraes, e bandoras. ingredientes, talvez de alcatro, breu , de que fe Vir de Bandor guerra, inimizade em Franunto vrios artifcios de fogo , para que efte prencez antigo. da nelles mais facilmente. Banho d''Argel, BANDORRILHA , f. f. bandurra pequena. f. priso onde efto os Cativos. Apol. Dialog. fi.80. ch. homem ridculo , que vive de tocar bandurra No vi banho de Argel mais povoado de cativos. pelas ruas, e cafas. B A N I D O , part. paff. de banir. B A N D O U B A , f. f de tripas. (Barbofia, BANIR , v. at. proferever, encartar, defterrar, e B. P. vertem, Qmentum ) o redenho, e venter e degradar da fociedade , por decreto pblico , nd falifcus, o falxixo. qual fe concede a qualquer a impunidade fe matar BANDULHO , f. m. ch. a pana , a barriga. aobanido. f. Defterrar y. g. ,, os abufios; proBandulho entre Imprefores , efpecie de cunha de hibir y. g. banir os livros : no admittir , exmadeira com a -parte mais delgada cortada em ancluir v. g. fioi banido de todas as fiociedades, gulo , bifida , ferve de apertar, e bater as cunhas, qe fixo as letras alentadas quando fe eft im- converfiaes B A N Q U E I R O , f. m. o que tem banco de premindo. commercio , que d letras de cambio , defconta BANDURRA , f. f. efpecie de citara pequena letras, e faz femelhantes operaes de commercio. de quatro , ou finco cordas. S No jogo da banca , o que tira as cattas, e a - BANQUEJO , f. m. Eufrofi. f. 5. 191.'y. vaquem os pontos paro. mos que eu vos vejo no banguejo parece fer, BANQUETA , f. f. pequena banca. na Fort. (como traduz a verso Hefpanhola) o thalamo numil. efpecie de degro , ou andito que acompanha pcial. J3ANHA, f. f. a -gordura dos animaes , como a muralha , a eftrada coberta , e outras obras, no fe acha no corpo , pola barriga principalmente , qual degro s cercados fe fobfm para defcobrit ( n o que fe oppe ao toucinho) ou natural, ou mais campo, e atirar melhor ao inimigo , fobre* levando-fe ao parapeito. derretida ao lume. BANQUETE , f. m. comida cfplendida , me- B A N H A D O , parr. paff. de banhar : fig. baza extraordinria para vrios convidados. nhado em pranto , rifo , alegrias Cm~ Luf. c. 9. BANQUETEADO , parr. paff. de banquete. ejl. 82. BANQUETEADOR , f. m. o que d banBANHAR , v. at. metter em banho , humedequetes. cer mettendo em agua , ou licor. f. Dizemos do m a r , do rio que banha as terras a que che* B A N Q U E T E A R , v. at. dar banquete. BANQUINHO , f. m. de banco. ga , as praias, coftas. Banhar em fuor, fanBANTIM , f. m. Af. efpecie de embarcao pegue. Banhado em pranto copiofo , que humedeee o rofio , e fi. o prazer , e rifo banbo o rof- quena , Couto. V. de Lima pag. 1186. A armada to. M. C. z,. 107. o rofto banhado em ledo rifo.Mauf, dos bantins , que tinha arribado. / . 1 0 . : em prazer do Co ,, Lucena j . 10. c. 2. em BANTINEIRO, f. m. homem que rraz bnndelicias Vieira. Banhar em Pint. dar huma tim , e o navega. Couto V. de Lima p. 199. Petinta fobre outra de forte que apparea , e trans- las mos de quatro bantineiros de Malaca. luza a debaixo. Banhar-fie , e fig. em pranto , BANZA , f. f. ch. viola , ou citara. BANZAR , v. n. pafmar com pena, defgofto. prazer &>c.: em agua de flor, ou de rofias, fe diz famil. por quem eft cheio de prazer , e t. fam. BANZEIRO , adj. naur. fe diz do mar que no gofto, por louvor, applaufo, ou fatisfao de altem ondas , mas que fe agita vagarofamente. B. guma vaidade. BANHO , f. m. a aco de banhar, ou banhar- f. jogo banzeiro , aqulle em que nenhum o% par-

i(54

BA]

BAN

BAO

BAR

parceiros perde notavelmente ; mas anda igual paBARACA , f. f. correia , liga , com que e aper f^tl/rt -. 77. -i-. diz A:-. ,,.~r,i. ...... .. o _ linho _ 1 " . . . roca. ra amhfK. ambos. t. $ Caftan. 7. vanzeiro " e v'.tn- ta na zear. BARACHA, : f. a cova, ou caldeira nas maBAONT.ZA , adj. f. maa huma cfpccic de rinhas de fal. maai azednhas, de cr parda. BARACINHO , f. m. dim. de barao quando B A P I I ^ M A L , adj. que rcfpeita ao baptifmo te derem o bacorinbo aode logo do baracinbo ., V. g. pia, affento baptifmal. BARAO , f. m. lao de apertar a garganta _ _ BAPTSMO , f. m. lacramento da Igreja Chrif- aos que le enforco. $ Atadura de qualquer feit , polo qual fc d o nome, e fe aliita entre os che , molhos, Scc. Pr. o barao na gargviu a Chriftos , he o primeiro que fc recebe , c he , algum , p-lo cm aperto , afronta, neccihuadc. ou de jogo , i. e. defejo ardenre de viver, c mor- Eftar do barao , ou corda na garganta , i. e. rer na fc de N. S. Jefu Chrifto, ou de Sangue, cm aporto , neceidade. 3ue conifte no foffrirnento de martrio por amor BARAFUNDA , f. f. fam. multido de gente a f em J. Chrifto; ou de agua, que he o mais em defordem. Caflan. 1. 146. t. Motins , obras de ordinrio. Arraes 6. 5-, Mas tanto que chega agoa ira. Eujr. 2,. 1. Para vir ter s orelhas de meu Sefaudavcl, e janificaco do Baptijmo. nhor ,'que fiira bar afundas. Nomes de b.ir.tfunda , BAPTISTLRI , f. m. lugar onde eft a pia por fequipedaes, fonoros. Guia de cajados. Bado baptimo. Sorte de banho entre os Romanos rafundas, obras de cofiura , que in.ito a renda, Arraes 2. 9. e crivos. 5 J> Bar afunda do conflio ,, Caflan. BAPTIZADO , part. paff. de baptizar. Arraes L. 5. c. 61. no arraial,, Palm. }. 175. v. 6. 5. E os baptizades na arca da Igreja por meio BARAFUSTAR, v. n. rr.cvi.r-fc com cerra da agoa je faluo. direco y. g. barafufiou o pellouro para o ar BAPTZANTE , p. at. de baptizar, o que ba ,, P.P. 2. f. 51, Ir dar com inpeto y. g. o ptiza. baleato barafufiou de forte que havia de trabucar BAPTIZAR , v. at. adminiftrar o baptifmo. o batei Huma efitaca barafufiou pelo barao , Arraes 6. 5.- Para que entendamos que o que je entrou B. D. 2.p. 4 5 . : e D. 3. / . 5^. v. embaquer baptizar fie prepara para ver a Deos. . no rer ,, O peixe barafafiando com o corpo fez efiremear algum pelo nome- ; d-lo a conhecer no mecer a nau. B. P. verte barafujlar, fe Drxrpe-> meando-o Eufr. 1. 1. : dar-lhe slgum epteto y. re , furrar-fe, fogir; e D. Nunes diz que he palag. ,, no fc vos baptize defconhecido , ou defeui- vra plebia , e que fignifica reluclar. em Hejpanhol dado ,, Eufr. 5. 1. No jejais defconhecido ouhe traftornar , accommetter, confundir, arremetter. deficuidado , ou no fiey como vos bautize, que fe- BARALHA , f. f. as cartas que fobro depois ja menos cficandalofo. % Baptizar o vinho , mifturarde repartidas as com que fe ho de jogar. AnIhe agua , fr. fam. Arte de Furtar cap. 54. dar na baralha , fer envolvido em alguma deforBAQUE , f. m. o golpe que d o corpo que dem. Alterao da pnz,, briga rt-o o poderia prencabe. Eneide \z.69. f. O danno que recebe o der fem baralha. Caftan. L. ~. c. 59. : Baralha, que defcahe da graa , da alta fortuna. H. P. a defordem do conrlicto. Eneide 7. ic. e 12. 1c-7. Sentenas de baque , de arromba , graves, chulamen-Pr , ou metter algum na baralha , faz-Io acte Eufr. 2. }. commodar-fe , defiltir d"alguma empreza , fruftrar. lhe o intento. Eufr. 5.I8. Metter-fe na baralha, BAQUEADO , part. paff. de baquear. B A Q U E A R , v. ar. dar baque. Arraes 10. 11. recolber-fie baralha fig. deiftir do comeado. baquear o peito por terra. -/?, recipr. abater- Jogar com toda a baralha, ter, ou applicar rodos fe , abaixar-fe ,, baqueou fie do andr Caftan. os meios de confeguir algum negocio : ir. Saber L. 1. / . i4- it as nuvens fe lhe baqueavo tudo o que refpeita a algum negocio. Lobo. Godinbo. Baquear algum , convenc-lo, ren- Baralhas , f. enredos , meiadas. BARALHADO, parr. paff. de baralhar. Bad-lo a fora de razes. i. e. perturbada , travada em deforB A Q U E TA , f. f. pea de po torneada , talha com que os tambores fe toco , para tirar fom dem B. BARALHADOR, f. m. o que baralha. delles. BARALHAR , v. at. mifturar as cartas humas B A R , f. m. v. B.ar: o bar da ndia vai 16 arrobas , o de Banda 21 , e dez arrateis: cada bar com outras para as repartir acs jogadorej. f. de oiro diz F. M. Pinto que vale quarenta mil Perturbar a boa ordem , e difpofio. B A R A L H O , f. m. hum certo nmero de carris. Caflan. L. 4- c. 1. ,, quinhentos bares de tas de jogar, que so 52. pimenta , que so dois mil quintaes ,, BA-

^5

i66

BAR

BAR

pen- bllo da barba , ou concert-Io d'ourro modo , fei BARAMBAZ . f. m. ch. c. qu gundo o ufo do paiz. Caftan. 2. p. 200. Dizer, dendo. BARXO , f. m. dignidade de nobreza , que najazer alguma coifa nas barbas de algum , i. e. graduao he immediata ao Vifconde , e primeira, em fua prefena, ou pouca diftancia. Albuq. 4. da qual fe eleva algum at o Ducado. Os ba- 5. Barba a barba com algum , ou com alguma res antigamente , os homens nobres, que fervio coifa , defronte , vifta v.g. ,, barba a barba com na milcia, e fazio corre. Homem esforado, a m ventura ,, Ter a barba teza a algum; varo. C. e B. as armas, e os bares afinala- refiftir-lhe com animo , competir. Cruz Poefi. f. 6j. dos Eufr. i. 2. bento be o baro , que por fi Fazer tremer a barba, caufar grande temor, e fie cafiiga, e por outrem no nas antigas edi- tremor. Arraes 6. 7. Efias js palavras... lhe fizees de Barros l-fe bares por vares v. g. na ram tremer a barba. Bataria barba , aquella cuGrammat. f. 7 1 . autoridade dos Bares doutos jas peas jogo defcobertas por cima dos parapei veja-fe Pereira de Manu Regia ult. edi. p. t o s , fero canhoneiras. Fazer barba medrofa, 244. no fragmento ,, e que ,0 dito Rei , e feus moftrar medo. Auto do Dia de Juizo. Faze-me bares, e Alcaides-mores , e confielheiros tomo, as barbas far-te-hei o cabello , /'. e. farei fervio por outro que me fizeres. Lanar o gato s bar&*c. B A R A T A , f. f. huma efpecie de infeto ca- bas a algum , i. e. dar-lhe trabalho. Ter a zeiro no Brafil , e ha outra efpecie dellas que do barba em tejo, ter a barba teza , refiftir. Caftan* 3. 54. Fazer-fie as barbas hum a outro , ajur nas plantas, v. carocba. drem-fe mutuamente. Arraes 5. 5. Porque os que B A R A T A D O , part. paff, de bardtar. dam as refidencias , e os que as tomam fe fa B A R AT AR , v . a t . fazer bararo , dar por pouzem as barbas huns aos outros. % Barbas, razes co preo, vender vilmente. f. Ulifipo j . 212. v. delgadas alem da raiz principal. Os cabellosdo baratar a honra por dinheiro Trocar com hyfope. Barbas f. idade, annos. Barbas de perda, o que podra , fer vantajofo v. g. no baleia y. barbatanas. Barba de bode, ou de cavemos cada dia fe no baratarem filhas os fundabra , herva, (barba caprina.) Comer cufia d& mentos dos pais por leve gofio prprio. Ulif. fi. 5barba longa , i. e. de graa. v. fe f. , barata-fe a feira em dios , contrariem-fe dios por nadas. Aulegr aj. j . 158. BARBA C A (ou Barbaam) , f. f. de Fort. ant. BARATEAR , v. at. regatear fobre o preo. efpecie de muro, que fe punha diante das murav. n. abater de preo. lhas , mais baixo , que ellas , e fervia de defendei , B A R A T E I R O , adj. que vende barato. o fofo. v. falfabraga. B A R A T E Z A , f. f. baxeza de preo. BARBAAS , L m. f. o que tem muita B A R A T O , adj. c. de pouco preo , ou preo barba. commodo, a bom mercado. Coifa de pouco BARBAOTE , f. m. obra dos muros na an trabalho. Fazer bom barato de alguma coija , tiga fortificao. Chron. del-Rei D. J. 1. por dada por menos do feu valor, desbaratar f. ,, fia Leo. > zer bom barato da honra Arraes 10. 66. Por B A R B A U D O , adj. que tem muita barba. que o ejpofo a deixou , ejeguio a Chrifto fez bom BARBADA , . f. o beio do cavallo, onde barato de fua honra. aperta a barbella. B A R A T O , f. m. a poro , que os jogadores B A R B A D I N H O , adj. que tem pouca barba. do ao dono da cafa , polo ufo dos aparelhos de Religiofo da Ordem Francifcana, que trs a barjogar. Arras , que o jogador d ao parceiro. ba longa. Tomar por barato , i. e. por partido menos mo , B A R B A D O , parr. paff. de barbar. Pr de na alternativa. Metter, ou pr alguma coifa a barbado na agricult. , plantar plantas renras com barato v. g. ,, a honra , jazer barato delia , d raiz, ou dos renovos, que crefcem em redor de Ia por vil preo. M. L. Maufinbo pr a vida algum tronco. a barato Poro que os jogadores , que ga B A R B A L H O , f. m. as raizes finas da arnho do ou ao que perde, ou aos mires, que vore. decidem as dvidas a feu favor. B A R B A N T E , f. m. guita, cordelzinho mui BARATHRO , f. m. cova profunda , e f. a delgado de atar , e enleiar/ do inferno Eneide 8. 58. poet. BARBAR , v. n. deitar barba , pungir a barba BARBA , f. t. a parte inferior do rofto, occu a algum. Apol. Dial. barbou no bero / pada nos homens em geral polo pello, ou cabello 161. do mefmo nome. Fazer as barbas, rapar o ca BARBARAMENTE, adv, com barbaridade. ' BAR-

BAR

BAR

167

B A R B A R E S C O , adj. coifa de brbaro. EleB A R B A T E A R v. bravatear. giada f. 6$. v. lanas barbareficas B A R B A T O , f. m. leigo de algumas religies. B A R B A R I A , L t. barbaridade Arraes 8. 19. B A R B E A D O , parr. pafl. de barbear. Guarde nos Deos das barbarias, dos Reis Turcos B A R B E A D U R A , f. f. y. rafoura. em Bythinia. Multido de brbaros. Terra de B A R B E A R , v. at. fazer as barbas a algum. brbaros. Ignorncia, ufos , eoilumes brbaros, " v. n. nau:, eftar abarbado, prefo , v. g* barSoufa Mariz Dial. 2. cap. 5. Com a barbaria, beando os navios fobre a amarra. Brito Viag. torpeza Gtica. Aco barbara , cruel. Arraes4.2. B A R B E A R I A , f. f. nos Conventos, a cafa da H. P.fi. 494- barbaria efipantofa rafoura. B A R B A R I C E , f. f. Couto 4. 2.. 9. ,, tudo era B A R B E C H A D O , part. paff. de barbechar. huma. confuso , e barbarice, que mettia medo B A R B E C H A R , v. at. d'Agric. preparar o alfalando da revolta entre os parciaes de Pero Mafca- queve para a femeadura , arrancando as razes , ou renhas , e Lopo V a z . v. barbaridade. barbas. ~ > B A R B A ' R I C O , adj. de brbaros. poet. B A R B E I R O , f. m . homem que faz as barbas, B A R B A R I D A D E , f. f. aco prpria de br- e as rapa , corta , ou apara. Ha barbeiros de baro , por afeiada com rudeza , ou deshumani- lanceta , ou fangrad<*es ; outros dantes concertavo as efpadas limpando-as, e afiando-as , alias aldade. << fagemes. Oliveira Grandezas de Lisboa. B A R B A R I S C O , adj. da Barbaria. B A R B A R I S M O , f. m. de Gram. vicio contra B A R B E I T O , L m. (do Hefipan. barbecho) o as regras , e pureza da linguagem , pronunciando , lavor da terra com arado , ou enxada, a que chaufando de palavras, ou frazes eftrangeiras v.g. , mo barbechar, A terra barbechada , o alqueve fundamentos inebranlaveis. Barros Gr. 161. Barba B. P. armar no barbei to perdiz ,, Bernardes rifmo , be vicio que fe comete na eferitura de cada Lima. B A R B E L L A , f. f. a plle pendente do pefhuma das partes, ou na pronunciaam. B A R B R I S S I M O , fuperlat. de brbaro. Naufr. coo dos bois. Cadeia, ou femelhante pea de ferro, que rodeia a barba do cavallo inferiorde Sep. j . 26. v. B A R B A R I Z A D O , part. paff. de barbarizar. mente , 5e prende de cada lado nas cambas do Mariz. D. 2. 5. No ouvera a Chrifiandade delia freio. " " HL B A R B I C A C H O , f. m . cabeo de corda d e de fer outra vez barbarizada, e quafi accabada : belas. Pr o barbicaebo. a algum fr. fam. tlo Barros. B A R B A R I Z A R . , v. n. dizer barbarifmos. Bar- fugeito , prezo. B A R B I L H O , f. m. funda de cfparto, que fe barizam quando querem imitar a noffa. Barros Gram. 162. v. at. fazer brbaro. Mifturar bar pe no focinho aos bois , para no comerem o baridades nos eoilumes , ritos , ceremonias , Bar- trigo , que debulho , e affim a que fe pe aos ro.s ceremonias barbarizadas JJ v. Maris D. 2, cabritinhos , e novilhos de leite- para no mamarem nas mais. A anafaia dos caflos, os cacap. 5. B R B A R O , adj. homem rude , fem policia , fulos furados , e a mais feda , que as fiandeinem civilidade , oppofto ao civilifado , e urbano ras no podem aproveitar. fig. Empecilho, ef Eftilo brbaro , do que no he polido ; mas torvo. B A R B I N H A , f. f. dim. de barba. incorrcto , e contrario ao de que ufa a gente bem B A R B I P O E N T , adj. mancebo , que eft educada. Mariz D. 2. cap. 5. De brbaros , e mal compofios com dificuldade fe achava quem os en- para fazer a barba , que coma a fahir-lhe. S tendeffe. Brbaro , deshumano , feroz, c r u e l , in Mir. Efirang. fi. 180. edi. de Lira. Ulifipo 118. B A R B I R U I V A , L f. a v e , que tem as pennas culto v.g. ,, animo , coftumes, ufos. Pb<enicurus.) B A R B A R R O , f. m. barba longa. Cardofo : ruivas (Rutecifla, B A R B I R U I V O , adj. que tem ruivos os pellos barbaa , homem de grandes barbas. Barbofd. _ B A R B A S C O , f . m . herva medic. tem flor ama- da barba. B A R B I T E S O , adj. que tem a barba t e z a , rirella , femenres negras , a folha larga. (Verbaficum) jo , forte, que refifte, e tem as pellas a outrem. Naufr. de Sep. c. 6. Prefies. B A R B A T A v. bravata. Vieira e M. CB A R B O , f. m. peixe do rio defdentado, de B A R B A T A N A , f. f. nos peixes he aqulla parcarne branca ; as coitas tem-nas verdes , e amareite com que e movem nadando , e lhes ferve como de braos , e efto de hum , e outro lado junto s las ; parece-fe com a tainha , feno que he mui efpinhofo; cria-fe nos rios. (Barbusi.) guelras. " BAR-

168

BAR

BAR
em que fe guardo por no ire ss ovelhas , que e muda para ir etercando as terras. BAREJA, P. f. lendea de moca varejeira v. vareja. ) B A R E T A , J. antiq. barrcte. Prov. da H. Geneal. t. 5. p. 6o{ B A R G A D A S , f- L veias das pernas do cavallo pela parte de dentro , do joelho para cima. t. ?Alveit. outros dizem Bragadas. BARGADO , adj. d'AIveit. Galvo Gineta p. 108. v. bragado. BARGANHA, f. f. troca , permutao decoifas de pouco valor , he famil. do Inglez Urgain BARGANTARIA , f. f. vida , ou aco de bargante. BARGANTE , L m. homem picaro defavergonhado atrevido , de mos eoilumes , e caracler, Caflan. 2,. j . 282. ,, bargantes, que defierropara o inimigo. Albuquerque 1. p.c. 44-E que o no julgaffe por quatro bargantes, que l tinha. B. P. verte cinxdus, e puto em geral. BARGANTEAR , v. n. fazer vida de bargante. B. P. traduz gr<ecari, vadiar, peralvilhar. t//i-

BARBOLETA v. borboleta. BARBONEO , adj. padre i. e. barbadin h o , epijteto que lhes do em algumas partes do Brafil. . BARBOTE , f. m. pea da armadura antiga que cobria a barba ; barbeira : barbote he mais freqente. Chron. J. i. por Leo c. 32. Barbotes entre Teceloes , so as cabeas que fico onde fe emendo os fios do teiar. B A R B U D A S , f. f. pi. ant. peas de dinheiro mandadas lavrar por el-Rei D . Fernando, ero de prata da grandeza de meio tofto , e valio trinta efeis reis da moeda corrente. Hift. Geneal.t.4. BARBUDO , adj. que tem a barba mui povoada , e cerrada. S Mir. Vilbalp. f. o barbudo galo Naufr. de Sep. fi. 54: BARBUSANO , f. m. v. po ferro. BARCA , f. f. embarcao maior que barco , ferve de carga , e tranfporte. Barca do Norte , entre os Rufticos , y. urfa maior. BARA , f. f. capa de vimes , ou palhinhas com que fe forro vafos de vidro. v. balfia. BARCAA , L f. grande barca. F. M. P. B A R C A D A , L f. a carga de hum barco, ou barca, por huma vez. B A R C A G E M , f. f. o frete da barca. BARCEIRO , f. m. o que faz baras. B A R C H O T E , f. m. lenhatos barchotes carregados de mantimento. Chron. de D.J.i. por Leo, barcos pequenos, cap. 53. B A R C O , f. m. embarcao fem tilha pequen a , de pecaria borda , ou no alto mar. BARCOLAS , f. f. plur. Naur. as bordas onde encaxo os quartis de fechar as efcotilhas. B A R D A , f. L tapigo , febe baila de ramos , e efpinheiros , filvas. fig. Amontoamemo de coifas y. g. fiazio-fe bardas dos mortos , que fiabio praia , , Cajian. L. 2. p. 5 4 . : L. 5. cap. 74. fefizero bardas de f reco as BARDADO , parr. paff. de bardar. B A R D A N A , f.f. herva (alias dos Pegamaos) de folha larga , com certos frutos, que e pego roupa : ha d'ella duas efpecies grande, e pequena. A bardana em geral he em Latim Perfolata , o Perfionata ; a bardana maior, (Lappa major) a pequena (Xanthium.) BARDAR , v. at. cercar com barda , ou bardo. fig. Mas tanto que de luz os montes barda Lmijero Maufinbo f. 85. v. i. e. coroa os montes de luz. BARDO , f. m. febe de balfeiro , ou filvado, cora que fe atalha a entrada nas defezas , ou devezas, e ferrados. Efpecie de curral mudavel,

fipof. 19. v.
BARGANTERIA , Simo Machado fi 6> he mais conforme derivao de bargante , bargantear. v. bargantaria. B A R G A N T I M , f. m. embarcao pequena de remo , e vella. B A R I L H A , f. f. v. gramata. BARINEL, f. m. Infulana o barinel dapottp. pea, ou parte da poupa fegundo a antiga conftruco Nutica, BARJOLETA , f. f. bolfa grande , ou mochila de coiro , ou lenaria groffa , que fe leva s coitas, com coifa ufual, tem coberta, y. alforje. be ant. B A R I T O M , f. m. tom mdio enrre o tenor, e o baxo t. Mufico. BARLAVENTEADO, part. paff. de barkventear. BARLAVENTEADOR , adj. que barlaventea. BARLAVENTEAR , v . n. manobrar, e governar os navios de orte que naveguem contra donde o vento cahe , ir para o vento. Earkventear-fie , pr-fe a bsrlavento de outro navio, ou de alguma ilha , deixa-la por fotovenro-. Barlaventear, fazer vrios bordos para tomar o vento que faz repiquetes , e falta a vrios rumos. B A R L A V E N T O , 1. m. o bordo do navio, donde o vento cahe, e vem s vllas. Efiar,ficar a barlvento d^outro navio , ganhar-lho, batia-

BAR

BAR

x 169

laventear-fc-lhe, alem do feu barlavento , pofio Ias em linha recTa. no jogo do truque , hum mais vantajofa nos combates nvaes. Nos boas de aro fixo febre a meza. Cama que coulh de dois balravento , as que vo bem para o vento quando bancos , com algumas taboas groffeiramente lavrahe ponteiro. Cajian. z.j. 175. das , atraveffadas , a cabeceira tofca. das fiaias, BARNEGAL, f. m. vafo antigo para lquidos. o forro eftreito , com que fe aforro interiormenCaftan. 1. 80. hum bamegal de prata com agua te na borda inferifer. da efieira, o tranado, rojada. com que a remato para fe no deftecer. t. d? B A R O I L , adj. ant. v. varonil. Barros. Impreffor , pea de ferro pegada a arvore , com B A R O M E T R O , f. m. inftrumento fizico , pa- que o tirador aperta para tirar as folhas. Vinho ra conhecer-fe a gravidade , ou pezo da atmosfera, de barra a barra, o que foffre embarque fem fe e a altura d'alguma montanha: ha barmerros fim- avinagrar. Inftrumento do tofador, fobre que ples , e compoftos , cuja defcripo fe pde ver tofa a baieta. Barras, pos que foftem o leito. nos Livros de Fifica. Barras do rafo, efpinhas , que fahem aos que BARONEZA, f. f. a mulher do Baro. comeo a fazer a barba; daqui o adj. Barrofo, B A R O N I A , f. f. a dignidade de Baro : y. apellido. varonia. BARRACA , f. f. tenda militar de campo. BARQUEJAR , v. n. governar como barqueiro. Cafa rulica , pequena, e mal lavrada. Andar em barco. BARRACHEL , f. m. official militar , qu anBARQUEIRO , f. m. homem de barco, que da em bufca de defertores para os entregar ao preo governa. bofte. B A R Q U E T A , f. f. dim. de barca. BARRADO , part. paff. de barrar v. BARQUILHA , f. f. naur. pea de madeira da BARRAGANA y. barregana. feio de hum quarto de circulo , atada a hum BARRANCO , f. m. cova , quebrada alta feilongo cordel , a qual fe lana por poupa , e dan- ta por enxurradas , ou outra caufa. Palm. p. 2. c. do-fe-lhe corda por tempo medido pela ampolheta, 107. f. Precipcio, damno, mi feria grande. Arfe recolhe , para faber-fe o efpao que o navio vin- raes 2. 20.: Paiva c. 10. etorvo, perigo , obtaga com certo vento , em certo tempo , e ifto pou- culo , impedimento. No jogo dos Centos, barco mais , ou menos , outros dizem barquinha. ranco , he ganhar o jogo antes , que o contrario BARQUTNHA , f. f. dimin. de barca. v. bar- tenha quarenta. Cahir nos barrancos do erro. quilha t. naut. Barca pequena pendente pela qui- Arraes 8. 16. lha , que fe faz mover com botes de lana por jogo, BARRANCOSO , adj. cheio de barrancos. e divertimento. Rego. Caminho empidoo pelos barrancos que tem, B A R R A , f. f. naut. entrada para algum porto e arrifcado por iffo. por entre dois lados de rerra -firme. Pea do efB A R R A N H O , f. m. alguidarinho. B. P. 7. cudo, que o atraveffa d'alto abaixo , do angulo edi. efquerdo tirada parte direita ; occupa a terceira B A R R S O , f. m. y. varro , de verres. lat. parte delle , e denota batalha fingular de cavalleiBARRAR , v. at. fazer em barras o ferro , oiro , a cavalleiro. Alavanca de po , de fazer vol- ro , ou outro metal. Acafeiar, cobrir com barro, tar os cabreftantes. Lufiada 9. eft. 10. Nos navios, rapar algum vo , aberta. Barrar o brazo , prpea de po , ou ferro embebida n'hum buraco ao lhe barra. Atraveflar com barras de ferro , ou map do rnaftaro para a fofter. Barra de oiro , deira. Ges. Pr barra em faia. Atirar de golprata , poro deites metaes mais longa que lar- pe com alguma coifa contra outra , allidere. B. P. ga , e groffa , como alavanca , forma ordinria em BARREDOR , f. m. o que barre. que fahe das fundies Reaes. Pea de ferro coB A R R E D O U R A , f.f. vella de navio mo alavanca, c'o que atira quem joga a barra. preza na ponta do botal , c vai por cima da Daqui lanar a barra, fazer algum esforo men- grande. tal. Tempo de agora 2. 117. e f. i47.y.,, os Lacede- BARREDOURA , adj. rede grande de rafto , monios na Legislao lanaro a barra at onde po- que abrange muito mar , e fe tira por grandes cadia fer Lanar a barra mais longe, que ou- bos. trem , ter-lhe vantagem, rifcar por cima , ou pafB A R R E D U R A , f. f. o lixo que fe barre. far alem , efig. do o penfamento Vieira. Bar- B A R R E G A M , f. f. mulher amancebada. ras magnticas , so barras d'ao magnetizadas pa- BARREGANA, f. f. droga de la forte. ra diverfos ufos fificos , e Medicinaes. no joBARREGO , f.m. doVafcono barreguin go das tabolas, ou Xadrez, he huma carreira dei- que fignifica moo que eft no vigor da idade o

B A R R I E R A , f. f. ant. pente de maifim com teiro, bem difpofto , e elegante. Leo Orig. f. 49pedraria. ant. edi. O homem amancebado. B A R R I G A , f. f. a parte do tronco dos aniBARREGUICE , f. f. concubinato , amancebamaes , onde efto os intetinos, c algumas vifcemento. Ord. Manuel. L. 5. T. 25. ras. A poro mais groffa da perna do homem. B A R R E I R A , L f. lugar donde fe tira barro. Bojo de algum vafo , e fig. da parede que do* najortij. ant. efpecie deparapeiro feito de eftacabra, curva , ou boja. O feto que anda no das de pos ataftados, e no conchegados como ventre; prenhez pariu trs defta barriga. a baftida: ficava antes de fe chegar aos muros exBARRIGADA , f. f. huma barriga cheia , huteriormente. Nobiliario j . 52- Nelles fe punho ma fartadella d'alguma vianda. famil. f. barrigada os alvoj para fe exercitarem os atiradores de belas, de rijo , o grande prazer acompanhado de muito efpingardas , barra, e outros tiros :_daqui jogar rifo , alagado de rifadas, jamil. a barreira Cames: ,, metter vira em barreira B A R R I G I O , f. m. homem de grande bar Eujr. efig.,, ficar por barreira, ou alvo de oppro riga. idos. Saltar as barreiras , no fig. exceder os liB A R R I G U D O , adj. famil. que tem grande barmites v. g. da confidencia , lei. Prov. da Ded. Chron. folio pag. 4. col. 1. parecer de Joo Affonjo riga , panudo. BARRIGUINHA , f. f. dim. de barriga. Pei. de Bja. Tirar algum bamira , obrig-lo a moftrar o para quanto h e , amoftrar o fio. Palmer. xe dos rios de Cuama, da feio d'arenque , mas maior, tem grande barriga. z). p. 149. v. BARRIL , f. m. vafo de madeira da feio de B A R R E I R O , f- m. barreira de tirar barpipa, muito mais pequeno , rem aros de po, ou ro. B. ferro. na Artelharia uso-fe barris de jogo , que BARRELA , f. f. a decoada de agua embebi so de madeira , chios de eftopas empapadas em da em faes vegetaes, que fe deita na roupa , parefina , c outras matrias inflammaveis , Exame d' ra fahir bem lavada. f. chulo lograo , enga artilh. Entre os homens rufiicos, he vafo de barno. B. P. traduz multorum criminum jlagitium , maldade de muitos delitos. Deitar barrla na ca- ro de grande bojo , e gargalo pequeno, em que fe bea , limp-la dos p s , e pomada antiga, e pr- leva agua de beber. B A R R I L E T E , f. m.dim. de barril. Ferrode lhos de novo. marceneiro, entalhador , com que fe prende no B A R R E L E I R O , f. m. a cinza de que fe tibanco , a madeira que lavro , ou a prenfa. rou a decoada para barrla. Panno em que fe tira BARRILHA , f. f. barilha , herva Gramara, decoada. B A R R E N T O , adj. que tem barro y. g. terras, de cujo fal e faz o vidro , c o as terras apropriadas ; em geral fe chama barrilha a cinza da tal guas birrentxs, Barros. B V-t^ETADA , L f. famil. cortezia de barrete. herva, ou o fal que delia fe extrahe. BARRISCO , ou B O R R I S C O , ufa-fe advir* BARRETE , f. m. cobertura da cabea , antiga ufada ainda plos tempos d'el-Rei D . Joo 3. bialmente , a barrifico, pr em grande quantidade, e pouco depois. Rejende Chron. cap. 8 8 . : hoje tra- como as gotas das borrifcadas. B A R R O , f. m. terra pingue, de que fe fazem zem-nos os Clrigos , com alguma diirena; tambm o trazio as mulheres , como fe v da vafos como potes , quartas , e outras louas. Eufr. 2. 7.91. Hoje uso os homens de m a r , Lanar barro parede, fr. prov. fazer diligencia, e os de terra barretes , que so efpecies de fundas tentar fe fe confegue alguma coifa. Lobo Corte D. de cobrir a cabea, quando efto em cafa, e so 2,. < j Barros, efpinhas no rofto. de la em ponto de meia , tecida em panno , ou B A R R O C A , f.f. monte, ou rocha de barro,' linho. Homem de muitos barretes, o que faz piarra. B.4. 4. c. 13. Chron. J. i.e. 32,. enade Af. muitas cortezias , toma-fe m parte Eufr. 1. 2. 5. c. 35. Por barranco , he erro. Juiz de barrete , o fubftituto do que he eleito BARROCAL , f. m. cordilheira de barrocas #. pela Cmara. Barrete , na Fortif. obra compofta Ciar. cap. 81. , , ferrania de barrecaes to altos, de trs ngulos vivos , ou falientes, e de dois rein- que nunca fe deficobrem de neve. trantes. B A R R O C O , f.m. prola irregular, com altibaixos. BARRETETRO , f. m. o que faz barretes. BARRETINHA , f. f. dim. de barreta , ou barB A R R O S O , adj. que tem barros , ou efpinhas rete. Eujr. 1. 1. no rofto he appellido. % Da natureza do barro , B A R R I C A , f. f. forte de pipa de grande bo- ou onde ha barro v.g. terras barrofias. Alarte jo , e pouca altura, para farinhas, &c. p. 6. BAR-

iyo

BAR

BAR

BAR

BAS

171

P A R R O T A R , v.at. affentar barrotes. gocio, ou tranfaco. Fiador bafante , abmaB \ K ROTE , f. m. trave curta , que fe atra- do fegundo a natureza , c lomma do negocio. Orvrlia nu madeiramento , para o gradear, c fofter den. }. 41. 5. Peffoa bafiante , fuficicnre , de quafolhos, taboas , &c. lidades requeridas cm prudncia , virtude.Leo Chron. B A R T I D O U R O , f.m. vafo com que os bar- ult. ed. t. z.p. 1. Ser bafiante v. g. ,, no fiou queiros cgoto a agua que fe ajunta nos barcos, bafiante para vos premiar, i. c. no tenho potcs. Palmer. ;. p.p. 115. batis. BARRUFAR v. Bordjar. BASTANTEMENTE , adv. com abaftana, B A R R N l A R , v. at. prever, fofpeitar o que fufficientemente , de modo bafiante. v. bafiante. pde fer. Eufr. 2. 2,. Pela neccffidade , que barrunto BASTANTISSIMO, upcrl. de bafiante. Lufit. ter meu amo delia. Aulegr. J. i.v. Transf. B A R R U N T O , . m. opeita do que pde fer, BrtSTXO, f. m. pea de po , canna de Benconjetura por indicies. gala, ou coifa lemelhante , que fe leva na mo B A S B A Q U E , adj. fam. eftolido , infenfato. para nos apoiarmos nellc, e talvez f por infigNo Brafil dizem fer o homem que elt efpiando a nia, e diftintivo militar , fegundo os caftes. marulhada de peixe. Bafio , bolota de foverciro. Bafio do cravo , BASCOLEJADO v. Vafcolejado: eftar baficole-poro de que fe alimpa. Conto 4. 7. 9. Bafio jado com outrem , em m correfpondcncia, c unio entre tintureiros , os pos em que efto enfiadas as meadas no banho. A-ctter o bafio , t. apartac Caflan. 2,. 179. BASE , f. f. d'Archir. affento circular , que fi- contenda , metter a mo neila. Prefies f. ic6. BASTAR, v. n. fer baftante , lurticienre. f. ca lobre o pedeftal da columna , e fobre que carrega a columna immediatamenre. I. Peanha de Ter fufticiencia , capacidade v. g. ningum bfeftatua. Galhegos. Bafe na Chym. he o corpo , ta para imaginar os fogos do divino amor ,, Arque outro diliolve, a que fe affixa , e com que el- raes 10. 7 9 . : no bafto a pagar ,, Naufr. de e diflolvente fe combina. Bafe de qualquer fi- Sep. 66. v.: para reprender vidos alheyos bafamos gura , em Geometr. o lado , ou parte oppofta ao todos, no j para nos apartarmos dos nuffos Palm. vrtice, ou parte fuperior. Bafe diftina na p. 2. c. 106. B A S T A R D E A R , v. n. degenerar da efpecie i ptica , o n mo que loco, ou unio de raios o animal , e o homem moralmente. convergenres em hum ponto. BASTARDIA , f. f. a qualidade de fer baftarBASLICA , f. L templo Real. O Clero , c Prelados da Bafilica. Hum fombreiro covo , que do. f. Peffoa baftarda v. g. nefta famlia, precede nas procifses da Patriarcal. Veia da arca, ou cafa tem havido muitas baftardias. BASTARDO , adj. filho illegitimo , cujo pai paffa por baixo do fovaco , e corre pela parte baixa as leis no reconhecem. fig. Dos animaes gerado brao , pela parte de deniro. BASILICOS , r. de Junfpr. os baftlicos, so dos por pais com alguma dirferena na cafta v.g. os livros de Direito Romano rrasladados em Grego. ,, o filho do a!o com cadella de raa goza. BASILISCO , f.m. animal, de que fe diz que Arcos bafai dos entre Tanoeiros , os que fervem mata com a vifta. Canho antigo que jogava para toneis de trez pipas. Sdla baftarda , a que bala de 160 libras. 2. Cerco de Diu c. VI. Difipa- tem dois ares hum atraz, outro diante, e caretar baftlifcos, e fialvages Quartos, efpalbafatos, ce de borrainas, como as de brida. na artelbar. pea baftarda, ne a que no tem o comprimento, Lioes groffos. BASIM , L m. lenaria de algodo Benga- e a medida prpria da fua efpecie. Gale baftarda , diverfa da gal jutil , por eftL ter a poupa lcza. BASIS, f.m. por bafe. Eufr. 1. 1. As cafas eftreita , e aguda. Trombeta baftarda, a que d do Zodaco em que os doze animaes tem feu ba- hum fom mifto , e temperado do agudo , e grave da legitima. Uva baftarda v. uva. Letra baffis. tarda , a que nem he efcholaftica , nem redonda. BASTA , f. f. do colxo , a parte que fe erB A S T A R D O , f. m. uva baftarda. Huma gue mais entre os cordis paffados para o apla- moeda de 10 foldos , que mandou cunhar na nnarem. dia o grande Albuquerque. Bafiardos t. naut. caB VSTANA v. abaftana. bos , que fe mettem por meio das lebres, e coBASTANTE , adj. luriciente, o que enche as ouros, com que le atrao as vergas aos mafmedidas, c abrange ao neceffario, fifica, ou mo- tros. ralmente v. g. ., procurao , em que fc do B A S T E C E D O R , f. m. o que batcec. os poderes juridicamente lufficientes para algum neV ii BAS-

172

BAS

BAS

BASTISSIMO, fuperl. debaftov.g. arvore BASTECER , v. at. prover do neceffario a Palmer. 3. p. j . 49. y. fraca , exercito. Freire. Cron. Af. i. por Galvo cap. do BASTO , f. m. o az de pos , nas cartas de. I I . Comeou a baftecer feus Caftellos, e Vil Ias. jogar. BASTECIDO , parr, paff. de baftecer o CaftelBASTO , adj. cujas partes efto prximas , conlo de Lerma era mui forte , e baftecido para muito tempo Chron. Af. 4. por Leo p. 124. ult. ed. chegadas v. g. ,, arvoredo bafto , fiebe , cabello, BASTECIMENTO , f. m. aco de baftecer. b o fique, Palm. p. z.c. 106. Que .confia de granDiar. d'Ourem encarregado do baftedmento da de nmero y. g. a bafta laranjada. BATALHA", f.f. a peleja entre dois exrcitos, praa. BASTIO, f. m. de Fortif. o mefmo que ba- ou duas armadas , na qual pde haver hum, ou luarte. Obra de faxina , e terra elevada para fe mais conjliclos. Na antiga milcia , era o cenpr de nivel, ou mais alta que as fortificaes de tro do exercito , entre a vanguarda , e retroguarda, alguma praa. Freire. Liv. 2. 189. Mandou levan- ou retaguarda, ou regaa. Turma, ou troo, tar bmn baftiam dejronte da baluarte Sancliago. das em que fe dividia antigamente o exercito, BASTIDA , f. r. cerca , ou tranqueira de pos daqui batalha Real. Chron. Aj. 5. jol. 216. Efmui unidos , e conchegados. Ges e B. Cerca d' quadro : efiroadar de batalhas. Hift. de Ifea fi arvores para atalhar que fe chegue a alguma par- 2.0. v. Apprefentar, oferecer batalha ao inimite v.g. das que rodeio alguma feputura, monu- go , ordenar a batalha, atacar, ferir, dar batalha mento , &c. Simo Machado fi. 7 i . Obra de ma- ao inimigo. Batalha fingular, duello , ou condeira , ou de terra , com que fe hio emparando flicTo entre dois combatentes. Aceitar a batalha; ps itiadores para fe chegarem s muralhas da pra- fahir batalha. Batalha geral , ou campal, a a falvo de tiros P. P. 2. fi. 99. v. Baftida de com todas as foras, que fe tem em campo pepavezes, v. pavezada. Barros. 2.4. 1. Feitos os lejando juntamente. . Batalha naval, entre armainimigos em baftida. Caftan. 2. fi. 96. Fora de das no mar. Batalha L contenda , difputa, difmadeira como torre , ou caftello mais alto que a fenso V. v. g entre doutores. Luta v. g. muralha do inimigo , pofto fobre rodas ; a ella entre a ambio , e a inteireza. V. do Arceb. hia unida huma efpecie de manta com que fe em- 1.5. He tempo perdido animar para a batalha quem paravo os que hio na baftida , os quaes defalo- fica fora. jando com tiros os inimigos das ameias , e paraB A T A L H A D O , parr. paff. de batalhar. peitos, entravo para a praa lanando da baftida BATALHADOR , f. m. o que batalha. O que a ella humas pontes levadias. Chron. J. 1. por deo, ou entrou em muitas batalhas , lidador. Leo c. 72,. E vendo os de dentro huma tam granBATALHO , f. m. anr. efquadro de Cavalde baftida, e na de Lopes P. i.e.64. laria. Corpo dTnfanteria, que corifta decoat BASTIDO , f. f. grande nmero de coifas con- 800 homens. chegadas, que fazem epeffura y. g. a baftido BATALHANTE , part. at. de batalhar; no Bradas Setas. Caftan. 2. 4 1 . so animal , o que eft em aco de batalhar B A S T I D O , adj. B. P. traduz cU pitlus, bor- brigar com outro. dado. Algodo bajlido , por acolchoado , para BATALHAR , v. ar. pelejar hoftmente. f. embaraar o ferro agudo , ou cortante. Elegiada Difputar altercar fobre alguma coifa. Arraes 2,. f. 201. v. eft. 2. ,, de bajlido algodo , jorte ar- 21. E ifto baftou para batalharem jobfella fofomadura vinho cobertos. f. Bajtidos de enormes berbo Oceano. jenjualidades i. e. mui cheios, e culpados nelBATO , . m. t. de dana, o furto do lugar de las. Pinheiro 2. j . izz. hum p , com o outro. B A S T I D O R , f. m. barras de taboa atraveffaBATARDA y. abetarda. das como grade , com tiras de lona, que as acB A T A R I A , f. f. v. bateria. companho ao longo por dentro , nas quaes os B A T A T A , f.f. raiz farinacea , e alimentofa d bordadores cozem a pea , que fe ha de bordar. varias hervas rafteiras , das quaes baratas alguma A Scena movei dos Theatros , as corredices. he doce, Ha mais duas efpecies de batata purBASTILHO v. bafiio. Chron. Af. 5. c. 40. gativa , veja-fe mechoaco , e jalapa. BASTIMENTO , f. m. o provimento neceffario BATATADA , f. doce de baratas. a buma Cifiade, exercito , navio. BATEA , f. f. vafo como alguidar de madeiBASTIES , f. m. pi. relevos ufados antiga- ra , com fundo afunilado , ou conico , ferve para mente na prata lavrada de bafties. Rendas de a lavagem do oiro , que fica no fundo. bafties, i. e. de lavores altos: outros dizem bejlies. BATEADA , f. f. a poro que leva huma barea. BA-

BAT

BAU

173

. B A T E A R , v. at. lavar na btea. Vieira. Bater de camaradas, difprar a artelhaB A T E C U ' , f. m. pleb. golpe que fe d com o ria lentamente. .affento do corpo , canindo. BATERIA , f. f. obra de fortificao , onde B A T E D O R , L m. o que bate , v. g. moeda. efto canhes affeftados ; e nos navios, andaina d' de campo , o explorador que vai reconhecer artelharia. Bateria enterrada , cruzada , efcaros caminhos , ou campanhas fe efto feguros de pa , d'enfiar, de revez v. eftes artigos, e barba. inimigos. Batedor da Imprenfia, o que applica a f. As defcargas da bateria; Amaral 4. ,, recebentinta com as balas, aos typos , ou formas. B.P. do baterias a p quedo. Aco de bater Vieira. B A T E D O U R O , . m. o lugar onde fe bate al- Accommettimento, affalto. no j . v.g. ,, dar bateria honefiidade, inteireza. Bateria de palaguma coifa. Cardofo. vras ,, razes difputando. Dar bateria , plantar BATEDURA , f. f. a aco de bater. BATEFOLHA , f. m. artfice , que reduz o oi- as baterias. Bateduras que os Sapateiros do c'o ro , prata, e outros metaes a folhas delgadiflimas martllo por vaia. Ficar mais em bataria, i. e. mais expofto aos tiros, onde fe faz melhor ponpara douradura , e obras femelhantes. B A T E G A , L f. vafo femelhante bacia , pa- taria. Chron. J. 3. p. 4. c. 93. ra fervio da meza. Ges Chr.M. 4- /> c. 10. Caflan. BATIBARBA, f. m. ch. pancada com a mo L. .f. 2,9. batega he como copo de Frandes. P. P. debaixo da barba. " B. P. diz que he corrimaa. L. i.cap.z. Inftrummro de fazer fom em bai- Difputa efquenrada, e altercada. les Naufr. de Sep. Canto 5. as reas bategas, fioBATI CA v. batega. tiorofias. Batega d?agua, aguaceiro , chuveiro. B A T I D O , part. paff. de bater. Vencido, derBATEIRA , f. f. embarcao pequena , que fer- rotado. Prov. da Ded. Chron.foi. p. i64.fiendo batiye a refpeito das gals, como o batei a outros na- dos nos feus entrincheiramentos. vios. BATIDURA, f. f. v. batedura. B A T E L , f. m. embarcao pequena, m que BATOCADO , part. paff. de batocar. fe vai a bordo dos navios , que no efto abalB A T O C A R , v- at. metter batoques. jroados c'o a terra. Lucena. 691. Abalaram da BATO , f. m. jogo que confifte cm tomar da no embarcados no batei, e em duas manchuas. fobre a meza huma , ou mais pedrinhas, em quanB A T E L A D A , f. f. a carga de hum batei, o to fobe ao ar, e defce huma pedra chamada gall o , que fe lana ao ar, que elle leva de huma vez. B. BATOLOGIA , f. f. Gram. repetio de palaB A T E L O , f. m. barca grande de tranfportar artelharia encarretada , e coifas de tanto pefo. vras intil, e canfada. B A T O Q U E , f. m. o orifcio da pipa; e a roCaftan. L. 5. c. 68. batelo com huma tilha. B A T E L E I R O , L m. o que governa , ou fer- lha com que ella fe tapa. B A P O R E L H A , f. m. ch. homem tolo, eftuve no batei.. BATENTE , f. m. a pea da porta, onde el- pido. Bluteau diz por engano que he homem do azul la bate quando fe fecha, oppofta ao couce. Ba- da Mifiericordia. BAXA , f. f. diminuio , abatimento de preo tente por aldraba. B. P. BATER, v. at. dar golpe com martllo , al- que tem as mercadorias de qualquer gnero ; e draba , mao , co p , ou outro membro , &c. fig. diminuio de eftima , credito , poder , cofr moeda , v. cunhar , lavrar moeda. as tumes, riqueza , pompa , luxo. Lucena j . 74. palmas, applaudir. Bater o muro , ou praa do O fundo do m a r , o laftro coberto de pouca alartilharia ; epea debater, a que de ordinria tem tura d'agua. Lucena p. 304. mettidos na baxa 24. lib. Exame d^artilh. j . 7 1 . Bater o campo , t. militar, a depedida, ou mifso do fervidas mulheres , t. ir obferva-lo , e afim as eftradas s'efto fcguras o , honefta, ou punitiva. d'inimigos. Bater os dentes, de frio, temor. jam. a evacuao regular menfal. Baxa antiq. Bater nos peitos , de dr , contrio. Bater os forte de dana ufada, e contrapofta a alta. Prov. livros dobrados , para os reduzir a menor volume, da Hifi. Geneal. t. 5. p. 605. Aulegr afia j . 121. e antes de os cozer. t. de Encadernador. o ma- 122. Prefies p. 10. BAXAMAR , f. f. a mar alta, ou vazia. B. to , para levantar a caa. Bater as azas, adejar. O mar bate na cofia. ,, O alento bate os peiBAXAMENTE , adv. com baxeza , vileza. tos dos remeiros 2. Cerco de Diu / . 224;: o meu BAXO, f.m.inftrumento de vento, de fom grave. zelo bate fi no commum , fere, toca. Arte de FurBAXAR, v. n. defcer de alto para fitio infetar ; aqui bate o negocio, nifto confifte principal- rior. Eneide 12. 202. -vafar v. g. o rio, mente. Eufr. 5. 8. Bater-fie, brigar com efpada a mar. Baxar a confiulta , vir com defpaxo dei-

174

BAX

BAY

del-R.i. Defcer polo rio, ou coita abaixo, e to , foras, honra. Inclinado para o cho y. g. faltar em terra H. N. 2.414. efiperando cada dia,, cabea , olhos baxos. que baxaffem aqui oslnglezes. Abaixar, abater. BAXURA , f. f. lugar baxo , como valle P. P. Cames Cano V. a quem Amor os rayos fieus 2. 84. v. baixou BAYRO v. bairo, ou antes Beiro. BAXELLA, f. f. os vafos ricos de metal para BAZAR, f. m. na Afia he huma efpecie de fervio da meza. mercado com loges plos lados , e coberto por ciBAXETE, f. m. de Tanoeiro , banco curvo fo ma. F. M. \ bre que defcano as pipas. Alarte fi. 116. BAZAR, adj. pedra~, ufual na Medicina; BAXEZA , f. f. oppe-fe a altura fiica. fig calculo que fe cria no bucho de humas cabras do Abatimento , humildade , vileza de efpirito , fen Oriente, e fe diz bazar Oriental , ou do Occidentimentos, nafcimento. Aco baxa, vil. Ba- te , e fe diz bazar Occidental , reputa-fe antxezas, coifas baxas. Arraes 7. 7. os magnnimosdoto. no olbo baxezas. BAZARUCO, f. m. moeda Indica de cobre, (B AXIA , f, f. Couto 4. 3. I. / . 40. v. ou calaim , e quinze delles valem vinte ris. San(BAXIO, f. m. baxa, ou baxo no mar, de tos Ethiop. areia. BAZOFIA , f.f. guizado feito dereftos, efoBAXO, f. m. pofio inferior , que no che- bejos de meza. f. Jaftancia em coifas de riquega ao livel de outra, da coufa qu.e fica alem de za. Fonfarrice em matrias de valor. Fero em outra donde fe caminha , ou defce para a que di- coifas de brio, oftentao. He t. chulo. Tartufo zemos. Ficar abaxo v. g. ,fabaxo dos Grillos, daf- 47Trafaria , ir pela rua abaxo. fig. ficar abaxo do BAZOAR v. bazar pedia. Paiva Serm. 1. httm ingenbo , i. e. inferior, no lhe fer igual. Caftan. bazoar, edefienfivo. Prol. do L. 2,. ,, fico abaxo do ingenho de Homero BEA Palmer. $. 117. vontade, que nada lhe ficava abaxo ,, Debaxo de alguma cotfiav.g. ergue- BEATA , f. f. mulher que faz vida efpiritual, fe a fidalguia debaxo dos ps, Prefies j . 39. i. e. com grandes molras de devoo ; de ordinrio tofem fe faber d'onde. do mar, o laftro , ou ma-fe a m parte , por peffoa de piedade de mais fundo onde ha pouca altura d'agua, onde os na- oftentao, que ineera religio. B. P. interpre-1 vios toco. Purga por baxo t. Med. v. criftel, ta Freira. ajuda. Lanar a baxo , derribar y. g. arvo- (BEATARIA , f. f. H. D. P. 2.1. 1. c. 14. res, edificios, ej. do auge, da elevao , da jor- (BEATICE , f. f. molras de devoo, erelituna. Eftar debaxo do poder , fujeito. Def- gio affe6tada. cer abaxo, redundncia vulgar. Debaxo do imp- BEATEIRA , BEATEIRO , f. f. e mafe. murio , proteco , patrocnio das leis, fujeito , oulher , ou homem dado a converfao de beatas, e mparado. Debaxo da pena, i. e. com fujeio beguinas. Freiratico B. P. ao foffrimento delia. Cahir debaxo do anno fr. BEATIFICAO, f. f. aco de beatificar, vulgar, vir a fer fujeito , dependente. Ficar por fazer feliz. Aulegr. 12.8. O eftado do beatificabaxo , i. e. vencido ; no defempenhar o que fe do. O declarar a Igreja algum por bemaven efpera , ou deve. Eujr. 2. 5. ficar abaxo i. e. atras turado no Co. de algum no fig. menos briofo , no fe fahir bem BEATIFICADO , parr. paff. de beatificar. 5 Eujr. 1. 1. f. O que goza de eftado feliz, c quafi befnavenBAXO , adj. (do Celtico Bacb ,, pequeno d'ef-turado. Elegiadaf. 45. tatura) que tem pouca altura. Que he profun- BEATIFICADOR, f. m. que faz feliz, bemdo y. g. poo, valle Que tem o lalro a aventurado. pouca diftancia v.g. rio , mar Voz i. e. BEATIFICAR, v. at. declarar a Igreja algum dbil, no forte ; e talvez grave , diverfa do ti- morto , entre o nmero dos que gozo da viso ple, tenor , e contralto. Homem ; de pou- beatifica de Deos. f. Fazer feliz , (beare.) Vieira. ca fortuna , fem nafcimento, nem nobreza no pro- Dar a bemaventurana. Paiva Sermes .f. M*ceder. ftillo , raleiro , humilde. Preo depois defta vida vos batifique Deus por gloria barato, bom mercado. Andar o Sol baxo , e f. 155. y. Chrifto no Co beatificando os Afo i. e. a pouca altura do horifonte, Regio, ter- jos ra baxa , a que fica dominada de montes , en- BEATILHA, f. f. lenaria mui fina para ca* cotas. Abatido , humilhado, em opinio , credi- mifas, toucas; efig. touca de paftoras , e de beatas,

BEB

BEB

17^

tas , ou freiras , donde a tal lenaria tomou o noB E B E R R O , adj. aum. que bebe muito. Arme. Soufa , e Lobo. Caflan. L. 5. c. 82. raes 2. 14. Beberres , desleaes, e fioberbos. BEATSSIMO, fuperl. de beato , muito feliz. BEBERRAZ , adj. o mefmo. Arraes 2. 9. beatiffimos aquelles cujos olhos na- BEBERRICAR , v. at. ch. beber a mido. do fempre em lagrimas BEBERRONIA, f. f. fam. o muito beber. B E A T O , adj. bemaventurado. Beatificado. A companhia , ou junta de beberres. Subjt. homem dado vida afcetica , efpiritual. BEBIDA , f. f. qualquer liquor, que fe bebe ; Hypocrira. Arraes 7. 10. Aveis dcouuir he beato; e ordinariamente fe diz dos preparados com arte. he grande hypocrita. B E B I D O , parr. paff. debeber. B B A D O , adj. o que perdeo o juizo, e talBE'CA , f. f. veftido ralar, de collegiaes, convez o fentido , com liquor forte como vinho , fifte n'huma tnica fem mangas , de fraldas mui aguardente , e outros corpos que tem o mefmo ef- largas , e que arrojo , quando as folto. Os feito como o tabaco , pio , &c, f. Com pai- Magiftrados civis uso de outra beca , que he huxo amorofa. Eufr. 5. 5. Trazella bbada. Vs ma tnica jufta apertada com cinto , e outra efefperais faliar efia noite com ella. De jbilo, pecie de capa , rudo talar, aberta por diante. V. de Sufo. Bbado , homem dado bebedice. Beca antigamente, parece que era huma efpecie BEBEDICE , f. f. o eftado de quem eft b- de mura curta, ou etola. Chron. Af. 5. c. 62. ,, bado , ou o effeito, que causo os efpiritos , e Levava hum fiaio e ao pejeoo huma beca de liquores fortes toldando o entendimento ; embria- Chamalote amarello, jorrada de carneiras brancas. guez. % Vicio do bbado. f. Bebedice das pai- ,, Beca f. a peffoa que ufa delia , collegial, ou xes. defembargador. Lugar, officio do que traz beBEBEDOR , f. m. o que bebe; debaixo de m ca. Beca entre os Jejuitas , copo de vinho, que capa fe acha hum bom bebedor. davo aos novios convalefcences. B E B E D O U R O , f. m. vafo, poo , tanque BECHICO , adj. med. remdio , que purga onde (.ft agua de beber para os animaes de toda o bote. efpecie , que fe crio , e donieftico. BEDAME , f. m. de Carpent- formo quafi quaB E B E R , v. ar. receber na boca, e engolir al- drado , longo, gum licor. f. Receber v. g. a doutrina , iniBEDEL , f. m. na Univerfidade , he peffoa que qidade. Commetter facilmente y. g. beber affifte de maffa a certas funees Acadmicas, que peecados , juramentos falfos. Beber lagrimas, e aponta as faltas dos eftudantes s Lies , e lhes gemidos, reprimir fofrendo-fe com a dor que os d a atteftao da freqncia , &c. Eufr. 1. 1. Vos caufa. Prefiesf. 166. Beber vento o cavallo, to- efiais hoje mais retrico que hum bedel. mar grandes infpiraes de ar. Beber em branco, BEDELHO , f. m. de jogo de cartas, trunfo fe diz o cavallo , que tem o beio debaxo bran- pequeno. f. e ch. do homem de pouca autoridade. co. Beber os ventos por algum , ter-lhe amiBEDELIO , f. m. gomma medicinal, a qual fe zade at fazer grandes exceffos. fr. famil. Dize deftilla de huma planta do mefmo nome , efpimos de algum brao de monte , ou outra coifa nhofa , de folhas como as de carvalho , e d huns como muralha que vem beber ao mar, por eften. frutos como figos bravos. der-fe at praia. Naufr. de Sep. 28. E dizeB E D E M , f. m. capa Mourifca. Couto. Capa mos rambem das naes que habito por junto das d'agua. B.P. ribeiras de rio, que bebem as fus guas , e ifto BEGUINARIA , f. f. vida clauftral, reclufa, de na poef. frades recolhidos. Vida de beguinos. Soufa. B E B E R , f. m. pi. beberes, as bebidas, TeftaBEGUINO , adj. m. fem. beguina. Beguinos mento dei-Rei D. Joo 1. para feus comeres, ero homens de vida penitente , que profeffavo beberes, e veftidos. pobreza, ealguns enclautrados: Pantalea d^AveiBEBERA , f. f. hum figo temporo, negro de ro cap. 28. diz Beguinos chamava o povo aos fora, encarnado por dentro, grofl , e eomprido , pobres da ferra de Offa. Beguinas por beatas , da primeira novidade , que do as figueiras. devotas. S Mir. Vilhalp. f. 72,. ult. ed. Bernard. BEBERAGEM , f. f. bebida. Bem. Lima. L. Carta 27. Convire para beber. B. P. B E H E T R I A , f. f. ant. Cidade , villa , ou poBEBEREIRA , f. L figueira , que d be- voao que tinha direito de eleger por feus reberas. gedores , e fenhores , ou livremente a qualquer B E B E R E T E , f. m. bebida de alguns convi- peffoa ainda eftrangeira , e de qualquer linhagem , e dados para beberem, compotatio. Cardofs. fe dizia behetria de mar a mar; ou efcolhendo-os den-

i7<5

BEI

BEI

dentre os de certa , ou certas famiiias , e eftas BEIRAME m lenaria de algodo da ero behetrias dentre parentes; Larramendi deri- ndia. va eta palavra das Vafconas Beret-iriac, que fiBEIRAMINHO , f. m. dim. de beirame. BEIRO , f. m. a Pafcoa dos Turcos. gnifico povos livres, no vaffallos. S Entre ns BEISAR , v. ant. beijar. Refende Hift. d? behetrias fe entendem talvz as Cidades , que no confentio avezinharem-fe nellas , nem fazerem af- vora. Lembra-me que beijando as mos a V. A. BEL , adj. ufa-fe na frae ,, a bel prazer fento peffoas fidalgas , e grandes , para evitarem diftlnces de Eftados , e claffes , que no admiecio, i. e, com muito gofto. Eneide 9. 49. Eufr. Pre tal foi dantes a Cidade do Porto daqui com logo. )> BELDADE , f. f. belleza. Eufr. 2. 5. A belvillo no te ponhas em porfia ,, dade deffa terra. Cames. B E I , f. m. Af. Governador de Cidade. BELDRUEGA , f. f. herva hortenfe , que fe BEIA , f. f. x. o beio cahido do que eft come , da qual ha outra efpecie dita naficidia, ou enfadado, carrancudo. BEIADA, f. L x. beios groffos , cahidos. filvefire que tem mais cido , he ufada na MediciBEICINHA , L f. dim. de beia. Eujr. 2.4- ,> na, (portulaca <e.) B E L F O , adj. fam. o que tem oeio debaixo j elle fe vai com a beicinba. BEIO , f. m. lbio, a borda da boca , que pendendo fobre a barba. B. P. diz que he cerrada cobre os dentes. fig., da jerida, que quem tem os dentes debaxo podres, ou cahidos. eft apartada com as bordas inflammadas , ou que 9. edio. BELHO , L m. v. bilho. Gafpar NicoLts. , he profunda, e terft bordas groffas. Levar alBELHO , f. m. a lingueta da fechadura. gum , ou trazer pelo beio , jaml. govern-lo a B E L H O ' , f. m. comida de bolos de abbora leu fabor , fazer delle o que fe quer. Pr mel pelos beios, fazer coifa de prazer, e mimo a al- com farinha , e affucar, fritos em manteiga, ou gum para o grangear , e confeguir delle alguma azeite. B E L I C H E , f. m. camarote movivel de dormir coifa. Entre Carpent. aborda da tboa, que no eft ao livel com a mais plana delia, e fica refal- a bordo dos navios. tada. B E L I D A , f. f, nvoa branca nos olhos. BELIS , f. m. diffemos famil. agudo , efperto BEIUDO , adj. fam. que tem beios groffos. BEIJMO, f. m. aco de dar a mo a bei- como belis por muito agudo, como diabo. Eufr. 1.6. Dificreta como Beliz ,lee,e efereue quanto quer. jar, que fazem os Soberanos em certos dias. BELISCO, L m. fam. aperto com as unhas B E I J A R , v. at. tocar com os beios cm alguma peffoa , ou qualquer coifa , por moftra de do polegar , e ndice. BELISCAR, v. ar. darbelifco. f. Tirar nuamor , venerao , religio , humildade. f. Dizemos que o mar beja a praia , por chegar a al- ma poro mnima de alguma coifa. Belifcar no ferrolho v. pitifcar. gum corpo: poet. BELISCO , f. m. belifco. Arraes 2. 17. Nem BEIJINHO , f. m. fam. dim. de bejo. B E I J O , f. m. fcuo , toque com os beios na vozes, e belifcos para o morto refurgir. f. Porface, mo , boca , ou em qualquer objeclo por o mnima como o que fe pde tirar com as unhas. B E L L A M E N T E , adv. com belleza, mui bem, moftra de amor, rcfpeito , ou religio. BEIJOIM , f. m. refina da arvore Laferpicio , formofamente. BELLACISSIMO , adj. fuperl. poer. muito gueramarellada , aromatica , ha beijoim de boninas que he o das plantas novas ; beijoim d^amendoas; reiro. Cames Luf. 2. 6. outro que fe faz em pes , beijoim amendoado. BELLADONNA , f. f. planta que produz huGarcia ?Orta j . 28. v. que tem por dentro humas ma cebola , com folhas largas , e delgadas, as quaes como amndoas. vem depois de hum ramilhete de flores encarnadas BEIJU' , f. m. maffa de tapica, ou de fari- defmaiadas , da feio da aucena. BELLAGARA , f. r. Ave Afiatica deite nha de po applarrada, c colida no forno, fica a nome. modo de cofcores. BELLATRICE , adj. fem. guerreira, poet. * BRILHO 1 , . m. fam. y. belh. BEIRA , f. f. borda , ribanceira , do mar , do bellatrice Hefpanha. B E L L E G U I M , f. m. o agarrador, que ajuda rio: margem , aba do telhado , as telhas que fahem o alcaide em prises, &c, fora do corpo do edificio. BEIRAMAR , adj. martimo , que eft na coita BELLEGUINAO, f.m. aumentabellcgu-ima. do mar. B.P. % A beiramar adverbialmente, rborda Ferreira no Giofio p. 13?. t. chulo. d'agua. BEL-,

BEL
BELLEGUINAZ, o imfmo que belteguinao. S Mir. Ejtrang. p. 101. Hum beliguinaz ao lado. BELLEZA, . f. a formofura, beldade, qualidade de fer bello , diz-fe das peffoas , e coifas v. g. s bellezas da poefia. Bellezas, huns poucos de cabellos do topete junto s orelhas , penrcados fobre as faces que agora uso as mulheres. Bl<LLICO , adj. pertencente a guerra, poet. Elegiada f. 235.' v. BELLICOSO , adj. inclinado guerra guerreiro. f. as bellicofias ondas inquietas,, B. Li ma Carta 26. BELLIGERO , adj. poet. guerreiro. Cames. BELLIPOTENTE , adj. poet. poderofo na guerra , por armas. Eneide 11. 2. BELLISONO , adj. poet. que d fom guerreiro, y - BELLO , adj. formofo. f. do ejlilo , penfiamentos; bello ingenho. Exceilente, ... BELLOS-RICOS , f. m. pi. efpecie de bolos. Prefies 80. BELLUINO , adj. de brutos , beftial, btutal. Arraes 3. 20. afeio belluina BELMAZ , L m. embigo. B. P. BELMAZ, adj. pregos belmazes , de cabea doirada. . BELOTA v. bolota. ( B E L V E D E R , . f. planta , valverde. Cam. Sonet. ( B E L V E R D E o mefmo, In fulana. .; B E M , f. m. aquillo que he til para a exiftencia , e confervao , ou auge de alguma coifa, fifica , ou moralmente. B. Clarim, cap. 62. Beneficio y. g. ,, fazer bem, proveito , utilidade. Homem de bem, o que he moralmente bom , dotado de virtudes hrifts, e Civis ; talvez fe toma por homem nobre, gencrofo. Bens pi. fazenda , haveres. Bem querer, por ter amifade, amor. BEM , adv. de bom modo. Com bondade. Com regularidade v. g. pinta bem, falia bem , dana, canta. Em boa quantidade , , bem mais jjuieto ,, Paiva Cafi. c. 6. e afim fe ajunta com os advrbios, muito , menos, pouco , junto , perto; o nas frazes adverbiaes v.g. bem na bota do rio, bem embaxo, 'C. E com os adjeclivos y. g. bem enfinado , bem douto; e numeraes y. g. ha bem trs annos: homem bem honrado. Caftan. 2.

BEM

177

BEMAFORTUNADO, adj. fciz, profpero. Vieira. BEMAMADO, adj. muito amado; noffo bemamadofiobrinho Prov. H. Geneal. t. 5 . / . 441. BEMAVENTURADAMENTE , adv. felizmente v.g. viver. BEMAVENTURADO, adj. o que goza d'eftado feliz , propero , na vida futura ; e daqui os bemaventurados no Co ; ou nefta vida Menina , e Moa. Ecloga 5. Agrefles. Sendo bemaventurado , mil amigos te vero: ,, que os que vivem debaixo do teu governo fiejo bemaventurados ,, Pinheiro 1. 250. B E M A V E N T U R A N q A , f. f. o eftado feliz, livre de todo defprazer , e acompanhado de todo contentamento. BEMAVENTURAR, v. at. fazer bemaventurado (beare.) BEMCHEQUERO palavras juntas em huma , das quaes o Che he Italiano alterado do Ci, fignifico o mefmo , que bem te quero. Eufr. 4. 8. ,, as moas doudinhas pago-fie de bemchequero com lhes dizerem que as amo. BEMDITOSO, adj. feliz. Cardofo. BEMDIZER, v. at. dizer bem , louvar, abonar; abendioar. BEMFAZENTE , p. at. de bemfazer, o que faz bem , beneficio, benfico, bemfeitor. BEMFAZER, v. at. fazer bem, beneficiar por bemfazer mal haver. >B E M F E I T O , f. m. por beneficio. Cardofo. ; vj BEMFEITOR , BEMFEITOR A , o que, a que faz bens, benefcios. O que faz bemfeitorias em herdade. Arraes Prlogo. BEMFEITORIA , f. f. a obra que fe faz em qualquer prdio para fervir s necehdades , para utilidade, e mais conimodo , ou para prazer, e por eftado. -BEMFEITORIZADO, adj. a que fe fez bemfeiioria , feja terra, ou cafa, pomar , &c. Lei de 4 de Julho de 1768. BEMFEITORIZAR , v. at. fazer bemfeitorias. BEMGUARDA v. vanguarda- B. Clarimundo cap. 102. Cajian. z.f. 13. B E M M E Q U E R E S , f. m. flor branca, o*amarella. Caltha &. BEMOL , f. m. final de mufica que he hum b , .106. para moftrar que a figura aiinada na linha do BEM-ACONDIOADO , adj. de boa condi- bemol e ha de cantar meio tom abaxo do natural. o. Frtil, terra ,, Cardofo. BEMOLADO, adj. abrandado o fom meio ponBEMAFORTUNADAMENTE , adv. feliz, to do natural: y. abemolado. properamente. Z BE-

178

BEM

BEN

. BEMOLAR y. abemolar. B E N E F I C I A D O R , adj. benfico , que faz beBEMPOSTO , adj. o que fe concerta bem no neficio. Arraes 9. 11. andar , e nos meneios do corpo : y. apoflo. B E N E F I C I A L , adj. que refpeita a beneficio BEMQUE., conj. aindaque, poftoque. v.g. matrias beneficiaes. BEMQUERENA , f. f. o querer bem , beBENEFICIAR , v. ar. fazer beneficio , obra nevolncia. com que o eftado de algum , ou de alguma coiBEMQUERENTE , p. at.. de bemquerer, be- fa fe melhore , e fe faa mais proveitofo. Arraes nevlo , que defeja bem a outrem. 5. 2. Beneficiar as terras, cultivando-as, aproB E M Q U E R E R , v. at. defejar bem a algum ; veitando-as. Beneficiar as minas, lavr-las pau querer bem. extrahir metaes, &c. H. Naut. 2. fi. yjo , Lobo BEMQUERIAS , f.f.pl. amores ; bebemos das Corte. Beneficiar os metaes V. do Arceb. 5. c. bemqmrias , que cada hum comfigo tem S Mir. 1. ,, a platina no fe deixa beneficiar i. e. laB E M Q U I S T A R , v. at, fazer algum bemquif- vrar para o ufo. Aumentar com benefcio ecto , amigallo com outrem. fe recip. grangear cleiaftico. Beneficiar fe , recipr. H. Naut. t. 2. fi. 2,90. a benevolncia. Chagas. B E M Q U I S T O , adj. aquelle a quem os mais B E N E F I C I O , f. m. bom officio , boa obra defejo , e querem bem ; o que coneguio a bene- qu? fe faz a algum. Pinheiro 2. 18. Porque nam volncia de outrem; ou em algum lugar , focie- recebem os mortaes maior beneficio nem mercee. dade , bem aceito , que tem graa com algum. Trabalho para perfeio de alguma obra benefiB E M E T R E , f. m, ave Brafil. de bico gfoffo, cio da Arte. H. N. 2. 414. Officio eccleiaftico longo, piramidal, cabea baxa , e larga , coitas, a que anda annexa renda ,, v. fimples, e curado. e azas negras borrifadas de verde , a barriga ama- ,, o beneficio defte metal H. N. 2. 390.. y. beneficiar. rella , da grandeza d'Eftorninho. BEMSBlDO , adj. o que fabe as coifas bem, BENFICO , adj. que faz bem , amigo da fegundo a prudncia, ou fabedoria. Eujr. 2). 2. fazer bem. Coifa til, proveitofa. Vi diamante. j . n z . v. ,, so muitos os confiados, epoucos os B E N E M E R E N C I A , f. f. a qualidade de fer ; bemfabidos ,, benemrito. BEMSOANTE , adj. que fa bem. Vieira. BENEMRITO , adj. que he digno de honB E N O , f. f. aco de benzer, e as oraes, ra , officio, beneficio , em confiderao de fervique a acompanho. Dizer benes a algum, os , ou boas obras feiras aquelle de quem fe diz imprecar-lhe bens , louv.ando-o juntamente. Fru- benemrito v.g. varo benemrito da ptria. to de beno , approvado , abendioado. Furtar Digno y. g. ,, benemrito de penas, e cajiigos. a beno a algum , fazer com anticipao o que Tempo d^Agora P. 1. D. 2. Hbil, fufficiente, pertencia a outrem , roubar-lhe o direito de pri- pertencente para algum emprego. mazia. Galvo Defcrip. f. 82. Concedido em B E N E P L C I T O , f. m. pramo, approv beno , i. e. em onfequencia de imprecao de de algum afio , pato , contracTo ; faculdade que bem. Arraes 2.. 19. Beno , aquillo que os pais fe d de o fazer com approvao. Arraes 2. 14.MOdeixo recommendado aos filhos , imprecando-lhes do de viuer que fieja do fieu beneplcito. bens fe o executarem, Nobiliar. BENESSE, f.m. emolumento, que os Curas-, BENDARA , f- m. Ind. Regedor de Cidade. e Vigrios tem de p d'altar, alm dos dizimes, B E N D I O A D O , part. paff. de bendioar. ou congruas. f. Doao gratuita, prefente. EuBENDIOAR v. abendioar. Arraes 2,. n . fr. 1. 2,. ajudar-fe dos benejfes da mocidade B E N E D I C T A , f. f. Pharmac. hum eleuario Ulifipo 69. purgativo. BENEVOLAMENTE , adv. com benevoBENDITISSIMO, fuperl. de bendito. Arraes lncia. BENEVOLNCIA , f. f. a qualidade de fer 9. 18. benevolo , a difpofio do animo benevolo. PiB E N D I T O , adj. abendioado. Dizer bendinheiro 2. 22. Que mais certo teftimunho da knitas , fubentendendo razes , i.e. fuaforias. Eufr. 1.2,. uolencia popular. BENEFICNCIA , f. f. a virtude de fazer BENEVOLO , adj. o que defeja bem a oubem. trem. BENEFICENTSSIMO , fuperlat. de benfico. BENGALA , f. f. canna da ndia de que fe ufa Ames 10. 27. para baftes. BENEFICIADO , part. paff. de beneficiar. SubBENGALEIRO, f. m. o que vende lenarias Jlantivadamente, o que tem beneficio Eccleiaftico. de

BEN

de Bengala , e outras mercadorias , qu de l fe fanca. A ptria. Fome do rio, Freire. Ber; trazem. o , pea de artelharia curta, antiga. Barros. AboBENIGNAMENTE , adv. com benignidade. bada de bero , t. d^archit. a que tem femelhana com BEN1GN1DADE, L f. a qualidade que confif- vafos, e celos femicirculares , a modo de barquite em fer benigno. nhas. V. do Arceb. B E N I G N O , adj. affavel , agradvel , fuave , BEREBERE , f. m. Afiar, paralifia bafkrda. favorvel. De qualquer regio, clima, amigo, BERGAMOTA , adj. pera , efpecie de pefaudavel, favorvel vida. ras. pirum bergomium. BENJOIM v. beijoim. BERGANTIM , L m. embarcao futil, de BENEVOLNCIA v. benevolncia 2. Cerco de baixo bordo , e ligeira , anda a vlla , e remo Diu p. 428. Pinheiro 2. 22. Que mais certo tejii- myoparo. munho da beniuolencia popular. B E R I L L O , f. m. pedra preciofa tranfparente B E N I V O L O , adj. y. benevolo ib. p. 435. de cr verde defmaiada ; alguns tem veias de BENTINHO , . m. pequeno efcapulario ben- oiro. Couto. to , que fe traz ao pefcoo. BERINGELA , L f. fruto oval de cr roix BENTO , adj. coifa , a que fe deitaro as viva. , benes da Igreja , com outros ritos, acompanhaBERLENGUCHE , f. m. de irriso, homem dos de preces. Abenoado. etrangeiro do Norte. Arte de Furtar f. 240. BENZEDEIRA , f. f. mulher, que benze , ou BERLINA , ou BERLINDA , f. f. coche de que diz p>alavras , com que pertcnde curar doen- dois affentos , e quatro rodas, mais eftreito que os as , e feitios. coches grandes. BENZEDEIRO , f. m. o que cura, ou perBERMA , f. f. de Fortif. efpao de 2, at 6 ps tcnde curar com oraes , e palavras , e ben- que le faz ao p da muralha , ou reparo , para imes. pedir que as runas do parapeito no caio no fofBENZEDOR , f. m. ufual, por benzedeiro. fo , tambm fe chama Lifira, ou Releixo , SaB E N Z E D U R A , f. f. a aco de benzer dos pata. Fortif. Mod. pag. 19. benzedores. BERNACA , ou BERNACHA , f. f. ave fe-: BENZER , v. at. lanar benes , acompanhan- melhante s adens montefinhas. Chron. Cifterc. do-as de preces , e ritcs appropriados a coia , que BERNEO , f. m."panno fino de cr ecarlata, fe benze. fie, perfinar-fe. Benzer-fie d^al- que vem de Hibernia. Capa longa, de pouco eufguem fr. famil. efconjur-Io , t-lo em averso , t o , groffeira, B. como coifa m , ou temvel. Tempo de Agora 2. BERNICHA v. Bernaca. 72. v. benzia-fe de fi mefmo. Abenoar B E R R A , f. f. o cio dos veados, v. brama. Deus benza feus intentos Paiva Sermes 1. fi. B E R R A R , v. n. dar berros. f. Dizemcs que 21 z. v. ^y o vento beria, por foprar forte ; baro as tripas BENZIMENTO , f. m. aco de benzer. do que tem jome. BE Q U A D R O , f. m. nora mufica f , que ferB E R R E G A R , v. n. berrar amido. ve de fazer reduzir ao tom natural, afigura aiB E R R O , f. m. a voz do b o i , vaca, toiro, nada na linha onde ha futenido , ou bemol, pre- cabrito, ovelha. cedida do bequadro. BERTANGIL v. bretangil. BEQUE , f. m. naut.'a extremidade da proa , BERTOEJA v. brotoeja. onde de ordinrio vai alguma figura. Viriato 17. BESANTE , f. m. do Braf. pea parecida a hu20. O mar Tjrrheno os beques vo rafigando. ma moeda , redonda, chata , mas liza. BERBO alterado d&verbo f. m. antiq. rifo, BESBELHO , f. m. pleb. v. ano. Prefies j . 12.2. BESBELHOTEIRA y. bisbilhoteira. B E R B E Q U I M , f. m. efpecie de broca de fuBESOARTICO , f. m. Farmac. remdio contra rar , de que uso marceneiros, e ferreiros. Ejpin- veneno , onde entra pedra bafar , ou outro antgarda perfeita f. 12.. . doto. ;rr BERBFRIS , f. m. herva v. pilriteiro. B E S O U R O , f. m. infecTo que tem azas amaBERBERISCO V. Barbarifio. rellas, e affim a cabea , e pefcoo , com 6 ps B E R B I M , f. m. marca do panno de l doze- longos , e duas farpas , ou antennas. (Scarabaut no , a qual fe exprime pela letra B. Stridulus.) BERO , . m. Jeito de minino , movei. -BESPA , f. f. infelo que deftrue as abelhas. fig. A idade do que ainda fe traz no bero, in- Vir a bejpa ao nariz a algum, irritar-fe AuUgr.21, Z ii BES-

BEN

179

180^

BES

BET

- BESPO, f. rh. befpa grande. BETELE. Caflan. L. 4- c 26. v. bethel. BESPINHA, f. f. dim. de befpa: tornar como BETERRABA , f. f. raiz que fe come , em a befpinha , i. e. irado. Eujr. 2. 5. Torna elle lo-perregil , ou adocicada , ha brancas , e roixas. BTESGA , f. f. fam. logcfinha , ou taverna pego como a befpinha muito menencorio. BESTA, f. f. animal bruto, irracional, qua- quena , em fitio retirado. Bernardes Lima Carta drpede, em geral domeftco. f. Peffoa igno- 23. ,, que vende na betefga peixe jrito. rante , eftupida. Jogo de cartas defte nome. B E T H E L , f. m. herva aromatica , que os MaBE'STA , f. f. arma d'atirar fettas , pellouros, labares mafco ordinariamente. cnft de arco, corda, a qual fe traz ao defparaBETHE v. bethel. dor que eft no meio do po em cuja extremidaBETILHO , L m . cabrefto com que fe fecha a de eft o arco , e folra cila defpara o tiro com boca ao boi em quanto debulha. violncia. Da bfta de bodoque fahe pellouro de BETONICA , f. f. herva Medicinal, (betenibarro. ca <e.) BESTARRO , f. m. ch. augmentat. de befia. Si- BETUMADO , part. paff. de betumar. B E T U M A R , v. ar. untar com betume. tno Machado f. 69. v. BETUME , f. m. efpecie da barro fluido teBESTEIRA , adj. herva , v. befieiro. BESTEIRO , f. m. o que vai armado de bf- naz , epcgajofo, com miftura de enxofre, o qual ta , o que atira com bfta. Inferfto defte nome, mana do Lago Asfiltete em Juda. Hi outro becomprido, que tem azas. Official , que faz bf- tume artificial compofto de cal, azeite , e outros ingredientes , de que fe ufa para vedar, e etantas. Herva de: beftciros, (ellboro.) BESTERIA , f. f. companhia de befteiros. Chr. car canos , e juntnras por onde a agua e no v.
B E T U M I N O S O , adj. da natureza do betume;

BESTIAL, adj. coifa de bfta. % f. Eftupido;que tem miftura de berurne. groffeirament errneo y. g. befiiaes opinies. P. BEXANO , f. m. famil. gato novo.
P. Z.
I T. V .

BEXIGA , f. f. efpecie de empola que fe er-

BE^TIALIDADE , f. f. a qualidade de fer gue fobre a cutis , cheia de hum humor acre, e bftil. Peccado nefando com animaes irracio- corrofivo, em geral fe ufa no plural v.g. teve bexigas. Efpecie de bolfa membranofa., que he naes. f. Brutalidade , beftidade. . BESTIALMENTE, adv. maneira das belas. refervatorio da urina, e fel nos animaes. Verde BESTIO v. baftio. 2. Cerco de Diu fi. ic8. bexiga v. verde. BEXIGOSO , adj. o que teve bexigas. Befties no pi. lavor relevado de grutefcos em pedra , Ou prata lavrada , e outros metaes. Cajian. 3. BEXIGUENTO, adj. que cemfinaesde bexigas. BESTIDADE , f. f. fam. aco brutal, dito de que apenas tem hum anno, annoja. B E Z E R R O , f. m. o boizinho criana, annoeftupido. Ignorncia cralifima. Afnidade. jo , ou que no tem mais do anno. BESTILHA, f.f. bfta pequena, de que uso BEZOAR , f. m. v. bazar. os alveitares para fangrar. Eufr. v. baleftilha. B E Z O A R T I C O , f. m. medicamento compofBESTINHA , f. f. dim. de bfta.^ B E S T U ^ T O , f. m. ch. juizo curto , apagado. to da pedra bazar. BEY y. bei. BESUNTAR, v. at. pleb. untar esfregando. BIB BETA , f. f. liftra de cr diverfa do affento do panno, feda. Veia de metal na mina. Li fi- B I B E , f. m. v. abibe. BIBERIQUI y. berbequim. ta nas pennas de aves , e pello de outros animaes. Mancha B. P. Corda. Caflan. 6. cap.. BBLIA , f. f. livros ; por excellencia fe ds 4?. huma beta por onde o batei fioi alado a efte nome aos Livros Sagrados do antigo , e novo Teftamento. bordo. BIBLIOMANIA , f. f. o furor do ajuntar Li. BETADO, part. paff. de betar, que tem cores varias em liftras, ou manchas , variegatus. Vi- vros, toma-fe a m parte. riato. 11. 107. Defironte, e p betado fiutilmente. BIBLIOTHECA , f. f. colJeco < livros pofBETAR , v. at. liftrar o tecido de varias co- ta em eftantes, ou armrios. Livro em que fe res. Matizar. Ulifipo fi. 52. Neutro, efig. aponto os autores de alguma Nao, ou terra, aconpanhar-fe , dizer v.g. ,, nos mais altos vares com a hiftoria de lua vida , eferitos , ecenfura delles. beta bem a humildade com a elevao ,, H. Pinto. BIBLIOTHECARIO , f. m. o que tem a feu cargo o cuidado de aliuma livraria. BETEL y. bethel.
p. 157B E Z E R R A , f. f. a fmea da efpecie vacum,

BI-

BIC

BC

181

BICA , f. f. cano por onde defemboca agua BICHOCA, f. f. leiceno pequeno maduro. de fonte, chafariz, tanqu-s , &c. f. as bicas BICHOSO , adj. podre com bichos. Aos olhos ,, H. Pinto as bicas de fangue, que BICIP1TE, adj. poet. que tem dois cumes, mana do corpo. Suor em bica, i. e. mui copio- ou cabeos v. g. o Parnajo Que tem duas fo. Dar alguma coija bica , i. e. da melhor cabeas. forte , e no das fezes. Prefies 62). y. Bica, B I C O , f. rii. o roftro das aves. f. A parte peixe defte nome. do candieiro onde anda a mecha , tendo feio de BICA , f. f. AC. pezo de oiro que vale qui- bico de ave. Dizemos o bico do p, do peito, nhentos crufados F. M. Caftan. L. y. c. 11. diz por a extremidade deites membros. Dizemos que bica he pezo de dois arrateis , e meio. que alguma coifa traz agua no bico , fiamil. queBICACARO , f. m. o recacho, ar entonnado rendo ignificar que encerra mais do que moftra de algum , aument. de bico , e chulo. Prefies f. 12,2,. primeira face. Eufr. 2. 2. e talvez fe toma a B I C A D A , f. f. a raiz de ferra, o principio, ma parte, Ulifipo f. 7. Pr-fie nos bicos dos ps, Caftanbeda 8. / . 172. A bicada de hum mato, enfuberbecer-fe. Eujr. 2. 4. Levar alguma coii. e. a entrada Menina , e Moa j . ^7. y. fa por bicos, i. e. com habilidade , pontas, deftreza-, tretas, futilgzas. Eufr. 2.7. e ahi mefmo,, BICAL, adj. agridoce v.g. laranjas. B I C A L A D O , f. m. ave aqutica menor, que metter alguma coifa no bico a algum famil. contar-lha. Criar bico, erguer as criftas , enfuadem. BICHA, f. f. infeclo como a fanguexuga , berbecer-fe. Couto 4. 7. 7.: e ter bico , ter opilombriga , cobra. Bicha d'agua, hidra animal nio, fantezia v.g. ,, tem bico de fer formofia feroz. Albuquerque 4. p. na Fortij. Marit. bi- Prefies f. 105. y. peffoa de bico revolto , uberba. chas so efplanadas feitas em grandes barcas rafas. Tempo de Agora 2.74. degrou, herva (geranion.) BICORNA v. bigorna. Bicha, o alardo dos tabaros. Inftrumento compofto de haftes prezas humas em outras a moBICORNEO , adj.Log. argumentoy.dilema. do de grade , que fe abre, c feixa ficando entre B I C U D A , f. f. peixe Brafilco que tem hum ellas vos de parallelogramos com diverfos ngu- bico longo , agudo, e duro he rabiforcado, deilos , te" no fim huma tenaz. Infeclo artificial dentado , e mui carnofo. feito d'"ume, ou corno , ou marfim c'o cabea B I C U D O , adj. que tem bico. Pontudo. de cobra , que fe foka de repente para fazer meB I C U I V A , f. f. noz oleofa do Brafil, de que ,do. Herva defte nome, medic. Arrecada , ou fe ufa na Medicina. pendente d'oreIha feita a modo de bicha , que feB I D U O , f. m. o efpao de dois dias. Blut. chava na boea. Certas cartas no zpete. B I E N N A L , adj. que repeita ao efpao de dois B I C H A N C R O S , f. m. pi. ch. ademes , que annos. BIENNIO , f. m. o efpao de dois anncs. fazem os que namoro, ridculos. Ulifipo f. 7. BIFERO , adj.tpoer. que produz dua,s vezes os BICHARIA , f. f. multido de bichos. B I C H A R O C O , f. m. fam. bicho acofo, ou eus frutos ,, bifiera colheita. BIFOLCO , f. m. Lavrador. Lufit. Transfi, que caufa medo. B 1 F R O N T E , adj. poer. que tem duas frontes. B I C H E I R O , f. m. anzol de ferro engaftoado n'huma hafte para pefcar pfixe. Vara de barquei- B. Lima carta 2 2j.: homem bifronte, de duas caro com gancho , e ponta de ferro. de conta , ras , no fincro. BIGAMIA, f. f. o eftado do que caiou duas porquinha. luzente , v. lumieira, cagaluz. vezes , ou huma com conforte que j contrahira Bichos , molas. B I C H E I R O , adj. fam. minuciofo, que fe oc- outras nupeias , &c. .] B I G A M O , adj. o que eft no eftado de bigacupa com minudencias. mia v. , BICHINHO , f. m. dim. de bicho. B I G A R I N , f. m. Af. mariola. B. P. B I C H O , f. m. todo o gnero de infetos, e BIGODEIRA , f. f. pea de cciro com que Ce -animalejos , que vive nas madeiras , frutas , nos lugares humidos, no corpo dos animaes. Ani- eguravo os bigodes, que feno defccmpozeffem , mal montezinho , feroz. Gente vulgar, de pou- prendendo-a nas orelhas. Pea que ferve de alimca conta y. g. ,. o bicho da mantieria fervos, par as belas. B I G O D E S , f. m. pi. os cabeilos crefeidos, ao -criados delia. Eujr. 5. 1. : o bicho efeolafiico , na Univerfidade. Bicho de fieda, o infeclo, que a longo do beio fuperior. Ter bons bigodes, famiU produz. Bichos v. molas. Mal do bicho, doen- por boa fizionomia. Peffoa de melhores bgodes a cauada de bichos que ando nos inteitinos.craffos. que outra, i. e. de melhor orte.

BI-

181

BIL

BL

BIGORNA , f. f. maffa d ferro com hum bico a hum lado, onde fe malha, ou bate o ferro, e outros metaes v. Safira. BIGORRILHA , f. m. ch. homem vil, de pouca conta. B I G O T A S , f. f. pi. naut. moites chatos fem tQldanas, aburacados pelo meio com furos, por onde pafso colhedores de velas. BILA v. bilis. BILBODE , f. m. milit. fogo de , o que fe faz deparando os foldados as efpingardas huns depois dos outros immediatamente. BILHA , f. f. vafo de barro bojudo, com gargalo curto , ferve para agua de beber, vinho , &c. B I L H A F R O , L m. augm. de bilhafrc. Aulegraf. 175. ' BILHAFRE , f. m. ave de rapina , que f differe do aor , em ter as garras menos fortes. Eufr. 1. 1. p. 7. Ando mais afaro que hum biIhafre. B I L H O , f. m. moeda baixa de cobre. Gafpar Niclas. Arte de Furtar. Na Serie arithmetica, legue-e a milho. B I L H A R , L m. jogo fobre banca, com 5 bolas da marfim, tacos , e maffas. B I L H A R D A , f. f. hum po adelgaado por ambos os lados , com que os rapazes jogo fazendo-o faltar , e dando-lhe huma pancada com que no caia na roda, ou circulo que trao no cho. BILHARDO , f. m. homem bilhardeiro , ou tal como o bilhardeiro. S Mir. Vilbalp. pag.

BILTRE , L m , f. injur. homem vil, defprefi. vel, ridculo. B I M A R , adj. poet. que eft firuado entre dois mares ,, a bimar Corintho. BIMBALHA , f. f. v. bimbarra, que he como fe diz. BIMBALHADA, f. fde finos, o toque de muitos , e o fom que fazem. BIMBARRA, f. f- tranca de madeira, efpecie de alavanca grande para pr em movimento v. g. as pecas , metrendo huma extremidade pola boca. Exame de artilheiros 130. BIMEMBRE , adj. de dois membros v. g. perodo Que confia de dois membros, oa anres pores animaes v.g. oiCentauros. Eneide 8. 69. B I M E S T R E , f. m. o efpao de dois mezes. BINARIO , adj. arithmetica naqual fe uso para calcular os dois algarifmos i e 2 fomente. B I N O M I N O , adj. que tem dois nomes.Barreiros. BINOMO . f. m. Algebr. quantidade compota de dois termos unidos por finaes v. g. a+ b ou a b. BIOAC , f. m. militar, guarda extraordinria, que fc faz de noite para fegurana do campo. B I O C O , L m. ademes , geftos affeclados para dar a entender que algum que os faz he modefto. Eufr. 1. 4. para defanimar os namorados. Eujr. 2. 7. / . 9 1 . Para infpirar medo. Albuq. Z.7.P. P. 2. 124. v. biocos de virtude H. D. p. 2. Andar a mulher de bioco, coberta c'o manto affeclando modcftia. BIOMBO , f. m. grades de po forradas de BILHARDEIRO , f. m. injur. o vdio, cala- coiros, ou Ienarias pintadas , as quaes conto e ceiro , que joga a bilharda. -, varias peas unidas por bizagras , ou dobradias; B I L H E T E , f. m. efcrito pequeno , de convite, fofterh-fe em p , para cobrirem cercando v. g. huma cama , porta , &c. avifo , &c. BILHOSTRE , f. m. nome que por injuria iB I P A R T I D O , adj. dividido em duas partes. gnifica eftranjeiro. Poet. o monte bipartido , o cume polo parBILIARIO y. biliofio. nafo. BILIOSO , adj. da natureza de bilis, Homem .BIPEDE , adj. poet. que tem dois ps. . , o que abunda de bilis. BIPENNE , f. m. poet. acha d'armas de dois BILIS , f. m. Med. clera v. gumes. Mauf. p. 10. eft. 2,. BILIS v. belis. Cam.Filodemo, nofiejaesto bilis. BIQUEIRA , f. f. pea que fe ajunta a outr-, B1LL , f. m. ufado nas Gazetas, e Cartas d''Of- e lhe fica por bico, ou extremidade aguda. Leo ficio , fignifica o contexto de alguma lei , que Dejcrip. Biqueiras de canas de peficar feiras de qualquer dos membros do Parlamento Inglez pro- varas mui flexveis ; as biqueiras de prata, ou oipe , e apprefenta s cmaras , para e examinar e ro , que as mulheres trouxero nos fapatos pari convm adoptar-fe , e mandar-fe guardar por lei, cobrir o bico delles por adorno. ou afio , lanando-fe nas aclas pblicas da legislaBIQUINHO , f. m.dim. de bico. o , depois de approvado pelas duas Cmaras , e BIRBANTE , f. m. vulg, vadio , vagapor el-Rei. mundo. B I L R O , f. m. pea de fazer renda , he a modo BIRIMBAU , f. m. inftrumenro , que h hum e fu, com mais barriga, Po de jogar a bola. arco de ferro aberto por baixo , atraveffado pof hu-

BIR

BIS

183

huma palheta d ^ o ; applica-fe boca, e c'o de- rado ao forno de toda a humidade, para fe condo e vibra a ra palheta. fervar muito tempo guardado. B1RLIANA, f. f. herva de folhas femelhantes BISDONA , f. f. ant. bifav. ao coentro ; flores como o Narcifo , de cheiro B I S D O N O , f. m, bifav. Blut. S Miranda, fuave. (nardus Cretica , Valeriana.) que negra confolao , que foi meu bifidano riB I R L I Q U E S , e B E R L O Q U E S , palavras chu- co ,, note fi porm que dono, era pai, equibiflas que fe uso na fraze , por artes de berliques, dono fera antes av. v. dono. e berloques, i. e. com detreza dos que fazem joBISEL, f. m. pea da Imprenfa. Bluteau : os gos , e habilidades de paffapafla; fundadas na agi- impreffores no do noticia defte termo. lidade de mos , como o fazem os que tiro fitas BISEGRE, f. m. inftr. de Sapateiro ; efpecie de da boca, e coilas femelhanres. brunidor feito de buxo, para brunir os faltos , e BI R O ' , f.m. bocado que fe toma na boca de bordas da fola do fapato. huma vez t. Afiat. ,, hum bir de Betle. BiSLINGUA , f. f. herva , (hypogloffum.) BIRRA , . f. doena de belas , ou vicio , BSNAGA , f. f. planta que tem hum talo alcom que fentindo a garganta apertada fe ajuda de to , reveftido de folhas muito midas , e recortaferrar os dentes na mangedoura , para poder en- das. Ha tambm bifnaga marinha , cujas folhas golir. Birra , pertincia , teima caprichofa. Eu- so como as de melancia , e d flores amarellas. jr. 5. 10. No lhedardes o voffo, he mais birra, B I S N E T A , f. f. filha de neta , ou neto. que goflo. B I S N E T O , f. m. filho de neta , ou neto. BIRRENTAMENTE , adv. com birra. (BISONHAR1A , f. f. a rudeza , falta de difeiB I R R E N T O , adj. teimofo, pertinaz fem ra(BISONH1CE , f. f. plina do foldado bifonho. zo , em coifas de capricho. Ferrenho com BISONHO , f. m. o foldado novel , ou novo, mo humor. Eufr. 1. 4.: ,, quando eu efliver indifciplinado. Severim. Not. fi. 14. o caador, brrento lembrete de me fugires diante Ferreira. pouco exercitado , Scc. Brifilo. 2). fc. 6. Acompanhado de birras v. g. ,, BISPADO, f. m. o officio , e dignidade , e l vem os binemos dincoenta annos; Eufr. juridices epifopaes. O territrio do Bifpo. B I R R O , f. m. chapo , mura, ou barrete anBISPAL, adj. v. epifcopal. H. D. tigo , em geral vermelho, Severim. BISPAR, v. n. fer bifpo ; fazer as fuaces BISAGRA, f. f. v. dobradia de porta. H.P. de bifpo , vigiar o feu rebanho , &c. f. Vir ao BISALHO , L m . faquinho , ou borrachinhade lonoe , lonbrigar, famil. trazer pedraria , e coifas defta precioidade. Eufr. BISPO , L m. prelado da primeira ordem na 1. 1. com trs palavras , que tragais por nomina Jerarquia ecclefiaftica , encarregado da adminiftraem bum bizalho. Amaral. o , e governo cfpiritual de huma Diecefe. QuanBISARMA, f. f. (de Gifiarma. v. Bullet.) ta- do o Bifpo com a irnpofio de fus mos nos conlhador largo a modo de fegure de tanoeiro , en- firma. Arraes. 178. Bifpo'da galinha, e outras aves, cava em baile. F. M. Palmer. 4. parte. Ser hu- uropigio , ou fobrec. ma bifa/ma, i. e. coifa defmarcada, defcompafB I S P O T E , f. m. fam. vafo de urinar, &c. do fada. Inglez. piff-pot. BISAV , f. m. o pai do av, ou av. BISSEXTO, adj. anno , cujo mez de feveB I S A V ' , f. f. a mi do av , ou av. reiro tem vinte c nove dias. BISBILHOTEIRA, f. L mulher de fegrediBISSO , f. m. matria preciofa de que os Henhos , enredinhos , mexericos. breos ufavo em telas , ou tecidos. , , regalado coBISBILHOTEIRO , L m. homem com o vi- biffo, e olandilha da Judea. Arraes. $. 51. pag cio de mexeriqueiro. 94- t. \ BISBORRIA, f. m. vulg. homem de borra, B I S T O R I , f. m. inftrumento de Cirurgia , efridiculiffimo. pecie de lanceta, de cabo fixo , erve de abrir tuBISCATO , f. m. o que a ave leva no bico mores , e he ou relo, ou curvo. para os filhinhos : B. P. 7. edio diz, que so B I S T O R T A , f. f. planra , que tem a raiz torfragmenros , pedaos. ra , e dobrada , de que ha trs efpecies , que diBISCOUTADO , part. paff. de bifcoutar. ferem entre fi pela grandeza das folhas, e flores. BISCOUTAR , v. at. cozer dando a conifB I S T R E , L m. tdnta , que fe faz de ferrugenj tencia , e rorrado do bifcouto. infundida em agua , e filtrada. Engenh. Port. t. 1. B I S C O U T E I R O , f. m. o que faz bifcouto. P- 415. B1SCOUTO , L m. po mui cofido, e efturB I T A ' C O L A , f. f. naut. o caixo onde vo

184

BIT

BLA

vo as agulhas de marear junto ao leme ", e a BLASO y. braso. luz. BLASONADOR, adj. jaaanciofo. _ BIT AFE , f. m. vulgar, defeito , taxa que fe BLASONAR, v. ar. defcrever, pintar o efcupe a alguma peffoa, ou coifa. do d'armas. f. Jaclar-fe , gloriar-e, he neutro. B I T A L H A , f. f. ant. vitualha, obras del-Rei Fallar com foberba , fobranceria. Couto 4. 2. D. Duarte t. 1. Prov. da Hifi. Geneal. 9. apaixonado , e blafionando fie fiahiu do gaBITOLA , f. f. medida por onde alguma obra leo. fe ha de regular; padro, modelo. Caftan. man- ' BLOCAR v. bloquear. dou fazer huns caftellos pela bitola de outro. f. B L O Q U E A D O , parr. paff. de bloquear. Opinio , regras de prudncia , ou moral proporB L O Q U E A R , v. at. fazer bloqueo praa. cionadas intellgencia v. g. cada qual fe rege BLOQUEO , f. m. Milit. acampamento de htrpela fua bitola. ma armada , ou corpo de tropas nas avenidas de BIVALVE, adj. de H. Nat. conchas bivalves qualquer praa, pra impedir que entre nclla focso as que confto de duas peas unidas por hu- corro de gente , ou de munies de qualquer forma efpecie de bifagra, ou charneira de matria glu- te; affedio larga. tinofa. BOA B 1 Z A R R A M E N T E , adv. com bizarria. B I Z A R R E A R , v. n. haver-fe com bizarria. BOA variao de bom adj., correfpondente aos Jalar-fe , vangloriar-fe. Fazer-fe infolente, ou fubftantivos femin. v. g. boa cafa , boafaude$ haver-fe com infolencia. BOAL , adj. uva efpecie excellente. Alartt B I Z A R R I A , f. f. o eftado florente de faude. j . 119. A boa apoftura , garbo do corpo. O bom BOAMENTE, adv. com bondade, ingeleza; concerto , de atavios. Brio , primor, liberalida- com boa vontade', fem moftrar repugnncia. Euds. Esforo , bravura. Arrogncia, jaclancia. fr. 5. 2 . : boamente. Vida de Lima fi 4 0 2 . : ,, B. P. queria boamente, fiem mo trato pafiar efia vida BIZARRICE v. bizarria. Couto 4. 8. 8. ,, foi B. Lima. Carta 1. torcendo os bigodes por bizarrice i. e. por mofBOANA , f. f. de Leiria, grande multido, cartra de hombridade , bravata , e fobranceria. A dume de peixinhos. B O A N O V A , f. f. efpecie de berboleta branca, bizarrice do navio V. de Lima c. 14. B O A T O v. voato. Vieira, boato he melhor, B I Z A R R O , ladj. Iouo no velido. Hift. do Futuro num. 289. O que tem boa faude. O e fignifica a noticia , ou novidade , que fe d clahomem bem pofto. Arrogante , jalanciofo. ramente em altas vozes, oppofta ao ruge ruge, e rugir-fe. B. P. BOAVINDA , f. f. parabm que fe d , pola BLA feliz vinda , ou chegada d'alguem. Lobo P. Fere*, BLANDICIAS, f. f. pi- afagos. Lufit. Transj. grino Jorn. 10. as boas vindas; dar, receber. B O A Z , f. m. inftrumento de fopro , oboaz." BLAO , adj. de Braso , azul cr. BOBAMENTE, adv. nymeira de bobo. B*LASFEMAMENTE , adv. com blasfmia. BOBEAR , v. n. hver-fe como quem he B L A S F E M A D O , part. paff. de blasjemar. BLASFEMAR , v. at. amaldioar v. g. -a bobo. BOBEDA v. abobada. Mal. Conq. Deus, aos Santos com palavras mpias : Ferreira BOBELHES, fazer alguma coifa de bobelbs 1. u p-. 230. f. Dizer blasfmias de algum , jr. adverb. ch. i, e. com pouco tenro. ou palavras indecorofas contra algum,, com granB O B O , f. m. tolo , eftupido. Chocarreiro, des brados o maldizio, e blasjemavo d^Aveique finge de bobo. ro c. 42,. BOBODA v. abobada. Barros. Clarim, cap. BLASFMIA , L L palavra impia contraria a religio devida a Deos , e s coifas fagradas. f. i n . B O C A , f. f. a abertura provida de dentes por Dito indecorofo, contra peffoa refpeitavel. BLASFEMO , adj. o que diz blasfmias. onde primeiramente entro , e onde fe trilho, e Da natureza da blasfmia y. g. palavras blas- maftigo os alimentos, dos racionaes, e outros animaes, menos as aves , que tem bico. f. e famil. femas. Peffoa y. g. juflenta doze bocas. A entrada BLASMO , L m. (do Francez ant. blafime , bo- v do utero , da poftema aberta, dajerida proje blme) reprehenso de que algum fe faz dig- &">> junda , da rua, rio, barra , cova. do forno, do no , ou que fe d por mal obrar. Ges Chron. do K faPrin. . 46. dejuj.

BOC

BOC

18^

fao , do efiomago, da efipingarda, do canho. aes, no enfinados para a guerra. P. P. 2. 157.


A boca do martllo , a parte com que fe bate. Ingenho , entendimento boal, que tem a rudejp'ng- Per- fi 7- Boca , entrada , principio v. za , do que no foi cultivado (boal vem do Ital. g. a boca da noite huma boca da noite P. bozzo , pea de pedra tofca: daqui esboar ?) Pereira z. j . 98. v . : Cajian. L. 2,. c. 80. era boBOARDAS , f. f. pi. naut. y. buardas. ca de Inverno. Boca, volco. Cafan. L. 6. c. 11. BOCAS , L f. pi. naut. cabos que fuftento a Bocas de fogo, armas de fogo. Bocas na fa- verga no gurupez. ca , quebras , moffas no fio, ou gume. MenBOCAXIM , f. m. tela encerada, para entretetir , louvar boca cbea, i. e. delpejadamente , e lar veftidos. copiofamente. Dizer de boca, vocalmente. A BOCEJADO , part. paff. de bocejar, acompapedir por boca, ou a boca que queres , i. e. fe- nhado de bocejos. Aulegraj. 92. y. longo , e gundo o defejo, e como algum quer, H. P. j . bocejao jero de guarda-roupa Coifa que 213. Arraes 3. 30. por a boca em Deus, jurar, caufa bocejos. ou pezar de Deos. Albuquerque 1. c. 43- Coija BOCEJAR , v. n. abrir a boca involuntariamende toda boca, i. e. digna de todo louvor. Ourem te , como fuccede,ao que eft enfadado , fomnoDiar.f. 595. Por huma, boca, i.e. com unifor- lcnto. Cames Luf. midade em o que fe diz. Arraes 5. 1 8 . , , conjejB O C E J O S , . m. pi. abrimentos de boca, inso por huma boca.' Pr a orelha na boca , cau- voluntrios , que fobrevem ao que tem fomno, fofar grande admirao. Prefies 75. ,, a obra no he me , canfao dje coifa que defgofta. toifia que vos ponha a orelha na boca. Fazer a BOCEL , f. m. d'Archir. membro redondo, boca voa , ou doce a algum, difp Io em noffo que he a bafe das columnas. v. aftragala. Na Arfavor, para fe confeguir delle alguma coifa. Eu- telharia , moldura que eft diante do fogo, conffr. 1. 1. Pr a mo na boca a algum; faze- ta de 1 cordo , e 2 filetes. lo callar ; atalhar-lhe a refpirao, fuftoca-lo. EuBOCELINO de bocel, cujo diminutivo be, a. jr. 5. 1. Dai com a mo na boca , fe diz ao parte mais etreita que toca no capitei da columna. que diffe blasfmia, ou dito irreverente, impru- Hypotrachelium. dente, para o advertir diffo. Eufr. 2.7. De maBOCELADO , part. paff. de bocelar. nos a boca , logo , em continente. Aulegr. 105. BOCELAR , v. at. dar a feio de bocel; orB O C A A , . f. boca rafgada , (rilus.) B. P. nar com boceis. B O C A D I N H O , L m . dim. de bocado. BOCETA , f. f. caixa pequena de papelo , maB O C A D O , f. m. o que enche a boca de hu- deira , redonda , oblonga, oval. Trazer alguma ma vez. A poro que fe tira c'os dentes. coija em boceta, empapelada , guardada com cuiBons bocados, iguarias gulofas. Bocado , pea dado , c mimo. do freio , que entra na boca do cavallo. BocaB O C E T E , f. m. pea da faia de malhas , e do f. poro pequena de tempo , caminho. das couraas , da feio de tacha, ou cabea de B O C A D U R A , f. f. boca da pea , canho. prego convexa ? Barros, (do Francez boffe ? ) BOCAL , f. ir. a boca V. g. do frafco. % BOCETINHA , f. f. dim. de boceta. Pea do freio do cavallo. O parapeito que conBOCHECHA , f. f. a face do rofto que cotorneia o poo. A parte do caftial onde fe em- bre os dentes de cada lado. Inchar as bochechas, bebe o extremo, ou cabo da vlla. Forro , com irar-fe. Com huma bochecha d?agua, i. e. facilque fe aforra a extremidade da manga do veftido, menre v. g. desjao asjuas jentenas com huma e no fig. bocaes de ftdalguia , por parentefco re- bocbeca de agua Lobo. moto de fidalgos , ou pequena nobreza. Cames. B O C H E C H A D A , f. f. o que cabe na boca , , efcudeiro de folia (panno groffeiro vil) com bo- enchendo as bochechas. Golpe dado nas bochecaes de ftdalguia ,, aamo, que fe pem ao ga- chas. Aulegraj. i\6.dar. , fopapo. do quando debulha. na Artelhar. v. jia da BOCHECHO , L m. ch. golpe nas bochepea. ( cri 35 BOCHECHUDO , adj. o que tem grandes boB O C A L , adj. de boca; remdio bocal, o que chechas. fe toma pela boca. BOCHORNO , f. m. Provinc. vento quente ; BOAL , adj. o que no falia ainda a lngua do paiz eftrangeiro em que fe acha , diz-fe em calor abafado, de foi, ou queimadas. geral dos pretos captivos, oppond-os aos ladinos. BOCICODIO v. boquifeco. B. P. tolo. Aule Rude , fihgelo , fem arte. Eufr. 4- 8. Porque graj. 16T). mancebos bocicodios (do Francez antigo fam boays, doudinbas, enlevadas.^ Elefantesbo-, Bociquaut ?) Aa . B.O-

BOD

BOF

BOCIO , f. m. papo na garganta. BOFELHAS, adv. o mejmo. B O F E T A ' , f. m. lenaria d'algodo Afiana, B O D A , f. f. o noivado; o feftim que fe faz mui fina , e rapada. por occafio delle: vodas he o mais ufado. B O F E T A D A , f. f. golpe com a mo aberta, B O D E , . m. o macho da efpecie cabrum; cadado no rofto. f. Desfeita que fc faz a albro. BODEGA , L f. taverna movivel, como as de gum. B O F E T O , L m. v. bofetada. feiras , onde e come, ou bebe. BOFETE , L m. efpecie de banca lavrada d BODEGUEIRA , f. f. a que tem bodega. B O D E G U E I R O , L m. o que trata em bo melhor po , que o ordinrio , e com mais curiofidade. dega. B O F E T E , f. m. ch. diminur. de bojeto. BODIO , f. m. peixe da coita, que fe cria BOFETEAR y. esbojetear. em pedra, de cr parda, a cabea aflemelha-fe B O F O R I N H E I R O v. bujurinheiro. do ruivo , he de plle, tem pintas doiradas. Ca pito; cephalus. B O G A , f. f. peixe vulgar, bojeas. v. vogi B O D O , f. m. feftim de comer , que antiga- arrancada. mente fe fazia nas Igrejas, por occaio de algu B O G U E I R A , f. L cova onde fe acolhe a ma folemnidade, fatisfao de votos , &c. nelles boga. comio os pobres; e os Irmos da irmandade. B O I , L m. pi. boiz, e boizes. Ord. Manuel. L. Qualquer feftim. Simo Machado^. 69. 1. T. 44. 29. v. aboiz. B O I , . m. o macho da efpecie vacm. Boi B O D O Q U E , L m. arco com duas cordas , e huma rede no meio, na qual fe -pe a baila , ou marinho, peixe defte nome. $ Bois de Deus, inpellouro de barro , com que fe atira. Bfia de feclos vermelhos que ando nos malvares. Boi bodoque, aquella a que eftava unido o bodoque , na Afia , o eferavo , que leva o fombreiro de foi. Lobo. ^Boi t. ch. o que entretem amiga pouco o qual hoje fe atira mo. fiel. B O D RI E y. boldri. BOI A , f. f. pedao de madeira leve , que anda B O D U M , f. m. catinga d bode. fobreaguada , e atada ancora , para moftrar onde B O E I R O , f. m. cano d'agua. v. bueiro. BOENS , f. m. pi. Af. balizas , marcos de ella eft furgida. Bia da jalvao, barril todo tapado , com huma bandeirinha , que fe deita, terras. B O S T A , f. f. v. boceta antiq. Couto. Cafta quando cahe homem ao m a r , para fe foler penheda , e Andrada dizem bueta , cofre para di- gado a ella. As rodas de cortia que acompanho a rede de pefcar. nheiro, e preciofidades. K O F A R , v. at. lanar do bofe , ou s golfa B O I A D A , f. f. manada de bois. das y. g. fiangue. Leo Chron. de D. Fernando B O J A D O R , adj. que boja v.g. o Cabo Bo f. Jactar-fe v.g. ,, bofar privanas. Eufr. 1. 1 jador. Barros. Fallar muito. Eufr. prol. BOIO , f. m. vafo de barro com bojo, azaB O F A R I N H E I R O y. bufurinheiro. do , para confervas , 8cc. H. D. 2). p. L. 1. c. 4B O F A ' S , por boje, palavra Cmica , Simo B I A N T E , part. at. de boiar , que boia, e Machado , e Eufrof. antiquada. no vai muito mettido debaixo d'agua , v. g. o B O F E , f. m. Anatom. parte do corpo animal navio leve , pouco carregado , e que por iffo furque fe dilata , e contrahe , quando refpiramos , e de bem. f. Ver-me-heis com meu dejejo boiante, ferve principalmente para a funco d refpirao i. e. comprido , e livre d'embaraos. Eufr. 5. i Homem de bons bojes , i. e. de bom corao in B O I A R , v. r. v. aboiar. v. n. andar como capaz de fazer mal. Eufr. 1. 6. he os melhores bo- a boia fobreaguada fem ir ao fundo. jes de criatura; homem de bojes lavados , i. e. fin- B O J A R , v. n. fazer bojo, ou barriga, v.g. a gelamente b o m , fem m tenso : ijento dos bo- poro da coita , ou cabo que fahe do lanamenjes , o que he de condio ifenta , defamoravel, to reclo , e fe faz convexo ; a parede, a vela defabrida. Eujr. 2. 7.: deitar os bojes pela boca cheia de vento: e ativamente o vento boja as dizemos com exaggerao para dar a entendef o velas. grande canfao d'alguem. Arte de jurtar. MofB O I D A N H A , f. f. herva , que trepa nas vitrar os bojes , hllar ingenuamente ,' dizer o que des. entende , dar a conhecer os feus fentimentos. Au BOJO , f. m. a convexidade, e prominencia, legrtf. 42. ou barriga , que tem os vafos cuja capacidade fc B O F E ' , adv. alterado de boa fi , antiqua- augmenta em parte, e depois eftreita. Tirar aldo C. Filod. ga-

BOI

BOL

187

guma coija do bojo a algum , fazer-lhe dizer o a d'entre pulo, e bolo , na idade nubil, cafadoiiegredo. Aulegraj. j . 16. Homem de grande bo- ra. Eufr. jo , i. e. foffnmento ; ter bom bojo para dihmuBOLETA , f. f. fruto do carvalho , azinheira, lar. V. Cartas t. 2.j. 128. Capacidade; no te- Scc. ferve para ceva dos porcos. nho bojo para to grande contentamento. Palm. 3. B O L E T I M , f. m. bilhere militar pelo qual fe 150. manda aos paifanos , que dem apofentadoria aos BOJARDA , adj. pra , efpecie, que tem foldados, onde no ha quartis. m apparencia , e bom fabor. BOLETO v. boletim. ' Cugumlo. BOEIRA , adj. eftrella y. Bootes. BOLHA , f. f. empola cheia de agua , na - . B O I E I R O , f. m. paftor de manada de bois v. plle. vaqueiro. BOLHELHO , f. m. a torcida da ugidade qu BOIS v. abois. Cahir na bois , fig. no lao , faz esfregando as mos , quem as tem fujas , e dar na rrampa , cahir no engano , e lao que nos humidas. B. P. 7. edi. verte femilixula <e. armaro. Eufr. 1. 2. BOL1O, f. m. y. rebolio, alterao da paz na Cidade. BOJUDO , adj, que tem bojo. BOLA , f. f. pea de madeira , ou marfim foB O L I D O , parr*. paff. de bolir: a terra bolida, lida, ou oca, esfrica. f. e ch. a cabea. Jo- i. e. levantada, de paz alterada.'Q/fon. L. 5, c. go da bola , que fe joga derribando huns tantos 71. : o negocio bolido v. ^olir. pos com bolas de madeira. B O L I N A , f. f. cabo ;. que prende a vela a BOLACHA , f.^ f. po abifcoitado , e chato , amurada , quando Ce manobra, para tomar o vento por banda. Bolina alada, o mefmo que teza. de proviso para o mar. ,' B O L A D A , f. f. o golpe de bola no jogo. f. Atrelar outra bolina , ter outro modo de proceDefta bolada ,,jam'il. defte ferro , defta vez , defte der. Prefies j . 14. v. B O L I N A D O , parr. paff. de bolinar% lano. Na artelhar. a parte do canho que vai B O L I N A R , v. ar. marear o navio bolina. dos munhes at boca. Exame d^Artilh. BOLANDAS, f. f. pi. ir embolandas famil. v. n. velejar bolina. BOLINETE, f.m. naut. po rolio, que eft voando , toda preffa. r BOLANDEIRA , f. f. roda do engenho de fixo na coberta , de maneira , que fe mova , e affucar. borneie de bombordo , a eftribordo, tem hum vo BOLAR , v. ar. derribar os pos com a bola , dar por onde joga o Pinote. onde fe dirigia a pontaria. f. Acertar , ter bom B O L I N H A , f. f. dim. de bola. fucceffo em negocio contingente. Eufr. 5. 5. / . 191. B O L I N H O , f. m. dim. de bolo. Ulif. 118. BOLINHOLO , L m. dim. de bolo frito. BOLATIM , f. m. homem ligeiro , que fe exB O L I R , v. at. mover, agitar. Luf. Transf. p. pede com commifso que requer preffa. Port. Reft. 3. o vento bole os arvoredos. v. n. Pr em moLiv. 4- no fim. vimento y. g. ,, bolir com a cabea, ajas. En. B O L Q R I E ' , f. m. (do antigo Francez Baul- tender com algum , inquietando-o. Bolir em riee) cinta de coiro , com huma pea de que e algum negocio, tratar delle. Tocar cm alguma coifa. Ferver. ufpende a efpada. BOLO , f. m. maffa de farinha com vrios temBOLE A , . f. das fejes , pea de po torneada, e fixa na lana do coche , onde e ato os tiran- peros , cofida ao forno, e em geral de forma retes das mulas dianteiras, e efla he pftia : na bo- donda. No.jogo , os tentos , ou dinheiro, que efto na meza, e refulta das contribuies, entralea meflra fe prendem as belas do tronco. BOLEADO., part. paff. de fole ar. Exame de das , ou refpoftas dos parceiros. B O L O N I O , adj. fam. indouto , idiota. artilheiros. BOLOR , f. m. so huns fiozinhOs , como mufBOLEAR , v. at. arredondar, o que era agudo y. g. forma de fapato baleada. y. bor- go delgadiffimo , que crefcem fuperficie dos corpos encerrados em lugares humidos ; e talvez so near a pea. Dirigir a bolea. BOLEIMA , L f. bolo groffeiro. D^Aveiro fi humas manchas contrahidas polas coifas encerradas do modo fobredito. 242. f. e ch. homem molle,, para pouco. BOLORENTO , adj. que tem bolor. f. e faBOLEO , f. m. pancada da pella , depois de dar pullo. De bolo ., i. e. de pancada, de re- mil. velho, antigo, a fama bolorenta. BOLOTA , f. f. fruto do feitio de boleta , que pente. Dar hum bolo na boifia, fazer defpeza ; dar-lhe huma eftafa. Arte defurt.cap. 52. Mo- fe produz na Enzinheira, he doce, e come-fe. Aa Obra

i88

BOL

Obra de Sirgueiro, de toral, redonda. Guia de BOMBA , f. f. d'Artelh. vafo de ferro , 00. azad. fi. 147papel, atacado de plvora , e mitralha , que fe B O L S A , f. f. faquitel de lenaria, feda, &c. lana por meio dos morteiros. Maquina , que com ponto de meia , ou rede , e talvez de ma- confifte em hum tubo vaiado polo meio , em culha em metal, no qual fe tem o dinheiro. f. O jo vo anda hum embolo, a que eft pegada hudinheiro contido nela. Bolfia jeca , i. e. vafia. ma manga de po , e levantando-fe o embolo, ou Eujr. 4. 6. Saco longo de feda , &c. onde fc zonchando, fobe polo vazio que elle deixa a agua mette a trana do cabello. Bolfia , praa do de algum poo , e vafa-fe por hum orifcio, que. Commercio. Bolfia j . m. a peffoa em cuja mo eft ao lado da bomba : deftas nuticas ha bombas fe ajunto as contribuies para alguma defpeza com- de zoncha , e de roda H. Naut. t. z,. Ha oumum de muitas peffoas. tras mais complicadas , que ando fobre rodas, e BOLSA DE P A S T O R , f. f. herva de folhas tem grandes canudos de fola , para fe aguar algum compridas , rafteiras, e efpalhadas polo cho, de lugar, de que fe, ufa para apagar fogos. E em cujo meio fahem haftas delgadas , e ramofas , fim ha bombas manuaes para regar jardins. . que do flores de quatro folhas brancas , cru- o poftigo , ou alapo do obrado , por onde fa lana palha na mangedoura. Bombas de jogo, zadas, fogo d'artificio ufado nas praas finadas para al* B O L S A D O , part. paff. de bolfiar. BOLSAR y. aborar. v. n. fazer bolfos, e lumiar os muros de noite. Caftan. 6. c. 50. folies, o veftido mal talhado, que no eft bem BOMBACHAS, f. f. pi. calas largas. aLntado no corpo. BOMBARDA, f. f. d'Artelh. canho groffo, BOLSARIA , f. f. a bolfa de communidade. curto , de grande alma , antiq. Plvora de bom B O L S E I R O , f. m. o que faz bolfas. O que barda , a groffa, para artelharia, oppem-fe d* efpingrda. tem a bolfa da communidade. BOLSINHA , f. f. dim. de bolfa. BOMBARDADA , f. f, tiro de bombarda. ' B O L S N H O , f. m. dim. de balfo. 0 bolfi- Freire. ttbo das efipigas, onde eft envolto o gro , Lobo. BOMBARDAR, ou BOMBARDEAR, v. at. O bolftnho , toma-fe pela poro de dinheiro def- (efte he mais ufado) canhonear, atirar bombardas tinaia para as defpezas midas , e particulares dos contra alguma praa, * ou pofto. Freire v. esbomReis , Prncipes , &c. bardear. BOMBARDEIRA , f. f. aberta entre merles, BOLSO , f. m. algibeira. O bolfia dos tefliculos v. o eferoto. O folie , que faz o veftido ou poftigo por onde fe mette a boca da bombarmal talhado, ou mal cofido, que no affenta li- da , e parre do feu comprimento. P. P. 2. 61. v. zamente. Bolfio de vella no navio, pequena parB O M B A R D E I R O , f. m. o que faz bombarte delia enfunada polo vento. das. O que as affefta , e aponta para atirar. B O M B A R D E T A , f.f. dim. de bombarda. Caftan. B O M , adj. o que he til para a conferva fifica, ou reftituio de alguma coia a feu efta- L. -T. c. 44do natural v. g. efte alimento , efte remdio be B O M B A Z I N A , f. f. huma droga de algodo, bom. Que rem utilidade , e preftimo y. g. fufto. madeira boa para conftruco. Que he conforBOMBEADO , part. paff. de bombear. me lei moral v. g. aco boa. Favorvel , BOMBEAR, v. at. combater a praa com bomprofpero y. g. ,,vento. Sereno v.g. ,, dia , bas. Bellidor. t. 4- /> 80. tempo , noite. Hbil. Grande v. g. huma B O M B E I R O , f. m. o que fabe a compofio boa hora, lgua. Bom, muito v, g. ba bons das bombas de guerra, e modo de as atirar v.g>dias. Caflan. 1. 18$. dabi a bons dias, e L. 2. p- huma companhia de bombeiros. 105. A bom tempo, i. e. opportuhamenrc. BOMBTX por bixo de feda. Barbuda VirgiOs homens bons de alguma terra , os homens de nidos. probidade , boa reputao, e abonados: no NoB O M B O R D O , f. m. Naut. o lado da no opbiliar. pag. 68. fe faz meno de hum ho- pofto, a eftribordo. Naujr. de Sep. 75. mem bom irmo del-Rei d'Inglaterra, donde hoBOO , adj. y. bom, como hoje fe ejereve. mem bom eqivalia a Fidalgo , nobre. V. o art. B O N A , f. f. bona xira, (de bonne chere FranCidado. cs ) bom pafto, meza regalada. Prefies j . 44. v, BONACHO -, , adj. fam. homem de bom B O A , variao femin. de bom, ou boo como dantes fe eferevia. Barros Cart. j . 54. boas cou- BONACHEIRO J-natural, qne eft por tudo, fas fizera , , BONACHO J de boa avena. BO-

BOM

BON
BONANA , f. f. bom tempo no mar, para a navegao. Nos bons authores fe acha freqentemente navegar com vemos bonanas, mar bonana. Barros. V. do Arxebifpo L. 4. c. 29. Bonana no fig. tempo profpero, em que fomos ditoos , bemavemurados. Palmer. 4. p. f. 12. a bonana de fus coifas i. e. o profpero eftado dellas. Arraes 10. 2$. BONANOSO , adj. em que ha bonana v.g. i, mar; o vento bonanofo , toma-fe por fraco ,, em que fe vinga , e urde pouco, Albuq. 4.p.c. 1. he menos , que calmo. f. Profpero v. g. ,, bonanofa fortuna. Tempo d''Agora 2. 23. . B O N D A D E , f. f. a qualidade de fer bom fifica , ou moralmente. Aco de humanidade , ortezia , favor, merc. Bondades , por boas partes, virtudes , ou na deftreza do corpo, e foras , ou na cultura do ingenho , e juizo , ou nas virtudes moraes. B. Clarim, jrequent. BONECA , f. f. figura imitando mulher, de papelo , pannos, &c. o Boneco imita o homem outros dizem bonecras , e bonecros, mais ufualmenre. Apol. Dial.j. 90. diz bonecas. > B O N E j A , f. f. ch. amiga , dama a quem fe requefta , e talvez meretriz. Ulifipo f. 142, . B O N E T E , f. m. barrete , que Te ufa com chambre r.n cafa. B O N I C O S , f. m. pi. pleb. o excremento dos jumentos. ; B O N I F R A T E , f.m. bonecro , autmato , que fe move por engonos. Peffoa , que pecca contra a gravidade, e decoro de feu eftado , fexo. Ulifipo fi. 2,1. a mulher no ha de fer bonifrate. B O N I N A , f. f. florzinha mimofa do campo: beijoim de bonirias v. beijoim. B O N I N A L , . m. lugar onde ha boninas. , BONISSIMAMENTE , adv. com muita bondade, optimamente. Pinheiro, e H. dos Tavor.

BON

189

f.

194.

BONSSIMO , fupetlat, de bem. Arraes 2. 10. e 10. 54. foi bonifim, depois de fer Rey foimalifftmo. B O N I T O , f. m. efpecie de Atum. B O N I T O , adj. lindo, de bom parecer, menos que formofo , e bello. BONZE , ou B O N Z O , f. m,. facerdote do Japo. BOOTES , L m. Aftron. figno celefte , qne eft junto Urfa maior , e confia de 23 eftrellas. BOQUEADA , f. f. v. bocejo. B. P. B O Q U E J A R , v. n. abrir a boca. Pinheiro 2. f. 142. Falar por entre denres ; dizer em fegredo. Tocar com a boca. B. P. Murmurar, cenurar. Eufr. 1.3.

B O Q U E I R O , f. m. quebrada, aberta, como grande boca, era m u r o , vallo, ou qualquer defeza. Caflan. 6. c. 60. e 101. B. P. 2. 107. Voragem. B. P. Grande boca de rio , ou canal. B. B O Q U E L H O , f. m. do forno, buraco pequeno ao p da boca, B O Q U I A B E R T O , adj. que tem a boca aberta como o corvo. Pafmado. B O Q U I C H E O , adj. f aliar boquicbeo , abrindo a boca , e pronunciando clara , e diftinclamente ns falamos boquicbeos com mais majejtade, efirmeja Oliveira Gram. Port. cap. 7. BOQUIFRANZIDO , adj. o que frange a boca , depreffus ore. BOQUIM , f.*m. bocal poftio da cometa pelo qual fe fopra , e tange. BOQUIMOLLE , adj, brando da boca v. g* cavallo. BOQUINHA , f. f. dim. de boca. Peixe do rio de Cuama , femelhante favelha , tem mui pequena boca, e pouca efpinha. BOQUIRROTO , adj. fallador , boca rota i que no guarda o que fabe. BOQUISECO , adj. ficar--*-; mudo j immur decer, BOQUISUMIDO , adj. que tem a boca fumida, como aquelles a quem falto os dentes dianteiros. B O Q U I T O R T O , adj. que tem a boca torta. BORAX y. Tincal. BORBADILHO v. bordadilho. BORBOLETA , L f. infedo, que tem afs delgadas , e farpas na cabea , de que ha varias efpecies. Planta, que d flores do mefmo nome. BORBOLHO v. borbulho. F. M. c. 96. rebentando a terra em borbolboes d?agua. B O R B O R I N H A , ou BORBOR1NHO confufo eftrondo, rumor, murmurinho , fuffurro de gente junta. Lobo Prim. Flor. 7. S M. Ejlrang. f.101. dis borborinho. BORBOTE , f. m. groluras , e ourros defeitos de qualquer fiado, que no he igual, e bem tirado. Exame dPartilh. BORBOTES , L m. pi. ou borbulhes , grande olho d'agua que rebenta, efig. do fangue, do fogo , e outros fluidos: Vieira borbotes de jogo que rebento da jomalba. BORBULHA, f. L empola pequena , que brota a cutis, ou pelle. Borofinho vermelho n a ' pelle. O jervor cVagua , Cames huma fonte que em borbulhas naceffe. Borbulha da arvore, o olhozinho que brota, logo que rebenta, ante s de

ipo

BOR

BOR
B O R D E J A R , v. n. fazer o navio "diverfbs bordos , levar divcrfos rumos. Crufar em alguma paragem , altura , ou eftancia. Epanafioras p. 195. ,, que procurando confiervar-fie na altura de 38 gr. e - , 50 lguas apartada da Cofia bordejafie at 20 de Oitubro. Pinto Per. 1. c. 29. B O R D E L , f.m. mancebia , putaria , lupanar, cafa onde efto mulheres devaffando feu corpo, e honeftidade. Cancioneiro de Refende foi. XX. col. 2. Porque dentro no Bordel, como fora delle cayba. B O R D O , f. m. o lado do navio. f. O navio v. g. ir para bordo. O rumo que o navio leva , as proas que faz. -/P artelharia , outros dizem bordada y. Navio d?alto bordo, o que tem tilhs , pontes, ou cobertas. Daqui fig. ,, coifa ?alto bordo, no vulgar y. g. caJamemos d'alto bordo. Eujr. 1. 2.. Fazer bordos o navio , he fazer voltas , ora fobre hum bordo , ora fobre outro para poder vingar algum caminho , quando o vento lhe he contrario. j Borda. Lufit. Transf. % O parecer de que algum eft , intento, humor y. g. pr-fe em bordo de fazer alguma coifa. Eufr. 5. 1. 169. v.: eftar doutro bordo , d'outro parecer, refoluo. Eufr. . 4.: levar bordo com algum , haver-fe , portar-fe. Caftan. 1. 91. Bordo, madeira (acer is. Orden. 1. 52. 2. Madeira, taboado , bordos , firma he efpecie de carvalho. B O R E A L , adj. da parte do Norte. 5 Aurora. Boreal, fenmeno meteorolgico , he huma efpecie de nuvem tranfparente , e luminofa , que as vezes apparece noite no horizonte , da parte o norte, e raras vezes do fui. BOREAS , f. m. poet. o vento Norte. B O R E L H O , f. m. v. borrelho. BORGUINHOTA , f. f. huma carapua, com certo feitio defufada hoje. EORJACA , f. f. fao em que o caldeireiro, que vende pelas ruas , leva as peas que compra, e vende. B O R J A O T E S : figos efpecie d'elles, que tem a maffa por dentro vermelha. BORIL y. buril, e deriv. BORLA , f. f. barrete doutorai , ornado de franjas, e requifes, e outros lavores de irgueiro. BORNAL v. burnal. BORNEADO , part. paff. de bornear. BORNEAR , v. at. d'artelh. bornear a pea, volt-la fegundo a pontaria, que fe quer fazer, mettendo-lhe as alavancas , ou ps de cabra pot baxo da culatra , Scc. BORNEIO , f. m. movimento com direco circular, em giro. A extremidade da lana de jutat. BOR-

de paffar a gomo ; enxertar de borbulha , i. e. applicando s arvores , em que fe enxerta, a borbulha de outra. BORBULHO , f. m. a agua que fahe fervendo , c com fora d'algum olho , e inchada. Palmerim 3. parte eficumas que fiaem em borbulhes. BORBULHAR , v. at. fazer que as arvores lancem borbulhas. v. n. Bojbulhar a arvore, deitar borbulhas. Rebentar, fahir em borbulhas algum liquido. BORCADO v. brocado. Caftan. 6. B O R C A R , v. at. y. emborcar. B O R C E ' L O , f. m. fragmento ; daqui vem desborcelado, Cardojo. B. P. diz que he pedao , &c. B O R C O , f. m. dar de , emborcar, voltar o vafo com a boca para baxo. BORDA , L f. a extremidade da boca do vafo ; do bocal do poo ; da praia , da ribanceira v. g. a borda do mar, do rio; da banca, da tnica ; da capa. Chron. J. 2,. i.p. c 3:5. B O R D A D A , f. f. forte de vela de navio. Coutinho f. 4 1 . Bordada d*artilharia, defcarga dos canhes , que efto affeftados , em cada hum dos bordos do navio. - BORDADEIRA , f. f. mulher , que borda, v B O R D A D O , part. paff. de bordar, v. o verbo , nuvens bordadas de ouro. -.!' BORDADOR , f. m. homem que borda. r BORADURA , f. f. o lavor que fe faz bordando. BORDALENGO , adj. bardo , craffo , eftupido. Tempo d'Agora 2. 61. y. B O R D A L O , f.m. peixe filurus, i. B O R D O , f. m. bafto , vara , a que algum fe encofta , e arrima, para andar mais feguro. f. Arrimo. Palavra, ou palavras , que algum repete com frequencia viciofa. Lobo Corte D. 8. Corda groffa dos inftrumentos muficos, que fere oitava abaixo. Bordo, corda de arco de atirar. B O R D O Z I N H O , L m. dim. de bordo. B O R D A R , v.at. guarnecer a borda, ou ornla. Palmer. 2,. p. p. 24. v. efcudo bordado de buma guarniao forte Recamar com lavores relevados pola borda v. g. o veftido; efig. recamar de fio, por qualquer parte. Dizemos que as arvores, e arbuftos bordo as margens do rio , i. e. que a acompanho, &c. Chegar at borda v.g. a agua contida em algum vafo, poo, tanque. BORDEAR , v. n. ant. v. bafordar. Severim. Not.p. 34. tirar atavolado, ou bordear.

BOR

BOR

191

B O R R A L H O , f. m. refto de brazido , com BORNEIRO , adj. trigo- , moido com a v. calma. pedra negra dos moinhos , que fe chama borneira. cinzas que o cobrem. Calma Prefies f. 70. v. amor de caarac , amor bor- BORRO , f. m. nodoa de tinta , que cahe na neiro, amor afmo. efcritura. Efcritura com emendas. Daqui fair a efcritura dos borres; limp-la ; tir-la dos borBORNEO v. borneio. ' B O R N I , . m. ave de rapina que fe ceva cm roes ; eftar em borro. Rafcunho , debuxo. Borro , pea da Imprenfia, y. morro. Defeito garas , cc< lhos , perdizes , &c. do panno de l mal tecido. B O R N T D O , e denv. v. burnido. B O R R A R , v.at. lanar borro, ou nodoa de BOROA v. broa. Cajian. 2. p. 62. Cron.J. 3.4. tinta. Rabifcar com penna, e tinta. Apagar a efcrip. c. 98. tura com traos de tinta , que a cego. Borrar vulg. B O R Q U E D O y. borco. Prefies 22. BORRA , f. f. a parte grofleira de algum li- lanar os excrementos v.g. ,, ningum as calou, que quido , que affenta , e faz p. As fezes , e as no borraffe, i. e. ningum fe mette a fazer alalimpaduras v.g. do cebo. Aparte mais gro- guma coifa, que no erraffe de algum modo, ou todos fomos ujeitos a defacertar. feira da feda , barbilho. BORRASCA , 'L f. tormenta repentina , e fuB O R R A A L , f. m. lugar cheio de lamas, c riofa de vento, e chuva. f. Trabalho, inquieta-, coberto de herva. B. P. B O R R A C H A , f. f. vaio de coiro, ou gomma o , fobrevento v. g. fiortuna adverfia , e torelaftica, com bojo, e gargalo eftreito , para dei mentofa na borrafica da Corte,, Tempo d*Agora 2.2:5. tar mezinhas ; para levar agua , ou ourro liquiBORRASCOSO , adj. em que ha borrafcas y. do ; e entre os mineiros lerve de guardar oiro g. mares ; o inverno. cm p. BORRASSEIRO , f. m. chuveiro de chuva BORRACHO , f. m. aumenr. de borracha. mida , paffageiro. Borracho de Campanha v. forriel. Borracho pa- B O R R E C O , f. m. certo carneiro de guia. ra plvora na artelharia. BORREFO , L m. B. P. verte pullus implumis, BORRACHEIRA , f. f. bebedeira Jjcbedic?. ch. o pinro defpiumado , ou fem pennasdiffedos Pombos. BOR REGA , f. f. de borrego v. B O R R A C H E I R O , f. m. homdn , que faz P O R R E G A D A , . f, rebanho de borregos. borrachas. B O R R E G O , f. m. os machos do gado oveTOPvRACHERIA v. borracheira. \S Mir. VI lhm , tem efte nome defde que nafcem , at que Ibalp. f. 26T. ^ a l faa hum anno: v. barro. BORRACHIA , C. f. vafiofmho , com que os OuBORREGUEIRO , f. m. o guardador de borrives deito o tincal para fioldar oiro. regos. B O R R A C H I C A , f. m. ch. homem bbado. BORRELHO , L m. ave aqutica , da grandeB O R R A C H C E v. borracheira. za do eftorninho , parda , com barriga branca , de B O R R A C H O , adj. fam. bbado. B O R R A D O , part. paff. de borrar. Arraes 8. bico, e pernas compridas. EORRENA v. borraina. Rego. '15. ,, borrada em ti a imagem de Deus B O R R E N T O , adj. cheio de borra. . BORRADOR , f. m. o borro , rafcunho d'alB O R R E T E A D U R A S , f. f. pi. emendas,com guma efcritura. Debuxo imperfeito. Pintor que fe borra a efcritura , freqentes. groffeiro , rude. Cames Oitavas 6. B O R R T E A R , v. at. rifcar muitas vezes o B O R R A D O R , adj. papel , paffento , marafcunho, minuta. B. P. taborro , pardo , fem colla ufficiente. BORRADURA , f. f. aco de borrar. Os B O R R I F A D O , part. paff. de borrifar. rifcos com qti fe borra a efcritura. B O R R I F A R , v. at. foltar em gotas midas y. B O R R A G E M , f. f. planta de folhas quafi re-jg. e a Noite feus orvalhos borrifava. % Hume dondas , pelludas, alguma coifa picantes , e afpe decer com borrifs v. g. borrijar com aguajria. ras ao talo , lana flores azues, purpureas, bran v. Borrifo. cas, he medicinal. B O R R I F O , f. m. gotas midas , que fe folB O R R A I N A , L f. o colxo dos res das to da boca apertando os beios. Gotas midas ellas , pela parte de dentro. de chuva. f. Borrijos de oiro nas armas branBORRALHEIRO , adj. fam. amio de eftar cas , pequenas manchas. Palmerim ?. part. pag. ao borralho , para abrigar-fe do frio. Gata bor- 10. ralheira , a mulher caieira, que anda lidando em BORRISCADA , f. f. trovoada com chuva , e ^afa, e por iffo menos aceiada. Ulifipo fi. 14. vento. Caflan. L..c 1 ?- p- 20. e L. 7. c i9-deuIhe

ip*

BOR

BOS

lhe to bravo temporal de vento ...e eficapando defi- BOSTELLA , f. f. putula , ferida. ta borrificada. Aulegraf. 162. y. Hifi. N. t. .f. BOSTELLOSO , adj. cheio de boftellas. 2.82.; pag. 402. o vento levava as ondas em BOTA , L f. calado , que cobre o p , e per* chuveiros, e borrifcadas: parece fignificar o mef- na acima , ou bem junto do joelho. Bota atamo que borraffeiro. (j De borrifico talve? fe formou cada , fe diz da que'he aberta por hum lado , e a borrifico fr. adverbial, por femelhana das mui- apertada com fivllas, ou cordes. Botas d^agua, tas gotas, que formo a boTrifcada. as que so fertes , de forte que as no palie a B O R R O , f. m. o macho da efpecie ovelhum agua facilmente. Affobiar s botas, fr. prov. quando tem mais de hum anno de idade, e inda fruftrar algum , baldar as eperanas , que fe lhe havio dado , as promeffas, calotear. Eufr. 2. 7. no fez dois v. borrego. Bota , efpecie de borracha , de levar agua , ou BORTOEJA v. Brotoeja. B O R Z E G U I E I R O , f. m. official que faz bor- vinho. Elegiada f. 62. v. Duarte Nunes rtogr. p. 74. diz que leva a bota 2, quartos de pipa , Zeguins. BORZEGUIM , f. m. bota jufta atacada , que huma vafilha , a que fe chama bota abatida, a chega metade da perna; hoje dizemos botins. qual fe desfaz , e fe mette nas adegas por bax BORZOLETA , f. f. bola de coiro , com hu- das pipas. B O T A D O , part. paff. de botar. ma abazinha , que lhe cobre a boca , e na aba tem fechadura , ou liga, B O T A F O G O , f. m. pea do artilheiro , onde B O S C A G E M , L f. bofque , multido de ar- vai o morro de pr fogo ao canho. Amaral 4. % vores , e plantas. Elegiada j . 49. v. na Pint. a f. O que atia difcordias. reprefentao de bofques. B O T A F O G O , adj. que vomita fogo. igniB O S C A R E J O , adj. que pertence ao bofque, vomus. Viriato Trag. B O T A L S , L m, pi. naut. paos, com ferros BOSEAR , v. at. o faliar os animaes, com de rres bicos nas pontas, que fervem para fe larque e lida , para os defpertar, e governar. Ar- garem os cutellos , e fendo botals mais groffos, raes. 2. 4. folgar de aguilhoar, e bofiear os boys. para largar as varredouras, que vo plos lados; B O S F O R O , f . m . eftreito, canal, ou'gargan- os botals afafto tambm o navio que vem a ta entre duas rerras firmes, por onde hum mar fe bordar. communica com outro. B O T N I C A , L f. Parte da Hiftoria Natural,' BOSINA , f. f. efpecie de trombeta curva de em que fe enfina tudo o que repeiia ao Reino corno , metal, marfim. A bofina naut. tm bocal, Vegetal. he de lata, e direita, como clarim , tem a boca B O T N I C O , adj. que refpeita Botnica. inferior divergente. Bzio. Huma conftellao, O que fabe Botnica. por outro nome Urfia menor. BOTO , f. m. olho , ou borbulha da planra,' donde fe defenvolve o renovo , ou gommo. A BOSPHORO y. bsfioro. BOSQUE , f. m. fitio povoado de arvores , e flor envolta ainda, que no abrio. Pea da roumata, que ferve para caa. f. Bofque de vidos, pa , ou veftidura , redonda , esfrica , ou planoconvexa , ou chata , que entra nas cafas, ou bopor multido. Chagas. toeiras , para apertar o veftido. Putula. BoBOSQUEJADO , part. paff. de bofquejar. BOSQUEJAR , v. at. da Pintura , pintar as fi- to de fiogo, cauterio applicando-fe hum boto de guras com feu colorido , fem lhes lanar os con- ferro em braza'. Inftrumento de ejpingardeiro, tornos , ou perfis , nem lhes dar a ultima mo. que ferve de examinar onde os canos tem mais, f. Defcrever incompletamente, e fem a ultima per- ou menos bala, e os adarmes que levo. Efping. feio os penamentos. Bofquejar algum nego- Perf. fi. 16. cio , cheg-lo a eftado, que f lhe falta fer conB O T A R , v. ar. Janar, expellir com fora. % cludo , e ultimado. Pr. Sahir para fora y. g. da barra. Eufr. BOSQUEJO , f. m. o primeiro debuxo , ou 2. 2,. outros dizem botar de fora, (Albuquerque) pintura, que no levou ainda a ultima mo , ou e nefle fiem. he neutro. Botar a fogir, lanarretoque. f. O bofquejo de buma Republica. fe a fugir. Botar algum a perder , caufar a Ulif. 10. 6. entre os bofquejos de fiuaves cores vo fua perda , runa. O cabo , ou ilha bota para algum rumo , i. e. elende-fc , e affim o parcel. nafcertdo os primeiros refplandores. Botar ferro lanar ancora. Amaral *.. %otar BOSQUETE , f. m. dim. de bofque. a efpada ao pefcoffo Eneide 11. %. Botar os BOSQUEZINHO , L m. dim. de bofque. BOSTA , f. f. o excremento de animaes como dentes, fazer perder o fio, de forre que eufta a b o i , cavallo; mas propriamente do boi. maf-

BOT

BOT

193

maftigar, effeito que causo os cidos. Botar as de l , feda , prat ou oiro, ou de chapa de mecores, defmaiar. Chegar terra nova ao rneloal. tal , ou de metal fundido, &c. Botar, fazer boto v. g. os fios da efpada B O T O Q U E , L m. y. batoque. Pedrinhas e fig. ,, a agudeza do ingenho, v. do Arceb. i. que vrios ndios , e outras Naes barbaras em4. Arraes 2. 17. Botar aps algum, ir em feu bebem , c engaftoo flor do corpo por enfeguimento. Caflan. 2. / . 141. Botar-fe algum feite. de fora, fe diz o que reclama o obrigao, em BOTTA v. bota, Leo Ortogr. que eftava com outros ; o que nega ter parte em B O T T O S , f. m. pi. Sacerdotes da Afia mais alguma negociao , ou fito. Botar-fe o vinho, puros, que os Bramenes. turvar-fe , e azedar. BOUBAS , f. f. pi. putulas gallicas. CardoB O T A R E U , f. m. de Arquit. o etribo , que fo verte bouba , mentagra, efpecie de empigem. foftem o err.pucho dos arcos. Obra, que e apB O U B E N T O , adj. o que tem boubas. plica s paredes para as fofter em p. BOUCEIRA , f. f. a primeira eftopa , que fc BOTA-SELLA , f. f. Milit. final que fe faz tira do linho. cavallaria para arreiar os cavallos. BOUCHA , L f. no Alem Tejo , he o mato," BOTE , f. m. embarcaozinha de rio , que que fe queima , pra fe femeiar em feu lugar. anda a remo , e a vlla. Golpe de lana, ou B O V E D A , f. f. abobada. Galhegos. efpada atirado de ponta para diante. B O V I N O , adj. poet. de boi. Cam. Lttfi. 9. 22,. B O T E L H A , f. f. garrafa de barro , ou vidro. a bovina pelle. Severim Not. Difc. 2,. 14. Leo Orig. p. 74. BOUZEADOR v. vozeador. B. P. BOUSEAR v. bozear, ou antes vojear. B. P. BOTELHEIRO , f. m. o que tem o cuidado dos vinhos , e licores. B O Y , e os mais vocbulos a que le fegue qy vejo-fe com oi. B O T E L H I N H A , f. f. dim. de botelha. BOTICA , f. f. loge onde eft fazenda a venB O Z E R I A , f. f. y. vozeria. Palmeir. i.p..i. der. Caftan. z>. cap. 19. pag. 52. col. 1. Cafa de BRA jogo. Tempo d''Agora 1. D. 4. ,, correr todas as boticas , e thelonios o taful. De ordinrio fe diz BRABA , f. f. mulher de condio afpera, Eubotica , por cafa onde fe vendem remdios, e dro- jr. 2. 7. Inda quefiejam mais brabas que Juno. gas medicinaes. BRABANTE v. barbante. BOTICO , f. m. tenaz de tirar dentes. ' BRABAS , f. f. pi. juizo das-o conheciBOTICRIO , f. m. o que labe farmcia , e mento que fe tomava na Cazinha do Almotac, que vende fimplices , o preparaes medicinaes. das brigas das regateiras. BOTIJA , f. f. vafo de barro com bojo , e garBRABOSIDADE v. bravefidade. V. de Lima galo , e afa , ferve para vinagres , azeites, &c. c.5. fazendo brabofidades, e dando todos nos Mouros. BOTILHO , f.m. herva v. alga. BRABURA , f. f. v. bravura. BOTINAS, f. f. pi. botas ligeiras de mulher. BRAA , f. f. medida longa de 7 ps geomEufr. 2,. 5. dou botinas, e coifias de Lisboa. tricos , e 10 palmos de craveira. Na Marinha B Q T I Q U E I R O , . m. o que tem botica , ou tem a braa 8 ps craveiros. Fortes t. i.pag.7. loge de mercadoria. Azevedo Difc. Apolog. BRADA , f. f. a poro, que le abrange BOTIRO , f. m. naffa de pefcar lampreias. cingindo-a com dois.braos. A^s braadas, adB O T O , f. m. peixe do m a r , grande como o verbialmente, /'. e. em grande quantidade ,, o mal atum. entra s braadas, e fai s pollegadas B O T O , adj. fe diz do ferro cujo fio, ou guBRAADEIRA , f. f. circulo de fola , ou coime le dobrou , ou eft groffo de forte que no ro , que fc pem no interior do efcudo, adarga, corta. f, Ingenho i.e. tofco , groffeiro , fem rodella , e polo qual fe enfia o brao para a feviveza , nem agudeza. B,oto na lngua , o que gurar. Argola de metal , que abraa, e aperta no he fallador. Ulifipo j . zi. Boto , priguiofo, o cano da efpingarda' com a coronha. Efping. Perfi. pouco diligente. B. Ciar. p. 4. Correia , que prende o coche viga ; e BOTO ADO y. abotoado. Bernardes Lima c. 2, $. argolo de ferro que prende a lana nas tifouras do coche. roupetas botoadas. , BOTOEIRA , L f. v. cafa onde entra o boBR AC AL , f. m. armadura, que defendia o to. Mulher que faz botes. brao. B R A A L , adj. ferra , a com que ferro B O T O E I R O 3 . xn. o que faz botes de fio v,rt duas peffoas. '* , Bb BRA-

194

BRA

BRA
ferve em tudo. Receber algum dos braos abertos , /'. e. com grande prazer. Eftar dos braos abertos para algum, i. e. prompto para o acolher , agafalhar, emparar. Tirar algum dos braos da morte , livr-lo delia. Os braos de algum monte ,. a poro em que elles termino , eLndida plos lados delle , e affim os braos de algum edificio , as obras que fahem do corpo deile, e fe dilato para os lados. Braos t. naut. so os que pego cm cavernas para levantar o groffo do navio, e eftes so braos primeiros. Braos fegundos so as ultimas partes , que boto as cavernas da quilha para cima. Braos so tambm cabos que vem da ponta da verga, com que fe marea de hum bordo a outro. B R A O , f. m. co de caa perdigneiro. B R A U D O , adj. que tem braos mufeulofos, forres , nervudos. BR. ADA D O , part. paff. de bradar. B R A D A D O , f. m. na Mufiica da Semana da Paixo, he o que repete os ditos de Pilatos. B R A D A D O R , f. m. que brada, grita. Eujr. 1. 2). Eu me entendo , gato bradador, -c. BRADAR , v. n. dar brados, clamar. f. O mar brada na Cofia ,, Cames. ,, Brada o majto efialando na tormenta ,, Naujr. de Sepulv. BRADO , f. m. grito esforado, clamor. Pobre d''alforge , e brado, o que pede em altas vozes pelas ruas. Soufa. Dar brado algum eferito, fazer-fe clebre , famofo , e affim alguma aco. Efcritura em que fe celebra alguma coifa; Freire ,, ajudaremos o prego univerfal da fita fama com elle pequeno brado. BRAFONEIRAS , f. f. pi. ant. armadura- , que cobrio a parte fuperior dos braos. Nobiliario; punho-fe tambm aos cavallos acobertados, p.
125.

BRACAMARTE , f. m. cfrjada curta , e larga ufada antigamente. Caftan. . 177. BRACEAGEM , L f. de Moedeiro , pequena fomma, que levo os moedeiros por leu trabalho. B R A C E A R , v. at. mover os braos. t. Naut. j , bracear as velas H. N. t. 2,. mare-las por meio dos braos; v. brao. BRACEJAR , v. n. mover, dar com os braos. f. Lutar com trabalho. Eufr. 2. 5. Mover es braos o cavallo , com certa compoftura ; e no fiem. aivo, bracejar hum cavallo , faze-lo mover os braos. BRACEIRO , adj. que tem fora nos braos , e foffre grande trabalho com elles. O que atira longe com pedras, &c. O que leva a mulher pelo brao. Braceiro , d'arremeffo y. g. dardo,

lana.
BRACELETE , f. m. pea de oiro com pedraria , ou coifa femelhante , de adornar os braos. B R A C H I A , f. f. final ortograj. , com que fe moftra , que a vogai fobre que eft aiinado he breve. BRACHIOLOGIA, f. f. eftilo concifo, e lacnico. BRACINHO , f, m. dim. de brao. BRAO , f. m. membro do corpo humano, que nafce do hombro , e termina na mo. Braos do cavallo, as pernas dianteiras. Brao da viola , e outros inftrumentos como citaras , rebecas, he a poro , que fahe do corpo , onde efto os rraftes , ou onde fe comprimem as cordas , quando fe toca. Brao da Cruz , a pea , que atraveffa a hafte. Braos da cadeira , peas de madeira , que nafcem de cada lado do encofto , altas alguma coia do affento , donde ordinariamente fe levanta outra pea , em que apoio as extremidades dos braos , neftes braos encofto os braos os que efto fentados, e eftas fe dizem cadeiras de braos. Brao de mar , poro de mar, que entra por alguma aberta entre duas coitas de terra pouco diftantes ; affim fe diz tambm , , braa de rio , , Vir a braos com algum, lutar, e no fig. vir a braos 'com a adverfidade , , D. Fr. Manuel ,, a braos com algum trabalho , V. do Arceb. 1. 2. Pelejar brao a brao, de. perto, mo tente. Freire. Homem de brao, e fab.er , i. e. de valor, e prudncia. S Mir. Andar em braos , i. e. de companhia. S Mir. Vontade fiem braos, i. e. defajudada da diligencia. V. do Arceb. Pr oi., Fazer cahir os braos a algum , por defacoraoa-lo , fazer que defanime. Brao f. por poder, jurifdico. Ser o brao direito d'algum, /. e. a peffoa de quem outtem fe
A/K* C<-%

BRAGA , f. f. argola com cadeia de ferro, com que fe prende algum , pola perna, andando a cadeia atada cinta , ou a huma ar?o!a , que prende outra peffoa. P. P. 2. 117. y. Cabo do navio , com que fe alo caixas, pipas, e outras coifas pezadas. Bragas , calfas largas, dizemos que alguma coifa tem mais que fazer que as bragas de hum bode. (Aulegr. 115.) dando a entender que he difficil , e trabalhofa de fazer-fe em eftilo famil. Braga no fing. Caftan. 5. c. 59- Lanou-fe a gente na agua que lhe dava pela braga. B R A G A D O , adj. que tem a cr dentre as pernas diverfa da do refto do corpo. Menina , e Moa f. 23. ,, huns lobos a meus olhos me tomaro a vaca bragada mi dejioutras

BRA-

BRA

BRA

19J

BRANCA-URSINA , f. f. v. herva gigante. BRAGADURA, f.f. nos bois, e cavallos, he BRANCO , adj. de cr femelhante do papel a poro de entre pernas. BRAGAL, f. m. panno groffo atraveffado de ordinrio limpo , como a cal limpa , a neve , &c. muitos cordes, que fe tece na Beira, e Tralos- Que tem cans. Ajfinddo em branco, papel firmado em branco para fe encher de alguma efMontes. Chron. Cifierc. delle fe fazem toalhas, e com elle fe cobre a amaffadura da farinha para le- critura. Affnar-fe em branco , f. approvar em exvedar. Cardofo verte bragal por compes, a bra* ame f. O branco do olho , a alva. O branca da arvore, v. alvura que he o mefmo que alburga de prender. no. Branco da pontaria, v. alvo. Pinheiro 1. BRAGAS v. braga. BRAGUEIRO , f. m. funda do quebrado , po- 162. que foffe como branco , e prmio de poucos, trofo. Pea de cobrir , e encaixar os gerTtaes, i. e. alvo do defejo. Armado de ponto em brande plle , ou panno, efpecie de manteu. t. naut. co , ou antes de ponta em branco , i. e. de iodas cabo que arraveffa o leme pelo meio , para que as peas da armadura , de forte que a ponta da faltando as fmeas fe no perca. F. M. Tam- lana, ou efpada do contrario no ache paffada, bm fe chama afim outro cabo fixo em huma mas tope fempre cm alguma das peas das armas, argola , encoftado ao Caftello da proa , que tem brancas , que cobrem o corpo. Daqui ficar em na ponta huma bigota de hum olho , e ferve para branco i. e. baldado , defapontado no que fe ef-. que no affafte , nem corte a efcota no coitado. perava.- Ulifipo 85, Real branco v. real. Dei Cabo de amarrar. F. M. c. 214. os braguekosxar algum em branco, engan-lo , fruftrar as efperanas, baldar a obrigao em que nos tinha. 5 com que o batei ia amarrado ao navio. BRAGUILHA, f. f. os fundilhos dos cales Sahir alguma coifa em branco a algum, baldarentre as coxas, c dahi para cima a parte que co- e, inuuizar-fe v.g. a diligencia. Caflan. L. 5. bre os genitaes , e onde eft a abertura dian- c. 38. p. 153. Pr os olhos em branco, voltados* de forte que fo f v o branco delles, como talteira. BRAMA, . f. a berra, ou tempo do cio dos vez fuccede a quem tem algum accidente. veados, cervos. Naufr. de Sepulv. f. 95* v. Can- BRANCURA , f. f. a cr .branca , alvura; BRANDA por varanda. Freire Elyfios pagina 174! to 9. BRAMADOR , adj. que d brandidos as bra- BRANDAES, f. pi. mafe. naut. brandaes grandes , huns cabos que pafso da enxarcia dos madoras cobras. Naujr. de Sep. BRAMANES , f. m. pi. Af. facerdor.es dos n- mafiaros pelas gveas , e vem, a fazer fixos ao redor dos ouvens da enxarcia grande. Brandaes dios idolatras. BRAMANTE , p. at. de bramar, qu brama da Gvea cabos , que vem das pontas dos maftareos a fazer fixo ao coitado das nos. y. g. o mar bramante Eneida Port. BRANDAMENTE , adv. com brandura. BRAMAR, v. n. dar bramidos, como o totj-o , o elefante , a ona , o pardo , o tigre , o ur- BRANDO, f. m. vella groffa de cera. Refiett* b. fig. Bramar o trovo. Uliff. 1. 45. o mar de Chron. J. 2. cap. 117. Ajora os brandes queefjuriojo. Os ares com tiros defiparados 2. Cercotavam de pelas mezas. Diu p. 257. Retumbar forteo valle. v.g.,, Naujr. BRANDINHO , adj. dim. de brando. BRANDIR, v. at. mover vibrando a lana 9 de Sep. j . 89.; bramo as chamas nos ocos das montanhas Arraes 1. 1. Bramar por defejar a co- ou efpada para empregar melhor o golpe acenanpula carnal, diz-fe dos veados , e cervos , e fig. do de o dar. Caftan. 2. pag. 120. r. 1. Cames Luf. 8. 19. e Eleg. 4. pegando em hum pique que das peffoas. Prefies 47. v. BRAMIDO, f. m. vz esforada de certas f- brandia , e jopejava ,,_ Brito Hift. Brafi Brantas v. bramar: efig. do trovo, das ondas , ven- dir n. mover-fe vibratoriamente o corpo elaftico to , do rio que corre. Naufr. de Sep. vereis Ne- v. g. a palma compremida Maufinbo entre af ptuno inchar-fe, eftar bramidos B. Lima Car-pag. 10. e 14. Trancofo p. 2. c. 4. taboinha , ta 4que em fie lhe tocando brandia muito. Brandira BRAMIDOR, adj. que d bramidos. Macedo aoite para aoitar. Chron. de D. Pedro 1. , brandir algum com o aoite ,, pag. 48. em 4- 5 Domin. - BRAMIR diz Lobo Corte que he prprio dos Brandir o pandeiro, fig. tocar os pos, tanger o negocio. Eufir. 5. 5. Lees v. bramar. BRANDO, adj. molle , que cede ao tato W B R A N C C E N T O , adj. tirante branco. . B R A N C A S , L f. pi- v. cans. Eneide 9. 148. g. cera branda, que cede comprefso. , Lifo, maciot Sereno v- g- tempo brando. S Peas de dinheiro mido. Aulegraj. 11, y. Bb ii Sua-

i$6

BRA

BRA

Suave , tranquillo y. g. ,, fono Condio , B R A V A T E A R , v. n. dizer bravatas. Vieira gniofuave, convcrfavelcom bondade. Voz Cart. ult. tom. 1. abemolada. Vento galerno, Fogo , fraBRAVEJAR y. esbravejar, (jerocio , j<evio, bacco. Palavras brandas, acompanhadas de mani- chor.) do , fem rifpidez, nem defabrimento. B R A V E Z A , f. f. fria , bravofidade de condi' BRANDOURO y. Varandouro, ou Varadou- o , oppofta a manfido ; e fig. dos ventos , do ro. Freire Elyfios. pag. 164. mar , da rormetua Lucena pag. 409. Ulij. 2. ' B R A N D U R A , f. f. a qualidade de fr brando 43. a braveza do cafiigo , por fereza, ou feridaao tato; e fig. da condio fuave , do tempo, de. Arraes 2. 19. Fereza do animal no do&c. v. brando. mefticado. Aco de animo esforado y. g. - B R A N Q U E A D O , part. paff. de branqueaf fazer*bravezas na guerra. Cajian. 3. / . 207. jpulcros branqueados fig. os hipcritas. Arraes B R A V I N H O , adj. dim. de bravo. 3. 4. Os olhos branqueados , i. e. poftos em bran- B R A V I O , adj. terras no cultivadas , maco , como fuccede aos moribundos. Eneida 10. ninhos. Gadono domefticado , montezinho. inculta , fem policia. Lucena. 0 bra102. A cabea com cas. Pinheiro 2. fi. 26. Gente ' B R A N Q U E A D O R , L m. o que branquea: vto fubftantivadamente , o que he apero , e difficil esfiollador, e alimpador do gado para os talhos dos d andar, &c. y. g. caminhar polo bravio da obfiervancia da Lei de Deus Arraes 3. 17. aougues. B R A V I O , . m. o preo da vitoria em Iu- B R A N Q U E A R , v. at. dar cr branca, com geffo, cal. Dar cr branca prata, e limpar o ta , ou jogo. Barreto Vida do Evangelijia levar, oiro no banho , a que os Ourives chamo branqui- o bravio. mento. Branquear alguma pea de madeira, taBRAVISSIMAMENTE, adv. fuperlat. Aule* boa , entre Carpint., be tirar-lhe com a encho , graj. 141 branco , e a poro mais efcabrofa da fuperficie. BRAVSSIMO , fuperl. de bravo P. P. 2.108. Branquear neutro y. branquejar parte em bran- affalto. queando o horijonte Bernardes Lima Carta 22. B R A V O , adj. de gnio ferino, afpero. Ira Branquear-je, fazer-fe branco. Arraes 3. 13. do. Fonfarro. Bizarro, galante. Valorofo. A idade branqueia os cabellos. Palm. 4. p.f. 34. Terra brava, v- bravia. E gado bravo, braafpero. Gente , nao in BRANQUEJAR , v. n. apparecer branco , al- vio, Gnio, vejar y. g. , , branquejavo as vllas da frota culta. Magnfico v. g. bravos edifcios, i. e. nobres. Arraes 4. 6. Extraordinrio v.. br* * terra branquejava dos ovos F. M. c. 97. - B R A N Q U E T A , f.f. pea de linho, que fer- va maravilha. Vieira. % Mar, vento bravo , i. e. ve na Imprenfa , entre o timpanilho , e o timpa- rormentofo. Brava tormenta, por grande. Caftan. L. 5. f.'79. A brava Hefipanha Condefiavet 110 ; frifa. ,' B R A N Q U I D O R , f. m. o que branquea oiro, de Lobo Canto 4 . . / . 56. v. Bravo, acclamao em louvor, que fe d a quem canta , dana , reprata,. Scc. prefenta bem. $ Otentofo. Eufr. 11. bravo BRANQUIMENTO , f. m. banho de que uso vindes vs agora picado de graciofo. Cofta braos Ourives para limpar a prata , e dar-lhe cr branca , compe-fe de fal marinho , e limes , va , Tem porto. fervidos em agua; ou de farro de vinho , e fal. BRAVOSIDADE , f. f. a qualidade de ferbrJ vo , de condio fera, afpera. Vieira bravofia* B R A N Q U I N H O , adj. dim. de branco. de com que fie trava a peleja Albuq. 4. 5. O ' BRASA v. braza. ' B R A S I L , adj. pao~ vermelho , de que fe natural ferino dos irracionaes. Malaca Conq. 9.120. extrahe tinta da mefma cr, cofinhando-o em agua. Valor mifturado com paixo ira. Eneide 11.216.,, entro com gram bravofidade polas armas: fA%it, Cr brafil, i. e. de po brafil. BRASILETE , f. m. madeira da efpecie do bravoftdades de valor V. de Lima cap. ?. BRAVOSO , adj. y. bravo. S Mir. vinha o Brafil , mas no d tinta to fina, nem to viva. bacorote mui bravofo o leo bravofio Lobo BRASSICA MARINHA v. foldanella. B R A V A M E N T E , adv. com bravura. V. de Su- Cendefl. Canto 5. BRAVURA , f. f. aco de bravo, valento fo: ferido bravamente em huma perna (Caftan. 5. v -g- 3J jazer bravuras. A bravura, ou brave' e. 76.) i. e. muito. B R A V A T A , f. f. rabularia , palavras za do mar. H. Pinto. BRAZA , f. f. o carvo ardendo todo cm foameaadoras , com oftentao de valor (eroccs go. Em braza, u c. bem penetrado do fogo v. minse.) , <

g'

BRA
erro m

BRE

197

g- f braza. Tomar ferro em brazaunto as nos, 6 as enxarcias para as perfervar dt nas mos, efpecie de prova judicial ufada antiga- chuva , Scc. mente para fe moftrar innocenre de algum delicio, BRETANGIL, f. m. panno de algodo teciquem o tomava fem fe queimar. Chron. de D. J. do entre os Cafres , de que ha grandes , e peque-, 1. por Leo. Ficar braza , i. e. com o rofto nos, pretos, e azuis. Barros D. 3. BRETANHA , f. f. lenatia de linho fina , que encendido , ou ficar ardendo. Eufr. i. i. Ma tar a braza , fig. avantejar-fe a outros em galan fe trazia de Bretanha. taria , ou qualquer parte, aco. S Miranda. BRETE, S. m. armadilha de dois pos delgaLanar a braza no fieio a algum, infpirar-lhe de dos do longor de hum cavado, para tomar aves. fejo ardente. Aulegraj. f. I3. Brazas debaixo no fig. O lao , priso v. g. os bretes de amor de cinza, / . maldade encuberta, engano. Aulegr. Eneide 4. 111. 118. BREVE, f. m. boleto Apoftolico dado pelo BRAZO , f.m. fciencia, que trata das armas, Papa , ou por feu Legado a Latere, fem as clau* e infignias de Nobreza das Famlias illuftres , e fulas extenfas , que tem a bulla. Papel com cerds peffoas , que as confcguiro por algum feito no- tas oraes, que ferve de capa a relquias. Efbre em armas, Scc. O efcudo cosn as armas. crito, que o mantenedor offerecia Dama a cuja BRAZE1R , f. m. vafo com brazas. honra mantinha a jufta. Refende Chron. J. 2. pag. BRAZIDO, f. m. multido de brazas. 80. Breve, nota Muf ca , que vai hum , ou dois BREADO, part. paff. de brear untado de breo. compaffos fegundo os tempos. Breves no pi. abre Da cr de breo. Viriato Trag. 5. 102. viaturas. ' BREADURA , f. f. umura com breo. BREVE , adj. curto de extenso em longot BREAR, v. ar. untar com breo. v-g-}> caminho breve. Curto em tempo. Em BRECHA, f. f. quebrada, aberta, boqueiro breve, i. e. em pouco tempo. Sillaba breve, a que fe faz na muralha com artelharia, &c. jazer, que fe pronunciava em metade do tempo da Lon* abrir brecha , affaltar, defender, accmmetter , fogd; nas lnguas modernas he a vogai, que fe probrir brecha , reparar, ib-c. Abrir brecha no fi. nuncia com accento mdio entre o agudo , e o fazer algum damno , que feja aberta , e caminho mudo. pr outro. Ded. Chron. p. 1. Div. 10. 688. BREVEMENTE , adv. com brevidade. Em "BRECHIL, f.m. lana curta de ca vallaria Afiat. pouco tempo. Dentro de pouco tempo V. g. brevemente fe cumprir efta predico. Gpdinbo. 1 BREDOS, L m. pi. herva horrenfe de comer, BREVIA , L f. nas Communidades Religio* fias , tempo de recreio, de ordinrio nas quinefpecie de amarantho. (blitum. ) Cardojo: brcdo tas. no fmg. Caflan. L. 5. c. 70. BREVIADO y. abreviado. BREGA v. briga. Simo Machado 2. v. BREGMATE , f. m. Anarom. a parte da cabe- BRE VIRIO, f. m. livro que contm as oraa onde fe ajunto as Suturas Coronal, e Longi- es , que os Sacerdotes dizem por obrigao quotidiana. Compndio, epitome. na Imprenf. hutudinal. BREJEIRO, f. m. rapaz, que anda ao brejo; ma forte de letra de certa grandeza. BREVIDADE , f. f. a curteza da durao; da rapaz da plebe, maroto. BREJO , f. m. planta filveftre femelhante ao longitude. BRIAL, f. m. veftido de feda, ou tela rica ; alecrim. Erice. Terra hutriida, lodofa, aagadi, que ferve para rrofaes. Barros H.P. %Ir doatado pola Cintura, que dece at os ps. antibrejo , fr. vulgar, ir furtar aflucar das caixas nas go , era prprio de matronas. Lobo. BRICA, f. f. de Braf. o efpao do efcudo onalfndegas, Scc. 'BREJOSO , adj. paulado , lodofo como o de fe pinta a differena, que os filhos fegundos debrejo. Fem. lid. c 97. campo brejofo ar cor- vem trazer nelles. rupto de lugar pautado, e brejofo Lemos Cerco BRICHE, f. m. tecido de la mais groffoque a faragoa, de fabrica Nacional. p. 40. BRICHOTE, f. m. nome , que por depreza BRELHO, L m. penedo , ou fexo pequeno. BRENHA, L f. terra quebrada entre penhas fe d aos eftrangeiros. BRIDA, f. f. as rdeas do cavallo pegadas acr povoada de filvados. freio. O freio todo. Cavalgar brida, op' BRENHOSO, adj. cheio de brenhas. BREO, f. m. berume artificial compofto de pez, pem-fe Gineta; o que cavalga brida leva efebo, refina, c outros ingredientes, corri que Te tribos longos eoi que fe apoia quafi cm as pon-; tas

*$$

BRI

BRI

c o , e divertimento. f. B. Clarim, cap. 81. a natureza efiteve brincando quando asjormou. Dar brincos v. BRINCO , f. m. falto , ou movimento , que fe faz por folgar, e por divertimento, de todo o corpo, ou com mos, ps. Jia de adorno, especialmente das orelhas; e figuradamente, tudo o que he bonito, e ferve de ornar o corpo , ou cafa , &c. Severim Notias pag. 3. wov. edi. v. fraudulagens; Caftan. 2. 315. Brincos da natureza , as produces formofas , viftofas, que parecem produzidas para feu adorno. Palmer. p. 3 . / . 132. v. jardim, em que a natureza entbejourou', todos os feus brincos, e galanterias. Pea qus fe d aos meninos , viftofa para os entreter com gofto. Arraes 1. 2 a Dito , aco graciofa, de quem no faz feno zombar. B R I N C O , L m. herva rafteira, que d nos talos folhas midas todas farpadas. Lana do meto hum talo de altura de vara, e meia com vrios ramalhetes de flores marellas, e no pincaro hum maior de todos, vive de maro at julho , e ento fica a raiz viva debaixo da terra. BRINDADO , part. paff. de brindar. B R I N D A R , v. n. beber a faude, ou em or>s fequio de algum. Eneide 7. 3c. brindai ajove. Convidar a beber juntamente com o que convida nefte fentido he aivo Vieira Luthero os brindava logo. f. OfFerecer alguma coi-<: fa a algum. Provocar a que fe goze da coifat que brinda y. g. o collo de alabaftro, com que fugindo mal , andas brindando os bejos na-\ morados. B R I N D E , f. rh, o que fe-bebe, ou o bebet .fajude de algum jazer hum brinde. B R I N I E , f. L carne cofida com arroz. B. P BRINQUINHEIRO , f. m. artifta que faz brincos. BRINQUINHO , L m . dim. de brinco. B R I O , f. m.. foberba, elevao d'alma, de fentimentos H. D- \- P- L. . c. 9. Zelo,cime da honra , credito , reputao. Esforo , WS. B R I N A , f. L herva, (pincedanum, ou pinaf- valor. Fazer brio, tomar em'ponto de honra. Freire. Liberalidade. Abater os brios a alguemi tellum.) humilha-lo, abax-Io. $ Erguer os brios, recobrara! B R I N C A D O , part. paff. e brincar. Freire lyanimo ; infpirar valor. fios j . 265. j B R I O E S , f, m. pi. naut. cordas que fervem pa-i E R I N C A D O R , f.m. amigo de brincar, O ra ferrar , e colher as vllas. que orna. B R I O S A M E N T E , adv. com brio. , BRINCO , adj. amigo de brincar, ou coftuRIOSISSIMO , fuperlar. de briojo. mado a brincar , i. e. que d faltos por folgar BRIOSO , adj. dotado de brio", diz-fe das pefos Stiros brinces BRINCAR., v. at. adornar, enfeitar , ataviar foas , e fus aces, cm que fe moftra o brio do com brincos. No fallar ferio, mas por diverti- animo. Briofo , foberbo, vaidofo ; e famil.briomento , ou zombaria fazer alguma coia por brin- fio de po de rala, o que tem vaidade, e foberba.

tas -das ps , e a perna eftirada; v. Gineta. Brida no fig. freio, reftrico, que opprime, e vexa. Parecer do Doutor Beja. - B R I D A D O , part. paff. debridar; que leva brida , ou freio. /. do Braso. BR1DO , f. m. freio , ou grande brida ufado na tropa. B R I D A R , v.at. pr brida. f. Refreiar, repremir, reftringir. - BRIGA , f. f. pendncia , peleja de rases, ou a ferir. Pagar direitos fem briga, i. e. de boa vontade, fem altercaes a ou refiftencia Carta del-Rei D. J- 2. B R I G A D A , L f. certo numero de batalhes compoftos de rres , ou quatro regimentos, com mandados por hum Brigadeiro. B R I G A D E I R O , L m. pofto militar fuperiorao de Coronel; o official defte nome , he o que com' manda huma brigada. BRIGADOR , L m. o que briga. B R I G O , L m . brigofo, rixofo. Souja. B R I G A R , v. n. ter briga com algum. B R 1 G O S Q , L m. dado a brigas,,, rixas. Ulif. Comedia 227. v. B R I G U E N T O , f. m. o mefmo. , B R I G U I G O , f. m. marifco , que vive rPhuBia pequena concha redonda , e raiada. -.. B R I L H A D O R , f.m. que brilha v-g>,, os aftros. Pina. B R I L H A N T E , p. at. de brilhar, que brilha. Suflantivadamente , fe toma polo diamante de fundo , abrilhantado. B R I L H A R , v. n. refplandecer, reverberar, re flectir, ou defpedir raios de luz como as eftrellas , o diamante. fig. Do corpo que refleSte luz mui viva v. g. o mar ferido do fiol. Dizemos que brilho os dotes do entendimento illuftrado, as virtudes fmgulares; as peffoas luftrofamente veftidas; cs olhos vivos, <cVc. " B R I L H O , f. m. o brilhar. B R I M , f. m. lenaria de que ha muitas for

BRI

BRO

199

ba com fundamento ridculo, por coifa que a no ga nas paftas dos livros para cs ter fechados. Caft. devera infpirar. Prefies f. ic6. 2. 124. Entre pintores, pincel grande, e grolo. BR1STOL , f. m. panno de Briftol em Irlanda. Cravo de ferro , com que o fapateiro prega o Ulifipo f. 19. coiro com a fola pola borda da forma , anres de "BRITADO, part. paff. de britar, ant. os cozer. Pea da armadura antiga. Nobiliar. B R I T A M E N T O , f. m. ant. quebra , arrom- f. 52. huma brocha por cima do brigo. 2. Cerbamento. Cron. Afonfi. 1. por Galvo ,, britamen- co de Diu p. 364. Efpecie de chaveta de po , to da perna ; f. britamento das tregoas cap. 27. que fe embebe no extremo dos eixos do carro , para ter as rodas que no faio delles. Correia quebra. BRITA-OSSOS , f. m. guia, que rem o bico de coiro com que fe abraa a garganta do boi cangado. to duro , que com elle quebra os offos. BRITAR , v. at. antiq. quebrar, arrombar v. B R O C H A S A , f. f. antiq.. huma pea de qa, , as portas foro britadas,, Cron. Af. 1. por Galvo ma. Teftamnto da Rainha Santa. c. 2 8 . : britou-lhe hum olho ; britar os cannos para B R O C H E , f. ro. jia de pedraria, ou f de furtar agua , britar a Una ,, Nobiliar. f. metal , confia de duas peas, que aperto roupas, Britar a verdade, faltar a ella. Chron. J. 1. por e de ordinrio no peito , maneira dos colchetes, Lopes. y. firmai. BRIVIA , f. f. ant. v. Biblia. B R O C O N C E L L A , f. f. Med. papeira, doena. BRIZA , f. f. briza ventante, vento frio , e B R O D I O , i. m. caldo com reftos de fopa, e fecco da parte do Nordefte, oppofto ao vendaval, hervas , como de ordinrio fe d aos pobres nas o qual fe esfora para o meio dia proporo do portarias dos Conventos. calor do foi. B R O D I S T A , L c. peffoa que vai ao caldo s BROA , f. f. po de milho. t. antigo de Ro- porrarias. teiros ,, por meia broa , i.e. por meio canal. Cafi. BROLHAR v. abrolhar. , o, 2. 62. arribando por meia boroa Chron. J. 3. B R O M A , adj. fam. groffeiro , ignorante. 4. p. c. 98. indo os galees a meia boroa, e a arB R O M A , f.-f. parte da.ferradura de befta, o mada de remo de longo da cofia. fauco affenta nas bromas. B R O C A , f. f. pea de ao , ou ferro, que B R O N C H I O , f. m. (ch como q) canudo de ferve aos ferreiros de vafar os buracos das chaves carruagem do bofe t. Anat. fmeas , aos efpingardeiros de broquearem os canB R O N C O , adj. tofco, afpero , que ainda no nos , e aos fundidores d'srtelharia , de abrir a alma foi desbaftado , como os troncos , penedos , ou das peas ; os fogueteiros vaso os foguetes do ar pedra no lavrados. f. Groffeiro, rude ,( e afpecom brocas de ferro , para lhe encherem o vo de ro v. g. ,, ingenho, entendimento Ihurbano. plvora folta. O ferro da fechadura , que fe inBRONZE , f. m. compofio de meraes , printroduz nas chaves fmea?. Broca, cavidade, ou cipalmente de cobre, eianho, e lato confundidos. falha profunda no canh d'artelharia. Exame de Dizemos alma de bronze, por infenfivel, dura, Artilheiros. que no fe move compaixo ; amor de bronze, B R O c A , f. f. efcova do Imprefir. mui confiante. Paiva caf. c. 8. BROCADILHO , f. m. dim. de brocado , be B R O N Z E A D O , adj. guarnecido, e reforado, brocado mais ligeiro que o de trez altos. ou adornado com peas de bronze. B R O C A D O , f. m. tela de feda enttetecida de B R O N Z E O , adj. feito de bronze. Elegiada j . oiro , de varias fortes, a mais preciofa , he a que zz. v. Canto 2. tem recamo de oiro relevrdo, e fe diz brocado de B R O Q U E , f. m. de Fundidor engenho polo trez altos. Rezend. Chron. J. 2. qual o vento fe communica clalia , para acenB R O C A D O , adj. bordado , como brocado. der o fogo onde eft o cadinho. Prov. da H. Geneal. t. 5. p. 604. e 6os. (oppeB R O Q U E A D O , part. paff. de broquear.% Pefe a chapado, ornado de chaparia) faios, e opas a broqueada t. d'Artilb. a que tem brocas. brocados B R O Q U E A R , v. at. furar, vafar com broca. B R O C A L , f. m. guarnio de metal, que acomB R O Q U E L , . m. efcudo pequeno de mad-eipanha a borda do efcudo. B. Clarim, f. 5. v. e j . ra forrado d coiro forte, com feu brocal, n 17. col. z. Palm. p. 1. e z. jreq. meio tem embigo de metal, ou diamante, que B R O C A T E L , f. m. tecido de feda, e prata cobre, a embracadeira , que eft por dentro , c tirada fieira. Pauta dos Portos jecos. por onde e fegura. Ha tambm hqueis de mm BROCHA , f.f. fecho de metal, que fe pre- tal. Dar no feu broquel, fazer mal a fi mefmo

Eufir. *

100

BRO

Eufr. prol. Dar nos broqueis, no otenderno radores ; alizar , e polir a fuperficie das pedras, corpo , e fig. fallar fem tocar no ponto , no effen- do marfim , bano , Scc. ; brunefiemettendo para cial da quefto , ou do negocio. dentro as partes afperas da fuperficie ; e pule fie, B R O Q U E L A D O , e BROQUELAR-SE y. gaftando-as. abroquelado , e abroquelar-fe. B R U N O , adj. efcuro v. g. a noite bruna, B R O Q U E L E I R O , f. m. o que faz broqueis. efig.,, a bt una forte, negra , infeliz. Naujr. de Sep. Armado de broquel. <B. P. f.271. ult. ed. Defiefirada , injelice , cruel, e bruna. B R O Q U E N T O , adj. cheio de brocas, fiBRUSCA , . f. herva, ruficus, myrttts fylveftris. tulas. Elegiada f. 178. eft. 1 . , , Outros ferindo jogo brufiBROSLADO , e deriv.. v. bordado. ca acendem. \ ? BROSLAR , v. at. v. bordar como hoje fe B R U S C O , adj. efcuro, anuviado , o Co , os diz. Paiva Serm. i.fi. 57. y. de oiro , e pedras dias brufcos, e chuvofos H. Naut. t. 1. j . 389. preciofas 2. Cerco de Dio fi. 123. o tempo efig. ofembante trifte. B R O T A D O , part. paff. de brotar. BRUTAL , adj. da natureza dos brutos, irraB R O T A R , v. at. lanar a arvore folha , flores , fruto. Soltar v. g. queixas. Brotar cionaes v. g. ,, gnio , fentimentos hereje bru, Palmer. p. 2. n. o fangue que brota das feridas , broto lagri- tal ,, Vieira: commettimento mas dos olhos, agua da fonte ,, i. e. que reben- c. 106. Parece mais cometimento brutal. t a , e fe folta com fora. fig. o evangelho BRUTALIDADE , f. f. a qualidade de fer brubrotando mifiericordia Paiva Sermes 1. f. zoz. tal. Aco brutal. Falta de razo; impetuofiv.:eaj. 333. y. por mais que efla carne bro- dade defordenada das paixes. te mil abrolhos. BRUTALMENTE , adv. de modo brutal. BRUTESCO v. grutefco. Elegiada f. 45- PalB R U C O . Prefies f. 153. v. diz mas iffo bruto he hiftoria bruco fignifica o pulgo do Lat. mer. 3. p. pag. 11. e 119. parte 4. p. 31. v. brutefcos de relevo befiies. brUchfts. BRUTESCO , adj. eftado , das coifas no BRUOS , f. m. pi. de bruos adverbialmente, com o rofto, e o ventre para baixo v. g. be- artificiadas , que efto como a natureza as produz. Vaficmcellos Hiji. da Companhia no Brafil. ber de bruos, deitar de bruos. BRUTEZA , f. f. brutalidade y. g. do aniB R U E G A , f. f. chuva , que dura pouco. mo. Eujr. 5. 5. Vieira, Cames bruteza de juiB R U L H A , f. f. v. efcudte. da educao. Palm. 4. p.j. 27. B R U L O T E , f. m. embarcao cheia de mat- zo Aulegr. 78 rias combuftiveis a que fe d fogo para o com- y, fealdade moral. Lufit. Transf. BRUTIDO v. brureza. B. P. municar no navio inimigo. BRUTO , adj. animal irracional , toma-fe fubB R U M A , f- L poer. o inverno. B R U M A L , adj. do inverno ; invernofo. Ar- fiantivadamente; e fig. dos homens rudes , tofcos, e brutaes no feu proceder defiarrefioado , polo que raes 7. 17. tempo brumal. B R U N D U S I O , adj. fam. triftc, fevero , melan- rejpeita intelligencia , ou dejenjreamento das paixes. Eufr. 2. 6. Tofco , no lavrado , nem clico, que nunca fe ri. artificiado v. g. oiro, diamante , Iam, e outras BRUNHEIRO v. abrunbeiro. B R U N H E T E , f. m. tecido de l algum tanto coifas que foffrem artificio , e fe emprego nas bruno. Prefies j . 109. ,, diz hum que tem a cara manufaturas. f. Bravo v. g. ,, mar. Fora bruta, grande poder, fora. Senhor da foia brumajcarrada, pareo Bifpo brunhete. ta dos elefantes. f. m o , feio v.g. bruto feiBRUNHO y. abrunbo. to. Naufr. de Sep. B R U N I D O , part. paff. de brunir. B R U X A , f. f. mulher, qua inculca ter pacto B R U N I D O R , f. m. o que brune. Inftrucom o demnio , em cujo poder faz coifas maramento de brunir, ou bornir como outros dizem , vilhofas , e de ordinrio mal. o dos ourives , e douradores de metal ao fogo he B R U X A R I A , f. f. aco, ou effeito caufado de a o , o dos douradores em madeira, e dos lipor bruxa , ou bruxo. vreiros he de pederneira mui lifa. BRUXO , f. m. o que fe attribue o poder de BRUNIDURA , f. f. a aco de brunir. O fazer bruxarias. effeito, ou o brunido dado com o brunidor. B R U X O L E A R , v. ar. de jogo de Cartas, ir h B R U N I R , v. at. polir a prata, oiro , com o brunidor, que he intrumerito de ao mui lifo , de decobrindo a carta pouco , e pouco para ver o que uso os Ourives , e outros artiftas como doi- que pinta, e que ponto he. BUA,

BRU

BUA

BF

201

BUFO, f. m. o fanfarro ', que brvatea, e BUA diz rabularias. Bobo , jogral, graciofo, chocarBUA, f. f. familiar entre os mininos, agua de reiro. V. de: D. J. 1. por Ericeka j . 126. BUFANO , f. m. antiq. bufalo. Eujr. 4. 8. ,J heber. BUAMA, f. f. peixe do mar, he do feitio de annel de bi/fano. BUFAR , v. n. foprar , inchando as bochechas j , Paxo , e no crefce muito. do que o faz por foberba , ou vaidade ; ou por BUANA v. boana. BUBO , f. m. tumor maligno , que nafce ira, e paixo. M. L.: no fig. Aulegraj. 162. v. os fanfarres bujo penjamentos, masfiemclera no -nas inguas. BUARDAS , f. f. pi. naut. so huns pos tor- effeito ,, e aqui he ativo. Bujar o cavallo, affotos , que atravefso a roda de proa pola banda de prar inchando os carrilhos. Bujar , fanfarrear , dentro para a reforarem. Nos navios pequenos bravatear. Pinto Pereira L. 2. c. 26. bujando, e lan.o maftro do traquete affenta fobre as buardas. ando dejpeitos. Vide bojarfiangue, pofto qu BUCENTAURO, L m. efpecie de- galeo ri- Barros diz bujar neutro. Arder emdefcjos.^/.i/. BUFETE , f. m. apparador. Meza que fe co ufado em Veneza, por eftado. BUCHA, f. f. poro de eftopa., barro, 8cc. ajunta a outra para a accrefcentar. Meza em ge o,ue fe mette entre a plvora , e o chumbo , ou ral. balas na efpingarda , canhes , &c. Aturar a BUFIDO, f. m, o ar, ou fopro que fe d bu.Bucha fr. jam. foffrer alguma coifa incommoda. fando , v. g. o-dos cavallos ogofos, &c. Bucha , vulg. bocado de comer fobre que fe be- BUFO , f. m. ave noturna , que d guinchos be. Bucha do lagar de vinho , pea de po, triftes (bubo.) Efpecie de armadilha para aves-. que fe mette no peo para no deixar fahir o veio BUFONEAR, v. n. fazer papel de bobo, truaao levantar a pedra. near, chocarrear. BUCHELA, f. f. efpecie de alicate, ou teBUFONERIA, f. f. aco,. ou dito de bufo, naz , com que os cravadores pego nos diamantes. chocarrice. Vieira. BUCHO , f. m. o eftomago, ou ventriculo dos BUFURINHEIRO y. bofarmheiro. Ulifipo Comi animaes quadrpedes , e peixes, e aves. f. e ch. fi. 9. v. Arraes 3. 30. o eftomago dos homens v.g. deo com tudo no BUGALHO , f. m. fruto redondo dos carvalho.' bucho. O bucho dos braos do homem, a poro fig. os bugalhos dos olhos, a baila do olho , ou mais groffa , c polpofa do cotovelo at o hom- todas as partes que o compem. Bugalhos , conbro. Tirar alguma coija do bucho a algum, tas groffas de refar. B. Clarim refiando por huns Tazcr-lhe dizer o que fabe , e oceultava jr. famil. bugalhos. A nz , ou o fruto todo que confia BUO , f. m. a ponta de barba, os primeiros da maffa, e da noz muficada. Couto 4. 8. 12. cabellos, que fahem aos moos, e os que talvez aberto o bugalho , que he como hum peffego, faent humas folhas que so a maffa , e logo aparece hutem as mulheres no beio fuperior. BUCO , f. m. o vo capacidade, porte d na- ma cajeazinha negra, que cobre a noz , a qual cafvio ; e talvez o cafco. Vieira, he palavra Hefipa-ca cahe logo que a noz eft bem jeca v. Caftan L. 6.C 5. Armadilha para caar abetardas. nhola. BUGIA , f. f. fmea do bugio. Bugia , cafBUCLICA , f. f. efpecie de \oefia, em que tial pequeno. Vella de cera fiua. fallo Pa flores. BUGIAR , v. n. fam. fazer bugiarias BUCLICO, adj. que refpcita buclica. BUGIARIAS, f. f. pi. geftos, momos de bu* BUCRE , f. m. annel, que fe faz no cabello, gios, ou ridculos. % Brincos, bonecros, e franou cabelleira. dulagens de-pouco preo, famil. Leito Mificell. , . BUEIRO v. boeiro , caneiro. BUGIGANGA , f. f. famil. dana, ou-brinBUENA BUENO, adj. Hepanbol bom dizer a buena dicha dizer a boa dita, ou ler a cos de bugios em bando. B. P. (fimiarum chorea.") BUGINICO , f. m. ch. rapazinho vivo , geftir lina. famil. BETA , f. L antiq. cofre , boceta. Caftan. 6. c-culador , momento. BUGIO, f. m. efpecie de macaco. Peixe Jifinal: por morte de D. Henrique de Menezes no fie mius ii B. P. Ingenho de barcos a modo de acharo na fiua buetafieno9 tangas. BUFALO, f. m. efpecie de boi filveftre , de orquinha. O que arremeda , e imita aces de pcllo raro , tem a cauda curta , a cabea mui ri- outrem. v. pentgrafo. BUJAME', f. m. o cabra , ou filho de mulaja , e os cornos ao revs dos do boi, dos feus cornos fe fazem annis. Barreiros j . 202. (bubalus.)to com preto; malnful.L. 10. eft. 20, vem Ce o bu*)

202

BUI

o bujam grave como fom de inftrumento , ou rece melhor, por conformar com o fubftamivo rainftrumento , talvez t rompa , ou oboaz , que os dical. Pretos toco polas noffas conquiftas s portas das BULLA , f. f. letras Apoftolicas defpahadas na Igrejas. Corte de Roma, em que fe contm alguma proBUIDO, part.paT. debuir, polido com o ufo, videncia fobre matrias ecclefiafticas, ou graa ef frico , aacalado v. g. o ferro , os gonzos , o pu- piritual , que S. Santidade concede v. g. as dej. nhal. A roupa-que fe faz mais delgada, e rara bileu, indulgncias, -c Bulla da Crufada, com o ufo. pola qual fe concedem indulgncias, e certas difFUINHO, f. m. ojunco. B. P. (Scirpus.) penfas a quem der certa efmola para guerra contra BUIR , v. ar. polir, alizar, aacalar com a os infiis. Bulla de defuntos , pola qual fe d frico , e attrito , ou esfregando com coifa que efinola , a favor dos defuntos por quem a bulla fe pule. toma. BUIS y. abois. BULRO, f. m. o que vende, ou hypotheca BUITRA , L f. da Imprenfa. Crcere, pea a hum terceiro , aquillo que elle mfmo bulro, de po, que impede, que a arvore no v de hu- tinha vendido, ou hypbthecado a outrem , doloma parte para outra. famente. Orden. 5. 65. BUITRE v. abutre. M. C 6. 8. BULROSAMENTE , adv. maneira do bulBULBOSO, adj. da Botan. que d raiz como ro. o bulbus , ou cebola. BULROSO , adj. que ufa debulra, ou burla j BULBUS, f. m. cebola vermelha pequena da fraudulento como o bulro. feio de cabacinhas. Luz da Medicina. BUMBA , f. f. ch. pancada , tunda. BULCO, f. m. hum negrume no ar, ou nuBURACAR, v. at. fazer buracos, furos. vens efpefifmas, que fe defaro em vento fubiBURACO, f. m. furo, abertura; cova; cont o , e fufiofiffimo. Banos i. 5. 2. f. o bul- cavidade. f. Cafinha pequena , c vil. S Mito trifte que affombrado tinha o trifte peito randa. -do rato , da toupeira. Naufr. de Sepulv. a negra rrifteza. bum bal- BURAQUINHO , L m. dim. de buraco. co de jumo (2. Cerco de Diup. 312.) caufado B UR A T O , f.m. efpecie decendal preto raro, do ifumo d'artelharia, mina, &c. de que fe fazio mantos; tambm os havia douBULE , f. m. vafo, em que fe lana agua quen- tras cores. Arraes. t e , e nella o ch para fe extrahir a tintura delle, BUREL, f. m. panno groffeiro de la, de que que fe bebe. ando veftidos os Capuchos ; e que antigamente BULEBULE, f. m. bervinha defte nome , cu- fe trazia por luto. Chron. J. 2. de Refende cap. ja flor fe agita facillimamente com qualquer ar. ult. o Reino foi veftido de burel, almafrga, <&c. BURGALEZ, f. m. moeda antiga, que mant. ch. o que he mui buliofo , inquieto. BULHA, f. f. eftroado, roido de coifa que dou lavrar el-Rei D. Sancho. item. Burguez. BURGALHO , f. m. multido de conchinhas che, de faltos , golpes, &c. Motim de brigas. "Rebolio. Molho de fitas , e flores , que fe que fazem laftro no mar : ,, jundo de burg&lb Vieira Leito. trazia na pulheira. BURGO, f. m. arrabalde ide aldea , ou lugar. BULHO v. borbulho. (Scatebra.) B. P. BULHAR , v. n. ferver em bolhas, ou bor- Villa , ou Cidade. Chron. de D. Aj. Hentiquei por Leo p. 82. ult. edi. fallando do Porto lhe bulhes. Elegiada f. 67. v. o fanguefiaibulhando. Bulhar com algum , ter bulhas, brigas, bolir chama Burgo no tempo de D. Ajonfo Henriques. Lobo Condeft. Canto 4. p. 57. eft. 2. queima com ," entepder. os burgos de Almada, e de Palmella i. e. ar(BULICIO, f. m. Chron. Aj. 5- c. 51. (BULIO, f. m. inquietao, alterao da paz, rabalde, o burgo doMofteiro de Lorvo. c affento da gente de alguma Cidade, ou Villa. BURGOMESTRE , f. m. pi. os primeiros Magiftrados das Cidades de Flandres , Hollanda, e Rudo de gente junta. BULIOSO , adj. bulhento , perturbador, re- Allemanha. voltofo , amigo de fazer novidades , inimigo da BURGRAVIO , f. m. do Allemo BurggraJ paz. Arraes 4. 24. Inquieto, que entende com que he o mefmo que Vifconde. tudo. Olhos buliofios , que no so mefurados, BURGUEZ , f. m. vezinho de burgo. Na que olho para todas as partes com inquietao. M. L. t. 5. / . 154. col. 1. fe diz burguez de P' BULIR y. bolir. efte verbo he irregular, e ef- ris no fentido de bourgeois Francez, Cidado crevem-no de ambos os modos; bulir porm pa- de Paris. BU-

BUL

BUR

BUS

203

B U R I L , f. m. inftrumentos de abridor, comida cm canudo liado com barbante , o qual anda que lavra em metal, figuras efcarvando-o. Os rafteiro. cravadores tambm uso do buril. B U S C A R , v. ar. fazer diligencia por achar alB U R I L A D A , f.f. golpe de buril. guma coifa. Ir ter a alguma parte y. g. o B U R L A , f. f. engano , fraude. Auto do Dia rio bufca o mar. Eneide 77. ir ter com alguma de Juizo. Crime do bulro. Cortes de D. J. 4. peffoa a algum lugar. Tender y. g. a pedrA Ditos jocofos ; e oppofios a veras. Hift. dos Va- fiolta bufca o centro. Dar bufca, ou examinar res illuftres de Tavora p. 160. fe ha contrabandos , ou extraviados nos navios, BURLA O , f. m. trampofo , trapaffeiro. Auto ou peffoas, e eus fatos. Examinar em livros d* do Dia de Juizo v. bulro affentos, e cartotios, algum monumento. BufBURLAR , v. at. eaganar , fraudar.' Fazer car a vida , gtangear com que fe fubfifta. Nepeas , zombar de algum. gociar , para algum , e f. amor que tanta peB U R L A R I A , f.f. y. burla, fraude. Auto do na lhe bufcra Naufr. de Sep. f. 93. y. Dia de Juizo. BLTSCVIDA , f. m. inftrumento de que o s . BURLESCO, adj. prprio de quem burla, 1 Artilheiros uso para alegrar, ou abrir o ouvido falia no de fifo , ou de veras; jocofo , jocoferio das peas antes de as efcorvarem. BURNAES v. emburnaes. BUSILIS, f. TO*, chulo v. g. abi efit o buftBURRA , f. f. jumenta , fmea do burro. lis, i. e. o embarao, e difficuldade da coifa. Temfamil. cofre para dinheiro , ordinariamenre cha po d?Agora 1. 1. que aqui be o bufilis. peado , e ferrado. Huma corda da mezena. t BSSOLA, L f. agulhas de marear. Fortes 1. naut. / 3&~9B U R R A D A , f. f. tropa de burros. AfnidaBUSSOLANTE , f. m. o que acompanha o de. B. P. Papa , quando vai em cadeirinha de braos. B U R R O , f. m. enfado , com retrahimento BUSTO , f. m. obra de efcultura que reprefenda converfao. S Miranda tomafte forte bur ta o corpo de algum homem da cinta para cima. ro. BUTERGO , f. m. Afiar, o chefe, ou cabo de B U R R I C O , f. m. burro pequeno. cada cinco artilheiros. BURRINHO , f. m. o mefmo. B U T R E , f. m. ave carnvora, que fe ceva em B U R R O , f. m. jumento. Temporal do S.H. na corpos mortos. coita de S. Thom. Couto. Burros t. naut. Huns BUTUA , f. f. huma raiz amarga medicinal ,' cabos da mezena. Pontalete para fofter honfon- de cafca negra , por dentro amarella. 1 talmente o cabealho do carro. Burro montez , B U X A L , f. m. mata de buxo. onager. Eftar com o burro , jr. jam. i. e. amuaBUXO , f. m. arbufto cuja madeira he amareido , enfadado , e taciturno. Peas do carro. la , e mui compacta: delle e fazem varias obras, BURSIGUIADA, f. f. y. pancada y. g. d" e huma pea rolia fobre que os'fapareiros ajunagua. to as cofturas dos fapatos. Buxo dafiege, v. buBURUSO , f. m. a cafca, e caroo de frutos cho , e roda. como uva , azeitona, que fico depois de expriBUZ , interjeio, com que fe manda calar, e midos ; palavra corrupta o.Hejpanhol bor- fe impe filencio ; a perro velho no buz buz. Ulirujo. fipo j . 11. C. Filodemo A. 1. Sc. 3. O eftrondo B U S C A , f. f. aco de bufcar. Co de bufi- das armas de fogo. ca, v. ventor. Bernardes Lima Carta 23. bufcas BUZANO y. Guzano. Vieira. mentirofas. Exame v. bufcar. BUZARATE , adj. homem ftuo. B. P. BUSCADO , part. paff. de bufcar. B Z I O , f.m. o mergulhador, que vai ao funBUSCACAIXAS , f. m. official da alfndega , do do mar apanhar a madreperola , ou otras que que bufca pelas marcas as caixas, e fardos , que crio prolas. Efpecie de cometa de bzio, ou vo a ella para fe defpacharem. concha retorcida. Irifiul. Marifco mido que ferBUSCADOR , f. m. o que bufca. Chron. de ve de dinheiro na Cofta d'Africa , diz Barros quo D. Pedro 1. p. 20. in 4. ed. de Baio no como valia no feu, tempo hum quintal delle, de 3 at 10 buficador de novas razoes cruzados , fegundo a maior, ou menor abundncia. BUSCAMANTE , f. f. mulher, que folicita , BZIO , adj. fufco. B. P. e procura os homens, fiecutulei/i. t. ufado vulgarBUZIOZINHO , f. m. dim. de bzio. mente. BYOAC y. bioac. BUSCAPE , f. m. foguete de plvora atacaBYRO V. bir.

Ce ii

'04

CAB

CAB
num. 44. irem clandefiina, e indiretamente cabalando , e minando a nobreza defte reino CABALISTA , L c. peffoa dada cabala. V. CABALISTICO, adj. que refpeita cabala. Sentenas cabalijiicas, i. e. efcuras mifteriofas. Arte de Furtar- Deprecao. CABALMENTE ', adv. acabada , completa , perfeitamente. CAB ANA , L f. choupana, cafa ruftica de paftores , pefcadores. f. Choupanas, cm que efto regateiras de frutas, &c. Sege coberta de coiros, fem caixa. No jogo do truque do taco , fazer cabana. , he jogar hum dentto , outro fora da barra. CABANEIRA , f. f. meretriz, que corre de cabana cm cabana. Mulher que vive em cabana. CABANEIRO , L m. homem que vive em cabana. Official que faz cabanas. CABARBANDA v. Camarabando. CAB AZ , f. m. cefto de juncos para figos, uvas, e ourras frutas. CABAZINHO , L m. dim. de cabaz. C A B D E L , L m . ant. y. Coudel. Nobiliario. CABE , f. m. diftancia , qu ha entre as duas bolas no jogo do aro ; e nefta pofio dar cabe he fazer com que a bola do contrario paffe da raia do jogo. Cabe, aco ardilofa , deftreza , treta, com que fe faz mudar inefperadamente o fucceffo das coifas, cujos meios promettio outro fim. Vieira. Cartas 2. t. j . 240. C A B E A , f. f. a parte dos animaes , que ordinariamente eft unida ao corpo polo pefcoo, ou garganta, e que he o affenro dos rgos enforios. f. Chefe , regedor , Couto 4- 7- 8. v. O beceiras. Auror v. gr-da conjurao; da gerao. A principal peffoa de alguma corporao, coliegio. Indivduo v. g. fiai a tanto por cibea\ e do mefmo modo tantas cabeas de gado por tantas peas da efpecie. Metter-fie em cabea , appretuendcr v. g. ,, metteu-fie-me em cabea, que morreria cedo Andar algum com a cabea ao derredor ,' fazello mudar dopinio. Caftan'. 3. 78. 5 Cabea do Imprio, metrpole, capital. Direito de cabea , cabeo , capirao, ou o que paga cada pai de famlia. Lanar vides de cabea, mergulhar a rama , fem a cortar da fepa. Entre Alvener, canto groffo. Crimes de Leza MajeftacU de primeira Cabea , os que fe commettem contra o Soberano immediatamente, e outras peffoas , que o Soberano iguala a fi a efte refpeito. Cabea d''alhos , a pinha , que confia de vrios dentes, e talvez de hum f. Trazer

c.
, L m. terceira letra do Alfabeto Portuguez , confoante , a qual antes de a , o , e u', foa como q; antes de e ou i foa como / . A efta confoante fe ajunta huma cedilha , e ento reprefenta conftantemente o fom do fi, v.g. cabea, condea. Quando fe lhe ajunta depois hum h. v. g. em chapo, choro, tem variamente o fom do x, e do q. CA C A ' , conj. antiq. por que. (do Francez car ,,) Barros Clarim, c. 61. ; e nas Dcadas a cada paffo mas Lobo (no Dial. 9. f. 172. ult. ed.) j a apon ta entre as antiquadas. C A ' , adv. nefte lugar ; efte adv. tem ignificao femelhante de aqui ; mas no he to demonftrativo; ns dizemos moftrando , , aqui eft o homem; e fallando de hum fujeito , inda que o no tenhamos na companhia , e junto a n s , diremos v. g. effe fiugeito c anda na Corte. Dizemos familiarmente , e com energia ,, eu c me intendo para fignificarmos , que temos razes particulares de penfar , ou obrar de hum certo modo. CABAA , L f. efpecie d abbora , que tem a figuta de- pra. Vafo de vidro da feio da cabaa. Pendente, ou pinjente de brincos da mefma forma. C A B A C I N H A , f. f. dim, de cabaa.'^ CABAO, f. m. o cafco da cabaa eco , e curado para guardar farinhas, lquidos, &c. Fruto Brafilico, efpecie de abbora de miolo amargo, o qual fe epara , e deixa hum cafco rijo de que fe fazem as cuias. CABAIA , f. f. feda ligeita. Veftido Turquefco como tnica aberta por hum lado, a qual defce at meia perna. C A B A L , adj. perfeito, completo v.g. conta i , orador >'c. CABAL , f. m. hum animal, a cujos oitos le attribue a virtude de impedir que corra o fangue de feridas por onde fe vazara do corpo de quem os no rrouxeffe, B. e Albuq. t C A B A L A , L f. tradio Judaica , a cerca da interpretao miftica , e allegorica do antigo Telamento. Confpirao de peffoas que tem o melirio intento para mo fim ; e f. as peffoas , que confpiro para effe fim. CABALAR , v. ar. moderno, tazer cabalas, ou confpirar-fe contra algucm. Ded. Chron. p. 1.

CAB

CAB

205:

zer alguma coifa fiobre. a cabea, f. prez-la, ef- ra. L e famil. Defacerto por culpa , ignorncia. tim-la. Arraes i. 19. Cabea de prego, a ex- Eujr. 5 . 8 . grandes cabeadas do os advogados tremidade oppofta ponta. Cabea do dedo , a eufita das partes. ponta. Cabea do fino , a parte uperior oppofCABEAL , f. m. v. chumao, que fe pe ta boca. A cabea do arco , entre pedreiros, por baixo da ligadura. Ponto de cabeal, entre so as pedras que vo por fora do arco na face Alveit., hc o que fe d nas bordas da fangria com exterior. Cabea do Drago , na Aftron. parte huma agulha , para as atar. Por cabeceira , do zodaco , em que a Lua atraveffa a ecliptica traveffeiro , antiq. Diar. de Ourem j . 5 7 8 . ; Cames paflaUdo da parte Auftral para a Seprentrional. Filodemo fiabei que minha penna pode encher mil Cabea de linhas , so certos fios cortados plos cabeaes Cabeaes do coche, peas de po de dois cm extremes , em hum dos quaes fe lhes d fofter a caixa, cada hum com feu argolo. hum n para os ter unidos. Fruta de cabea , CABEALHO, f. m. vara do carro , que nafaguardente de cabea , a melhor, e de primeira cc do leito do carro , a cuja extremidade anda forte. No ter ps nem cabea , fer defpropofi- pendendo o jugo. tado. Levantar cabea , medrar, profperar em C A B E A O , f. f. ant. capitao. Arraes 4; 9. fortuna , ou eftado. Tornar a levantar cabea , e 8. 7. Cabeo de capa , a parte , que fica ao i. e. ao primeiro eftado de profperidade. Fazer redor do pefcoo , Virada para traz. Efpecie de o navio cabea , furdir proejando , conforme ao cabrefto com duas rdeas, e huma pea de ferro governo do Leme. Bairos, Cajian. i.j. 21. jez a de meia cana, que cinge o focinho do cavallo funo cabea v. g. para a ilha Pr a cabea periormeme, e affenta quafi junro ao fim da cajobre alguma coija, eftar preles para dar a vida , veira. Cabeo da camifa , a parte delia que pola verdade delia. Eujr. 1. 1. Tomar fe tinhofa vefte da cintura para cima. Cabeo , entre Ima cabea que lavmos fer ingrato aquelle quere- preffores , eftampa mais comprida , que larga, a cebeo de ns boas obras. Eufr. 1. 3. Boa cabe- qual fe abre em geral nos frontifpicios dos livros, a , ironicamenre, doudo , defprofirado. Eufr. 3. a que os Francezes chamo ,, vignete ,, 2. Cabea da cunha, a parte groffa oppofta ao CABECEAR , v. n. menear, agitar a cabea.' corte. Por efla cabea, por efte principio , razo, Elegiada fi. 5. Dormitar agitando a cabea. caufa. Tempo dPAgora 1. 1. e ,, por efla cabea Cabecear com fria Arraes 7. 18. Mover bei de crer, e approvar o que tendes dito e D. a cabea em final de approvao , abaixando-a, 2. Cabea de Moiro , diz-fie do cavallo , que a Vieira ento ver cabecear o auditrio a efias coutem negra. Cabea, capitulo , artigo , membro fas. L Cabecear a torre , a arvore , agitando o de hum todo v. g. a Lei tem trez cabeas cume , com pendor para algum lado. H. Dom. p. Vajconcellos Sitio p. 48. Cabea de guas , a 1. /. 142. , , o cabecear do campanrio com penorigem, a fonte. Cabea da gerao , v. chefe. dores a huma, e outra parte. Cabecear, at. caCabea do monte, cume. Cabea de Commarca, becear hum livro, fazer-lhe as cabeceiras. Cabeo lugar da Commarca , onde refide o Corregedor. cear a pea , na Artilh. abaix-la de jia. Exame Apontar alguma matria por cabeas ,* per fumma de Artilh. Capita, relumidarnente , e f o principal, V. do CABECEIRA , f. f. o lugar que correfpondt Arceb. L. 5. c. 29. Fazer cabea de algum , cabea, v. g. na cova , e effe lugar , e pea, afoitar-fe fiufa dea peoa. Caftan. 2. j . 203. que fe pe a elle nos leitos. Cabeceira da meza, nefia Cidade confiituio os Mouros a cabea da o lugar onde eft o dono da cafa , pai de famguerra contra os Portuguezes Caftan. 3 . / . 35. as lias , ou a peffoa mais refpeitavel. Cabeceira da principaes foras, e operaes milhares. De ca- Igreja , o topo onde eft o altar m r , e affim a bea, i. e. com a cabea para baixo v.g. ,, lan- de qualquer edificio oppofta entrada. Caftan. 5. ar algum no rio de cabea ,, V. de Sujo j . 137. c. 26. % Caveira. Caftan. 2. 190. Principio, e Cabea de trincheira , na Fortif. he o primeiro primeiro lugar v. g. vem na cabeceira do rol trabalho de cavaturas, que os fitiadores fazem na Cabeceira, chefe do governo da Cidade , Barcampanha rafa , para daqui hirem cubertos ros freq. Cabeceira, entre livreiros, ornaro, praa. que lhes pem de ambas as partes bem junto CABEADA, f. f. golpe com a cabea. deu lombada , e de ordinrio he huma trana, de rea no huma grande cabeada com que rendeu o trs , ou linha , e talvez de papel cobrindo hum gorups ,, H. Naut. 2. 219. Cabeada do ca- barbanre. CABECINHA, L f. dim. de cabea. % f. Ex(vallo , efpecie de cabrefto, com argola na qual fe , ata a priso, ou cadeia que o liga mangedou- tremidade , ponta de planta , herva. Curvo.

CA-

i6

CAB

C A B E O , f. m. o pico , o cume, o mais ai CABER , v. o. poder entrar , ^ fer comido em to do monte, ferra. Lucena f. 467. 6 Monte pe- algum lugar, vaio, efpao. Ter entrada , valer oueno. M. L.t.ufi. 227. com algum. Viver em boa harmonia com alCABEUDO, adj. que tm cabea grande. gum. Pertencer y. g. ,, na partilha coube-me r E n ' obftin*do , pertinaz. Aulegr.fi. 82. * tanto ,, effe officio , ou dignidade no me cabe. V. CABEDAL, f. m. os bens, haveres , o que do Arceb. 1. 5. no me cabe aconfelhar os mais temos para viver, fubfiftir, tratar, negociar a vi- velhos ,, Ges. Chr. do Princ. Coube-me em forda. O fundo de dinheiro , gente, petrechos na- te a honra de vos fervir. Vir a tempo, a provaes , e de guerra para alguma empreza militar. pofito ; fer bem applicado, ou applicavel. Lobo. Caftan. 3. / . 246. ficava-lhe cabedal para reparar Ser decente, ou compatvel v. g. no cabe em a armada. Materiaes para alguma obra entre fa- efipiritos nobres aco to indigna. Pinheiro 2.122. pateiros. A eftimao , que fe faz de alguma nom cabia nelles tanto defprezo dos Deufies, i. e. peffoa, ou coufa. Eufr. 1.6. $ f. O que temos elles no ero capazes de defprezar ranto os Deoadquirido para ornar a alma y. g. , ? cabedal de fes. No caber em fi, ou na plle de contentaerudio , de juizo, fieiencia, de dificrio, de vir- mento , ou foberba , no faber moderar-fe nelas tude Palmer. 4. p. Paiva Cafiam. c. 2. Cabe- paixes, ou affecTos de animo. ,, To grande daes, os meios que fe pem para o confeguimcn- era a fua ambio , que j no cabia no muna to de alguma coifa. Cabedaes, entre Carpenteiros, avaffallado a feu imprio i. e. o mundo era dois pos bem galgados para defempenar taboas. pequeno para a fatisfazer. CABEDAL, adj. caudal, de guas copiofas. B. C A B I D A , f. f. cabimento, amifade v. g. he grande, e cabedal efte rio podio efig atar tenho cabida em cafa deffas fenboras Ulifipo f. o rio por cabedal, que fofie % Sublantivado 123. y. o pouco cabedal do regato >5 M. L. 7. f. 154 C A B I D E , f. m. taboa pregada de chapa na CABEDELLA, f. f. o fgado , mo ella, pef- parede, com braos , dos quaes fe penduro vefcoco, pontas de afs da galinha, pato per, tidos , armas, &c. Lobo. Caflan. Cavide de choas. &c. colido tudo em molho pardo. CABIDO , f. m. corporao de Couegos d C A B E D E L O , f, m. monte de areia. B. R, alguma S. v. galil. CABEIRO , f. m. o que faz cabos. CABIDO , part. paff. de caber. Ufado aclivaC A B E I R O , adj. do cabo, do fim v.g. denmente , , fer cabido com algum ter cabimento tes cabeiros os ltimos dos queixos , ou os do com elle. Hift. de Ifieaf. 9. v. fifo. CAB1DOLA , adj. d'Impreffor. Letra a , C A B E L H A D U R A , f. f. v. cabelieira natural. maiufeula, com qne fe comea o Capitulo, fec'B. P. CABELLEIRA, f. f. o cabello natural crefci- o, pargrafo , 8cc. C A B I L D A , L L Arab. affociao de famlias, do. Chron. J. 1. por Leo c. 61. Couto 7. 4- 8. que vivem no mefmo lugar. Barros .f. 19. Cabellos poftios accommodados como os natuCABISALVA, f. f. ave de rapina. Arte da raes , e coidos em huma rede, que fe aperta na caCaa p. 6. bcC2. CABISBAIXO, adj. o que traz a cabea baiCABELLINHO , L m. dim. de cabello. Hoxa por rrifteza , vergonha , abatimento. M. L. mem de cabellinho, o que o cria, e pentea com Arraes 2. 7. andavo cabisbaixos com o trabalho. curiofidade. Eujr. 3.5:. CABISCAIDO , adj. aquelle, que anda abatiC A B E L L O , f. m. o pello , que cobre a cado , e humilhado por defar, defgraa. Vieira t. u bea do homem, (j fig. O pello da barba. Cam. Carta 128. Chegar aos cabellos, brigar. Amaral. 4. Chron. CABO , L m. pea de madeira , marfim , me% 1. c. 73. chegar aos cabellos co inimigo tal, e outras matrias em que fe embebe o efpi Pelos cabellos, i. e. foradamente , com conf- pigo de algum inftrumento, e polo qual fe lhe trangmento. Arraes 9. 1. fer levado pelos cabellos. Doer o cabello, ter receio de algum mal, pega v. g. cabo da faca , da navalha ; e afm defconfiana. Caftan. 3. / . 139. Eufr. 5. 8,,,/em- a parte de outros inftrumentos , que fe empunha v.g. o cabo da efpada P. P. 2. 129.v., das pre me doeu o cabello dos amores de meu amo firingas. Cabo, cauda de cavallo , de pavo. fempre temi, que d'elles lhe vicffe mal. Elegiada f. 33. v. rabo do carneiro. Arraes 3. CABELLUDO , adj. que tem longos cabellos. 20. Cabo, capital, a refpeito da ufura ant. $ O que tem o pello mui bafto polo corpo. Co- Cabo, refte de cebolas. Cabo, official militar metas , que lano raios de luz como cabells. Cofta Virgil.

CAB

CAB

CAB

207

cabo de efiquadra, official inferior, a cima do CABRADA, f. f. fato de cabras. CrA. j . n<r. anfpeffada , e inferior ao fargento, Gommanda hu- 22. ma efquadra , pe , e tira as fentinellas, e tem cuiCABRO , f. m. bode , macho da efpecie cadado do corpo da guarda. Antigamente cabo de brum, t. v. o que confente que fua mulher adulefiquadra, era chefe. Freire. Cabo, fundo v. tere, o que fofre a amiga infiel. Ulifipo j . 44. g.da pipa, frafico. Corda de navios , maCABRE , f. m. anr. y. calabre. B. Cajian. 2 xoma. Terra alta, que fe eftende , e mette peCABREA , L f. huma maquina compofta de lo mar. O topo , ou fim de algum efpao de vigas, que formo hum angulo , no qual fe fixa lugar , ou tempo v. g. no cabo do corredor, em hum moito , e ferve para levantar grandes pezos j cada cabo da ponte havia huma torre Palm. p.de ordinrio efta em huma no , qual fe chego , 2. c. 73, Ao cabo de 3 annos; fim v. g. ,, as que fe ho de querenar. Cajian. 2. j . 80. lecabo da vida. Chegar ao cabo com algum, revando bum tiro ?artelharia com huma cabria duzi-lo ao ultimo extremo, aperto. Caftan. 3. / . Nas'nos cabreas fe prendem os degradados pa240 :com a empreza, concluir. Palmer. \.j. ra dellas fe tranfportarem para alem mar. 01. $ Faltar com as do cabo , ou ir s do cabo, CABREIRO, f. m. o que guarda cabras. I. e. com palavras de concluso, defenganadas, e CABRESTO , f. m. cabrefto grande, e fortalvez com injurias groffeiras. Chegar com tudo te. Regul. da CavaHaria. ao cabo , haver-fe com rigor, rigidez: it: exami- CAfiRESTANTE, f. m. mquina, que confnar a fundamento. Levar as coifas ao extremo. ia de hum eixo, o qual fe volve fobre fi perpen Levar as coifas ao cabo , fazer extremos, ex- dicularmente , por meio de humas barras , ou braceder o modo. Em cabo, ein fim; it. no ul- os movidos por homens : no eixo f envolve o timo gro v. g. de perjeio , Cam. Luf. Cacabo , ou corda que paffa por cadernaes, moites, bo , couce, ou fim de alas, renques. Caftan. 6. c. roldanas, Scc. pata. facilitar a elevao de pezos , 26. 4. homens em feiras, e nos cabos 2 com toou vencer a refiftencia arrancando etacas fincadas, chas. Ficar muito ao cabo, i. e. para acabar, &c. Veio, que fe move fobre i horifontalmcn morrer. Palmer. 3. p. Faltar com o verbo no te , no qual fe envolve a amarra da ancora, quancabo , defeito dos que affecto collocar a fraze do fe leva. Portugueza ao modo Latino, pondo-o fempre no CABRESTEIRO, f. m. o que faz cabreflos. fim das frazes, e perodos. Lobo. Cozer a dois CABRESTILHO, f. m. dim. de cabrefto. cabos, eftar a duas amarras, ter mais de hum meio, Meias de-, as que chego f ao tornoze-lo, arrimo. Aulegraj. 16*9. ^ 05 cabos da ejpada, os e no cobrem o p be pio de parvos at os copos. B. Ciar. capit. 22. Pr a vergonha acabreftilbos dos ps at cabea. Prefies 20. v bum cabo , p-la de parte, depejar-fe. Eufr. 1. 1. CABRESTO , 1. m. corda, com que fe pren Dar cabo, acabar, concluir , deftruir. Caftan. de a befta na eftrebaria , e com que fe gover8- /- 75- De cabo a cabo, i. e. todos, defde o na , a que no leva freio, cabees. O freio primeiro at o ultimo , fem ommittir o que efl do prepucio. Cabreflos, t. naut. cabos , que vem de permeio , ou algum da ferie. V. de Sufo j . da ponta do gorups a fazer fixo em humas ar42. todo de cabo a cabo cantavo, &r. golas, que efto no coitado da no proa. CABOZ, f. m. peixe de Sezimbra femelhante CABRIA v. cabrea. ao enxarroco. / CABRIL, f. m. lugar onde fe recolhem as ca CABOUCO, f. m. v. cavouco, e derivados. brs. CABRILHA, f. f. pea do cabreftante* CABRA, f. f. animal quadrpede dos menoCABRINHA, f. f. dim. de cabra. $ Peixe:ares , cornigero , fmea do bode, ou cabro , ha cabras domefticas, e outras bravias, e montezes. alis ruivo. As fete cabrinbas , as pleiades. Peixe , rubellio. Infeclo aqutico , que fe afCABRIO y. cabrum. Guerra do Alm-Tejo. femelha aranha, e anda fempre flor d'agua. CABRIOLA , f. f. falto concertado, que e d O filho , ou filha de pai mulato, e mi preta, danando. e f. Salto defconcertado de quem ou s aveffas. Cabra cega , jogo de moos , no folga. qual fe tapo os olhos a hum, que anda vendaCABRIOLAR , v. ti. dar, ou fazer cabrido em quanto no apanha algum, que fique em Ias. fu lugar; e no fig. jogar a cabra cega an- CABRITA, f. f. maquina de guerra ant. com dar s apalpadellas cerca da verdade. S Mir. que fe atiravo pedras. Cabritas , jogo de mi* Cabra fialtante, fenmeno meteorolgico, no qual ninos, que reciprocamente fe levo s coitas. parece faltar a luz , ou meteoro de huma para outra CABRITINHO, f. m. dim. de cabrito." parte. CA*

208

CAB

CAC

r CABRITO , f. m. o bode novo, e pequeno. leva , por fora de correnteza, vento. Freire, B. Cabritos , duas eftrcllas. (hoedi) Cofia Georg. i Caflan. L. 8. ,, trincou a amarra, e entrou o naCABRUM , adj. que pertence a cabras , ou bo- vio a caar para terra Caftan. 7. . 86. Caou a amarra da ancora quebrou. Cerco de Ditt des v. g. pellegado. -CABUXO , f. m. (do Francez capuchon) z.j. 321. Freire entrou a caffear o caravelo, em ,, deforma oca, econica, como o capuz. e trincou duas amarras L. 2. f. 217.: com a mar rija caava a no Caftan. 2. 195. 'Antiguid. de Lisboa, p. 18. CACARACA', L diz-je vulgar , e chulamente CACA , f. f. t. defcortez , diz-fe aos mininos , e fignifica o mefmo, que excremento hu- coifa de caarac i. e. de nada. Prefies auto do Dezembargador amor de caar ac. mano. Jazer caca. CAA, f. f. aco de tomar aves , e animaes; CACAREJAR , v. n. da galinha, foltar a a arte com que iffo fe faz. Os animaes , que fu voz quando anda chocando , ou quando tem fe procuro tomar, ou fe tomo caando v.g. ,, pofto o ovo. O cacarejar das aves Elegiada, nefte monte ha muita caa. f. Dar caa, ir em fi. 260. qual cacareja , chilra, ou affovia. feguimento do inimigo para o alcanar em terra , Cantar repetidas vezes com fom defagradavel. S mais geralmente no mar. Caftan^ 3 . / . 208. e fi. Mir. Vilhalp. ,, poetas, que cacarejo mais feus fieguir a caa das moas bem affombradas M. L. verfos, que galinhas o ovo. O cacarejar de peft. 1. Andar caa co inimigo , i. e. matandofoas , so os grandes comprimentos, que feTazem a tiro os que apparecio. Caftan. 3. 207. Caa, ao encontrar-e , com demonftrao de prazer.,, fazenda de algodo mui fina. Levantar caa, faz- o cacarejar , e als dos cortezos quando fie.enla fair donde eft efcondida: f. os que refileclem contro ,, Aulegr.fi. 86. em fi levanto caa de peecados 3, do com elles CACAREOS, f. m. pi. ch. traftes velhos, de pela confeiencia. Paiva. Serm. 1. /. 204. y. pouco valor. CACABORRADA, f.f.pleb. aco malexe-. CACATOUS, f. m. pi. papagaios brancos. CACEA, f. f. ir ccea o navio, v. caar p cutada, ou defempenhada. Parvoice. CAADOR, f. m. o que anda caa; o que navio. fabe a arte da caa. no f. caador de vans CACEAR-, v. n. y. caar o navio. Freire traz glorias , o que faz alguma coifa a fim de ganhar caffear. CACETA , f. f. vafo de metal, como meia esa vam gloria que d'ani lhe pde refultar. V. do Arceb. L. 3. c. 6. Caadores, na milcia moder-fera, de que os Boticrios uso para preparar mena , so focados ligeira , que feguem os mi- dicinas , tem feu p, e bordas ; ha outras damefqueletes para atacarem as patrulhas inimigas , e ma feio, crivados para pafarem hervas cofidas, e as limparem dos talos, e fibras, &c. darem rebate do inimigo ao corpo do exercito. CACHA , f. f. fico, difimulao, engano.' CACAFETO v. cacofonia. CAANTE , part. at. de caar , do Brafi: Aulegraj. palliarfiuascachas j . 55. v. Luceanimal, o que fe reprefenta em aco de ca- na L. 5. c. 17. princ. Cam. Eleg. 5. Fazer cacha , ou finta, fazer alguma coila para induzir em ar. CAAPAR, v. at. B, P. traduz (deprebende- erro, ou engano. Cames Ulifipo fi. 36. No jo* re) apanhar. Caapar-fie, abaixar-fe , agachar-fe,go , envide falfo. Ardil na guerra. M. L. t. I. Cacha, panno da ndia. Cam. Naujr. de Sep. baquear-fe. vulg. fi $1. v. CAO , L m. peixe de pelle , vulgar, da efpeCACHAA , L f. vinho das borras. A7 Bra^. cie do tubaro. fil, aguardente do mel, ou borras do mellao. CACAO , L m. noz oleofa , ou amndoa, da CACHADA , f. f. B. P. traduz vervaclum o qual que fe extrahe a manteiga, de que e faz o alqueive; queima dos matos. Bluteau. chocolate. CACHAO, f. m. pancada no cachao, pef-: CAAPINHO , L m. dim. de caapo. coo. CAAPO , f. m. coelho, lparo : caapo al- CACHAO, f. m. augmenr. de cacho , pefcoo gordo, e groffo , os cachaos dos touros, e fanado Aulegr. j . 89. v. homens. CAAR , v. at. tomar aves , e animaes com , part. paff. coberto, 'ou occulto laos , armadilhas , ou tiros. Caar a ejeota , re-v CACHADO 0 g genitaes cachados com huns pannos, o colhe-la , tom-la, aperta-la, de forte que faa maior feio na vela , onde o vento fe enfune mais. corpo com pannos de feda Ges Cbr. M- c. 42. Caar o navio, ou cacear, defcair, e afaftar-/ *> fe, ou defviar-fe infenfivelmente do rumo, quefe . CA-

CAC

CAC

20f>

CACHAGENS , f. pL fem. os offbs abertos do CACHINHO , f. m. dim. de cacho. Luf. nariz , que do paffada ao a r , que refpiramos. Transj. CACHO , f. m. cacha grande, tofca para faCACHIMORRA v. cachamorra. zendas , affucares, drogas, &c. Cacho de agua, CACHO , f. m. a pinha de gros, ou bagos o grande fervor delia levantando borbulhes, quan- em feus efgalhos , ou efcadeas. O ajuntamendo ferve, ou em rio que acha eftorvo , ou fe to de pencas v.g. cacha de bananas. Cacho defpenha. Vieira, e Corografi. de hera, corymbus. Cachos de telhado, hervas CACHAMORRA , f. f. arma de po , que he compridinhas, que tem huns como baguinhos , de pouca extenso , e mais groffa n'huma extre- a modo de cachos de uva. Cachos de trigo, as midade , que noutra a gente polida no ufa defta efpigas que faem inteiras do calcadouro. Cacho palavra ; clava v: o pefcoo groffo v.g. do touro. Maufinbo j . 188. CACHAMORRADA, f. f. pancada com ca- o cacho doma do robufto touro Leo Orig.j. chapora. 100. H. Naut. 2. 148. C A C H A R , v. at. fazer cacha. Cam. Filod. C A C H O E I R A , f. f- catadupa, grande torrenfe me cacho , ento recacho Viriato 18. eft. 53. te , que fe precipita com eftrondo, e fervor em *' na guerra ufar de ardis , fazer finta. cachoes; falto. acbar-fe , cntonar-fe, enfoberbecer-fe. y. reca- CACHOLA, f.f. ch. cabea, e f. juizo. Totio. Freffura de porco, em algumas paribar-fe. C A C H E I R A , f. f. po d'altura de hum ho- tes. CacboUs, t. naut. pos poftios fobre o mem pouco mais , ou menos, mais groffo para calcez para o engroffar. Iiuriv dos extremos, arma de homens do campo. C A C H O N D E ' , f. m. compofio aromatica Tecido de felpa comprida. F. M. j . 149. col. feita em gros, que fe trazem na boca, faz-fe I. B.P. traduz (gauffape.') de almifcar, mbar, e gomma Kaius. CACHEIRADA , f. f. golpe de cacheira. C A C H O N R E I R A , f. f. cabeleira, ou cabel-: C A C H E I R O , f. m. cacheiro de choca. B. P. Io crefcido. p. ufiado , e vulg, 'traduz vertebt-a cc ; fera coifa que fe parea s CACHOPA, T. f. menina, rapariga. Chron. J: peas do efpinhao, ou vertebras ? v. caixeiro. I . C. IZi C A C H E T E , L m. dar de cachete, repetindo CACHOPARRO, C m. aument. de tachopo ,' os golpes. Cachete em Hefpanhol, he murro. moo. S Mir. B. P. traduz dar de cachete indefinenter pro- CACHOPICE , f. rapaziada. B. P. fequi, profeguir fem ceifar. CACHOPINHA , f. f. dim. de cachop. CACHETICO,adj,(ch/>or q) doente decachexia. C A C H O P I N H O , f. m. dim. de cachopo. CACHEXIA, f. f. deftempro de humores t a l , CACHOPO , f. m. rapazinho, Ferreira Poeto: que impede a nutrio, e enfraquece as funes L. 1. Carta^. Cachopos no mar, penedos flor vitaes. d'agua, onde as ondas rebento. CACHIA , f. f. efponja flor. CACHORRA , f. f. fmea do cachorro, cCACHIMANHA , fi fi ch. engano debaixo de della. Mulher preta. Peixe como atum, tem o meio corpo redondo, a cabea aguda, e he encoberta , enredo occulto , cabala. CACHIMBACHES , f. m. pi. mercadorias miu- rabiforcado. -das como facas, navalhas, tifoiras, &c. C A C H O R R A D A , f. f. banda de ces. f. CACHIMBAR, v. n. tirar o fumo do tabaco Peas de pedra, ou madeira, que foftm o fricom o cachimbo. % ch. e neutro, eftar logrando o do edificio, ces de pedra. f. viufe'o algum, dando pio. galeo acoffado daquella cachorrada de catures, C A C H I M B O , f. m. vafozinho de barro co- que o perfeguio para o tomar. Barros 4. D. L. nico onde fe pe o tabaco a arder ; tem hum 8. Gente vil. Aco de gentes eiveis. cano onde f embebe a extremidade de hum caCACHORREIRA v. cachonreira. Volta caTiudo , e a outra fe mette na boca, do que ca- chorreira , de que uso os mticos, ao pefcoo. chimba , e por elle fe forve o fumo. A fCACHORRINHA , f. f. dim. de cachorra. mea do leme. Cachimbos de folha de jlandres, CACHORRINHO , f; m. dim. de cachorro. onde fe mettem velas , affentados n'hum quadraC A C H O R R O , f. m. filho recente do co * dinho da mefma lata, o qual fe prega onde fe e fig-do lobo , tigre, e outras feras. Orden. 1. ho de pr as velas. Cachimbos, contas de co- 6<j. 21. Pea da atafona, que da na calha paia -quilho. fazer cair o trigo abaixo. t ACHIMONIA , f. f. ch. fagacidade. CACHOULA y. cachola. . ,; Dd CA-

2IO CAD dinariamente fe lhe no ajunta o articular bum; ACIA , f. f. y. cachia, efponja. falvo nas leis , e contratos onde fe diz por mais CACIFO, f. m. y. celamim medida, CACIMBA, f. f. cova, que fe faz em lugar preciso , e clareza y. g. vencendo em cada humido, para nella fe ajuntar agua, que reu-s hum anno o falario , <b-c. Cadam per fi, fignima, fazem-fe junto s praias, e lenteiros. fica , todo homem v. g. ,, cadam fabe o que .CACIQUE , f. m- o chefe dos ndios no lhe convm. A cada ajunta-fe qual v. g. caaldeiados , que vivem ifentos do domnio Euro- da qual , e tambm os articulares numeraes y. peu. g. cada-cinco, cada dez; cada quinto, cada CACIS, f. m. facerdote entre Mouros. dcimo foldado foi mono em caftigo : cada 3 , CACO , f. m. fam. poro de moveis que- cada 4, cada 5. i. e. cada corpo de 3 , de 4. , brados , como pratos, frafcaria de cozinha, &c. dando a cada 3 homens huma cmara, tantos alfazer em cacos, em pedaos. .queires. CAO, f. m. frigideirinha de barro com ra- CADAO, f. m. (do ^elsh cadas ) fita eftreita de linho branco , ou de cr , e talvez de CACHOCHIMIA, f. f. Med. ( cb como q) la, ou feda. mo eftado de humores, e compleio com pro- ' ADAFLSO , f. m. eftrado levantado do penso para doena. cho , para fe ver melhor o que nelle fe exCACHOCHIMIO, adj. Med. que tem mos ecuta que he alguma aco publica , folemne humores, e difpofies para doena. ( os ch co- v. g. a coroao de hum R e i , a juftia de almo q.) guns ros , Scc. CACHOLETA , f. f. ch. pancada na cachola, CADANETA, no fingul. Prefies Auto dps 2 ou cabea com as duas mos fechadas intromet- Irmos. tidos os dedos huns plos outros, (cb. como x.) CADANETAS , f. f. pi.. y. cadenetas. CACOETE, f. m. mo habito corporal, co- CADARO, f. m. uso-no alguns por cadamo v. g. o de quem torce o rofto, ou faz ou- o. Seda, ou tecido do barbilho da feda, e tros taes getos, e adems feios. da mais groffa meias de cadaro , luvas de CACACOFNIA, f. f. Gram. mo fom, que re- daro, <b-c. fulta do concurfo de palavras v. g. alma mi- CADASTE, f. m. ( outros dizem codafle do nha ' coni no pequeno damno, &c. Italiano coda cauda) Naut. pea da popa, CAOLETA, f- f- o fuzil da epingarda. ou rabada do navio, onde fe affixo as fmeas Vafo em que o ourives reoze prata. das bifagras do leme.: affer^t fobre a quilha, e CAOT, f. m. veftido militar, ou favo an- divide igualmente a roda de popa. tigo , de panno groffo , que levavo guerra os CADVER, f. m. corpo de homem morto. . que no tinho armas Caote de canhamao ,. CADAVEREO, adj. que tem a natureza de Ges Chr. Man. : talvez era talar, e fraldado cadver. Eleg. fi. 56. cadvereos dejpojos, por Caftan. 3. 66. cadveres; a j . 277. mome cadavereo , i. e. CAOULA, f- f- vafo de.terra, panella pa- barda de cadveres. . ra o fogo. Vafo, onde fe queimo caoulas, CADAVERICO , adj. que fe affemelha a caou drogas aromaticas. Arte de Furtar c 62. dver , do que eft moribundo fe diz que el Aroma de perfumar. cadaverio, e do homem mui desfigurado , maCOURO , f. m. huma rodazinha, que fe gro , paiido. mette na roca de cana para abrir , e relevar a CADAM, compofto de cada, e um. Obras parte onde fe envolve o linho, ou l. dei-Rei D. Duarte cadauns pelejem (no pluCADA, adj. art. invarivel, ufa-fe com no ral.) PrOv. H. Geneal. t. 1. j . 533. mes no Angular para determinar o nome, quan- CADEA , (ou antes Cadeia) f. f. Serie dos fudo a todos os indivduos da efpecie, que o fu- zis, ou argolas prezas humas em outras, de meplahtivo fignifica , fe ajunta individuamente o taes, para prender homens, feras, ou por adorfeu attributo y. g. em cada feu penedo so cano dos braos, pefcoo , &c. Cadeias de metal, vadas cada 'buma dellas Relao doPatriarch dellas fe fufpendem os relgios de algibeira, ilermudes j . 72. v.: cada. hum dos foldados RoPellouros de cadeia, bailas encadeiada. Amaral 3. rnapos ia unegado para 4 guerra , das armas, Remar fiem cadeia (metaf. tirada dos forados e das provises, de boca ,, cada dia v fuccedeto afdos com fua forte, que os Comitres, os rem novas revolues.'Quando a cada no fe fe- deixo foltos.) Fazer fem violncia coifas a gue nome com prepofio v.g. n cada dia, or- que f hoveramos de ceder foradamentey.^-,

fi'

CAD

CAD

211

CADENCIOSO , adj. que tem cadncia. -fomos vis efcravos do Defpotifimo , e de pacincia CADENETAS , f. f. pi. lavor de agulha a to amolgada , que j remamos noffo remo fiem cadeia. na V. do Arceb. 4. c. 16. fe diz ,, modo de cadeias , feito na roupa branca. que j rema fiem cadeia o diffoluto, e devaffo C A D E R N A , f. f. y. quacfernas no jogo. efcravo de luas paixes habituaes inveteradas a Quatro peas, ou coifas da mefma forma v. g, quem o demnio no ha mifter de tentar. % Ca- traz no efcudo huma Caderna de crefcentes ,r deias , f. braos da peffoa amada. Cadeias, CADERNAL , f. m. moldura , ou encaxe onprises dos arreios de belas v. g. ,, cadeias das de efto , e jogo roldanas. cabeadas, <jc. Cadeia , ferie v. g. de defi- CADERNO , f. m. cinco folhas de papel folgraas, enfiada v. g -de comprimentos. An- gas ; ou cofidas em livro; e os Cadernos dos linel \le cadeia, o que he compofto de vrios fu- vros tem s vezes mais, outras menos folhas. CADETE , f. m. filho fegundo , ou terceiro zis , que arrumados de certo modo fazem hum annel; v. arriei. Cadeia , cafa de priso. de cafa nobre, em que ha vinculo ; nefte fentido he mui moderno , e figurado , porque de orCadeia do carro, grade do leito. CADEADO (ou antes Cadeyado) f. m. obra dinrio os filhos fegundos he que fento praa. de metal, que tem hum aro , ou argola movei, Soldado nobre , que goza de certas diftines. a qual fe fecha dentro do bojo do cadeado com Regul. Militar. CADILHOS , f. m. fios primeiros do ordumolas , ou lingueta , e fe abre com chave; fer ve de fechar arcas , portas, alapes , e he le me. Fios como de franja de bordar as marvadio. Brincos das orelhas fem pinjentes, di gens , ou bordas das alcatifas , Scc. bedm de verfos por iffo das arrecadas; so a modo de ar- fietim preto com grandes cadilbos de ouro Coucos , que fe fecho com huma f pedra, Roer to D. 5. Naufr. de Sep. Canto 4. com cadilbos de prata. cadeiados, v. roer. C A D I M E S , f. m. pi. taboas encurvadas que CADEINHA , f. f. dim. de cadeia. C A D E I R A , f. f. movei em que nos fenta- correndo o coitado dbro para o Cadale , ou mos para defcanar o corpo, he rafa , ou de fazem a volta de proa. encofio , de braos; baixa , ou alta, como hum CADIMO , adj. exercitado na fua arte , ou plpito , que affenta no cho , como a de que profifso v. g. ladro Cadimo Arte de uso os Profeflores de Sciencias , &c. As ca- Furtar c. 62. : poeta cadimo boca cadtma em deiras f. as ndegas , ou o quadril, e ancas dos mentir jogador cadimo Tempo d> Agora. animaes, e homens. No Brafil uso cadeiras 1. 4 . com dois braos , ou hum f , levadas por 2 CADINHO , f. m. vafo de terra de fundit pretos , humas todas fechadas com cortinas , e metaes , terras fuiveis , &c. ufado poos ourives , so de rebuo , ou as ordinrias, que tem vidra- Chimicos, Scc. a diante, cortinas plos lados, encofto de maCADIS , f. m. juiz Givel dos Turcos. deira , e so mais brincadas. % Ir cadeira no CADOZ , f. m. buraco no jogo da pella,' navio , mandar via. Amaral. Cadeira, fede onde fe ella ahi cai , no torna a fahir. f. epifcopal, ou pontifcia. famih Cafebre, ou buraco onde algum fe retiCADEIRINHA, fi f. dim. de cadeira de fen- ra. fig. de negocio que vai a poder de quem tar-fe , ou a porttil do Brafil; pretos de cadeiri- retarda a fua expedio , dizemos que caiu no nha l , so os que as fabem carregar a commo- cadoz v. g. o feito , autos, cairo no cadoz. do de quem vai nellas, e de bom lote. CaC A D U C A N T E , p. at. de caducar, poet. o deirinhas , jogo de mininos , que confifte em le- caducante imprio, v. o verbo. var nos braos travados de forte , que fazem CADUCAR , v. n. dos velhos decrpitos , mui huma como grade, outro que nella fe fenta. debilitados , e que tem demencias , dizemos, CADEIXAS , f. m, Beir. bacamarte, livro ve- que caduco. Caducar o legado , paffar do legatario intituido , por no poder verificar-fe neilho. l e , prohibindo-o a l e i , que o affigna ao Fifco , CADELLA , f. f. fmea do co. ou a outro legatario. Caducar o contrato, anCADELLINHA, f. f. dim. de cadella, o imprio , CADNCIA , f. f. a queda, ou quebro, e nullar-fe. Diminuir-fe, cahir vg. inflexo numerofa da voz na mufica ; nos pe- poder, influencia, valimento; ir declinando, e a rodos numerofamente collocados , no verfo fo- acabar. noro : (Vieira) nas palavras no efcabrofas, nem C A D U C A R I O , adj. Leis caducadas, em virtude das qaes caduco heranas, legados. difinantes. Dd CA- .

212

CAD

CAF

CADUCEADOR , f. m. arauto, nncio de C A F U N E ' , f. m. Brafil. ch. eftallos, que fe p a z , v. alfaqueque. do na cabea, como quem cata. CADUCEU , f. m. poet. huma vara com duas CA'GADO , f. m. animal, que vive em agua afs, infignia de Mercrio, da Fbula , o qual doce, coberto de huma concha como a de tarera nncio de paz. taruga , convexa por cima, chata pola barriga, C A D U C O , adj. que cai de velho, enfraque- tem quatro ps , e o collo comprido. cido ; que defatina por muita idade. Caidio , CAGALUME , f. m. infedto , que luz no efou que caiu v.g. ,, folha, fruto ; ou que ef- curo efpontaneamente , lumieira , vagalume , pet muito maduro , e p<ira ca hir y. g. a fruta rilampo. j caduca, a verde, e a dura fe acho no mefmo C A G A R O L A , f. m. pi. homem fraco, coramo ,, Uliff. flor jragil, e caduca , que pela varde. manh nafce , e tarde jeca ,, H. P. p. 494.; CAHIDA , f. f. a queda da coifa , que cahe que eft para cahir v. g. os caducos muros. v. g. nem de alcanzias a cada immenfia Coifa, que dura pouco. Bens caducos , i. e. f. Queda, decadncia y. g. dos Reinos , impdevolutos de algum para o Fifco , ou a outrem, rios , da fortuna , valimento, v. Arraes 3. 4. em virtude de lei caducaria. Bens , ejperanas Chron. J. 1. por Leo c. 61. cadas de prncaducas , mal fundadas , paffageiras, inconftantes, cipes , , . Ajiron. certa deteriorao do planer e affim bens da vida , &c. jlores caducas da t-x , que fe acha em igno oppofto ao de fua adulao Pinheiro 2. f. 104. Mal caduco, exaltao. gota coral. CAHIDIO , adj. que caiu v. g. fialha, CAEDIO v. Caidio , e cahidio. fruta Coifa que eft para cahir, caduca. CAHIDO , part. paff. de cahir , rofto cabido,, CES , f. m. jem plural, diverjo , obra de madeira , ou pedra nas praias , onde fe defembarca, do homem trifte, do que tem o animo abatido.; aborda, &c. do que foftem mal a cabea. V. de Sufo f. 2 ic. C A F A R E , por Cajre chamo os de Surrate com o rofto cabido, e de)contente : fiobranceIhas cadas. Cabido , defgraado mudando de aos Portuguezes. Couto. CAFATARES , f. m. pi. Af. Mouros de Maf- fortuna aos profiperos cerca companhia dos amicate a que fe attribue o poder de matarem f gos , aos cadosfioedade Ulifipo animo caido, abatido , fem energia. Tcito Port. fi. 138.: a com olhar. . C A F ' , f. m. efpecie de fruto em forma de voz cada, e magoada V. de Sufo fi. 220.: o fava, amarga, oleofa, que depois de torrada fe efpirito caido entre magoas ,, B.Lima f. 23. Os moe , e do p fe extrahi a tintura do mefmo coftumes cahidos , mudados a mos. Arraes 10. 21. a alma cai da. Arraes 2. 2. : o culto Di* orne, que fe bebe. vino. CAFELLADO , e deriv. v. acafellado. C A H I D O S , f. m. pi. os cados, so rendas C A F E T E I R A , f. f. vafo em f fe extrahi, ou traz a tintura de caf , para fe vafar nas chi- vencidas para o proprietrio de algum officio, ou beneficio. Cunha. caras. CAHIR , v. n. dar queda, vir d'alto abaixo CAFILA , f. f. recova de mercadores, que conduzem em camellos as fus fazendas plos o corpo grave. f. Decer fobre a terra y. g. a fiombra do monte, Bem. Lima ,, a noifertes da Arbia. Cfila de mantimentos, i. e. de azemalas carregadas delles. Freire Caftan. 2. te Eneide 8. 87. Cahir o danno fiobre al177., huma grande cafila de tomaras % C- gum Paiva 8. Cahir o vento, a calma fila de nos P. Pereira 1. cap. 10. f. Gran- vir crefcendo. Menina , e Moa f. 37. Cair a de nmero v. g. cfilas de autores. Ar- fombra dos montes ,, fr. poet. ir anoitecendo. B. rieiro de grande cafila d^arriata Tempo de Lima c. 32. Cahir em erro, engano, deficuido, errar, enganar-fe, defcuidar-fe. Cahir em fi, Agora. C A F R A , f. f. de cafre mulher da Cafraria. cahir na conta , advertir no erro, engano ; attentar por fi. Cahir na razo conhece-la , ceder a Vida de D. Paulo de Lima, e Hift. Naut. A F R E , f. m. no fig. homem rude , brba- ella, a feus ditames. Cahir em, dar v. g. . ro , deshumano , como os moradores da Ca- no caa no entendimento deftas palavras V. de Sufo fi. 88. Cahir em defgraa , infortnio, fraria. na CAFRICE , f. f- aco prpria de Cafre. paffar a fer defgraado. Incorrer v. g. defigraa J ou defagrado d?algum. ,, cabem as Repofta a Fr. Arfienio , 1. Summa ignorncia. velas fobre os maftros quando no ha vento alC A F U A , f. f. v. furna. gum,

CAH

CAI

CAIDO y. cabido. Ulifipo J. 182. g u m , apego-fe aos maftros. Caflan. i. fi. 6. CAIR v. cahir " , o h he juperfluo. h. Cahir o corao aos ps , deacorooar, n. CAIEIRA , f. f. fabrica' de 'cal, ou forno , "Cahirem os braos a algum defanimar-fe. Cahir em tentao, ceder a ella, peccar. Cahir onde fe calcino as pedras , ou oftras de que fe no cho a palavra , dito , pratica, paffar fem ad- faz a cal para cafas , &c. CAIEIRO , f. m. o que faz cal. vertncia , reflexo. Cahir alguma coifa da memria equecer. ( neutro ) Arraes 10. 45. CAIMO , f. m. y. Crocodilho. % Caimo, Cahir da caufa em juizo , ficar vencido. Arraes titulo dos Senhores , e Prncipes do Malabar. 10. 66. Cahir o nefito da fi, tornar aos feus B. antigos erros. Arraes 3. 16. Efcapar y. g. CAIMBA v. caiba. aos fabuladores cahiro algumas verdades ArCAIMBOS y. cibos. raes 4. 11. Acontecer. Maufinbo ,, o fucceffo CAIMBRA v. cibra. que cae a feus foldados Cahir alguma coifa CAINHEZA, f. f. ant. miferia , illiberalidade, conta de algum , i. e. fua parte tocar-lhe mefquinhez. por forte, ou dftribuio. Lobo Corte D. 4. CAINHO , adj. mifcro , illiberal. akir o cabello fobre as cofias, a barba fiobre o C A I R E L , f. m. galo etreito para debruar peito , chegar a eftas partes , quando so longos. chapeos , &c. Uliff. 4. 27. Cahir a fefta em tal dia , vir a CAIRELADO , adj. orlado de cairei. Caftan. fer. Advertir v. g. cahi em que Jois cego o 3. 190. bedem tairelado. Capito que no cabia em nada Cames Luf C A I R E L A R , v. at. orlar de cairei. Vir v. g. cahiu a propofito Dizemos que C A I R O , f. m. as filaas , ou filamentos , que a janella cai fiobre aquella parte para onde d ha no coco do Brafil entre a tez de fora, e a vifta v. g. cai fiobre o jardim. Caftan. 8. 196. cafca offa de dentro, do qual cairo fe fazem na ferras que cahio fobre humas vargeas. Cahir Afia cordas , amarras, &c. Cairo da jerra de tm algum lembrar-fe delle. Eufrofi. fe el- Carpenteiro , o cordel delia, Rei cahiffe em mim. CAIXA , f. f. Af. moedH que valia hum real , CAHOS , f. m. a confuso primitiva, em que e meio. F. M. j . 128. v. v. caxa. C A J U ' , f. m. fruto Brafil. da feio de hum fegundo a Fbula eftivero os elementos, de que fe formou o mundo. f. Confuso , defordem de cone truncaco , amarello , ou encarnado , de fabor mais doce , que agro ; da parte oppofta coifas.' CAJA', f. m. fruto Brafil. da feio d'huma em que eft pegada aos ramos, tem huma cafgrande ameixa amarella, de gofto agridoce , he tanha mui oleofa cauftica, da feio do rim de aromatico tem grande caroo , coberto de fi- porco. CAJUEIRO , f. m. arvore , que produz o bras. Caju. CAJADADA, f. f. golpe de cajado. C A J U R I , L m. Afiat. efpecie de palmeira, C A I A D E I R A , f. f. mulher, que caia. mais baixa, que a ordinria, delia fe extrahi viCAIADINHO , f. m. dim. de cajado. nho. Godinbo. CATADO, part. paff. de caiar. CAIXARIA y. caxaria. CAJADO , f. m. Lordo de palor , com huCAIXEIRO y. caxeiro. ma das extremidades, e he a iuperior feita em C A L , f. f. a pedra , ou cafcas de marifcos meia volta. calcinadas , e reduzidas a huma terra branca, C A I A D O R , f. m. o que caia. C A I A D U R A , f.f. aco de caiar; a cal pof- que aquece quando lhe lano agua. A cal com agua ferve para caiar ; miftura-fe tambm ta caiando. CAJO , f. _f. ant. defatre , defgraa. Eujr. com azeite para tomar buracos por onde corre agua; miftura-fe com areia para fervir de enla* Prol. ocupao demores he jujeita a cajoes. C A I A R , v. at. branquear com cal applicada ce das pedras, ou tijolos da parede. Dos mecom hum pincel. f. Caiar o rofto , jam. pr- taes fe fazem ces chamadas metalicas , fazendolhes perder por meio do fogo a connexo de fus lhe pofturas para parecer alvo. CAJAZEIRO , f. m. arvore Braf. que d cajs, partes , e a forma metallica y. g. cal de chumbo , de eftanbo. Cano de efcorrer as guas do - CAIBRAL , adj. de caibros. CAIBROS , f. m. pi. peas de madeira, co- telhado. Ord. Manuel. L.i.T. 49. 41. e 4 2 . mo barrotes , pregadas nos quatro cantos do Cal fiem areya chamavo o eftilo folto , e defatatecro. Caibros do carro, so peas da grade. do de Senca. P. P. prol. CA*

H3

214

CAL

CAL

C A L A , f. f. v. calheta. Pimentel. % Cala, nal que fazia o tambor para fe dar a defabertura, que fe faz ao mello , tirando huma carga. C A L A D A , f. f. o filencio; ou falta de fom-, poro para provar a fua qualidade ; o mefmo se faz ao quejo; e comprar , ou tomar cala , dizemos famil. quando nenhum da companhia fafignifica , com condio de fe poder engeitar a la , que eft boa calada para coelhos , alludindo fruta , que fe prova calando , e no contenta ao ao filencio , com que fe lhes fazem efperas. ^comprador; ou tambcm comprar depois de cala- Pela calada , i. e. em filencio , fem fazer rumor, da , e provada a bondade daqui. Cames Rei Se- f. Calada de ventos , ceffao , falta. V. do Arleuco comprei o auto cala de fua boa fama. ceb. 6. 24. durou efla calada de ventos muitos Prefies 6. ,, tomar cala e f. 122. , auto dias. da Ciofia ,', cafiar cala ,, Fazer cala , peneCALADAMENTE, adv. em filencio. trar v. g. fez cala a voz no peito. Maufinbo CALADO , part. paff. de catar : da. peffoa, f. 6. v. ler a cala alta , no fig. eftar profun- que eft em filencio. Da que guarda fegredo. damente penetrado; it. fer de difficil conheci- Coia, que no d fom , ou onde o no ha. mento , e requerer que fe profunde, para fe en- Arraes 1. 1. pela noite , quando osefpeffos rtender y. g. matrias que tem a cala alta. y. bojques efto calados: o calado rocio da maMauf. Prol. nha Arraes 10. 52.: voga calada ,, furda. .. CALABACA , f. f. v. cabaa. Caftan. 3. fi. 206. Eneide 7. 20. ,, pela calada C A L A B O U O , f. m. priso funda foterr- noite v. calar: calada a praia eft, o mar em n e a , mafjTiorra. , calma B. Lima Egl. n . Encoberto. Prov. C A L A B R E , f. m. n. corda groffa; amarreta da Hiji. Geneal. t. 5. p. 609. putas caladas. para vrios ufos. CALADURA , f. f. a aco de calar. A CALABREADA, f. f. v. calabreadura. f. abertura, que fe faz calando. Engano , que confifte em dar peffoa , ou coifa CALAFATE , f. m. offAcia dos navios, que fingida em lugar da verdadeira. S Mir. Efirang. os calafeta. / . 180. y. v. o verbo. CALAFETADO , part. paff. de calafetar. C A L A B R E A D U R A , f. f. aco de calabrear. CALAFETADOR , f% m. inftrumento , com que os tanoeiros calafeto os toneis. Alarte j . O effeito deff aco. CALABREAR , v. at. adubar vinhos; miftu- 118. CALAFETAMENTO , f. m. a parte calafeta.rar diverfas fortes delles. Temperar, ordenar , para calabrear a vida , e fiaber trat-la Aule- da. V. de D. Paulo de Lima. CALAFETAR , v. at. embutir fora nas gr afi. 162. i. e. viver com arte. f. Mudar para peior v. g. o tempo baralha tudo , e cala- jncTuras dos navios elopa , ou outra matria brea boas opinies em mos coflumes Eufr. 1. efponjofa, que vede, e eftanque a agua, com o 3. calabreo a boa confidencia Ulifipofi.246. breu em que vai embebida. Tapar jnftras v. Confundir, perverter v. g. calabrear todo com papel, ourlos, &c. para que no entre ar. o direito Eufr. 5. 8. perverter, induzindo f. ,, calafetar-fie algum de fingido Aulegr. j . 12)6. v. i. e. armar-fe de fingimento para no mal obrar. Ulif. f. 2j6. v. C A L A B R O T E , f. m. naut. forte de calabre fer penetrado o feu interior. C A L A F E T O , f. m. naut. a elopa , e breu menos groffo ; de hum pedao delle fe faz aoite ; donde fe toma calabrote por aoite de que com que fe calafeta o navio v. g. o navio cojpia o calajeto. A aco de calafetar. ufa o Comitre , ou meftre. CALAIM , f. m- eianho Indiano, mais fino, CALAARIA, f. f. vida de calaceiro. C A L A C E A R , v. n. viver como calaceiro va- que os Europeos. C A L A L U Z , f. m. Afiat. embarcao de rediar, velhaquear. BarbofiaDiccion. (otiari, popimo. B. nare.) C A L A M A C O , f. m. feda tecida antigaCALACEIRO , f. m. homem ociofo, vdio. Tempo d'Agora 1. 2. v a priguia os faz cabe- mente , da qual havia huma forte , que tinha ceiros , e pedintes. Homem devaf , diffoluto, friza. CALAMBA', f. m. lenho aloe, aromatico, perdido. Barbofa. Na Eufr. 3. 6. parece figniCALAMBUCO , f. m. o mefmo, que o caficar gulofo de coifas groffiras fempre fofies calaceiro de moas do rio talvez he derivado de lamb, feno que he menos aromatico. CALAMIDADE , f. defgraa , infelicidade ,, calabacero Hefpan. ? CALACORDA , f.' f. ant. da Milicu , fi miferia y. g. , , as calamidades da vida humana. ii an-

I2 . anno de grandes calamidades ,V como peite , | cer v. g. ,; calava a gente por cordas ,, neutroi fome, guerra, tormentas, Scc. \V. de D. Paulo. Calar a baioneta na boca d? CLMINA, f. f. fubtancia mineral entra arma deix-la cahir mettendo-a na boca. Calar as pipas, medir o liquido, que contm. na compofio do lato. (cabaltum.) adj. pedra , v. cala- Calar, rafgar, abrir mil frechas os ares calo CALAMINAR M. C 9. 135. No vogar v. g. onde famina. la o oiro , cala araso Arraes 5. 6. Calar,, CALAMINTA, f. f. planta. Calaminta a. CALAMISTRADO , part. paff. crefpos ao fer- fe , lanar-fe a baixo, epontaneamente, ou lero v. g. o cabello. Encrefpado v. g. moos vado da gravidade, deslifando-e por cordas , ou foltamente y. g. cala-fie a ave que defce, Chrifol da Purific. \ ou fe abate rapidamente. Eneide 12. 60. fiubitaCALAMITA, L f. iman. Huma efpecie de mente cala a guia s ondas em oppofio a quancftoraque. do Surte, e fe remonta calou-fe pela almeida CALAMITOSO, adj. acompanhado de calamidades v. g. tempo Arraes i. i. O .que da no B. e v. Goes Cbr. M. 3. p. c. 42. & Calar abaixo , neutramente, cahir. H. N. 1. 51. padece defgraa, o infeliz. * CALAMO , f. m. a cana do trigo. Arte da CALCA, f. f. aco de calcar, pifar. ViridtO. caa o calamo da cevada: flauta. Luf. Transf. 17. 70. Dos da cafca advertidos por Mettello. . Calamo aromatico , cana medicinal, ( calamus CALCADA, f. f. metter-fie calcada co inimigo, travar peleja. Caftan. 2. 223. e 2,.fi.183. aromaticus.) Arraes 4. 23. CALAMO CADA, f. f. pancada na cabeai. B. CALADO, part. paff. de calar: ter os ps P. f. Qualquer damno, mal. Aulegraj. foi. calados, i. e. malhados d'outra cr v. g. o cavallo he calado de branco. Viriato 11. 104. 135CALADO , f. m. toda a forte de fapatos^ CALAMOCADO, part. paff. ferido na cabetamancos, botas , botins , Scc. a. f. e f. O que fofFreo algum damno. CALCADO, part. paff. de calcar. . CALAMOCAR, v. at. dar golpes na cabea ; CALCADOR, f. m. hum inftrumento -, d ou ferir em geral. Vulg. que uso os Boiribeiros, e compe a palmenta CALANDAR , f. m. Af. so huns Jogues, : ou religiofos Mouros. B. 1. D.j. 100. v. calen- de hum morteiro. Exame de Bombeiros. da vareta a parte mais groffa de calcar a pobderes. CALANDRA , f. f. maquina de repaffar fedas , vora. CALCADOR, f. m. intrumento de fapteiro, drogas de la, e linho, para fahirem liZos como engomados , e nelles fe pafso lenes, toalhas, de corno, afeioado ao calcanhar, para levantar o talo ; outros o fazem de qualquer tira de meias de feda. CALO, f. m. Af. vafo de barro de trazer couro. CALCADOURO , f. m. lugar onde f calca agua ; e talvez ferve para outros ufos extraordinrios como fe v em P. P. L. 2. p. 6$. v. trilha v. g. o trigo para o dcbufhar ;nas OlaJuramento de calo , entre Cafres, efpecie de rias , ha calcadouros do barro para f amaffar prova judicial, que fe faz bebendo, grande quan- com cavallos, &c. Cardofo (Stipatorium) * O po r tidade d'agua amargo fa para moftrar a innocen- que eft na eira, fe vai debulhando. F. M cia, feno morre o que a bebeo. . CALAR, v. at. ter em filencio v. g. caCALADURA, f. f. o vo afeioado ao callar a fua magoa , calar a verdade. Calar n. canhar da bota v. g.~das ejporas, e dos4nftruou calar-je, etar calado, no dar fom de fi v. mentos de deficalr. g. cala o mar, ceffa o vento Uliff. 5.47. CALCAMARES, f.'m. pi. paffros pretos Calar a fruta v. g. o melo, encet-la para a que apparecem perto da cfta, e Cabo oe Boprovar. Penetrar, entrar dentro v.g.aluz; Efperana. e fig. no calou naquelles peitos a verdade. CALCANHAR, f. rri. a parte do p oppofta Calar, abater at,ivo v. g. a ponte levadia, ao bico delle , e onde termina a perua poftea vifieira do elmo; os maflros; as velas, amainar.riormente, cobre-a o talo do fapato. CnamaGoes Cbr. M. 4- p- c- 7%- calar no fundo , dar fe calcanhar da bota a parte qu o cobre. Dar fundo, metter a pique v. g. a no B. 3. D. aos calcanhares, fugir. Eneide 11. T73. , , hoje metter pra baixo v. -a artelharia, tirando- f a ufarimos familiarmente. Roer os calcanhares a donde eftava affeftada; e^-daqui no mar le- a algum , fallar mal delle. por de traz. Uljipo var a artelharia calada no poro &c Def- f. 45- v. CAL-

CAL

CAL

2l>

CAL

r CALCAR , v. at. pizar com s ps ; com calCALCINAVEL adj. que pode rcduzir-feem ca.ior , com maffb , &c. f. Defprezar v. g cal. as Leis aos ps, &.c. Calcar as medidas de faCALCOTA , ou calote, efpecie de calas rinha , e coifas leves , para levarem mais , do que defuf. ' Tevario a no fer calcadas ; carregar a farinha C A L C U L A R , v. n. fazer calculo mathema.que contm , & c < tico. ... C A L A R , v.at. metter calado, meias, calC A L C U L I S T A , f. f. peffoa que fabe calculo j e s , luvas nos prprios membros ; ou nos de mathematico. outrem. Dar calado. Fazer calada de peC A L C U L O , f, m. tento de pedra, ou outra dras v. g. calar as ruas. Pr calce y. matria, de que fe ufava para contar, calcular, ]Calar a arvore; v. amontar, o contrario de efica- e talvez marcar feita , dia folenne, ou de fucvar, Calar, ganhar antiq. Obras del-Rei D. ceffo memorvel. Aco de contar , ou con> Duarte : daqui percalar , e percalos, lucros. puto; a conta feita com algarifmos , ou notas Dizemos que alguma coifa cala bem a huma algebricas ; e a parte da Mathematica, que enfifefifok ignificando que lhe convm, pertence, na a contar. na Medic. pedra que fe cria nos eft b e m , fe accommoda a feu gofto. Eufr. 3. 2. rins , bexiga, eftomago , Scc. dos homens , e ani Calar pontos tantos, so linhas da craveira de maes. fapateiro. Calar-fe, pr os fapatos , botas , C A L C U R R I A R , v. n. ch. ir correndo, &. Calar n. ter-fe em conta. Aulegraj. 163. preffa, a todo tira, e a p. v. ,, fe lhes contares os pomos da ujania calo CALDA , f. f. o afucar derretido em agua com .por vinte Hrcules. certo ponto para con.fervas de frutas. Dar calCALAS, f. f. pi. efpecie de cales largos da ao ferro , calde-lo. Caldas , no pi. guas atados no joelho, antigos. CUto 6. 1. 1. Se- impregnadas de enxofre, e partculas nietallicas, "iroulas jutas marinharefcas at o tornozelo, de &c. dos leitos por onde paso , e tepidas, ou rifcados, &c. e so calas compridas; calas lar- quentes , de que Te ufa na Medicina. Rejnde Chron. J. 2. c. 203. gas so at o joelho. CALDARIO , adj. que refpeita a caldas, ou / C A L C E , f. m. pea, que fe mette por baixo .o_ p da meza, e banca , que no affenta no banhos quentes, de vapor, ou guas thermaes. Archo por igual; ou que fe mette para accrefcen- raes 2. 10. cella caldaria. CALDEADO , part. paff. de caldear. tar a altura , ou pr a prumo v. g. a huma homC A L D E A R , v. at. foldar v. g. o ferro, breira , &c. Calce , pedra que Te mette por >aixo da roda em ladeira, para o carro no def- pondo-o em braza , e batendo as duas peas; cahr,. e alliviar o pezo aos bois, ou cavallos. talvez fe caldea para fe apurar o ferro das parC A L C E D O N I A , f. f. pedra preciofa meio opa- tes heterogneas, ou para que no fiquem voica , e meto tranfparente , muitas vezes cr de ro- nhos na pea. Caldear a cai , ama-la com a areia. Caldear o ferro, temper-lo. Elegiada fa, (chalcedanius Lpis.) CALCETA , f. f. argola de ferro preza na f. 66. Caldear no fig. entretecer a coifa de forperna, de que fai huma corrente, como trazem te que parea homognea, e femelhante a outra, os forados das gals. A calceta, f. os fora- com que a entretecemos v. g. caldear mentidos das gals que fahem ao fervio pelas ruas ras , e fbulas com os fiados verdadeiros, <b-c. C A L D E I R A , f. f. vafo de cozer comer, de A L E T A R I A , f- f- bairro, ou rua de calmetal; hum deites era infignia dos Ricos homens, etaria., C A L C E T E I R O , f. m. ant. o que faz , e junto com o pendo, em final das mefnadas , ou vende calas. Couto 6. 1. 1. O que cala ruas gente? que mantinha. Caldeira da Cifierna, o vo delia do bocal para baixo, onde fe recolhe com pedras. B. P C A L C E Z , f. m. naut. o pefcoo do maftro agua. Poas , ou efcavas junto , e em redor das arvores, para ahi fe ajuntar, ou lanar agu para riba, onde encapella a enxarcia real. CALCTNAXO , f. f. aco de calcinar. . que a regue. Lagamar, ou molle junto a ribeira, onde fe mettem navios, ou tiro a monCoifa calcinada, ou que refulta da calcinao te para fe concertarem; as quaes caldeiras fico ... CALCINADO , part. paff. de calcinar. " CALCINAR , v. at. Chimico, reduzir em cal aiagadas em mar cheia , e fervem de abrigo as pedras, e corpos calcares como oftras , pero- em,,'tormenta fe tem capacidade para iffo. Hift. Naut. 1. 80. Caftan. L. 3. / . 280. mandou leIas , metaes, e mineraes, por fora do fogo. CALCINATORIO , adj. que ferve para a cal- vantar tanto o arrecije, que ficava o porto como bHr cinao v, g. vafios alinatorios.

lama caldeira,fiemo mar jazer nojo aos navioslnguas do rodifio do moinho : v. calhe, v. que4 lha. Hum jogo ufado dos rapazes. Levar cinfor mais bravo que eftiveffe. CALDEIRADA, f. f. fam. cozinhado de pei- co de calha , no jogo da bola ; correr a bl xe que por funo fe faz no mar em barcOs. por meio dos intervallos fem derribar po ai* gum. A agua que leva huma caldeira. CALHABOO v. caiabouo. CALDEIRO, f. m. aument. de caldeira. Peixe do niar quafi do tamanho da baleia PhyCALHAMAO, f. m. y. canhamao. fiter. Sinal da Mufica, que denota claufula, CALHAMBOLA , f. c. o eferavo, ou efera& Jogo de rapazes. va, que fugio , e anda amontado, vivendo em CALDEIREIRO, f. m. o que faz caldeiras:, quilombos : he termo ufado. no Brafil. Orden. Collec. ao L. 4. T. 47. n. 1. tachos, e vafos de cobre, que vo ao fogo. CALDEIRINHA, f. f. dim. de caldeira. CALHANDRA, f.f. ave, efpecie de cotovia; CALDINHO, f. m. dim. de caldo. (alaudafine crifta). CALDO, adj. quente , tomar o ferro caldo por CALHANDREIRA , f. f. vulg. a mulher, alguma coifa, i. e. o ferro em braza , prova ufa- que faz limpeza nos bacios , e os vai vafar ao da antigamente: no tomar o ferro caldo por rio. alguma coifa no crer nella. Ulifipo f. 42. y. CALHANDRO ,-f. m. ave. Cames, v. c CALDO, f. m. a agua, em que fe coze, e lhandra. Bacio, vafo de curfar vulg. vem a fuftancia do peixe, carne, que nella fe CALHAO , f. m. pederneira (filex.) coze. Derramar o caldo j ou entornar fam. dei- CALHE, f. f. rua, allea nos jardins. Maufitar as coifas, os negcios a perder. Remexer nbo diz calle. y. calha. os caldos jam. ter mo, e fer parte em algum CALHETA , f. f. nas coitas recifoas, ou branegocio como principal. Eujr. 5- 10. $ Metter vas , he pequeno boqueiro , quebrada, ou aberlguem com alguns caldos , i. e. em coifas de ta , que d paliada para o navio abordar, arribar trabalho, e cuidado. Eujr. 4. 1. a terra. Barros D. 2. L. 4. c. 1. e F. M- c, ,- CALEA, f. f. feje de eftrada, mais groffi- 146. ra, que as ordinrias. CALIANA, f. f. Af. inftrumento de cachimCALECEIRO, f. m. homem que guia a ca- bar, entre os Perfas. lea pela eftrada. Por calaceiro. Tempo d'AgoCALIBRAR, V. at. as bailas, examinar ra 1. 2. feu dimetro, tomando-o com o compaffb curvo, CALEDONIO, adj. animal caledonio poet. e applicando-o ao calibre. Exame de Bombeiros/. o urfo Cames. 132. CALEFRIOS , f. m. pi. arrepiamentos de frio CALIBRE, f. m. o dimetro da boca do cano principio da fezo. nho d'artelharia ; o dimetro da bala, e pezo CALEJA , f. f. ruazinha. Ulifipo f. 14.W. proporcionado ao dimetro. Inftrumento de meCALEJADO , part. paff. de caejar: f. ca- dir o calibre das balas. Exame de artilheiros : lejado nos trabalhos Arraes 7. 12. calibre dos morteiros he huma regoa de palCALEJAR", v. at. fazer calo. v. n. Fazer- mo 1 ou 2, dividida em pollegadas , e linhas. fe calofo ; f. calejar-je a conjciencia v. calo. f. ,, a infelicidade continua caleja aquelles a f. ladro de maior calibre , i. e. maior pola quem vexa Arraes 9. 10. fora , induftria , deftreza, oufadia , &c. CALEIRO v. caieiro. Cano dos telhados. CALIA , f.f. a cal j applicada s paredes, CALENDA, f. f. o primeiro dia do mez en- que j fervio. tre os Romanos. CLICE v. clis. Arraes 10. 5\. tragar o CALENDRIO , f. m. livro em que efto de- clice da aftlico. clarados por ordem os dias do mez, os mezes, CALIDADE v. qualidade. ., Variaes da lua, os dias Santos, feriados, &c. CALIDO , adj. quente. CALF-NDER v. calandar. Godinho. CALIFA, f. m. dignidade fuprettra entre os CALES y. calis, ou clice. Luf. Transf. Mohometanos , qe tem os direitos de foberania, CALETE , f. m. ch. compreio ,. contituio e o Summo Pontificado a feu niodo. o corpo , forte , robufta: ALIFADO, f. m. o ofRcio, e cargo de ca* CALEXE, f. m. fege, cujo tejadilho Te re- lifa. colhe , e fecha, ficando o affento defcoberto. I CALIFICADO., Calificao, Calificador% Ca CALHA , C. (. cano por onde vem agua s [lificar, Scc, v. qualificao , qualificado, Scc. Ee CA*

CAL

CAL

217

2i8

CAL

CAL

CALOR , f. m. a fenfao que caufa o fogo , CALIGEM , f. f. nuvem delgada que efcureou o Sol no noffo corpo a certa diftancia, eafce a vifta. t. Medic. efcurido. CALIGINOSO , adj. efcuro grandemente "v. fim a agitao , exerccio. O effeito do fogo, g- nuvens-Vieira : nevrina Eneida 12. e do foi nos corpos , que fe derretem, enxugo, murcho, feco ; a quentura caufa defte effeito. 107. .. CALIS, f. m. vafo de vidro , ou metal em f. O calor , ou ardor da mocidade , a viveza, que eft o vinho , e agua, que o Sacerdote con- e alividade das paixes. Dar calor , fomentar, fagra no Sacrifcio da Miffa. f. beber o calisanimar, favorecer, auxiliar. Com calor , i. e. da amargura foffrer, tragar, goftar as amargu- com fogo , atividade, ira, paixo. 0 calor-da batalha; quando he mais pelejada, e ferida. ras da vida, ter trabalhos v. clice. Tomar calor, ir-fe renovando , ir revivendo v. g. CALIZES plural de Calis. Pinheiro 1. 55. o ufio , que efiava em efquecimento , ou ia efCALLE, f. f- v. calhe. Rua. Maufmho. CALMA, f- f- o calor, que o Sol caufa. quecendo , tomou calor. CALOROSO, adj. calmofo. Que caufa caA hora do dia em que o calor he mais intenfo, v. g. ir pola calma. Pr em calma, excitar lor. CALOSO , adj. feito em calo. Corpo calofo calor , e f. paixo. Sylvia de Lifiardo voltas ao fionho. Quebrar a calma neutramente, di- t. Anat. huma poro do crebro. minuir. Caftan. 2. 239. O mar eft em calma , CALOSTRO aiim fe diz em Hefpanhol, e fem ondas, fereno , lanado. B. Lima 6 2. Cal- o efcreve Morato Luz da Medic. mas v. Coma entre os Nautas , falta de vento , calmaria ; loftro. cahir em calma, ficar em calmaria. Eujr. 2. 4- ' CALOTE , f. m. divida no paga. , V. do Arceb. L. 4. c. 29. tomar em calma CALOTE AR, v. at. pregar calote. "r . buma juria de tempo to defiefiperado , ferenar; e ( C L O T E I R A , { . ( .e)i r- a ue faz (CALOTEIRO; f.m.? 1 < * k"* fig. tranquillizar. V. do Arceb. L. 5. c. i.qmeCALVA , f. f. falta de cabellos cahidos. tao, que parece, que lhe tinha todos os tormentos em calma. A calma das paixes oppem-fe CALVAR, v. n. fazer-fe calvo. v. at. Faa ardor, fervor, fora, violncia dellas. Cal- zer calva y. decalvar. ma borralbo naut. tempo, em que no ha a CALVRIO , f. m. f. peanha da cruz, que reprefenta hum monte com caveiras. Moeda de nenor aragem, nenhum vento. r " CALMAR, v. at. ch. dar pancada, golpe. D. J. 3. do pezo dos cruzados. Pregar calvCalmar o vento v. acalmar. Palm. p. 2. c. 96. rio , jam. fazer pea, pregar logro. Na Chron. de D. Afionjo 4- por Leo c. 34./; 34- CALVETE, f. m. efpeto de po em que por v. col. 2. fie diz mandou roldar as fiuas villas, caftigo fe enfia o criminofo polo ano , e fai a ponta pelo pefcoo. F. M. c. 155. nofim.Caftan. e caftellos , e calmallos, e proveitos de mamimentos jer colm-los i 1. 159CALUMBA , f- f. planta Medicinal, cuja raiz CALMARIA, f, f. naut. tempo de calma no fe approveita na Farmcia. mar. CALUMNIA, f. f. imputao falfa, que ofCALMO, adj. que eft em calmaria v.-g. fende a reputao, e a honra. Juramento de a calmo mar j . 46- e 434. dofiegundoCerco de calumnia , he o que do os litigantes , affeveran Diu. Sem movimento v. g. o ar calmo do que: no litigo com dolo , ou m f. OrCALMORREAR, v. at. ch. calmar, efpan- den. ' car, enganar. CALUMNIADO , part. paff. de calumniar. CALMOSO , adj. em que. ha calma, quente. CALUMNIADOR, f. m. o que calumnia. & CALO, f. m. (a etimologia pede clloY;grof- CALUMNIAR , v. at. dizer calumnia contra fura na pelle, que a faz infenfivel. i- Ter ca- algum , em juizo , ou fora. f. Condemnar, los na pacincia , no fe impacientar. Aqutrtr cenfurar. ' calo nos vidos, fazer-fe infenfivel aos remorlos. CALUMNIOSO, adj. o que calumnia. C oiCALOFANE , f. m. v. colofane. Exame d ar- tavas a D. Conjlantino o povo calumniojo Coifa que ferve a calumniar y. g. palavras , tilheiros f. 231. . ' , CALOIRO, f. m. eftudante das Provncias eficritos. '- CALVO, adj. que tem a cabea limpa1 de ca"Trafmontans/ Certos frade da Terra Santa. bellos com a idade, doena. f. Dos penedos, Pantaleo d^Aveiro. ? ,. .. ,1 e montes fem terra, fem herva, arvores", &c. CALOMELAQOS/f.m.pl. droga medicinal; V. he mercrio preparado de certo modo brando.

CAM

CAM

219

V. do Arceb'. 2. c. 31. calvos penedos; eficalvddo. B. Lima j.zn. montes calvos d'berva. Pecego calvo, fem coto. CALUROSO y. calotofo. M. L. t. 7. CAM, ou CA, f. f. o cabello branco ; ufa-fe em geral no plural; e no fingular lanar fora huma . e. ter algum divertimento , regozijo , caa funo degolo. Ulifipo f. 107. v. fie as minhas palavras tiveffem muitas cs B. Clarim, c. 79. i. e. prudncia. C A M A , f. f. leito de dormir, barra, camilha com o apparelho pertencente para iffo. f. O covil, ou jazida do porco , veado , e outras veaes. O affento que nos meloaes fe faz para os meles he hum pedao de terra mais levantado , e bem revolvida. Cama de breto, mantas, ou balas de fargao , ou trombas. Fruta da primeira cama , a que amadurece pri- fi 17. meiro. Vinhos de cama , aquelles a que le no CAMARADA , f. f. vivenda , e converfao d curtimento. Alarte j . 148. Eftar de cama , de peffoas no mefmo rancho , ou cmara nos nano fe erguer delia por doena. Fazer a cama vios , quartis. Leo Origem: M. L. t. 2. exa algum, fig. dar m informao , acuf-lo. citou outros de fiua camarada, i. e. da fua cevaCama de cal, a que fe applica rebocando a pa- deira, convivncia, converfao, partido, facrede. Cama de fal, a poro com que fe co- o. f. O homem arranchando com outro, no. bre a coifa, que fe falga. Vieira. rancho, ou quartel; o que he da mefma compaCAMADA , f. f. multido de coifas poftas ao nhia , regimento , e hoje fe chama affim qualquer longo humas fobre outras y. g.de fruta, de foldado. bervas, H. Naut. vimos no mar camadas de CAMARADAGEM , f. f. fociedade, amifafervas. % Camada , f. por grande nmero. de de camaradas. Prov. da Ded. Chronolt fiolio C A M A F E U , f. m. pedra fina , em que fe 170. lavra alguma imagem, e talvez fe pem em anCAMARO , f. m. marifco parecido com laneis , com elles fe fello cartas, e outras efcri- gofta, mas muito menor. Squilla gibba. turas. f. Rofiinho de camafeu, i. e. gentil, deCAMARAZINHA , f. f. dim.. de cmara. licado. Eujr. 1. 1. CAMARO , f. m. mata pequena rara , fem CAMALDULAS , f. f. pi. ramal de contas de filvas , nem efpinheiros , a qual nafce nos areaes,, produz medronhos, hervados , e adernos. Terrezar groffs ; ou bugalhos. Camandulas v. CAMALEO , f. m. rptil, efpecie de lagar- ra areenta, que d pinheiros, e mata de medroto , do qual fe dizia , que fe nutre de vento , nhos , ervados , &c. C A M A R G O , f. m. do jogo dos centos, e e que toma as cores, que quer. Daqui fig. fe diz cameleo a peffoa, que ceva a fua alma em outros; dar bum camaro , fazer todas as vafas, vaidades. Lobo Corte D. 13.; e tambm do ho- ganhar com todos os pontos. f. Trabalho, golmem vario , e inconftante ; e dos hypocritas, pe da m fortuna. M. L. t. 1. Fazer-je caque tomo o caracTer, que convm a Teus fins, maro , no fazer a vafa, que no convm. f. Ficar camaro , no dar fua razo, no fallar por e diz que so Camelees. C A M A L H Q , f. m. d'agricult. a poro de feu turno, ou giro. Lobo. C A M A R E I R A , f. f. fenhora, que ferve na terra entre dous regos , na horta, ou jardim. Cmara de S. Mageftade , ha huma camareiraA margem no campo. C A M O , f. m. ave aqutica , (porpbyrio , mr. nis.) CAMAREIRO , f. m. criado da cmara. EuCAMANHO , adj. ant. quo grande. Bernar- jr. 3. 5. Goes Chron. M.: hoje dizemos Camarifita; e f fe diz Camareiromr , o qual vefte, e des Lima Ecloga 3, Eujr.jreq. CMARA , f. f. alcova de dormir. O cor- depe a el-Rei, tem jurifdico fobre os moos po do Senado. A cafa onde elle fe ajunta. da cmara, e guardaroupa; nos atos das Cortes Cafa de expediente, e oHciaes de defpacho dos leva a fralda da Opa R e a l , e fica atraz da caEe ii dei-

Bifpos, e da S Apoftolica. A parte do canho., da efpngarda, morteiro, no fundo, onde fe ataca a plvora. Cron. J. 3. 4. p. c. 29. Pea pequena de ferro , que fe difpara por feita, affentando-fe no cho fem reparo , fobre a culatra , perpendicularmente. Cmara cerrada, quantia incerta que o marido promette mulher, de arras.. Cmaras, curfo , evacuao do ventre. Cantara , grilho, parece fer engano do Bluteau citando a De. 4- de Barros p. 750. , e cuido fer Cmara d''artelharia , atada para prender com feu pezo , ou para dar fundo, ao que fe lana ao mar, como no lugar, que cita dos Comment. de Albuq. p. 2 7 . , e em Caftan. 3. J. 61. CAMARABANDO , f. m. Af. facha , ou cinto ; no primeiro fentido. Couto 4. 10. 8. hum Camarabando , que linha jobre a touca. Caftan. 2.

220

CAM

CAM
C A M B A P E ' , f. m. ch. treta de lutador?, que confifte em entremetter as pernas pelas do adverfario de forte , que \Q faa cahir. Armar cambap, ou o p a algum no fig. negociarmos coifa com que o deitemos a perder. Dar cambap , deitar a perder com alguma m arte, tra-> moia. Hofpit. das letras j . 312. C A M B A R , v. n. abrir as pernas corri defeito, quando fe anda. Cambiar y. Trocar antiq. Ferreira Soneto 34. L. 2. CAMBAS , f. f. pi. nefgas do veftido. Cambas da roda , as peas de que fe faz a circumferencia dellas , e onde entro os raios que faem do cubo. C A M B E T A , f. f. o paffo mal firme, e defeituofo de quem anda bbado, ou a modo de bbado. CAMBETEAR , v. n. dar cambetas, fazer cambetas. C A M B I A D O R , f. m. o banqueiro, ou pefc foa que recebe dinheiro , e d outro em troca, ou letra fobre outrem, polo valor do recebido;

deira de el-Rei. Camareiro, v. bacio , bifpote. C A M A R E N T O , adj. que anda de cmaras , curfos. CAMARIM , f. m. gabinete , retrete affeiado. C A M A R I N A , f. f. dim. de cmara ; mover a , fazer coifa difficil, pefada , trabalhofa Eufr. 2. 5. C A M A R I N H A S , f. f. pi. frutices, que nafcem nos camares, de certas urzcs. C A M A R I S T A , f. m. official do Senado da Cmara. Homem nobre, que tem por infignia huma chave doirada na aba do bolfo , a qual he da Cmara R e a l , ferve nella ao R e i , e peffoas Reaes. C A M A R O E I R O , f. m. covo de pefcar camares. C A M A R O T E , f. m. cmara pequena nas nos. Eftancia, ou compartimento no recinto do theatro, fechado fobre fi, donde fe v o efpetaculo. C A M A R T E L L A D A , f. f. golpe com o ca- Ulifipo / . 249. martello. Apol. Dialogaes. CAMBINTES , f. m. pi. as varias cores que ' C A M A R T E L L O , f. m. martllo de Alvener, refletem algumas fedas , penas de aves, Scc. feagudo d huma banda, e por outra de boca re- gundo a variedade com que fe expem l u z , donda , ou quadrada, urtacores, acatafolado. ' CAMBADA , f. f. ramal v. ,g. de peixes CAMBIANTE , adj. que he de furtacores, enfiados, e de outras coifas unidas como a cam- que reflete varias cores : as cambiantes azas. bada de peixes. Eneida. C A M B A D E , imperativo de cambar y. anCAMBIAR , v. at. trocar dinheiro por dinheitiq. ro em efpecie, ou dando letra polo equivalenCAMBADELLA , f. f. v. cambalhota. Cam- te , com perda, lucro , ou igualdade, fegundo o bap , efig. dar cambadlla a algum , fazer-lhe curfo do cambio. Paiva Serm. 1.213. v. cambiai mal privando-o de coifa , ou meio , com que para Medina. poderia remediar-fe em algum aperto. Eufr. 5. 8. C A M B I O , f. m. troca, permutao. no fig. Na l u t a , para fazer cahir. Simo Machado j . Maufi. j . 128. em cambio dejta trifte vida. 69. v. d-lhe cambadellas. Troca, permutao de dinheiro d hum paiz poCAMBADO , adj. que tem as pernas tor- lo de outro , feita plos banqueiros , com certo lucro feu , dando o equivalente em efpecie , ou tas. paffando letra para dar-fe cm outro paiz. O C A M B A D O R v. cambiador. C A M B A I O , adj. o que mette os joelhos pa- commercio do hanqueiro v. g. ,, vive, oecupa-fe^ ra dentro , e no anda direito, tendo as pernas trata em cmbios. Eftar o cambio a tanto com tal praa , dar-fe nella huma fomma maior, ou rqueadas polo lado externo. C A M B A L , f. m. a farinha, que os moleiros menor fegundo as circuntancias , por outra cerpem roda da pedra, para que no caia para ta fomma de outra praa v. g. ,, o cambio de fora a que fe vai moendo ; e tambm huma t- Lisboa com a praa de Londres eft , ou corre hoje a 75. i. e. por cada mil reis, que hoje fe boa para o mefmo fim. CMBLACHA , f. f. ch. barganha , troca. cambia mando dar em Londres 75 pences, Tramia, engano v. g. armar cambalcba a ou dinheiros efterlinos. Cambio , o contrato, que fe faz com o cambiador, ou banqueiro. digitem. CAMBO , f. m. ladra, vara de facudir fruta, '' C A M B A L E A R , v. n. v. cambetear. C A M B A L H O T A , f. f. volta que feda fobre ou gancho de a apanhar. Cambio y. Cambada v. coitado , firmando a cabea no cho. ch. CAM-

221 ' CAMBO A , f. f. lago beiramar, com porta dio fobre as caufas pertencentes Cmara Apofpor onde entra o peixe com a mar, e fica em tolica. CAIBA , f. f. pea do freio, cibas so os feco na vafante. Corograf. Port. C A M B O L I M , f. m. eftofo de Iam como bu- dois ferros compridos , que fico nos cantos da r e l , da Perfia , delle fe fazem capas aguadeiras , boca do cavallo , em cujas extremidades entro" que tem o mefmo nome. Vergel das Plantas f. os tornezes donde prendem as rdeas , nellas ef130. Godinho p. 106. diz que os Cambolins so t fixo o bocado, e a barbella. Caiba das rode Iam de camelo , como capotes largos fem das v. cambas. Entre alfaiates, nefga, ou pea de panno , que fe ajunta para arredondar a mangas. ' C A M B O T A , f. f. po com meia volta, com fralda de tnica, capote, fazendo-a mais larga. CIBOS v. cmbios. que fe armo os tectos. Pea de po de que CIBRA , f. f. convulso, que tolhe os memuso os armadores, faz hum arco que affenta horifontalraente no alto dos nichos, e altares, pa- bros , e ataca freqentemente aos que nado. V ra talvez nafcer delia o fobreceo. Voltar cam- de Sufofi. 73. ,, davo-lhe cibras nas pernas. CIALHA , f. f. multido de ces. f. Mulbota , dar cambalhota, fiam. tido d plebe vil. v. Canialha. ; CAMBRA u. cibra. CAMILHA, f. f. cama de recofto, ou liCAMBRAI y. cambraia. Tefnpp d'Agora i.D. geira , para dormir a feita. Lobo Corte [Dial. 4* 1. manto de cambrai mui azul. Pinto Per. i.e. 9. C A M B R A I A , f. f. lenaria mui fina de liC A M I N H A , f. f. dim. de cama. Cbr. J. 1. nho , inventada , efabricada em Cambray. C A M I N H A D A , f. f. jornada de caminho, tiC A M B R A I E T A , f. f. cambraia inferior. ' CAMBROES , f. m). pi. planta efpinhofa. Lat; rada. CAMINHADOR , adj, que vence caminho , Rhamnus B. P. Laguna verte Spina infieloria, aut cerriva; ferve para tapigos, e d certas ba- andador. C A M I N H A N T E , f. m. o que vai de camigas. CAMBULHDA , f. f. ch. multido de coi- nho , paliando, ou de jornada, C A M I N H A R , v. n. andar, fazer caminho, fas prefas, e connexas humas s outras. jornada. CAMBULIM v. cambolim. CAMINHEIRO , f. m. homem , que vai das CAMEDRIOS v. carvalhinha herva. terras onde ha Relaes , e da parte de certos CAMELEO v. camaleo. C A M E L E T E , f. m. dm. de camelo d'arti- Magiftrados cobrar executivamente alguma divida,! correndo o falario do caminheiro por conta do lharia. ' CAMELO , f.m. quadrpede; tem humacor- executado. cova , o pefcoo longo , a unha inteiria , folida, , CAMINHO , f. m. o lugar por onde fe ane coberta de plle ; he foftredor de grande car- da , faz jornada. f. A diftancia de hum fitio a ga , e inedia prolongada. Camelas. f. Homem outro determinada pelo tempo em que geralmeneftupido , muito ignorante. Canho de arti- te fe vence effa diftancia. rA ordem de viver lhar, antigo. Unguento Camelo , v. as Farmaco- y. g. o caminho da virtude , da perdio. pas. Donde, fora de caminho , vai fora de ordem, CAMELO-PARDAL. y. Girat. Conftella- razo. V. do Arceb. 1.6. % O m e i o , m o d o , o do polo are/tico, que confta de onze eftrel- ordem, que fe leva pra o confeguimento de alguma coifa, fim. Levar caminho, ir conforme las da exta magnitude. boa razo, ordem as conjeuras que aponC A M E N A S , f. f. pi. poet. y. Mufas. taes levo caminho Arraes 3. 7. ^ De caminho C A M E R A v. cmara. C A M E R A R I O , f. m. antiga dignidade de al- adverbialmente , leve , facilmente , preffa , brevemente , de paffagem. M. L. % Fazer de hum gumas Cathedraes do Norte. ML. C A M E R A R I A M E N T E , adv. em confelho caminho dois mandados ( alem do fentido obvio) particuiar , junta de peffoas aceitas. Tcito Port. fazer alguma aco , com que fe configo dois' quis Tiberio decidir a caufa camerariameme. pag. fins. Fazer caminho , caminhar. B. Clarim. $. Ir caminho, pelo caminho. H. P. p. 204. o 212. C A M E R A R I O , adj. Anatom. Corpo , por- padecente indo caminho da morte. Caminho de communicao y. linha de communicao. Camio triangular do Crebro; jornix, tefiudo. CAMERLENGO , adj. Cardeal,-, o que nho coberto , e de rondas, v. eftrada coberta, e governa no interregno dos Papas ; e tem jurif- de rondas. CA-

CAM

CAM

2 22

CAM

CAM -

CAMIS, f. m. pi. raa de Reis de ]apo, guma irmandade, que corre as ruas com a camque merecero a apotheoe. Lucena. painha para convocar os Confrades , e talvez a CAMISA, f. f. efpecie de veftidura de len- leva em proeifses. aria com mangas, fechada em roda , que fe CAMPAL, adj. dado , feito em campo abervefte por baixo dos mais veftidos: he de homens, to. Batalha campal, a que fe d de ordinrio e mulheres. Camifa Mourifica, do antigo trajo em taes lugares , com todo o corpo do exerdas mulheres. Eufr. 2. 2. Em camifa, fem ou- cito. tro algum veftido de mais da camifa. Tomar CAMPAMENTO v. acampamento. a mulher em camifa, fem dote, nem doao por CAMPANA, L f. v. Ellena-campana. cafamento. Eufr. 3. 5. f. Camifa de cobra , a CAMPANADO , adj. Farmac. alambique^. pelle, que ella depe. Camifa do falco , . fao que tem a cabea do feitio de hum fino. era que mettem ao falco bravo. A cal, arCAMPANRIO, f. m. efpecie de janella de gamaa , ou coifa , com que fe reboca , e acafel- torre em cujos lados fe enfia o veio, ou eixo, la quaiquer obra de pedreiro. Na jortij. mil. fobre que Te volve o fino. A torre de finos. obra de pedra, e cal, he muro pouco largo feiCAMPANHA, f. f. o campo por onde anda. to em redor de algum forte, ou outra fortifica- o exercito. As operaes do exercito por efo. P. P. 2. / . 146. L. 1. c. 18. Camifia dapao de hum anno v. g. a campanha de 1762, fortificao he tambm o mafio da muralha que ou por huma eftao v.g. a campanha da Prifica a plumo defde o fim da efcarpa at o prin- mavera, Macedo Juzo Hift. /. 221. Pea de cipio do cordo. Entre os Bombeiros. Camijas campanha, he de 4 , 8 at 12 libras de bala. . so pannos como lanoes embebidos em calda de Carreta de campanha, a que tem rodas com raios, pez, cebo, e leo de linhaa , prego-fe nas como as de fege. Exame de artilheiros. portas , e navios para os queimar. Exame de Bom- CAMPANIL, f. m. miftura de metaes para beiros fi. 337. finos. * CAMISOLA, f. f. efpecie de camifa, que e CAMPANUDO , adj. ch. que vem com pomveftia entre a camifa com jubo. pa , eftrondo , campando. Bizarro , galhardo. ' CAMISOTE, f. m. camifa mais fina de vef- Palavras campanudas , grandes, de mais fom, tido de mais eftado, com punhos, bofes , ou que fignificado. Curvo. tira. CAMPANULATA, f. f. da feio de campainhas grandes , que vem alargando para a boca ; CO , f. m. y. depois de Canzil. C A M O E Z , A , adj. Peros camoezes, ma- epiteto que os Botnicos do s flores, que tem ans Camoezas, huma efpecie vulgar deftas fru- effa forma. CAMPAR, v. at. v. acampar. Provas da Ded. tas. CAMOUOS, f. m. pi. na Guia de Cafados Chron. foi. p. 164. y. Campear. no j . e famil. f. 169. vem ,, tenho por grande leviandade a la-brilhar, luftrar. ^CAMPEADOR, f. m. v. campeo. dainha de nomes , que tomo algumas peffoas pondo em camouos huns fobre outros v. g. Ma- CAMPEADOR , adj. que campeia , anda pelo campo fazendo eftrago v. g. o LoboVirianna Rofa Joaquina Francifica de tal, e tal apriato 10. 109. pellido i. e. amontoadamente. CAMPEO, f. m. o defenfor que entrava em CAMPA, f. f. a pedra, com que fe cobre a fepultura. Sino pequeno para finaes _ de avifo campo para defender, e livrar por armas a honem communidades; a campa tangida , i. e. con- ra , ou direito , ou innocencia, de quem o tovocada a communidade. Dar de campa , fr. mava por feu campeo. f. O que defende a ant. tocar o fino de rebate , ou repique nas for- caufa , ou partido de algum v. mantedor, ou talezas , e praas, tocar alarma. Chron. de D. J. mantenedor. CAMPEAR, v. n. eftar o exercito acampa1. por Lopes. CAMPAINHA, f. f. dim. de campa, finozi- do , com arraial affentado. M. L. Correr o nho manual. Campainhas da garganta, dois lo-campo a cavallo. B. P. Campear diz-fe do cabos , ou como folhafzinhas , que tem entrada, vallo , que marcha com garbo, e boa compoftu Huma herva , e flor azul convolvulus. Cam- ra. Eftar a cavalleiro foberbo, eminente, fob^elepainha , t. vulg. o que anda publicando, aquillo que vado, dominar v.g. hum cajlello que campe fobre as terras circumvizinhas. Andar como vitorioouvio dizer, ou fabe. fo efiobreas ondas o terror campe Gallegos.% (CAMPAINHO , f. m. (CAMPAINHEIRO, f. m. o andador de al- Levar vantagem, fobrefahir. Blazonar. A vir:

m-

CAM

CAM

223

tude deve campear na noffa vida apparecer com portnidade v. g. agora fe me ferecia campo luftre. Tempo d?Agora 2. 3. de jazer, *c. CAMPECHE, adj. pao , de que fe extra- CAMPONEZ , adj. peff* o campo. he tinta vermelha, ou roixa. CAMPONIO , adj. peffoa do campo, jamit. AMPESTRAR, v. n. andar pelo campo, CAMURA , fi f. efpecie de cabra brava. campear. Elegiada fi. 37. o belligero animal troO coiro dellas preparado pra veftidos , arreios. ia , e campefira ,, CAMUZ, ou Camuza; na, Ulifipo fi. 31. v. CAMPESTRE, adj. coifa do campo ; ruftica diz o irmo s irmas , louvande^huma fua dav. g. vida, exerccios campefir es. ma de difcreta digo-vos, fenhoras , que no fois CAMPEZINO , adj. campeftre. y. Cofia. Camuzes decair no mel da fua arte parece diCAMPINA, f. f. campo dilatado, defcober- zer, que no fois capazes de entender , ou de to d'arvoes. Lucena. goftar das fus prendas. Aulegraj. f. 113. no CAMPINHO, . m. dim. de campo. fois camuz de entender damas ,; ^p CAMPINO, f. m. homem do campo. % adj CAMUZADO , adj. coiro-a. que fe deo corDa natureza de campina y. g. terras campinastimento da camuza, ou camura. M-L. t. 1. CANA , . f. planta que nafce em lugares huCAMPIR, v. at. da Pint. fazer os Ionges, midos, que deita hftma hafte acompanhada de efhorifontes , e cu nos quadros. Nunes p. 60. padanas, ocas, com ns: a cana de affucar he CAMPO, f. m. pedao de terra baixa , e femelhante no feitio , mas cheia por dentro ; e plana. Terra fora da Cidade. O arraial mili- afim as canas Bengalas. f. A cana do milho, tar. As tropas, que o compem. V. do Ar trigo, cevada , a hafte em cujo extremo fae a teb. 1. 1. Lugar onde fe d batalha. Lugar efpiga. Cana da perna, o cffo. -do leme9 onde fe poto os litiadores noticias do Campo o po com que os marinheiros movem , e gverdeS. Roque em 1782. Campo volante, he por- no o leme. Da artelhar. , a poro do cano o de exercito capitaneado por hum Major de do canho por fora, defde os munhes at abor Batalha, ou Meftre de campo General para re- ca. Cana do bofie , v. afpera, artria., Cana, itir s correrias do inimigo , atalhar os combois, frauta ruftica, ou affobio feito de cana de fevada. e cobrir aos lugares expoftos aos intuitos do ini- (Svpula) Ferreira Pem. t. 1. fi. 187. Luf. Transf. migo. Fazer campo , jular Palmer. 3 . / . 122. CANABRAZ, f. f. planta. (Spondilum.) ; Trazer merecimentos a campo, alardea-los, afia- CANADA, f. f. medida de lquidos^ contm ih-los. Palmer. 2. p. c. 135:. Ficar o campoquatro quartilhos, a duodecima parte delhumalpor algum , i. e. a vidToria; e no fig. fahir com mude. Canadas , as entradas d caminho, que 1 fua, confeguir a fua pertettso. Eufr. 3. 1. fazem nos campos os carros , e carretas, que os Lugar aflinado para reto , jufta , torneio daqui atravefso. dar campo B. Ciar. L. 1. c. 13. Chron. de CANAFISTOLA, f. f. cana de cr preta, J. 1. c. 72. e de Aj. 5. c. 20. ter, ou man- cheia de polpa , ufada na Medicina. (Caffia niter campo ,, affegurar o campo de delefio livre degra.) .: violncia, fraude, aos contendores. Entrar em CANAFRECHA , f. f. planta, (Caulis feruUcampo o cdmpeador com o campeo do contrario, ceus.) Hift. de Ifea j . 12. f. Lutar, contender. Pi- CANAL, f.m. efpecie de foff , ou valia, nheiro 2. /. 105. je quijeffemos entrar em campo -com a necefidade de tempos pafados. Competir. B.por onde fe encano, e derivo guas, por terra , ou de mar a mar. Brao de mar de pouca Lima, j . 30. pois cantar , e tanger , poucos em traveff, entre-duas oftas. fi A via, e meio pampo ouso intrar comigo. Dar campo, i. e. y. g. os canaes , por onde fe obtm as graas lugar feguro para defafio. Leo Chron. J. i.para Canaes na archite. o mefmo que Eftriasv. prova de combate, e Cron. Aj. 5. para purgar fua CANALHA, f. f. a plebe mais viL Lucena. innocencia. Pedir campo o requejtado, ou reptaMal. Conq. -1 .,- . do por outro , i. e. licena, e lugar feguro para o reto. Hift. de Ifea j.S6.v. Dar campo firan- CANAMO, f. m. efpecie de planta.da qual 'fio aos joldados , i.e. todo o defpojo, que pilhaL f fazem filaftcas para cordoalha. Severim. Notic.
f. l8. ''"-> - > "V; -A .

em, e faqueaffem. F. M. c. 151. Campo, no CANAPE', f. m. fofa, eadeira de affento lonJraso, o efpao do efcudo, fobre que affento go com braos, encofto "acolxoados ; e talvez as peas, armas, f. Matria do difcurfo. Lu- de palha, onde algum fe pde receitar. gar hd fe faz alguma aco. Occafio, op- CANARIM, f. m. aldeo dos contornos de Goa CA-

114

CAN

CAN-

'- CANRIO, f. m. ave vulgar, que ferem fio* Dizemos ironicamente no famil., ijfo he o para cantar em gaiola. Canarienfis paffer. Pe-que me cand, fignificando, que nos no d tra*: . a , que- fe tocava na viola , e a cujo fom fe balho, (cuidado. ckinvat CANCEIRA, f. L canao. Coifa que d CANASTRA, f.f. efpecie de caixa tecida de canao.. varetas , e aparas de hum po flexvel-, coii CANCELLA, f. f. porta de grades de po.. tampa do mefmo chata. Deftas algumas so CANCELLADURAS, f. f. os traos de pen eneoirdas de pelle de cabello. Canaftras, )o- na s com que fe cancello as efcrituras. go que fe faz entre quatro, peffoas com muita CANCELLAR, v. at. cruzar a efcritura p* fora, tambm he jogo de mininos andar s blica com certos rifcos : ou rodear com hum tracanaftras ,, Eufr. 5. 5"., jogar effe jogo , mon-o de penna alguma parte delia. tando, ns coitas huns dos outros. CANCELLARIO , fi m. dignidade da UniverCANASTREIRO, f. ra. official, que faz ca- fidade : o Cancellario d o gro de doutor , e. paffa as Cartas deffe gro. naftras. CNCER , f. m. figno celefte do Zodaco , CANASTREL v. caniftrel. que fe reprefenta por hum Caranguejo. Ulcera" CANSTRINHA. f. f. dim. de canaftia. maligna, que roe a parte do corpo, onde eft. " CANAVEADO v. acanaveado. CA NAVEAL , f. m. agro de canas ordinrias, f. Mal que vai arruinando y. g. os Cnceres da Repub. M. L. ou de aflucar. ! CANAO , f. m. a fadiga que e fente do CANCERADO , part. paff. de cancerar. xceifivo exerccio. Canao da refpirao , gran- CANCERAR , v.at. fazer degenerar , ou formar-fe em cncer, ou cancro. fe , formarde d iRculdade. fe em cancro. Cncerar-fiefig.na culpa, afif'GANADINHO, adj. dim. de canado. <v CANADO , adj. laffb , fadigado de exerccio tular-fe , inveterar-fe no habito , que vai detrini -corporal. f. Do exerccio d alma v. g. de do a confciencia. Meditar, defejar, efpetar. Terra canada, a CANCEROSO, adj. da natureza do cncer. e no frutifica, por fe haverem, exhaurido os y. Cancerado, chagas velhas, e cncer ofias7emuccos nutrientes com a muita cultura. Pintura po d3Agora 1. 4. canada, a que he nimiamente bem acabada, CANCIONEIRO, f. m. livro de canes, e no o pedindo affim a diftancia., em que ha de outras obras poet. ver-fe.. Tiros canados , os que vo amorteci- GANCIONISTA , f. com. compofitor de cani dos , com a fora perdida em grande parte. Pin- es. to Per. 2. / . 129. Olhos canados, i. e. langui- CANCRO, f. m. y. cncer figno, e doena.' dos. Cames Rimas. Acompanhado de fadiguaCam. Lufi. Inftrumento, ou pea de ferro de v. g. vida canada 9 canados trabalhos. No fegurar taboas , tem efpiga, e buracos ; porm fentido at. coifa que cana v. g. as canadasha outros de chumbar onde fe mettem, os quaeseficadas Vieira. no tem efpiga, ufa-fe na Carpentaria, &c.J CANCROSO, adj. v. cancerofo. CANAMENTO v. canceira. B. Lima Eglo1 CANDAR, adj. pedra, quadrada, cr de g* 7ferro. , CANO , f. f. compofio poet. Lyrica, dicriftallifado. verfa da Ode ; cujo mecanifmo fe pde ver nas ANDE, adj. affucar CANDEIA , f. f. ant. por vela. Vafo de -Artes --verfificatrias, ou Poticas. metal para luz; e a luz v. g. apagar a can-. CANCANA, f. f. Afiat. bracelete de "mulhedeia. Candeia do Caftanheuo , os fios, e flor res. de que fe forma o ourio. De taramello, fia. CANAR, v.at. caufar canao, afadigar. das, ramaes , que fica o pendendo das arvores, f. A fortuna canou com trabalhos hum, e outro telhados, &c. Eftar de candeias as aveffas com Jmperio. Palmer. 3. / . 48. v. f. Moleftar. Eu- algum, i. e. mal avindo, pouco corrente. Apofr. 2. 5. Importunar v. g. com rogos, leitu- log. Dial. v. candelria. ra enjadoja. Canar n.ficar.canado.Cames Filodemo. Canar por ceifar de enfado v. g. i, CANDEIADA, f. f. o leo , que leva huma candeia v.g. caiu-me huma candeiada no canou de jer doido. Eufr. 2. 4-: no cano de veftido,olhar para o Ceo; no cana de obfequiar os jeus amigos. No canfar-fe, no levar trabalho; CANDEINHA, f. f. dim. de candeia; velinha. , Luzefzinhas, apparecer* Santelmo em canno tomar trabalho v. g. no Je cana com ifdei-

CAN

CAN

225*

ieinhas. Eujr. i. 5. . Fazerem os olhos tandei tlea'Maufinbo. Arraes 3. 27. >catidor da bonnhas, ou traze-las nos olhos , diffemos do que dade. C A N D U R A , f . f . a alvura mui. lcida v. gi eft bbado , que v as luzes multiplicadas. d cndor do Sol. .?das virtudes, animo y. CANDELABRO v., caftial. " , k .C A N D E L R I A , f. f. herva verbajcum lbum. candideza. C A N E C A , f. f. vafo' de barro., ou madeira Lychnitis. A feita da Senhora dfis Candeias, '- -' quando fe benzem , e -repartem velas pelos para vinho. fiis. CANEJA , > f. peixe como Oicao , de mui. C A N D E N T E / a d j . vermelho , ardendo em bra- tas pintas. CANEJA , adj. beftada feo^e habito do co; fa v. g. jerro. , CANEIRO , f. m. nos rios -dei pecaria, he CANDEO , f. m. armadilha de caar perdihum caminho polo qual o peixe eitra' pata a zes. Ord. L-5-T.88. 4eftacada , ou. aniada.; . A eftacada", ,> aniaCANDIAL , adj. trigo V: candil. da de pefcar. M. t . Dique v. Cano d?agua. CNDIDAMENTE , adv. com candideza.^ * CANDIDATO , f. m. pertendente de algim B.P. bueiro. Corredor abrigado; entre parahonra como gro, Magiftratura, dignidade., 8cC. !peit<?s- para dar paffagem. no expofta a tiros. 2. . , Refende Hift. de vora apprefentar-je por can- Cerco de.Diuff. 114. -;l.... . didato em alguma eleio. CANELA , f. f. cortia aromatica de huma arCANDIDEZA , fjf. a pureza do que eft mui vore. A cana da perna. % CMla" do'fiado , o a l v o , e cndido , Tem nodoa; diz-fie no fig. da fio que entretee a teiada , differente do fio de urdir. B.P. 'Fonjecaxta&vz , canna filis texenpureza da alma% fimplez , ingnua, fingea. CNDIDO , adj. alvo., mui branco. f. Pu- dis', e diz que he t. delme.lo, ro de eoilumes. Singello , fimples ,< ingnuo 5 CANELADA,, f, f- g o ^ e , que fe d com a inncente y. g. alma'.cndida, a cndida in- canela da perna.', i,; .-, tiocenda ,-*virtude , nimo. ^Arraes 1. 14. CANELO , f. m. herva. aipofilveftre. v. canelada, ou pancada, ;com,que liguem ornde C A N D I E I R A D A , f. f. v. candeada. C A N D I E I R O , f. m. vafo de metal para leo, a canela de outrem. Caneles, confeitos de cacem. bicos por onde fai toteida, que fe accende. nela coberta de. affucar ,ja. modo de amndoas con t. di Fortifi. y. manta. Nos jogos das jortijas, feitadas. Prefies uja*o,adj.. huns javowcaneles. fi. 32. v. doces. .', . frangos -, <*c, os candieiros so poftes no enterrados , .onde fe foftem as cordas de que pende CANEMQ-"v. cnamo. ' >o t a l v o , ou fito. y. candeias de gelo. CanCANEQUIM , f. m, lenaria d-'algodo fiiia,-. dieiros. na. Foitif. parapeitos de altura de 1 p , da ndia. de madeira cobertos de faxina, e terra, fervem ' CANFORA , f. fi alcanfor , gomma Oriental nos aproxes 'de cobrir os. que trabalho na gale- de cheiro mui forte, a qual. f accnde-, e faz ria," o u minas. v. manta. Candieiro,, efpecie chama. , . ^ : ->.. de fpgaro 'de que fe ufa no ataque de praas, C A N G A , f. f. o jugo ,, corri <que fe jngem Scc. ardem nelles eftopas nopadas em leos, os bois para a lavo ira, Varas, de que os maSc. Exame de Bombeiros. ... . i riolas uso para levar .fupenfas no meio as car* CAJNDIL f- m. Af. pezo de icoo libras ,|gas como caixas , pipas , &c. ou meiiitonellada de. carga. Couto. Moeda de " CANGAO y. engao, ou b Dagao. Ormus , das .quaes dez valem meio xerafim, ou CANGALHAS , T. f. pi duas como canaftras J50 reis. B. de grades de p o , que f accommodo no fellaCANDL , adj. affucar , ande. Goes Chr. douro das beftas pendendo de cada lado a fua,, M. 4- P- d 10. Ulifipo de pag. 257. a 260. y. encan- para certas cargas. % ch., culos. Peas da atailar-fe o affucar.- Trigo- , efpecie de trigo, fona, so 2 pos , em que defcana a moeg. CANGALHEIRO , adj. que pertence a cangade que fe faz o po mui alvo. Siligo. ^ GANDO , f. m. a poro do cafco do caval- lhas y. g. ,', quarta cangalheira. lo , entre o mais delgado da tapa , e as rani- CANGALHO , f. ni. galho deperas, laranjas, Scc. donde pendem algumas deftas frutas. Canlhas. - galbos, os dois pos da canga, entre o quaes anCANDONGA , f. f fonja engaRofa cb.C A N D O N G U E I R O , adj. ch, lifongeiro enga- cio os. pefcoos dos bois. x. Dizemos que he hurii angalho- , querendo fignificar hum animal nadot. C A N D O R , f. m. o andor da via L&- velho, inutU, e aflim ds homens.

F.f

CAN-

ii6

CAN

CAN

CANIALHA , f. f. multido de ces ;' e f. gente plebia, vil. Trancofo p. i.e. 17. pag. 76. ^ 7 7 . cainalha dizem hoje. * ) C A N I C E , f. f. a idade em que regularmente vem as cas. C A N I O , f. m. cana delgada. Rede decanas para curar alguma coifa ao fumeiro. Rede de canas de fazer bocaes a carros. Canio na fortificao he femelhante ao dos carros , feno que he feito de pos, e ramas mais fortes. C A N I C U L A , f. f. conleilao, alis co re lefte. O tempo, em que a dita conleilao gofttC A N G R E J O v. Caranguejo: como hoje dize- fe levanta, e pe com o f o i , em que ha grandes calmas a jogoja canicua. Injul. mos. Cames. CANICULAR ,- adj. que refpeita canicua. C A N G R O y. cancro. Arraes 4. 26. CANHAMAQ , f. m. a eftopa do canamo. Dias caniculares , so huns certos , que prece* $ Lenaria feita delia. Goes Cron. M. caote de d e m , e outros que fe feguem ao dia, em que tanbamao. - f va canicua nafce com o foi. CANIFRAZ , adj. ch. de canellas finas , como CANHAMETRA , f. f. herva , efpecie de malva. o co. CANIL , f. m. no plural canis, so dois pos C A N H O , L m. i^a d'artilharia , que tem o alma mais eftreitaw proporo da longura , do jugo , ou canga, entre os quaes anda o pefou o morteiro , &c. Canhes;- de bater, so oscoo do boi jtingido. oe grande calibre. Canhes , as pennas mais CANILHA , L f. pea da lanadeira, onde o groffas das azas da ave de rapina, &c. & Pea fio anda envolvido. . * do freio de que ha. quatro fortes y. Gajces ,.ejC A N I N O , adj. de co v.g. afpeo canino. tarchas, p de gato : Galvo. Uliffea. Dentes caninos, os laniares, prezas. C A N H E N H O , f. m. livro de memria, ou Fome canina, infaciavel. f. Canina eloqncia. ide lanar ementas. Ord. Man. 1. T. 51. 1. Arraes 8. 9: roer com dente canino , maldizer com C A N H E N H O , adj. y.canho. inveja. Arraes 1. 14. G A N H O , adj, y. efquerdo , canhoto. CANISTREL,, f.m. cabaz, ou ceta para po, CANHONAO , f. m. tiro de canho. fruta, &c. Eneida 8. 4 3 , * -, C A N H O N E A R , v. at. bater com artelharia. CAN.ISTRELZINHO, f. m. dim. de canifXritto Viag. treL CANHONEIRA , f. f. aberta no muro para C A N I V E T E , L m. navalha de aparar pen* fe affftarem os canhes, e pelas quaes elles ati- nas-, &c. lo. Fortij. Modr.j. 2t. CO v. depois de canzis. C A N H O T O , adj. o que ufa da mo efquerCANO , f. m. pea de madeira , barro cozido , da em vez- da direita. pedra , com feu vo , por onde fe conduz a agua*. CANHOTO , f. m. vulg, pedao do po nodo- ou qualquer liquido, ou defpejo. Cano da efifo , irregular; pingarda , a pea de ferro , ou bronze oca onde CANJA , f. f. Af. arroz cozido at fazer' hum fe ataca a 'plvora , e o mefmo nas piftolas , cacaldo groffo. Canudo polo qual fe d efte cal- nhes. Os canos da garganta , o ezofago, e a do os doentes,traa artria. Da architecl. y, jufte* Cano d CANJANTE , adj. v. cambiantc, atafoL ita* rgo, o canudo de chumbo , ou madeira por onta dos Portos fecos. de, fe folta o a r , que vem dos folies. Cano C A N J A D O , part. paff. de canjar. da pena , a poro oca , quando eft feca, e que C A N J A R , v. n. naut. furdir vante os ven- fe apara para efcrever. %'He parvo de rofio , tos ponteiros jazio dejandar o que o navio tinha canos , tolo rematado. Prefies fi. 57. v. Cano do eanjado Freire, i. e. os ventos abatio^o que o tinteiro, o buraco onde fe mettem as pennas. % iavi tinha furdido , vingado. Cano da chave , a poro rolia entre o annel, ANIADA , redes de canas em jardins, Scc e o palheto. Cano do relgio , cilindro vafa-' C A N I A L , f. m. lugar onde nafcem canas, do em cuja extremidade eft o ponteiro das horaniaes/e lamares.. H. Naut. 1. n o . tas, no j . fe diz que num. fujeito, valido, he
OOf

C A N G A R ," v.at., jungir com acftga os bois. f. e x. engannaralguem CANGARILHADA , f. f. ch. trapaa, engano. CANGIRO , f. m. vafo para vinho , algum tanto femelhante ao jarro. C A N G O E R A , f. f. efpecie de frauta, que os ndios Brafilieiifes fazio dos fis de finados. CANGOSTA , f. f. ruazinha, ou caminho eftreito ( d e callis angujta ) em geral fe diz con-

IN 227 CANTADO, part. paff. de cantar. Miffa o cano das graas, mercs, i. e. o meio porque cantada ,. oppem-fe rezada. ellas fecon leguem. CANTANTE, p. at. de cantar, que canta* CANOA , f. f. embarcao fut de huma f Elegiada j . 53. a r cantante. pea de madeira cavada. CANTAR, f. m. plur. cantares; cnticos ouCANOULO v. culo de longamira. CANON , f. m. regra moral, e por excellen- vem-fie cantares eftrangeiros S Mir. C. VI. cia das que a Igreja prefcreve nos Concilios. Os Cantares , hum dos livros fagrados feito Canon da Miffa, ou Tecretas, o que o Sacerdo- por Salomo. te recita depois do prefacio. Nota de Mufica , CANTAR, v. at. foltar a voz com concerto J que moftra donde comea outra voz em fuga. e medida harmoniofa. Diz-fedos homens , aves, CNONE, f. m. y. Canon da Miffa Fios Sant. e fig. dos poetas quando recito os fus verfos f. 15-2. y. Celebrar poeticamente tu cantavas Amor CANONICAL, adi. pertencente a Conegos. B. Limafi. 18. Canto as armas C. Lufi.t. 2. CANONICALMENTE , .adv. v. canonicaCANTARA, f.f. ou CNTARO , f. m. efte he mente. mais ufual; vafo de barro para agua, ou vinho, CANONICAMENTE, adv. fegundo os cno- ou azeite. Chover a cntaros, i. e. chuva mui nes , conforme a elles. gtoff jr. jamil. CANONICATO , f. m. conezia. CANTAREJO , f. m. dim. de cantar. Prefies,, CANONICO, adj. conforme aos Cnones da jazeis abalos por camarejos de gaios , i. e. por Igreja. Que diz refpeto aos C a n ones, ou re- coifas de nada. gras da Iareja. Livros Canon icos , os da Sa- CANTAREIRA, f. f. pofto , o comodidade grada efcritura, que a Santa Madre Igreja repu- onde fe pem cntaros, &c. ta verdadeiros , e authenticos ; oppoem-fe aos CANTARIA , f. f. pedra lavrada regularmenapcrifos. Autor approvado pela Igreja. te para edificio nobre. CANONISTA , f. m. o que eftuda, ou fabe a CANTARIDA , f. f. infecto, cujo p provoJurifprudencia Canonka. ca a urina ufado na Farmcia. Cantbarts iis. CANONIZA , f. f, mulher , que tem coro , CANTARINHA , ou CANTARINHO , dim, e outras qualificaes como os Conegos. M. de cantara, ou cntaro. L. 6. CNTARO v. f. cantara. Alma de cntaro , CANONIZAO , f. f. declarao canoni- fe chama chulamente , ao homem eftupido , inerca, e folemne , de que algum morto eft en- te. Eujr. 3. 4. Medida de doze canadas d"azeite. tre os Bemaventurados , e Santos. CANTATRIZ v. Cantadeira. CANONIZADO, part. paff. de canonizar. CANTEIRA , f. f. pedreira donde fe corta peCANONIZADOR ; A , quecanonifa no fent.fig* dra para cantaria, CANONIZAR, v. at. declarar, e denunciar CANTEIRO , f. m. official -, que lavra pedras algum por Santo. f. Louvar, aprovar, dar de cantaria. Poro de terra lavrada, e fepa5por certo, bom. f. canoniza ditas, e defiditas, i.rada de outra para nella fe difipor, ou femeiar e. approva o que o vulgo cr cerca das finas. hortalia, Scc. Canteiros das adegas, traves Arraes 9. 11. f. Canonizar-fie por amigo , T. lanadas fobre ces de pedra, nas quaes feafin^ d?Agora 2. D. 1. to as pipas/ CANOPO, f. m. eftrelia da primeira grandeCANT'EU fraze elliptica plebia, e tanto fiza fituada no hemisfrio meridional, e na extre- gnifica como quanto a mim Eufr. 3. 5. midade mais auftral da No d'Argos. pois canPeu no te ouvia CANORO , adj. fuave , harmoniofo y. g. CANTIGA , f. f. copia de verfos menores pa-* fom, voz. ra fe cantar. Cantar fempre a mefma cantiga , CANOTILHO , f. m. fio de prata feito em repetir, repi?ar as mefmas coifas. canudinho, envolvendo-fe efpiralmente. CANTIGUINHA, f. L dim. d cantiga. CANOURA , f. f. v. tremonha de moinhos. CANTIL, f. m. inftrumento de carpenteiro , CANSAMENTO, f. m, canfao. Bem. Lima para abrir o taboado fazendo-lhe hum angulo reEgl. 17. t o , ou como elles dizem de meio fio, ou ma- CANSATIVO, adj. que canfa, fadigofo, Au- cho. Inftrumento de aplanar pedras. Lavrado a Cantil, talhado planamente, fem ladeira, enhgr- / 81. f- CANTADEIRA, f. f. mulher, que vive.de cota y. g. fierras lavradas a Cantil Bermudes Rei. Etbiop^f. 70, y. dko de 1565. cantar na Afia. Barros.ET CAN-

CAN

2 28 v_.xi.i. iFANTILENA , f. f, muficav e cantigas paftoris , fimples. f. das aves ,, Cames. Lobo. ..CANTjtMPLORA, f. f. vafo, ou efpecie de garrafa de cobre para esfriar agua. Sifo , ou bomba de -vaiar lquidos d'huma pipa. C A N T I N H O : , f. m. dim." de canto. Arraes

CAP

C A P A , f. f: veftidura folta, que defce dos hombros at os joelhos, ou mais.abaixo, e-talvez at os calcanhares fendo talar, ou at rojar, e arraftar. Homem de capa preta, Cidado ; de capa parda, camponez. Bufcar o homem da capa preta , ou parda , i. e. o que fno pde' achar , ou diftlnguir por hum final to equivoco. -2. .-15. n , . , ) ;. C A N T O , f. m. angulo-de cafa , ou outro Homem de capa , e ejpada , fecular, que tem edificio-, interna-, ou externamente ; e afim os empregos civis, fem beca, e vai s juntas ,vou que fazem as ruas. Eftar a hum canto , f. in- tribunaes com capa, e efpada. Eftar,-ou prtil , defprezado. Pedra grande para_ efquadria, fie o navio capa , i. e. marear-fe de forte ,.que &c. Cames Ode 3'. Caftan. 3. 89. edifcios de canto no furde, oppondo as velas ao vento pela proa* lavrado. Aco de cantar. Poro de huma Capa aguadeira, a que cofpe a agua 3 ou chuepopia. Jogo dos cantos , que fe faz' eftando va de fi. Capa f. pretexto.,, com capa, ou quatro peffoas;!,.cada. huma no canto , e hnma fiob capa de virtude. Arraes 1. 20. fob capa d quinta no meio da cafa ; a qual tenta ganhar fazer bem a feu filho Capa da carta, o pahum dos cantos , quando os quatro fe mudo , e p e l , em que fe envolve, e onde vai o'fobrefcritroco Os lugares : o.-que no fe acolhe a algum to. ^Capa de velhacos , o que os acouta, favocanto.perde, e vai para o meio. rece. Coifa , que envolve, forra, cobre outra CANTOEIRA , f. f. pea de ferro para pren- v. g. a capa dos fardos, dos livros; e fig. capa da maldade, traio , &c. Paiva Cafam. c. 5. der , e fixar os cantos dos edifcios. CANTONEIRA , f. f. proftituta, que anda M capa fig. por mo trajo , veftido.. No pelos cantos. - Cofia Ecloga 3. deixar a outrem a capa no terreiro , no ceder, C A N T O R , f. m. C A N T O R A , f. f. peffoa, ou dar vantagem. ao competidor, ou peffoa comque fabe cantar. poet. O poeta, ou poetiza. parada com aquella de quem fe diz que a no CANTOS-REDONDOS , f. m. pi. huma for- deixa. Eufr. 1. 6. C A P A C E T E , f.m. arma-defenfiva da cabea. ce de limas de que uso 'os. ferreiros , e efpingardeiros. - Capacete , ou tejadilho do moinho , o teto y , CANUDO y f. m, cano delgado de madeira , que o cobre. ou metal., . Canudo de- lacre, po d lacre. F. CAPACHO , f. m. efpecie de ceiro de efMendes-.j.$2i. parto., barbado por dentro , onde fe aga&lho CANZIS , f. m. pi. pos da atafona, que pu- os ps dTnverno. Abano., B. P. Celo para xo pelos tirantes das peitas. cal. , Padres capachos , chamo aos de S. Joo CAO , f. m. animal domeftico , que ladra. *de Deos. Aborrecer como a co morto , i. e. muito jr. jarn. CAPACIDADE, f. f. o v o , ou lugar defDejpertar o co que. dorme , eftimular- o inimigo, pejado , onde pde colocar-fe alguma coifa ; a que eftava quieto, ou bolir em coifas perigofas grandeza deffe vo v. g. tem capacidade fiuffiefquecidas: f. lembrar , fufcitar idas ,. que no ciente, diz-fe dos- vafos tmbem. E fig. do enhavia. Eufr. 3. 2. Entre o co, e 0. lobo , . e. tendimento' , por. habilidade . para adquirir dotes quafi 3 noite, ou no crepufculo ; e f. cpm a vif- do entendimento , e da vontade , ou por effes,. ta., e com entendimento toldados. S Mir. t.z. dotes adquirido^; f. 17. uk. edi. Conftellaes , co maior , ou CAPACITADO, part. paff. de capacitar. canicua , e co menor.. Por injuria damos efte CAPACITAR, v. at. fazer crer, perfuadir. nome a homens. Co -de pedra, na Archit. pe- Comprehender , alcanar com o entendimento. a de pedra, que fica refaltada nas paredes para Vieira e o que muitos no capadto , nem enten-r foler balces , ,&c- Co da'.efpingar da , a pea dem. . fe ,-perfuadir-fe. dos fechos ,. onde eft a pedra, e que. fe levhCAPADO, part. paff". de capar. Que tem cata_para, que cahindo com impero faa fogo. pa.^ Cames- Rei- Seleuco,. oudmol capado. %'SubCes da chamin, ferros, que foftem a.lenha no fiantivdamente fe entende' do porco ,. e-talvez do ar. Cerro canho antigo. Caftan. 3. / . 9. ces bode. pedreiros. C A P A D O R , f. m. o q. tem .officio de caC O S N H O , Lm.,dim. de co. Cerca pea par. que fe poe na violaCAPADURA,, L f a'aco de capar. A priCA'QS , f. rn, y. Cabos. vao ds tefticulos no capados , , 1 CA-

CAP

CAP

2 2p

CAPO , f. m. gallo capado. Cavallo ca- rado entre paredes prprias , so como humas pe-> quenas Igrejas filiaes das matrizes. Coroa de pado. CAPAPELLE, f. f- veftidura antiga do tem- hervas ; ou flores. Capella do olho, palpebra. po del-Rei D . Affnfo Henriques. Oliveira Gram- Ter capella o Papa , affilir folemnemente aos ofEeios divinos. Capella em t. jurid. bens vinmat. C A P A R , v. at. feparar inteiramente os tefti- culados em herdeiro do intituidor com obriga-, o de miflas , e outros oficios por fua alma j culos dos animaes machos., para os,-fazer infena inftituio da capella a poro do adminiftra- cundos , mais vigorofos , e manos. ; caftrar. dor he certa, o que fobra para os encargos inNa agricult. he cortar os olhos s plantas mui certo , ao contrario do que fuccede no morgado. vicejantes. Orden. 1.62. 53. Capella de cheiros, i.e. de. C A P A R O , f. m. efpecie de carapua, que coentros. Arte de- Cozinha. Urdir, tecer ca* fe pe ao falco para etar quieto onde o caa- pella. B. Lima j . 32. dor o deixa. Arraes 7. 5. ; tira-fe o caparo quanCAPELLADAS, f. f. pi. correias do chapim.' do fe foka a ave s preas. Caftan. L. 8. affim Peas de coiro, que forro.os bocaes dos colD . Joo 2. ameaava aos Mouros que tiraria o dres de pilolas. , .. . * c*aparo a hum valorofo Capito , para ir fazerCAPELLANIA , f. f. o qfficio de capello. lhes guerra. Refende Chron. . C A P A R A Z O , f. m. efpecie de gualdrapa', Inftituio defte officio , com beneficio an^ nexo. que tem as roupas quadradas forro forte : alguns CAPELLO , f. m. clrigo , que faz os ofri* tem dois cochins galapo , e inteiro. cios divinos de alguma capella, e aiim fe chaC A P A R O E I R O , adj.. falco caparoeiro, o que mo os que recito nos coros das Igrejas, . Carecebe bem o caparo , principia a amanarpell mr ha hum na Capella Real. fe. Arte da Caa f. 16. f. effa arifica eu voCAPELLEIO , f. m. antigo toucadb , ou adorta farei caparoeira ,, Aulegr. fi. 55- v. /. e. eu a no da cabea. Prov. da Hift. Genial. Gapelleh aamarei, amanarei. d7 o ura. C A P A R R O S A , f. f. vitriolo verde | CAPELLIO, f. m. roupa, ou cafaco com CAP AT A C O , fi m. pancadas que a befta d capuz. B. P. -' ; com que .fe lhe atroo os cafos. Pinto GiCAPELLINA , f.f. pea da armadura antiga ,neta. * que refguardava a cabea. Nobiliario. CAPATO , f. m, peixe chejrne pequeno. CAPELLINHO , f.. m, dim. de capello. CAP AT AZ , f. m. o chefe dos mifteres ; ou CAPELLO , f. m. a parte do habito de. alde alguma companhia de ferviaes nas alfnde- guns religiofos , com que cobrem o pefcoo , egas , Scc. 1 cabea. Capello de viuvas , e outras mulheres , CAPAZ , adj. em que pde caber, e accom- he efpecie de touca, com bico , ou fem elle , modar-fe alguma coifa. Couto 5. 2. 3. f. Apto, que lhes cobre a cabea, e parte da tefta. Inhbil, fufficienre em talentos, esforo., probida- fignia de doutor , que elles lano ao collo, e de. Deccrofo v. g. ,, cafa capaz para receber cobre parte dos peitos , em aces, e funces to grandes bofpedes, decente. acadmicas. Capello , armadura antiga , que deCAPCIOSO , adj. fiofifma, argumento en- fendia a cabea. Nobiliar. pag. 313. Capello da ganofo , para induzir em erro. Dcduc, Chron. tenda de guerra, o fobreceo , ou coberta. Pinto CAPEADOR , f. m. furtacpas. Arte de Furt. Per. 2. 22. Capello de Cardeal , o chapeo .difp. 325. tinclivo de que uso. e fig. A dignidade carC A P E A R , v.at. palliar , pretextar-, encobrir. dinalicia. cb. Capello fe toma, por reprehert-: v. n. furtar capas, ou capotes. Tempo d''Agora so. y 2. 1. Fazer final com.algum panno movendo-o CAPELLUDO , adj. que tem capello , ou ca-y. g. com huma bandeira , touca. Barros , e pellio. B.P. * r Ferno Mendes. Albuq. i.p.c.42. f. Enganar. C A P T M C O L L O , f. m. compoflo, o pobre que-Ulij. j . 44. ella o capear com fiuas meiguices. no tem mais do que traz fobre fi , e que pocle C A P E L H A R , f. m. veftidura Mourifca, que facilmente levantar-fe donde vive. S Mir. Eclofe traz fobre a veftidura, a qe chamo Mar- ga Baflo. l o t a , e fe ufa em fimces , como jogos, jufC A P E N D U A , f. f. efpecie de maa , que tem, tas. B. ' f a cafca vermelha. (. APELLA , f. f. altar particular, em Igreja CAFEROTADA , ' f. f. guifado de aves de. privada, ou no corpo 'de alguma Igreja, encer-

220

jpenna affadas, feitas em pedaos, affentados na tambm Capites de navios mercantis ; de rfiar, e guerra. Capito general de algum governo nas rigideira fobre fatias. Arte de cpzinba. conquiftas, inferior aos Vice-Reis. Capito dos CAPICHUELA, f.f. droga de feda antiga. CAPILLAR, adj. delgado como. hum oabello Ginetes antigamente, era general da cavalaria. V g- s> vajos, tubos capillares. Hervas capil- f. Cabea , Xefe v. g. dos ladres, bandoleilares , aquellas cujas folhas efto unidas a huns ros: ,, Efchines, eDemofthenes Capites da Eloxamofzinhos futs , como a avena, o adianto , qncia. Pinheiro 2. 10. CAPITEL , f. m. da Artilhar, o mefmo, que &c. pranchada. Exame d''artilh. j . 189. he de taboas de CAPILLATO por cabelludo. Infiulana. CAPINHA, f. f diminut. de capa. fig. e feio angular , ou de_ telha ,, cobre a efcorva do tnafic. o homem de capa, que acompanha a p vento, ou chuva / . 130. Na Arcbitel. capjtel ao toureador, para provocar o boi, ou diverti- da coluna, o remate delia. C A P I T E ' 0 , f. m. v. chapito Capito folo de accommetter o toureador, GAPIROTE, f- m. capello pequeno, de que bre arcos cofiido em ouro Sagramor L. r. c. 37, fe ufava antigamente, e ainda trouxero depois / . 104- yCAPITOA , f. f. de Capito, mulher de Capivos meninos, e donzellas, era como os capellos fados hoje pelos doutores; mas de capuz mui to. f. Authora de alguma aco. Leo Deferipc. fontudo; e os de luto tinho abas at a cintu- j.*u6. Prefiesfi.25. Ta. Severim Difc. vrios fi. 167. y. Lobo Dejeng. CAPITOSO , adj. cabeudo : no fig., teimofo, obftinado com prefuno de i, Arraes 9. 10. Re/ . 221. Caparo do falco. Gallegos. CAPIT AO , f. f. impofto , ou tributo de negai de homens capitofios, que com porfia , e fitjcerta fomma por cabea } v. cabeo. Anaes berbas pertendem defienderfiuasopinies. e8. io. homens capitofios, e fingulares. A 9CAPITULA, f. f. lio curta do brevirio tiCAPITAL, f. m. a fomma principal, o funrada da S. Eferiptura. do de bens, com que fe entra em algum trato, CAPITULAO, C f. o concerto, ajute, contratao , commercio , empreftimo", e oppecondio , com que alguma praa fe rende, e d fe aos lucros, firutos , juros. Vieira. Capital f. ao inimigo vencedor. & f. Condio, com que fe a Cidade principal d'algum Reino, ou eftado. CAPITAL, adj. principal, que tem o primei- ajufta qualquer coifa. Ribdro. CAPITULADA, f. f. collect. os captulos que 10, lugar de graduao v. g. virtude , viciofe Vieira. Crime capital, o que he punido com do contra alguemj cenfuras que fe lhe fazem, pena de morte. Peccado capital, mortal. Ini-jamiliar. CAPITULADO , part. paff. de capitular. migo capital, o que negociou a morte, ou ruCAPITULANTE, f. m. o que d captulos, na total de algum. Letra capital, v. cabidola. ou capitulada contra algum. $ Linha capital: na Fortificao , a que he tirada CAPITULAR, adj. que pertence a Capitulo. , *o angulo da gola, ao angulo franqueado. Que tem voz em Capitulo , ufa-fe fubl. os CAPIT AN A , f. f. y. capitania. Capitulares. CAPITANEADO , part. paff. de capitanear. CAPITULAR , v. n. ajuftar , concertar , conCAPITANEAR , v. at. governar, commaniar como Capito-, fazer officio de Capito. V. tratar com certas condies. M. L. 7. f. 89. col. do Arceb. prlogo v. g. capitanear efquadroes, 3. tinha capitulado amizade com elle. Propor, tropas, buma fora. Tempo d?Agora 1. 3. Di- e acceitar capitulao militar v. g. efia praa rigir principalmente, e como chefe. S Mir. Vi- capitulou ha trs dias. % v. at. reduzir a CaptuIhalp.f. 234. los, ou relao fummaria v. g. a hiftoria de CAPITANIA , f- f- officio , e dignidade , pof- huma doena. Genfurar fazendo meno v. g. to de Capito. DeftricTo dos. em que fe divi- capitithr erros. Lobo. CAPITULO, f.m. junta de Religiofos, que diro a principio as terras das Ilhas , e Conquiftas, y. g. a Capitania de So Vicente, tem voz para confultarem fobre alguma matria ip>c. ..do Governo Econmico Religlofo, cerca dos CAPITANIA, f.f. a no, em que vai o ge- negcios da Provncia , Scc. f. A cafa onde fe neral da armada, ou o Xefe de maior patente, ajunto para effe fim. A feco, em que fe divide a matria de algi^n difeurfo, e he mempie command a frota. Goes. CAPITO, f. m. oiicial militar entre o aju- bro de livro. Artigo de paz; ou aceufao , daqui dante, e major, governa huma companhia. Ha dar captulos contra algum, accuf-lo de vrios cri-

CAP

CAP

.. CP

CAP

CAPUZ , f. m. parte do habito de certas re* crimes, ou culpas. Caftan. 2. 208. i A matria d e que fe trata na converfacw Diviso , e ligies, a qual nafce do pefcoo, e o cobre, e membro de alguma L e i , n o ^ Wk fe contm al- tambm a cabea. Nas capas antigas havio efguma difpofio v. g. efta&<mkonft de tantos tes capuzes , e por iffo capuz fignifica capa fechada at abaxo com capello, ou capuz. Caftan'.' captulos. . C A P O E I R A , f. f. efpecie de cefto fechado , fi. m . do L. 2. detas e ufava por d , e luto) onde efto galinhas,, e aves. Na Fortificaro he antigamente. Rejende Chron. C A Q U E I R A D A , f. f. golpe com caqueiroj huma cava de 4 at 5 ps de alto cercada de parapeito de 2 ps, que fe cobre por cima com Prefies Auto do Mouro encantado. pranchas carregadas de terra; nos lados dos para- .. CAQUEIRO , f. m. vafo velho de barro. t. peitos fe abrem canhoneiras; de ordinrio reco- pleb. lhe at 20 mofqueteiros , e fe faz fobre a exC A R A , f. f. rofto, v u l t o , femblante. Fa-i zer cara, refiftir, oppor-fe, defaorovar. Fazer tremidade da contraefcarpa. Fortif. moderna. CAPOEIR.O. na Eufr. 5. 5. / . 190. , e na taras , geftos, ademes, contorsoes do rofto. . Vlifipo f. 7 1 . fe toma por velho, avanado em Cara de affucar, frma redonda, em redor, e plana por cima , e por*baixo. Fifionomia y, g. ,, annos que inda que beja capoeiro tem cara de efirangeiro , de tolo. Prefena y. C A P O E I R O , f. m. vulg. ladro de gallinhas. CAPOTE , f. m. efpecie de manro , que cobre g. ,, dizer-lho na fua cara , de cara a cara. Vieios homens do pefcoo at ao calcanhar , ou ra. Car* de paficoa famil. fe diz Ao que eft mais curto, de fralda larga, com cabeo. fig. alegre; Homem de duas caras, diiimulado, cauDisfarce , capa , v e o , embuo. Capote no jo- telofo , fingido , refolhado. C A R A B I N A , f.-f. arma de fogo, mais cur-* go , -dar capote , fazer todas as vafas. ta que a efpingarda y. caravina no Hegulamen" GAP RAZO v. caparazo. C A P R I C H O , f. m. refoluo , confelho ex- to da Cavallaria vem clavina , portaclavina. C A R A A , f. f. famil. diz-fe das mulheres travagante, defarrazoado, com obftinao, pertifeias. Garo bumas affim afftm ,. outras carancia. CAPRICHOSO , adj. que tem caprichos. as. % Vulgarmente fe diz que algum eft cara Acompanhado de capricho. a 1. e. bbado. CARACOL , f. m. animalejo , que anda metC A P R I C R N I O , f. m. figno celefte , que fe reprefenta por hum bode , he o dcimo do tido n'huma concha efpiral, e a leva comfigo, Zodaco, antes o 11. vifto que, as eftrellas tem Planta , e flor defte nome,' a flor tem femelhanavanado- hum figno inteiro para o Oriente. a como o animal nas voltas, que faz. Ejcada de caracol, a que corre efpiralmente, encof^ Trpico de Capricrnio , he o do Sul. C A P R I N O , adj. pertencente a cabra, ou tando-fe os degros a' hum pillar que fe ergue femelhana dell y. g. os ps caprinos Cor- em meio. Fazer caracol na picaria, lanar o te Real Naufr. fi. 38. caprina coura idem Can cavallo a fazer crculos, econtornear, diminuindo as voltas, em hum certo efpao , em que o to 4. princip. caracol fe fecha. CPSULA , f. f. de Botan. efpecie de caixa C A R A C T E R , f. m. marca com ferrete no zinha onde efto as fementes de algumas plantas, gado. Frma da letra de m o , ou d'imprenfa. moderno adoptado. C A P T A R , v. at. grangear , ganhar v. g. a at- O pofto , dignidade de algum. Vieira. O eftilo de qualquer peffoa; os attributos, qualidatenso , benevolncia. C A P U C H O , adj. jrade, capucbo, de huma das des , propriedades, hbitos, propenses , eoiluOrden de S. Francifco ^ mui aufteros na vida. mes , gnio que diftinguem , e csraterizo o fuf. Homem fevero-, confcienciofo. Eujr. 2. 7. geito. Cndido Lufit. Arte poet. j . 311/5 Caracmui capucbos em coija jra dejeugofto, mui def- teres mgicos , letras para effeito de operao mregrados em feus appetites Dizemos fubft. os gica. Sinal efpiritua , que fe imprime na altpucbos , hum eapucho , por os relig-iofos defta ma recebidos certos Sacramentos como a ordem, Ordem. A> capucba , L e. fem pompa, nem ador Scc. CARAjCTERISTlCO , adj. que caradteriza no Tempo d?Agora 1. 3. C A P U L H O , f. m. o boto da flor, ou an- y. g. as propriedades, qualidades caraclerifticas tes a capfula que o cobre, o capulho do algo defta efpecie , da virtude , &c. do ; a cafca eferaeada em que elle fe con C A R A C T E R I S A R , v. at/ fazer diftin&o_, como propriedade, que fingulariza hum indivtm. duo.

*3i

C A R A N G U E J O , L m. efpecie de marifco kio , ou efpecie v. g. .,,'as.propriedades, que cacom pernas , qufce cria no m a r , ou manjues, raerizo os animaes defta efpecie , as peffoas defta forte. Impremir caracter , ou final. Curvo Cancro d o e n j f c o e i . Chron. M. C A R A N G u B B L A , f.'f. aument. de carangueObfierv. % Deferever, pintar o carader de algum y. g. como he pojfivel caraerifar bum homem jo. Grades, orroilautradaxem redor da cadeira dos profeflbres , Scc. cuja ndole he no ter caraer algum C A R A N T O N H A , f. f. cara feia. Maftara. C A R A F U Z , adj. chulo fufco de rofto. . V C A R A G O A T A ' , f. f. herva Piteira; outros Fazer carantonhas. Eufr. 2 . 7 . CARO , f. m. a tez, fior da plle o rofto: dizem Crahuat. o femblante. B. 1. i.e. i r . Acaro adv. antiq. CARAMANCHO , f. m. v. caramanchel. defronte. Criar caro , eftar fombra, para CARAMANCHEL , f. m. obra de ripas , ou canas nas parreiras , da feio de pio , ou co- que a tez ^do rofto fe faa branca. Prefies fof. 70. G A R A P A ' 0 , f.m. peixe como fardinha, mas mo o capello de hum tendilho. Nos edifcios ha"'caramancheis. plos altos , e so como eirados,tem a cabea , e rabo mais agudos^ e pelos lados hum cordoinho de efcamas relevado. , ou miradouros. Eneida Port. C A R A P E ' B A , f- f- peixe do Brafil, chato, CARAMBANO , f. m. pella, ou bola, de e largo. - -> neve. CARAPETA , f. f. bolota de elevas, com C A R A M B O L A , f. f. no jogo do truque de taco , o embate das duas bolas com a terceira que os rapazes brinco fazendo-as girar comhurn mais pequena, que fe diz carambola. fig. efa- trinco , que lhe do tomando-as pelo pedunculo: mil. Fazer crambalas i. e. tratadas , enredos. ha outras artificiaes. Bailar como cxrapeta, i.e. mui ligeiramente. Eufr. 5. 10. Hum fruto da Afia. C A R A P E T E I R O , f. m. efpecie de pereira CARAMBOLAR , v. n, dar na carambola, ou fazer carambola no jogo. efig. Fazer en- brava. y. carapeto. C A R P T p , f. m. d-fe efte nome aos biredos , tratadas. CARAMBOLEIRO , f.m. o que faz caram- cos , que nfcem em humas arvores pequenas, e tem a folha femelhante da pereira. Arte da tolas no fig. famil. CARAMLGA , f. f. peixe efpecie de raia y. Caa fi. 90. C A R A P I N H A , f. f. cabello revolto, como o tremelga. , t CARAMELQ , T. m. a neve congelada o Da- dos homens pretos. tiubio prejo de caramelo Pinheiro 2. 30. CaCARAPINTMA, f. f. huma arvore Brafilica. ramelo de affucar refinado , e rarefeito , que fe Vafconcellos Notic. p. .258. embebe na agua para fe forver, doce. CARAPUA , f. f. pea de cobrir a cabea . C A R A M I L H O S , B. Lima Egloga 17. no te feita de ponto de meia, panno , coiro, pontiavem arguir mil caramilbos, i. e. contar enredos, guda. As carapuas de rebuo tem aba, que patranhas. Ulifipo f. 208. v. no nos levantem bum cai fobre os olhos , e outras , que fecho por caramilho <per que publiquem contra nos editos de re-baixo do nariz de forte, que he dificil conhecer fiftencia demanda calumniofa. B. P. ouem a leva. CARAMINHOLA , f. poupa de cabellos CARAPUO , f. m. efpecie de turbante, entranados no alto da cabea com fita verme- ou carapua grande ufada entre Mourqs. B. lha. B. P. . CARAPUCBIRO , f. f. o_que faz carapuC A R A M P O , f. m. pea da imprenfa chias. pofta de feis ferros., pegados por baxo delia , e C A R A P U L O , f.m. o clix, ou pdabeloque a fazem andar fobre as correntes. ta , e outros frutos. B. P. . C A R A M U J O , f. m. marifco ,.como o caraCRATUES. Alvares Hift. do Prejte no col, que feacha nas praias, c pedras a borda d' plur. diz letras caratules , por caracteres typograagua. Cames. :' C A R A M U N H A S , f. f. ch. as caras, que faz ficos. C A R A V A N A , f. f. o orfo\em que os Cao menino , que chora. - C A R A M U R U ' , f. m. na Lingua Brafil. ho- valleiros Maltezes novis and contra os Mouros; " Cafila. Godinho foi. mem de fogo ; do efte nome aos Europeos por fazer as fus caravanas. 142. caufa das efpingardas. CARAVANARA , f. m- eftalagem- pblica C A R A N G U E J A R , v . n . ch. andar de vagar onde gratuitamente fe reoBem os paffageiros p e somo o caranguejo. la Perfiia, <&. Godinho fi, 112. CA-

232

CAR

CAR

CAR

CAR

233

CARAVELA, f.-f. embareao de velas Ia em que algum prende a outrem fem direito, tinas , de duzefttas tonelldas ordinariamente. Ca nem jurifdico fora da cadeia pblica. t. de ravela mexeriqueira , y. mexcriqueiro. Impreffor v. buitra. CARAVELXO , f. m. atigm. de caravela. CARCEREIRO,, f. m. o guarda do crcere, cadeia, ajube. Homem defcompaffdamente grande, - CARA VELHA, f. f. pea de pS, ou mar- CARCOMA , fi f. bichinho , que roe a mafim , dos braos da rabeca, viola-, e outros inf- deira. A podrido , Ou o p da madeira carcotrumentos , como cravo , flterio , com que fe mida. f. ,, a fuberba h carcoma , que defvaneapertai , ou afroixo as cordas enroladas nella. ce os entendimentos maisfiolidos Varella. Pea ufada dos Bombeiros , ferve para tapar o ou- CARCOMER , v. at. roer , desfazer em p vido dos morteiro. Exame de Bombeiroj. a madeira, diz-fe da t?arcomar f. Dizemos que o tempo carcome as pedras , o mar os rochedos, CARAVINA v. clavina arma. <b-c. o jogo as cavernas. Naujr. de Spulv. CanCAE.AVINEIRO, f.m. v. clavineiro j GRAVONADA , f. f. de cozinha. Vitella de to 3. caavonada, a que eftando de onferva 3 > dias CARCOMIDO, part. paff. de carcomer. f. cortada em talhadas , lardeada , e frita, paffada Os penedos carcomidos. Ulijfea Canto 10. eftS 127. por molho de todos os adubos pretos fe pem a Cofta ecloga 1. corar nas grelhas. CARGUNDA, f.f corcova. CABANARA' v. caravanar CARCUNDO , adj. gebo , corcovado. GARBASO, f, m. poet. por vela do navio , CARDA, f. f. prancha de po forrada de laou o linho de que fe faz; Andr da Silva Mafi- ta , ouriada de puas de ferro para cardar a la. carenhas efi nas velas do carbafio affoprando. Com femelhantes inftrumentos fe davo tormentos aos Mrtires. H. P. j . 102. CARBUNCLO antes Carbnculo. CARBNCULO , f. m/ Med. anthraz, tu- CARDADEIRA , f. f. mulher que carda la. mor vermelho , duro , redondo , pontiagudo com CARDADO , part. paff. de cardar. dr viva , e calor ardente com huma putula no CARDADOR^ f. ra. homem, que carda la. meio , ou mais , que fe convertem n"huma crof- CARDADURA , f. f. a aco de cardar. ta negra, ou cinzenta; huns so peftilenciaes , e CARDAL, f. m. mata de cardos. tem num circulo livido anegrado ; outros so os (CARDAMO-, ou fimples, e mais brandos. Pedra preciofa, de (CARDAMOMO, f. m. planta Indica, que que fbula vo, que luzia de noite as efcras co- d humas bainhas, nas quaes fe cria a malaguemo braea aceza ; he rubim grande de muito fo- ta, ou gros do.paraii. Lucena j . 121. dizCargo , e fundo. damo. CARCACOLA , f. f. gomhia ufada na Far CARDAR, v. at. pentear a la correndo- pmacia P>ara remdio dos olhos. los dentes, ou puas da carda, para a dcfencara-' CARCAREJAR por cacarejar, na Elegiada, pinhar. CARDEAL, f.m. dignidade Ecclefiaftica,pree no Vilhalpandos, e Aulegrafia fi. 159. v. CARCA'S, f. m. bomba compofta de duas, laticia, purpurada: so os Cardeaes fetenta prede ou trs granadas , com metralha, tudo envolto lados de que fe compem o Sacro Coliegio em eftopas banhadas em betumes, e outras ma- Roma, e tem voz aciiva, e paffiva na- eleio trias oleofas ; e por fora com panno brado, a dos paps, que so de ordinrio efcolhidos denqual fe mette n']auma lanterna, na qual vai (lu- tre elles. me acefo. Fortij. Moderna. Aljava. CARDEAL, adj. principal v. g. r as virtuCARCASSA , f. f. o mefmo que carcs. Exa- des Cardeaes. CARDEALADO, f. m. a dignidade.de Carmede Bombeiros j . 348. CARCAVAR , v. at. excavar deixando oca a deal. CARDEIRO , f. m. o official, qucfz cardas. coifa carcavada. Cofta. CARCERADO , part. paff. de' carcerar, pra- CARDENILHO ,f. m, verdete. CA'RDEO ', adj. de cr livida. Cofta. Infiul. os ia em crcere , encarcerado. Ded. Chronol. CARCERAGEM, f. f. aco de encarcerar. Ca^os Lrios. O-que os prefos pago ao Carcereiro. Or- CARDACO , adj. Med. cordial, que fortifi-, ca o corao remdios cardacos. den. CRCERE ,. f- f. priso , cabeia pblica ,- em CARDIALGIA, i. f. Med. dr de eftomago, com fiaufea, e desfaliccimento. que efto os prezos. Crcere privado , ^ prizo Gg CAR-

CARDIE, f. f. pedra como camafeu, que exquias fnebres. Arraes 8. 20. no fig. vcuo, tem afigurado hum corao negro. Palmer. 4- p- falta. Vieira o muito , que com eiU fie fiupe, e a carncia , ou vazio , que com ella fe enche. . f. 20. CARDINAL, adj. principal v. g% os vemos GARE'PA , f.f. cafpa mida, que fe cria poCardinaes., fignos. Em que comejo os quatro lo rofto , e por outras partes do corpo, Cofta, tempos do.anno artes, libra, cancro,capricrnio. Georg. Clkepa da fruta , ianugem , cotio. Entre Carpem. a fuperficie groffcira, que fealim% Numero cardinal v. numero. ARDINALADO, f- m.. o oficio, dignida^ pa com a enx , das taboas , e madeiras. GARES A ',*' f. f. alto- preo, do que f% vende de cardeal. de CARDINHO, f.. m. herva medicinal, (H<cmor- , careftia. Carta de GuiaCARESTIA , f. L preo fubido. Falta das tfioidalis ,) % .Pea da armldilha. Fernandes. coifas de Venda necflrias vida, e fi Careftia CARDINO , adj, rdeo. Couto D. 7. - CARDO, f. m. herva de que_ha varias efpe- de' homens valorofios , de pregadores, falta. Litcena f.^6o. Porem careftia,, no j . fajer diReilde cies , manfo ,. e bravo. Cardo Santo , mOrio , corredot ,petteador , leiteiro , matacor -c. Car- alcanar. Eujr. 2. 7. Catefiia de agua H.Nam. 2.312. dus_. n CARDUA , f. f. carda de madeira com puas,, CARETA, f. f. mfcara. CAREZA, f. f. v. carefa. u pontas de ferro.: nella fe prepara a la. CARGA , f. f. o.pezo da coifa, que carrega CARDUADO, part. paT. de cardua; alguma befta, ou homem,; o que leva o navio, . CARDUADOR, f.m. o que cardua.. CRDUAR, v. at. paffar, ou pentear na o carro. A medida de plvora , e munio, ou bala, com que fe ataca, e carrego as armas de tardua a la, para fe cardar depois. CARDUME, f. m. bando, ou multido pro- fogo em geral. Carga d^artelharia v. defcarga, priamente de peixe no mar. Barrqs 1. fi. 6$. fumada. Carga , avanada o inimig; Cura 1. Cardume de inimigos V. de Lima cap. 3. que fe faz s belas comboio armnio,-eoutras drogas. v. Carregar,, t. de jogo.. Cargas reaes , GARE ADO , part. paff. de carean, a riba , no ganaperde, he. quando os.quatro tem CAREADORr, L m. o que cara. CAREAR,, v.at. ganhar, attrahir y. g. ,, as duas cargas, e as boto fora. Carga cerrada de artilharia, he o difparar huma todos os tiros. vontades-, grangear, M. Luf.: importava-lhes ca; ou fem extear tpo- grande Senhora. Fbula dos Planetas. A", carga. Cerrada, de hum .golpe em ame dO' que fe contm na carga T excepo Levar, conduzir. Barros carero feu gado pah -Arraes 1. 13. r e fem dlfcernimento 1. 20. i L taK dentro da trrea ,,. . Attrahir,^chamar v. g. Peb, gravame, incommodo. Arraes 1. 4. Pcn-; tom hum boi fantajlieo- careo eftas aves - rede so , obrigao impofta a alguma peffoa, CidaFernandes Arte.. Foro careando os inimigos a de. Navios de carga , i. e. de tranfportar mubote de lana levando B. nies de guerra , e boca. Goes. Aco de carreCARECENTE, part. de carecer, falto, negar. Ord. L. 1.T.52. 4. Carregas, e dficarre-, ceffitado- Carecente de vicio y fem vicio., V. do gas das barcaas.Arceb. 1. 1. no carecente de myfterio. CARGO , L m, carga. Officio. CommifCARECER, .v.ti. havermifter, terneceida-'! so, cuidado, conta y. g. os que tem a fieu de de alguma- pefia, ou coifa, No ter y. g. cargo cuidado de almas os navios vo ajeut y, carece de vicio. cargo at os entregar a v. nu : os que omo a CARECIDO, part. paff.. de carecer no fiem. feu cargo tratar de dejeendencias M. L. a mim o atliv'0 ,, iltp v. g. efiou carecido de dinheiro. cargo-, i. e. deixai a mim o cuidado. Eujr. 2. 7. Pinheiro 2. 83. : coraes carecidos de virtude. Ulifipo j . 8. Palmer. 3. 91. v. trazia a cargo em Arraes 1. 6. u negocio. % Cargo de confidencia v. encargo. CaCARECIMENTO, f.. rm carncia. B.P. .-: C A R E I O , L m. obra , aco com que fe pitulo contra algum cargos que fie der a eis grangea, e alici algum. Mrte de Furtar pag. Rei D. Sebaftio Seno Dificurfios. CARIADO ,,part. paff.. de cariar, t. Med* ; Wr- "g CARIAR, v- n.'Md.. apodrecer v. g. c CAREIRO , adj.; que vende por alto piQp), riaro os.offos. caro. > i CARIATIDES, f. f. dTArchif.. meios corposCARNCIA, f. f > a .neceflidade ; falta v.g. de mulher ornados ,, fem braos, que enfeita as. ',, de. fiuftenio. Privao de alguma coifa , ou 'architraves^ ' ' qualidade.. no- fig. falta y. g. a carncia de CA-

334

CAR

CAR

CAR

CAR

235

CARMEADO , part. paff. de carmear! CARICIA. , v. at. fazer caricias. Tiriato CARMEADOR, f. carmeadeira, peffoa que 10. 14. : CARICIAS , f. f. plural, mimofas, e alegres carmea la. demonftraes de afFedt. L. Corte D. 10. M me- CARMEAR, v. at. desfazer os ns da la, e limp-la, para ir a carduar. ninos que com caricias pueris efto grangeando vofiCARMELITA , adj. da ordem de N. Senhofa vontade. ra do Monte d. Carmo v.g. freira, ReligioCARICIQSO y. caririhofo. CARIDADE, f. f. amor v. g. . caridade pa- fo Carmelita. Hum Carmelita, /'. e. Religiofo ra com Deus , e com o prximo. Obra nafcida do Carmo, -calado , ou defcalo , i. e, -feufr de raridade , com que beneficiamos o prximo meias, e com fapatos de linho tecido. CARMESIM, adj. de cr purpurea mui fubiv. g. efmola. Iron. fizero-lhe a caridade, i. e. algum mal. Caridades, pi. H. Naut. 1. 151. da v. g. velludo Carmefm. Barreiros. Ufa-f CARIDOSO , adj. caritativo , que tem , e ufa fubftantivmente o Carmefim. CARMIM , f. m. tinta artificial extrahida do Caridade. Barros i.fi. 71; CARIES , f. f. Med. Curvo fallando dos ca- po Brafil, moida com pes de ouro, ou da covallos- lceras gallicas lhes chama caries. A car- chonilha com pedra kume^ de Roma ; alis preto coma dos oflbs, com perda da fubtancia caufar de Flandes. Arte da pint. Liquido carmim, por fangue. M. C. 11. 53. de liquido Carmim fiai da. por matria acre, e corrofiva. CAR1L , fr m. Afiat. molho feito do fumo de fonte viva tamarindos , para temperar o arroz ; . imitao CARMINATIVO , adj. Med. contra as vendo. qual fe fuero outros/ na Europa. Arte de co- toidades, e flatulencias do eftomago , e intelinos v.g. ,, crijleis, ajudas, Recopil. da Cirurzinha pag. 101. * -GARlMA', f. f. Brafil. a mandioca depois giaCARNADURA , f. f. a qualidade da carne, que' entrou em fermentao cida, feita em bolos , que fe fecco, e piso, e da fua farinha f ou apparencia' exterior delia y. g, ,, tila acarnadura branca. A parte d corpo mais arfazem papas , ou mingau raro. fr nuda. CARINHA , f. f. cara pequena. CARNAGEM, f. f. matana de animaes, e CARINHO , f. m. caricia. , CARINHOSO", adj. a modo de carinhofo. a carne delles refervada para proviso y." g. ,, Que^ faz carinhos v. g. palavras carinhojas ;jeita aguada , e camgem Caftan. freqentem. L. 1. f. 7. Goes Cbr. M. Barros 1. 1. c. 11. efta ama he carinhofiapara os meninos. -. CARISMA , f. m. dom de graa. Varella / . 20,. col. I. ,, javorecidos os Santos com os carifmas.. t. Theo- CARNAL, adj. coifa de carne. Senfuai, lafcivo , dado luxuria. Lucena p. 884. Subftog.~ CARISMOCH, adj. ch. de cara redonda, e tant- o carnal, i. e. o tempo em que fe come carne , oppofto quarefma. 'Copula carnal, coifeia. , ' CARITATIVMENTE, adv. com caridade; to do macho com a. fmea. CARNALIDADE, f. f. vicio da carne. Anpor fazer caridade. CARITATIVO , adj. o que ufa de caridade tnio Pinto Pereira 2. c. 4. p. 17- y. CARNALMENTE , adv. irhpuramente em com o prximo. CARIZ , f. m. a apparencia da atmosfera,, da quanto fenfualidade conhecer huma mulher qual fe conjectura, que tempo far. Vieiraob- carnalmente. Entender carnalmente , fegundo a carne , "as paixes , oppofta' ao efpirito. Paiva fervar o Cariz do Co. Serm. 1. f. 195:. y. - C A R L A ' , f. f. cftofo Afiat. Couto 6. 1. 2. C ARLEQUIM, f. m. da Mechan. a maquina CARNAVAL, f. m. o tempo do Intrudo as feitas, rgozijos que ento fe fazem. Vieira,,tuchamada macaco. Bellidor Traduf. t. 4. CARLINA , f. f. herva, alis cardo mataco. muiuou o povo, e foi o tumulto de Carnaval. CARNAZ , f. m.' parte da pelle , que eft Curvo. CARLINGA , f. f. naut. na fobrequilha dos appliada carne, oppofta flor. Daqui virar navios , he hum encaxe onde affenta o p do do Camaz , i. e. do aveffo. Lobo Coe D. 4- Eumaftro grande , e do traquete, alis fe diz pia. jr. 1. 3. da minha razo derivai a voffa do Carnaz : He o Camaz , e o Antrtico do amor de Comment. d'Albuq. p. 22. CARME, f. m. poema, obra em verfos. Br- Deus Paiva Serm. 1. f. 267. o aveffo , oppofto. CARNE, f. f. fubtancia molle, fangume^. nardes Lima Carta 26. fiG ii

fibrofa , ffque eft entre a plle, e os bffs dos prprios de carniceiros : Lobo Condeft. j . 146, -y, animaes , mfculo. A. carne viva , a parte del- eft. 2. tinha a Guerra carniceiros os olhos. CARNICEIRO, f. m. o que m a u , evende ia que tocada caufa fenfao , ou a 'communica v. g. cortar at a carne viva, oppem-fe mor-carne no atalho do aougue. ta , com herpes. Dizemos f. fallando dos peixes, ARNICERIA, f. L aougue. Talho de e frutos, pola polpa que fe come v. g. a car- carne no aougue. Auto do Dia de Juizo. Preft ne do melo, cidra , pepinos. fi A-cencupif- tes Auto do Mou-o. Matana, mortandade de cencia, as paixes, efpecilmente a concupifcencia homens , e animaes. P. Per. 2. 125. v, Arraes v. g,. os prazeres da carne \ a carne fe rebella 3. 20. contra o efpirito v. Paiva Serm. i. fi. 191. v. ej. CARNIFICINA , L i. carniceria de homens. 196. jui-zos de carne modera os ardores da carAlma Inftruida. ne. Tempo d'Agora i. 3. Confanguinidade, he CARNITA , f. f. offo do p de boi com que minha carne, meu fangue , i. e. parente por con- os rapazes fazem hum jogo. B. P. fanguinidade. M carne, mal inclinado. B. P. CARNVORO, adj. que come carne, ani-, CARNECOITA , adj. ameixa . e. rei- mes carnvoros. CARNOSIDADE , f. f. inchao , que fica nol. CARNEGO, f. m. poro de carne incha- na uretra, por caufa de gonorreas.( GARNOSO , adj. v. carnudo. y.. Hrnia, e da , que fiie dos leicenos maduros, e outros tumores. t. Chirurg. Pannkulo. CARNUDO, adj- envolto em carnes groffas-, CARNEIRA, f- f- pelle de carneiro preparav. g. corpo,firaos camudos. da para capas de livros, &c. CARO , adj. que eufta mais do que vai v.g. (AR-NEIRAA , ou antes : (CARNEIRADA, f. f. doena, que coftuma cuftoucaro, osmantimentos efto caros. Amayir em certas. eftaes polas Coitas da frica. do, querido. Lobo caros penhores do fangue Carneirada , rebanho, de carneiros. Ord. L. 5. t. voffo Cames a cara terra, a vida cara : car 115. 2-2. Carneirada no mar, as ondas em louro a Phebo. Bernardes. Cujtar caro , nofig. i e. muito trabalho ; e. fallando de vitorias muito flor quando ha vento forte. CARNEIREIRO , f. m. paftor de Crneir fangue , e vidas y. g. caro lhe cuftou o officio, a merc. Fazia je lhe mui caroficarfem elle,,i. tos. CARNEIRO, L m animal macho -do gado e. duro, culofo , penofo. Palmer. 2).cap. $. Caovelhum, do terceiro anno por diante* aftio.ra ufa-fe- adverbialmente. carneiro , ou de femente , o pai da manada. -Cof- CAROATA', f. m. cardo ilveftre Brafilico , ta Ecleg. Carneiro de guia v. guia. Hum bi- piteira. chinho Que d nos legumes. Carneiro d^offos, CARAVEL , adj. amigo y. g. caroavel cova vafia de terra, onde fe mettem caixes de de cheiros;. Leo Orig.fi. 127. to caroaveis, so defuntos.. Signo da Zodaco, Avies Luf. 8.67. os Hefipanhoes do feu no.-Telles Ethiop.L. i.e. 26. caroaveis defeces, Auriete mquina bellica ant. Peixe aries. CROCHA , f. f. mtra de papel com cin., CARNIA f- L animal , de que fefaz carnagem, preza. S Mir. ou Lobo que carnia turas que fe pem por ignomnia a alguns ros. anda. A aco- de cevar-fe em carne LagarCAROCHOS por efpiritos , demnios. Simo tos que andavo carnia dos mortos. F. M. cap. Machadof.^S.v. 60.. Pio , que fe pe por alvo no meio da CARO , f.m. a- parte offa de certos fru-, roda,, e a qu os outros atiro para o ferir com, tos como ameixas, e os defta efpecie; umbem os ferres. he a femente dos,pomos , limas, limes, laranCARNI.AL , adj.. que fe ceva em carnia; jas, Pomar de caroo, i.e. dedamafcos, ameiaventa o corvo .carnia! a.carnia.. S Mir- Ef- xas , cerejas, &c. oppofto ao. de efpinho^ Glntiang. , dula inchada. CARNICO v.. carnego. - CAROLO , f m. golpe de huma bolla com GARNIARIA vi "carniceriav outra no jogo do aro. & - Golpe na cabea com C A R N T ^ I R O , adj. que feceva, e nutre de po, ou dedo& fechados. Efpiga de milho decarne v.g. ,, aves carniceiras Vieira, fallan- bulhado. do dos efpedtaculos ds. gladiadores ,. diz que o CARTIDAS ARTRIAS , so duas, que povo Romano acclamava a Cabea do Mundo levo o ngue cabea t. Anat. cwt applaufos maii .carniceiras-x que rueis, L e. CAROUCHA, f.f, efcaravelh, infedo , ne-,.
<

3?

CAR

CAR

CAR

CAR

237

gro de 6 ps, e dous corninhos delgados. ( Qt- gado cenho. f.. Dizemos as carrancas da-mor-^ rabus.) te , do Tftverno , dos ares tempetofos , do mar tempeftofo , da trovoada do Ceo. Eneida io C A R P E A R y. carmear. C A R P E N T A R I A , f. f. officio de carpinteiro 171. Hift. Naufr. 415. . 1. das razes feveras , v-g. deu-fie car penria. Trabalho v. g. obra ou ar do-corpo v, g. as carrancas dos antigos Filofofos. Vafconcellos Noticia ; o rochedo oppofto de Carpentaria. C A R P I D E I R A , v . n., trabalhar como car- ao Sul com maior carranca,, as carrancas da ilha pinteiro. H. Naut. t. i.j. 206. os que carpentejavo Mon. Luf. 7. Caftrioto Luf. as carrancas, quembfitrava de fortes, .cavas, baluartes V. de D. Paulo ero 5. cap-. 14. Effas carrancas de oufadia no nos ateCARPENTEI3> v. Carpinteiro. C A R P I D E I R A , f. f. mulher , que antiga- morso. Palmerim 3 , / . 96. v. Armao de puas, mente hia fazer pranto, e carpr-fe fobre defun- que fe pem aos rfeiros contra os lobos. Vaft o s , eacornpanhava os enterros-por certo, preo. concellos arte. ' Caras feias lavradas de pedra, que fe pem-nos tanques, chafarizes. -* Prameadeira. C A R P I D O S , f. m. pL as demonftraes de C A R R A N C U D O , adj. de femblante cahido,' df, que fazio os que fe carpio. Refende Chron,. carregado. Bem. Lima* Carta 33, f. O carramufi. 92. v. col. 2. *do inverno, <&e. C A R P I D O , part. paff. de carpir v. o verbo. C A R R A N Q U I N H A , - f . f. dim. de carranca; Prprio , de quem Te carpe v. g. voz carpiC ^ R R A P A T E I R Q , f. m. planta alis ma-, da. Naujr. de Sep. lugubre , lamentofa. mona do Brafil, d huns gros de cafquinha lifa, CARRINHOS y. efcarpins. Chron. J. 1. c da feio do ca-rapato , mettidos hmima cafca 12. como a que cobre o caf , e forrados de huma; 4 C A R P I N T E I R O , f. m. offkial, que traba- plle verde armada de puas brandas. lha em madeiras de conftruco civiT, ou nutiC A R R A P A T O , f. m. bicho redondo de pelca, e eftes fe dizem da Ribeira. le lifa alvadia, pega-fe ao gado , ces , &c. C A R P I R , v. at. arrancar v . g . os cabellos, Piolho de muitos vs. 5 Semente do Carrapae lacerar as faces* por occaio de dr, e lulo -f teiro, de que no Brafil fe extrahe leo para as> Menina, e Moa>fi.> 18. v. cpmeaf a ir carpindo candeias , e os mdicos para purgar branda-' crimemente fieus cabellos, que ero Hngs. Bar- mente. ras Clarim. L. i.j. 115, viero osefcudeiros carpinC A R R A P 1 T O , f. m. chulo, atado do cabeldo fus cabeas. L l a m e n t a r y. g.. 3, fempre te lo nas faces, e no alto da cabea como fe faz, carpirei alma ditofia. Carpir-fe V. do Arceb. fi. s crianas. Carrapitos, cornos y. g. pr os 198. pedem foccorro , amefquinhofie., arpem-fie. carrapitos ao marido. . Do ufo de Carpir-fe fiobre defuntos fe faz menCRRASCAL , f, m. fementeira de carso na Chron. de D. Joo 1. jfateenaf. 80$.,,,o- rfcos. . . ; i '. i v Filofofo chora fe , carpefiediante dos PortUguezes. C A R R A S C O , f. m. efpecie deTara fempre). Eujr. 2. 3. diz ironicamente e ella como-fie verde, de tronco , e madeira mui forte, alias carpe. pag. 61. v, Carpir neutro. Auto do dia 'canafiqueiro ; (aqmfoliuni QU agrifolium , outro* de Juizo.,, l no infiefno poders carpir.' vertem iex.) AigosCARPO , f. m. Anatom. o rfgar, em que o CARRASPANAr, f. Lpleb. bebedeira , tomar brao^ fe une mo. Parte do efqueleto , que < * . carraf pana. *...4 compem a palma da mo os carpos, e metaC A R R E A R y. carrejar. carpos. CARlEGABESTA , adj. Uva de* gnero exr CARPOBALSAMO , f.\ m. - bago , que fica celente. cahidas as flores do balfamo, ou femente do bal- s C A R R E G A , f.f. carga. Barros 3. 5. Ord. 1; famo. " } 52. 5. defuf. ^ ' CARQUEJA., f. f. mata ralwra, de folha CARREGAO , fi. f. aco de carregar vv eftreita, que crefce em lugares areiofos, e fis- [g. ando oceupados na carga, ou carregao dos cos',;.,. navios. A carga que vai em navio v. g. , C A R R A C A , f. f. navio de grande porte, de chegou-me buma carregao defiazenda. Coifisque. os Portuguezes ufavo nas. primeiras yiajens- ide carregao > i. e. vulgar , groffeira, ds drogas,, Afia. Vieira. obras mechanicas. C A R R A D A , f. f. a carga de hum carro C A R R E G A D A M E N T E , adv. de m vonC A R R AN C A^, f. f. ofemblante trifte, arre-|sade> CAR.-

538

CAR

CARREGADAS, f. f. pL jogo de nove car- mo na pimenta do tempera. Colher, y. p n tas ; e de taboias , nos quaes perde quem TaZ carregar a bolina, aperta/, apertuchar. Vieira.^ mais-vafas^- ou fica com mais tabulas. Ofioria. Carregar huma carta no jogo, deitar outra maier, # CARREGADEIRAS , f. f. pi. naut. ou Jir- que corte, e ve,r.a a carregada. na banca, gideiras , cabos delgados com que fe colhem, apoftar , ou lanar fobre alguma carta mais dieu carrego as vells. Dois mites com cabo nheiro , ou huma grande fomma. Carregar o fixo no enxertario, para arriar a verga quando humorfiobre, ou para alguma parte, accumtilarf para li," e gravar; a dr carrega-fobre os olhos. faz' tempo. 1 CARREGADO, part. paff. de cartegar. Sa- Luz da Medic. A nau carregava de popa j eabor carregado, defagradavel. M. Lufi. 1. 5. 3. guaslevamava de proa, i. e. no ^par mttia a prpa mais, que a proa por baixo d'agua. Caflan. 2. Aefiabor carregado. % Carregado com offteh- Lobo-% Atacada v. g. aarma*~ Carregado de 16 v. Carregir as fobranceWas , crrand-as - o dividas. Cr $carregada, apertada, efeura v. g. que efla enfadado. Elegiada fi. 154. . Carregar azul No Braso j , pea carregada a n. esforar-fe ,y. g. carrega o vento V. do ArPalmer. \,p. c, que tem outra per cima. Comeres carregados,ceb. Carregir algum de golpes. 1 "tfue opprimem o eftomago. Falto da agilidade, E,39* L)a gente quefieguindo outra carrega fobre pezado, falto de viveza , e de efperteza v. g. ella, e a aperta. Eneida 10. 106. . Carregaro tenho o corpo* a edbea carregada. Carregadoem mim cuidados graves. B. Lima que os males de annos. O rofto carregado, cahido, d'^tada- carrgaffem fobre a viftima, cahifm fobre ela. do. Chron. Aj. 4.. por Leo. Sono , pefado. Arraes 9. 18. Carregar-fie, recipr. fazer carranCames Lufi. PefaSo. Eneida 10. 204. as car- ca , mo rofto v. g. carregava-fe aos louvores, regadas armas. Cheio v.^. de trabalhos, me- tcomo outrem aos oprobrios. V. do Arceb. S Mir., Vilhalp. Caftan. 2. 86. carreg/tr-fecomalgem, recimentos. Dados carregados com chumbo, de forte, que pintem certos pontos , velhacaria dos rfnoftrar-lhe mo-rofto. Carregar-fie o efpirito, entriftecer-fe. Ferreira Egl. 9. , jogadores, Eujr. 2.4. Severo*,, quem hontem me ^noftrou rofto contente , j hoje fe me moftra corre CARREGO y. carrega. Ferreira Cirurg. muigado &. Lima c. 11. Pratica carregada defi ta infilanimao , e carrego. zo, mui feria, ou fevera. S Mir. CARREGUME, f. m. gravidade, pefo. ArCARREGADOR , f. m. o que carrega fazen- raes To. 24. fem que O corpo mortal com fie da no navio. Preto, ou feravo, que carrega cnegUm a-fizeffe pender para a terra- cadeira no BrafiL CARREJAR , v. at, levar s carradas, em CARREGAMENTO, f.m. gravidade, pezo, carro. CARREIRA , f. f. o lugar por onde Te corcarregume v. g. da cabea. CARREGAR, v. at. p* carga befta. re a p , ou a cavallo mandou-o levar car'Metter carga v. g. carregar hum -navio. Im- reira do jWpa Fios Santor.' j . LXXXI. v. or tributos pefados y. g. ,i, carregar o povo. A direco , que leva o navio , "o caminho, mpor y. g. ,, pena que o juiz carregafiobreo derrota v. g. na carreira da ndia. O mocorpo. Arraes 8. 1. ^-^mna arma, pea, ata- vimento do que corre, ou movei. f. O .temcar de plvora, e bala, &c. Dar no inimigo. po que dura v g. a carreira da vida VieU Freire ^carregar do inimigo. Carregar de gol- ra. Tntervall entre cabellos eparados com o pes aquelle com quem brigamos, Palmitim p. i pente. A's carreiras, ou. de carreira correndo, preffa. de plvora, raftilho-, formigueiro, c. ult. Carregar -alguma coifik algum, impuou formigo. Sulcos feitos pelas lagrimas, ou tar-lhe. Tcito Port. fi. 137. carregamos as prpor agua corrente ->Can\es elegia' 10. efi. 8. prias culpas em outrem, imputamos. Ulifipofi.182. <jrregar o cavallo, unta-lo com certo unguen-tanta copia de lagrim&s1 que carreiras no rofto to.de bollo armnio, &c. Carregar huma fom-finalaffe. No fazer carreira a cego, fe diz de ma , lan-la em conta. Carregava na Fazen- quem no he*capaz de fz o'menor benerl T - -' da real os donativos, i. e. mandava carregar na ficio. receita da fazenda Real. Freire. Carregar fal- CARREIRO , f. m. homem, que guia o carlando em alguma matria , tratar com mais par- ro , e bois. Caminho etreito _para gente de ticularidade , e repizar nella. - Carregar a m&p. Pinheiro 2. 52. f- Carreiro dejormigas,as % que vo enfiadas polo mefmo. caminho.- Maufino cafiigo , d-lo pezado, na reprehenso, apertar , fer ma'3 rigorofo. Vi do Arceb. L..~%. c. 3. nbo. O carreiros ficcOs, da virtude Arraes Carregar a mo , deitar mais y. g. 3i carrego a 6 > ' ' ' '! * CAR-

CAR

CAR

H^ey

C A R R E T A , f. f. carro de rodas modo das CARRIO , . .' m. herva , alis cana bravj de fege, para carga. Deltas fe ufa, pondo- Cofia Eclogas de Virg, lhe o reparo conveniente, para levar a artilhaCAR-RIL, f. m. o rego , ou rodeira, feitas ria de campanha. Reparo do canho. Ha pelas rodks dos carros na eftrada. Caminha caneta da harma. Ir polo caminho das carre- de carro. tas , f. feguir o fio da gente ;*fazer como os C A R R I L H O , f. m. comer a dois carrilhosj mais fazem, navegar plos rumos do povo, fe- jreeeber proveito de s haver-fe bem com os der guir a eftrada Coimbra. Ulifipo f. 123. Aulegr. partidos contrrios, j . 113. v, Eujr. t. 1. feguir as coifas por feus C A R R I N H O , f. m . d i m . de carro. Alguns meios ordinrios. Capito de carretas , ofhcial, ha de huma f roda, com dois braos, de car* que faz carregar ,s e ajuntar as bagagens do exer- Ir-egar. terra ,> trabalho que f d e m caftgo a 1. cito , para que marchem em boa ordem. Conf- Toldados. Ka carrinhos ligeiros de arruar. tellao celefte t. Ajiron. C Luf. 10. 88. C A R R J T E L , f. m. mokofinho de metal para levantar alampadas, &e. v. carretei. CARRETADA , f. f. v. carrada. C A R R O , f. m, inftrumento de carregar y CARRETO , f. m. o que vive de Jazer carconfta -'e- rodas , leify, apeiro , Sec. h e tirado reteis com carro. Leo ou-J. 1. por bois , oii> cavallos. j - Carro triunfal, carr C A R R E T A R v. acarretar. C A R R E T E , f.. m. pea da atafona , confia ; rico, em que entravo os que triunfavo emi de 6 fu feitos, a plumo ; eft fntado n'hum: ta- !Roma^ Garm da-poupa do navio, o.redondo v c o , e anda roda debaixo da pedra. Rodinha ; que moftra a altura do leme para baixo-#. lagofta, o ventre defte marifco. Untar-o carfixada no extremo do eixo de outra maior. C A R R E T E I R O , f. m. o que governa a car- ro fr. fam. dar prefente para fe confeguir defreta. O que governava entre os antigos os car- jpacho. S Mir. Ir polo caminho do carro v. ir Ipelo caminho. das carretas. tfir* 1..1. f.pot. ros de peleiaf na guerra. Eneida 9. 80. 1, jO carro do foi fabulofio. Pea da Imprena peC A R R E T E I R O , - adj. barcar-que ferve de defcarregar navios. '' . jgada ao adufe , a que chamo, tympan, e m > C A R R E T E L , f. m. y. molinete. Caflan. . 8 . que" regifto a folha. C A R R Q A , f.. f. coche ;.f, e poet. a carro140. Pea de .po de enroiari arame fino de encerdoa cravos, 8cc. d'enrolar corda epeficar: a do Sol. .Carro comprido com grades- para; f. defenrolar o carretei fallar; largamente. Tempo terem mq na carga, C A R R O C E I R O ,. f. m. o que guia carroa, d'Agora 2. 1. C A R R E T I L H A , f. roda.de meial enfiada , C A R R O C I M , L m , coche pequeno. n V m eixo , com que fe corto deixando hum C A R R U A G E M , f. f. nome genrico, de li- * lavor as maffas de forrar pafteis , bollos ',^8cc, jteiras, coches, feges. Os carros, e tudo o queFoguete de canudo que fe fota^ Broea embe- acarreta bagagem de exercito. Arte de furtar fibid o'hum rodete que fe gira com huni arco , CARTA , f. f. papei eferto, em que fe coninftrum. de ferrei r ^ , e efpingardeiros. C A R R E T I N H A , f. f. dim...de carreta; car- tm^ alguma noticia v.g. carta mandadeira , our mifjva , familiar, que contm ordem , licena retinhas de viajar. Godinho fi. \6. C A R R E T O , f. m. aco de acarretar.!, levar jt>. g. cartas de marca , para guerrear , dadas ai carregando em carros, ou embarcaes ; toda a armadores , e coffarios Cron. J. 3. 4 . p. c. -56. agua, e mantimentos de Ormuz lhe vem de carre- fio argumemo-. Canas patentes, &c.. Cartato , i. e. he trafida de fora. Barros.Caflan. 2. 114. de jogar-, em que efto pintados os naipes, ou ,, afieda folia lhe vem de Carreto. L Coifa ex- metaes , e os pontos. Geogrfica, em que efterna auxilio, adjntorio.,Arraes 8; 13. Deus t .afigurada a terra arrumada. Carta.de ABC- pode jazer o corpo gloriofo ,-fiem lhe vtr carreto Ifabeto. Carta de nomes, a em que efto efty gloria da alma. Navios d*-, de tranfpor- icritos nomes foltos , e he das- elementares nau efcoa de ler. Carta de pago v. recibo. Gite. Obras del-Rei D . Duarte. C A R R I A G E M , L f. porte do carreto. B. P. tatoria , pola qual fe manda citar algum fora do C A R R I O , f. m. eixo com duas Todas, de deftrj#p: De feguro ,, licena para fe defender algum ro, andando folto. % Carta de favor, que ufa o fulo, ou apifoador. C A R R I A , f. f. avezinha, que anda plos de recommenda^o., de defiafio , cujo contexto & dirige a -pedir favor,. recommendar algum, devallados, e buracos. Lucena 495. col. 2. fafiar. De alfinetes., a- em que elles fe*ven~j C A R R I A L , f, m. mato de carriosi, oft

,011'femedera pregados. Carta de^guia, paTaporte x licena de'exportar v. g. nos regiftos das Mi- lhante a carruagem. Elegiada j . i7- v. eft. 2. o nas para o oiro. Carta de alforria, efcritura, animal crtiligo, o morcego ; as cartilgas azas pola qual o fenhor a d ao efcravo. Perder an- fi 59. v. CARTILHA , f. f. livro elementar de -e ifites por carta d menos , por acanhado-, no defpejdo, e fitar quem do rigor das coifas , no nar a ler ; nele, fe contm -tambm o Catecifrip. l fazendo tudo. Jogar com cartas dobradas , Barros. ter mais de hum meio, recurfo. Eujr. 2. 7. C A R T I M P O L O , f. m. ruftico. livro de raflCARTABUXA, f. f. efcova de arame, de que zo. l uso os ourives. CARTINHA , t L dim. dea Carta. . C A R T A B U X A R , v. at. efcovar com a carC A R T O R R I O , f. m. v. Cartulario. C A R T O R E I R O , f. m. o mefmo. B. P. ariabuxa.'chivifla. CARTAMO , f. m. herva, cuja femente he C A R T R I O , f. m. cafa onde fe guardo purgativa ; alis aafro bakrdo , u da na Tincarras, e notas pblicas, ttulos , e papeis v. g. ; *uraria. r o cartrio de buma Univerfidade, Communidade. CARTO, f. m.-d'Arquit. Efcult. ts-Pint. re > prefentao de hum papel enrolado nos extre- archivo. CARTUJO v. cartuxo. Epanajorasj. 518. mos, talvez com efpao em meio< para; infcripC A R T U X A , f. f.huma ordem religiofa defes. V. do Arceb. hum grande carto com as te nome. aAnas do Santo., C A R T U X E I R A , f. f. patrona com buracos C A R T A P A C I O , f. m. livro-de mo de vazias matrias, Livro de papeis avulfs. Lobo para cartuxos de plvora. C A R T U X O , f. m. envoltrio de papel, panCorte D: 4. Livro elementar de gravmatica no , ou pergaminho , em que vai a plvora comantiga y. g. cartpacio de gneros , de Sin-, ; petente ao calibre da arma de fogo , que fe cartaxe. . rega com elle. Se o cartuxo he atado na boC A R T A X O , f. m. ave filveftre; de cabea, ca , fe chama fiaquinho. Envoltrio de papel e afs pretas, peito amarello , rabo curto. CARTAZ , f. m. falvo conduto, xjue os nof- com doces , dinheiro, &c. Cartuxo , Rcligiofos davo na Afia aos amigos da Nao para fo da Cartuxa. C ARVALHAL , f. m. mata de carvalhos. - navegarem feguramente. Couto 4- 9- c.*. Papel, adj. Pira carvalha! , efpecie dellas , boa. que feafvxa com noticia ao pblico. Cojla GeorCARVALHINHA , f. f. herva aqutica, que gica. C A R T E A R , v. n. pr a ponta do compaffo *d huma flor tirante a roxo. (Cbamadrys.) C A R V A L H O , f.m. arvore, que d boletas, na carta de marear, n'num dos 3 pontos de fantezia, de efquadria, ou de fantezia, e efquadria ou landes. (guercus.) CARVO , f. m. matria dipofta para fe acjuntamente, para faber a altura, em que eft a cender , e confervar o fogo , <$u fejo pedaos de n o , e as longitudes , e latitudes de qualquer madeira queimada , e apagada ; ou que fe tilugar. Via Aftronom. Cartear-je recipr. ter correpondencia por efcrito y. g. cartear-je dos ra de minas fulfureas , ditas carvo de pedra, ou de huma efpecie^ de terra pingue feita em amigos. talhadinhas, ou tijolinhos , e feca ao foi. CARTEIRA i f. f. bolfa com fechadura, de CARVOSTNHO , f. m. dim. de carvo. coiro , em que fe mando-cartas de fegredo. CARVANSERA v. caravanar. CARTETROLA, f. f.. canuxeira. Caftan. L. CARVA v. gorvata. 5. c. 41. mandou lhe duas carteirolas de plvora. CARVIZ , fim. Af. pefcador. C A R T E L , f. m. carta, cujo contexto fe diriC A R U G E M -v. caruncho. ge a defafiar para duello , julas , torneios. Cou-* CARUNCHO , L m. bichinho, que roe a, to 4- 8. 8. Cartaz. madeira. Comido do' , .<'' C A R T E T A , f. f. jogo de parar, plebeo. CARUNCHOSO , adj. roido do caruncho. CART1LAGEM , f. f. matria brancacenta ; C A R U N C U L A , f.f. Anatom. pequena porque revefte os extremos dos offos juntqLpor o de carne v. g. as carunculas Aacrimacs, articulao movei; he mais molle que os Tfllos, e menos quebradia, mas offifica-fe com os annos. aquelles botefzinhos, que efto nos cantos dos C A R T I L A G I N O S O , adj. da natureza decar- olhos, ha.outias ditas myrtiformes , mamillares, Scc. Madeira. tagem, da fua onfiftenciai

240

CAR

CAR V , b u CARTILTGO,. ad|. cartilaginofo

CAR-

CAR

CAS

241

C A ^ V O E I R A , f. f. lugar, em que fe,re- zacottfa , em idade de cafar. Arraes 10. 19, colhe o carvo. Officina onde fe *faz. idade. C A R V O E I R O , f."m. o que faz, ou vende CASAL , f m. a fmea, e macho y. g. carvo. hum cafial de pombos, perdizes. . O marido , e CAR-YBDES, proverbialmente dizemos fu- mulher. Cafa d campo, e grangearia. Lugir de Scilla. , e dar em Garybdes, i. e. cahir garejo de poucas cafas. n'hum mal, "quando fe hia a fugir de outro. QueiCASALINHO , f. m. dim. d e c a f a l , granja rs vida. de Baflo. , pequena, com cafa de habitao. C A R Y O C Q S T I N O - , f. m. Farmaceut. hum CASA-MATA, f. f. de Fortif, bateria imme' certo elctuario feito de ! drogas aromat. y. g. diata' cortina para defender o foffo. Port. cravo, gcngivre , <&c. Reftaur. Abobada que dantes . fe fazia para feCARYOPHILATA , f*f. huma p^mta defte parar as-plataformas., em que fe conftruio as baterias altas, e baxas. . .,,nome. C4ryophilata <e. - C A R Y P H I L O S , f. m. cravo flor, ou o da CASAMENTEIRA , f. f. mulher corretora ,< ndia, Madeira V. Cravo , que affim dizemos. de cafamentos , que faz, e ajft cafamehtos. " CASA , f. fi edificio onde habita gente, rrio- . . C A S A M E N T E I R O , f. m. homem, que trarada , habitao. Pea , *ou quarto do edificio ta de ajuftar cafamentos. S Mir. Eftrang.< v. g. cafa d jantar, de dormir , fe mufica. CASAMENTO , f. m". o ato de cafar-fe, Gerao , famlia v.g. ,, he da cafa dos No- matrimnio. D o t e , que os Reis, e Senhores ronhas. Cafa, com moveis,-e fmiia v.g. davo aos Teus vaffalls, e criados para calarem. deu el-Rei caf ao Prncipe; pcrr cafa a algum. Orden. 4. 30. 3 . ; dote.que pela lei era. obrigado Abertura, onde entro os botes nowveftido. a dar o delorador. Ord- tambm os mofteiros Abertura no taboleiro , onde entro as tabe- davo cafamentos s filhas dos feus fundadores. las. Pintura quadrada nos taboleiros do jogo M. L. t. 6. j . 121. col. 2. m das damas. afia de efgrima , onde ella fe enCAS APO , f.' m. canho d'artelh. ant. que fina fig. e fam.^ Cafa defaparelhada de moveis. defparava tiros mi fortes. Couto. Cafa, lugar de junta, ou tribunal y. g. a caC A S A R , v. at. fazer unir duas peflbas. com fa da Relao , dos contos antigamente, dos vin- o vinculo do matrimnio, Dotar para cafamente e quatro , Scc. Signo do Zodaco. .Notic. to v. g. cafiei meus filhai. v'. n. receber afirol. Huma poro dos doze em que os af- face da .Igreja1, ou por, palavras de prefente , o trologos dividem o quadrado , em que levanto cnjuge, ou conforte , fegundo, os ritos da Igrefigura. Thejouro de prudentes. Cafas fortes, ja y. g. M Pedro cafieu com Joanna. fie no caftellos, torres. Corographia Port. No jogo fi. adjetivar-fe efcrituras que fie caso com mida ;pella Cafa he a primeira diviso do topo do nha . inclinao.: Vieira ,, a foltura da vida cafiajogo, e d o nome aos dois primeiros contendo- fie mais com os cqftumes depravados do gentilif*n, res. Cafa de prazer, de campo, quinta. Eufr. efte comer no fie me cofia tom o eftomago ; . iffoi. i. Metter em cafa no fig. trazej- y, g o no je cafa-com o meu gnio. : .-,* confelho mo mette em cafa a perdio. Arraes 5. . CASARIA., f. f. lano de cafas. Eujr. 5. r. 15. lCASCA, f. f.. a cortia das arvores-;, a pelle , CASACA, f. f. veftidura , que hoje fe traz ou forro externo de certas frutas v. g. da-pepor cima da vefte , com botes nas mangas, ra , maa , dos cocos; dos ovos, tremoos , cafiportinholas, &c. Voltar a cafiaca, famil. mu- ianhas, alhos. Morrer na cafca, no fahir dar de partido. luz o que ftava para iffo , como o pinto ; no C A S A C O , f.m. cafaca grande, que fe vef- fahir d'onde nafceo. Eujr. 2. 3. te fobre a cafaca , por caufa. de evitar a chuCASCABULHO , f. m. o cafulo da pevide, va , Scc. boota, &c. H. N. 1. 255. Recop. daCirurg. CASADEIRA , adj. que eft em idade de ca- Cafcalho v. far. Ourem Diar. fi. 591. , C A S C A L H O , f. m. . k f c a s , eftilhaos, que ' : C A S A D O , part. paff. de cafar. Aferrado no falto das pedras , quando fe avro. Areia f, to cfiados com feu parecer H. P. da Ver- groffa , ou terra miturada com pedras , oftras, dad. Amif. C. 6.: Paiva Serm. 1. 258, cfiados que fe acha nas minas de oiro , e borda do com as coifas, que nos efiorvo a fialvao. mar. Barros 3. D. j . 129. muito cajealho do CASADOURA , adj. idade , que foffre o mar. ** . conforcio, e convivncia connubial : ma caCASCALHUDO , adj. cheio de cafcalho. CASHh

CASEIRISSTMO, fuperfat. de caieira! Carta CASCO , f. m. aument. de cafcalho. de Guia matar porcos be lance cafeiriffmo. CASCAMULHO , adj. (parece corrupto do CASEIRO , adj. de cafa, domeftico y. g, Hefipanhol cafqui mulleno) que tem os cafcos coexemplos fiamiliares , e cafeiros. Vieira. Po amo os das mullas. Prefies auto do Mouro. ~ C A S C A R , v. at. chulo, dar v.g. caficou- fieiro , feito em caa. Que no fai freqente-mente rua, homem , mulher-Cana de 'Cuia. Ihe hum bofeto. i C A S A R R A , f. f. peixe marit. parecido ao Que fe cria em cafa v.g. aves afeiras.%fig. cao; pefca-fe na Coita de Peniche , e Peder- fimples , fem adorno , ingeilo , como o que fe neira. As 13 cartas , que fico por diftribuir faz fem apparato, e de portas a dentro y. o fuperiat.cafeiriffmo. Arfaes 2. 16. as doenas so110 jogo da arrnegada. CASCARRO , adj. vinho-forte., e groffo. nos naturaes , e cafeiras. CASERJ^A v. cazetna. CASCARRILHA , f. f. no jogo da renegada ir cafcarrilha , he trocar as cartas com as da 1 CASIA , f. f. canela aromat. Infiul. CASINHA, f. f. cafa pequena. Pr excelbaralha. lencia fc entende da Cafia do Almotac'. ou dos " CASCASINHA, f. f. dim. de cafca. CASCATA , f. f. falto de agua_que cai de Caheres da Inquifip. $ Dezcmbargadores da ca- ' zinha, ero antigamente chamados os do Pao. alguma altura , natural, ou artificial. CASO , f. m. fucceffo , acontecimento. A* C A S C A V E L , f. m. guifo , ou cafquinha de metal redonda , e oca com huma bolinha, que a cafio adv. caual mente , fem fer efperado , pfefaz foar Soante. Cafcavel. Cam. Lufi. Cobra vifto ; fem fe faber a caufa. Sem caufa intelcafcavel, que faz certo fm com a cauda. Tra- ligente v. -g. ,, fie o mundo foffe criado a cafio. zer cafcavel, de cem letrados no ha hum , que Polo mefmo cafo , por iffo. Arraes 1. 20. no traga cafcavel , por onde lhe conheais a altu- Conta, apreo , que le faz de algum , ou algura em que anda , ( Lobo Corte ) ter certas idas ma coifa. Aco , feito y. g. he cafo crime, limitadas das quaes no fabe paffar. A cafca- em que tem lugar aco crime , e pena, oppevel fiurdido pafifau pelo meio da armada , i. e. fe a cafo eivei. Cafio da Lei , a efpecie a qtie fem fazer ruido. .Seno Dific.Pol. Cafcavel na a fua fentena he applicavel. Efiar no cafo da alfndega, o que pem os arcos nas caixas de lei, fer comprehendido na fua fentena. Efiar no cafio , entender. Cafio refiervado, y. refervaaffucar. C A S C O , f. m. craneo , ou coberta offea da do. De confidencia , que refpeita confeienca cabea do homem, Scc. Unha do cavallo. moral. Na Grammatica a variao do nome Armadura, que defendia a cabea. O. d. 5. 80. para indicar as varias relaes , em que o ojeto me,migo, 12. _ Concha da oftra , marifco. Vafconcellos No- fe quer^reprezentar v.g.,, eu, mim, ticias. do navio, a quilha, e coitados. nos, ns , nfico. Cafo d'honra , que refpeita^ Cafco, por navio todo. Azevedo, Dificurfo mui- honra. Cafo d'armas , choque. M. Lufi. Fatos caficos Cdfico da cafa r- a cafa fem moveis ; zer ou vir ao cafio , i. e. a propofito. Eufr.iproda fortaleza , os muros , e .forrirkaes , fem ar- logo. "Incorrer em cafo, fazer aco fugeit telharia , nem guarnio. Barros 2. 175. col. 2. i criminal; cair em cafio, o mefmo. Sob pedeixando o cafco da fortaleza ' com- toda a arte-j na de cafio , i. e. de ficar incurfo na faneo colharia , e cavallos. Cafco de cebolla, cafca. * mo autor de cafo, oU aco punivel v.g. ,,fiob Caficos vulgarmente metter nos caficos perfua-pena de cafio maior, i. .e. de ficar incurfo em pena de traidor. Cafio de desleal, crime de traidir : o juzo , entendimento. C A S C U D O , ad). que tem cafca; ou pelle of- dor. Chron. J. 1. c. 27. CASOLA.- B. P. diz fer finonimo de Lafea como alguns infectos. CASCULHO , f. m. cafca lignea como a da ada. CASPA, f. f. tezes finas, Brancacentas queV boleta, &c. Cron. de D. Pedro 1. Mon. Luf. 4. fi. faem da cabea, e do rofto , miudinhas.. 135. v. CASPOSO , adj. que tem cafpa. C A S E B R E , f. m. cafa humilde, famil. CASQUEJAR , v. n. d'Aveitar. cicatrizar, e C A S E I R A , f.f. mulher .de caleiro. Mulher, cobrir-fe de cafco a ferida da unha das belas.* que vive em cafas de aluguel. CASEIRO , f. m. o que tomou algum eafal, Galvo. CASQUEIRO , f. nv. lugar onde fe ajunta a ou quinta de aluguel para a gtangear por fua conta ; o que a grangea para" outrem com quem vi- madeira para fe defcafcar, e falquejar, antes de ve. Que mora em cafa y. g. afieiro del-Rei ir a ferrar. . CAS- , M- L. * >*i-

i\i

CAS

CAS

CAS1

AS

245

CASQUETE , f. m. dim. de cafco de defender huma*afca cinzenta cheia de leo cauftico, nafce no fruto Caju ; ha cafianh as do maranho, que a cabea. Chulo, chapeo velho. CASQUI-ACOPADO , adj. d'Alveitaria, que tem cafca lignea. Cabello atado de caftanha , de forte que faz huma roda. Quebrar a caftanha na tem o cafeo copado. C A S Q U I C H E I O , adj. d'Alve't. que tem o Boca algum , fazer .alguma coifa, com que lhe peze. cafco cheio. C A S T A N H A L , f. m. mata de caftanheiros. CASQUIDERRAMADO ,- adj. d'Alveit. que CASTANHEIRA , f. f. arvore da efpecie do tem o cafco largo na palma. C A S Q U I L H A R , v. n. moderno, andar caftpi- caftanheiro , infrutifera. CASTANHEIRO , f. m. arvore, que d caflho. famil. CASQUILHARIA , f f. famil. o tratamento tanhas, de que ha duas efpecies , longal , e reborda. luzido do Cafquilho. CASTANHETAS, f. f. plur. duas peafzinhas CASQUILHO , f. m. remate de ferro na lana do coche. Homem que fe trata no vefti- de madeira, ou marfim, redondas efcavadas por do com enfeite , e adornos excefivos , e pouco dentro , enfio-fe n o dedo maior, e fe faz fom batendo huma contra a outra entre o dedo , e a graves. Z. u palma da mo. Som , que fe faz dado hum . GASQUlLSIO , adj. h. fem juizo , leve de m trinco com a cabea do dedo maior apertandc-o juizo. C A S Q U I N H A , f. f. dim. de cafca. Talhada contra o pollegar. Hum peixe, de que fe fz' de cidra feita em doce, depois de'curtida em fal- menso na Infulana 10. 123. CASTANHETEAR , v. n. tocar caftanhetasi moura. B. P. CASSADO , part. paff. de caffar. , CASTANHO , adj. da cr da cafca de caftaCASSAR , v. t. annular v. ga lei, a t eleio Efiat. da Univ. antigos. Caffar a an- nha v. g. cavallo.-^ CASTO, f. m. remate de metal, marfim , cora , quebrar (at.) Lucena 443. ro/. 2. ,, hovefie por milagre no caffar as ncoras v. ca- &c. que fe pe nos baftes , onde lhe pegamos, que he a extremidade fuperior : outros dizem ar. CASSAROLA , f. f. frigideira de cobre,' com gafto. CASTELLADO , adj. y. acaftellado. Ord. 5. rabo. 112. 2. CafUn. 7. c. 70. villa caftellada. CASSEAR v. cacear. Freire. . CASTELLO , f. m. governador , guarda do CASSIM , f. m. forte de cao de metal, de caftello. adj. Soldado , d prefidio em Cafque uso os tintureiros. CASSIOPEA , f. f. Aftron. conleilao na via- tello. Albuquerque. CASTELLEJO, f.m. caftello pequenoT. Na. latea ; conta de- y elrellas fegundo o catalogo de Ptolomeo ; de 28 conforme_ ao de Tycho fortif. antiga , era a parte mais alta do caftello e $6 fegundo Flamteed , eft fituacja. junto a para fe defcortinar o terreno. CASTELLEIRO , f. m. o que guarda cafCepheu P- * _ tello. . irrito , nnullado. Leo OrtoCASSO, adj CASTELLINHO , f. m. dim. de caftello- grafi CASSO, f. m. frigideira; de rabo , pequena. Drogas medicinaes feitas da feio de dados, ou CASSOLETA , f. f. pea de arcabnz , ou mof- piramidaes. (Curvo) v. g. caftellinhos de efianquete onde fe pem a plvora da cfcorva; cova car fangue. CASTELLO , f. m. fortaleza antiga, com ao redor do ouvido do canho onde fe faz o muros , foffos , e torres ; 'cidadella. Caftello de rafto da efcorva, alis concha. Exame de Bombeipopa, nos navios, tudo o que fe levanta do mafros fi. 83. to"grande a R , fobre a coberta, e nos navios CASTA , f- f- linhagem , gerao. B. : hoje antigos era alto como efpecie de caftello , e o dizemos cafia , raa de animaes ; e f dizemos homem de m cafia, mo. Cafia, efpecie de mefmo na proa.- Caflellos de vento , coifas areas , fem fundamento; fazer Chagas. Cafiplantas. tellos, huns pos torneados , ornados dc_ ramaC A S T A M E N T E , adv. com caftidade. T C A S T A N H A , f.f. fruto do caftanheiro, naf- Ihetes que os mefteres levo nas Procifscs _ da cc em ourio , que cobre a pelle , ou cafca , Cidade. f. Coifa que defende v. g. a fieialhe caftello da caftidade Arraes 10. 30. com que fe cobre a carne da calanha. Cafta- fdade | C A S T E V A L , f. m. antiq. alcaide de caftello. nha de Cajus, fubtancia alva oleofa, forrada de Hh CAS-

M4

CA$

CAS
cafirenje , aquirido ,em^ fervio civil do eftado, CASUAL , adj. contingente , fuccedido a cafo. C A S U A L I D A D E , f. f. acafo, accidente. C A S U A L M E N T E , adv. por cafualidade. CASUISTA , f. f. o que define, e determina cafos de confciencia. CASUISTICO , adj. que refpeita a cafos de confciencia. Em que fe trata a moral, referind<#cafos , e dizendo o que ha de doutrina moral acerca daquella efpecie. CASULA , f. f. veftidura Tagrada da Igreja, em que o Sacerdote vai revetido celebrar a miffa , e he o que leva fobre todos. CASULO , f. m, a pelle , bolfo , ou cafca, quevefte s pevides , fementes, legumes,, gros., Lobo ,, o gro em cerrados cafiulos fie recolhe. Novelo oco de fio, em que o bicho de- feda fe envolve.. Das aves,- ninho coberto de. mufgo, Chron. Cifierc. j . 249. v. cafculho. 3 bolo*, tas de verde , e cafiulos de ouro , so bolotas ovaes , mais delgadas nos extremos. Ctttha Bifpos de Lisboa. .C A T A , f.f. bufca, pefquifa. Barros 2.f. 106. que joffem dar huma cata a ejtas nos. Ir em cata .da res perdida, Lobo. CATACLISMO, f. m. dilvio. C A T A C H R E S E , f. f. tropo, que confifte no abufo de algum termo em lugar cio prprio era raso de femelhana y. g. cavalgar n-hmA. cana, e , jerradas de jogo as lanas levo. CATACUMBAS, T. . pi. cemeterio. CATADO , part. paff. de catar v. o v. tendolhe cdtada cortezia HKJ^- 1-^03. C A T A D U P A , f. f. queda, ou falto d'agua corrente d'algurna altura , com eftrondo, na America dizem -cachoeira: Epanaj. os moradores das catadupas do Nilo. V. do Arceb. L. 5. c. 2 1 . : 2. Cerco de Diu / . 188. C A T A D U R A , f. L a f p e t o , femblante. Ulij. 8. 147- fallando de hum diz homem , dejea catadura fig. difpofio do~ humor v. g. achei-o hoje de boa catadura , de bom bordo. Dos,animaes jeia catadura de huma jerpente Palm. p. 2. c. 100. ,, jabujo de medonha catadura Lobo Pafi. Peregr. CATAFRACTO , adj. armado de ponta em branco os Allemes catajraos. Na Hift. Nat. fe dizem catafraclos certos infetos cobertos de huma pelle dura , a medo d'armas defenfivas y cafcudos. C A T A L E C t l C O , adj. da Verfificao latina, o verfo a que falta no fim huma fllabav; Obra de Virglio. affim intitulada. Cofta. CA-

CASTIAL , f. m. inftrumento de metri com bocal, e prato , ou baze, onde fe pem vellas. CASTIAR, v. at. ter copula o maeho cqm a fmea; diz-f dos animaes. CASTIO, adj. de cafta , e boa raa, Arraes 5- 8. , De boa qualidade v. g. ,, planta caftia. Arraes io. 17. . item- O que fe tem para fecundar os rebanhos , e manadas* v. g. ,, carneiro , cavallo cajliQ. Daqui homem caflio , dado a mulheres. Eujr. 1.5. Caflio na ndia fe diz o filho de pai , e mi. Portuguezes. Parolida caftia , benigna , que fobrevem febre maligna. CASTIDADE , f. f. virtude, que confifte na abftinencia total da copula carnal; ou da cpnla illicita . g. guardar a caftidade conjugai. Pureza V. g. ,, a caftidade da fraze, e termos do idioma , Souza H. Drm. P?2. C A S T I G A D O , part. paff. de caftigar. Emendado, letra. C A S T I G A D O R , f. m. o que caftiga, pune. CASTIGAR , v. at. punir, dar caftigo , executar a pena em algum. Reprehender y. g. ,, caftigar com a voz; caftigar o cavallo com aoite , ejpora. f. Caftigar , emendar y. g. o eftilo. CASTIGO , f. m. pena, que fe execwta, punio. CASTjD, adj, que gtfarda caftidade. f. Puro. Eneida 7. 16. com cofta. lenha acceja aos Deofcs fiacrifica. Ifento , intato ,, a caf ficou cafta dos tiros diartelharia P. P. 2. 145. y. C A J T O R , f. m. anima anfbio , que d la mui fina, da qual fe fazem chapeos, Scc. Caftor , adj. fino, e de felpa liza como a la de caftor v. g. droguete caftor. Cajlor, e Pollux fogos fatuos, ou "meteoros eletricos, que apparecem nas occafies de tempeftades. CASTOREO , f. m. os tefticulos do caftor. CASTRADO , part. paff. de caftrar. CASTRAMETAO , f. f. aco de tomar as medidas do lugar, em que fe ha de affentar o
3. Tf* I I Ti

CAST-RAMETADO , adj, cercado d'arraial. . f. para o Demnio o povoado he campo aberto; a folido fitio caftrametado V. de S. Joo da Cruz. CASTRAR , v. at. capar, talhar os tefticulos, fanar tem por coflume caftrarem aos ladres de jurtos pequenos DyAveiro cap. 30. Caftrar colmeias v. ereftar. CASTRENSE , adj. adquirido polo fervio militar v. g. 3> pecliot termo jurdico. Quafi-'

CAT

CAT

CATALEPTICO , adj. atacado d'huma doen-'. Med. doena dos olhos, que confifte em porca; fomnolenta , com convulso tnica , de todojfe diante da pupilla huma pellicula , que impe>o corpo , que conferva ao doente na poftura em de a paffagerh dos riog vifuaes , de forte que *que o tomou efte accidente. Corte Real Naufr, no podem" peneirar at o rgo vifual. Tirar as cataratas dos olhos a algum, fr. fam. faz-lo de Sep. C A T A L E T O , f. m. efla .de defuntos.- f N. ver, conhecer alguma coifa, tir-lo da cegueira em que anda. -* C A T A L O , f. m. Af. canap , priguiceiro. CATARATIRO , f. m. que cura da cataraCATALOGO , f. m. efcritura onde eft6 arrolados os livros d'alguma livraria. Lifta de no- ta. H. Dom. L. 4. c. 20. mes. Macedo Dom. C A T A R I N A , adj. roda, v. roda de encontro CATALONAS , f. f. pi. humas feiticeiras das do relgio. * CATARRAL , adj. procedido de catarro v. Ilhas Felipinas , que vem o Diabo. CAT ANA , f. f. (de Orig. Japonefa) alfange, g. 7, febre catarral. De catarro y. g. fluxo terado Lucena 473. M. Conq. 3. 40. 'Lobo ctarral. C A T A R R O , f. m. fluxo de humor , que , Corte no podem dar hum paffo fem Palan^quins , Bajs, Catanas cenfurando os India- defce gargaflta , eu para outra parte do corpo, derivada de vais* membranas dos finos frontics. V CATALUFA', f.f. elofo de la , e prata tes , das cavidades grandes dos offos maxillares, falfa; ou de linho, la , e prata, viftofo , e de Scc. pouca dura. CATARTICO , adj. med. purgativo v. g. CATAPEREIRO , f. m. Ruft. arvore em que remdios Catarticos , jal catartico. CATA-SOL, f. m. tecido a modo de camelo fe enxerto pereiras. CATAPLASMA , f. f. Med. emplafto , que muito fino, e luftrofo". Pauta dos Portos jeccos. -fe applica ao corpo , talvez para unir os beios Cata-fol negro , canjante , eftreito , dobrado , <&c. das feridas. Pia tambm cataplafimas, feitas de Seda de cata-jol , a que faz furtacores. Barros plantas , farinhas, polpas, unguntos, flores , Clarim, cap. 79. Tinta de que fe ufa na Pinfrutos , gommas , ps, Scc. Do coche , pedao tura. Nunes Ai te. de coiro no qual fe cravo duas argolas , por GATASTA , f. f. inftrumento de atormentar, onde pafso as guias. efpecie de ca valete. Vieira dejeonjuntados no CATAPULTA , f. f. maquina militar antiga , equleo , ou ejtendidos na Catfia. com que fe atiravo pedras, e fetas. -Exarve de CATSTROFE , ou CATASTROPHE , f. f. Bombeiros p. 81. Vieira t. 6. p. 495. o ultimo , e principal fucceffo da Fbula TrgiCATAR y v. at. bufcar o co ligeiro cata a ca. f. Fim defgraado : Vieira faz efla palavra lebre,, Cames Cano 15. eft. 7. Catar o gado maficul. ,, fe efte foi o catafirofe da Santidade de perdido. Bernard. Lima p% 1. em vao cato o be- Salomo ; Roma condenada ao Catafirofe das coizerro que perdi. Olhar , obfervar. antiq. o que fas mudaveis. Mudana. Vieira t. 5. p. 415. catou bejn o agouro. Nobiliar. A cubia cata o aquelle Catafirofe admirvel, que os Profetas proouro nas entranhas da terra. B. Lima p. 104. mettro ao mundo renovado, quando as lanas fe Guardar v. g. catar rejpeito,e cortezia a al- converteffem em arados, <b-c. ,, Perodos , e Cagum. Cajian. 8. j . 152. Refpeitar, acatar. Pi- tafirofes dos Reinos. Vieira. Catafirofes de validos nheiro 2. 148. ,, cata nom a teu poderio, mas a Varella. ti ,, No achamos agua por mais que a catmos CAT AT A O , f. m. ch. efpada m. Fazer, , H. N. 1. 467. Catar, guardar ,, catar cor- Ihe o catato, i. e. fa.zer a caridade iron. talvez tezia a algum B. Clarim, c,. 55. Mandou o yir do Grego Ka.TctTpu> perforo ': efcudeiro catar feu amo que andava pelos deCAT ATUA , f. f. ave Afiatica. Jertos i. e. procurar , bufcar. Palm. p. 2. c. 72. CATAVENTO , f. m. maquina ufada na zia O ouro da terra o tira a cubia, ali o cata B. para fe introduzir ar frefco nas cafas. Godinho , Lima Carta 17. Catar, bufcar, e tirar y. g. e Caftan. 2. f. 123. Bandeirinhas, que fe pem pulgas, piolhos. nos bordos dos navios para moftrarem a direcCATA. RATA , f-f catadupa, cachoeira. Brit- o do vento. CATE , f. m. Afiat. hum cate de ouro vale 250 to Guerra Braf. p. 405. as Cataratas do Co, grande pefo de chuvas como as que alagaro a crufados. F. Mendes. CATEQISMO. Vieira v. Qthecifmo. terra pelo Dilvio Cofia Barros D. 1. / . 49. o anag jaz cataratas como as do Nilo. GATECUMENO. Vieira, v. Cathe. J

CA-.

xo , , para para o o efpelho. efpelho. Cat Catheto d?obliqidade, CATEQUISAR v. cathequifar. . |xo - incidncia ao - CATEQUISTA. Vieira tira o h depois do 1.jperpendicular tirada do ponto de e muito bem ; mas outros pugno pela etimo- efpelho. r . CATHOLICAO , f. m. Farmac. purgante uni- r t , n logia. verfal. C A T E L , f. m. Af., Goes Chron. Man. em CATHOLICISMO , f. m. a univerfidade dos bum catei , que so leitos de campo. Barros z. Catholicos. A f Catholica. D. f 238. em hum catei coberto de Damafco. CATHOLICO , adj. conforme profiso, e CATENARIA , f. a Mechanica, a Cate- fymbolo da Igreja univerfal y. g. doutrina canaria he .huma curva formada por huma corda , tholica. Fornos catholicos na Qimica , que fereu cadeia muito flexvel pendente pelas duas vem para toda^ a forte de operaes. % Quadranextremidades. Mecban. de Marie traduj. foi. tes Catholicos ,' relgios , que moftro as horas 106. regularmente em tod^ a parte do Mundo. Sua C A T E R V A , ff. multido v.g. caterva de Majeftade Catholica , el-Rei Catholico , el-Rei de tejlemunhas. f. Banda y. g. caterva de aves, Hefpanha. Arte da caa. CATHOLICO , f. m. o que profeffa a f. C A T H A R T I C O , adj. v. catartico. Catholica. Moeda de ouro, que Afonfo d'AlCATHECHESI, CATHEChSTA. v. cathebuquerque mandou lavrar na ndia valia mil reaes. ouefi , catequifta , e deriv. Barros 2. f. 148. 1 CATHECISMO , f. m. explicao da doutriC A T I M B A ' 0 , f. m. ch. homem ridculo. na da F. Livro , em que ella fe contm. no Brafil caximbo. .-Vieira. CATIMPLORA v. cantimplora. CATHECUMENO , adj. m. o que fe anda C A T I N G A , f. f. tranfpirao ftida dos foinftruindo nos mifterios da Religio , para poder receber o Baptifmo. Vieira muitos dos antigos vacos, Scc. bodum. chul. e vulg. he hum Caatinga , miferavel, cainho. Gatecumenos. C A T I V A D O , part. paff. de cativar. V. de SuC A T H E D R A L , f. f. ( o u Catedral melhor) jo p. 15- fera por ella cativado. Igreja, em que refide o Bifpo , ou Arcebifpo , C A T I V A R , v. at. reduzir a cativeiro , a efS. cravido o homem , que era livre. v. n. Ficar CATHEDRATICO , f. m. (Catedratico) Profeffor , que enfina, e l alguma fciencia como Fi- cativo. Telles Ethiopia enefia guerra cativaro 30 homens, <&c. Lucena fi. 7 3 8 . , e 847. os Porlofofia , Medicina , Scc. Efiat. ant. da Univ. C A T H E D R I L H A , f. f. (ou Catedrilha) Ca- tuguezes, que l cativaro eftavo cativos : Dedeira na Univerfidade', em que fe explicavao as dicat. da Eufrofi. por Lobo D. Henrique fiai matrias por pouco tempo , com brevifimas ai- pai , que cativou na batalha d^Alcacer f. legaes de textos. Eftat. antig. da Univ. Cativar o entendimentOf f. Cativar osfferviCATHEGORIA , f. f. da Filofof. v. Predica- os, renunciar ao direito , s recompenfas em conment. \ liderao de alguma merc. Obrigar-fe v penhoC A T H E Q U E S I , ou antes C A T E Q U E S I , f.,rar-fe"y. g. a gente que fe cativa da Cortefia. f. intruco doutrinai de viva voz , feita aos\ Lobo cativar-me de feu amor V. de. Sufo f. 16. Gatecumenos. C A T I V E I R O , f.m. fervido, efcravido. CATHEQUISAO y. catequefi. C A T I V O , adj. reduzido . efcravido ferviCATHEQUISTA , f. m. o que fazia a catedo , por guerra , ou conveno: nefte fentido quei. Bernardes Luz , e calor. CATHEQUIZANTE v. cathequifta. Lucena fe ufa fiubftantivo. f. captivo ao goflo Fi 458.2. \iofiof- de Princ. i.j.68. Na Alfndega, jffuATHEQUIZAR , ou antes CATEQUI- car, tabaco cativo , <&c. aquelle de que o com prador ha de pagar direitos , e fretes. Corcr Z A R , v. at. enfinar a Doutrina Chrifta. CATHETO , f. m. Geometr. linha, que cahe cativas , as que desboto , e fe Tujo facilmente. perpendicularmente fobre outra, ou fobre qual .Cativo por mo , Italiano. Barros Clarim. L. quer fuperficie. Na Catoptrica, catheto d^inci- U. cap. 2\. Aulegr. fi. 103. trifte, e cativa fordencia , he a perpendicular tirada do ponto ra- te. Trajos que vos trazem os membros emprendiante do objeto , at a fuperficie do efpelho. fados , e cativos. V. do Arceb. L. 4. c. 3. Catheto de reflexo , perpendicular s tirada do C A T L E , f. m. y, catre. Cafianheda. 2. olho, ou de 'qualquer ponto de hum raio reie- 168.

M6

CAT

CAT

C-

CAT

CAV

247

CATOBLEPA , f. f. huma fera de que faz mau o vento , o mar ficou cavado, e era toyanmeno. Arraes. zeiro : cavado , quando deixa como vales , e funC A T O P A , f. f.^arvore de Ternate, cujas fo- dos entre grandes ondas. Tirado cavande-fe y. lhas fervem de matriz, ou fe. convertem ^ m bi- g. pedras preciofias cavadas a poder de ferro. Arraes. 4. 31. Os cavados por buracos. Arraes chos. Couto 4. 1.7. cap. 10. A T O P T R I A , f. f. parte da Fifica, que 4. os cavados das paredes. trata da viso reflexa, por meio dos efpelhos de C V A D O R , f. m. o trabalhador, que cava, todas as fortes. Recreac. Filofi. com enxada. O que cava poos. C A T O P T R O M A N C I A , fi f. adivinhao dos C A V A D U R A , f. f. aco de cavar: cava. futuros , que fe faz oUjando para hum efpeCAVALO , f. m. aument. de cavallo. lho. CAVALO N E G R A L , f. m. p e i x e , Pela- C A T O R Z E , adj. invariav. igual em nmero mis. a. huma dezena, e quatro unidades. CAVALG4DA , f. f. troffo de cavallara que C A T R E , f. m. leito de ps baixos, tem de vai correr, ou chocar com o inimigo. M. Luf. lona a parte onde fe lana o corpo, os ps do- t. 1. Faco de algum corpo de cavallaria em bro-fe , e aperto-fe cem cilhas quando e arma. guerra. Tempo d''Agora 1. D. 2. com trabalhos, Cmilha. cavalgadas , viglias. Galvo Cron. Aj. 1. cap. 4. C A T U A L , f. m. (do Malavar) Regedor do jazendo cavalgadas pela terra. As prezas, que fe fazem nas Cavalgadas. Chron. J. 1. c. 6$. e-74. Reino. Cames Luf. 7. 46. CATULO por caxorro. Andr da Silva Maj- Chron. Aj. 5, c. 35. partir a cavalgada. Acompanhamento , pompa de Cavalleiros. carenhas. C A T U R , f. m. Ind. pequeno navio de guerC A V A L G A D U R A , f. f. befta de fella. Lura , que anda a vela , e remo. Barros. cena 32. Fulano he huma cavalgadura i. e. efC A T U R E I R O , f. m. o que navega em Ca- tupido , befta, t. vulgar. t u r , ou vai por Capito de hum Catur. Cron. CAVALGANTE , part. at. de cavalgar, que J. 3. 4. p. c. '98. / . 116'. v. fe foftem a cavallo , cayalgador. Palmer. 3. e 4 . C A T U R R A , fi m. o bobo , chocarreiro que parte. v. 3. p. c. 26. e 33. ,, paffro por diante formofos Cavalgantes fem fazerem revez na fe mette a bulha , e de quem fe efcarnece. C T U R R A R , v. at. tratar com o cturra fella. mettelio a bulha. C A V A L G A R , v. n. montar a cavallo v. g. C A T U R R I C E , f. f. dito, ou aco de ca cavalga bem. v. at. encavalgar , encarretar turra. v. g. ,, a artelharia. Queirs.' CAVALHADA , f, f. fefta de -cavalgada. f. _ _ CAVA , f. f. de Fortif. foffb. Barreiros Aco de cavar y. g. a cava das vinhas. Ca Empreza arrifcada. Eufr. 5. 9. No Sul da Amevas nas lanas d'argolinha , he o que fica como rica , tropas de cavallos , que ando nas etanencavado fobre os raios. d?Alveit. Cavas, vos cias, ou grandes paftos. Prov. da Ded. Chronol. dos cafcos, que dividem os tales Galvo. Ca- f. 166. vidades das columnas encanadas. Caminho aberCAVALHARIA, f. f. eftrebaria.; M. L. to na terra para oBbrir os que trabalho na trinC AVAL LA , f. f. peixe , efpecie de farda cheira. Fortif, Moderna. grande. GAVALLAGEM , f. f. aco de lanar o gaC A V A C A , f. f. bolo leve de maffa de fariranho para cobrir as guas. B. P. nha doce , torrada. CAVALLAR , adj. da raa do cavallo v. g. CAVACADO , part. paff. de cavacar. beftas cavallares. C A V A C A D O R , f.m. o que cavaca. C A V A L L A R I A , L f. officio, dignidade de C A V A C A R , v. at. tirar, desbaftando, cavacos da madeira. cavalleiro. Severim Not. a cavallara era nos inCAVACO , f. m. elilhao , aparas que fe feriores o primeiro gro de nobreza , e o ultimo tiro ao desbaftar, e lavrar a "madeira. Vieira ,, nos fidalgos. Tropa de foldados de a-.vailo. toma para a tenda de Nazareth, e jpara os cava- Multido de cavalleiros v. g. primalio , e Polendos com a outra cavallaria o acompanharo ,, cos ,, Arraes 1. 3. C A V A D I O , adj. que acha na terra, ou que Palm. p. 2. c. 134. fim. Praa de foldado de cavallo. Maris 4. 20. cem outras 30 cavallarias. fe , extrahe delia , cavando-a. , CAVADO , part. paff. de cavar. Olhos ca Penso , que os mofteiros. pagaro a feus pavados encovados. Vieira. Caftan. 7. .. 77. /fra- droeiros , ou -filhos , ' quando ero armados Cavai-

248

CAV

CAV

valleitos, M. L. 6. p. f. n r . col. t. 5 Aco! r o , esfortfo, Ifoofo .t awvhvofd opmuo esforada de cavalleiro. Lch -i:-a Hma c.t-\dos Pon^/wr-es. Eufr. <. -. fi fo.,i. v. vMLir.t de q>te ficjfc memria. i'vro de\ CAVAI 1.KRIA v. cavalkriu. / utr u Csctvalla i.ts , i. o. dos feitos dos cavalleiros an- vaUcrias, c Sevaim pife. 3. 28. ,, os P.dmerns , t1.v-!'u:n,'.o , />/- CAVALl.KiK , f. m. pot.ro , cquleo , entedantes v. iruleo , "&-c. Esforo militar dlim.tdo n h o , (obre que fe pem algum para ie darem por fua grande savaUmi ,, Multa , que tratos. Entre Pintores armao feira de regras pagava , 'o oue na revifta de Maio appareua de madeira , qv.e foliem o panno , em que te fem cavallo. * Mm. L'j\ >' ~6- col. 4. -Vi. pintu Banco,, em que pem as ("cilas. Proandar de av.tll.irit, refulit nas herdades , chu- minencia do nari/.. Pea e.o carro, que ofiem fula oue no Alem-Tejo fe pe aos arrendadores as xalmas. Pea c! viola , rabeca , onde fe prendem , 011 levanto as cordas. Ao c.tv.tlUlc dellas! poftos huns (obre outros. Artut^ CAVALT.ARIO , i. m. eftribeiro, que go- v. g. ,, fardos r.il ;, Do tdh.tdv, v. cumieira. verna as cavalharias. *** C.A\*ALLEIRO , f. m. que tem a ordem da C A V A L I . I N H A , f. f. herva de talo Cavallara , a qual antigamente era dada por oco , e redondo , efpecie de junco. Eqitifietunu qualquer cavalleiro , a quem le diftinguia em fei- Curvo. tos Tarmas notveis ; e os Reis meforos no aCAVA1.1.1NHO, f. m. dim, de cavallo. zio cavalleiros antes de o ferem , e ero armaCA\'ALLO , f. m. quadrpede domei tico, dos, ou recebio a Ordem de outros cavalleiros. que ritufoi, ferve de montar, carregar, tirar fe Os cavalleiros andantes, anda vo bufcando aven- ges , &. A c.tv.tlio , i. c. montado em cavalturas , desfazendo aggravos, Scc. : daqui fer ct- lo. f. As pc.ts d^artclbaria a cavallo cm bum valleiro de alguma d.imx ,, feu fervente , e de- Ato -, affeft.ulas.' P. / \ ;. c. 46. No jogo do \"tfenfor dar avaliara por Ji i. e. campeo , drez , Pea, ou irebelho com feio de cavallo. defenfor da fua caufa , e demanda livrada por dela- Perua galca nos gonitaes. Cavallo de (rifa, fio , ou reto jufta. Palm, p. :.c 68. Cavalleiro dos trave de quafi hum pc de dimetro de gmiiura, mares chamaro a Afonfo de Albuquerque. vle 10 at 12 de comprimento , ieillavada , e cru-Caftan. 3. / . 198. As folemnidadcs do acto de fada de puas de ferro, atravcll-e nas palgens armar cavalleiros podem-fe ver na Chron. do por onde ho de ir tropas nas brechas , 'cve, Prncipe D. Joo por Goes ctp. 27. Hoje os Fortif. moderna 23. n,i Agricult. o tronco, cm Reis que so Gro-Meltres das Ordens, he que que e enxerta o garfo. O banco dos Tanoeido licena para armar cavalleiros , e ra/em ella ros. Ciente <le a avalio', cavallara militar. Lonerc pr Servios Polticos. Cavalleirofid.il bo Condcfiav. f. i3<r. cfi. 2. Ir a mata avalgo, OU de linhagem , o que vinha de pais caval- io , i. e. a toda prella , a todo tira, Pnfics amo leiros , e nobres , oppofto aos que no tinho da Siofa princip. B. Cl.iriin. cap. 18. L. 1. effa qualidade. na Fortif. monte de terra eleC A V A N E J O , f.m. ceto de vimes para coar vado , redondo , ovado , ou quadrado , em que o mo lio. fe pem huma plataforma cercada de panpeto C A V A Q U I N H O , f. m. dim. de cavaco. para cobrir os canhes , ferve efla oba para fe CAVAR , v. at. abrir a Mrra profundando , oppor .1 alguma bateria , e defcobrir melhor a para a vevolver v.g. quando ficav.i a vinha. campanha. Fortifi. Mod. pag. 23. hum balluartc Para fazer cavas , ou covas. Cavar os olhos cavalleiro para'o campo Godinho f. 14. A fontea algum, tirar-lhos. Cavar fig. trabalhar por a cavalleiro da fortaleza , padrao. Cron. J. 3. adquirir. Couto 6. 1. 1. que havia de levar o 4.p. cap. 80. Ficar a cavalleiro, adv. mais aldirwciro a el-Rei pois o cavara: qm culpa tem os to. Freire ,, Artelharia , que ficava a cavalleiro pais nos males , que os filhes eivaro. Tempo d* dos noffos ,, ( Agora 1. 3. CjV.tr , trabalhar com entendiCAVALLEIRO , adj. esforado , de animo mento. Tempo tPAgora 2. 3. }) fem cav.tr muito bellicofo languinario. Cames contra huma achareis, qnc Deus , &-c. gentil dama delicada fero?es vos mofiraes , e ca CAVATINA, fi f. huma efpecie de compofivalleiros Luf. <;. ,, confelho de padre m.tis ca- o mufica Italiana. valleiro, que Religiofio , , Caftan. 7. c. 56". />. 91. CAV A T U R A , f.f. cova, a caldeira no funcol. 1. Montado v. g cm hum afno do da Cilterna com iiia cavatura. Mcthodo LHFios Sant. f. pi, fiitano. CAVALLEIROSO , adj. prprio de cavalleiCAUXO , f. f. fiana cm dinheiro v. g. de-

, CA

* CAV

depofitar cduo. Fiador. Portug. Reftattr. CuiCAVIDAR-SE v; recipr. acautelar-fe-y. Rejendado cautelofo, para evitar algum'Bamno. Bra- de Chron. Aulegraf. f. 34. *v. . chiologia de Prncipes."'* CAVIDE , . m. y. Cabid. Caflan. 2. 219. CAVIDQSO , adj. cauto, circunfpeto. B. P. { C A U C I O N A R , v. at. dar providencia legal em alguma matria. Tcito Portug. j . zz)z. via CAVI LHA , f. f. pea de po como prego , que com quanto je cauionra nefta matefia no para fofter , que no faia alguma coifa y. g. creficia a Propagao ' - falia da Lei Julia de a roda do eixo, ou para pregar navios. Goes, as Maritandis Ordinibus., e outras tendentes ao mef- nos erg liadas corri caviihas. y. efcateLtdo. mo fim. Vo onde entra a cavilha. Elegiada f. 55. y. CAVILHADO , part. paff. de cavlhar. - , CAUDA , fi. f. cabo , rabo dos animaes v. g. cavallos, ces. Vieira. Fralda rafteira da vef- CAVILHAR, v. at. pregar caviihas. tidura por detraz. Cauda d''Andorinha -, na Forti- ^ CAVILLAO , f. f. fofifma, rasao falfa ,' fic. olti] deftacada , cujos lados alargo para a fofiftica, enganofa. H. P. j . . 2,9. 4. col. 1. ult. campatfia , e eftreito para a praa. Fortif. Mod. edi. Cauda do Drago , t. Aftron. o ponto no Co, C A V I L L A D O R , f. m. o que ufa de cavillaem que a Lua corta a Ecliptica quando pafa da es. H. P.j. x*9Z. col. 2. parte Septentrional para. a auftral. Do cometa, CAVILLAR , v. n. zombar fofifmando v.g. refplandor, que elle tem com direco para al- caviilar da juftia Vergel das> Plantas. H. P. gum lado , de forte que parece ter cauda , ou 394rabo. CAVILLOSAMENTE, adv. com cavillao. , C A U D A L , adj. cabedal, abundante y. g. Port. Reflaur. rio caudal, corrente caudal. V. de Sufio c. 43. Lu- CAVILLOSO , adj. m que ha cavilao. Arcena468. col. 1. guia caudal ,. real, que tem raes 3. 4. pofero a Chrifto a cavillofa quefto. as pennas ruivas, acefas, aleonadas. M. Conq. Homem , que ufa de cavillaes. Ribeiro Juizo ,, Eneida 11. 182. Prncipe ingrato , e cavillofo. CAVO , adj. Anat. veia cava , a maior .do CAUDALOSO , adj. caudal, ou cabedal, groffo em guas v. g.. rio. Rico v. g. cafia corpo humano , entra no ventriculo direito do corao. to caudalofa. Arte de Furtar 5. CAVOUCAR , v. at. trabalhar como o cavouCAUDATARIO , f. m. homem que leva erguida a cauda dos Cardeaes, Princpaes , Bifpos, queiro cavoucar pedras. CAVOUCO , f. m. o buraco , que o cavouScc. CAUDATO , adj. que tem cauda. M- L. 5. queiro faz com huma efpecie de alavanca , o qual fe enche de plvora , para rebentar a pedra. parte. ADLAR , v. at, capitanear y. g. gente Cova para Cifterna. Caftan. 8. 182. , C A V O U Q U E I R O , f. m. o .que faz cavoude guena. Chron. Af. f. c. 35. ' ^CAUDILHO , f. m. cabo , chefe de rMfa. cos. H. D. 1. L. 6. c. 2 2. % Mo oficial em qualquer officio. %I."C. 1. 93. (CAURIL. Eufr. 1. 1. ou r CAVEDAL , f. m. inftrumento , de efpingar( C A U R I M , f. m. bufios,, que fervem de dideifo, de ferro , prifmatc. Efping. Perfi. p. nheiro na Coita da frica. Barros. 11. CAUSA , f. f, o agente dotado de fora pr C A V E I R A , f. f. o s offos da cabea defcarpria , ou communicada , que produz algum efnados, e curados , dos homens, e animaes. ' " C A V E R N A , f. f. lugar concavo , profundo feito ; os que tem fora communicada fe dizem foterraneo , de notvel extenso , na terra , ro caufas fegundas, e taes so todas as coifas creachedo, monte. Peas que affento fobre a qui das. Caufa Fifica, a que produz effeitos fificosj lha do lhe Tormar " o fundo. t. moral, a que influe nas aces dos entes livres. 'o navio para fe. lhi 5 f. Origem, raso, fundamento. Demanda Jfam. judicial fobre cafo crime , ou cvel. CAVERNOSO , <adj. onde ha cavernas v. g. CAUSADO , part. paff. de- caufar. ,, O Emodio Lufiad. 7. 17. Da feio C A U S A D O R , f. ou adj. que foi caufa., de caverna v.g. chaga. C A U S A R , v. at. fer caufa, ou pr em effeiC A V I D A D E , f. f. vo concavo do corpo humano, v. g. as cavidades do crebro. Luz da to v. g. caufar dores, males, prazer. Fazer v. g. caufro a Polifionte lanar lagrimas. B. MPdedna. * Clarim, . 26. C A V I D A D O , part, paff. de cavidar-fe. II CAU-

49

CAUSELA, f. f. antiq. caixinha. M. L. 6. Couto. Caxa do rofto , as feies. 'Boceta de tabaco. Caxa de moldar-, aonde os Ourives tem j . 496. ,, fez poer em huma caufiela de prata. a areia , &c. Caxa da"coche , jege , &c. o corCAUSDICO , f. v. adsogado. po inteiro da madeira tirado do^jg. Caxa, C A U S T I C A D O , part. paff. de y j CAUSTICAR , v. at. carifar, importunar al- . m. no Commercio , o que recebe , e recolhe togum com pratica enfadonha , t. adaptado fa- do o dinheiro v.g. da negociao de huma n.o,,rCcmpanhia, &c. Caixa he ortografia mais geral. mil. CAXQ, f. m. aumentrde caxa.' .. .Feryer agua CUSTICO , adj. Med. que queima v. g. a pedra infernal he cauftica. Ufa-fe fubftanti- em caxo, a que ferve muito , e affim nas catavadamente , por qualquer remdio, que h e a c r e dupas , onde fe revolve como fe ferveffe. Da corrofivo , e adurente, que faz bolhas applicado eflante, os repartimentos, ou cafas. Caxo d , pelle , e fere v. g. pr caufticos ao doente. bombas , leva. t 6 bombas , e fe enterra onde o Pintura de cauftico , a que fe faz queimando a inimigo fe ha de poftr, para o fazer vofe madeira branca com eftilo de ferro em braza. CAXEIRA , f. f. panno groffeiro felflPfo.- i v f. Caujiico , remdio moral .violento. Homem M. Po , como cajado. cauftico , de converfao enfadonha", importuna. CAXETRO , f. m. o que efcritura os livros ,. Pregar cauftico ter huma pratica matante,' en- de commercio , vende, recebe, paga. O que fadonha a algum. faz caxas. C A X E T I M , f. m. repartio do caxo de leCAUTAMENT.E - adv. com cautella. CAUTELA , f.'f. providencia, preveno pru- tras dos Tmprefbres. dencial, para prevenir , e obviar algum mal. -CAXILHO , f. m. moldura de lminas , refif- . Engano , fraude porm o pai ufando de cautel- tos. De Livros , caixes , ou eftantes. Tempo &: la , em lugar de Raquel lhe dava Lia Cames So- Agora 1. D. 2. netos. Barros. Pinheiro 1. / . 67. obviar a cauteC A X N H A , f. f. dim. de caxa. las. CAXO , f. m. d'Agric. a efpiga limpa da paC A U T E L O S A M E N T E , adv. de modo cau- lha para Ir deblha. Caxo , droga Afiat. Caflan. caxo , e puxo. v. Cacho do peftelofo. CAUTELOSO , adj. acautelado. Albuquerque coo4. p. c. 1. Toma-fe a m parte, por doiofo , C A Y A D E I R A , e as mais palavras y. com ienganofo" com trato cautelofio M. C. 3. 7. vogai caiadeira , caiado , 8cc. Barros. GAZA CAZAMTA v. cafa. C A U T E R I O , f. m. boto de fogo, que fe C A Z E R N A , f. f. de Fortif. cafas feitas para . applica para cauterizar : em lugar delle fe ufa de os foldados entre os muros, e as cafas da pr- J huma pedra artificial, a qual e diz Cauterio Po- a , villa. tencial. A-ferida , que o cauterio faz. C A Z O L , f. m. tintura com que as AianasCAUTERISADO f part. paff.' de cauterifar. . untsjpt as palpebras para que os olhos parea f. Confciencia cauterizada , a que no tem remor^ mais ragados. QStbium.) fos. Cunha Bifipos de Braga. Paiva Serm. 1. fi "-CEA '* 262. v. CAUTERISAR , v. at. applicar boto de foC , as palavras efcritas com bufquem-fe na go para abrir ferida ; ou ferro em braza fobre letra J . v. g. aja v. Suja ,. &c. ferida frefca para evitar herpes ; ou pedra inferC E r , interj. de chamar A Fr. Manuel, Fi dal- nal fobre carne efponjofa , ou ferida cancerofa. go Aprendiz. Ulifipo j . 174. '**' f. Affligir v. g. cauterifitva os peitos dos CE A,, f. f. comida noite, depois da meren-.Cbriftos ,, Lemos Cerco; que engano haver que da. Quinta feira da Cea , quinta feira Santa,. fiejio cauterifie com tantos defienganos , ifto he fie- d'endoenas. Arraes 3. 2. ' \ no deftrua , apague. Pinheiro 1. 94. CEADO , p. de cear no fent. at., o que ceou,, CAUTO , adj. prudente , acautelado. Eufr. 2. venho ceados. Lobp Corte. ^ *4. encobridor. de fiuas coifas , mais- cauto que moC E A R , v. at. comer' noite, depois da ine-^ defi,, Freire. renda. y. C a r , t. naut. Caflan. 2. 161. -CAXA , fi f. arca de madeira de ordinrio CEBO y. Sebo. fem fexadura, nem gonzos v. g. huma caxa CEBOLA, f. f. hortalia de raiz redonda , que* de fazenda, d^affucar. Tambor v. g. tocar confta de varias tapas , cafcos, ou tnicas, quiffeaxas. Moeda-de Tidore do valor de 3 reis. cobrem humas s. outras.. Cebola ceem , efta, lan-

-Jo

CAU

CAX

CEG

%$ 1

tendo-lhe bala fora pola alma. Freire L. 2. CEBOLAL , f. m. plantao de cebolas. CEBOLINHA , f. f. dim. de cebola. Met- Atupindo y. g. cegar o fojfo. Deslumbrar-, ter je como cebolinha em refte , fe diz familiar- offufcar a vifta. Cegar*, .alagar d'area , com remente , do que fe mette com peffoas de maior ceio de que fie cegario os campos de riba Tejo graduao , c fe tem refa conta no o fendo. M. L. 5. Tapar y. g. cegaro os caminhos, C E B O L I N H O , f.m. femente, e planta da cebola. crecendo os matos ,, Vafconcellos Not.: as areias cerraro, e cegaro as barras. Lucena 2,95. CeC E C E A R , v. n. fallar cciofo. gar a artelharia fazendo que fique' debaixo. d'cnCECEM , . fv f. aucena C. a cndida cetulho. Queria ver je lhe cegava a fortaleza tem , he imbolo da audade. C. Elegia 7. mettenilo bum muro , entre, ella , e a Cidade CCEO , fi m. .0 defeito no fallar do cCaflan. 8. 177:^0/, 1. atalhar, impedir a conjciofo, J CE CIOSO , adj. o que no pode pronunciar mnicao. P.*P. 2. 125. tinho-lbe cegado h:i-a Rebelim com feteiras. O tempo cegou ( a p a g o ^ , as a confoante z, e diz quiffera por quizera. C E D E R , v. n. dar-fe por vencido ,, no re- letras da inferi peo. Goes. ,, O oiro cega os juliftir v. g. ceder fora. f. Ceder necefifi- zos , e confidencias , , Lufiada '8. 98. ,, e r\c. dade , aos empenhas, dobrar-fe ; aos rogos; con- lhe cega a noite a claridade ,, Feru. Rimas Stn. temporifar v. g. ceder ao tempo. Aos argu- V. Cegar-fie, aliuc>nar-fc, Cegar n. v. g. ,, ce mentos , rases, aquiefcer. . D a r vantagem em gou o caminho, tr.peu-fe com mato, &c. Pinbc<alguma- coifa a algum, Dar , deixar alg. coi- ro z. 141. vo deixem cejytt o teu caminho. Effa a outrem y. g. ceeo o campo ao vencedor , te homem cegou de repente, ficou cego. H. Na'tt. cedeo-lbe a jua cafa.- ,Deixar, renunciar, no 1. 73. cegou-fie-nos d vereda por onde caminhmos, ufar v. g. do titulo , direito , perteno por- Deos lhe,cegou a rso H. Naut. 1. f. 420. CEGAR R E G A , f.f. (dos Vafcons',, ceg garque cedeffe do titulo , e perteno de Navarra Ribeiro Juizo Hifi. A doena, oudrcedeo aos ganta , e ,,-meg grande) infefo, que polo efio remdios, obedeceo. . Abater-fe, abifmar-fe nas horas de car;a canta forte , cigarra. - Ha inftrumentos, que foo imitarid-a , e tem o mefv. g. ,, cedeo com o pezo. . mo nome. Arraes. Lufi. Transf. -. C E D I L H A , ou CEDILHO final ortogrfico, CEGO , *adj. que no v de todo em todo. como vrgula ,, que e pem debaixo do para N cego , oppcft ao de rofia, que Te no defata moftrar que foa como S. CEDO , f. que fe ufa adverbialmente ; antes facilmente. Intefttno cego , tripa, groffa no tem do tempo prprio oppoem-fe a tarde. De feno huma boca, ou buraco. Almbiqmccgo, manh cedo , logo depois de amanhecer. - Em o que tem f hum cano. Terra cega 5- coberbreve tempo v. g. cedo vir o Senhor da Cafia. ta de matas. Bairos , e Pinto Pereira 1. c. 8. Com cedo , cedo. Pijito Per. L. 1. p. 85. cap. 21. Almoreiwas cegas , as que no lano fngu, Cego d amor , ira , e outras paixes, o ave perFerreira Eleg. 5. obre a prudncia com cedo. C E D R O , f. m. arvore alta, piramidal-, tem deo o bom ufo da razo , fe vehceo dellas. a cafca lifa, folhas pequenas diftribuidas em ra- Letra mg a , apagada, mal difiinta. Tiro cego", malhefes ao longo dos ramos, flores lanuginofas,. a.monto , fem pontaria. Que cega y. g. o d fruto como maa de pinheiro : a madeira he cego p, ejpeffo , bafto. Eneida 12. 102. a nevoa cega. C. eclog 8. Que no tem conta, nem rija , incorruptvel, aromatica. refpeito v. g. fiejo os julgadores cegos a ref CDULA v. Sdula. f C E G A , f. f. efpecie deferpente Brafil. y. peitos Tempo de Agora 2. 2. Cava cega , 'entulhada. Cron. Af. 5, as cavas foro cegas. Sega do arado. CEGAMENTE , adv. com cegueira; temera- Crcere cego Ferreira Eleg. 2. ' Trovoda-^-, quando a atmosfera eft cerrada com parejdes de riamente. C E G A M E N T O , f. m. aco de cegar. B.P. nuvens de toda parte. -Naujr. da No S. Paulo f. 356. Intrincado y. g-^fi cego-enleio dos cap. u[. . C E G A R , v, at. fizer perder a vifta. v. n. minhos Maufinbo. ETcSr, cegajombra' Eneida, \ Perder a vifta de todo. Fazer perder o ufo 9. 99. li . CE-

ana folhas como as da aucena. Grislei. Ce- da boa raso v. g. as paixes nos cegao. . Luftrar mais , d forte que no fe divife o oubola de aucenas , Narcifos, <&c. outras flores, ; tro corpo luzente que eft prefente. B. Clarim, o p donde nafce a flor. Fazer do Ceo cebola a algum , engan-lo a olhos,viflos.' Eujr. i. i. j . prlogo 2. como o Sol cega as" efirellas. Cegar , fazer inutft y. g. cegar a artelharia , hnet29. 2.fie.3.

252

CEG

CEL
CELEBREIRA , f. f.-ch. iron. ,extravagncia; CELEBRIDADE , f. f. a qualidade de fer celebre. Aco de celebrar, folemnizar na celebridade deflas bodas Juizo Hijior. C E L E R I D A D E , f.'* prefteza, velocidade, que fe mede pelo tempo, e efpaos em que al- k guma coifa corre certo caminho. Coifas que pedem celeridade, i. e. execuo prefies. C E L E S T E , adj. do Ceo. Os efpiritos Celef tes, os anjos, os bemaventurados. Da cr do Ceo limpo v. g. azul celefte. ; CELESTIAL, adj. do Ceo. Vieira orculo.-*-* CELESTINA , f. . mulher fina , de mos . eoilumes, alcoviteira, dada a ms artes. B. P. tirado da celebre Comedia Hefpanhola Celeftina. CELEUMA , f. f. a Vozeria, que faz a gente do mar, quando "trabalha. Cames Lufi 2. 25. CELEUMEAR , v. n. levantar celeuma: outros dizem Salamear. CELGA y. acelga. CELHA , f.^f. vafo de p o , em que as peixeiras ando vendendo peixe. Cabellos das peftanas. > CELIBADO , f. iri. ou Celibato M. L. 5. e Arraes 10. 19. v. celibato. , > . CELIBATO , f.m, o eftado de folteiro. Z#cena" 494. '-,. CELIBATO , adj. vida celibata, defacompanhada de conforte , folteira. Macedo Eva , e Ave. C E L I C O , adj. Celefte. Faria-, e Sufia: LufiiU Transf. CELICOLAS , L ~m. poet. habitadors do Ceo. C E L i p O N I A , f. f. herva andorinha. Pedra, que Te-acha n ventre das andorinhas novas. Ejcola Decur. C E L L A , f. L cubiculo, cafa de apofento de cada Religofo. Cainha onde a abelha pe o mel. Cofia. No utero, vofinho divido de our tro. Eufr. $. 5. j . 190. . Qualquer cafa pequena. Arraes 2. 10. C E L L A G E M , f. f. encoberta, coifa que cobre , efeurece o Ceo ,, arribar da viagem jo- pe--, Ia infpec das cellagens no fuccede a pilotos de experincia. Ballido das ovelhas. C E L L E I R O , f. m. cfa de recolher trigos, e' outros gros, tulha. C E L L E R E I R A , f.T.1 mulher que governa Celleirb. C E L L E R E I R O , f. m. guarda, e adminiftrador de celleiro. # C E L L I N H A , f. f. dim.' de cella. Arraes 2. CEL-.

CEGONHA , f. f. ave aqutica , pernalta, de bico , e pernas vermelhas,, rabo curto , branca , e talvez negras , Ciconia') Engenho de tirar agua--dos poos , que* tem femelhana com pefcoo da cegonha. ' C E G U D E , f. f. planta,.cicuta venenofa. CEGUEIRA , f. f. falta de vifta total , em hum , ou ambos os olhos. f. Cegueira do entendimento , falta de ufo da boa raso. CEGIDADE , fi f cegueira do entendimento. Palm. p. 2. c. 107.; e 120. Barros Ciar. 4. col. 1. Efcurdade, confuso id. cap. 102. CEIA melhor do que Cea. CEIAVOGA. Caftan. y. Cavoga. C E I C E R O , L m. y. cinjeiro, oufiinceiro*Palm. p. 2. c. 64. ' CEIFA , f. f. aco , e tempo de ceifar. ~ (CEIFO , ou ( C E I F E I R O , f. m. o- que ceifa. CEIFAR , v. at. cortar os pes maduros. C E I R A , f. vafo de efparto v. g. para figos , e outras paffas , huma ceira de figos. CEIRO , f. m. augm. de ceira. C E I R I N H A , f. f. dim. de ceira. Moos da ceirinha , os que ando^com ceira pelas ribeiras, mercados, para levarem a quem quer o que hi Te compra. Ded. Chron. 1. 2. 23. CEIVA v. Seiba. B. P. C E I V A R , v. at. ceivar os bois, Solt-los do jugo. (fioves folvere) B. P-. < CELA v. cela. Eufr. 5. 5. C E L A D A , f. f. armadura frrea da cabea.
Eneida 10. 131. *

CELAMIM v. Selamim. GEL A T URA , f. f. arte , e aco de abrir, e lavrar ao buril. Arte d Pint.fi. 6. ClSLE' y. Sele., carne flgada, C E l ftBRAGO, f. f. aco de celebrar. C E L E B R A D O ' , part. paff. de celebrar. C E L E B R A D O R , f. m. o que Celebra. C E L E B R A N T E , f. m. o que celebra mfa. ) CELEBRAR , v. at. folemnizar. fjelebrar matrimnio , cafar.. Ter y. g. celebrar hum Concilio . celebrou fe o fegundo Concilio de Nicea Duarte Ribeiro. . Fazer y. g. celebrar paa ,, M. L. 4. Celebrar, porfifi, dizer Mfa. Referir , com gabos, e grandes louvo-1 res y. g. celebrando as jentenas de Scrates C E ' L E B R E , adj. famofo, nomeado y; g. bmem , ejcritor , trabalhos, aces ditos ' CELEBREMENTljfr adv. de modo celebre..

CEM

CEN

25-3

CELLULA , f. f. dim. de ceifo.; cellulas so C E N S O , f. m.<'contrato , em que algum comcavidades o corpo humano , pequenas, em que pra herdade, ou puedio por certa fomma., obrife recolhem humores t. Med. gando-fe de mais-a dar cada anno huma penso, E L L U L A R , adj. cheio de cellulas y. g. ao vendedor do dominio direo , e til; e efte tedd.o , ou tea cellular; t. Med. fe diz,, Cenfio rejervativo M- L. 5. j . 159. col. CELSITUDE , f. f.' alteza , elevao. Faria, 2. Ha mais-,, Cenfio confignativo ,, que fe cpnftitue dando-fe certa fomma de dinheirojflara feme Soufia. CELSO , adj. alto a ceifa gvea Andr pre aquelle , que fe'obriga a pagar c?da anno inperpetuum, ou at certo tempo, alguma pen' da Silva. so. O dinheiro que fie paga a quem deo herdaCEM . adj. numerai, igual a dz dezenas. de , prdio , ou capital em cenfio. Remir o CenC E M E N T A R , v. at. purificar o oiro, fazenfio ,, comprar a liberdade delle, ou dar dinheiro do-o em lminas, mettidas, entre -p de tijolo , para ficar defobrigado de pagar o cenfo. Jleou vitriolo., e pofto a fogo. de reverbro,, operao Quimica. Curvo Polyanthea. v. cimentar. duzir o foro a cenfo mudar o contrato porque C E M I T R I O , f. m. lugar onde fe enterro fe contitufo- o, foro , e faze-lo cenfual. Ceirjbremive, que fe pde remir, f. pagar o ceny.. os defuntos , aberto , fora da Igreja. fio morte ,, morrer. M. C. 5. 4. : e 9. 126. C E N A C U L O , f. m. cafa de jantar., no alto pagar o commum cenfo ,, o mefmo. v. cenfor, do edificio , entre os Romanos ; e de ordinrio era morada dos pobres rfhum cenaculo efi C E N S O R , f. m. Magiftrado Romano , que tavo os Apoftolos , quando deficeo fiobre elles o fazia o Cenfo Romano i. e. aliftamento geral 'Efpirito Santo: fazendo do corao cenaculo, onde dos Cidados pelas fus claffes , Jffua famefia o Efpirito Santo Chagas. poet. cafa de lia , e bens , que os claificava ; ^^enfurava , banquete. M. Conq. 3. 10. ou pufiia por certas faltas de policia. S Mir. Efirang. f. O que critica, cenfura obras litter C E N D R A D O v. acendrado. do noffo trabalho. CENHO , f. m. d'Alveit. doenfa Wkre ct^el- rarias. Barros ,, lo , e o cafco da befta , por corrupo . ^ S i u CENSORI , adj. pertencente a Cenfor , mor. Cenho , carranca , que fe faz dURdo cenfura., com a vofa cenforia emenda Pinheirocahir as fobrancalhas. Corte Real Naufr. f. 34. v. 1. 249. Ir cenforia a pratica,, i. e. conter cen-r cenho horrvel, aborrecido , obfiinado, ef.76A"ub fura. rigorofa mui cenforio Vai iffo hoje. Arfiolano vento comfienho "efipantofo : 2. Cerco dWDittraes 1. 9. Meza Cenforia , Tribunal Regio info tf. 184. e f. 279. cenho^borrendo do Leo. tituido para cenfurar livro*, teve a infpec dos C E N O , f. m. lodo, lodaal. Barros 3 . / . 86. eftndos rnenores : reformou-fe em 1787 con o na temporalidade , e abominaes. do ceno ds titulo de Real Junta, <b-c. taes povos. C E N S U A L , adj. que refpeta ao Cenfo ; v. i CENOBIALMENTE, adv. maneira dos ce- Senfiual como difere. nobitas. , C E N S U R A , f.f. officio do Cenfor. Nota, " CENOBIO , L m. convento de religiofos. reparo critico, juizo que fe faz pelo cenfor. J da Igreja , pena efpiritual, excommunho. Agiol. Luf. C E N O B I T A , f. m. religofo, que vive em r CENSURADOR , f. m. o que cenfura , crtica qualquer dito, ou aco reprehenfivel. communidade. CENSURAR , v. at. fazer juizo cenforio ; - CENOBITICO , adj. pertencente a Cenobio apontar defeitos de juiz ; ou de coftmes. Fuly. g. ,, vida cenobitica. C E N O S I D A D E , f. f. multido de lama, lo- minar cenfuras ecclefiaft. M. L. cenfiurou o Vi,,.'"' daf. Corograj. o mo cheiro d?aquella cenfi- grio geral ao Corregedor. dade. C E N T A F O L H O , f.m. Eufr.5.8. 197. v.no CENOTAPHITJ, f. m. monumento fepulcral nos paffa huma mofica fiem lhe examinarmos o cenerigido memria de defunto enterrado noutro tafiolho , i. e. por todos os lados , e por mido, lugar, Barreto Vida. Infiul. tudo. Aulegr. 157. v. revolvendo centafiolho d-A > C E N O U R A , f. f. herva hortenfe, cuja raiz vida. amarella, fe come , outra efpecie tem a raiz verCENTAREA , f. f. herva ocinal de que melha. haduas efpecies maior, e menor : a menor fe diz, C E N R A D A , f. f. decoada , barrla* Eufr. vulgarmente. Ffl da terra, Centaureum. C E N T A U R O , fim. monftro fabulofo , cujo 2 . 2. meio corpo at a cabea era ce homem, o refto C E N R E I R A v. Senrera. ji de

IKIL

CEN

CEN

e cavallo. M.Conq. i. 6. % Conleilao defte g.,, os graves para o centro da terra; os corpos celefies para o Sol , &c. f tio me . Aftron C E N T R O , f. m. Geomet. o ponto , que difC ENTE A L , f. m. feara de centeio ta igualmente dos pontos, da fuperficie de alguC E N T E I O , f. ra. gro farinado de que le faz ma figura y. g. o centro do Circulo ; o <fue po inferior ao trigo , e cevada. C E N T E I O , adj. de centeio y. g. pao cen dita igualmente <ios extremos de huma linha j ou de qualquer corpo. Centro de gravidade;, feio. -, fiMnha centeia. Rego. * do movimento, ofdlUo, dos graves v. eftes arCENTELHA . f- faifca. A4anud Tavares. tigos. L O meio v. g. no centro da Cidade^' ' 'CENTENA V. f. o refultado da foma de io corao , mago. dezenas, ou de huma dezena quadrada. C E N T U M V I R A T O , f. m. junta de cem maC E N T E N A R , pi- centenares, centenas, muitos giftrados entre os R o m a n o s , que conhecio de tentenares de annos atrz. V. do Arcebifipoj. 76. certas caufas importantes. col* 4. <#t C E N T U P L I C A D A M E N T E , adv. cem vezes CENTEO, v. centeio. outro tanto. Tresld. da Rainha Santa. C E N T S I M O , adj. ordinal. o indivduo ultiC E N T U P L O , f. m. cem vezes outro tanto no n'huma ferie de cem. v. g. pagar o centuplo. CENTIFOLIO , adj. que tem cem folhas v C E N T R I A , f. - f. companhia de cem ho* g. roja centijolia. Arraes 10. 6. mens. Vafconcellos Arte efiquadras de cento e CENTILAR y. cintilar. 3 centrias. Diviso em cem partes Centida CENTIMANO , adj. poet. de cem mos. primeira da Hiftoria Eclejtafiiea de Hejpanha Jnjul. M. Lf.y 79- \ CENTITOLLA v. fentinella C E N T U R I O , f. m. cabo, capito de cem C E N T O , f. m. v. g. hum cento de^peras, cem. Contamos dizendo noventa e nove, cem, homens. If^L. 1.-. T l m l O , f. m. chamc-fe os que vo ' cento e hum, cento e d o i s , & c . Cento, -e cenfegundo o ufo da miiicia R o m a n a , . ' e ' to , ou cento a cento ,. poet. em grandes fommas , ) de cabos, acompanhando a prcifsdo ou nmero v. g. morrem , caem cento , e cento. enterro do Senhor , ou guardando o Sepulhro. B. Lima j . 33. , C E N T O C U L O , adj. poet. de cem olhos; na Relosi. Falantes f. zi. profa ,," o Centoeulo gArgos Efcola das Ver CENTUR.IONADO., f. m. o pofto de Cen-dades. turio. ! ^. GENTOES , f. m. p. verfos de algum author C E O , f. m." a regio etherea. O lugar,, on^ efcolhidos , dos quaes fe faz algum pOema, tal de eft D e o s , e os bemaventurados. f. Rehe a egloga de Faria, e Soiifia, em que defcre- gio, clima ,, por Ceos no naturais andaramos^ . ve a vida de Cames em verfos tirados das obras Cames Luf. Ceo da boca , a parte fuperdr indefte Poeta. ferna. Lobo Corte na Aldeia. C E N T O L A , ou SANTOLA , f. f. efpecie de CEPA , f. f. p , tronco da Pi de ira. caranguejo grande. Infiul. CEPEIRA , . f. o mefmo. Alarte 1 2,6. CNTOPEA , f. f. infcfto vesenofo ; que CEPHALEA , f. Med. f. y. enxaqueca. tem muitos ps. f. Huma centopea de peeca- ^ CEPHALICO , adj.- Med.. remdio de que dos prprios ,, Vieira 9. p. 88. fe ufa contra as doenas da cabea. Veia ceCENTOS , f. m. pi. jogo de duas peffoas , phalica , huma das veias do brao por fe cuicada huma com doze cartas. dar , que fangrada ella , faravo as dores de caC E N T R A L , adj. que refpeita ao centro, que bea. teft no centro. Foras ceturaes i. e. a centrifuC E P I L H A D O , part. paff. de cepilhar, lavraf ga , e centripeta. \ do com o cepilho. Arraes 2. 19. f. Do homem j C E N T R A L M E N T E , adv- no centro , pelo mal feito dizemos , be mal cepilhado. Eujr. 1 ' centro ,- farjar a putula centralmente. Ferreira. 6.: trazer os fientidos cepilhados. Aulegraj. fi. 99. C E N T R I F U G O , adj. Fifico. fora centrifuga, CEPILHADURAS , f. f. pi. as aparas , que a com que. o corpo movido circularmente a ro- fe tiro com cepilho , maravlhas, cavacos. da d'algum centro, tende a apartar-fe delle por CEPILHA.R, v. at. alizar com cepilho. f. huma tangente do Circulo. Cepilhar as pernas mal fieitas. Eujr. 2. 2. cepilhar CENTRIPETA , ad;. forca , com que os a alma , limp-la de erros, e peecados. Aulegr. corpos tendem para o centro de feus fitemas y. fi- 169. CE-

CER

255

C E P I L H O , f. m. inftrumento de MarceneiC E R C A D O , part. paff. de cercar, v. cercar. ros , .e. Carpint. de alizar a madeira. Huma CERCADO , m. lugar cercado, como cerro , forte de lima , de.que uso o$ Efpingardeiros. teia ,-liada de jular. Palmerim 4. p. f. 24. o cer-Efping. Perf. cado das juflas : campo cerrado. CEPINHO f f. m. dim. de cepo. # Pea da C E R C A D O R , , f. m. o que cerca a praa. P. * falia vulgarmente Santo Antnio, he de metal, Per. 2. cap. 17. e eft junto, ao ar dianteiro. Prizo do jk. C E R C A D U R A , f. f. o circuito y. g. da B. P. praa no Defienho. Fortes 1. 323. Circulo de peC E P O , f. m."tro, tronco de madeira. O dras nos anneis., em roda de retrato , ou pedra tronco do pilar. Cepo reveffo inftrum. de CarT maior. t. ufual. Obra que cerca a margem v. pinteiro , que tem o ferro empinado, e corta a g. do ejeudo , orla; da moeda, feverim. Notic* madeira rija. - Repairo dos camellos da antiga na cercadura diz Rex Portug. Eufr. 4. 2. artelharia. Cajian,. 2 16. Armadilha para aves, ERCAMENTOS de paredes y. colgaduras de coelhos, ladres. nas prises, tronco com bu- as armar. Prov. Hifi. Gen. racos , onde fe prende o p. Columna nas CERCANTES y. cercador. M. L. 4. 146. Igrejas , oca, onde fe lano efmolas. D^Aveiro C E R C A R , . v . at. tapar, defender a curada c \6. no-cepo, ou caixa do Templo Cepo com cerca, muro y. g. a vinha, a Cidade.^ de Jaure v. ]aure. Homem fem juizo. Pr cerco militar praa , fortaleza, fitiar, CERA , f. f. matria craffa, oleofa, amarela, Abranger em roda v. g. cerca o mar a ilha. pegajofa, que fe acha nas Colmeas. f. A que f. Sua fama cerca o mundo , gira. Lufi. fe cria nas orelhas , purgando-a o ouvido. Ma- 10. 45. Pvodeiar fig. v. g. ,, cereo-me as dores da morte, os trabalhos-, cfade de perfiguioes. deira. * ' C E R A M E , f. m. Af.' fobrado feito em qua- Vieira. Cercar-fe , aproximar-fe.' Barros 1. 55, tro ps d'ar,vores , coberto de folhas de palmei- j fe vinha cercando a ella. Andar em redor,: (circumire) cercar a terra. Barros Clarim, cap. 4 1 . ra. Barros. Cercar a cafa do os olhos , rodear, olhar em - C E R A P E S unguento. v. Ceroto. . ' C E R A S T A , fi. f. efpecie de ferpente. Cerafi- redor. B. Clarim, c. 64. tes. Gallegos 3. 70. as Furtas vibras Ceraftes, e C E R C E , adv. cortar cerce,. de forte, que no' Serpentes. fique nada pegado da coifa , que fe corta. EneiC E R A U N I A , f. f. pedra, que muda de cores, da 10. 96. a*cabea lhe tirou cerce d'huma cutie refifte ao fogo. lada. C E R C A , f. f. obra de. madeira, ou de peCERCEADO , part. paff, cortado cerce. Fatdra, ou tijolo, com que fe-cerca, cince, tapa, iar articular bem. fecha algum efpao v. g. jardins, Cidades. C E R C E A D O R , f. m. o que cerca. ..Quintal murad^T v. g. cerca de conventos. C E R C E A D U R A S , f. f. pi. fragmentos , que Circuito de Cidade. Albuquerque 4. 1. % A' cer- fico da coifa cerceada, ca ,'aftv. perto y. g. cerck das Portas Barros. C E R C E A R , v. at. cortar cerce. Eneida 12V Menina, e Moa j . 87. feu pai morava cerca. 89. cercear a cabea,. cercear membros. Balido das _Ufa-fe com prepof. 'cerca, quafi y. g. ovelhas. B. Clarim, c. 23. cerceou-lhe as pernas. vo j mortos,.ou a cerca ,, Palm. 1. p. c. 33. e f. Diminuir cortando a roda v. g. cercear a c. 39. para o fim. ,, cavalleiros to mal tratados moeda. Aguarentar v. g. cercear as efhiollasda jufta, que a cerca fieno podia julgar qual efi- Vieira cuja memria nem dias, nem ingrativeffe peior: e no.cap. 4 1 , vem duas vezes no tides cercearo , .diminuiro. D. Fr. Man. Cartas mefmo fentido a cercafieno podia ter: os cercear a pompa. Arraes 3. 16. diminuir: cereficudos de iodo desfeitos, as armas a cerca: Men. cear as rendas Apol,.Dial. j . 237. e Moa -Livro 2. c. 9. buma janella a cerca ra- ^CERCEO, L m. aco- de cercear. fa. Prximo em nmero v. g. ,, a cerca de. mil C E ^ C E O , adj, Barros Clarim. L. 1. c. i^l homens ; a cerca dosarmos de 1500. Acerca cortar o brao cerceo , a orelha cercea, v. -cerce. de ns feufa entre ns ; Barros. Arraes z,. 3. C E R C E T A , f. f. ave , querquedula <c. coflume era acerca dos Judeos entre : linha tanCERCILHO , f. m. coroa de religiofos, que ta autoridade cerca. do povo. Arraes 3. 4. v. Barros no deixo feno hum circulo eftreito. de cabel1. 7. 7. Pinheiro z; 40. Arraes 9. c. 13. e 16. ufa lo roda delia y. g. dos Frandficanos, Bede cerca fem prepofio v.g. cerca de Deos: nediinos. e-Cron. Sanho 1*era-de hum-anno. C E R C O , f.m."fitio, afedio pofto Cidade y -ou.

itf

CER

ou praa- por cercadores;' pr, levantar, ter em | -CERMONIATIC AMENTE , adv. # de mr> cerco , fufientar o cerco, apertar o cerco.fi Cur- do^ceremoniatic: f por <wemonia./taM-'Jerm. ral :B. P. Cerco -de redes, o que fe faz-com i.f:z76.v ellas ao peixe. Eufr. i. i. Circo do antigos C E R E M O N I A T I C O , adj. homem ceremov,. Cerca de Religio" " Meteoro., -em redofda j niofo m . p a r t e , formal em ceremonias.' SuL. u a , Sol. oi. coronog Cbronogr. d^Avellar. Nefte cerco de perticiofo. Ulifipo folh. 192- -o Diabo bufca mo* dW ceremoniaticos. miferias do,mundo, B. Clarim, c. 59 C E R E M O N I O S O , adj. amigp de fazer cep C E R D A S , p. p i as fedas dos javalis , 8cc. ; remonis. . Vieira com as cerdas , e cilicio raiz da carne. . C E R I E I R O , m. o que faz velas de cera , : CERDOSO*, ad-j^ que' tem' cerdas , fedecido. e as vende. '. ; ' Cames o javali-Elegiada 6. D u r o , ifpiC E R I N H A , dim.. de cera, hum bocado do como as cerdas y. g. cabello. delia. C E R E A L , adj. de pes v.g. o cho cereal. C E R N A R , v.at. cortar-alem da cafca- das arEneida 7. 25. {de Ceres deufia.da Fbula) mafa vores , cerne. Ord. 5". 75. 1. de po , que era fundo de patel, ou torta, ou CERNE , m. da madeira, o que' ellas tem efpecie de apa Afiat. mais rijo , e bemlignificado, e dura mais. Ethiop.^ C E R E B E L L O , m. Anat. a parte do crebro , que occupa a parte inferior trazeira da ca- Orient. 1. pag. 4 9 . : e Caflan. \. 133. o atoes be amego , ou cerne, e o de .fora be aguila. bea. . Eftar no cerne , dizemos do-ancio de velhice ver-; C R E B R O , m. Anat. vulg. os miollos da de , e robufta , qu eft' para durar. cabea dos animae CERNELTTA, cryz dos cavallos, he no CEREFOLIO , m. hortalia, de folha cofim do pefcoo a parte , onde as efoadoas fe mo a de falfa * pouco felpuda, delta fumo cheiato. Galvo. Do porco , a carne do fio do rofo. Chdrephill-um. lombo at hum palmo antes da barriga, com touCEREJA , fruto da cerejeira, efpecie de ameixa , de cr rofada ; cerejas de aco so cinho mifturadamente. C E R N I R , v. n. (B. P. traduz. buc3 Uluc vermajores, que a ordinria: outras ha bravas. fiari) andar para aqui', e para ali, C E R E J A L , m. mata de cerejeiras. C E R O F E R A R I O , m. corifta , que leva CEREJEIRA , arvore, que* d cerejas. caftiaes nas procifses. C E R E M O N I A , f.^f. aco , rito folemne , e C E R O L , fi m. compofio de cera, e pez grave, com que fe acompanha alguma aco fecom que os fapateiros encero o fiado. ria y. g. ,, as ceremonias. da Igreja.- Cortezia," GERO ME , m. veftidura antiga de mulher. > modo urbano , grave no trato , converfao de M. L. 6. 508. col. zv gente no familiar o embaixador depois de jaC E R O T O , m. emplafto - d i t e nome/ Farzer todas fus ceremonias, e cortefias Palm. p. mac. z.c. 131. Comprimento v.g. por ceremonia. CEROULAS , ,- p. calas de algodo, No be peffoa de ceremonia , i. e. he famiou linho , que fe trazem .por baixo^dos calliar. ?' * CEREMONIA DO , part. paff. de ceremoniar. es. C E R Q U E I R A , religiofa, que cuida da F e i t o , tratado com as ceremonias ufuaes ; ou com ceremonia. P. Per. L. 1. c. 3. Palm. p. 2.c. 156. cerca do convento. CERQUETRO , m. padre que cuida da cerCEREMONLAL , m. livro, de ceremonias , ca do convento. e ritos folemnes. Etiqueta y. g. o CeremoC E R Q U I N H O ; adj. carvalho cerquinbo. B. P. nial das cortes. traduz robur oris, roble: CEREMONIAR , v. at. acompanhar de cereCERRO , efeurido- de nevoeiro , monias v. g. ,, ceremoniar aquelle afio. Acompanhar com adornos, enfeites, e compofturas de ou nuvens groffas d^hverno. Freire Palm. 3. / . ceremonia ,, as damas fiahiro ataviadas d^avan- i n . De peito, fuffocao. O embarao* tage do dia dantes, porque os dias de mais peri- da falia por grande difluxo. falar.com go ceremonitivo como fefla, <b-c. ,, Palmeir.p. 2. C E R R A D A M E N T E , adY. fimulao , encobrindo os verdadeiros fenc. 138. Tratar com cortezia. Pinto Pereira L. timentos. B. Clarim, c. 19. oppofto a aber1. c . 18. p. 74. ,, o Vifo-Rd os ceremoniava de.tamente. barrete. %-rfie, tratar-fecomceffemonias,cortzas. C E R R A D O , part. paff. de cerrar, coberto de i nu-

CER

CER

CER

257

nuvens negras; efcuro com nevoeiros o dia o C E R T A M E N , m. controvertia litteraria. ar cerrado Freire. Unido v.g. esquadres Vieira j venci o Certamen. cerrados , fileiras; tropas : tropel'cerrado2. CerCERTAMENTE , adv. com certeza y. g. , , co de Diu f. 142. Guerra do Alem-Tejo. Lu- fiaber. Ufamos defte adv. para afiirmar em vez gar cerrado d^arvoredo , coberto, opaco. Im- de fim. pedido , os mares cerrados com temporaes d^Inver- CERTO v. Serto. no. O que falia mal lingua eftrangeira negro C E R T A R , v. n. pelejar, fazer esforos. Arboal , e cerrado Vieira. Befta cerrada , cu- raes 2. 21. je certamos refiftir ao mal, jomos venjos dentes j no so abertos, de fete annos em cidos p. af. diante. Fechado y. g. a porta , no com a C E R T E I R O 3 adj. que acerta bem os tiros. fechadura. Ordenycerradas , apertadas. Freire. CERTEZA , a convico do entendiCerrado bnlco, epeflb. Naufr. de Sep. v. car- mento , fundada em boa razo. Veracidade y. ga. Duro , pertinaz. CompacTo y. g. , r ma- g. a certeza da jua palavra. deira. Hifi. N. 2. 282. C E R T I D O , efcritura, em que a u t e n C E R R A D O U R O S , rn.pl. cordes de abrir, ticamente fe certifica , porta por f alguma coie cerrar , como os das bolfas ordinrias de di- fa , para a fazef certa onde cumprir. Certeza. Obras del-Rei D. Duarte. nheiro. CERTIFICAO , o ato de certificar, C E R R A L H A S , f. pi. herva , (Soncus i.) C E R R A L H E I R O , fi m. ferreiro , que faz fe- dar por certo. V. do Arceb. L. 6. c. 4. CERTIFICADO , part. paff. de certificar. chaduras. C E R T I F I C A D O R , m. o que certifica. CERR* ALHO v. ferralho : putafla , lupanar , C E R T I F I C A R , v. at. dar por certo algum alcoviteria , Vieira as cafas, e cerraWos de m fado , affeVerar, por efcrito , ou de palavra. xonverfao. C E R R A R , v. at. (do Breto Sana os Caufar convico v. g. ,, effas razes me certifinoffos antigos dizem arrar. ) Fechar v. g. as co do que devo julgar. C E R T O , adj. convencido da verdade v.g. ,r portas, janellas, os olhos. Vieira: Lobo,, cerrou os olhos mrfericordia defattendeo. Fazer efiou certo , do qne me dizeis. Que fabe bem 1 calr v. g. efla repofta lhe cerrou a boca ,, v.g. certo de morrer. Eneida 9. Certo em alMacedo Domin. Conchegar , ajuntar y. g. guma coifa, que a tem na memria y. g. ,, efcerrar as fileiras, cerrar a armada, que hia der- tou certo, no que me diffe. Coifa fem dvida ramada. Caftan. 8. 209. Travar y. g. cerrar verdadeira v. g. he certo que marreo fulano. com o inimigo P. Pereira l. 1. c. 30. Caftan. 3. Fallar fiobre o certo , com certeza , e conheci138. Apertar v. g. cerrar com o ponto argu- mento , do que fe diz ; ir fiobre o certo, i. e. mentando. n. Cerrar o cavallq v. cerrado. commetter coifa, que nos ha de fuceeder, fem Acabar-fe , fechar-fe v. g. ,, cerrou-fe o anno an- defvios. Eufr. 2. 5. Que d no alvo, ou ontes que o Sol no Ceo cerre huma volta Cam. de fe manda v. g. ,, tiro , golpe , mo certa. tdog 8. A noite, ficar muito efcura. M. L. Coifa de que fe ufa fempre y. g. ,, encontrei-o Fechar-fe, e endurecer ,amolleira das crian- na certa albarda. Eufr. 5. 1. Seguro, fem faas ; efig. tr juizo. A ferida , fechar, farar , lhas v. g. renda certa. O certo da renda opehcourar. Cerrar-fie banda , ateimar , infiftir pem-fe, ao que pode vir demais, ou menos. em alguma coifa, ficar immovel no parecer. V. Amigo certo , oppem-fe ao inconftante, infiel. do Arcebifpo 1. 6. Cerrou-fie a frota como hu- . A> certa confita. v. confita. Efiar certo, i. e. ma efpeffa mata {Caftan. 3. 174.) i. e, conche- no falhar v. g. a o mo grado eft certo. Eufr. gro-fe os navios. Cenarem-fe os efipiritos, 5. 4. Certo homem, dizemos daquelle indivduo, perder a refpirao , o alento de canfao, fufto , que*conhecemos , e no queremos nomear. Sempre he certo alli, i. e. eft naquelle lugar. > &c. Palm. p. z.c. 133, e firequent. C E R R O , m. (d'otigem Celtica Ser , No ter cafia certa , fe diz do vagarmmdo fem alto) terra elevada , menos que monte. M. eira, nem beira. Bem feito v. g., j , a conta eft certa. Bem ajulado v. g. otcaixiho-^-fom L. 1. CERTA fide Sartago) v. Sart diz a cal- o vidro. Remar certos os remehos ,'^no iISciritrados, todos huma. Exato vfg. ,, relgio deira farta dr-te l- no me enfiarrufiques. minado. Defepg^ido, C E R T A M E , m. combate guerreiro. Enei- certo. Dia certo, determi da 12. 186. Luta dos mrtires. Agiologio Lu-, : firme, verdadeiro a amizade be pouco cftt&fo intereffeiros Palmer. z.fi. 91. Kk . CER-

258

CER

CER

CERTO adverbialmente fiei certo, i. e. com da. fi De armas, trgua breve. Port. Reftaur. certeza. Certo que ifto he'malfeito, i. e. he pedir ceffao de armas. fem duvida. Ao certo , com certeza, e.-oicta- CESSO , aco de ceder. Cefso de bens , entrega delles, e trafpaffe do direito fobre mente. M. L. quem falia mais ao certo. elies v. g. ao credor : Orden. jazer cefiso de CERVA, a fmea do veado. M. L. CERVAL, adj. que caa cervas , ou cervos. bens. L, 4- 77 "0Lobo cerval. % Ferino , voraz. CESSAR, v. n. parar, defcontinuar v. g. CERUDA , herva celidonia. cejfou de efcrever. Cefiou a chuva. Nunca lhe CERVEJA , bebida feita de gros fari- cefro (/'. e. faltaro) guerras. Galvo Cron. Af. naceos, que fe deixo grelar, e fe coze depois, 1. c. 4. Ceffar da guerra. Caftan. .f. 144. fe pem a fermentar; de ordinrio faz-fe de ce- No cefro com a bateria. Amaral 7. ou da. vada; e fe lhe miftura huma herva para lhe dar bateria : no cejfando de dar graas a' Deos. % hum amargor brando : ufro delia os Portug. an- Cefiou a dr, cefro as lagrimas, as guerras 9 tigamente. Arraes: Cozer a cerveja, prepar-la, o ataque. CESSIONRIO , f. m. o que recebe a cefso CERVEIRO y. no Dicc. Mifthol Cerbero. de bens. CERVELLO , adj. crebro. Juizo de CESSIVEL; adj. que fe pde ceder. Ded* pouco cervello B. Lima carta 23. Chronol. P. i,. 129. CERVICE, Arraes 10. 44- v. Cerviz. CESTA , vafo de vimes, que quando he CERVILHAS , f. pi. fapinhos de coiro fi- grande , e fundo fe diz cefio. no para danar, &c. CESTO , m. cefto grande, que fe enche' CERVIZ , m. pefcoo , cachao. Ferreira de terra nas Fortificaes , so igualmente lar> Cirurg. O collo , garganta. Cames a cerviz ingos em baixo , e em cima, de 4 a 8 ps de dida agora no faode , i. e. inda eft fojugado: in- metro de largura, de 6 at 10 de altura fervem clina a cerviz Uliff. 1. 30. a cerviz inclina. de parapeito, ou para formar merles de batajRoyo de dura cervice , indomvel, incorrigivel. rias , &c. Fortif. Mod. L^$. cap. 11. Arraes 10. 44. Paiva Serm. 1.fi.70. povo de du- CESTEIRO, m. official, qufc faz ceftoS. ra cerviz. CESTINHA , L dim. de cefta. CERULEO, adj. poet. azul v.g. as cem- CESTINHO, m. dim. de cefto. leas ondas do mar ; a cerulea companhia , dos CESTO-, f, m. v. Cefta. Ser cefto roto i. e. J>eufies marinhos , os ceruleos elauftros das ondas. incapaz de guardar fegredo. Cames Rei Seam. Lufi. 2. 19. Ulijfea 2. 52. leuco. CERULO, adj. ceruleo poet. o cerulo Defi- CE'STO, m. manopla de correes crus de pota , Neptuno ; a cernia morada , o mar. Mau- coiro de boi , a que eftavo pegadas humas finbo fireq. bolas de ferro , ou chumbo ; com eftas manoCERVO , m; poet veado, Cam. egloga 2. plas, fe ferio os antigos Athletas. Cofta Georg. CERZETA, f, f, ave. y. cerceta. Arte da Cefto,. cinto fabulofo de Venus. M. Luj. .f. taa. CESTOES v. cefto. CERZIDO y. Ckgido. CESTRO v. Seftro. Gallegos 4. 67. ceftro. CERZIR , v. at. unir huma borda de panno CEST.RUOSO v. feftrofo. , outra de forte que no apparea a coftra. f. Ajuftar, accommodar. Palmer. 3. 158. para CESURA, da Verfificao latina , fllaba cerzir bum fientidinbo, accommodar intelligencia a no fim de hum p , ou palavra de hum verfo ,, para fervir como de principio, que logo fe fe-* algumas palavras. gue. y. Cifiura t. Chirurg. CESMEIRO v. Sefmeiro. CETIM y. Setm* CESPEDES, m. pi. torres arrancados com herva , ou razes, de 1 p. de long. meio de grof. CETCEO , adj. da H. Nat. peixes cetceos, para reveftir o reparo, parapeito, ou fefi , e pa- peixes grandes , viviparos, que tem pulmes, ra guarnecer as galerias. caftio-fe , parem filhos como os quadrpedes, CESSAO , o alo de ceifar; defconti- e crio-nos aos peitos , de Ceto, baleia, que nuao. Paflral do B. do Porto ceffao de todas tem eftas qualidades. Itifirucoes da Academia. as obras. Ceffao a Divinis, pena ecclefiafti- CETO , m. baleia , ou peixe mui grande ca , .em que fe prohibe a celebrao da Miffa, Uliff. 2. 54.. vem hum ceto disjorme. adminiftrao do Sacramento, a fepultura fagraC E T R A , f. f. arma dos antigos Lufitanos-,

CEV

CEV

259

nos, efcudo de coiro como adarga. Luiz Mari- zo.fWcat a armadilha. Nutrir no fig. cevar os appetites, defejos com a vifia Lobo. nho. y. Guarda do nome. ! CETRO , m. fceptro, infignia Real, que Fartar v. g. os olhos, a vifta no retrato M. os Soberanos tem na mo no adio da Coroa- Z,. 1. Cevar a ira, o dio , Vaficoncellos Notic. Ceva-fe o corao com a diverso de temo. CEVA, o comer, que fe d aos animaes pos , e-lugares. Arraes 1. 2. Continuamente para os nutrir. Cafiqji. 3. 14. 2. Matria que o 'cevamos no jufto dio. Gouvea f. 147.: A nofifia nutre o fogo. Os depojos da guerra. Barros. vaidade ceva aos humanos de benefcios. Eufr. O que ferve de nutrir as paixes. Ifea para 5. 10. Cevar a peleja com gente de refrefco V. de D. Paulo c. 14- Ceva-fe o calor vipeixes, e aves. Aco de cevar. CEVADA, gro farinaeeo cereal conhe- tal , alimenta-fe, no humido radical. Arraes 1, 20. Pedra de cevar iman armado d'ao. cido, hordeuni. Ceva fiea alma de paffo efipiritual Vida do CEVADAL , feara de fevada. Arceb. 1. 3. : o amor ceva fie nos males , que CEVADEIRA , vela pequena de proa. t. padece por quem ama. Paiva Serm. 1. fiolba naut. Alforge de comer. Cont. de Trancofo. 283.: todos fie*cevo na cubia. Temp. de AgoHomem da minha cevadeira i. e. da minha conra 2. 1. verfao. Eujr. 5. 1, Hifi. Naut. 1. 456. CEVADE1RO , m. official da cafa Real, CEVO , m. a ifea, que fe foem aos pei-' que tinha -fua conta proviso de cevadas pa- xes, e aves para os caar. A plvora daecorra as cavalharias Reaes. M. Lufi. 6. 22. col. 2. va. B. P. v. Sebo , gordura. Dar cevo cio-ou o que cevava os falces, e aves de Volate- fidade. Aulegraf. j . ico.: acodir ao cevo. Paiva Serm. i.j. 309. y. cevo, que tenta, provoca no fi. ria dW-Rei. CEVADI0 , adj. andando os gavies cevadi-Eufirofi. 5. 5. os ,, i.e. coftumados a fazer preza nas rals. ArCHA te da caa.. CEVADO , part. paff. de cevar , nutrido , gor- CHA', m. arbufto do Japo , cujas folhas do com a ceva, djz-fe dos porcos , aves. so mais longas, que largas , adentadas, das foencarniado v. g. ,, cevado no alcance do inimi-lhas fe extrhe a tintura que fe bebe. Ch boi, go. Freire. Efcorvado. Caftan. i.j. 107. levan- ou bou, he o fecco ao Sol, cba verde, he fcco no forno. do os tiros cevados. CHA , plancie cha que veft fiobre CEVADOR, m. o que ceva animaes. > CEVADOURO , f. m. o lugar onde fe d a hum monte. Couto 4. 7. 10. bumas chas. Lobo ceva, ou fe cevo os animaes. Onde fe pe Condefi. fem. De cho. ceva, ou ifea para tomar aves. Eujr. 23. Ulifij. CH AMENTE , adv. fem ornato. V. do Arceb. 64. vs jazeis cevadouro moa , tomo a pomba , diga, e declaro chamente. i. e. fazeis-lhe a boca doce com ddivas. Aule- CHABUCO , m. aoute de belas t. Afiat. Couto. gr. 171. cafa de aljaiatas onde aodem moas be hum cevadouro O fogo das armas de CHA'CARA, Braf. quinta. Cantiga ufada antigamente. Aj)olog. Dial. j . 73. fogo. CEVADURA , f. f. o refto da ave em que CHAA , do jogo da Pella , o lugar onfe cevou a de Rapina. Arte da Caa. - A ac-de a pella faz fegundo pullo, que fe nota com o de cevar, e defparar as efpingardas , tiros. hum final. Pedra , com que fe affinala o luBarros ,, Logo da primeira cevadura (/". e. def- gar , em que fica a pella para que fe veja quenv carga) ficaro na praia trinta e cinco D. .f. lana a pella adiante da chaa. no f. o voffo 132. A preza, que fefaz nos facos pelos fol- remoque no deo boa chaa, i. e. no fez imprefso. Lobo Corte. Prefies auto do Procurador f. 39. dados. CEVANDIJAS, f. pi. infcTos, bixos. ando c por ganhar cbaas de rico , e de cajado. Na cavallara, ou picaria , fazer o cavallo f. Homem vil, fordido. CEVANDILHA v- fevandija como hoje dize- chaa andar firmado fomente nos ps , levantados da terra os braos. eftar s cbaas com almos. Cofta Virg. gum em rplicas. H. P. jol. 174- col. CEVO , m, porco , que eft na ceva , ou cevado. CEVAR, v. at. dar ceva para nutrir, .engor- CHAO y. chafona. dar. Efeorvar a efpingarda, &c. ,Icar o an- CHAAR, v. n. fazer, ou dar chaa. Eufr. Kk ii 1. I.

2JO

CHA

i. i. v. o art. perdigo., Cbaar fof*m no de marca m a i o r , que as mulheres trazem^pe^os fig. levar vantagem ncar , ou fer fuperior , co- honforos , dobrado de forte que fica em trs pon: mer as- papas na cabea a onerem. Aulegraf. tas , fondo o leno quadrado. CHAL' , f. rn. A palmar, onde habita^164. v. eu chao-lhe por cima, ficais chaando focomo em aldeia officiaes mechanicos. bre todo mundo. CHALIBEADO ,_ part. paff. do latim, (cb coC H A G I M , m. antiq. porco. Severim. Noi. mo q) remdio , em que entra ao. C H A C I N A , f. carne fagada, e curada, CHALRAR. y. Charlar, e deriv. chalrato, de porco , ou outros animaes para proviso. Bernardes Lima Egloga 17. Fazer algum em &c. CHXA v. abaixo do artigo ,, ch. chacina, i. e. em poftas, em picado. CH A M E N T E , adv. com chaneza, lhaneza, C H A C I N A D O , part. paff. de chacinar: f. maingeeza, verdade defenfeitada. V. de Sujo j , 128. gro , feco , como a chacina curada. Prefies 117. ' C H A C I N A R , v. at. fazer em chacina , ou ,, vos direi chamente. CHAMA , fogo acefo em lavarecfa. falgar, e curar , carne , ou peixe para fe guardar. fig. Dizemos chama de amor , ira Cames F. Mendes c. 74. CHACO , m. v, chaa da pella. % Pedao Lucena 129. col. 1. , , ardendo em novas chamas de taboa, em que o tanoeiro bate com o ma- de ira. CHAMACEIRAS , pi. partes do carro cete , para apertar os arcos. Alarte 118. CLACOTA, cantiga villanefca , que os onde o eixo anda. Nos barcos, a parte Onde ruticos canto em coro, ou f hum. Leo Orig. affenta o remo , e joga, junto aos toletes., C H A M A D A , milit. final com tambor, j . 140. Lobo Primav. fi. 83. edio de 1774. S Mir- ,, todas vo tfhuma chacota. Caquinada ou trombeta feito praa para fe vir %Lla de rifo por efcarneo , daqui fazer chacota de al- fazer chamada , rejponder a. ella . Fortij. Mogum , rir-fe delle , dizer-lhe joguetes. derna. ;rr;. CHAMADO , part. paff. de chamar. C H A C O T E A R , v. n. fazer, ou dizer chacoCHAMADO , m. chamamento, aco de tas , cantar chacotas. C H A C O T E I R O , f.m. o que canta chacotas, chamar. Vieira ,, a ira de Deos jaz acodir aos jeus chamados: M. L. 3. / . 84. , , por chamado de diz graas , efcarnecedor. C H A C O T E T A , dim. de chacota. Prefies Ferno Cativo. C H A M A D O R , m. o que chama. f 48. C H A M A D U R A , chamado CHAFALHO, adj. ch. alegre , jovial. CHAMALOTE , m. feda, com guas. CHAFARIS , m. obra de pedra mais , ou menos artificiofa , onde ha bicas , que lano Tecido de l de camelo. agua. Chafariz de jogo d^artificio , que imi- C H A M A M E N T O , m. aco de chamar, convocar gente para confulta, cortes , fervio ta os verdadeiros. CHAFARRUZ , m, hum jogo de tabolas. militar, v. chamado. Vida de Lima c. 16.: f. C H A F U R D A R v- pleb. y, chimpar, vem do chamamento de Deus, com toques da fiua graa Arraes 9. 1. Hefipanhol ahurda poffilga. CHAGA , ferida materiada. Cames diz CHAMAR , v. at. dizer a algum , que ve',, tenho a alma feita em chaga viva. Chagas, nha ter com nofco ; que v a algum lugar, paflores, avermelhadas vulg. ra alguma junta , &c. a juizo. Dar algum no^CHAGADO , part. paff. de chagar: alma m e , ou epiteto. Cam. Lufi. 4. 96. chamo-lhe fiachagada da culpa Arraes 8. 13. : chagado de ma , e gloria foberana, chamo-lhe Joo , chaambio Paiva Serm. .f. 16. mo-lhe doido , >-c. Puxar v. g. o vento, e C H A G A R , v. at. ferir, fazer chagas- y. g. ,, agua chamavo a no para .terra. Caftan. 2. f. 8. o corpo. Attrahir v. g. ,, ligaduras para chamar os hu-y C H A G U E R E S , fi m. vafos de coiro corridos mores a cima: o azougue chama a prata a fi. H. com certa compofio , os quaes resfrio a agua N. Ter por onfequencia v^ g. hum delito1 de beber , e lhe do bom cheiro. Caftan. 3. / . chama por outro.- Chamai por mim , chamai-me 200. para vos foccorrer. Chamar nomes i. e. injuriov CHALAVEGO, m. Af. embarcao de fos. Chamar-fie , recorrer, appellar y. g. duas ordens de remos , capaz de muita gente. Juftia. S Mir. Eftrang. Chamar-fe poj[e.> Couto 5. D. f. 117. Eufr. 5. 8.: chamar-fe ao engano, alegando que CHAL 3 f * nu do Hefpanbol > leno pintado lho fizer|L para. que no v^lha 9 concertado , Q cen-

CHA

CHA

261

(CHAMPANA , .F. Mendes, embarcacontratado. Tempo d'Agora 2. i. Chamar-fe, o pequena da ndia. Barros 3. D. champana. ter nome v. g. ,, cbamx-fe Lisboa., CHAMPIL , m. de caador; as negaas fe CHAMARLS, m. a a v e , que fe pe por poro no champil, ou moftrador, que eitar no anegaa para chamar outras madilha. meio do aranhol. Arte da Caa 86. CHAS , f. p. v. depois de ch. C H A M P Q R T A D O , part. paff. de champortar. CHAMBO , adj. vulg. groffeiro d' ingeB. P. * nho. CIAMPORTAR , v. at. mifturar. B. P. CHAMBO, m. contrapefo , e offo com CHAMUSCA , aco de chamufcar. pouca carne. Auto do Dia de juizo. CHAMUSCADO , part. paT. de chamufcar. C H M B A R I L , m. garrocho, com que fe CHAMUSCAR -, v. at. queimar levemente abrem os porcos, pendurados pelos ps. * C H A M B O A D A M E N T E , adv. groffeira- com labareda y. g. os porcos para os esfolar, ou limpar do cabello. Queimar levemente a mente. pelle: C H A M B O A D O , adj. groffeiro tofco. C H A M U S C O , fi m. queima leve de coia-, C H A M B O I C E , grofiria de lavor, ou que fe pafa pela labareda , ou de fogo que pafdo entendimento. C H A M E J A N T E , part, at. que chameja. fa rapidamente. Eneida 12.71. o fumo do chamufico da barba. Dos olhos mui vivos. C H A N C A , vulgar, p grande:, {cango* CHAMEJAR, v. n. lanar chamas, labaredas. Arder em ira. Aulegr. 159. v. vindes chame- em Vaficonfio coixa) : Shanl{_ Inglez o mefmo , foa cbant\. jando. CHANCA , dito de zombaria , com foCHAMEIRA , mulher que acarreta po para fe enfornar, ou avifa a quem amaffa que o berba. Eneida 11. 9 1 . Ded. Chron. P. i.n. 126. das chancas, e zombarias. Dito bnrlefco , e traga para iffo. graciofo. CHAMELOTE v. chamalote. CHANCAREL v. chanceller. CHAMIA , f. junco bravo, que lafce em CHANCARONA , pargo falgado. pntanos, de que talvez fe cobrem palhoas. CH AN CEAR , v. n. dizer chancas. CHAMICEIRO , m. o que recolhe chamiCHANCEIRO , fim. que diz chancas. os ; o que recolhe , e vende chamia, e eftava CHANCELLA, fecho de carta com obreia, pelos lugares. B. P. CHAMIO , m. lenha meio queimada pa- debaixo da qual fe prendem os extremos de hura fazer carvo. Larramendi diz que so os ra- ma tira de papel, com que fe paffa , e enleia a mos mais delgados , e nefte fentido dizem a Ar-, (carta.. Lobo Corte te de Furtar fogueira de chamios , e o author C H A N C E L L A D O , part. paT. de chanda Conjpirao Univerjal jogueira de chamios cellar. C H A N C E L L A R , v. at. pr chancella, ou que faz muita labareda, e dura pouco. C H A M I N ' , T . obra de pedra, e cal por fechar com chancella as cartas. CHANCELLARIA , cafa onde fe pe cima dos foges, ou de tijolos , para fe encanar por ella o fumo: outros dizem Chemin fegun- chancella, ou fell Real nos papeis, que o devem evar. do o Francs ,, chemine CHANCELLER , f. m, Magiftrado Maior que CHO v. depois de Chanjro. CHAMORRO , adj. epiteto injuriofo , que os tem o Sello Real para o pr nos papeis , que Hefpanhoes nos davo , e tanto vai como tof- o devem levar , e paffar pela Chancellaria ; ha quiados. Chron. de D.J. 1. c. 61. vem do Vaficon- 'Chanceller da Relao , e Chanceller Mor do Reifio Chamorroa. na Chron.- do Cond'eftavel c. 51.no. Ha Chanceller da Univerfidade, que pe pag. 43. y. col. 2. fediz que naquelle tempo da- os Sellos delia nas Cartas de Bacharel, Formai vo efta alcunha aos mos Portuguezes , que fe- tura , e de Doutor. C H A N O N E T A , cantiga, canofinha. guio as partes del-Rei de Caftella, e vinho faChanca, zer guerra a feus compatriotas. C H A N E Z A , planura do campo baixo. C H A M O T I M , f.m.Afi eftallos na cabea co Modo cho , lhano, fingelo. M. L. 5- a chamo quem cata , para adormecer. CHAMPA , da efpada , a parte cha- neza , e cortezia , com que encobria toda a fiagacidade ; a fingeleza , implicidade. M. L. 5 . ta , prancha , dar de champa, ou prancha. em que fe v a chaneza daquella idade. ( C B A M P O , f. m. Vieira, \ CHAN-

cha chata, plana. PItima chapa de terra, plancie. Caftan. 8. 131. col. r. B. Clarim, c. 62. Do couce da efpingarda , pea de ferro, ou outro metal, que eft 110 cabo delle. Chapa do cachilho, a em que entra o belho , ou linguetada fechadura. Chapas de cr , ou arrebique no rofito , i. e. muita cr. Diamante chapa , ou tabla, he o lapidado chato por baixo, com 5 facetas por cima. Jogo das chapas , com duas CHANFRDURA , f. v. chanfro. moedas unidas de prancha, atiradas ao a r , e gaC H A N F R A R , v. at* cortar parte da extrenha-fe quando ambas moftro as Cruzes. Cha* midade v. g. de hum panno entrando para denpa na Afia , pintura impreffa por meio d'huma tro v. chanfro. chapa aberta, efpecie de fello, que os noffos CHANFRETAS , f. pi. zombarias, brindavo aos Mouros na Afia. Caflan. 3. 49. 2. cos. Homem de chapa v. chapado. Eufr. 3. 2. C H A N F R O , m. o aparo, que fe faz pola C H A P A D O , part, paff. de chapar. Homem borda, adelgaando-a d'huma parte, como fe v de chapa , i. e. completo, de brao , ou fanas regras feitas para rifcar. ber. Ladro chapado, cadimo. Chapado, por CHANISSIMO, fuperl. de cho, mui plano. chapeado. Caflan. 8. 13. de metal. v. Chapado Palmer. 3. 169. cbaniffimas campinas, fiubft. Oficial, perfeito. Carta de Guia. CHO , m. terra para edifcios , ou prdios CHAPADO , rnato antigo , que confiftia O pavimento. em chapas lavradas de metal applicadas ao veftido. CHO , adj. baxo, humilde. Simples y. g Refende Chron. eftilo , veftido. No fortificado y. g. ,, luCHAPAR v. chapear. gar rafo , echo. Chron. Af. 5. Homem cho, da C H A P A R I A , chapado S. ornato de chaclaffe do povo. Canto oppe-fe ao de orgo. fig. linguagem fimples, fincra. S Mir. Efirang. pas de metal. Cunha Bifpos de Lisboa. o cantocho dos velhos. Cho , fazer alguma coifa CHAPARREIRO , m. fovereiro novo. cha, tirar, aplanar as difficuldades que pde ter. Pi- Outros dizem que he carvalho t o r t o , que no nheiro 1. 237. pedindo aos Deufies que lhe fizefi- d lande, nem madeira direita para obra. CHAPEADO , part. paff. de chapear. fiem o mar cho, i. e. no tormentofo. Pinheiro C H A P E A R , v. at. forrar, enlaminar de cha2. 1S3-. C H A N Q U E T A , fam. trazer o fapato de pas de metal, ou chaparia y. g. as portas de cbanquta , i. e. acalcanhado, ou dobrado o ta- Jfeno, a burra chpeada. lo para baxo. CHAPELEIRO , m. o que faz, ou vende C H A N T A G E M , v. tanchagem. Leo Or- chapeos : fombreireiro. togr. CHAPELETA , naut. coiro pregado fobre CHANTADO , part. paff. ant. de chantar. No- o p o , a que os Nuticos chamo Nabo. O biliar. falto que d a pedra atirada fuperficie do mar CHANTO v. tancho. debaxo de hum angulo agudo. Barros 4. D. fi. C H A N T A R , v. at. ant. fincar , pregar, plan- 249. das balas, e Pinto Per. 2. 99. % f. -t tar. Nobiliar : pois amor em mim chamou buma das balas das obs , que fe vo levantando, e feta Leito. abatendo. Comment. das Guerr. dPAlm-Tejo. C H A N T E L , m. de Tanoeiro , a ultima pe- Tiros de cbapeleta: bombas de cbapeleta, ou mora , que fica no fundo , de huma, e de outra par- tas , y. morto,. Os crculos , que vai abrindo te , fe he de dois chameis. a agua eftanque , quando fe lhe lana dentro huCHANTOAR v. chantar. ma pedrinha , cadavez menores. Barros. Chapeo CHANTRADO m. dignidade de chantre. pequeno. Infiul. M- L.4. 16. CHAPELETE , m. chapeo pequeno. C H A N T R E , m, dignidade , que nas Ss, CHAPEO , ou C H A P U , m. fombreiro. Collegiadas , &c. tem a direco do coro , e en- de feltro , la , coiro , ou palha ; confta de copa , toao do Canto cho &c. e aba, ferve de cobrir cabea contra o S o l , C H A N T R I A , v. chantrado. ou chuva. Chapeo euficuzeiro , ant. tinha copa CHA'OS y. Caos. funda, e aguda. Chapeo de Sol. Godinhoj. 26. C H A P A , f. f. folha, placa de metal, pran ou de chuva , fombreiro de p , que fe a b r e , e feCHANFANA , guifado de fgado, Scc. cofido em caldo com efpeciarias y. badulaque. C H A N F R A D O , part. paff. de chanfrar. F. Mendes c. 159. f. 196. col. 2. oitetro chanfrado a pico em altura de 15- braas. C H A N F R A D O R , f.m. mtrumento de chanfrar , dos Efpingardeiros, Ferreiros , Entalhado-

262

CHA ,

CHA

CHA

CHA

263

e fecha Sr de telhados , herv. y. coufel- que fe vende por erudito , e inculca drogas de los. muito preftimo , e fegredos de Medicina, e arCHAPIM , m. calado de 4 , ou 5 folas tes. H. Dom. 3. p. L. 2. c. 7. Apol. Dialog.f. de fo verei ro para realar a eftatura, de mulhe- 213. plural charlates , outros dizem charlares. Leo Origem. Cothurno trgico. Chapim, tes. tributo para as Rainhas por occafio de cafaC H A R L A T A N E A R , v. n. charlar. mento , v. pantufo , apantu fados. . C H A R L A T A N E R I A , linguagem, e arC H A I T N E I R O , m. official, que f a z , ou tes do charlato. vende chapins, CHARLATARIA. Arraes 1. 21. v. charlata. C H A P I N H A , fi dim. de chapa. Fazer cha- neria. pinha na agua v. chapinhar. CHARNECA , terra areienta , efteril, C H A P l N H A R , v. n. mover a agua por brin- que apenas d hervas bravias. co dando de chapa com as mos , ou ps. C H A R N E I R A , pea da fivela com que CHAPITEL y. chapiteo. Palmer. 3. I I I . V . a feguramos ao fapato, e lhe prendemos as oreC H A P I T E O , fim. naut. o Chapiteu da nau. lhas. dobradia v. g. do com paffo. Fortes 1. Sarros 2. 186. quanto hum homem podia divifar 3 27. da efpingarda ; pea dos fechos , que do Chapiteo da no Amaral 2. he a parte vai na ponta da chapa onde joga o fradete. Efmais alta, em que fe remata a ^>op, e proa, ping. Perf. j . 3. Entre correeiros he a extremionde freqentemente havia caftellos , e ento o dade das cilhas , e outras- correias , onde fe coze Capiteo rematava os Cafiellos, bem como na ar- alguma fivela. quit. civil os chapiteis remato cs edifcios 2. CH ARO ADO , adj. envernizado de charo. Cerco de Diu j . 157.,, chapiteos da Igreja. \ CHARODOS , m. p. Af. gentio de caft* C H A P O T A D O , part. paff. de chapotar. Caf- inferior aos Brmenes, tan. C H A R O L A , andor de Proeifso, Ferno C H A P O T A R , v. at. cortar, tirar as folhas, Mendes c. 168. Nicho onde fe pe Santosr, rama intil das arvores , e os farmentos da vi- imagens. Barros Clarimundo c. 32. e Ferno Mn-f de , para feno ir a fuftancia em rama, e par- des Pinto. Corredor femicircular entre o corporas , e para a defafogar. B. Per. da Igreja , e a fabrica do altar mr. Cunha. CHAPUS , m. po , que fe embebe nas paCHARPA , banda, cinto. redes , para nelles fe pregar prego. C H A R Q U E I R O , adj. de charco y. g. r& C H A R A M E L A , inftrumento mufico de Viriato 14. 87. fopro , a modo de trombeta, d reita, de certas C H A R R O , adj. (cbulo do Vajcono) v i , demadeiras fortes tem huns buracos. fprezivel , de pouca' capacidade, apoucado. EuC H A R A M E L E I R O , m. o que toca cha- fr. p. 161. v. nenhum homem fabe tanto comoramela. a mulher mais charra ruftico, groffeiro , apaCHARO , m. verniz da China feito de gado. } laa , efpirito de vinho , &c. que fe d em obras CH ARRUA , navio grande , redonda de papelo , madeira. ronceiro. De bois, hum jugo. B. P. De la^ CHARAVISCAL , f. m. mata ferrada de vrar , carrinho fem leito , com duas rodas pefilvados, efpnheiros , &c. outros dizem Chavafi- quenas, tirado por duas, ou trs juntas de bois: cal. B. P. efpecie de arado com fega , e ferro maiores r C H A R C O , m. agua eftanqe , rafa , im- que os do arado ; e aravea, e huma f aivemunda. Cames Ecloga 2. Galegos 4. 13. Al- c a , lavra menor geira, e encofta a leiva. * ma mmunda com peecados Chagas. CHARYBDAS y. Carybde. CHAREL , m. pea dos arreios do cavallo, CHASCO , m. avezinha, que tem as penqu lhe cobre as ancas. nas verdes bico agudo , curto , redondo curruca. C H A R E L E T E , m. peixe Brafilico. Arte da Caa. Chafico , fca, pratica matante , C H A R E T E , m. Eufr. 1. 3. prometter mun- enfadonha do fallador. {do Vajcono Cheafic, quedo , e fundo , e promeffas de chame , e ao pagar fignifica muito, e mido, como be a fieccatura) aqui torce a porca o rabo ; prometter grandes Dar chafico , tanibem fignifica. zombar, illudir coifas. burlar do. Hefipanhol. CHASONA , homem de m chafona ,_ o C H A R L A R , v. n. fallar muito fem dizer ue em tudo v , e defcobre mal. Queirs Vida> coifa de fubtancia. C H A R L A T O , m. o fallador, impgftor e Bajto. CHS-

CH A VELHA ," f. efpiga de po, que Te enC H A S Q U E A R , v. n. de algum , dar chafco. fia nas extremidades dos cabealhos dos carros. CHATIM , m. d'Orig. Afiat. tratante , .tra Chavellxa do arado , v. temo , ou timo. ficante , negociante experto , fine Barros i. CHAVLHO , m., pea de ferro , onde CHATINAR , v. n. tratar em fazendas , mer- prende o tiro do araio , quando fe lavra com quatro bois. cadejar. Leo Orig. pag. 15' "$'' 2- *> CHAVETA , naut. pea de ferro, que CHATO , adj. plano , de fuperficie igualmenfecha por cima das arruellas , para reter as cavite lanada, no relevada em alguma parte. ihas ; ou fe mette no extremo de algum eixo Nariz chato , pouco levantado da flor do rofto. para no fahir o que eft enfiado nelle. CHAVO , fi m. chave grande. Molde de CHA V E T A R , v.at. fegurar _ com chaveta. metal', com que fe imprimem varias figuras por adorno nos bolos, e maffas. Pant.?Aveiroc. 28. n. enfiar chaveta. Exame de Artilheiros. humas letras como chavo de pintar bolos ' C H A V I N H A , fi dim. de chave. CHAZEIROS , m. pi. pos que Vo fobre Molde de marcar , pr final , aquecendo-p em as rodas do carro , e onde fe mettem os fueiros. brafa, W.Naut. 1.292. ' CHE (do Italiano ,., ce ,, ) na M. Lufi. />. 5. CHA'VANA , chicara de pouca altura em / . 314. y. que a venda cada hum uxi quizer que. fe .toma ch huma cbvana de ch. deve ler-fe u a> quizer, onde elle quizer: u do CHA V A S C O , adj. rude , groffeiro. CHAVASQUEIRO , adj. o mefmo: v. acha- Francs ii; xi do Ital. ce. Eufr. .1. 2. osfenhores fiervem-fie dos criados a bem che farei i. e. vafcado. C H A V A S Q U I C E , f. v. rudeza , groffaria. lhe farei a f. 163. bem che quero , bem -lhe , CHAUDEL , m. panno viftofo de Bengala, quero: e mais vai bum avs-cbe, que dois te darei i. e. hum toma l , que dois te darei: o lifom que fe cobrem as camas.. C H A V E , inftrumento de,metal,, ou po vro traz avacbe erradamente, pois he o impera-v 4 $ abrir as fechaduras , deltas matrias. Chave tivo b&ve como no Clarim, c. 28. CHEA , ( antes cheia ) agua trasbordadaaeftra , a que abre muitas fechaduras. A Fiofiofia he a chave meflra de todas as SdcncUs, i. de rio; ou da chuva que alaga, e cobre algum e. facilita a entrada para ellas. Vareila. Chave campo, rua , Scc. feida. v. gazua. Das praas, que domino CHE AMENTE', adv. v. plenamente. certos paffos , otr pores de mares , dizemos C H E F E , m. o cabea, principal peffoa ,, que so chaves deffas regies v. g. Goa chave os chefes da conjurao v. g. Peffoa em quem da Cofta , que com da foz do Indo at n Cabo comeou a famlia , e os que tem os direitos defCamarim. Lucena 62. Caflan. 7. 92. / . 145. c. 1. fe em linha de filhos maiores v.g. Pepino fi Diu chave de.fada a ndia ,, Chave do la- lho de Martllo , gloriofio chefie da fegunda famgr, pea de J*rro , que fe mette no buraco do lia ,, Ribeiro juizo ; os chefes devem trazer as fufo ,1 e do b^jurdo para levantar a pedra. Cha- armas direitas , fem dfFerena , ou miftura d' ve da arpa , cara velha y. Da mo , o efpao outras armas. Nobiliarch. O chefie do efcudo , a entre o dedo. pplegar, e o ndice. Chave da cabea, ou parte fuperior. Chefe d^obra, diabobada', a'pedra-de remate, que as cerra. zem hoje alguns., por obra prima , e acabada-*Chave, explicao , "ou noticia que do a co- mente perfeita no leu gnero. Edital da MeZt nhecer , e a entender o que no fe percebe em Cenforia 23. de Fev. de 1769. alguma allegoria, fbula. Poder, faculdade, C H E F I A , a baronia do Chefe. A cadomnio. Cam. me pe nas mos a chave defte fa principal v. g. a chefia defta Religio , ou commettimento. Lufi. 4. ,77. ,, a do meu con- ordem eft em Coimbra tentamento ,, Cam. Inftrumento de defandar as CHEGADA , aco de chegar. Alcaravelhas do cravo, falterio. 0 poder das cha- cance v. g. tira de muita , ou pouca chegada. ves , entre Canoniftas , o Poder Efpiritual dado CHEGADIO v. adventicio , accefforio.' Ar* por Chrifto ao Supremo Paftor do Chriftianifraes 3. n . : os Cidados com qit$ Romulo fundou rno. Roma ero cbegadips , i. e. vindos de fora. ArC H A V E I R A , mulher $ > que tem as cha- raes 5. 8. ves d'alguma cafa, convento. Doena; queda CHEGADO , part. paff. de chegar, y. Che- aos porcos. B. P. gado Prximo em fangue. v. g. parente, C H A V E I R O , m. oque tem, ou guarda a -Lobo : em parentefco. Patmcrim. 3. 88. chave d'ali'u'ma cafa. v, * CHE-

2f>4

CHA

CHA

CHE
C H E G A M N T O , m. applicao , aco de chegar huma coifa a outra. ^ C H E G A R , v. at. aproximar, mover para perto _, junto y. g. ,-, cheguei-me a elle'; os homens jolgo de chegar-je aos fieus fiemelhantes, eftar junto com elles , converfar-fe. Fazer chegar v. g. efies odejgofios o chegaro mofte chegou Deos o novio ao fim do armo V. do Arceb. i. 30. Chegar algum a fiazer alguma coifa , reduzi-lo , obrig-lo.- Barros. Mal de cada dia , chega-me a negros.dias traz-me. Eufr. 1. 3. Chegar a buma. mulher , ter trato com ella. Santos Eifjiop. p. 2. j . 100. v. col. 2.: V. achegar-fe. H. de Ifea fi. 6. v.: Gouveafi. 59. y. chegar mulher Fls Santor. pag. LXXXIJ. ,, no fie pode abfier a mulher , que. no chegaffe a feu marido. Chegar 'a braza fiua fardinha., y. fardinha. Chegar , abordar , ir ter v. g. a bum porto , a huma ter ra. Chegou-me noticia , s mos, veio. O cufto, que fez nejia obra chega a tantos mil cruzados , /. e. affoma a tanto. Confeguir v. g. ,, je chego a ver-me livre defte trabalho. % A voz chegou a meus ouvijos, ferio, tocou. Ser bom, ou mo. de chegar a alguma coija, i. e. fcil, ou difrkil y. g. ,, fois to mo de chegar a pregar da Senhora ,x difficil em pregar .,- que no o faz de boa von^ae. V. de Sufo fi. 199. Chegar ao cabo com alguma coija , conclui-la , acab-la. Arraes 8. 2. cheguei ao cabo com efia obra Santa. CHEGO , m. ^Af. quilate, fallando de prolas: I chego so 5 quilates etimativos , e no. de pezo. CHEIA affim o pede a pronuncia. CHEIO y. chea : cheio fora melhor ortogras fia. CHEIRADO , part. pff. de.cheirar.^ C H E I R A R , v. at. applicar ao orgo do olfato , ou effe orgo ao que queremos cheirar v. g. cheirai efiliroza. Exhalar cheiro. Lufiada 9. 56. os limes cheirando. Ferreira Egl. 7. {neutro) y. g. ejla roja cheira muito Aventar, ter faro de , y. g. cheira de longe o que receia ,, Lobo Corte. Ter vifos, apparencias v. g, ,, a juftia cheira a vingana. H. P. Airaes 2. 15. cheira-a homem. T e 5 algumas leves noticias ; tar Plato cheirou ^efia verdade. Arraes CHEIRO , m. a fenfao , que causo as exhalaes dos corpos nos rgos do olfaefo. f. Dizemos ,, o cheiro da Virtude, pola fenfao agradvel que lla caufa. Arraes 8. 12. da , Santidade , odor. Aorrer em cheiro de Santi*-dade, com opinio , de que fe falvo por fus
I. ?.

CHE

165

virtudes. As coifas, que causo fenfao do olfato v. g. i, aborrecem-me cheiros. Palmer. 4. 32. Noticia y. g. ,, deo-lke o cheiro , que vinhas c hoje ,, por teve noticia, ou fufpeita. Chegou a alguns gentios o cheiro- da verdade Divina. Arraes 9. 6, Cheirs , hervas arcmatica*s pam a cozinha. C H E I R O S O , adj. que lana exalaces , que causo fenfao no olcTo v. g. ',, corpos cheirofos. Que lana bom cheiro y, g. vem todo perjumado, e cheirejo. CHELA , v. Regatas. CHELEIRA , nas. nos de 'guerra., he pea de madeira , que corre ao longo do coitado , junto s portinhlas , e onde efto as bailas , n'huns vos feitos para iffo rias cheleiras (do Inglez Shelj.) Exame de Artilheiros. C H E L I D O N I A , v. Celidonia. C1ELIDRO, ou C H E L Y D R O , f . m . ferpente aaua.tica. Cofta. CHE Mi N E ' * fi (do Francez 'chemine) y. chamin. D\Aveiro cap. 46. CHEO , adj. (melhor he cheio) fe diz de todo o vafo, ou capacidade de lugar oecupada, e pejada de todo v. g. .,, o copo eft cheio d^agua, tem as tulbas cheias de trigo. Cheio, de artnos , e uabalhos , i. e. com muitos. Ter a conta , ou os feus dias cheios , i. e. eftar no cafo de haver de morrer. S Adir. % Voz cheia , groffa. Lobo. Dormir em cheio feu fono , fem interrupo. S Mir. O mar cheio de pirO(fc. Eft cheio de vinho , bbado. Eft muito bem cheio , i. e. abaftado, rico. JD.ar com mo cheia, ou as mos cheias f. cem liberalidade: Gcrclo do corpo, groffo. Linha cheia , groffa. Lua cheia , perfeitamente allumiada crj. todo o feu difco. Cheio de razo. A boca meia de rijo. Palmer. 3.4/. 12$. - " CHERINOLA v. Chirinola. CHERIVIA , hortalia , que tem raiz como nabo. {Sifier.) C H E R N E , f.m. peixe do mar. {Orpus.) . .GHERUBIM ( c h e o m o q . ) , mafe. Anjo d' fegundo choro da primeira Jerarquia. C H E S M I N E S , m. ch. dar na i. e. na trilha. C H I A D O , adj. Af. maliciofo. CHIA DOR y adj. que chia. Eneida r i . 32. os chiadors, carros vo levando. C H I A R , v. n. dar fom agudo, e afpero, como as -rodas do. carro carregado, e feco nos eixos. Chia o vento enfunado nas velas A::hgraf. 163. v. Chia o irfirumento aguo de cordas mal tocado. S Mir. d"outio chia o-arLl * ra-

i66

cm

CHI
que fe faz doce, verde por fora , e Iiza como a melancia. # .CHLIFICAO , / - f- transformao do alimento em Chilo. {ch rco;no q.)C H I L I F I C A R , v. at. converter em chilo. CHILINDRO , f.m. no jogo da Garautza, hq fta, cavallo , e'rei differentes. Jogo feme- , lhante garatuza. CHILO , fi m. liquor alvo em que fe converte a comida no eftomago {ch como q.) CHILRAR , v. n. chiar , o rato. v. chirlar. CHILRO , m. rede de pefcar camares. CHLRO v. Chirlo S. C H 1 L R 0 , adj. agua chilra, a que fai da azeitona fem oeo. Caldofem fuftancia, nem-, tempero. CHILRO , v. Chirlo. CHIMBEU , m. rocim mo. CHIMERA v. Quimera. .,,.-, . , CHIMERICO v. Quimerico. CH1MICA v. Qumica, e deriv.CHIMINE' y. chemin. Tempo d"Agora i.T. CHIMO , f. m. liquido , q,ue refulta do coftmento' do eftomago ; do chimo fe forma o chilo. CHIMPAR , v. at. peTpegar, metter v. g. chimpar-me na agua da Pifcina. Bern. Lima f. 105. ,) peonha chimpar. na agua correy/0,, Eglog* 1.7j

rbil. Chia a firauta da cana, {Stridet.) Cofta. Das aves, o pardal, o pintainho ; dos animaes a lebre, o coelho , rato , doninha , toupeira , a cigarra. pia o, eixo da porta, o ferro em braza mettido na agua fria. CHIBANTE , n. ch. guapo , bravo , valento , pico. CHBAR , v. n. portar-fe com bravura, hizar,ria. chulo. CHBARRADA , fato de bodes. Orden. $. C H B A R R O , m. y. bode catrado , pequeno. , CHIBATA , vara de cip., ou outra, delgada , que os cabos militares trazem para caftigar os foldados. C H I B A T A D A , fi aoite, golpe^com chibata. C H I B A T O , m- bode do terceiro anno por diante. CHIBO , fi, m. o cabrito at ter hum anno. C H I C H A , pleb. carne de vaca. CHICHARO , m. legume medicinal, (cicer( cula.) C H I C H A R R O , m. peixe a modo de carapo grande, negro pelas coitas. C H I C H E L A D A , golpe- com chichelo. O fom que fe faz com elles andando, ch. CHICHELO , fi m. ch. fapato velho, que fe t r i z -prdinariamente em chanqueta. ^ I C H E R O S y. chicharo. C H I C H I M E C O , adj. ch.. mal figurado^, pequeno. Outros, dizem que he entremettico. CHICHISBEO , f.m. o que anda acompanhando , fazendo corte , obfequiando alguma dama. t. mod. uf. do Ml. Cidsbeo. CH1CHCFK.RO , ant. por Cachorro. B. P. P%a menor que o meio bero da antiga artelharia. V. de D. Paulo de Lima. CHICHORROBIO , adj. chapeo , com a aba armada em bico. B. P. r C H I C O R E A , hortalia vulgar, endivia nas Boticas , almeiro do Campo. C H I C O T E , m. aoite de coiro para caftigar belas , Scc. . Trana do .cabello enrolada , ou enliada com fita.. CH1FROTE , m. efpada curta direita. Coll. das Leis Jazefinas. C H I F R A , ferro, com que os encadernadores , e outros mecnicos adelgao o coiro, que fe ha de coliar aos livros,..caixes , Scc. C H I F R A R , v. at. adelgaar com a Chifra. CHIFRE v. Como. CHILACAIQTA y f. efpecie de abobra de

CHINCADA , 'aco de chincar no jogo. Do que faz mal , e erra alguma coifa. CHINCADO , adj. ch. meio bbado , que vai cambeteiando como o po que fe abala, e no cai.. CHINCAR y. cincar. v. at. ch. provar, goftr vs. aqui o vinho no o has de chincar: fera trazida a metfora de cincar no jogo da bolla , que he dar com ella to pequeno golpe,. que no fe derrbe o po ,? C H I N C H A , v. chinehorro de pefcr. ' Huma embarcao de pefcaria. C H I N C H A V A R E L L A , adj. chulo da Beiraboliofo , fedorento. C H I N C H A V A R E L H O , f.m. paffaro branco; malhado de negro. CHINCHE v. chifme.. ' ' CHINCEIRO , m. Beir. chimbe v.. C H I N C H I L L A , m. -roa figura, impertinente , chulo.. Animal do Peru como doninW de cr morena , e pello mui fino, e luzido.. C H I N C H O R R O , m. rede do alto de rafto. f. vulg. He bum chinehorro, i. e. mUi rnceiro, va^arofo. CHINCHOSO ,.adj. cheio de chinches. C H I N E L A , f. calado fem talo de mulher, e de homem tambm.. CHI-

CHI

CHI

16J

CHITO ou Chiton interj., que tanto vai coCHINELEIRO , m. oB.cial que faz chimo , calai-vos , ponto em boca.* nelas. C H I T E , interj. i. e. cala-te.. Prefies. C H I N Q U E v. chincha'rede. Viriato n . 54CHITON. .v. chito : chiton he mais ufado. C H I O , m. a vz do animal que chia. PrefCHITTO , m. Af. efcrito. ies f. 4. ,, no primeiro chio a franga he mamada. C H L A M I D A , fobrecafaca, ou fobretu C H I O T E , m. ant. faio de droga vil. Prefies do. Inful. inignia militar imperatoria. Auto do MOMO. CHO (do Italiano cio), aquillo ah quem C H I P A N T E , m. huma efpecie de barco cho creffe, ah quem o creff. Eufr. 4. 2. 144. v. oblongo. C H O ' , interj. com que fe afaa s belas, e CHIPO , m. Afiat. oftra , que cria aljofar. jumentos. Dia de chipo , i. e. de trabaiho na pefcaria. C H O ' , m. efpecie de armadilha de tomar Couto. C H I R A , do Francez chere ,,v. g. boa aves. B. Lima fi. 107. no barbeito perdiz {armaremos) cerrada ch: v. icb. cbirt y. Xira. Ulifipo f. m . CHOA , cabana ruftica, colmada. f. C H I Q U E I R O , L m . v u g . v. poffilga. C H I R A G R A , Med. ( ch como q) gota Cafa humilde. * CHOCA , bola, cem que os rapazes jnas mos. C H I R I N O L A , - armadilha, coifa confufa, go , dando-lhe com huma vara groffa ; o jogo tem o mefmo nome ; jogar a choca. Manuel de que feno entende : em Hefpjtnhol frioleira. Faria , e Soufa. Chocalho. CHIRIPOS v. tamancos. CHOCALEJAR v. chocalhar. ,. " C H I R L A R , v. n. fazer fom agudo, como CHOCALHADA , ruido do chocalho de certas aves v. g. chirla o calbandro. CHIRLO , m. vz aguda gorgeada, ou ef- folies. Leo Deficrp. O que faz quem fe ri * tridente das aves. Ant. Galvo Itinerar. j . u . do forte. Lobo. C H O C A L H A R , v. at. fazer fom com choInglez Shrill ,, CHIROMANC.IA , {ch por q.) arte de calhos. n. Dar fom , como o liquido vafcolejado chocalha-lhe dentro do corpo como que eft adivinhar pelas linhas da palma da mo. C H I R O M A N T E , m. o que profeffa a chi- cheio fragua. Recopil. da Cirurg. Falar, dizer o que fe ouvio, e devera calar. rottuncia. Vieira H. do Fut. j . 5. CHOCALHEIRA , CHOCALHEIRO , a que, p, H1RRIAR , v. at. Chirlar , dar hum fom agudo etridente y. g. a andorinha. Do ho- ou o que diz o que houvera de calar. Pafimem que canta agudo, e falfa a voz por pouco farinhos cbocalheiros, que canto muito palreiro, limpa , ou sa : da voz da curuja; do Vajconjo garrulo. Lobo Dejeng. Olhos cbocalheiros , os que fe movem muito, e do a entender a quem 3, Cherria , porco ? os obferva a inquietao , e falta de repoufo , CHIRURGIA v. Cirurgia, e deriv. C H I R U R G I C O por Cirurgio. Viriato. 10. e gravidade d'alma. Lobo Corte os alhos nas praticas graves n'.o ho de fer cbocalheiros. Pe.128. dras , maas chocalheiras , cheias de pedriCHISME , m. percevejo. Lat. CimeX. .. CHISPA, faifca de fogOj que lanao nhas , e pevides , que soo abanando-as. CHOCALHICE , o vicio de contar, e ferro em braza ao malhar-fe. Lanar chijpas dizer o que fe houvera de ter em fegredo. '' efiar ardendo , irado. CHOCALHO-, rr. efpecie de campainha ciCHISPAR, v. n. lanar chifpas. Chulamente, lndrica de cobre , que fe pem aos bois , cacifcar-fe , ir-fe fugindo. - C H I S P O , m. falto de mulher mui alto, e bras, &c. para fe faber onde ar.do. Cabaas agudo ufado antigamente. De boi. y. pefu- cheias de pedrinhas, que fazem fom , de que uso os Brbaros da Cafraria. Barros 1. / . 36. nho. C H I S T E , m. dito conceituofo, e engraa- Ha chocalhos de folha de flandes , que fe do do. Dar no chifte entender o conceito, que ha aos mininos por brincos. e ch. Fallador. Euna fentena. , Vir a entender a difficuldade , jr. 4. TC H O C A R , v. n. dar huma bola na outra , ou fegredo. Compofio poet. conceituofa, afno jogo da choca. Dar pancada v. g- ,, o rifico fim chamada. Eufr. 3. 2. CHITA , lenaria pintada de flores, aves , de chocarem os navios com os mais vizinhos. Brito em imprenfa da Afia, ou feita em Europa. Chita, Viag. , Ter hum choque , ou brga ra guerra. v. at. Eftar' cobrindo os ovos , para fahirem os diz-fe efte termo por^defprezo aos fapateiros. LI ii pin-

pintos -i. aKgallinha choca os ovos. E-ftar no ci- CHOISA v. Chdfu. CHOLDABOLDA ,. ch. tumulto , turbatado em que pfocuro chocar, e tirar os pintos v, g. chocou a gallinba. Efla mulher ainda multa. CHOMBERGA , adverbialmente, Chomberha de chocar a fulano , i. e. ha de render-fe-lhe, ga ao ufo do Marechal de Scbomberg: cafas , e parir delle. Eufr. 2. 3. x CHOCARREAR , v. n. dizer chocarrices. S Chomberga , pequenas , cochichlos. C H O Q U E , m. o golpe, ou embate de hum Mir. Vilhalp. f. 228. ult. edi, CHO C A R R E I R O , m. o que diz chocarri- corpo folido em outro v. g. de duas balas. Accommettimento , jrecontro de inimigos. Queirs ces. Eufr. 2. 3. CHOCARRERIA , chocarrice. Garcia ' Vida de B. C H O Q U E I R O , 'fi m, o ninho em que .fe orta Dial. f. 21. C H O C A R R I C E , chanca groffeira , gra- deito as galinhas para tirarem. eftes- filhos so o l a s , ditos de caturras, buionarias. H. Dom. do meu choqueir -, i. e. meus. Prejles Auto dos 2 irmos. 2. p. C H O Q U E N T O , adj. cheio de chocas. Que CHOCAS , pi. 'nodoas de lama no veftieft choco y. g. agua cboquenta. Do que do , das ruas enlameada-. C H O C H M , ou CHOCHINA , homem eft molle, mal difpolo. C H O R A D E I R A , pranto. Carpideira. apoucado no corpo, e nos efpiritos. CHOCHO , adj. diz-fe da fruta mal vegetada, Mulher que chora, ou que fe chora muito. Roque engelha, e fica peca antes de amadurecer. go , petio de mizeria y. g: ,, fez-me fua chof. Do homem , velho , dbil, de foras quebra- radeira famil. Arvores cujos ramos pendem~p*adas, Ovo chocho , goro. {do Allemo ,, Sthwach ra baixo , com fus folhas. , , fraco, debi : ) CHORADO , part. paff. de chorar. Mor C H O C H O R R O B I O v. Chicorrobio. to e dos chorados filhos a defigraa. C H O R A D O R , m. o que chora facilmente^ C H O C O , adj. o ovo , cujo pinto eft j formado. Efiar alg. coifa no choco, principiada. ou muito. Prefies auto. Gallinha choca , a que fe anda ani- C H O R A M I G A D O R , o que chora a miu* nhando , e eft para cobrir, e chocar ovos. de- / Agua choca , corrupta, por eftar eftanque fem CHORAMIGAR , v. ft. ch. chorar a miude. movimento. Salada choca, a recofida no vinaCHORAMIGAS , a peffoa , que anda chogre. rando a miude , por qualquer coifa. CHOCO , m. peixe. {Sep'u genus.) efpecie C H O R O , Chorona , que chora muito. de ciba pequena. CHORO , m. ch. o narorado mui apaiG H O C O R R E T A , f. ch. vez de vinho y. g. xonado. C H O R A R , v. n. derramar lagrimas. Choy, beber huma C H O F R A D O , part. paff. de chofrar. ra-me a alnia, i. e. tem grande dor. at. v. g. C H O F R A R , v. at. dar tiro, ou chofre ave, chorei a fiua morte , a perda, <-c. % Choro as ou perdiz, quando arranca para voar." Dizer vides , lano humor aqueo. algunvdito , fazer aco a outrem , com que el- .CHOREA , poet. {ch como q) dana, le fique enleiado , atalhado , fom fiiher como ha bai-le. Ferreira Pem. t. 1. fi. 222. com as Mufias de haver-fe ; e talvez amuado; bald-lo. Eufr. z. em choreas^ concertadas. 7. {falando das mulheres maliciofias) Leio por CHORES*, m. pi. herva, que tem haftes dias , e as fiei chofiar. longas , com folhas carnofas de muito fuceo em CHOFRE , m. a pancada, que fe d na pencas , e fe penduro , ou defcem proporo, bala com o taco. Entre artilheiros, o chofre da que crefcem. Pluraas, que as mulheres trazio Pala, a imprefso , que ella faz no a r , logo a imitao dos chores. que fai da boca do canho. Exame d''Artilh. fi. 8 i . C H O R I C A S , adj. invar. y. ehoro , chorami Tiro de chojre, o que fe d apontando-o a ave gador. no inftan.te em que ella arranca , ou d furto C H O R O , m. derramamento de lagrimas , v, g. na caa das perdizes. De chojre , adv. pranto. Choro {ch como q) v. coro, e as mais de repente. palavras que alguns eferevem com ch outros por C H O F R U D O , adj. que fe chofra , e amua c fomente v. g. Chorographia , &c. facilmente ; ou que aode com replica de chofre C H O R O M I G A R , v. n . ch. y. choramgar, ao que fe lhe diz, Eujr. 12. Ulifipo j . 21. CHb

ryS

CHO

CHO

CHO

CHO

i69

CBOUPANA , cafa ruftica de ramas, C H O R O S A M E N T E , adv. com choro. colmada , choa paloril. C K O R O N A , de-choro. C H O U P O , m. arvore alta. Populus. C H O R O S O , adj. banhado cm pranto v.g. CHOURIA , faz-fe como o paio de 05 olhos cborofios ; veio-me fallar todo chorofo. C H R R A R , ou chorrear de chorro. v. jorrar. tcarne magra de porco, com alguma gordura errfacada em inteftinos, e curado tudo : outras ha CHORRIO v. Churrio. feitas de fangue com efpeciaria , e affucar, ou C H O R R I L H A R , v. n. falar muito. Prefies aufem elle. Rodilha , que fe pe nas fifgas, e to dos Cantarinhos f. 167. C H O R R I L H O , m. dim. de chorro v.g.,, gretas para que no' fe coe o vento frio por elde gente que concorre; de fortes fucceffivas que las. CHOURICADA , golpe com chouria. fe lano, de mentiras , ou parvoices que fe diC H O U R I C I N H O , rn, dim. de chourio. zem. fig. Pequena poro de intelligencia. PaiCHOURIO v. chouria. Rolo de cabello va Serm. 1. 339. v. devemos feguir mais o lume como o chourio , que as mulheres mttem por do Efip. Santo , que o noffo prprio cborrilhp. C H O R R O , m. o golpe d'agua , que fai baxo do topete para o levantarem, CHOUSA , cerrado, fazendinha, pomarencanado , ou doutro liquido por canal eftreito zinho : Jfc'- Lima Egloga 17. f. ult. ,, eu no y. g. fiai a ourina em chorro. v. jorro. Caflan. 2. 185. hortas com chonos de gentil agua. Chor- quero jaWtr antes da ceia , jeno co meu fumeiro da voz , esforo com que fe faz foar cheia, ro , e co a chouja Leo Orig. cap. 8. pag. forte. B. P. 55^ C H O R U D O , adj. ch. gordo , emvolto em carCHOUSO v. choufa. Cunha Bifipos de Lisboa.' ne fuccofiu Simo Machado Comed. j . 56. fora do chouC H O R U M E , m. o humor, fuceo do corpo fio animal gordo , e em boa difpofio. ch. ler C H O U T A D O R , adj. chout , chouteiro. chorume, dinheiro , haveres , ter dos bens da CHOUTO , adj. cavallo que anda de choufortuna. Arte de Furt. f. 44. Verfos fiem choru to , chouteiro. me de conceito Freire Elyfis z<>6. C H O U T A R . , v. n. andar a chouto. C H O V E R , v. n. cahir chuva das nuvens. CHOZ , m. armadilha de taboas para cal at. intranfit: v- g. ,, e Jpiter chovendo , {i. e. gallinholas , perdizes. -mandando chuva ) turbar a clara fonte CaCHRISEU , poet. o Sol. -Infiul. mes. at. tranfit. Lobo Ecloga 7. pag. 338. CHRISMA , {ch como q) .Sacramento ult. ed. ,, a arvore mal nacida... o Ceo agea, da Confirmao. O Chrifima, hum dos Santos neva , abraza, e chove ; e fig. H. Pinto fi. 352. leos , com que fe unge a tefta em Cruz ao ult. ed. Deus chover fobre os mos penas , confirmado na F , e no baptifmo. tormentos, <b-c. , , parece-me com as filhos de Ifi- CHRISMADO , part. paff. de Chrifmar. rael, a quem1 Deos chovia po do Ceo , , Paiva CHRISMAR , v. at. confirmar na f ao ChriSerm. .f. 196.: Dos olhos , o Deos, asfiettasnos fto , adminilrando-lhe o Sacramento da Chrifchove. Anacreonte trad. Lufit. Transj. no ndice ma. ds palav. fig. chovem auxlios do Ceo, i. e. CHRIST, adj.femin. de Chrifto. vem em grande copia. Vieira : chovio fiettas , CHRISTAMENTE , adv. fegundo_ o efpie pelouros Barros, e Caftan. O pavimento jun- rito , e leis do Chriftianifmo v. g. . viver,.falcado de flores , e at o tetlo chovendo rojas lar-^ Vieira : ,, a Lufitan^&fipada efiragos chove ,, Gal- C H R I S T A N D A D E , o corpo dos Chriflegos. Chover a camtros fir. y. chuva pezada. tos. Vida , e proceder conforme s mximas Chovem-me lagrimas dos olhos i. e. mano mui do Chriftianifmo , em quanto doutrina, moral,, copiofas.,Ferreira Egl. 2. e difciplina. . CHOVISCAR , v. n. cahir chuva mida. " C H R I S T O , adj. ^que cre no que Jefu ChriGHOVISNAR y. chovifcar. Pinto Pereira 2. fto diife , e enfinou ; que confeffa fui Divincap. 31. dade , e efpera .falvar-fe plos feus merecimenCHOUPA , peixe a carne, ou acharne. tos. Cruz Poefi. j . 67. Pea de ferro mais compriC H R I S T I A N I S A R , v. at. adoptar para, e da , e ^ a i s larga, que os ferros da lana, com encorporar entre as mximas , ritos do Chriftiaque fe armo garroches, chuos , dardos , e ou- nifmo v. g. os Jefuitas Chrifiianifaro os ritos tras armas de montaria. gentilios, Pina. Fazer Chrifto as mefnias

obrai

27o

CHR *

' CHU

CHUMACETE , m . dim. de chumao. iobras ou fe profano , ou fe chriftianizo na CHUMAO , m. ant. travffeiro de pennas. inteno. Varella: Traveifeirinho de que fe ufa pra vedar as fanCHRISTIANISMO , m. v. Chriftandade. CHRISTIANISSIMO , fuperl. de Chriflo. grias. Travffeiro de cama ahtiq. Prov. Hifi. Titulo d'el-Rei, de Frana. Cam. Lufi. Cefiarea, Gen. t. .f. 118CHUMBADA , os chumbos , que fazem ou Chriflianiffma chamada. CHISTIFERO , adj. que leva, ou fuporta o pezo nas redes de pefcar, nas fedells. A muCrucifixo v. g. na Chrifiifiera Ara Pafioral nio , que fe emprega n.iquillo a que fe d tiro. A poro de chumbo para hum tiro. do Bifpo do Porto. CHROMATICO , e outros y. Cromatico , ' C H U M B A D O , part. paff. de chumbar. Da cr de chumbo. Lategos chumbados , i. e. de fem h. :<. cujas pernas pendio bolas de chumbo , para CHRYSMA v. Crifma, e deriv. aoutar os Mrtires ,, &c. Fahir chumbado , i. CHRYSOL. v. Crifol. e. ferio , fazendo reflexes graves, fizudas. ArCHRYSOLITO. Vieira, v. Crifolito. te de'Furtar na Deprecao. O que eft bbado CHRYSOPRASO. Vieira, v. Crifoprafo. C H U A , Cames chttas bravas' v. de forte , que fe move pefadamente. Que tem chumbeira v. g. rede.' chuo. CHUMBAR , v. at. foldar com chumbo, C H U A D A , golpe de chua. Couto 4. Metter chumbo derretido no vo da pedra, on2. 5. C H U A R , v. at. ferir com a chua: ir-fe chu- de fc embebe o efpigo d'alguma fmea de do~ar por-fi mefmo, i. e. metter-fe no damno ', mal, bradia, ou argola. Tapar com chumbo v. g. a cova do dente furado. Chumbar os cabellos, , na lana do inimigo fig. Eufr. 3. 7. elira-los com pezos de chumbo para crefceC H U H A M E L , m. ave. v. Chupamel. CHUCHAR , v. n. chupar ficai chuchando rem. CHUJVIBEIRA, rede de pefcar jfcumtl dedo fr. 'fiam. ficar fruftrado, baldado cerca bada. de coifa efperada.' , CHUMBEIRO , f. m. mineiro , que lavra mi- C H U C H U R R E A R , v. at. beber pouco, e na de chumbo. Arraes 4. TO. jlbuco forvend , e fazendo hum foido. CHUO , m. hafte de po armada d'huma , CHUMBO , m. metal brando , flexvel, duchoupa no extremo fuperior, no inferior de hum l i l , de cr branca apagada, que de ordinrio encontro , ou conto. Vieira nos ferros dos chu- fe acha nas minas de prata. o s. CHUMBEASj f. p. naut. peas com que C H U E ' , adj. (inv. em quanto ao gen.) ma- fe guarnece o maftro eftallado , para no quegro. Da mulher que leva poucas faias , que brar. no faco boa roda, ou roupas mui. cingidas ao C H U M I N E ' y. Chamin. corpo , dizem chulamente que vai cku. CHUPADO , part. paff. de chupar. fam. CHUFA , mofa, zombaria, chocarrice Magro , foco. Perdis chupada v. o verbo. Beiv. g. ,, diffe-o*por chufia. Prefies 29. jos chupados. S Mir. Vilhalp. CHUFADO , part. paff. de chufar. Aulegraf. CHUPADURA , fi aco de chupar. 171. v, CHUPO , m. a nodoa , que fica onde' fe CHU.FAR, v. at. lograr, mofar, illudir. Si- chupa. mo Machado fi. 58. v. e 86. v. C H U P A M E L , m. herva. EchiUmii. Cofta (CHULARIA , Georg. L. -4-^% PaTarinho d&cr andrina acatafo( C H U L I C E , fi d i t o , ou aco chula. ada , ou canjante, de bico^uii longo , que vive . CHULISTA , adj. que fabe, e ufa de chulices, do mel que chupa das flores : difem que paffa chularias. grande parte do anno como amortecido com o CHULO , adj. ( do Vafcon Ch,uloa ,, ar- bico fincado n'hurna arvore. Noutras partes lhe gutas, icaculiis, Larramende) de que fe ufa na chamo Picafior. converfao familiar gracejando , zombando, ou C H U P A R , v. at. tirar, e forver o fuceo de fallando frefco , como fe diz v. g. palavras alguma fruta , dos peitos , apertando c'os beios. chulas. Dos corpos porofos que embebem o liquiC H U M A C E I R O S , m. pi. nos engenhos do v. g. ,, os rins chupo a ourinha de todo 0. de affucar, so traves em que fe volve a mo- corpo. Prat. de brbehos. % famil. Chupar a ai-, enda. guem , tirar-lhe dinheiro , ddivas com deftreza.
Chu-

CHU
Chupar-fe a perdiz ao caador , furtar-fe-he diante os olhos, agachando-fe', e ficando immoveis onde fe efcondem. Arte da caa. Chupar exhaurir, efgotar v.g..,, as riquezas de hum Reino. Arraes 3. 2. C H R D O , adj. La churda , fuja de fuarda, como fai das ovelhas. CHURMA v. chufma. Franco Ortgr. C H L ' R R I O , m. efpecie de foge, que hef ,huma caixa de coche fobre leito de carro com affentos para 7 , ou 8 peffoas. C H U R R O , adj. vio-ruim , miferavel, pertinaz. X H U R U M E v. Chorume. Prefies 4. v. CHUSMA , f.ja gente de fervio *nos navios , voluntria , 'ou forada como os galeotes. CHUSMADO , part. paff. de chufmar. P. Per. 1. cap. 2. provido de chufma. C H U S M A R , v. at. fornecer o navio de chufma. Couto 4. 69. Barros 4. 638. CH.UVA , agua cahida das nuvens. Ir pela chuva, i. e'. quando chove , expofto a ela. f. Chuva de pedras , quando eftas caem congelladas , em vez de chuva, ou de miftura com ella. Chuva de fettas, pellouros , multido mui baila. C H U V E I R O , fi m. grande pancada' de chuva , que dura pouco. Arraes 11, Chuveiro$e ' feras, pellouros. Fundida 12. 67. , , ' e hum efcuro chuveiro s'engenhou de ferro duro. CHUVOSO , adj. em que ha chuvas y; g.- o dia, o anno. CHZ N E M B U Z ; no dizer-jamil. nem palavra. C H Y L I F I C A D O , CHYLIFICAR, e deriv.. v. chi fem y.'

CIA

271

CIAVOGA , naut. volta em redondo ; que fe d gai , ..rernanda os de hum lado , e ciando os do outro. Cajian. G I B A , peixe. S<epia x. CBALHO , m. o alimento, de que fo futento as aves agreftes. Arte da caa p. 109. Cl BAN DO , m. ave feroz que briga com a guia at fe defaZarem , e virem ambas a terra,. Efcola das verdades. CIBATO por Cibalho. Cames .Cano Por meio de humas jerras , <*c. CIBORIO , m. ambula , em que efto pariticulas confagradas nos Sacrarios. CICATRIZ , final de ferida cerrada. CICATRIZADO , part. paff. de cicatrizar. CICATRIZAR , v. at. fazer cerrar , e encoirar as feridas. n. Cerrar, e encoirar a ferida. ., ^ CCERO , m. na Imprenfia , forte de carater v. Leitura. CICIAR , v. n. fazer hum fom brando fibilante : e o vento entre as ramas ciciando: ou cicio as ramas meneadas do vento. CICIOSO , adi. o que ao prenunciar o S, ou carrega a ponta da lingua contra os dentes foperiores. Tambm o que pronuncia o z_ com s ,- ou - v. g. quier por quizer , tao em vez de razo : Lobo diz Ceciojb. CICLO , f. m. perodo de tempo , ou certo numero de ~annos , que acabados fe torno a contar de novo. Ciclo pafiqual , periodo de 532 annos folares refukante da multiplicao dos ciclos Lunar de 19 annos chamado ureonmero, e do folar de 28 , eftabelecido o principio no primeiro anno do Nafcimento de Chri-fto , que he o prximo antecedente ao da Era vulgar: ciclo Lunar ureo nmero. Ciclo Solar, ericdo de 28 annos , depois do qual torna o CIA )omingo ao mefmo dia do mez. C I C L O I D E , Curva, que fe pode con' . CIADO , part. paff. de Ciar. Viriato 9. FO4C I A R , v. ""at. ter receio , e vigiar que algu- ceber imaginando a que deve deferever no ar ma peffoa fe d a amores. Eufr. 1. 6. huma h*im dos pontos da circumferencia da roda de irma ciava a outra. Refguardar com cime foge,; que fe volve fobre feu eixo por hum cery. g: ,, cia a filha de todos efla mi. Prefies f. to efpao de terreno t. Matbem. C I C U T A , planta venenofa , de que fe72. ciar algum B. Clarim, c. 44. ciar alg. coifa. Ciar-fe, ter cime. ciando-fe Deos de efies em- ufa na Medicina {cleuta <c.) baimentos fazerem effeito em feu povo Gouvea Pr- CIDADO , fi m. o homem que coza dos logo : Vieira , Chrifto je cia tanto de morrer al- direitos de alguma Cidade , das ifenes , e' gum homem, antes que elle morra pAos homens. privilegfos , que fe contm no feu fo-ral , pof t. naut. remar para traz \ ao tempo que os ou- turas , &c. homem- bom. Vizinho de alguma tros remeiros do lado oppofto remo para dian- Cidade, v. Cron. J. 3. 4. p. cap. 91. no fim foi te para voltar a gal. v.- Ciavoga. Cajian. 2. cidado em Goa. Cidades do Ceo. V. de Sufo f..z68. 161. C I D A D E , f. -povoao de ^graduao fo. CIATICA y. Sciarica.. ge-

272

CID *

CIF

perior s Yillas. A Cidade por excellenca ,f CIFRADO , part. paff. de cifrar ; refumido y. fe entende daquella jande efto* os que fallo. \g, . conto, relao. H. Naut. z. 317. CIDADELLA v. Citadella. Fortif tf, Mod. \ " C I F R O , m. na Arimet. cifra grande cor1 $ vale 3 cifras, alimque- i<fo vale mil., . C I D A D O A , fem. de Cidado. Nohilirio F.\tada CIFRAR , v. at. epio^ar , refumir'corno, o cidadoa do Porto. nome por inteiro .eft na cifra. Lobo ,, nafigUf CIDAO na Af. Port. foro. C I D R A , fi fi fruto da efpecie do limo aze ra de mulher quifero cifrar todos os efeitos da cubia , i. e. encerrar o conceito de todos- os d o , muito maior , de cuja cafca fe faz doce. effeitos , &c. -rfe , reduzir-fe a menos corpo CIDRADA , doce de cidra. as ejlrellas quifero dfrar-fe. C I D R A L , m. mata de cidreiras. CIGALHO , m. Provi.nc. poro mnima, CIDRO , m. cidra grande. Caftan. Doce da bocadinho. cafca de cidra. Doena , que vem aos bois CIGANA , fem. de Cigano. Ciganas, brinCIDREIRA , arvore de* efpinho , que d cidras. adj. Herva cidreira , cujas folhas cos de hum f pinjente de aljofar. CIGANOS , m. pi. raa. de gente vagabuncheiro a cidra , apiajtrum , melifophylum. C I E I R O , m. nodoa negra , e afpera cau- da , que diz vem do Egito'j e pertende conhefada nos beios pelo frio , aperta-os , e fende-os. cer de futuros, pelas" raias , ou linhas da mo; Lobo rirje como quem tem cieiro, com os bei- defte embute vive , e de trocas , e baldrocas;; ou de danar, e cantar: vivem em bairro junos franzidos. C I F A , areia de que os ourives enchem tos , tem alguns eoilumes particulares , e huma os frafcos de moldar , e vafar as peas, que efpecie de Germahia com que fe entendem. ho de lavrar depois. Cifa he untura , que fe Cigano , hum dos carneiros de guia , entre Pafd aos navios feita de gordura , ou azeite de tores. Cigano adj. que engana com arte, fupqixes, Scc. Couto V. de Lima cap. 16. ,, lhe tileza , e bons modos. mandaffem munies, remos , cifa , cotonias , GIGANARTA ,'fi multido de ciganos. <'C. Enredo , embute , trapaa de cigano.. .. CIFADO , part. paff. de cifar. -Couto 8.f. 129. " C I G A R R A , alim dizemos, y. a. explicol. 1. v. o verbo, cao em Cegar rega. C I F A R , v. at. naut. dar cifa aos navios gCGNE por 'Cifine , Corte Real. Naufr. 2;. mandou cifiar, e baftecer trinta navios Freire: CIGUDE v. Cicuta. Arraes 7. 18. ,, cinco navios varados , e cifados para fe lan- . CIGURELHA , herva hortenfe, que d arem ao mar : Caftanbeda 8. fiai. 1. col. i.ci- cheiro s fopas, &c. thymbra <e, jados , e enjevados os navios para que ficaffem C I L A D A , lugar encoberto junto de almais ligeiros ,, e a 25x5. como as embarca- gum paffo , caminho. Palm. p. 2. c. 104. ,, vai a es ejlavo cijadas, e enjevadas, prendeu logo o\ toda a preffa- metter fe em fua cilada Lobo jogo nellas.,, Peregr. Jern. 11. fui-me pr rChuma cilada : Cam* _ CIFRA , a figura de hum o na Arime- gl. 7. a efipefa mata menfiageira da cilada, tica , que antes da figura no lhe d valor , dos dois , com o rugido que mofirava onde eftamas a direita delia lho aumenta em razo de vo. Gente que fe pe nos taes lugares para culpa v. g. 01 he igual a 1 : mas 10 vale hu- accommetter d'improvifo , armar pr cilada; ma "dezena , ou dez unidades : 001 he igual a|i> dar na cilada; cair nella. Arraes 4. 5. . 1 : mas 100, vale huma dezena multiplicada p o r l as ciladas que o Demnio , e o mundo arfi , ou cem , Scc. Nao valer cifra , i. e. nada.f mo , enganos encubertos, palliados. Lanar H. Pinto. Cifra do nome, as letras iniciaes tra- algum na cilada , faze-lo cair nella. Eujr. 5. 9. vadas , e enlaadas em tarjas , finetes, Scc. CILERCOA y. tortulho. Efcritura por letras ordinrias de hum modo eniCILHA , correia , com que fe aperta a gmatico ; ou por outros canteres arbitrrios ,-felJa paffando-a por baxo da barriga da befta. para que feno poffa ler o que com elles fe cf-.Cilha de catre , loro de apertar os ps com o creve. Cifras dos apellidos so. figuras das coi-.po das bordas, para o armar. Cilh.a de coifas fignificadas por o nome appellativo do ap_- meias , huma ferie , renque dellas. Leo Defipellklo v. g. dos Lobatos huns lobos , dos Oli- crip. cap. 27. y. Silha. veiras buma oliveira. Compndio , eplogo. CILHAR , v. at. apertar as cilhas da befta , catre. Lobo feja ijto huma difira do que fie pode dizer CILHADO , part. paff. de ciihar fig. cilhado^ de feus poderes DaMufica, efoala. de arreban mezena. Aulegraj, 16$. y. * Cl-

CIL
CILICTO , m. tecido de fedas plantes. V. de Sufo f. 7 3 . os lombos laftimados de pannos de cilicio. Ou de arame com as pontas defcbertas para mortificar o corpo. C I L N D R I C O , adj. da feio do cilindro, ^lio por igual era todo o longor. , " C I L I N D R O , m. pea rolia igualmente, folida, ou oca. na Geomet. folio formado pol o girar de hum paTallelogramo reclangulo fobre hum de feus lados. CIMA , o a l t o , remate, cume v. g. tia cima do monte. Ufa-fe adverbialmente, em cima, na parte fuperior, fobre, em v.g. em cima da cama , da banca. A cima , antes, em primeiro lugar , em lugar antecedente , mais alto. Por cima fig. alem, mais v. g. lujirar por cima dos fervios. Palmer. 3. p.c. 48. Por cima, no obftante , a pezar. Pirheiro 1. 200. fe por tima deftas razJes; e^c. Albuq. 1. 46. f. 226.uk. ed. Alm y. g. por cima de tudo mandar bum governador. Albuq. i*.c.^.i. e. alm do mais, para coroar no Cruel a cima das imaginaes dos homens. F. M. C..155. i. e. mais do que fe pode imaginar. Ficar por cima, levar a melhor , a vantagem. Dar cima a alguma coifa , fir. antiq. conclui-la. Galvo Defic. fi. 46. 1 - CIMACIO , m - d'Archfo hum* das mais altas molduras do Capitei da arquitrave , do frifo , e da cornija^ CIMALHA , na madeira do telhado, he a que eft immediata beira. Nos edificios, he a parte mais alta da Cornija , e que por fer onvexa, e concava parece fazer ondas. Freire. Cimalhas na Ortograf. pices, ou Dierefis , so dois pontinhos, que fe pem fobre as vogaes , que concorrem para moftrar, que no fazem ditongo v.g. ,, grando, cado, argue, ia. Leo Ortogr. * CMBAL# , m. inftr. mufico; efpecie de cravo maior , que o ordinrio. Hift. do Fut. num. 284C I M B R E , f. m. arcaria que ferve de molde abobada, ou arco que fobre ella fe faz;. fig. s qmes obras por ferem de madeira podemos dizer que joro cimbres das outras de pedra. Barros.4- 638. C I M E I R A , penacho , ou outro adorno do capacete. Nos efcudos , timbre , ou pe-a que fe pe fobre o elmo. Severim Notic. D. 3. 17. Capacete, ou elmo. Fls Sant. pag. XCIII.v. e com efla cimeira defendia o edificio de fiua alma. C I M E N T A R , v. at. fundar. Barbofia Di.

CIM

275

C I M E N T O , m.* pedra tofca, de terraplen a r , e , fazer' alicerces , daqui fe toma Cimento pelo alicerce da obra. Barros 3. / . 45- J> de que elles uso defde o cimento at o cume; alicerce, fundamento. B. Clarim. L. 3 . / . 170. fegundo Cerco de Diufi. 2*2. C I M I T A R R A , v. Semitarra como efcrevem. Vieira,'Varella. C I M O , fi; m. cima, cume, fummidade o cimo.do monte, ferra Lobo Defieng.' CINABRIO , m. combinao de enxofre com azougue , da qual refulta hum vermelho mui lindo ; ou he natural , que fe diz nativo o artificial vulgarmente fe diz vermelho. C I N A M O M O , m. canella aromatica. CINCA , # no jogo da bola: dar cincas , perder cinco pontos por no paffar a bola, alem de certo limite fegundo as leis do jogo." fig. Dar cincas, errar, defacertar, dizer defacertos. Lobo. v. Cinco. C I N C A R , v. n. dar cincas. CINCEIRAL y. Sinceiral. Eujr. prol. verdes Sinceiraes. C I N C E I R O , fi m. v. Sinceiro. Eujr. pr. diz Sinceiraes- Luf. Transf. cinceiros. CINCHO , f.m. o molde onde fe queija, he circulo de vimes , ou taboinha delgada , com alguns buraqinhos ; ou he o arco , que cinge, e aperta a maffa do queijo fobre o trincho. Arte da. Cofinba. C I N C O , adj. numerai, quatro, e h u m , trs,' e dois. Dar cincos, dar cincas. Ulifipo f. 90. CINCOENTA , adj. numer. cinco dezenas , ou dez vezes cinco. C I N G I D E I R A S , pi. os dedos maiores do meio da garra , nas aves de rapina. CINGIDO , part. paff. de cingir , cinto. f Cercado, rodeiaio vg. ,,o canalde fortalezas,, Freire. C1NGIDOURO , m. cinto , ou faxa de cingir. C I N G I R , v. at. atar rodeiando, a coifa atada, como quando fe cinge a efpada cinta. Cingir a coroa , o 'diadema , rodear com elle a cabea. Achegar-fe , cofer-fe , ' aprcximar-fe muito, o batei fe cingiu com a nau ;, Vieira. CINGUL , m. v. cingidouro. Cinto , de que uso os ecclefiafticos , quando fe reveftem para celebrar. CINOSURA , Aftron. eftrella mui refplandecente na Conleilao da Urfa menor. C I N Q U I N H O , f.m. moeda antiga de el-Rei D. Joo valia 5 reis. Severim. Not. C I N T A , ' Taxa de apertar em redor do Mm cor-

274

CIP

CIP*, adj. Brafil. cobra cip, cobra delgaCorpo pelo meio delle. Cintura, onde fe aperta a cinta y. g. pr a efpada cinta. Pea da , que anda pelas arvores , e pula fobre a gen| de arquit. nas columnas , e pedeftaes , de que te , &c ' ha cinta alta, e baixa. Dos azulejos , que acom- IPPO , m. cepo , tronco de po, ou pepanho do cho at certa altura da cafa em re- dra em que fe entalho infcripes. Refende H. dor. t. naut. pos que vcr por fora do coita- de vora cap. 6. Arraes 1. 12. Cippo , tronco do de popa proa, e fervem de reforo ao ta- de alguma famlia. Nobiliarch. Port. boado., ou forro do coitado. Barros. ClPRESTAL, m. arvoredo de ciprefts. ClNTA\RASO , f. m. golpe com cinto. B. P. CIPRESTE, m. arvore alta , de mediana CINTE fRO , f.m. o que faz cintas. do groffura , cujas folhas so como as do cedro, e as ramas so Ordenadas de forte, que formo thapoi-, liga que abraa a copa y, cintilho. CINTILAR y". Scintilar. Tempo d''Agora 2. 2.huma pirmide; leu lenho he odorifero; produz cintilava mais jogo do que a rejorada laba- huns frutos como nozes , duros , chamados mas de ciprefte. reda. CINTILHO , m. dim. de cinto as roupas CIRANDA, f. inftrumento como raro de madeira para- limpar a cal, e areia do cafcalho , de Venus recamadas de ouro , e tomadas airojamente em hum cintilho de Safiras ,, Vieira. *,, pedras, &c. Tambm ha ciranda de pallias para limpar o gro. Chapeo de tajet com cintilho de diamantes Lavanha. v. cinteiro. CIRANDAGEM, f. a poro limpa por CINTO, m. correia que fe cinge, e fecha meio da- Ciranda. com duas chapas. Boldri. Cinto frio. Cam. a CIRANDADO, part. paff. de Cirandar. zona fria. poet. Lufi. ic. 129. CIRANDAR, v. at. paliar pola ciranda y. g. CINTO , part. paff. irreg. de cingir. Diar. a areia , cal, trigo. <' Ourem j . 596. Aulegraj. f. 116. v. efpada CIRATA, da fella, aba. B.P. tinta. CIRCO, fi m. praa circular deftinada para CINTURA, o meio do corpo humano, efpecTaculos de jogos , e outras feitas pblicas. por onde fe aperta o cinto. Circulo , buma pedra lanada na agua vai faCINTURO , m. boldri largo- que je traz zendo aquelles feus circos ,, Barros. Circo de* for cima do veftido. fazer queijos , y. cincho. Circuito. Viriato 1 u CINZA, o que refta do corpo combufti- 54vel bem queimado v. g. cinzas de fireixo. CIRCUITO, m. o efpao , ou rea circu-" Reduzir a cinzas y. g. a Cidade , pov&ao lar, , era redondo v.g. o circuito da cidade he abrazar de todo. Cinzas , as relquias dos"' ca- de trs lguas; mbito , giro. Circuito da Se so . dveres. Quarta jeira de Cinza, a primeira da entre Medic a repetio. Luz da Medie. Ds quarefma. moeda, onde vai a infcripo. Cbron. J. 3.4. Pr CINZEIRO', m. monte -de cinza. Lugar fi 66. *mde fe ajunta a cinza. CIRCULAO, m/giro em roda v. g. ,, CINZEL v. Sinzel. a circulao do fangue. O giro, do dinheiro CINZENTO, adj. cr de cinza. y. g. , Em Qumica, operao ern que hum C I O , m. o defejo da copula, que tem os liquido deftillado paffa logo para'"-nova deftV animaes em certos tempos r brama. lao. CIOSOSINHO , adj. dim. de ciofo. Prefies CIRCULADO , part. paff. y. circular y. 28. v. Cercado. Elegiada f. 264. a ilha circulada de CIOSO , adj. que tem ^ciume por amor, ou mar. . emulao , ou zelo. Paiva Serm. 1. 24. Deos CIRCULAR , adj. da' feio de circulo. be ciofo de fua honra e V. de D. Paulo f. 205. Que deve paffar de mo em mo y. g. ,, carm" el-Rei D. Joo 2. era de condio mui ciofa dirigida a muitas peffoas. em matrias de querer fer venerado Brito. Elog. CIRCULAR, v. n. mover-fe em circulo, gi-' 14-fi- 98. rr v. g. o fangue circula nas veias. CircuC I P ' , m. no Brafil chamo afKm a to- lar , at. fazer a circulao qumica em algum da herva rafteira, ou trepadeira , que tem hu- corpo. mas haftezinhas longas, dobradias, que fervem CIRCULARMENTE, adv. em circulo , em para atar; ou para ufos Mdicos.-Vafondbs redor d'algum ponto , lugar. Vieira V.g. mo-, Mt. vef-fe irularmeni?, IBU

CIR

CIR

C I R C O N F U S O , adj. entornado em redor. C I R C U L A T R I O , adj. Quim. que repeita Efpalhado em torno v. g. a turba inimiga circulao v. g. vafo C I R C U L O , f.m. figura plana, cuja periferia circunfufa. difta igualmente de 'hum ponto , que fe diz cenCIRCUNLOCUO , f.f. perifraze, rodeio tro do circulo. A esfera fe confidera dividida de palavras para fe dizer huma coifa , que fe em vrios Crculos , que a dividem em dois poder dizer com hum f vocbulo. Cofia. emisferios , e so os crculos grandes ; ou a diC I R C U N L O Q U I O , m. circunlocuo. Carvidem empores: dos primeiros so o equador, ta de Guia. s meridianos , o zodiaco , os coluros -, Scc. dos C I R C U N S C R E V E R , v. at. efcrever, ou traoutros os trpicos, e circulos polares. Circu- ar em redor v. g. circunfcrever hum Circulo a las de fogo s- maquina de dois arcos de ferro en- hum parallegramo equilatero , e'reclangulo. Licr-ufados com arame, cheia de cannos de pifto- mitar , ou abranger nenhum circulo pode circunflas atacados de quartos , Scc. Exame de Bombei- crever a Deos ,, Alma iftftr. j , ros fi. 348. Circulo de diamantes , ou outras CIRCUNSCR1PTIVO , adj. Theol. que cirpedras engaUltias em redor d'outra maior nos an- cunfcreve, abrange, limita : ,, Chrifto no fie nis, Scc. , . fiacramentou de _ modo circunficriptivo , ifto he , C I R C U N C I D A D O , part. paff. de circnncidar, no eft na hflftia confagrada repartidamente, jando , &-c. fanado, que tem o prepucio ta- e de forte , que huma parte de feu corpo occhado. Circuncidado no efpirito, o que regi fi- cupe outra da hoftia ; mas eft < todo em toda elta , e conforma as fus aces com a lei. Arraes la , e todo em cada parte, e* efte modo de ef'. 3. 16. tar fe diz definitivo. CIRCUNSCRIPTO , adj. Geom. oefcripto C I R C U N C I D A R , v. at. talhar o prepucio por motivo religiofo , ou outro. Circunddxr em torno de alguma figura. Que eft de moos dezejos, contlos nos limites da raso. Ar- do circunfcriptivo hum minifiro no pode eftar circunfcripto em dois .pofitos ao mejmo tempo iraes 3. \6. CTRCTJNCISO, operao de circun- Varella. eidar. CIRCUNSESSO , Theol. exitencia inCIRCUNCISO , adj. circuncidado. Naufr. de tima y. g. das Peffoas Divinas em fi mutua-' Sep. Canto 6. no fig. Fiel que recebco as lu- YY* f*f* f-f* CIRCUNSPECO , f. attento exame de zes da" verdadeira doutrina da Salvao v. g. o qualquer coifa por todos os lados, como de quem povo circuncifo oppofto aos incircuncifias. no conjeurar S. H. C I R C U N D A R , v. at. cercar , cingir , rodear. olha tudo em redor : Freire v. g. ,, o fofo a Cidade. Dominica p. z. C I R C U N D U C T A R , v. at. haver pornulla , C I R C U N S P E C T O , adj. attentado; que obra de nenhum effeito v. g. a citao , quando com ponderao , e cautella. as partes deforto do foro. C I R C U N S T A N C I A , a qualidade, acC I R C U N D U C T O , part. paff. irreg. de cir- cidente annexo , ou que acompanha alguma coicundctar,, citao circundutla, havida por de fa v. g. as circunftancias do efiado , do cafio , nenhum effeito. do delicio. CIRCUNSTANCIADO , part. paff de cir, e C I R C U N F E R N C I A , f.f. a linha, que forcunftanciar. A morte de Chrifto foi to circunfima o circulo , periferia. CIRCUNFLEXO , adj. Ortogr. accento o tanciada de tormentos Vieira. q*ue os Gregos efcrevio fobre a vogai para abaC I R C U N S T A N C I A D O R , m. o que refexar , e levantar a vs na pronuncia da mefma re cireunlanciando. vogai. Os noffos Ortografos not com elle o CIRCUNSTANCIAR , v. at. referir algum fom grave y. g. fruftrneo , maltz, Mani- fucceffo com toda a miudeza de circunftancias. ho ; e o agudo, quando concorrem duas vo-* M. Lufi. gaes , que no fazem ditongo v. g. ,, impia , C I R C U N S T A N T E , adj. que eft em redor Malvasia; ou quando o i he agudo y. g. gar- y. g. o ar , ambiente. Sitio circunflante ,, rido. Garcia. Veiga Etbiopia fi. 28. v. Cames egloga 7.-os C I R C U N F L U I R , v. at. correr em roda. mirtos circunftantes. Peffoas que aliftem a qualf. O Sol circunflue o mar Tavares. Ramalbete. quer difcurfo, aco. Vieira: tuiba citcunjtante C I R C U N F O R A N E O , adj. de. charlato. Luz Lufit. Transf. da Med. C I R C U N S T A R , v. at. cercar , ou eftar junI m ii to

*7S

oy trazida parat chuva to em redor: os que o Leo infernal circun-\tar agua ou fiava para os^devorar Vida de 5 V Joo da ah. C I T A , alegao de authoridade. Cruz. C I T A O , chamamento do reo a ju^ C I R C U N V A L L A Q O , Cava, que os Titiadores fazem a tiro de canho da praa, em zo no principio da caufa , ou demanda , por todo o circuito do feu campo , " flanqueada nas mandado do juiz , na prpria peffoa do citado, , diftancias devidas , e guarnecida de parapeito , dos feus familiares, ou vizinho, ou por editos. para impedir aos fuiados os foccorros, e a der No curfo da caufa o autor , ou ro fe fazem fero do campo dos fitiadores. Fortific. Mo citar para diverfos fins' judiciaes. CITADELLA , de Fortif. forte de 4 derna. \ at 6 baluartes edi ficado fobre algum terreno feC I R C U N V A L L A D O , part. paff. de circun pardo dapovoao por meio de huma explavallar. . C I R C U N V A L L A R , v. at. cercar comcireun- nada , para a defender do inimigo , ou ter fujeita a povoao Meth. Lufit. vallao. Port. Reft. CITAR , v. at.- chamar alguenpa juizo fobre ., C I R C U N V E S I N H O , adj. que. eft prxima lei, texmente vizinho y. g. ,', povoaes-Vafconcellos negocio judicial eivei, ou crime. to , exemplo apontar allegar. Not. Partes circunvifimhas parte doloroja CITARA i f. f. i-nftrum. mfico , de brao Correc d?Abujos. mais longo que a viola , com cordas de arame, CIRGA , e deriv. y. Sirgar e traftos de lato huns inteiros, e outros t meia C I R G I R de Sirga , Sirgo v. com S. freilargura do brao. Citara , ou caparazo de fella. ra efcreve Cirgido. Aulegr. j . 141. y. Cerzir deLeo Orig. f. 69. , favenas. C I T A T O R I O , adj. que refpeita a citao v. C I R G O , Seda. y. Sirgo. mandado. C I R G U E I R O , m. y, Sirgueiro. Tempo d' g. ,, carta , C I T E R I O R , adj. que fica quem de algum, Agora 1. z,. pofto , ou fitio. M. Luf. ufa-f na Geogrof, ,' y ' C I R I A L , m. tocheira de Sirio. C I R I O , m. tocha grande de cera, Feita Hefipanha citerior, e ulterior. CITHARA v. Citara. Vieira. de romagem para levar o Cirk a algum Santo. C I R N E por Cifine antiq. Rejende Chron. j . 80. C I T H A R E D O , m.. o que toca Cithara; col. 1. Barros. Lucena fi. 105. c. 1. : cabea de cifi- Vieira. CITOLA , f. raramella do moinho , quan-. ne ,, toda encnecida. Fios Sant. V. de SI Sedo ella no foa he final que elle parou. Eu-, hajiio. C I R U R G I A , parte da Medicina , que fr. C I T R A R I A , a caa d'voateria, e cria enfina a curar feridas , chagas , tumores , deslo" caes ; . e as Operaes de abrir, e cortar mem- o- das aves , fua cura , &c. Arte da Caa. C I T R E I R O , f.m. o que f a b e , eufa da arbros , Scc. do corpo humano. C I R U R G I O , m. o que fabe, e pratica te citraria. Arte da Caa. CFTREOj^adj. de cidreira poet. os citreos a Cirurgia C I R R G I C O , adj. pertencente Cirr- troncos Uliffea. StL C I T R I N O , adj. cr decidia: Sandalos citri* nos , mrabolanos citrinos t. Med.' C I S B O R D O da no, v. eftribordo CVEL , adj. que compe o corpo da mer^ CISCALHAGEM, alimpaduras da ca cancia, e mecnicos , oppofto Cdrte *,, geflte fa , &c. CISCAR-SE , v. ch. fugir forrateiramente , eivei, no corteza. No nobre , vil. Barros 1. 7. 7. e no fomente fiugio a gente eiveir Jurtar-fe. C I S C O , f. m. o p do carvo , ou lixo da mas ainda fie lhe rebellro muitos Caimes ,fiue so gente notvel, como acerca de nos Senhores cafa defprefou como cfico os preciofios ornamende terra, de titulo. it. Gente vil de ms matos ,, Fios Sant. V.de S.Inez. , ^ C I S N E , m, ave aqutica branca, de pef- nhas. B. Clarim. L. 2. c - 4 1 . / . 81,. col. 1. Arraes coo longo tenfe defcoberto alguma efpecie 1. 23. 2. Cerco de Diu j . 292. natureza baixa, e com huma voz rouca, e mui diverfa da to me- eivei. Modo eivei. P. P. L. 2. p, 16. y. Aco lodiofa , que os poetas attribuem a todos na vi- cvel v. civil. finhana da morte. poet. O poeta. CIVELDADE , f. f. (de eivei vil) aco v i l , C I S T E R N A , f i , p o o , para fe ajun vileza, indignidade. JPaiva Serm. 1. fi. 42.. ,t

iy 6

'CIR

CIT

CIV

CLA /

277

vo pode fer mor , que trazer-m-lo to abatiCIZIRO , m. ervilhaca maior , de gros , do , e/tragado. e no redondos como os da negra. C V I C O , adj. concernente a Cidado. CoCLA roa , entre os Romanos , era de folha de carvalho , e dava-fe em prmio ao que tinha CLA Cl A v. Clafia. falvado a vida a hum Cidado. Vafconcellos. CLADE por matana. Andr da Silva MafiArte. carenhas. p. ufi. C I V I L , adj. no fentido de Civel Chron. de C L A M A R , v.at. bradar, gritar a l t o ; de orD, Joo I. por Leo' c. 6. : Eufr. 5. 2. 175. y. dinrio pedindo v. g. ,, ifto clama vingana. '.,, olhai c dona civil. Que pertence Cida- Ufa-fe neutramente clamou o povo que lhe deide , ou. fociedade de homens , que vivem de- xaffem bejar a mo : Clamar de algum, queixarbaixo de certas Leis v. g. direito civil; e ef- fe altamente. Auto do Dia de Juizo. Dar a te fe oppe ao Canonico , que regula os ho- entender v. g. efta ferida que me vexa clama, mens a refpeito de matrias de Religio , ou que eu fiou homem. Arraes 2. 18. onnexas , e dependentes do ETpi ritual do hoC L A M I D E , y. Chlamide. Eneida 8. mem em quanto as Leis civis dirigem as ac- 3Pr es do homem em quanto Cidado , ou memCLAMOR, m. brado. Vieira por iffo bro do Eftado Secular, e regulado polo Sobe- fe vem com perpetuo clamor da juftia os indigrano. Que pertence a bens , aces , in- nos levantados. Soaro os clamores dos que petereffes, reparao por meio de bens y. g. dio vingana. aco civil , oppofta a criminal , e a caufa CLAMO ROSO , adj. em fom de clamor v. civel crime. % Archite. Civil , a que tra- g. allegaoes damorofas. Arraes 8. 9. ta da arte de edificar cafas , palcios , temC L A M O S , e reclamos, ornatos antigos dos plos , e coifas que no pertencem ao ataque , veftidos. Arraes 10. 49. e defeza , nem . nutica. Guerra civil, entre CLANDESTINAMENTE , adv. occultao Soberano, eVaffallos, ou entre os Cidados mente, da mefma Cidade , ou Eftado. Morte civil, C L A N D E S T I N I D A D E , a qualidade de caftigo v. g. de aoites , e gals , de degredo fer clandeftino. Lei de Novembro de 1784. fiobre os por toda a v'da. Caflan. 3. 58. morte civil, vil efiponfiaes, <&c. como a de forca , &c. Homem civil, urbano, CLANDESTINO , adj. feito s efcondidas, coftez , e affim modo , Scc. occultamente v. g. ,, cafiamento fem preges , CIVILIDADE i antiq. aco de homem nem difpenfa- delles. Ufurpao clanieftina , do povo , de mecnico, vil. Comment. d'Albu- furto do dono, Scc. Ded. Chron. Prov. foi. r querque fioffrer civilidades , i. e. villanias. i 160. " ~ Outros crevem civeldade; civilidade hoje fig- CLANGOR , m. fom forte da trombeta. nifica , cortezia , urbanidade, Uliffea , e Maufinbo fi. 121. , CIME , m. zelo de que o objeclo amaCLARA , L a poro branca, glutinofa do do fe incline para outrem , as ideas parciaes ovo. Clara do beque , po que vai por cima que abrange efta palavra podem-fe ver em Lo- do talhamar , e por baxo da curva. t. Naut. to Defienganado Dificurfio 9. p. 100. ult. ed. CLARABOIA , obra no alto das cafas Emulao. Inveja. Caflan. 5. c. 6. fallando de com vidraas para dar luz s que lhe fico em huns Mouros , que tinho concedido huma ca- baixo, fa de feitoria , e vio ,que os noffs a fazio CLARAMENTE , adv. com clareza v. g. mui forte, diz no perdio os cimes d'aquil- confiar. Falar de modo que fe entenda o que' lo fer fortaleza, fofpeitas com ueceio , e defejo fe diz. Sem diffimulao. de atalhar. Pompeo , e Gefiar tinho tal cime da CLARO , m. grande claridade de luz. Primazia , <-c. ^'Demandar cimes, dar cimes, Separao larga entre coifas mal unidas v. g. explicar-fe com a pefla- amada de cuja f fe clares entre o corte da tapa, e a ferragem ,, duvida , e pedir fatisfao. Eufr. Galvo cPAlveitaria. CLAREA , bebida de vinho com mel. CIZA , tributo que fe paga de coifas que fe compro y. g. beftas, cafas, quintas, CLAREAR,, v, n. alimpar de nuvens v.g. o dia , ou abrir. Vd\o Arceb. &c. C L A R E Z A , a perfpicaca da vifta clara. CIZNIA , f. m herva, que nafce entre Da voz limpa; do dificurfio bem deduzido, os pes. Vieira v. Zizania. 4 g bem

278

CLA

CLA

e bem perceptvel. Nobreza que confifte nas] CLSSICO,, adj. autorabalifado polo bem honras ', e dignidades , letras, valor, liberalida- que trata o affumto, e pela excellencia do eftid e , fantidade , Scc. Severim Notic. A clareza lo. Feito pata ufo das claffes y. g. livros clajficos. das guas. Palmer. 3 . / . 118. CLASSIFICAR , v. at, por em*certa ordem, CLARIDADE , a qualidade de fer claro, ou claffe v. g. as produces da natureza. da luz , e corpos uminofos. Gloria , eple-nCLAVA , arma de Hercules , era hum dor v. g. do nome H. Pinto: efcureceo-fe a claridade do feu nome. Clareza. Tempo d?. Agora 2. po groffo para baxo, nodofo. Eujr. 5. 4. tirar a clava a Hercules, fazer huma coifa de fomma 2. para o faber com maior claridade. ^'dt CLARIFICADO , part. paff. de clarificar, y. o dificuldade , ou impoffivel. CLA V A R I O , m. officio no Convento) do verbo. C L A R I F I C A R , v. at. aclarar v.g. eftes pos Carmo , do Padre, que cuida das contas da Comclarifico a vifta. Clarifica o juizo. Abecedar. munidade. CLAUDICANTE-, part. at. _ de xludicar. Real. Illuftrar v.g. o nome de algum. Barreto v. do Evangel. -fe do labeo , moftrar-fe Incerto , duvidofo y. g. vioria Vieira. innocente , livre de o merecer. Arraes 5. 6. Ar- Que fervem mal de desbaratadas. y. g. ,, as raes 1. 13. clarificada a gua do baptifmo do nos. In fui. CLADICAR , v. n. coxear , ufa-fe no fig. fangue de Chrifto, purificada, Clarificar as guas turvas, fazer que fiquem criftallinas. Arraes 4. claudicar na fidelidade vacillar, ou faltar hum 2 1 . : e abi meino nome clarificado porilluf- pouco a ella. Mon. Lufit. 7. algum claudicro como jracos. trado. Illuftrar. Lufiada 8. clarifica o valor. CLAVE , *f. final de muca , que fe ef- CLARIM , m. trombeta de fom agudo, e creve a principio das regras , -para. regular o claro. CLARISTA , adj. com. da Ordem de Santa folfejo. . CLAVEIRO , m. da Ordem , Dignidade, Clara. CLARO , adj. alumiado pelo S o l , ou luzes cujo officio na de Chrifto era ter a chave "do y. g. ,, efi o dia claw, he dia claro ; o quarto Convento , hoje que no vive em Communidapofto que de noite eftava affas claro. Tranfpa- de tem huma chave de cofre dos votos, Cron. rente v.g. vidro claro. Voz clara, limpa, J. 3. 4. p. c. 77C L A V E L L I N A , fi flor branca, ou azul, que fe ouve bem. Evidente, perceptvel v. g. , , rasoes claras. Difcurfo claro, que fe perce- cujas folhas tiro s dojafmrTn, mas tem biquibe. Entendimento claro, que percebe facilmen- nho atraz. Cames. CLA VERIA nos Conventos do Carmo , cafa te. Illuftre v. g. ,, claro por fangue , e virtudes , e fervios feitos ptria. - Tranparente , onde os Clavarfos ajufto as contas da Communidade com o fuperior. no toldado v. g. ,, vinho, agua.CLAVICORDIO , m. inftrumento mufico C L A R O , f.m. naPint. lugar que fe reprefenta alumiado. Lugar limpo de arvores; onde de teclas com cordas de ato. Lufit. Transj. j . no ha tropa. Port. Refiaur. ,, proporcionou os 29. v. CLAVICULAS , fi plur. dois olos, que claros {entre os batalhes, ou fileiras,,) compafou as fileiras. Saltar em claro , falvar v. g. hum cerro o peito junto ao pefcoo , Furculas. CLAVIJAS , p. cravos de po , onde joffo, a jogueira, fiem cahir nelles. Saltar em claro lendo , ou copiando , no ler , ou deixar de ps tintureiros penduro as meadas para as focopiar huma , ou mais palavras. Deixar claros car. CLAVILHA , f. ponto de 1. irurg. das em alguma efcritura , para fe encherem depois cofturas das feridas o ponto , que fe faz metv.g. nos bilhetes de Jrete, &c. CLARO , adverbialmente. Cos te Real Naufr. tendo a agulha profundamente por hum , e ouCanto 7. lhe moftro claro a dejventura i. e. tro lbio, e tornando a paffa-la pelo mefmo buraco , de forte que fiquem as pontas ambas de claramente. CLASSE , ordem de diftribuio fiftema- huma parte. Recop. da Cirurg. j . 158. CLAVIN, arma de fogo mais curta, tica. Graduao arbitraria v. g. eftudante da primeira clajfe. (j Graduaa de feita para a reza que a epingarda. Cafirioto Lufit. Regul. de Cado Breviario. Autor da primei,a claffe, i. e. vai ler ia. dos excelentes. Aula de eludo menor. CLAVIORGO , m. cravo, que tem de CLASSIA, f. v. o artigo fundio. mais canos de orgo. * CLAUS-

CLA

CLI

179

C L E R O , m. a corporao dos Clrigos; CLAUSTRA , f. cauftro. Cron. de D. Sancbo 2. Na Religio Dominica , relaxaro, op^ Severim Difc. CLIE/NTE, m. e a parte que o letrado pofta obfervancia eftreita dos reformados antigamente. H. de S. Dominga*' parte 2. L. i- defende em juizo , conftituinte, o meu cliente , ou conftituinte. C 1. C L I M A , m. efpao de, terra limitado com CLAUSTRAL , adj. pertencente ao cauftro. C L A U S T R A L I D A D E , relaxao, proce- .refpeito aos Crculos celeftes , e variedade nodimento relaxado dos clauftraes oppoftos aos re- tvel de temperatura atmosfrica v.g. clima formados y. Vida do Arceb. L. 4- e. 21. e L. frio , temperado , ardente. A temperatura da regio. Clima femin. Prefies Auto dos Cantar i5. c. 16. ' ^ CLAUSTRO , m. pateo defcoberto com nhos. C L l M A T E R I C O ^ a d j . anno, aquelle de lanos de arcos ao redor , foftidos em columnas , ou pilares. Na Univerfidade antes da que fe cre , que corre neile perigo a vida, .alias reforma , confelho em que entrav^o Confelhei- Decretrio , e dizem fer de fete em fete , de nor o s , e Deputados. Cauftro materno, por ven- ve em n o v e , e que o mais perigofo* h o de 63 porque nelle, fe contm o nmero 7 multitre. Varella numero vocal. C L U S U L A , f. artigo , condio de con- plicado polo 9. trato , efcritura. Coifa com que fe fecha, e CLIO v. o Diccion. Mithologico. qphclue alguma aco a claufula com que ChriCLISTEL , ou CRISTEL , m: ajuda ; mefto cerrou a obra 'da Redemo Vieira. Na finha dizemos hoje. Luz da Medicina. Muf. a claujula he de duas maneiras , fubindo C L O A C A , canno de limpeza das imhum ponto , e baxando outro como no canto mundicias das Cidades. Barreiros Corografia. cho, ou vice verfa como no canto d'orgo. a primeira regio do corpo fentina , e cloaca. C L A U S U L A R , v. at. encerrar, limitar aquel- de todas as infirmidades. Correco de Abufios. CLITORIS , f m. Anat. orgo do prazer vela grandeza pde claujularje em limites. CLAUSURA , encerramento nos claufo nereo nas mulheres. Sanucci Anat* tros, cafas Religiofas. De pefoas recolhidas, CO A que no admittem converfao , recolhimento. Tempo d?Agora 2. 1. o vicio da carne no COA , a aco. de coar , ou a poro , refpeita parentejcos , nem claujuras, nem conti- que fe coou. Prefies auto do Dezembargador. nncia. COACftO , conftrangimento. Vieira. C L A U S U R A D O , part. paff. de claufurar. Ded. C O A C L R V A D O , part. paff. Fifico , vcuoChron. coacervado , i. e. por grande efpao vafio; C O A C E R V A R , v. at. amontoar. orrecoC L A U S U R A R , v. at. encerrar em claufura. -fe., encerrar-fe em claufura. Ded. Chron. 1. de Abufios ,, coacervo efte mor bojo apparato. COACTIVO , adj. que faz fora, obriga fip. num. 535. C L E M N C I A , virtude do que he cle- fica , ou moralmente. Arraes 3. 3,. a fiora coac~ mente v. A clemncia dos ares, clima, bon- tiva das Leis ,, obrigatria. COADA , fuceo de legumes cofidos, e dade. M. L. 1. CLEMENTE , adj. o que guarda a juftia tem- coados.; coada de cinza , aguada filtrada por ella , e^pffada por hum panno. , perada com a .brandura, e equidade. C O A D E I R A , veja coador. C L E M E N T I N A S , pi. Decretaes do PaCOADJUTOR , m. o que ajuda em algum pa Clemente 5. trabalho a outrem. Agiolog. Lufit. Cidade^ de muiCLEREZIA , o clero. M. L. 6. C L E R I C A L , adj. de clrigo ; concernente ao tos Cidados, e congregao de muitos- coadjutores, e companheiros Vaficoncellosfitiof. 73. O clclero y. g. o efiadoVieira. C L E R I C A T O , m. a dignidade de clrigo , rigo que ajuda ao Proco , ou ^Vigrio. Bif, de a n n e l , que ajuda ao Bifpo. Auxique do dericato, e Monachifmo fie fizeffe huma po excellente miflura Severim. Difc. Var. 159. v. lador ,, grandes coadjutores temos nos Santos C L R I G O , fi m. homem chamado para a Arraes 6. 13. COADJUTORA , que ajuda em alguIgreja, e para os Minifterios da Religio, Sama obra a Santiffima Virgem havia de fer Coadcerdote , Secular, ou Regular. Clrigo del-Rei, jutora da Redemo Vieira. Defembargador Ecclefiaftico que defpachava com

el-Rei. Cron, de D* Pedro 1. M. L.

C O A D J U T O R I A , officio de^oadlu-,

28o

COA

:,- COA

jutf. Peffoa que ajuda. Leo Cron. Aj. 5- da gente ,,, Relao do Affafftnjo. Defmaiar fugindo s fangue do rofto. Coar trabalhos , cap. 7. 1 adverfidaes, injufiias, afrontas , e defigoftos, COADO,;part. paff. de coar. Derretido v. paffar por elles. Vida de Sufo -c. 40. f. 230., g. jerro. Que paffa por greta , fifga v. g. 1. Aulegraf.f. 163.5 vento coado. Capado y. g. boi coadoi Que foffrer. Tempo d^Agora. Coar-fe , enfiar-fo y. g. coando-fe pela lana -sperdeo a cr do roo por medo , &c. C O A D O R , m. vafo por onde fo coa. Coutinho fi 4. v. Tirar-fe, izentar-fe , efcaNo lagar do.vinho, cefto de o coar, para o lim- par-fe, ufir. 3.2, , , quando cuidais , que tendes afidas as mulheres, coo-fie-vos de todo o fundapar do bagulho. mento , que fazieis nellas. C O A D O U R O , v. coador. C O A R C T A q O , reftrico a coarcC0ADUNAO , % ajuntamento de vtao dos poderes Caftiioto Luf. rios corpos, ou peas feitas em hum f todo C O A R G T A D O , part. paff. de coarcTar. y. g. coadunaao de diverfias congregaes de C O A R C T A R , v. at. reftringir , eftreitar, frades. Chryfol.*Purf. limitar, diminuir v. g. o poder , a difpofio COADURA , o licor coado. COAGULAO , o ato de coagular-fe y. da lei, jurifdico, defpezas, apetites; os limites do Efiado , a aifper,fiao, capacidade. g.^do fangue. CO ART A D A , raso allegada em defeza -' COAGULADO , par. paff. de coagular. COAGULAR , v. at. reduzir o corpo liquido judicial v. g. , quem fiendo accufiado de burnd^ Ho em Lisboa provou que effe tempo efiavd a folido v. g. o fangue. COALHADA , ou antes qualhada. f. Leite em Coimbra d buma boa coartada em fiua defeza. quahado. ' C O A L H A D O , part. paff. de coalhar. ToC O B A R D E , adj. timido, fraco, puianime, do coberto v. g. rio coalhado de barcos, mar outros dizem covarde, e alim Vieira do Francoalhado de navios, botes coalhados de aljofar, cs ,, couarde. mar quahado de ovas Barros Lobo , <&-c. o COBARDIA , fraqueza de animo. # campo, ou mar de mortos , alaftrado. Caftan. 2. C O B A R D O y. covarde. Galvo Cron. Af. . f. t2i. lugar coalhado de arvores H, N. i.8z.e c. 17. gente to cobarda. f. 78. a agua qualhada de cavallos marinhos. COBERTA , pea de cobrir y. g. . coCOALHADURA , o ato de coalhar. A berta da cama , cobertor. Da carta , capa. Hifi. coifa qualhada. dos Vares illufires de Tavora fi. 157. C O A L H A R , v. at, fazer com que as partes C O B E R T O , part. paff. de cobrir o tempo code hum liquido fe prendoTiumas com outras, berto , e chuvofoi H. Naut. 1. e perco a fua fluidez , fokura , e defapego y. C O B E R T O R , m. panno de cobrir a cama g. qualhar o leite com limo , ou qualbo. por cima dos lnoes. v. cobertor. Qualhar com frio, congelar. Cobrir a fuperCOBIA , defejo de poffuir alguma coificie. Cames. Ds Mouros os bateis o mar coa- fa , toma-fe m parte y. g. de dinheiro , Ihavo, coalho aves o ar. Maufinbo. fazenda, <&c. OALHAMENTO y. coalhadura. , COBIAR , v. at. defejar com cobia. C O A L H O , m. coifa, que faz quajjaar o COBIOSO , dj. que tem cobia. Defeleite v. g. huma efpecie de leite qualtjo que jofo. fe acha no ventriculo do cabrito, a flor da alC O B R A , f.f. rptil efoamofo, venenofo , de cachofra , e outros cidos. fi Coagulao, en- que ha muitas efpecies. na agricult. a corda lace como podia aver coalho de amizade, e be- com que vo pretas as guas , ou rezes para a debunevolncia entre peffoas de ndole to diverfa. v. lha. Doces com feio de cobra. Saber mais Pinheiro 2. 151. que as cobras, fer mui fino, fabido. C O A R , v. at. paffar hum liquido por vafo COBRADO , part. paff. de cobrar. de pedra porofa, por tecido , ou coiro para feC O B R A D O R , f. m. o que faz cobranas. parar delle as immundicies , p., fedimento. Hift. C O B R A M E N T O , m. y. recobramento. PiNaut. 2. 426. Coar. a cotleua o co, tirar o na Cron. Sane. i.c.6. pefcoo delia. Retirar-fe algum de algum COBRO y. cobrelo, negocio. Coar o vento as cafas entrar por el- " C O B R A R , v. at. receber dinheiro em pagalas , por gretas , fifgas , janellas. V. do Arceb, mento da divida. Recuperar o perdido v. g. ,, Coar n. efoapar-e coava por entre a multido cobrar joras, animo, dento, a falia, juizo. M.

COB

Z. S Mir. Aequirir v.'g. ,, Cobrar afeio a C O C E G U E N T O y adj. fenfivel s ccegas, algum. Haver, cobrar fama , repofia de carta. CO C E I R A , comicho , caufada de hu Tornar a cobrar-fie , rpor-fe no antigo eftado mor acre. v. Couceira. . de foras , poder. Freire.- 'Receber y. g. co- COCHARRA , inftrumento d'Artjlhar. bre quitao da divida. Cobrar a praa que o que ferve "de levar a carga proporcionada a cinimigo tinha tomado , tomar-lha. mara da fua pea. C O B R E , m. metal avermelhado , quando COCHARRADA , Tiuma cocharra cheia eft p u r o , cobre vermelho. Cobre amarello v. y. g. de plvora. lato , que he cobre mifturado cm zinco. COCHE , m. carruagem de quatro rodas , COBRELO , m. doena, que fe cr proce- e caixa grande com affentos nos dois lados de der de gaffr cobra vot cima das camifas , ou t r a z , de diante, e talvez plos quatro lados. ropa de velir; mas he efpecie de berpes, berpes Embarcao pequena ufada na Coita de Zanguemtliaris. ; bar. Coche de cal, he huma p , com huma C O B R I C A M A , cobertor v. taboa levanda por hum lado , e outra por teleiC O B R I M E N T O , m. cobertura. Clarimundo ra , na qual o fervidor do pedreiro leva a cal / . 199. v. amaffada. C O B R I N H A , f dim. de cobra. COCHECHA,. f. f. a bochecha do peixe. C O B R I R , v. at. parece for melhor ortograC O C H E I R A , cafa de recolher cohes, fia do que cubrir vindo o verbo do Latino, coo- fejes , &c. perio. v. Madureira Feij art. cobrir. C O C H E I R O , m. o que governa o coche. C O B R O , m. pr em cobro alguma coifa, C O C H I C H A R , v.n.ch. falar baixo, em fegrediarrecada-la, guard-la. Outros dizem pr cobro nhos, Ulifi.j. 6. v. em atguma^mfa , vigi-la , guard-la- Prfieem COCHICHO , m. ave. v. clhandro. cobro , er^Elivo , acolher-fe. Cron. J. 3. 4. p. c. C O C H I C H O L A , f. cafa mui pequena. 27. e a pltgr4. pr cobro na gente, que no faca CO CHINO , m. porco. Jogo de 4 cartas , defordem. e de duas at 4 peffoas. C O ^ A , f. fruto da feio d'ervilha que O C H L E A , L fi d ouvido , huma das quatro contem huma femente amareliinha ; mata piolhos, cavidades do ofb petrofo do ouvido , onde eft embebcda os peixes qu a comem , de forte que 0 ar implantado , ou gerado, t. Anatom. ando fobreaguados , e fe deixo tomar mo. C O C H L E A D O , adj. feito em caracol efiLeis Extrav. Dar coca a algum, traze-lo fu- cadas cochleadas Telles H. da Comp. enahift. geito , e fua difpofio com caricias , e af- da Ethiopi ,, todo o monte vai cocbleado emfuagos. . bidas fc COCA , f. ch. coca de pancadas , tunda. C O C H L E A R I A , herva medicinal. FarC O A D U R A , aco de cocar, o effeir mac. to dell. Luz da Medicina. COCHONILHA , infecto da feio do C O A I R A , COAIRO y. coffaria, coffario. percevejo , que fe cria na America no arbufto Ulifipo). 41. y. dito figueira da terra: depois de crfcido fe maCOCAR , v. at. paffar com as unhas fobre o ta , e guarda para delle fe extrahi r a tinta efir onde fe fiente comicho. fe recipr. carlata. CO'CARAS , fi pi. eftar em ccaras, foftiCOCITO y. o Dicc. Mythoog. do nos joelhos , e ps , mas com a poftura de COCO , m. fruto dos coqueiros , nz vefquem eft fentado. M. L.t. 1. tida de cafca lignea mais, ou menos forte, de i GOCO, Medico, cofmento dos au- que ha muitas efpecies. Coifa, com que fe mentos. faz medo. V. do Arceb. 1. 1. Fazer cocos a C O E D R A , v. colxo. Leo Orig. j . algum , querer caufar-lhe medo como crian55. Prov. -H- Gen. t. 1. cocedras de penna. ant. as. Albuq. Comment. C O O L E T E , . f. y. corfolete , ou cofif CCEGAS , p. fam. coadura leve que caufa huma titulao aggradavel , e provoca a lete. rifo. y. g. alguns quando ejcuto fientem CO<g3MBRO y. cogombro. ccegas nos ouvidos , e no podem ouvir fiem fal- 1 COCOES , m. pi. do carro, so os do;3 lar. Barreto Prat. Tentaes. T. d' Agora, pos pegados ao,leito por baixo ,* onde ando 1.4. Prov. Geneai. t. 6. ccegas, ou pruidaiM ore^ mettidos os eixos das r ^ | s . lhas. Prol. de V. F. fe Lucena. Receio. Az, sm. C O O U R O y. Caam Izurara

coc

2ffr

Nn
A

CO-

18

COD

COE

C E L H E I R A , cafa de criao de coe(COCURUTA, . ( C O C U R U T O , m. a ponta mais alta y. lhos. COELHO , m. coelha Tem. animal domeftig ,t*da arvore t. vulg. eo , ou bravi -de felpa -fina, cauda curta , oreCOCYTO v. o Dicc. Mythofog. lhas grandes, tem o s t e n t e s foiados de forte CODASTE , m. naut. {do Italiano Codazzo) que hum parece dois primeira vifta : daqui viCaflan. L. 3 . / . 19. col. 1. v. ckdafte. CODEAf^f.' a poro exterior do po co- r o modo de dizer tem dente de coelho , pr, fido, mais rija , e mais toftada. Cortia da ar- he difficil de entender. Tempo d''Agora 1. 1. pavore.' A co.de a datei, a cortia , oppofto 00 ra mim he dente de coelho. Peixe de que fe faz efpirito. Barros. 3. / . 90. alei velha nacodeihe meno na Infulana. 'pueril. Arraes 2.. 17. Da codea, e do miollo v. C O E N T R E L L A , herva; alis pimpig. fer conhecido i. e. tanto no exterior, nella. como no interior. Pinheiro 2. 147, Saber comer C O E N T R O , m. herva hortenfc vuIgarifuV po com codea , ou comer j po com codea fig. ma , de que fe faz cheiros para a panella. , C O E R C I V O , adj. y. coadtivo. Arraes 5. 4. ter ntelligencia, e ufo de raso. Arraes 6. 3. fora coer.civa. C O D E A R , v. at. ch. comer. COESSO , m. o peixe chamado. Scorpiw C O D E A S I N H A , dim. de codea. em Latim. Aldrovando diz que efte he o feu noC O D E G O y. Cdigo. C O D E O , m. arbufto , que produz flores me Portuguez. C O E T A N E O ' , adj. contemporneo. amarellas, e raras vezes brancas. {Cytijus.) Cofia C O E T E R N O , adj. que exifte com outro Georg. C D I C E , f. m. poftilla , ou efcritura de defde toda a eternidade. Arraes 10. 77. Paiva matrias didaclicas ,. fcientificas. Ejiat. ant. da Sernu 1. fi. 342. o Filho, e o Bdto Santo coeternos ao Padre. ' Univ. C O E V O , adj. que tem a mefma: Sade, coeC O D I C I L L O , m. difpofio de ultima vontade , fem muitas, das folemnidades., com qu fe taneo interpretes coevos a Alexandre Magno. -deve fazer o teftamento , tal he a inftituio#de Vieira. COFO , m. efpecie de efcudo , ou adarga; herdeiro. Orden- L. 4. T. 86. princip. Efcritura F. Mendes . 14^. Elegiada j . 201. v. Caftan. 2.em que fe contm effa difpofio. C O T J I G O , m. colleco de Leis de algum finz.C O F R E , m. arca de guardar dinheiro. Prncipe v. g. o Cdigo Tbeodofiano , Jufti Fazer cofres de alguma coija a algum , i. e. ttianeo. mifterio , fegredo. Eujr. 1. 1. j . 16. Obra de CODILHAR , v. at. v. dar codilho. C O D I L H O , m. t. de jogos v. g. quando Fortifie. dejenjiva , he cava de 6 at 7 ps ,d'al-os parceiros gnho , ao que naquella mo per- to , feita no fundo de hum foffo foco caminhantendia ganhar. Dar codlbo , levar todas as va- do a travCz do foffo em linhas paralelas de i at 18 ps de intervallo , e guarnecida de feu ias a eito. CODILHOS , m. p. d'Alveit. so cotovelos parapeito de dois ps , e meio d'alto com fusque as mos do cavallo fazem para a banda da fetteiras , e todo o vo fe cobre de mantas de; barriga , onde comea a efpadoa , de Codas Hefi- madeira carregadas de terra. C O G I T A D O , adj. cuidado , penfado deli-fanhol. Galvo. C O D I L I M , m. Afiat. hum inftrumento de to nunca atgora cogitado Ded. Chronol. C O G I T A T I V O , adj. jaculdade, a de pen~ cavar. Couto 4. 10. c. 7. e na Vida de D. Paulo fiar. Varella. tnxadas, codolins, <&c. C O G NAO, f.f. parentefco por-fangue, que C O D O , m. por geada. Barbofia Dicc. fecontrahe por fmea y. g. os filhos de irma a C O D O R N I Z , ave conhecida. ~ C O D O R N , m. pcro de huma efpecie, refpeito dos de feu irmo tem parentefco por cgna. u he mui grande. C O G N A D O , adj. parente confangineo, por C O E F I C I E N T E , f. m. .Aigebr. aig^rifmo effemea y. cognao. Gouva Jufta Acclam. crito antes de qualquer termo algebric^, para C O G N I T O , adj. fabido , conhecido. O moftrar quantas vezes efte fe toma y. g. 3. a moes. fignifica que a quantidade a deve tomar-fe 3 VeCQpiNOME, m. fobrenome, appellido* zes. Mufv9.

CQEIROS vi cuei%* -

'V

CQG-

COG

COH

283

' C O G N O M N T , f. m, alcunha, Arraes i o . 19. Hojpit. da$ letras j . 315. cognomento de Divino C O G N O M I N A D O , adj. que tem por appel-.. lido Rei cugnominado o-Forte. M. L. 4-1. C O G N O M I N A R , v.at. dar, pr fobrenome. Arraes 5. 8. * C O G N O S C I T I V O , adj. que tem faculdade ele conhecer,,-criaturas coghojcitivas. Alma

rentemente em dar a cada bum a ju parte. Sem variar. COHIBIR , v. at. reprimir , refrear fizicamente y. g. cohibir a refipirao , ou moralmente , a natureza humana jacil de perverter, e difficultoja em je cohibir. COHIRMQ y. CoirmKo. COHOBAR , v. at. Qumico. digrir a fogo brando dois licores juntamente, ou deitar nova infilr. agua , no que fica da diftillao, para o tornar C O G O M B R A L , f. m. plantagem de cogm- a eftillar: Curvo. bros. COHONESTADO , part. paff. de cohonefC O G O M B R O , m. dizemos hoje pepinos, tar. areia D'Horta Dial. j . 142. v. D^Aveiro cap. C O H O N E S T A R , v. at. dar hum exterior, e 46. apparenclas de honelidade ; dar motivo com que G O G O T E , m. vulg, a parte pofterior da ca- a coifa feita dqya parecer honefta v. g. ,, cohoneftando o -valimento chamo preheminencia lubea. C O G R I T A L , adj. na Fortij., a linha cogri- gar. Varella: falta he receber , a neceffidade d eotal , he, a que fe tira do centro da praa bonefta. C O H O R T E , da Milcia Romana antigola. G O G U L A , efpecTe de tnica larga dos ga ,, corpo de gente, que confiou de vrios inReligiofos Monacaes como os Beneditinos , Ber- divduos , no tempo de. Augufto eompunha-fe de dois mil homens ; depois variou o nmero, nardos. M. Luj. 4. 40. col. 4. v. Cogulo. COGULADO , adj. medida , de gros, jari- era capitaneada por hum Tribuno. Vieira, COICE y. Couce, *? flhas , i. e. cheia alem d rafa. COIFA , rede de fio de feda , linha ;. C O G U L O , m. nas medidas de gros , a poro , que excede, e crefce acima das bordas ou de gazas finas feitas feio das taes rerles, em que fe niette todo o cabello, e fe aperta no d medida. M. L.t. 2. COGUME'LO , m. tortulho. Barboja Dic. alto da cabea. Coberta da efcorva das efpoCOH ABIT AO , a morada dos que etas , Scc. Exame d-1 Artilheiros, e Bombeiros; dahabito juntamente, e de ordinrio fe diz dos ca- qui encoifar , ou dejencoifar a efipolcta , &-c. C O I F I N H A , dim. de coifa. fados pela converfao de meza, e cama. Prompt. C O I M A , multa , que fe impe aos Moral.' Copula. carnal. Arraes 1. 15. COHABITAR , y. n. converfar com alguma que deixo entrar gados nas terras alheias com peffoa de outro fexo , tendo a meza , e cama frutos , Scc. COIMBRA , adj. efirada fabida, trilhada. em commum. H. Dom. p. .2. cohabitando com cada huma como je fora fiua legitima conforte. Seguir a efirada coimbra no fazer comprimentos, Ter copula , Luz da Medic. muitos homens c- fazer os vulgares. Eufirof. C O I M E I R O , m. oficial , que arrecada fiados , que so incapazes de cobabitar pedem recoirnas. mdio, >c C O I M E I R O , adj. terra , ou lugar coimeiro , COHERDEIRO , m. o que he inlituido herdeiro com outros pelo mefmo teftador. Viei- em que he vedado , e prchibido apfeentar gados , pena de pagar coima , quem o fizer. ra coherdeiros de Chrifio. Arraes 7. 13. COHERENCIA ," o apego que ha entre prov. da Ded, Chronol.fi&l. 16. col. 2. COINCIDIR , v. n. Gcomet. -ajnftar-fe peras partes de qualquer corpo. A connexo artificio fa y. g. do difeurfo, entre os membros d feitamente v. g. huma retla coincide com ouque fe compem. Conformidade. Vieira ,, tra applicada por cima delia , e afftm hum trian'0 com outro igual, e jemelhante. Concorrer a coherencia defte texto. C O H E R E N T E , adj. que tem coherencia. ' v. #. ,, as linhas" que concorrem em hum pomo , Conforme comigo mefmo v. g. no andar co- \e formo angulo._ Cahir v. g. ,, coincidir^ r.a berente cemftgo no que diz , diferepar , variar. ' mefma culpa Ado, e Eva. Eva, e Ave. ConLucena. . | v i r so nomes que ainda que diverfos coincidem COHERENT^HvENTE, adv. com conformi-J, na refiaurao. dade, ou uniformidade. Vieira procedeo cahe-1 C I N Q U I N A D O , adj. maculado nenbum.t Nn ii t-

284

COI

COL

COLGADO , adj. pendurado ; enforcado. Aralma coinquinada pode-fer Santa. Vida de S. te de Furtar c. 49 Joo da Cruz p. ufi. C O L G A D U R A , pannos , ou - outras coiC O I R A M A , pelles, coiros. fas de pendurar , e ornar as paredes. Freire as COIRAA , y. couraa. GOIRMO , adj. primos , filhos de dois colgaduras de guadamecim. % Brinco que fe d em dia de annos. irmos , ou irmas , ou de irmo , e irma. C O L H A R E I R O y. colhereiro. * COITA , antiq. mal , defgraa , e a affliC O L H E D E I R A , entre pintores, folha de o , que d-iffb refulta. Ferno Lopes- Chron. Nocorno de boi delgada com que fe ajunto as cobiliar. Ferreira Son. 35. L. 2. res ao moe-las. C O T T A D A M E N T E , adv. miferavelmente. COLHEDOR, m. o que colhe os frutos C O I T A D I N H O , adj. dim. de coitado. C O I T A D O , adj. cheio de penas, trabalhos das arvores. Colhedores t.nut. cabos, que pafHefgoftos. Cames Luf. 5. 70. Pinheiro 2. 137. so pelas bigotas fixas nas pontas dos ovens da os coitados, e tributados. Miferavel v. g. coi- enxarcia, e por outras fixas na abotoadura para. tado de mim. Medrofo, apoucado. Auto do Dia fortificar os maftros. COLHEITA , os frutos que fe recolhem, de Juizo em po , vinho , azeite , mel. A aco de os C O I T O f. m. y. Couto. colher v. g. que as colheitas je feguirio s C O T T O m. copula carnal. vindimas. Compenfao da propriedade dada a C O I Z A v. coufa. GOL A O , m. titulo dos miniftros affeffores huma Igreja tirada da colleta. M. Lufi. t. 4- /" 117. col. 3 . , , podia el-Rei receber as colheitas, do Imperador da China. COLCHA , cobertor da cama lavrado , ou precaoes nas Igrejas em que feus avs as coftwde feda, ou algodo , chitas. Colcha de montaria mavo haver. Ter alguma coifa de noffa colheita, de fiua colheita, de prpria colheita , i. e. de feu, V. montaria. C O L C H O , m. efpecie de fao cheio de que no vem de fora v.g. ,, e effa honra tendepaina , l , ou penna fobre que fe eftendem os la de prpria colheita ? Confpirafio fi. 151. Eufr. 1. i/j. 9. v. tomar contas , levar buma tocha lenoes da cama. COLCHEIA , nota de mufiica, figura de so os primores de fiua colheita; a metfora tiracabea negra com o p cortado por huma tra- da do proprietrio, que recolhe os frutos da fua terra, herdade. Caftan., 3. f. 114. /.. os homens, de ,veff. C O L C H E T E , m. obra de fio de arame, noffa colheita , temos o fer miferaveis, e mortaes: que prende como os alamares; ufa-fe para tomar as virtudes de Deus as temos V. de Sufo f. 135* as aberturas dos veftidos, &c. Colchete nos c. 42. moftrando-lhe o que tem de fi fio , e de fu>& Lanos dos marceneiros , o po a que fe arrima prpria colheita: fiendo ns de noffa colheita mortaes. Arraes 9. 2. Lugar onde ha acolhimento, a madeira , que fe quer acepilhar. C O L C H O E I R O , m. o que faz colches. refugio P. P.l. 1. c. 12. F. M. c. 166. C O L C O T H A R , m. Quim. he a caparrofa COLHER , v. at. tirar donde nafce, e recodeftillada , ou calcinada, de forte que j no te- lher para ufo as flores , frutos , folhas , hervas. nha que dar de fi. Curvo. T o m a r , apanhar a algum v. g. colhi o no COLDR , m. pea de fola , em que fe furto. Colher s mos , haver s mos , tomar, levo as pilolas pendentes do aro da fella. prender. Colher palavra , tit-la a algum. Aljava para fettas , virotes , virotes. Ourem Embaraar com perguntas , tirando o que fe queDiar. fi. 598. Barros, Ferreira Epitalamio , 2. Cer- ria occultar , convencendo. Eufr. 3. 1. em contrato de Diu fi. 373. dio , <&*c; Inferir, concluir raciocinando. MCOLEAR v. collear. Eujr. 2. 4. Aulegraj. j . L* fi Tomar v. g. a tempefiade nos colheu , , 23. v. colear a cabea. Vieira. Colligir v. g. ,, quanto colheu da douCLERA , hum dos humores do corpo trina de feu meftre, lanou por efcrito. V. de Safo humano. Ira, agaftamento. Metter em clera, fi. 171. Envolver o que-eft etendido v.g.,, caufar ira. F. M- c. 15-3. levantar a clera a al- os cabos, as velas, as redes. . Colher fie, apenas gum. Palmer, 3 . / . 170. me colhi fora , demro, me achei, ou puz. C O L R I C O , adj. da natureza da clera huCOLHER , fi m. inftrumento de metal, ou mor. De temperamento colrico. Agaftado, po, concavo , com cabo , da^emer. Os pinirado, affbmado tores tem hum inftrumento c^erro a que do COLERISAR-SE y. encolerifar-fe. Amaral 7.1 efte nome , e aihm os pedreiros o feu , cata H que

COL

COL

285-

que applico a cal parede. Huma colher, a o. Lucena fi. 532. o collar da roupeta. Pea de ferro de prender pelo pefcoo. F. M.j. 136. pOro que ella leva. C O L H E R A D A , a poro, que enche Pea de oiro, ou pedraria que fe traz ao pefhuma colher. Metter a fua colherada, fir. fam. coo v. g. 6 dos cavalleiros de que pendem hdar a fua razo', metter-fe a fallar com outrem, bitos , infignias d'Ordens. Chron. J. 3. 4. p.c. 1 1 . oil pr adorno antigamente ufado dos homens. onde devera calar-fe, Cajian. jreq. C O L H E R O , m. augm. de colher. COLLAR , v. at. unir duas peas com colla.' C O L H E R E I R O , m. o que faz colheres. C O L H E R E T E , m. pancada com a pella Juntar colla para dar confiftencia, daqui papel beh, ou mal collado. Collar em algum benefidada nos mires do jogo. cio, conferiio em propriedade, e para a vida do COLHERINHA , dim. de colher.C O L H I D O , part. paff. de colher os cabel- beneficiado. COLLARINHO , m, a parte da camifa, los colhidos em bum rico gravim de pedraria H. que cobre o pefcoo. de Ifea fi 35. COLE AR y. collear. na.Eufrofi. 2. 4. j . 65. v. ? C O L H I M E N T O , m. aco de colher. Oro collear que o mgeanico jazia. den. 3. 7 . 48. pr. colhimento de fruos. COLLATERAL , adj. parentes da linha collaCOEI CA , doena do colon. Em geral qualquer defordem do eftomago, ou intefti- teral , i. e. tranfverfal, como so tios , fobrinhos, primos oppoftos aos que vem por linha refta^ nos acompanhada de dr t. Med. Ventos collateraes , so os que correm ao lado d C O L I F L O R v. couliflr. algum dos quatro cardinaes v. g.- ,, Noroefie , COLIRICA , Med. vomito de clera: Nordejte, Suduefie , <&c. Banos 3. d. Que efC O L R I O y. Collirio. t no lado v. g. no quadro collateral da mo COLISEO , m. anfiteatro v. Coliffeo. C O L I S S E O , nu hum celebre anfiteatro de direita. Lavanha Viag.; Capellas collateraes, alta-', res, os que efto aos lados do altar rnr , ou Roma. Vieira. COLLA , grude extrahido de coiros de da capella mr. Subftant. os collateraes del-Rei , animaes , e ordinariamente de coiros vacuns, os que ando a feu lado. Arraes 5. 13. COLLE, m. oiteiro. Barreiros Fragm. de Capellicas ; ou do buxo de certo peixe. Mettifio d colla, entre Carpent. he mettido, de forte que to os que povoaro os 7 colles de Roma. Chron. fe no pofa tirar. Compofio poet. alis re- Man. 3. p. cap. 48. dondilho quebrado. Cauda. Arraes 2. 6. as elCOLLEADO erro vulgar por- conluiado y. ias das fierpentes. Prefies 6. colla do pavo. do conluiado. Voltas colleadas, as que fe do ferHefpanhoU,, cola ";. peando como av ferpente , e o rio Meandro fe C O L L A A , de collao a menina a ref- defereve- Sagramor 1. p. c. 35. /. 150. v. ria peito de outra criana-que mamo as mefmos que vai dando humas voltas coleadas maneira de peitos. Cron. J. 3. 4. p. f044.fi. a virtude noffa cobra collaa. Pinheiro z.f. 3. COLLEAR , v. n. Eufr. 2. 4. o collear que COLLAO , f. breve confoada tomar o mecnico faz, collear he palavra Hefpanhola, collao. Ulifipo fi. 177. v. O ato de collar e fignifica mover a cauda , aco do co fagueiem beneficio. Q aco de ajuntar maffa com- ro , e de alguns animaes irados : no lugar da Comum dos bens cio defunto aquillo que algum media , o mecnico , ou Sapateiro pede cimes a dos coherdeiros havia recebido em vida y. g. em quem lhe diz ,, o collear que elle faz ! B. P. tranome do dote , para haver fua parte igual , u duz collear-fe ,, molliter llum movere. proporcional; e o que no quer vir , ou entrar C O L L E C O , ajuntamento v. g. hu collao fica exclufo do direito a que poder ma boa colleco de livros. Colleco de tenter fe vi effe. Combinao, comparao. taes formada de muitas. Vieira; colleco de noCOLLAO , f.m. a peffoa que mamou leite ticias , fientenas mximas. da mefma ama. fe diz collao , ou collaa da ou- COLLECTA , ' a efmola, qu fe pede, e ajunta para pobres. Vieira. Qualquer coifa, tra criana. B.Clar. L. i.e. 18. que fe ajunta v. g. dinheiro de contribuies: COLLADO , part. paff. de collar. COLLADOR , m. o que colla em benefi- remittifle as colleas dos extraordinrios tributos. Pinheiro 2. 81. . Orao, que fe diz na miffa cio ecclefiaftico, COLLAR , m, volta do pefcoo manteo por muitas peffoas em commum, 'ou fe pedem antiga, Parte do veftido que cobre o pefco- remdios para muitas necefiidades. * " COL-

i8tf

COL

COL

C O L L E C T I C I O , adj. gente collefticia, junta de tafet dobrado. , de malha contra as armas preffa , e fem apuraes para a guerra. Epa- de ponta , e de fogo. Collete na artelharia ,, collete de jia parte da culatra do canaf.pag. 183. COLLEC T I V A M E N T E , adv. todas as almas nho. COLLETO por collete. Bem. Lima Carta colletivamente, /'. e. juntamente. Vieira. . COLLECTIVO , adj. nome colleivo , he aquel- 3 2 . COLLIGAO , liga , unio de varias le que no nmero fingular d a entender huma multido de indivduos v.g. nao,gente , po- peffoas por intereffe commum. M. L. t.~ 5. convo , bofque , armada; be t. Grammat. Barreto Or- federao. C O L L I G A D O , part. paff. de colligar. Subft. togr.pag. 39. * os colligados, os confederados , unidos em liga. C O L L E C T O R , m. o que faz* collecla., e Col ligados com a melhor nobreza defte Reino. M. arrecada alguma contribuio, ou tributo. M.L. L. 5. / . 223. v. ,, aluados. p, 5. pag: 79. -colfeor da Corte de Roma. Pariug. CLLIGANCIA , Anat. unio de partes Reft.p. T. pag. 81. v. colleitor. CLLEGA , f, companheiro no mefmo ligadas, e atadas entre .-Recop. daCirurg. COLLIGAR , v. at. ajuntar , e atar huma collego ; na mefma corporao, no mefmo cargo. . Entre os Conegos Regrantes os collegas coifa com outra , no fi. unir ,, nenhuma coifa coll'ga mais as almas, que a femelhana dos cofso dois como Secretrios do Geral. COLLEGIADA ,- Igreja cujos Conegos tumes ,, Colligar-fe por amifade ; para fazer em tm por chefe a hum Abbade , ou Prior. Mon. commum alguma empreza; colligarem-fe as iluas Luf. 3 . / . 111. Ufa-fe fuftantivamente, ou coroas com os laos dos defpoforios. M. L. t. 7. ajuntando-lhe o nome igreja v. g. ,, nefia Cida- Fazer liga no f. os vicis fe colligoi Fazer lide ha duas collegiadas , ou duas igrejas coile- gar , unir , Jbrmar liga. Freire Elyfios teve meios para colligar os -Reis. giadas. COLLIGIR , v. at. ajuntar, fazer colleco COLLEGIAL*, m. o alumno , ou membro de algum coliegio , particularmente dos trs da v. g. colligiu em hum corpo as leis extravaUniverfidade. Aos dos Seminrios mais pro- gantes , e difiperfias. Colligiu huma grande livraria. Tirar por concluso , concluir. M. L. ,, priamente fe chama Seminariftas. , COLLEGIO , m. a cafa , e a corporao daqui fie collige, infere. Calligir os ditos, e acde peffoas ,,que feguem a vida litteraria na Uni- es celebres dos Vares excellentes, fazer hum converfidade. Cafa onde fe enfino as boas artes. texto , ou efcritura delles. C O L L I N A , outeiro. Port. Refi. jez alto Seminrio v. g. o coliegio dos meninos rfos. Corporao de peffoas da mema profif- de traz de huma collina. COLLINOSO , adj. cheio de colunas , outeiao dignidade v. g. entre os Romanos antigos o coliegio dos, augures , hoje o coliegio dos Car- ros. Viriato Trag. 16. 43. terra cuberta , e collideaes , ou o Sacro Coliegio. Coliegio de Carpin- no fia. * teiros , corporao Prnbeiro 2. 104. ordenar C O L L I R I O , f. m. Farmac. remdio para doencoliegio v. bandeira , embandeirado ; grmio. a de olhos , liquido, ou foco. COLLEIRA , gorjal, arma defenfiva do COLLISO , o choque, ou encontro de pefcoo. Pea de fola , ou metal com que fe dois corpos ambos movidos, ou hum f. cinge o pefcoo ds animaes v. g. ces, on- Contraridade , oppofio de intereffes , de ofRas de caar , <b*c. algumas deltas colleiras so cios , e deveres , na collisio de obrigaes enouriadas de puas de ferro. tre as que fe devem a Deos abfolutamerite , e COLLEIRADO , adj. do Braf. animal pin- as que fe- devem aos homens, devemos1 cumprir' tado , ou lavrado com coleira ao pefcoo. com aquellas. Co colleirado, o que tem huma mancha que lhe C O L L I T I G A N T E , m. a parte que litiga com outra. abraa todo o pefcoo. COLLEIRINHO , adj. que ainda anda ao elCOLLO , m. o regao. Os braos, em io v. g. menina Prefies fi. 35. v. que fe leva o minino. Cames Lufi. 6. 23. O COLLEITOR., m. colleclor , o colleitor de pefcoo. C. Lufi. 3. o valerofo Afonfio que por fiua Santidade , Prelado , que arrecada o dinhei- cima de todos leva o collo levantado : Lucena j . 1O9. relicario, que trazia ao collo : pegavo-je ro pertencente' Cmara Apoftolica. COLLETE , m. vefte curta fom mangas. aos coitos dos cavallos Palm. p.. 2. c. 98. OfeDeltas fe fazem > algumas d'aiita , e fe fizero recer o culio ao jugo, fig.. fojekar-fe. ." Collo tor> to,.

COL

COL

287

to , hipcrita. ' Collo da mo, a parte em que' 'COLETO, m. a cana do-'centeio. Cofta o brao fe une mo, - O gargallo de alguns Eclog. palhas de centeio a que chamo colmo. vafos de vidro v. g. da ambula , garrafa. A cafa coberta^ de colmo. Paiva Serm. t. 1. Ejure os anatmicos , o collo , ou a parte mais f. 84. no deixaria o feu palhal, nem o fete eftreita da bexiga da urina. Capa em collo , colmo. COLO v. xollo. homem que no tem nada de feu , feno a capa C O L O B R E T E , m. inftrumento de guerra ejue traz. S Mir. Nao joffrer duas em collo , fer pouco foffrido, no efperar a fogunda affron- antigo : v. o artigo Eflrupada. COLOBRIN v. Colubrino.. ta. Eufr. prol. COLOCASIA , " herva Oficinal. Far" COLLOCAO , a difpofio, que fe mac. i> ' d as palavras , ou propofies de algum perioC O L O F O N I A , v. colophpnia. do fem lhe mudar o fentido , nem a relao , COLOMBINO , adj. de pomba,' ou pombo* que tem entre fi v. g. iffo quizer a eu ver ; tu. quizer a ver iffo: e para fir til ptria te- Ps eolombinos, herva farmacutica. COLON , m. Anat.. hum cios intelinos , nho feito o que he poffivel eu ,, tenho feito'o que medeia entre o cego, e o retiro, onde acaque he poffivel para fer til ptria. ba. Sinal ortogrfico so dois pontos : t. C O L L O C A D O , part. paff. de collocar. ; COLLOCAR , v. at. pr- em algum lugar. Gram.it. membro do pcfodo , que fe d z perfeiDifpor em certa ordem as palavras de huma fra- to , quando forma fentido inteiro y. g. em erguem fie os ladres de noite, para roubarem mais ze , ou variasTrazes entre li. v. collocao. COLLOQUINTIDAS , Farmac herva a feu fialvo a primeira fraze he hum colon perfeito ; a fogunda colon imperfeito, porque fem alis cabacinhas. COLLOQUIO , m. pratica entre varias o antecedente no fe entenderia. C O L N I A , povoao nova feita por peffoas , dialogo. gente enviada d"outra parte. A gente que fo COLLUIO v. colluso. C O L L U S A O , jurid. concerto, e ajute manda povoar algum lugar y. g. ,, os Romanos entre os litigantes adverfarios para enganarem ao defcarregavo a Repub. enviando colnias aos paij u i z , em prejuzo de terceiro. Cron. Aj. 5. por zes q-ie conquiflavo. C O L O N O , m. fundador , povoador da coLeo folio p. 47. lnia. Chron. de D.J. 1. por Leo c. 98. AgriCOLLUSIVO v. colluforio, cultor , cultivador. Vieira. Ord. 3. 45, 10. COLLSORIO , adj. em que ha colluso y. COLOPHONIA , refina compofta de vag. ,, contratos collujorios. COLLUVIO , , no fig. inundao ,, col- rias refinas. RecopiT. da Cirurg. C O L O Q U I N T I D A , planta Medicinal, luvio de brbaros que inundaro a Hefipanba colocmthis idis. Le" Defcrip. de Pott.j. ult. grande multido. C O L O R , m. cr. Eujr. 4. 5. colores RbetoCQLLUYO v. colluso. COLMADO , part. paff. de colmar. S Mir. ricos por adornos, ornato. Pretexto v. g. ,^ jocolor de piedade B. De morta color, diz Lucafiaes colmados. C O L M A R , v. at. cobrir as choas, e caba- cena p. 822. por de morta c r , ou como outros dizem de morte cr. Moeda da;Afia 15 colo^nas , ou cafas, de colmo. res , valem 3 contos de oiro. Barros. COLMEA, cortio de abelhas. COLME A L , colledt. numero de colmeas; j_ C O L O R E A D O , part. paff. no fig. crado v. g. com huma coloreada moflra de virtude. M. covo , filha de colmeas. COLMEEIRO , f. o que cuida das col- L. z.v. colore ar. C O L O R E A R , v. at. dar color , corar n o meas. C O L M E I R O , m. o que colma as cafas. fig. , dar boa apparencia, que encubra , e disfarce a coifa m v. g. colorear a temeridade O feixe de colmo para as cobrir. com o nome de esforo : para colorear melhor & COLMILHO , m. nos cavallos, e porcos he fem raso. M. L.t. 2. o mefmo. dente , que noutros animaes fe diz C O L O R I D O , m. a miftura , e unio quT preza, e fida entre os incifores, e mollares. COLMILHOSO , adj. que tem grandes col- refulta das cores da pintura.. C O L O R I D O , part. paff. de colorir. milhos. Naujr. de Sep. j . I O I . V . ojavali.^ C O L O R I R , v. at. empregar, e applicar as COLMILHUDO , adj. que tem grandes colmicores pintura. f. Pintar com as cores, conIhos v. colmilhofo, B^L> Carta 6.j, 143. o col-

tnilbudo javdi.

VCr

288

COL

COM

venientes. fig. ,,.a humildade colorida: O feufto que acompanha v.g. ,, cafa paramentadd com furor com tintas favorveis colorindo ,, Atai ia de bons trafies. Indica o' inftrumento y. g.,, maRacine. Bem Colorido he o quadro , que tou-o com a efpada. Matou-o com hum. pontem o claro efcuro livre , as cores limpas , e tu- tap ,jom hum murros % Pe fe por para , a refdo o que daqui depende pofto em -feu lugar. peito, entre y. g..,, ganhou nome cem os eftranCOLORISTA , com., que applica o colo- geir.os V. do Arceb. i. 4. caritativo com os pobres. Por a v. g. fatisfazer, cumprir com te rido , e diz-fo b o m , ou mo coorifta. COLOSSAL, adj. da grandeza do coloff y. fiua obrigao Paiva Cafam. 6. Portar-fe , proceder com algum, i. e. haver-fe a refpeitadelg. ,, efiavia. COLOSSO , m. efttua grande , agigantada. le bem , ou mal. O homem de grandeza extraordinria. COMA , as clinas do cavallo. Eneida C O L O S T R O ' , m. o primeiro leite , que 12. 2. Goes Chron. do Principe. --da arvore, vem s mulheres depois do parto , o qual he as folhas. C Luf. 9. 57. frondente coma. Na groffo , e fe qualha. Muf. he quafi < a dcima parte de hum tono, .. COLUBRINA , f% pea d'artelhafia, que oii a diftancia entre o femitono ..maior , e o curfa mui longe , he affas comprida. menor. Nunes. Na Ortografi. vrgula; com^f COLUBRINA , adj. efpada a que tem a duas vrgulas com que fe diftingue alguma folha tortuofa em SS,'como fe pinta o raio. falia, paffo de 'autor citado. Lavanha prol. dd 4. COLUMBINO , adj. de pombo. no fig. in- Dee. de Barros. Entre Med. fono t menos pezanocente como a pomba O Principe no ha de do que o letargo , Tem febre doena menos fer todo columbino Brachiolog. forte , que a apoplexia. Curvo Poliantbea. COLUMELLA , pelienla pendente do Coma de Berenice , conleilao Boreal junto extremo do paladar, quando eft inflammada,, cauda do Leo , que fegundo Ptolomeo confta e fe faz roia. Madeira t. Cirurg. de 3 eftrellas ; Tycho lne afifia 1 3 , e o Ca-', C O L U M N A , ou COLUNA , fi d'arquit. talogo Britannico 40. Parte do Colon do peefpecie de pilar redondo , que affenta fobre fua rodo. Pegar s comas , i. e. clinas, fig. lanar baze , e remata-fe c o m o capitei: confta de ca- mo do que nos pde tirar do perigo. Eufr. 1. 1. n o , ou fufte , capitei, Bocelino , gula reverfa , COM ADO , adj. poet. que tem coma: ufae direita , abaco , dentilhes, metopas, trigifos, fe compofto v, g. Vite-comado farfiante Lyeu prumos , ou pefons , Plinto , Bafe , pedeftal. i. e. que tem coma de vides, ou parras. Dinis Coluna encanada , v. encanado. Nos livros , a Epitalamio. feparao de efcritura d'a!to abaixo , mediando COMADRE , fi a mulher , que ferve de claro entre ella, e outra efcritura. na Milcia, madrinha a refpeito da m i , ou pai do afilhalinha de foldados de pouca frente, e muito fun- do. A parreira , familiarmente. Vafo , em do , fila Ionga_ do exercito em marcha v. g. que fe deita agua fervendo , o qual fe mette marcha' o exercito em duas ou 3 columnas. fig. por entre os Ianes para aquecer a cama. Coifa que futenta, ou foftem v. g. ,, a agriCOMARCA , territrio, que eft no excultura , e o commercio so as colunas do eftado. tremo", ou raia, que parte com outro: daqui o Lobo no Condefl. c. 10. / . 156. v. Defpedem-fie verbo comarcar. % Ter marco commum de diviso, fiaudofos os collumnas da Ptria. e limite. Hum nmero de Villas com feus C O L U R O , m, de Geograf. circulo mximo territrios , cuja juftia he adminiftrada pelo Cord esfera , so dois, que corto o Equador, e regedor , e mais miniftros , que reidem na cao Zodaco em quatro partes iguaes , e fervem bea da Gommarca , que he Cidade , ou Villa de diftinguir as quatro eftaes do anno , coluro notvel v. g. ,, 3) a Comarca de Santarm, Tamdo Equvnoeio , do Solfticio. bem ha comarcas ecclefiafiicas , em que os Bifpa C O M , prepof. que indica a concomitncia, , dos fe. dividem imitao das Provncias em e unio do ojeto fignificado polo nome a que comarcas civis, ella precede, com o outro a que ella ferve de COMARCO , adj. que vive na mefma cocmplemento v. g. ,, Deus v comnofco: efii- marca. Que eft no limite, ou raia de hum ve com Francifco ; a Cidade eft pegada com o'territrio plgado com Outro v. g. povos coarrabalde ; foi achado com outros roubando ; arma- mareos. M. L. tetras comareas. dos com armas prohibidas. Cornem com cara de C O M A R C A R , v. n. eftar na comarca y. g. co : falou me com terrvel femblante. e.figl:,, Portugal comarca com Hejpanba. y. Caftan. 2. fi 31. elles eftavao com.medo, raiva, inveja. O orna- parxir , neutro. CO-

COM

COM,

289

C O M A R O y. cmoro. Barreiros Corogr, . COMBOI , m. foccorro de mantimentos , COMATQ , adj. de cabelleira longa, ou ca- tropas, dinheiro , e ptrechos em cafila para o bello' crefoido. Gallia Cg/nata Georg. cfe Virg. exercito , ou de navios de proviso , ou comper Cofta. ' "" -i mercio em tempo de guerra : tropa, ounosde COMBALENGAS, pi. cabaas da ndia. comboi, as oue lhe do guarda. C O M B A L I D O , adj. abalado ' v / . da doenCOMBOIDO , part. paff. de comboi ar. a. Lemos Cerco : combalidos do eftado da paz , de COMBOIAR, v. at. guiar , e dar guarda a que gofiavamos. P. B&eira^ L. z. pag. 18. : com- comboi. balido o juiz com ddivas, <&c. Palmer. 3. 151. COMBORA , n o m e , que7 defigna a y. efiav combalido para fie apartar do fervio correlao de duas rivaes em concubinato , ou deMr, abalado. P.P.iTc.^. entre, a folteira , e cafada a refpeito d marido * q p M B A L I R , v. at. abalar, mudar do efta- de huma y. g. fulana he minha combofa d*flfi.rme , so , '. tranquillo ': y. combalido. Barbofa. COMBANIR vulgar por combalir. CMBORO , m. o rival. C O M B A T E , f.f. peleja, briga, conflido em COMBRO ^v. Cmoro. guerra naval, ou de terra. Ter combate ; poCOMBUSTO , proximidade de calor que der fer atacado v.g. efla fortaleza j tem com- queima. Avellar Repert. a Lua fraca com a bate pola parte do .Poente ,, Caftan. 3. /. 247. combufto do Sol Entre Boticrios aco de j tinha combate polo lado da villa velha. queimar reduzir a cinzas. O que refta da coifa, COMBATEDOR y. combatente. queimada. Cana Paftoral do B. do Porto. C O M B A T E N T E , m. o que combate, peC O M B U S T V E L , adj. que fe queima, e faz leja. M- L. z.fi, 2,29. adj. Que anda- em com- em cinzas ao fogo. bate, Amaral 6. nau combatente. COMBUSTO , adj. planeta-, o que no C O M B A T E R , v. at. pelejar miltarmente fa- difta do foi 16 gros. zendo fora a ferro, e fogo v. g. combatemCOMCAUSA , que juntamente com oufe os exrcitos, as armadas; ou o exercito com- tra coifa foi aufa^de algum effeito. bate com o inimigo ; eu me combaterei com elle COMEADO , part. paff. de comear. Port. Reft.: combater a Cidade do artelharia. M. COMEAR , y. at. dar principio v. g. obra, L. t. .4. % Combater contra a opinio de Jofe- combate , pratica y. g. ,, comeou a trabalhar , a fho Vafconcellos Arte Militar. Combater os obra. Outros uso da prep. de antes dos infinierros, ou contra:'a fama combate os cor arpes."Bra- tos v.g. ,, comeou de cortar hum cacho. M. Luchiolog.: a inteireza combate contra a cubia. V. fit. comeou de tanger Lobo: Comea de fervir do Arceb. 1. 6. outros jete annos , Cames: Comeou* de chamar COMBATIDO , part. paff. de combater. por Galatea Bernardes Lima Ecloga 11. COMEO., f.m. principio: o comeo joi bom, O navio dos mares, e dos vemos, que forcejo pelo- eftroar. M. Conq. 1. 15-. os coraes com- mas o fim pejfimo. Ord. L. 4. em comeo de paga: nefte' comeo do anno, em to bom dia. batidos de perplexidades Varella. COMEDIA , f. fbula Dramtica , em que COMBINAO , unio de varias coifas , que fe penetro, e "unem intimamente y. fe reprefenta alguma aco da vida , e peffoas g. na Qumica, do cido com o m e t a l , que dif- ordinrias para fe corrigir o vicio' por meio do folve, &c. na Fifica , a combinao dos tomos ridculo. que formo o corpo. Na Arimeth. a combinao C O M E D I A , alimento, comedoria* H. dos nmeros para fe calcular. fi Comparao Naut. 1. 300. -. de lugares , que parecem oppoftos , e fe conciC O M E D I A N T E , m. o que reprefenta Colo. Vieira. media. COMEDIDAMENTE , adv. com moderao, * COMBINADO , part. paff. de combinar. COMBINADOR , m. o que combina, com- comedimento. COMEDIDO , part. paff. de comedir-fe. Lupara. C O M B I N A R , v. at. fazer combinao, em cena p. 469. que guarda os deveres , e #brigatodos os fentidos v. combinao : combinar es os Japes so comedidos huns com os, outros ,, hum livro com outro , comparar.- Vieira. C O M E D I M E N T O , m. modeftia, modeCOMBINAVEL, adj.,que pde combinar-fe. rao, Continncia dentro das regras , e linjiCanas de D. Fr. Manuel. ! tes dos devres y. g. obrando , falando. V. COMBOA y. corabora. { Oo do

do Arceb. L. i. c. 5. princ. comedimento de humilde - C O M E S T O , part. paff. irreg. e antiq. cernida. Ulifipo f. 67. po comefto: c/navios comefios do teligiofo. J gufano Barros 1. /.. 4 2 . : as taboas do ataude COMEDIR-SE ,. y^jecipr. eftreltar-fo , #e acccmefis, egafiadas Ges Chron. M. fi. 33. , ' commodar-fo, ao que o dever impem, ou feCOMETA ,. -corpo luminofo , que appaja dever prudencial , o mofei , conter-fo nos rece extraordinariamente no Ceo , drri hum rafdevidos termos. M. Lufi 1. comediu-je a gente poto lumir.ofo, que talvez fe chama cauda, oupular. Eujr. 4. 1. para quem quer comedir-je com a natureza, pouco bafita i. e. conter-fo nas tras barba, ou cabelleira. ..-Cometa, chulamenraias do "que ella "demanda em matrias de ali- ts, o comilo , oi peffoa , que come muito y. mento , veftido, Scc. e 59. commedir-fie com a ra- g. he cometa. G O M E Z A N A , feftim de banquete: fazo do efpirito.. COMEDOR , m. o que come , muito , ou mil. COMEZINHO , adj. que fe pde comei"!*, pouco. COxMEDORA, a que come, muito, ou cilmente. De fcil comprefoens , e intellgencia. pouco. COMIADA v. Cumiada. Albuq.\4. p. c. 1. COMEDORIA , rao , que os morteiC O M I C H O , coceira. foDefejo imros , e Igrejas davo aos feus fundadores , e padroeiros , ou a feus filhos , e clefcendentes. moderado de fazer alguma coifa , pruido. fia-' M. L. 3. L. 11. c. 20. . A rao, que fe dava an- mil. ' tigamente- ao alferes. Real M: L. COMICHOSO , adj. o defcontentadio, a C O M E D O U R O , m / p e a de gaiola onde quem nada agrada, fiamil. fe pem o comer dos paffros. COMCIOS , m. pi. entre os Romanos, C O M E M O R A O , e deriv. v. Commemo- ero afemblas, e juntas do povo todo, ou f da plebe em certos cafos , para fazerem leis, rao. elegerem Magiftrados , e determinarem outros neC O M E N D A v. Commenda, e deriv. C O M E N O S , m. indecl^jiefle comenos, en- gcios da fua competncia. Antigidade de Listretanto , que fuccede , ou fe faz alguma coifa. boa. Reft. de Port. C O ' M l C O , adj. que refpeita Comedia y. COMENTADO , e deriv. v. Commentado , g. nquelle efiilo tao cmico Ferreira Brifio. &c. Prol. Poeta Cmico, que compem comdias-; C O M E R , v. at. receber pela boca, maftigar, ufa-fe fuftant. o celebrado Cmico Vieira. e engulir y. g. comer po, doce , <&c. Des-Que caufa, excita rifo. frutar v. g. ,, come doze mil crufados : no come COMIDA , aquillo , que he para comer. palmo de terra V. do Irmo Bafo. A ferrugem Comer. a agua forte , come o ferro , i. e. ataca , e gaita. C O M I D O , part. paff. de comer comida As ondas comem o navio , fumergem. Barras , do mar o navio Vieira. Freire. Caftan. 7. c. 85. onfumir v. g. ,, a C O M I L O , T - m.. grande comedor. Tempo d* guerra comeu-lhe muita gente. Freire. A podri- Agora 2. 3. do come as chagas, as chagas cancerofias comem COMILOA , a mulher , que come es membros. Comer-fe as mos de raiva. M. L. muito. Comer-fe buns a outros de raiva Vieira. C O M I N G E , m. morteiro de 16, ou 18Comer algum por hum p , desfrut-lo , tirar-lhe pollegadas. Exame de Bombeiros j . 102. tudo o que tem, No proferir y. g. comer C O M I N H E I R A , a que vende, camibuma filaba. No jogo das damas, levar huma nhos. tabola. Comer Santos, diz-fo do beato , hyC O M I N H E I R O , m. o homem, que veti, pocrita-, que >nda fempre refando , e beijando de cominhos. Santos. Vieira. fie de alguma coifa, forer COMINHOS , m. ufa-fe em geral rio plumal. Eufr. 2. 3. 61. y. por certo que me como diffo, ral herva vulgar, e fomente defte nome, de que (de adares defcala.) fe adnbo as panelas. .. COMER , m. o que fe corne ,, feu comer C O M - I R M O , m. com-irma* y. co-irmo, fion carnes crudas. C. cartas: he "do feu comer, i. pofto que com-irmo parece fer melhor qrtograe. coifa do feu gofto. Eujr. 2. 5. Cometes, fia. yiandas. COMITIVA , acompanhamento de gente C O M E R Z I N H Q , m, dim. de comer. por cortejo, obequio.

29o

COM

COM

COM

COM

291

C O M I T R E , fi m. oKcial -da gal, que diriCOMMENTADO , part. paff. de commengia a fua mareao , e os forados , ou galeo- tar. . tes. Barros D. 2.f. 46. M. C. 1. 36. p M M E N T A D O R , m. o que faz com.9 COMMANDANTE , fi m. official militar 4 mentos. que manda alguma trbpa dTnfantafia, ou ArteCOMMENTAR , v, at. fazer commentos. lharia , ou Cavallara/ Inventar, forgicar, affacart Arraes9. 9. commentott C O M M A N D A M E N T O , m. a aco de madades fiem conto. jcommandar. C O M M E N T A R I , f.m. breve narrao hif, C O M M A N D A R , v. at. fazer officio de com- torica, fem adornos v. g. os Commentarios do mandante. O lugar alto que commanda , i. Grande Affonfo de Albuquerque. e. domina a campanha rafa. Exame de Arti- , COMMENTICIO , adj. fabulofo. lheiros. , * COMMENTO , m. explicao breve do COMMEMORAO , f. lembrana, men- texto de algum autor, em quanto fua mente, o que fe faz de alguma coifa, ou peffoa. Bar- ou no que refpeita s palavras.' ' Refleros 1. / . 8. jem haver commemorao de feu defi xes , ou addies , que fe fazem a qualquer facho. Lembrana fpor honra religiofa. Arraes cafo. 8. 8. em commemorao da Virgem. na Liturg. an- COMMERCTAL, adj. que refpeita a comtfona com verfetss, e orao , que fe recita mercio v.g. ,, fraze eftilomercantil. honra de algum Santo nas laudes, e vefporas , C O M M E R G I A N T E , m. o que faz come na miffa depois da Orao do dia. Gonalo mercio. Vaz. ', COMMERCIAR , v. at. intranf. fazer com- C O M M E N D A , beneficio, que fe d a mercio com algum. Vieira diz nem os que .cavalleiros das Ordens por fervios, ou por ou- commerceo nas praas pofto que diga allutro titulo : Commendas velhas na Ordem de Chri- mia. ,ft, so as que fe erigiro dos bens dos TemplCOMMERCIO , m. a troca das producrios , que' foro nefte Reino ; as novas foro ac- es naturaes, ou da arte , por outras da mefma crefcentadas polo Senhor Rei D . Manoel. natureza , ou por dinheiro. Converfao , trato COMMENDAO , a>aco de encom- com afouem. mendar. -COMMETTEDOR , m. o que commette COMMENDADEIRA , fenhora, que y. g. ,, do delito. tem commend. Chron. J. 3. 4-p- c. 43. a comenda- COMMETTER , v. at. fazer v. g. crime , deira de Santos o novo. delito. Tentar v. g. commette;o o piago. COMMENDADOR , m. o cavalleiro, que Arraes 10. 6. commttero fallar-fie por 3 vezes tem commend. M. Conq. Comear alguma empreza. Palm. p. C O M M E N D A D O R I A , o officio de Com- 2. c. 98. coifas afperas de commetter , tem as vemendador. M.L. 5 . / . 46. col. 4. zes fceis as fiaidas ,, i. e. os xitos fceis. COMMENDAR v. encommendar. Encarregar, dar commifso v. g. ,, de algum neCOMMENDATARIO , adj. Abbade, o gocio a algum , a execuo de algnma ordem. que tem beneficio regular em commend, Emprender, provar v, g. ,, commttero vaear o C O M M E N D E L A , dim. de commend. rio ,. paffar, entrar. Freire , e Lobo, alguma jorPrefies cmico. nada., Entregar y. g.r ,, commetter a Deos o COMMENSAL , m. o que come mefma fucceffo. M. Z . ' r . Offerecer, propor y. g. meza com outros v. g., em refeitrio , tinello , commetterdo o caixo de Cbiraz por concerto. de graa , o por feu dinheiro. Commetter, delegar. Commetter algum com paz, COMMENSURADO , part. paff. de commen- prop-la.' Marinho. Tentar algum de palavra furar : penitencia commenfiurada ao peccado i. e.para fazer alguma coifa. Eufr. 1. .f. 20. Coma medida, proporo do peccado, proporcio- metter-fie a batalha, travar-fe. M. L. t. 7. fi. 53nado. col. 3. COMMENSURAR , v. at. medir huma granC O M M E T T I D A , v. remetida. deza exaclamehte , de forte que, no refte nada C O M M E T T I D O , part. paff. de commetter v.' v. g. ,, 3 mede, ou commenfura a 21 exatamen- a jorirada commettida fiem beneplcito dos psfte 7 vezes. Proporcionar. fuidores da terra. M. L. 1.9: col. 1. , C O M M E N S U R A V E L , adj. grandeza, que pC O M M E T T I M E N T O , f . m . aco de de medir-fe , e conhecer-fe exatamente por meio commetter y. g. do delicio. $ O delicio de outra. Oo ii com-

commettido. H, Pinta, y. Accommettimento t. Anatom. abertura entre os offos, que compe o cafco d cabea, cujas bordas tem huns coem guerra , briga. CMMGO , cafo adverbial do pronome ^e , mo dentes de ferra, que fe encaxo huns pelos em companhia de mim. Entre mim v.g. ,. outros. y COMMO v. Como. ' dizendo* -eommigo. A meu refpeito y. g. COMMOO , movimento , perturbaliberal comigo. COMMINAO , ameao ao capigo o do animo caufada de paixo. Movimento precedia a comminao: v. o verbo commnar. fobito y. g. do crebro por pancada. RecopU. da Cirurg. *r Cron. de Sancho z. f. 205. COMMODA , Efpecie de meza, ou boG O M M I N A D , part. paff. de commnar. Vieira, v. o verbo. fete compofto de gavetas , e gavetes. COMMNAR , v. at, ameaar com pena , ou C O M M O D A M E N T E , adv. com commodn caftigo por quebra da lei. Vieira fiendo a pena da dade. prohibio comminada a ambos. % intranfit. Deus C O M M O D A T A R I O , m. aquelle , que pecomminow, que cahirio em pobreza. Carta Pafio- dia a coifa empreitada t. Jurdico. ral do Porto. C O M M O D A T O , m. Jurid. empreftimo de' C O M M N A T O R I O , adj. que contem com- coifa , que fe ha de tornar a reftituir a mefma minao. Lucena f. 233. co/. 2. Juramento com- individualmente v. g. de hum cavallo,: v. muminatorio v. juramento. Recado comminatorio . tuo : o commodato he gratuito , e nilo differe do de ameao. aluguel, ou locaoVieira t. 8.f. 181. Orden. COMMISERAO , fi compaixo , pieda- 4- T. 53. de. M. Conq. 3. 109. COMMODIDADE , facilidade, oppor^ COMMISERAR-SE , v. recip. ter commifera- tunidade , vagar, meio de fazer alguma coifa fem de algum. Arraes 8. z 3. incommodo , matria difpola paira iffo tanto COMMISSO, o encargo que fe d a que teve commodidade, fabricou ambos os cafiellos ] algum de fazer alguma coifa v.g. de comprar, M. L'(f. 6. fi. 113. Commodrdades da vida, -ou vender fazendas ; e effe trabalho v. g. le- os meios de.a paffar commodamente ? fem trava 3 por cento de commifiso. Jurifdico com- balho , defgofto. Lobo. Comnwdidades do corpo, jnettida , delegada. Vieira. Peccado de commifi- o que concorre para o livrar de trabalho, incomso , aquelle que confifte em fazer coifa defeza modo. v '&'j> furtar , adulterar , oppem-fe ao .de omCOMMODO , f. m. meio fcil de fazer almifiso. Junta de Miniftros Deputados para al- guma coifa; defcano v. g. jazei iffo , mas gum conhecimento y. g. na Relao, jormar, com todo o commodo voffo* > Utilidade , pronomear commijso. veito _ os rios_ navegveis n interior das terCOMMISSARIO , m. aquelle a quem fe ras so de infinitos commodos ao commercio interfaz commifso de Jurifdico , delegado; ou de no : quem recebe os commodos da herana tenha fazendas para fe venderem, de ordem para fo com- os incommodos a que os herdeiros fie obrigo, prarem outras. Commiffario geral, he o 3 oR- <&c. -cial geral d todos os regimentos de cavallara liC O M M O D O , adj. apto v.g. fitio commdp geira; que deve examinar o eftado do regimen- para huma- fabrica. Cafa commoda, que tem to , paffar moftra , e fazer que os Officiaes fa- commodidades para a habitao. Pelo nieio co feu dever. Commiffario de guerra, offi- mais commodo , i. e. fcil , e fem trabalho. eial da Policia militar, que decide as controver- Homem comhwdo, o que bufca a. fua comias occafionadas nas marchas-, regula os vivan- modidade ; tt. fcil , indulgente,. condefcendeiros , diftribue os boletos, Scc. dente. COMMISSO , m. pena, em que incorre COMMOVER ,. v. at. caufa* commoco abaaquelle que a elipulou em algum contrato., fo l a r , perturbar o animo com algum affecto v.g: faltaffe s leis , e condies convencionadas t. commover-fe com lagrimas; nenhum temor o com* jurid. cahir, incorrer em commiffo. Sob move. Alvoroar v. g. commover o povo. pena de cairmos em commiffo de injufios Tempo Alterar, os ventos commovem o mar. Eujr. 5. io* d''Agora 2, 2. Commover je recipr., commover je pela raso, a COMMISSURA , "f. fc. abertura eftreita y. g. experincia Curvo. nocojado dos navios. Barros 2. j . 77. na comCOMMO V I D O , part. paff. de commover. C. miffura do afio da navio podio inettfr bum ovo. Eleg.- 6V COM-

292

COM

COM

COM

COM

293

C O M M U A , Letrina, Secreta. COMMUNPCAO , o ato de fazer, GOMMUA variao femin. do ad-j. commum. e o de fazer-fe- commum a muitos y. g. a Eufrof. 5. 5. 18*3. y. Ato 2. Sc. .f. 53. v. Elegia- communicao dos -bens __ entret os cafads por carta da j . 139. y. Pinheira 1. 184- Ulifipo j . 260. y. de ametade; a communicaa dos conceitos por pa'commua obrigao L't. Transform. &c. toda lavras , acenos. Converfao v. g. ,, communivia querem muitos, que o adj. commum firva pa- xao illidta com huma mulher. M. L. Converra os fuft. mafcul. e femin. y. g. caufa commum fao honejta , convivncia, trato familiar. InV. commua. corporao v.g. de dous rios'mettidos no mef-~ mo canal. Das cafas que tem , ou do fervenCOMMUAMENTE v. commummente. COMMUM , adj. que pertence por igual a tia para outras, dizemos que tem communicaa. muitos; de qu muitos uso v. g. o fialo A communicao de dois mares, juno , corcommum : corredor commum , porta commum ; as tada a terra empofta. Communicao , linhas de na Fortif. so huns foffos por meio dos quaes mas so commum a todos. Do publico v. g. 0 bem commum. " Ordinrio v. g. os fuccefbs fe paffa de hum forte para outro no cerro de communs da vida. Sabido , e ufado de todos alguma praa. A Communicao dos Santos, i. y. g. dito , provrbio commum. Homem do e. a participao dos mritos das obras dos fieis, commum, i. e. do povo , oppofto aos nobres. - julos , e Santos. Communicao dos idiomas Trajo commum , fem luxo, fimples. Barros Elogio na S. Efcritura ,, reciproca applicao de epithe 1. Subftant. fazer alguma coifa em commum, tos que refuka da unio Hypoftatica da humaa cufto , defpeza , com trabalho de vrios. O nidade com a Divindade em-Chrifto v. g. ,, quancommum, i. e. a maior parte v. g. o commum do fe diz Deus he bomem , e o homem he Deus dos homens ignora iffo. ' Os communs , o povo , Vieira a immenfidade Divina pela Communicao dos idiomas fie eftreitou limitao hugente do terceiro eftado , Cmmuneiros. COMMUA variao fem. de commum. H. Pin- mana , de Jorte que pde dizer-je que Deus joi concebido em Nazareth , que naceu em Belm, to fi 416. col. 1. Pinheiro 2. f. 160. C O M M U M M E N T E , adv. ordinria , vulgar- <'C. C O M M U N I C A D O , part. paff. de co.mmumente v. g. ,, veftido Dfordinario v. g. commummente afim fuccede. Vulgarmente v. g. nicar. COMMUNICAR , v. at. participar, fazer ,, diz-fe commummente. A' cufta de tcdos', com commum y. g. o fegredo, o modo de fazer al~ defpeza commua. H. Naut. 2. 67. C O M M U N A L , adj. antiq. v. commum unf- guma coifa, os feus negcios, a algum, as fus magoas, felicidades , prazeres. Tratar, conververfal: Azurara c. 2. bomem de communal ficenfar algum. , Pegar y. g. & mal, a doena. cia / '' CMMUNEIROS', f. m. pi. os cmmuneiros, Communicar com algum, tratar algum negocio. a gente do terceiro efta-do , que no he nobre , Farticipar v. g. ,, communkamos no prazer, no nem do Clero. Maris D. 4. c 20. do Inglez pranto , trijleza. Pinheiro 2.160. Ter ferventia y. g. a cafiafiecmmunica com a quinta por huCmmoners. COMMUNGADO , part. paff. de commun- ma [porta, a Cidadella com a Cidade por meio de huma ponte ; os vizinhos da outra banda do rio"pxf . COMMUNGAR , v. at. dar a communho v. por huma ponte fe cammunico dos da Cidade: g. o Padre que os confeffou , e commungou. Sou- canos que fie eommuniquem do o tanque. Comfa. v. n. Receber a communho, e viver na municar, participar dos Officios Divinos, dizfe communicar in Divinif com os mais fieis. Communho dos fieis. *-' C M M U N I C A V E L , adj. que fe communiC O M M U N H O , f.f. o corpo de Chrifto Sacramentado, que fe recebe na hoftia confiigra- a. Pinheira 2. fi. 3. voffa dignidade Real commuda: a communho debaixo de ambas as efipecies, nicavel a todos, C O M M U N I D A D E , corporao de genhe quando fe toma tambm o fangue de Chrifto na transfubftanciao do vinho confagrado. A con- te que vive em commum v , g . ,, em cafia Reli> .yivencia, e participao dos miftenos, e Sacra- giofa. M. L. Sociedade civil. Arraes 1. 23. mentos de algum_ Igreja y. -g. a communho Republica. Tempo d'Agora 2. 1. e Cron. Pedr. 1. Romana , Grega ,', excluir da Communho dos cap. 12. a communidade de Gnova. Affemblea., fieis. Vidra a unio que cada hum tem com junta, unio dos Cmmuneiros. Maris D. 4Chrifto temos todos entre ns , e efta unio . . . cap. 20. Forma de Governo Democrtica. Bard ofer, e o nome communho : Viveu, e morreuros Elog. 1. -fireq. nas Noti. de Severim da 2. 1 *dii* na Communho Romana,

quem , e aquelle. Como que , como fe. B. Ciar. edi. Igualdade de ufo dos direitos na coifa f. 140. v. como que elle no paffar a. commua a muitos. Pinheiro i. 214.OMORO , m. cumulo ,- outeiro entre COxMMUTAQO , fi troca commercial. chas, cmoro de terra. Couta Ded. 7. fi. 79. cmoBarros i.D. p. 78. com as quaes commutaoes de ro grande. pobres ero feitos ricos. no fig. feliz commutao. COMPACTO , adj. o corpo cujas partes so be chorar hum pouco para fempre rir. Arraes 2. bem unidas entre fi , com poucos poros entre9. Mudana de pena, catigo , voto em ou- meio v. g. po , metal, pedra; tecedura, agua tra fatisfao v. g. do degredo em multa. Va- gelada. riao, mudana y. g. a commutao dts iguaC O M P A D E C E D O R , adj. o que tem compairias. xo. Pinheiro 1. f. 4.3. compadecedor dos trabalhos COMMUTADO , part. paff. de commutar. defieus vaffallos. COMMUTAR , v. at. mudar em outra fatisC O M P A D E C E R , v. at. foffrer v.g. o hofao v. g. a pena ajfliiva em pecuniria ; o mem foberba no compadece o ladro. Eufr. 2.7.: voto em outra obra pia. Vieira commutavo a no compadeo a bajougice dofid)tlgo id. 5. 8. no. pena de morte em trabalhar nas minas. M- Lufi. compadeo daes id. 1. fc. 2. v. Ulifipo fi. ;. e 222. 2. fi. 5y. Cames L. 4. 3?. mas a natura ferina , e aira C O M M U T A T I V O , adj. juftia he a que no lhe compadecem, que as cofias d no permit-1 refpeita ao que he prprio de_cada hum v. g. tem fofrrendo-fe. Compadecer alguma coifa em a que fie faz refiitmndo fe me o que he meu ; ja- -algum foftfer-lha , confentir-lha. Aulegr. f. %endo-je-me a honra,' devida fegundo as leis. 125. y. Ter compaixo v.g. compadecer as Vieira. dores d?algum Eufr. 1. 1. Cames edi. de GenCOMO (palavra compofta de duas latinas quo dron t. 2_.fi. 24. a culpa he leve , e todo bom juizo a emodo' que querem dizer do qual , ou, de qual compadece. '' Compadecer-fie ,, mover-fo a compaimodo ) ufa-fe fubtantivadamente v. g. mandai xo , ter compaixo. Ser compatvel. Paiva Caf. me dizer o como , e o quando fe ha de fazer iffo c. 11. Eufr. 2. 3. Arraes 2. 9. v.g. no fie com- ' i. e. o modo em que em partes' conformes a padecem dois contrrios em hum fogeito em boa. como elles as ordeno ,, i. e. ao modo em que Filofiofia no fe compadece annexar occafies nem efielles as ordeno Pinto Per. 2. fi. 86. v. vender fieitos de vidos, a coija, que tem a virtude por o trigo' a como quizeffem Refende Chron. c. 202- fmdimento,,: v. Arraes 9. iz.: compadecer-fie o commettendo-he que foffem queimar a Cidade , e dejavindo com feu contrario viver com elle femr eiifaiando-as de como o havio de fazer. Couto 4. 6. defordem. P- P. L. r.c. 3. 9. f. 118. V,: conforme ao como a cada hum conC O M P A D R A D O , m. o parentefco efpn vinha. Hift. de Ifea f. 35. Bufca onde, e como ritual entre compadres. E'tfr. 4. 6. J morreu a veja Eufr. pag. 18?. Ato 5. Sc. 5- qds efcre- o afilhado por quem. tnhamos o compadrado , i.e. ver na verdade de como paffou Coutinho Proem. ceifou a caufa, o fundamento, da nof amifade. Outras vezes fe ufa adverbialmente y. g. Ulifipo Ato 5. como foi iffo , i. e. de que modo. Eufr. 5. 5. f, C O M P A D R A D O , adj.# feito compadre. f_ 190. v. no ouvifies contar de como me cofiumo Amigado com algum. aver, i.e. contar O modo de como, fegundo fe C O M P A D R E , m. o que ferve de padri\ em Couto Dcada 4. e o ufo efptico he mais nho a hum menino fe diz compadre de Teu pai, freqente y. g. trata-fie como Rei, i. e. do ou mi. Efiar compadre com algum , i. e. em modo em que fe trata hum Rei :fiaia como boa amifade. Eufir. i.fic. 1. quem fabe, i. e. do modo em que falia , quem GOMPAGINAO , fi o enlace, liga , fabe. Como, no tempo em que y. g. como o unio das partes do corpo , ou de qualquer tolevavo ao fupplicio. Porque v. g. e como do. M. L. s.f. 180. fallando da compaginao dos elle fiabia iffo, no quiz vir V. de Sufo fi. 17. ofos. como era de fiua natureza afeioado , &-c. ef. 150. C O M P A I X O , pezar , , d r do mal, como de feu natural era fraco. Depois de comofe alheio. ajunta a prepofio a para tirar duvida acerca do COMPANHA , gente militar, e de guerfujeito , ou paciente y. g. tratei-o como homem ra que feguia algum Capito. Nobiliar. com de bem i. e. como homem de bem coftuma fias companhas. Companhia de palores. Cames tratar , ou , que fou tratei-o como a homem de Lufi. 3. 49. a paftoral compunha. Campanha de bem , i. e. he devido , ou cumpre tratar a homem Faunos. Naufr. de Sepulv. Canto 9. A campade bm. Como quem, como aquelle que, y. nha,

294

C(:m

COM

COM

COM

tiba , por a gente de mareao do navio. Barros COMPARATIVO , adj. Gram e o adject-* 1.J.62,. vo que fignifica hum attrib uto com aumento , COMPANHADO v. acompanhado. Fios Sant. em comparao deffe mefmo attributo indicado V. de S. Paula companhada de choros de Vir- por outro adjetivo y. g. o adj. maior he comgens parativo a refpeiro de grande ; peior de mo COMPANHO v. tefticuo. Ant, Galvo Def Em que fe faz comparao y. g. ,, anatomia comparativa dos animaes; o efiudo comparativo das cbbr.fi. 46. C O M P A N H E I R A , mulher ,, que vive lnguas, e feu artificio. . com outra para lhe fazer companhia , ou que a . C O M P A R E C E R , v. n. apparecer em juizo, acompanha em viagem, Scc. Minha companhei- em algum tribunal por fi , ou por Procurador , ou ra , por minha mulner, fr. vulg. por Ex^udor. C O M P A N H E I R O , m. o que acompanha COMPARTE , adj. que he ihtereffado , e tem algum em jornada , paffeio , caa de vivenda, parte em alg. coia. na guerra ; o focio^4 e Commercio ; no fucceffo , COMPARTIMENTO , m. diviso de pea ou fortuna, o qtie tambm participa delle com feparacla de outra v. g, ,, do forro da cafa apaioutros.. Vi ei ra ; companheiro nos furtos', crimes, nellado , ou artqfoado. Palm. 3. p. c. 39. comf&c. partimento em que efiava pintada alg. figura. COMPANHIA , unio de peffoas, e ca- Arraes 1. 20. quantos compartimentos ha ncerebro: bedaes , para algum fim y. g. de Commercio. da cafia D. 10. c. 18. da cmara , cafas, do efcudo, Unio a fim de convivncia , e converfao tarja, divises. Palm. 3 . / . 120. v.g. anda por boas companhias, eftive ifbuma COMPASSADO , part. paff. de compaffar. companhia de peffoas bem injiruidas; jrequentar ms Proporcionado v. g. o corpo, o-roflo, movicompanhias. Fazer, ou ter companhia a algum, mento. A^v/o compajfado , o que vai bem caracompanha-lo., eftar com elle. Barros. Ciar. L. 1. regado por igual , e governa. bem.. ' Proporo e. 14. Elegiada j . 272. v. Hifide Ifieaf. 7. Socie- cornpaffda , jnfta , exata , perfeita. dade boas palavras fiem cwfnhia de boas obras CMPASSAGEIRO , m. companheiro na nada valem , V.deSnfof. 187. Unio v.g. ,, paffagem de mar. Godinho. a companhia do Divino com o humano. Arraes 9. COMPASSAR, v. at. medir com o compaP 8. As peffoas familiares , que acompanho. fo e fig. a fua experincia compaffou as alturas. Corpo militar de tropas , que confta de certo n- Vieira 2. 138. Examinar as propores, calmero de homens , delas fo compe o Regi- culando. Cames Luf. 5. 26. Medir com o commento a companhia he governada pelo Capito. paffo na carta , ou cartear a altura, e longitude* Regras de Companhia na Arithm. as que enfino Compaffar a mufiica, regela fazendo compaffo , a repartir proporcionalmente pelos focios os lu- ou cantando a compaffo. Compafifar-fie, moverfe compalfadamente. Crus Poefifi.95. Comedircros, e perdas da fociedade,, Scc. COMfPANHOM , antiq. v. companheiro. Prov. fe, moderar-fe, Compaffar-fe com algum., andando , i. e. fem ir mais depreffa , nem mais H. Genealog. t. 1. COMPARAO , aco .de comparar. de. vagar. V. de D. Pauto de Lima j . 36b. Efcritura onde fo faz alguma comparao. GOMPASSIVO , adj. fenfivel ao mal do prSem comparao v. g. ,, he melhor que o voffoximo. c. que indica compaixo v.g. palavras fiem, comparao i. e. com vantagem to manifef- compaffivas. COMPASSO , m. inftrumento Geometr. que ta , que no foffre comparao , ou exame. confta de duas pernas , ou varetas iguaes, direiCOMPARADO , part. paff, de comparar. C O M P A R A R , v. at. dizer , e moftrar, que tas , ou curvas , e de volta , unidas em cima por huma coifa he femelhante a outra v. g. ,, Ca- hum eixo , ferve de deferever crculos de medir mes compara o Condeftavel a bem Leo , que per- diftancias. Compaffo de parafufo , os que tem fieguido dos monteiros no foge, <b'c Examinar hum parafufo , que ferve de o confervar aberto os objetos para Te ver , em que conformo , ou com certeza , feiri fe fechar 'com o pegar-!he. fe diverifico v. g. ,., comparo a fenfao , que Compaffo de reducao , o que ferve de dividir lime causo os raios do Sol , com a que he produ- nhas em partes iguaes, &c. A medida do temzida polo fogo a certa diftancia, e acho que so po na mufica , que fe regula por huns traos ao> comprido , ro compaffo fegundo os tempos vo a mefma coif-i. , C O M P A R A T I V A M E N T E , adv. fazendo com- mais, ou menos notas. Fazer, o'i bater ,0 compaffo na mufica, notar o tempo em que fo devem parao y. g. fallo comparativamente can-

95\

cantar , ou tocar as notas com certa medida. defte Reino-.. M. Lufi. t. 2. fi. I . Arraes 1. 24. Soltar palavras por compaffo , filar com vagar. Compellir juridicamente , por authoridade de Lobo Corte D. 8. Navio de mo compaffo, def- fuperior. Prompt. Moral. C O M P E N D I A D O , part. paff. de compendiar; compaffado , o que anda mal por que a carga no vai bem arrumada. Amaral, e Queirs. De com- aqui efto as maravilhas compendiadas, alli efirefumido, cifrado. paffo , proporcionado , a giganta tinha huma vi- tavo divididas.'Vieira: C O M P E N D I A D O R , m. o que reduz a farma do compaffo do feu corpo. B.Clanm. c. 21. Metter alguma coifa em compaffo, dar-lhe pro- compndio. ~ ~ " poro , regularidade. Eujr. 2. 2. mandar-vos-ei C O M P E N D I A R , v.at. reduzir a menor exmetter effe rofio em compaffo. Proporo regular. tenso y. g. huma hiftoria larga, buma obra. Leo Defic fi. 24. veftido fiemeado de prolas a didattica , huma narrao. Reduzir a hum pecompaffo. Palmer. 3. parte. Difpofio compaf- qfleno efpao , o que oecupa muito campo , ou fada , e bem proporcionada de coifas difpoftas anda ,derramado , abbreviar , epilogar. entre fi ; it. o movimento compaffado v. g. C O M P E N D I A R I O , adj. compendiofo, breve dos remos. Palmer. 3. p.fi. 11.. e fi 11. repetida. como o do compndio v.g. mtodo compendiaAo compaffo v. g. a noite vai ceffando em varias rio. Efttutos da Univ. partes ao compaffo , com que o foi a ellas fie che- COMPNDIO , m. epitome , refumo do ga , e faz prefente Lucena fi. 106. col. 1. quan- mais fuftancial, ou das noes _ elementares de do a carne ao compaffo dos dias vai perdendo feus alguma arte , fcencia , ou preceitos v. g. combrios , i. e. proporo , ou em raso dos dias , pndio da doutrina , da Lgica, de Direito Naperdendo mais fegundo os dias -so mais. Confp. tural. Em compndio, refumidamente. Univ. j . 242.: as ondas feridas pelos remeiros a COMPENDIXJSAMENTE , adv. refumida* compaffo , remando certos 2. Cerco de Dio f. 322. mente em breve v. g. expor as razoes. Em diftancias proporcionadas y. g. ,, mandou COMPENDIOSO , adj. abreviado, refumi-fi pr na barra as fufias em tal compaffo , que nindo v. g. mtodo^, difeurfa. Caminho comgum ppdia fahir para jora delia jem jer jentido v. Caftan. j . 117. L. 1. As letras dos verfios pendiofo de confiegmr alguma coifa. Paiva Ser-4 crefcio a compaffo com os troncos onde efiavo en- mes .f. 210. _ COMPENSAO , fupprimento de coitalhadas Palm. p. 2. c. 73. fa , que falta v.g.,, tomei-lhe.o cavallo em comCOMPATIBILIDADE , qualidade de penfiao do jumento que me levou. Coifa com fer compatvel v, g. ,, no ha compatibilidade que fe compenfa, paga , agradece v. g. ,, feralguma em jer bum bomem Reiigiojo , e bypo- via tambm em compenfao dos beneficias que delcrita>. le recebi, y. Chron. Af. 5.J.71, ant. ed. COMPATVEL , adj. que pode exiftir junta- ^ COMPENSADO , part. paff. de compenmente com outra no mefmo fujeito fom o def- far. truir , ou fe so duas coifas diverfas do fujeiC O M P E N S A D O R , e adj. que compenfa^ to , fem fe deftruirem v. g. no mefmo corao C O M P E N S A R , v, at. fatisfazer a lezo que no, so compatveis, o amor, e o dio ao mefmo caufamos a outrem. -com huma coija refarcir, objeto ; a caridade no he compatvel com a inimi- Ne fupprir o que falta.em outra, com os commozade , nem com a falta de benevolncia. Digno de dos fe compenso os incommodos defia vida : a indulgncia,, Auer. j . 23. ira Divina com a graveza da pena compenfa o C O M P A T R I O T A , c. que he da mefma vagar da fua vingana. ptria. COMPETNCIA , difputa entre dois, COMPEAR v. comear. B. P. ou mais que pertendem alguma coifa v. g. ,, comCOMPEO v. comeo. B. P. petncia a quem o faz melhor efig. andavo COMPEGAR , v. n. antiq. comer o. po com em competncia as honras com a peffoa em quem o conduto. Oliveira Gram. Port. c. 36, fe accumulo V. do Arceb. 1 . 5 . : a quem mais , COMPELLIDO , part. pafi de compellir ou melhor far y. g. ,', fervindo a competncia, fompeliido f Arraes 3. 3 . : compdlido a s invejas muitos fienhores d^efle Imprio pediro defefiperar Lufiad. 5. 70. Pinheiro 1. ziz.:Padres competncia Veiga Ethiop. f. 27. V. de com exemplo Arraes 3. fo. de alguma ne- Sufo p. XVIII. e p. XX. brotavo competncia noceffiidade\, d^Aveiro cap. 32. * \ vas flores de graa. Correr em competncia, a CQMPELLIR , v. at. obrigar, conftranger , ver quem mais corre. Palmerim 3. c. 6. .Emuforar, violentar compellio a fahir defterrado lao, rivalidade em amor, ou merecimento. Per-

296

COM

COM

COM

Pertinncia do toso v.g. dijptar a competnC O M P L E C T A M E N T E , adv.- juntamente y. cia do foro, i. e. fe o foro he , ou no com- g, ,, teve todas s viitudes compleamente. petente. COMPLEIO , conftituio do corpo C O M P E T E N T E , adj. prprio , proporciona g. be de compleio fraca, ou robufta, doendo , accommodado v. g,,' lugar competente, ficien- tia", fidia. cia, dote , idade, meios , &c. Foro competente, COMPLEICIONADO , adj. dizemos bemf ruelle, em que fe deve propor a aco.,, e li- ou mal compleicionado, de boa, ou m complei;jigar: juiz o que o he de alguma caufa , o. ou partes fegundo.?as- leis , ou conveno das COMPLEMENTO , m. a parte , que junta partes. ' s ,a,outra completa hum todo- em Geometria y. . G Q M P E T E N T E M E N T E , adv. fufficiente- g- o complemento do angulo , he o que fe demente v.g. gente-armada. Vafc. Arte. Le- ve^ accrefcentar ao ^ngulo agudo para" ter 90 gitimamente v. g. efte Magifirado conheceu da gros, v. comprimento , em Caftanbeda 2.. j . 196. canja competentemente. Sufhcientemente v.g. ,, Na Fortif o complemento da cortina , he o reffujeitowompetentemente infiruido , e mui pertencente to,delia,, abatido o flanco- fegundario. .Metb. para effe emprego. >\ Lufit. Fim cqrn que fe completa alg! aco C O M P E T I p , y. competncia. B. Ciar. v. g. ,, dero complemento vitoria Vieira t. 5. pag. 443. Dar complemento., executar, pr cap. 4 8 * COMPETIDOR , fi m. o que t e n A m p e - em effeito v. g. dar complemento s ameaas. tencias com outro , que defeja , e fe e s H a por Na Grammat. , complemento, he a palavra , ou fe lhe avantajar, por o igualar, El-Rei Agefilo palavras ^que fervem de completar o fentido de foi competidor de Epaminortdas. M. L- % Que fo outra palavra , determinando-o v. g. em filho de Deus , efta palavra Deos he complemenoppem com outros a officio , dignidade ; em amores, rival. adj. das coifas v. ^ g. ,, to da prepofio de ; e ambas de Deus- Cartago compevdora de Roma Vafconc. Arte Mit. so complementos de filho , porque determino a COMPETIMENTO v. conpetencia. B. Ciar. noo de filho , que alis he vaga , e geral , e pde fer filho 'do hcmem , eu de irracional, fi 75. C O M P E T I R , v. n. ter competncias, rivali- &c. dade com algum. em alguma coTa , ou fobre v. . C O M P L E T A M E N T E , adv. inteira, perfeitag. ,, Pan competia na Mufica com Apollo. .. ,, mente he completamente bom. a jufiia nelle competia com a equidade , a affa- .. COMPLETAR J v. at. ajuftar , encher o nbilidae com, a gravidade i. e. ero iguaes, e fe mero y. g. ,, j completou vinte annos , compleesforav.o por' avantejar-fe huma da outra. tou as tropas,. que eftavo desfallecidas do nmePertencer v.g. a efte Magifirado compete o co- ro competente de fioldados. Encher completou'os nhecimento .deffa c&ifa ; a injlruco dos fieis com- feus dias. pete aosfiacerdotesv, Vieira t.i. f. 156. CompeCOMPLETAS , pi. horas canonicas que tir a.algum por com algum. Viriato rr. 29. e so as ultimas do Officio Divino , ou da S. Virtias duas que em Cruz as competido Ser de- gem. vido ,, efla viciima aos Deufes competia EneiCOMPLETO , adj. que tem todas as partes da 12.70. que deve ter v.g. ,, hum jego, pparelho com COMPILAO , colleco de obras , de pleto. Perfeito v.g.,, huma completa viciaria-,: que fo faz hum todo y. g. compilao das leis. a fomma inda no .eft completa; perodo compleLeo Orig. Recopilao. to , o fentido completo da fraze. Acabado v. g. tem cem annos completos. M- Lufi. COMPILADO , part. paf. de "compilar. COMPLEXO-, m.' capacidade , -que abarca , f C O M P I L A D O R , m. o que fez alguma conir abraa , abrange , comprehende , comprehenso pilo. :/ COMPILAR , v. at. unir em hum corpo va- as duas yidas, aci va, e contemplativa,. em cujo rias, leis , papeis avulfos , preceitos, que ando complexo fe contm -..toda a perfeio Evanglica. 1 efparfos por .outros , fragmentos alheios v. g. Vieira..-. compilar os concilias , as hiliorias das viaC O M P L E X O , adj. Gram. que fe forma, ou gens, para fazer corpos de. Concilios, hifitorias ge- confta de mais de hujpa palavra que complete raes, &C, y o fentido: v. g. neft propofio hum Deus COMPLACNCIA , goftb, e prazer , juftiofo ou hum Deus de juftia nos julgar os fojeitos Deus jujiiojo e Deus de que refulta de alguma cpifa.

COM

297

pp

M-

nos -* C O M P O R T A R , v. at. fupportar v. g. , , jufiia so complexos : e fe dlfTeramo, ba de julgar tambm o attributo feria com- defipezas , dores ; fotrer. Pfsftei 1 3. v: C O M P O R T A V E L , adj. que fe pde fupporplexo. ' COMPLICAO , f. Med. a coexitencia, tar, foTrer. COMPOSIO , diff-ofio de parte de doenas, que a hum tempo atacao a faude v. g. a complicao da gota com o gallico. . unidas, e juntas de algum todo natural y. g. f. Enredo, enlace travado v. g. de canjas , e a compofio dos membros do corpo humano; ou Attikial v. g. das partes de algum dijeurfo, traeffeitos. ^_ , " C O M P L I C A D O , part. paff. Med. embaraa- tado. A aco de compor alguma obra, eferido , travado com outro v. g. huma dcena cam to , medicina. a compofio dos bons cofiv.tmes. Arraes 3.4. Concerto',' conveno amioutra no mefmo fujeito. COMPLICAR, v. at. atar, enlaar v. g. gveTentre litigantes; entre inimigos na guerra. havemos de complicar efies dois nomes , hum com Ordenao dos caracteres no componedor. o outro : meio terrvel, que fie complica com o Ccmpoftura nos membros do corpo. Affento,. ver-, e como chorar. Vieira. Ajuntar-fe em hum e repoufo do animo. V, d Arceb. .1. 2. Bullt ujeito y. g. complicando-fie nelle a pedra, as de compofio , aquella , pela qual dada certa ef-r molla, fica quem a d abfolvido d e pagar algucarnefidades, &-c. Madeira, C O M R L I G E , adj. c. que he corro do mef- ma fonajna maior , em qc a confciencia lhe fir da por occafio de contratos com pefmo delito com outro Calina e... complices cou onhecidas , a quem por onfequencia, na conjurao centra a ptria foas no pode reftituir por inteiro. CQMPLTCIAR-5E , v. recip. fazer-fe complina arquit. he a ce v. g. compliciar-fie com outros no crime Vi- COMPOS1TA , adj. Ordem que os Latinos inventaro , e compofero dasda de S. Joo da Cruz. ordens Jonica, e Crinthia.. - C O M P O E D O R y. compofitor. Barros. anC O M P O S I T O R , m. Tmpreffqr, o. que: tiq. compe as letras de forma no componedor , met--. CMPOER v. compor. B. antiq. tendo as regras na gal , com Tua regreta, Scc. C O M P O N E D O R , m. de Impreffor, inf- Efcritor de obra de ngenho v. g. ,,. potica. v trumento , em que o compofitor compem as le- mufica, ou d"1 eloqncia. tras. C O M P O S T O , part. paff. de compor : que e C O M P O R , v. t. ajuntar as partes de que compem de varias partes, ingredientes, fimplirefulta hum todo ordenado*, e organifado v. ces. Palavra compofia , a que confta de duas g. compor bum livro, compor verfos; compor em ou mais imples v. g. ,, alti-fionoro , olbiLatim. Ajuntar ordenadamente as letras no componedor da Imprenfa, Concordar , concer- branco. Compofia o livro , organifado de partar v.' g.,, compor dificordias, defavenas. Con- tes , e membros , acabado. Homem compofto , que tem o exterior modefto. Juizo bem,. certar v.g. ov. cabello. Reconciliar. que Repar a r , fatisfazer g. o damno , lezo fe ou mal compofia, i. e. so , ou errado. Arratp" fez. Orden. 2,. 45. 3. Compor fe , confiar de par- 9. 11. Tem o peito bem compojlo, i. e. so, tes ordenadas v. g. bum livro compe-fie de ca- no informo, Arraes 2. 9. Dramufiando era t0' , pitulos , pargrafos, fiecoes , perodos , frazes , do compofto de bondade Palm. p. 2. c. 62.. Fe palavras. Fazer tranfaco por alguma coifa rida compofia , membro compojlo , Temperamentov. g. ,, comptfierofe em 3 mil reis. Com hu- compofto vejo-fe os fobftant. efpecies compofias,: ma bulla de cena fomma fe compem outra fiom- em Muf. v. efpecies, COMPOSTO-, m. todo , que" refulta, dai ina , /'. e. fe fatisfaz. Conformar-fe , refignarTe y. g. compor-fie com a fua forte, com a von- unio ordenada de varias partes. A fortaletade divina; com a fiua magoa, foFrer-fo. Eufr. za he hum compofto de todas as virtudes Vaf2. 3. Palmer. 3 . / . 124- v. Aiuftar-fo o que liti- concellos Arte. ga amigavelmente com o aaverfario.l Compor-, C O M P O S T U R A , a proporo regular,. fe do veftido , ornar-fe com elle. Lobo. > e ordenada das partes- , e membros de que fe COMPORTA , a porta , que fotm a compem algum todo , ^ 0 . , Paiva c. 6., a comagua do d i q u e , ou audfe>, e aberta lhe d paf- poftura, e graa de membros; a compqftura do roffada. y. adufa. Moda que- fe canta viola en- to , o ar modefto delle , alem do bom ar , e feitre gente' do vulgo lhe manda ternos, amores,o. na Muf. a'compofio de duas, ou mais fobre as azas da Comporta. letras , que cantadas juntamente produzo boa; haf>

298

COM

- COM

COM

COM

299

harfnonia ; u s efpecies de que fe ordena o racional, e-outras que todas formo a fua comcontraponto. Compofio de drogas ,, vafios curpiehenso, O conhecimento adequado de altidos com certa compojtura , que do bom cheirogum objeclo, e das noes fimples , e parciaes agua. Cajian. 3. j . 200. que he neceffario ter para bem o conhecermos. COMPRA, L aco de comprar v. g. Vieira foi tal a comprehenso que S. Ignacio teve das Efcrituras. A faculdade de entender fiz boa, ou m xompra. v.g. moo de bom'ingenho , ecomprebenso. COMPRADO , part. paff. de comprar. ^ COMPREHENSIVA, y, comprehenso COMPRADOR, m. o que compra para no ultimo fentido moftrar tfemprebenftva em fi, ou para outrem ; fi Compradora. COMPRAR, v.at. mercar, dar dinheiro pa- fe anticiparem a refponder Macedo Domnio. CODPREHENSIVEL, adj. que fe pde comra aquirir aguma coifa movei , ou de raiz. prehender.. Comprar algum , peitando-o para que nos firCOMPREHENSIVO , adj. da natureza da va faltando f empenhada a outrem, jufti a , . lei que deve obfervar. Com ouro no comprehenso, por conhecimento perfeito , e adequado y. g. contemplao comprebenfiva , cofiecompra nome digno de poftuma memria , i. e. nhecimento comprehenfivo." Vieira. no fe grangeia. Comprar crimes , faz-los commetter por dinheiro , Scc. Comprar cartas , to- COMPREHENSOR , m. Theol. o que ,m-las da baralha em vrios jogos : comprar goza da viso Batifica ,, Chrifio Senhor noffo1' Alguma coija a algum, ou de algum. Arraes em quanto comprehenfor, e viador juntamente. Vieira f Chriftofiaicomprehenfior perfeito em quanto p COMPRAZER , v, at. fazer o gofto , a von- Deus. tade a algum em alguma .coifa. M. Lufi. por COMPRENDER dizem os Poetas por, comprehender, imaginar. ^Cames ,, mas para o conv< comprazer aquelle Rei Mouro. Arraes 7. 16. por comprazer mulher. Comprazer-fe, ter prazer,prender no lhe acha tomo Eneida 7. 16. o focomplacncia , de fi , ou de fus coifas. Macedo go que nos longos cabellos comprendia ,, prendia. tratandofide fi , comprazendo-fie emfi. Vieira v COMPRESSO , Fifi o ato de fo metquantofiecomprazer de que nos acompanhemos terem nos por dentro , e conchegarem-fo as partes do corpo apertado, ou carregado, de forte que mefimos louvores. '--- COMPRAZIMENTO , m. complacncia. fique reduzido a menor volume y. g. a comprefis do ar. ^COMPREIftQ v. compleio. COMPREHENDER , v. at. abranger na fua COMPRESSO , part. paff. irreg. de compremir. % Nariz chato. Vafconc. Not. extenso fifica , ou figurada V, g. ,, efla Comarca comprehende muitas Cidades , e Villas. COMPRIDAO , adj. ch. aum. de comprido. Nejla virtude fe comprebendem as mais; no comB.P. plexo delia fe encerra , e comprehende toda a perCOMPRIDAMENTE , adv. completamente. feio Evanglica. Vieira: fignificao que com- COMPRIDO , longor, ou longura , prehende grande nmero de vocbulos. Leo Orig. comprimento. Barros 3. D. M. L. t. 1. Alcanar entendendo y. g. so verdades, COMPRIDETE , adj. dim. de comprido.' 'ou provas qu? qualquer mediana capacidade comB. P. prehender fem trabalho: o entendimento humanoCOMPRIDINHO , adj. dim. de comprido , vo comprehende a efencia das coifas naturaesque , tem mais longura , que grofora, ou larmenos a das maravilbofas , efiobre-naturaes. gura. Achar culpado v. g.,, comprehendeuo emievian- COMPRIDO, part. paff. de eomprir por comdades. V. do Arceb. 4. 4. : culpar em -devaffa. pleto dizemos tem dois annos compridos. Por Chron. J. 3. p. 4. c 96. o comprendio na morte perfeito, de e completo v. g. fuftas bem appareD. Rodrigo. Ihadas, e compridas de todo o neceffario. Arraes COMPREHENDIDO , part. paff. de compre- 10. 4. Varo comprido de todas as bondades. Galhender.v. comprehendido no crime , complice : vo na Cron. Af. 1. cap. 1. Longo v. g. tinha liga , paz , tratado , mencionado nelle, e recebi- o pefoo comprido , a barba comprida , os cabeldo por parte Contraclante. los. Tem bum p , e meio de comprido , i. e. COMPREHENSO , t. Log. eGram. o de. comprimento. Dilatado v.g. horas comnmero de attributos, e propriedades , a que pridas. Cames o Comprido efperar. Egl. 7. airange a noo de alguma palavra y. g. efta Rachar ao comprido t longitudinalmente. Diffupalavra bomem contm as noes de animal, e fo em narrao. Couto 4. 3- 1. Pp ii COM-,

v. g- da cumprir mal, ou bem do> algum. Caftan. x.fi. 141; Comprir as Vezes de Capito, fatisfazers obrifujiia promeffa , das coifas de feu appetite. gaes. Pinto Per. 1. c. 32. Ser neceffario v.g. C O M P R I D O U R O , adj. antiq. que cumpre, ,, cumpre ter os meios para fiabir bem do _que f he neceffario para algum ufo prover de todos emprende. Ser indifpenfavel v. g. Cato , feios adubios compridouros, e neceffarios Tejtam. to he da ptria... j agora cumpre morrermos del-Rei D. Joo i. com a liberdade. Encher o nmero v.g. cumC O M P R I M E N T E I R A , de comprimenpria trs annos. fe , encher-fe o prazo ; vir teiro. a effeito ,' verificar-fe v. g. cumprio-Je a profeCOMPRIMNTEIRO , m. o que faz muicia. Satisfazer v.g. cumprida o defejo te fe* tos comprimentos. ria Cam.: comprir [com o defejo , ftisfaz-l; COMPRIMENTO , m. execuo complePalm. p. z. c. 107. v , ta , e por inteiro, enchimento no fig.-,, fie lhe faCOMPROMETTPER , v. at. Lucena f. 821. r comprimento de Direito. Orden. 3.40. 3. Galvo difife que os compromettera, e dera por efpofias, i. Cron. Aj. 1. c. 10. pag. 14. col. 1. O que he nee. fazer que fe eomprometto , e obriguem a ceffario para fe fazer , e acabar completamente alguma coifa. Teftam. del-Rei D. Joo 1. Ulij. j . fev fie , comprometter-fe , renietter-fe ao ar35'. As peas que completo algum todo y. btrio de algum para decidir controvertia, cong. humas couraas ricas com todo o jeu compi i- fentindo as partes intereffdas. mento. Cajian. 6. cap. 25. Nos annos biffextos fio- C O M P R O M E T T I D O , part. paff. de compre bdjo 6 dias 'que je chamo comprimento do anno. metter-fe aquelle que fo comprometteo. C O M P R O M E T T T M E N T O , m. o ato de Caflan. 3. f. 196. Opparelho neceffario. Pinto comprometter-fe. - Fer. \. c. 23. Completa execuo. Arraes 1. 3. COMPROMISSARIO , adj. eleito por com* e para comprimento da forte trifte , que me coupromiffo y. g. arbitro , juiz , e nifto fe op* 1e. Obfervancia por inteiro v. g. para, ou cm comprimento da f empenhada. Arraes 3. 3. pe ao ordinrio. Orden. L. 3. T. 41. 6. COMPROMISSO , m. promeffa mutua de Offrta urbana , ou caridofa. Confipir. Univ. j . 454. quando lhe roubo o habito fazem compri- duas peffoas , que remettem a deciso de algu* mento com a capa. Palavras urbanas, officio- ma controveria ao arbtrio de hum bom varo, fas , civis v. g. fazer comprimentos, pr-fi em que efcolhern. Efcritura de morgado , ou Cacomprimentos , e tambm fe diz das maneiras , pella em que confta de feu eftabelecimento,. ceremonias, comportamento. Por-comprimento, e condies. Orden. 1:62. 55. Efcritura de cefTem animo ferio de executar y. g. ,, ofereceo so de bens , que affino os fallidos : AJJiftow compromiffo, faliiu de bens, compoz-fe com os for comprimento. C O M P R I M I R , v. at. carregar, apertar al- credores. gum corpo de forte, que fus partes fo metto COMPROMISSORIO , adj. que contm comor dentro, e concheguem , diminuindo-fe algu- promiffo v. g. cartas M-. L. 6. 39. jna coifa do volume que tinha antes da' comprefC O M P R O V A O , aco de provar aiso. Reprimir , moderar y. g. os defcon- legando mais de huma prova. Prova que acomcertos. Port. Reft. panha outras, M. L. para comprovao defte C O M P R I R , v.at. encher, fatisfazer, defem- ponto. p e n h a r v . g . a palavra, obrigao, dever, proC O M P R O V A D O , part. paff. de comprovar. meffa , juramento , Romaria, voto. Galvo Cron. M. L. Af. 1. c ro. / . 14. col. 1. mais comprio D. Egas . C O M P R O V A R , v. at. concorrer com outras do que errou, i. e. a fatisfao foi maior que a provas para demonlrar alguma, verdade v, g. culpa. Ser conveniente y, g. ha coifas que e no o comprova menos o que diz Ariftteles, Lonos no compre fiaber. H. P. Servir, fer con- bo. Comprova-fie tambm com o coflume.'Ribeiro de veniente y. g. mandou lhe oferecer fie da Ci- Macedo. dade lhe compria alguma coifa. Albuq'.' 4. 2. o C O M P U L S R I O , adj-, Forenfe. diz-fe dais que vos comprir d mim , i. e. o que quizeres, ordens, e mandados , com que o Juiz compelle',., ou vos for til que eu faa. V. Eufr. 1. 1. e obriga as partes. V. do Arceb. mandado avoca-' Comprir com algum, fatisfazer aos devers para todo , e compulforio. com elle, Eujr. 2. 3. comprir com meu amo. UliC O M P U N O , f.f. penitencia, dr de hafipo j . 7. v. eu cumpro -comigo , i. e. fao o meu ver commettido algunvpeccadc.. H. Dom. 1. p, dever , a minha; obrigao, Havr-fe y g, /. 6. '.

COM '3 C O M P R I D O R , ra. executor

COM

COM*

COM

CONf

201

C O M P U N G I D O -, part. paff. de compungir. CONCEDIMENTO v. concefso, B. P. COMPUNGIR , v. at. mover a dr, e pezar CONCEIO , o ato de conceber a cie haver peccado as palavras temerofias no o mulher ; por excel. ada S. Virgem. Arraes r. compungiro. Vieira. fie , ter compuno. 17. Arraes 8. 23. com dr do peccado. CONCEITO , m. tudo o que a alma conCOMPUTAO , f. aco de computar. cebe, percebe, imagina. Opinio V.g. ,, ter Clculo. bom, ou mo conceito; formar conceito de alguma C O M P U T A D O , part. paff. de computar. coifa, julgar , avaliar. Vieira. Sentena , agur C O M P U T A D O R , f.m. o que compta, cal- deza , ou dito, ingenhofo. cula. CONCEITUADO , part. paff. de conceituar. C O M P U T A R , v.- at.' contar , calcular. CONCEITUAR , v. at. fazer conceito, ava* C O M P U T O , m. clculo , conta. liar, julgar da coifa , ou peffoa,, fus qualidaCOMUM , e outros vocbulos bufquem-fe des : bomem que anda bem., ou mal conceituacom outro m depois do Cem. 1 do. C O N A T O , m. esforo. Arraes 5. 2. o fraCONCEITUOSO , adj. fentenciofo , agudo , co conato , e brao da indujira. ingenhofo v.g. dito , reflexo. M. C 2. 53. cni CONCA ,.-- jogar a conea , he atirar pelo tcito^ jai ar conceituo fo. ^ ar com pedra , ou tijolo a certa baliza , ganha GONCELEBRAR , v. at. celebrar com outros. o que lhe toca , ou fe a chega mais a ella. Faria e Soufa. CONCAVIDA.DE, a parte concava de C O N C E L H O , m. cmara de Villa v.g.,, -huma esfera oca , de huma caverna , barranco , terras do Concelho, i. e. do Termo da Villa. | &c. y. g. as concayidades dos montes A con- Paos do Concelho, cafa da Cmara. cavidade do Ceo. da ferida profunda'. C O N C E N T O , m. confor.anca ,, Lyricos CONCAVO , adj. oppofto a convexo , que pa- concentos Barreto V. do Evangeiijia. rece cavado em redondo como a copa de hum CONCENTRAO , Quim. o ato de chapeo por dentro; o concavo do Co. Not. Afi- concentrar v. trolog. O concavo metaV, fino , poet. 2. Cerco de C O N C E N T R A D O , part. paff. de concenDiuj.216. it. o canho. Cames. Chaga conca- trar. va , a que tem cavidade, C O N C E N T R A R , v. at. Quim, fazer evaCONCEBER , v. at. emprenhar y. g. ,, con- porar as partes de hum menftruo , de forte que cebeu bum filho ; ufa-fe intranfit. v. g. concebeu as do corpo diffolvido por elle fe acheguem por -obra do Ejpirito Santo. Perceber y. g. mais , e mais ; concentrar os faes diffolvidos-, conceber a doutrina ,, Vttfic. Arte Milit. Vir a at fo chriftalifarem ; mas ordinariamente fignifiter v. g. voncebe fperonas , concebeu o co- ca a operao de feparar a fleuma , ou parte rao to duras refiolues. Formar no animo , quea dos cidos , com o que fe fazem mais meditar, e abraar y. g. ,, concebeu o mo pro- fortes, e aclivos v. g. ,, vinagre concentrado. pofito de defiervtr afieu Rei: concebeu de fi maior y. Reconcentrar. opinio, do que era o leu merecimento, Arraes 2. C O N C E N T R I C O , adj. Geom. que tem o 10. centro commum y. g. dois crculos concentriCONCEBIDO , part. paff. de conceber. For- cos : duas esjeras concentricas. Eudides Trad. L. mal fado v. g. a ordem concebida nejtes termos, ou 12. palavras. Ded. Chron. CONCEPO , f. o acTo de conceber. CONCEBIMENTO , f. m. o adio de conce- Do entendimento , conceito. CONCEPvNENTE , adj. refpeaivo , tocante, b e r , conceio , ou de fer concebido. Arraes 10. , 2 1 . o concebimento de Chrifto. Barros Caftan. f. que diz refpeito y. g. concernentes ao bom governo da Cafa Carta de Gaia. 57- C O N C E R T A D O , part. paff. de concertar v. o C O N C E D E R , v. at. outorgar, permittir, verb. anda o mundo concertado. D. Franc de Pordar y. g. conceder licena, perdo, faculdade, tugal ; concertado no vsftir ; recado concertado. Lotempo, efpera, demora. Os clafficos dizem talvez Concedeu no que fe lhe pedia , por con- bo ; efeufias , e rasoes concertadas, M- Conq: 13. 74. vir, ,, .'. Jufto y. g. efiava concertada para cafar. Rui CONCEDIDAMENTE , adv. pc4 concefso, de Pina Chron. del-Rei D. Duarte: os cabellos. Eneida 10. 203. permifso. B. P: C O N C E R T A D O R , ra. O que concerta. CONCEDIDO , part. paff. de conceder. CON-

C O N C E R T A N T E , m. o que peleja com que fe mette em concha, CJafianbeda r. / . 7. Conchas dos Sancos dos falces y. efeudetes. Outro , litiga com algum. Concha , ou prato da balana ,1 onde fe pe CONCERTAR., v. at. pr em boa ordem , p e z o , e coifa que fe ha de pefar. Concha da fazer com concerto de partes alguma coifa, atafona, a pedra debaixo v. gro. Concha do Tomar a fizer o que he desfeito , reparando , remendando; ou pondo na ordem antiga y.- g. - lagar , tabot mui groffa com hum buraco no concgnar as cafas ; o relgio. Difpof com or- qual ha rofcas, que fazem fobir, e. defcer o funato v. g. concertar hum dificurfo , as rases.fo , eft na cabea da vara, ou feixe. & y. Caf Concordar, reconciliar defavindos , metter em fioleta do canho. CONCHAVADO , .part. paff. de conchavar. p a z , concrdia. -Ornar, enfeitar a cafia, pouAulegr. 169. temos os juizes bem conchdvados. jada. Ajuftar v- g. concertando o cafiamento C O N C H A V A R , v. at. metter humas-coifas de Margarida com Carlos Juizo Hiftor. fie , reconciliar-fe. Accommodar-fo com o feu dentro de outras da mefma feio conchavar adverrio em litgio. Ajuftar-fe em certo pre- effes pefos ao "marco Apal. Dial. f. 234. o , prmio. Arraes 3. 1. Concertar n. loar Chulo , concluir, ajuftar algum aegocio com acordemente. Maufinbo; foar juntamente acom- algum. panhado v. g. ,, hum pfiaherio; ebzm pandeiro con- C O N C H E G A D I N H O , adj. dim. de conche-, certava ',, Ferreira Egl. 1. Concerto as vezes gado. Prefies meus filhinhos comigo cancbegadinbos da confufa gente dos bramidos do mar. Concor- fi. 29. CONCHEGADO , part. paff. de conchegar-fe dar. Lufi. Transf. j . 84. conformar-fe. Arraes 9. 8. concerta com a commum opinio. Paiva Serm. dizemos das Cidades , praas, cujos edifcios ef1. f. 212: com outrem nos ditos. Caftanbeda 1. to juntos, e fem grandes; claros , ou intervallos , que so conchegadas. Caflan. L. 2. fi 79. j. 20. C O N C E R T O ' , m. reparao da coifa df- fortaleza pequena , e conebegada. CONCHEGAR-SE , v. recip,, achegar-fe,' concertada , quebrada , rota , demolida. Compoftura , ornato de palavras , eftilo. Arrues Pr- unir-fe. Accommodar-fe. P. Manuel, Bernar~t logo. Pato , allana, ajute ; daqui a Arca des. Arraes 5. 13. acofiar-fe, e conxegar-Je ao condo concerto ,, H. Pinto, os altares ao concerto , felho de outrem. na Sagrada Efcriptura , e entre os Antigos, aquel- ' C O N C H E G O , m. peffoa a que nos acheles perante os quaes fe fazia alguma allana , gamos. Cmmodo. B.P. pacto. Eneida 12. Freire Elyfios fi. 290. CONCHELA , dim. de concha. Lobo CorCompofio entre os litigantes. O lugar dos te D. 2. trazia o Infante D. Joo nas armas concertos:, aquelle onde ^alguns fe aprzro pa- por teno humas bolfias* de S. Tiago com duas ra fe aviltarem, juntarem neile. Palmerim. j . 57. conchelas em cada huma. col. 2. parte 3. O compaffo y, g. o concerto CONCHELLOS , fi m. pi. y. orelha de mon-^ dos remos movidos. Palm. 3 . / . 112. ge herva. CONCESSO, fi doao, permifso. CONCHINHA , fi dim. de concha, Figura de Rhetorica pola qual fo moftra conceC O N C H O , adj. mui confiado , em fi, ou em der alguma coifa , ajuntando taes circunlancias, outrem. Eufr. 2. 4. t. vulg. que defviem a peffoa de aceitar o concedido CONCHOUSO y. choufo. Aulegr. 175. herdar: de que fe pde ver exemplo na Eneide 4. eft. algum conchoufo. .6. vai j a Itlia vai, <-c. Cofia Georg. C O N C I E N C I A , o fentido intimo , adCONCESSO , m. concefso. Naujr. de Sep. vertncia , conhecimento do que fe paffa em Canto 15. no fim, noffa alma. Comparao da aco com a lei C O N C H A , a cafca, que forra a carne moral , ou regra , para julgarmos de fua bondados marifcos , tartarugas , cagados ; poro rija de , maldade , ou indiftrena : daqui . eftar em de alguns animaes , .que os cobre por, fora y. boa conciencia o que tem certeza de que obra g. do cocedrilo, oti' jacar. Metter-fie nas bem , ao menos opinio bem fundada; em m conchas defcontinuar de fallar por medo ; ou conciencia, pelo contrario. Fazer conciencia de de obrar : mettido nas conchas do eficrupula , o alguma coija, i. e. efcrupulo. Cames Prol. do que o toma por "pretexto , ou verdadeiramente Rei Seleuco. Lanar a confciencia fora de cafia, no obra por efcrupulo. Vieira. Metterfie-em no ter conta com efcrupulos. -JiC-mes Rei Seconcha fr. nam. antiq. metter-fo entre outras nos, leuco e a h i , metter alguma coifa em cenfeierh como em baftida, ficando emparada com ellas a cia a algum-, fazer que efcrupulife" acerca delia.S"

202

CON

CON

CON

. ?b <r confciencia i. e. coifa que graya a. C O N C I S O , adj. eftilo concifio, aquelle cuja? confciencia. Cames Can. 6. ,, olhai que he conf- fraj^s so curtas , e confto pela maior parte'de cincia por to pequeno erro tanta pena ,, Em 'mTs v. g. mas judort-os Deus , foro, pe conciencia, na verdade , fegundo o dever. Me- lejro em feu nome, vencero. za da Confidencia , Tribunal inftitukio por elCON CITA DO , part. paff. de concitar. Rei D . J. 3. tem tratamento de Majeftade, CON C I T A D O S , m. o que cncita. infpec, e jurifdico fobre matrias de confC O N C I T A R , v. at. excitar, v. g. ,, humx ciencia , ordens Militares , HoTpitaes , apellas, jedo. Viclora que nos conchava a maiores Mercearias Reaes , benefcios do Ultramar, &c. emprejas. M. L. Eneida, 7.111. v. Confiei , do Lat. onJ'cientia. CONCLAVE , 'm. lugar onde os Cardeaes CONCILHOS y. conchelos, ou orelha de fe encerrio para eleger o Papa. A durao M e n g e , herva. do encerramento y. g. durou o conclave oito C O N C I L I A B U L O , m. ajuntamento, af- dias. fembla, junta prohibida , defeza de peffcas , CON CL AVISTA , f. m. o ferveu te do Carque rrato de fazer mal ao pblico. Concilio deal que eft no conclave , entrando dentro ao illigitimarnente convocado , ou irregular por ou- amo. tro principio v. g. por ferem os Bifpos delle CONCLUDENTE , adj. cjue concilie, e mofherejes , <fo-c tra por boa concluso bem deduzida v. g. ,, CONCILIAO , fi a aco, ou modo de provas concludentes, rases; que convencem. .conciliar y. g. eft boa a conciliao deftas C O N C L U D E N T E M E N T E , adv. de m o d o , leis. que conclue , e convence y. g. ,, argumentar' provar. V CONCILIADO , part, paff. de conciliar. C O N C L U D O , part. paff. de concluir y. g iu C O N C I L I A D O R , m. o que concilia.' Lobo conciliador da amizade de dois prncipes. . adj. eft concludo o negocio. C O N C L U I R , v. at. acabar y. g hum nePalavras conciliadoras de amor, e rejpejto. , C O N C I L I A R , adj. de Concilio v. g. Pa- gocio. Conchavar, ajuftar y. g conduto o ponto do Algarve. M. Luj. Tirar por conrludres , Theologos -Cron. de D. Duarte. CONCILIAR , v. at. concordar , amigar de- -so raciocinando , argumentando ; e talvez apa-favindos. Grangear, negociar, adquirir fym- nhar , enleiar com argumento. Ir je concluindo , -pathya que concilia amor Lobo , , : Imperatriz, finando, morrendo v. g. o doente vai je con'que concilia o amor dos vaffallos do as virtudes cluindo. V. da Imper. Theod.' conciliar atteno. $ Con- CONCLUSO , a ultima parte do difciliar jono, trazer, caufar. Concordar, fazer curfo Oratrio , ou Poema ; eplogo , fecho da que no pareo oppotas y. g. conciliar leis, obra. onfequencia , inferencia, que fe deduz d'agumas premilfas , ou princpios t. Lgico. antinomias. ' C O N C I L I A R - , adj. que refpeita a Conci- Thefe , Theorema , em matria Sei enti fica , ou princpios de moral. Cajian. L.z.pag. 238. tinha lio. C O N C I L I A T R I O , adj. que tende , e fe por concluso que todo o homem honrado devia, aitar o duello". Caderno , em que ha Thedirige a conciliar v. g. ,, dificurfio i , CONCILIO , m. junta das Peffoas da Je fos, ou concluses, fazer, defender concluses. rarquia Ecclefiaftica , que tem voto em matria: Refoluo final. Cajian. 3. f. 28. punho-je em de Dogma, Moral Evanglica, e Difciplina concluso de intrar a ilha. Coifa fora de concluprefidida pelo Bifpo, Arcebifpo , Patriarcha, so fig. defarrafoada. Paiva Sermes t. 1. Abrir Tapa , ou feus Legados. Se no Concilio* fo a concluso do feito , -he mandar o juiz a alguacho os Prelados de toda a Igreja preicfdos ma das partes , que diga de novo , quando o pelo Summo Pontfice, ou feus legados fe diz feito eftava j conclufo. Ord. L. 3. T. 20. Uhiverfial , ou Ecumnico > S afiftem os de 30. . huma Nao he concilio Nacional ; fe os da ProCONCLUSOSINHA , dim.. de convncia \ provincial: convocar concilio, celebrar , cluso. ''prorogar , &c. As actas do Concilio. CONCLUSO , adj. acabado , findo , ultima. CONCTSAMENTE , adv. de modo con- do ; afentado i determinado. t. Fo/enfie autos , cifo. feitos condufos, so , aquelles em que os Liti C O N C I S O , f.-a qualidade de-fer con- gantes tem dito de foa juftia, e efto em eftado de hirem a fontenciar , fe a fentena ha -ifo v.

33 ,

5 04

CON

CON

de'for fobre incidente, fo dizem fimplezmentf C O N C O R D E , adj. que he do.mefmo accorf conclufos; fo he fentena definitiva , fob* o.do a n i m o e v o - d e ^ u e ^ ^ J . P f - Ipondro com nimos concordes. Vfieira todas principal, fo dizem conclufos a final. CONCOCTIVA , adj. Med. faculdade de}as yirtudes entre fi so, concordes conformes. $ O N C O R D E M E N T E , adv. com unio^ de digerir os%limentos. Madeira. pareeres , e vontades. ^^x' ^ C O N C O C T R I Z , adj. coucotiva. Correc de C O N C R D I A , unio de vontades , de Abufos. que refulta boa harmonia , paz.' ' ^ C O N C O M I T N C I A , . u n i o , compaC O N C O R R E R , v. n. correr juntamente crn nhia t. Theol. ,, per concomitncia debaixo da ef- outros, ir com outros ,, de toda.parte concor? pecie do po eft o fangue, e a alma de Chrifto. renj a vifitar efias relquias; para que-concorreo. Ablativo de concomitncia t. da Granu La- todo o povo. ^Ser competidor, ^oppofitot com. tina. outro. Vieira os que concorrero cornvofco. CONCOxMITANTE , adj. que acompanha. Concordar. Pinto Per. 2.> 10. y. concorrendo' em os Graa concomitante t. Theol. , graa acrual que artigos 'prihdpes. Contribuir v. g. concorreo faz obrar, o bem , que" conduz vida eterna. com o feu parecer,- com a fua efimola , para obra CONCORDADO , part. paff. de concordar y. em que outros mettro cabedal. Ajudar, auxiconciliados. \ Lugares dos Padres concordados, aio de conci- liar v. g. Deos concorre com- as caufas fiegw. CONCORDNCIA, o liar , e moftrar que concordo dois lugares de das para- os efeitos. Cahir ao mefmo. tempo authores fez huma concordncia dos Padres com v. g. ,, concorreo S. Joo com o corpo deJJeus. as Sibillas M. L. Confonancia das vozes na Coexiftir y. g, nefte fujeito concouem as mufica. Em Gramm.it. a variao do,adjetivo partes, e requifitos da lei. Achar-fe na mefma. fegundo o gnero , e cafo, e nmero do nome companhia v. g. concorria comnofco em cafia d^ modificado por elle; e do verbo fegundo a pef- Lpido. , Viver no mefmo tempo. M. L. 5. foa , e nmero do difeurfo , a que ferve de atCONCREQ , o afto d fazer-fe con- l tributo. Concordtncia, livro em que fo aponr creto. Concreoes , corpo? concretos. U da H.to todos os lugares parallelcs, ou idnticos de Natural. algum author, obra v. g.' a concordncia da C O N C R E T O , adj. filof. Lgico, junto , uniBblia. Concordata , pacto. Lobo : Cron. J. i. do ao fujeito a avareza em concreto jj^iftohe, CONCORDANTE , part.' at. de concor- unida ao" fujeito , e tanto^val como o avarento dar. Vieira. Na Hift. Nat. : corpos concretos, que C O N C O R D A R , v. at. conciliar , concertar tem coniftencia folida v. g. ,, alcali voltil conv. g. duvidas , controverjas, temos concordado creto. Tambm fe dizem concretosv as folncias. o Evangelho cam o aff-tmpto do fiermo , que pa- trreas , ou mineraes , que fo unem , e forin redo incompatveis. Vieira; concordar amigos de- hum todo d'outra efpecie depois de haterem fi- favindos. Pr em concorcondancia Grammat. do defunidas. Medic. o membro, ou parte Concordar n. for conforme , femelhante v. g. que eft unida, e pegada a outra devendo eilar concordo eftas opinies com . as. de S. Tbornz ; feparada v. g. dois dedos , as palpebras ; ou dos,. ifto concorda com o que fica dit.. No concor- fluidos cujas molculas fie unem, efie vai dejlruin-* cordar do algum , no fe dar bem c'o elle; for do a fluidez. de outro parecer. O pfaro concorda btem do- o C O N C U B I N A , f. manceba, amiga. atmbor, efias vozes concordo bem , i. e. fazem CONCUBINARIO , m. amancebado. confonancia. Eftar no gnero , nmero , c car C O N C U B I N A T O , m. amncebamento. fo do fubftantivo a quem modifica v. g. ,, o C O N C U L C A D O , part.. paff. de conculr. adjeivo concorda com o fubfizntivo. Eftar no GONCULCAR , v. at. pizar aos ps com nmero, peffoa, e talvez em variao corrcfpon- defprjpo. Defprezar deixava conculcar a dente ao gnero' do nome v. g. ,, o verbo con- dignidade >ecdef%aflica. corda com o fujeito da propofio ,, CONCUPISCENCIA ,/ f fi appetite carnal. C O N C O R D A T A , fi conveno feita oor H. P. jopeando a concupifcencia. el-Rei com os Papas, ou com os Trela dos defCONCUPISCIVEL , adj. que refpeita aos. apte Reino fobre; coifas de Jurifiiiecp. Tratado pettes em geral, Barros. entre Prncipes. C O N C U R R E N C I A , o *o de concorCONCORDAVEL , a,fo que fe pde concor- rer a hum tempo ; ou quafi a hum tempo v. dar v. g. ,, vontades, concordavas: Obras dd-Rei D g. concirrencia de annos proximamente fucceffiDuarte. vos.

' L M

CON

joy

vos. .A exiftencia-das coifas ao mefmo tem-f C O N D E N A O , o a&o de condenar. ,po y, g. a conctrencia d tantos fiucceffos no A multa , ou pena. efperados. Ajuntamento de peffoas , concurfo. CONDENADO , part. paff. de condenar. Freire. Conformidade v. g. de votos. AI. L. C O N D E N A D O R , m. o que condena. ArOppofio litteraria, concurfo; e no commercio raes 1. 11. concuro das mefmas mercadorias ; e defiruir a C O N D E N A R , v. at. declarar incurfo na peconcurrencia , fazer que no concorro as mer- na ; fujeitar pena por fentena v. g. ,, concadorias daquelles que as no podem dar pelo denou-o morte ; em degredo , em tantos mil reis, mefmo preo , ou to baratas ; ou impedir que a pagar, a jer vir com caninho. Defaprovar y. no venho mercadores, que concorro com ou- g. propofies malfioantes, erros; os internos de tros. Concurrencia de dous rios , que fe encor- algum. poro em hum f ; ou o, encontro de foas C O N D E N V E L , adj. digno de condenao, agus. . reprehenso. Carta de Guia. * * C O N C U R R E N T E , "m. que concorre CONDENSAO, Fifico , oppofto a raN com outrem difputa , concurfos litterarios , ou rejaco , he o conchegamento- das partes de hum de juftas ,- jogos, <&c. O que briga, peleja comcorpo por caufa 4o frio , de forte que diminua outro. Viriato 4. 10. Linha concurrente v. li- em volume , e aumente a fua denfidade f a difinha. fipao da matria ignea dos corpos produz o C O N C U R S O , m. ajuntamento d gente, mefmo efiito v. g. n'huma baila ardente depois que vai , ou foi para o mefmo lugar. Oppo- de fria. fio litteraria ; perteno de Oppofitores, ou CONDENSADO , part. paff. de condenfar. entre -quaefquer pertendentes de alguma coifa. CONDENSAR , v- at. caufar condenfao y. Vieira o fegundo concurfib foi entre(Dimas, eg. ofirio, a neve condenfia os fluidos menos efiGefias. pirituofos: o ar condenfia-fie com o frio. FazerCONCUSSQ , f. abalo, commoo vio- fe mais denfo , efpeffo, groffo outras o' mel lenta. Vexao que os Magiftrados , ou Orfi- puriffmo condenso, i. e. ajunto em poro conciaes pblicos fazem extorquindo mais do que fideravel. Condenfar a calda evaporando-lhe lhe he devido em'pagamento , proes, precal- a agua , de forte que fique mais groffa ao fo o s , &c. C O N C U S S I O N A R I O , m. ro de conCONDENSATIVO , adj. que tem virtude de cufso. condenfar. C O N D A D O , f. m. a dignidade de Conde. ' C O N D E S C E N D N C I A , a qualidade de O territrio do titulo do Conde, e de que he fer condefcendente. O acto de condefcender. . Senhorio. C O N D E S C E N D E N T E , part. at. que conC O N D O , fi m. 'prerogativa , privilegio, defcende. graa. H.- de S. D. 2. p. ,, poffue Bemfica hum par- C O N D E S C E N D E R , v. n. ceder vontade, ticular condo do Ceo, que excita affeos de devo- rogo , fpplica', pr benevolncia , ou temor , , o em quem entra em feus claufiros. Vara de &c. conformar-fe vontade v, g. no querenCondo^v". Vara. do ell condefcender com elle em feus defiordenados C O N D E , m. titulo de honra , e dignidade appetites: condefcender com o que defe]avfi,o. Lucecom que os Soberanos condecoro feus pnnci- na : Candeficender condejcender a atao tononracia honradapetio petio Barpes vaffallos , tem a fua graduao entre os reiros Corogr. Moftrar que fe iguala o fupeVifcortdes, e Mrquezes; antigamente tinho tra- rior ao inferior. Arraes 10. 40. a cortezia de os tamento de Senhor. Chron. do Condeft. cap. 18. ho- grandes condefcenderem aos pequenos eft. canonifiaje tem o deExcellencia. da ,,: condeficendeu aos rogos Fios Sant. pag. CONDEA , cefto de vimes , com tam- Cl. pa , redondo , ou oval. CONDESSA , mulher do Conde. SeC O N D E C E N D E R v. condefcender, e de- nhora de hum condado por fua cabea. riv. CONDESTABLE, m. pofto militar antiCONDECILHO v.*codicillo. go , e nos exrcitos era o primeiro depois do C O N D E C O R A D O , part. paff. de condecp- Principe. Severim Notic. Na milcia antiga1 , cabo d'artelhria, que a dirigia, e apontava nas rar C O N D E C O R A R , v. at. illuftrar, dar hon batalhas, ataques. Barros, Caftan.freq. ,-' *>+ ra$, dignidads. Honrar hum adio, funo. C O N D S T A B L S S A , fem, mulher QS <&

do condeftavel. Caftilho Elogio de Dom Joo diz o fim comPo principio; as obras concfizemcom as palavras; a vefte no condiz com o fraque. III. CONDOER-S, v. recip. fentir dr de quem CONDIO, eftado fiffco, ou moral. er{ em con a tem. Compadecer-fe y. g. do mal alheio. $ Arraes 2. 20. Barros Ciar. f. 7- tf Condoer-fe, moftrar entimento V. g. do cafio dio de je dizer, que matei efle homem : os cermifieravel. Barros 1. fi 47cados eftavo j em condio de je render ; eftava CONDODO, part. paff. de condoer-fe, o j em'.condio de perder a Cidade. Cajian. L.j. que fonte , e fe condoe do mal ^alheio. Ca/." IT?- Claufula, com que fe limita, e de que fe faz depender a exiftencia de alguma coifa mes. v. g. je chover no irei , ou a validade de CONDOIMENTO , m. v. condolncia. CONDOLNCIA, f. a dr do que fe conalgum contraclo v. g. je eftiver pronto o panno at 15 dias, quero-o , e paga-lo-hei; ou o doe. Arraes 1. 24. refcindimento delle. Partido , claufula de al- CONDONAR , v. at. perdoar pena , quitar digum ajutamento , concerto , ou que fe prope vida. Petio da Cmara de Lisboa na Dejh Chron, para mover algum v. g. em affento de pazes. foi. 56. col. 2. das Provas. Por nenhuma condio , por nenhum partido. CONDUCO, afto de conduzir, Arraes 10. 45. ,, por nenhuma condio fofreriatrazer. Reclutas v. g. conduco dos teros. ., tnos, <&c. ndole, gnio y. g. bomem de Epanajoras j . 180. Freire. .forte , ou m condio. Condies., partes, pren- CONDUCENTE, part. at. irreg. de condudas , qualidades. Hift. de Jfiea j . 10. Sorte, zir v. graduao focial v.g. ,, fenhoras de pequena con- CONDUCTA, conduco y. g. ,, de dio. Modo v. g. Deos no gera jegundo geme, reclutas novas. M. Lufi. Na Univerfi* a condio humana. Anaes 3.. 27. dade antes da reforma , cadeira pequena , que CONDICIONADO, adj. que tem condio por voto dos lentes de cadeiras grandes fedava ',, bem , ou mal condicionado. Que eft em a algum oppofitor., . Receptaculo para agua. condio , eftado , recado. Hoje fe ua vulgarmente por procedimento ^fuCONDICIONAL , adj. em que entrou condi- jeito de boa , ou m condua governo. {Palm. o , e depende para fer completa de fe vericar p. 2. c. 98. ,, pois vemos que para governo dajua a condio y. g. contrato, baptijmo , pre vida, ehonra a cada bum ijiobe neceffario } a conxn.effa.~~. dua abrange ao procedimento moral, e prudnCONDICIONALMENTE, adv. com condi- cia! ; o procedimento, refere-fe ao moral mais oro , de modo condicional y. g. promet- dinariamente.- .Edit. da Meza Cenforia 23. de ter Fev. de 1769. Guia , direco. Epdnaj. CONDICIONATA, adi. Theol. Scienda con- navios debaixo da conduzia da Capitaina. dicionata, que fe d mediante certa condio. Condua, por foldo. P. Per. 1. e.$. paga groffas Vieira antes da previso do peccado , em que conduas a Capites. ,, f tinha amanhecido a luz- da Scienda condicio- CONDUCTARIO , Lente , de condu-i nai a ta. CONDIGNO, adj. que fe applica ao prmio, CONDUCTOR , m. o que conduz , guia. ou pena proporcionada ao merecimento , a peni- Na Fifiica Conduor elerico , todo o corpo tencia proporcional culpa merc condigna a capaz de receber, e comniunicar a virtude ele Jetf merecimemo. trica v.g. hum,fio de arame-, feda, &c. \ CONDIMENTO, m. y. adubo , tempero. CONDUTO , ra. aquillo que fe come com CONDIR, v. at. Farmac. temperar, confei- o po. ^ oar. CONDUZIDO , part. paff. de conduzir. CONDISCIPULA, f. a que andou na efCONDUZIR, - v. at. guiar, acompanhar v. g, tola, ou meftra com outra. conduzir hum comboi, conduzir o rebanho. CONDISCIPULADO, m. companhia no Alugar para ir fervir y. g. mulheres conduzieftudo, efcolas. das a preo certo para acompanharem os dejuntot CQNDISCIPULO , m. o que nos acompa- M. L.: Mufica conduzida da Cidade. v. n.' nha em alguma aula, claffe, eludos. Servir , for utii , conducente v. g. a dieta conCONDIZER , v. n. conformar hum dito com duz muito para, ou A boa fiaude. o outro. Vafconc. Not. Dizer bem , ter boa CONE , m. Geometr. figura folida. formacorrepondencia, conformidade v. g. ,, no con-da pela revoluo inteira de hum tringulo foTire

So6

CON

CON *

CON
bre hum de feus lados ; he como hum po de affucar , que acaba em ponta aguda. y. Trancado. * CONEGAS , mulheres, que vivio como os Coiiegos regrantes. C O N E G O , m. clrigo fecular , que {foffue hum Canonicato na Igreja Cathedral. Ha Conegos que vivem debaixo de certa regra, e claufura , como so os Conegos regrantes. Conegos azues, os Padres Loios. CONESIA , canonicato. As rendas do Canonicato. . CONEXO , e deriv. v. com dois nn. CONFEDERAO , unio de Prncipes, .. ou Eftados, ou Cidades para algum fim commum de paz ,' ou guerra. Vieira. 4. C O N F E D E R A D O , part. paff. de confederar. CONFEDERAMENTO.-v. confederao. Ferr.

CON

307

corrivum. Dos aos pblicos Acadmicos, conferncia acadmica ; difputa litteraria. H. Dom. C O N F E R E N T E , m. a peffoa que tem lugar , e voto na conferncia. adj. y. g. o miniftro conferente. C O N F E R E N T E , part. at, de conferir, t i l , proveitofo. O que confere com outro para algum ajuftamento y. g; os Minijlros eonferentes tivero outra fiefiso. C O N F E R I D O , part. paff. de conferir. C O N F E R I R , v. at. tratar com algum alguma matria fcientifica, ou de Governo ^ ou qualquer negocio da vida. Port. Reft. conferia com el-Rei ,os negcios. Comparar H. Pinto pag. 495. no conferi a ella pedras preciofas. Comparar para ver a conformidade y, g.o imprefifio com o manuficrito. Dar y. g.-hum beneficio. V. do Arceb. conferir Sacramentos Ar* raes 3. 19. v. n. Ser t i l , auxiliar, v. confeCiofo f. to. C O N F E D E R A R - S E , v. recip. fazer allana, rente : lugares confcrentes para por elles fe confederao com outro Principe , Eftado , Scc. evacuar todo o enchimento Madeira. ConCONEFCTO por acabado v. g. ,, de annos, formar-fe v.'g. conferem nos ditos, e palavras Tcito Port. fi 138. doenas: Aefiufiado. .fCONFESSADO , part. paff. de confeffar. " CONFEIO , f. Farmac. preparao de C O N F E S S A R , v. at. declarar, manifeftar o vrios ingredientes medicinaes. Miftura com que fe adubo vinhos ; efpeiarias, Scc. de tem- que fe fabe v. g. confeffau o delio. Declarar os feus fentimentos. Ouvir de confifperar. CONFEIOADO , part. paff. de confeioar. so. fie, declarar os peecados ao ConfefC O N F E I A R , v. at. juntar eonfeies em for. CONFESSIONRIO , m. o lugar onde o /algum medicamento ; aos vinhos, manjares , por confeffor.fo pe para ouvir confifses. Direcadubo, e tempero. torio para fazer confifses. Refende Chron. CONFEITADO , part. paff. de confeitar. C O N F E S S O , m. aquelle que declara as C O N F E I T A R , v. at. cobrir alguma coifa de affucar como os confeitos v. g. confieitar cafta- culpas na Inquirio , e fo arrependeo, CONFESSOR , m. o Sacerdote, que ouve nbas , pinhes, -c. CONFEITARIA , cafa onde fe fazem, de confifso. O varo, que viveoy e morreq Santamente, nefte fentido tem femin. cohfefe vendem doces. CONFEITEIRA , de confeiteirc. Va- fora. CONFIADAMENTE , adv. com confiana ; fo de levar confeitos meza. Prov. Hift. Gen. com firme efperana. Vieira ; com refoluo ; t. i. C O N F E I T E I R O , f. m. o que faz, e vende fom temor. CONFIADO , part. paff. de confiar. Oufadoces , confeitos , confervas , &c. Vafo de doces , e confeitos. Prov. Hift. Geneal. tomo 6. na do , atrevido , fem medo , fem refpeito , pejo , Carta do In jante D. Henrique da pag. 351. em ou vergonha. CONFIANA , fegurana de animo com diante. CONFEITOS , m. pi. herva doce coberta que fe faz alguma coifa ; oufadia ; defpejo. de affucar , fica em varias figuras , faz-fe.dei- Firme efpera/ia. ' Fiufa. Amifade , famlia-tando-lhe calda groffa , n'huma bacia ao fogo , ridade. O ato de confiar, irar v. g. ,, a mexendo-fe. Conjeitos de enforcado , prazer, confiana , que fizer de feu moo , fier fegundo a ou mimo , a que fe ha de feguir defgofto , e opinio, que delle tem ,, Lobo Corte D. 4C O N F I A R , v, n. pr, ter confiana , efpemo tratamento. Cames Cartas, Eujr. 2. 6. j . 84. rana , fcorar, efperr, em algum v.g. diz confortos de enforcado. v confiar na bondade de Deus. Entregar com feCONFERNCIA , 'f^atica de varias peffoas oara algum ajuftamento , concerto , aeordo gurana de animo. ( a t . } v. g. do neficio no

3 o8 CONFISCADO , part. pff. de conflfca^ foffo c&nftw rtbum recado as minhas razoes ,, C O N F I S G A R , v. at. adjudicar ao fico os Lobo. Confiar algum, infpirar-lh confiana fiando, delle alguma coifa. Carta d Guia de Cafi. bens de algum por certos crimes, , privando-o delles. f.85. CONFISSO , a declarao , rn^nifeliCONFICIONADO , part. paff. de confioionar , o ftaquillo- que Te fabe, e dos prprios fentitemperar; po conficionado com herva venenofia mentos, O ato de declarar as culpas ao conPinto Per. 1. c. 33. Lobo Corte D. 10. guas fefTor , para for abfolvido. . Profifso v. g. conficionadas.f,, a confifso da f. Dizer a confifso, vulgarmeaCONFICONAR. v. confeioar. te o Eu peccadr me confcfio a Deos. Confifses, * CONFIDENCIA , fazer confidencia de allugares onde efto * corpos de Mrtires. ,rOrd. 1'. gum , confiar-fo delle , fiar delle os feus fegre-dos ; ter boa opino da fua probidade , no 6z. 41. mas outros entendem por Confifses o falario deixado pelo teftador 0 Sacerdqte , que defconfiar. : C O N F I D E N T E , m. aquelle de que algem lhe ouvia as confifses ; outros , que- *fe deve confia os feus fegredos. Vieira: peffoa , Alar- entender das dividas que o teftador confeffra , e que os herdeiros aelle. devem pagar;, pofto te j . 117. que morreffe fem teftamrto , outros dizem que CONFIM , adj. que confina, confinante v. g. porto confim ao eflreito dVrms Garcia D'' he obrigao impofta pelo teftador ao adminftrador da capella de expiar os feus peecados' Orta f. 130. CONFINS , pi. raias, extremos , fronteiras de em certos dias pelo Sacramento da Confifso. C O N F I T A , f.f. a certa confita , i. e. chegaterra eftrangeira. da a occaio , quando alguma coifa- fe efpera CONFINANTE , part. at. de cotfinar. C O N F I N A R , v n. eftar nos confins , raias por ajute , ou promeffa de concluso. Eufr. 1. V- S- a Portugal confina com Leo, com Afiurias, 2. acerta confita jalto-vos, coo-fe-vos da obri&c. os Parus confinb com as terras de Narcin- gao. ga. Lucena j . 529.: jerras q\e confino com as efi-: C O N F I T E N T E , m. no S. Officio o que trellas H. N. 1. 73. confeffbu o delicio de que eftava aceufado. Eait. ^ CONFINIDADE , f. a qualidade de for con- do S. Off. 6. de Julho de 1769. fim , a proximidade dos que yivem nos conCONFLICTO , m. o aperto da bataiha ,* fins de dois Reinos r &c. P. Pereira Liv. 1. quando fe peleja com mais furor , e huma da f. 1. partes fe v apertada havendo tfhuma batalha CONFINS y. confim._ f muitos conflios. Caflan. 2. pag. 197. efiando a CONFIRMAO , f. o Sacramento da batalha nejle conflifto. Chrifma. O acro de confirmar. na Iihet. o ^ C O N F L U N C I A , f o lugar onde feajun-acfo de confirmar, corroborar as provas , com to dois , ou mais rios y. g. na confluncia do mais rases , e fundamentos, Madeira, e rio Negro. C O N F I R M A D O , part. paff. de confirmar: C O N F O R M A O , f.f. a difpofio, figura, cavalleiro confirmado v. o art. rafo. e concerto dos membros d'algu-ma coifa v. . , t C O N F I R M A D O R , m. o que , confirma. a conformao defte animal be femelhante do co-; Pinheiro 2. 163. confirmador de noffa honra. animal, de conformao cavallar ,, que fe parerC O N F I R M A N T E , part. at. de confirmar ce no todo com o cavallo. Conformidade. graa confirmante. Arraes 10. 26. C O N F O R M A D O , part. paff.. , de confor-, C O N F I R M A R , v. at. revalidar o qu'e eft marapprovado v. g. confirmar a doao. CorroCONFORMAR , v. at. fazer que feja conborar com novos argumentos , com repetidas forme , que fe refigne y. g. conformar a fui noticias. fe , certificar-fe mais por mais pro- vontade com a de Deus. Pinheiro 1. 204. Convas , ou noticias. v. Chrifmar. jonnar-je com a vontade de Deos. Concertar, CONFIRMATIVO , adj. que tende a confir- v.g.,, conformar defavindos. Lobo Condefi.fi. 114mar v. g. edio ; prova , efi. 8. Conformar fie com o tempo ,, ceder s C O N F I R M A T O R I O , adj. que ferve de con- circunftancias delle , contemporifar. Ser con-'firmar ,, palavras confirmatorias do tefiamemo fcrme , concorde , cenforme-fe na ndole , osgeChron. Af. 3. / . 2<ro. nios , os ccfiumes. neutro. S. Agoftinbo conCONFISCAO ,. f. f. o ato de confif- forma com a minhjj^ouirina. Arraes 3.9. Corcar. -refponder y. g. a vida dos mos Cbriftos no fbHr

CON

CON

. CON

CON *

309

lohforma com, o que elles crem. Paiva Serm. i.fi. de quem tem dr. Acanhamento, apperreamento no fig. >- : ,. * II. v. CONFRARIA , fi irmandade dos devotos C O N F O R M E , adj. f. g. viver conjorme aos diantes do Evangelho , ifto he , de modo de algum Santo , que contribuem para o Teu conforme, ajuftado. Ferno Mendes pag. 217. culto. C O N F R A T E R N I D A D E , unio frater215. col. 2. cap. 118. p. 210. y. cap. 165. nqfim diz conforme , ufando de conforme adverbi^l- na ; ou como de irmos. Epanafioras. C O N F R E I R E , f.m. co-irmo.de ordem mimente. Cron. de Cijler L. 1. cap. 1. p. 3. col. 1. conforme aos authores referidos. - Opinies con- litar. M. Luf. t. 5. fi. 152.' CONFRONTAO , o a d o de conformes , femelhantes , idnticas. Eftar conforme com atyontade de Deos, i. t. refignado , conten- frontar. Confrontaes, os lugares , arvores , cafas , que efto defronte ,x ou entefto em alte -de que ella fe. faa. CONFORME", ufa-fe como prepofio , fo- gum lugar , das quaes fazemos" baliza quem gundo: , em conformidade , fegundo a extenso no repara nas confrontaes nunca fabe os camiv. g. julgou conforme -as lefs, pbrei conforme nhos , os fitios que bufca. Caracteres , notas, me marumro ; conforme os poderes de cada ^q;tal; finaes , que do a conhecer hum indivduo. Pai va Serm. 1. f. 224. as confrontaes de quem era ir , viver conjorme oi tempos,. iffo deve fer confior-'" me as peffoas , i. e. havendo-fe- refpeto s peffoas. Lzaro , e buma dellas era fer irmo de Maria. Vieira H. do Fut. n. 309. C O N F R O N T A D O , part. paff. de confronC O N F O R M E M E N T E , adv. de modo conforme ; com -conformidade de vontades , parece- tar. C O N F R . O N T A D O R , m. o que confronta, res ; unanimemente. Vieira H. do Fut. fi. 49. C O N F R O N T A R , , v. at. comparar, %zer o C O N F O R M I D A D E , femelhana, proporo efta doutrina tem grande conformidade parallelo y. g. confrontar as doutrinas , e mcom as mximas dos Eftoicos. ' Pratica , obfer- ximas da filofiofia com as do Evangelho : o trasvancia conforme ,-, e ajuftada lei , ordem. lado, com o original. Apprefentar , acariar as Refignao. Paiva c. 11. Cafiam. Unanimida- tetemunhas com o accufado para confirmarem o de. Patv ib. cap. 3. a conjugai conformidade. tetemunho e m fua, prefena, para o reconhece-! rem. v. n. Fazer face com outro edificio fronG N F O R T A D O , part. paff. de confortar. C O N F O R T A D O R , adj. que conforta, deficei teiro , ter lado para elle , defrontar. Ronco do mar ferido na rocha onde confronta. Maufinbo fi. a ns Efpirito confortador. C O N F O R T A R , v. at. fortificar, dar foras 17. Ser- conforme. Maufinbo 34. v. v- g- ,, efi~ remdio conforta o ejlomag. Ani- C O N F U G I R v. intranfit. fugir om outros. y. g. confugem Sagrada ancora. Arraes 8. mar , confolar. M- C. 12.7. C O N F O R T A T I V O , adj. que tem virtude 22. recorrer. C O N F U N D I D O , part. paff. de confundir/ , de confortar v. g. remdio. Os juzos de Deos so confortativos. Arraes 10. 81. t C O N F U N D I D O R , adj. que confunde, cauCONFORTO*, m. ofoftado do que rece- fa confuso. Confipirao Univ. p. 23. col. 1. C O N F U N D I R , v. at. fundir juntamente, beo remdio , que conforta, fifico, ou moral v- g' ,J j fie.acha com algum conforto. Rem- ou mifturar lquidos. Pr em defordem , dio que caufa effe eftado v. g. com ejle con- mifturando varias coifas; e fig. rases, idias, forto defafronta je-lhe o corao: o vinho be bom ttotiks, dando , ou tomando humas por outras. ' Perturbar a alma com temor, refpeito , veconjorto aos desjatecidos de ejpiritos. C O N F R A D E , e mafc. irmo , irma de nerao , grandeza de coifa mara.viihofa; rases que cnleio ; conhecimento do noffo nada, ^com confraria. G O N F R A G O S O , adj. pronuncia confragofa vergonha , Scc. CONFUSAMNTE , adv. de modo conde fous afperos, duros. Duarte Nunes Origem da fufo. Lingua. ' , CONFUSO , defordem, perturbao CONFRANGER-SE , v. recip. contrahir-fe , nas coifas , eu peffoas. Perplexidade , defaftorcer-fe com dr. V. de Sujo j . 318. confrangefocego , perturbao do animo , enleio , embafe a humanidade. Maufinbo\ C O N F R A N G I D O , part. paff. de confran- rao. Vergonha , pejo. CONFUSO , adj. fom ordem , nem clareza , ger. C Q N F R A N G I M E N T , m, o encolher-fe v, g. rases onjufias, noes onfufas , cana.

conglutinro os materiaes do edificio ,', Pm. *Lobo. Perplexo , enleado fom fifoer entender-fe, nem dar-fe a confelho. Elcuro , Re'l incerto v.g.,, noticia, noo. Barreiros Gorogr. CONGOSSA , f? herva r.ffleira , com folhas como as de loureiro, (vinca previnca., Enredado v.g. conjufo laberinto. GNGOSTA , v. cangofta. - ' CONFUTAO, o ado de confutar. CONGOXA, anguftia, fadiga do animo. As rases com que fe confunu Curvo. H. Naut. 1.468. CONFUTADO , part. paff. de confutar CONFUTAR, v. at. refutar, demonltrar a CONGOXADAMENTE , adv. ancifamente. CNGOXAR, v. at. vexar affligir, anguffalfidade , infubiftencia de provas , obiecoes. tiar. B.P. , _ . . Vieira convencer v. g. conjutar a falfidade t. CONGOXOSO , adj. angubado , apr#ado' V CNGELAO , o ato de congelar-fo. anhelar congoxofio ,; Ulijfea 8. 96.: vida Pi Congelaes ,- figuras formadas nas grutas da nheiro 2,71. agua impregnada em faes, terras, que reumao - CONGRACADO , part. paff. de congraar. pelas grtas, poos. CONGRAAR-SE, v. ar, grangeara graa, CONGELADO, part. paff. de congelar. e amifade de algum. Barro! cangrjou-fie cm Frio como gelo. Cames a congelada boca. elle para Jazer feus negcios hum mal- dizente O Inverno congelado. por fe congraar com ella lhe dice Fios Sant. . CONGELAR , v. at. regelar , fazer unir , e pag. XCII. v/ prenderem-fe as molculas , ou globos de algum CONGRATULAO, o afto de conliquido v. g. ,, o frio congela a aga , o vinho,gratular : as palavras com que fe congratula; pao azeite , o fangue, qualhar. Cngelou-fe o fan* gue de medo. O medo congela a voz no peito ;rabns. CONGRATULAR , v.at. alegrar-fe, ou deatalha, prende. Congelo-fe as partes de algum monltrar alegria pelo bem alheio , .dar-lhe o paliquido que fe unem intimamente , Chriftallifanrabm. Freire todos lhe congratularo a vioria. do-fe v. g. para fie congelar diamante ,, Vidra ; as partes gelatinofas do animal extrahidas con- Pinheiro 2. 134. qualquer dos amigos que lhe congratulvo. gelo-fe. CONGREGAO, junta de peffoas paCONGESTO , Med. ajuntamento de humores era alguma parte do corpo , fem vir ra conferirem fobre algum negocio a Congregaderivados de outra apofiemas por congefio. o dos Ritos em Roma', de Propaganda; a dos CONGLOBAO , ajuntamento de coi- Padres no Concilio. O a6to de as fazer juntar^ fas , que formo hum globo , ou fig. esfrica, v. g. oecupado na congregao do Concilia,, Corporao Religiofa, ou Regular. Ajuntaquem dar a edufa da conglobao das partculas do azougue. fig. Rhet. Amontoamento de pro- mento , unio , no fig. as miferias fazem fua convas , e argumentos huns fobre os outros. gregao nas efpecie humana. Arraes 2. 21. a juftiCONGLBADO , part. paff. de conglo- a' he' congregao de todas as virtudes Arraes bar: 5. 2 1 . ; GONGLOBAR, v. at. dar a feio de globo CONGREGADO , part. paff. de congregar'. a hum corpo, ou formar hum globo de muitas Os congregados, i. e. Padres do Oratrio. partes unidas. ,, De muitas repulfias vem-fie , CONGREGAR, v. at. juntar gente em hum a conglobar bum motim dos fbldados Arte de lugar congregro-fe os Apoftolos, e celebraro Furt.f. 317o primeiro Synodo. f. Congregavo-je nelle as CONGLOMERADO , adj. da feio de no- virtudes ,, unio-fe eftavo juntas , e unidas. velo , junto como em novelo o ar contagiofio, CONGRESSO , m. junta de conferentes , e conglomerado, fabio da Cidade, e a deixou livre. ou Deputados para deliberarem, dirigirem, ajuf-' Primazia Monaft. tarem algum negocio, paz, guerra , Legislar, CONGLUTINADO , part. paff. de congluti- &c. Junta de"eruditos , &c. concurfo de pefnar. foas notveis juntas. Vieira,, nefie Real congrefiCONGLUTINAR , v. at. apegar , unir duas , fo. Copula carnal. Arraes 7. 5. e 4. 32. ou-mais coifas com grude , collar. Neutro, CONGRO, m. peixe conhecido. Conger. unir-fe, pegar-fo bem por meio de coifa vifcoCONGRUA, a poro que feda acu,fa, glutinofa v.g. o membro rota para queras , Procos , Conegos para viverem. a pena fique firme, e conglutine Arte de caa, CONGRUAMENTE , adv. com propriedade , congruncia, com proporo. CON-

'3X

CON

CON

CON

CN

311

C O N G R U N C I A , convenincia , pro- gao. H. Natt.-i. 323. Palmer. 3. p. 12, era copriedade da aco para fe obter 0 fim v. g. nhecido do que lhe fiazio. C O N H E C I M E N T O , m. o adio de conheno tem congruncia pregar polticas a rufiicos ,, % A raso do. prmio que Deos d aos mereci- cer. Ida, noticia, erudio v. g. tem perfeito conhecimento da verdade , bomem de muitos comentos de congruo. Vieira %. p. 4&7C O N G R U E N T E , adj. prorcionado v. g. nhecimentos. Amifade leve. Peffoa com quem buma congruente ajuda de cujto. M. Lufi. 7. fi. fe tem conhecimento. A informao, que o juiz toma de qualquer aco , cafo da foa comC O N G R E N T E M E N T E , adv. congruamen- petncia. Bilhete, pelo qual fe declara haver te. Tempo d?Agora 1. 1. louvar congruememente recebido y. g. alguma carga a bordo, dinheivirtude conforme , fegundo. ro, &c. Recompenfa, ou moftra de gratido C O N G R U O , adj. v. cqngrua. Convenien- em conhecimento do beneficio Ulifipo fi. 2. te , decente v. g. renda para fiua congrua fufiCONHIE1IO y. Co-irmo. tentao. Merecimento de congruo, obra digna C O N I C O , adj. Geometr. que refpeita ao code prmio divino , no por obrigao de jufti- n e , da figura do r\or\e. Seces conicas , so a ., mas por decncia, e gratuita liberalidade. figuras planas terminadas por linhas curvas , e Vieirg, merecer de congruo a graa final. femelhantes s feces , que faria hum plano qu C O N H E C E D O R , m. o que fabe aprear, cortaie o cone redTo, ou inclinado y em diverfas avaliar , ajuizar bem do merecimento , ; de qual- direces. C<JNJECTQR por conjedturador. Edipo de &o~ quer obra v, g. da bondade, do pojto , fitio pa ra acampamentos, ou para fie ppftar. Relao do pbocles fi. 40. CONJECTURA , conhecimento fundado Eftrago de S. Felces fnhor Deos fiendo vs conhecedor , e eficoldrinbador dos coraes de todos eni fados , ou rases , que no tem toda a cerFios Sant. p. CXXXVII. col. 2. V. de S. Ma- teza, ou toda a connexo neceffaria com aquilloTobre que fe ajuiza quer-nos vender as fus thias. j.: CONHECNA , f, prmio, offerta vo- conjeuras por verdades averiguadas. luntria feita a Curas polo pafto efpiritual, ou a ' CONJECTURADAMENTE , adv. v. g. algum Senhorio, por-qualquer bom officio que mofirar-fier , por conjeluras. Orden. 3. 31. faa. Corografi. j huma conheccna fie d ao ? Abbade. , O ato de conhecer, ou reconhecer CON]ECTURADO , part. paff. de conjeduv. g. conhecena de Senhorio, vajjallagem ,rr. Caflan.. z. /. 227. C O N J E C T U R A D O R , fi m. o que conjeduC O N H E C E N T E , adj. que tem conhecimen- ra ; o que julga por eonjeturas. to com algum. Barros o qual era conbecente ' C O N J E C T U R A L , adj. da natureza da condo piloto faudades s peffoas minhas conbe- jectura ; que podem dar fundamento conjeccente s Eujroj. 2. 5. Ecloga Chrisjal Men. e Moa tura. f. 138. ant. ed. CONJECTURALMENTE , adv. por conjec^ C O N H E C E R , v, at. perceber o entendimen turas , conjefurando , conjecturadarnente V- g. t o , ter ida de alguma, coifa y. g. conhece-me dificorrer ,, provar mofirar , fallar muito, bem, conhece a verdade. Fazer-fe conheC O N J E C T U R A R , v. at. julgar por finae , cer , dar-fe a conhecer; abalifar-fe , diftinguir-fe. ou provas falliveis , que'podem induzir em erro, Diftinguir , enxergar., divifar v. g. conhece- por coifas , que no tem neceffaria connexo fe-lhe no fiemblante a pureza da alma Conhe- v. g. encontro hum homem morto , e logo oucer a merc a algum , confeffar-f-lhe obrigado tro com efpada defembainhada, conjeturo , que por ella, agradecer. Pinheiro f. 56. t. 1. e j . 57. foi o matador : das feies do rofto fe conjeconhecer-fie da oftenja , arrepender-fe. Conhecerctura a qualidade do animo. Ajuizar efmando fie huma coija da outra , ditinguir-fe conhecendo- a pouco mais, ou menos v.g. ,, dagenerofidade as por diverfas. -Arraes 1. 10. Pinto Pereira. Ter com que tem defipendido podemos conjeurar quanto copula carnal. Arraes 10. 51. be rico. . , CONHECIDO , part. paff. de que ha. noticia , CONJUGAO , Gram. verbo , que fe de que fe formou ida, conceito; fabido. % No pem para modeilo de declinar , ou variar oufentido aivo o que conhece y. g. vivia to tros fverbos femelhantes v.g. j fabe as conjuconhecido do feu nada. Souja Hifi. Domm.: fer eo gaes nbido, e agradecido , i.e. conhecedor da .ohriCONjUGAL , adj. de cnjuges, mando , e

mu-

mulher v. g. afteo conjugai, amor. M. L..% / C O N J U R O . , .- m...-a aco' de tomar jura-, Deofes Conjtfgaes , que tinho fua conta as mento promifforo.. Eufr. 3. 1.. p. 99- ajl. 16. bodas, matrimnios. Poet. vsDeofes conj'tgaes, diz o mefmo^author covjuras. Imprecao .feita com palavras fuperfticiofas , a que o vmgb e tu Lucina. : C O N J U G A R , v. at. repetir a conjugao do cr , que obedecem as coifas naturaes , ou . os verbo ; ou variar hum verbo em feus modos, Demnios invocados por feiticeiros-,,'Mgicos, tempos,, e peffoas, fegundo o verbo, que ferve Scc, Hift. do Futuro f. 5. invoca com conjuros as de exemplar. Vieira. Julgar , cofoeaurar por almas dos mortos. I m p r e c a o mgica, yConcombinaes conjugando o que pode fuceeder, juros de Circe; riofi. razoes inintelligiveis. B. Litonforme ao efiilo que moralmente coftumo ter as ma Carta n . C O N L U I A D O , part. paff. de conluiar-fe. toijas Marinho Difc. 90. , C O N L U I A R - S E , v". recipr. fazer colluso y. CONJUNO , concurrencia fimultanea CONLUTOSO v. colluforio. v.g.de cartas. Vieira Cart. 2.t.f. 155- EnC O N L U I O S A M E N T E , adv. de conluio. Arfejo, opportunidade. F. AI. c. 146. Concurfo de circumlancias v. g. > Purgao menfal das mu- tig. das Cifas. lheres. Luz da Medic. Na Aftronom. , enconC O N N A T U R A L , adj, que he_ prprio , e tro apparente de dois planetas no mefmo pon- conforme, natureza. Vieira a raso connatural to do C e o , ou antes no mefmo gro do zoda- defte argumento ; o direito da confiervao he conco ; os planetas que efto na mefma longitude natural ao homem. efto era conjuno. t. Grammat. parte do difCONNEC y. connexo. curfo que ferve de unir entre fi as propofies CONNEXO , coherencia , unio , env . g. e, mas, porm , &c. lace entre algumas coifas unidas , e dependentes C p N J U N C T A R , v. n. convir, quadrar. Eu- v. g. ,, connexo entre as caufas , e efeitos; entre fr. 2. 3 . 6 4 . os pes querem forar as inclinaes as panes de hum fiftema , dificurfio. rnancebas dos filhos) das firaquezas da yelbice, e CON N E X O , adj. que tem connexo. no conjunta. C O N N I V E N C I A , dilTimulao , etolle^ C O N J U N C T I V O , adj. Grammat. modo rancia , 'que tem o fuperior, ou findica \ ou qualso variaes'. do verbo de que fe ufa, quando quer peffoa que deve vigiar , refpeito da infraco fazemos a affero dependente de outra do mo- das Leis. Leis Mod. Edit. Cenforio de Junho de v do indicativo v. g. fiei que hiria fe podeff : 1769. * ; quero que v ; o n d e iria , podeffe d e p e n d e m de . C N Q U E R I R por conquiftar. antiq. Nobifei ; e v, de quero. liario. ' '.-. C O N J N C T O , adj. prximo , pegado , junC O N Q U I S T A , a aco de conquiftar t o c o m , v. g. ,, conjunto s colunas de Hercules.,, v. g. defpendeo muito com a conquiftada Afia. Vafconcellos Not. conjunto com hum Mofieiro M. v. Caftan. 8. 128. A t e r r a conquiftada.. O acTJtf. fig. parentefco conjuno , conjuno em fangue to d e aquirir a Geometria he neceffaria para Corogr. Port. M. Luf. : eftimamos a efpada de conquifta de todfis as Sciencias. Lobos noffo irrrjo parque foi conjuna com elle , i. e. CNQUISTAO , o a o de conquif-. andou, junta a feu corpo. Pinheiro 1. 7 1 . tar. Pina Cron. Sane. 1. ' ? .CONJUNCTURA v. conjuneo , enfejo , CONQUISTADO , part. paff. de conquiftar. em que concorrem diverfas aces, circunftanC O N Q U I S T A D O R , m. o que conquif cias. Eneida n . 3. Suturada cabea..Arraes 1. 13. tou. " * '" ' CONJURA v. conjuro. Eufr. e". C O N Q U I S T A R , > v. at, adquirir por armas o CONJURAO , unio de peffoas, Senhorio de alguma terra , Regio , Reino , &c. que fe preftro. a f de concorrer para algum Confeguir. v. g. conquiftar^ veneraes ,, mal publico , contra o Principe, Ptria. Ex- Vieira ,, conquiftar honras Lobo : aquirir v- gorcifmo. conquiftar vontades : Arraes 7. 1. tudo conCON J U R A D O , part. paff. de conjurar-fe , que quifta a fortaleza pertinaz. entra na conjurao. (CONSAGRAO , o acTo de confaC O N J U R A R , V. t. fazer conjuros ; exorci- grar. far. Rogar com inftancia. Eufr. 3. 1. tanta o CONSAGRADO , part. paff. de confagrar. conjurei que fiobre minha fi mo defcobrio. - C O N S A G R A R , v . a t . fazer fagrada alguma fie , pretar a f de fer e m alguma conjurao. peffoa v. g. os Bifipos, alguma coifia v. g. $ Neutro, por conjurar-fe. aras, altares, templos, clices. Jurar pela hoftia,

3 T2

CON

CON

CON.

CON

?IJ

t i a , que fe communga. B. ClrmuMo c. 42, CONSELHATf- ufa-fe no adagio O lo-, tendo confagrado de nos tomar por mulheres. bo , agclpelba todos so n'huma confiei ha Uli, Deites juramentos ha exemplo na Crnica de D. fiipof. 187. y. Confelha he fabua, conto moral; Afvnfio por Leo-, feito entre o Conde de Abran- conto de velha iodos so rfbuma confelha., i. ches, e o Regente. Dizer as palavras da.con- e. ando na mefma fbula , iguaes , uninos , de fagrao , por cuja virtude o po ; e vinho, e igual condio. agua. fe convertem em corpo , e Sangue de nofCONSELHADO , e CONSELHAR y. corn fo Senhor Jefu Chrifto. Dedicar Ccnfa- a, aconfelhado. Eujr. 2.7. Ulij. 1. 2. Ferreira Cargrar-fie a Deos ; a vida, o tempo a. algum traba- ta 12,. L. 2. lho,, efiudo , ao commercio. Tempo d'Agora 2. i. CONSELHAR , v. at. v. aconfolhar. Fios SanC O N S A N G U I N E O , adj. parente por tor. pag. LXXVI. f. fangue. CONSELHEIRO , m, o que aconfolha CONSANGUINHO y. confanguineo. Arraes diz-fe de certas perfonagens, que efto nas Cor2. 1?;* poraes chamanas Conjelhos. C O N S A N G I N I D A D E , parentefco por C O N S E L H O , m. parecer que fe d a ai-, fangue. guem , ou je recebe ; pedir , dar , tomar, ouvir C O N S A R C I N A D O , adj. co fido v.g. obras os conjelhos. Parecer, intento , mudaro o c&nconfarcinadas de diverfos autores. Barreiros Cenfu- jelho , a refoluo , o prefupofto ; tomou bom conra fragmento de algum autor confardnado de felho. De meu confelho,, por meu voto. Cajian. 3. /. 254. Barros Clarim c- 29. de meu confelho idemuitos, i. e. compofto de partes. CONSCINCIA, Cf. v. conciencia: confiden- vs embora. Junta rde confelheiros fobre adminiftrao pblica v.g. Confelho de Eftado-, que cia he mais conforme etimologia. CONSCIO , adj. que tem Confciencia ; e co- confta de confelheiros perfonagens da primeira nhecimento do que lhe diz refpeito v.g. conf- graduao; Confelho de guerra , Confelho Ultramarino ; da Fazenda ; tem infpec , e direco ciooda fua maldade Araes 9.4. CONSCRIPTO , adj. Lat. Padre conficripto , da Guerra, Fazenda R e a l , negcios do/Ultramar, &c. y. Concelho.- Perder o confelho, perder a Senador Romano. C O N S E C R A N T E , adj. Bifpo confecrante, o cabea, o juizo , 0 tino. Couto 4. 8. 8 . / . 158. N fiaber dar fe a confelho , i. e. refolver-fe, tomar que prefide na fagrao dos Bifpos. O N S E C R A T O R I O , adj. dificurfq feito algum expediente. Arraes 4. 5. CONSELOS , m. herva v. fombreiro de teem adio de fe confagrar alguma peffoa y. g. lhado. Bifpo , Rei, ou de templo , <&c. CONSENSO , m. confentimento os Reis ONSECUTIVAMENTE , adv. logo depois, fuccelivmente ,, foi ordenado Bifpo, e confiecu- todos recebero o domnio , e jurifdico do contivmente capello dos Reis Suevos,, M. L. 2. p. fienfio dos Povos Vieira 4. 215:. C O N S E N l ANEO , adj. conveniente , confor210. col. 1. C O N S E C U T I V O , adj. que fe fogue logo me v. g. caminhos confiemaneos ao fervio aps de outra coifa y. g. ,, fiincoenta annos con- Real. CONSENTIDO , part. paff. de con fentir. fiecuiivos , fem interrupo, O N S E N T I D O R , O R A , f.m. ef. peffoa; CONSEGUIMENT , m. o aclo de confeguir o confeguimento de grandes emprezas re- que cn fonte. CONSENTIMENTO , fi m. unanimidade de quer grandes trabalhos Tempo d"1 Agora 2. 3. C O N S E G U I N T E , adj. confoquente por muitos concertados; e unidos no parecer , ou quetonfieguinte : que fe fogue depois Arraes 1. 1. fie rer. Approvao , dero confentimento os comefte peixe tem leite confeguinte he , que haja de mendadores. M. Luf.: de commum confentimento parir feus filhos j formados. H. Naut. 2. 386. dos fabios, a attraco he caufa de muitos efeitos. irrites 6. 13. fins jelices conjeguintes a princpios Entre Med. v. fimpatia. CONSENTIR , v. at. fer do mefmo voto de mal ajortunados Arraes 10. 80. C O N S E G U I N T E M E N T E v. confo<perte- outrem , concordar com elle , vir no que elle quer approvar. Arraes 3. 1. e os que como elle mente. confentem: e 9. 2. confinto comvofco ; e 10. 1. con-, C O N S E G U I R , v. at. alcanar v. g. o feu fentir com o appetite' da adultera. Quanto a terintento. Confeguir-fe , vir em onfequencia, ra , as (erras, e valles confentio, hiamos, c. caufiar-fe v.g. donde je confieguio o judaizar dos r H. N. 1. 79. Ser conforme y. g. a vontade 'gentios. Arraes 3. 16. Rr con-

C O N S E R V E I R O , m. homem, due faz, tonfente com o juizo da recid risao. Andes . 19. ou vende doces em cafa poft. Permittir. Vieira. Soffrer v. g. o eftomaGONSERVO , m. os efcravos do mefmo go no confente effes manjares : a raso. o no fenhor fe dizem entre fi confiervos. confiente : Confentir tal afronta. CONSIDERAO , o ao de confideC O N S E Q N C I A , a concluso , que rar. O eFeito de coniderar v. g. as confe fogue, e deduz das premiffas. Effeito v. g. i, foi onfequencia da fua morte a ruina de fideraes que ento fiz agora lano por eficrito. % feus filhos. Importncia ponto de tanta onfe- Matria fobre, que fe confidera. Refpeito, quencia Vieira. O chorar be onfequencia de ter confiderao ao tempo , e eftado Marinho Difc. Etimao , importncia , onfequencia veriadem. v.g.,,-bomem, negocio de confiderao. AttenCONSEQENTE, m, por conjequente veo , reflexo ,, fazer as coifas fem confiderao. ja por onfequencia, como effeito dio. O que C O N S I D E R A D A M E N T E , adv. aconfelhada fe deduz cio antecedente lgico y. g. a conmente , acinte, com advertncia. Com juizo; cluso quefietira do antecedente no entimema. VieiArraes 2. 7. ra. Confiequente, adj. confontaneo. B. P. Que fe fogue, e deduz y. g. confiequente he confiej- v CONSIDERADO , part.. paf. de confiderar - g- iff merece fer confiiderado. No fiem. acfiar que lhe devem vida. Arraes 9. 18. CONSERVA , fi fi calda , que livra de cor- tivo, o que obra com confiderao, attentado v. rupo o corpo mettido nella y. g. de a- g. homem conjtderado no que fijtz. Paiva Cafam. car, limo, vinagre, aguardente, falmoira. %Tff- c. 6. C O N S I D E R A R , v. n. ponderar, refle&r, tar de conferva, i. e. guardado , fom ufo. Chagas. A coifa , que fe conferva neffa calda. Com- meditar em alguma coifa. C O N S I D E R V E L , adj. digno de confiderapanhia v.g. no que vai em conferva de-outra. o. Notvel v. g. tempo Barros; j . de conjerva com algum, i. e. de mo C O N S I G N A O , fomma appftcada pa* commum, n'humaliga. Eufr. prol. Arraes 3. 19. a rs fupprimento de alguma defpeza. Leis moderlei, o Sacerdcio , e Religio andaro fempre em buma conferva. ,, Partiro os dois cavalleiros a nas. Depofito, ou acT de confignar. O acbuma empreza ambos em huma conferva Palm. ro de fazer o final v. g. com a confignao d Santa Cruz fazio milagres. Arraes 6. 9. p. 2.r. 72. v. Cofitraguarda , t. de Fortif C O N S I G N A R , v. at. determinar , affentar CONSERVAO , aco de conformar. renda , dinheiro para alguma defpeza , por deCONSERVADO , part. paff. de conforvar. fembargo,* ou depachu vinte livras configna*C O N S E R V A D O R , m. Magiftrado , que das-nas herdades de Azoia. M. L. o Governaconferva , e faz guardar os privilgios de alguma dor tinha confignado para pagamento as rendas de corporao , a que adminiftra juftia y. g. Sal fete. Faz,er final v. g. da Cruz. Confervador da Univerfidade , dos Inglezes, rb-c. CONSIRAR v. confiderar. B. Clarim. v C O N S E R V A D O R A , fi a que conferva al- C O N S I S T N C I A , f.f. permanncia. Eftaguma coifa. do v. g. a confiftencia da febre. - O corpb,. CONSERVAR , v. at. fazer duraf illefo , que tem certos lquidos mais, ou menos v. *' fem corrupo fifica ; fem lezo , ofenfa , que- da confifiencia do affucar em ponto, do azeite. bra , detrimento v.g. ,, confervar a faude , a A adheso de fus partes y. g.,, a confifkncii* fazenda, a vida. Guardar, ter em Teu poder da cera. . * inteiro v. g. confervo o livro, o original. C O N S I S T I R , v. n. eftar pofto , fundado y. CONSERVATIVO , adj., que he til para con- g. a felicidade pblica confifte na bondade do fervar v. g.,, remdios Governo: a vida canjife no bom ufo. das funes C O N S E R V A T R I A , f. f. o Juizo do Con- animaes. O ornato do difcmfo confifte na clarefervador. . Confervatorias letras Apotolicas , ou za , elegncia , &c. indultos concedidos a algumas Religies , por CONSISTORIAL , adj. de conftftorio v. g. virtude das quaes elegem conforvadores. Def- caufa * advogado- pacho , ou carta dos confervadares a favor de feus CONSSTORIO , m.. junta dos Cardeaes , fubditos. Cortes de 1641. 1 a^ que o Papa alfte. O lugar delia. 0 C O N S E R V A T R I O , . f. m. lugar , vafo , tan- Confiftorio dos Deofes da fbula; Vieira 2. 420. que onde fe conferva alguma coifa. ,, parado o tremendo conjiftrio : ante o ConfifCONSERVEIRA,. mulher que faz doces. torio de Deos. Arraes 8 . zu.

514

CON

CON

CON-

CON

CON

CONSOLIDADO , part, paff. de confolidar.CONSOADA , f. a refeio, parva , que CONSOLIDAR , v. at. dar folidez , fazer nos dias de jejum fo toni noite. Meren da , ou pucaro d'agua. Refende Chron. f. 78, v. folido v. g. ,, a agua fe confolida em Chrifial-, Prefente de doces , ou coifa femelhante, que fe com o dificurfo do tempo vai a natureza confiolidando os offos dos mininos. Sarar v. g. fed pelo Natal. C O N S O A N T E , m. a rima , que tem o rida. Confiolidar-fie em direito, unir-fo no promefmo fom, de vogai, e confoante no ultime prietrio , ou direito fenhorio, o direito do ufuverfo agudo; da penltima filaba em diante no rucTuario , ou qualquer direito de ufufruir v. g. grave, ou inteiro; e de antepenltima em dian- prazo cujas vidas so findas fie confiolida com te no efdruxolo v. g. rigor com amor nos agu- o direito Senhorio Repert. da Orden. Corroa fragilidade humana. dos ; traas , e Graas no grave ; de taber- borar v. g. C O N S O L O y. confolao. Aulegraj. foi. ftaculo , e efpeaculo no efdruxolo. C O N S O A N T E , adj. letra confio ante , a que 75-, v. reprefenta a modificao de fom , com que fe CONSONNCIA , fi a proporo de fons, acompanha a vogai y. g. b, c , d , r, le , ou vozes , que foando juntamente deleito o me , <&c. Que foa como outro -V. g. ,, pa- ouvido. Confonancia de amor , boa harmolavra. Conformo v. g. ,, menos confioante nia , correfpondencia. Varella. Harmonia das f Sentena da Iv.quifi. contra Vieira. Vozes palavras confoantes. Arraes Prol. Falar com alconfioantes , em que ha confonancia; Fios Sat.t.gum na mefma confonancia , no mefmo tom , V. de S. Inez me catito com vozes mui confian- fom , conformidade. Confpir. Univ. tes., e proporcionadas ,, C O N S O N A N T E , adj. m. o tom , ou efpecie, CONSOANTEMENTE , adv. de modo con- que pde formar1 confonancia com outro. f. foante. . ii. Confono , harmnico a confonante Citara CONSOCIQ m. o que he da fociedade Varella. de outrem. C O N S O N A R , y. n. ter confonancia. G O N S O G R A , f. as mais de alguns noivos CONSONO , adj. confonante , harmoniofo , fe _dizem confogras entre fi. poet. n"huma confiona voz iodosfioavo Cj^Luf. C O N S O G R A R , v. n. aparentar-fo huma fa- 10. 7 4 . Tnilia com outra , cafando reciprocamente os fiC O N S R C I O , m. companhia entre conlhos de huma com os de outra. Livro Velho das fortes. Sociedade , converfao v. g.,, feparar linhagens confogrro os Sousoes com os Bra os filhos do confiorcio dos pes. Arraes 3. 2. Pinto iganoes. Per. 2. 15. v. inimigos do confiorcio das gentes C O N S O G R O , m. os pais dos noivos so tornmos ao confiorcio do mefmo officio de Confiules. confogros. Chron. J. 1. por Leo c. 4. Pinheiro 2. 161. CONSOLAO, palavra, com que fo C O N S O R T E , com. companheiro na forte, confola algum. O eftado do animo do con eftado, fortuna. H. Dom. 3. p> L. 5- c.6. Q mafolado. rido,, ou mulher',, capaz de conforte, cafador , CONSOLAOSINHA , dim. de con- ou cafadoura. Ene-da 7.. 12. folao. G O N S P E C T O , fi m. prefena. Varella , de CONSOLADO , part. paff. de confolar. cujo confipeo jamais ningum fiahio defcontente. C O N S O L A D O R , m. o que confola : con- H. P. da Vera. Amifi. c. 22. f. 498. confipeo de foladora , fi. fi. 41 que confola. adj. Que d con Deos. folao. C O N S P E I T O , confpeao trazido foi ante o CONSOLAR , v. at. alliviar a dr, pena , Real confipeito ,, Elegiada f. 228. y. afflco de algum; fig. o calor confola no InC O N S P I C U O , adj. illuftre , diftinto , abaliverno ; a agua fria aos encalmados. fado; os mais eonfipicuos da Cidade infigne aos C O N S O L A T O R I O , adj. que traz confcla- inimigos , confipicao aos feus. o v.g.,,, carta, difeurfioArraes 9.8'. confioCONSPIRAO , unio de muilatoras filofofias. tos , que concorrem para o mefmo fim A a . CONSOLDA , f herva medic. a que fe confpirao , com que vemos concordes os mais attribue a virtude, de foldar as feridas. Confia doutos dos gentios, e Hebreos. Vieira. Conjulida. N rao. *. CONSOLIDAO , f. na Cirurg. a reunio CONSPIRAR , v. n. unir-fo com outrem pados lbios da ferida. O aclo de fe confolidar. ra fazer alguma coifa, boa ou m v.g. cor,jRr ii pi-

vs

Cofifiituir conjpirro para Um bens que pafio ^naest. i*. Confiim dar entrada ao inimigo. Leis ceremonia';/'' r V A & / " f ugo. Lemos. tuio-fie juiz; confiituefe merecedor do Real agraCONSPURCAR , v. at. fujar, inficionar. do : nefia cidade conftituio os Mouros a cabea Luz da Medic. da guerra i. e. p u n h o a s pnncipaes foras de CONSTNCIA , a qualidade do que he armas. Caftan. L. 3 . / . 3?C O N S T R A N G E D O R , m. o que confconfiante. C O N S T A N T E , adj. firme na refoluo , im- trango. mudavel. Aturado no trabalho. Senvpavor, C O N S T R A N G E R , ' v . at. compellir, obrigar intrpido .medo que caia em varo confiante, i. por fora. e. que faa aballo em taes vares. Que fe C O N S T R A N G I D A M E N T E , adv. violentaconferva invarivel v. g. vento , jama , ru- mente , foradamente. Pinto Per. 2. 105. tnor. C O N S T R A N G I D O , part. paff. de confiram C O N S T A N T E M E N T E , adv. com conftan- ger. cia, & "Affeveradamente. Vieir.a diga o Evan- C O N S T R A N G I M E N T O , m. a fora , gelifta conftantemente conjonnememe. que fe faz a outrem, ou algum a fi , a qne C O N S T A R , v. n. faber-fe de certo v. g. fofre. confta que Chrifto jez maravilhofios portentos. CQNSTRICO , .aperto do que fe efSer compofto v. g. o homem confia de partes. treita y. g. confirico da pupilla. Luz da Me Fazer-fo certo , eftar patente ,, como confita dicina. dos autos', ou certido i. e. apparece. C O N S T R I N G I R , v. at. apertar , ficar menos CONSTELLAO , L figura particular, aberto v. . ,, confiringe-fie a pupillar. que fo imagina no Ceo formada de algumas efC O N S T R U C O , Gram. collocao v< trelas v, g. a urfia , a barca, -c. por efte A aco d e conftruir. modo fe ajunta debaixo de certas claffes a in- C O N S T R U I R , v. at. ollocar a fraze. finidade de eftrellas , que ha. Traduzir foguindo a contruco natural. EdiCONSTERNAO , grande perturba- ficar v. g. ,, armazns, nos, <&c o , e quebra de animo. _ CONSUBSTANCIAL , adj. de huma nica. CONSTERNADO , part. paff. de conter fuftancia , effencia , e natureza y. gr ofilhohe nar. CONSTERNAR , v . ar. caufar conftema cofifiubfiancial ao Eterno Padre. C N S U L , m. Magiftrado Romano, que o. -foceedeo em lugar dos Reis expulfos , a certos CONSTIPAO , aperto , ou cerraRefpeitos. Magiftrado civil , que conhece de o dos poros do corpo , acompanhado de in matrias commerciaes entre os feus nacionaes f ' firmidade. nos portos eftrangeiros. CONSTIPADO , part.. paff. de contipar. C O N S U L A D O , L m . o officio , jurifdico, C O N S T I P A R , v. at. fazer cerrar os poro imprio dos confules. Aduana de fazendas pa'do corpo v.g. o grande frio covftipa. - fe, ra exportao / onde fe pago certos Direitos-, ficar conlipado. _ C O N S T I T U E N T E , f. com. peffoa--que conf- O tributo do confiulado so -2, por cento na Altitue a outrem feu procurador, ou advogado v. fndega para, depezas da Marinha de guarda g. quando o advogado diz o meu co-ifiituentecoita. C O N S U L A R , adj. de confol.v. g, digni* tem a feu favor d lei, <b'C. v. conlituinte. dade Vieira. Que tem fidoconful.. Lobo,,os CONSTITUIO , eftatnto , Lei , regra civil, ou Ecclefiaftica. Temperatura do ar. Confulares Fabrido , e Emlio. CONSULENTE , c. peffoa que confolt* Compleio do corpo. CONSTITUDO , part. paff. de corftitmr v. outrem fcbre algum negocio. CONSULTA , conferncia, para delibeg. em honra., em dignidade. Tempo,d?Agora rar alguma coifa v. g. conjulta de mdicosi 2.3. C O N S T I T U I D O R , m. o que conftitue. Caflan. 8 . 137. Avifo , parecer que el-Rei peC O N S T I T U I N T E , f. c. dizem muitos por de , mandando baixgr o requerimento aos Triconfittuente, e melhor como ouvinte . pedinte, &c. bunaes,, baxou a confiulta veio para o Tribunal y CONSTITUIR , v. at. pr v. g. algum jiibir a conjulta , ir para obter a refoluo delem algum cargo, dignidade. Paiva Cafi. c. 5. Rei. Ter, jazer conjulta fobre alguma pefFazer confiftix y. g. onftitmr o fieu ultimo fim foa, ou oifia, eftar em confuta. Aul.j. 156. * * CON?
r

3*6 piro todos em vos dejacreditar ,

CON

CON
CONSULTADO , part. paff. de confoltar. CONSULTAR , v. at. pedir confelho, avifo , praticar fobre alguma deliberao , que fe ha de tomar. Pedir repota, que enfine , illuftre y. g. confiultar hum orculo. Propor algum ao fuperior para algum emprego y. g. 'confiultou-o para Juiz de fora , em o lugar de... &-c. Refolver confultou Deos mandar ao mundo. Arraes 3. 4. CONSULTOR , m. o que d parecer a piem o confulta. CONSUMIO , f. o acro de confumir, ou confumir-fe. A coifa oue confome. CONSUMIDO , part. paff. de confumir. .CONSUMIDOR , adj. que caufa confumio. Confumidor de fazendas. Tempo d"-'Agora. 1.

CON.

517

fio rol da defpeza , que fez quem deo a conta para deduzir do que fo lhe deo , ajuntar ao debito do que toma as contas; e fig. relevar, defcontar y. g. ,, efipero que me leveis em conta o trabalho que vos dei: compenfar. Arraes 3. 2 . : tolerar, oftrer. B. Lima Ecloga 15. Ter conta com alguma coifa , ou peffoa, attendr, olhar por ella ,_ vigiar, ter refpeito y. g. tenha conia com minha dr. Eufr. 2. 1. ter. conta com incovenientes, com o que cumpre, ib. 2. 14. Contas de rezar, enfiadas em cordo , ou arame, so balafzinhas , para marcar o nmero das avemarias , ou padrenofis. A' conta, por caufa, refpeito V. do Arceb. 1. 4. por amor d e , ibid. V 5". & Lanar conta, attribuir. Eufr. 1. 6. meu amo lana os efeitos da minha diligencia conta da fiua galanteria, i. e. attribue-os fua galantaD. 2. C O N S U M I R , v. at. gaitar v. g. o fogo ria. A'' conta , com cr, pretexto v. g. confume a lenha. Confumir o tempo, empregar. conta de cafiamenteira he huma alcoviteira. Eufr. - Confumir a faude, a vida, a pacincia. Re- 2. 14. No ter conta com algum, defatendprimir v. g. confumir os fufpiros Maufinbo lo. Ulifipo 3. v. he fiua teno apprazer a bons", 84. v. -fe , enfadar-fo. Confiumir o Sacer- no ter conta dos mos. Lanar contas vida, cujglar no que refpeita Tua direco. Eufr. 4. dote , cornmun^ar na Miffa, '* CONSUMMA.O , o afto de confum- 1. Conta de Fr andes , o calculo mercantil. mar. F i m , termo v. g. at a confummao Tomar fua conta, encarregar-Te , tomar fobre dos Sculos.. Complemento v. g. confum- fi, a fi v. g. o rifco. Ter conta, fer t i l , preftar. Bicho de conta, v. porquinha de Santo mao - de toda a perfeio. Arraes 7. 22. ^ C O N S U M M A D A M E N T E , adv. acabada- Anto. Narrao. Dar conta de algum, 1. e. acufar, dar captulos. Dar boa , ou m conta de mente. ONSUMMADO , part. paff", de confommar. fi , de^mpenhar bem , ou mal alguma obra, acr "Perfeito v. g, ,, fiabio confiummado; he homem o* eonfiummado na virtude , na jciencia o. Rei deve . CONTACTO , m. toque. Vieira com o fiem jer canjummado. Pinheiro 1. 184. ' Acabado v. contao fantificort o Redemptor a Cruz. g. >, tonfiummada a grande obra da Redemo C O N T A D O , part. paff. de contar. DinheiC O N S U M M A D O R , m. o que conluma , ro de contado, i. e. vifta. Amor quer feu Acaba, aperfeioa. Arraes 3. 20, retorno de contado , i. e. fer pago logo, fom deCONSUMMAR , v. at, acabar, fazer com- longas, v. Pinheiro 2. 151. Ser bem contado , pleto v. g. o confentimento em que je confium- i. e. havido por bom ,, que effe proceder no>. ma o peccado. Vieira. Canfiummar a vitoria fi, lhe feria bem contado plos bons contada Barras. Vafco da Gama confummou a monfiruofa vaidade attribuido. S Mir. Carta Guadalquinavegao da ndia Arraes 4. 23, Confium- vir. Ir feus paffos contados , i. e. devagar, fem preffa. Caftan. 8 . / . 42. fem medo. Arraes 4. mar o matrimnio, ter copula com a mulher. C O N S U M M O , m. gaito y. g. de co- 1 1 . mefiiveis, viveres, fazendas, por ufo , ou comC O N T A D O R , fi m. o que narra. O que mercio. calcula, Armrio de gavetas. Contador, offiC O N T A , . clculo , computo v. g. ja- cial da fazenda Real , fegundo o methodo da zer a conta das dejpezas. 'Dar contas , i. e. arrecadao antiga. H. Dom. 2. p. pag. 150.; defraso de adminiftrao pecuniria , ou de' offi- te s havia hum contador mor. cicf; pedir contas, i. e. raso , conhecimento , C O N T A D O R I A , fi. cafa dos contos, ou ftoticia' do eftado v, g. do negocio. Eftima- contadores. ( Repartio do que compete aos o y. g. ter em conta de amiga. Fazer comas; contadores. CONTAGIO , andao, epidemia. Ma<e~ cahir na conta , conhecer o que cumpre obrar, com animo de o praticar. Arraes 9. iG. cahir na fmho. Arraes 8. 16. corromper os ares com a contaconta de alguma coija. Levar em. conta, metter 'gio. A contagio dos vidos. CON-

CONTEMPORNEO, adj. coevo, coetaCONTAGIO, m. o toque ^ ataque da pi- neo foi meu contemporneo nos efiudos ; Cefitr dem<a. foi contemporneo a Cicero, ou de Cicero. M. L. 4. CONTAGIOSO, adj. que fe pega. v. g. fi. 52. contemporneo a eftes dois Condes: Vieira mal, doena. contemporneo de S. Incio. Paiva Sermes i.fi. CONTAMINADO, part. paff. de contami- 310. contemporneo a Chrifio nar. CONTEMPORISAR, v. at. accommodar-fe CONTAMINADOR , adj. que contamina. com o tempo; ceder, accommodar-fe v.g. a CONTAMINAR, v.at. fojar Contaminara alma efcuta , e contemporiza, com as inclinaes da pureza dos raios do Sol. Vieira: o corpo com torparte animal. Macedo ; contemporifiar do as vh* pezas. Arraes 9. 6. : com oprobrios. Arraes 1. nhas. Eujr. 1. 3, condefcender. Cru% Poef.f.66. 24. para no quebrar com algum. Caftanbeda _i. fiol. CONTANTE , m. dinheiro em moeda , 79"efpecie corrente. Epanaj. f. 402,. CONTAR , v. at. fazer conta, calcular. CONTEMPTIVEL, adj. defprezivel y. g. Narrar. Contar o dinheiro a algum , d-lo lo-ajpeo, noticias contemptiveis, ignorncia-Va* go em pagamento. Narrar a origem derivan- rella. do-a. Eneida 7. 11. de ti, Saturno contava o naf- CONTENO, contenda. Leito Mijcell. cimento. Arraes 3. z6. CONTECER y. acontecer. Fls Sant. freq.: e CONTENCIOSO, adj. amigo de contendas a pag. LXXVH, diz efias coufas fe contecro v. g. ,, homem- Foro contenciojo , tribunal em Antiochia onde fe demanda , e litiga. Jurifdko conCONTEIRA , pea de metal, com que tenciofia , a que fe excerce entre peffoas conffe refora a ponta da bainha das efpadas.- lB. trangidas , com conhecimento de caufa. v. vr> Clarim, freq. veja-fe L. 1. pag. 36". col. 2. Ulifipolunario. Litigofo , pendendo.da Sentena do j . 83. Roar as conteiras , fazer aco de bri-juiz ; e fig. incerto v. g. deixou litigiofia a gar , dar molras de o querer. y. Rafto do ca- poffe do Reino , teve o governo contenciojo. M. nho. L. CONTE1RO, m. o que faz contas de reCONTENDA , altereao ; difputa, zar. contorverfia. Fora , trabalho por confeguir alg. CONTEMPLAO , attenta oo/idera- coifa. .. > , de alguma coifa Divina, ou humana. CONTENDER, v. n. ter contenda com alPor contemplao , em repeito ; por bfoquio , tegum fobre alguma coifa v. g. contendia fe mor. Orden. L. 5. T. 117. 33.- Leo^Chron. t. fobre a poffe. M. L. 5. p. 8.: Cartago contendeu 2. j . 1. com Roma fobre o Imprio do mundo ; contendem, CONTEMPLADO , part. paff. der contem- fobre quem ha de levar o Inferno Vieira; todas plar. as Cidades podio contenderfiobrea honra de fer CONTEMPLADOR, m. o que contem- ptria defta princeza. % Entender contender f'o pla. os mais antigos da terra,, Barros. nofig.-DifCONTEMPLAR , v. at. afitar a vifta em al- putar a bondade, igualdade v. g. a elegncia . guma coifa v.g. contemplar o Ceo, os-aftros.dos edifcios contende com a magnificncia Leo Refletir em alguma coifa, meditarv.g, na Cron.J.i. competir. Contendia-fie da coroa, por paixo , na morte do Salvador. acerca Coroa. P. P.i.c. 2. do-armas pelo imCONTEMPLATIVO, adj. que refpeita prio , da reinado. contemplao; que fe occupa nella y. g. viCONTENDOR, m. o que contende com da : dado a contemplao. Que excita outrem em juizo. Orden. 3. 39. i.e 2. Advbrfacontemplao , e convida a fantefiar, e eftar enrio, rival. S Mir. levado no,cuidado de algum objelo. Palm. p. 2. CONTENTAMENTO , m. fatisfao da alc. 73. agoas , no menos contemplativas,,'que ma : gofto.jaudojas: Eufr.f. 154. v. aquelles areaes so to , CONTENTAR , v. at. caufar contentamento, jaudofos, e contemplativos. 0 bom namorado fatisfazer , agradar v. g. comentou a todos o fieja contemplativo nos amores Aulegraj. foi. feu governo ; a natureza fie contenta com pouco, 103. comentai-vos que eu diga , i. e. apraza-vos. CONTEMPORANEAMENTE , adv. no mef- CONTENTE , adj. fatisfeito com gofto , e mo tempo. approvao , preftao de confentimento v. g. quan-

31 8

CON

CON

CON

CON

519

quanto a fie verem em terra , que elle era contenC O N T E X T U R A , f.f. o Tecido , etravao, te dijfo ,, Barros. contente com as mercs recebidas: ou trama y. g. do panno , / . das membranas os homens contentes com o que a terra produzia do corpo, das folhas de huma planta. Contexto Lobo. fatisfeito. de palavras. Prov. da Ded. Chron. foi. 167. C O N T E N T O , m. fer de bom , ou mo con- Travao de letras dos anagramas, &c. C O N T I A , ant. cetta poro, que 03; tento, i. e. bom , ou mo de contentar; a contento , i. e. a fatisfao muito a contento de Reis pagavo aos Cavalleiros que os forvio no ambos. M. L. tomar alg. fazenda , ou criado a Pao , ou na campanha , maior , ou menor fecontento, i. e. ficando o contrato valido fe con- gundo a nobreza do Vaffallo , que efte titulo tentar ao augador, comprador, v. Arrae 2. 16. recebia quando era acontiado*, dantes fe dava C O N T E R , v. at. incluir , encerrar em fi y. no bero , e menor , que a dos pais , depois g. efte circulo contm ao feu concentrico ; efta mandou D . Joo 0 1 . , que a vencefem os filho* carta contm muitas regras, e mais rases. Re- depois de certa idade. Quantia. C O N T I G U I D A D E , a immediata profrear , fazer que algum fe foiTra , moderar. ximidade de. duas coifas. , fe, cobibir-fie, rejreiar-fie , jbjrer-je. C O N T G U O ^ adj. immediatamente junto C O N T E R M I N O , m. o que fica pegado com outra coifa v. g, , o arrabalde , fe diz o v.g. cafias contguas. Macedo. C O N T T N A v. continua. contermino da Cidade , e affim o que lhe fica adC O N T I N N C I A , ablinencia de fatisr jacente. Macedo nas conterminos da Lufitania. fazer s paixes , com moderao nos prazeres Arraes 4. 19. C O N T E R M I N O ,- adj. chegado , e pegado ; licitos ,, a continncia de que ufou com a donadjacente v. g. ,, o angulo contermino ao lado zella. Separar a., continncia da caufia , i. e. maior do tringulo Methodo Luf. Commar- caufa de hum dos correos, ou interefados. Tcito Portug, Cortezia militar c'o a efpa^co. C O N T E R R N E O , adj. compatriota, da mef- da , bandeira , ou .arma , feita ao fuperior ; e fig. a qualquer. Eufr. 5. 1. v. g. .dos perma terra , que outro. Arraes 4. 9. C O N T E S T A O , o a d o de conteftar. tendentes aos defipachadores. % As continncias Contenda , difput. Tejlemunbo conjorme de huma carta , o contedo. Arraes 5. 18. Continente , femblante. Palm. 2. p. c. 62. faao de outra teflemunha. Arraes 3. 10. C O N T E S T A D O , part. paff. de conteftar li zendo a continncia medonha, eafipexa C O N T I N E N T E , m. a terra firme , opte conteftada , fe diz ouvido o Libello do aupofta ao mar, e ilha. Em continente , lo- thor, e a contrariedade do Ro em diante. C N T E S T A M E N f E , adv. parece devera ferigo, immediatamente, V. de Sufo. Sermo fi. 290. conteftemente, i. e. com tetemunho uniforme v. Uliff. i- 10. A boa potura do corpo a p , g. depuzero conteftemente fi. Vieira ,, ainda ou-a cavallo; it. a feio do femblante, <b'C. que os olhos digo contejiamente , que , alli eft Palm. 3. p. 143. e p. 2. c. 59. cadveres no. continente de feu parecer to medonhos fi. 401\ ulu po. * CONTESTAR , v. at. telemunhar com. ou- edi. C O N T I N E N T E , adj. que tem a virtude da. trem , e o.,mefmo em futanca. Bracbiol. de Prncipes ^ejtemunhas que conteftro a fua acu- continncia mulheres notadas de pouco continenfao. Arraes 3. 9. e 4. 5. Affim xontefto os tes. M. L. Que eft unido em hum todo livros Sagrados. Anaes 5. 2. Conteftar a lide, terra continente do o Brpfil Hifi. Naut. 2. 4 1 1 . refponder o ro ao libello do author ; talvez fe Em que ha continncia, concerto, o cavallo ha por conteftada a lide. f com a vifta, e lei- briofo do paffo continente Maufinbo 57. v. CONTINENTSSLMO, fuperl. de continentura do libello do author. Ord. L. 3. T. 20. Dizer algpna coifa em contrario para refutar te. Varella. CONTINGNCIA , ' incerteza de exifobjeces. Eujr. 2 . 7 . CONTESTE , adj. que depe o mefmo, que tencia de algum cafo , fucceffo , condio. outra teftemunha dice. Vieira tejtemunhas con- Pr em contingncia, aventurar, pr em ventura, rifco de fuceeder v. g. ,, pr em contingncia o tefies. C O N T E D O , m. o que fe contm em negocio ; por em contingncia a honra, o decoro da. Majefiade , eftivero em contingncia de rom, elcritra ; ou envoltrio , maffb , caixa. C O N T E X T O , fom. o tecido de-rases de al- per' a paz- Linha de contingncia , v. linha. guma efcritura, ou pratica. CON-

3 2o

'CON

CON

CONTINGENTE adj. o que .pde exiftir, ' . C O N T I N U O ,.adj. que dura fem interrupo e fuceeder ou de a r de exiftir. Vieira. y. g. lagrimas continuas; continua inveiva.*. ' CONTINHA f conta, calculo pequenoJQue eft no mefmo lanamento , fem.empofta, Refto de dinheiro de conta maior. Conta pe- y. g. vlles contintfos; no cortados por 'montes. Chegado irnmediatamente, e .pegado; as que quena de rofario , Scc. dantes, ero ilhas j hoje efto continuas com a C O N T I N O , adj. e adv. antiq. v. continuo. terra firme, M. L. 1. ; Lobo ,, andar de contino eftrondo cantina 2. C O N T I N U O , m. o que ferve fempre, Cerco de Dio f. 114 , CONTINUA , a imaginao , ou pala- ou freqenta y. g. em algum tribunal, Univervras , que o doudo tem mais ordinariamente ,, fidade ,' na Cdfia Real; Goes os contnuos da} Vieira hum doido cuja continua era andar mui Cafia del-Rei: e na Relao foi Trajam fempre mui continuo. Pinheiro 2. 144. O que-no ceiCONTINUAO , a fuccefso de atos fa , de alguma coifa, ou a faz,a cada hora. V. da mefma natureza y. g. ,, a continuao^ de tra- de Sufo p. VIII. De continuo: adv. continua-balhar, das guerras, do dijcurfo , ou difcorrer. mente. Os contnuos na Corte , os que ando Succefo de durao v. g. ,, a continuao do nella. Lobo : Contnuos, e familiares da cafia Cbron. tempo , dos annos. V. do Arceb. % Durao no ef-Aj. 5- pag- 274. tado v. g. ,, continuao do officio. ContinuaCONTO , m. nmero v. g. os trabalhas, o da meditao, e outros exi cicios V. do Ar- foro jem conto F. Mendes c. 151. no fim. Palceb. L. 1. c. 3. e 5. Com continuao , i. e. conti- mer. 3. p. no como de feus amigos.'. Milho, ou nuadamente. V. de Sufo 204. armdr-lhe com tan- dez vezes cem mil, mas dizemos de ordinrio ta continuao at o colherem. Connexo de hum conto de reis, e hum milho de cruzados, coifas contguas , e pegadas. Na Fortif. linha de livras Tornezas , ou Efterlinas. Conta de de continuao , cava, ou foffo continuado que oiro, por milho de oiro antiq. Cafia dos concerca a circu.mvallao , ou contravallao, e tos era antigamente o que hoje o Errio. Concmmunica com todos os fortes , e-jredufos. to hiftoria tabulofa. Tudo vem.a hum conto, i. CONTINUADO , part. paff. de continuar. e. ao mefmo, ao mefmo proroito-. H. Pinto: a que conto vem namorar-fe meu primo de EufrofiFreqentado. Arraes 4. 3. C O N T I N U A D O R , m. o que continua ai na ? Eufr. 4. 1. A parte inferior da lana, e guma obra. adj. Que he continuo no fi. , que bafto. Cames. Vafconcellos Arte. Vir a conto, gente mais continuadora do templo ? /'. e. que fre- entrar em paraleo , comparao. Barros. Efquentaffe mais. Paiva Serm. 1. 254. contkiuador tar a conto alguma coifa , a algum, convir-lhe. nos trabalhos. H. Naut. 2. 41. Eneida 10. 18c. Vir a bmm como, fer da mef' CONTINUAMENTE ,_ adv. fem interrupo ma condio. Eufir.^. 3, Cefiar, e o pafior Arrudas y. g. chora, canta continuamente. tudo vem a hum conto. CONTOADA , fi- golpe c'o o conto da . C O N T I N U A R , v. at. profeguir a coifa co| meada v.g. continuar a guerra, o edificio. lana. B. Clarim, c. 21. Viver , eftar de continuo; freqentar o fervio, CONTORNEAR^, v. at. fazer andar toda. converfao y. g. continuar-a Corte Sitio de Arraes 4. 14. nas exquias de Viriato muitos de Lisboa: continuava o coro. V. do Arceb. 1. 4. feus cavalleiros contorneavo feus cavallos , repeContinuar com algum , ir tratar com elle fre- tindo em prozas , e verfos os feus louvores. qentemente , por fazer corte , ou requerimenC O N T O R N O , m. redor, circuito pofir tos , correr, v. Chron. J. 3. 4*. p. c. 96. Par nego- ro em contorno da povoao vinte mil homens*; cio, efipirtual. V. de Sufo f. 21.2. Continuar-Je , Vida do Irmo Bafio: no contorno do Templo. Ar* eftar continuo, foguido # e pegado a outro v. r'aes 10. 18. : as terras do contorno de Tuues. Vafr g. a fortaleza continua-fie com a Cidade. H. concellos Arte. Na Pintura, e Archite., Naut. 1. 293. | O mar Roxo continua-fie do o direco do talhe na ultima linha da fuperficie ; Atlntico. Arraes 4. 23. Continuar neutro , no ou das fuperficies planas. Naufr. de Sep. ,', os mefmo fentido. Palmer. 3. 118. v. c'o os murtaes Paos de Ramnufia onde no ha. Decoro , alto continuava hum bofque de loureiros. Palmer. 3. 113. diffenho, e bom contorno fi. 2*6. 'y. A jerr tem S M. Profeguir v. g. continuar no caminho que no contorno, da raiz algumas milhas , Leo Df-* Je tomou. crip.: em contorno do Ldito. Conjpir. Univ. f. 394CONTINUIDADE , JCirarg. .unio das o contorno fio mundo. Arraes 2. 12. partes do corpp a ferida he foluao^ de conC O N T R A , prep. que denota a relao de tinuidade. fi-

CON
fituao, ou direco para alguma parte v.g. ,,' voltado cohtra o poente ; dizer alguma coifa contra algum , fallando para, elle. Clarimundo 5. Jfe contra Drongel. B. Dec. 4. difia cinco lguas de Dio contra a Ilha de Bet. e fi. contra a tarde , quafi tarde. Caflan. 8. 215. -: nefte fentido vai fendo , ou he antiquado. Hoje .denota relao de oppofio , inimifade , intento de fazer m a l , ou ato v. g. ,, fientenciou, votou contra mim , jalou contra, Deos, co/7tra a jua honra. Sarou contra toda a Arte da Medicina , i. e. quando fegundo as regras no devia farar. Arraes 1. 12. C O N T R A , coifa, que fe lhe opponha ; rplica v. g. ,, iffo no tem contra. C O N T R A A P R O C H E S , m. obras de Fortif. para baldar os aproches inimigos. C O N T R A B A L D A R , v. n. do jogo': baldar , e contrabaldar na Efpadilha; baldar he no. fervir com carta do mefmo metal ; contrabaldar, cortar com trunfo maior, o trunfo menor , com que o contrario baldou , e fogurou a carta do parceiro. C O N T R A B A L U A R T E , m. baluarte feito por detraz de outro para fervir arruinando-fe exterior com bateria. 2. Cerco de Dio foi. 205. C O N T R A B N D A , do Braso , pea lanada no efcudo ao contrario da banda. O lado fronteiro. H. N. 1. CONTRABANDISTA , c. peffoa, que vive de fazer contrabando. CONTRABANDO , m. fazenda, e trato de fazenda furtada aos direitos , ou tirada por alto , fendo defeza a fua ntroduco. Bando, o partido, oppofto v. g. ,, fulano he de contrabando. P. Per. 2. 93. v. F.M. c 164. foi. 208.

CON

321

quando a exterior eftiver entulhada. 1. Cerco de Dio j . 53CONTRACO , encolhimento v.g ; dos nervos. C O N T R A C O T I C A D O , adj. do Braf, que tem a cotica lanada da efquerda para a direita, por fer mais eftreita, que a banda. . C O N T R A C T I V O , adj. que faz encolher. ne j . ,, todos so contraivos do dinheiro Vieira, 8. 408. G O N T R A C T O , adj. da Gram.- Grega : abreviado. Conjugao dos verbos contraos, refumindo-fe em huma vogai, duas da conjugao por inteiro. CONTRADANA , dana figurada de quatro , fois , oito, ou mais pebas. CONTRADANAR , v. n. danar contradanas. C O N T R A D I O , contrariedade do que varia nas palavras , e no que diz. Objeco ; elle he jem contradico o primeiro. Contradico das obras c'o as palavras , que no conformo. Efpirito de contradico , o que faz objeces a tudo. Repugnncia, contrariedade de fentimentos. Oppofio, refiftencia. F. M. 153. Aco de reprovar, contradizer. Albuquerque 4. c. I. 1 C O N T R A D I T A , raso allegada pelo contrario em juzo. Auto do Dia de Juizo. Objeco a dito de teftemunha , ou contra a veracidade delia y. g. pr contraditas , fazer, contraditas. Lucena 405. CONTRADITAR- , v. at. pr contraditas. C N T R A D I T O R , m. o que contradiz as rases oppoftas no foto. O .que contraria , diz; o contrario , faz objeco. M. L. 5. 221. y. C O N T R A D 1 T O R I A M E N T E , adv. em fenC O N T R A B A R A T E A R , v. n. no jogo das ta- tido contrario a cutro. bolas, no poder ganhar a fugir. C O N T R A D I T R I O . , adj. que tem fentido CONTRABATER , v. at. bater c'o artelharia contrario v. g. efias duas propofies agora he dia3 de parte oppofta v. g. ao inimigo que nos e agora be noite , ao mefmo tempo. Vieira ufa o ubftantivo no femihin. . buma contraditos bate. Exame d? Art. fi. 72. C O N T R A B A T E R I A , f.f. bateria oppofta ra C O N T R A D I Z E D O R y. contraditos outra. C O N T R A D I Z E R , v. at. contradizer algum ,C O N T R A B A T I D O , part. paff. de contraaffirmar o contrario do que elle diz. fe, bater. C.ONTRABAXO , m. voz mais groffa, e dizer o contrario do que fo dizia antes. CONTRAESCARPA v. contraTcarpa. profunda, que o baxo. C O N T R A C A D A S T E , m. pea, ou parte C O N T R A F A Z E D O R , m. o que imita, do navio como o Cadale. "'..... arremeda. B. PCONTRACAMBIAR , v. at. remunerar v. C O N T R A F A Z E R , v. at. imitar, arremedar. g. ,, o favor Efcola das Verdades. P.P. 2. 17. e a pag. 110. fazer o contrario v. CONTRACAVA , cava f e i t a ' ^ u e m g. o fogo foi-'bafiante, para contrafiazer a natuda outra para a parte da praa , que firva reza da noite. Nenhuma coifa alli comi-afazia, i Ss a ar- ^

a arte, ou o pincel. Viriato . 10. Contra ja- CONTRAMANDADO , m. mandado conzer as obras de Deos. Arraes 7. 13. imitar, arre- trario ao que fe havia dado. medar : a virtude. Ferreira eleg. 7- Disfarar, CONTRAMARCA , fogunda marca,. oue fe pem por diverfa peffoa y. g. na alfnfingir para diffimular v.g. contrajao o rofto quando eftou trifte, para moftrar' na fingida ale- dega para maior authenticidade. Leis rioviff. gria do femblante , que tambm a tenho il'alma. CONTRAMARCADO, part. paff. de con-Ferreira Elegia 5. Falfificar alguma droga cuja tramarcar. compofio he de fogredo , faltando com os P.e- CONTRAMARCAR , v. ar., .pr contraceffarios ingredientes. je, disfarar-fo , ta- marca. CONTRAMARCHA , f. volta em direco*, zendo-fe violncia. Arraes 4. 1. oppofta em que- fe marchava. , CONTRAFEITO , part. paff. irregular de CONTRAMARCHAR, v. n. fazer contracdntrafazer rijo contrafieito, forado. B. marcha. Lima egloga 9. P. Pereira 2. \6. -v. maneiras contrajeitas : trovoadas cntrafeitas com artelhariaCONTRAMESTRE , m. official do nayio, que rege a mareao delle , e certos marinheiros,, 2. Cerco de Dio j . 120. Palmer. 4- ,,/>.-. as imagens dos gojios que pafjro eftavo contrajeitas de vi- fujeito ao Meftre, e Capito. CONTRAMINA, f.f. caminho foterraneo pa-dro , i. e. reprefentadas em vidro. CONTRAFORTE, f.m. forro fobre coftura, r fe achar a mina do inimigo , e para fe lhe para a fogurar, entre alfaiates , e fapateiros furtar a plvora , de forte que ella no poffa Arte de Furtar c. 54. na Fort. obra para re fazer damno. Fortif. Md. nas Fortij. antiq.forar a muralha , ou reparo , e o terrapleno. a contramina confiftia talvez em fazer repuxos y CONTRAGE , ape , raio da roda gran- e paredes fortes , de forte que a mina rebentava para traz ; ou tirar-lhe a refiftencia de made do engenho d'affucar. CONTRAGUARDA , fi de Fortif. Con- neira , que ao rebentar no fazia damno. v. ferva , pea triangular parallela com o baluarte, Freire L. 2. f. 223. edi. de Gendron. % Aco,, cjue ella cebre alem da contraefcarpa. Meth. artificio com que fo balda o effeito de alguma' coifa. Ulifipo*/. 5. mancebos que no- cuido em Lufit. ai fieno em contraminas para pes -confiados d CONTRAGUIA , o peffoa , que guia nufilhas fiormofias ,,: os legifias tem feito contrama parte da dana, em contrapofio ao guia minas de bons textos para fiegurar roubos ~ Eujr.de toda.ella. freire Elyfiosfi. 285. 5. 10. : amor por contraminas tudo acaba. CONTRAHENTE, adj. que contrahe , ceie CONTRAM1NADO ,, part. paff. de contrabra algum contrato y. g. o que contrahe ma minar. Arraes 7. 1.fiamoscontraminados de adver? trimonio , o que fe cafa. fiados invifiveis: v. o verbo. CONTRAHER v. contrahir. CONTRAHERVA, raiz, que fe d CONTRAMINADOR , m, o que faz concontra a herva-, ou veneno. tramina.CONTRAHR,. v. at. aquirir, por exemplo CONTRAMINAR , v. at.- fazer contramina vontrahir amifade com algum. Contrahir huma no prop.. e fig. v. g. efte effugfo da lei fiop doena , callos, defeitos. Celebrar contraclo , contraminado. M. L. 5. 190, contraminar a caute-r dizemos contrahir matrimnio , ou comrahio, Ia: do- feu jegredo Lobo Corte D. 11. Para; fomente. Fazer y. g. contrahir dividas, en-baldar a prudncia, ou princpios de moral. Eudividar-fe. Contrahir-fie v. recip. recolher-fe em fr'. 3. 2: o amante arteiro contramina a mottfi , diminuindo a extenso, encolher-fo v.g. inocente* Para baldar a induftria, e manha,, contrahio-fier-lhe bum brao, a membranafienfivel pi- defarma em vio..Eufir. 2. 3, P. P. 2. 55. v. que cada. fig. t gloria de voffo filho fie contrahe, e contraminar os ardis inimigos. Ulifipo j . 44. beide vejlee a vs Vieira; limitar-fo-, eftreitar-fe contraminar-vos , i. e. deftruir voffos enganos, e0 amor fie contrahe a fujeitos ,. -c. Barreto artimanhas: contrminamos os internos de Deos Prat. Paiva Sermes 1. 268. v. i. e. fazemos que fe~ CONTRALAES , m.. v. Laes. Cabos como no_ eftituem: contraminar a negociao poltica. s laes. Amaral 7. metteo nas gveas huns contraLeo Cron. Af. 5, conpaminar os deffenhos do ini* laes comvafios de fogo para abordar o galeo inimigo-,, Palmer. 3 . / . 107. migo. (CONTRAMURALHA, fi CONTRALTO , m.. voz media entre tiple. (CONTRAMURO , fom. muralha , ou mu~ e tenor. O mufico,, que canta eTa voz. ro por dentro para defeza, no cafo de cahir o > u-

3ii

CON

CON'

CON-

CON

323

outro, ou quando he caido. Freire Ferreira L. i. CONTRAPOSIO, fi oppofio v.g.,, Carta 6. Cron. J. 3.4. p. c. 6. no jefiandono a do povo aos nobres Juizo Hift. muro fez por dentro hum contramuro. CONTRAPOSTA , v. contrapofio. CONTRANITENTE ,. adj. que- forceja con- Vieira Cartas. tra , reifte. Eujr. prlogo as jaanhas CONTRAPOSTO , part. paff. de contrapor CONTR APA R E N T E , c. parente por affi- pofta defronte na margem oppoftav. g. Cidade : Ilha Calbria Tacho Pornidade. CONTR AP ASSO, m. o paffo que fe d tuguez. parte oppofta do que fo havia dado antes. CONTRAPUNHO , m. naut. cabo pegado Naujr. de Sep. Canto 4. danando. na ponta da vela grande , e do traquete para CONTR APECONHA-, f contraveneno. ajudar, a amarra. _ CONTRAPEZADO , part. paff. de contrape- CONTRARANCHO, m. rancho oppofto; ar: equilibrado. P. Pereira 1. cap. 2. tinho me- contrabando. recimentos contrapefados , iguaes. CONTRARIADO, part. paff. de contrariar, CONTR APEZ AR , v. at. fazer contrapezo , y. Refiftido v. g. do armas. Caftan. 1. fiol. equilibrar com o pezo de outra balana. fig. 130. Comparar as rases para ver quaes so mais poCONTRARIADOR, m.- o que contraria , derofas. P. P. 2, f. 17, y. Servir de defronto contraditor. v. g. a morte do Capito lhes contrapezou o CONTRARIAMENTE, adv. de modo, era gojio de vioi ia~ Servir de contrapefo n fig. fentido* contrario. i. e. ter igual valor , importncia. S Deos je CONTRARIAR , v. at. oppor-fe a algum , pode contrapezar do a alma ,, pr-fe em compa- ou alguma co v. a trifieza contraria o movirao do valor; e preo. Vieira. mento do corao. Arraes 2. 8. Eftorvar em neCONTRAPEZO, f.m. o pezo, que fe pe gcios , pertenses; repugnar , encontrar, defana balana para fazer equilbrio, com o que ef- provar. Barros, Chron. J. 1. c. 22; Refutar, t no outto prato. O que faz pezar iguamen- v. as accufaes , rases , embargos, y. Pinheiro te v - 8- J> carniceiro em vez de carne pe cham1. 172. Contrariar-je , fazer-fe reciproca oppobons por contrapezo. Defconto v, g. todas fio. Cruz Poej. tudo je vai contrariando. $ as fortunas tem jeus contrapezos. Paiva c. 7. 8. Defdizer-fo , ou obrar era contrario do que tiCoifa que prepondera em proveito. Eujr. 2. 7. nha dito. Caftan. 7. c. 49. Chriftovo de Soufa , /- 95. v. Craffo era o contrapefo dos dois comque antes reconhecia a Lopo Vas por Vice-Rei, petidores, i. e. refiftia-lhes. M. L. 1. 343. fie contrariou da Carta em que o jazia, reconheCONTRAPONTEADO, part. paff. de con- cendo depois a Pero Mafcdrenbas trapontear v. Te Deum bem>>, Azurara c. 94. CONTRARIEDADE, repofta do ro ao CONTRAPONTEAR, v. n. lanar o con- libello do author. Oppofio v. g. de gnio e vontades. ' Refiftencia , oppoio , etorvo. V. traponto , cantando. ' Corapor contraponto. do Arceb. 1. 3. CONTRAPONTISTA , f.m. o que fabe contraponto. CONTRARIO 3 m. oppofio de fentena, CONTRAPONTO , fi m. Muf. concordncia objeco, contraordem v. g. no diz, nada harmoniofa de vozes contrapoftas. Saber con-, em contrario diffo. % Da faco contraria, ad*traponto, i. e. fazer efta concprdancia. Levar o verfario. Modo de proceder, difcurfo oppofta y. g. dice , ou fez o contrario diffo. contraponto , contrapontear. Uliff. 1. 9. as aves leCONTRARIO , adj. oppofto v. g. os vidos vo-lhe o alto contraponto. CONTRAPOR, v. at. pr em fronte de ou- so contrrios s virtudes, i.e. de natuteza op eftra coifa. Oppr v.g. comrapuzerao. os pei-pofta. Nocivo, inimigo, dmnofov, g. fe remdio no cura, mas he contrario v faude ; tos por Chrifio Arraes 7. 18. c no quero fortuna contraria; vento contrario. Que tem que a fortuna oufe contrapr-fie em competncia ado oppofio y. g. opinies , pareceres Ser vofico Sagramor l. i.e. zj.fi, 162. v. Fazer contrario , moftrar-fe oppofto , inimigo : diparallelo , comparar v. g. contraponhamos efta aco de Chrifto na Cruz, e a de S.Pedro noTa- zemos fer.contrario a, ou de P. Pereira conbor . Vieira. Referir em contrario para fazer trario de todas as delicias, na Dedic.: Cames fucceffo contra io da vontade. oppofio, refutar v. g. contrapondo os exemplos infelizmente prattmdos. fe , oppor-fe. CONTRAROTURA , adj. med. contra as roArraes 5. 5. contrapr-fie sfemrazes. turas, ou cmebraduras v.g*,, emplafto Ss ii CON- '

lue nos atalha a tempo de fazer outra. t VfoCONTRASCARPA , o declve da par- e adverbialmente fazer alguma coija contrate da muralha , que eft dentro do fofo; ou a tempo , f. e. fora. de tempo prprio. parte inclinada do foffo mais prxima campa C O N T R A T O , m. ajute, conveno, panha. Fortif. Moderna. iro. - Negocio , que fe arremata por eftanco C O N T R A S E D U L A , feduh de contedo v. g. o contrato do tabaco , da fiabao, dos diaoppofto ao da outra. mantes , do po brafil. C O N T R A S E N H A , palavra que fe ajun^ CONTRAVALLAO , de Fortif. foffo ta ao fanto , que fe d nas praas , e de que guarnecido de parapeito' franqueado a diftancia uso os do mefmo partido v. g. S. Pedro, e de mofquete , com que os fitiadores fe cobrem das Lisboa. Sinal junto a outro. fortidas dos fitiados. . C N T R A S I N A L , m. contrafonha. S Mir. f.fii. v. Amor no trs contrafinaes nem almen- C O N T R A V A L L A D O , part. paff. de contrav i l 13.r ras. f. Disfarce. S'Mir. Carta Guadalq. C O N T R A V A L L A R - S E , v. recip. munir-fa CONTRASTADO , part. paff. de contraftar. Palmer. 3^117- v. a fala contraftada a traz- tor- de contravalao. C O N T R A V E I R A D O , adj. do Brafov. veinou Berriardes Rimas*Soneto 87. rado. CONTRASTAR , v. at. contender' contra , C O N T R A V E N E N O , m. contrapeonha; refiftir, fazer oppofio fiem haver poder bu mano , que podeffe contraftar a tormenta M- remdio , que cura do veneno. X. 3. 148. Contraftar os ventos. Arraes 3. 10. C O N T R A V E N I E N T E , m. o que infringe 3 , ao inimigo. P. Pereira L. 2. c. 3. Tuciar v. a lei. Leis noviff. de 8bro de 1765. g. ,, contraftar com todos os perigos ,, Vieira , a C O N T R A V E N T O , f, m. ir , voar contra' fortuna contrafta as minhas diligencias: a contu- vento, i. e. para a parte d1onde venta. Ventnacia do animo generofio contrafta ", e carta, por to contrario. no f, Contrafte. Arraes 9. 15. todas as correntes das guas adverfias. Arraes por meio das ondas, marulhos, e contraventos. 7 . 1. C O N T R A V E R G E N T E , adj. y. convergenCONTRASTE , m. refiftencia , oppofio te. CONTRA V I R , v. n. obrar contra as leis. teve muitos contrafles na corte de Roma o alcanC O N T R E I T O , adj. maltreito , ou maltrataar-fe a Inquifio- Arraes 3. 3. Coifa que idefvia a concluso de negocio , elorvo. Ra- do da natureza , ou de briga. H. D. 3. p. L. 3. ses, rplicas em contrario. Prefies 22. v. Cori- c. 7. d efte epiteto a huma mulher que nafcra trafies da vida. Arraes 2. 7. i. e. os trabalhos , in- tolhida , ou paralitica.. commodos; os da fortuna, defgraas, adverfidaCONTRIBUIO^, f. o acto de' contrides^ V. de Sufo p. 14. vede a que dejafites, buir. Vieira.- A coifa.,. com que fe contoenfiadamentos, e contrafles je fiujeito os amadores bue. do mundo-, Tempos contrrios navegao.. C O N T R I B U D O , part. paff. de contriCouto 4. 8. 10. ,, hora em bonanas hora com buir. contrafies. Contrafie fi. m. avaliador ,^que exaC O N T R I B U I D O R , m.. o que contri* mina o- toque das peas- dos ourives, que pe bue. o preo s pedras preciofas. ' O cenfor de C O N T R I B U I R , v. n. dar alguma poro de obras luteranas. dinheiro , concorrendo com outrem para a fonv CONTRATAO , L contrato , trato de ma total neceffaria ; e affim de mantimentos,, mercadoriasi. M. L. Arraes 9^ 19. tratos 3 e con- achegas, &c. Cooperar y. g. com diligencia. trataes. Epanafior-as* C O N T R A T A D O , part. pafo de contratar; CONTRIO ,- ; dr das culpas comC O N T R A T A D O R , m. o que trata em mettids contra Deos , por elle for quem he alguma coifa. O- que tem arrematado algum y. attrio. contrato. C O N T R I S T A R , . v. at. fazer entriftecer. Jrt C O N T R A T A R , v. at. fazer contrate. Dar raes 8. 12. por certa renda o lucro contingente d algum raC O N T R I T O , adj. que tem contrio. mo de commercio, alguma obra. Couto 6. 1, 1. C O N T R O V R S I A ; difputa, dvida, j . 3. c. 2. depois que as nos de el-Rei fe contra- objeco , conteftao. taro a mercadores Fazer negocio. C O N T R O V E R S I S T A ^ L m. o que trata ma, C O N T R A T E M P O , , m... eftorvo de coifa, terias de Controverfia.. CON-

3M

CON

CON

3iy

ui fe convence o no reconhecer fhberania C O N T R O V E R S O , adj. em que fe difput, M. L. 5. \z. em que ha indeciso y. g. ,, ponto fa. CONVENCIDO , part. paff. de convencer. Difputado , acompanhado de objeco y. g. ,, CONVENCIONADO , part. paff de conveneleio que no era poilco controverfia Pieira. C O N T R A V E R T E R . , .v. at. difputar co.ntra- cionar. C O N V E N C I O N A R , v. at. ajuftar, fazer concontroverter a queffazer bjeces v- g>) to. 9 veno. Leis noviff. CONVENINCIA , utilidade , intereffe, C O N T R O V E R T I D O v. g. controverfo. lucro , proveito ,, antepuz o bem pblico s miC O N T U M A C I A , obftinao inflexvel. A perfoverana na empreza, trabalho. Arraes nhas convenincias. Severim ,, accommodar os meios convenincia da obra , i. e. como con7 i. a contumacia do animo gnerofo. C O N T U M A Z , adj. que tem contumacia em vem. Conformidade, femelhana,.//. Dom. t, fentimntos, ou fazer alg. coifa. t. Jurid. con- 2. Deferip. de Bem Fica. C O N V E N I E N T E , adj. t i l , interefante, tumaz , o que fendo.citado 3 vezes, ou huma f provitofo , que convm. Hbil, y. Capito * vez peremptoriamente no comparece. C O N T U M E L I A , injuria , affronta. Prom- para bum feito. Pr P. 2. c. 78. CONVENIENTEMENTE , adv. de modo pt. Moral. Arraes 6. 7. conveniente; nos dilogos cada hum deve falar C O N T U N D I R , v. at. pizar, moer. t. Farconvenientemente a feu ejlado, i. e, o fabio comac. C O N T U R B A D O , part. paff. de conturbar. mo fabio , o ruftco como ruftkc- Paiva Serm, 1. f. 191. v. Eneida 11. 195. Camilla CQNVENTICULO , adj. junta de poucas pefC O N T U R B A R , v. at. perturbar, quebrantr v. g. ,, conturbar a oufadia Elegiada fi. foas , que maquino algum mal ao pblico , ou 135, Arraes 3. 25. fie , perturbar-fe muito. a particulares. ' C O N V E N T O , m. claufura de relgiofos, Anaes 8. 13. conturbou-fie meu corao: Confipir. ou religiofas de alguma ordem.. Conventos juUniv. fi. 14. col. 2. -Deos conturba os confielhos dos mpios , contrafta os feus intentos. Arraes rdicos , Relaes , ou Chanceliarias, a que fe 4. 23. ,, porque es trifte minha alma, e porque recorria por appellao., Junta de peffoas. Eufr. me conturbas i Fls Sant. pag. XCII. col. 1. prlogo* f CONTUSO , pifadura no corpo por v C N V E N T U A L , adj. do Convento; como - g- J> janella claufura. Miffa conventuaV, queda, pancada. Recop. daCirirg. C O N T U S O , part. paff. irreg. de contundir. a miffa alta , ou grande , refada , ou cantada Em que ha contuso feridas contufias. Recop. para todos. ConventUal de algum convento, que refide nelle v g. Freire*da Cirurg. CONVENTUALIDADE , morada fixa CONVALECENIA , o eftado em. que fe acha o que fora doente , e fe vai reftabele- em hum convento. . C O N V E R G E N T E , adj. que no vai paralle^ cendo. A cafa onde efto convalecentes. CONVALECENTE , m. o que fe vai ref- o , nem alargando-fe , mas com inclinao de hum para o outro v. g. raios convergentes. tabelecendo da doena, de que efta efcapo. CQNVERSJE^f. mulher recolhida , que C O N V A L E C E R , v. n. ir-fe reftabelecendo ferve s comnBMrades , leiga , e no freira. algum , d doena de que eft efcapo. Converfao v. CONVALECIDO , part. paff. o que j conCONVERSAO, f. o acTo de converfar. valeceo , e eft de todo bom da doena. CONVALLES , m. valles cercados de col- Pratica y, converfar, Amifade familiar. Caftan. 8 . / . 30.; e talvez illicita > e de maricebia. unas. Arraes 10. 6. Lirio dos convalies. Fazer algum lugar de m converfaaov.% i. e. Ter ( C O N V E N A , Orden. 3. 50. prne (CONVENO , ajufte , concerto , pa- eftanca incommoda , defagradavel. Arraes 1. 2. cio entre as partes intereffdas. Vieira conven- O tratar, lidar em algum lugar , ou coifa v.g. a converfiao das tranqueiras, dos perigos. o , ou ^unio deftes -matrimnios. C O N V E N C E R , v. at. perfuadir com argu- Pinto Per. L. 2. / . e lO^r. v, a converfao dos crmentos , a que fe no d repofta ' raso que con- ceres, eftada nelles. Palmer. 2,.p. a dos cadveres, vena. Vieira. Convencer algum de furto, pro- a citada onde elles eftavo. Palmer. 3. pag, var-lho de forte , que no poffa allegar coifa em l7' contrario. Concluir convincentemente y. g. . CONVERSADO > part. paff. de converfar. Ere-

Freqentado a-tranqueira era converfiada dos ini- algum vafo. -Convexo-convexo , convex por ambos os lados v.g. lente~-% Subft. ,,'no USOS. P. P. 2. I 2 convexo de hum bofque ,, Eneida, 11, 124. CONVERSO*, mudana de vida para C O N V I C O , f. perfoao em onfemelhor. Transformao. Mudana para a verquencia de demoriftrao ^ prova, ou fundamendadeira Religio. to evidente, fem dvida. Prova evidente, que C O N V E R S A R , v. ar. tratar com amijade , convence v. g. ,, no dito das tefiemunhas fe v famil ardade honefta. Albuquerque p. 2. B. Lia convico do feu crime. ma f. 203. converfar outros exeellentes. Eufr. 1. 3. C O N V I C I O , m. injuria, afronta de pala Tratar deshonelamente. Arraes 3. 7. os Romavra os convidas do Cerulo defipota nos converfiro as Lufttanas Cofia. v; n. FalC O N V I C T O , adj. convencido. Na Inquiftlar com algum, tratar, em particular. Convero aquelle , contra quem fo provou o deifto far em alguma terra , andar nella , eftar. B. Lievidentemente. Vieira, fig. convios , porm ma egloga 2. os Apoftolos converfavo as Corl con nefie famofo ao. tes dos Prncipes ,, Arraes 7. 14- e 9- 9- C O N V I D A D O , part. paff. de convidar. verfei Univefidades florentifftmas freqentei: Sufiant. os convidados, i. e. fojeitos. $ RemuDeus converjou entre os homens, viveu. Arraes 3. nerado do fervio. 2 8 . : e no cap. 30. ,, converfiar as ruas, e praas: Paiva Serm. i.j. 77. v. quem tem converfiada C O N V I D A D O R , m. amigo de convidar. S Mir. Eflrang. Ato 5. o campo algum tempo,, C O N V I D A R , v.at. pedir a algum, que veCONVERSAVEL, adj. que fe deixa convernha jantar, cear, para alguma funo , para far 3 e tratar familiarmente , ou com humanidafua companhia , para padrinho. Attrahir, rede aos outros'. S Mir. Ejtrang. Palmer. 4. p. j . duzir y. g. convidar com prmios os vaffallos 15. jendo a mulher to conveffav.l cam : B para fiervirem bem. Provocar v. g. ,, o dia conLima em noffa converfavel tenra idade. Egloga vida a pafieio ; a occafio convida ; o 'mundo con15. As armas no 'so to converfaveis ,-i. e. o feu exerccio he duro, trabalhofo. Palmer. izi. vida. Dar alguma coifa por algum fervio: fig. e ironicamente , dar pancadas , cenfuras. v. ou 122. CONVERSO , adj. convertido v. g. con- Convidar fe a algum para lhe fazer alguma coiverfio f. Arraes 3. 2. : tomadio. B. Lima fa , offrecer-fe-lhe. Caflan. L. 6. cap. 140. C O N V I N H A V E L , adj. antiq. conveniente, Carta 11. Subftantivadamente, leigo de Reliaccommodado v-g. lugar til, F.Lopes Chron. gio. M. L. C O N V E R T E R , v. at. mudar , transformar J- 1.v. g. a agua em vinho a vara fie converteo em v C O N V I R , v. n. fer conveniente, til, proferpente Vieira , os dios em amizade. Re- veitof ; decente v. g. iffo no vos convm; duzir a melhor eftado de vida ; trazer f. convm a todos viver em paz. Ajuftar-fe, conCaflan. 8. cap. 48. perfoadir a obrar o contrario certar-fe v, g. ,, conviero no preo , e dia do do que algum tinha refolvido. . Applicar v. g. pagamento. Concordar no parecer com algum. as coifas alheias em feu ufo. Voltar v, g. Tocar, pertencer. M. L. convinha-lhe o Reino as fius fiettas fe convertio contra elles. Vieira. da Sida , Cidades que convinbo jurifdicrfo dos Converter-fe aos foccorros bumjf, appellar para povos Aflures. C O N V I T E , m. banquete. S Mir. Acelles. Arraes 7. 19. : os Apojs convertrao-fe para os gentios, i. e. dirigiro-fo a prgar-lhes. Ar- o de convidar v. g. aceitar o convite. Coifa que fe d em paga de fervio. raes 2,. 11. C O N V I V A L , adj. de convite , de banquete. C O N V E R T I D O , part. paff". de converter Convertido a melhor vida; fie. Transformado. H. Pinto D. da Amizade cap. 20, na fiua dif Convertidas fi. fi mulheres , que fo recolhem put convival arrependidas das vaidades do mundo, CONVOCAO , f. o ato de convoC O N V E R T I M E N T O v. converso. Lei del- car. Rei D. Manuel. C O N V O C A D O , part. paff. de convocar. CONVE"S, m, a rea da primeira coberta C O N V O C A D O R , m. o que convoca. da no , navio. B. 2. j . 46. Capito do conC O N V O C A R , v. at. chamar junta , convez. felho , concilio, conferncia v.g. convocou os C O N V E X O , adj. oppofto a Concavo; fuperfi- frades Fios Santor. pag. CIIH. v. Ajuntar pacie convexg, elevada para fora, como o bojo de ra algum ato folemne y. g. convocou bum Con*

3*6

CON

CON

fi-

CON

COP

517

etlio, convocar'cortes ; convocavd d gente para o thor d ujrof. diz que cabello copado era ufd templo. Vieira. antigo. Ato 1. fie. 1. / . 7. Couto 4. 7. 8. S. CONVULSO , encolhimento , retrahi- Francifco Xavier trouxe fempre o cabello copado Lucena fi 895. col. 1. el-Rei D. Manuel foi o mento de nemos. ^ CONVUM fcp , adj. da natureza da con- ultimo , oue trouxe cabello comprido. D. Joo 3. o trouxe aparado, v. opte. Copar o morvulso y, gWovimento C O N V U L S O , adj. em que ha convulso v. ro , na artelharia , he depois de esfarpado , torna-lo a aiizar na ponta. Exame d'Artilh. Cog. , , convulfo o rofto. C O O P E R A O , trabalho , auxilio de par huma chapa de metal , faz-la da feio de muitos ; concurrencia de auxilio , de foras , telha. Efping. perfeita. Copar o manto antigo do pefcoo , concert-lo , que fique em canudos,meios para algum fim. ' C O O P E R A D O R , m. o que ajuda, e tra- Prefies 28. v. C O P A S , pi. metal de cartas, que he hu j balha com outros y. g. do dano. C O O P E R A R , v. at, trabalhar c o outros, ma copa , ou vafo com p , cvo.. ^contribuir com diligencia , auxilio , influencia COPEJAR , v. at. harpoar o a t u m , balea. v-'g- cooperar em trato dobre. Concorrer'y. C O P E R A , . y. copa. Refende Chron. J* g. ,+cooperar com a graa Divina Vieira. C O P E I R O , m. o que cuida na copa , faz C O O P E R A R I O , m, v. Cooperador. Vida do Eleitor. doces , liquores, d de beber. adj. Engenhai1 C O O R D I N A O , f.f. ordem de coifas en- copeiro , cuja roda fe mVe cfo agua , que lhe tre fi unidas , compofio y.- g. das letras, cahe de cima , meio copeiro fe diz quando adas partes do difcurfo. agua toma a roda pelo meio. (COPELHA , oti COORDENADAS, .adj. linhas so huma (COPELLA , fi, vafo feito de cinzas leves; ordenada com outras. y. Ordenada de parbola. ,s e de offbs de ps de carneiro calcinados , uso C O O R D I N A R , v. at. pr em ordem , ou delle os enfaiadores para afinar o oiro , ou mtodo as partes de hum todo , humas c'o as prata. COPETE ,. m. da efpora , o pafador por outras y. g. hum iftema. COPA , lugar onde efto os pratos', e onde pafso os tales. Galvo. C O P E ' T E , m. ^opete , cabello dianteiro outros vafos, da meza. Vafo covo. Copa do broquel, diamante v. Do chapeo, a parte frifado. Conjpirao Univ. j . 143. col. 2. que fe encaxa na cabea. Das arvores , a raC O P I A , abundncia, nmero v.g. de ma convexa, coma , cimo y. g. os ps na lanas 2. Cerco de Diu j . 67. ,-, de palavras, vaterra , as copas no Ceo alto. Vafconcellos Notic. pores , de jangue, de gente, da lingua. Coifa Brafi. f. 242. Cepa do morro , he a ponta co- que fe imita de outra , tranfumpto traslado v. pada Exame d1 Artilh. v. copar, g. da carta , pintura. Dar copia deji, yitar ; receber algum. Chron. J. 3.4./?. f. 31. COPADA , copo cheio. COPADO , part. paff. de copar, ' Caficos Dar copia de fi ao inimigo ,- fahir a correr-tie, a topados, . redondos , no compridos. Galvo. accommett-o. Parelha , ou par. M. Ccnq. Con" tos;, eft. 27. e Canto 7. fireq. V. em co-pau^Cabellos copados. COPIADO , part. paff. de copiar. C O P A D O R , m. o que penteia o caCOPIADOR , m. copifta. Livro onde f& bello. COPAIBA , fi planta , de que fe tira ole, lana o contedo nas cartas, que ferernttem, entre mercadores. O que copia painis. u balfamo ufado na Medic. C O P I A R , v. at.. tirar copia v. g. ,, copiar' COPAL , adj. gomma , ou refina que fe tira de huma arvore das ndias , parecida ao incen- huma carta, painel. Limitar v.g. ,, copiandoIncio em fi de bum a humildade , de outro a pafo , e mirra ; (hammoniacum.) COPAR , v. at. tofquiar a arvore, o murta cincia. Vieira. COPILAO , y. recopilao > epogo.para fo fazer copada /'. e. alargar a rama em redor , e por igual, ficando convexa. y. n. Fi- P. Pereira 1. c. 24. car copada , a arvore. Copar o cabello , pen- C O P I L A D O , part. paff. de cepilar. cejar. Cardofo ; cabello capado, penteado. CardoCOPILADOR O que copila , recopilador difo. Couto diz que o ufo antigo era cabelo apa- zemos hoje. rado nas fontes , e comprido - gara traz , o au- COPILAR , ederiv. v. recopilar, Scc. Pin. i.f.66 CO-

delle. Apparencia , defculpa com que fc enCOPINHO , m. dim. de copo. cobre a fealdade da coifa tem cores de coifa COPIO , m. rede mui miuda de rafto. boa Carta de Guia. Cores da eloqncia, C O I T O S A M E N T E , adv. em abundncia : y. do eftilo , tropos, figuras , matizes. Lucena p. copia. 23. V. do Arceb. .prlogo. NoMim^_de que cr. COPIOSIDADE , v. copia. Palmer. i. he, defconhecer, no ter nfoW/ffo fiabia de parte. Dedic.-^de palavras. que cr be arrancar efpada. Pires de cr,.i. e. COPIOSO , adj. abundante, numerofo v. vermelha para pofturas do rofto, cr toma-fe peg. exercito. M. Lufi a novidade de cravo foi mui la do rofto. Ferreira Soneto 19. L. 1. Figura o topiofia. Cron. J. 2. p. 4- c- 9 de morta dor, de geffo outros dizem de morte COPISTA , m. o que tira copias d'efcritu- cr mas morta cr ,, he o certo. Tempo ri' r a , ou pintura. Barreiros Corograf. Agora ii 2. fie nas primeiras linhas, e morte cr C O P L A , quarteto de verfos endecafil- vos parecem infbjriveis. Dar cores; i. e. animo. labos , ou otonarios , cnfoantes, ou affoan- Lobo Condefi. Canto 4. / 59- v- Perder as cores, tes. defmaiar , desfalecer. Sem cr , fem, noticia , C O T O , m. vafo de beber agua , quafi ci- fem tintura no f. Maufinbo, fiem cr de humanilndrico , mais' eftreito para a bafe , de vidro, dade. Colorido da pintura ; e cr da defculou metal. Da efpada , a guarda da mo abai- pa. Eufr. 5. 5. B. Lima j . 168. quando a mim me xo do punho , redonda. Da balana , prato. -crero , todos crera, fem dvida , fiem cores fem Copos da brida, peas ao freio. Lobo. Copos enganas. Vejo outras cores a meu efpirito, i: e. de neve. v. neve. Copo d'agua, i. e. cheio d' differena de idas , conceitos , propenses, 8cc. agua. Arraes 9. 18. COPO , m. a poro de la , ou algodo C O ' R , f. defejo , vontade y. g. ter cor que por huma vez fo pe na roca. Leo Orto- de comer. amoes Filod. Ato 2. fie. 7. nenhuma gr.: manell ; pouco a pouco fia a velha o copo cr certamente tenho do que me elle manda an3, Ulifipo Comed. tiq. Memria v. g. fiaber de cor, repetir de COPOSINHO , m. dim. de copo. cor. C O P R A , ant. por copia. % na Ethiop. miolCORAO , m. orgo mufeulofo, que e lo d.o coco foco , e avellado. Santos foi. 86. t no pericardio, no peito, entre os pulmes, col. 4. de forma conica, chato pelos lados , delle naf( C O P R A R , ou cem os vafos fanguineos , e a elle tornq o (COPREJAR 3 v. n. fazer copras, verfejr. fangue que delle levo pelo corpo. f. Animo, Prefies 63. v. valer v. g. ,, cobrar corao, ter corao. Caftan. C O P R I N H A , fi dim. de cpra. Cames Fi2,. fi. 218. ,, cobrar corao. Amor boa.vonlodemo. tade y. g. defejo o de todo o corao ; amor de COPULA , ajuntamento carnal. t. Log. todo o corao, com todo amor. Intento, penfao verbo, com que o attributo da propofio fe mer, to v. g. defiecbrir o feu corao <> a algum, une ao fujeito. todos rfhum corao , i. e. voto , do mefmo animo COPULATIVO , adj. que ferve de ajuntar, 2. Cerco de Dio p. 39, Render o corao , de unir v. g. e he conjuno copufetiva de lo , cativ-lo , i.e. a vontade, amor , querer. duas propofies ; com he prepofio copulatiQuebrar-fe o corao , por falta d'animo , trifteva de dois termos de relao v. g. fui com za grande, a que fo fogue morte. Quebrar at, Joo. ,, o corao me quebra. B. Lima f. 49. fazer deC O Q U E , m. golpe na cabea , carolo. COQUEDA , t. vs do bugio y. cu- fanimar. Caftan. z. fi. 168. quebrar o corao aos Mouros ,, Quebrar-fe o , fig. Faltar o aniquiada. mo. Aperur-fie o corao com trifteza , temor.,, C O Q U E I R O , m. efpecie de palmeira, anguftar-fo. Eufr. 2. 5. Centro , meio v. g. que d os cocos das ndias. COQUILHO , m. cocos pequenos de que da Cidade, do Reino , do Inverno , do Vero. fe fazem contas, &c. Arraes 4. n . ,corao de Itlia. do tronco, % COR , a fenfao , que caufa nos olhos ou arvore, a poro do centro. Meu corao, a luz reflexa dos cdrps v. g. a cr branca , exprefso de amor. Figura de corao imitada azul, alaranjada , preta , verde, <-c. Tinta v. g. hum corao de madreperola. % Corao^e de pintar, Arrebieme do rofto, e 1 cr natu- gallo , efpecie de uva. ral, Cobrar, perder a cr do rofto , o cotado C O R A O S I N H O , m. dim. de corao. CO-

328

COP

coa

COR

COR

319

C O R A C O R A , embarcao Afiatica de f o ; ver tora tom rabo i.e. coifa maravilhoTa contra a ordem natural. Eufr. 5. 2. remo da foico de Tufta. Lucena. Caftanbeda. C O R C H E T E , m. y. colchete. Leo Orig. :- C O R A U D O , adj. animofo. G O ' R A D O , part. paff. de corar , que tem al- f. 202. CORO , m. o macho da cora. Sylveftris uroa ciei Que tem cr vermelha no rofto. s Fingido , apparnte v. g. titulo novo , e caper. ^Tornar , ir, andar a cero , v. a coffo. \no corado. Vieira ; rases coradas , apparnteCORC 9 ^ > f- fcorcovado. - y. carcoma. .mente b o a s ; ignorncia corada. Orden. 3. 40. CORCO F,, adj. co . pleb. C^P Fin. C O R C O V A , carcunda. C O ' R A D O R , m. o que cora; no fig. bom CORCOVADO , part. paff. de corcovar ; que torador de rases Prefies j . 44tem corcova. Curvo. Elegiada j . 164. v. o arC O R A G E y. coragem. 2. Cerco de Diufi. 305. coda abobada. do touro no corro , ira corage (maficul.) Aulegr. fi: C O R C O V A R , v. at. encurvar. Elegiada f. 2 1 . v. 251. ocorpolento lombo corcovando fobre o animal, CORA]EM , _m. valor , animo. Arte de que indomiio galopa, efi. 1. C O R C O V O , f, m. falto do cavallo , curvan-, Furtar f. 356". Eneida 10. 84. f 11. 105-, Paix o , ira. Utiffa 1. 34. Barros Ciar. L. 1. c. 21, do o lombo para facudir o cavalleiro. Eneida 1 r. 154Banos D. 3. L. 5. c. 3. C O R C U L H E R , ave. Caffita . C O R A J E N T O , adj. corajofo. Leo DefiCORDA , poro de fios de linha, eftrip. CORAJOSO y adj. irado , enfurecido na bata- topa, la , cairo torcidos entre fi; ou de pelle , lha, Ulifipo com. f. 181. Elegiada f. 187. e 131. e tripa d'animaes para inftrumentos. muficos. A corda dos relgios he de ao , e fe errleia no Mal. Conq. 4. 28. CORAL , m. produco marinha da feio tambor, que aperta. Corda dUnquirir , feide arbufto , de varias cores , o melhor he o ver-- gura as impoedouras , ou coftaes. de cada lamelho : ramo de cor A , b ai fia de coral Bar- do. Cordilheira v. g. de montes. JCorda ros % t. naut. o coral do navio , he na proa d?agua , ou pedra , pancada , que cahe n'hujunto caverna da almogama, onde vai o enchi- ma extenso de terreno, deixando enxutos , mento da madeira. Arvore Indica, d flores e intactos os lados. Corda de vento , vento tezo , que dura algum efpao na mefma dicomo o coral. CORAL , adj. de coro v. g. canto coral reco. Santos Ethiop. Cordas do corao, fibras. Andar corda, i. e. guia o cavallo , canto cho. %Gotta coral, v. gota. C O ^ A L L I N A ,. herva , efpecie demufgo potro. ndios de corda , os que ero achados , marinho, em que habito animaes, como nas prifioneiros de guerra , e atados para cativos.' Vieira Cartas 12. 1. vol. Fazer cordas de areia , madreporas. i. e. impoffiveis. Eujr. 5/4- Cantar por buma CORALLINO , adj. da cr do coral. j corda , dizer fempre o mefmo , cantar fem CO'RAR , v. at. dar cr v.;g. corar as fiovariedade. S M^anda Eftrang. fi. 165. edi. d pas, o afiado ao fogo. Pintar v. g. cro as Lira. A extremidade do mufeulo. Feneira Cifaces com carmim. Arrebicar, efig. 'disfarar v. rurg. Dar o vento na corda a algum, vir-lhe g. crar a. mentira. Lucena fi. 3 36. Trafano o ataque de furor, de doidice. S- Mir. Eftran-.cora as faces com vergonha. Pinheiro 2^22. Dar geiros. Ato 5. , , deu-lhe o vento na corda cr branca ao linho ; e fig. alimpar o entendi- ' CORDO ,-T. m, corda delgadinha, de femento. Fr eftes auto do Dezefbargador vs o da , algodo, fio de oiro. Corda.tranada de craftes f que elle era doutor d"* infundi a. v. n. apertar a afoa. Corda de cingir a tnica de Vir a- cr ao rofto v. g. cru em ouvindo if- frades , e terceiros Francifcanos. Cordo da to. at. Dar cr ao oiro , entre os ourives. muralha , adorno delia de pedra, que corre por .. , fe , ficar corado , vermelho de pejo, &c. baixo do parapeito , e acima do fim da muraCORAZIL , m. Chron. de Cifter p. 298-. lha , he de pedras de meia volta, e cerca toda ' feio Natal pagareis hum cowzil de toucinho (an- a praa em roda. Cordo de cavallara, ou tiq.') panno de toucinho. infantaria , os foldados que cereo algum luC O R B E L H A , cefto de vimes de levar fruta , doces meza; s vezes he de prata imi- 2ar. ' C O R D A S , pi. naut. so humas Iatas.datando os de vime.. Vante r , em todas as cobertas. CORA , efpecie de cabra brava v. corTt COR-

*?o

COR

COR

C O R D E A R , v. at. tomar s medidas comf corda cordear, e defignar o edificio de S. Anto. 7V// /. 4 Companh. C O R D E I R A , f.T. a fmea do cordeiro. Pelle de cordeira y. g. forrado de cordeiras de Aftracan CORDEIRINHA , m. cordura pequena. C O R D E I R I N H O , m. d i m ~ cordeiro.. C O R D E I R O , m. o filho do carneiro , noT O , e tenro. C O R D E L , m. corda delgada. Cordel almagrado de que os carpinteiros uso para marcar o corte das madeiras, que fe ho de falquejar, & c Corda de pedreiro para dirigir a obra em linha recfa, para tomar medidas , &c. Cordel de dar tratos apertando o corpo ; daqui vem apertar com os cordis apertar cfo algum, para fazer coifa , a que foge com o corpo. G O R D E L E J O , f... m. chulo , reprehenso afpera. C O R D I A C A , f. doena, que d no corao aos cavallos , com que fe lhe vo focando os ilhaes, fumindo os olhos triftes , e encovados. Scc. C O R D I A L , adj. de corao v. g. amigo , amor cordial: remdio cordial. Arte de Furtar Pro-

O R E I X A , / . -f. wegrmminQ^.fr CORESMA v. quarefma, Benedi. Lufit. C O R E T O , m. pequeno coro feito pra alguma funo. . CORJA , o nmero de 20 pea da mefma forte v. g. huma corja de roupa de Cam- . baia , de Loua, Amaral 7. H. D. 3. p. L. 4- c 12, Multido, e diz-fe rn parte v.grde vadios. C O R I B A N T E S . y. Corybantes n o D i c c . ^ thologico. - C O R I F E U , m. o guia do coro trgico dos antigos. O chefe cPalguma feita , efcola. Vieira. C O R I L , m . y . cauril. Cron. J. 3. 4. pJ ei 37. * V C O R I N T I O , adj. ordem-huma das ordens da Arquitecfura , que tem Tuas propores-, e adornos particulares. CORISCADA , multido de corifcos. $ fi codificada de pellouros. Caflan. 2 . / . 186. .. C O R I S C A R , v. n. haver corifcos no Ceo. Paiva Serm. t. 1 fi. 2. v. CORISCO ,' m. fenmeno areo, so cintas de fogo , que abrem nas nuvens, fem trovo : o vulgo cr que ento cahe a pedra de corifco. C O R I S T A , m. religofo novo , que ferve -teftao.. C O R D I A L , m . remdio , que conforta o no coro. Seguidor do coro, que o freqenta , y. g. he grande iorifta. corao. C O R I S T A D O , m. o tertipo que dura o " C O R D I A L M E N T E , adv. de corao v.g.,, amar Arraes 4. 1 7 . : era cordialmente devoto da. eftado de corifta.. C O R N A , a armao das pontas^do veaSanta Virgem. Lucena. ,-dp , boi , cornadura. it. O corno*tapado , em C O R D I C I A y. cordiaca.. que a'gente do campo levamantimento. CORDILHA , peixinho. Li gula'a. CORN ACA , m. o homem que guia, e penCORDILHEIRA-, f.f. corda de forrania , de montes contguos. Brito Guerra Braj., efpinhao fa o elefante. Varella. CORNADA , golpe c'o os cornos , ,v. g. de montes. B. D. 4. j^do hoi. C O R D I N H A , dim.- de corda. CORNADURA r f. f. y. corna. P. P. L. Z\ CORDOADA , golpe com o cordo c. 1. Vieira Cart. 1.fie. 138CORNAS v. hornaveques, CORDOALHA , toda a forte de cerdas , CORNEIRA , a correia que prende os -alabres,, amarras para o ufo nutico, ou de terra feitas de canamo. Severim Not. j . 16. cordoalhas bois canga pelos cornos ; ou hum corno a o d o outro b o i , com que vai fubjugado. f. 18. Caftan. z.j. 113. C O R N E L I N A , f. pedra fina , algum tanC O R D O A R I A , f.f. lugar onde fe fazem, e to tranfparente , de cr de lavagens de carne, vendem cordas, outras, vezes tirante a cr de laranja , ou amaC O R D O E I R O , L m. o que faz cordas, CORDOVO , m. coiro de cabra cur- rello , nella fo abrem finetes , figuras relevadas..' Scc. ado. r CORNEA , membrana do. olho a mais C O R D U R A , f.f. fizo,. bom juzo. Ulifipo'8. exterior, que eft rodeada do- branco dos olhos. Elegiada j . 62. CORNEO , adj. de corno. Baireto Prat. AnaesC O R E ' A , baile de varias peffoas. C. L. 3. 25. unha ornea do cavallo.. 9. zz. Pafioral do Bijgo do Porto.CQR

COR ,

COR

33?

C O R N E T A , f. inftrumento de corno, ou' nos penheneid, por aquelle que fobre injuria le'....de marfim para %a.et fom, ufado dos mticos, va caftgo. e caadores , e dos cavalleiros andantes. M. L. C O R N O Z O L L O , m, jenaiMra de y. i . 9. cometa de montaria. A unha do boi com ferradura. >"* que fe joga a choca. N toucado, ero anneis C O R N U C O P I A , o como de abundncahidos , e longos como fo v nos retratos da cia v. Dicc. MytMog. % Urna com que fo r e Rainha de D. Joo 5. hoje chamo ao toucado de prefento os Rios. C O R N U D A G E M , f.f. tollerancia das infide^ gafas , que fe pe fakre o penteado. Cavalleilidades conjugaes da mulher: Ulij. j . 44 da naro oue toca cometa. ^Nobiliario. C O R N E T E por cometa. B. Clarim. L. 3. / . morada fibjrer cornudajes. C O R N U D O , adj. que tem cornos. Naufr. 201. C R N I H O , m. cornichos de cobre do agua de Sep. Canto 9. % A cornuda cabea. O. hobenta , vafos que fo coftumo pendurar, c'o ella. mem cuja mulhef no, guarda a caftidade" conjugai. Nobiliar. (jCaftan.,2,. 196.) C O R N U T O , adj. argumento^r-v. Dilemma." C O R N I C O L A , ponta de carneiro , com que os rapazes jogo a quem a lana mais lon- , Obras comuta* y. hornaveques. Comuta fronge com aponta do p. Pio de carnia y. te y. cornudo animal. Maufinbo,j. 39. v. CORO , m. lugar onde fo ajunto a rezar , Carnicola. ou cantar os Officios Divinos, nas Collegiadas, C O R N I F E R O , adj. v. cornigero. Cathedraes, Conventos. Cantar em coro, i. e. C O R N I G E v. cornija. muitosjuntos. A coros, aliernadamente. UlifiC O R N I G E R O , adj. que tem cornos. poet. a jronte cornigera : o cornigero marido Campes po 2. v. Freire Elyfitos fi. 291. O.alo decantar as horas canonicas v. g. j entrou* o coro. Luf. 1. 88. egloga 6. CORNIJA , f. membro de varias molduras, Coro nas tragdias amigas, e algumas moderque coroa hum corpo , ou cbra de arquitectura; nas , so as peffoas que fe fingio affiftindo ao -affenta fobre o frio. Ulif. 7. -Ji. Cornijas, Drama, e fo fallavo, ou cantavo nos inter- * vallos , exprimindo os affetos produzidos polo adornos do reforo das peas d'artelharia. CORN1NHO , m. corno pequeno. Lan- que havio vift. Talvez fallava o coro nas ar os co ninhos ao fiol, cobrar oufadia, defpe- fcenas- com as peffoas do Drama^ por meio do Corifeu. jar-fe. Eujr. 2. 5. ,i COROA , adorno, com que fe cinge a C O R N J P E D E , adj. que tem nos ps unha cornea, como o boi , cavallo, Eneida 7. i8> cabea , de hervas, flores , &c. D e m e t a l , C O RN ISOLO , adj. chulo, cornudo. Eufr. ou -pedraria como inignia de Soberania; e daqui . 6 : B. TV traduz cornifolos, abrunhos degene- fig. coroa fe toma em fentido de Reino y. g. os vaffallos defta coroa. Com coroas fe adorna rados. CORNITROM.BRA , inftrumento mufi- a parte fuperior dos efcudos. A parte d caco , e guerreiro de fom forte. Elegiada jol. bea rapada, diftincTivo de Sacerdcio. Coroa de Rei, herva , melilotos. Coroa , fete mifterios 134. v. * do Rofario. A'rea , meteoro, que "cinge a Lua^ - C O R N O , m a ponta-dura , oca, ou foli- ou o Sol, de varias cores. Coroa, o alto da da , que trazem na fronte alguns animaes , co- cabea dava a agua a huns pelas barbas, a mo o' boi, carneiro , o bode &c. Os cor- outros pelas coroas H. Naut. 1. I C I . Coros nos da lua, as pontas,-que faz na minguante. do mame, o mais alto delle. Lucena f. 212. . ,- poet. Os cornos do arco , as pontas. C. Lufi. 9. Coroa , a peffoa mais alta , e abalifada y. g. 48. os cornos ajuntou da eburnea Lua. Cornos coroa dos illufiriffimos Cafiros 2. Cerco de Diu do exercito, antigamente, ero efquadres peque- f. 325. Roda de coroa, ou de Mo, t. Mecanos cie rcabuzeiros poftos nosJ ngulos externos nic. he a que tem os dentes perpendiculares ao d.as mangas , ou todo o ngulo de manga , ef- plano da roda , e parallelos ao veio , ou eixo. quadro ,' guarnio, e ala; as obras mais exte- Coroa do cafic das befias , a parte fuperior. riores da batalha completa. Vafconc. arte. Elegia- Coroa deVenus, herva, Veneris corona. Moeda da j . 237. corno ejquerdo do exercito. Cometa de ouro antiga , que valia dois m i l , e defoffes de tocar. Nobiliar. O homem cuja mulher fo reis\ Coroa (na Fortif.) as Coroas confto de proftitue ; e fo diz pr-lhe os cornos, por defon- hum baluarte no- mero , e dois meios baluartes i-lo; daqui na.Eujroj. 3. 5- fobre cornos 5 nos extremos em forma de huma coroa, donde foldos, i. e. cormido, e aperreado ; ou jobre cor" ' Tt ii to-

tomaro o nome. Meth. Lufit. p. 86. % Coroa de dizemos o corpo dos homens , e animaes, a maquiareia no mar, medo, que fobrelcVa o nivel do na orgnica animada pela alma , ou efpirito. Brigar corpo a corpo, mo tente, fem reparo mar. Albuq. Comment. Barros. no meio , , corpo a corpo feenvefiem, Gallegos. I. COROAO , o acro de coroar. h C O R O A D O , part. paff. que tem coroa. Rei Meio corpo, imagem de vulto , que remata na coroado. Obras coroadas v. coroa t. de Fortij. cintura. Multido y. g. corpo de exercito, Rodeado y. g. o caftello-~r-z.de ameias; elmo gente de guerra, e he a maior poro. Corpo da batalha , parte do exe^o entre a vanguarde plumas , o monte de bofque. t. C O R O A R 3 v. at. cingir, pr a coroa a al- d a , e retaguarda. Vafconc. arte fi. 109, y. Corpa gum , de flores , ou infignia Real. Coroar n. de referva , gente fobrcfalente para acudir a ar comear a apparecer no nacedouros a cabea da guma neceiidade do Exercito. Corpo de guarcriana. Cingir v. g. .coroa o povo brba- da , cafa onde efto foldados de guarda de-praro as tranqueiras. M.Conq. i c . 23. -,, a Lua co- a , governados por hum' official. Fazer corpo roa o mar com. fiua tremula luz Eneida 7. 3. ,, por fi, andar f ; guiar-fe polas fus idas, afo bofque coroa o monte Coroar-fie , eftar cingi-Taftr-fe do fio da gente. S Mir. Groffuray. do v. gr. de muros fie coroa. Maufi. 37. g. no tem corpo. para refifiir a artelharia. ' Sem corpo, delgado de mais y. g~ ,, vinho fent COROAS y. coroa medo d'areia. COROA , cafaco de palha contra a corpo. Colleco v.\g. o corpo de direito cachuva. Benefidos emt coroa, introduzidos abu- nonico, de hiftoria civil. Corpo-d''empreza v. Emlivamente,- fem titulo jurdico , ou de baculo preza. Vieira 1. 162.. Corpo d'armas, a armadura inteira do corpo. Chron. Manuel. Corpo fomente, como os de annel. ' Santo v. Santelmo. Corpo camerario, e callofio G O R O C H A V-. carocha. ' ' C O R O G R A F I A , fi defcripo particular v. eftes 2 artigos. Corpo de Deos, fefta n'hude algum Reino , ou Regio. Barreiros Ccrogr. ma 5 feira em que fal o Sacramento, em ProC O R O G R A F O , fi ra. o que efereve coro- cifso, Feito em corpo, unido y. g. os fioldados feitos rfbum corpo. Fazer corpo, egefio^. " grafia. . COROLLARIO , m. propofio, que fe moftrar animo. 'S Miranda Eujroj. 5. I. e no deduz de hum theorema demonftrado. Com- Prlogo. " Fazer corpo contra algum, unir-fe. pndio v. g. da vida ,, Goes Chron. M. 1. P. P. 1. c. 3. Corpo feitor, o uzeiro , e vezeip.c.$. % onfequencia, ilao. Parecer de Joo ro a fazer alguma coifa, Aulegr. f. 95. Ajfonfo de Bja. C O R P O R A L , adj. do corpo v.g. os fim-. C O R O N A L , adj. offo de figura que tira a tidos corporaes. Corporeo. . Era peffoa y. g. circular, de que fe compe a teta. Suturaco- prejena, affifiencia corporaL tonal, a que eft nefle offo. CORPORAL , m. panno do altar, em que C O R O N E L , m. o official de maior paten- fe pe a hotia confagrada. t e , chefe de hum Regimento. ~ Ha tambm C O R P O R E I D A D E , a qualidade de for Coronis domar, cuja patente he fuperior - dos corporeo. Vieira. Capites de mar , e guerra. Coroa, que adorC O R P O R E O , adj. 'da natureza do corpo , na fuperiormente os efeudos. Em alguns mof- oppofto a efpiritual. Vieira. teiros, Coronel he frade, que cuida ds appa- , C O R P O F E R A R I O , fi m.. o que leva o correlhos da rafoura. po fepultura. Alma Infiruida. CORONELIA , o pofto de coroneL CORPULENCIA , grcffura de corpo. M~ . C O R O N H A y. cronha. Lufi. 4. 67. CORONISTA , e Coronica. v. Croni-fta , CORPULENTO , adj.. de corpo groffo,. gor&c: ,do. CORONILHA , - efpecie de cabelleira C O R R A , f.f. corda de apertar o p das.uvas curta , ou redonda , de que uso alguns eccle- n o lagar. iafticos. CORRA ( ou antes Correya ) , tira de. CORPINHO , - m. dim. de corpo. Gibo coiro para atar, ou prender 3 ou cingir o corfom abas ,. colete , ou roupinha hoje , fom abas. po. Godinho as Perftanas trazem corpinho-, egibo, CORREO , m. correia mais larga , e grofe por cima fiotainas. fa- de alar , ou levantar a caixa do coche ; de CORPO , fi m. oppofto a efpirito , foftancia a foftentar. Tira de coiro em que a tiracolla material, extenfa, impenetrvel.,, divifivel,, & c fo levo frafcos, polvarinhos,, bandolas, & c

$p

COR

COR

* CQR-.

COR
r

COR

C O R R E A R I A , rua onde fe fazem obras mefmcr que ginetes , ou tropa de cavallara : a. de coiro , menos fapatos : ivos correaria , i. Cron. Aj. I. efcrita em tempo dei-Rei D . Mae. tratar com gente civel, mal enfinada. Auto nuel diz emjempos de D. Afionfo Henriques cordo Dia de Juizo. redores ero o que hoje so os ginetes cap. CORRECO , caftigo ; reprehenso. 47Emenda de erro, ou culpa, ou abufo. C O R R E D O R , adj. que corre bem y. g. C O R R E C T A M E N T E , adv. fem erro. ginete. M. L. 2. Cerco de Ditij. 357. C O R R E C T I V O adj. Med. que tempera , e C O R R E D O U R O , m. lugar onde fo corre diminue alguma qualidade v, g. o cido , a acri- em certos jogos. monia, fobeja , a ^ t t c i d a d e de algum fimples. C O R R E D O U R A , pea debaixo^ da Vieira os fegunrmmfs fiaro correivos dos pri- m. meiros C O R R E E N T , adj. duro , e difficil de romC O R R E C T O , part. paff. de corregir, emen- per como o coiro, y. g. a carne dura, malcofidado fem erro v..g. livro. Em que entra cor- da. Barros. reclivo , ou a que.fo tirou a demafia , e exceflb C O R R E E I R O , m. official, que faz obras da qualidade remdio correo. de coiro , cojreias , loros, Scc. C O R R E C T O R , f . m . o que ..rev, e emenCORREFERIR , v. n, correlatar coffia a da as provas da imprefso* O que emenda, mo do relgio o Circulo das horas para todas je caftiga. O que intervm no ajute d algum lhe referirem , e ella corre jer ir a todas negocio. Albuq. T. 46. Fazer algum corretor , C O R R E G E D O R , m. miniftro antigamenlanar-lhe a culpa do mo foccelfo da negocia- te com jurifdico Civel, e Crime, Chron. J. 1. o. Eufr. 1,4. , foi. pag. 29. col, 2. jez corregedor de Lisboa a\ C O R R E C T O R A , fem. de correclor. Lopo Martins hum mercador. Magiftrado de CORRECTR1A , emprego He correclor : Commarca, com jurifdico fobre os MagiftraCorregedoria. Refende Hift. de vora. d o s , e Juizes delia, os quaes lhe do parte dosCORREDELA , ch. corrida. D. Fr. Ma- cafos mais graves , que acontecem nos feus defnuel. triros.; conhecem por aggravo dos juizes deffas C O R R E D E M P T O R , m.~- a fem. que terras. Ha tambm Corregedor do Crime da Corcooperou para a Redempo a Senhora no te , do Crime da Cidade em Lisboa, do Civel d+ havia de Jer corredemptora. Vieira. Corte, e do Civel da Cidade: os corregedores f K CORREDIJS , fi pi. cortinas , que fo cor- el-Rei pode nomear. rem. Caflan. 6. c. 26. corredias de cortinas na CORREGEDORIA , o officio de Corcafa,, e 5. c. 26. Barros. Clarim.'cap. 79, - de ja- regedor. Diftrito do Corregedor, v. crreio^ nellas, vidraas, que afafto para os lados, cor- commarca. rendo fobre duas peas de madeira" appropriaC O R R E G E R , antiq. y. corregir: concertar das. v.g. a no ,, Caflan.: o tempo, a faude, r-c. C O R R E D I C E y. corredia. Palm. 3. / . 13?COR REGIDO , part. paff. de corregir. Procol. 2. e fi. 163. ,vido do apparelho neceffario ; concertado ; adorC O R R E D I O , adj* que fe folta facilmente nado. Diar. d"Orem f. 612. homens dermas bem V- g n. Cabellofem carapihha. Lu- corregidos. Era o tempo corvegido tinha congar onde o corpo foio ha de correr, e ef- certado,. B. Clarim, c. 63. depois de tormnta: nacorregar v. g. Ladeiras y encojtas. Que paffa vios que bavio mifier corregidos Caftan. 3,. fil de carreira. Arraes,5 18. o lugar da privana 104. com os grandes he mui corredio (fluxus , breC O R R E G I M E N T O , m. antiq. concerto; vis sevi/) Fazer os amores orredios, fceis. Au- Barros corregimento da no que fazia agua. ; legr. j . 76. O citado da coifa reparada, concertada.- Tejlam.. C O R R E D O R , m. poro da cafa entre del-Rei D. J. 1. Concerto, preparo v. g. . paredes , que d forventia, e paffagern para as para corregimento da fua peffoa , e cafia. ; Ajucafasv Batedor do campo. na Fortij. eftrada da, ou ubfidio , que os Reis davo aos V&l^tcn. $ Corredor de jblha , o qu a corre v. los v. g. quando cafav alm cTo cafiamenio lhes rWer jolba. Do lugar onde. fo corre cm certos davo o corregimento chamado efpofur-o- para feus jiQgos de carreira, he a peffoa que a corria. veftidos ; enxoval. Nas barras ,-he correnteza d'agua como encanaC O R R E G I R , v. at. concertar, reparar v. g*. d a , perigo fi aos navios. Corredores,, ero o os navios, cafas damnificadas. Caflan.z. f.'v>t*.

33 1

orreger a no tirada a monte. Forao-fe os da dos comprimentos he a mais corrente de todas. cavalleiros corregendo nasfielIas para brigarem Lobo , i. e. a mais vulgar. Ufado, praticado L e. concertando-fo. Palm. p. z. c. 6\. Emen- y. g. ufo , eftilo. Fcil v. g. verfos cordar o dano caufado. Caftigar. Andar em cor- rentes , fom fillabas duras , nem efcabrofas ; e reio o Corregedor : os antigos drzio corre- eftilo corrente, fcil. Cames Lufi. O correme fe entende do m e z , ou anno , que vai paffando ger. : C R R E G O , fi m. regueiro d'agua , que fahe v.g. a 10 do corrente , dois annos antes do corde tanque , &c. Barros uj- \6<>. Caminho ef-rente. M. L. Negocio corrente , fom embaraos, treito entre montes. Goes Chron. Man. 4, p. c. 40.. no difceis. Homem corrente, de trato fcil, daqui o nome de crrego ao regueiro entalado: de boa avena ; que fe apreftfca, e converfa com defpejo , e defombarao H^eme coftumada a as vezes os crregos d'agua so de enxurrada. tratar em boa companhia. Efiar corrente com alCORREIO , f.f. vi fita do Corregedor pegum , /'. e. fem pejo n e l l e , em boa harmonia. la Commarca", para emendar osdannos, que deve corregir, e fazer outras funes do feu offi- Verfado perito v. g. ficiencia em que eft cio. O diftricTo da jurifdico do Corregedor. mais corrente ; ftzero je mais correntes na arte de Cojpregedoria y. g. eft rChuma Correio or-edificar. % Prompto , preles. Ler, ejerever cor> dinria. Correco , emenda , de vcios. Arraes rente , com facilidade , fem erros. C O R R E N T E M E N T E , adv. com facilidade y. Prol. e 1. 10. T. d'Aora 2. 1. g. ler , efcrever , falar alguma lingua eftrangeiCORREJOLA , v. corrijola. r correntemente. C O R R E I T O R y. correclor. C O R R E N T E Z A , a corrente v. g. a CORRELAO j f. relao mutuade dois termos v. g. " pai , e filho tem correlao entrecorrenteza do rio. Huma ferie v. g. buma fi. Connexo d'mifade ;. commercio com al- correnteza de cafias. Facilidade de trato, e converfao. P P. 2. 23. v. ,, communicavofie fia gum. CORRELATAR , v. at. recipr. ter mutua re- guerra com 'tanta correnteza como no tempo da lao y. g. pai, e filho so termos que je corre- paz. CORRENTISSIMO , foperlat. fig. correnlato ,, v. Corre ferir. CORRELATIVO , adj. que tem correlao. tijftmo flryco da eloqncia Liviana ,,P. Per. prol. C O R R E N T O N A , fem. de corrento , dize'Leo Orig. a palavra mulher be correlativa d\f-_ mos familiarmente que he correntona a mulher Poutra marido. que fe apprefenta, com defembrao ,. e affim reC O R R E N q A , ant. diarra. C O R R E N T O , adj. aum. de corrente, o cebe , ,e fo ha nas-companhias ; que fabe tratar , homem que no tem pejo , mas antes he de- e haver-fe com o defpejo .honefto das peffoas fe.mbaraado no apprefontar-fe , e converfar: fa- bem educadas, ou que tem freqentado companhias. mil. C O R R E O (ou antes correy) Correio, m. hoC O R R E N T E , a veia d'agua do rio que corre, No mar ha correntes, e so guas que mem , que fe defpede preffa , e pela pofta com por quebrarem em cabos retrocedem , ou por defoachos. O Correio mor, tem fua conta as no caberem em golfos 2. Cerco de Diu f. 304. poftas do> Reino , e conduco das cartas , que Cadeia de ferro de prender, pela perna , ou taz trazer, e levar por peffoas poftas de fua mo. C O R R E ' 0 , m. cmplice. j e l o pefcoo , e para outros ufos v. g. de tirantes. - A corrente das viorias, i. e. a foc- C O R R E R , v. at. andar de preffa ; ou andar cefso de humas s outras. M. Lufi. Arraes 9. 5. y. g. tem corrido terras, correu a Cidade toda. corrente de tratos humanos: feguir as correntes dos Correr rifco , eftar nelle. Correr o rifco de maiores ., i. e. exemplos, o modo commum de alguma coifa, tomar fobre fi o rifco. Correr' proceder, as opinies recebidas de todos. Cor- fortuna , tormnta , paffar trabalho , foffrer a torrentes , J tributo leve de entrada, e fahid nas mnta. Lucena f. 10. correu o navio tormnta, ef. terras dos Senhorios. Facilidade copiofa v. ,, a igreja de Deus,, Vieira. Correr huma ejto* g. ,, correntes da facundia Tulliana. Arraes 7. cada a algum, dar-lha. Correr a campanh^^ andar vigiando-a. Correr aos inimigos , a J l 14. C O R R E N T E , part. at, de correr no Brafi. correria contra elles, ir dar-lhes affaltos repewP que fe reprefenta correndo v. g. ,, o cavallo de- tinos por m a r , ou por terra v. g. vinho corVe eftar corrente. Nobiliarch. Moeda corrente , rer a fortaleza de Malaca. Caftan. 8.j. 172. Mou que .corre , e h recebida no paiz ; fig. a moe- ros que lhe corrio por mar. O co corre a cat3) '*

cem.

CX>R

COR

; , . e. per jegue. Ferreira Epigt. fi. 96. t. 1. Cor- municar-fe de huns em outros. Amaral p. sorer o vento os rumos da,agulha, mudar, eventar corria em todas as efiancias o mefmo voto de fie.nn por todos os rumos. Lucena 461. col. 1. Correr renderem. Correr aps os appetites da. carne. folha , examinar fe ha crime em aberto nas ca- Vieira. % Corre a penna , i. e. efcreveTe_facilfas dos efcrives , a quem fe apprelnta p def- mente. V. do Arceb. 1. 1. , Nefte negocio no corpacho para que digo fe o h a , ou no. Cor- re o mefmo , i. e. no paffa , ou fuccede o mefrer a letra de alguma obra, d-la a rever, e cen-: mo. No corre efta razo , i. e. no vale, no* furar aos intelligentes. Prefies 74. y. Eftar voga. O fangue corre , i. e. ,gira nas veias; ef. lanado y. g. ,,, corre bum panno 'de mura., bum o medo corre os offos. Naujr. de Sep. Canto 9. % lano de cafarias. Palmer. 3. 119. ,, corria por ba- Correr o tempo de algum prazo , ir-fe vencendo. xo da abobada bum grande tanque. Correr, vi- Correr com algum, ter trato , converfao , confitar v. g. ,, correr os Paffos da paixo. . Cor- tinuar com le. V. de Sujo f. 212. fie corro mais rer a argolinha , jogo , em que Te corre a caval- com efta mulher perco-me. C O R R E R I A , f affaltada repentina de info lo com huma l a n a , com .que fe deve enfiar a argola fufpenfa no meio da carreira, $ Correr ce- migos , que vo correr a terra. Freire. C O R R E S P O N D N C I A , f.f. o a f l o r e refca, e Meca, i. e. tudo em bufca d'alguma coifa , ou peffoa. Correr as ruas, ir por ellas a ponder ao que tem negocio comnofo ; ao que procifso ; o que vai a aoitar, O pejo corre nos efereve. Efcritos em repofta y. g. foipelotteflo. Arraes 10. 20. Correr, paffar v.g. lhe apjehendida toda a correfipndencia que tivea mio pela barba-, pela cabea. Fazer mover- ra dos inimigos. Refpondencia de partes fomefo v. g. correr a cortina , para abrir, ou cer- lhantes de .algum- edificio , ou adorno v. g. ,, rar. Correr os bfiidores, para abrir, ou fechar. fica huma varanda, ouhftma pirmide em forref Correr-fie , envergonhar-fe. EufiK. pouco diffo ,'pondencia da outra do lado oppofto. C O R R E S P O N D E N T E , m . o que trata que me corro. Ulifipo fi. 202. corro-me por voffa parte, i.e. por voffo refpeito. Correr v. H.-mo- negcios de outro focio , ou amigo , ,.em terra ver-fe com preffa, carreira, diz-fe dos homens, diverfa v.g. o jeu correjpondente em Lisboa be e animaes , das guas expedidas, do vento , do Fuo. CORRESPONDER , v. n. ter femelhana ,', ar 3 das lagrimas, d fuor. Barros no Clarim, cap. 35. diz: as feridas cordo-lhe vivo fangue , i.e. igualdade, proporo v. g. ,, queria jazer,buma, lanavo. Andar no pblico y. g. a moeda, galaria que correjpondefteAO paldio, Refponas novas, a fama , bum livro. Ir paffando v.. der na mefma direco , ou frontaria y. g. a> g. ,, corria o anno de 500. S. H. D. 2. p. Eftar efla porta correjponde outra. Pagar; v. g. cor.elendido y. g. a Cofia que cbrre da fios do rejponder ao amor com outro amor -, fatisfazer. % Ando. Lucena;. correia Ilha de Norte para Sul. Ser proporcionado , conforme , igual v. g. o Correr a obrigao a algum , incumbir-lhe ,, jeu procedimento no correjpondeu expeao do corre aos efcritores a obrigao de fazer efta dili- pblico, no foi conforme , igual. . Efcrever, gencia M. L. 5. 175. Correr com , concorrer e refponder v, g. eorrefipondem-fe , earteov. g- -,, que correndo fieu favor com a obedincia, fie lealdade, Ijue lhe eleveis. Pinheiro r. 204,5 ExifC O R R E T A G E M , f, f. Talario do corretor. tir v. g*. no acontecimento do mundo, que comC O R R E T O R , - m. o que intervm nas com-mummente correm ,, Ferreira Brifto. Prol. : cor- pras , vendas de mercadores, feguros, Scc. rem muitas necefftdades. Arraes -8. 5. Eftar.em Corretor de amizades , o que as negocea. Caftan. vigor v, g. no tempo em que corria a Lei. Ar- $., . 28: de amores, alcoviteiro. Fab. dos Plane* raes 3. 16. c. 4. 6. .,, correndo as guerras, por du- tas. Do cafiamento , Leo Cron. Af. ?.rando. Correro as iguarias em abundncia. C O R R E T O R A , a.que intervm em comPalmer* 3. ./. 7 5 . y. : .no corria o cravo para a pras , e vendas : fi. corretora.de honras. (Tempo d? Feitoria. Cajian. i. e. vir, for trazido. . No tem- Agora 2. 1.) a alcoviteira. po em que mais vivamente corria com feus amores, C O R R E T O R I O , m. livro de correces ^ i. e. .tratava. Palmer. 3. j . 118. Correr-fie humae emendas, Garcia d?Orta j . 32. ilha do outra eftar enfiada. Pinto Pereira 1. c. CORRICO , m. caar a corrico, i. e* 26. as ilhas correm-je Noroefie Suduefie buma aoitando com ces perdigueiros. Orden. 5- 88'.- do a outra. Correr com algum negocio, tratar C O R R I CO CHE , m. y. Sege. delle. 'Correr com algum, ter negcios , reC O R R I D A , curfo, carreira. Ulif 3.44V querimentos perante elle. Couto 6. 1.2. Com- . z. Cerco de Diufi. tf-r-r-dos cavallos. De corri*. da,.

33f

C O R R O B O R A N T E , part. at. que corrobora da, correndo 'V. rfe ft/o/. 226". Depreffa , y. g. remdios Tem demora. Lobo de corrida paffo ao terceiro C O R R O B O R A R , v . a t . fazer forte, fortaleexercido , , Cone D. 14. Correria Cron. Aj- 1. cer , enrijar v. g. corrobora o eftomago, fortifi-por Galvo. Fazer corrida, na Muf. governar car. Dar foras. Corroborar o animo, as a voz dentro de hum mefmo compaffo com folefiperanas , a opinio , a prova. Deducc. Chron. i a engraada , fem faltos defabridos. Nunes arte Prov. foi. 301. Barreiros Cotograj. o coraoffe min. C O R R I D O , part. paff". d e correr. Enver- conobora com a graa do Efpirito Santo: Paftoral gonhado. Q u e paffou por muitas m o s ; gaita- do B. do Porto: fica corroborada a fentena de Ga. * d o c'o o ufo y. g. , , moeda corrida, e fafiada. leno. Arraes 1. 15. C O R R O E R , v. at. r o e r , egaitar v.g. o H.P.D. da Ver d. Amifi. c. 22. Mulher corrida, a que t e m devaffdo a fua honra a muitos. cido cor.-oe o ferro , a agua forte a praia. Corrido, o que tem pejo , falto de defembara- * C O R R O D O , part. paff. de corroer. C O R R O M P E D O R , m . o q u e corrompe o . Ulifipo f. 10. Acoffado. Palmer. \.p. c. 1. y. g. corrompedor de honras H. de Ifea j . , , corrido dos ces. C O R R I L H O , m . ajuntamento de gente , 67. Anaes 10.-50. corrompedor das -boas artes: crculo. Templo da Memor. 4. 22. Conventi- as dignidades grandes so corrompedor-as de condies fingulares Palmer. p. 2. c. 133. P. Pereira culo. C O R R I M A A , f. carreira com v a i a , que Prol. C O R R O M P E R , v. at. alterar o eftado da cojTe d a algum. B. P. C O R R I M O , m. pea de madeira , ou fa que eft boa , perfeita v, g. a ftagnao ferro-, ou p e d r a , que efta aos lados das efcadas, corrompe as guas. Perverter v. g. os cofiumes, e onde p e , e vai correndo a mo encotando- Subornar , peitar v. g, o juiz , o guarda , fenfe o que f o b e , ou defce ; r a a i n e l . Decorrimo , tinelfa. Seduzir huma m u l h e r ; que as Madianitas os no corrompeffem. Tempo d?Agora 2. 1. adv. v. de corrida. -fe, apodrecer. C O R R I M E N T O , f . m . h u m o r , que corre, pa- C O R R O M P I D O , part. paff. de corromper ra alguma parte do corpo. Caftan. 3. 2I0. os ps inchados de corrimento. O aclo de envergonhar- fangue co rompido , 2. Cerco de, Diu fi. 214, , , fe. Paiva Serm. .f. 4 2 . Pinheiro 2. 14$. nem com Corrompido com ddivas P. P. 2. 146.: a donmenos corrimento do noffo Imprio, i, e. vergo- zela eftuprad. Arraes 5. 18. Cames Egloga 7. Divulgado y. g. o fiegredo; a fama. C. Lufi. nha. 4.eft.7C O R R I O L A , h e r v a , efpecie de trepaC O R R 0 M P I M E N T O , f. m. a aco de cordeira. Bluteau no mar appdrece junta cofia buma berva chamada corrida. Sanguinria <e. romper. O eftado da peffoa , ou coifa corrom-r Jogo , que fe faz enrolando huma fita larga do- pida; eftupro. Trancojo P. 3. Conto t, Pinto PerJ brada ; ganha o que mette nas fus voltas hum 1. cap. 32. corrompimento de cofiumes ; feduponteiro de forte , que ao defenvolver fique zimento. C O R R O S O , o efret do cido corrofiprefo. Engano , lograo. C O R R I Q U E I R O , adj. v u l g a r , trivial. Lobo vo nos metaes. C O R R O S I V I D A D E , a qualidade d e for Corte D. 3. Eujr. 3, 2. y. g". jraze ,- ejiicorroivo. Curvo. lo - C O R R O S I V O , a d j . que c o r r o e ; que vai coC O R R O , m . circo , rea onde fe correm ulcera touros , ou fe faz feira, e u fe d algum efpe- mendo y. g. cido , chaga, C O R R U P O , o eftado da coifa corctaculo. Ulifipo 1. v. na, feira da vida, em cujo corro entrados... buns fie indino a domar caval- rupta , ou corrompida y. g. a corrupo da carlos , outros a montear , &c. Dar corro, no em- ne morta , das guas enxarcadas. Alterao do baraar v. g. ,, ao toiro , e ao furiofo dai lhe o que he reclo , e bom , em mo , e depravado corro, no o atalheis. S Mir. Efirang. j . 101. v. g. a corrupo do gofio , dos cofiumes , M , roda no meio de hum gro corro de inimi- do feculo. Prevaricao v. g. do, juiz. Das palavras ; alterao. Cam. Lufi. gos ,, 2. Cerco de Diuj. 279. C O R R O B O R A O , T . o adio de corro- com pouca corrupo cri que a lingua Portugueza he latina. borar. C O R R U P I O , m. brinco feito^ de duas cafC O R R O B O R A D O , part. paff. de corroborar. cas de n z unidas com cera , e h u m po- com v. o verbo. < r * foa

\tf

COR

COR

COR

COR

337

Tua roda enfiada na extremidade inferior; na centada cortina, e ao orelho para fe formar fuperior tem cabea, fobre que gira tirado por a torre concava. it. Obra que os fitiados fahma, cordinha. Andar rfbum corropio , lidan- z e m , quando temem r i o poder, fuftentar o pofto atacado. Fortif. Moderna f. 18. do de contino apreffadamente^, fir. fam. CORTAMO , m. inLrumento de CarpinCORRUPTAMENTE., adv. com alterao pateiro , he tbua triangular, que ferve de paffar a ra pie*. CORRUPTELA , abuzo introduzido con- efquadria. ' C O R T A M E N T O , foni. o a c l o _ d e cortar, tra a lei , ou bors eoilumes. * mutilao pena de ecrumenio' de mo , orelhas. C O R R U P T V E L , adj. fujeito corrupo Ord. Cortamemo, de joras , quebrantamento. v.g. o corpo-. " C O R R U P T O , part. paff. de corromper dize- V- de Sujo j . 151C O R T A P A T ) , m., ave Brafil. que ferra o -mos no fentido fizico.- Carne, agua corrupta; o po c o o bico. > mundo eft corrupto : os cofiumes corrompidos. C O R T A R ' , v. at. dar golpe cem inftrumento C O R R U P T O R por Corrompedor o corruptor dos noffos filhos ; ddivas corruptoras; efte cio afiado de fofro , ou pedra aguada , e feparar o que eftava unido', rr parte , ofo de todo v.g. corruptor , defcanos corrupto/es. Lufiad. 8. 40. C O R S R I O , m, navio-defte nome. y. cortar hum dedo ', cortar bum brao. Abrir, feparar y. g. ,, a ave corta os ares, o navio os Cofario. CORSO , m. lugar, onde fe corre por di- mares, % Caufar grande pena v. g. ,, a dr corta vertimento em coches , . u fo d efpeclaculo de o corao ; o medo-o animo , e valor, i. e. atalha, preo , o de carreira de cavallos ,, Vieira. O impede a aco. V. de'Sujo j . 201. Cortar os ato de perfoguir o inimigo por mar , andar, a defenhos de algum. Maufinbo 33. v. Cortar as corfo , ir ao eorfo : ir ao corf 1 v._ cafo.: M. Conq.azas; no fig. atalhar-, tirar os meios. Atalhar y. g. ,, cortar o comboi, a marcha do, inimigo ; , o freqentemente ' fo diz corfo. -. Vieira. CORSOLETE por coffolete. Caftan. z.j. 151. paffo , cortou Deos a carreira do foi. Cortar os intentos. Ferreira leg. 6. Ccrtar . 8 . / . 95.... , CORTABOLSAS , m. o ladro , que as an- de vefiir a algum , dizer mal delle. Lobo.^ %' Cortar por algum , pola honra, dizer mal. Paiva da furtando com futileza. c. 2. O navio cortava mais pelos ares, que pelo C O R T A D E I R A , talhadeira , ferro de mar.. Lucena., Cortar largo; naut. ir -vontade abrir cafas nos veftidos. Folha larga de efdos ventos- Epanafi. f. 204. f'it. Dar com liberapada. C O R T A D O , part. paff. de cortar, v. de Sufo lidade , gaitar com largucza. . Cortar pelos appe96. cortado de medo: cortado de ps , e mos, fom tite s, no os fatisfazer cortar' pelo gofio. V'. do poder ufar delles , por medo, &c. V. de Sufo fi. Arceb. 1. 4. Cortar- porfi, refrear-fe, conter-fo.201. . Cortados em jlar ps goftos, concludos lo- Cortar pela majeflade , deixai, depor , no go em nafoendo, Maufinbo 43- v. Talhado , ufar dos direitos delia. Vieira cortou pela Maaberto , lapa cortada em rocha viva. Palmerim. 3. jefiade , lanou fe aos ps dos homens. Cortar por 119. Interrompido. Ferreira L. 1. Soneto 3 5 . , , todos os embaraos, e empenhas -, vencer , no fapalavras cortadas. Pena mais cortada, i.e. me- zer cafo; e flira cortar por obrigaes particular lhor aparada , e melhor eftilo. B. Lima Carta res , por fatisfazer obrigao pblica. Cortar pelo fono, furtar o tempo ao fono ,, Vieira 6. ,, outra pena pedia mais cortada. C O R T A D O R , f. m. o que corta carne no corta o tafiul pelo fono. Pronunciar v.g. cortalho do aougue. O que corta , era grande ta bem o ItUez ; famil. Aparar v. g. apenna ; cortador de efpada. Cron. Af. 1. por Galvo cp. o livro cjue*fe ha de encadernar. Talhar v. g. hum'veftido. O rio corta a Cidade, divide-a paf' *7> C O R T A D O R , adj. que corta v.g. a cor- fando porella. Entalhar v.g. -verfos nos troncos das arvores. B. Limaf. 25. , Taxar o preo v. tadora efpada. M. C. g. ,, os cativos foro cortados a ico dobras, i. e. , C O R T A D O S , , m. pi. talhos por adorno nos o preo do feu refgate foi avaliado , ou taxadoveftidos antigos. Arraes 10. 49.' C O R T A D U R A , fa golpe com inftrumen- em 100 dobras. Jornada d? frica fireq. C O ' R T E , m. o golpe dado com inftrumento , que corta , e fopara as partes. t. Milit. foffo , com que fe entrincheira o campo, Aber- to afiado. A aco de cortar, abater v. g. tnras , boqueires no muro com artelharia. Port. o corte das madeiras O fio do inftrume-ito de Reft. Cortadura, linha, de 4? ou 5 tQefas acref-, cQttar. Poro baftante v. g. hum do panno v pa1 Vv

para veftido , de cdi para huns fapatos , cales, e fem fracas, fiem menidade. Arraes z,. 1. Efvefte, Scc. Providencia, ou expediente com tilo T. V 'Agora 2. 1. C O R T E Z O , m. homem de corte , que que fe coricue o negocio , fo atalha a difputa. Af. Z. jr/viM 4. 12. no fiabo o corte, que ha- fervio , que'anda n Corte; que fabe os nfos, vio de dar guerra. Talho no aougue , on- elilos, intrigas da Corte. Goes. Corteza , fem, d e , fe corto bois, vacas, porcos. Cortes, nf- de corteso, meretriz. ^FerreirarCiofio Ato ficena cos que o ourives d em caracol. Corte da pen- i.Vilbalpandosf. 16. tia , o aparo. Corte da cunha, a parte fina, C O R T E Z ANI A , aco , modo lano delgada que vai abrindo , oppofta cabea. de cortezo. Hofph. das letras fi. 314. defbo nas C O R T E , o lugar onde eft el-Rei, on- armas, e cortezanias Cortezia. Lucena foi. de reide. As peffoas ^ Reaes , e as que as 520. acompanho y. g. eft a corte em Salva Terra. C O R T E Z ANI C E , proceder, ou modo Homem de corte , o que a freqenta ; o que fa- de penfr de cortezos. Arraes 2. 13. be os eftios , e a policia de Cortezo. TribuCQRTEZIA , o proceder do cortezo ; nal. H. Dom. 1. p. L. 2 c. 3. aeaza, e Coite do urbanidade, policia no falar, no modo de porCivel. Fazer corte , acompanhar por honra , e tar-fe , falar , , e obrar acatando a Deos , e as obfoquio , cortejar. Lucena 692. col. 1. Ter cor- coifas fagradas;; aos Soberanos, e maiores , e te , fe diz o que he de corte , e fiibe , e guarda fuperiores ; aos igaes, e inferiores guardando o os feus elilos ; fer palaciano , ter o a r , e mo- que prefereve o bom ufo , e elilos da corte, e do da corte. Lucena 884., Corte de gado , aves, da gente bem educada. Acatamento curvando 0 o lugar coberto , cafa onde efto , e fo reco- corpo; abaixando a cabea, por moftra de reflhem. Benedi. Lufit. t. 1. j . 404. col, 2. ero peito ; tirando o chapeo, &c. Abaixando as bandeimais cortes de gado -, que cafas de orao. ras , ou a efoad , favando cm tiros , &c. que so efpecies de cortezia militar , e nutica. A? C O R T E J A D O , part. paff. de cortejar. C O R T E J A R , r V . at. fazer cortezia. Fazer cortezia das ondas , merc dellas , indo com, corte ,, vioffe deixado dos que antes o cortejavo ellas. Eujr. 2. 7. depender da eO'tezia da fortuna , 3 , Macedo-: ,, a vaidade lhe cortejava as a-as ,, do que ella quizer fazer de ns. Cortezia', e Chagas. Fazer officio de cortezo ,. aulicunLge- meia he tratar hora por tu , hora por voffamerc; rere. Eujr. 3. 2. C O R T E Z M E N T E , adv. com cortezia v. g. CORTEJO , m. gente , que acompanha sa p , a cavalo , em coches, por fazer corte a quem fallarvai em ato de pompa, e folernnidade. v.g, do CORTIA , a cafca da arvore. Palmer. 4; Embaixador, &c. Vieira Cart. t. 2. O obfequio p.j. 16. principalmente a do fevereiro. A* cortia de quem corteja , , era familiar nefte cortejo da letra , fegundo o fentido material das palaVida de Bafio. vras. Arraes 3. 13. Pea de cortia para vrios CORTELHO , m. v. poffilga. ufos v. g. ,, as covtias dd rede. % Sem cortia, CORTES , pi. o ajuntamento dos pro- ou fiem cortias, i.e. fom auxilio, por fi f v.-g. curadores das Viilas, e Cidades (que tem aen- ,, minha tenso fiem cortia me falvar ,, H. Naut. to neftes aclos), e dos Nobres , e do Clero, pa- 1. 375. nadar fiem cortias, vogar, regerTe por fi,, ra deliberarem , e proporem aos Soberanos as fom auxilio , ou direco de outrem. Leis, e Providencias fobre o governo , papa reCORTIADO-, adj. coberto de cortia. Meceberem tributos , concederem pedidos, grados, nina, e Moa f. 31. v. ,, choupana de vimes cordipenfarem nas Leis fundamentaes ,' Bri interpre- tiada por cima. O pavimento , ou paredes: t-las , fegundo o antiquiffimo cotume defte cortiados , forrados de cortia. Reino. CORTICINHA , dim. de cortia. C Q R T E Z , adj, urbano , civil. Que fabe, C O R T I C I N H O , m. dim. de cortio. e ufa dos modos , e elilos da Corte v. g. C O R T I O , fi m. tubo de cortia onde ascortez nos amores. S Mir. Carta Guadalqui- abelhas crio, e ajunto mel. e chulo , corvir. po mal feito por igual. Eujr. 3. 5. diz-fe das muCORTEZA v. cortia. Maufinbo. lheres fem cintura.. C O R T E Z A M E N T E , adv. de modo corteC O R T I O ' , fi ave maior, que perdiz, zo. tem hum collar negro pelo pefcoo. Arte- da CanCORTEZO , adj. de corte, polido, urbano, a f. 110. C O R T I D O , part, paff, de cortir. difcrto fabr artezo oppofto ao ef cotar,

COR

COR

CQR-

COR

CQR

. C O R T I D O R , m. o que airte coiros. - CQRVINA , peixe conhecido. Cra^.. C O R T I D U R A , o aclo de curtir. nus. . C O R V O , m. ve negra , de bico agudo, . C O R T I L H A R ,-v. at. cortar, incidere. B. P. - C O R T I M E N T O , m. o adio de cortir. carnvora. Corvus. Corvo noumo, ave^maior O preparo de cortir, e a forma* que fe d ao coi- que o melro-, chupa s cabras o leite. Capriro corrido y. g. coiros vacuns com cortimento de mulgus. Corvo marinho , efpecie de corvo, janta. que anda nas. coitas do mar,- grande como peC O R T I N A , f. panno j que cobre, e tapa ru , vive de peixe ,. em algumas partes do Brag. o leito em redor; que tapa a porta, a ja- fil lhe chamo Urubu. nella, o andor, a cadeira de braos de arruar*, C O R U S C A N T E , part. at. que lana corifcos, e de ordinrio fe corre por huma vara onde ef- que chameja y. g. o elmo , efpadaEneida 9. t enfiada para fe abrir , e fechar. u de Fort. 110. : a chama coruficante. Eneida 12. 192. A a parte do reparo , que eft entre os flancos de coruficante dextra de Jove , Dinis Dirambo: t. -dois baluartes. Correr a cortina , f. moftrar o poet. que eft coberto , encoberto, occulto : ou coC O R U T O , m. o penacho do milho, da brir , encobrir correr a cortina aos objetos des- canafrecha , *e outras , que fai da fumidade d"os boneftos. H. do FUturoj. 8. correr a cortina aos talos. mais occultos jegredos defte mifterio ,, porque a CORYBANTES v. Coribante. -cortina corre-fo para defcobrir, ou cobrir o que CORYTEO y. Corifoo. eft -detraz dellas. C O S abreviat. da prep. com , e do artigo C O R T I N A D O , m. o apparelho , a arma- os. o de corrinas para huma cama, para as porC O ^ , m. a parte das ceroulas, e cales, cas de alguma cafa. que os cingem , e foguro em redor da' cinL C O R T I R , v. at. pr a macerar em agua , ou tura. / outro liquido algum corpo, para lhe tirar algum COSCOJAS , peas da fella eftardiota , fabor ,_ ou qualidade , ou para o abrandar v. g. so anneis longos de ferro ao redor da ilharga cortir azmonas; cortir coiros para obra decal- movedia da fivella para facilitarem o correr da cado , e carrearia; cortir para extrahir tintura y. correia , por- for o aro da fivela quadrado. Galg. a uva no baljeiro. Co'tir linho , canamo pa- vo : tambm fe pe nos bocados de freios. ra o abrandar , e feparar as fibras da elopa , &c. COSCORO , m, folha de farinha amaf Calejar , ou fazer infenfivel. Encena levo as fada cfo ovos frita em azeite , e paffada por calcrianas ao rio mais pelas cortir , que para as la- da , ou mel. .var f. 469. cal. 1. cortir fie ao foi; ortido nas arCOSCOR , m. a dureza do que eft enmas, calejado. M. Lufi. t. 243. Cortir a pelle cofcorado v. g. do panno porque fe coou calda , - de algum", dizer mal , maltratar. S Mir. Eclo- ou fujo com gordura , e p ; que eft mal laga 1. Cortir dores paff-las , fofr-las; cortir vado , e tezo : do coiro expofto ao foi. trabalhos, cortido delles , maltratado; v. coar traCOSCORRO , m. carolo , que doe , e balhos, ir fofrendo longamente. no faz fangue, C. Rei Seleuco para autos C O R U C H E ' 0 , f.m. (nos antigos edifcios) mos he boa pea rapaz com molho de carqueja paremate piramidal mais alto que o' telhado , pir ra no andarem mais ao cofcorro. naculo. Barros. 1. fi. 75. y. col. 1.: torres com coru- C O S C O R R I N H O , fi m. peclio, dinheiro cheos Corogr. Porlug. Efpecie de barrete junto , mealheiro. S Mir: Vilhalp. tem coficqragudo de papelo, que levavo os difciplinantes rinho. antigamente. COSCOS j fi m. pi. chulo, vintns, dinheiro; CORVEJAR , v. n. eftar fobre algum nego- t. da Gira. Ulifipo fi. 215. cio , como o corvo fobre o cadver , /'. e. femC O S C U Z I R O , adj. chapeo coficufeiro i. e: - pre fobre elle. os remoros , que corvejo o de copa conica. corao do mpio no fent. at. que remordem de COSENO , m. de Trigonometria , fono do continuo. Corvejar, fazer o fom da voz do complemento de hum arco , ou de hum ancorvo. Crocio B. P. gulo. C O R V E I R O , m. cerca, ou curral de boC O S E I T O , part. paff. irregular de cofer. Bardes , cabras. B. P. hxdile is. ros ,, os navios co jeitos do cairo, co jeitos com a CORUJA , ave noturna, e de rapina, no- terra ,, v. cofidos. clua. C O S E R , v. at. unir as bordas, extremidades, Vv com

3W

"34x>

tOS

COS

com fio , e agulha , dando pontos ; defte modo/ C O S Q U E A R , v. at. B. P- traduifiuftibus ver* fe unem ha Afia as peas de taboa de algumas berare. parece termo Hefpanhol ufado em lentiembarcaes; daqui navios cofulos com.cairo. do imprprio porque cofquear alli fignifica coCoinhar ao fogo o comer. Cozer a bebedice, xear. "dormir at que paff , e fig. -., cozer a fria COSSAIRA ,'e COSSAIRO. Ulif. f. 41. v. at que pafe. Eufr. 1. 5- ' Cozer o eftomago os Coffaria. alimentos, digeri-los, e prepar-los para os conCOSSARIA , no fig. mulher , que desverter em chilo ; fig. abraar v.g. cozer o ef- fruta, pilha, depeftna os amantes. Ulij. f. 414U tomago as paixes , fofrer-fo c'o ellas. Tempo^ d? pde fer que foffe menos coaira por fer moa. Aorai. 2. Cozer verdadesx alguma doutrina. * CS5ARIO , m. o que anda a coffo , e a Eufr. 5-. 4. Arraes digerir , fofrer , abraar. prefas de nos inimigas. Coffario de toda ro'tCozer- a facadas , ferir bem com faca. Viei- pa, o que rouba a amigos , e a inimigos. Cafra , cofer a punhaladas. Chegar muito, tan. unir ,, cofe o ouvido com a terra ,, Alma injlruiCOSSE , m.' medida Afiat. de terra , que da. Cofer fie o navio com terra, navegar bem tem entre 2400, e 25O0 paffos geomtricos. chegado a ella, (urgere litius, radere littUs) , hio COSSO , fi m. o ato de bufcar , e andar cofidos , foro-fe cofendo do a terra. efperando os" navios inimigos para os tomar y.C O S I D O , part. paff. de Cofer. y. o eilicio co- g. fahir a coffo, ir a coffo r tomaro dois Moufido do a carne , bem- chegado a ella: tinho os ros a coffo. Barros 1, / . 27. tomar a coffo as feras ffcudos cofidos comfigo Cafian. 2. 96.: cofidocom ligeiras. Pinheiro 2. 144. A coffo , carreira, terra , bem chegado coita ; no fig. o fentido correndo aps- tomavo aves, e animaes a coffo que dais a effas palavras eft cofido com terra ,, Barros 3 . / . 78. i: e. chega-e verdadeira kuelligencia Pa-lmeCOSSOLETE , m. {do Ita. Corfoletd), pei", tim 2,.fi.158. to de armas, ou coiraa leve. F. M. cofbletes . COSIMENTO- v. cozimento. de cobre , e lato ; vefilr , e exercitar o coffolete-.. COSINHA v. cozinha. Vafconc. Arte. Ulifipo fi 108. coffolete de p ova. CSINHADO v. cozinhado. COSSOUROS , m. pi. nautAolas de ferCOSINHEIRO v. Cozinheiro. ro furadas no melo , em que fe mette o mato-, C O S M T I C O , adj. remdio , para amaciar , ervem para cs enxertanos. Coffouro da efporar e aformofear a foz , e pelle do rofto. t. Me- roda que eft na padico ufafie fubft. COSTA , terreno *, que fo vai erguendo,, CO'SMICO , f . m . globo, em que eft re- e fazendo ladeira.. . Ir cofia a riba , i. e. debaiprefentado o mundo. Vida d Inifo Bafio. xo para cima, e fig. com difficnldade; cfia abaiCO'SMICO , adj. Aftron. nacime-nto do xo , defcendo ; nofig.com facilidade. Arraes 2. 6. Planeta , eftrellas , fignos , que nafcern-, e fo pem A terra que fica junta com o mar, que de orcom o foi. dinrio he mais baixa beira. , Correr a cofia., C O S M O G O N I A , fo fciencia, ou fiftema ir ao longo , perto delia , e afim navegar cofiad formao do mundo. a cofia, fem fe empegar , nem emmarar. Dar COSMOGRAFIA , f. defcripo do Mun- cofta, vir encalhar , ou naufragar nella comi do. tormnta', ou varar nella de propofito v. g. ' COSMO^GRAFICO , adj-pertencente cof- deu efte navio a cofta; o tempo- forte deu com elmografia-. le cofia. fig. Dar cofta com a fazenda-, COSMOGRAFO , m. o que fabe , ou pro- com o reino, deitar a perder. A-raes 5. 11. o rei feffa , e enfina cofmogfafia: nefte, Reino houve peco d a cofia do o Reino. Coftas v. coftcllas rticio de Cofmgrao mr. do corpo. Coftas do navio , curvas1, e outras,COSMOLABIO ,* f. m.. inftrumento mathe- peas, que foftm o coitado , e fazem a feu refmat. de tomar medidas affim do C o , como da peito o mefmo fervio, que^.as.coftellas ao corterra. po humano, Cofta de bificoito, huma pea d e l l e , ' COSMOLOGIA , . fcier.cia , que- tratadas redonda. A parte groffa, e romba , oppcta ao leis fizicas porque e governa o Mundo. gume v . g . da faca , canivete, navalha, v. Cota., eOSxMOPEA , fbrica do Mundo. % Cofia cie,fiapateiro, inft.rarn.ento. de po lifo, COSITR v, cufpir. Naufr.de Sep. f. 424. . ou marfim que ferve de ajudar a correr o talo COSQUEADUKA , fi o adio, de cofquear. do pato , e defenrugar o coito... Cofias do animal , aparte oppofta ao ventre , do pefcoo at. * os.

COS

COS

341

es rins. Dar as tofias, fugir. Virar as Coftas fidio nas coftas de mar, como o Caftello nos a algum- , rtirar-fe delle pr defatteno. D. CafteUos. Franc. de Port. tudo defajuda, efta defipedaada C O S T E A R , v. n. navegar feguindo o lanaptria mas fe os filhos lhe viro as coftas, que mui mento da cofta, ou cofta cofta ; fegui o lanto que lhas virem os fados, i. e. 'que a deiempa- amento v. g. ,, cojierao hum monte , foro em rem. As mos atraz das coftasfierrolhadas, ata- roda delle. H. Naut. 2. 284. Cojtear com a radas. Ir nas coftas , logo atraz, em feguimento. so , feguir os feus ditames. Eufr. 5. 2. 177. ,., Deitado de coftas, lanado com a barriga para cojtear com a vontade d'algum reger-fe por elcima. Temos s coftas CJ. e. fobre ns) grande la , accommodar-fe a ella. Eufr. 3. 2. COSTEIRAS , pi. peas do bordo dos inimigo, trabalho. Dar coftas fortuna, ceder acanhar-fo defgraa. Eufr. 5. 4. Dar coftas , navios. favorecer, proteger. Ter coftas em alguma coifa , COSTEIRO , m. cofta de monte , ou enfavor , auxilio. Caflan. 8 . / . 73. cuidando , que ti- cofta. Sahiro do outra ofieiro Succeffos Mnha cofia no foccorro , que lhe podia ir de Ba- lit. COSTELA , offo curvo , que nafce cfo aim. Ter as coftas quentes em algum , eftar afoito, com fiza delle, eftar fiado no feu patro- efpinhao ,* e vem fechar com outro femelhante cnio. M. L. 1. 296. e fi. 21. f. 190. Coftas da do outro lado . diante do peito ; algumas no chamin , a parede detraz onde fe encofta o fo- chego a fechar , e fe dizem- cofiellas mendofas. go. Coftas da mo , a parte oppofta palma. Armadilha para paffarcs' feita de huma cote-Coftas do papel, a p a r t e , ou pagina pelo lado op- Ia de cavallo com huma corda torcida em.humatbua eftreita. Eujr. 5. 1. pofto. COSTILHA , armadilha para tomar faf--COSTA-A-CIMA , fubida , encofta: por ter htima coftaacima mui ngreme D^Aveiro coes confta de hum arco de po como o da coftella , com duas moas na ponta , e hum cedec 46.. COSTADO , m. as pranchas exteriores , nho delgado , e bem torcido para tornar falces que cobrem as coitas do nav , e atalho a en- na dormida. Fernandes Arte. COSTO , f. m. herva , e raiz fuceofa , d trada d"agua. Ulfjea 2. zfi. Os coftaos , na gebrancacenta , aromatica groffura do polegar rao , so as quatro peffoas , ou pais. dois pais, entre doce , -e amargofo." Cofius ou com fabor que concorrem para a exifiencia de hum v. g. ,, cofi>m i. o pai, e mi de meu pai , e o pai, e mi de minha mi v. g. ,3 he de fangue liimo por todos os COSTRA , codea , cafca de ferida , an-t quatro jojtados , i. e, pelas linhas de feus av:; , trazes , carbnculos , &c. COSTRADA , c. que fica como cftrfe avs Vil de hum , de dois, de trs , ou de v. g. ,, huma coftrada de ovos com affucar , ort todos os quatro cofiados Vieira 9. p. 112.. La1 po relado Arte de Ccfmha. huma codea grofdo do exercito. Port. Reft. m fa , ou fuperficie, que cobre algum guilado , torCOSTAL , m, fao , que fe carrega s cofta , Scc. tas de homem , ou befta. Leo Orig. p. 5 6 : os C O S T R A D O , adj. que tem coftr fatiashomens fomos huns cofiaes de bichos. Chagas. Coftal de carne , a poro que hum homem p- cofiradas de ovos, pafjadas por mel. COSTUMADO , " part. paff, de coftumar. : de, levar s coftas : cofiaes de prejunto, de ordinMorigerado , bem , ou mal.- Barros D. 4. rio cada oftal he hum cefto. COSTUMAGEM ,. efpecie de tributo.. CQSTALEJRAS, pi. tbuas do tronco For ai de Lindofo. Coifa que fo coftiima. da parte de fora , que no so to perfeitas como Direito confuetudnaro. Prov- Ded. Chron. jol. 23: as outras. 0/. 1. Poftura acena de tributo." Dzr. d*OuCOSTANEIRA , (ant. da milcia) ala do rem-fi619. pagavo 6, ou 7 florns fegundo ero> exercito. M- L. t. 5 . / . 57. Chron. J. 1. por Leo as coflumagens. c. 2,2. Caderno de papel cotaneiro. COSTUME , m. o que fe faz por hab-to ," C O S T A N E I R O , adj. papelo que fai menos perfeito, com roturas ; delles fe fazem cader- ou ordinariamente em matrias , que refpeito nos , que fo pe de hum-,. e outro lado das-ref- moral Religiofa, ou Civil ,', moo de bons cofiumas do papel bom , e dahi lhe vem o no- mes , i. e.. que vive conforme s leis. Uo. "Habito .fizico. me. * COSTO , m. Beirenje Lombo. COSTURA , unio de coifas aofidas por COSTQ , adh ant. foldado cojio, de pre- fuas extremidades v. g. >, dia cofiura. do' capote.. s Das.

as da outra Vieir.i. Heit. Pin% Das ferida-s tofids , para tinirem melhor. prefente com to. , : Obra de linho por fazer v. g. ,, tenho muita cof-, C O T E T O , m. chulo , homem baixo de corT vtra, o cefto da cofiura. Cofiura da no, a unio. p o , ano. juntura entre tbua , e tbua , que talvez vo C O T H U R N A D O , e Cothurno v. Coturno. eofidas com'cairo , por falta de pregaria , como C O T I A , animal do Brafil como coelho, na Afia; entre ellas fe mette elopa para vedar tem porm as orelhas redondas. Embarcao a agua. Caflan. 2. 185. Cofiura fig. trabalho Afiat. Barros 4. f. 94. rfta muita cofiura, e tarefa. Chagas. Os pontos, C O T I C A , do Braso , pea como a bancom que fo cofo. larga, lana-fe ao travs do . C O S T U R E I R A , mulher, que fabe co- da , porm menos efcudo. fer roupa branca , ou vive de a fazer , em aiC O T I C A D O , adj. do Brafi que tem co"mofada: v. alfayata. tica. * C O T A , cota tfarmas, veftidura que leC O T I D I A N O , adj. de cada dia y. quotidiano , vavo os Reis d'armas nas funes pblicas , e deriv. nas quaes eft bordado o efcudo Real. Lavanha C O T I O , adj. que fe cofo facilmente v. g. Viagem. Gibo unido foi a , com cauda , e Coifa de cada dia, vulgar, com-mangas compridas , roupas hoje ufadas. M- L. 6. gro, legume 2,6. Uliffea 1. 54. Gota, armadura de coiros re- mua. Prefies 8. C O T O , m. pedao v. g- de vela ; de aza, ter ridos , e atados, ou de malhas de ferro, cobria o corpo. Eneida 11. 3. Sobrepelliz. Viei- a metade , que vai da junta para o corpo. Cora 1. 114.. Cota, citao , apontamento mar- tos dos braos, o que rela delles cortada alguma fcgem dos autos , que faa a bem da juftia das poro. C O T O ' , fi m. efpecie de efpada curta, ou partes , v. g. referencia a hum artigo do libelfaca de mato. lo , ao dito de huma teftemunha. Orden. CiCOTONIA , lenaria d'algodo. Vida tao marginal feita em algum livro, que illuftre a matria do texto. Cota do terado, i. e. de D. Paulo de Lima. H. Dom. 3, p. pag. 337. as coftas , a parte oppofta ao corte , e gume. P. P. fofto. C O T O U C O , m. Couto D. 8.j. 29. col. 2. 2. 16. tinha a cota larga , com lavores: cota da bificouto , munies , cotoucos ,, ? faca Rego. COTOVELADA , golpe com o cotoCOTA BACA , Afiat. obrigao que tem velo. o facador dos foros das vrzeas , de os arrecaCOTO VELA R , v. at. tocar com o cotovelo: dar ; e de aproveitar as terras , fe os que as tiy. acotovelar. nho arrematado o no fazem, 8cc. C O T O V E L O , m. a ponta , que fo faz no C O T A D O , part. paff. de cotar. meio do brao , quando o dobramos , e juntamos C O T A D O R , m. o que pem cotas. C O T O , f.m.-o pllo que fe cria em certos a mo ao feu hombro refpetivo. Coifa que frutos como nos marmellos , pecegos. O que tem effa figura v. g. d rua jaz bum cotovelo; fe tira esfregando o pano de linho , ou rapan- o rio com fus torturas , que faz ngulos redo-o. O que fe ajunta no fundo das algbeiras, faltados , ou falientes. Barros D. l.f. 74. 3- / . 65. ou cofturas do veftido. Coto veftido de cote. Pira de 7 cotovelos , que tem ptominencias anEufr. 4. 5. O plfo que fe pega ao veftido. Lo- gulofas , ou angulares. COTOVIA , ave vulgar alauda, galeribo Corte D. 8. Aumentat. de cata, coto de ta, cafftta. grofft malha z. Cerco de Diuj. 278. COTURNADO , adj, que tem coturnos calC O T A R , v. at, pr cotas. Citar" alguma coi fa margem. Apontar. Pinheiro 2. 13. nao ados. e poet. Que eft de botas. C O T U R N O , m. borzeguins, de que uso qkiz cotar a arte defte panegirico, i. e. apontar os que fe velem trgica. Matria de coturem notas o artificio do panegirico. C O T E , m. veftido de cote, o que fe traz no , i. e. affumpto alto, levantado , grande. Ca' todos os dias. Tefiam. del-Rei D. Joo 1 Prov. da mes Luf. 10. 8. C O V A , f. abertura profunda na terra, efig. Ded. Chron. f. 128. no rofto , no dente , Scc. cova para plantar; paCOTEJADO , part. paff. de cotejar. ra enterrar mortos ; as covas dos olhos. Cova COTEJADOR , m. o que coteja, at.- comparar huma coifa, na batba , abertura como que eft fendida em COTE5AR cotejando as alfaias da fortuna .baixo. Aulegr. f. 45. v. Cova de feras, onde com outra
1

34*

COT

ha-

COV

cou

habit , ou as encerro. Ceva do ladro, a] COUOEIRA , copo pequeno de vidro, fenda da extremidade do toutio. No jogodaj Pranchas de taboado gro para portas, que pela, cova he o fegundo parceiro, que defende vm cio Brafil C O U D E L , m. capito de companhia de a cafa C O V A D O , m. medida ide pannos de l , cavallos. Chron. J. i . e . 96. ficou por coudel dos del-Rei. Coudel mor , o que tem a feu cargo. fedas, chitas , &c. tem 3 palmos. COVO , m. cova grande. he hum cuidar na propagao de cavallos caftios, e de covo das idas de Plato , como dizemos he marca. COUDELARIA , ofRcio de coudel. hum poo de feiencia. Eufr. 4. 8. Covo de gallinbas, capoeira. Covo de pefcar , cvo , C O V E I R O , m. o que abre covas nas Igrejas. naiTa. COVARDE , adj. fem animo , fem esforo , COVELLO , fi m. y. cobello , ou cubello. fraco. Vieira 10. 144. (do Francs couard.~) C O V I L , m. cova, onde fe recolhem feras. Toca de coelhos, lebres. Lobo Corte. C O V A R D E M E N T E , adv. com covardia. C O V A R D I A , falta de animo, evalor. fig. Ladroeira, ou abrigada de ladres. Barros 3. Paiva Serm. i.f.i.v. Aco de animo covar- para lhe desfazerem aquelle covil. Choupana y choa. S Mir. de. Arraes 10. 72. / COVARDO , adj. covarde. Eujr. fireq.r-Caftan. COVILHEIRA v. cuvilheira. 8 COVILHETE , m. pratinho de barro vi-/-33. r O V A T O , f. m. buraco aberto no fundo da drado , cem bordas altas onde fo conferva doce. elfa , onde fe unha o bacello. Lugar onde fo Inftrumento do que faz habilidades , e jogos/; abrem covas, ou o officio de as abrir, nos ce- de mos com pelotilhas. C O V I N H A , dim. de cova, Fendazimitrios, e Igrejas. nha , que eft talvez naturalmente na,ponta da COUCE , m. golpe , que a befta d com o p , ou ps para trs , pernada. Couce da barba , ou fo faz no rofto , quando algum, porta , a pea por onde ella eft pregada, e fi- fe ri. COULIFLOR. y. cove flor, efpecie de cove r xa em feus eixos. t. .naut. pea de po, que pega na quilha, e cadafte y. patelha. Dar o que lana hum como grande boto de flores brancouce , fazer m obra em retorno de beneficio , cas , apinhado. C O V O , adj. concavo , e fundo v.g. pratofraze famil. Dar couces, famil. fazer beftiali: brejo eficUro, e covo ,, S Miranda Egl. dades. O couce , o recuo , repuxo da arma de 4fogo quando fo defpara , que anda para trs donde eft apontada couce da ai telharia Cajian. C O ^ O , m. cefto comprido de vimes com. L. i.j. 184. diz-fe do couce do cavallo, ou por- boca afunilada donde o peixe, que por ella enque a parte inferior da efpingarda fe chama cou- tra no pode fahir, ufa-fe na pefcaria; deitar, ce. Cabo , fim y. g. no couce da prodfiso, levantar os cavas. COURA , f. gibo de coiro com abas , pana parte trazeira. Hift. Naut. 2. 21. Tirar do couce , / . i. e. dos eixos elles tiro a inno- ra reguardar o corpo na guerra. cencia Jora do couce Lobo. Cames' Filodemo COURAA , armadura de ferro , de peitudo- vai fiara do couce , v. couceira : tornar algu- to , e efpaldar: talvez ero de coiro forradas de ma coifa ao couce ;, repa nos b o n s , e devi- lminas , ou malha~ de ferro , 2. Cerco de Diie fi. 266. e Caftanbeda 3. / . 275, couraas poftas em dos termos. Ulifipo f. 258. v. C O U C E A D O R , adj. que d couces y. caval- velludo, azul. Hoje fignifica coura , vefte de ceiro fem abas , que levo ofiiciaes da Cavallalo C O U C E A R , v. n. dar couces , pernadas. V. ra. Soldado couraa , couraceiro. Ribeiro Gene ai. da Caja de Nemours. Couraa , mulher de Sufo f. 286. C O U C E I R A , pea de po S fobre que de ruim titulo. Ulifipofi.4 1 . ,, couraas velhas ena porta fe volve , gonzos , dobradias , quicio. tregues a rapazes be jufto que paguem pjreas. $ fig. Ejt o negocio na couceira, i. e. nos devidos^Couraa na ant. jortij. ladeira, ou corredor com termos,"nos eixos. fig. Tempo de Agora 2. 2. fi. parapeito , para dar entrada , e palgem abrigada^ 66. v. ,, eftar a coifa em feu ponto. Outros de t^ros. Chron. Af. 5. c. 31. talvez era de pipas, cheias de terra unidas humas s outras. Caflan. chamo couceira fleira da porta. COUCELLOS v.. fombreiro de telhados her- L. 6. c. 115. C O U R A C E I R O , adj.' que trazia couraa, hova. je

343

COXA , parte da perna entre .0 joelho , je que traz cura, ou peitilho. Snljl. O que e as virilhas. Coxa, pea, onde fo firmava o faz couraas. Chron. Manuel c 86. p. i conto da lana que o cavalleiro levava perpenCOURAMA , coiros em cabello, por dicularmente/ Menina, e Moa j..80. Dtar. de Oucortir; cruz, ou cortidos. Orden. 5. iiz, z.B. i. rem f. 603. '' cr-,} X D.f.6o. . COXEAR , v. n. andar coxo. r^laudicar. C O U R E I R O , m. mercador d^co:ros em Aulegr. 84. , c pello , que' os vende nas feiras em tamoeiros, COXIA , nas gals, era prancha fixa po, Scc. ogas , brorh Io meio dos bancos , < por onde fe paflava. de poCURELLA , f- pedao de terra etreito , comprido, tem cem braas de longor, e ^dez de pa proa. Nos navios efta paffagem efta fixa largura. Courtll de vinha , a poro dividida por de cada bordo. H. Naut. 1. 328% % Sobre a coxia fe punho canhes, e andavo os que pelevaado , ou mato. COURO , m. a pelle dos animaes como javo , c a ellas fo cravavo talvez as cadeias , cavallo, boi, bfaro, vaca, &c. Murmurao ou bragas dos forados. Auto do Dia, de Juizo que fique entre o couro , e a carne, que toque le- defatar a coxia dos mefquinbos peccado '_ que Ia vemente os defeitos-, ou vicios, fom os affeiar tenho em priso mas em geral hio aferrolhamuito, nem lezar a reputao como o pellou- dos nas toftes. Na eftrcbana., he o lugar que ro , que no fe embebe muito no corpo. Lobo ecupa cada cavallo., Coxia de hofpitaes , corredor , ou fala , com camas pra doentes, por amCorte D.i. COUSA , a tudo o que exifte, ou pde bos os lados. Toma-fe talvez, pelo convs. B. exiftir , e ns concebemos fo pde applicar efte Per. Correr a. coxia, paffar de, mo em mo nome generaliflime. No dizer coufa com coufa, dos forados, atrando huns a outros com quem falar defpropofitos , dizer razes mal atadas, afim paffa , ou fer aoitado por as peffoas , que fornio duas fileiras na coxia ; e vaguear, fem connexo. andar por aqui, efoor alli. Canho de coxia-, COUSE1RO, m. livro do S. Officio , em que joga per cima do efporo balas de 33 at qr.3 fe eferevem varias coufas. 34 libras tiro de coxia Cron. J. 3. 4. p- d 102. COUSELLOS v. fombreiro de telhados. p. 1 2 1 . v . col. 1. COUSINHA , dim. de coufa. COXIM, m. leTo de feftear meda da COUTADA , mata cercada , e defeza, Afia , canap, ou fofa fem encofto, com colxo. onde fe cria caa para os R e i s , Prncipes , InCames Rei Seleuco. Almofada de affentar fo fantes , oii peffoas , que as tem. em eftrado. Almofadinha de coiro, fobre que C O U T A D O , part. paff. de coutar. o doirador corta os pes de oiro. Tecido a moC O U T A R , v. at. fazer aprehenso , tomadia do de cama , onde fe guardo velas no navio ,' de coifas defezas. Orden. Manuel 1. _T. 55. 10. de cairo , ou corda. Amaral fi. 53v. Coxim da Chron. J. 3. p. 3. / . 1. v. col. 1. podero andar cm fella v. Galapo. Artificio de fogo ufado dos Bommulas fiem lhe ferem coutadas. Concordata de D jfi. s- art. 3. Dar o privilegio de cor.to y. .|beiros, he de eftopas empapadas em pez,, enxo ,,. e el-Rei lhe coutou a fiua quinta de LeomiL-% fre , cevo , com plvora, feitas em hum coxim, f. Atalhar , embaraar. Prejles Auto do Mouro e fo vo foltas chamc-fe efiopadas. COXO , adj. que tem a perna encolhida , e Encantado. C O U T E I R O , m. o que guarda a co- tira por ella ouando anda. COXOTE ,* m. as fus armas so inteiras tada. C O U T O , m. lugar de algum fenhor, em como grevas, e coxotes; a parte da armadura que cujas terras no ehtravo juftias del-Rei ; mas fica a cima das grevas, e cobre as coxas. Vafconc. regi a Te por feus juizes, e tinha outros privil- Arte f. 128. C Z E I T O y. cofeito. Galvo Defie.3. gios. Devaffar. o couto , quebrar-lhe o privileCOZER v. Cofer. Cozer ao lume , ou com gio , entrando nelle as juftias Reaes por caftigo ; ou por fo averiguar que ero malhavidos calor : cofer com agulha. per coutos. Afilo3 refugio. PaivaS. \.f. 261. COZIDO v. cofido. COZI DURA , o que fo cofo de huma couto de malfeitores. C O U V E , hortalia bem conhecida , rde Vez ao lume , panellada tenho quatro cozidu. que ha varias efpecies. Caulis. Couve Murcia- ras de legumes. va , cr.is Marcianus, braffica crifipa. Troncha- C O Z I M E N T O , m. aco de cozer. DigeftOi Remdio de hervas, ou.outras droda rambe es.
eas <

344

C0U

cox

COZ

GR A

-V345-

gas colidas em agua para fe beber, epra outros ufos. C O Z I N H A , fi lugar onde fe coze o comer. O acto de cozinhar. Arraes 3. 20. COZINHADO,, part. paff. de cozinhar. Freire L. 4. n. 64. guifado. % COZINHAR , v. at;- cozer ao lume ; guifar o comer. C O Z I N H E I R A , f. a mulher, que cozinha. C O Z I N H E I R O , m. homem que faz o comer. CRA

C R A C A , parte concav.a das columnas encanadas : v. .encanado. Marifco que fe cria por baixo das nos , que tem humas pontas. Roteiro da.ndia fi. 330. Infiul. 10. 27. C R A N E O , TO- o offo da parte fuperior, e pofteror 'da cabea. CRAVELINA v. clavelina flor. CRPULA v. embriaguez, bebedice, borraCR A V E T E S , m. pi. os ferres da fivela,' cheira. CRASSAMENTE , adv. grofeiramente , a ou fivelles. CRAVIJA , ferro qu prende na bola olhos viftos v. g. errar -CRASSICIE, fi fi a groffura v.g. aCrafi .d ponta da lana do coche. Cravija de atraficie, QU fiutileza do ar. Infiruces da Acadent. de veffar, he como parafufo , que remata a lana. A cravija meftra remata o jogo trazeiro , e o Lisboa. dianteiro. ( C R A S S I D A D E . ou. CRAVINA y. Clavina. (CRASSIDO , groffura , efpeffura y. g. CRAVIRGO v. claviorgo. dos vapores ; dos ares. Vafconcellos Nctic. ' CRA V I N H O , m. dim. de cravo. Crajjidao da matria grpffeiramente triturada, CRAVO , m. prego , dizemos cravo de fer-f CRASSO , adj., groffo efpefo v. g. vapor , ar.. Flumor craffo.. Erro craffo , ignorncia radura ; os cravos corri que pregaro ao Redemtr crafifa, groffeira , era coifa fcil , efpecie ob- na Cruz, e em eftilo pico com bum agudo cravo de diamante e no prego. FIs Sant. p. via. CH. afixa-lo com cravos 1?hum madeiro V. CRASTA v. clauftra. Severim Difcurf. de So Policarpo Flor vulgar de que ha vaG R A S T I N Q , adj. poet. do dia feguinfe rias efpecies , cravo roja , cravo rajado , roixo , tque como a-luz craftina chegada foffe-i. e. quanbranco, amarello. Cravo de defuntos, flor tamdo amanheceff o dia feguinte. Cames Luf 8. bm conhecida amarella , ou amarella toftada. 80. CRAVAO , o trabalho de cravar v. Cravo da ndia , efpeciaria da: feio de.hum g. a pedra, cuflou dez , a cravao 20. O preguinho , vulgarmente fo dizia por diterena. ornato de pregos cravados com fimetria. Sou- Cravo girofie. Borbulha com raiz , que nafce V fa V. do Ai-ceb. com cravaoAoirada : cou- no rofto, nos ps , &c. Eufr. 1. 1. 17. v. Bofraas com cravao de ouro 2. Cerco de Diu fi. tellinhas corno os cravos , que vem nas plantas dos falces* Inftrumento mufico de cordas de 364. arame, tocadas por penas , ou martellos, tem C R A V A D O , part. paff. de cravar. C R A V A D O R , m. peffoa, que crava pe-, teclado , e feio diverfa do mpnocordio , que dras. Ponta de forro fincada n'hum cabo , com he oblongo regular; e he maioVque a efpinh-, qu os fapateiros abrem no falto os buracos dos ta. Crava-, a brafa que faz, o rnorro da arte* lharia,. ou a ponta dura que elle faz acefo. Exapinos. C R A V A R , v. at. fincar, pregar v.g. cra- me de Bombeiros. % Cravo , humor que fe forma vrolhe na cabea buma coroa de efipinhos; cra- das bandas do cafco do cavallo , e ahi endurecei* var telhas com piegas -,:cravar buma fetta no cor- e por paffar de hum lado a outro por cima do Xx v caf-

po; no peito; buma jaca no corpo, hum punhal. M. Luj. Cravar hum prego na parede. Fitar Vi g. cravar os olhos em algum , e no os apartar delle; cavar o penfiamento em algum objeto. Chagas. Metter a pedra no engafte, e dobrar fobre ella a bordinha , ou dentes para ficar engaftada. CRA VEIAR , v. at. crvejar o cavallo, prlhe nas ferraduras os cravos que falto. C R A V E I R A , " inftrumento de fapateiro, de tomar o comprimento do p. Buraco da ferradura por onde entro os cravos. Medida, de tomar a altura do homem , entre Militares. Medida ufada dos Efpingardeiros. C R A V E I R ) , m. vafo onde fe plantaro cravos. A planta que os d , o feja cravo flor , ou o cravo da ndia. Couto D. 4. L. 7- c 9. f. 138, c. 2. y. Claveiro da Ordem. C R A V E I R O , adj. palmo craveiro, tem i 2 p o -

cafco na quartella fo diz cravo paffado ~, ou re- lidade das teftemunbas, que noutros cajos fieiio paffado; caufa manqueira. Rego. inadmiffiveis. C R E ' , m. greda. Cofta Georg. barreira de - C R E D I T O , m. f, crena , affenfo , que fe cr. Sant. Marianno. d o que nos dizem-, ao que os fentidos, nos CRE AO , e deriv. v. Criao. apprefonto. Eftimao , autoridade. RepuCREBRO , adj. poet. amiudado. Lufiada 9. 32. tao de homem abonado , e capaz de pagarj trebros fufpiros. donde fe occafiona ter credito , i. e. ter quem fie CRECENA , f. o que fica de mais, e delle. O abono do que afiana outrem ; a excede o numero , ou medida neceffaria. do poro em que o abona v. g. meu correjponrio, inundao.-^ dente remetteu me crditos de 20$ cruzados , leC R E C E N T E , m. pequena poro da lua tras de que elle no recebeo equivalente. Failluminada. O crecente da lua, quando vai cre- vor , valimento , graa para com algum. Falcendo. Fermento que leveda o po. f.f. A to de credito , fallido , quebrado. crecente, a enchente do rio , mar : paffadas CREDIVEL y. Crivei. Arraes 10. 32. as crecentes da perfiguio , e as vafantes da pobre- C R E D O , m._ o fimbolo da f dizer fia H. P.: crefcentes da Pregao Evanglica. Ar- credo : gente de outro , de outra crena. raes 7. 14.: crecentes de trabalhos 7.23. Crefcentes, C R E D O R , m. o que tem algum devedor meias luas , armas , ou divifa dos Mahometanos. obrigado por divida no paga. Merecedor de C R E C E N T E , adj. que vai crecehdo v. g. coifa que fo lhe deve quafi de juftia. quarto crecente da lua, he entre o novilunio , e C R E D U L I D A D E , f.f. a qual idade'de fer crplenilnio , quando fe faz a primeira quadratu- dulo. r a , ou fe v a lua meio cheia. 0 crecente imp- C R D U L O , adj. que cr de leve. rio , que fo vai aumentando. C R E l V E L y. crivei. C R E C E R , v. n. ( a etymologia pede que fo CREME , m. nata do leite. efcreva crejcer , crejcente , crejcena , <&e.) au- CREMESIM y. Carmeim. Pinheiro 1. 110. mentar-fe em altura, e corpo y. g. o animal, C R E M O R , m. Farmac. coimento , em que o bomem , a arvore ; em extenso , e volume v. fo extrahi o mais foftancal , e melhor v. g . . g. com o fermento crefice a maffa', o rio comas cremor de cevada, mondada , e cofida em certa enchentes crece.' Creficem os dias , as noites, i.e.quantidade de agua. Cremor taitaro , o tartaro ha mais tempo de dia, ou de noite , o s dias , purificado, ou o fal do tartaro. as noites vo fendo maiores. Esforar v.g. CRENA , f. a aco de err v. g. os trece a jebre. Dilatar-fo, crece a jama. 5 Cre- artigos da noffa crena ; e fi. a F , os myfterios' 'cem o cabelo, as unhas. Crece ojafiio. Crece da Religio y. g. tinha feito bom entendimento o vento , esfora. Sobejar. O eftado em mul- das matrias da crena. Carta de crena , a que tido de gente. Severim Not. D. 1.: je o Inverno affegura , que fo deve dar credito ao que differ i crece em rigor. V. de Sujo fi. 315. a peffoa, que a apprefonta, levo-na os E m C R E C I D O , part. paff. de crecer. baixadores , e Minilros para os Soberanos cora C R E C I M E N T O , m. aumento da coifa, quem vo negociar , o que lhe incumbe quem osque crece. Creeimento da jebre , aumento. manda. y. Credenciaes. CREDENCIA , banca ao p do altar paCRENCHAS , pi. trancas do cabello.; ra nella eftarem galhetas, &c. Leo Orig. fi. 202. Guia de Gafados p. 43. PrefiC R E D E N C I A L , carta de crena appre- tes 5. fentou as juas credenciaes. C R E N T E , adj. que c r , d credito eftar CREDENCIAL., adj. Carta , y. o fubL crente em alguma coija. Eujr. 2 . 7 . O fiel, que credencial, cr na verdadeira Religio. Abro pai de todos C R E D E N C I A R I O , f: m. o quedem cuida- os cremes Vieira. Fazer crente, antiq. fazer t do na credencia do altar mr. crivei. Simo Machado j . 79. v. C R E D E R E , f.m. t. de Commercio dei CreC R E P E , fim. panno mui l e v e , mais tranfdefe ,., titulo que o negociante abre no livro parente, que fille, feito de feda crua, e enpara fazer affento das fianas , porque fe obriga". gomado. Droguete preto , ou abatina feita C R E D I B I L I D A D E , a qualidade de fer delle. crivei, ou que deve fazer a coifa crivei. Vieira CREPITACULO v. Crtal. Vieira H. do a idolatria jemeou a credibilidade: nos Cri- Fut. numero 284. mes de leza Majeftad- a lei juppre a redibiC R E P I T A N T E , part. at. de crepitar fiai em liii-

34*

CRE

CRE]

CRE

CRE

347

Unguas de fogo crpitames Elegiada f. 2065J a CRESTA , f. f. aco de tirar o mef das coltrepitantefilamma.Cam. Lufi. 9.4meas t Gohcufso , rapina ,, no deixou proCREPTAR , v. n. dar eftalos como o fal vncia a que no defje crefta M. Lufi. 1. 34c.: no l u m e , o a lenha verde. As ondas cre- 3, aos ques povos do muito a miude buma crefta. pitando Cames Cano 15. o corifico crepi- (i?. D. 2. f. 27. col. 2.) indo-os roubar, Scc. tando. CRESTADO , part. paff. de creftar. C R E P U D I N A , f. pedra, que fo cria. na CRESTACOLMEAS, f. m. homem que as cabea do fapo , a que attribuem virtudes Mdi- crefta. S Mir. cas. Macedo. CRESTO , m. bode capado. C R E P S C U L O , m. a luz fraca , que preC R E S T A R , v. at. queimar levemente a fucede' ao claro do dia , e com que elle acaba an- perficie , ou reficla muito o raio crefta , o tes de anoitecer. que no abrafia M. Luj. Creftar clmeas, tiC R E R , v. at. ter por certo , dar f a alguma rar-lhe o mel: v. eftinhar., Roubar , faquear ,, coifa ,, crer jalftdades , crer tudo o que nos di- o campo fiaqueado , e crefiado dos Jaos Lemos zem. v.n. Crer em tudo o que cr a Santa Ma- Cerco. dre Igreja , ter por certo tudo , o que ella tem, C R E V E , f. m. o marinheiro , que os Capie enfina cerca das verdades reveladas. fe tes eftrangeiros mando s -marinhas de Setuval de algum, confiar-fe delle. Cames. Ter para para tomar conta nos moios , qe.fe carreg , - i , julgar, entender v. g. ,, creio que he efta a he palavra Hollandeza, e fignifica rifcador , petaufia. Fiar-fe. Ferreira Eleg. 7. no creya los rifcos c'o- que aponta o nmero. fua idade , fua brandura C H R O N I C A , eoutros^vocab. v. Cro fem b. C R E S C E N T E CRESCER , &c. y. crecente, C R I A , o animal novo , que ainda macrcer, crefcimento, Scc. so conformes ao Latim ma y. g. a goa com fiuas crias Galvo. cr efico. CRIAO , o ato de criar, ou dar o C R E S P O , m. droga de la delgada, e for a coifa , que o no tinha, tirando-a de nacrefpa. da , aco prpria de Deos v. g. a criao do CRESPIDO , a afpereza de fuperficie , Mundo O fulento, que fe d aos homens, efcabrofidade da coifa Crefpa a cTefpido da e animaes de pequenos ; e affjm o trabalho b fuperficie era maneira de grafa de ferro fazer vegetar plantas, arvores. Fazer criao4, Barros 3. / . 53. v. fegundo a crefipido que propagar v. g. pai d^eguas para fazer criao. moftro os penedos de Cintra Leo Deficrip. Os pais 3 e os filhos propagados v* g. tem j . 267 grande criao de gado , de biclms de feda , de CRESPINA v. crefpinha. vacas ,, Brito Geografia. Educao que fe d, CRESPINA , rede, ou coifa de recolher e fulento; acha-fo em livros antigos pela criao cabello. Prov. da'H. Genel. l. 1. crefipinas de o que nelle fez, i. e. que lhe deo , os da criafielpa.d? oiro fiado de jrocadura, de verdugos, de o delRei, os moos que os Reis criavo , velludo , de cambrai. ero feus criados , e a exemplo delles os noCRESPINHO , adj. dim. de crefpo. bres , e fidalgos. Barros Clarim, c. 25. criao que CRESPO , adj. de fuperficie efcabrofa, no nelles fez. Creao de junta , tribunal ; noplana, nem liza v.g. crejpos penedos,, Cruz meao / pela primeira v e z , inftituio nova de pqefi. j . 63. crefpa, e alva eficuma Palmer. 3. Magiftrado; ereco de Igrejas. p. f. 39.: a cofia crefpa, ouriada de penedos , C R I A D A , mulher, que ferve. antig. e efcohos ,, a adarga crefpa de frechas , em- a moa , que era educada em cafa d'algum feu pennada; cravada. Albuq. 4. 4 . : a fortaleza, a parente , ou aderente fe di2ia foa criada : y. nau crefpa de gente armada , de artelharia. V. do criado. LbiDom. 3. p. Liv. 2. c. 18. e Liv. 3. Arceb. 1.6. c.n. crefpa briga. V, de D. Paulo c. 7. c. 1. _ Mar crefpo , que eft picado , e comea a avoroCRIADEIRA , a mulher que cria. ar-fe: eftilo crejpo , de conftruco dificil, e efcaCRIADO , m. o moo que recebeo criabrofa. Crefpo ao fierro o cabello, com volta da- o , e educao de algum fe dizia feu criado ; da polo ferro quente de encrefpar ; algum he e a peffoa que cuidava da fua educao- amo: ondado , e crejpo de i mefmo , que fe volta em nefte fentido fe devem tomar eftas palavras no snneis. Crefpo de onda , riado d'ambas as par- Nobiliario , em S Mir. Eftrangeiros onde diz tes como em onda mida : alface crefpa, que Amente Criado: a Cron. de D. Aj. 4- por Leo p. tem a folha como amarrotada, no lifa. 120. a de D. Aj. 5. c 20. p. 73. col. 2. ed. de foi. Xx ii 'C.

dplicr criaturas que como criaturas fuds tltt h-c. Hoje finifica o moo , homem que fer ve por foldada , de que ha Criados graves ,*~'e feito de nada Freire. C R I A T U R I N H A , dim. de criatura. outros que fervem d'efcada abaixo. Os Reis C R I D O , part. paff. de crer: diz-fe de, pefdeites Reinos criavo muitos moos nobres , nos feus paos , os quaes fe dizii> feus Criados y. foas , e coifas. C R I M E , m. malefcio contra as leis DiSeverim na Vida de Barros, e nas Hijiorias da Afia Portugueza. vinas , ou humanas. Crime capital y. capiC R I A D O , part. paff*. de criar. Bem criado, tal. bem' nutrido: bem educado. C R I M E , adj. criminal y. g. penas crimes J C R I A D O R , m. o que cria animaes, e aves Couto 4. 2. 3.: aco crime , pela qual fe intenta, e domefticas. Refiende Cron. f. 72. col. 2. O que negocea a punio do delito. Olhos crimes, cria moos , e os educa el-Rei D. Pedro o irados como os de quem fe d por offendido-, primeiro joi grande criador de -fidalgos, i. e. to- ou de quem pune delito , e affim rofio crimava muitos para os educar de pequenos. Chron. me Soufa. Fazer-fie crime, irar-fe, ou finde D. P. Criador , que d o fer , tiran- gir-fo irado , como quem reprehende o criminodo do nada y. g. o criador do Mundo. fo. Eufr. 3. 1. CRIADOR , adj. que cria , produz v. g. C R I M E M E N T E , adv. de modo cti-me, opterra criadora de troncos , e arvores altifiimas, e pofto a civel. Caftan. 3. 57. caftigar crimemente. de toda a efpecie de animaes terras pouco cia Com ar , vz , de quem crimina ; fevera* doras. Cofia Virg. mentev. g. reprebender C R I A N A , fi a menina, ou menino. CRIMEZA , a feveridade do gefto ,, e A criana das abelhas, a abelha nova , que co- palavras de quem reprehende, u caffiga. H. D. mea a ter azas ; o crocodilo inda era criana, L.2.c. 14. refipondeo com crimeza hum que i. e. novo , pequenino. P. P. L. 2. c. 1. Leo fe dava por oftndido. Defcrijj. os peixes no defovo buma fio criana, CRIMNAO , L acufao de crime. "a arvore em quanto criana Tempo d'Agora 2 Efipanaf.fi. 107. Reprehenso v. g. aos cafi- , 3. Criao y. g. ,, a criana da feda Seve tigos precedia a criminao Vida de S. Joo da tim Not.. pag. 17. ult. ed. Educao, Barros. Cruz. Clarim, c 26. em vs no ba cortezia, nem C R I M I N A D O , part.. pafll accufado de hum criana. crime. Vieira. , C R I A R , v. at. tirar do nada , e dar o fer, C R I M I N A L , adj, concernente a crime y. g. affim criou Deos o Mundo. Ter criao de de Ho, caufa, negocio. Que crimina, e rer bichos.de feda, de aves , gados, cavallos,, de prehende com fobejo rigor v. g. ouvintes to plantas, e arvores hortadas com particular cuicriminaes com.a palavra Divina , que cenfuro os dado. SevCrim Not. f. 15. Caufar criar danos Pregadores ,, Paftoral do B. do Porto. Efipanha Arraes 5.7. Cria receio nos niCRIMINALMENTE , adv. applicando a pe-' 1 mos ,,. Palmer. 3. f.. i r . coJ. 1. Alimentar aos peitos , ou dar de comer. Dar educao.. na afrlifiva ao delinqente v.g. proceder Produzir , dar de fi y. g. ,., efta ferida cria ma- Exigindo a punio v.. g. ,, intentar a caufa critria; a cabea cria cafipa. % Deixar, crecer v.g.mkralmente ,. oppem-fe a civilmente. CRIMINAR , y. at, dizer , que algum h e criar cabello. Erigir- v - g - junta, nomear no-author de algum crime; dar-lhe culpa , delito. vo magiftrado, que ainda no tinha havido, Vieira bajta Job que criminaes, e aecufaes- Of. Concorrer para exiftir y. g.. cria a Urra Deus. Lufitana fortes peitos v. Cam. Lufi. Nutrir , fomentar. Lufiiad. 8. 2,9.. honra,. prmio.Mr-avar as C R I M I N O S O , adj. que tem- crime. Crime artes crio. ' Edificar y. g. fortaletM F, Men- adj. v. Arte de Furtar j . 44, (CRINA, des 157. je , nafcer-, produzi-r-fo nefia ( C R I N E , T. as crins, clinas ,- ou coma das terra je crio prigofios jprmojos olhos 2. Cerco-de belas como cavallos. . A cauda do cometa 1 Viuf. 271. Crines. Uliffea. 8. 69. crines do Cometa - Not. AfCRIATURA ,. fi. qualquer coifa criada , trol. Herva crina. v. herva. racional, ou irracional. & O feto no ventre , o C R I N I T O , adj. que tem crina v. g. corninino tenro. Peffoa , que deve o feu fer meta poet. Que tem cabelleira , na-compomor!, fortuna , elevao a outrem -, Vieira fio Amplio aureo-crnito ',, dos'cabellos de. QxiftQ tratava de degjr. Apoftolos,, e mo de muioiro. CRIOIr
v

34*?

CRI

CRI

CRI

CRI

349

C R I O U L O , . m. o efcravo , qt hafce' e m ' C R I S T A L I N O , adj. claro , e tranfparente cafa do fenhor ; o animal , cria que nafce em como o criftal y. g. vidro , gotas d'agua panoffo poder y. g. gallinha crioula, que nafce ra , agua Bar. D. 2. fi. 186. Humor crftalie fe cria em cafa, no comprado , nefte fent. he no , hm aos que fe acho no olho. } no qual adje. tens crioulos Capes na farta meja, tru fo faz a refraco da luz. Ceos criftal Unos, so tas do teu viveiro, e no compradas teris ,fabor o- dois entre o primeiro movei, e o firmamento fias jrutas no fiftema de Ptolomeu. M. L. 1. 1. col. 2. C R I S T A L I N O S , m, plur. velrios, vidrtC R I S , f. m. arma da feio de adaga ufada dos Malaios. Barros. M. Conq. Malaios crifies 9. lhos , e brincos de vidrou Aulegr, 162. v. Crif32. talirjo, fubft. vidros crftalinos. Goes Cron. Man. mandou a el-Rei bum fervio de criftalino de VeC R I S , adj. Sol, lua cris, eclipfado. CRISADA, golpe com o Cris. B. 1. 91. neza. CRISTALIZAO, a operao de criscol. 2. C R I S A L I D A , da H. Nat. o eftado do talizar. O effeito de fe criftalizar o fal diffolinfeclo, que eft cerrado n'huma cafca como fa- vido , &c. , va antes de fe transformar m borboleta , Ninfa. CRISTALIZAR, v. at. da Quirn. fazer com que os faes derretidos, ou difflvidos , tornem CRISE v. Crize. C R I S E ' , m. droga de l branca , emui fi- foa antiga figura, evaporada a agua, em que fona. V. do Arceb. j . 36. col. 3. ro difflvidos. Criftalizar-fe, formar-fe em crifi CR1SEO y. Chryfeo. Dicc. Mythol. taes. CRISMA , o Sacramento da ConfirmaCRISTO , m. no Minho' he o mefmo queo na f. O leo Santo que fe applica na capado , bode. tefta, quando fe crifma. Pinheiro .1. 176. no elio CRISTEL , m, ajuda^, mefinha , que fe toda crifma. ma pelo ano. C R I S M A D O , part. paff de crifmr. CRISTIGOLO , adj. que fogue a Religio? CRISMAR , v. at. confirmar na f ao bapti- Chriftiv Vida de Chrifto por Ludolfio. fado , adminiflrando a crifma. C R I T R I O , m. regra, ou principio de C R l S O L , m. cadinho, vafo de cinzas le- difcernir o verdadeiro do falfo ; o bom do ma ves, e offos calcinados, tudo amaffado; no qual em obras de ingenho, e de juizo. O habito prafe purifica , e afina o oiro , e a prata, ou fe tico de difcernir, e ajuizar , fegundo os critderrete fomente. rios , ou regras . C R I S O L I T A , ou Crifolto, f. m. pedra C R I T I C A , a arte de difcernir o verda-. fina cr de oiro , que toca de verde. Vieira deiro do falfo,. e 'o bom do mo gofto. Criofetimo fundamento, tera de Crifiolito. Lufi Transf. ze. crifiolito mafic. CRITICADO , part. paff. de criticar. , CRISOPRASO- , L m. pedra de cor verde C R I T I C A R , v.at. cenfurar, faZer crize. clara com miftura d'amarello. Vieira 4. pag C R I T I C O , adj. que refpeita critica v. gi 191 ,, arte critica , juizo critico ,% fundado em critCRISTA T f. excrecericia carnoTa , que os rio. Que refpeita crize. Ap&Jtema critico ^ gaios , galinhas , &e. tem recortada , na cabea- ' aquelle porque termina s vezes a doena. Jogar as criftas fr. fam. ter bulhas , brigai. CRITICO , m. o que fabe, e ufa da arte* Criftas, orgulho, foberba, daqui levantar as cri ti cs. criftas , ou abatlas. Plumagem, ou feiche de C R I T I Q U I Z A R y. criticar. Telles H. Ethiop* crins, que adorna a "dianteira dos elmos , ou ca- Prlogo. pacetes Eneida 10. 65. Crifta de galo , herC R I V d A 1 part. paL de crivar crivado de v a , e flor defte n o m e , d huma arvore. % Crif- idas aburacado de muitas feridas. tas no toucado , laos de fita, u rendas no alC R I V A R , v.at. paffar por crivo. Fazer pe* to da cabea. quenos furos. P. Per. 2. 124. CRVEL , adj.. que merece , eu pde crer-foiCRISTAL , m. pedra tranfparente fina, chama-fo de roca , por fo diffrenar dos criftaes Pieira. CRIVO , m. efpecie de peneira de coiro artificiaes , que o imito. Criftaes , contas de mi furado com muitos buracos para fo alimpar criftal. C R I S T A L E I R A , fi mulher, que tem po? trigo- a navio feito hum crivo de pelouros* 'Amaral 6. esburacado.ficio lanar ajudas , ou mezinhas.* .,-CRt-

C R O Q U E , m. vara com gancho na ponta C R I Z E , Med. a raudana- para melhor, com que os barqueirps feguro o barco prenque a certos periodos fazem as doenas agudas , dendo o gancho , e tendo a hafte na mo ; ou esforando-fe a natureza a expellir^ a caufa del- fazem andar o barco contra onde o croque efia , por fuores, e outras evacuaes. Dias t fixo alandoTe por elle. crticos, os em que fuccedem taes mudanas. CROSTA , cdea de boftella. Crize, cenfura , Critica, juizo fobre o mereciC ROSTO y. coloftro. m e n t o , o defeitos de alguma obra. C R O T A L O , m. calanhetas de tocar. VieiC R O ' , m. jogo (alis 'Recoveiro') de mui ra Hift. do Fut. num. 284. tas peffoas , e de huma f carta , que fe tro C R U , adj. no cofido y. g. peixe, carne. ca. No corrido , coiro cru. No preparada v.g. CROCA , po de charrua. B. P. jedd crua, antes de fie cozer. Linho cru, no CROA , capote, ou fobre tudo. curado. Panno cru de linho, no curado ; de traduz penala &: v. coroa. la , no tinto mas de cr natural da la, Chron. C R O C A L , f.m. pedra fina acerejada. tinha Manuel 3. jp. c. 38. Pintura crua , aquella que CR.OCEO , adj. da cr de aafro Eneida 9. tem os efcuros deporporcionadamente fortes, e deixado a Aurora o croceo leito tem mais claros do que devera , e eftes extre110. mos fe unem logo fem tinta media , que os dizemos do corvo .Toltar CRO CITAR , v. n. a fua voz o corvo o fieguia crocitando Fernan- una. Mal digerido, na Med. v. g. humor. Severo, auftero, cruel y. g. crua penitencia des Arte da Caa f. 21. y. C R O C O D I L O , m. animal anfbio como V. de Sujo j . 189.; crua, e porfiada briga ; crua grande lagarto , forrado de conchas duriftimas, pefle. Rui de Pina. Tetras cruas , as que no com boca mui rafgada , e armada de dentes na- havio fido cultivadas d'antes. Alarte pag. 5. Materiaes crus , so os que ainda no recebevalhados , no Brafil fe chama jacar. CROCUS M E T A L L O R R U M . y fgado de ro obra 3 eu trabalho de artfice, e fe deftino antimonio, compofio de partes iguaes de nitro, para manufaturas , e commercio v. g. fedas, e antimonio, pulverifados , inflammados , e mo- las, madeiras, metaes. Severim Not.f. 16. v. vidos at fe reduzirem a p vermelho aa Tofco.' Domiciano empanturrado , e cru de indigefio. -Pinheiro 2. 95:. froado. C R O M A T I C O , adj. de Muf. gnero que C R U A M E N T E , adv. cruelmente; .com riprocede por muitos femitons- feguidos. Suave gor.; com pouca cortezia v. g. ,, tratar, haverFenh daLnfu.j. 321. ,. fe C R N H A , a.pea de po , a que eft C R U C I F E R O , adj. que traz , ou leva cruz fixa a efpingarda, piftola , bacamarte , clavina, v. g. o eftandarte crucifero^ &c. C R U C I F I C A D O , part. aff. de crucificar: O C R N I C A , hiftoria efcrita conforme Crucificado por excellencia , fe entende de N . S. ordem dos tempos, referindo a elles as coifas , J. Chrifto. que fe narro. C R U C I F I C A R , v. at. pregar na cruz a hum-" C R N I C O , adj. que dtira muito tempo y homem. Mortificar y. g. ,~, crucificar os fieng. efta doena he aguda-, e no chronica. tidos, e paixes Chagas. C R O N I S T A , m. o efcritor de crnica. CRUCIFIXO , m. bum Crucifixo , he a CRONOGRAFIA , apontamento breve imagem de Chrifto crucificado. M. Z. f. 116. dos faclos memorveis , fegundo a ferie dos anC R U C I F I X O , part. paff. irr. v. crucificado ;, nos ; v. cronologia. foi Chrifto crucifixo no Calvrio Paftoral do B. C R O N O G R A F O v. cronlogo. do Porto. C R O N O L O G I A , a fciencia hfas pocas CRUDELISSIMO , fuperl. rnui cruel , ; feimemorveis , e dos fucceffos , que a ellas fe re- tas crudeliffimas 2. Cerco de Diu fi. 154. Arraes ferem , com os modos de calcular os tempos. to. 59. C R O N O L G I C O , adj. fegundo a ferie , e CRUEL , adj. deshumano , fem piedade, ordem da-s pocas affinaladas y. g. Deduco amigo de verter fangue , fazer padecer; ferino. Cronolgica. CRUELDADE , a qualidade de fer cruel. C R O N O T O G O , m. o que fabe cronologia. Aco de homem cruel. C R O N O M E T R O , m. nome genrico dos CRUELISSIMO, fuperl. de cru ei. 2. Cerco de inftrumentos de medir o tempo. - Diu fi, 213. ' CRUEL-

%56

CRI

CRO

CRU

CRU

miffar:o geral da Bulla, 3 Deputados, 1 SecreC R U E L M E N T E , adv. com crueldade. C R U E N T O , adj. enfanguentado, em que fe tario , &c. C R U Z A D O , m. o que trazia no hombro derrama fangue y. g. os facrificios cruentos, efpaculos cruentos. Onde ha fangue derra- a infignia de cruz vermelha , branca, ou verde, mado v. g. ,, e nas cruentas aras de Cupido que tomavo os que hio guerra Santa. M. Que he de fangue. v. g. a urina no he cruen- Lufi. 3. /. 34. Moeda antiga lavrada ,* quando ta. Amigo de fazer fangue. M. C. 2. 64. o D. Arbnfo 5 tomou a Cruz , ou a empreza da cruento Marte: Elegiada fi. 22.6. v. Haldede Cruzada , tem de huma parte huma cruz como a de S. Jorge , e da outra efcudo Real coroado groffo , robufto , afpero, e cruento. C R U E Z A , matria indigefta , e mal co- mettido na Cruz de Avs. Hoje o crufado velida nos vafos do corpo humano. Tndgefto lho de oiro vai quatrocentos reis , o novo de prav. g. tem cruezas de eftomago. Effeito de ta , ou oiro vai quatrocentos , e oitenta reis. CRUZADO , parti paff. de cruzar : o mar crueldade , ou animo cruel v. g. as cruezas mortaes, que Roma viu ,, Cames L. 4- 6. : pr cruzado ,, v. o verbo , revezo. H. Naut. l. 2Z2. o cafio cueza da guerra M. Lufi. 6. 387. C R U I S S I M O , fuperl. de cruel. Cames L. 3., C R U Z A M E N T O , m. o gilvaz, que fe d na cara o cruzamento da minha cara , no ,-, outro Pedro cruifftmo. C R U S T A , crfta, cdea y. g. da o ir contar ao fioalheiro , , . v CRUZAR , v. at. pr em cruz v. g. cruchaga. C R U S T C E O , adj. t. d'H. Nat. caranguejos zo as vergas Maufinbo 41. at 4%. Andar e outras prduces do mar, que tem con- bordejando , pairar. Brito Viag. Brafi. p. 6. ,, chas unidas por diverfas juntas : y. Teftace: os duas velas cruzaro largo tempo o mar Vieira ando os homens cruzando as cortes, atracrufiaceos fublantivadamente. C R U T , peixe mui efpalmadinho , co- veffando daqui para alli no mefmo lugar , crufia efte terreiro a cavallo crufiar os mares mo choupa. C R U Z , f. m. inftrumento de caftigar crimi- Apol. Dial. pag. 206. c. 212. Atraveflar polo nofos, he huma hafte , atraveffada, quafi no meio v. g. cruzo dois ribeiros ejle prado v. alto. por outra, pelo meio de forte que faz hum Uliff. 2. 61. a fonte cruza a frefica terra efibrao para cada parte, nellas fo pregavo , ou tradas que fe cruzo. Pr em cruz v. g. os > atavo os criminofos, do modo que fe v nos piques. Cruzar os braas , dobra-los fobre o Crucifixos : entre .ns final veneravel , porque peito mettendo hum por baixo do foutro em padeceo nella N. S. J. Chrijlo. Sinal da Cruz, cruz ; e refignar-fo, ter pacincia^, fubmettera cruz que fe faz com o polegar na tefta, ou em fo, conformar-fe. M. Luf. Arraes 2. 18. : os; alguma parte. Tormento , coifa que mortifi- Moiros , e Orientaes cruzo-fo , ou prendem as ca carregar com a fua cruz foffrer o feu tor- mos debaixo dos braos por moftrar cortezia , mento , ou trabalho. Cruz de Santo Andr, af- e fobmifso , e quando fe rendem na guerra. Pinto Per. 2. .100. y. conveio ao Mouro cruzar-je~ pa. Cruz do cavallo v. cernelha. CRUZADA , expedio militar de al- Elegiada j . 248.. efta aco he imitada pelos guns Prncipes de Europa contra os infiis, que Religiofos por moftra de fubmifso, daqui vem occupavo os Santos Lugares de jerufalem ; os o fent. fig. de cruzar-fie, por fometter-fe, refigquaes, e aquelles que os acompanhavo levavo nar-fo na Eujr. e fig. cruzar o juizo nas coihuma cruz por final, e diftintivo , e os Papas fas de j fubmetter-fe. Aulegraj. j . 24. Crulhes concedio muitas graas , e indulgncias zar a cara , dar navalhada , ou cutiladas , que por Bullas, em que os exhortavo expedio faco final. Eujr. 1. 3. Atraveflar comtraos, cruz y. g. o papel , a efcritura,. chamadas por iffo da Cruzada: depois fe convo- ou rifcosa-eei J caro eftas expedies contra Prncipes Chrif- final de fe_ iprovar o eforito. D. F. Manuel. v tos mas defobedientes Santa Sede ; e entre cancellar.' Crufar-fe, benzer-fo , perinar-fe ; e ns ha bullas , polas quaes fo concedem graas fig. pafmar, como de coifa m ,, cruzar-me-hei efpirituaes , a quem da efmol proporcionada a fe tal me mofirarem V. do Arceb. foi. 40. col. 2. fus poffes , applicada para as guerras cpntra os Cruso-fe os mares, e ventos, que fe encontra infiis da frica, Afia, e dos Gentios, e para com direces atraveffadas. Uliff. 5". 16. ,, critzafe foftrem foras contra elles, Scc. para rece- fe o mar, nas ondas je atravejfa a capitanea ber as efmolas , diftribuir s Bullas, 8cc. ha o ando os mares cruzados i. e. lucrando com as; Tribunal da Cruzada , que confta de Com- diverfas -direces , que lhes do os ventos , aguagena

sst

gns., correntes, embate das coftas. Vieira berlo , fopi to , por baixo de cinza. Efirada cunos Eflreits fe levanto as ondas, ndo os ma- berta , na Fortif, , corredor , caminho , alem do res cruzados. Cruzar as azas, fe diz fia ave, foffo , em roda: da. praa, emparado de hum paque as tem j crefcidas de todo, e as pode abrir rapeito , que varfenecer no livel da campanha. bem para voar com fegurana. Arraes 1.120. ,, Ceo cuberto de nuvens , anuveado. Carregacomo francclhinhos, que fie iano a voar primei- do , no claro. Vinho cuberto ; o ch eft bem ro que lhe cruzem as azas neutramente ufa de cuberto, quando fo extrahio boa tintura. Com codea de acar v. g. amndoas cubertas , pecruzar. ras, *c. Eftou cuberto , f- e. tenho o que fe C R U Z E I R O , m. grande cruz , que fo arme devia. vora nos adros das Igrejas , &c. Parte da IgreC U B E R T O R , m. cuberta da cama. ja entre as naves lateraes , e a maior. ConfC U ' B I C O , adj. da figura de cubo : v. cubo. tellao do Sul,, so 4 eftrelas em, cruz. CUBICULARIO , m. moo da cmara. V. CRUZETA , dim. de cruz. Nos palhetes das chaves ha talvez aberturas em cruz, do Arceb. feu criado, e cibiculario. CUBCULO , m. cmara de refidencia , que fo dizem crzets. nos fominarios , Religies , os Jezuitas particuCUB larmente davo efte nome s foas cellas. CUBILHEIRA v. cvilheira. M. Luf. CUBA , vafo., onde fe recolhe o vinho, CUBITAL , adj. do cotovelo veia cubitai. que cai do fofo do lagar Cubas , ou pipas C U ' B I T O , . m. medida antiga. Vafconc. arFios Sant. p. LXXVII. f. ' GU'BEBAS , fruto aromat. Medicinal. Cu- te f. 95 na ordem ferrada nao ocupava cada foldado mais de hum cubito as crefcentes doNi-beba Pbarmac. UBELLO , m. dim. de cubo , torreo re- lo medio-fe por eleitos que fo ero grandes dondo 3 quadrado , ou outavado , que nas fortifi- tinho ca-Ja hum nove p s / f e pequenos', p e caes antigas acompanhava o lano dos muros , meio; fo communs , quatro ps Romanos, Vafi para defender os pannos , que ficavo entre h m , cone. Sitio p. 2 36. CUBO , m. folido de fois faces iguaes tae outro cubello ; hoje fo lhe fubftituiro os baluartes. Ferreira. lhadas em ngulos reios , como hum dado de CUBERTA , tudo o que cobre v. g. jogar. Cubo . o refultado de hm quadrado,mulcuberta de cama , o panno que vai por cima dos tiplicado pela fua r a i z , ou o nmero levado lanes, cubertor. A pedra que fe pe fobre terceira potncia alirn 27 he cubo de 3. ; e 3. os balautes de hma janeila. Os pratos com raiz cbica de 27.. Cubo da roda defiege, pe.que huma vez fo cobre a meza.. Sobrado do a onde entra o eixo , e donde faem os raies panavio eftava com a geme fiobre cuberta Pinto ra as pinas. Pipote de carregar agua. ,Cubo Per. 1. 155. da fechadura , a chapa que co- do lagtr d''azeite , so quatro tbuas pregadas ao bre as molas , e guardas. Navio de buma, comprido humas fobre as outras por onde vai ; 'duas , trs , e quatro ctbertas , i. e. fobrados , agua para a roda. andalnas.Vidra Cubertas, armas ds cavallos acuCUBRIR , v.at. lanar por cima, e embarabertados. Caftan. 2. / . 143. e 3. f. 236. - ca- ar a vifta, tapar-a communicao. do ar, abrivallos- com cobertas d'aceiro. artificio , disfarce, gar v. g. cubrir a cama com cubertura. A com que .fo encobre a verdade , ou o ufo verda- cabea com chapeo , o corpo , a nuez com veftidos. deiro , o fim de alguma coif. Freire trazio Hum painel com veu. Cubrir, na agricult. O es foldidos buma machadinha cinta p.tra ar- contrario de efcavar. Cubrir a tabula , no jogo rombar"' fardos nos facas , e defpojos , dizendo que das damas, pr huma fobre a outra.- Os navios a trazio para ufos d guerra , ifto ejj^uberta , cobrem o mar, agente as praas, quando so mui o ufo era arrombar. baftos , e affim a neve , as fiearas, os cadCUBERTAMENTE , adv. oceultamente. veres >alaflrados cobrem a campo , quando so mui C U B E R T E I R A S , f. pi. pennas do falco, bailas. Cubrir o cavallo a gua , o toiro a que cobrem as Rees , Arte da caa. vaca, tomar, ter copula para gerar. DiffimuCUBERTO , part. paff. de cubrir. cuberto lar, disfarar, palliar v. g. cubrir a falfidade com tampa , telo. Veftido, o corpo cuberto de Lucena 493- Cubrir entre liveiros^, pr o coiro , pennas, conchas , cruftas. A praa cuber- coiro , ou capa-; it. pr o oiro na lombada, e ta de gente, toda cheia. Emparado. v. Cubertos folhas, Cubrir os corpos com terra, afiepultura doi efeudos 2. Cerc de Diu j . 274, % Fogo eu- qom campa; as campas com p o , por efraola de fi-

ji

CRU

CUB

CUB

. CUI

3?3

finados. Toldar v.- g. ,, cobrem nuvens o Ceo ; | C U I D A D A M E N T E , adv. com reflexo , e f. ceifar a ferenidade y. g. cubriu-je-me o co- .deliberao.-. CUIDADO , m. attenso do efpirito em . rao. Cubrir hum jom o outro, foando mais alto mas o trovo da artelharia r os clamores, algum negocio, aco. Diligencia. Inquieta, e brakos cubria. B. Clarim, cap. 102. o jom das o da alma. De cuidado v. g. fallar fobrepenfado , com reflexo, e-difpofio previa. armais cubria& das trambetas C U B R I C U N H A , f. hum peixe do Bra- Loba Corte D. 9. CUIDADO , part. paff. .de cuidar. c. no fil. C U B R I T O R y. cubertor antiq. M. L. 1. cuidada , no imaginada, no previfta. CUIDADOSAMENTE , adv. com cuidado. 505. ' ... CUIDADOSO , adj. que tem cuidado. DiCUCARNE", m. jogo de rapazes com os ligente. Inquieto , ' defaffocegado. Penfaganize?. y. Carnicola. CUCHICHAR , v. n. famil. falar ao ouvido tivo, CUIDAR , v. n. cuidar em alguma coifa, om.preffa 3 e a miude. Ulifipo. CUCHIMIOCO , f. m. letra de cambio , que traze-la no fenjtido. Ter cuidado , vigiar fobre alguns Sacerdotes Chinefos' davo para o outro ella , negociar alguma coif a feu refpeito v. g. Mundo, por dinheiro , qe lhe davo os devo- cuidar na faude, na cafa. Refleair. Dar tos. F. Mendes p. 135. col. 1. que cuidar , om em que cuidar , i. e. caufar inC U C H O , m. Afiat. lifta dos devedores da quietao , traBlho, dar-lhe que fazer. M. L. aldea , paffada pelo efcrivo , e reportada nos li- dero que cuidar aos Francefies. Ter para i , vros da arrematao dos retalhos ; tem fora de julgar , em dvida , e hefitando. mandado* executivo. C U I D O , m. imaginao, cuidado, penfamento nem por cuido nem por penfo Eufr. C U C O , fi m. coideirinho, C U C O , m. ave carnvora, que dizem pr 3. 1. no cudo dois bum cuido) i. e. no os ovos em ninho de outras, aves. cueulis. Cor- tem o mefmo penfamento. Ferreira Brifio 3 . 6 . nudo. Eufr. c'tco , e antecco. CUIDOSO , adj. cuidadofo. Cames. Eufr. 2. C U C O , fi m. bicho das Molucas como_ coe- 7. penfativo, opprimido de cuidados. Eneida 8. lho, v. Couto 4. 7. 1. 98. Que cuida , prev , fufpeita , receia ,, < C U C U F A , f.f. coifa preparada com poz ce- do futuro trabalho no cuidofo Occaipnado falicos. a cuidado. Ulifipo fi, 12. v. filha jormoja , e vk^ CUCITLA , f. f. vefte facerdotl v. cogula. pofa contentamento grande , mas mui cuidofo. vida,, A ultima veftidura , com que o Sacerdote fo Cuidofo muito em altos penfamemos de ja Filofi. de Princ. t. i.fi. 6. revefte para dizer miffa. CUJO , adj. articular conjunlivo , poffeffiC U C U F A T E , m. ch. homemzinho. vo ; do qual , da qual y. g. Pedro , de cuja C U C U L O v coglo. cafia eu venho , i. e. de cafa do qual. Refiituir & C U C U M E L O v Cogumelo. CUURBITA v. cabaa. t. Farmac. va.- coifa , a cuja he i. e. peffoa de quem h e , a fo de vidro da feio de cabaa, recipiente de feu. dono-, Palmer. 3. jol. 122. v. 0 cujo, a cuja, em vez de o qual , a qual v. g. bum diftillaes , 8cc. " jujeito, o cujo mora nefia rua he erro ; por, ( C U C U R U T A , Leo Orig. j . 202. ( C U C U R U T O , m. a parte mais alta y. que feria o mefmo que dizer bum fujeito, g. da" cabea, da arvore , da touca. Caftan. 2. o do qual mora , &-c. Ter cujo , i. e. vJfeffoa a 113. toucas com cucurutos de palmo de grofi- quem pertence , de cuja mo eft efta moa tem cujo Eufr. 1.6. Prefies f. 58. v. Auto de jufa. C U E ' C A S , f. pi. firoulas da feio de cal- Rodrigo. iwfones Redond. ,, fiou cujo de quanto tendes,'}, e. fujeito, obrigado. %-Cujo interes , pi. G V D A R v. cuidar. V. de Sufo , &c. ou- rogai. Cuja he efta caveira ? Vieira. tros. CUITA , afflio , trabalho , anguftia. S C U E I R O , m. panno, de cobrir, e enca- Mir. Hifior. de Ifea f. 22. lhar os meninos. Ulifipo f. 133. v. Arraes 10. C U I T A D O v. coitado. CULACHARIS , m. pi. os que ajudo os 53* C U G U L A , f.f. habito Monacal, efpecie de Gancares com varias condies t. Af. tnica que fe vefce fobre outra , com capello , CULATRA , o fundo, ou extremo oppofto boca das armas de fogo y, g. ,-, a cue mangas largas. Yy U-

latri da efpingarda,,, da pii. da amlhana , a po, mas cfiltcr da j cnldor, das boas artes qual comprehende o* fog , a faixa alta , e o cultor das Mujas ,,-Canms ,.0 a u e a s cultiva, e fo d a ellas. Cultor da jolidao amiga Ctlriv/Pl*' '- * delia. Luj. Transf. cultor dasslmas , quegrart' CULCARNI , m. Af. efcrivo d'aldea. geas B.Limafi 157- Cultor , que d dultn , CULCITRA, colcho, antiq. Prov. da Hift. cultor de dolos , de Mafamede. Mo%. Lttf. e freiGeneai. t. .f. 118.-. re. Cultor do campo, Cefta: das vtnbas. Arraes 4.8; CLEBRINA v. colubrina. Vieira. CULTURA , o modo , ^arte , o traba-' ..CULMINANTE , p>rt-, a.t. Aftron. ponto, lho de cultivar a terra impedir a cultura aos he o em que os planetas tem a maior altura , lavradores',, Freire. e no fi. a cultura.,do c efto como no curnedo Ceo, o que .fuccede ingenho,, do entendimento , intruindo-nos. A quando pafso pelo Meridiano. cultura das boas artes , i. e. o trabalho for fa- . - CULPA,. feita voluntria contra o de- b-las. Cultitra do efi.ifo , ornato v. culto. ver : dar , ou pr a algum a culpa de alguma Freire eftrepito de vozes novas a que chamo> coija i. e. imputar-lha.' , Ter culpa a algum, cultura. . % fer culpado por ha velo 0'ffendido. B. Clarim, .c. CUMBADO, adj. curvo ,, o corpo algum tan28. Carmes diz amor te tem a culpa: vos tem to cambada para dftnte M. L. 2. 39. pouca culpa na morte de voffo irmo. CUMBO , adj. curvo. Elegiada 60. v. ,, cumCULPADO , part. pff. de-ci^ar.. Caftan. 2. bo cam o pezo : a cerviz c,umba-do injermo f. '89. 138. eftayo culpados a Deus, e i l el-Rei, i. e. CUME, m. a fura idade , o mais alto, o para com Deos, &c. CULPAR , v. at. dar, pr a culpa , acufarde cimo y. g. o cume do monte ,,. Vieira;,fig^ o> cume dos mares i.e. no "mais alto daoncia amonculpa: riminar. : ' . . , . CULPAVEL, adj.. que Te pde-imputar a toada. Lucena ,, o vento gomava a nofiobreo eulpa, imputavel como culpa, aco culpavel. . cume dos mares. , O cume da gloria, da honCULPAVELMENTE , adv com culpa y. g. ra , das grandezas , dafiantidade, i. e. o mais ai*to gro. Vieira. . Cahir do cume da Santidade no hauve-fe culpavelmente neffe defcuido. C U L T I V A Q O , o afto de cultivar. Se- abtjmo do lodo: Lobo fubir ao mais alto cuverim. Lobo Corte D. 7. ,, a cultivao dos camme das- Sciencias o cume de todos os prmios pos. > Pinto Per. 1. c. 26. y. cultura. Arraes 7. 22. % O cume do mafiro v. tope: ,, -CULTIVADO, part. paff, de cultivar. cume das arvores ,, Eneida 7. 14. P. Per. Pro<Kno bom enfmo Lobo. logo ao Leitor 5 , Cicero , ctime da eloqncia Ro. C U L T I V A D O R , m. o que cultiva, mana ,, t. e. o mais eloqente dos Romanos. Cultor. Arraes. Cume das per feies humanas , Lufit. v CULTIVAR , v. at. aproveitar a terra lavran- Transf no cume de tal jficio de. Confiul Pi-. do-a, e fazendo-a produzir frutos., Cultivar as nheiro 2. 163. ficiencias, boas anes , dar-fe a ellas. Cultivar CUMIADA, a extenso do mais alto as amifades , conferv-las , e aument-las com das cafas, ou da Cumieira. ,, pelacumiad obras de amigo, obfoquios, Cultivar o inge- da ferra,, ou monte Albuquerque 4. z. Caftan. 3nho , o emendimento, eftudando , lendo. f. 211. CULTO ,, m.,venerao, honra, adorao CUMIEIRA, f.f, a parte mais alta dos te-;, religiofa v. . dar culto a Deus, aos Santos. lhados da cafa. Bflrros 2. 171. y. Venerao profana , dar culto jormofiura , CUMPRIDAMENTE , adv. completamente^ levantar-lhe culto.^ Difparidade de culto , deffe-F. M. c. 67. melhana de Relfgies , ou crena. TratamenCUMPRIDO , adj. ant. completo , dotado de to v. g. ,, cuidar no culto de fua ffa Lobo todas as partes, y. g de todas as boas manhas Corte D. 11. ^ pertencentes a Principe ,, CULTO,.adj. ornado, enfeitado v.g.,, difCUMPRIDOR , m. executor do teftamencurfio -, eftilo ; e culto Ta fio. B. Lima fi. 204.: int o , ou teftamenteiro. Prov. H. Geneai. t. $.fi. 441genho culto de tanta arte , e doutrina ,, Ferreira CUMPRIDOURO, adj. antiq. m i l , proveiElegia 2. Toma-fe a m parte, por imprpria, tofo, ou neceffario para algum fim. Cron.P. s e indecorofamente ornado. Freire Prol. Vieira t. 1. CUMPRIMENTO v. comprimento , e deriv.' p. 42. 4 3 ; jalar culto; os cultos da moda, os _ CUMULADO , adj.. cheio alem da medida. , que fallo. culto viciofamente.' Cumulado de honras, virtudes Agiol. Luf. CULTOR ^ 1% dizemos ulpivadQJ'do amArraes 10. 26. ,, cumulada de graa ,, CU-

CUL

CUN ,

$55 >'

CUMULAR , v. at. ajuntar ao que eft cheio / C U N H E T E , m. barrilinho , d e p a f f a s , fi* * ' i l e m da medida, e rafa : f. cumulando a cruel- gos, &c. CUNHO , m. pea de a o , onde eft aberdade com fuberba Arraes 4. 24. CUMULATIVO , adj. jurid. que pertence a ta a figura , ou figuras, que folio de impremir mais de hum v. g. efta jurifdio que dou aos nas peas de metal , ou ejo moedas, ou meCorregedores he cumulativa do 'Crifervador ; i. dalhas. A figura das palavras, o ufo , fene. ambos a tem , e podem conhecer dos cafos tido , pronuncia que fe lhes d , , como ellas cor* da competncia -delia. Eftat. da Univ. Artigo ro co prefente cunho Stira da EntruAo. % Cu cumulativo , u antes acumulativo he.quele que nhos , t. naut. pos pregados ioda do cabreffe cj depois de feita a trplica, pedindoffe vif- tante com feus dentes , em que pega o lingue; ta ao -Juiz para vir com elle antes, que fo d te , e as amarras quando viro.- Deitar cunhos, lugar prova do articulado. Caminha de Libellis. no jogo da Chapa , fazer cahirem as- moedas com a parte , onde no he cruz para cima; i. e. o Anriot. XLI. C U M U L O , m. monte de coifas poftas reverfo da moeda; Homem fem cruzes nem cuhumas fobre outras v. g. de ramas Lufit. nhos , famil-. fem caradter certo , a que fena Transf. no f. monte v. g. cumulo de neg- fabe ndole, modo de proceder Confiante., CUPIDA , cmico , de Cupido , amor fe J cios , trabalhas. Cumulo , a poro que fobrepuja a medida cheia fig. por cumulo de males mea , ou a namorada, Prefies auto de Rodrigo , t Mendo. - ,' "-f faltava a defiefiperao do remdio, que no faltou , &-c. remate ; v. cogulo. CUPIDISSIMO , fi m. {de Cupido, ) muitoC U N A , bero. M. C. 10.. 134. fahia namorado que dheis dos que do eni Cupidifjio Sol da urea cuna do ureo bero. t. Hef- mos Apol. Dial.fi. 231. CUPIDO v. Dicc. Mythol. poet. o amor perfo-< pan. ' . C U N C A , f tigella, ou fopeira de po no nificado. - C U P O L A , ou Cpula , zimborio de edP Minho ,, huma cunca de beras., C U N E O , m. na Milicia Romana , efqua- ficio , que fe faz para dar luz , e aformofear; de dro feito a modo de cunha.- Vafconc. Arte. ordinrio fica fobre a capella mr. CUQUIADA , final de v o z , e clamor Nos tablados Romanos, ordem, de degros , que hio fendo mais, e mais eftreitos para cima, a com que na Afia. appelido a terra , e do remodo de cunha , donde o povo humilde via em bate de inimigos. Barros dando fus cuquiap fem tirar a vifta, aos que eftavo fentados. das: outro final de voz , com que do rebate de terra que apparece aos navegantes, divero Cofta Virgil. C U N H A , pedao de tboa , ou ferro, d'o appellido de guerra. B. i.j. 81. col. 1. chato , com alguma groffura , de bafe larga ,* que CURA ,, m. Proco v. g. o cura da firevai eftreitando at acabar em angulo , ou corte, guefiia. S. f . O ato de curar, applicar remdellas fe ufa para rachar lenha', fazer eftalar pe- dios. O eftado do mal curado v. g. ,, at dras , 8cc. Cunhfi de mira v. palmeta. Cunhas, perfeita cura. Cura radical, completa, perfeiNpennas", do falco y. cuberteiras. Cunha no ver- t a , oppofta a paliativa, em que fo fo atalha o grogreffo* do m a l , ou a maior fora. ,, a fo v. ripio. , M. C U N H A D A , a irm da mulher, ou do principal cura que fazia era nas almas L, marido, y CURAO , f o aio de curar, v. cura. C U N H A D I O , m. parentefco entre cunhaCURADO , part. paff. de curar. Trazer dos. Leo Cron. J. 1. C U N H A D O , m. irmo da mulher , ou' as mos curadas em luvds. Arraes 10. 38. e 4- 33curados' com unguentos cheiro fios. do marido. C U N H A D O , part. paff de cunhar. .-, CURADOR , m. o homem que tem cuidado , e adminiftrad dos bens do menor , do C U N H A D O R , m. o que cunha moeda. ^ C U N H A L , m. angulo de duas faces, no furiofo , prdigo, mudo', &c. em virtude da Lei, ou mando do magiftrado. Homem imperito de ' lado do edificio. " C U N H A R , v. at. affinalar cora o cunho Medicina , que fe mette a curar. C U R A D O R A , de curador. cunhar dinheiro : o oiro cunha fie em moeda LoC U R A D O R I A , o officio de curador. bo. Cunhar palavras, adopt-las para o ufo, CURAR , v. at. dar remdios para fazer faaccmmodando-as fegundo a analogia da linrar da doena curar hum homem., curar huma gua. Yy ii apof-

32- Viagem curfiada mui frequen^ 'dpafiema.,' hUma ferida. Curar-fe tomar rem- Andes'4. tada. P. Pereira L. 1. c. 28. dios. Curar o corpo, trat-lo, comp-lo , limC U R S A N T E , part. at. , vento , que cura, fop-lo , perfum-lo , e affim curar os cabelos , pra, e corre. Epanafioras vento curfante do Sul <b'C. Arraes 2 / 14. Ulifipo f. 9. v. cuido em curar ao Lesfuduefte ,, Curfifta. ;;, os cabelos a fus filhas, e enfeit-las. Penfiar, CURSAR , v. at. freqentar v. g. curfar curar os cavallos B. Ciar. Dar cr alva y. g. ,, curar o panno de linho. V. de Sufo f. 243. curar as aulas; curfou a Corte , foguio. Freire; curfo linho. Curar carne , peixe, limp-lo das tripas , a guerra da ndia, andou nellas freqentemenfoc-lo ao foi, ou fumeiro , para que fe confor- te. Lemos Cerco ; cm fiar no mar , > andar. Lobo. ve. Sanear , remediar. Eufr. 2. 3. Cuidar Defieng. 190. o mar onde curfira alguns annos. y. g. no curo diffo , n curo de fer ricos, Lanar do ventre por baixo y. g. curfia fani. e. no procuro. Severim; no cureis de vingan- gue. Correr v. g. curfar bom tempo de naa , i. e. de vos vingardes. Lobo. Metter-fo vegar. Cron. J. 3.4. p. por toda a cofta curso no na empreza v. g. que no cuidaffe de com- Inverno ventos Suefles s curjavo os levantes Freimetter o campo Romano M. Luf. amar a todos re. Lanar o chumbo, ou bala a alguma difcomo filhos , e curar d^elles. V. de Sufo foi. tancia y. g. efta ejpingarda curfia as balas a 60 paffos v. Cajtiiot. Lufi. % Paffar v. g. -VM 304. C U R A T I V O , adj. que refpeita a cura ; m- curfando por minhas magoas. Aulegraj. 100. C U R S 1 S T A , - L m.- eftudante, que cura as todo curativo, i. e. de curar; virtude curativa , lies de Filofofia, Theologa. &c. CURSIVA Lettra , a que no he redonCURATO , m. Tgreja, que tem cura; beda , o carater Itlico , ou Grifo". Apparo cttrneficio com officio de Cura.: fivo , para fazer lettra curfiva. C U R A V E L , adj. que admitte cura. CURSO , m. o movimento apreffado de C R I A , a trintefima parte, dos Cidados Romanos fegundo diviso, que Romulo fez fluidos, liquidos v. g. o curfia de hum rio. de todo o povo. Corte v~. g. cria de Ro-O curfia, giro v. g. do Sol, da Lua. Eneida. ma Vieira. 7. 7. e 23. Arraes 1,1. vo as eftrellas em meio CURIAL , adj. de cria; eommicios curiaes , curfia. O andar apreffado dos homens , e anifeitos juntando-fo o povo em crias. D corte maes. Barros o grande curfio dos que levavoo y. g. efte termo no he curial, antes imprpriox andar. Efpao de durao v. g. o curfo d e indecente. Vieira. Verfados nos negcios de vida. A freqncia , e efpao de durao V. Cria. V. do Arceb. fi 2.2. g. curfio de Filofofia, e tambm o que fe l C U R I A L , m. o que em Roma trata ne- nelle 4! idade, e curfio de foldado. P. P. 2. 102. v. exerccio. Curfo do corpo, o excremento , gocio da Cria, Segundo o ufo forenfo. de ordinrio o excremento do que tem cmaras. C U R I O S A M E N T E , adv. com curiofidade. CURIOSIDADE , o cuidado , e diligen- O progreffb , propagao. Paiva Serm. 1 . / . cia particular v. g. de faber , de ver , para fa- 277. v. impedir o curfo do Evangelho. Ufo , zer bem alguma coifa ; no velir. Arraes 10. exerccio v. g. ,, da milcia. V. de D, Paulo cap. 38. 3CURIOSO , adj. dotado - de curiofidade. C U R S O R , rri* em Roma , o homem que Que faz as coifas com cuidado para que fio leva avifos do Papa aos Cardeaes. S Mir. Pibem, Arraes 2. 4. curi fo no vefiir-fie 10. 38. lhaip. Curfior de cavallos, corredor. Leo DefiFeito com curiofidade y. g. obra Subfi- crip. tantiv. fo diz que he curiojo de alguma arte , o C U R T A , pr algum- tuna , defacreque no deu annos a aprend-la com .meftre , e dit-lo, dizer mal delle', defcomp-lo muito.. no a fabe a fundamento. , C U R T A M E N T E , adv. com timidezC U R R A L , m. cercado de pos para recoC U R T E Z A , a falta de comprimento nelher gado. na Igreja, efpao cercado de ban- ceffario v. g. a curteza- dos loros, A eurcos para peffoas de diftino. teza de noffo entendimento , ou erudio, das ja* C U R S A D O , part. paff. de curfar , trilhado v. culdades da alma , etreiteza, limitao, v. P g. caminho, navegao, freqentado. Ver- Pe>. L. 1. / . 145. Acanhamento , falta de defado em algum negocio. Homem cmfiado na fembarao, Aulegraj fi, 128. % Illiberalidade. carreira da Afia, que a t e m feito mutas vezes. C U R T I N H O , dim. de curto. / / . Naut. fireqttent. % Qtrftda nxs letras verfadoC U R T I R y. cortir. CUR-

1$6

.CUR

CUR

XR

CUS

357

C U R T O , adj. que no tem fofhciente exCUSCUZ , fi m. maffa reduzida a giofzitenso , ou cumprimento v. g. efie veftido he nho , que fe come colida ao vapor da agua curto ; o tempo he curto para tanto trabalho ; ef- quente. te efpao he curto para ruas de jardim. De pouCUSCUZEIRO , m. tigella de barro, que ca extenso, de limites eftreitos v. g. curto tem borda alta , e o fundo mais eftreito , que he o faber dos homens, o feu intendimento, que a boca , nella fe cofo o eufeuz, tem crivo no alcana a faber , e comprehender poucas coifas, fundo. Curto de vifta,, o que no v ao longe, moC U S C U Z E I R O , adj. cbapo de copa alta pes Curto de palavras , o que fala pouco ; e de feio conica truncada. Couto 4. 7. 10. f. 139. affim no efcrever pouco. Vida curta, de pou- col. 1. ca durao. Que no declara tudo v. g. ,, ejle C U S C U S I O , m. Beir. cordeirinho nafeido exemplo, inda he curto. Vieira. De pouco ani- no oitono. mo. Macedo. Ficar curto em algum negocio, C U S P E , m. vulg. peixe mido. ou. ao, no fazer, ficar quem do que devera CUSPIDEIRA , vafo onde fe cofpe. fazer. Lingua longa final be de mo curta, i. CUSPIDO, part. paff. de cufpir. Prece-fie e. de pouco esforo. Arraes i. 23. como F. ou com alguma^ coifa , todo cofpido , e CURVA , fi a parte da pern-por detrs efcarrado fir. vulg." i. ' e. exactamente. Eujr. do joelho. Curvas t. n. , as coftas, ou peas ? 5de po curvas , que nafcem da quilha , nas quaes CUSPIDOR , ORA , peffoa , que sofpe mui- fe prego as taboas do coitado, caverna. Viei- to. Sufi. Vafo de cufpir. Caftan. 1. f. 39. bum ra. Curva do falco do beaue, he huma curva eufipidor de oiro. onde fe prega o tlhamar.. CUSPINHADOR ORA o mefmo. CURVADO , part. paff. de curvar. CUSPINHAR , v. n. cufpir a mido. C U R V A D U R A , curvidade. CUSPINHO , fi m. pequena poro de eufCRVAL , adj.-que pertence curva da per- po. Paiva Serm. 1. f. 217. v. Eufr. CUSPIR , v. n. lanar a faliva da boca , ou na v. g. ,, veias curves. C U R V A N E , m. hum paffaro de fofala de o eufoo. No dar entrada , ou paffada v.g. o cafco do navio era to forte que cefipia as baique trata Santos Ethiop. L. 1. p. 35. ^ C U R V A R , v. at. dobrar, fazer arquear. las de fi; adargas de vaca crua , que cufpio a Curvr-f, dobrar y. g. c pezo ; ou o homem ferro de fi. Barros ; corpos que a terra eufipio de fi i. e. arrojou / l a n o u , no quiz receber. Bedobrando o prprio corpo. C U R V A T O , m. naut. no Curvato , nedi- Luftu capa que eufipia a chuva de fi; a lado gurups eft. vo para affentar a gvea." gea eufipia 0.lacre de fi, no dava prefa. V. do Curvates do folie de ferreiro , - so dois pos , Arceb. L. 6. c. 21. Lanar da boca ,, cortou a lingua, e a eufipiu na cara do tirano Vieira. onde fe prega huma tboa chamada perada. Cufpir de algum , fallar cufpindo por defpreC U R C H E ' 0 v. Corucho. C U R V E T A , fi paffo concertado do caval- zo. Eufr. 5. 9. O navio cofpe o calafeto lanlo , erguendo , e abaixando alternadamente os a-o das cofturas. Amaral 4 7 : as nuvens , as gals ,.cofpem raios, lano. Naufrag. de Sep.f. 424. ps. Embarcao de gavia defte nome. ult. edi. . C U R V E T E A R , v. n. fazer curvetas. Viria to 2. 100. CUSPO , m. a faliva, que fe lana fora CURUJA v. Coruja. da boca. C U R V I D A D E , a qualidade de for curCUSTA , defpeza, que fe faz em qualvo , a curvadura ; a curvidade do bico da a- quer coifa y. g. efta obra foi feita minha guia. eufta ; as euftas de feus donas. As cHflas ,. as C U R U L , adj. ( y, Dicc. da Hifi. e Fbula ) defpezas com demanda , e autos, judiciaesv vi' cadeira curuf , prpria dos Confules , e certos fua cujta , com feu trabalho , e defprazer. v' Edis Romanos , ditos por iffo edis curules. eufia da minha pacincia , fofrmento , ou indufC U R V O , adj. no redo , que no eft lan- tria , . e. por meio , com difpendio ; cilfta ado direitamente, mas faz feio , ou volta y. da alma , do corpo , da faude, da reputao. g. ,) linha curva; o curvo dente da ancora, curC U S T A R , v. v,. for comprado v~ g. ., o liva enfeiada , os curvos arcos. vro cuftou vinte mil reis , 1. e. foi cor:.prado C U R U T A , ou Cruta, f. f. peixe do mar tem por .Caufar difpendio , gaito , trabalho , como duas lilas negras na cauda mdanurus. moelia y. g. efta aufieni tem me enfiado mui-

35$

CUS>

CUV
C U V L H E I R A , fofi mulher-, que cuidava da limpeza da roupa- , que perfumava os vefo-:, dos, $cc cuvifheira del-Rei, cubiculana , o camareira. Chron.J. 1. fil. 208. CU7A v. Cuia. '" ' CUXIA P. Coxia. Chron. 2 - 3- 4- p*rt. cap. por

muito , cufiou-me muito trabalho confegul-lo: cufi tou-lbe a vida , i. e. morreo poir adquirir, confeguir : divertimento que hovera de cufiar-lhe a vida i. e. for caufa, e occafio da morte.Barros. CUSTO , fi m. defpeza , gaito v. g. -dizei-me o cafio q-ie iffo fez para ossuftos da Re- 92 N. B . as palavras com y. bufquem-fo pub. Pinheiro i. 75- Gm cU$ > c o m t r a b a _ lho , difHculdade. A menos tufto , com menos Ci. defpeza. Venceu , mas a cufto de muitas vidas, i. e. com morte de muitos ; a cufto d dezoito homens, i. e. com morte delles. Britto Guerra

m. a quarta letra corifoante do AlfabeC U S T O D E , adj. ejpiritos cuftodes , anjos r da to Portuguez : nas notas' Romanas vai por guarda. Barros 2l.f. 37. nas noffas abreviaturas Dom, o C U S T O D I A , lugar onde alguma coifa quinhentosDona , ou Doutor. eft guardada. Vieira tinha-a em cufiodia , e D A parte da orao compofta da prepofo debaixo de chave. Vafo onde fe expem o San- de , - do artigo a , fopprimido o e por eliso y. tiim Sacrfmento , he circular , com vidraa g. venho da praa , por de a praa. diante , e tem p. Vafo com vidraa onde efD A C T I L I C O , adj. verfio-, em cuja comto relquias. Corografi. Port. Cafa de Religio-pofio entro ps Dtilos. fos Firancifcanos , onde refide. Cuftodio. AcD A C T I L O , adj. - p dailo , da metrificao o de guardar, guarda. Freire para cufiodia, Latina, o que confta de 1 filaba longa, e logo e limpeza da capella: a mulher fob a cufiodia duas breves, do efipofio ,, Arraes 10. 51 : lavrados em bronze D A D A , if. o ato de dar. O direito de para cufiodia, i. -e. confervao. Arraes 3. 11, dar v. g. a dada defte beneficio pertence ao pa" C U S T O D I O , fi m. fuperior de cafa Relidroeiro ,, Barros. j | giofa Francifcana , que fe diz Cuftodia. adj. D A D A ' , m. entre Mahometailos, prelado*ae anjo cuftodio , y. cuftode da guarda. CUSTOSAMENTE , adv. fumtuofaraente y. Convento. Godinho. D A D E G Q , m. B. P. v. ddiva. g. cuftofamente veftido. Lobo.' D D I V A , coifa que fe d , prefente, CUSTOSO , adj. feito com grande cufto defpeza. Trabalhofo', moefto , enfadofo. dom. CUTNEO , adj. da pelle y. g. doenas D ADI VOSO , adj. liberal , amigo de dar, e cutneas t. Med. prefentear.. S Mir. tenham"eu do dadivofio , CUTELA , faca de meio palmo de lar- uma o carro ando os bois T. d''Agora 2.3. 2a , e groffura proporo, fem ponta, de capor fer dadi.vofio , e liberal bo curto , ferve de cortar carne , e peixe em D A D O , f. m. pea de marfim folida de feis aougnes , e cofinhas, &c. faces quadradas iguaes , cora pontos negros em CUTELARIA , officina de cuteleiros. foada lado, de 1 "at 6 pontos", pela ordem na Bairro onde elles moro. , jtural , ferve de jogar. Lanar , deitar os dados CUTELO , m. alfange. Ferro largo , e no jogo. Lanar o dado , fig. aventurarTe, arfemicircular, com que os curtidores , corto os rifcar-fe ,, commetter coifa incerta lanmos o coiros. Cutelos, as pennas que nafcem da yon-\dado com a fortuna, que nos vieffe Sagramor ta das azas do falco, e tem feio de cutelos. j 1. c. 24. Dado na tefta , apertado, efpecie de Arte da Caa. Velas pequenas, que fe ajun- tortura ; epro dado na tefta a algum ,,dar-lh tao quando ha bom vento. Britto Viagem met- tratos, atormentar. Parecer do D. %oo Aforifo er f/^f" iTf \*rr**?**> , [de Bja. Falco de dado , na antiga artelhaC U 1 I C U L A , > f. a ultima t e z , ou a flor r i a , o que fe carregava com dados, ou pelloud a J^K, r ^ / p V v J*natr"- i epidcrme. : ros de ferro como dados. Dadti falfos , so C U 1 L A D A , .f. tenda com o corte da ef-|feitos de forte, que fem perder a forma cubi-

Braf.

V^T$J?f?-

ca r c r

fico

com mais

P e f o P ara

hum l a d

,e

_ C U T I L E I R O , f.m. artfice, que faz facas, moftro de ordinrio os pontos pintados no latlZ01ras ' jdo parallelo oppofto; e o mfrao so os chum1 ba-

DAD

DAM

359

Badcs,- ou falfifieados mettendo-fe-lhes chumbo. Aveiro cap. 87./..47'4- ed. de 1732. jacas damaf- Ddiva. Eufr. i. j . quinbas,, traados, aljanges. .', s D A D O , part. pff. de dar.: dada cafio , ou o D A M E j A R , v. n. na Ulifipo Cato 4. fcenx 2. cafo que', vale $ no cafo d e , ou fendo cafo. j . 189. y.) diz hum mancebo da fua noiva , "que Dado a vinho , c habituado. a no quer fe no - para damejar com dia todas D A D O R , m. o 'que d. H. Pinto fi. 49. as horas, /. e. fervi-la, requebr-la , galante-la Eujr. 1. 3. ^Barros Elog. 1. Moijes dadr da lei. como a fua dama, e fenhora. j . 295-. Vs, que fiais dadr da fiortaleza Fios D A M I C E , melindre , delicadeza , mimos Sant. / . 178. col. z,das virtudes j . 243. caprichos, defdens, aftectaes de damas. a- 1. t-. DAMNACA , embarcac^fiat. pequeDAINECA , fi forte de barca lada de atra- na , e ligeira 2. Cerco de Diu / . 1P5. veflar rios ; dellas fo fazem pontas. Godinho. DAMNAO , condemnao: o m fuDALA , -f. fi canal de taboas por onde corre prime-fe' ria pronuncia. ao mar a agua , que fai das bombas do naDAMNADO , part. paff. de cJarnnar (m. fop-. vio. primido) cortcjenado ao Inferno, H. Pinto j . 497: DALAA , Af. embarcao grande lar- Auto do Dia de Juizo. Apaixonado, mal cjifga , e rafa. Barros. pofto contra algum , de mo-animo , e mal D'ALI y. ali. frafe adverbiah , intencionado. Albuquerque 1. 43. Couto. 4. 3.7, - DALMATICA , vefte Ecclefiaftica , em C. Luf4 1. 7 a peito, tao damnado: e que jempre que vo reveftidos - os Diaonos nas Procifses; vem de eftomago danado :^ Andavo os Mouros difere pouco da cafula., em ter mangas, curtas , da terra to danados contra os nofos por cubia e a cauda , ou frafda quadrada. V. do Arceb. 1. 6. Caftan. L. 6. 139. ;'. e. irados , apaixonados , e c. 18. corruptas as vontades a noffo refpefo. Terra DAMA , fi fenhora nobre. de qualidade, de damnados , e malfeitores Fios Sant. fi. 183. A fenhora que affifte por fazer corte junto s y. Coija danada perdida, arruinada fizica , ou Rainhas. Mulher galanteada , e fervia ho- moralmente. Co danado, doente da raiva , e neftamente - de algum -galante , ou namorado. aim peffoas mordidas delles , ou de outro aniUlifipo., Meretriz v. g. be mulher dama. mal danado. Autor danado, condenado per mJogo das^ damas , n'hum taboleiro dividido em pio, v. o verbo. lifonjas alternadamente- brancas , e negras-, com DAMNADOR 3 m. o que Taz damno, AzUtabolas; Soprar a dama, be perder a dama por rara c. 27. no ter comido com ella o que devera, efig. tirar o DAMNAMENTO , m. corrupo da coifa rival do lano , tomar-lhe,-ou cafar com a foa danada. B. P. ciama. Pea- do jogo do Xadres. Dama da DAMNAR , v. at. corromper fizica , ou mocopa, mulher, que cuida delia. ralmente v.g. as guas enxar-cadas dano-je; D A M A R I A , . y. damice. Guia de Ca- os ovos com o tempo fie dano; dano-fe os animes.' jados. com m doutrina ; daqui herejes danados V. DAMASCADO y. adamafcado. , do Arceb. f. 147/ ,, demnou-fie-nos Cefario i. D A M A S C O , fim. tecido de feda, Ienaria, e. peryerteo-fe , prev^ycou. S Mir. ^Vilhalp.-at. l , de forte que parte delle fica Iizo , e feti- 1. fie. T. Fazer dafllo , offender, mejeftar y." nado , a outra de fuperficie afpera, fazendo a g. a fama dana o corpo Guia de Cfiados 1 diferena vrios lavores. Fruto defte n o m e , ,, para danar todo aquelle martimo Freire o da efpecie dos abrunhos , parecido ao pceao. inimigo no fca , nem dana os rios Ferreira DAMASQUEIRO , m. arvore que d da- Egloga 1. Deitar a perder, arruinar. M- L. mafcos. Sal danou tudo com bum atrevimento fiterilcgo : , D A M A S Q U I L H O , f m. damafco ligeiro; Caufar a raiva doena , a mordedura de co droga de feda. Lobo. danado dana a peffoa mordida. DAMASQUIM y. damafquilho. Cron. J. i.p. TDAMO , m. amafio', namorado, galante. 3../. 290. Prefies Rodrigo, e Mendo. - DAMASQUINHO y. damafquino. D A N A , movimento regular do corpo , D A M A S Q I N O , adj. fe diz das efpadas , e e feus membros ao compaffo, e fom de mufialfanges , que tem a folha com certos lavores. ca , baile: talvez ero feitas por homens arina;M. Conq. 4. 22. as verdadeiras vinho de Da- dos , ao fom de inftrumentos guerreiros , -danmafco Capitaj da Pheniia y. Fr. Pantaleo <P ar v. g. a Mourifca , a dana dos Machatins?
>s

Gli

ou matachins. t. Nam. grandes mares pela em ateiem pancadas, golpes, huma bofetada. Marinho Quadra , a q'ie os Nuticos chamo Dana H. Dar fobre o inimigo, accommette-lo. j . 128. Dar com algum^ en:ontr-lo , achNaut. .f. 382. lo , tom-lo. Vieira ,, quando a morte der com elD N C A D E I R A , fi"T. baiadera. le. Lev-lo v. g. d/i comigo no Refifio. % DANADEIRINHA , dim. de danaDar de fi , dobrar v. g. a viga , a trave; ceder ; deu de fi o alicerce , e abriu a parede. " DNCADOR , m. baiador. DANANTE , m. o que dana. B. Per. 2. Ir tocar v. g. ,, deu a no na Areia., tfbum.penedo. Acertar v. g. -deu-lhe o tiro pelos peicap. 9. Trancofo z.p. Conto 2. a entender, oti D A N A I ^ v. at. mover o corpo , e fes tos. Dar lio , v. lio. emroft.o^,ou membros a cTOipaflb , e fom de mufica , no cho, em q;te entender, v. entender. de rofto -, dar de mo, vela , cofta, as mos, faltando , ou na maroma. com hum po, dar a mo , batalha , dar no alDANDO , m. pezadlo. - DANTFICAO , dano. B. P. Bar- vo , dar-fe a partido v. os refpeclivos foblantivos das frazes. Caufar v.g. dar morte, vibof a. da. Dar cimes , pedir cimes mulher. CarD A N I F I C A D O , part. paff. de danificar. ta de guia. Dar em que fallar, i. e> motivo D A N I F I C A D O R , m. o que danifica. converfao dos cen fores , ou falladores. Dar D A N l F I C A M E N m , f.m. dano, detrimento. Azurara c. 4. igualana por confia dos do o fido , ach-lo. M. L- Dar rfhum penfamento, dizemos quando elle nos v e m , ou o damniftcaments. D A N I F I C A R , v.at. caufar dano, arruinar,, achamos. Vidra. Dar do fit porta nos olhos a levantou os baluartes, que o tempo tinha danifi- algum, no" o receber, dfpedi-lo mal , dar com a porta nos olhos s boas infipiraes cado. M. L. DANINHO , adj. que caufa dano , efpecial- H. Pinto p. 40. Dar a algum Senhoria ,^-Exmente nas fearas , e pomares , mettendo gados, cellencia , trat-lo com eftes tratamentos, ou dar como el-Rei faz. Dar vir a praricar n. v. g. &c. Orden. Olhos daninhos. E:tfr. 3. 5. D A N O , m. m a l , pedra , etrago , que fe deu em dcfpropofitos. Ir ter v._g. efta rui faz na faude, fazenda , bens^, no edificio. M. vai dar na praa , ou praa. Dar em alConq. vos que em feu dano armais a gente. gum, accufar, dilatar. Dar de. pedra, e de liPena do dano , "a que confifte na privao da nhas v pedra, e linhas Dar armos ao eftudo, vifta de Deos , que fofrem os condenados no In- paffa-los no eftudo. Dar-fe, applicar-fo darfe filofofia , lio -; s boas artes T. d'Agoferno. ra 1. p. 5. Dar-fe por achado , moftrar que DANOSO , adj. que caufa dano. D A N T E , part. at. de dar antiq. , com que fabe alguma coifa. Dar-fie lhe de alguma coifa, fe punha a data y. g.- dame em Lisboa a tan- ou de algum , fazer cafo v. g. no fe me tos de tal mez ; hoje dizemos dada em Lisboa. d diffo. Dar-fe por entendido, i. e. por fabe Dame fubft. v. dador. Fr. Marcos traduc. de dor, ou que entende v. g. hum remoque , a* Marullo pag. 7. D, ante, de diante. Lufi. Transf. luso. Dar-fe por convencido, por culpado , teconhecer-fo ; e confefar-fe convencido , culpafi 48. c. 30. ^ Nafcer v. g. eftas arvores no fe do D'ANTEMO , adverflllmente , anticipada- do mente. perto do mar Conto 4. 7. 9. Entregar-fe, D ' A Q U E M v. aqum. render-fo. Ferreira' Cafiro dei-me toda. DarDV^QUI y . a q u i . fe dr, contemplao, meditao. B. Lima DAR , v. at. paffar gratuitamente o domnio Egloga 2. . Eu medarei a pena deffa culpa ; deudo que he noffo a outrem. Entregar v. g. fie toda a diligencia Sagramor 1". c. 18. os d effa carta a teu amo. Produzir v-. g. a Farifeos vendo que Chriflo fie dava aquclla grande terra d eopiofts frutos. A Univerfidade deu honra de fer elle o .Mejfias, &c; Paiva Serm. grandes eftudantes.'V. do Arceb. 1. c. 3. Pref- t. 1. f. 234. v. fe com algum, brigar com ' crever y. g. dar regras, ordens , preceitos. elle. Aulegr. f. i i 7 _ _ _ u 8 : it. tratar leye amiMoftrar v. g. dar obedincia a algum. Dar fade , ter alguma converfao. nos olhos , terilos v. g. a luz ; e talvez desD A R A N D E L A , fi hum trage antigo de lumbrar. Vieira r , a luz deu olhos a huns, a ou- fenhoras ,, D. Francifco de Portugal sao metros deu nos olhos. Dar com figo , ou com ou- lhor as daranddlas de Sevilfrd, ou de Caftdla > dutrem no cho, atirar, ou cahir. '.Vieira. Dar rando era panno ufado' em tempo de Felipe 2. DAR-

3'So

DAN

DAR

DAR

DEA

361

DARDEJAR , v. n. arrojar dardos. poet. g. ' de confelho , ou por coffelho. V. do Arceb. 1. 4. Eufr. 5. 4. junta-fe aos infinitos , que o Sol feus raios dardejando. DARDO , ra. efpecie de lana delgada, so puros foftantivos v.g. comea de fervir. Ufa-fe com adi. fuftantivados , v. g. quando die curta, que fe arremeffa. DARES , m. pi. ter dares, e tomares comzemos o pobre do homem , o trifte de mim', algum , i. e. difputas, contendas , altercaes por o pobre homem, ou como fo differamos o trifte eu que fo no diz ; ou com fublantiAmaral n . DARIS, fim.pl. efpecie de bugios da forra yos v. g. 3, o ladro do moo ,; por o moo ladro. :* lioa. DEA, poet, .Deufa. Lufiada 1. 34. Lufi. DARVIS v. dervis. DATA , o dia do mez, e o anno , em Transf. f. 107. que fe fez qualquer carta: f. a data defte DEADO, m. Officio de Deo. teftemunho he do anno de Chrijio , <&c. M. L. % DEALBADO, part. paff. branqueado fiepulAchar algum de boa data , ou m data , i. e. cro dealbado , o hypocrita; it. o mal confeffahumor. Data ,"por dada, direito, ou aco do. Paftoral do,Porto. de dar. Lucena 394- i- ,, aquella data fo' era DEAMBULATORIO , adj. v. ambulatrio. de Deus: efte beneficio era da data del-Rei ; a m. Paffeio, lugar. Cron. dos Con. Regranpropagao dos indivduos he data de mo fiupe-tes. rior. M. L. DEO, m. dignidade ecclefiaftica, que deDATARIA , tribunal da Cria Romana, pois do Bifpo, ou Arcebifpo governa os Cabionde fe defoacho as graas expedidas, ou con- dos. cedidas por bullas. DEARREZOAR, v. n. arrezoar , altercar. DATA RIO , adj. oCardeal datario, que pre- Cron. J. 1. cap. 21. fide Dataria , ouve os pertendentes , confuta DEARTICULADO , part. paff. de articular. a S. Santidade , e firma os breves. DEARTICULAR , v. at. pronunciar com difDATILADO , adj. da cr dos datiles ,, bor- tino : Vieira ,, troves que falavo, e dear* zeguins datilados Eufr. ticulavo as vozes. DATILE, fi m. o fruto da .palmeira. DEBADOURA v. dobadoura , e derivados. D ATIVO, m. cafo , ou inflexo dos noDEBAIXO y. baixo debaixo de novos Ceos, mes que equival prepofio a junta ao mef- e novas efirellas Filoj. de Princ. j . 13. t.i.: demo nome v. g. em Portuguez me v. g. deu- baixo jeu fingimento i. e. do feu fingimento. me hum livro , e outro a Joo, ou deu hum Li- Lobo Egl. 2. 1 vro a Joo , e outro a- mim. DEBALDE v. balde. D ATIVO, adj. dado pelo Magiftrado v.g.,, DEBAR , v. at. y. dobar. S Mir. Comed. tutela dativa, oppofta a que he inftituida pela DEBATE, m. difiputa , altercao. Arraes Lei , ou por reftamento. Orden. 3. 43. 5. tutor 3. 3. Combate. Eneida 10. 105. dativo. DEBATEDURA , f. a aco de debaterD'AVANTE, adv, dar por d>avante i. e. porfe a ave. Arte da Caa j . 18. diante, t. naut. v. -avante. Barros. DEBATER , v. n. difputar , altercar. Barros H. Pinto, debater a quefto, na quefto, ou fio(DAYRI , ou bre a quefto; de debater, brigar, jular, con(DAYRO, tit. do Imperador do Japo. tender. Sagram. 1. 41. Debater-fe , bater as DEA azas ; as pernas v. g. o falco debate-fe , venD E , prep% que indica o termo donde fe fai do coija defacoftumada ; ,, o meninofiedebay. g. ,, veio de Frana. Indica a coifa poffui- tia para ir para algum ,, V. do Arcebifpo 1. 1. da v- g- o ficnhor defta cafa , Deus de mifieri-e.H. D- L. 3. c. 1. parte 3. Eufr. 2. 5 . : debatemcordia, homem de annos; capacete de jerro , ho-fie por guerra , i. e. do molras de a defejar; mem de juizo , de efpirito ; cheio d?agua , cheio defejo DEBATIDIO , adj. que fe debate , agita , de annos , de virtudes. O modo v. g. deArte da C-iafi.19. preffa. O inftrumento v. g. ,? ferir da lana , inquieta y. g. \, aor das efporas, do aoute. Sagramor freq. A caufa DEBATIDO , part. paff de debater v. g. v. g. de raiva, de nojo , de curijo , de con-quefoes ventiladas , e debatidas ,, Pieira. DEBATIDURA , movimento da ave-, fiado cr que vai figuro. Defde v. g. de pequinino. Eujr. 2. 5. A origem, motivo' v. que fo debate. Arte da Ca<i. 0 Zz ., DE- !

D E B R U O S , adv. com o corpo inclinado, DEBAXO y. baxo. Leo Cron. Af. 2. 4. /. 291. debaxo do Reinado dei Rei Flavio , i.e. e com o rofto no cho. DEBRUM , n u a fita , com que e debrua, reinando Favi Ervigio. e guarnece a borda do veftido. fig- Nas feDEBELLAO , o afio de debelar. ' D E B E L L A R , v. at. vencer, desbaratar ridas, a b o d a , que fe vai ^cicatrizando , ou que Vieira debelar os tiranos ; debelar infiis fica depois de cicatrizada , com outra cr. V. do Varella : Prov. da Ded. Cronol. foi. 166. Arceb. 1. r . : armas fortalecidas com hum debrum DEBICAR , v. n. vulg. provar, comer pouco de ao Palmerim 3 parte. de alguma coifa. DEBULHA , o adio de tirar , e limpar DBIL , adj. fraco , de pouco vigor, de pou- o gro da efpiga. ca fora v. g- muro dbil Cames: voz dDEBULHADO , part. paff. de debulhar. bil. M. Conq.: Sade : dbil ufo da raso D E B U L H A D O R , m. o que debulha. Prompt. Moral. D E B U L H A R , v. at. tirar o gro dos cafuD E B I L I D A D E , fraqueza, falta de vi- los. Desfolhar v. g. debulhar huma flor. gor , e foras do corpo , ou do efpirito v. g. Debulhar-fe em lagrimas, chorar muito. a debilidade do entendimento humano, da raso, DEBULHO , m. o que fe fopara do trigo, rc Vieira 5. 152. como so as praganas , barbas , cafolos , &c. D E B I L I T A O , v. debilidade para As entranhas do animal morto , que fe fepro que os filhos naficeffem com menor debilitao dos do corpo. Repert. da Ord. o Carniceiro mate a rez, pes Ferreira Brifio. A. 1. fc. 3. e alimpe dos debulhos: v. deventre. DEBILITADO , part. paff. de debilitar: DEBUXADO , part. paff. de debuxar fa debilitada a monarquia pela guerra dilatada ces debuxadas da rofa cr Sagramor 1. c. 17. Ribeiro de Macedo. Azevedo. ( D E B U X A D O R , f. m ra DEBILITAR , v. at. enfraquecer, abater, (DEBUXANTE , f. c. peffoa , que fabe dediminuir a fora , vigor fizico ; do corpo , do buxar. entendimento. Debilitar o efiado com guerD E B U X A R , v. at. delinear em fuperficie, ras ; debilitar o partido , ou bando , &c. imitando cora claro, e efcuro a figura de algum DEBILMENTE , adv. com pouco vigor. corpo. Entte ourives , rifcr com eftilo de laD E ' B I T O , m. obrigao , que tem os ca- to fobre tbua de buxo, Cames nas befados de fe preftarem feus corpos para a propa- las faces , e na boca , e tefta Cencens, rofas , e N gao. Prompt. Moral pagar, negar o debito , pe- cravo debuxando i. e. imitando as cores deftas dir. flores , retratando-as. Reprefontar com palaDEBOLAR , v, at. tirar as cftras s chagas, vr.is. Paiva Serm. 1. 191. v. ,, nefita pratica fe deou boftelas U Med. buxa a carne, e o efpirito. As arvores fe deD E B R E A R , v. at. ferir aoutando ebrear buxo na agua fiobre que pendem , bem como o rofa aomes. to no'efpelho jronteirv Palm. 3. p. c. 2. D E B R U A D O , part. paff de debruar. DEBUXO , m. a arte de debuxar. DeliDEBRUAR , v. at. forrar a borda da vefti- neao. Primeiro debuxo v. Rifco , ou as fidura , ou qualquer panno , coiro , &c. com hu- guras rifcadas fomente. Metter algum emdema efpecie de cairei por ornato, ou fogurana. buxos, jr. fam. i. e. em lano embaraado. f. No braso y. g. armas brancas debruadas Debuxo de buril , a figura , ou lavor, que fe da mejma cr, i. e. guarnecidas pelas bordas: imita abrindo com elle. Pea de po de que debruar o dijcurjo de verfios de Ovidio , de fenten- os Correeiros uso para fazer rifcos borda das as de Ptauto Lobo. correias. D E B R U A D O , part. paff de debruar-fe. D E ' C A D A , o nmero de d e z , em que Inclinado pendente. Sovereira fiobre bum valle alguns autores dividiro fus obras v. g-Joo debruada Lobo egl. 5. v. o verbo. de Barros , que em cada Dcada comprehende DEBRUAR-SE , v. recip. deitar-fe de bru- dez Livros. os , pr-fe debruos apoiando-fe fobre o peito D E C A ' G O N O , adj. Geom. de dez lados ufay. g. ando todo o dia debiuadas pelas ja- fe fobft. tiellas :-fig. debruar-je a algum , humilhar-foD E C A L O G O , m. os dez preceitos , ou lhe todos fe debruo fortuna ,, e o vento mandamentos da Lei de Deos. aos ps por lhas bejar fe debruava ,, Uliff. 2. 48 : D E C ALVADO , part. paff de decavar. monte debruado fobre ornar, inclinado , com pendor D E C A L V A R , v. at. cortar o pericraneo cer para elle. ' . ce

$6i

DEB

DEB

DEC

DEC

353

D E C E P A M E N T O , m. o atfo de decepar. ce em redor da tefta , e molleira. Severim Not. Leo Defcrip.f. 53. Difc. 4- 7D E C E P A R , v. at. cortar y. g. algum bra[ D E C A NADO v. deado. o , perna. Defunir v. g. decepando-o da D E C A N I A , corporao de dez indivunio da monarquia. Epanafi. j . 133. Impedir duos , a que prefide o decano. a energia, atividade. Eujr. 1. 1. o desjavor deDECANO , m. antigamente era o prefidencepa os bons engenhos. Privar de parte. Arraes te de dez clrigos. O mais antigo de alguma 1. 16. a morte cada dia decepa parte da vijunta , corporao , ou communidade. Deo. da. t. d^Ajtrol. judie divindade , que prefidia em caD E C E R v. defcer. Sagramor 1. c. 35. o foi da trez decurias, ou decanias do figno celefte , j decia , e outros clafficos affim o eferevem. e que firvia de horofcopo para levantar figura D E C E R T A R , v. n. contender, pelejar. Lanaos que nafeio. DECANTAO , f. Chimico , emborcao, dim. DECIDA v. defeida. que fe d ao vafo , para o liquor ir efcorrendo DECIDIDO,., part. paff de decidir. feparado do p , ou fodimento feparar por deD E C I D I R , v. at. determinar , refolver , julcantao El em. de Quim. D E C A N T A D O , part. paff. de decantar. . gar , fentenciar algum cafo , dvida, quefto , D E C A N T A R , v. at. publicar, exagerar, pon- demanda. Vafconcellos Not. Ribeiro juizo Hifiderar , engrandecer alguma coifa , afamando-a , * tor. D E C I F R A D O , part. paff de decifrar. e fazendo-a plaufivel decantar huma aco D E C I F R A D O R , m. o que decifra. voffa ; o decantado aforifmo de Hyppocrates; o deD E C I F R A R , v. at. achar o modo de ler a cantado remdio. -Decantar entre Chimicos v. efcritura feita por cifra , ou malfeita , de letra decantao , feparar por decantao. D E C E I N A R , v . a t . tornar a amanar o fal- embaraada. Interpretar palavras de fentido efco depois da muda , trazendo-o no brao curo , enigmtico. Entender coifa difcil. D C I M A , compofio de 10 verfos de noite. v. M. Gritar muito. D E C E M V I R A T O , f ra. a Magiftratura arte menor rimados de certo modo. Tributo dos Decemviros entre os Romanos. Vaficoncel. civil, que confifte em dar a dcima-parte de alguma renda ao eftado , &c. Arte. DECIMAO , o ato de tirar o dciD E C E M V I R O S , n u pi. dez homens, fiez-fe nas tropas a deque dero Leis em Roma no .tempo da Repu- mo de alguma ferie cimao por je no poder caftigar a todos os deblica. DECNCIA , f. recolhimento , honeftida- linqentes. DECIMADO , part, paff. de decimar. de no exterior. Tratamento de veftidos, e faDECIMAL , adj. aritmtica decimal, he a de mlia conforme ao eftado y. g. paffar com deu o ufamos, e enfina a calcular fazendo termos cncia ,, Prompt. Moral. D E C E N D E N C I A , e deriv. v. Defcendencia , e dez em dez v. g. contamos 1 0 , e mais 10 vinte, e mais 10 trinta , &c. Fracces deci&c. D E C E N T E , f. vafante. Azurra c. 16. a maes, aquellas cujo denominador fempre he a unidade acompanhada de huma, ou muitas cidecente da mar D E C E N T E , adj. conforme honeftidade ; fras v. g. | - ou 7, ao decoro ; ao eftado, decorofo. Conveniente DECIMARVV. at. tirar de cada dez hum , e decente para a faude T. d*Agora 2. 3. / . o dcimo na ferie. DCIMO., adj. numerai ordinal, que eft en148. v. tre o nono, e o undecimo. D E C E N T E M E N T E , adv. com decncia. DECISO , o ato de decidir. A"fenD E C E P A D O , part. paff. de decepar. Que fono move defembaraadamente v. g. ,, tena , refoluo , com que fe dicide. A ac Galhegos ,, dos ficaro decepados mettendo-fie na vafa, tfhum her- o com que fe decide vaal , nViurn areial v. Barros 2. L. 3. c. 9. o na- aljanges efperavo a deciso da barbara contenvio por falta de governo. Os homens so decepa- da. dos quando fie embebedo em feus appetltes ,, EuDECISIVAMENTE , adv. decidindo ,_ pondo fr. 5. 4. f. 79. v. faltos d'energia, como o que termo v. g. ,. refponder decifiivamente. it. Sem he decepado na batalha. Homem decepado, apa duvida , nem hefirao. gado, fem partes, nem talentos. DECISIVO , adj. que decide y. g. voto , Zz i re-

repofla ; efta hora, ou aco joi decifiva. Sem mim , me, migot. Gram. t- Aftronom. O heitao v. g. dijendo de modo rejoluto , e apartamento do aftro, da equinoxial para hum dos feus plos. Declinao da agulha de madecifivo. D E C L A M A O , Orao, difcurfo re- riar , variao , ou defvi', que ella tem quantrico que os Profeffbres, e difcipulos recitavo do no aponta o verdadeiro Norte , ou o ponas antigas efcolas de Eloqncia. . A pronun- lo. Decadncia, principio de ruina v. g. cia , e geito do declamador y, g. tem boa de- de eftado , do imprio, da faude_, fortuna , bens,, clamao. Affetao de termos , pompofos, a perdio de Trqya , a declinao de Roma ,, Avifios do 'Ceo c. 2. Do dia , quando vai para a e figurados contra as regras da eloqncia. DECLAMADO , part. paff. de declamar tarde. Da doena, que vai fendo menos. Do doutrina que devia jer declamada nos Plpitos apoftema, que fo vai refolvendo. Declinao das cores , o irem-fe aproximarido a outra cr Vieira. v. g. cr branca com declinaro para pallida D E C L A M A D O R , m. o que declama. DECLAMAR , v. at. recitar algum difcurfo v. declinar a cr. Declinao do relgio de pacom o t o m , e aceento conveniente , acompa- rede , v. declinante. D E C L I N A D O , part. paff. de declinar v. o nhando a voz do geito , e. aco. Razoar com fora, e vigor v. g. declamar contra os vi- verbo. D E C L I N A N T E , part. at. de declinar: reldos. D E C L A M A T R I O , adj. que pertence de- gio do fiol declinante , o que eft em parede que no olha perfeita , e directamente para o Orienclamao. DECLARAO., f. o ato de declarar. te , poente , feptentrio , ou Meiodia, mas tem Explicao, ou expofio. Denunciao v. alguma inclinao para algum deffes pontos Carg- JJ de guerra. O ato de dar ao manifofto deaes , a qual fo mede por gros de circulo v-g- ,, declarao de bem. Depoimento, tefte- v. g. efia parede be meridional declinante para Oriente ; relgio declinante. munho. D E C L I N A R 3 v. at. repetir o nome varianD E C L A R A D A M E N T E , adv. abertamente, defcobertamente v. g. oppos-fie declaradamente. do-o em feus cafos, fegundo a analogia do exemplar. y. n. Ir abaixando y. g. declino DECLARADO , part. paff. de declarar. D E C L A R A D O R , f. m. o que declara. Fer- os outeiros. Ir em decadncia v. g. declina reira Son. 41. L. z. declarador d'antigas pro- o imprio , a fiaude , as coifas da Oriente eftavo fecias. adj. Coifa, que declara v. g. vozes de- bum pouco declinadas Freire. Propender,inclinar-fo com defvio de b o m , e acertado y. g. claradoras dos conceitos. D E C L A R A R , v. at. manifeftar, explicar al- o principe declina para o mal; apartando-e da guma coia occulta, ou ignorada. Expor , com- L e i , que devera feguir Cames Can. quem com mentar a coifa obfcnra , difEcil. Dar ao mani- fiolido intento. Arraes 5. 6. pervertero o juizo porfelo v.. g. a fazenda aos aduaneiros, Articu- que declinaro aps a avareza ,, Declinar a lar bem as palavras. Expremir com palavras jurifidio , allegar incompetncia de foro , e que os conceitos. Pronunciar v. g. declarou o rto eft obrigado a comparecer, nem refponaer reo, e culpado no crime. Declarar , nomear, perante algum juiz o juizo, ou jurifdico do eleger v. g, rei. Declarar guerra ao inimi- almotacel no je pode declinar Ord. L. 3. T. 5* go , denunciar-lha com folemnidade , ou por 9-. Declinar o planeta, apartar-fe do equador manifofto, -fie, explicar-fo de modo intelli- para s plos. Diminuir ,' ir acabando v. g- , r gvel. Abrir-fe com algum. Declrar-fe a vai declinando a jebre. Ir a mal v. g. decih na a faude; declino noffas coifas. Arraes 3. 3. vioria,, apparecer de que parte fica. Freire. D E C L A R A T O R I O , adj. que ferve de de- Declina e dia para a noite , i. e. vai-fe aproxiclarar v. g. claufula dedaratoria do tempo , do mando ; o anno para o fim. . Declinar a cr, ir-fe aproximando outra alguma declihava vencimento* a cr celefte Barros 4. / . 149. : mais branco DECLINA , pea do aftrolabio , he hudeclinante a pallido. M. Lufi Declinar , dimima efpecie de regra com duas- pinnulas , a qual nuir-fo v. g~ a fama , opinio , reputao. fe move em roda, e moftra os gros. DECLINAO , a inflexo , ou varia Declinar idade, ir-fe apartando delia v." g-, terminao , que tem hum nome , e que ferve o velho declinava idade de mancebo Eneida de moftrar as varias relaes, em que .concebe- 9. 67. . Pluma na gorra hum pouco declinada , mos o obje&p frgnificadp por elle y. g. JJ eu no direita perpendicularmente , inclinada. L't! [ia-

3 64

DEC

DEC

DEC

DEC

365

D E C O T A D O , part. paff. de decotar. fiada. O declinado foi, que fe vai pondo , ou D E C O T A D O R , m. o que decota as ardo meio dia em diante. D E C L I N A T O R I O , adj. exceio--, a q * vores. DECOTAR , v. at. cortar os ramos inteis fe allega para fe declinar a jurifdico, ou moftrar-fe incompetncia de juizo. Orden. 3. 49- 3- das arvores, bem rentes, de forte que fique o D E C L I V E , adj. ladeirento , com pendor tronco f , que vai debaxo , at onde nafcem nos declives outeiros. Lobo Primav. Ufa-fe fo- os ramos para alli tornarem a nafcer outros de novo, e fazer-fe melhor, arvore. ,, dectebftant. QEGLIVIDADE , pendor do terreno , fie o mo, e fie expulfie da companhia dos bons, T. d''Agora 2. 2. Decotar a cauda das aves, cordeclivio. Melhodo Lufit. D E C L I V I O v. declive fubfiant. Lei fiobre tar-lha, Decotar o veftido da mulher, cort-lo de forte , que o peito , e hombros fiquem pouas vinhas, do Senhor D. Jof 1. D E C O A D A , a cenrada , lixivia , ou co cobertos. agua embebida nos faes que contem as cinzas , D E C R E C I D O , & deriv. v. decrefcido, Scc, D E C R E M E N T O , m. decrefcimento , minou cal por onjde paffa, para barrla , ou para fabo , &c. s vezes fe mifturo hervas aroma- goa v. g. o decremento da Lua. ticas , &c. Fios Sant. f. 176. v. col. 2. D E C R E P I T A R , v. at, fazer decrpito. AnD E C O C O , ' cofimetito , ou agua , era dr da Silva Majcarenhas 3. 21. Viriato 3. 3. que fe ferveo alguma droga , ou imples mediD E C R P I T O , adj. muito idofo. Arvocinal. no A ultima decoco dos negcios re decrpita, de muitos annos , mui velha. D E C R E S C E N T E , part. at. de decrefcer , que faz-fe entre os miniftros, i. e. a deciso.' Vivai diminuindo y. g. feguem-fe os nmeros em eira. D E C O M P O R , v. at. Chimico. feparar as par- proporo decrejcente. tes de que fo compem v.g. hum fal. D E C R E S C E R , v, n. deixar de crefcer, ir DECOMPOSIO , Chim. o ato de de- diminuindo em grandeza continua .., ou difv creta. compor. D E C O M P O S T O , part. paff. de decompor. D E C R E S C I M E N T O , m. diminuio , minD E C O R A D O , part. paff. de decorar; toma- goa as idades jegundo jeu decrejcimento. Alma do de cr. Adornado jqyas , e collares so Injruida. os juftos , com que a Igreja de Deus be decorada D E C R E T A D O , part. paff. de decretar, fls Sant. p. CXXXVII. c. 1, Honrado. D E C R E T A L , decreto do Papa fobre maGarcia d^Orta f. 139. y. Arraes 2. 2. decorado trias Canonicas. As decretaes, o corpo dos Decretos Papaes. com o martrio de alguns alumnos. D E C O R A M E N T E , adv. com decoro ; com DECRETALISTA , m. expoftor das Degraa, bom concerto. Uliffea 9, 118. o cabello cretaes* que decoramente defice at os hombros. D E C R E T A R , v. n. paffar decreto. ManD E C O R A R , v. at. tomar de memria algum dar por decretai. Ordenar, determinar, refolnome , difcurfo , Scc. Honrar, illuftrar, eno- ver , no font. ativo. Varella p. 399. brecer Chrifto decorou a Cruz com feus SantifiD E C R E T O , m. difpofio do Soberano fofimos membros Fls Sant, fi. CCXXX1X. col. 2. bre requerimento particular , ou confolta de alD E C O L O , , f.m, honra, refpeito devido al- gum tribunal, precedendo informao, a qual gum por feu nafcimento , ou dignidade. A depois fica tendo fora , e vigor de Lei geral. convenincia das aces , e outras exterioridades Decreto de Gradaria , corpo de direito Canocom o carater da peffoa y. g. guarda o poe- nico aiim chamado , compillado por Graciata^ o decoro fazendo trifte a Mopfio. Cofia Virg. no. o decoro nas palavras convenientes idade , fiexo, D E C R E T O R I A M E N T E , adv. com certeza educao , religio , eftado da fortuna , ^c. Lobo , decifiva. Vieira ,, o grande aperto em que jf Vilhalp. Ato. 4. fc. 5acho decretoriamente os que pelejo contra muiD E C O R O , adj. poet.. formofo , honefto , que tos. eft bem. Eneida 11. 115- que osdecoros olhos D E C R E T O R I O , adj. Med. dias decrefcrics, no erguia. Cam. elegia 10. so os dias , ou termos , em que fe pcie faD E C O R O S O , adj. conforme ao decoro; hon- zer'juizo da doena. Decifivo. Vieira ,, charofo ^ decente y. g. condies Pieira. Mo- gou em fim a noite decietoda , e fatal an que defto y. g. rofto deorojb Macedo v. decoro acometera A trincheira : o peccado ultimo , e Ciadj. cie

Vieira 4- ti. cdo com fangue de Mouros. Dia--deftinadp. Palm. 2.7 p. c 2. Trijte gerao dedtca29, k ao Demnio i. e. addicTa. Jornada d> friD E C U B I T O , m. Med. o eftar deitado na ca l. 3. c. 7. Lugar dedicado a mortuorios cama. 2. Cerco de Diu j . 147D E C U M A N O , adj. a onda decumana, 1. e. DEDICAR , v. at. offertar , e dar para o a dcima , que dizem fer maior , e mais perigofa. Vieira 5. 2,26. veio a dcima, ou decuma- ufo , e fervio da peffoa , a quem fo dedica nay. o ovo decuman , e outras coifas que y. g. dedicou a Deus hum altar ; a igreja, so dcimas em ordem dizem fer maiores , que dedica-fie com certas ceremonias. Offerecej algum livro, efcritura a algum. as outras. DECUPLO , adj. proporo decupla , he a em DEDICATORLA-,-f. carta , pela qual fe que crefcem os nmeros multiplicados por dez ; dedica alguma obra a algum. D E D I G N A R - S E , v. recip. defprezar-fe , no no valor que damos aos algariifnos guardamos a fo dignar v, g. dedignajte-vos de ler, ou aceiproporo decupla, porque o primeiro nmero tar ejle difcurfo , i. e. tiveftes pjor indigno de direita vale as unidades que pinta, o outro que vs. fo lhe fogue para a efquerda vale dezenas , ou D E D I L H A R , v. at. ir ferindo cem os dedos a unidade multiplicada por dez; o terceiro para v. g.',, as cordas do inftrumento : B. P. diz que a efquerda vale centenas , ou a dezena multihe correr com os dedos pelos traftes do inftruplicada por d e z , Scc. mento. D E C U R J A , corpo de dez foldados de D E D I N H O , m. dim. de dedo. cavallo com hum cabo , na milcia Romana. D E D O , m. os membros , que nafcem da Nas efcolas , dez rapazes commettidos ao Depalma da m o , ou do p , e so 5 em cada curio , s vezes menos. huma; so divididos entre fi, e tem unhas nos D E C U R I O , m. cabo de dez foldados de cavallo, ou de huma decuria. Nas efcolas , o extremos fuperiormenfe: y. ndice eu mofirador, difcipulo mais proveito , que tem a feu cuida- mximo, minimo , aimular. Dedo, medida, he d o , enfmar, e ouvir lies a dez difcipuios me- a duodecima parte do difco do S o l , ou da Lua. O dedo de Deus, i. e. o feu poder , provinos adiantados. dencia. Dedo de mefire, trabalho , ou direco D E C U R S O , adj. jurid. foros decutfos, cujo de meftre v. g. ,, aqui andou dedo de meftre. dia de fe pagarem he paffado, vencidos, atrafaFazer tocar alguma coifa com o dedo, i. e. mofdos. trar evidente, ou palpavelmente. Dar com o D E C U R S O , m. a fuccefso y. g. com o decurfo dos annos Barros 3. fi, 24. v. no de- dedo no Ceo , agaftar-fe contra o beneficio. Ulicurfio do Cerco Cunha V. do Arceb. 1.4. y. dif- fipo j . 24. Dedos queimados , peffoas que fe curfo. O decurfo da Lua , o girar. Arraes 6. doem, e fo refontem por inveja , ou outro motivo. S Mir. Ejirang.f. 113. ult. ed. Pr o dedo 14na boca , fazer final de filencio. DEDADA , a quantidade , que fe tira D E D U C S O , fi o ato de deduzir, dicom hum dedo. D E D A L , m. inftrumento de m e t a l , que minuir, tirar de alguma foma qualquer parte. cobre a cabea do dedo maior , com que as cof- Seguimento de alguma ferie, de annos, fucceftureiras, e alfaiates empurro a agulha carregan- fos, &c. Na Mufica progrefl natural das feis vozes , ut, re , mi, ja , foi, Ia fobindo , e defdo na parte do fundo. D E D E C O R A R , v. at. faltar ao decoro , des- cendo Ia , foi, ja, mi, re , ut. % Illao , infehonrar, desuftrar algum. fe , faltar contra rencia. o prprio decoro , desluftrar-fo. D E D U C C I O N A L , adj. Muf. movimento deD E D E I R A , forro , que os fegadores, ducci.onal, he quando o canto vai por huma f e outros mecnicos pem nos dedos por no os deduco , fom fo fazer mutana. moleftarem n trabalho. . D E D U Z I D O , part. paff. de deduzir. D E D I C A O , o ato de dedicar, conD E D U Z I R , v. at. inferir , colligir. Lobo fagrao de huma igreja. Dedicatria. Arraes deduzindo da grandeza do corpo a exceliencia do Dedic. anmo Levar de huma parte para outra. DEDICADO , part. paff. de dedicar. Eneida Barreiros Corogr. fendo colnia deduzida em 7. 98.. velha dedicada ao templo de J-uno, /'. e. Narbcna. a feu fervio. Arraes, 4. 4. ejle Reino joi dediD E F A M A D O , e Dejamar y. difamar. Eucretorio, que Deus no perdoa

$66

DEC

DED

DEF

DEF

36\j

jr. prol. dejamando a lingua Portugueza de po- Coifa que defende os curvos cojos defenso fiegura ,-, Elegiada j . zc\. v. bre. D E F E N S A R , v. at. defender de ataque, e D E F E C A D O , part. paff. de defecar. v. o fora militar. Naufr. de Sepulv. j . 139. y. ,, os verbo. Eneida ic. 32. oiro dejecado. D E F E C A R , v. at. tirar as borras , p , fe- caidios por Sancho defenfando. di mento , fezes de algum licor, & c Limpar, " D E F E N S V E L , adj. que fo pde defender , tirar qualquer miftura de' coifa eftranha , e m. e futentar contra o inimigo v. g. Cidade, i.p.c. Vieira no ha bem defte mundo por defecado (Freire) caminho ejenjavel, Cron, J. 3. que fieja ,,: o Prncipe ba. de fier puro no en- 32. D E F E N S A V E L M E N T E , adv. de medo degenho , dejecado na vontade. D E F E C T I B L I D A D E , fi falta de vigor, fenfa vel. P. P. 2. 126. v. praa dejenjavelmente de animo. Queirs /, o deleixamento defta ndia murada. DEFENSIVO , adj. que ferve de defender que reduz os homens a tal defeibilidade. D E F E C T I V O , adj. Gram. nome defeivo , y. g. arma. Que fe reduz defeza v. g. he aquelle , a que falta nmero , ou cafo. guerra dejenfiva^ H. Dom. p. 1. f. 2. v. uia o Verbo defieivo , aquelle a que falta modo , tem- fubftant. dejenfivo de venenos Cajian. 3. fi. )o , variaes peoaes , ~ &c. Ceroulas no tem 115. defienjivos: i. e. antdoto, contraveneno ; ingular , e~ affim endoenas, e so defeiyos em e affim qualquer remdio , que prohibe acudir o humor parte leza , na Cirurgia. quanto ao ingular. DEFENSOR , m. ora , f. peffoa,, que D E F E C T U O S O , adj. defeituofo , imperfeito , com falta de alguma parte. Vieira fegue- defende com obras , ou palavras. D E f E R E N T E , adj. Aftron. Circulo he o fe que o corpo de Ado ficou defeuofo i.fi.998. defeuofia fera a terra a que faltarem eftas pro- que leva o Planeta com feu epiciclo no fiftema de Ptolomeu. Vafios deferentes , na Anatomia , priedades. Vajconcellos Not. ' D E F E I T O , m. imperfeio , falta natural, os que levo a matria fominal aos tefticulos. ou moral , vicio. D E F E R I D O , part. paff. de deferir. ConD E F E I T I V O v. defecTivo. cedido , dado a herana, o Condado efiava-the D E F E I T U O S O , adj. imperfeito , viciofo. D E F E N D E D O R y. defonfor. Barros Cartinba deferido por moite de bum feu tio Palm. p. 3. j , 111. fi tfD E F E R I R , v. at. refponder, defpachar o D E F E N D E N T E , fi m. o que defende algu- requerimento. Ceder fora de alguma coifa ma thefe. y. g. ,, de jer ir experincia. Refpeitar, LuceD E F E N D E R , v. at. refiftir , oppr foras , na j . 843. cal. 1. dejeria-je em tudo muito a D. ou razes , fora , ou argumentos , que fe nos lvaro per fiua nobreza, <&c. e por todos o quefazem. Proteger, futentar algum partido , opi- rerem gr angear. y. deferir, entreter fem deipanio. Prohibir. C. Fila demo At. 1. fie. 5. Orden. cho, ou foluo do negocio , temporizar a jreq. Dejender-je-me , i. e. defender-fe de mim, cerca do cafiamento defierio-o , at fierem de idade refiftir-me. Palm. p. 2. e. 106. Jornada <f frica L.i.c.i. D E F E N D I D O , part. paff. y. defender. DeD E F E R I VEL , adj. digno de que fe lhe d? fefo, prohibido , vedado arvore , em que fira v. g. requerimento, petio , Tacho Portug. Eva peccou Paiva S. i.fi. 119. v. j . 222. D E F E N D I M E N T O , m. v. defenfa. B. DEFESA , lugar fortificado. Lugar Clarim, fi. 182. col. 1. murado onde he defefo intrar. V. do Arceb. j . DEFENSA , o ato de defender, ou de98. col. 3. v. devefa. Rases alegadas contra fender-fe. Tomar a defenfa de algum , eheara aceufao criminal. Orden. Apologia. Prohiregar-fe de o defender, da fua apologia. Vieira bio. Caftan. 2).j. 151. dar a vida em defenfa da Religio , a defenfa D E F E S O , part, paff. irreg. de defender, prodos lugares de frica. Defenfa da praa , so hibido v. g. armas de jefias; vedado. Sitio os muros , e quaefquer fortificaes , praa fem , onde ieno pde entrar , bem como na -defenfa, rafa; tinha de dejenja afixante, ou radefofa , ou devefa. Palm. p. z. c. 98. herto 3> fiante v. Linha. DEFENSO , f. defenfa.- Lemos \, na de- S Mir. Cano 1. efl. 9. D E F I C I N C I A , falta v. g. deficienfienso defta jortaleza : ,, defenso da pureza, e \ cia das. pulfaes. Quebra, falha no que fo tilealdade deje Reino Jornada d'AfricarProL

nha

f D E F L O R A R , v. at. tirar a flor. Desnha efmado , orado hove grande deficincia honrar a donzela. Fab. dos Planetas. Colraer, nas fommas , que fe efiperavo recolher das cifas compilar os melhores pedaos v. g. de hum difD E F I D E N T E , f. m. O que no tem fe, ou curfo , hiftoria. Barreiros Cenfura deflorando confiana. Am. Alv. da Cunha Deus nao commuo melhor , o mais effencial da hiftoria Caldaica. nica eftes feredos aos defider.tes. D E F O R A R , v. at. no guardar o foro, o DEFINA C DO , part. paff..de definar-fe refpeito precripto pela lei. Dirio de Ourem fi DEFINAR , v. at. ir confommdo a foftancia 593. deforavo as Igrejas profanando-as. do corpo, como a ethiguidade faz. DefinarD E F O R M A D O , part. paff. de deformar. fe , ir-fe confumindo , e finando por efte moD E F O R M A R , v..at. desfigurar, afeiar desdo. B. P- os claicos dizem , definhar, tabefifazendo as feies. Vieira ,, defiormro as efiacere. , tuas a cutiladas. Corromper. Arraes 3. 13.,,, D E F I N H A R , v. n. ir-fe " attenuando , emma- deformaro os livros fagrados. grecendo, no receber nutrimento , do homem, D E F O R M E , adj. feio , informe , disfore fig. da arvore. H. Dom. 3: p. L. 3. c. 5 . , , me. comeara a arvore a definhar. D E F O R M I D A D E , foialdade, que reDEFINIO , orao clara , e breve , fulta do dano feito feio ; ou por nafcimencom que fe declara a efencia , ou natureza de to com irregularidade v. g. o torto tem deforalguma coifa. Deciso em coifa duvidofa y. g. midade , o aculado no rofto , o defiorelhado. j > fegundo as definies dos Concilios. Circumlancia , que ho f parece alheia da raDEFINIDO , part. paff. de definir. Senso , fieno ainda deformidade-em coifa moral. tena , ejuzo definido, e ordenado por Deus ,, Vieira. Feialdade y. g. a deformidade- do Arraes 5. 5. vicio, da culpa. DEFINIDOR , m. o fujeito , que em alguD E F R A L D A R v.- desfraldar. mas ordens religiofas he dos miniftros do ConD E F R A U D A D O , part. paff. de defraudar felho para o governo da Religio ; ha definidoa S de Braga defiraudada dos offos de feu Seres geraes, e provinciaes. Peffoas votadas pelos nhor ,, V. do Arceb. 6. c. 21. procuradores nas Cortes para em menos nmero D F R A U D A D O R , fo. o que defrauda. tratarem os negcios. D E F R A U D A R , v. at. tirar o alheio com D E F I N I R , v. at. dar a definio de alguma fraude , engano , dolo , m f , defraudaffe' da coifa, v. definio. Explicar, declarar o fentimerc. AI. L. defraudar os devotos da noticia do , comprehenso , extenso de hum vocbulo. defraudar a alheia gloria M. L. elles fede Determinar, alinar, aprazar. Arraes 3. 21. defraudo , ou privao acinte, da fama , que podefinido o tempo , poca. ro ter. % Privar, as conquifias defraudro o reiDEFINITIVAMENTE , adv. decifivamenno da gente , que lhe era neceffaria Severim te. DEFINITIVO , adj. em que trata de definir, Notic. 1. 2.: Defraudar a jufiia a algum, explicar a natureza , qualificao de alguma coi- tirar-lha com fraude. Cron. del-Rei D. Duarte a v. g. caufa definitiva. Deciiva. Vieira fim. D E F R U D O , m. a aco de defraudar. a fentena foi pronunciada definitiva. v. circunfA coifa , de que algum he defraudado pi criptivo. neceffario acudir ao defraudo dos pobres. M L. O E F I R I R a vela v. desferir. Deus lho deu fem defraudo ,, Vieira. v O E F L E G M A D O , part. paff. de deflegmar. D E F R O N T A R , v. n. eftar fituado defronte OEFLEGMAR , v. at. Quim. tirar a flegv. g. cafas que defirontavo com as de F. ma. DEFLIGAO , no jogo da efpada , he Barros: Oriente* Conquift. D E F R U T A R y, desfrutar. fort-la por baixo. , ou por cima do contrario D E F U M A D O , part. paff. de defumar. fom tocar na fua. D E F U M A D O U R O , m. fumeiro, lugar D E F L O R A S O , fi o ato de deflorar. onde alguma coifa fe expe ao fumo. O eftado da peffoa ""Jeforada. Dcflorao , no DEFUMADURA , o a d o de defumar; f. v. deflorar: nas defitoraes Caldaicas ., Barperfume. M. L. 6. fi. 176. com defiumaduras de reiros Cenfura i. e. compilao do melhor de albons cheiros. guma obra litteraria. D E F U M A R , v. at. expor alguma coifa a reD E F L O R A D O , part. paff. de deflorar. ceber fumo. Fazer fumo a alguma coifa v- gD E F L O R A D O R , m. o que deflorou.

368

DEF

DEF

de-}

DEF /

DEG

369

defumar as cafas: Curar ao" fumo , focando ganta , cortando as fauces, veias, e artrias^ a humidade v.g. defumar peixe , carne. En-com efpada, navalha , cutello. Matar y. g. negreer com fumo. Perfumar v. g. , , defu- degolar os innocentes, degolou cem rezes ajomava el-Rei com bons cheiros. Cron. J. i. por ve. Degolar com fiangrias ', tirar cem ellas muito fangue. Tocar a degolar, tocar a invefLeo. l.,i D E F U N D O , adv. ant. debaixo. Diar. dou- tir fazendo final" com a trombeta t". ant. D E G R A D A O , f . f . -depofio perpetua rem f. 577. ,, dejundo daj opas v. fundo. D E F U N T O , fi m. o morto; corpo m o r t o , das Ordens ( Sacramento) recebidas , pena i.mpofta aos ecclefiafticos , ; a quem no ato- de. os cadver v.g. bum defunto. m degradar fo depem as iacras vetiduras , fo rafD E F U N T O , adj. morto v.g. da gente na pa a coroa , dizendo-certas palavras pelo Bifcampal guerra defunta Maufinbo fi.' 97. ult. ed. defunos feu pai , e fiua mi defunto' P V so Leandro Fls Sant. p. CCVII. CadaveD E G R A D A D O , part. paff. de degradar. rico y. g. ,, o rofto defumo ,, pallido como o' D E G R A D A R , v, at. privar do. gro , ou dos mortos. Soufa? Acabado. graduao deleitado civil, ou ccieiaftico v.deDEGELADO , <part. paff. de degelar. grao ; degradur v.g. ,', degradar'da nobreza, D E G E L A R , v. at. defprender , fotar a agua da mi liei a, das , ordens. Defterrar y. g. ,, foi, gelada , derreter o gl. Neutro. degelou o degradado para Malaca. Mandar para fora. 13> rio Gazeta de Lisboa. Efcufar y. ."" , , os epithefos de-elegncia fie R E G E N E R A O , o eftado da peffoa , ho de degradar das cartas miffivas Lobo.. % Ailegetyerou. Arraes 1, 15.au \6. c.afas illufi- Cames eleg. 1. em longas efiperancas degradado. '^mtaficabadas pela degenerao dos* feus herdei- j , Degradq os bons cofiumes i. e. perdem. . ^ : ro^: A degenerao das plantas , dos frutos T. d''Agora 1. 3. DEGRADO , firaze adverbial,~de boa vontaque vario , ou vem menos perfeitos. D E G E N E R A D O , part. paff. de degene- de : ,v. grado. D E G R A D U R , v. at. y. degradar, privai rar. ^ D E G E N E R A R , v. n. baftardear , no imi- degraduao. Macedo. DEGRO , m. peas angulares, folidas -de tar as nobrezas , e virtudes dos. majjgyres. Mudar para peior v.. g. , , degenerar de fi mef- pedra, ou de duas tbuas -atraveadas -na efcada ma , degenerar de feu antigo valor ; degeneraro por onde fe fobe. Pea de madeira , por onde feus cofiumes a eftado to groffeiro Vafconc. de fo fobe nas efcadas de mo., , O meio Notic. 'degenera de homem , quem fie deleita com de fiVr a alguma dignidade v, g. fazer de fangue Brachiol.. de Prncipes. Das arvores gros a fua perteno ,, Lobo-: ,,. a idolatria tranfplantadas, ou enxertadas , que defcaiem da he degro para a j Vieira. D E G R E D A D O , diz Barros em vez de. de-> foa bondade , dizemos que degenero. Cfia as ficolhidas vi degenerar da cafia. ' D # t e r r a ,gradado, defterrado ; p"ara diftinguir o defieiraque no produz do mefmo modo , o f j>ro- do, daquelle que. herdegradado,'da honra.,, no" , , duz cpifas diverfas. Defviarfo, aborrecer*con- breza. D E G R E D O , fim., defterro, ou fahida da felho de paz be degenerar da natureza humana. P. Per. 2.f. -18. Degenerando do que devem os ho- terra onde. fo refidia y. g. foi-lhe impofta a pena de degredo. O lugar para onde vai o demens Tempo dlAgora 2. 1. DEGOLAO , o afto de degolar; ou gradado y. g. pardo para o degredo, defterro. Gente pofta em degredo , feparada da converfao fer degolado y. g. a degoUo, do Baptifta. X, ._., ..:A . . , : ; : J *,a*. V A~> Ao',^ DEGOLADO , part. paff, d' degolar. % Canil- da outra por evitar contagio de peite. P. d?Avei fia degolada , a que deixa, ver a garganta ro c. 93. peitos. DEJARRETAR v. desjarretar. Eneida i o . DEGOLA DOR , m. o que degola.. 101. D E G O L A D O U R O , m. lugar onde fe- deDEI CHA , f. V. deixa. gola. O'lugar do pefcoo por onde fe d o D E I D A D E , fi divirfdade , numen , poet. golpe para degolar. Prefies fi. 68. rapou-me o e gentilico. Mon. Luf. fiem os^ ttulos de deidegol amaro. dades , que davo aos q-ie tinho por Denfes : D E G O L D U R A , o adro de dego- Cames ,, eftas humidas deidades. D J E C C ^ O , Med. curfo, cmalar. , D E G O L A R , v. at, ferir o pefcoo , ou garras DEIAaa

370

DI

DEI

DEIFICAO , aptheofe do Gftti-/ DEIXAR , v. at, apartar-fe de alguma coifa, fot-la, larg-la y. g. deixei a cafia paterna; li fino. D E I F I C A D O , part. paff. de deificar. Arraes deixei meu irmo em Lisboa ; deixei o chapeo, a 6. 2. Mi dos com Chrifto , e com elle deificados : capa , deixei a vida de negociante. Abter-fe Paiva S. i. / . ' 3 4 o . ddficdos, e levantados os v. g. deixar de fazer , dizer alguma coifa, Prmittir, confontir, tollerar v.g. deixar fuentendimentos Jj gir - oceafi, deixar dizer, ou jazer alguma D E I F I C A R , *v. at. metter no n m e r o , ter coija,.' Confontir o ufo v. g. o que a forerri conta de Deus a Genlidade deificava os feus Soberanos, os feus herdes: M. L. Arraes tuna ms deixou, Doar por morte y, g, 9 que noffo j>ai nos deixou; no tirar, so os bem 1. 6 DEIFICO , dj. divino ,, efpirito deifico , que o tirano nos deixou. Deixar algum por herD. Franc Manuel Cartas. Que d o for- de deiro, nome-lo. Defcontinuar, ou abftr-fe. V.g. deixe je de cuidar niffb , deixemos zombaDeus. '''!' DEIFORME , adj. conforme com Deus v. g. rias: Deixar a coneubina, abfter-fe defuacon",,intemo rea , edeifiorme Chagas. Deifico, verfao. Deixou a Rainha em feu beneplcito v a deciso do negocio , por prmittir, confontir que divino, ' DEISMO , nu a opinio daqulles , que ad-, frcaff a feu arbtrio. M- L. Deixar as armas, mittefn a exiftencia de Deus; oppofta ao Ma- para fugir mais leve. . Deixar o campo ,. fugir; terialifmo. O erro'dos que admittindo a ex- deixar homem vida ,* Vieira. Deixar-fe leiftencia de Deus , nego que haja Revelao Di- var , no refiftir deixou-fe levar d^fieus n ameametites , de bum parecer gentil. Dar dTi vina. D E I S T A , c. a peffoa que tem a opinio , efte oficio , 'ou negocio deixa duzentos attj No inquietar v. g. ,, deixai-o- Deixar ou erro do Deifmo. a Deivoat noites, enganar , fruftrar , baldar algum. D E I T A D O , part. paff. de deitar. D E I T A R , v. at. lanar alguma peffoa de xar atraz , avantejar-fe. Deixar com a boca forte * qe dfcance fobre o corpo ao comprido aberta, L e. admirado. Deixar Deus a algiterrt para repoufar , &c. Lanar, "botar. Deitar de fua mo, deferrvpar-lo. Deixar ao tempo,. tigrirrias , derramar, e affim deitar agua s mos,pairar o <#empo , efperar boa conjundiura. % Dei- -, &-e. . Deitar jra, Lanar. Deitar a perder at- xar.fie dizer alguma coifa, diz-la fom reflexo., gfm, arruin-lo , e alim o negocio : item cor- inconfideradamente. -. No deixar algum nem aa fomper-lhe os eoilumes. Imputar v. g. dei- Sol, nem fiornbra , perfogui-lo de confino. Euiar a culpa? a outrem.. Deitar gallinhas , met-fr- 2- 3ter-lhe ovos para que os choquem, etirem pinDELAMBER-SE, v. recip. lamber o corpo , t to^. Dditar a femente na terra. - Deitar al- boi folto delambe-fe todo. Eujr. 2. 4. e diz-fe de gum no cho, TazeVido-o"cahir. Deitar entrofi ordinrio do que fcapa de perigo. S Mir. hoto v. danar. Deitar fortes, queimando alca- ra elle*ajji paftor fendo, joi apalpando, e foi venchfras-," deitando- Ovos em. agua, por ver fo el- do , tambm je joi de lambendo , huma vez lama t las fe refiorecem , ou as figuras , que os ovos outras p,., no vos vades delambenda- com a Voff& faerrt, e tirar dellas predico , &c. Tirar vaidade ,, Ulifipo. fortes da loteria. Deitar rizes , arreigar. D E L A M B I D O , part. paff. de deiamber-fe. . Brotar v. g. deitou flor.. Deitar ancora ao Pintura delambida, he a que o tem fora, e mar , lanar ferro. Deitar lano no mar ; por eftar mais unida do que convm fe confundeitar no- Idlo , . lanar. Deitar m* par- de ao longe. Delambido , que fo faz innr> te , interpretar a mal'. Deitar-fie , lanar-fe cente de alguma coifa , e tambm, o que fe a defcanar , ou dormir ; dos homens, e ani- apura , e aftedta muito na aecepo vulgar. v maes. D E L A T A D O , part. paff de delatar. DEIXA , f. a coifa , que fe d por legaDELATAR , v. at. denunciar , aceufar algudo , ou em teftmento. As palavras , "que nos ma peoa , ou delito. Freire ,', delatou e enfO' papeis ds Adtorps fo deixao , para faberem quan- ao Capito- mor ; delatou-o ao Santo ffido. do acaba de falar outro, e entra a foa vez de D E L A T O R , ra. o que delata, denuncian/- . felar. Vieim 1. 457te. Juiz delator v. 'relator. DEIXAO, renuncia, abdicao, cef D E T E C T O , fim. efcolha, feleco. BarSo. reiros Cenjura efereveu fem nenhum deko. Ar*L DEIXADO , part. paff.. de deixar.. raes 3. 3 ^ DE-

DEL

DELEGAO , commfsao dada a de- DELGAAR \ v. at. v. adelgaar. C. Luf, legado. Vieira. 9. 30, outros hafteas de jettas delgaando. DELEGADO, part. paff. de delegar. Juiz DELGADAMENTE , adv. tenuemente. delegado , aquelle em quem o juiz , ^Magiftrado , DELGDEZA , a pouca groffura do ou Principe delegou o feu poder, jurifdico pa- corpo ; no talhe. f. Do ingenho; futieza, ra fuprir as fus vezes. Dada, commertida pe- Ciabra. lo delegante v. g. jurijdjco. DELGADO , adj. de pouco corpo y. g. ,-, DELEGAR , v. at. dar a fua jurifdico , fio , corda , taboa , panno ; humores futiz , e delpoder, autoridade a outro que faa as vezes gados. V. do Arceb. 1. 2. de pouco corpo, caroo delegante. Empreftar o que he feu y. nes , magro. Agua delgada, fina, no jrroffa, g. delegou o Sol a fua luz Lua. Bracbiol. T- d" Agora 1. 1. Aveiro c. 49- agua to delde Prncipes. gada que. parecia eftillada. Raro , fino v. g. DELEITARO , f. o deleite , ou prazer delgada beatilha ; delgado cendal Lufiada , da alma por fenfaes agradveis , e deiciofas; tranfparente, que deixa ver o que cobre. Ma-' ou da bondade moral , e formofora dos concei- lha delgada , e de pouca abertura, e mais fortos,, virtudes , e coifas efpirituaes. te , nas arrnadurfs. Tempo d?Agora 2. 2. DelDELEITAR , v. at. caufar deleite; diz-fe das gado manjar, leve. Arraes 1. 20. Engenhei coifas corporaes , e efpirituaes; deleitar o corpo, delgado , fino, futil. Fiar. delgada, examinar, e o animo Lobo : deleitar o animo ; a honraapurar as coifas ; difcorrer com fotileza : dar com deleita ; Vieira ifto o deleitava. Deleitar-je parcimnia. Vieira. Os delgados do navio, so de ,.ou em alguma coija, ou com alguma coifa. os fumidos, que faz por baixo do carro da po^ Arraes i. 10. em os louvores recebidos. pa , e roda da proa. DELEITAVEL, adj. que d gofto ; que deDELIA v. D/cf. da Fbula. leita. Vieira 4. n. 18. o appetite leva-je cegamen- DELIBERAO, o adio de deliberar te do deleitvel v.'g. entra configo em deliberao. A refoluDELEITE , fi m. deleitao , gofto com laf- o em onfequencia da deliberao v. g. ia ivia, ou por carnal deleite. Prompt. Mor. com deliberao de o matar. DELEITOSAMENTE, adv. com deleite. DELIBERADAMENTE , adv. cora deliberaDELEITOSO , adj. deleitavei, que caufa de- o , fobrepenfado, acinte : depropofito, e cafo leite, penfado. DELEIXADAMENTE, adv. com deleixafien- DELIBERADO , part. paff. de deliberar, feito. Paiva Serm. i. j . 311. y. defeja , mas to de- to com deliberao. Tlefoluto v. g: delibele ixad a , e jroxmenie fervir a Deos, e j . 313. rados de vingar o roubo de Helena. M._ L. DELEIXADO , adj. froixo , molle, fem ener- Determinado , atrevido y. g. contra to deli. gia ; fom curiofidade ; defcuidado. berado inimigo Vieira. A mal-moa i. DELEIXAMENTO , m. frouxido , mol- e. mal aconfolhada. Joru. d'frica L. 2. c. 13. , ieza, inrcia, defcuido; defapplico.: deleixo: DELIBERAR , v. n- difcorrer, confiderar .,' hum deleixamento interior ( nas coifas de Deus,premeditar no que fe ha de fazer. Refolver e da alma) Paiva S. 1. j . 98. 1 determinar com deliberao , e fobrepenfado. DELEIXO , m. cio , defcuido , defappli- rfie, refolver-fe com advertncia, e confideraco. o y. g, deliberei-me a mat-lo. DELETRIO , adj. Med. deftruaivo. DELIBERATIVO, adj. Rhetor. do gnero de. DELETREADO, part. paff. de deletrear. liberativo , fe diz a caufa , em que fe trata fe DELETREAR, v, at. lr foletrando, ou ler convm, ou no fazer alguma coifa, e em que por baixo como fe diz. o orador a perfuade , ou diffuade_. DELFIM , m. peixe cetceo , de focinho DELICADAMENTE', adv. com delicadeza tombo ; boca rafgada , com dentes , que enca- jata, ou diz delicadamente A^aes & 12. xo huns entre outros ; a lingua carnofa , e mo- Com agudeza y. g. delicadamente notou Procovei ; os olhos junto boca , o lombo hum pou- pio. Bened. Lufit. co curvo; a cauda femilunar Delphinus. O del- DELICADEZA , pouca groffura, do corfim , em Frana , o principe herdeiro da Coroa., po , ou talhe fino. Subtileza de engenho; de dos canhes , a afa , que ferve para os monpenfar.; de palavras no groffeiras , nem vulgatar. Huma das vinte e du#coqftellaesboreaes, res ; do juizo que fepara com fagacidade no Pecado Xadrez, com figura de delfim. vulgar o verdadeiro do falfo , o bom do mo. Aaa i

3-7*

" Do paladar , que tem fafti a comidas vulga- / . D E L N A M E N T O v. delineao. Barros res. da linguagem , as palavras mais elegan- Pi oi. 1. Dec. DELINEAR , v: at. lanar , ou tirar os pertes , que excito idas aggradaveis: item as bellezas delia menos perceptveis ao. vulgo _, mais fiz exteriores do corpo natural, ou artificial. particulares. Das fenfaes mlles agradveis! Defcrever v. g. ,, hum circulo. Traar. Vieira Delicadeza de fontimentos nobres , elevados. ,, comeava a delinear-lhe as feies do rofio. Da confciencia efcrupulofa. Debuxar v. g. ,, no infante D. Fedrp efiava de' DELTCADO , adj. de pouco corpo , de ta- lineada a modeftia. Fazer as primeiras tentatilhe fino. De pouca groffura y. g. as fral- vas , traar no delineando fobre a ruina das delicaas Cames. Que fe trata- com de- alheia a fabrica de fua fortuna ' Eficola das 'Verlicadeza na meza, &c. Manjares delicados, dades. no groffeiros , nem vulgares. Compleio- de- D E L I N E A T I V O , adj. que tem virtude d licada , molle, fraca, dbil. No vulgar, nem delinear , ou formar as primeiras partes , o emgroffeiro y. g. ingenho, dito , conceito; gofto, brio v.g. a virtude delineativa da planta fujuzo, nvtfa, poefia. Arraes 4. 31 : o anti- tura he huma das mais occultas da Natureza fraft Dif. Transf. fi. ri4. Que no fofre Alma Infir. coifas grofeiras, e vulgares y. g. ,, paladar deD E L I N Q E N T E , c. a peffoa , que comlicado. Ouvido delicado , que no fofre ex- metteo algum crime, delito. prefses afperas, fons duros , que percebe bem D E L I N Q U 1 R , v. n. commetter delito , crias differenas dos fons , e foas modificaes, ' me. Con. J. 1. c. 96. Cunha Bifipos de Lisboa Confidencia delicada, a que fe affufta de qualquer f. 2fb\ culpa , ou leve offenfa. Vieira. D E L I O v. o Diccion. da Fbula. DELICIA , fio que caufa deleite exquiD E L I Q U A R , v. at. pr algum fal a derrefito. A fenfao deliciofa. Efia era as de- ter-fe em lugar humido. t. Chimico. licias da velhice de Ifc Vieira : deixada a de D E L I Q U I O , m., defmaio. O effeito de licia das arvores Vafconcellos Noticias: no por derreterem-fo certos faes expoftos ao ar, e atfim do feu regalo , e delicia Queirs. Delicia trahiodo a fi a humidade da atmosfera-. no veftir , dormir: nadar em delicias. Delicias D E L I R , v. at. difolver a unio de partes do efpirito. Arraes 7. 6. por meio do liquido , em que fe macera v. g. D E L I C I A R , v. at. caufar delicia,-ou delei- ,, delir a colla ao fogo ; delir a prola em vinat e : ddiciar-fe , deleitar-fo*. Arraes 8. 23. , , p a - gre do Lat. diluere.) f. As lagrimas de Pedro ta fie deliciar em todos os bens do .mundo. diliro as fus culpas, lavaro. Arraes r. i.^diz DELICIOSAMENTE, adv. em delicias v.g. diliro , com diferena de deliro variao do Paiva-Sermes t. fi, 25. v. prefente do indicar, de delirar: para delir feus w viver D E L I C I O S O , adj. coifa, que caufa delicia , cuidados. Sagramor 1. c. 14: e c. 19. para Jbe ou deleite. Homem' , dado a delicias. Pai- delir aquella paixo : cap. 3?. fentia delir-feva Sermes t. 1. f. 11. v. ,, edificar o palcio. lhe o corao em bum brando defejo. Vieira- 4. n. 255. " DELIRAO , v. deliramento , ottde^ D E L I C T O v. delito. lrio. DELIDO , part, paff. de delir; Defmem D E L I R A M E N T O , L m. delrio. Af. Luf. brado , avulfo. D. Franc. de Portugal verfos D E L I R A N T E , part. at. de delirar, o que de S Mir. nem delidos enfiaflio - Deftrui-delira. d o , feito em mitidas peas v. g. ,, d^effas maDELIRAR , v. n.- defvariar , ou trefvariar, quinas , que nas apparencias competio com a eter- dizer difparates , citando fora do juizo por fe nidade ,. o q'ue vemos hoje no he fieno buma ofi- b r e , ou outra doena aguda. Dizer difparates fada , e membros podres delidos da amiguidade. por falta de juizo , inteligerreia , ou por paixo v V. do Arcebifpo. ' g- >, frentica delira. D E L I N E A O , a aco de delinear. D E L R I O , m, defordem, perturbao d A obra delineada. _</''alguma obra, pro- imaginao , caufada por doena. O fallar dif jeo. paratado , de quem tem delrio ; e de quem DELINEADO , part. paff. de delinear. Viei- pen mal por ignorncia, u paixo. O de^ ra figura primorofamente delineada. li rio he vario fegundo a variedade da febre ; o DELINEADOR, m. o que fa* delinea- frenei perievera, qdfc a febre feja mais., quer ro. menos cair, entrar cm deliria, eftar em DE^

/37i

DEL

Dt;

DEL

DEM

173

DELIS epit. do gro Vifiir , <fhe quer dizer r D E M A N D A R , v.at. pedir alguma coi por litgio civil, ou criminalmente. Exigir. F. Menintrpido. D E L I T O , m. tranfgrefso de lei ; crime , des c. 63. Deus te demandar noffo fangue. Pedir por merc. Eneida 12. 10. demandando lhe a ficulpa. - DELTVRAMENTO , m. o adio de deli- lha por. conforte: Confipir. Univ. fi. 22. col. 1. Pede . David miferimrdia , concede-lhe Deus o que devrar-Te. .'- ' DELIVRAR-SE ,, v. recip. parir a mulher maiida ; demandar efimola Carta del-Rei D. lanar a criana. B. P. Lanar as pareas; y. Duarte. Demandamos vento Eneida 7. 52. Perguntar , demandando as repofias. Eneida 7. 21, dequitar-fo. DELQJJGA, dilao "do negocio v. g. ou pedindo informao. Ferreira Egl. 1. f. 154. (defpachar fem delonga : ,, correr a caufa jem de- que dzes J me demanda. Ir bufcar alguma terlongas andou em ddongas cofn o capito fa- ra , ou pofto, encaminhar-fe a elle y. g. dezendo o -efperar de dia em dia, v. Goes Cron. M. mandavo o efireito demandaro o baluarte j . 11. col. 2. delongas, que fazia fiobre a en- Freire pag. 25. ^223. Pedir, requerer fi y . g . os navios de quilha demando mais fiund. Bar^ trega da fortaleza ,, Caflan. 3 . / . nz. Orden. ros 2. 42 ; os canhes de maior calibre demando DELONGADO , part. paff. de delongar. mais plvora : o titulo do livro demandava ouD E L O N G A D O R , m. o que delonga. D E L O N G A R , v.at. demorar, dilatar, fazer tro livro de mais volumes , Baneiros Cenfura ,, nenhum out.to officio demanda maior cabedat de taefperar pela deciso , defpacho. D E L O N G O por delonga. Couto D. 8. L. 1. lentos , e partes Lobo. DEMANDISTA , c. peffoa amiga de traJ- 195D E L T E T O N , m. Aftron. y. Tringulo, zer demandais , litgios. D E M A R C A O , o dto de demarcar, Contellao. DELTOIDES , m. mufculo de 3 pontas', abalifar os, limites ,, e confins de provncias , terras , herdades , chos. O terreno demarcado que levanta o brao. . DELUBRO , m. ara , templo , de fimula- y. g. a minha demarcao comprehende tanta braas V. Ord. 2. T. 34. Marco de. limites. cro. Oden. 5- 67. Limite y g. alem das deD E L U T O , m. Farmac. infuso v, DEMAIS y. mais. Por demais, i. e. debal- marcaes do meu propofito. H. Winto p. 2. v. arde por demais so razes Palmeir. Dial. 2. rumao. Vieira H. do Fut. num. 29c. D E M A R C A D A M E N T E , adv. com limites AHem diffo. DEMANDA , aco propofta, e difpu- certos, e claros;, abalifadamente, DEMARCADO', part. paff. de demarcar. > tada contenciofamente em juizo. Petio , ou Limites bem demarcados no f. que no deixo peditoro. Hiji. de Ifea j . 102. V. Requeira, emprefa ,, morrer na demanda-,, P.P. 1. c. 10. confundir huma ccifa.com oiitra. Paiva caj. cap. ,, os Argonautas na demanda do vellocino H. 10. Ifto ha dsfieriemarcado com os tempos, i. Naut. 1. f. 314. Metter-fie o cavalleiro na de- e. regulado por elles , accommodado opportumanda de algum , tomar a defeza dos feus di : nidade , circunftancias. Eufr. 1. \. fi. 35.. DEMARCADOR , m. o que demarca. retrs. Palm. p. 3 . ^ . 124. Aco de ir bufcar alguma coifa v. g. foro em demanda^ da ilha, DEMARCAR , v. at.^alinar , determinar, e ou porto ; foro em demanda de agua pura pt marcos, balifas nos limites, e pores da Cames Luf. 4. 64. Barros fireq. Perteno, terras dos fonhores confinantes. ,, tudo o diligencia para confeguir. Vieira, ando cruzan- que a linha demarcava a Oriente , deu a Portudo as Cortes em demanda das fus pertenoes. gal. Amaral 4. Servir de marco a alguma terBellica demanda poet. por batalha , guerra. Ele- ra , dividi-la de outra y. g. o Minho he o que giada f. 235. y. coflume antigo em bellica de- demarca Galliza ,, Cunha. Notar a fituao , manda. Pergunta. Trancofo 3. 8. demandas, de algum 'lugar ,\ ou tom-lo por marca, demarcando o lugar com a vifta Banes u 7. 3. > e repofias fi. 310. Limitar , definir, D E M A N D A D O , part. paff de demandar, DEMASIA , exceffo, foperfoidade. DEMANDO y. demandifta. Auto do Dia de fig. Invernos ajperos em demafia, i. e. com exceJuj'20. "fo. M. Luf. Exceffo cupavel com alguma ^ D E M A N D A N T E , m. o que pz demanda. Fls Sam. fi. 267. y. c. 1. erao juizes, e demafia de feus cofiumes ,, Lobo. Defempcvna no comer, e beber. O que fcbra . ou... demandantes refo

( D E M O T M T I C O , adj. da.nature2a da derefta" v.. o dinheiro que excede o que havemocracia y. g. governo democrtico. mos de pagar , e fe nos d feito o troco. ExDEMOLIO ,. deftruo de edificio. ceffo y. g. as denta fias dos poierojos M. D E M O L I D O , part. paff. de demolir. Luf. fazer buma'-Paiva S. i. / 98. v. ArDEMOLIR , v, at, desfazer, deftruir, deitar rojo. DEMASIADAMENTE , adfr em demafia, abaixo o edificio, hum forte, ou Cidade. Vieira. 7. j . 466. ' ~ com demafia. D E M O L I T O R I O , adj. interdio pelo qual DEMASIADAS, f. pi- paradas de fora nos jogos de parar, as que no fazem os parceiros fe manda demolir alguma obra , edificio. Orden. effedtivos. D E M O N l N H A D O v. endemoninhado. Eujrofi DEMASIADO , adv. mais do que he necef3. 6. Fios Sant. pag. LXX1I. fario , ou convm; excelivamente. D E M N I O , m. anjo mo , atormentado, DEMASIADO , adj. excefivo, fuperfluo, demais ,' immoderado v. g. demafiada abundn- e atormentador das almas dos condenados, no cia 3 alegria , falar, rir , comer, <b-c. Homem Inferno , demo , diabo. DEMONSTRAO , raciocnio , ou fe" demafiada, que pafa a exceffos , defcomedido. Vieira nos pedimos como demafiiados, e necios. r e de raciocnios , com que fe moftra evidenteDEMASIAR-SE, v. recipr. exceder o modo , mente a verdade de algum theorema , ou thefe defcomedir-fe , fazer exceffo , exceder o feu di- v. g. demonfirafies geomtricas Metafificas, reito , haver Te com exceffo y. g. demafiar-fie Fijicas. v. demoftrao. no comer , ou beber. D E M O N S T R A D O , part. paff. de demonfDEMEAR , v. at. ant. encher, occupar ame- trar. D E M O N S T R A D O R , m. o que ajuda aos tade poucos fronteiros no podero fomente deLentes de Fifica , Qumica, Anatomia, Hiftoria mear to grande Cidade Azurara cap. 97. DEMNCIA , loucura, falta de juizo. Natural , &c. a moftrar os produdtos, experincias , as partes do corpo humano , Scc. Aco de louco. M. L. 197. t. 1. D E M O N S T R A N T E , adj. do Braso em pofDEMENTE , adj. louco, falto de juizo. D E M R I T O , m. defmerecimento, aco tura de moftrar y. a mo demonflrante. Nobiliarpela qual fo de-ierece fiem demritos feus o ch. ti "ou daqmlle lugar Barros i.fi. 20. c. 4. Lufit. D E M O N S T R A R , v. at, fazer demontrao. Transf. fi. 107. v. v. demoftrar. DEMIGOLA , f. de Fortif. a linha tirada D E M O N S T R A T I V A M E N T E , adv. com evido Flanco, ao angulo da Gola. Fortifi. Moderna dencia. fi. 29. D E M O N S T R A T I V O , adj. Rheu diz-fe. cauz DEMINUIO , e deriv. y. Dimi . fia do gnero demonfirativo aquella que tem por DEMISSO , renuncia , abdicao do affumto elogiar, ou vituperar alguma peffoa , ou pofto , officio, dignidade. O adio de deipedir, coifa. Coifa, que moftra , e prova evidentelicenciar v. g. tropas. M. Lufi. mente y. g. provas, rases demonjirativas defta DEMISSO , adj. baixo, inclinado para a ter- verdade. v. demoftrativo. ra v. g. olhos demiffos. Macedo Domin. DEMORA , derena , dilao , delonga ; D E M I T T I R , v. at. largar de fi v. g. de- jazer demora , demorar-fe , deter fe-, confervarinittir de fi rendas, e jurifidicoes. M. Lufi o fe em algum lugar. Papa aqum fie demittia o Reino de Sicilia deDEMORADO , part, paff. de demorar. mittir o ufo fruto a jeu neto ; demittir a rezo , D E M O R A R , v. at. fazer deter, dilatar-fe , no ufar delia, demittir o jeu direito M. Lufi. efperar. Eftar fituado neutr) v. g. ,, aponta Dcfpedir, licenciar y. g. tropas. do efparavel da Ilha que demorava ao Noroefte DEMO , f. m. fam. demnio. S Mir. Lufi. Amaral 4- cometa que demorava contra o Cabo 8. 46. Homem vivo, muito efperto. Eufr. de Boa Efperana Barros ,, eftas terras demo3. 1. ,, cuida que mata a. braza de demo , que ro mo efquerda Vieira: penedo que lhe fe avantaja a todos na efperteza. demorava pela proa,, Lucena. % Demorar-fe , deD E M O C R A C I A , forma do Governo ter-fe , fazer demora v. g. demora fie o alina qual o Summo Imprio , ou os Direitos Ma- mento no eftomago. As ilhas demoro-fe humas com as outras Norte, e.,Sul P. Pereira L. .f. jeftaticoS refidem adtualmenre no povo. 28. CDEMOCRACO , adj. ou antes, ' " ' DE-

374

$EM

DEM

DEM

DEN

375

negar v. Orden. 5. 84. voltar ptria alegria , ou de fentimento-, oftenfa. Fazer de Eneida 10,. 107. "Renegar y. g. denegar 0 monfiraao com algum , dar-lhe reprchenso , caf- nome de Deus. tigo , fegundo o aftedlo do animo de .quem a D E N E G R I D O , part. paff. de denegrir v. faz , e o contexto. Brito , e Vieira dizem de-. D E N E G R I R , v. at. fazer negro. Man. monfiracoes. char v. g. denegrir a reputao ; denegrir o cor- D E M O S T R A D O v. demonftrado. po com golpes, com o pefio das armas Vafconc. " D E M O S T R A D O R * . demontrador: dedo de- Arte pelo pefio das armas denegridos os braos. rnojfrador y. o indice. Lagrimas demojlradoras fie, fazer-fo negro,, birto o cabello, a bo** da- fua dr ,, T. d?Agora 2. 1. ca denegrida. . D E M O S T R A N T E y. demonftrante. D E N O D A D A M E N T E , adv. com denodo. V. " D E M O S T R A R , v, at. (por demonfirar) a eti- do Arceb. j . 1. offendio , e dejendio-je denodaVieira affim o efcre- damente, t -mologa pede demonfirar; ve , e a pronuncia ufnal no lhe reifte pofto DENODADO*, adj. folto , defempedido, fem que muitos fe accommodem a analogia dizendo pejo, nem elorvo, rpido , precipitado, arrebademoftrar de moftra. tado. V. do Arceb. 1. i/diz-fe do. rio, que corD E M O S T R A T I V A M E N T E v. demonftrativa- re ; do que vai accommetter o inimigo. Vieira mente. Vieira 1, / . 409. demoftrativamente fie 5, hum joldado denodado ; intrpido , ufado : convence. Mal. Conq. offenjores denodados Cames - DEM@STRATIVO y. demonlrativo. Ad- as ondas, que habito dnodafias Lufi 6. 79. jeivo demoftrativQ , he o articular , que deter- Votos denodados, os que fazio os foldados , mina o indivduo em raso do lugar, ou diftan- e cavalleiros antigamente , de fazerem alguma cia , em que de algum modo o moftranios , e faanha, e feito extraordinrio na -guerra. Cron. apontmos taes so efte, effe , aquelle, eftoutro de D.J. 1. por Leo joi. pag. 193. Pe &c. Vieira. aquelle ifte be demoftrativo: Cofta os impios jua confiana em ardis denodados , e infiemacs ,, Paiva Serm. .f. 2. v. efte advrbio' ecce be Aemonftrativo. D E N O D A M E N T O , m. y.^nodo. P. PeD E M O V E R , v. at. apartar de algum lugar, pofto, e fig.js.de officio , dignidade. Mover do reira Z . 2. p. 69. v. H. Naut. i-Mm era tal o dos tigres que entraro na pbwKqo a affaltar propofito , abalar, commover o animo. Barras * j " 15- % fe 1 mover-fe. Azurara Prot.de- os bometis. move-fe o corpo (attrahido) a feu lugar D E N O D O , fi m. foltura, defonvoltura , deD E M O V I D O , part. paff de demover. fembarao : brio , valor, ardimento.. D E M U D A D O , part. paff. de demudar-fo v. DENOMINAO , nome, appellido que quer dizer, que efts to demudado ,, Vi- ao Efpirito Santo fe aw ibue o amor , e delle to^ Ibalp. 2. fe. 3. -afipeito Lufi. Transf. fi. ma a denominao. ,, Barros ,, derao lhe a deno269^ v-. Mudado de ndole , caradter ,, os minao do mais, e no do menos, 2. Ikc. f. fodetofios efiquecidos de quem so', ou demudados, 187. v. e defconhecidos * jazem ,officios- baixos Fios Sant. DENOMINADO , part. paff de denominar. D E N O M I N A D O R , m. da Arimerb. o nS- 7D E M U D A R - S E , v. recipr. mudar de cr , e mero , que na fraco indica o nmero de paroutros accidentes 1 por doena , defmaio , temor, tes em que fe dividio o todo v.g. em , , 0 4 he fobrefalto , com. perturbao de animo. Naujr. o denominador , ou moftra , *}ue a' unidade de Sep. j . 15. v. o rofto demudado ,, S Mir. fe partio em 4 partes iguaes v. nunterador. 'Efirang. A: 2.'fi. 89. falia mais fem paixo que, DENOMfflpR , v. at. dar febre nome , apte demudas , fiazes-me haver medo: ,, trifte de pellido v: g. Scipio a quem denominaro fe , for chamado , ou conhecido* mim f he elle morto , que affii te demudafie ! F. 125. Africano. por appellido, alcunfia.. ato 4. Demudar, at. caufar perturbao de ani DENOTAO', o adio de> denotar. & m o , e da cr do rofto, perturbar, cemmaver. A coifa, que outra denota. Mudar de ndole, caradter. D E N O T A D O , part. paff. de denotar peD E N A R I O , ra. huma moeda Romana, ta ferp ente he denotada, a vigilncia. T. d^Agorai Vieira. 1. 2 . D E N E G A D O , part. part., de denegar. [ DE-

, que ftaceu , e mamou, dente na Agriculf. a "noD E N O T A D O R , adj. que denota'. D E N O T A R , v. at. preffagiar; moftrar, fig- va rais ^Hie-bufta o fundo na arvore ,. que fe nificar como final antecedente de coifa confo- difpe de muda. moftrar os dentes a algum.^ guinte, e connexa y. g.* as nuvens vermelhas- fig. provocar," defafiar , affbberbar, como Os ces '..' 'tarde denoto bom dia feguinte ; a viveza dos quando querem brigar. Lufi. 1.88. DENTEBRJJM , fi m. herva drycpteris. olhos denota a da alma: a apundancia de bolotas denota efferelidade. DENTILHOES , fi .m/ pi. membros da cor1; nija quadrados da feio de dentes. *, DENSAMENTE , adv. efpeffamente ; mui D E N T N H O , nu.dim. de dente. juntas , e cerradas as partes, fem vos entre D E N T R O , nu a p%rte interior, da cafa. y. meios. DErNSIDADE, a qualidade do corpo g. ,, eft com a manceba de portas a dentro. %dac' cujas partes efto bem conchegadas , fom mui- portas para dentro , no interior da cafa. dentro daCidadev tos poros , que a3 apartem a denfiiade do ar- de um vafo,, da fortaleza, da porta, f. dentro d o , o"no meu cora, em minba alvoredo , efpeffura , baitido. ma. dentro de um anno , i. e. no efpao debDENSO , adj. compadto ; que tem poucos poros j e effes pequenos. efta madeira be den- l e , antes de elle fe paffar, Dentro ufa-fe de orfa ; o oiro he mui denfio^ no raro , efpeo , v. dinrio como advrbio , e fem prepoffo ; mas g. ar denfio ; nevoa denfii; barba denfia, Infiul. e outras vezes fo exprime com as prepofies (fo, liffea. dos. corpos que tem boa cnfiftencia , para , por , a , v. g. uns dos mur'os adentro , outros afora,, Maufinbo f. 153. v, Lufiada 10. v. g. pz denfio. 90. e por dentro de Galliza at o Caftello de DENTADA , m. mordedura. a moa , Lobeira , e muito mais a dentro contra as Aftuou -final, que ella deixa, editos dos maldirias ' Brito Llog. I. f. 7: a' dentw da boca da zentesi DENTADO , adj. que tem dentes, y. g. , barra. P. P. C. 1. c. 2. outras vezes tem ppr complemento uma prepofi , o que np foceroda dentada , grade dentada. deria fe efte vocabuo foffe .p.epofio , y. g. . DENTAES , f.m. peas do arado', so duas, dentro de cafa, Barreiros Corog". j . 214. v. tem e pertencem s orelhas-, dofta. dentro fortaleza muita -quantidade dragua. V. D E N T O , ro. peixe, que tem grandes do Arceb. L. 6. c. 21. demro Igreja devia fer dentes , Dcn^accis-'. refervado , a Jepultar. metter'por ientro obriD E N T A i | . adentar. gar a recolher. Arraes 4- 4- 1, metieu por dentro D E N T E - , ^ P m . os dentes so os offofzirhos , do Serto. fig. acanhar, fazer encolher , abar que faem das gengivas, e fervem de dividir, e ter' v. g. metter por dentro os nofos brios', maftigar os alimentos , e modificar a voz. peobrigar a conter-fo , commedir. Arraes 4. f. ,, a de po , ou metal fincada , ou lavrada como metter por dentro a oufadia dos que imprimem ercientes em algumas- rodas para moverem carreros. que o no metio-, por dentro exquifitos tortes , ou outras rodas com que endento. dente mentos. Anaes 6. 7. por. dentro , no interior do arado , pea de po , que abre e volta a 110 animo ; e talvez fonv prepof,. Lufiada 4. 87. terra. dente atalho , uma das pores, em que cheio dentro de duvida e receio. fo divide a cabea do alho. dentes , entalhos , que fico nas extremidades da taboa antes de os D E N T U A , f, os dentes e queixo dcima carpenteiros as porem em obra. dente de Leo, faidos para fora , mais que , os debaixo. o que herva, dens Leonis. pedra que fai para fora da tem efte defeito. a ordem dos dentes. A parede para liar, e unir a parede, que fe ha de quem doe o dente , doe a dentua, T. d'Agora continuar com aquella onde eft o dente. den- 1. 1. te da ancora, a poro aguda,, oue termina de D E N T U D O , adj. que tem dentua. ordinrio em ponta de lana , e(|ue prende no - D E N U N C I A O , , o a d o de denun* fundo, ou vala, e fogura o navio. tomar al- ciar. v'. guem entre dentes. ter-lhe inimizade , dizer mal D E N U N C I A D O , p. p. de denunciar. delle ; Vieira ainda que mininos e fem culpa D E N U N C I A D O R , v. denunciante , delator. os tome entre dentes. dar com a lingua nos den- V. do Arceb. I. 4. c. 4. adj. que denuncia^. votes , fallar defcobrir o fegredo. Eufr. 3. 2. fal- zes denwdador.ts de fiua alegria. ,, Nereoffenurh lar por entre os dentes, no declarando bem o ciador das coifas. Sagramor 1. 17. que e. diz. de.ntesvetifreftados, largos uns dos DENUNCIAR , v. at. -declarar com a vo2 outros. dentes do $ite do potro , aquelles com v. g. a falia denuncia os conceitos Barros Dec.

37*

DEM

DEN >.

DEO

DEP

Dec. Y. Prol Declarar v.g. denunciar guer-cament os bons cofiumes so dependncias da ra. M. Luf. Delatar , acufar s juftias, virtude ,; Paiva Cafi. 11. aos Magiftrados algum, criminofo , ou algum criDEPENDENTE, part. at. que tem dependncia. as .virtudes so entre fi dependentes me. -Efias obras denuncio afinbidura de *feu amor "-do a entender , de-claro , moftro. coma os, fuzis de huma cadeia Tempo d'Agora .,Dizer em, eftilo proftico , ou com efpirito 2. 3. i. e. connexos. Artigo dependente fr. proftico. Aveiro c. \. Significar , indicar pre- forenfe, y. cumulativo. Caminha de Libellis Anviamente v.g. ,, o Corpo Santofieappakecenosnotat. 41. artigo accumulativo , o dependen-* baixos-do navio denuncia tormnta,, H. Naut, i. te f. 3H* - DEPENDER, v. n. ter dependncia , fer DEOS , m. o'Ente Supremo Infinito em dependente: ns dependemos do .Criador ; a todas as fus perfoies, Sempiterno, Criador noffa fiilvao depende da fiua mifericprda , a ,do, Univerfo. Entre os idolatras, criaturas di- fortuna de 'cada bum depende da fua prudncia , vinidas , e endeofadas , taes so Venus , Jo- e 'bom procedimento; os efeitos dependem de fus ve ,iS Marte , e outros Deofes da "Fbula : v. caufias; o negocio depende defte fujeito; a probidaDeus. de no depende*d fortuna. DEOSA , f f. as divindades -femininas do DEPENDURA,, f. e deriv. veja Pendura, gentilifmo. A mulher, a quem fe -adora. pendurado, pendurar. . Ejteve" dependUra , j>or paet. ~ ,-'' pouco no foi enforcado e O doente ejteve. dependura, i. e. quafi morto; o negocio ejt a". ' ' DEPARADO , part. paff. de deparar. DEPARAR , yi at. dar, apprefontar fem fer dependma , quafi perdido. efperado v. g. ,, deparou-me Deus hum amigo: DEPENDURADO y. pendurado, voar o confole-fe com a Ouz que Deus lhe deparar , jalco dependurado , fera bater as azas. ,. efte outiro , que Deus lhe deparou. H. Pinto: . DEPENDURAR y. pendurar. Eujr. 3. 2. depyou-me a fortuna huma fege , que me levou a DEPENICADO r part. paff. d depenicar. cafia.' > '. .* DEPENICAR , v. at. tirar pouco , e pouco, DEPARTIO, f. pratica, converfao, arrancar y. g. o pllo, cabello, v. depennar. $ Chulo comer mui pouco. ntiq. Azurara c. 5. DEPARTIR:-, v. tu converfar , praticar ,, co- DEPHLEGMADO , e deriv. v. deflegmearo muito de depmrtir naquella montaria mar. Azurara cd 21, j . 65. c. 2. S Mir. Ecloga 8. DEPLORADO , parr. paff de deplorar: M. Lufi,6. fi. 5c 1. v. Defpartir-fo. V. do dfofperado , a que fe no efpera remdio , eu Arceb. foi. p. 4. affim fe departiro i. e. apar- que j o no tem : defemparado v. g. os de^ piorados so dejaffifiidos do mundo. taro. TJEPENNADO , part. ,paff. de depennar ; DEPLORAR , v. at. chorar com. lamento , e amargamento alguma defdita , algum morto : * fem. penna , por cahir , ou por f lhe tirar V. g. Mon. Lufi. efte atrevimento be tanto para deave * 35 DEPENNADGR, m. o que depenna ; no plorar fe. DEPLORVEL, adj. digno de lamentar-fe, fig 'de lagrimas, miforavel v. g. em deplorvel efDENNAR, v. at. tirar a penna v. g. ,, tfldo de faude , ou perdio moral. depennar buma- ave. Depennar as barbas, ti- DEPOENTE , c. a peffoa, que depe em r-las huma , e huma. Tirar afazerida com juizo , como teftemunha. arte, e deftreza. Couto 8. L. 1. c i.-- como eu vi muitosfidalgos, e paremes^de governadores de- DEPOER, v. ant. v. depor. . DEPOIMENTO , fom.-aco de depor m pennarem efte eftado >M ndia.. '-. y. g. joi chamado a depoimento. O . DEPENDNCIA , ' a necefidatle , que juizo teftemunho ou contexto do que fe depoz v. g. huma coifa tem da outra para fer , e exiftir veja-fe o, depoimento da primeira teftemunha ; y. g. a dependncia que as coifas Criadas tem ou de qualquer .peffoa interrogada polo juiz. do Criador. ' Subordinao , reconhecimento de DEPOIS , adv. que denota o fitio, que fica fuperioridade.y. g. a dependncia dos vaffallos alm de outro v. g. ' indafica, ou eft depois a_refpeito do Soberano ; e affim os neceffitados das cafas Pedro : d efpao de tempo, que .dos que os' podem remediar. f. as artes", efo fogue ade outro,; i>. g. ,, depois da paficaa ; a Sciencias tem dependncia humas das outras* aco pofterior v. g. , defois de ceia, depois de connexo entre fi, para fe uftrarem recipo: Bbb tanV;

$77

trabalhos, diligencias. O fe- a guardar. Pr v. g. depfitar o corpo mor-. guimento na ferie efiava elle, e depois eu, i. to , donde ha de fiair a enterrar-fe : ,, a natureza e. foguia-me eu logo , adiante , ou atraz y. g. ,,* depofito u nefks montes bum tefouro de remdios elle foi antes, e eu depois: depois de. Cicero, fe-\Vafconcellos Notic: graas naturaes que A naguiro-fie os confiules, -c. no dia feguinte v. g.tureza depofitou nelle como em tefouro',, Lobo: depois de amanha: depois de, por depois que. toda a fiabedoria eft depofitada nelle Barreto Albuquerque 4- c. 1, Bluteau , diz que depois] Pratica. be prepofio, mas depois ferve de complemento DEPOSITRIO , f. m. o quefoentregou,a prepofies y. g. guardemos iffo para depois e recebeu a coifa depofitada. Aquelle a de ceia ; e tem por complemento, prepofies der quem fe confiou y. g. ,, depofitario dos meus fepois de fi. gredos, fallando hum fujeito, ou do papel, D E P O N E N T E , adj. Gram. Latino, verbo em que fo.efcrevem. he aquelle, que tendo declinao paiiva na forD E P O S I T O , m. a obrigao , que contrama , tem fignificao attributiva enrgica, u he quem recebe - alguma cifa, para aguardar, adtiva v.g.,, utor eris que fignifica ufar , que de a entregar a quem lha deu , ou provar, que he aco 3 ou attributo de peffoa , ou coifa agen- he feu dono. A coifa depofitada. O lugar, te , enrgica. cafa onde fe depofita alguma coifa , dinheiro , D E P O P U L A D O , part. paff, de depopular. &c. em Lisboa ha hum Depofito Publico. Crifoi da Purif. D E P O S T O , part. pff de depor. Amiguid. D E P O P U L A R , v. at. v. defpovoar: y. fa- de Lisboa ,, Prelados violentamente depofios, priquear , roubar , defiufado. vados do officio. * * D E P O R , pr de parte, deixar , apartar de fi D E P R O , adv. antiq. (corrupto de de plano") alguma coifa v.g. ,, as armas. Abdicar y. g. ,, por certo , verdade , f.-. Ferreira Pem. So* o oficio. Vieira ; depor o Sceptro , i. e. a fobera nct. ,, deprao que vos avedes bem.contado, o feu nia. Depor algum Rei , Soberano, defpoj-lo to de Amadiz; pro, p o r , plano. Sagramor DEPRAVAO , perturbao alterao do governo , e da Soberania , Ribeiro Nafcim do Conde D. Henrique p. 19. y. defpr. De- v. g. ,, das faculdades , e fttncoes do corpo. clarar com juramento o -que fe fabe , ao magif- de qualquer corpo fizico , que no eft no feu trado., que interroga a effe refpeito. Depfitar eftado natural.. ( Corruoco moral depravao f. confiar v. g. ,, depojou no General todo o feu de cofiumes. * Imprio Vafconc. Arte. D E P R A V A D A M E N T E , adv. de modo deD E P O R T A O , f. privao dos direitos pravado ; com, ou por depravao. de Cidado, com prohibio de fo dar agua , e DEPRAVADSSIMO , fuperl. de depravado. fogo , qual pena era acompanhada de defterro T. d?Agora 1. 3. homemcofiumes-textos para alguma ilha , pena ufada entre os Roma- , Cdices <&c. nos. D E P R A V A D O , part. paff de depravar, v. o D E P O R T A D O , part..paff o que foffreu a verbo. pena de deportao. Barreto V. do Evang. de- D E P R A V A D O R , m. e adj. o que deprava. portados de bum , e de outro Emisferio. DEPRAVAR , v. at. corromper o corpo fiD E P O R T E , m. divertimento. Cortes de zico. Falfificar , adulterar y. g. as efirituras. Lisboa pelo Senhor Rei D. Manuel deixar Vieira copias defeuofas , e depravadas. coutadas para deporte del-Rei defenfado : S Depravar os cofiumes, a mocidade , -corromper moMir. Amor em feus deportes : por hi paffea ralmente. Depravar-je , apartar-fo do bom caAmor , e vai a feus deportes Carta Guadal- minho da virtude Lobo fujeitos depravados. Luquivir. fiada 8. 98. o oiro deprava s vezes as fcien ' D E P O S I O , f. abdicao voluntria do cias. officio. Conftrangirnento , com que fe fora DEPRECAO , pedkorio do miniftro algum a depor, o adio de tirar do officio , digt ao magiftrado fuperior y, g. para que faa exenidade ,, a de pofio de Chilperico Rei Ribeiro cutar algum feu mandado. Deprecaoes , predepofto eclefiafiica do beneficio , officio. ces , foppicas a Deos. DEPOSITADO", part. paff. de depfitar, D E P R E C A D O , part. paff. de*deprecar : o juiz: D E P O S I T A D O R , f. nu o que pe em de- deprceado , i. e. a quem fe fez a depfcalo: a pofito. Virgem Maria he faudada , bendita, e deprecaD E P O S I T A R 4 v. at. pr em depofito ; ,dar da ,, xe.lL da Ave Maria. -

37 tantas promeffas,

DEP

DEP

DE-

DEP

DER

379

DERIVAO , o adio de derivar , deD E P R E C A N T E , part. at. o que depreca, D E P R C A R , v. at, fazer deprecao em to- duco de huma coufa da outra y. g. a deridos os fentidos y. pedir com inftancia, afinco, vao defta palavra ferrado vem de ferro. Jogo de palavras, que confifte em confervar o prineticacia. D E P R E C A T O R I O , adj. concernente depre- cipal de huma palavra alterando com alguma parte delia , o fentido com graa, v.g. a hum clcao. rigo bbado dlffe o Arcebifpo D . Fr. B . dos D E P R E D A O , o adto de depredar. Mrtires derivando de feu nome Fuo de Benao damno oue fo faz depredando. vides , que houvera de chamar-fe de bene bibis , r D E P R E D A D O , - p a r t . paff. de depredar. D E P R E D A D O R , f.m. ou adj. que faz de- e inale vivis. V. do Arceb. L. 3. c. 16. no fim. Eujr. 2. 7. outro exemplo de derivaes vem predaes. ;. D E P R E D A R , v. at. faquear, roubar, fazer 110 Filodemo de Cames Ato 2. Scena 5. Dur: prezas o inimigo depredou , e tomou a Cidat Oh reall Affim que minha mofina, <&c. Mudana , que fo faz com remdios do humor , que de , , Vergel das plantas. tinha carregado para alguma parte. t. Med. , DEPRESSA y. preffa. D E R 1 V A 0 , part. paff. de derivar. B. ClaDEPRESSO , o abatimento. Tentai. rim, cap. 46. agua derivada por canaes, por enTheol. a deprefso dos Bifipos. D E P R E S S O R , adj._ Anatom. que ferve para tre rochas : palavras derivadas de huma vontade defienganada. abaixar v. g.., muficulos epreffores. D E R I V A N T E v. derivatorio. D E P R I M I D O , part. paff.. de deprimir , abaD E R I V A R , v. at. nafcer , proceder, e fer tido. D E P R I M I R , v. at. abater , abaixar , humi- tirado de outro como a agua que fe trs , e delhar : nem com as riquezas fe empolava, nem a riva dos rios, lagos , fontes ,, vkllados para depobreza o deprimia ,, Fios Sant. p. CXXXI.f. rivar , e reter as aguits',, H. Naut. 1, 287: L&col. 2: e j . 266. col. 1. deprimir, e abaixar fit. Transf. fi. 215. y. D e d u z i r , formar huma palavra de outra y. g. de rico , riqueza , as fiuberbas. , D E P T E R A na Igreja de Ewiopia correfponde riquiffimo , enriquecer, <&<c. confervando fempre alguns fons da palavra radical , e o fignificado ao Levita da Lei antiga, Telles H. Ethiop. DEPUTAO , o adto de deputar. As com alguma modificao. t. Medico , fazer , que o humor fo divirta , e aparte do lugar para peffoas deputadas. ,> D E P U T A D O , part. paff. de deputar. Affi- onde fe ajuntou , e correu. Derivar-fie , for tranado , confignado y. g. renda deputada para zida , ou vir da fonte a agua Lufilad. 9. 54 , alguma defpeza Aveiro c. 55. , Sufiantiv. por entre pedras alvas fie deriva a Lympha fugi- aquelle a quenf fe deu" alguma commifso de ju- tiva ,, i Deriv ar-fe , communicar-fe^ e elender.jrifdio , ou conhecimento. Mandado da par- fe como a agua , que vai correndo da fonte ,- ,ou te de alguma Repub, , ou Soberano. O que mi. ,, dali fie havia de derivar a f a efias tem commifso do mimftro prprio y. g. de- vaftijjimas tenas ,, Vieira : o celefte,lume l do Ceo fie deriva ,, Cames; a hy'dropefia_ das honras putado do Santo Officio , &c D E P U T A R , v. at. mandar algum em feu comeada emnoffos primeiros pais derivou-fie como lugar , fazer as fus vezes por outrem ; em tri- lepra a todos os feus deficendentes 3 , Macedo: bnaes, e jurifdies. Mandar para tratar ne-j famlias , que. delle fe derivo por baftardia gociao poltica , do governo ; para deliberar. procederia, defcendem. M. Luf. neutro, fazer Sinalar , defignar ,d:deputando certas cafits publi- derivaes. Cames Filodemo Ato 2. ficena 5. cas donde todos ceavo. M. jMfi Deputar ren- bem derivaes Eufr. 1. 1. Derivar-fie, correr. chuva do Ceo fe no deriva Lufi. 10. 99. % da , ou fomma para alguma defipefia , obra. : D E Q U I T A R - S E a mulher , delivrar-fe , pa- Derivar , n. os lagos derivavo da Numicia fonte ',,-Eneida,7. 34-, i- c. derivavo-fo, r.B.P:, D E R I V A T I V O , adj. Gram, que fe deriva D E R E I T O e deriv. v. direito. de alguma raiz y. g. palavra , vocbulo deriD E R E L I C T O (*. latino) pro dereliofr divativo , e no radical. 3 , ' chado , defemparado com animo de fo no ter , D E R I V A T O R I O , adj. Medic. derivante, ou poffuir mais a coifa affim deixada. Coifa remdio due tem virtude de fazer derivao v . . derelia deixada daquelle , a quem pertence, e DEROGAO , o a&o de derogar. no a quer mais para fi , que no tem dono cerD E R O G A D O , part paff de derogar. to ; Vergel na China no ba coifa derelia.,, Bbb ii DE-

DER

DER

- DEROGADOR, m. que deroga y. g. ,, o Luf. 6. efi. 75. 0 fangue pela ptria Mon. Lufi Elender-fe v. g. as veias derramo je Aerogador defta lei joi Cato. DEROGAR , v. at. annullar , abolir algum por todo o corpo. Efte rio mingua, pelo efitio, capitulo , ou fentena da lei. Abrogar. Eftat. e fie derrama em vrios arroios , e veias pobres. da Univerfidade antig. Deminuir , abater Hift. Denamar-Je buma voz , bum erro , efpalhar-fe, osVar. lllujires Tavoras j . 102 e no fie de- communiear-fe Freire derr amaro-fe os foldados roga em fiua autoridade, e a fi. 196 derogar da do exercito apartroTe do corpo Arraes 4. n . Derramar-fo , danar-fe y. g. ,, derramou-fie o autoridade: M. Lufi. a profifiso de medico no co : f. danar-fe moralmente ,, os monges muito deroga a nobreza do Infiituidor. DEROGATORIO,^adj. que tem virtude de tempo jra da celta, ou je derramo' com osjecuderogar v. g. claufulas derogatorias Eftat. da lares , ou afrouxo , fo-c. Fios Sant. pag. LXXIV. col. 1. Leis que andavo derramadas ,' Univ. ant. fem ordem nem mtodo em compilao. Lobo. DERRABADO , part. paff. de derrabar. DERRABAR, v. at. cortar o rabo , ou cau Derrama-fie o gado , no andar arrebanhado; da , ou cabo a algum animal. Cortar a cau mas perdidas , ou afaftadas as rezes. S Mir. da do veftido. Quebrar a parte pofterior. Le Lobo Egl. 1. ,, quitais fie derramaria, fier de mos ,, derabou alguns juncos, e outros navios , algum gado alheyo. Cidade derramada em huma Barros 2. foi. 106 v. topou alguma fardagem a efiendida planic. Freire. os Mouros eftavo derramados , no feitos em corpo, e ordem de baqual derrabou como pode. DERRADEIRAMENTE , adv. em ultimo fo- talha. Freire. A armada ia denamada , no cerlgar. Novilimamente Azurara e. 5. quan- rada , nem em conferva , nem pela mefma ef teira. Freire derramou-fie o exercito- em torno da do derradeiramente formos chamados. DERRADEIRO , adj. ultimo, final; por der-fortaleza ,, Freire. Paffas vmente derramados-, perdidos Cames. Derramar-fie narrando, for radeiro ",;- em fim ; por desfeita. diffufo. Derramar as arvores , cortar-lhes os., DERRAMA , finto para fe perfazer a ramos : y. derramado. Em vrios penfamentas quebra , ou falha , que teve certa renda, ou fie derrama , fantafiando ejt remdio certo. Lufiatributo que fe deve, Leis fobre o Quinto, e Mida 8. 86. Derramou as fontes da eloqncia nas do Ouro. DERRAMADO, part. paff. de derramar v. %Arraes 1. 6. s 'Co derramado , v. danado, Cidade derrama- DERRANCADO , part. paff. de derrancar. da , cujas- cafa , e edifcios no so conchega- DERRANCAMENTQ , f. m. o effeito de dfos, mas tem hortas , quintas, ou efpaos va- derrancar-fe. fios j e claros entre fi. Efiilo derramado, dif- DERRANCAR , v. at. fazer apodrecer os lfufo , no concifo. Decorada dos ramos. Ele- quidos , matrias oleofas , efpirituols , efpiritos., giada j . 280. Tomar o inimigo derramado ,guas aromaticas. Depravar y.- g-, o gofto. no-formado em ordem de batalha. Arraes 4. 12. em matrias de critica. 3 Gente que andava ejpargida,. e derramada DERREADO , part. paff. de derrear. DERREAMENTO, L m. o eftado de que Arraes 4- 15. DERRAMADOR , f.m. o que derrama, des- eft derreado. barata aproveitador dos jarelos , e derramador DERREAR , quebrar as coftas , ou lombos farinha , diffe do- indifcreto , e mal governado com pancadas. no f. chulo, alejar , render. Ulique poupa miferia3 , para larguear grandes fom- fipo f. 30. ,, he hum parecer mineiro , que derreta. mas. DERRAMAMENTO, nu effuso v.g. DERREDOR , nu1 o circuito , ou a extenderramamento dejangue, em pena de cortamentoo , que cerca algum fitio. Cames,, no fe vecie membro , ou na batalha.. Palm. p. 2. c, 169 ,, ro em derredor pifadas. Ecloga 7. Couto 4. 6. com afaz derramamento de jeu jangue: Fios 9. eftavo ao derredor da Cidaae. Men. e MoSant: pag. LXXXII. a Egl. 3 ,, ao derredor do fieu gado. Ufa-fe DER.K.AMAR, v. at, verter, entornar liqui- adverbialmente. Eneida 12. 65 : v.g. eftava do a perder-fe. Derramar lagrimas , chorar.derredor d^elle outras- peffoas., Efpalhar , fpargir , v. g. o Sol derrama jua DERREGADO, part. paff., de der-regar. luz-' feus raio? d''Aveiro c. 64. M. Conq. 7. DERREGAR, v. at. d'A-gric. he depois dos 73. Derramar dinheirofiobreo povo, d-lo primeiros regos abertos ^na terra lavrada , faxebatinha fVarella. Derramar gritos ao ar zer-lhe outros por dG', para receberem, a agua,

DER

DER

38

agua da chuva e derivarem para fora das ter- D E R R O I D O e DaroW v. Derruir. D E R R O T A , o rumo , que as embarras. D E R R E T E R , v. at. defatar as partes de al- caes feguem ,no mar; o caminho que fe leva gum corpo por meio do fogo, de orte que fi- em demanda de algum fitio ,. por mar , e fig. por que fluido y. g. derreter cera, manteiga, me- terra. F. Mendes c. \66 : Vieira navegavo fiem taes ; derreter a cebo , pez , neve; derreter a cl- carta, mas no perdero o tino nem a derrota ; e la , ou grude. Derreter-fe no f. impacientar-fe. t. 9. pag. 39 ,, tomar a derrota do Ceo : Eneida v * cfiou-me derretendo porque elle no vem. 10. 72. ,, remo em derrota dos paifies latinos r, Desfazer-fe v, g. derreter fie em lagrimas; que derrota tinha em feus. internos (JnfiuP) i. e. modo de proceder ,| e conduzir-fo para os confederreter-fie o corao em ternura , <&c. Pant. d''Aveiro c. 53 , , derretem fe os coraes com doces la- guir. v. Rata do exercito. grimas. D E R R O T A D O , part. paff. de derrotar. D E R R E T I D O , part. paff. de derreter. quebrado dos brios. fallido , falto de bens. , Derretido no fallar , o que ufa de palavras bran- D E R R O T A R , v. at. romper , deftruir , desdas com affedlao. baratar o exercito inimigo. Apartar da rota , D E R R E T I M E N T O , m. o adto de derre- ou rumo , qffe fe levava. Queirs V. de Bafto as ter ; o effeito de fe derreter algum metal, Scc. nos to derrotadas humas das outras. Des* Grande moleftia v. g. ouvir todas eftas baratar , deftroar v. g. o vento derrotou as arengas be hum derretimento. nos , o terremoto o edificio. d'Aveiro c. 64. DerD E R R I B A D O , part. paff. de derribar cui- rotar neutro, feguir a rota navegar com certo dais que me tendes. com voffas rezoes Palm. rumo. Viriato 10. 40. part. paff. de derrubar. Dial.' 2. e Plm. p. 2, c. 105. derribado be DERRUBADO em fim dos vidos, quem delles he combatido. As Orelhas derrubadas do *Co, ou cavallo, as queno efto levantadas , nem encanutadas. Terviferas , caladas y. idem cap. 168. reno derrubado , o que tem pendor como- ladei. D E R R I B A D O R , fi. ou adj'. que derriba. ra, v. derribando.' ' D E R I B A D O U R O , f. m. v. defpenhadeiro. D E R R U B A D O U R O , m. v. derribadouro. D E R R I B A M E N T O , f. m. o derribar , ou fer derribado. Palm. p. 2. c. 169. ode D E R R U B A R , v. at. deitar a baixo , o que efta erguido v.g. derrubar cafas-, arvores , muros, Conftantinopla. D E R R I B A R , v. at. (vem do nome riba, e efttuas; o homem por terra ; derrubar alguem^o he mais conforme analogia , e tem por fi au cavallo > os pos no jogo da bola ; lanar abaixo toridade claffca) Soufa Vffdo Arceb. fi. 219. col.\o que eft levantado do cho v. g. derrubar 2. Cam. Lufi. 6. eft. 3 7 : e c. 7. 6 derribar o'frutos. Abater as foras , deforte que no fe nome Chrifiianijfimo: derriblo de fua fuberba ,,poffa algum ter em p y. g. a doena derCaflan. 3. / . 114. Veja-fe toda via derrubar rubou-o; e derrubar as foras Ferreira: faMadureira diz que derrubar vem de deturbare ,,zer cair moralmente os Farifeos viero tentar e que por iffo fe ha de dizer antes derrubar:.a Cbrfto, eo querio derrubar Vieira /temas a origem de derribar he mais vifivel. rubou-me afortuna de Senhor a Cativo. Sagramor D E R R I A D O , part. paff de derriar. 1. c. 14. D E R R I A R , v. at. puxar com os dentes pa- D E R R U I D O , part. paff. de derruir. Pinto Pera rafgar , como os animaes carnvoros; M. reira jrequent. v. L. 2. p., 61. e 64 v. muro derCorq. 6. 4 ,, no Inferno os Simoniacqs^deriiavo rui do com a artelharia. com gro jri a de Judas , efpedaavo-no. Der-\ D E R R U I R , V, at. derribar , arruinar , defriptr em algum , vulgarmente fo diz, por eftar:moronar , deftruir.. P. Pereira L. 2. c. r. traz. enganando-o por jogo, divertimento. Iderror. D E R R O C A D O 5< paru paff de derrocar. 1 D E R V I S , m.. Sacerdote entre os Mahono fig. >, a derrocada Monarchia ,, Viriato 5. 89.[metanos.. D E R R O C A R , v. at. derribar, affolar, aba- DES prep. antiq. v. defde. Eujr. 5.6.j. 193^ ter , arruinar v. g. ,, o dilvio no derrocou aoli-'v. ds que tive efta filha ; desbi , defde ai.,, veira ; a jraqueza derrocou os offs' de Job. ou d'ai. Vidra: derrocar o muro com minas Leo Cron. D E S A ' B A D O , part. paff. de defbar. Sane 1. S. H.-Dom. t. 3. pag. 9$. ult. ed: DESABAFADO , part. paff. de defabafar luConjpir. de Viios pag. 180. col. 2. derrotou Deus gar dejabajado , que no he cercado , onde ..% lar corre livremente a ilha defiabajada.de ne* o fuberbo.
9
vo-

8i

DES

DES

voetros ,, B. Clarim, c. 79. Livre no fallar. bitadores , ermo: a etymologia pede que fe ef' A l e g r e , de bom humor. Livre, e fenhor de creva deshabitado, deshabitar. D E S A B I T A R , v. at. deixar a terra , onde fe Tuas aces , tirado o pejo do fuperior, &c. Barros z. zz ficou Albuquerque defabafada, habitava: defpovoar. Maufinbo fi. 74- v. DESABITUADO , part. paff. de defabituar da gente ''que viera a elle, e de que ellefiedefembaraou : o mo archheo refipondia defiabafia- a etimolog. pede deshabituado, <&c. de habitus, do freprehensoes da obra Apol. Dial. f. 215. habito. DESABITUAR , v. at. fazer perder o habito. Defabafado de cuidados , defafogado H. Pinto f. 171. col. 2. Os alhos defiabafiados de fobran- fe, perder, deixar algum habito. DESABONADO , part. paff. defabonar. celhas, Andrada Cron. J. 3. 1. p. c. 7. Vifta DESABONADOR , T. ou adj. que defadefabafada a que so os itios altos , ou que no tem padraftos, e confenteni alongar-fe os olhos por bona.' DESABONAR , v. at. fazer perder o crediefpao dilatado. H. Dom. 2. t. p. 55. y. alem da vifta defabafada, que tem para fora. defa- to , aboa reputao y. g. os maledicos defiabafado dos inimigos que o apreffava Caftan. 3. bonaro-no ; ou defabonaro-na fus prprias aces. ;/ 85. DESABONO , m. prejuzo , que fe faz a DESABAFAMENTO ,-f. ra. evaporao. algum no credito commercial; na honra ; re"Relaxao do animo , que eftava abafado com putao , eftimao v.g. falar, ou obrar em cuidados. B. Per. DESABAFAR , v. at. tirar aquillo que tapa defiabono. Quebra de credito o defiabono em a exhalao , evaporao , e dr entrada ao ar que fica o banquero , que no refponde logo livre. Aliviar a pena , o aggravo, que fe tem com o pagamento da lettra : o negociante que de-alguem communicando o , dando queixas , ou hoje compra , e amanha revende a mefma fainjuriando em vingana , e de palavra. Palmdr. zenda com perda incorre em defiabono, e defcrep. 2: c. 13 5-. com ella def abafava de feus cui- dito . e d lufpeitas de for fallido. DESABORIDO . adj. defiabrido a tributadados ,, ( defiabafiar intranf. ) a paixo , Cafo H. Pinto da Trib. c. 4. tan. 2. fi. 205-: Cames defabafando feu torDESABOTOADO , part. paff. de defabomenio ,, defapreffar y. g. os inimigos fugiro defabafando o navio , que eftavo combatendo tcar. y. DESABOTOAR , v. at. tirar o boto das fMftan. L. 7. c. 23. Defiabafiar aterra de homens fuberbos , livr-la de fua opprefso. De- cafas onde eftava prefo , e abrir o veftido , que fiabafiar os cafcos da befta, defpalmar , para dar com elles eftava apertado. Abrir o boto aida s matrias ,, que fem iffo o fario cair. da flor, e ir-fe ella defenvolvendo ~defabotoa- fe tirou o elmo para fie defiabafiar da cal-fie a Rafa Vida de Frei Luiz de Soufa. t. 2. da H. Domin. ma ., Palm. p. 2. c. 68. DESABRIDAMENTE , adv. com defabriD E S A B A L A D A M E N T E , adv. defcompaffadamento. mente. DESABRIDO , adj. fem fabor: afpero y. DESABALADO , adj. imenfa , exceffiva , defcompaffadamente grande. Leito Mificell males g. voz , tempo , frio , repofia , tom da voz ,, tempo chuvofio , frio , e defabrido ,, V. do Arceb. defifbalados : pefio Palm. 3. / . 21. v. 6. c. 24. Manjar defabrido ao gofto Arraes DESABAR , v. at. abater a aba , ou lano 1. 20. Homem defabrido , que no he agrady. g. ,, dejabar o chapeo ; dejabou o muro , a pavel na converfao ; afpero. M- Lufi. ,, eftava rede. Defabar-fie recipr. j o Cardeal mal contente, e defabrido fornada D E S A B E , m. a poro do muro , ou pad* frica l. 1. c. 2. ,, o prior do Cr ato acomparede , que caiu, e fo defabou. DESABILITADO , part. paff. de defabilitar; nhou el-Rei, pojlo que algum tanto defiabrido por inabil, fom merecimento. Ulifipo f. 186. (a.ety- certas paixes, que teve com Chrifto vo de Tavmologia pede que fe efcreva) deshabilitado, defi- ra : animo afpero, e defabrido para gente afligida , e neceffitada Paiva S. 1. / . 97. habilitar. DESABRIGADO , part. paff. v. defabrigar, * DESABILITAR , v. at. reprefentar como inaDESABRIGAR , v. at. dar lugar a que. o bil ; defabonar algum do feu merecimento. Ulifipo j . 186: ,, a etisnolog. pede que fe efcreva ar, chuva ,, Sol offendo a algum, deficobrindo-o , e expondo-o a aco,do vento , calor , huDeshabilitado , fac. DESABITADO , part. paff. onde no ha ha- midade. & f Defempar^f DE-

DES

DES

DESABRIGO , m. falta de abrigo: defem- do , no opporruno v. g. lugar defiacmmodaparo olhai Senhor noffo defiemparo, def abrigo , do para tal fabrica; tempo defacommodado. O que anda fem modo de vida, diz-fe dos Servie orfindade Pios Sant. p. 268. col. 2. DESABRIMENTO , m. afpereza ; defagra- dores , Caxeiros, -c. DESACOMMODAR , v. at. y. incommodo na couverfao *, nas palavras , no tratar as peffoas Ralido das ovelhas. O defgofto , e dar. DESACOMPANHADO , part. paff de defaprincipio de inimizade que algum tem com outro Ericeiia Vida de J. 1. 128. Afpereza do companhar y. acompanhado falto defacompanhado tempo; das palavras offenfivas , e graas que o deficespoticas,, Surrupita Prol. s Rimas de Cames : , , faanhas defacompanhadas de jraqueza no so. D E S A B R I R , y. abrir , defiabrio mo do ata. Pinto Per. 2. 118: livre y. g. de dores \ de trabaque, ceifou Mon. Luf. 4. 24. Paiva S. i.j. lhos, deimaginaoes. Queirs. Arraes D. 1. c. 17: atos de religio dejacompanhados de j. Arraes 3. 15:. 159D E S A C O M P A N H A R , v. at. deixar a comD E S A B R O C H A D O , part. paff. de defabropanhia de algum ; deixar a conferva dos navios. char. D E S A B R O C H A R , v. at. defapertar., o que Amaral. 7. *Defunir. DESACONSELHADO , part. paff. de defaconeftava prefo com broche. Soltar-fe v. g. folhar. Temerrio. ~'em .dizer mal. D E S A C O N S E L H A R , v. at. diffuadir. DESABUSADO , part. paff. de defabufar. DESACORAOAMENTO , e deriv. dedes , DES ABUSAR , v. at. tirar algum de abuses , erros , preoccupaes vulgares Tartujo e acoraoado. y. dejacoroamento ' defiacorcoado Couto D. 6. L. 9. . 2. defiteoraoar. traduzido.' DESACORAOADO , part. paff defacoroDESACARVAR y. defacravar. Caftan. 2. fi oar. Cames, e Amaral 7. P. P. L. 2. c. 31, * c 9DESACORAOAR , v. at. fazer perder o - D E S ACATAD A M E N T E , adv. com defacaanimo. Paiva S. 1. fi 134. v. fervir mais de to. P. Pereira L. 1. c. 27. D E S A C A T A D O , part. paff. de defacatar nos defacorooar , que de nos animar y. n. perder o animo , defmaiar : Paiva Serm. 1. fi. 32. fer o mo Rey defacatado Arraes 5-. 14. DES A C A T A M E N T O , m. falta de acata- diz defacorooar com as zombadas dos mos he indicio de ter pequenas razes a virtude , e efmento B. Clarim. Prolog. Palmer. p. 2.%c. 87. ' D E S A C A T A R , v. at. faltar com o devido tar muito frol da terra: ,, Caftan. 1. 8. c 53 ,, acatamento a algum : defprezar. as Leis de defacorooar. D E S C O R O A M E N T O , m, falta de aniDeus defacata ,, S Mir. Carta 5, eft. 22. mo v. defacorocoamento , e deriv. defacatar os Reis ,- Arraes 5. 14. D E S A C O R D A D O , part. paff de defacordar. D E S A C A T O , ra- falta de acatamento , de Defcnforme na opinio: v, difcorde. Alierefpeito ,^ ao que merece cortezia , refpeito ; irrenado dos fentidos. Imprudente. Efquecido. verncia. Defprefo Deshonra. r de fi. ,,D E S A C E R T A D O , part. paff de defacertar. Diffbnante , oppofto a acorde. Ativamente o que ficou baldado na perteno Palm. p. 1. 3. efquecido. . D E S A C O R D A R , v. at. fazer perder o acorem que tinha mira. Que no ha de ter bom do , pr em defacordo. Palm. p. .3. pag. 21. xito y. .,.,, emprefa. Lucena, f. 27. D E S A C E R T A R , v. n. v.g. defiacemu na v. n. No eftar pelo accordado , jufto , concergenealogia M. Lufi. os Prncipes que defiacerio tado , contravir ao acordo, no concordar, no os meios da conjervao % e autoridade ,, fiala de convir no. parecer, e voto de outro. Orden. L. 3. D. Aleixo de Menefes. No confeguir , ficar T. 78. 8. Perder o acordo , o confelho. Cajian. 2. fi. 148 ,, defacordro de fie defender baldado , fruftrado na perteno. : D E S A C E R T O , m. o contrario de acerto : -je , efqucer-fo. Defacordar n. efquecerde algum B, Ciar. cap. 76. erro- era coifas da direco da prudncia , ou em fo v. g. ,,D E S A C O R D O , m. alienao dos fentidos; moral. D E S A C O B R D A D O , part. paff. y. defaco- por doena", medo. Lufiada 6. 72. Defatteno , defcuido , incria. Imprudncia. Esquebardar. DESACOBARDAR , v. at. reraover do ni- cimento. Difcordia , defavenca. Diar. d"Ourem j . 120. Obras del-Rei D. Duarte. mo a cobardia : animar, u D E S A C O R D A T I V O , adj. coftumado a de* DESAOMMOD^ADO; part. paff. incommofea-

383

DES AFEIO , falta de afeio ; averfontoar cantando Obras Del-Rei D. Duarso. Vieira os inimigos vio-lbe no rofto a de-> te. DESACOROOADO , e diriv. v. defacora- jajeio. DESAFEIOADO , part. pafl. de defafeioar,; odo. . fom afeio v. g. juizes inteiros enas DESACORRlDO , adj. falto de focorro. ani.j.88. tiq. S Mir. f. 33. t. z. ult. edi. de ioda par- coijas do prximo Paiva S. DESAFEIOAR , v. at. fazer perder a afeite dejacorri do. algum de alguma coifa tazr perderDESACOSTUMADAMENTE , adv. contra o je , perder o coflume , ou faltando q coftume ; infolita- lhe a aftio. Palm. p. 3./. 107 a afeio de alguma peffoa , ou coifa,, dejajei, mente. DESACOSTUMADO , part. paff. de defacof- oo-fie da terra H. P. f. 124. col. 1. Conftunar. Infolito , defufado , extraordinrio. V. pirao j . 28. col. t. do Arceb. i'.'i. os Turcos defacojiuma a jer venci- DESAFEITO , adj..: antiq. dfabituado, defacoftumado. dos. Arraes 4. 24: antre peffoas defiacoftuniDESAFERRADO., part. paff. de defaferrar. adas a iffo, 5 Palm. p. 2. c. 135DESAFERRAR, v. at. foltar alguma coifa DESACOSTUMAR, v. at. deshabituar, fa2er perder o coftume. fie reciproco, traba- do forro a que eftava prefa v. g. ,, dejaferrro lhar , e confeguir perder algum coftume. Cair a embarcao inimiga : a preza te def aferro Loem defufo. Paiva Serm. 1. , / . 213. defia- bo Egl. 7. Defaferrar , tirar das mos, dentes, garras , unhas" it. foltar efpontaneamente. Cafcoftumo-fie as amizades entre os homens. DESACOVARDADO, e Defiacovardar v. defa-tan. 5-. c 34. 'o peixe fombreiro defiafierrou o navio. Defaferrar do porto, levantar forro , ancobardado , e defacobardar. DESACRAVAR , v. at. defopremir , tirar cora ,, Freire defaferrar fe v. g. defiaferrarodebaixo de afoum pefo, ruinas. Caftan. 2. 109. fie da fufia foltar fe delia , que tinha aterra^ DESACREDITADO , part. paff. de defacre- da, a que fe foltou. Goes Cron. M. 4-p- c. 46. O peixe romeiro no fe defa jerra do tubaro ,, ditar. DESACREDITADOR , f. o a peffoa, que H. N. 2. 321. defiaferrar-fieda opinio , deixar, mudar, Q.que era tenaz, deamarrar-fe. defacredita. DESACREDITAR , v. at. tirar o credito, DESAFERROLHADO , part. paff. de defaferrolhar. defabonar ,, Arraes 5. 16 pecamos a Deus que DESAFERROLHAR , v. at. correr o ferrolho defiacredite os conjelhos dos impios',, Dejact&ditar para que fe abra v. g. defiafrrolhar a porta. a Chrifio com o povo Paiva S. 1 . / . 119 Soltar v. g. grilhes que fie lhe defafierrolbfe , perder o credito por prpria culpa. DESACUPAR.SE, y. defoccupr-fe. Palm.p. ro. M. Lufit. DESAFIAO , o afto de defafiar. Azu1. c. 4. rara c. Z7. DESADORAO v. deteftao. DES ADORADO, part. paff de defadorar. DESAFIADO, part. paff. de defafiar. DESAFIADOR, m. o que foz o defafio. Impaciente , raivofo. A que fe falta com a DESAFIAR, v. at. chamar algum a defafio. adorao. DESADORAR , v. at. faltar com a adorao. Defafiar a batalha , propor M. Lufi. % Mof v. n. irar-fo, indgnar-fe , foffrer cora impa- trar que no tem medo. S Mir. Carta 5, eft. 34. com os medos je dejafia provocar, it. cincia. Abominar, deteftar, bufcar , affoberbar v. g. defafiar os perigos. DESAFAZER , v. at. defacoftumar. Provocar o dezejo , Cubia , curiofidade v. g. fe, defacoftumar-fo. DESAFECTAO , falta de afedtao, a luzente pedraria, que os olhos defiafia : verdades que defiafio todo o noffo eftudo, ' e appllcanaturalidade , fingeleza no fallar , obrar. DESAFECTADO , adj. fem afedtao Viei- co : adornos que defiafio^.afienfualidade.^% Em-, ra ,, a difpofio ha de fer defiafeada, e na- botar, fazer perder o fio v. g. ,, o cafco duro tural. . ' dejafia'o puxavante Galvo defiafia a jerramenta. DESAFECTO v. defafeio. Chriftaes d'al-, DESAFIGURADO , adj. desfigurado d em ma. DESAFECTO , adj. que perdeu a afeio. fi boje tadas , arranca os cabellos carpe-fie toda , pe-fe defafigurada _ Fios Sant. fi. 183. y. col. Tcito Portuguez fi. 262 os exrcitos defiafeos, ahi mefmo vem desfigitrago e quafi albeiados. DE-

3S4

DES

DES

DES

DES

385-

DESAFINADO , part. paff. de defafinar; o' Mk. Vilbalp. 3. fc. ult. jazer bum contrato dejajbrad , porque vivamos Eficrituras defiacontrario de afinado. DESAFINAR, v. at. fazer, comquefede- foradas , aquellas , em que algum dos contrahenconcerte o inftfumento , que eftava afinado. Pai- tes fe defafora y. o verbo. Orden. 1. $2. 5. va S. i. / . 350. v..effes inftrumentos. No Ifento dos foros, leis, poder y. g. os cumdar o fom afinado ; nefte fentido he neutro , primentos so engano dejajorado de toda jurijdie ou ativo v. g, ,, defafinu bum ponto; defiafinao ,, Lobo. O que no refpeita s leis , 4 quando canta: f. a alma defiafina quando foros do pudor , da honeftidade , do decoro : d favergonhado. paffa a obrar mal. Prefies 5. DESAFORAMENTO,. m. aco contraria DESAFIO , m. a adto de provocar algem para duello , combate, Contenda Briga , duel- a algum capitulo do foral; tranfgrefso dos foros. lo , batalha fiair , a defafio Vieira. Com- Eficrit. de D. Dinis. Defavergonhamento , pepetncia y. g. cantar ao defafio f. entrar tulncia , protervia, Arraes 5. 14- jar-fe-bo muitas extorses, e defaforamemos Confpira..a em defiafia com a morte Gallegos. DESAFIUSAR , v. at. fazer algum perder defaforamento ^de Simo Mago que quis comprar o a fiducia, a confiana , que tinha em outrem , ou dom do Efipir. Santo. T. d'Agora 1. 1. : Ulifipo alguma coifa. Paiva Serm. t. 1. / . 244,, os que fi. 6\. ,, pouca vergonha, e defaforamento. DESAFORAR , v. at. defobrigar do foro,' foro efpreitar a terra de promifiso defiafiufiro o ou poftura do foral. Aulegr. f. 154- v. Ifen'povo' de Deus de poder poffui-la. DESAFOGADO , part. paff. de defafogar. tar de refponder em algum foro. -fie, renunf. defalagado y. g. aterra def afogada ao di- ciar ao foro de domicilio, privilegio, ou da nalvio Vieira. Defabafado de frajalhs , cui tureza da aco , e caufa. Orden. 1. 51. fc dados , occupaes , da opprefs. Horas defia-renunciar o reo demanda, que o autor lhe hafiogadas , fubceffivas. Cafas defafogadas /lar- via de njover para o executar, ou fazer cair mi commiffo. Tomar nimia liberdade. gas, com boa , e larga vifta. DESAFORO , ra. qualquer aggravo , injuDESAFOGAR , v. at. tirar aquelle embarao ,- que afoga , v. g, aos que cairo no mar , ria , em que fe no guardo os foros raso, e ou rio , ou refpiraro o fumo do carvo. Sol- juftia. Defcomedimento, infolencia. tar o lao que afoga : defafogar a planta , ou ar- DESAFORTUNADO., adj. infeliz, defgravore mui enramada , podando-a. Barros Gram. ado. j , 234, foDefabafar v. g. defafogar a dor, . DESAFREGUESADO , adj. falto de freas fiaudades, livrar-fe^io afogo , opprefs que HUCCS. ellas causo.* Vieira^defafogar a ira em pala- ' DESAFREGUESAR, v. at. tirar os freguefes a vras , abrandar Tallando. Satisfazer y. g. de- algurn mercador , 8cc. fie , deixar a freguefia. DESAFRONTA, f o effeito de ficar deJafiogar a, paixo , a fenfiualidade. DESAFOGO , m. o adto de defafogar , ou Tafrontado v. g. o que elle jez em dejafirondefafogar-fe v. g.. dar, ter algum def afogo a ta da Religio. DESAFRONTADO , part. paff. de defafrondor, a ira. Allivio, ou contentamento nafci-^ do de fe remover a opprefs , de ceifar a pai- tar, defapreffada de inimigos , onde o combate no xo , ou abrandar. Folga do trabalho ,, bufi- he mui forte. 2. Cerco d Diu j . 9 4 , , huma eftancia , que ds -Mouros eft dejafrontada. cava na converfito dos livros algum defafogo DESAFRONTAR , v.at. tomar vingana da fiua dor ; defafogo da doena, &c Do fitio, afronta feita a algum , lav-lo delia vingando-o. lugar defabafado. * "' -fie , vingar-fe da afronta. Livrar-fe da DESAFORADAMENTE , adv, com defafoafronta que caufa o trabalho , cuidado. Queirs,, ro , defavergonhadamente. Contratar defiaforadefiafrontado o Hollandez defte cuidado: defiadamente , v. fazer contratos defaforados. DESAFORADO , part. paff. -de defaforar. frontado da calma. O que no he conforme, ao foro', ao dever im- DESAFUMAR, v. at. livrar do fumo , que , feurece o ar. Elegiada j . 24- o ar po fto pelo foral da terra. Contrato def aforado cobre , aquelle em que algum dos contrahentes affenta em tanto fe defafumando. DESAFUSCAR , v.,at. tirar qualquer coifa por condio , que faltando elle lei do contraque offufca , efeurece. n fig. Dejajujcoudio , por effe mefmo feito incorra na pena , ou ibe o corao da nuvem de temor , de que era nocaya no commiffo delle, fem fer para iffo detado Coutinho Cerco de Diu f. 84* mandado , nem preceder- fentena. Ord, L. 3. S Ccc ' DE-

DESAGRAVADO , part. paff: defagravan DESAGARDECIDO, Scc. y. Defagra DESAGAALHADO , part. paff. de defag- DESAGRAVAR , v. at. livrar do pefo. e fig. Tirar o gravame ; desfazer o aggravo ; a falhar. ' Fazer menos grave , ou reprefentar DESAGASALHAR, v. at. fazer fair algum afronta. corno tal y. g. defiagravar a culpa, prpria de onde eftava agafalhado. Arraes 8. 12. Eufr. 2.7. buma culpa no defiagrava outra, fe , fair do agafalho ; defcobrir-fe, antes afaz mayor Lobo Flor. 2. DefagravarDESAGASALHO , m. o contrario de aga- fie, livrar-fe desagravo; vingar-fe, defatrontarfalho v. fo y. g. defagravar-fe com queixas Lucenat DESAGASTADO , part. paff de defagaftar. defiagravar-f o jogador, desfio rrar-fe. T. d?AgoDe fangue -frio , fera paixo. Ulifipo fi. 208 ra 1. D. 4. Doutor argel. . - que dejagaftado vos dejpoe daja- DESAGRAVO, fi m. o adto de defagravar^ zenda,, falia dos Defembargadores. Q eftado da coifa defagravada. DESAGASTAMENTO , m. privao de DESAGUAR, v. &t.'v.g. a no,,tirar agaftamento. ' a agua que entrara nella. H. Naut. t. 3 : y. -deDESAGASTAR, v. at. fazer paffar o agafta- fagoar parece melhor ortografia. mento , e defapaixonar. fe , defapaixonarDESAGUISADAMENTE ,' adv. ant. y. def e , defonfadar-fe. Sagramor 1. 38. faguifadoi ^ DESAGOADEIR , nu valia , fangradouDESAGISADO , fim. ant.. injuria v.g.i, ro para defaguar campos. fazer defiguifiado : Aco defarrafoada. S . DESAGOADO , part. paff. de defaguar: o Mir. *--' campa, defalagado. Vaiado y. g. dejaguaDESAGUISADO , adj. malfeito , fr de rado o dilwio Vieira. zo, antiq. DESAGOAR , v. n. defcarregar , vafar. as DESAGUISO ', f. m. ant. y. defaguifado _/##?. guas v_ g. ejte rio defagua no Oceanp. Defafom razo, injuria. lagar- o campo , e vafa-lo das agoas que o cobrem , ou so fobejas. As nuvensfiobrea terra DESAINADURA , d'Alvelu, defluxo , que defce aos cafcos , que de odinario vem aos defiagpavo Viriato 10. v. dejaguar. , '" DESAGRADO , part.. paff. de defagradar : o cavallos folgados. Galvo. DESAIRAR , v. at. caufar defari, .afeiar tique tem defgofto de alguma coifa, rando o-bom ar , fazei defairofo. Chagas de~ DESAGRADAR, v. n. no agradar v. g. fairar o difcurfo: ,-, com afiuberbadefiairava todos efta comedia, o jeu procedimento, defagradou a todos. f > Defiagradar-fe, recip., defgoftar ,, El Rei os outros dotes de feu animfa fe def agradava das aces do Cardeal M. Lufi,. DESATR , vm. v. emar. DESAIROSAMENTE , adv- com defar. . 8. DESAIROSQ , adj. falto de bom ar, CorrDESAGRADVEL, adj. que no agrada. defr no corpo ; e ria honra f brio , &c. De mo fabor y.. g.. defagradavel ao gofto. DESAGRADAVELMENTE., adv.com defa- DES AJUDADO , prt. paff. de defajudar. DESAJUDAR , v. at. faltar com adjutorio , grado. Com defgofto ,. com defprazer. auxilio , desfavorecer y. g. a jortuna no deDESAGRADECER , v- at. faltar, com o agrafajuda os esforados,, M- Lufi. ' Empecer , efdecimento. Eufr. 1. 3. DESAGRADECIDAMENTE , adv- com de- torvar os outros' mais defajudvo com a' jia: ignorncia , do que promovio com o trabalho,, que fagradecirhento. ' t DESACRADECIDO, part. paff. de dfagra- nrffo punho. P. P. L. 1. cap. 3 : tudo def ajudecer, a que no: fo correfpondeu com agrade- da efta defpedaada ptria D. Fr. de Ponugal cimento" v. g. merci defzgradedda* Ingrato Prises f. 28. DESALRARDADO ,part. paff. de defalbardar.. v. g-. animo defagradecido. DESALB ARDAR , v. at. rifar a albarda. DESAGRADEC1MENT0>", m. ingratido. Paiva Serm. 1. prol./.< a defagarecimntos muitoDSALFORJAR , v. at. tirar d alforge; grandes nunca refpondeu fieno com beneficio* 1 DESALAGADO, part. paff. de deftlagar. ' Epanaf. fi 4. ''--- DESALAGAR , v, at. vafar a agua , que coDESAGRADO, fom. defabrimento, com que bre , alaga y, g. o campo. Fazer que forja fe falia',, ou trata algum. Defprazer, defgof- 'debaixo d'agua o navio , alagado , &c,, ou defda muita agua. Barros %. 212. v. M- Conq*. to. ,, o peccado venial ~be def agrado de Deus gej'l ,, 2*, 74^, Vieira: incorrer no def agrada de algitenw PE?

3M

DES

DES

DES

DESALENTADO , part. paff. de defalen- DESAMARRADO , part. paff. de defamarrar; no fi. Solto v. g. ir--, correr def amarrado tar. * DESALENTAR, v. at. fazer faltar o ^len- atras^ da fua vontade, e apefito Eufr. 5. 4. to. f. Defanimar , defmaiar. neutro, perder liyre , defpejdo , defembaraado. Paiva ferm. r. 259. deixou Joz feus irmos no Egyto to o alento, defmaiar. def amarrados de efiados', evalias. DESALIJADO , adj. defpejdo v. g* )F,SAMARRAR , v. at. foltar o amarrado ventre v. H. N. 2. fi. 375. do. Levantar a amarra para fair do porto , DESALINHADO , part. paff. de defalinhar. neutro vendo que os remeiros efiamarravo da DESALINHAR, v. at. ,tirar o alinho , comoutra banda , para' o virem tomar na barca poftura. Def alinhada a alma de boas obras. Palm. p. 2. e. 99. Cofta Dardano efiamanou DESALINHO, m. falta de alinho. DESALIVADO, v. defaliviado. antiq. Lufit. daquello porto defamarrar algum de buma opinio , ou pundonor fazer-lhe deixar a que Transj. j . 294. DES ALIVIADO , adj. por aliviado. Arraes tinha mui arraigada, Vilbalp. 2. fie. 3. Def ar marrar-je , foltar-fe da amarrao , dfgarrar do I. 20: Xdejujad) DESALIVAMENTO , ou Defaiviamento , ve- fundo o navio, que eftava amarrado, Amaral'.4. Dejamarrar-fe da fiua opinio , defaferrar-fo. ja alivio. DESLIVIAR , v. at. aliviar. M. Luf. Defamarrar-je da'efperana , perd-la. Eujr. defaliviou os temerofos da fua ira: def aliviar-fe.fc 2. Arraes 4. 11. DES AMVEL , adj. indigno de amor. PorDE5ALMADO , adj. homem perdido , fem tug- cuidadofo. l e i , nem probidade, nem refpeito de feus deve- * DES AMBIO , f.f. falta de ambio. Apres. Arraes 3. 1. T., d?Agora 11. Defpachadorlogos Dial. f. 218 a defiambio , que projef fiaro nofos antigos. defialmado. DESAMOR, m. falta de amor. DESALMAMENTO , f.m. falta de confciencia, de refpeito, ou temor, em matria moral DESAMORADO , adj. o que no ama ja como o fazia antes. Vieira 2. 394. Arraes 5. 4. de avogados que por vias injuftas DESAMORAVEL , adj. que trata com deprolongo as demandas. .DESALMAR, v. at. tirar a alma. Tirar famor M. L. ,, defamoraveis para os eftrangei, alguma coifa , que he no fig. a alma de outra. ros: mi defiamoravel para osfilhos; fervos fie , fazer-fe diffoluto , fom temor de Deus ; e ingratos Pav.a S. 1. /. 256". y. Que moftra defamor v . ^ . , , defprefios defamoraveis,,,Sanem refpeito s leis. gramor 1. 39. DESALOJADO , part. paff, de defalojar. DESALOJAR , v. at. tirar alguma coifa don- DESAMORAVELMENTE, adv. com defade eftava guardada, e alojada. - Fazer fair, e mor. Alenina e Moa fi. 79. deixar o alojamento , e pofto. . Levantar o DESAMOROSO ,. adj. falto de amor, defaarraial. moravel. Men. e Moa j . XI. 1 DESALTERADO , part. paff. de defalterar. DESAMPARADO , e diriv. v. defompradov DESALTERAR , v. at. fazer ceifar a altera- DESAMUADO , part. paff. de defamuar. o, t. Med. fie , perder a alterao v. g. DESAMUAR-SE v. recip. ceifai de andar defialterar-fie o pulfio : defialterar-fie o mar, amuado. que eftava picado , alvoroado. DESANCORADO , part. paff. de defanp-.DES AMADO , part. paff de defamar. rar, DESAIylADOR, m. aquelle que defama, DESANCORARj v.at, levantar a ancora, o fem amor Tranc p. 2. .c. 1. a azevieiros de- ferro do navio. v. n. Defaferrar.-' - -'-" Jamadores. DESANDADO part. paff. de defandar.-, DES ANDADOR , f.( m. inftrumento de de-DESAMANHAR , v. at. defconcertar, deffandar parafufos. efping. Perf. f. 13. ompor. DESANDAR, v. at. andar para traz pelo & DESAMAR , v. at. ceifar de amar. Vieira. ' No amar, aborrecer, Sagramor , cap. 33 em mefmo caminho j que fe tinha andado,, dejknextremo o def amava Policena a Achilles: nun-dar jornada V. do Arceb. joi. 29. v: defandar a volta , que tinha dado M.'-'Luj. ca lhe eu. mereci dejamar-me , e eu am-la Men. e Moa Egl. 1 : fie dejamavao mortalmente ,,Defandar a roda , faze-la voltar com giro em contrario, do que tinha feito. Dejandar o an~ Palm. p. 2. . 169. cc ii da-

DES

s$7

388

DES

DES

dado desfazer o que he feito Vieira '" 6e, defaparelhadoFreire -com o vento rijo efapmt* neceffario defandar o andado , e defviver o vivi- Ibou bum dos navios do Dejandar o que, ou quanto fie anda , DES APARENTA DO , adj. fem parentes. ~' desfazer o que fe tinha feito. S Mir. Defian- DESAPARTAR v. apartar. DESAPAXONADAMENTE , adv. fem pai , dar com algum dito , Sair-fo , vir com elle pratica. Lobo. dejandar com buma punhada , xo, defencalmadamente.. DESAPAXONADO , adj; fem paxo.^ , , bum golpe , d-lo. v. n. Andar para traz corri as coftas para onde imos. Auto do Dia de com olhos defiapaxonados M- Luf. 2.-172. DESAPAXONAR , v. at. tirar a algum da *fuizo. paxo , em que eft. fe , tirar-f da pa DESANGRADO, part. paff. de defangrar: exgotado do fangue. Coutinho f. 8 com feus je- xo. ridos , e dejangrados membros Cam. Eleg. i. a DESAPEGADAMENTE , adv. com defapeaautes defangrado. Exgotado de poffes , for- go , com ifono , dfafeio. Caftan. 3. j . 199 rejpndeu que nem aceitava f^nem enfeitava. as. Freire. DESAPEGADO, part. paff de defapegar. DESANGRAR , v. at. tirar fangue a exgo.tar. no fig. debilitar tirando os bens , foras, Defafeioado , fem amor. Huma pea do edi* fido def apegada do corpo delle ,, Sagramor. \. c com tributos , guerras. Freire asgUerras tinho 31. % Def apegado da prpria afeio Lufit. hum pouco defangrado o efiado. Transj. / . 132, DESANIMADO, part. paff. defanimar. DESANIMAR , v. at. defacoraoar, intimi- DESAPEGAR , v. at. defnir o que eftava pegado. Largar da mo. Deixar , levantar dar, infpirar temor ,, o defiprezo dezanima as boas artes o bom natural, rc. Lobo Egl. i. mo de algum trabalho v. g. dejapegrq os trabalhadores. je, defunir-fe , fltar-fe. fe , perder o animo, Dexar-fe y. g. dos negcios, bens, amizaDES ANINHO , part. paff. de defaninhar. DESANINHAR , v. at. tirar do ninho. des , de todo , ou mui facilmente. Defalojar. Britto defaninhar os negros dos pai- DESAPEGAMENTQ,. m.i y. defapgoT do Arceb. 4. 30. 'mares. DESAPEGO, m.* a facilidade, com que fe DESANNEXADO ,. part. paff. de defannexar. deixa alguma coifa , a que de ordinrio fe tem M. L. 6. .. DESANNEXAR y v. at. feparar o que anda- amor, e affeio; ou a deixao j fota deffas va annexo v. g. os bens do morgado. M. L.coifas y. g. tal dejapego je lhe conheceu fempre das grandezas do mundo, que , &c, ?. 238. V. do Arceb. i. 25. D S A N O J A R , v. at. fazer ceifar o nojo , DESAPERCEBIDAMENTE, adv. em defaj>aixo , defenfadar o que eft agaftado. Cron. percebimento v.g. tomou o o inimigodefiaperxdei Rei D. Duarte. cebidamente. , DESAPAIXONADO-, ederiv. v. defapaxona- DESAPERCEBIDO ,- adj. defprvido- v, g. <Io , Scc. de armas, plvora, navios, &c> Lucena. Def. DESAPAIXONAR , v. at. fazer perder a pai- cuidado, fem advertncia, xo. ;i ou perder a prpria paixo. Loba Egl. 4 DESAPERCEBIMENTO-, m. falta de defapaixona o fentido ,, preveno , preparo , e aparelho para algum DESAPARECIMENTO, m. o adio de de- fim. aparecec Palm. p. 2. c. 169. o defiaparecimen- DESAPERTADO , part. paff. defapertar. to de Daliarte. ,, DESAPERTAR , v. at, foltar, e afroixar ( DESAPARECER , v. n. no apparecer, fu- que eftava apertado ; defatar.. rmxrfe , efconderTe, furtar-fo vifta, conver- (DESAPIADADO, ou fao- Morrer. Feneifa Egt. 7 nos para (DESAPIEDADO , adj. fem piedade, fenv compaixofempr-e defapparecemos. DESAPARELHADO-, part. paff. de defapa- DESAPIEDAR , v . at. fazer ceifar , e res* jelhar, falto do apparelho, friar a piedade , e compaixo-,, todos efifes diDESAPARELHAR, v. at- tjjar s aparelhos , ficurfias com que intento defapiedar dos pobres , v.'-g?,> defaparelbar ano, a meza, a caza, a e miferaveis aquetis, em- que ainda refia alguma: befta,, de forte qtiewo eftejo para fervir. De- pouca de compaixo. >je , perder a compafaparelbar bum navio com tiros Amaral -4. xo d^ma. a. nm, eaJefaparelhvA 3,,%v.: nr Ficar, DESAPQDERADAMENTE x adv. irrefiftivelmen

DES

DES

389

mente ,, ia lavrando o incndio efiapoderadamen* DESAPROPRIAR , v. at. privar aiguem , te ,, Vieira. do que he feu , e prprio. fie, privar-fe do DES APODERADO , part. paff. de defapod- que he feu ; "lheia-lo. . rar privado v. g. de toda fiua fora, Palm. DESAPROVAO, falta de aprovao. p. I . C. 2.9... Reprovao. DESAPODERAR , v. at. tirar do poder de DESAPROVADO , part. paff. do defaproalguefm. var. DESAPONTAR , v. at. fazer alterao no DESAPROVADOR, c a peoa, que detiro apontado , de forte que no d no alvo, faprova. Caftan. 4. c 24. p. 33 ,, o noffo bombardeiro fez DESAPROVAR , v. at. no approvar. 'bum tiro ao camelo inimigo, com que o defiapon- DESAPROVEITADAMENTE ; adv. inutiltou de forte que efte ao fegundo tiro errou a nof-mente. fa torre DESAPRVEITADO , part, paff de defaDES APOSSADO , part. paff de defapoffar. proveitar, Mo economo , mal regido. Balv. o verbo. dado , intil, Ded. Cronol. p. t. divifi. 5. n. 8 1 . DES APOSSAR, v. at. tirar da poffe , esbu- Horas defafroveitadas Arraes 3. 35. lhar , privar delia. Arraes 1. 15. Tirar a pof- DES APROVEITAR, v.at. no aproveitar, fe , o poder, foras para fazer alguma coia. deixar perder,, defaproveitando as terras". ,, defie , privar-fe da poffe de alguma peffoa, ou fiaproveitou os auxlios da Divina Mifiericordia. coifa. Defapoffar da liberdade'-, privafo Eufr. DES AR, m. defeito , nodoa , falta y. g. ,; 4." 1. dejapoffado. ficou com bum defiar no rofto , quebrando-fe-lheDESAPRAZER , v. n. no aprzer , defa- bum olho. Defar da'fortuna , defgraa , que gradar Barros. fe be defiapraz a maldade Seella caufa. Aco pouco airoa v. g. do fraverim defiaprazem aos olhos: Arraes 1. 5 : co na guerra , do pouco briofio, ou gnerofio.P. IJlifipo f. 68. coifa que elle faz boa,, ou m noP. 2. p. 143 v. Freire receava que a guerra te defiapraz. com algum def ar lhe desluzijfe a gloria. r DESAPRENDER , v. at. efquecer-fe do que DESARAR . d'alveitar v, n. dejarar o cafco fe-havia-aprendido. Netramente. Vieira. das.beflas , he depegar-fo , ,mettendo-f nelle DSAPRESSADO , part. paff. de defapref- matrias, far. Livre de algum importuno. Eufr. 2. 5. ; DES ARCADO , part. paff. de defarcar: exde algum damno , trabalho , de guerra , cerco , traordinariamente grande , defcompaffado: def-de inimigos. P. Pereira 2. 143: defapreffado do conjunrado. Demnio Arraes 6. 4 : defapreffado dos inimi- DESARCAR , v. at. tirar os arcos, que prengos , dos trabalhos , -c. Caftan. L. 7. c. '84: dam v. g. defarcar as pipas Soltar a luta matai-me primeiro, ficareis defapreffado de mim, eo que eftava arcado, eufatisfeita ,, Palm. 2. c. 148. DESAREIADO , port, paff. de defareiar, DESAPRESSAR , v. at. livrar de aperto , pref- : DESAREIAR ,- v^ at. limpar , defcobrir dir fa , e grande afronta , em que pe o cerco , es areia , o que eft coberto , ou entupido com1 inimigos , e qualquer trabalho , importunidade. ellas, Cruz- Peef. f. 114. Couto 5. f.' 44: ,, defiapreftar do cerco , do jugo DESARMADO , part. paff. de defarmar. %.fig.Marinho de cuidado Ulifipo 33. v. deja- Defappercebido , falto v. g. olbos def armados preffarei meu paifielhe aborreo, indo-me para a de todo refiguardcr Ulifipo fi. i r ; entendimento' ndia defapreffaria a terra de to m coifa defiarmado de prudncia, - a lingua deformada deVilhalp. Ato 2. fc. 2. para fe defapreffar dacautelas, e mentira fiem o temor de Deus anda, mulher , que o importunava Caftan. L. 8. f. dejarmada toda a f, e confiana , i. e. mal fortalecida , expofta'. ,x prder-fe*, e s tentaesj2.47Lucena fi. 446: defiarmados da pre juno ficavoDESAPRIMORADO , adj. feito de primor capazer de ouvir a pregao Paiva S. 1. fi. amante -defaprimorado 24, y. baldado , frttftrado por noficarde. DESAPROPOSITADO, adj. fora de propofiarmado o que tinha para jazer Palm. ^- 3fitov Tempo d?Agora 2, 1. digrejso defpropofi/ . 123 r ver defiarmadasfiwasefiperanas fi 139 tada : p. Pereira L. 2. c. 3.3. coifas defiapropo* 142. v. fitadas. DESAPROPRIADO, part. paff. de defapro- DES ARMADOR , e. peffoa , que defar.ma. Pea da espingarda, com- que/ fo defarma ptiar. , Trafido , ufado impropriamente. Q

D E S A R R E S O A D A M E N T E , adv. fem fao co puxando por ella , anda dentro do guarzo , inqua, injulamente. damato. Efping. Perfeita f. 4D E S A R R E S O A D O , adj. o que fe no guia DESARMAR , v. at. tirar; defpir as armas a algum. Faz-lo perder a efpada , ou arma , pela razo , pelos ditames da prudncia. Ulfipo, cqmque briga , defarmar as armas , defpi-las. fi. 37: y : coifa no conforme razo , feita fem Palm. p. 2. c. 99. Desfazer as armas defon- razo , fem - fundamento v. g. ,,- cimes fivas com golpes. Defaparelhar y. g. ,, a Paiva S. 1. j.~24. Contrario juftia , e boa cafia de ornato. Tirar, e deientefar a corda do razo da moral. Eufr. 3. 4. D E S A R R E S O A M E N T O , f . m . d i t o , ou acarco. Defarmar a efipingarda puxando polo defarmador para dar fogo , ou para pr o co no o defviada , e defconforme da boa razo. defcano. Defparar tiro , ou frexa. Arraes 3. Propofta defarrefoada. P. Peneira L. 2. c. 46. DESARRESOAR , v. at, r moftrar que algur 3 4 : o arco em mim defarma Amor Fen. Eleg. 8. Quantas vezes, defiarmo em vos ma coifa he contraria razo; ou falta , defafmefimos as voffas maquinas Vieira, nefte Tent. fitida delia y. g. ,, tu mefina dejarrejoas tuas he neutro. Soltar-fe o que eft tezo^v. g. deficonfianm Criftaes da Alma. Dejanefioara vara da coftella defarma com fria arte da je , pr-fe em termos fora de r a z o ; y. g. Caa p. 90. Defarmar-fe o cavalleiro , he quan- tanto, mais fie dejanejoava nas condies,, com que do lhe cai o chapu , a vara, perde o eftribo , propunha as pazes. P. Pereira 2. c. 46. Neuou lhe fuccede femelhante defar. Defarmar-fe tro , no, difcorrer , nem arrefoar a propofito , efigrimindo , ficar expofto ao golpe, ou ferida do nem como homem de bom juizo. contrario , defcobrir-fo. Defarmar em vo , no D E S A R R I M A D O , adj. fem arrimo , defemter effeito v.g. as voffas maquinaes, as fus parado. promeffas, as minhas efperanas, as ameaas deD E S A R R I M O , m. falta de arrimo , deformaro em vao, ^c. Vieira Cartas. Defar- fomparo , defabrigo o dejabrigo da inconjolavel mar (neutro) o contrario de armar ; no convir, viuva. DESARRUFAR , v. at. fazer, que fe defarno fer til. Amaral 12. % fie, f. defarmaro-fie-lhe feus defienhos, e ardis Paiva S. 1 j - rufe. ;fe , H. Naut. 2. 418 , , fe defiarrufiro por fi fem mais mimos nem afagos. - < . 132. i. e. baldarem-fe. D E S R R U G A D O , part. paff. de defarrugar. DESARRAIGDO , part. paff de defarraigar. D E S A R R U G A M E N T O , fi m. o adio de deD E S A R R A I G A R , v. at. arrancar alguma planfarrugar. O eftado da coifa lifa, defarrugada., ta com a raiz. Tirar, extinguir de todo em D E S A R R U G A R , v. at. desfazer as rugas. todo y. g. dejarraigar erros, abufios, opinies D E S A R R U M A D O , part. paff. de defarruvidos, cofiumes. Vieira ; a amizade, A vontade mar. de algum querer,, Eufr. 3. 2. Fazer fair do DESARRUMAR , v^ at.-pr em defordem-, de eftava d^ffento y,. g. defarraigar os Port o que eftava arrumado , e concertado v. g.. guezes da ndia Caflan.,. 2. f. 154. DESARANHADO , adj. limpo de teias de defarrumar a cafia. Ir o navio defarrumado , governar , e andar m a l , porque vai mal carregaaranha. B. P. DES ARRANJADO,, part. paff. de defarran- do. > Amaral freq. D E S A V I S A D O , part. paff de defavifar qui jar. -DESARRANJAR , v. at. pr em defordem , teve avizo para no fazer o para que eftava avio que eftava arranjado ; perturbar. M- L. ; a fado, - Nefcio, imprudente, defiavizadas palavras Azurar. gente de guerra Albuquerque 4. 3. DESAVISAR , v. at. dar avifo em contrario. DESARRANJO , m. defordem na guerra. Couto 4. 6. 9. Freire. No eftado Civil , difD E S A R V O R A D O , part. paff. de defarvorar: cordia: os defarranjos dos Athenienfes , e La- o navio def arvorado l. e. abatidos os maftrs > cedemonios M. Lufi. Mo governo econ- e enxarcias. Brito. mico. DESARVORAR ^derribar , abater o que efD E S A R R A S O A D O , e deriv. v. defarrefoa- tava arvorado. Lucena defarvoraro as cruzes : defarvorar os mafiros da nao, abater. Defarvorar drv Scc. Sagramor 1. cap. 18. D E S A R R E I G A R v. defarraigar. Sagramor 1 o navio de mafiros, 'd, c. 18 no fie lhe podia o amor defiarreigar do DESASADAMENTE , adv. com defafo. " DESASADO , part. paff de deffar. Poupeito: ,, da alma tudo o que faz guerra ao co geitofo , pouco' deftro ; defcuidado , negliSenhor Paiva S. 1. / . 53gen-

390

DES

DES

DES
gente. Eujr. 2. 2. Sem afs. Elegiada fi 268 v. ,. qual de lagofias defafado bando. D E S ASAR, v. at. eftorvar atalhar aos afos, enfejos. Ulifipo de fi. 242 v. t 246. Fazer cair as azas, de forte que a ave no poffa fofterfe : no fig. famil. por deitai os braos abaixo com pancadas. *-., DESASAZONADQ } adj. fora de fazo; f defapropofitado. Aulegr. j . 118. v. DESASIDO , part. paff.de defafir. Uliff. 8. tj. cai do monte gro parte defafida D E S A S I R , v. at. foltar , largar , o que fe tinha afido , e feguro. fie, defpegar-fe , o que eftava unido. Paiva St*. 1. f.1 143. v. defaid; dixar-fe da converfao de algum. Eufr.

DES

39

DESASSOMBRADO, part. paff. de defafbmbrar , y. No fombrio , expolo ao Sol. Sem fofto , nem temor o rofto alegre, e defaffombrado H. Naut. \. j . 229. K DES ASSOMBRAR , v. at. tirar o corpo, que faz fombra. Tirar a caufa do medo , e do temor. ~ je, defaffuftar-fe , perder o medo. DESASSOCEGADAMENTE , adv. -com defaffocego. DESASSOCEGADO , adj. fem foffego , inquieto. v. at. tirar o foffego ^ DESASSOCEGAR inquietar. DESASSOCEGO , rh. falta de foffego , inquietao do animo , ou n fono interrompido , 5. 1. do que eft dente. V. da Arceb. da Republica. DESASISADO , adj. falto de fifo, de juizo. M. L. DESASTRADAMENTE , adv. infelizmente. S Mir. Efirang. f. 149. Paiva. S. fi. 117. v. D E S A S T R A D O , adj. ihfelice. Fios Sant. fi. ningum to Lucena , emprefia defiafifada , 167. v. Lobo fucceffo defafirado Vieira .imprudente , infana. Fatuo. exemplos defiafirados; batalha M. Lufi. caD E S A S N A D O , part. paff. de defafnar. DESASNAR , v. at. fam. tirar a primeira no- fos' defafirados Sagramor 1. c. 19. rancia, e rudeza. Abrir os olhos a quem faz , D E S A S T R E , m. infelicidade, infortunio, defacertos groffeiros , a quem eft em crafa igno- Cames ,, os defafires de amor : matro-no por defafire, no de propofito. Barros Cofta: os rncia. DESASO , m. defmaz-lo. Leito Mifcel. defafires que ouvem da cafia de feus vizinhos por pouco defafio no criamos feda , fendo efte Fbula dos Planetas. Entre Barqueiros, o corReino jertil de amoreiras Falta de deftreza , no enxerido na hafte , com que- fo molha a*' habilidade. -- Negligencia. Falta de afo , op- vella. portuhidade, occafio de fazer alguma coifa : y. ' DESATACADO , part. paff de" defatacar, * afo. Falta de curiofidade v. g. o defafio da ; DESATA C A R , v. at. foltar a ataca v.g. ^ quelles feculos M. Lufi: mo* r eras de fome por def atacar os cales. Defcarregar y. g. ,, a ef-' pingarda com o fiacatrapo. teu defiajo. Cofia , falta de induftria.. DESASSANHADO , part.jpaL de defaffa- : D E S A T A D O , part. paff. dedefatar. Solto, , Difcurfo def atado , fem connexo, mal fenhar-fe. DESASSANHAR-SE, v. at. perder a. fanha , guido ,, dizem que Cicero era (no eftilo) defaque fe tinha contra algum. Pinto Pereira 2. f. fado , e fiem nervos P. Pereira Prol. Solto y, s g. rifo defatado,, Macedo. Defatado das 140. y. . DFSASSELLAR , v. at. tirar o fello , mu- prises do corpo: defiatados do amor, c impeditra , ou lacre da carta , por abrir. Elegiada j . mentos do mundo H. Pinto fi. 2 26., e 130. . 150. v. de[afelia a cana de armas Turquej- Derretido v. g. nuvem defiatada em orvalho 9 e chuva. Vieha. Diludo v, g. gomma, decas. DESASSISADO , adj. fera fifo, fom juizo. fiatada em agua. Homem defatado , pouco airofo no corpo. > Rios , correntes- Lufi.TransfiTempo d?Agora 2. 1. Arraes 1. 8. com vinho, D E S A S S I S T I D O , part. paff. de defafifthv: J.2.8.V. DESATAR , v. at. foltar; o que eft prefo , DES ASSISTIR , v. at. faltar com aHiftencia , atado, desfazer o no. Soltarduvidas,. auxilio; defemparar, DESASSOLVAR , v. at. defcarregar a pea da dificuldades Vieira. %'Dejatar a obrigao ,,. J a neve , plvora humida , por meio do facatrape. Arte da defobrigar. Barros Gram, j . 253. defgelar, derreter. Lufit. Transj. fi 138. v. < j SolArtelharia 66. > tar v. g.a lingua para falar, e lamer,tar-fo. M. D E S A S S O L U T O y. diffoluto. Prefiest j . 24. v. Conq. 12. 6. Difilver, dilir man deJatado> eliclos DESASSOMBRADAMENTE , adv. fom me- em agua ., Curvo, Defpregar v. g. defiatar as.bandeiras -Naujr. de Sep. j . 88. y. Defiataw to- V. do Arceh 1. 2 >

, defatind tom ira , com dezejo , com A J^KT ,J a. vida do (orpo ,, Camesr *clog& 7. Defatar-fie y. Cames Filodemo: quando cuida que mina a alma do'corpo, morrer Vieira. Defatar-fe da pobreza , livrar-fe. B. Lima. f 219. Defa- defdtina S Mir. Can. 2. eft. 6. tar-fie a neve, defqualharTe. Em lagrimas, der-\ DESATINO , m. perda do tino : do bom fentido, por cegueira de paixo; por dr. reter-fe. Em rifo, ou rifadas. DESATAVIADAMENTE , adv. fem ata- Aco diacertada, abfurao. Demncia, infama, defvario o mundo fem acordo em feus vio.. DES ATAVIADO , adj. fem atavio j nem en- defatinos H. P.fi. 147. col. 2. DES ATRAVESSADO, part. paff. de defatrafeite. DESATVIAR, v. at. defornar , tirar os ata- veffar. vios , enfeites, defenfeitar. DESATRAVESSAR, v. at. tirar as traveffas DES ATAVIO , m. falta de atavio, de ador- v.* g. defatraveffr as portas. Tirar o que efno , de enfeite. t atraveffado , e toma o paffo, DESATTEN0 , e deriv. v. defateno com DESATENO, falta de cuidado, de hum. t. atteno. Vieira vedes as defatenoes do governo. Abtraco Vieira nofieha de aju- DESAVAGAR, v. at, cortar os febitos da dar o refpeito de bum atributo com a defaten ferradura , e arrhc-la t. d^Alvitar. DESAUCIADO , adj. diz. Bluteau que he Efde outro. Aco com que fe falta ao refpeitov A etymologia pede de atteno com dois tt panhola , e fe ufa por defconfiadq v. g. defauciado das Mdicos : mas no vem no Dicciocomo attento , e affim defiattemo defiattender, e nario da Academia Efpanhola. . os mais derivados. DESAVENA , diffeno , difcofdi; DESATENDER , v. at. no attender. Vieira -i defatender a palavra de Deus. Faltar com aten- Eufr. 3. 2. o , e refpeito a lguem. c . DES A VENTURA , falta de ventura, DESATENDIDO , part. paff. de defatender. infelicidade. B. Lima Ed. 1. Vieira ,, aquelles quandos to defiatendidos, i. e. DESAVENTURADAMENTE, adv. infelisde que fo no cuida", nem faz cafo. mente. DESATENTADAMENTE ,adv. imprudente, ; DES AVENTURADO , adj. infeliz. Perverinconfideradamente. Aveiro c. 7. defatentada- fo, muito 'mo. incnte dei com hum prato em buma garrafa. DESAVERGONHADAMENTE , adv. fem DESATENTADO , adj. que no repara no vergonha. < que faz. DESAVERGONHADO , adj.' fem vergonha; DESATENTAR , v. n. no atentar, perder impudente; petulante. Defavergonbadas maldxo cuidado de alguma coifa , perder, de vifta des. Aveiro c. 12. e defatentando delle Lobo dfatentando de DESAVERGONH AMENTO , m. falta de. vergonha , mo defpejo, impudencia, petulnfechar a porta Caftan. L. z.fi.229-. DESATENTO , m. falta de ateno; in- cia, Arraes 3. 2. S Mir. Efirang. at. 4. f. 132. confiderao ; defcuido , inadvertencia. Lobo. u. edic. Temeridade. Falta de urbanidade. DESAVERGONHAR-SE , v. at. refilexo. fV DESATINADAMENTE , adv. fem tino, zer-fe defavergonhad , defpejar-fo ,, outrosfiede-1-fem razo; infanamente. Vieira feguir defia- favergonbo a~funar Arraes 5. c. 14-. T : tmadamente os feus appetites. defiavergonhro-fe os tigres a entrar nas noffas cbou pans para nos comerem y. H. Naut. 1./.151. > DESATINADO , part. paff de defatinar jazia no cbo defiatinado da pancada Goes DESAVESADO, part, paff.de defavefiir. \ Cron. M. p. 3. c. 13. Caftan. 2,fi. 196. Queirs DES AVES AR , v. at. tirar o vefo ; deshD t U3. r dcs r7 Pt* -^ defiatinado com medo, com fono>, <-c. amor defiatinado , infano. Vafconc. Arte. DESAVIAMNTO , m. falta de avifamenDESATINAR, v. at. fazer perder o tino; f mentoj eftorvo, abras del-Rti D. Duarte fea razo, e difcurfo, e bom governo de fi , e fiua ria gro defaviamento frota: dava def aviaaces defatinar o inimigo com affaltos Arraes mento carga das nos., Caftan. 3. / . 244. B. 4. 15. Sagramor 1. c. 16. , a tormnta defatinu para remediar o qual defaviamento. Coifa , que o meftre do navio. Caftan, L- 7- c. 81. Fazer faz defcontinuar o traba%j , por falta delia, obrar defarino com importunaes , inftancias. que he material, ou meyo de o fazer. Cron. delEufr. 2. 5, Neutramente, perder p tino v. g. Rei D. Duarte por Leo, DE-

19*

DES

DES

DES

DES

Lucena. Vida desbaratada , dffoluta ,D E S A V I N D O , adj. que no eft concorde, jade devaffa. Vieira. Hifi. d^Ifie Carta-dofim homens defajulado de outrem: defayindo com todos. ,, Desbaratados, pobres, DESAVIR , v. at. jazer que dofs, ou mais fie viofos, e desbaratados arruinados T. d-1 Agora 1. 4. pelo jogo. falto dejavenbo, P. P. L. i. c. 24. DESA V I R - S E , v. at. refl. difcordar, no fe do neceffario , defgrovido , defaparelhado. Palmer. ajuftar , defconcordar y. g. ,, dejaviero-je no 3. p. j , vinho desbaratados de tudo. ' Arruinapreo , no ajujle : nas vontades. Paiva Cafi. do y. g. ,, os negcios da famlia. Difparatado 11. Quebrar a amifade , e boa correfponde- v. Diminudo. a fiermofiura algum tanto desncia , que havia. Albuq. 1. 44. dejavir je com al- baratada Palm. p. 2. c. 164. As armas rotas, e desbaratadas palm.p. 2. c. 134. gum. o juizo , , Palm. 2. c. 141. DESA VISAR , v. at. dar avifo em. contrario DESBARATADOR , m. o que desbarata ; do primeiro , dizendo que deixem de fazer o dilipador y. g. da fazenda : JoTDivinopara qu ero a vi fados. D E S A U T H O R A D O , part. paff. de defau- das trevas H. Pinto j . 164. c, 2. DESBARATAR , v. at. diflipar v. g. a thorr. D E S A U T H O R A R , v. at. privar das infignias fazenda. Orden. 4.Tit. 107. Vender, por vil prede honra , e dignidade. Fr. B. de Brito. Elog. o , fazer bom barato. Lobo ,, desbaratando-al14. / . 100. defiauthoralo das infignias de Max- gumas jcias. Deftruir, derrotar y. g. o exercito , os inimigos, e fig. desbaratarei todos os quez. medos , em que meu cuidado fie via Palmeir. 2.. DES A U T O R I D A D E , falta , quebra de autoridade , de confiderao , de refpeito ; de de- p. c. 135. Eftragar, perder v.g. a Jaude, coro. Eufr. 3. 6. Vieira conheces a indecncia , as Joias do corpo. M. Luf. Tirar. Cunha \, c def autoridade do teu Prncipe. A pobreza traz desbarata os Criados das Igrejas'. Apagar^ M. def autoridade > A def autor idade dos livros ap-L. coftumadas a desbaratar glorias alheias. os intentos crifos , das peffoas para reprefentarem por outras , Desbaratar , contraminar y. g. ,, faltando; ou ceifando a concefso dos. poderes. do inimigo ,, Vieira. Corromper. Eufr. 2. 7. DESAUTORISADO , part. paff. de defauto- desbaratar a innocehcia , os innocentes: esbarato> afiormofinra , as pofturas. Paiva Cafi. 6. % Desbarifar , falto de autoridade, v. D E S A U T Q R I S A R , y. at. tirar a autoridade. ratar asvodas, o cafiamento , desfazer. .Eneida 7. fe , privar-fe da autoridade ; haver-fe inde- -.fie , arruinar-fe y. g. a malcia por fi fie desbarata Palm. p. 2. c. 105. No podia corofa , e indecentemente. com os golpes desbaratar lhe o efcudo , por fer forD E S A Z A D O v. defafado. rado de ferro Palm. p. 2. c. 107. DesbaraDESBAGOADO , part. paff. dedesbagoar. tar a ufiania Palm. 2. c 1 5 9 . # vida ,> D E S B A G O A R , v- at. tirar os bagos_v. g. Vieira. esbagoir bum cacho de uvas, buma roma. D E S B A R A T E , m. difparate. Na guerT^ESBAGULHAR , v. at. y. desbagoar. B. P. ra v. veja je desbarato, Pinto Per. L. 1. c. 1. tirar o bagulho. Luf. Transj. j . ic6 pr em desbarate . DESBALSADO , part. paff de desbalfar. DESBALSAR , v. at. cortar as balfas ; des- . D E S B A R A T O , m , . diftraco da fazenda com perda. Diipao. Deftreo , rota do faz-Ias. , ", exercito. Barreiros Corograj. j . 82. Ruina D E S B A N C A D O , part. paff de desbancar. s o "^ DESBANCAR , v. at. ganhar tudo o que o desbarato de Jerujalem por fito. Arr,ae 3 - 4 banqueiro tem fobre a mefii do jogo , levar a grande eftrago , matana. DESBARBADO , adj. fem barba. _ ' banca gloria. Desbancar o pregador, tirar-lhe D E S B A R R A R , v. at. abrir o vafo, barra auditrio para outro. f . S e r melhor, levar do , ou tirar a barradura do vafo. Arte da Pint. vantagem v. g. ,, efte desbanca todos. '"- . DESBARTADAMENTE , adv. com perda f. 88. DESBARRETADO , part. paff. de desbarrev. g. ,, vender desbratadamente ,, gaitar dsbatar. Elegiada. ,-ratadamente , como o perdulrio. D E S B A R R E T A R , v. at. tirar o barrete. DESRATADISSJMO, fuperl. de desbarafe , defcobrir a cabea tirando o barrete. t a d o : diflolutiflinfo. Vieira.,, Vida desbaratadifDESBASTADO , part. paff de desbaftr. H. fima. Pinto f 121 pedras ao pi co , e depois laDESBARATADO , jpart. paff. de desbaratar. cradas comjuas folhagens, e romanos: e fig .$ Diffipado V.g> fazenda Perdido v. g. ,,. no& ru " Ddd

com o pico das tributaes idem. Arraes para a dar a outro cavalleiro, que nada desbotaffe de bom fangue i. e. no foffe inferior. . DESBASTADOR , f. c. peffoa , que des- Hift. de Ifea j . 100. v. Sagramor 1. c. 20. no desbota do pai, no defdis , no degenera, no bafta. P DESBASTAR , v. at. tirar a parte mais grof- defmerece , e c. 23. no queira Deus que eu desfeira d'algum tronco , ou pea , que fe vai af- bote do Real jangue,, q'te me gerou. % Desbotar os feioando em alguma imagem, ou outro Iavor, dentes v. embotar com cido. na Efculptura. Cortar alguma rama, para fi- DESBRAGADO , adj. folto da braga. . f. car a arvore menos bafta , e affim algumas ar- Diffoluto , defenfreado y, g. ladroH. vores ; ou tirar algumas plantas para a fomen- Domin. 3. p. L. 4. c.v 16. teira ficar menos bafta , e menos conchegada. DESBRAVADO , part. paff. de desbravar. Desbaftar o cabello, cortar algum de permeio. DESBRAVAR , v. n. quebrar a braveza. Guia f. Desbaftar alimpar o entendimento de erros , de Cazados deitar odre de vento a touro , em abuses , inorancias groffeiras, e craffas ; da ru- que desbrave. deza natural. Vida do Arceb. 1. 5. desbaftar DESBRINCAR , v. at. tirar os brincos , e or* a rudezi da mocidade. namentos , defenfeitar. DESBASTARDAR , v. at. tirar o defeito da DESBROCHAR , v. at. foltar o que eft prebaftardia, legitimar. f. Tirar coufa eftranha , zo com broche : v. defabrochar. Soltar v. que faz baftardear, degenerar v. g. desbaftar- g. a voz, Maufinbo j . 17. eji. 2 : o vofe o efpirito do que repunha vontade de hum mito. Senhor , de quem dependo Paiva S. 1. f. 62. DESBUCHAR , v. at. lanar do bucho a DESBASTARDAR , v. at. feparar; tirara comida como fazem as aves de rapina fadabaftardia ; e tirar o que he viciofo , e defna- das. Dizer , defcobrir , o que fo tem em turar a coifa v. g. desbaftarde-fe o efpirito do fogredo/r. vulg. que repunha vontade de Deus Paiva S. 1. D E S B U R C I N A D O , adj. pucaro, ou vafo ; / . 62. que tem a borda quebrada ; e de qualquer eftDESBAUTIZAR-SE , v. at. Eujr. 3. 5- irri- tua , que tem quebradas as feies , refaltadas do tar-fe ., tomar motivo de grande enfado , e def- rofto. peito Apol. LM ai. f. 214. DESGABEADO , part. paff. de defcabear. DESBEAR , v. at. quebrar o beio, ou Fios Sant. j . 258. v. c. 1. joi dejcabeucfo na praa ,, Eneida 9. 80. Borda. DESBOCADO , adj. cavallo , que no d peDESCABEAR , v. at. cortar a cabea. F. lo freio. O mo falador , que no perdoa a Mendes j . 155. Fios Sant. V. de So Jofge. Freiningum. H. Pinto fi 104. v. Defonreiado v. re. Dejcakecar n. , diminuir, vafar. Couto quiz g. ira ; Port. Reft. eriminofo desbocado. M. fua ventura que comeaffe a defcabear a mar Conq. 3. 2. Dec 5. fi. 25. col. 2. Na Agricult, v. efpefDESBOCAR-SE , v. at. refl. o cavallofiedef- coar. boca , no d: pelo freio , toma-o nos dentes. DESCABELLADO , part. paff. de efcabellar. f. Defienfreiar-fe- em falar com foltura. Palm. p. 2. c. 133. ,, huma donzella deficabellaD E S B O L A D O , adj. defmollado, tolo.Prefies da , cheia de lagrimas &>c. Ferreira , Eleg. 9., Mouro Encantado fi'. \z6. DESCABELLAR, v- at. defconcertar o tou>; DESBORCLADO , adj'. fem beios. $. P. cado , penteado. DESBORADO y. defmoronado. DESCADEIRAR ,- v- at. derrear. DESBOROAR , v. at. desfazer os torres. DESGAHIDA (ou anres defieaid) f. queDtsboroar-fie v. defmoronar-,, desfazer-fe em d a , runa. Os midos da galinha. Dito.en-r p , em farinha v. g. 4 parede , a pedra , o ti- graado repentino , no famil. jjolo fe desboroo. DESCAHIDO , part. paff de defcahir; DESBOTADO' , part. paff. de desbotar. DESCAHIMENTO , f. ft. decadncia do lufDESBOTADURA , o effeito de desbor tre , explendor ,. fervor. S.Mir. Vilbatp. 4. fc* tar. 1. .,. vedes o^daquellefiangue^Romo: Vieira,, D E S B O T A R , v. at.. fazer perder a viveza da vedes o defcahimento da Religio. cr. no fi Desbotar o primor da arte , dimiD E S C A H I R , v. n. naut. apartr-fe do rumo nuir o lutre. Maufinbo. y. n. perder a viveza por fora do vento contrario , de aguagens , ou da. cr v. g. , efte pannq desbota, rnnipo : fig. correntes. Sofrer > experimentar decadncia per* denns
2.

394
19.

DES

DES

DES

DES

^py

fono.

clendo dos bens , da graa , e valimento , defcDESCANQO , f. m. v. Efcanao. hir da efperana. Ir a mal o que eftava bem, DESCANAR , v. at. livrari a outrem de ale no feu ponto v. g. deficahe a religio , agum trabalho , fazendo as fus vezes; tir-lp de receio , fufto , cuidado. Sagramor 1. 32. mat-lo cbfervancia monajlica ; declinar, comearo as finas era deficanlo. v. n. Repoufar do trabalho, coifas adeficabir; comeava a defcahir^ afiuareputao. .No ter bom fucceffo v. g. deficahiu ou canfao. Parar para repoufar dizemos de tiejta emprefa Fazer digrefso do affumto na quem caminha; e do que trabalha. e defi pratica. Deminuir-fe a belleza , formofura. Uli- canar do trabalho do efpirio , dos negcios, e cuifipo j . i 30. Declinar y. g. vai dejcaindo o dados Freire. Defcanar dos Cargos da Rep., Sol. Deficair, vir a fer mais tarde, Sagramor das Prelazias , &c. Freire. Defcanar no repoufo eterno, nafiepultura. M. L. % No fer lai. 28. como a noite foi dejcaindo , adormecero. DESCALAR , v. at. tirar o calado y. g. vrado , nem plantado v. g. a terra Aefcano ilefcalar bum p, os fiapatos, as botas. % fe , ejle anno. Deix-la defcanar. Dormir y. g. no dejcanci toda a noite. Defcanar em altirar o prprio calado. gum , i. e. fazer por lle todo o feu trabalho , D E S C A L O , adj. fom calado. f. No e as fus vezes,, com confiana de que as depromto. Lobo nunca para -huma murmurao fompenhar bem. No defcanar em algum nevos achei deficalo. ' gocio , entender fempre nelle , no ceffar. Def DESCALVAR, v, n. tirar o que cobre, ou canar fobre a virtude de algum, fiar-fe delia. coroa os montes. Maufinbo fi. 146. y. o~calr Paiva Cafi. c. 6., fobre a vigilncia, e cuidado deficalvd os montes coroados de neve. de.algum. Eufr. 4, 8. (DESCAMBACO , ou , m, ceffao do movimento, (DESCAMBADELLA, dito chulo., jo- doDESCANO trabalho do corpo , -e de efpirito. Repoufo coferio : ou defpropofito t, chulo. do canaffo paffado , das fadigas do efpirito. DESCAMBAR , v. n. cair efcorregando. Ferro dos fechos , ou em que clefcana o co da Efcambar. v. efpingarda , quando no eft armado. Pea em DESCAMBIO y. efcibo, troca. Paiva S. 1. _que fo apoia' alguma coifa para aliviar o que a /334-v. carrega v. g. ,, o defcano da Cufiodia. DefDESCAMINHADO , part. paff de defcami- cano do feiragoulo v, ferragculo. nhar y. defencamihhado. Extraviado por conDESCANTADO , part. paff. de defcantar. trabando". Orden. 1. $1. 5. Acompanhado com intrurnento. Eufr. 3. 2. fe DESCAMINHADOR , m. peffoa que def- a toada for deficantada com nefiparas, e rouxinoes aminha, extravia , e furta os d#eitos s adua- de barro. nas , portagns , e leva fem manifoftar., ou lealDESCANTAR , v. n. foarem inftrumentos dar , o que fe deve dar ao manifefto. Leis no- acompanhando vozes. M. Conq. 8. 25. mufidos vas. inftrumentos defcantavo aos que mundanas gloDESCAMINHAR v. defencaminhar. rias entretem cantar ao fom do defcante, ou DESCAMINHO, f . m . m condudta moral. Qutro inftrumento, Lufi. Tranfi. f. 29. e 45 : F. Vieira ,, vedes o def caminho de voffas famlias. Mendes c. 69. Dar defcante, Defcantar de M appicao , ou nenhuma applicaoidas ren- algum, dizer mal, cenfutar. Eufr.zj. 2. Faldas publicas, diftrahidas , e defvidas do fim pa- lar defarrazoadamente. Aulegr. fi. 125^. v. ra que - eftavo deputadas. Vieira o deficaminho DESCANTE, m. viola-'pequena, ou mado dinheiro da bulla da Crufiada Extravio. chete. Eufr. 2. . Luf. Transf: f. 29. v. ConDESCAMPADO , m. lugar folitario no certo de inftrumentos , e talvez acompanhado de campo : mas. F. Mendes c. i o ^ i z hum def- vozes: de paffarinbos, Sagramor 1. 35. Deficampado de grande- arvoredo , e erJBftos mui fo- cantes, ms razes ", tollas. Prefies auto dos Cancos , i. e. plancie. tarnbos.,, fofirer deficantes a algum . DESCANADAMENTE, adv. com defcon- DESCARADO, adj. fem vergonha , defayero ; defencalmado , quieta , tranquillamente ,, gonhado , desfacado. refiponde que vo compra efiperancas Vilhalp. DESCARAMENTO , f, m. defavergonhaDESCANADO , part. paff. de defcanar. mento. Repufado do trabalho. Sem trabalho_. Sem DESCARAPUCADO , adj. fem carapua. canaffo. Sem cuidado, inquitao ,'nem re- DESCARDEAR v. efquerdear. B. P. ceio. Ociofo v. g. vida. Ronceira, vaga- DESCARGA , o adto de defcarregar narofa y. g. falia. Sem interrupo y. g. Ddd vos,

vi os , beiras, &c. Purga de humores mos ,T pregar-fe. y. g. fez-fie efcudo contra os golpes , que fe expellem do corpo. Defeza , apologia que j defcarregavo nella Paiva Cafi. 6. Eufr. fe, alliviar-fe defculpa do crime, erro , falta, que nos carre- 5. 8. defcar^ego fiem dor. go. Paiva Cafi c. 4. Abfolvio. Soluo do pefo. . ,, Rorria quando eftava fiobre carreda obrigao. Pagamento v. g. deu em def-gada de Cidados defcairegava fe do muito povo cargo do. dinheiro , qne fie l.be tinha carregado hu- enviando Colnias Barreiros Ccrografia , e Armas aplices, <&-c. Deficrga de tiros de efpinraes 4. 6. os Cenfores defcarregavo Roma de "garda, ou canho dando-lhe fogo. Cidados enviando Colnias delles. fie de huD E S C A R G O , m. fatisfao , defobrigao mores , purgando-os. Defcarregar a ira fobrr alv. g. por defcargo de minha confidencia , i. e. gUem , atisfaz-la neffe fujeito. Defcarregar as fatisfao daquillo , em que ella fe reconhece fus obrigaes fiobre algum , e fieu cuidado , imgravada ; e defcargo da alma Goes. Def- cumbi-lo dellas allv.iando a i. Cajian. 3 . / . 2 7 5 , , culpa. , defeza de crime , culpa , m condudta ; deficarreguva fiobre o Governador, os negcios da apologja. Palm. p.. ^f. 94. y. Mon. Luf. 2. 9, ndia: Vieira o orador fiagaz cuida no f em apartar o dio da fiua caufa, mas em def car recol. 2. D E S C A R I D O S O ,. adj. falto de caridade. Pai g-lo fiobre a do contrario fe for poffivel i. e. va Serm. t. 1- / . 97. animo envejojo, e defica- fazer cair o dio. D E S C A R R I A D O , adj. diz-fe do gado perrdofo.. D E S C A R N A D O , part. paff. de defcarnar. dido do rebanho ; e Arraes 3. 11. Deus Magro , no carnudo , fora carnes. Defapega- quis que os Apoftolos fofifem primeiro encaminhar do , ao contrario de encarnado v. g. andava as ovelhas deficarr iodas , i. e.' os 'Judeus - apartao medo to deficarnado defieus coraes , a concu dos da Santa Lei. es- 3- as ovelhas defcarriadas. ificendiA deficarnado delles. DESCARTADO , paru paff. de defoartat. - v. D E S C A R N A R , v- at. defcobrir os offos da carne y. g. defcarnar hum dente. Tirara car- . Defcnlpado. ne de algum membro , para defcobrir qualquer DESCARTAR , v. at. tirar do baralho' as carentranha, Eneida 12. 9,1. Diminuir a carne, tas , que no fervem. Defcartar-fie, lanar f* a gordura do corpo bem nutrido.. fi Tirar a ra as cartas , que me no fervem , ou quero trot e r r a , em redor do edificio Freire para q/te o car. - no f. Vir com alguma repofta per defbaluarte, deficarnado vieffe abaixo - defcarnar os culpa em concluso. Deixar-fo. Paiva. Serm. 1. alicerces da muralha ,. cavar, e tirar delles. al- f. 224. defcartar-fie dos gojtos do mundo, deficarguma poro. M. Luf. 1. 298-, e 2. f. 124,, tax-fie da cubia. Prefies f. .68. v. Dejcana-te de tochas, que o mar deixou def camadas da terra. fazer iffo Prefies Privar y. g.' tinho def ,,, appartar , e defcarnar os homens dos appe cartadas as vidas aos trinta Sagramor 1. cap. ites . VJra ; dos mos penfiamentos. Sagramor zz. no fim. IM c. 14D E S C A R T E , ' m. as cartas , que fe regeiDES C A R R E G A v, defoarga de naviiss , ^c to em cerros 'jogos , recebendo outras da baralha. Excluso 3 rejeio ; ou as peffas excluOrden. * DESCARREGADO , part.. paff de defcarre- das em alguma eleio. Vieira na boa-eleio gar. Defcarregado do femblante , o que no o dos- Miriiflros conhece-fe o jogo pelo dfcarte. tem carregado. Albuq. 1. 42. Defcarregado das< DESCAS-CASADOS- , adj. que faz inimieofias , fo diz o animal , que tem nellas pouca. zade , e divorcio ntte. cafdcs. Prefts fi. 106. Auto do Fifico. carne , e. corpolencia.. Arte da Caca... D E S C A M M E N T O , m. o adio de. defcaDES C A R R E G A M E N T O y. defcarga,ou deffar. o ffer^fcafado. Vieira Cartas. cargo. D E S C A R R E G A R , v . a t . tirar a carga do D E S C A S A R , v. at. annullar o. matrimonio.'navio, do carro, do carregador, da befta. Dar Separar os cnjuges ,, Beja Parecer , e Leo tiro de efpingarda , ou canho, para tirar a carga; Cron. Af. 4. p. 109. in 4. ainda que no vos defic arr egalos- em. algum;, empregar, nelle o. tiro. defcafe de voffas mulheres.,, Paiva. S. 1. fi, 9 8 ; ' Defcarregar o golfe , dr com fora. Vieira. v. e. 115 ,, paro vos dfafar. do que quereis. Defcarregar a culpa fobre. outrem,, d-lo. por: D E S C A S A D O , part. paff. de defcaar. autor , livrando a fi delia. Couto- 4 . 3. 9. o DESCASCAMENTO , fi m. o adto de defpuvo dos tributos Caftan. 3. _f. 275, Neu cafcar; kou, deitar as cartas maiores no Gnaperde. E m - * D E S C A S C A R , v. 't. tirar a cafca, efoafcar. DES-

39<

DES

DES

DES

DES

D E S C A T I V A R , v. at. livrar do cativeiro. ter as. que ficao depois. Vieira. Defcer (nd ,, Deficativar o animo, das coifas terrenas Pai- Muf.) abaixar a voz. Defcer (at.) trazer alva Serm. i. 209. v : deficativar o amor B. guma coifa para baixo. Vieira Carta 12. t. r. Limo Egloga 2 : deficativar os cercados, defcer- deficer-fe , recipr. Palm. p. 2. c. 134 Arnolfo. car. Vieira. fe defceu ao terreiro. Defcer o cargo, e empie\> DESCAVALGADO ,'part. paff. de defcaval- go a algum (Prol. do V. do Arcebifpo') neutro defceu o cargo, e cuidado de efcrever ao P. Frei , gar. DESCAVALGAR , v. at. dofmontar , defcer Luiz de Cacegzs. it. Vir de hum lugar para oua artelharia das carretas , e repairos. . v. n. Ape- tro. V. do Arceb. 1. 4. Frei Jeronimo Padilho , e os mais companheiros , que com' elle defecro de ar-fe. Palm. p. 2. c. 45. Caftello a efte Reino. Defcer da fiua opinio , D E S C A V E I R A D O v. efcaveirado. D E S C E N D N C I A , f.f. a ferie dos que pro- ceder. h. Deficer^ o- preo, o valor, abater-fe: pedem licena , deficem o corpo fiagado V.- de cedem de hum pai commum. D E S C E N D E N T E , fubft. c. o que defcende Sufo fi1 328. ult. edi. Defm-fe , at. refl. de algum. Planeta defcendente v. defcenso. def cem fieos ndios do Serto ,, Vieira Cartas V. Veia cavo defcendente , v. cava. Dejcendentes, z. Carta 19. 'Fesreira Epift. 8. L. 1. F. Menno pi. , os parentes, que procedem dos mefmos des cap. \66 o deficero do elefante com- muita honra , (at.) 5 A fortuna defceu Confiantinepla, troncos. D E S C E N D E R , v. n. defcer. Cames Lufi. 1. d. e. abateu, fez defcair de foa grandeza. Pal77 : , Arraes 3. 17. ,, deficendeu o monte Oreb: meir. 3. p. c. 1. Defcer fe da fiua opinio , do Fios Sant. p. 2. / . X. v. cal.) 1. Proceder al- feu dio, ceder, mudar, deixar o dio. LufiadX gum de algum tronco y. g. os Almeidas def 8: 47. Defcer com hum golpe, dar hum altacendem de. ..&c. Derivar-fe. Surrupits Pio- baixo. Palm. p. 2. e. 107. Defcer (narrando?) logo s rimas de Cames. Rios que deficendem de quando em quando a coifas mais humildes , das ferras Galvo Defcrip. fi 84. Com- Jornada d*frica L. 2. e. 10. Ter menos ,' 1 paixo a qual defcende do corao ,, Arraes 5.5. ou for de claffe inferior v.g.,, nenhuma das em D E S C E N D I M E N T O , m. o adto de def- barcaes deficia de quatro bombardas- era de mr>* cer. Ou'for defcido o defieendimeruo de Chri-nos d- 4 canhes. Cajian. 2. f. 192. fto da Cruz. DESGERCADO , part. paff.. de defcercar. DESCENSO , movimento para baixo , DESCERCAR , v. at, fazer levantar o cerco n, do que faz o compaffo , oppofto a etevao. % Def-foi D. Afionjo Henriques deficercar Santarm, censo oblqua , (na Afironom.) o arco do equa- Deficercar-fe ,- ficar defcercadch Pinto Pereira 2U dor defde o primeiro ponto d Aries at o pofo 97- v. ro que fo occulta pelo horifonte , ao mefmo " DESCHANCELLAR , v. at. tirar a efiancetempo que fe pe o aftro na esfera oblqua. a da carta; defafeilar. , Defcenso recla, o arco do equador defde o priD E S C I D A , o adto de defceu f defcimeiro ponto de Aries at o ponto que fo occul- da- do cume da gloria ,, Palm. p: 3. f.-89. ta pelo horifonte ao mefmo tempo , que fe pe Lugar por onde fo-.defce da feio da ladeira. o aftro na esfera redra. DESCIMENTO , m. o adto de defcer- Prov. DESCENSO , nu Fifico , o dos graves da Deduc. Gonolog. folio p. 157. col'. 1. , , o gofto- no defeimento dos ndios do Serto para az i. e. a defcida dos corpos graves fotos. D E S C E N T E , ria deficente da mar. v. aldeias ,., vafante. Menina , e Moa p. 72; Caftan. 3. / . DESCINGID , part. paff. de defeingir. 48. DES CINGIR ,- v.- at. defape-rtar o cinto , ou " ; DESCEPLINA v. Difciplina. B. Gram. fi cingidorb. DES COALHA R , ,v. at fazer, cora que f 274. DESGER , v. n. abaixar, vir decirha , ou de liquide o que eft coalhado V. g. ,, deficoalhar o derreter-fo; alto para baixo , foltamente'v. g. ,, defice a pe- leite_, os-humores :^~fe o metal, dra com movimento acederado ; ou por eficada, Eneida- 8. 107. corda , <'c. Pender- para baixo, declinar: f. D E S C O B E R T A , f. aterra achada de n o Deficer de fiua autoridade, perder algum tanto , 1vo ; algum novo- a-chado nas feiencias naturaes-, ou ceder do refpeito , e influencia annexos a Scc. Orden Collec. ao L. 4. T. 2.4-n. >. 4. ella. Vieira. Deficer no difcurfo, paffar a tra-! DESCOBERTAMENTE' ,/ adv. ciaramerte:: tar. as partes em que elle'fo dividiu, o u a s m a - feria, engano, nem embao, nem-di.ilinuilaa^ / s

i97

DES C O C A D O , adj. atrevido ,- lcenciofo y. j . 3, carta deficocada; fujeito deficocado. .- -| L. i, c. 4. DESCOCAR-SE , v. at. ref. atrever-fe com D E S C O B E R T O , part. paff. rreg. de defcobrir. y. Offoj deficobertos de carne-,, Palmer. 3. rimia oufadia , e defpejo os Mdicos fie defip . Deficoberto , fiufiant. i. e. o mundo conhe- cocro a fiangrar fiem medida Correc. de Abucido , e achado plos navegantes , e viajantes. fosEm deficobeno , i. e. ao foi, e chuva. Defacau- DES CO CO , m. audcia , atrevimento , deftelado. Eufr. 1. 3. .Caro deficoberto., fem des- pejo. faree,vnem diffimulao. Vieira ,, o 'diabo, ea DESCODEAR , v. at. tirar a codea. carne tento cara deficoberto. Lugar defcubcr- D E S C O M E D I D A M E N T E , adv. fom cometo , rafo no fortificado. it. Expofto ao Sol , dimento. e chuva. de artificio , fem artificio. Lufi. D E S C O M E D I D O , adj. falto de comedimertTransj. to nas palavras , ' h a paixo , nas defpezas , nas D E S C O B R I D O R , T . m . o que vai defcobrir pertenes de honra , e refpeito, &c. Defproterras ,011 o campo inimigo: ,, defcobridor das porcionado. o Deficomedido mar Sagramor 1. terras do Oriente Cames. Luf: fd podio ferD E S C O M E D I M E N T O , fi m. falta de cOmevir de defcobridores do campo Vafconc. Arte: dimento , exceffo em trafpaffar, o que he prdejcobridor do fegred , o que o rsveiou. DESCOBRIMENTO , m. aco de defco- prio do noffo eftado , fortuna, da moderao, brir v. g. os deficobrimentos dos Portuguezes ; que fe deve guardar em tudo. Vieira efiranhou-lhe o Rei o defcomedimento de fe affentar as terras defcobertas. Achado nas fciencias. DESCOBRIR , v. at. o contrario de cobrir, fua meza : o defcommedimento das guardas Paiitirar o veo , capa , chapeo , telhado , e tudo o va S. 1. 303. DESCOMEDIR-SE , v. at. reflexo, haverque cobria alguma peffoa , ou coifa. Achar V- g- JJ defcobrir o delinqente, e talvez indicar. fe com defcomedimento v.^". nas palavras; con Patentear , manifelar v. g. o fiegredo. tra algum, infoltando-o. M. Lufi. DESCOMER 3 v. n. defiftir do corpo os exAchar v.g. terras incgnitas; noticias; noticias ignorados nas artes , e fciencias. Defcobrir ter cremenros. DESCOMODDADE , falta de comora no fig. ir tornar lingua , ou bufcar algumas, noticias naquillo , que ignoramos. M. Lufi didade. DESCOMODO , m. incomodo. Defcobrir campo, it obfervar os movimentos do DESCOMPARADO , adj. fam. que no eft inimigo. M. Lufi. Defcobrir o corpo na efigrima, defarmar-fe , expor-fe ao golpe do inimigo. mui corrente , mui amigo com outrem. DESCOMPADRAR , v. at. fam. defunir os Defcobrir o feu corao a algum , revelar os prprios fogredos. Defcobrir a cara', tirar a amigos ; fazer ceifar a boa correfpondencia. DESCOMPASSADAMENTE, adv. defmedimacara ; e no fi. deixar de diflimiar ; Defcob/e o Prncipe a caro fiua defiabediencio M. Luf. damente , defproporcionadamente. DESCOMPASSADO , adj. grande fora de Aviltar v. g. defcobrir de longe a torre._ H. Naut. 2. f. 268. os quaes, como deficobrro osmedida ; defproporciondo , idolo de defcompaffa-' tiofos , fugiro, Dar a conhecer V, g. ,, as in- da grandeza ,, Lucena ,, poo de defcompaffada fignias defcobrio quem elle era. % Defcobrir a cha- altura ?fBarreiros Cor. Defcompaffado no anga , dilat-la com o ferro.' Defcobrir-fe , tirar dar , o que d paffos largos , com mo 'ar; no o chapeo ; tirar a roupa de fobre fi. Patenteiar- gefito , e nas aces , o que as faz grandes v. g, fe ,- manifelar-fe , apparecer v. g. ,-, defcobriu-fe abrindo muito os braos , fom grbo ; o que as a verdade , o enredo , o engano , a conjurao. no proporcionar ao que diz ; ou que no acomDar-fe a conhecer. ,, D.pSefiaftio defcobriu-fe ao panha com ellas o que diz , fazendo-as antes , Senado de Veneza , Defcobrir, dar a co- ou depois. Navio defcompaffado , fora de comnhecer ,v. g. defcobrio o feu talento , capacida- paffo v. compaffo. Amaral 7. % Irregular , fom de, animo ,, V. do Arceb. 1. 4. Defcobrir o as propores convenientes. P. P. 1. c. 10. DESCOMPASSAR , v. at. fazer alguma coifio , moftrar o que eftava encoberto , como o fa fem o devido compaffo, nem boa proporo : panno ufado. Arraes 3. 29. defcobriro o fio fazer de grandeza defmedida. Defcompaffar o de fua malcia. D E S C O C A D A M E N T E , adv. chulo, com def- corpo no andar ; o gefto , e aco fallando , v. defcompaffado. Je o navio , andar defcom^ e j o , audafmente. paf-

lis claras: fazer guerra

'S>8

DES
Jornada da frica

DES

DES

DES

399

paffado. Amaral 12 : Sair alguma coifa da or- cerrar y. Homem defconertado, o que no tra-* dem , e de feus tempos , e pontos certos, e or- ta de feu aceio , e concerto do feu veftido. . denados deficompaffro-fie as efiaes, o mo- D E S C O N C E R T A R , v. at. tirar, ou desfa' vimento do Sol , dos ajiros, das rodas da maquina , zer o concerto , a compofio bem ordenada v. da mufica ,. <x. g. de huma maquina ; de quaefquer coifas ordeDESCOMl O R , v. at. tirar a compoftura , nadamente difpoftas, e compolas v. g. defidefordenar , perturbar a ordem , fmetria. Tirar conceriar o relgio ; os cabellos; defmanchar , ou o ornato. Fruftrar, baldar y. g. dejcompor os defconcertar hum p , hum brao. n. No fe internos do inimigo , defconcert-los. M. L. fa- conformar com a coifa connexa , fer inconfezer defordenar. T. d'Agora 2. 2. ,., homens, que quente v. g. adorar com o exterior, e ofender o vinho deficompos Fazer defordenar moral-com o interior, def concerto huma coifa da outra* mente a jragilidade do mulher deficompe osPaiva fermoes 1. 197. Diftrepar v. g. defimais regrados, deftempera os mais regijiodos T. concerto nas opinies ,', Cames Lufiada 4. 135d?Agora 2. j . 47. v. Dejcompor o cavallo ao deficoncerto os ditos das tefiemunhas deficoncercavalleiro, razendo-o perder o eftribo, o chapeo, to huma coifa da outra Paiva S. 1. j . 197. &c. Afrontar , injuriar com palavras , ou ac- Defconcertarfe v. g. o dia , paffar a chuvoo. Perturbar 'lgueni, de forte, que fo no fo, 8cc. Deficoncertor-fie no preo , defavir-fe. faiba dar a confelho y. g. ,, efta dejgraa no o D E S C O N C E R T O , m. demancho da boa defcOmpos. Dejcompor-je , faltar ao decoro , y. g. harmonia de partes dejilgum compofto v. g. d e ufando de palavras' indecentes ; defcobrindo o huma maquina. Lufiada 3. 138. defordem , o corpo como fe no deve ; ufando de veftidos in- proceder no conforme ,, vede da natureza o> decentes. Defcompor-je a Rep. , o ejlado ,, Tem- def concerto jazendo naficer bum remiffo de hum atlipo <TAgora 1. 4. perturbar-fo , defgovernar-fe. vo , e jufiiofb Defordem entre as peffoas daESCOMPOSIO , defalinho , defcon- cafa , ou do eftado. Ns-tropas. Na vida nos certo-,, Defcompoftura nas palavras. Defor- coftumes: ,, ver , e ouvir do mundo os def conter- ' dem fizica. Vieira Cart. t. 2. j . 155. a con- tos ,, em matrias prudenciaes , ou moraes. juno de injluencias jez g, andes defcompofies Coifa mal feitia. Deficonceitos, coifas quepugnos achaques. Aco contra o decoro. Confipira. no entre i, / . .317. col. 1. Difcordia. Paiva Cafi 8. E m D E S C O N C O R D A N C I , falta de conproceder mal. Paiva Caf. 10 : deficompofiocordncia. Difcrepancia. . Defcbfiforraidade. que eclipfiaffe a fefia V. do Arceb. 1. 6. cap. Diffonancia das vozes. 21. D E S C O N C O R D A N T E , part. at. de defcon- D E S C O M P O S T A M E N T E , adv. com defcom- cordar ; que no concorda. de fi mefmo , o* poio. Contra o decoro. que no fo conforma com figo mefmo, que defD E S C O M P O S T , part. paff. de defcompor ; vaira quando hovera de fallar, ou obrar do mefdefconertado , defalinhado : defordenado : defor- mo modo. D.ffonante y, g. voz. nado v. g. ,, nas palavras; no vejtir , nas palaD E S C O N G O R D A R , v. at. concordar mal ,, vras , e efiilo : nos cofiumes V. do Arceb. r. 1. e contra as leis da Grammatica. "v. n. difcrepar y Palavras deficotppoftas , dos que brigo; ou inno fazer liga ; nem boa harmonia diz-fe das decentes. Brados deficompofios, diffnantes , hor- peffoas; das ceifas difconformes , e das vozes. rifonos. Lucena. Penedos dejcompofios fem orD E S C O N F I A D A M E N T E , adv. com medo j dem nem fmetria. 'tJtiffea. Efpecies defcompofias com fufpeita , receio. na mufica , oppe- zcompoftas. DESCONFIADO , part. paff. d defcenfiar. DES C O M P O S T U R A , fi fi falta de alinho, Falto de confiana, Algum tanto enfadado* defalinho , defatavio : falta de concerto decorofo com quem enveliu, metteu a bulha. DESCONFIANA , receio, fufpeita de no ornato , palavras, geito , poftura do corpo. Indecncia , immodeftia v. g. das palavras , m a l , engano. Falta de confiana y. g. endos olhos. % D e palavras dos que brigo, e fe trou em defconfiana defi.mefni:, de feus talentos &c Receio de perder v. g. a def confiana!, injurio. Das aces indecentes. DESCOMPRAZER , v. at. deixar de com- da vida. O Adto de defconfiar, e agaftar-fe. D E S C O N F I A R , v- at. infpirar defconfiana^ prazer. Avifos do Ceo. D E S C O N C E R T A D A M E N T E , adv. fom con- defanimar. Lobo Peregr. L. 2. J. 4- ,i defconfiatme o temor V. do Arcebifpo u 2. P. Per. L* certo. Immodeftamente. ; fom moderao. D E S C O N C E R T A D O , part. paff. dedefcon- 1. f. 14. Maufinbo na Allegoria do Poema.

4po

DES

DES

y. n. Perder a confiana, o animo, que tinha- D E S C O N J U N T U R A , defcoMJuntamen rnos em n s , ou em outros ; o conceito bom , to , deslocao*. DESO NSENTIDO , part. paff de defconr que fazamos. Defanmar. Entrar em fulpeiU , -receio. Agaftar-fe com algum , quebrar fentir. D E S C O N S E N T I R , v. at. no confontir ; ou com elle*: dizemos defconfiar de algum-, ou de alguma Coif; ou com algum, e nefte cafio por revogar o confentimento ; no affentir. agofiar-fie. DESCONSOLAO , fi fi falta de confola-o. DESCONFORMAR , , v . n. no for conforDESCONSOLADAMENTE , adv. fem conme-v. g. ,, Laimundo no defconforma defte parecer ,, Brito Geograj. Ser differente ,, nifto folao. DESCONSOLADO , part. paff de defconj defconformo Lilia he dura , o amor dizem que folar. , . be todo brandura ,, Ferreira Egl. 10. DESCONSOLADOR , adj. que defconfola. D E C O N F O R M E , adj. no conforme no voto parecer ; defavindo nas vontades. M. L. No DESCONSOLAR , v. at. caufar defconfolao. fe, no ter confolao ., entriftecer-fo, parecido , no idntico. ;~ > , D E S O N F O R M I D A D E , falta de con affiigir-fe. D E S C O N S O L A T I V O , adj, que 'defconfola. formidade v. g. no parecer, querer , defejo. * D E S C O N F O R T A D A M E N T E , adv. fom con- Cruz Poef. fi. 119. D E S C O N S O L O , m. v. defconfolao. forto. D E S C O N T A D O , part. paff. de defcontt. DESCONFORTADO , part. paff. de defconD E S C O N T A R , v. at. abater de qualquer fomfortar. Refende Cron. j . 87. v. col. 2. TJESCONFORTAR , v. at. defconfolar, de- ma alguma parcella v. g. de trinta que vos devia defcontai 12 que j vos paguei. Diminuir Tanimar. D E S C O N F O R T O , m. falta de conforto. algum contentamento , gofto , prazer , boa for-, D E S C O N H E C E R , v. at. no conhecer , ou tuna, com fucceffo contrario v. g. ,, a fortuna entender , que no he a mefma coifa , que j fempre nos defconta , feus fitlfios bens com algum fe conhecera noutro tempo ,- por haver experi- diffabor verdadeiro, v. Eufr. 4. 6. DESCONTENTADIO , adj. dificil de cohmentado , ou feito em i alguma mudana. No querer reconhecer por feu v.g. ,, efte autor tentar. H. Domin. 2. f. 2. v. O que fe defcondefconhce a fua obra ; Alexandre defconhecia a tenta facilmente. D E S C O N T E N T A M E N T O , m. falta de Felipe por feu pai, depois que fe fez filho dejve. Defconhecer os amigos -, trat-los como a contentamento ; defgofto ; diffabor ; pouca fatisdefcorihecidos. .-fe a fi mefmo, achar em i fao ,, os dfcontemamemos domefticos, vK g- tal mudana , que feno conforme com os feus vida de gofto, no fe ha de tomar em eftado de < ', princpios ; ou por mudana fifica ,, vi-me ao ef- dejeomentamento. Lobo Defiengan. pelho , e defconhed-me , tal mudana tem feito DESCONTENTAR * v. at, caufar defgofto., em mim os trafialhos. Defconhecer at. no co- diffabor a algum. C. ,, com hum defcontentar-nie nhecer , defagradecer o beneficio. Ulifipo f. quanto via. Dcfagradar v.g. o primeiro fen139. v. tido no me defcontenta. Cofta. D E S C O N T E N T A T I V O , adj. que defcontenD E S C O N H E C I D O , part. paff. de defconhecer, fem. at.. Ingrato. Lufi. Transf.fi. 120. y. ta. Arraes r. z. D E S C O N T E N T E , adj. no contente, no No conhecido v. g. ,, terras: incgnito. DESCONHECIMENTO , fi m. ignorncia. fatisfeito. Defagradado v. g. efiou defcontente da minha obra, e pouco fatisfeito. com ella. Defagradeciment,'- ingratido. DESCONTINENCIA , ' . incontinencia. DESCONJUNO. , fi deslocao y. g. Guia de Co fados. *dos offos Fios S.'/. 244. D E S Q N J U N T A D O , part. paff. de defcotiDESCNTINUAO , f. interrupo. juntar. Infrequehcia. DESCONJUNTAMENTO , m. o eftado da D E S C O N T I N U A D A M E N T E , adv. com incoifa defconjuntada; deslocao. A fenda de terrupo. coifas deslocadas v, g. no cafco. do navio , &c. DESCONTINUADO , part. .paff. de defconEpanaf. fi 247, Defconjundtura. tinuar. DESCONTINUAR , v. at. ceifar de fazer, D E S C O N J U N T A R , v. at. deslocar. Pam. d' defcanar em alguma oDra, ou trabalho. DeiAveiro. t . xar-

DES

T5ES

40

xar-f de algum u f o , habito, coflume. No "DESCOROADO ,,part,, paff.- de defcoroar. freqentar. Dividir o que'era continuo, e peD E S C R O A R , v. at. tijar a coroa, ou. u- gado com putro. tro ornato d cabea. Vieira r deficoroado damiD E S C p N T O , m. abatimento de alguma tra. V Derribar obra, que coroa, ,v. g. , , deficQ; parcella da , fomma." Satisfao , compeno toar as ameias do muro aftarr: 8. fi 160. : -. /-,;-,--,,.*.>-, v. g. em def como dos peecados ,y deu, a quinta col. 2. em defconto dos 3 mil crufiados. O m a l , com DESCRREGER-SE v. recip. defordenar-fe que,fo compenfa , eidiminue a bondade , ou bem, na guerra ; defconcertar-Te. Lopes_ Cron. j . u p. e o- feu gofto y. g. logrou feus amores , mas 2. c. 102. no lhe tardou o defconto . Sagramor i.e. 21.j. D E S O R R E R - S E ' , v. at. reflexo livrar-fe 82. fempre rijo fiem defconto dos annos, e. fom do corrimento, vergonha , pejo. Goes Cron. M. o mal , corn que elles defoonto , ou diminuem 3. p. c. 44. dizem , que por fe dejeerrer anas graas , robufts da mocidade ,, divirtamo-nos dara algum tempo fiora do Reino. , ; com praticas alegres em^deficonto dos paffadas DES C O R T E Z , adj.incivil, inurbano , dizeaqui he o bem com que fe compenfa algum mal, mos das peffoas ,% e coifas. : r, e' no Palm. p. 2. c. 151. noffo Senhor dera to D E S C O R T E S I A , inciyilidade , inrarbabotn defconto o feu erra : pequeno defconto de nidade , irnpolitica. to grande dano,, Palm. 3 . / . 124. col. 2. Lobo D E S C O R T E Z M E N T E , adv. incivilmente. refioluoes valorofas fem o defconto de temerrias DESCORTIAR , v. at. tirar a cafca das ar-, Defavenas. M. Luf. naficio defcontqs entre vores ; a cortia. paftores. . DESCORTINAR , v. at. derribar.a. cortina DESONVENIENCIAS , f. defproporo da Fordfic. r Defcobrir y. g. defte lugar da coifa , *que.no d i z , nem convm com ou- fie defcrtina o cayipo. D E S C O R T I N O , m: o adto de defcortinar tra ; dferepancia. M. Lufi 4, 40. . D E S O N V E N I E N T E , part. at. de defcon- Viriato 4. 19. o defcortino dos entendimentos elevados cuja vifta alcana onde os vulgares ,vir, DESCONVERSAR , v. n. interromper a pra- no diviso nado DESCOSER , v. at. desfazer acoftuta, e deV tica mudando-a para outro^affbmto. ' DESCONVERSA V E L , adj. intratvel', info- funir o cofido. no j . Desfazer pouco , e pu-' ciavel , que no faz convivncia. Eufr. 3. 2 : co v.g. deficofier a amifade Cortar y. g. , incommodo y. g. ,, madrugada defconverfavel de deficofier na carne do inimigo Barros dfcofea-. Dezembro, incommodo para pafleio. T.d''Agora lhe o-bombro com hum golpe Caftan. I. 8. / . ,i. 1 :Arraes 7. 4 ,, burel bifito,, e defconverfavel 199. Cortar murmurando, cehforando v.g. a pr do carne , i. e. intratvel por afpero : foi-lhe defcofiendo a vida , e os cofiumes. A torvendo que o porteiro (huma forpente medonha , mnta def cofe o eftado da no , i. e. defconjunta* -que guardava a porta) era. to defconverfavel. Amaral 47. deficofieu-fie a no com o jog-af Palm.- p. 2. c. 100 : ajfintts defconverfaveis Deficofer as ^orelhas algum , . dizer-Jhe coifas, duras , fortes , afperas ; reprehender. iffo nk Ulifipo j . 258. me deficofe o fiaio , i. . no me faz m a l , nem DESCONVERSA V E E M E N T E , adv. de mome toca , no' me aquenta nem me arrefenta.*^ do defconverfavel, D E S C O S I D O ' , part. paff. de defcofer. . - .* D E S C O N V I R , v., n.< no convir: diferepar: DESCOSIDURA , ' coftura desfeita,, no for conveniente. , v. defacoftumar, Ulifipp. fi DESCQRAGOADO , e deriv. v. defacoraoa- ; DESCOSTUMAR v 13. V. - i 1 -. : :' . '> 'do , Scc 1 ' '"',-.-, DESCOSTME , n u falta de coftume, de. D E S C O R A D O , adj. fem cr no rofto'. O -!. que a perdeu. O que defmaiou. O que tem fufo ; falta de habjto. Tufto; doena. DESCOTOADOi, adj, limpo do coto. , D E S C O R A M E N T O , m. defrnaio^da cr. Defpejdo , dfembaraeado , defenvolto urbanaD E S C O R A R , v. at, fazer perder a cr.. mente. Defavergonhado. Preftei Rodrigo , e defcotoada . V- n. perder a cr. --fie logo fe entriflece, Mendcr no fim jois,muito ... DES-COUTAR, , v. at.-, devafjr a coutada,, -ejedefcora Palm. p. z.j. izo.*V. tirar o privilegio de Couto. Barros\ e Goes. D E S C O C H A R v. efcorchr. r D E S G R E D I T A D O , e deriv iW.defacrediD E S C O R O A D O v.r defacoraoado. tado. D E S C O R N A R v. efcornar. 1 Eee DES-'

DES
D E S C U L P A ; razes, que fo dao pari', D E S C R D I T O , i faft de credito/ M fama, <m reputao. fe defcarregar de alguma culpa ; para juftificar o DESCREPANCIA , e defcrepar v. Difcrepan- que fo reprehende; na Mujica , fubftituio de huma voz perfeita, a huma imperfeita, e falfa. cia , e difoepar. -> ~ -DESfCRER , .v. MS ho acreditar. Vieira DESCULPADO , part. paff. de defcuJpar. tambemo de ferero Filo fofo: Eufr. i. i : Sagram. D E S C U L P A D O R , m. exeufador , 0 que fc" , c. 23. p. 92. ,," o amor nM fabe deficrer ., defeulpa. Dizer, q fo no cr em D e o s , efpecie de DESCULPAR , v. at. defobrigar algum da blasfmia. Arraes 3. 32 deficrro a Deus. culpa, fazendo a foa 'apologia, Perdoar a culfo D E S C R I D O , part-. paff. "de deferer; o que no pa. Aceitar a defeulpa. %-^-fe , dar razes', cr; u que defere Lufiada 10. 68 : incr- com que fo livre da culpa y. g. defeulpou-fie dulo , infiel. Caftan, 3, fi 1 9 8 , , deferidos-Mou- com a impojfibilidode de comprir a obrigao, com ros. a doena , com os annos, com a chuva , i. e. al-'-' D E S C R E V E R , V. at. fazer deferipo v. g. egando eftas coifas, e recorrendo , a ellas , para ieferevi em verfio o jardim- das ,Hefiperides, a jor- fe livrar de culpa conta dellas. DefeulpOr ( n * nada que.fez; dfcrever a provncia; o eftado das Muf.) fazer huma defeulpa v. DESCURSO , e deriv. v. difcurfo. eoifias, &>c. D E S D A N H A R , v. defdanhar. D E S C R I P , pintitfa, debuxo de alDESDAR , v. at. defdar o n , defetar. S gum objedto, com palavras. na Lgica , definio pouco exata, por meio de caradere-s , no Mir. ,, defido , ou lhe corto ns. -eTeflciaes. *. DESDE prep. que denota o termo donde" fe mede , ou determina algum efpao , forvindo de ''. D E S C R I P T O R , m, o que defcrve v. g. plantas , e produes da natureza; Provncias, baifa , ou metta , e poca a coifa fignificada Cidades , Scc. pelo nome que fo lhe fogue v. g. defde o D E S C U B E R T A , e deriv. v. defcobert , Scc. Rejfio at So Joz r defde o Tejo at o Monde* go. Defde a Paficoo at o So Joo; defD E S C U D O , m. y. defcuido. D E S C U D A D A M E N T E , adv. cora defcui- de o meio dia at a noite. do >, negligencia. t DESDEGNAR-SE y. defdenhar-fe. P . P L* ' - D E S C U I D A D O , adj. fem cuidado';' negli- z*e, 31. DESDM , m. defprezo com orgulho v. gente. Livre de cuidados v. g. ,, -vida ,, jornada d'frica L. 3.2. Impenfado.- Em g: tratar com defdem ; receber com defidem , olhar, jue fe no cuida , ou no tem tento , , fairo com defdem. Men. e Moa Egl. 2. falas ebeyat por buma parte defeuidada dos inimigos, da ban- de defdem Defatenao. D i t o , aco defo da da ferra Sagramor 1. 2 8 : lugar defcuido- denhofa. Eujr. 3. 5." Defcuido- afTectado n o do efeufo, no freqentado. Ulifipo f. 234. y. velir , e no ornato v.g. os cabellos joltos ao , DESCUIDAR , v. at. caufar , infpirar def- defdem, o pellko lanado ao defidem , a defcuido^ cuido y. g. *todo feu feito era deficui darem ao Lobo: fomofiura ao defidem , fom atavio , na fua.-. Prncipe de fiuas obrigaes Vida de D: J. 1. natural beleza. Efquivana, defabrimento no ; - T por-Ericeira. Sagramor 1. c; 15-: para deficuidar tratar. l-Rei defi. Osmimos os deficuidaro das armas DESDENHADO , prt. paff.. de defdenhar. v. Palm. p. z,. j . 120. v. Defcuidar n. defaD E S D E N H A D O R ,. c peffoa que defdeTentar de alguma coifa , perder o tento , fentido, nha. cuidado.- S-, "Clarim, j . 53. v. deficui dando do DESDENHAR y V. ar. defprezr V. g. def menino , eefquecendiho,, Lobo Egl. 1. ,, defian- denhar a fiua companhia:, eftas verdades dejdenbo %a ; defetifd' ia hvllb fe, perder o cui- iodos os- enfeites da eloqncia.' Pata^ 2. c. 141. dado. Efquecer-fe de alguma coifa , ou peffoa. conrento fie fie defidenho ..as--outras 'damas: ^, i L D E S C U I D A ify'rnJ falta > de cuidado.' Ef~ Clarim j . 9. y. col.- r. defidenbando todas as-< queclmiento. o DefitUio ., ao dfdem , como forii fiuas coifas ., Defdenbdo a dilatada vido propofito de fazer, nem reflexo v.g. ,, lanar fforn. d"frica L. u c 6. je, dedignaros alhos a defcuido fiobre alguma peffoa. Ulifipo fe, ter por indigno de fi , do feu decoro , autoao. 1-f. e^poftas a^dejrfuido no toucado outras ridade ,, os Portugueses, defdenbaro-je de Obedecer pedras. ..- -- .0* a Scijmaticos dfprezar-Te: no fe defdnba de DESCDOSQ- , adj. no cuidadfo, negli- viver comO-porc-,, S. 1 . / . i66\ y. gentei. .< D E S D E N H 0 5 0 , adj. que trata com defdemi

Lei-

DES

403

L\eito.Mifice\l. Que indica, e moftra o def- DESECATIVO, adj. defocante. oera , orgulho, e defprefo y. g. palavras defi- DESECLIPSADO , part. paff, de defoclipfar-fe. denbafas. ,, DESECLIPSAR-SE , v. at. reflex. ficar co-DESDENTADO, adj. fem dentes. mo antes do eclipfe v.g. ejeclipjou je a Lua, DESDENTAR , ~v. at. tirar os dentes. no f. djdentar o muro das ameias 0)u defidentar-fe o Sol. o muro dellas, abatendo-as , ou caindo-lhe. Ele- DESEDIFICAR , v. at. dar mo exemplo ,' ao contrario de edificar. fie , efcandalfar-fe giada fi 25. v. com o mo exemplo ,, Vieira 2. 325. no fent. DESDITA , infortnio, infelicidade. DESDITDO , adi. defditofo. Viriato 5. 90. at. Lucena 24. cal, 1. DESEGURADO , adj. falta de fegurana. DESDITOSAMENTE , adv. infelizmente. DESDITQSO, adj. fem dita, infeliz, infor- Azurara c. 11. DESEJADO , part, paff de defejar. Aqueltunado. le de quem temos faudade pr eftar aufente, DESDIZER , v. at. dizer o contrario do que fe havia dito. Eufr. - 8. retratar o feu dito. ou'morto. Arraes 4. 15. S. Mir. ,, no defiejaDef dizer a outrem , refutar ; .defmentir ,, como do Almeirim ,< e rio jartg Santarm: os bom quereis que defidiga o que diz a Senhora Manfi ?Prncipes so jer vi dos na vida, fentidos, e defie Palm. 2. c. 141. fie , retratar-fe, dizer jados na morte Palm. p, z. c. 167. o De fer que no he verdade o que j Te havia dito. fado das gentes, he N. S. J. Chrifto. Negar o que fo havia dito. Defdizer, neutro, DESEJAR, v. at. ter dezejo , de alguma coifa , que nos falta y. g. ,, dezejar honras, ja* no convir, d.iferepar. Paiva Cafi. c. 2. defidigo vontades ^ e no v 5. defidiz da razo : "def-zendas, jaber , poder, fervir, a morte, >-r. izer com algftma'coifa , defcon vir 'delia. V. do DESEJVEL, adj. que he para fe defejar. DESEJO , m, vontade de ter , poffuir, ou Arceb. 1. c. 1 : e no L. 1. c. 4. defdizer no viconfeguir alguma coifa. Saudade ,, S Mir da , e no pratica , dos princpios, e profifiso. da vida , difcrepar : ,, defdiz da honeflidade no*Eftrang. Ato 5, ,, o dezejo dafilhame torna ago^ he conforme a ella, he indigno delia: ifto des- ra c. Lobo Egl. 9. ,, hum doce amigo cuja diz alguma ,coija das lagrimas , e triftezas defte dezejo l cufiou mais caro. . ' DESEJOSAMENTE, adv. com defejo. B. P. dia Paiva S. 1. / . 283. DESDISIMENTO, m. y. retratao, Pa- DESEJOSO , adj. que tem defejo. DESEMBAINHADURA, f. o ado de der Jinodiao > fembainhar. < DESDOBRADO, part, paff. de defdobrar. DESDOBRAR, v. at. defonvolver , eeften- . DESEMBAINHAR , v. at. tirar da bainha, fo -der o que el^obrado, %no Milic alargar as v..g.m a efpada. DESEMBARAADAMENTE, adv. comdetropas fazendo eftender as fileiras , e diminuindo fembarao, o tundo. DESEMBARAADO , part. "paff. de defemDESDOURADO , part. paff. de defdourar. DESDOURAR , v. at. tirar o oiro das doira- baraar , livre de embaraos , 'fiicos, ou moclras o alquime com o primeiro orvalho je defi-raes , folto , livre ; pronto, difpofto. Os ca? doura Lobo Peregr. L. 1. Jom. 11. / . 155. valleiros. defiembaraados , naz expedio. M. L. f. o Sol def doura a terra , pondo-fe,ou ef- a infantaria, gente mais defembaraada, M- L. curecendo, Desluftrar v. g. a fama ; alguma DESEMBARAAR , v. at,. tirar o embarao fifico , ou rriral. Tirar eftorvos, arrumanaco. Diminuir y. g. defaftre , que defidoUdo , ou defpejando. Freire por efiembaraar a rou o gofto daqrtelle dia Palmer. 4. parte: defidourar as nuvens,, o gofto Lufi. Transj. f. no. Defembaraar algum , tl-lo de algum embarao. je de negcios, cuidados, de im268. v. e 214. DESDOURO, m. desluftre 'da fama , da portunai; &*c. V. efcoar-fo* DESEMBARAO , o adio de defembahonra , da aco alias nohre , &c.< , DESECADO , parri paff. de defecar. Alarte raar. Falta de embarao. Defpejo, feitura , oufadia decente, ou m- parte. f. 130, DESEMBARALHAR , "v. at. feparar o que DESECANTE , part. at. de defoc^r , que faz r eft baralhado., e con fofo. fecar alguma humidade ; leo ; purgao. , ESECAR, v. at. tirarar a huihidade evapo- DESEMBARCAO , f.f. o a d o dedefem^ h&tcu. Goes y-Cron. do Principe P. P. L. z.c. 31. <ando-fe J aoSol, fogo; com o vento. .u

Eee

DE-

404

DES

DES

D E S E M B A R C A D O R O , m. lugar onde do bofque , mata. H. Naut. 1. j . 383. <f Sar da embofcada. , fe defiembrca.- , DESEMBRAAR , v. at.--o eficudo , tirar o DESEMBARCAR , v. at. tirar da embarcabrao das embraaderas. o para fora. v. n. fair da embarcao. DESEMBRVECER , v.at. amanfar, o que DESEMBARGADAMENTE , adv. livre,fiem eftava bravo , irado. fie , amanfar , defagafembarga. D E S E M B A R G A D O R , m. Magiftrado tar-fe. DESEMBRAVECIDO , part. paff. de defemMaior ,' que defpacha as caufas , e litgios nas -Relaes , e no Defombargo do Pao , e outros bravecer. DESEMBRENHAR , v. at. trazer , tirar da Trifcunaes. - DESEMBARCAR , v. at. pr defombargo brenha. D E S E M B R I A G A R , v. at. defembebedar. no feito. Defpachar ; defombaraar ; expedir. dinheiro , dar defpacho , cdula para v DESEMBRULHAR , v. at. defenvolver , df>dobrar , o que eftava embrulhado. Desfazer Te cobrar. ". defombargo. Azurara c. 15, e 29. DESEMBARGO , ' m. defpacho em litgio. o equivoco , o enredo , a dificuldade. DESEMBUADAMENTE , adv. clara , def-, Alvar , ou cdula 5< porque fo mandava pagar nos contos , qji errio alguma fomma devida , cobertamente , fem disfarce, DESEMBUADO , parr. paff, de defembuar, ou de merc. y. Azurara cap. 1 5 , , , mondou defembargar dinheiros ao Embaixador paro corregi- fem embuo , ou rebuo. Sem disfarce. mentos , que lhe-joffem neceffarios ,, daaui a Or- Sem cr y. g. as fiuas mentiras so defembuaden. L. 4. t. s i 4 , que ningum venda , nem das como os obfctnidades que diz : falto em amor compre defembargos L. i. T. 39. 3. De- defembuado ,, Silvia de Lifardo ; palavras defemkrgo do Pao. Tribunal o maior do Reino , fierribuadas Soufa : peecadosPaiva S. 1 . / . teve principio em dois Defembargadores , que 2 39. aftdavo no Pao para defpaeharem com el-Rei, DESEMBUAR , v. at. tirar o rebuo, e e chamaro-fe Defembargadores da cafinha: co-* defcobrir o rofto- a-algirem, -fe , tirar o rehhece era cafos de Rvifta : confolta os que ho bjjo ,. . e moftrar-fo. Defcobrir, manifetar de fervir cargos de juftia, e outros ofhxios ; di 5> defembucemos noffas mgoas Pinheiro 2. / , perdes em cafos crimes era certos termos ,. 103. &c. D E S E M B U C H A R , v. at. y. desbuchar. DESEMBURRAR , v. at. v. defafoar. chuL T>ESEMBARQUE, m. o adto de defemAlegrar , fazer ceifar a trifteza, ou burro- barcar em terra , de paz , ou de guerra. defenfadar-fe. t DESEMBEBEDAR , v- at. tirar a bebedice. fe, DESEMBESTAR , v. h. correr a befta fcferiDESEMMALAR , v. t. tir#r da mala. friadamente. DESEMMARANHAR , v. at, desfazer amaDESEMBTRRAR , v. at. fazer paffar a birra. ranha. Defombaraar v. g. defiemmaronhar 09 DESEMBOCAR , v, n- chegar o rio com a grenhas, o cabello. . Defsmmaranbar o artififua boca , e defaguar por ella- as guas , a outro ciofo enredo do livro , decifrar. Lavanha. rio , ou" mar v. g., defemboca o Nilo no mar , DESEMMASTEADO y. defmaftreado. Cou o Tejo , .fc. Sair o navio da boca do rio , u 4. 2. 4.. eftreito. Banos. fig. Lfta rua vai defiemboDESEMMASTEAR y. demaftrear. H.-- N. 2. ear tw praa ; terminar, e dar ferventia para a 135-. praa. DESEMMOINHAR , v. at. tirar a moinha<, DESEMBOLAR , v. .at., tirar da bola. e a maior parte da pragana cevada. Defpender v. ,* tem defembolado muito diDESEMPACHADO , part. paff de- defempa* nheiro.-. . Explicar- , manifoftar v. g. ,.,->o char, Caftan. 8. 21. cbl. 1. para trazerem os na* jentido , a terio Palm. 3. /. 157- e V57.. v. v-ios defiempachados , defembaraados. de eftorvos. e. 2. mareao, ou. peleja. ': D E S E M B O L O , f.-m. defpeza d dinheiro . D E 5 M P A C H A R , v~ar. ^defpejar, tirar- o que empacha , e embaraa v. g. a manobra., inda no fatisfeita v. g..< efiow em- defienolo ou guerra-, defimpaebar o-navio; o armazm. de certos crufados ., DESEMBORR7\.CHAR, v. at, (de Ourives) Alliviar v.g. o eftomago fiobre carregado. % ~ fe v.desfzer-fe de coifa que eftcrva , embaraa. embranquecer ^a-prata: . DESEMBOSCAR-SE , v. at., reflexo,.fair Palm, 3. fi., 167 ,,-^dogigame ,. matandcL-o. DE~

DES

DESEMPAPAR , v. at. eftirar alguma coifa , fifico , ou moral. Defempedir o camhha, abripara que no faa papo , ou. folie. Desfazer lo , e no fig. facilitar alguma coifa dando prino papo das roupas , veftidos. Tirar o humor cipio. Lobo diga cada hum feu exemplo, que derque algum corpo eft empapado. eu para defempedir o caminho quero, <&c. DESEMPAPELAR , v, at. defenvolver o que DESEMPEDRAR , v. at. tirar as pedras v. eftava empapelado. g. das caladas , do pavimento, do lageado. D E S E M P A R , v, at. tirar a empa s vinhas. Tirar as pedras do campo , que etorvo a la.DESEMPARADO , part. paff. de defemparar vora. fig. deslageai efja confidencia da culpo ; y. Deixar a praa dejemparodo de foras. Ar- desladrilhai effa vontade das afeies terrenas ; raes 4. 5 : defemparado de valias V. do Ar- defempedrai effe corao de pedra fios Sant. pag. ceb. 1. 5 : de efperonas , foras vitaes, <-c. def- CXVI. cal. 2. titudo. O ouvido dos Reis he defemparado do D E S E M P E G A R , v. at. tirar do pego para verdade ,, porque no lha dizem. Arraes 5.. 2 : ra. e 5. 8. defemparado de virtudes , falto , careDESEMPENADO ,. part. paff. de defompecido , ou carecente . dellas. Defemparado das nar. . Homem defiempenada , que fe tem em p foras , caiu^ao cho Palm. p. 2. c. IO. direito. os membrosW^a jora do corpo H. Pinto f. DESEMPNAR , v. at. examinar fe a taboa eft empenada , ou curva* Desfazer effe deD E S E M P A R A R , v. at. tirar o emparo ; aqui- feito. - I o , que foftenta y. g. defemparar as arvores DESEMPENHADO , part. paff. de defomnovas.' Tirar o que cobre , e abriga. Dei- penhar. xar aquelles que emparavamos , abandonar; e D E S E M P E N H A M E N T O , nu v. defemafim o lugar que defendi amos v. g. ,, defempa- penho. rar os filfos , o amigo, o Cidade faindo delia; DESEMPENHAR , v. at. tirar a coifa emdefemparar os negcios, feitos ,- demandas, no penhada , fatisfazendo a divida , que com ella asTeguindo,. As foras me defiemparao , vida, fe fegurra. Tirar a limpo , cumprir , fauV as efiperanas, i. e. deixo , ou falto. Privar fazer y. g. ,., defiempenhar o palavra, a expeav. g. pai a'quem o duro fado defemparou d o", a promeffa. % Defiempenhar a outrem, paganhum filo ,, S Mir. do-lhe as dividas. Defiempenhar-fie , livrar-fe de D E S E M P A R E L H A R , v. at. fazer, com que dividas ; fatisfazendo bem qualquer empenho de huma pareha fique defirmanada, tirando , ou valor , de talento , de gerencia , e adminiftra*matando , ou diftraindo a coifa irma , e pare- o de. officio ; fatisfazendo , e reccmpenfando lha # y. g. ,, defiemparelbar livros, bum jugo de obrigaes. bois, <b-c D E S E M P E N H O , f. m. o adto de deferrpe.D E S E M P A R O , m. falta de emparo. ' nhar , ou defempenhar-fe. O eftado do que efFalta de focorro , auxilio , favor , protecb , t defompenhado. das foras, do neceffario-: ao defiemparo dos* anti- DESEMPERRAR , v. n- ceder da pertincia, gos- defemparado delles.- Aulegr. fi.. 143.^- e da emperrada bflinao. 144. m D E S E M P E S T A R , v.at. livras da peite , deDESEMPAVESAR , v. at. tirar os pavefes finficionar. s ns. D E S E M P O A R , v.at. tirar do p v.g.-deDESEMPEADO , part. paff. de defempear. fiempoondo eficritmks amigas; faciidir o p dellas,, DESEMPEAR , v. at. tirar o queempee, e revolv-las: ,, defiempoar o veftido. -fie , foe-embaraa o andar. Livrar y e defembara- var-fe do p , limpar-fo delle %sdo caminho. Tem? ar ; defempear tal meado S Mir. Eftrang. po d*Agora 2. 1. /.' z3. v. A. 5- / - - i f u H. Pinto defempear o onU D E S E M P O A R , v. at, tirar do poo ,,+d&mo de paixes. Defempear aos principiantes o fiemporo a Daniel da- ceva dor Lees :,be caminho das Sciencias: ,, defempe\ndo a fante- neceffario- defempooor a Verdade, <>-c. %io da torvao ,, Palm. 2. p. c. 154. DESEMPOLG J AR , v. at. foltar o empolga^ \ T J E S E M P E D I D O - , part. paff, de defempedir. do, Soltar o arco , ou bfta empolgada. Diar.. f DESEMPEDIMENTO , ra- o adto dede- de Ourem fi. 592,. a befta def empai gado , defarr fimpedir. A falta de impedimento, fifico, ou mada. moral.. D E S E M P Q R , v. at. tirar o que. eft de perD E S E M P E D I R , v. at. tirar o impedimento meio, a empfta., B. P. > DE-

DES.A

405

r calmar-fe na agua de huma jonte ,-, Palm. 3. / . DESEMPOSSAR , v. at. defapoffar. DESEMPRENHAR, v. n. parir. Dizer, 116". DESENCAMINHADO , part. paff. de defendefembuchar o fogredo com difhculdade. Eujr. 1. caminhar. Moralmente , fora do caminho da 3./: 35. y. . DESEMPULHAR-SE , v. at. refl. rebater , virtude. y. Dejcaminhado por contrabando , o que no tem faca legitima. Orden. 1. 51, 5. retorquir' a pulha. DESEMP UNHADO , part. paff. de defempu- A matria , o affumto vai defencaminhado. , internhar , fom punho algumas ejpadas- H. rompido com digrefso. Aveiro c. 61. Cot fia defencaminhado, i. e. defapropoitada , contraria Naut. 2. / . 138. i.j.5. DESEMPUNHAR, v. at. -a efpada, tirar- da razo, ^fornada d?frica L. i.e. lhe o punho : it. larg-la da mo , quando a ti-, DESENCMINHAR, v. at., defviar algum nhamos apertada pelo punho. do caminho por engatio , erro ; ou perfuadindoDESENCABAR v. defoncavar. o a deix-lo. O crcere defiencaminha do favor, DESENCABEAR, v. at. tirar da-cabea , defvia , aparta. Defencaminhar o dinheiro pdiffuadir alguma coifa. blico , defpendendo-o em coifas para que no" ^ DESENCABRESTADAMENTE, adv. defen- fora applicad ,- ou convertendo^ em ufo prprio , e furtivo. Dejencaminha^o dinheiro da freadamente v. DESENCABRESTAR , v. at. tirar o ca- ejrnola, no o dando de efmola. Vieira. Defencaminhar huma rez do rebanho , leva-la furtabrefto. DESENCACHAR , v.. at. defcobrir a parte da. H. Naut. 2.j. 290. procurou huma vaca. encoberta, u encachada; y. encachado. Dejencominhar algum de fiuas obrigaes , faDESENCADEAR , v. at. defatar o que ef- zer com que as no cumpra, depravar , perverr tava encadeado; o que eftava prefo com cadea. ter , defviar do caminho da virtude. fie Caftanbeda ,, defenadero-je os navios,, atados depravar-fe, &c. defviar-fe do feu fim. Paiva buns aos outros Desligar , defunir , o que Cafi. cap. 4. tem certo contexto , concatenao , encadeia- DESENCAMISAR , v. at. tirar, a camifa, ao mento com dependncias reciprocas,, anda- milho ; ao falco, na Volateria. ro defencadeiando as boas artgs, que no sofie- DESNCAMPAR, v. at. desfazer a encamtio, *c. pao , aceitar o que fe havia encampado. DESENCADERNAR , v. at. desfazer a en- DESENCANTAMENTO , m. o adto de cadernao do livro. Defconjuntar y. g o defencantar. A quebra do encantamento. navio Amaral 12 : def encadernarem-fe ds ma- DESENCANTADO , part. paflfo de defendeiras com as voltas daquerena,, H. Naut. 2 . / . cantar. . 22&. DESENCANTAR , v. at. tirar algum do enDESENCAXADO y. defencaxado, e mais de- cantamento. rivados. 'DESEN CANTO AR , v. at. tirar donde eftaDESENCALHAR , v..at. tirar a no , barco , va encantoatio; da folido ; do eftado ^ e abjec&c. donde eftava encalhada. e fam. Defen- o , abatimento. colhar a penna com a primeira palavra , princi- DESENCAPELLAR, v. t. tirar o capello piar a efcrever. Lobo. Neutro, fahir donde ef- da cabea, ou da pea d^rtelharia. Tirar a tava encalhado y. g. defiencalbou o navio. enxarcia , ou cordas, que vem caindo pelo calDESENC ALM ADAMENTP, adv. fem pai- cez do maftro. O contrario de acapellar xo , de fangue , ou de fangue frio, deagafta- quebra o 'vento ; pego-fie as vellar aos mafiros, damente. Sem pejo. B. P. I defiencapello as ondas o batei quazi alagado , DESENCALMADO, part. paff. de defencal- e adornado ; lana-fe em fim o mar, efietorna de ma. De fangue frio letrados enjarinhaleite ,, dos em ms 'letras que com fiuas tretas vos ti- DESENCARCERAR , v. at. foltar do crro mui defencalmados a vida, a honra, e ja-cere. Eneida Eolo defiencarcera os venzendo. tos. , DESENCALMAR , v. at. aliviar a calma v. DESENCARREGAR, v. at. livrar, abfolver g. efite vento nos defencalmar. Defencalmar do encargo , obrigao , cuidado, culpa ; do ofo caro, desfazer a m cr, que deixa nelle o ficio pblico. calor, o Sol. Brito Geograf. Defagaftar bum DESENC ARRETAR , v. at. defcer das cardito mimofio defencalma Prefiesfi.28. Defienretas a artelharia. F. Mendes 53. DE-

406

DES

DES

DES

DES

- 407

DESENCASTELLAR, v. at. lanar fora do Tempo d'Agora a mulher mais baixa nocaftello ao inimigo. M. Lufi. i. 294. y fe defencontra da mais nobre no veflir, i. e. no DESENCASTOAR , v. atjgftirar.a pedra do*fo diftingue , ou differena : defencontro-fe a engafte , ou as contas da obra de*filigrana, em vontade , e o entendimento Paiva S. 1. f. 56. que efto engaftadas. v. DESENCAVALGAR, v. at, dejmomar , de- DESENCONTRO , m. o contrario de enfiencarretar v. g a artelharia P. P. L. 1. contro , o no fe encontrar no caminho, ou lugar determinado. Diforepancia, dcfconfor,-r. 29. DESENCAVAR , v.at. tirar o efpigo, que midade. Difpofio alternad*a v. g. nas folhas eft embebido , e fincado no cabo, punho. de hum ramo. DESEN CO RDO AR , v. at. tirar as cordas do Tirar o cabo atochado por hum extremo no olho , ou alvado v. g. do martllo , da lana, inftrumento mufico ; d arco. Vieira 4. n. 221. Jefencordoou a fina harpa &c. . DESEN GOSTAR , v, at. fazer que algum y DESENCAXAR , v. at. tirar alguma coifa do encaixamento , ou encaxe onde joga, v. g. de- ou alguma coifa fique longe, e apartada do enfe , apartar-fe do encoft. fencaxar os offos , defconjuntar, deslocar. coto. $ Tirar do eixo. fe v.~ g. defiencxo-fie asDESENCOVAR , v. at. tirar da cova. DESENCRAVAR , v. at. defpregar. Fios madeiras do no do feu lugar. H. N. 2.J. 227. no Defiencaxar-fe o Ceo, abalar-fo dos p-Sant. def encravaro o Chrifto da Cruz los. Mal. Conq. 1. 47. Defiencaxar-fe foltar-fe DESENCRESPADO , part. paff. de defonv. g. em dizer parvoices , e , parvoice defenca-crefpar. . DESEN CRESPAR , v. at. tirar, desfazer o xada , por grande , defabalada. Defcobrir a que eftava crefoo y. g.-os cabellos, as tranparte encachada v. defencacbor. DESEN CERRA MENTO , m. o ato d cas. Lufi. Transf.fi.4. v.e 161. DESENDIVIDAR-SE, v. at. ref. livrar-fe de defencerrar. O eftar defencerrado. DESENCERRAR \. at. defcobrir v. g. dividas , fatisfaz-las. DESENFADADIO, adj. que ferve de de* defencerrar o Sacramento. Defiencerrarei bofenfadar y. g. jogos, brincos M. Lufi. inje buma antigidade Vieira. 7 DESENGOIFAR, v. at. ^artelharia, o con- veno ; peffoa engraada , de boa converfao faborofa, defenfaftiada. Aulegraj. j . 138. trario de encoifar. y. J3ESN COLAR, v. t. de Carpenr. alimpar y. manba T. d*Agora t. 1. DESENFADADO', part. paff. de defenfadar. com sr/junteira a borda da taboa, e^a parte defencolada , e plana, ferve de guiar o artfice no Jocofo , faceto, alegre, agradvel v.g.',, homem; efiilo, dfenfaftiado, Divertido 'efio madmbranquear o mais cn a enx. \ gada para mim joi defienfiadadia T. d'Agora DESENCOLERISAR , v. at. Tazer paffar a 1. 1 . clera. fe , defagaftar-fe. DESENFADAMENTO, nu divertimento y DESENCLHER, v. at. foltar, e alargar o que eft encolhido v. g. defencolbe os vellos;recreio. Eufr. 2. 5. def encolhe o cabello,, B. Lima. fe, haver- DESENFADAR , v. at. recrear, divertir do fe com defpejo , com liberdade, e defembarao. enfadamento. Palm. p. 3. no efiou para defenfadar oeiofos fie, divertir-fe por fe deS Mir. DESENCOLHIDQ, part. paff. de defenco- fenfadar fua cufia i. e. efcarnecendo , mqIher. Livre do pejo , opprefs, do acanha- tejand delle. Palm. p. 2. c. 143- a Providencia Divina defenfadandofie no mundo H. N. 2. mento. , DESENCOMMENDAR , v. at, dar contra 377. DESENFADO , fo m. recreao do animo" ordem para que feno faa o encmmendado. canado, e aborrido. Coifa., que recreia, e fe , defencarregar-fe da encomenda. r DESENCONTRAR, v, at. fazer que fe d- defonfada, divertimento. Tranquillidade d'aifncontreni , que defconformem. $ . Difcordar, Bia , igualdade. Vieira ,. na batalha, e na Cono conformar. Luf. Transf. f. 197. Dfencn- media eftava com o mefmo def enfado ,; t. 1./.. trar-fe, v. at. ref. no fe encontrar indo por d- 393. verfos caminhos, ou em tempos diverfos, &c. * DESENFAIXAR, v. at. tirar das faixas, das. No conformar'v.g. na cr, no parecer, mantilhas. > nos ditos, e narrao. Paiva Serm. r. 210. y- .,DESENFARDELAR, v. at. tirar, defonvolvex-

4o8

DES

DES

Vifbalpth: ver do fardei , ou fardo. Patentear defco- codoria fieja defienganada ,, Miranda brir. Eujr. i. i. e 5. 8. entra Doutor a de- dos Ato \. fc. 3 : hum no defenganado Vifenjordelar latim , i. e. a vomitar latins, dizer eira. Defenganafr de fi , o que conhece a errada opinio, C|ue tinha deli em matrias ..de lemuitos textos. D E S E N F A S T I A D A M E N T E , adv. com des- tras , valor, &c. Sagramor 1. 25. Defenganado das fus efiperanas, o que conhece a vaidade falio v. 1 " > DESENFASTIADO , part. paff de defenfaf- dellas. DESENGANAR , v. at. tirar algum de entiar , ,fom fatio. no f. coifa que no enfatia fe , fair do engano , em que eftava.V. g. manjar ; eftilo _, pratica ; fujeito , gano. DESENGANO , m. palavras, com que fe que falia com graa , que fo ouve com gofto , tira algum de algum engano. O eftado d que lpido. Arraes 4. 26. e 3. 21. DESENFASTIAR , v. af. tirar o fatio faiu de engano. Sinceridade , fingeleza oppara defenfajtiar da manchua (comendo outros pofta lifonja , e outras fraudes fiempre jaki com def engano. peixes.) H. N. 2. 320. DESENGASTAR , v. at. tirar do engfte./ DESENFAXAR v. defonfaixar. D E S E N F E I T A D O , part, paff. de defenfeitar. , DESENGENHOSO , adj. fem engenho. DESENGONADO , part. paff d_e defengonD E S E N F E I T A R , v. at. tirar os enfeites , defadotnar. Dejenfeitar-je, tirar de i os en- ar. comeou a no a jogar to defengonada , que parecia eftar-fe abrindo H. Naut. feites. DESENFEITIAR , v. at. desfazer os fei- 1. 2 2<U * DESENGONAR , v. at.. tirar do engono : tios. D E S E N F E I X A R , v. at. tirar do feixe; fol- defconjuntar os membros unidos, de forre que ' perca a firmeza a pea:, *que delles fe compe tar o feixe. D E S E N F E R E N A R v. differenar , , defienfe defengonar v. -.,,, a meza , a cadeira , o leito. D S E N G R A D A M E N T E , adv. fem graa. vena os do bando" de Deus Paiva S. 1. j , DESENGRAGADO , adj. fem graa , fem 174. D E S E N F E R R U J A R v. at. tirar a ferrugem, fal , fem fabor. diz-fe das peffoas , e cojfas. 'DESENGRAAR , v. at. tirar a graa , faD E S E N F E Z A R , v. at. defecar^ DESENFIAR , v. at. tirar da erifiadura., zer com que parea fem graa. Lobo Prm. Flor.^ Fazer tornar em i o homem enfiado. Elegiada 1. ,, he crueldade a quem cantou to bem dejengraar com todos fua cantiga. j . 186. v. ,, do pallido terror o defenfia D E S E N G R A Z A R , v. at. tirar contas do no D E S E N F R E A D A M E N T E , adv.folta, difide arame, Scc. em que efto engrazadas. lntamente , rdea folta. D E S E N F R E A M E N T O , m. foltura, dif- D E S E N G R E N H A R v, ffefgrenhar.. foluo. F. Mendes cap. 168. pag. 214. v. col. DESENGROSSAR , v. at. adelgaar. DESENGUIAR , v. at. tirar, ou fazer cef2. a diffoluo , e dejenjreamento, em que os far o enguio. Reis vivem. DESENHAR , v. at. traar, pintar na fanD E S E N F R E A R , v. at. tirar o freio. Palm. 2. c. 148 o cavallo. fie , foltar-fe do tezia. Lucena ioo, col. 2. quaes ero as Igrefreio ; ou tomar o freio nos dentes. -fe no j . jas , que defienhova.no penfiamento ; ideyava. Defoltar-fe fem moderao o appetite que fe no buxar no papei , o que fe traou na fantezia, defenfreie Vieira: defenfrear-fie em falar, pai- Meth. Luf. Refolver ali defenha fazer primeiro publico refenha Elegiada fi. 215. v. rar. Garcia d^Orta fi. 147. v. D E S E N F R O N H A R , v. at. defpir da fronha. projedtar, traar. Sagramor. L. 1. c. 26. osfiuc* DESENGAAR , v. at. tirar, feparar do en- ceffos vo longe do que em noffos. contas os defenhamos. Defenhar os muros, traar o por onde gao , as uvas. Comer muito , t. vulg. D E S E N G A N A D A M E N T E , adv. fem en- ho de correr. Eneida 7. 35. gano. DESENHO , m. a idia , ou traa' que o DESENGANADO , part. paff de defonganar, Pintor tem na fontezia; o debuxo delia n palivre do engano , ,em que eftava; Homem , que papel. Vieira deixa o defenho comeado, lana obra fem engano, que .no trata enganos , nem fegundas linhas livros de pinturas , e defenhos cautellas , incero. Paiva Cafi. 6. Livre de en- de edifcios imaginados ,,' Severim Difc. gano 3 fom engano ; , vontae. defienganada ,, B. Idia , modello , molde v. g< o defenho da pruCiar. cap. 46. no preo me enganem , mas a mer- dncia. Emprefa, projedto. Lobo. Vieira. Sa* gro-

DES

gramor i. cap. 21. ' explicarei efte defenho do do. Fazer-fie defientendido , fingir que no indifcipulo amado. Defignio , confelho. Luf. tende ; dar-fe por defientendido , defentender. Transf. fi. 172 : v. e 179. Falto de intelligencia v. g. moo , que .nada DESENJURIAR-SE , v. at. refl. tomar fa- tem de defientendido Ao defientendido, moftisfao da injuria, trndo , que fe no entende. M. Lufi. 7. muiDESENLAAR , v. at. foltar dos laos v. to ao defentendido pofiero aS cartas na mo de g. defienlaar o elmo. M. Lufi. 7. Luj. Transf. D. ^oo. f. 172. DESENTERESSADO , e deriv. y. definterefDESENLEAR , v. at. defdobrar o que eft fado , Scc. enleado : defenlea a lngua paro falar,, EleD E S E N T E R I A y. difenteria. giada fi 5, D E S E N T E R R A D O , part. paff. de defenterDESENNASTRADO , adj. folto dos naftros rar. v. g. o cabello D E S E N T E R R A D O R , m. o que defenterD E S E N N O V E L L A R , v. at. defenvolver o ra. Prompt. Moral. gue eft ennvellado. DESEN15ERRAR , v. at. tirar o que eftava D E S E N O v. Dezeno. enterrado_ y. g. o'cadver. Defienterrar paD E S E N Q U A D E R N A R v. defencadernar. peis , efcrituras , noticias , que eftavo em arquiDESENQUIETAO , e diriv. v. definquie- vos , occultos. Vieira que eficrituras fie no tem tao. -. de [enterrado Defienterrar mortos com a fua foD E S E N R E D A R , v. at. desfazer o enredo , tirica lingua , i. e. fallar mal dos mortos. Ar" ou enlio das coifas. Defenredar hum en- raes 1. 17. Defienterrar fe das coifas terrenas redo poltico , ou amorofio fe de algum em- Paiva. S. 1. fi. 75. v. barao. Cames qu:rio ver-me defenredado aman- DESENTESURAR , v. at. tomar , tirar do do o enredo, tefouro. DESENROLADO , part. paff. de defenrolar : DESENTEZAR , v. at. fuxar , afroixar aquilbem e_xplioado, defenvolvido. Guio de Cfiados lo que eft elirado , e retefado. fie , perder tudo to defenrolado nefias doutrinas o teso , afroixar v. g. defientefioufie a corda DESENROLAR , v. at. defenvolver a coifa com a humiade. enrolada. Narrar extenfamente Vieira DESENTOADAMENTE . adv. fora de tom ifto veremos dejenrolando a hifloria de Rahab. em altas vozes defcompoftas. Couto 4. 3. 9. c Defenrolar textos , recitar longa ferie delles. 4- 7- 7Examinar com miudeza ,, no dejenrole cuidaDESENTOADO , part. paff de defentoar , dos alheios , jejulano olha, fe paffeBfa fulana fora de tom y. g. voz. % O que no fabe enGuia de Cfiados: fazeis-me defenrolar mais do toar y. g. bomem defientoado. fig. Razoes , que eu quizera nefie artigo,, Apol. Dial.f. 237. brados , rifadas defentoadas , do que grita bri as trancas Lufi. Transf. fi. 164. . gando , ou fe ri defcompoftamente. Arraes 4. D E S E N R S C A R , v. at. defenleiar o que 14- palavras ditas com foberba. Lobo defieneft enrofcado ; defandar y. g. o parafufo, &c. toado nas rifadas. DESENSACAR, v. at. tirar do fao. D E S E N T O A R , v. n. fahir do tom cantando. D E S E N S E I A R , v. at. tirar do feio. -fie Defentoar , fair-fe v. g. com huma parvoice fair do fino, feio , ou enfeiada. fora de propofito. Lobo Corte D. 4. EnfadarDESENSINAR , v. at. fazer defaprender o fo. (D. Franc. Manuel) fallando alto. o enfinado , foja bom , ou mo y. g. he preD E S E N T O R P E C E R , v. at. tirar o torpor; cifio defenfinar as inutilidades, que fe aprendero defpertar , tirar a priguia. nos efcolas : o mimo defienfina , i. e. fruftra , e DESENTRANAR , v. at. foltar as trancas , balda a doutrina. Aulegraf. f. 143. v. defencolher os cabellos. Cam. ,, mais loura que a D E S E N S O L V A R , v, at^ o contrario de en- manh defientranada. folvar. Exame de Bombeiros o ouvido do DESENTRANHADO ,-part. paff. de defenmorteiro com o diamante tranhar ; defpojado do debulho , ou deventre, DESENTO por defde ento. Trancofo p. 2. ou entranhas. Eneida 1 2 . 3 1 . Extrahido , tirac. 1. do das entranhas v. g. ,, o oiro defientranhado da D E S E N T E N D E R , v. n. fazer-fe defentendi- terra ,, fufpiros defientranhdos do corao. do : Chagas ,, fofrer, paffar, defentender DESENTRANHAR , v, at. tirar as entranhas D E S E N T E N D I D O , part. paff. no entendi-' ao animal. Arraes 1 . 7 . ao homem. Eleviada fi. | Fff 250.

DES

409

250. v. Romper as entranhas. Loba Ecloga 6\,, Bem. clogd 9. deu-me Ginebra acolho com tal defienvoltura: Ulifipo f. 8. v. fie eu vifife defienvola vbora a mi defientranhando. Tirar das entraturas em minhas filhas, defafocego, <&e. Sagranhas y. g. defientranhar os metaes de minas proT fundiffimas. Defientranhar fufpiros Maufinbomor 1. c 2 . os homens no gofio defienvolturas f. 61. v. Defentranhar algum negocio, ou ma-nas mulheres , nem que ellas faco fobejos fartria , examin-lo profundamente. Tirar v.g. vores. defientranhar o fentido das efcrituras. fe raf- DESENVOLVER , v. at. eftender , defdom gar-fe as entranhas a difcordia com que os Ci-brar o que eft envolto , encolhido. fi A ' plir,- e explicar o qe he fufcptivel de mais exnes fie defientranbo Luf. Transf. fi. 68. v. Dar tudo , ou fazer tudo por algum , tirando-o plicaes , expofies. Fazer crefcer o feto, o embrio , o germe ; fazer abrir, defabptoar a de i ,, a verdadeiro caridade defientranha-fie por acudir s neceffidades, e miferias dos prximos ,y flor do capulho , boto , Scc. Fazer que alVida do Arceb. 1. 5. % Em feu feliz Reina- gum perca o acanhamento , e pejo, o encolhimento ; e timidez de quem ho tem ufo do mundo fie defientranhro as minas como para acudir fiua grande liberalidde i. e. dero muitos do , ou no vio gente como fe diz ; fazer perder o pejo , modeftia. Eufr. 3. 2. defenvolver metaes. DESENTRESOLHAR , v. at. romper a pri- as raparigas com defpejos Ulifipo provocar meira coberta, ou pea de cima , esfollar. Caftan. huma mulher , e defenvolv-la Defembaraar_, defpejar v. g. de negcios to empeados no 5. c. 67. com huma zargunebada lhe defientrefe pode homem defenvolver limpamente ,. "Vilhalp. folhato as couraas DESENTRONIZAR, v. at. tirar do trono. Ato 3. fie. 7. fie de embaraos Vilhalp. 4fc. 8. Privar da foberania. DESENXABIDAMENTE, adv. infipidamente. DESENTROUXAR, v. at. tirar da trouxa. DESENTULHAR , v. at, tirar o entulho, DESENXABIDO , adj. infipido y. g. comer. Homem , fom fabor , frieiro, fem graa , Ias runas , foffo , ruas, Scc. DESENTUPIR. v. at. tirar o que entupe. fem engenho, DESENXARCIAR , v. at. defaparelhar o naAbrir o que eft entupido. DESENVASAR , v. at. tirar a no dos va- vio das enxarcias. Caflan. L. 2. / . 225. e 8. fi. 68- col. 1. Freire. fos , ou cort-los , para a lanar ao mar. DESENVENCILHAR-S, v. at. ref. tirar- DESERO, o adto de defortar. DESERTAR , v. n. deixar o fervio militar, f das mos de quem aterra , fogura outrem: aufentar-fe-delle fem licena com animo de & fc defienvencelbar-fie de efperanas Aulegr. f, deixar derodo. 162 : vulg. DESERTO , f. m. lugar ermo, folitario , DESENVERNAR v. definvernar. DESENVIOLAR , v. at. purificar, reconci- defpovoado. DESERTO , adi ermo , defpovoado v. g. liar a Igreja violada , expi-la. Barros 3. 1. 5 nofig~,, fe falaes com jcudeiro fiais cheirando'nas defiertas praias f montes. Apjkllao defierg elle , e paro irdes s damas deveis trttsfadar-\ta , a que no foi foguida pelo appellanfe. Estros em outro ti aja, e defienviolar-vos como adro ,d fir. 5. 8 DESERTOR , m. o militar, que deferta Palm. Dial. 1. DESENVOLTAMENTE , adv.com defenvol- depois que jurou as bandeiras y. tomilbo. DESERVIO v. deffervio, e deriv. tura, DESENVOLTO , adj. fem pejo nem acanha- DESESCOMMUNGAR , v. at. abfolver da mento , defpejdo- Denodado com defembara-. excmmunho ; levanta Ia. o nas foras , e agilidades , e no animo.. Sagro- J DES-E-SEIS , fi. m. num. huma dezena , e mor. c. 21. ,, faltou da fella defienvelto ; falou> 6 unidades , \6. defenvolto como bomem cofiitmodo a tratar damas, DESESEIST ARADO , adj. que tem dfefoiscom defpejo de homem urbano. Defavergonha- lados. Efping. Perfeita. do, immodefto nas palavras , e aces. Em DESESPANTAR, v. at. fazer ceifar o efpanpedir. T. d'Agora 1. 1. to , tirar algum do efpanto,, fie , perder o DESENVOLTURA , f. dfembarao fizi- efpanto. H. Domin. nunca me defiefipantorei def o , arlidade. Sigramor i . e zz. no tinha de-'ta gente. fenvoltura paro dar faltos. O defpejo honef- DESESPERAO, falta de efperana, i ; ou deshonefto.. Immodeftia Vieira. com impacincia.,, e afflico da perda detod

4i

DE

DES

DES

DES

4Tt

3. 12. e noutras partes ,, anda o mentir to desefperana; caufar ; metter em defefperaao. Arraes Rejende Mijcellan. Prejtes%to dos can4- 11; j , os Lufitanos metterao em defefperaao jafafio a potncia Romana de fair eom a fiua i. e. fizero farinhas ,, desjarados jocinbos. DESFARAMENTO, f.m. antiq. defcaramendefefperar da fua conquifta. DESESPERADO , p. p. de defefperar. Inef- t o , defavergonhamento. perado. Que eft em defefperaao. Que per- DESFARAR-SE, v.at.refl. defavergonhar-fe. deu as efperanas. De que fe no tem espe- BarbofiaDicc. Port. Lat. DESFALCAMENTO , . m. deducco , diranas, ou fe perdeu. Vieira Cartas t. 2: pecaminui o v. g. das rendas., da doao Orden. dores defiefperados ,, de cuja converso no ha efperanas. V. de Sufo f. XX. ; bem como o do- 4. 65-. 3. ente cujo curo he defefiperada. Cafos defiefpera-DESFAL.CAR, v. at. deduzir, diminuir, tidos, na Medicina doenas< de que fe no efpera rar alguma poro. Orden. 4. 6$. 3. no je deve desjakar nada da doao valioja entre marido , cura. V. do Arceb. L. 6. cap. 8. Caufa defiefie mulher , para fiuprimemo da legitima , quando gerada como aquello , que ejiaya. fentendada a final .Vieira Defefperado do faude. M. Lufi. no bafta a tera. fem efperanas. DESFAECR,.v. at. B. Ciar. Prol. fie a DESESPERAR , v. at. caufar defefperaao. natureza desjsleceu algum no conhecimento das Sagramor L. 1. cap. 25. e 26. e no cap. 15-, conjononcias, jupriu-lhe efta jalta com dijpofio, no vos defiefpereis Ulifipo f. 73 v. Pois me defiefir-c. i. e. fe negou , ou no deu tudo o que bafpera quem me quer mal Men. e Moa Egl. 3. ta , ou he neceffario.' Neutro , faltar, B. no logo de. huns enganos jne dejefiperro , e d?oulugar cit. desjoleee-lhe mundo para o conquifitros _ defefperei: no ha ahi vencimento grandetar, , e na Gram. f. 269. ,, tanto tem por abatifeno onde o que combate fe defefipera Palm. p. mento desfiailecerlhe alguma pote defias i. e. 2. c. 138. Defefperar o cavallo , caftig-Io af- faftar-lhe.- Faltar o animo , ficar amortecido , perrmamente. Galvo. Defefperar alguma coi- faltarem as foras. Desfalecer o alento, faltar fa , no efperar. Eujr. 1. 1. effe, e outros re a refpirao de medo , Scc. Palm. 2. p. c. r 35". mdios defejpero ; e no mefmo adto , e fona bem Commetter algum erro , falta , haver-fe com era efta o Rainha de Chipre , que antemo defiefimenos exadtido. Barros D. 1. L. 3. c. 8. Ptoperaes ? no Adto 2 fc. 6 o que outros defiefpelomeu o gegrafo desfaleceu na arrumao , ou grarro , . e. perdero as efperanas de confeguir. duao do curfio de hum rio No desfalleeeu v. Ferreira Egl. 11. / . 203. Defefperar neu- em fua firmeza 'fora. d'frica l. 3. c. 10: amor, tro , perder as efperanas v. g. defiefpera doe fientimento chego onde a lingua desjallece ,, bom fucceffo ; da falvao , da vida, da faude, Paiva S. .f. 288, defiefpero ver fim ditofio a iffo. Mal. Conq : defef-DESFALECIDO , part. paff falto, deftituiperar de tudo; de fi mefmo. Entrar em defef- do v. g. de animo , de foras , de gente , de peraao. -de alguma coifa , perder a-efperan- provises ; e enfraquecido com efla falta. Barros a de a confeguir , ou lograr. Palm. 2. c. 141 ,, D. 3 . / . 129. Palm. p.^.c. 2,9.-de valedores ' . no podia acabar comfigo defiefiperar-fie das outras a armada-de carne Caftan. z.f. 22,6. lngua damas ,, de vocbulos B. Gram. j . 218. de fanDESESQUIPADO , adj. falto da efquipao, gue ,, Palm. 3 . / . 14. v. o navio Barros D. 4. DESFALECIMENTO , m. falta de foras ; DESESTIMAO, falta de elimao. efvaecimento. Fraqueza v. g. dos jentidos DESESTIMADO, part. paff. de defetimar. ., Eujr. 5. 10... Falta de alguma parte, prenm DESESTIMADOR , f. c. peffoa, quedefefo da , qualidade. (B. Ciar. 2. prlogo.) v. o desfaltima: os neficiosfiempreforo defeftimadores do lecimento que que nelle havia da defcrio. be bom. DESFALQUE , m. desfalcamento : desfalI, DESESTTMAR, v. at. no eftimar. No que he mais ufual. fazer cafo v. g. os nofos dejefiimavo a vida, DESFASTIO, f.m. falta de fatio. Sabor, os perigos, o jogo do inimigo. Pinto Pereira 2. graa no praticar , de forte que fe faa ouvir 149- Defprezar. com gofto , e affim no efcrever. DESFAVOR v. disfavor por ufo. DESFABRICAR , v.'at. impedir a fabrica; ou desfazer o fabricado. Vieira,, quejorio Deus DESFAVORECER , v. at. no favorecer. para desjabricar a torre de Babel! Palmer, 3. p. defajudar. DESFAVORECIDO, part.. paff. de desfavoDESFARADO ; adj. ant. defcarado. Arraes Fff ii re-

feeer, desfavorecido dos amigos, dos feus; da na- , D E S F E C H O , m. a foluo do enredo nas tureza , da^fortuna , <-c. hjormao desjavore- fbulas Dramticas. cida, a em que fe diz a verdade prejudicial ao D E S F E I A R , v. at. afeiar. H. Pinto j . 2.12.. negocio , fobre que fe d. DESFEITA , f. defeulpa, rases , com que DESFAZER , v. at. defmanchar o que efta- fo desfaz, o que nos imputo. V. do Arceb. r. va feito tirando-lhe a frma , figura , feitio: 16. w>, mas defte ponto dizia elle que tinha a des,, desfazer o contrato , tratado , conveno , ajufle , feita no mo Aco 4 injriofa y, g. fezi. e. no obfervr o convencionado, annullar; me a desfeita de voltar-me as coftas. Coifa com o cafomento: o engano Vieira. Tirar que fe conclue alguma funo. F. Mendes cap. refutando com rases v. g. o efcrupulo , as 68. ,, por desfeita da fefita veio buma dana. duvidas, objecoes eftas razes lhe desfez Gri- Aulegr.fi. i62). v. Concluso, ou verfos que janio Sagramor i.e. 23. %o caminho, de- fe ajunto no fim y. g. de bum poema. Sagra/fandar. H.Nout. i.j. 381, em alguma coija, mor 1. c. 3 3 . / . 144. ou peffoa , abater, apoucar, acanhar defgabando. DESFEITO , part. paff. irreg. de desfazer, Paiva S. 1. f. 44. Privar, tirar, alimpar v. coifa que fe defmanchou. Que fe defconcerg. a alma de tudo o que pode impedir mo- tou v. g. cafamento, contrato desfeito. Muirar Deus nella Paiva S. 1. / . 52. Diffipar to magro. Sagramor 1. 38. /, cap-, 38. to v.g. o Sol os nevoeiros. fie de aluma desfeito do rofto , e corpo que parecia-figura da coifa, vender, alhear de qualquer modo ; pri- morte. Dilido , difiolvido , defatado v. g. ,, var-fe delia, apart-la de fi, livrar-fe , defemba- huma prola desfeito em vinagre, Tormnta des<laar-fe delia de qualquer modo , dfpejar-fe , fieita, grande , furiofa. Sagramor 1. c. 16. Pidefempear-fe v. g. desfiz-me do meu cavallo nheiro 2. / . 2 $ ; e affim pranto desfeito co (vendendo-o ,- ou trocando-o) t fegmndo- piofo. Vieira. Enfraquecido, debilitado ,, a es Moiros dos quaes todos fie desfez . (matando- Chriftandade anda em bandos, e desfeita com concs) Goes Cron. M. p. 3. c. 13- : ,, desfazei-vos tinuas guerras Sagramor 1. 16: os homens da cubia Paiva S. 1. fi. 265: a olmo je de tantos trabalhos H. Naut. 1. f. 319. Bal, feus a>d',s faljados , , vai desfazendo da terra , e dejpindo todas as im- dado ,, feus confelhos vtundicias dos peecados- Paiva S. 1. j . 37. Paiva S. 1. / . 2. y. -Cafo de ces minfe. o nevoeiro diffipar-fe. Lufi. 2. 92. % Oguada, falta. Azuraioc. 21. desfazer, ou desfazer fe em p , em pranto , em D E S F E I T O , m. picado groffo de carneiro, lagrimas. v. Ferreiro egP. 7. effe fom desfaz o po , e outros ingredientes. amor em pranto. As nuvens desfizero-fe em DESFERIDO , part. paff. de desferir as vento , chuveiros pefados, e horrendos troves. velas desferidas ., Caftan. 3. J.y2c6. DESFAZIMENTO , o adto de desfazer, DESFERIR , v. at. desfraldar , dar a vela ao demolir , da obra Azurara-c. 9. vento. B. paffado o termo do desferir das velD E S F E C H A D O , part. paff. de desfechar. las; e a hum ponto todas desferiro traquete , Memira- desfechada , deimarcada. Vidro. Aberto , defcoberto o boca do vafo desfechada D E S F E R R A D O , part. paff de desforrar. . Limo Carta 2b\. Sem ferradura. DESFECHAR , v. ar. abrir o que eft feDESFERRAR , v. at.. tirar , fazer cahir a ferchado*. Sagramor 1. c. 15. ,,. desfechar a porto , radura. Vilhalp.fi. 287. que eftava fechada- com hum grande ferrolho ,, DESFIADO , part. paff de desfiar.;. DesfiaDesfechar o fello, defaffellar. Vieira. Defcar- dos , f. plur. obra, e adorno que fe fazia desregar- v. g. desjecbar o golpe: o tiro no al- fiando .a lenaria , para paramentos da cama y vo , na barreira- ,, H. Pinto j . 148. Atormen- Scc. Leis extrav. Eufr. 2. 5. Desfiado, efpata desfechou- em troves, i.^e. defparou; Queirs. lhado, derramado. M. L. t. 7. gente , que ven Desfechar com hum defpropofuo , mentira , fa- cida , e desfiada vagava , *e. -Kir-fo com grande defpropofito , com mentira DESFIAR , v. stt, fazer em fios a lenaria. grande-, a olhos viftbs; Concluir. P. Per. 2. Desfiar-fe , ir-fe deftecendo' aos fios. % Des124. ,, desfechando com apupadas. Defparar. fiar , desbaratar , as fileiras, tropas. M. Lufi. Caftan. 3 . 7 - 1 3 7 . desfechando com feus zagunDESFIGURAR , v. at. defaleioar , mudar ioy. Deformar, no fig. v. g. efperanas que a figura, e fazer com que a coifa desfigurada todas lhe desfecharo em vo i.e. defvanecro- fono conhea por a mefma que era y. gi. a e. H^ Pinto f. 148". col.,i\. doena, o jogo desfiguro-o muno. Arraes 3 ^ 3 4 -

4Ti

DES

DES

DES

DES

415

defcompr a forma, figura, feies, cr, viveD E S F R A L D A R , v.at. tirar, dirainuir a fral da, ou roda do veftido talar, e largo. DesfeZa , Scc. DESFILADA , difpofio dos foldados , rir as velas , larg-las , d-las ao vento. Azu*quando vo em fileiras num aposso outro. rara c. IOQ. Barros, e Cames : desjraldar as bandeiras ,, Leo- Cron. de D~ Duarte . 10. ' Sahiro os tomos desfilada Vieira. f DESFILADEIRO , m. paffo eftreito , por D E S F R U N C H A R , v. at. Cardofo tirar o pus, onde. a tropa no pde paffar fenO marchando ou matria j feita dos abfceffos, Scc. desfilada, com pouca frente, e muito fundo. DESFRUTAR , v. at* colher , perceber , loDESFILAR , v. at. difpr o exercito des- grar os frutos naturaes , ou civis. Colher os filada , em fileiras , marchando hum foldado , frutos deixando o prdio defaproveitado, QU culaps do outro. tivando-o mal. Vieira.^ je, defpender-fe fem D E S F I V E L L A R , v. at. defapertar v - g . fruto, inutilmente,, desfrutando fie tantos mil ct,u o fiapato , tirando a fivela , ou foltando a ore- fados V. da Rainha Santa f. 291. lha dos fiveles. D E S F U N D A D O , part. paff. de desfondar; a DESFLEIMAR , v. at. tirar a fleima. que fe tirou o fundo. Caflan. 3. / . 48. barril DESFLORAR , v. at. tirar, levar as flores D E S F N D A R , v. at. tirar o fundo , v. g. ' as cheias desfiaro os campos T. d''Agora 2. pipa. Alarte fi. 114. 2. Affim dizemos, por deshonrar a donzella. DESGABAR , v. at. menofcabar , fallar com Desjlorar a pintura , tirar parte delia ficando pouca eftimao , dizer mal ,, defgabavo a tera taboa defcoberta , como quando efcafca. Arte ra ,, V. do'Arceb. L. 5. c. 16. Eufr. 1. 1. da Pint. j . 80. D E S G A D E L H A R , v. at. defcompor os ca D E S F L O R I D O , adj. em q u e , ou onde no bellos. ha flores v. g. o Inverno. DESGALHAR , v. at. tirar , ou quebrar os D E S F O G O N A R - S E , v. n. paff. gaftar-fe o galhos da arvaig dejgalbavo a arvore. M. fogo da pea d'artelhar. com o ufo. Exame d? Lttj. 7. Artilh. j . 182. D E S G A R R A D A , fifi baile e canto dfte nome. DESFOLHADO , part. paff. de desfohar. D E S G A R R A D O , part. paff. de defgarrar-fe. D E S F O L H A D O R , f.m. o que desfolha. Homem defgarrado , defpejdo , folto , livre no DESFOLHADURA , o trabalho de des- proceder. fohar. D E S G A R R A R , v. at. fazer efgarrar ma* DESFOLHAR , v. at. tirar a folha das ar- a fria do vento dfigarrou oifiJel com tanto Norvores j apanh-la. Desjolhar milho, tirar-lhe a defie Trancofo. p. 2. contWbW. p> vz6. v. n. capa. Apartar-fe do caminho que fe devia, ou queria, D E S F O R A R , v. at. emendar , remediar a levar. Defigarrar de algum porto-, levantar ferfora feita a algum. fie, metter-fo em pof- ro , e fahir delle. Godinho. defigarrar. a ancora ,. fe daquillo , de que fora esbulhado. Vingar a foltar-fe , e no fazer preza no fundo , com ofua injuria com palavras, ou pelas armas. M. que o -navio cacea conforme ao vento , mar ,. Luf. refoluto em fie desjorar pelas armas. ou correntes- fe , apartar-fe da. conferva: U7TD E S F O R M A R , v. at. desfigurar. Vergel das jea as nos leva rendidas e defigarrados. PerPiamos. der o rumo ou no. o feguir. Dizer alguma DESFORME , adj. v. deforme , e deriv. coifa fom pejo , m parte. Eufr* 3. 2. voDESFORRA , recuperao do que fe je defgarrando por humas graas-famintas. Defiperdeo ao jogo o bom parceiro d desjorra ao garrar at. o navio defiganou ojurgidouro , com-que perde, i. e. continua a jogar, para que fe o vento , -c. ,, -Amaral cop. 2 : a abelha dejgar-desforre. ra o cortico , foi delle. Elegiada j . 6. 2, D E S F O R R A R , v. at. tirar o forro. fe DESGARRO- , fo m, defpejo , denodo , d e no jogo, defquitar-fo , ganhar o que fo havia per- fembarao. Galhegos^,, tironijova- a felva com. dido '. brio fuperior, nobre def garro : Eneida 12. 82 - o D E S F R A D A D O , part. paff de desfradar-fe. qual oufira com defigorro pedir em, prmio- o carm DESFRADAR-SE , v. at. refl. deixar o ha- de Tendesi, bito de alguma religio por difpenfao. DESGORJADO , adj. por degolado , com, Q> DESFRALDA**) , part. paff de desfraldar. pefcoo defcoberto ,, defigorjado patifa fora-. Veftido fem fraldas. Eftava a Cevo- pefcocinhoj.com collarinho. defabotoado como,os; patifes. deira. desfiraldada - H. Naut. u j . 324.. 1 DES-

4H

DES

DES

D E S G R U D A R , v. at. defonir o que^eftava D E S G O S T A R , v. at. infpirar, catifar defgofto. y. n. No goftar. Gouvea fi. 52. v. como grudado. -lle defigqfiava deftas guerras. fie, perder o D E S G U A R N E C I D O , part. paff de defguargofto"; ou offender-fo de alguma peffoa , on necer. Couto 4. 2. D E S G U A R N E C E R , v. at. tirar a gente , arcoifa. DESGOSTO , fi m. diffabor , defprazer y. mas , aparelhos das guarnies , praas, navios; g. ,, tive grande defgofto com a voffo infdicidade, v. g. defiguarneceu Ceuta ; as gals, a artelhadoena. Cafiar a defgofto dos pais , contra foa ria do trem neceffario. vontade. DESHERDAO, o adto de desherdar ; DE-SGOSTOSO , adj. coifa, que defgofta. as palavras com que fo declara o animo de o faPeffoa que vive defcontente. Coifa que no zer. Orden. quando a inftituio , ou desherdao falto no teftamento. tem gofto , infipida , deffaborida. DESHERDADO , part. paff. de desherdar. D E S G O V E R N A D O , part. paff de defgovernar-fe mal regido , diz-fe das peffoas , e coifas ; Aquelle a quem no ficaro bens de feus pes ; defregado. Navio defgovernado , que anda mal, que no teve herana; por mal mareado, ou por no dar pelo leme ; D E S H E R D A R , v. at. excluir da herana, por falta dos apparelhos nuticos. Palmer. 3. ou fuccefso ao que tinha direito a ella v. g. parte. efte bomem desherdou feu filho. Privar a algum D E S G O V E R N A R , v. at. d'Alveit. cortar do que lhe cabia por fuccefso v. g. D. Afonhuns ramos, das veias , e at-los para que enca- fio o 2. tentou desherdar as Infantes fiuas irbecem , e no corra humor por elles s juntas. mos , das terras, <&c. que feu pai lhes deixara. Rego. a intemperana diftrahe , e defigoverna Leo Cron. de D. Duarte c. 18. Lazaraque tios homens , i. e. faz que fejo defgovernados. Tem- rano desherdou os dois filhos del-Rei Buaide : po d''Agora 1.. 4. no fim.-fit doente >, defre-he porque no desherdafie de ti totalmente a infigrar-fe na dieta. DefigovernWfe algum , ad- delidade Fios Sant. p$g. LXXXI. col. 1. DESHONESTAMENTE , adv. fem honeftiminiftrando mal os feus negcios , havendo Te mal no que toca prudncia , ou moral. dade ; contra a honeftidade y. g. converfava je algum membro , no fazer bem as fus deshonefiamente buma moa. funces. DESHONESTAR , v. at. privar da honeftidafe, peccar contra a honefD E S G O V E R N O , f. m. mo governo ; ou de , deshonrar. falta de governq|j|efregramento econmico , ou tidade com algum. poli tico. Mon. mf, os que injluio no feu dej DESHONESTIDADE , falta de honeftigoverno. Paiva Caf. 8. Na alveitaria, remdio dade nas palavras , e adtos lafcivos v. g. dique confifte em defgvernar v. zer , jazer deshoneflidade ; peccado de incontiDESGRAA , falta de graa , de favor, nencia. de que fe gozava v, g. cair em dejgr-aa com DESHONESTO , adj. contra a honeftidade. algum. H. Naut. viver em defgraa del-Rei,, Homem que pecca contra ella por palavras , t. 2. fi. 308. Infelicid-ide , infortnio, defdita. ou por obras penfamentos D E S H O N O R , m. vileza , aco no hon-^ D E S G R A A D A M E N T E , adv. infelizmenrada , auto do Dio de $uizo. ^ te , por defgraa , por defaftre. DESHONRA , f. falta de honra em algum ; DESGRAADO , adj. que eft fora da graa. $ Infeliz , defditofo , defaftrofo , diz-fe das com que fe trata alguma peffoa. Defdouro, desluftre v. g. cair , incorrer em deshonra ; joi coifas , e peffoas. morto com deshonra jua , <>*c. D E S G R A C I A D O y. defgraado. D E S G R A D U A R v. degradar. D E S H O N R A D A M E N T E , adv. com deshonD E S G R E N H A D O , adj. folto-defconcertado ra. p. Per. 2. j . 151. v- g- o cabello. Peffoa , que traz o cabello D E S H O N R A D O , part. paff de deshonrar. degrenhado , defcabellada: Vieira veftidos de D E S H O N R A D O R , c. peffoa que deshonluto , e defgrenhadas: ,, a cabea--,, Palm. p. ra. F. Mendes j . 248. col. 1. 2. c. 166. O defigrenhodo Inverno afpero, D E S H O N R A R , v. at.. fazer aco , que desdefitgradavel Cam. Ed. 6. honre a algum' ; dizer-lhe. palavras , fzer-lhe D E S G R E N H A R , v. at. defcabellar , defcom- obras , aces contra fua hflgpa: deshonrar os por o toucado , arrjpiar os cabellos. fie ,. def- feus, a jamilia , a fiua cafia deshonrando-o deSamartano (. e. chamando-o .Samaritano.) Paicabellar-fe, Scc va

DES

DES

415

vi S. i. / . 245. Deshonrar humd mulher , des- ficie no he igual , mas irregular. D movimenflor-la. fie , fazer coifa com que incorra to vario no pulfo. Defiguldade de cafiamento , veja defiguai. Nas compofies, no gnio, <-e. em deshonra. DESHORADO , adv. a deshoras. Guia de v. defiguai. DESIGUALEZA , L v. defigualdade. MoCfiados no fe coma deshorado. DESHORAS ufa-fe na fraze adverbial a defi rullo traduz, por Fr. Marcos, fi, 273. DESIGUALMENTE , adv. com defigualdade boras , i. e. tarde ; fora d * horas-competentes. Qipido alta noite a deshoros bate porta: v. v. g. movem-fie dois corpos defigualmente , i. c. no mefmo tempo hum anda mais , outro meArraes 4. 15-. Lufi. Transf. fi. 9. 2. v. DESHUMANAMENTE , adv. fem humani- nos. DESIGUALAR , v. at. fazer defiguai. Dedade , barbara , cruel, forinamente. DESHUMANIDADE , falta de huma- figuai ar-fe , unir-fo a peffoa defiguaTv. g. de~ nidade. Aco contra a humanidade, barbari- figualar-fe por cafamento com inferior. dade , crueza. DESJEJUAR-SE , v. at. refl. comer ao almoDESHUMANO , adj. falto de humanidade; o , quebrar o jejum. DESIMAGINAR , v. at. algum de algum* contrario humanidade , das peffoas , e coifas. Prprio de brutos, feras. d'Aveiro o cami- coifa , tirar de imaginao. M. L.- que fe defilnho era deshumano coy. 6\. maginem diffo, D"1 Aveiro cap. 66. j . 374. D E S I N A R , v. at. limpar v. g. a' terra d e DESJARRETAR , v. ar. cortar o jarrete. ladres , a feara de bichos que a eftrago ; definEneida 10, 101. adextra dejjarreta. DESIDIA , priguia, froixido no obrar. ar o mar de peixes. Santos Etiop : ,, cufia do Vieira quando o prncipe por defidia , e negli- noffo fangue temos definfiado muita parte deflai femente i. e. "deftruido. Barros. falando dos gencia largo as rdeas do governo Mouros de Cananor. D. 4. joi. 533- Palm, p. D E S l G N A X O , o adto de defignar. D E S I G N A D O , part. paff. de defignar ; o que 2. c. 117. para definar toda ejta jemente de eft eleito , mas no tomou poffe , nomeado vs outros gigantes i. e. extinguir a praga dos para emprego. Significado por algum fimbolo. da voffa gerao. Tempo d?Agora Chrifto foi defignado petafierD E S I N C H A D O , part. paff. de definchar. pente que acompanhou os Iraelitas. no de fer to. DESINCHAR , v. at. desfazer a inchao. D E S I G N A R , v. at. nomear algum para al- v. w. deichar de eftar inchado. gum emprego , apont-lo para cargos. AffinD E S I N C L I N A D O , no propenfo, pouco afl a r , deputar v. g. campos que lhe defignara ,, fedto , defafoioado , averfo. Determinar v.g. defignar o tempo, ehora; D E S I N F E C T A R , v. at. y. definficionar. hum lugar para feu recolhimento. Sendo final, D E S I N F I C I O N A D O , part. paff de deinftV e molras de outra coifa. Arraes 5. 10. y. g. cionar : fi alma dos vicios Paiva S. u afierpente defina a prudncia. fi 57D E S G N I O , m. defenho , intento , tenD E S I N F I C I O N A R , v. at. livrar da infeco , o , projedto , viftas ejle bomem tem grandes do andao , peftilencia , que corria. defignios , i. e. projedtos , que traa , ou maDESINFLAMMAR , v. at. titar ainflammaquina. o. ^ D E S I G U A L , adj. no igual, em toda a forD E S I N Q U I E T A O , fi falta de quiete de grandefas. Cafiamento defiguai, entre pef- tao . inquietao do efpirito-. foas de diverfas fortes , e graduaes , ou de forD E S I N Q U I E T A D O , part. paffde definquie^ tunas mui differentes. Sem fufficiencia. Viei- rar: trazio ,, Palm. p. 3 . / . 114. } ra confeffando-fie defiguaes poro to grande emDESINQDIETAR , v. at. caufar inquietao, prefio. Obra defiguai; em. que o autor%efcahe deffocegar, inquietar. , Definquietar o criado pae mette pedaos bons, e mzos.Homem defiguai, o ra que deixe o fervio de outrem , perfuadir; deque no trata os outros do mefmo modo, hora mal, finquietar a moo de cafa de feus pais , para fe hora bem; o que hora quer huma coifa, hora ou deshoneftar, e acolher-fe ; definquietar , e perturtra defiguai a i_ mefmo : pendena defi- bar a quem trab^ba , a quem deficana ; ir deguai do erro , , no proporcionado. Azurara c. finquietar as cinzas dos mortos,- i. e. bolir nellas ,. defonterrar , &c. ,, andais defmquietando os fionD E S I G U A L D A D E , falta de igualdade. tos por amor de mim Chagas. vi g. defigualdades nos penedos, cuja foperD E S I N Q U I E T O , adj. inquieto i buliofo i*.

4i 6

DES

DES

g. menino. Animo , que anda maquinando geas. no fig. dslageai effa confciencia da alguma coifa. Difpofto guerra , e revolues. culpa Fios Sant. psg. CXVI. col. 2. DES LAMBER-SE v. delamber-fo. S Miran Moa deftnquieta , falta do repoufo , e affento da prudncia , e do decoro , da gravidade , e do tambm foi deslambendo-fie , como o toiro modeftia da fabiduria. A que gofta de fer vif- folto que foge , e vai delambendo-fe, ouTamta , que olha com definvoltura , e quafi convida bendo-fo. D E S L A M B I D O , part. paff. famil. cara deslama que a amem. ^ D E S I N T E R E S S A D A M E N T E , adv. com de- bida ,, por deslavada. . DESLAPIDADO v. dilapidado no Eufr. intereffe. DESINTERESSADO , adj. fem intereffe , '3. 7. anda a amizade mui deslapidado; i.e. no intereffeiro v. g. ,, a minha amifade be de- desbaratada , he rara. D E S L A S T R E , m. o ato de tirar o lalro fintereffada , a fiua caridade, o feu amor be deftnao navio. tereffado; obrar com amifade defiintereffado ; dar D E S L A V A D O , part. paff. de deslavar, cr conjelhos defintereffados , fallar defintereffado. DESINTERESSE , nu defprezo das pro- deslavado , desbotada , que perdeo a viveza. Sou- prias convenincias; o proceder do que no ef- fa H. Dom. manchas.de bum fangue deslavapera lucro, retribuio, que falia , e obra como do e propriamente he da cr que leva agua" entende , que he razo. O no ter parte , nem de mais , ou qu fe molhou. Sangue deslavaeftar exporto a lucro, ou perda em alguma coi- do , o que tem muita linfa, aguado. Cara delsfa y. g. jalar , tratar alguma caufa com de- lavada, ou deslambida , i. e. fem pejo , defafmtereffe o meu defiintereffe be confiante, e mui-vergonhada. Pintura deslavada, a que he feita f de cores, fem fombras , que no finge reto mais o com que falto a efte refpeito.' levo. D E S I N V E R N A R , v. n. deixar os quartis DESLAVAMENTO , ra. o defeito da cr , de Inverno. fie a atmosfera, perder a afou coifa deslavada,, no rofto deslovomento Pipereza , os nevoeiros, frios do inverno. DESIRMANAR , v. at. defaparelhar o jogo nheiro 2. f. 94. , D E S L A V A R , v. at. a cor desbot-la, deftruindo, ou levando huma pea irma da que fe deixa ; desfazer aiguma pea correfpondente, diminuir-lhe a viveza : y. deslavado,. DESLAVRAR , v. at. d'Agnc.' deslavrar a e da mefma figura de outra v. g. a lavadeiterra , tornar a lavrar no lavrado, como fe faz ra defiumanou-me efias meias, <b-c. DESISCAR , v. at. tirar , ou comer a ifea do para alqueives , e para fomeafotrigo , cevada, anzol. Cruz Poefi. f. 6o. fie me defifico o peixe, Scc. D E S L E A L , adj. infiel, fem lealdade. Pale fie me engana. DESISTNCIA , o deixar de feguir al- mer. 3. p. j . i. F. Mendes c. 149. D E S L E A L D A D E , fi infidelidade. Palm. 2. guma caufa, ou termo da demanda y. g. defifiencia da citao, dos embargos , da aco pro- c. 137. Paiva Serm. 1. j . 274. Lufi. 4- MDESLEIXADO v. deleixado. poftO , <'C. DF,SLIAR , v. at. desfazer o lio ; defatar. D E S I S T I R , v. at. fazer defiftencia. Ceifar, deixar , defcontinuar, abrir mo da coifa em- Palmeir. 1. p. c. 35. desliar os lios prendida v. g. da perteno , do requefto; do DESLIGAR , v. at. defatar das ligaduras. intento v. g. da batalha , da vingana, da ex- Defatar defapegar. H. Pinto ,, os que desligp ecuo. Vieira M- Luj. Defiftir do corpo, def- de fi as cadeias das falfas alegrias. Desfazera comer, curfar, unio desligadas as nuvens fie efcondro M. D E S I S T I V O , m, remdio para fazer defif- Conq. 2. 84tir do corpo. Para fazer fahir a matria da feDESLINDADOR , ch. peffoa que desrida. linda^ DESLAAR-SE, v. at. refl. foltar-fe a laaDESLINDAR , v. at, pr a coifa em feus da. Deslocar-fe v. g. desloou-lbe hum bra- termos, defembaraando-a de outra , de forte o ,, Leo Cron. de D. Duarte c 19. que na deslindada no haja embarafl, nem conDESLACERAR v. dilacerar. fuso : deslindar a matria, o negocio. DESLADRILHAR , v. at. tirar o ladrilho. Aclarar o negocio complicado. , Examinar. Arno fig. desladrilhai a vontade das afeies ter- te_ de furtar c. 59.: apurar v. g. a verdade tenas Fios Sant. pag. CXVf. col. 2. no fica to deslindada como convinha - Heitor D E S L A G E A R , v.at. defcobrir tirando as la- Pinto. DESr

DES

DES

DESL1NGUAD0 , adj. fem lingua. Pr- fzico Desluftre do nome , reputao, da fiamo , peffoa , quebra , abatimento, -mcula deltas guento , desbocado. Arraes i. 23. DESLIVRAR , v. n. parir, ou lanar as der- qualidades, Scc. DESLUZIDO , part, paff. de deslufir. Sem radeiras , ou pareas. Cardofo. B. Pereira; eCofia Virgil. trad. fe a mulher parida fie affentar em luzimento no fig. v. g. desluzido cortejo Sem lume de eloqncia y. g. minhas fiandocofimento de ebulo deslivror facilmente. DSLIZADEIRO , m. lugar ladeirento , des ho de fiahir deslufidas do meu,dizer. Desefcorregadio , onde fo lhe vo os ps facilmente luftrofo. D E S L U S I M E N T O , m. falta de lufimento. aqum anda, nelles. -.-/",.. DESLIZAR-SE , v. at. reflexo , deixar-fe cair O eftado da peffoa, ou coifa deslufida. DESLUZIR , v. at. offufcar, fazer que no efcorregando por ladeira , corda , ramo de arvore. Deslizar at. f. Tpaffar por alguma coifa , luza v.g. o Sol desluz os mais aftros deix-la em filencio, Antiguid. de Lisboa def- Abater as boas qualidades , apouc-las v, g. lizando o fucceffo , que logo fe fieguio: enge- desluzir os fieus talemos ,, Fazer com que nhos copiofosr deslifando-fe facilmente do facilida- outrem no, luza , em comparao, por ter quade (de penfamentos) trivial idade i. e. palian- lidades mais brilhantes o que desluz a outrem. Desluzir o brilhante dos penfamentos, &c. do facilmente , Viftto das Fontes pag. 204. DESM AGI NADO , adj. da Covollerio , potro DESLQOAO , fi o defconjuntar-fe algum offo , tirando-fe donde a cabea delle joga. defimaginado , o que.eft corrente na lio, que fe lhe deu. DESLOCADO , part. paff. de deslocar. D E S M A I A D O , part. paff de defmaiar. f. DESLOCAR , v. at. tirar o offo de feu lugar , defconjunt-lo. . Tirar a palavra do lugar que ,, Ando os mafiins dejmayados Men. e Moa deve ter na conftruco. Uf-la em lugar im- Egl. 1. DESMAIAR , v. at. fizer defmaiar. Caftan. prprio. D. Franc. Manuel no rigor da palavra que hoje deslocou a Cortezania, e a lizonja L. 2. j . 105. col. 2. Vieira fig. ,, coifas to notveis chamxvo Corte de Jerufalem s olhos do Epanaf. / . 190. . mundo, e defina;avo a admirao^ j v, n. PerD E S L O C A D U R A , deslocao. DESLOMBADO , part.. paff de deslombar y. der a cr do rofto. Desbotar, neutro. Perder os fentidos, desfalecer, elmorecer. PerD E S L O M B A R , v. at. alombar , derrear. D E S L O U V A R , v. at. defgbar , o contrario der as foras do corpo. Perder o animo. $ Defmaiar na perteno , perder as efperanas de de louvar. H. Pinto.fi. 158. col. 1. DESLUMBRAMENTO , m. a falta de vif- a confeguir. Perder o luftre , o vio v. g. * ta offufcda por muita luz. M. Luf. 4. com a doena defimaio a fiormofura.. Perder a Cegueira do entendimento Vieira 7. j . 126: viveza , e ficar como amortecido , daqui olhos no ha. tal deslumbramento como fientir a pena do defmaiados. Tinta , ou pintura defimaiada , que mortificao, fem a utilidade da penitencia. V. da tem perdido a viveza das cores. Verfio defimaiado, o contrario de verfo duro , o que por falta Princ. D. Joana. DESLUMBRAR , v. at. offufcar a vifta v. de finalefas parece , que no tem a devida mefe, recip. Palm. \, p. c. 1. g. ,, o claro do Sl, ou o corpo que d de ft , dida. DESMAIO , m. desfalecimento com perda ou reflee muita luz deslumbra os olhos. fi Cegar o entendimento. Vieira ^onas quafi def dos fentidos , e da cr do rofto. Defimaio lumbrado entre o lume dos olhos , e o da profe- do valor , fraqueza. DESMALHADO , part. paff. de defraalha cia ; Deus talvez deslumbra os mais fubtis entendimentos dos homens mos por caftigo , <&c. Fa- v. as brigas defimolhadas Palm. p. 2. cap. zer com que fono vigie nem obforve alguma 168. coifa da noffa infpec. Arte de Furtar fi. 358: D E S M A L H A R , v.at. desfazer as malhas das e a f. 3. deslumbrando a jufiia mais vigi- coiraas, e faias de malha da antiga armadura. lante. Palm. p.i.c. z. fireq. v. c.71. ,, comearo a fie DESLUSTRAR , v. at. tirar o luftre das coi- defmalhar as Lorigas M. Conq. 11. 46. Elegiafas que o tem , ou do trafte novo. f. Defdou- da 250. v. rar , -abater a fama , reputao. Tirar o luftro , . DESMAMAR , v. at. no dar mais demamar , murchar , defmayar capellas de flores , que o tirar a mama aos meninos". temvo desluftro ., M. Luf. 2. / . 35-. col. 1. D E S M A N C H A D A M E N T E , adv. fom comD E S L U S T R E , m. diminuio do luftre pofio , ordem ; , nem concerto. Y Ggg DS-

4*7

4*8

DES

DES

DESMAREAR-SE , v. n. pafivo, faltar a maDESMANCHADO , part. paff. de defmanchar. Desfeito , defcompofto. Defregrado moral- reao y. g. fie o piloto enjoa, defimareafie a navegao. mente, diffoluto. DESMANCHAPRAZERES, c. peffoa que - DESMASTEAR y. defmaftrar , como hoje fe interrompe , ou eftorva prazer, brinco , fefta. diz. Barros. DESMASTRAR, v. at. tirar; abater, defarDESMANCHAR , v. at. desfazer v.g. hum vorar os maftrs a tormnta v. g. nos dejVeftido, o felogio , <b>c. % Deslocar v. g. bum p, brao. Defimancbar o dito , refut-lo, mof-maftrou o navio ; defmafirou-fe a no , e dejentr-lo' defeituofo. Lobo Corte. fie , defre- xarcou-fie para je lhe dar pendor, <be. grar-fe y. g. na dieta; ou comendo muito ; pro- DESMAZELADAMENTE, adv. com defma, cedendo mal por imprudncia, ou moralmente. zelo. DESMANCHO , m. defconcerto , defordem, DESMAZELADO , adj. homem inepto , inconfuso. Nos cofiumes, diflbluo , deftem- til , inhabil. Amaral pag. 58. Ulifipo f. \6. Defperana. Defregramento na economia, no co- cuidado , negligente do que lhe importa , na fua mer , e beber. Aco errada y. g. fazer al- economia, defafado. gum defimancbo por mulheres Ferreira , Brifto DESMAZELAMENTO , m. v. defmai. fe. s: zelo. DESMANDADO , part. paff de deffnandar. DESMAZELO , m. falta de preftim , ina Soldado defmandado , que vai fora da ordem , ptido. Defazo, negligencia, do que nos cumno guardando a difciplina. Freire Mouros def- pre tratar com diligencia. mandados no fegurana da Viftoria. Tiro def- DESMEDIDO, part. paff. de defmedfofe. mandado , perdido, atirado a monto , fera pon- Defmarcado. Defcommedido. Extraordinrio. taria determinada. Caftan. 2. j . 196. ,, bumajre- Lufiada 5. 43.. fomentas defmedidas: imjieto eha dejmandada lhe trancou o pefcoo M. Lttj. Luf. Transf. Ovelha dejmandada , a que fo apartou , e vai DESMEDIR-SE v. defcommedir-fe; haver-fe longe do rebanho , defcarriada. fem moderao , malreger fe , moral , ou pruDESMANDAR , v. at. dar contramandado , dncia! men te. Cames Luf. 3. 91. defmede-fie em rdem em contrario , do que fe mandara. feus defcuidos. [ Desfazer-, atalhar , empecer , defviar aquillo mefDESMEDRAR , v, at. fazer dfengordar. $ mo que fe pertende. Arte de Furtar j . 3.24. Diminuir a riqueza. v, n. Ir emmagrerendo j. Privar do rhando , do imprio ao poderofio defi ou no medrar. 'pod, e dfmanda B. Clarim, cap. 82. .. 3. DESMELANCOLISADO , part. paff de def fie, exceder as ordens , ou fazer mais , ou melancolifar. menos do que fe lhe manda. Lufi. Transf.fi.97. DESMELANCOLISAR, v. at. fazer paffar a v. TrafpaTar os deveres v. g. fallando def- melancolia. Prefiesfi.104. y. tnandou-je a falar dejmandro-fie em adorar os DESMELHORAR , v. at. atalhar o melhoradolos Mon. Luf. pefmandar-fe na vida , e mento de alguma coifa. v. n. No continuar cofiumes , Queirs. Dfmandar-fe no comer, cona melhoria , tornar ao mo eftado v. g. o tra a dieta , e o que he baftante. Defiman- doente que hia a melhor : as noffas coifas defidor-fie o foldado , fahindo da forma , do bata- melhravo , i. e. as da Repufo ou eftado. Epa*lho, &c. Palm., p. 2. c. 159. nenhum fiabianof. fi. 589. fora da ordem , ou fie defimandava. Em- DESMEMBRAO , f.f. foparaao de mempolar-fie o mar, de fman dar-fe, e commetter a terbro do tronco , a que eft unido. Separao , ta ,, Paiva S: 1../. 6. defunio de parte de algum eftado , rendas. MDESMANTELAR , v. au derribar a fortifi- Lufit. e Severim Difc. defimembrao das rendas eao que cobre a praa v. g. defmantelar de Santa Cruz para a Univerfidade, bum de noffos flancs. Dfmantelor a Cidade , DESMEMBRADO, part. paff. de defmemdemolir as fortificaes. Freire L. 2. brar. Falto de algum membro , ou parte DESMARCADAMENTE, adv. fora dos juf- conftituinte. T. d''Agora 2.. 62. y, ficava defiOS termos-, e limites V.g. come membrado o rozpodo, DESMARCADO-, adj.. fora dos julos terDESMEMBRAR , v. at. feparar algum memmos , e-marcas ;.-exceflivo v. g. defimarcada bro , ou privar o corpo de algum membro. % grandeza', defimarcado encarecimento. % ImmodeSeparar da totalidade v. g. de hum bifpado, ido , denficda x 'defaiefurado* certas provncias. M, iMfi : defmemhrap do Reb-

DES

DES

tio alguma parte , que fe; doa , e d , ou alheia^ DESMIUAR v. efmiuar. DESMONTADO , part. paff. de defmontar. Bonos. , fem cavalleiro. ArDESMEMORIADO-, adj. falto de memria. Apeado. Cavallo y. defmontar. D E S M E N T I D O , adj. a quem fe diffe, que telhariaDESMONTAR., v. at. fazer apear algum mentia. Que no fez o feu emprego y. g. tiro : Lobo Condeftav. refivalmdo a lana defi- por fora, Mandar apear y. g. o Capito tnemida A que fe fugio com corpo y. g. defimontou a fiua tropa. Port. Reft. Defcavalgar y. g. a artelharia ; defc-la das^ carretas, e regolpe DESMENTIR , v. at. defmentir algum , di- pairos. Dejmomar v. n. apear-fe. Defimontar zer-lhe que mente. No correfponder v. g. o mato, ro-lo. Soufa v. defmoutar. voffas aces defimentem as voffas palavras. DESMONTOAR v. defmoutar. Lteformao Moftrar que a coifa he diverfa das apparencias Cbrifta no fig. j . 282. ,, dejmontoa a terra ifiv. g. obras defimentem finaes< S Defmentir o culta da noffa corne , cheia de ms bervas. D E S M O R O N A R , v. at. desfazer o monte c.araer, obrar no conforme a elle. Defmanhar vi g. defmentir hum p, buma coxa. Sa- de terra, o muro , terrapleno , parede. Exame gramor i. c. 20. Defmentir o mundo com o pro- de Bombeiros, derruir. Defmoronro , e viecedimento , moftrar que no he qual o fazem fer. ro a deftruir o Real coliegio das artes Dedefafir-fe , Enganar v. g. defmentir os langes com as ducc Cronol. p. 1. n. 110. fie, lembranas. Chagas. Defimentindo-lhe o caminho defabar-fe , foltar-fe v, g. huma poro de terra, que levada M. Lufi. r. 231. Defmentir d< do monte, &c. Tcito Port. fi. 133. a mefma trato, obrando o contrario do que fe havia tra- terra, que fe defmoronou com o pefo de tudo os fer tado , ajuftado. Defmentir-fe, contradizer-fe; pultou no Wefer. D E S M O U T A R , v. at. por defmontar , ou a obrar o contrario do que tinha prometido , do que h de efperar fegundo as leisda natureza, bater, e roar o mato para; fazer a terra lavradia, ou para edificar. Cron. Cifierc. L. l. c. 4- j ou o caradter. D E S M E R E C E D O R , adj. que no merece, 9. v. defmoutar brenhas; moutas, so arbuftos , indigno. $ Inferior, e indigno da coifa, ou pef- ou arvores juntas. D E S M U S I C O , adj. mal entoado ; no fonofoa. Palmer. ' 3 . parte f. 53. col. 1. as pelles no ero defimerecedoras da peffoa a quem vejiio,ro , no harmoniofo. Eufr. 3. 2, DESNACER , v. n. tornar a recolher-fe. a i. e. no defdizio. D E S M E R E C E R , v. at. no merecer v.g. criana que coroava; ou recolher algum memquanto mais a elles defimerero ,, Paiva S. 1.bro que tinha lanado para fora do utero. Vij . 288. v. fizero-lhe por intercefiso o que elle eira. D E S N A M O R A R , v. at. fazer perder o amor defmerecia por fi. Vir a perder, o favor , ou beneficio eperado. Eufir. 5. fc. 10. n. Defime- que fe infpirra. %fie, perder o amor ao narecer para com algum , perder o merecimento , morado. Sagramor L. 1. c. 45- } - 209, V. e valia com elle, No fer merecedor. Ser . D E S N A R I G A D O , part. paff y. defnarigar. D E S N A R I G A R , v. at, cortar os narizes: inferior na^ qualidade, forte, e no digno. Euf. 4. 1. a mulher plebia defmerece do marido nobre; defnarigado. Auto do Dia de Juizo : Vilhalp. 2. eu no defimreo delia , i. e. no lhe fou infe-fc 1. ,, defnarigado. D E S N A T U R A D O , part. paff. de defnaturar, rior nem indigno delia por iffo. D E S M E R E C I D O , ; p a r t . paff. no merecido defnaturalfado. Arraes 3. 30.: que erra , s obrigaes de homem, de patriota , e he como desv. g. ,, beneficiof&erc DESMERECIME&TO , fi m. demrito. Pal- figurado , transformado cio fer natural a homem, e Cidado. Cron. J. i.p. 1. cap. 119. ,, os Portumei rim. 2. c. 144. nenhum--terei antes vos que feguio as partes del-Rei de DESMESURA , defcorteziai. Azurara c. guezes i. fi. 67. col. 2. def me fura fera no ir eu fa- Caftella. DESNATURAL , adj. contrario natureza , lar a el-Rei. DESMESURADO , adj. defmedido, defcom- s leis fificas; ou fentimentos moraes. Privapaffado , enorme y. g. grandeza V, do Arceb. do do direito de Cidade , ou Cidado , que no foi. 26. pefio V. de Sufo c. 4 2 : golpe M. gofa de feus foros. Leo Cron. jf. 1. c 41- tinha-fe jeito defnatural. Luf. DESNATURALISAO , o adto de DESMIOLAR , v. at. tirar o miolo v. g. defnaturalizar; ou defoatura.lifar-fe. M- Luf. do po. Tirar os miolos-do animal. Ggg ii DESr

4*9

4^o

DES

DES

DESNATURALIZADO , part; paff. de defD E S O B E D I N C I A , fi falta de obedieni naturalifar. cia , no executando a ordem do fuperior. DESNATURALISAMENTO , m. o fer DESOBEDIENTE , prt. at. o que no obedefnaturalifado. Decreto de 5 de Julho de 1728. dece. DESNATURALIZAR , v. at. privar dos diDBSOBEDIENTEMENTE , adv. no corrreitos de natural , ou nacional de alguma na- forme ao preceito d fuperior , contra elle. o , Reino , &c. fe, renunciar a eftes diDESOBRIGADO , parr. paff. de defobrigar reitos como fez Magalhes, Cron. Manuel por v. Homem defobrigado, i. e. fem mulher nem Goes. ,, O padre definaturalizou-fe do mundo, filhos. Epanafi. f. 398. apartou-fe deile, fugiu. DESOBRIGAR , v. at. abfolver, livrar alD E S N A T U R A M E N T O , m. defoaturali- gum de alguma obrigao v. g. ,, defbbrigou zao. Cortes del-Rei D. Joo 4. pena dedefna- o foldado do fervio , a Pedro da menagem, d'a^ turamento. divida , do trabalho, <b-c. -fe , fazer a fua D E S N A T U R A R v, defnaturalifar. Vida do obrigao , cumprir v. g. def obrigar fie da paArceb. foi. 160. Dejnaturar, privar do fer, e lavra , voto. Defencarregar-fe d alguma coiqualidades naturaes , conformes aos didiames, da fa y. g. da execuo, ou comprimento da palanatureza ; fazer trocar para mal a redtido , e vra. Defiobrigar-fe da quarefima, confeffar-fe , bondade da natureza. fe , defnaturalifar-fo. ecommungar conforme ao preceito da S. M. IgreGoes Cron. Man. 4. p. c. 37. Ferno de Maga- ja. Dar-fe por defobrigado , no comprir com lhes fe- definaturou do Reino , tomando diffo, inf- alguma coifa, que com razo fe exige. Eufr. 2. trumentos pblicos. Deixar a ptria , a nature- 3. Freire Elyfios f. 264. za. Azurara cap. 96. dejnaturaremje para fem DESOBSTRUENCIA , defembaraodos pre de fua terra vafos obftruidos. DESNAVEGAVEL , adj. em que fo no- pDESOBSTRUDO , part. paff. de defobftruif. -de navegar y, g. mar , rio , tempo ,- eftao DESOBSTRUIR , v. at. desfazer a obftrui- , mono. D. Francifco Manuel. Cartas, o , defopilar. D E S O C C U P A D O , part. paff. de defoecupar. D E S N E C E S S A R I A M E N T E , adv. fom neCCflldclGC D E S O C C U P A R , v. at. ceifar de oecupar alDESNECESSRIO , adj. no neceffario y fo- guma peffoa, ou lugar: e a fantezia , o coperfhro. rao. Defpejar de alguma inftancia pofto, D E S N E R V A D O , adi. cujos nervos efto froi- praa , &c. v. g. defoecupar o mar. Fazer xos , e relaxados ; ' fem fora ,, corpo molle, ceifar o trabalho , occupao. Terras defoecUpac defnervodo ; eftilo , no-nrvofo. dos do inimigo; defoceupadas das guas do'dilD E S N E V A D O , adj. Bluteau diz que he frio vio. Tempo , horas defoceupadas , i. e. livre decomo n e v e , e cita a H. Dom. 2. p. f. 56. na trabalhos.: homem defoecupado ,' fom obrigao de Deferip. de Bemfica a agua be de huma qua- trabalho ; ociofo. Defocetipar-fe- Palm. p. .f. Mdade prpria das que nacem das ferras, fria,, e 4.fe da outra gente para ctfidar nelle. defnevada no fora do Sol : no fora antes, DESOFFUSCADO-, adj. defaffombrado do fria, mas no defabrida como a agua nevada-? que offufoa ' v. defafufeado. O des he privativo da qualidade nevada. DESOLAO , runa ,, eftrag defaDESNINHAR v, defaninhar, lao em que em muitos lugares ficou a Religio D E S N O por defde o, he antiq. v.g. es- Primazia Monaft. Maufinbo fi. 81. eft. 2.-de 0 tempo. hum Reino T. d''Agora 1 . 1 . D E S N O D A D O y. denodado- Arraes 4-.. 1*3. DESOLADO , part. paff. de defolar. H. PinCaftan-. 7- cap. 24. to p. 2. f. 550. DESNODAR-SE v. denodarffe. B. Pereira. DESOLAR , v. a. arruinar, afblar , deftruir DESNOCAR , ou Definucar (de nuca) v. at. , temos defiolado a Cidade no deixaro coija', Deslocar a cabea pela nuca.. que no defolaffem ,, Lemos Cerco : a- defolar p E S N U D A R , v. at. defpr. Cron. J. u c. todo a Hefpanba- M. Lufi. 12. DESOPILADO , part. paff-de defopilar. no D E S N U D E Z , f. nueza. Prov. da Ded. nuvem defiopilada do vapor Elegiada;. f. Cron. fol.^ p. 16$. I?2- V. DESOBEDECER , v. n . no. obedecer a alDESOPILAR , v. at. defembaraar. da opilaguenu o os vazos opilados. DES-

DES

DES

42,

D E S Q P R I M I D O , part. paff. de defoprimir ft lentamente. .Defpachar n. acabar com alguma o mais defoprimido eftado era o illuftre Apol. coifa. Caflan. 5. c. 7 5 . , dando a gal por defpoDial.fi. zz6. chada com os tiros. DESPACHO , m. repofta do magiftrado a D E S O P R I M I R , v. at. livrar algum d'a algum requerimento por petio, ou em autos> oprefso. ' DESORDEM-, f- falta de ordem , pertur- Os papeis em que ha defpachosr Aco de bao das coifas , que eilavo difpotas , e or- defpachar v. g. hoje no ba defpacho. Deus denadas no mundo fifico , ou moral ; ou nas coi- vos d bom defpacho , i. e. favorea as voffas fas arranjadas por arte , e confelho humano. fuppiicas. F i m , acabamento y. g. outro tal defpacho deu ao inimigo que reftava ,,(\.e. manDefconcerro , defmancho. D E S O R D E N A D A M E N T E , adv. com de- dando-o tambm). Sagramor L. 1. c. 24.. fordem. DESPALMAR , v. at. cortar com puxavante DESORDENADO , part.. paff de-defordenar. a palma do cavallo , ou a parte do cafco, que afD E S O R D E N A R , v. at. pr, em defordem , fenta fobre a ferradura. defconcertar , fifica , ou moralmente ; perturbar DESPAPADO , adj. d'Alveit. cavallo*, a difpofio boa v. g. dejoideno-je os efqua- que levanta a barba defcompoftamentedroes: os appetitet, defrdeno-fe : foro deforde- D E S P A R A R v. difparar. nar os noffos o campo do hiiwtga v. Jom. <P DESPARATADO , &c. v. difparatado , difpa.frica L. i. c. 5. rate , Scc.. DESORELHADO , part. paff de deforelhar. D E S P A R E C E R v . defaparecer. S Mir. EcL Santos Ethiop. z. p. f. 105. v. Bafio. DESOREHAR , v. at. privar das orelhas. DESPARRAR , v. at as vinhas , tirar-lhe DESORIENTADO -, part. paff de defoiien- a folha fobeja , para defcobrir os cachos ao Sol-, rar; defviado, perdido do rumo que fe levava , e no fe confumir na nutrio dellas o fuceo, do termo a que fo dirigia. H. Naut. Uliffes an- que pde ir para a uva : t. a" Agricult. dou perdido , e defiodentado dez annos fobre as onDESPARTIR , v. at. feparar , dividir , por das do mar. termo v. g* def partir a familiaridade ; a conD E S O R I E N T A R , v. at. defviar alguma coi- tenda. Eujr. 1. 3. Bernardes Ecloga 9, Sagramor fa do feu termo , .fim , a que tende. Ded. Cro- 1. 33. dejpartir contenda. nol, L. 13. 694. def orientando o horror , que cau- DSPARZIR , v.. at. v. efpazir. Cames fou aquelle fenmeno. Luf. 7. 9. fois dentes de Cadmo defip ar zidosfi. DESOSSADO , part. paff de defoffar. Uliffea ,, os cabellos pela tefta defiparzidos; rebaDESQSSAR , y. at. tirar osoffos d animal; nho defiparzido , derramado. Que eft entreD E S O V A R , v. n. pr os ovos y diz-fe do meio V-. g. as guas entre a terra defipaizidas,. peixe. i. e. os mares , rios que efto de permeio. Lu*D E S P A C H A D A M E N T E , adv. com defem- fiada c. 6. 12. Sangue defparzido , derramado. T ti-f 2 -C barao. Azurara c. 20. D E S P A C H A D O , part. paff. de defpachar, DESPEADO , part. paff de defpear. Mafo D E S P A C H A D O R , m. o que he cuidado- tratado dos ps de forte , que fe no pde anfo de defpachar os feitos , as partes. O que defi- dar fom grande pena. Barros 4. fiol. 150 vipacha , defombargador , ou outro official de Tri- nh.o defipejidos do caminho. , Cavallo- i que bunal. T. d Agora 2. 1. f. 24. Paiva S. 1. fi. tem os cafcos gaitados, de. forte que lhe rebenta 9.0. . o fangue delles. DESPACHAR , v. at. pr defpacho em alDESPE AR , v- at. tirar ao-cavallo a pea , otE gum negocio. Dar defpacho a algum. Def- maniota.. pachar a algum , dar-lhe os feus defpachos. DESPEDAADO , part., paff de defpedaar. Eflviar expeditamente v. g. defpachar bum pr- - a defpedaada ptria. , , D. Franc. de Porprio , ou correio a algum. Defpachar a arma- tugal. da , aparelhando-a, e fazendo-a fahir,do porto.. DESPEDAAR , v. au fazer em. pedaos v-. Freire. Defpachar defta vida , matar. Caftan. 2. g. defipedajtr hum corpo , deftroncando-o , & c : j . 194 ,, para dejpacbarmos os inimigos mais de- o mar defpedocors a navio na cofta. preffa: Chagas. % Defpachar fervios., negociar DESPEDIDA , fi fi o adto de defpedir-fo. o feu defpacho ; it. pr defpacho nelles. O- adto de defpedir algum de fi. Baxa v.g. fe, aviar-fo , apreffrTe. Freire . defipachava-fie do foldado. . fim a. vdhi he defpedida da;

4^

DES

DES

Vido ; no defpedtda do inverno, do ftio ; das fie-!affeio, e gofto das creaturas ;, %^-6br&, casoes", do anno \ da febie. Concluso v. g. I b-la trabalhando com diligencia o inimigo , ir da cantiga , &>c I dando cabo delles ,, Cajian. L. 6. c. 132. % DefDESPEDIDO', part. paff. de defpedir, O que pejar algum, fazer-he perder o pejo, acanhafe defpedio* de algum para fo ir. : A que fe mento , faze-lo defpejdo , defenvolto. , deu baxa v. g. ,', foldado , licenciado. neutro , fahir-fe fr y. g: dejpejei-lbe as carJESPEDIMENTO , m. o adto de defpe- jas. fie , defembraar-fe de coifa , que pedir-fo. Cames Lufi. 4. 93. Palm. p. 2. c. 167. ja , etorva , incommoda v. g. tinho to aborDESPEDIR, v. at. mandar fahir da famlia, recida a vida , que dejejavo defpcjar-fe delia. e cafa y. g. defpedir hum criado. Dar mif- Palm. p. 2. c. 169. Perder o pejo, acanhaso , licenciar v. g. defpedir agente de guerra mento , vergonha; dfencolher-fe, defenvolver defpedir de fi , lanar v. g. pede-lhes que defife, perder a modeftia, defavergonhar-fe ,, mas pido de fi os mais gqfios ,, Paiva S. 1. / . 24. ainda a ifto me defpejo mal Bem. LimCarto Mandar , que no acompanhe mais v. g. ,, 10. iffo tem o amor depois quefiedefpejo , con-r def pedi a comitiva , e pompa que trazia. En- tar tambm falfos merecimentos volta dos verviar y. g. defpediu bum Correio , bum Embaidadeiros Palm. p. 2. c. 135. , e c. 136. xador ; defpedir armadas defpedir-fe de algum ,nem fua fenhora queria, ou oufiayo defpejar fe ,, pedir licena para Te ir, por obrigao , ou ur- folguei de me dejpejar dfie i. e. que elle fo banidade. Apartar-fe v. g. . defpediu-fie dasfoffe , ou eu o defpediffe. S Mir.. Eftrong. A. delicias , e gofios do mundo. Arraes 1. 1. no fie4. f. 124. ult. ed. intranfit. faquerodefipedem as dores do meu corao. hir , e deixar f os outros em liberdade idenifi. -, DESPEGADO, part. paff de defpegar. 149Livre da affeio v. g. dejpegado das coifas DESPEJO, fi m. falta de eftorv', ou dado mundo. Seco , ifento, defamoravel: v. quillo, que peja o cam inho , ou a capacidade , defapegado. e vo. Cron. Af. 5. c. 35-, Aco de dfper DESPEGAR,. v, at. feparar o que eft pe- jar , defoecupar, largar v. g. requerimento pagado , grudado , collado. fie no f. Apartar- ra defpejo das cafas. Lugar da cafa , onde fe fe , afaftar-fe com defafeio v. g. defpegar- mettem traftes velhos, ou que no fervem femfe das coifas terrenas , do mundo: v. defape- pre. Defonvoltura , defembarao no marchar, gar-fe. jutar , pelejar , danar, Scc. Palm. p. 1. e 2. jr. DESPEGO , m. no defafero, o con- Trancofo p. 2. c. 2, Defonvoltura honefta da trario de apego Vieira as palavras do-Bap-gente fenhora de fi, e bem educada. Cames tifta pregavd defpegos do mundo Sagramor l. 1. c. 17. Ferreira Bi ifto A. 4.JC 1. DESPEJADAMENTE, adv. fem pejo. Arraes Lobo. Falta de pejo moral, de pudor. Eufr. 3. 3. 24. fom vergonha. Sagram. 1. c. 27. ,, no lhe falta defpejo para DESPEJADO , part. paff v. defpejar ,, para (ho apprefentar. Acanhamento vendo que j andar mais defpejdo defembaraado. Fios Sant. podia fervir a Princeza cam mais defpejo ,, (por f.CIXXV. v. col. 1. alma de tudo. o que ella faber j que elle "tambm era filho de rei.) a podem fobrefialtar Paiva S. 1. fi. 248. DePalm. p. 2. c. 66. Defpejos , ditos, e aces nodado, defonvolto , defembaraado; Eneida n . de gente defavergonhada. Eufr. 2. 2. e 3. 2. 189. Sem pejo. Eufr. prol. Beja Parecer. DESPEITAR , v. at. tratar com ciefpeito. Honeftamente defenvolto ,, formo jura grado ja ,Pina Cron. Sane. 2. cap. 5. para oppremir, edefie defpejdo B. Clarim. L. 1. c. 19. peitar o -povo. Barros. 4. L- 7. c. 5. DESPEJAR , v. at. tirar aquillo , que peja , DESPEITO , m. ira , paixo. Goes Cron. occupa , ou toma algum lugar , ou etorva o Man. 4. p. cap'. 52. com defipeito de lhe fio/ caminho y. g. ,, defpejar o celleiro do trigo:,, girem os feus lanandofie ao mar , os ia matana cafio dos monumentos Caflan. L. 2. fi. 112 do. , M. Conq. 11. 31. v. 5. Pinto Pereira L. f. c. a cafia dos fafies; o liquido de algum vafo: 15. pag. 64. do Francs dpit. Defpref. Fer,, todos lhe defipejavo o caminho i. e. apartareira Epitalam. afim foberba vive em meu defivo-fe para elle paffar. Palm. p. 2. c. \66: def- peito. Arraes 6. 3, ,, que fie tenho em defipeito pejar o pofto , defalojar delle. Leo Cron. Af. 5. Pefar. Lucena 5. c. 16. fi. 339. a teu defic - T5"- fig- ,i defpejar o corao de affeos , a peito entraro no porto- os inimigos v. Eneida 3. alma de preoccupaes , e erros V. Fios Sant.fi. 75. em teu defipeito , a teu mo grado, em que 246. col. 1. defpejar jeu corao de todo amor, te pze. S Mir. amor tudo be defipeito. Vi-

DES

DES

415

Vieira a pejar, e defipeito do Imperador. Fa- ro : Cames Dos Celejles tefoiros defipenfieU zer defipeito o algum Dior. d?Ourem fi. ^14 fO D E S P E N T E A D . 0 , part. paff de defpentear. lanar defipeitos P. P. 2. c. 26. dizer depeDESPENTEAR , v. at. desfazer o penteado, tos accufando. D E S P E I T O R A R , v. at, lanar fora do pei- t. d^Alveit. v. n. defpegar o cavallo htma, t o - o contido nelle. Defabafar defpeito- ou ambas as ps quando abre. DESPERDIADO , part. paff. de defperdiar rar jeu queixume Pinheiro 2. fi. 90. Defipeitorar-fie v. recip. defcobrir o peito tirando o vef- y. o verbo. no fem. at. o prdigo do f e u , ' defperdiador. Defiperdiado por algum , pertido , ou leno de cima. > DESPEITOSO , adj. que faz defpeitos ; que dido por feu amor; be o feu dejperdiado i. e. o feu mimofo. trata com defpeito. D E S P E R D I A D O R , *ora , f. peffoa que DESPENAR , v. at. tirar da pena , dr , trabalho , tormento, que fe padece. v. n. Sa- defperdia a fazenda , Scc. hir da dr , da pena, dizemos do moribundo que D E S P E R D I A R , v. at. gaftar, defpender he morto jdefpenou defta vida. prodigamenje, e fem proveito v. g. jazen~ D E S P E N D E R , v. at. gaitar fazenda , cabe- do; no fig. defperdtar rases, palavras. H. daes; f. defpender munies contra o inimigo. Frei- Pinto j . 562. Defaproveitar v. g. dejperdi-* re : defpender o tempo , as horas. M. Conq. 8. 2,6. ar em fi a raso, o que no fe guia pelos feus % Defpender rases , dar , produzir , proferir diames; dejperdiar o engenho que Deus lhe deu, No nos de emendar o mundo por mais rases que&c. def pendas S Mir. % Defpender do feu, i.e. DESPERDCIO , m. o defpender fem utiparte do feu. lidade , nem "tirar proveito da defpeza DefDESPENDIDO , e Defpendio v. Difpendi- peza perdida. D^jpcrdicio de jazendo , de vid o , &c. nho , dos tefoiros, *c. D E S P E R T A D O , part. paff de defpertar. D E S P E N D U R A R , v. at. defcer alguma coifa , donde eftava pendurada. Freire Elyfios foi D E S P E R T A D O R , m. mquina como r e defipendurdr o Carta do Salgueiro : Palm. p. 3. /. lgio., que a certa hora, que fe quer faz fora 11. rep. col. 2, para defpertar .a quem dorme. f. Coifa , que D E S P E N B A D E I R O , m. lugar donde he excita, Taz nacer. Lobo defipertador de penfifr fcil defpenhar-fe; precipcio, mentos altos. DESPENHADO , part. paff. de defpenhar. D E - S P E R T A R , v, at. acordar ao que dor Defipenhada a honra Portugueza na per- me. v. n. Acordar o que dorme. Lufiada. 6. da da batalha de Alcacere Jornada; dyfrica 38. Defpertar o exalto com a efipora, efpertcap. 2. L. 2.:*efipamoo , fie defpenhado falto do I o , faz Io andar. Lobo. Avivar, excitar y. noffa vida Jornada de frica l. 2. c. 9. g. defpertar a memria de alguma coifa, o deD E S P E N H A R , v. at. precipitar. Jornada d' fejo , a lembrana; defpertar a inveja contra alfrica cap. 2. L. 2. j . 86. barbaridade como gum ; o appetite, ?c. a fruto defiperta o gofto foi defpenhar alguns ojftciaes de Jufiia, &c. B. Lima Corto 27, o liberdade fiolto defperm Em duas fie defipenha buma corrente , cai divi- o vicio Palm. p. 2. c. 133- Avivar y. g. . dida. Ulifiea. defpertar o ingenho. D E S P E N H O , m. o adto de defpenhar , DESPERTO',, adj- acordado do fono. Lufiaou fer defpenhado, precipicio. El-Rei D. Joo da. 6. 39. 2. prefervado do defpenbo. DESPESAR-, v. n. gaftar,. defpender, fazer DESPENSA , cafa , onde fe recolhe o defoezas. Prefies j . 1 f. v. mantimento, ucharia. A proviso de viveres. DESPESA , gaito de .fazenda. , DefBarreiros Corogr. as cafas de fua defpenfia , on- pezo de trabbo Vieira, Livro de dejpeza,. de tem trigo, farinha , vinho, &c. / . 27. y. em que fe faz memria do que fo defpende o. DESPENSACO, e Defpenfar y. com Bis. cufto ; o que fe ha de defpender. Caftan. 3-. / . DESPENSEIRO , m. defpenfeira , o 26f. no levavo a defpefa neceffaria. Trancohomem , ou mulher que tem a feu cargo a def- fo p. 2. / . 13Q. acabou-fe-lhe de todo adefipepenfa, e d o precifo delia. Peffoa que dif- fio , fem acabar a jornada,, tribue o- que outrem d. Macedo Domin. x DESPESO , part. paff. irreg. d defpender v. Natureza defpenfeira dos. favores do Ceo : Vi- defpendido. Falto de alguma coifa, que fe defeira 3X no he Senhor dos bens , mas defipenfiei-pendeu. Eftar dejpejo, i. e. em defembedfi*

de rlguma coifa, Pinto Pereird 2. fi. 130. acha- de foro plantadas. Defpovar dos indgeria Cbal defpefo , falto de munies, gente , nas , e nafeionaes. Deducc. Cronol. folio p. 23. Scc: e fi. 141 ,, acharia os Capites defpefios , DESPLANTE, m. poftura do jogador de i. e. neceffitados. Couto 4. 7. 1: rocim mui fra- efpada , confifte em cair o jogador fobre a perna co , e defpefo i. e. magro , confomido , gaita- efquerda ," que fica no prumo do corpo , e curva , do Palmer. 3. p. f. 149: gaitado, e confu- bem como a direita , que no o ficar tanto : de mido dos annos. Palm. p. 2. c. 136 j era o hum a outro p; devem ir dois de diftancia. Imperador quafi defpefo , f do juizo fie aprovei- DESPLUMAR , v. at, tirar a pluma , defpennar. tava, e cap. 157 mais o haverio por defpefo. Criao em virtudes ,, Palm. 2. c. 172 : def- DESPOJADO , part. paff. de defpojar. Privado v.g. dos bens da alegria Palm. pefo de fangue ,, 3. / . 97. .--..-, DSPIADOSAMENTE , adv. fem piedade. p. 2. c. 168. Defpido. A D E S P O J A R , v. at. privar v, g. defpojar DESPIADOSO , adj. fem piedade. dos feus' bens a algum ; defpojar da dignidade; DESPICADO , part. paff. de defpicar. DESPICAR , v. at. defapontar , vingar al- de feu diieito , dos veftidos; o Inverno defpoja as gum que eft picado por ofcnfa. Defpicor- arvores das folhas, <&c. DESPOJO , m. o adto de defpojar. A fe, fatistazer-fe da injuria , com que o picaro, coifa defpojada , ou tirada por fora , e apezar ou por palavra, ou por obra , ou por acinte. DESPIDO; part. paff. de defpir. Vides do fonhor era adto de guerra; por fora em paz. A belleza he defpojo do tempo , i.e. coifa que defipidas do fua folha ,, Lobo ; punhal defpido da os annos roubo , levo: o homem defpojo di bainha ,, alma defpido de preocupaes: defpido morte : ,, Os defpojos de hum leo , o que fe de paixo ,- de intereffe , &c DESPIEDADE , falta de piedade; des- tira a fe corpo v. g. a pelle, Scc. sPalmer. 3. p. fi 171. veftidos de defpojos de lioes : H. Pinhumanidade. DESPIEDADO, adj. cruel. V. do Arceb. to da tranquil. da vido cap. 15, ,, pelles, e defpojos de brutos animaes Ferreira Caftro Goro 2. defpiedodos aoites : animo defpiedado. DESPIMENTO , m. o adto de defpir, ou ,, quem da efpantofio caa os defpojos.. . lhe converte em mimofiostrajos de Damas falia de Herfer defpido. DESPINTAR , v. at. ufa-fe/#. deslufir, aba cules veftido de mulher entre as donzellas de Omter com palavras. Vieira olhai como defpintouphale. a aco. Varella as proezas dos contrrios defi-DESPOIS v. depois. DESPONSAES y. efponfaes. pinto-fe com os longes. DESFONTAR , v. at. desfazer , tirar , queDEPIQUE, m. fatisfao do que fe defbrar aponta v.g. def pomar hum prego. Vieira pica. DESPIR , v, at. tirar do corpo a veftidura v. as fetos fie defiponto na pedra. peito ifento , onde as fiettas de amorfiedefpontava ,, i. e. g. ,, defpi a camifa , a vefie , <b-c. Defpir algum y tirar-lhe os veftidos ; defpi-lhe a amiza ; quebravo as pontas fem ferir. Lobo Prim. H2. f. 16. ult. ed. efi. 1. As letras no defipondefpiro no de todos os feus veftidos, e aoitaro. afierpente defpe a pelle todos os annos; a to a lana , i. e. no ferviro de diminuir o esforo , e valentia militar. Vaficoncelos Arte arvore defpe. a folha , e defpe a cafca. Avellar Cro no defpontareis com iffo a lana B. Clarim. L. nogr. Defpojar no f. v. g. defpir a memria de todas as imagens, que no forem de Deus; def- 1. c. 18. Defpomar a mar, defcabear, co! mear a vafar. Queirs Vdia do Irmo Baflo. pir o entendimento de buma confiderao , de erros, 1 Defpomar , defcer H. Pinto por no defpp-de preoccupaes , a vontade devidos, e appetites ' tar em hum quilate da fua pompa deixaro de acu defpir as immundicias dos peecados Paiva Serm. 1 : fi. 37. Defpir o homem velho , pr- dir ao neceffitado. Defpomar o ave as pennas fe em eftado de graa , emendando-fe dos feus banhando-fie , inhabilitar-f para voar. Silvia vcios. fie , tirar os veftidos. Defipir-fe de Lifoi do Egloga 2. de feus gofios , das vaidades, enganos , erros ,mi- DESPOR v. difpr. Depor v.g. ,,-^-do ferias chagas: da fua opinio , <&c. Defpir a oficio. Caftan. 2. j . 207 querio defpr de humanidade , i. e. os fentimentos da humanidade. Governador : ,, B. Clarim, c. 82 : Aveiro c. 73. Arraes 1. 4. Defpir algum, tirar-lhe tudo o DESPORTILHAR , v. at. d'alveit. desfazer que elle poffue. Eufr. f. 35. as tapas do cavallo com os gavies das troqeDESPLANTAR, v. at. tirar as plantas- don- zes. Galvo.

414

DES

DES

DES-

DES

DES

425^

DESPOSADO , m. defpofiada f. a peffoapara aproveitar Republica. Desfraldar y. g.,, concertada para cafar. defipregar as bandeiras , fiabir da praa com as DESPOSAR , v. at, prometter em cafamento bandeiras defpregadas, i. e. tendidas. Lemos: Barv. g. ,, defpofar hum filho, buma filho: f.,, defi- ros defipregar a fiandeira do milcia de Chrifto pofor-fe a alma com Chrifto,,. PaivaS. ufi. 183. As bandeiras defipregadas ,fiemmoderao. Tempo d''Agora 2. 1. Abrir y. g. . defipregar v. efpofar. DESPOSIO v. com Dis. Palm. p. 1. e 2. os olhos ; it, tirar do objeto era que'os tinha fitos. Defipregar o panno , desferir as vellas freq: , DESPOSORIO , m. contrato folemne de Ulijjea. Defipregar a ave as afs Eneida 7. cafamenro, efponfaes. Fazer defpofiorios, con- 131 : defiprega as reaes quinas Barros Dedicat. da Gram: trahir efponfaes. DESPOSOUROS y. defpoforios. Eufr. 2. 7. DESPRENDER , v. at. foltar da priso; deantiq. y, Corregimento. fatar. -fie no f. apartar-fe com dificuldade DESPOSSAR y. defapoffar. Chrifto defprender fe aos olhos dosbomeni', n-AfiDSPOTA , m. o que governa defpotica- censo Vifira. mente, com defpotifmo. DESPRENDIDO ,-part. paff de oefprnder, DESPOTICAMENTE, adv. com defpotif- folto, defatado. Vieira o toucado efiprenmo. dido. DESPOTICO , adj, que ufa de defpotifmo. DESPREVENIDO , adj. no pievenido v. g. DESPOTISMO , m. autoridade poder ab- a formigo no he def prevenida para o futuro foluto. * Abufo do poder contra a raso , con- por no fe achar defiprevenido nos rebates :. tentra a Lei, exceffo do direito, que faz o que tar , e indagar a. verdade com o entendimento govena, defiprevenido defiftematicasidas, <bc. no preocDESPOVOAO , T. o ado de defpovoar, cupado. ^ i ou defpovoar-fo. DESPREZADO , part. paff. de defprezar. DESPOVOADO , part. paff. de defpovoar. DESPREZADOR, f.m. ora, fem. peffoa f. nu Lugar defpovoado. que defpreza. Luf. 6, 98. DESPO VOADOR , L m . que caqfa, que as DESPREZAR , v. at. no fazer apreo, no Cidades fe defpovoem. eftimar , no ter em preo , no fazer eftimaDESPOVOAR, v. at. fazer ermo , ou dimi- o , nem conta v. g. os Sbios defipreso as nuir os povoadores de alguma Cidade, Villa. M. riquezas, defprezar o vida ; defiprefiar huma peLufi. defpovoar o Reino. Soifio H. Dom. 2. p. quena fraco no clculo , &c. %-fie, de fazer L. 4- c. 15. dejpovoavo o convento de religioalguma coifa , ter por indigno de o faze-la. fas ,, defpovoarem o monte do feu arvoredo Defprefor-fie de algum , rer a fua converfao , D"1 Aveiro c. 44. ou allana por indigna. Eufr. 5. ,10,, defprezaDESPRAZER, m. defgofto fazer def- fe do Sogro: Caflan. 3. / . 119. prazer , i. e. coifa que caule defgofto. Barros. DESPREZAVEL y. defprezivel. Lobo dar defprazer. DESPREZVEL, adj. digno de defprezo. DESPRAZER , v. n. defaprazer , defagradar. Veftidos defpreziveis , mui vis. Lobo Egl. 2. fiem defprazer ao fandeu ,, DESPREZIVELMENTE, adv. de modo defDESPRAZIMENTO , m. y. defprazer. Azu- prezivel v. g. viver, veftir-fie. rara c. 18. para que comfieudefiprazimento noDESPREZO, m. defeftimao , pouca conrecebamos algum pejo ta , nenhum apreo que fo faz de algum , da DESPRAZIVEL , adj. defagradayel. S Mir. vida, dos bens', da jurifdib , das'ordens do -Eftrong.fi \6o.v. fuperior. Ter por defprezo fazer alguma coifa, DESPREGADURA , o adto de desfazer defprezar-fe.de a fazer. Lobo. % Pouco cuidado, presas. negligencia. A feu defiprefio, i. t. a feu defpeiDESPREGADO , part. paff. de defpregar: to. Leo Cron. Joan. 1. cap. 18. bandeiras Palmeir. p. 2. c. 165. DESPRIMOR , m. falta de primor, na DESPREGR , v. at. foltar o que eftava obra mal acabada , ou de mo no prima. pregado com pregos v. g. defipregar a fecha-Aco contraria aos primores do amor , e da dura. Desfazer as pregas da roupa, Defipre-amizade ;-falta' de primor n procedimento, gar fiuas foras, ufar dellas , de todo o feu po- falta de nobreza. Vieira 4. n. 226. Amaral der. Pinheiro 2. / . 144. defipregarfiuasforas 7Hhh .. DES-

' DESPRIMOROSAMENTE , adv.' com def- TOSQUITE, fi m. divorcio. Desforra no jogo. Na luta , defar que fo caufa ao primor. D E S P R I M O R O S O , adj.. defacompanhado de contrario em fatisfao do que delle fo recebeo. DESRAMAR , v. at. cortar os ramos v. g. primor y. g. procedimento. Sujeito que no deframar huma arvore v. decotar , chapotar. tem primor. Couto 4. 8. 9. ' D E S R E G R A D O , part. pafl. de defregrar v. DESPRIVANA , falta de privana no g. ,-, defpeza- no fiem. at. o que no fe faque a gozava com algum. Arraes 5.18. livre be regular bem v. g. nas defpefas , no cuidado do perigo da defiprivana. D E S P R I V A R , v. n. perder a privana, def- da auie , no comer, e beber, &c. em feus apcahir da graa. Gafpar Eftao: Prefies j . 3. vin- petites. Eufr. 2. 7. DESREGRAR-SE , v. at. refl. defmandar-fe. do o dejprivar. D E S P R O P O R O , f. falta de proporo. N guardar a ordem do medico na c u r a , dieta. Defigualdade, diftrena. D E S R E V E S T I R - S E , v. recip o Sacerdote, D E 5 P R O P O R C I O N A D O , adj. falto de proporo ; defiguai y. g. grandeza -, meio defi- defpir as facras veftiduras. Palm. p. 2. c. 106. proporcinado ao fim , que nos propomos confie- DESSABER , v. n. obrar como infipente. Eufr. i. .f. 14. v. ,, quando baveis de faber, enguir. DESPROPCJSITADAMENTE , adv. fora de to deffabeis. defipere. DESSABOR v. diffabor. Sagramor 1. c. 15. propofito. D E S S A B O R A R , v. at. caufar diffabor. SaD E S P R O P O S I T A D O , adj. que vem fora de propofito v. g. ditoi bomem i. e. fem gramor 1. c. 28. fi. 119. v. DESSABORIDO , adj. lera fabor, infu!fo. propofito. D E S P R O P O S I T A R , v. n. fahir do propofi- Indifcreto. Ulifipo f. 137. v. ,, to deffaborido to , do que fe tratava. - Dejpropojttor com al- he o juizo humano que , <&c. - Iguarias deffabo-ridas Arraes D. 6. e. 12. tributao deffaborido. gum , deftemperar-fe com elle. D E S P R O P S I T O , m. dito, ou aco fo- H. Pinto f. 134- col. 2. ra de propofito-, defarrefoado. Defipropofitos jo- DESSABOROSO , adj. de mo fabor , infi. go , y. fegredos que fe repetem unindo as re- pido. DESSAR , v. at. Beir.enfie, tirar o fal pondo pofias , do que eft primeiro com a do que efde molho v. g. ,, deffar a carne. t depois de mim na ordem dos affentos. D E S S A R A D O , e deffar ar v. defarar. D E S P R O V I D O , part. paff. falto de proviDESSAZONADO , adj. que ainda no eft so : defapercebido. Eujr. 5. 4. jraqueza de animo defprovido. maduro v.g. fruta: madeira H.Naut. m D E S P R O V I M E N T O , m. falta de provi- 2.f. 227. ses de boca , e de guerra ; P.P. 1. cap. 10. do DESSE CAR , e Deffecativo' v. deforar, e neceffario para algum fim. DESSEINAR , v. at. amanfar , fazer a mo D E S Q U E . por defde que. Barbofa Diccion. o animal bravio , arifco , efquivo. fe , de Cames Luf. 4, 70. Feneira Br ifto. 1, fc. 4. ho- bater-fe com raiva , defengonarTe. ra defque so homens DESSEMELHADO , adj. mudado do que era D E S Q U E I X A R , v.at. abrir pelas queixadas. JU g. eftava das feies, e do rofto mui deffemr Vieira t. 6. f. 329. defiqueixarei os Lees. Ibado Lobo nunca fie vio no to deffemelbado D E S Q U E R E R , v. at. deixar de querer bem. paro navegar (deftroada da tormnta) H. N. Vieira de (queria a Efia. 2 . / . 52. F e i o , informe, monftrufo. Palm. 3. D E S Q U R I D O , part. paff dedefquerer. Vieira. ' DESSMELHANA , f. falta de femeD E S Q U I E T O , adj, inquieto. Cron. J. 2> / . lhana fizica, ou moral. Vieira , difrerena. 48. y. Sagramor c. 10. ,, natureza D E S S E M E L H A N T E , adj. no femelhante, D E S Q U T T A D O , part. paff. de defquitar. diverfo, differente fifica, oumoralmente ,, jaDESQUTTAR-SE , y. at. rfl. defcafar-fe , zierem-fe huns os que ero to deffemelbantes no fazer divorcio. Defquitar, anullar o matrim- majeftads , e na grandeza Paiva S. 1. fi, 33, nio. Eufr. 5. 8. at. - fie, Apartar-fe, fa- Vieira Abrabo defiemelbante a todos. zer divorcio. Paiva,, defiquitar-fie da paz , e ami DESSEMELHANTEMENTE , a'dv. diverfa , fade. No jogo, forrar-fe, desforrar-fe , tornar defigualmenrje deffemelbantememe galaroados a recobrar o perdido, fatisfazer-fe da.perda. Viei- Fios Sont.fi 248. y. col, z. ra.Carta 33. y. 1, '. , DES-

4**

DES

DES

DES

DES

~. DESSEMELHANTEMENTE, adv. diverfa, , DESTEMPERADO , part, paff. rar. No acordado v. g. o inftrumento mufidifferentemente. DESSEMELHAR , v. at. fazer deffemelhan- co. A que fo diminne a fora y. g. ,, vinagre dejtemperado em agua; defiemperada a agua te. Guia de ca fados as barbos crefcidas no defifervendo com agua jria. Barriga, ventre dejtem0melhavo os amos dos criados DESSENHAR y. defenhar. Elegiada fi. 216. perado , do que anda de crfos; ou dejtempeDES-SENTIR, v. at. nb fentir. Eufr. 2. 5. rado da barriga. % . Com caixas defiemperados, DESSERT , m. v. fobremefa , os pof- como os militares uso dellas em certas occatres. * fies de defgofto , 3e caftigos , no j . mal, e DESSOCEGADO , adj. fem focego. Lufiada difcordemeiite , brigado v. g. joi fe com caixas defiemperados aquelle a quem fe differo coig o_ ' DESSOCORRIDO , adj. falto de foccorro , fas defabridas. Ventos defiemperados, mos para a navegao. Antnio Galvo pag. 3." defemparado. Goes. DESTEMPERAMENTO , m. defconcerto DESSOLAO v. defolao Cataftroje de Port. j . $4, Tempo d1 Agora 1. 3. ruino, e deffo-v. g. do eftomago , do ventre. Defconto so os defienperamentos,- que acompanho as boas lao: quando o mundo merecia deffolao ento era o tempo de fer perdoado Paiva S. i.j- venturas defte mundo Pinto Pereiro 2. fi. 139. DESTEMPERANA , intemprie, de63. v. DESSOVADO , adj. ufa-fe no adagio, afno fordem v. g. ,, dos tempos. Azurara c. 5. dos deffovado de longe aventa as pegas Eufirof.i. 3.humores, <b'C. Falta de moderao , e de temperana no comer., beber. T. d'Agora 1. 3. fi. 35. v. ef. 15. : DESSUjEITO , adj.no fujeito. Viriato 10.1. DESTEMPERAR , v. at. defconcertar o inftrumento nufico' de forte que no d fons cDESTACADO, part. paff de deftacar. DESTACAMENTO, m. feparao de hu- cordes. Diminuir a fora de algum licor y. ma parte do exercito , que fe envia a reforar g. o vinho com agua ; mudar o fabor v. g. deftemperar a agua com vinagre. Defconcertar outra, ou para alguma faco. DESTACAR , v. at, defmembrar parte de v. g. ifto deftempero , relaxa o efiomago , hum exercito para ir dar foccorro a outra par- ventre. Deftemperar os appedtes Tempo d* Agora 1. 3. Fazer peccar contra a temperan,.te, ou para ir fazer qualquer fiico militar. DESTAMPADO , part. paff de deftampar. a , e moderao deficompe os mais regrados , deftempero os mais regiftrados ,, Tempo de Agora nofiem.ou Homem dejtemperado , defpropofitat. 2. j . 47. v. Deftemperar as caixas , defaperdo t. famil. DESTAMPAR, v. n. defpropoitar cora al- tar as cordas de forte que soo mal , ou togum. c-las confofamente, como fo faz , quando fe DESTAMPATORIO , f.m. deftempero, defi- expulfa algum militar defonrofamente, v. n. Deftemperar a agulha de marear no reger bem. prpofito. DESTA PAR , v. at. tirar a tapadoura , rolha, H.N.z.fi. 38. &c. tudo o que tapa abrigos, e curraes DESTEMPERO, m. intemprie dos ares , das qualidades , &c. famil. Defpropofto. Lufi. Tramj. DESTERRADO, part. paff. de defterrar. DESTARRACHAR v. defatarrachar. DESTERRAR , v. at. mandar algum para DESTECDURA, o adto de deftefora da terra em caftigo. Ferreira Briflo 5. i.vos cer. DESTECER , v. at. desfazer o tecido. Pai- outros , filhos , me defterraftes , para vos adquirir va Cofi. 6. po, i. e. obrigaftes a ir ver terras eftranhas. DESTELHAR , v. at. tirar as telhas cafa. Apartar de fi y. g. defterrar a triftezo ; def, DESTEMER, v. at. ifto temer. Andr da terrar abufios, o medo , &c. -fe deflerroufie da fua ptria H. Piqjp fi. 126. Silva Majcar., e Viriat. Trag. c. 9. ~~ DESTEMIDO , adj. no tmido , intrpido. DESTERRO , f. m. expulso da terra onde part. paff. de detemer, a que fe no tem te- fe habita, e degredo para outra em caftigo; O lugar para onde vai o defterrado. Lugar ermor viero os Reis a jer aborrecidos de huns, e deftemidos de outros Fala de D. Aleixo de mo , deshabitado. no f. O peccado be defiterro- do raso, e do Ceo D. Franc de Port. Menefes o el-Rei D. Seboftio. DESTEMPERADAMENTE , adv. fem tem- DESTETAR , v. at. defmamar pode deftetat perana , com exceffo, e immoderao. mininos de feia. Hhh i DES-

a 4 ? de deftempe-

4i 8

DES

DES

D E S T O U C A R , v. at. desfazer o_toucado , o DESTILLAO , e deriv. v. com Ds. penteado , e adorno da cabea. Cames Son. ,, a D E S T I N A O , deftino. D E S T I N A D O , part. paff. de deflinar. Aurora defitoucavo os feus cabellos de oiro : a Votado v. g. ,, defiinado morte 2. Cerco de menha deftoucada. Uliff. 1. 69. DESTRA , fo a mo direita. Cavallo # Diu Canto 13. / . 195. ; fadado. Cames Ode 2. defta vida dejtirfada ,-, que obedece ao feu def- deftro , o que fo leva mo , por eftado. Cron. tino. Determinado v. g- ,, dia defiinado a tan- del-Rei D. Duarte deftra , i. e. preles para tas mortes. M. Luf. dinheiropata alguma def- o fervio de algum. Eujr. 1. 6. De reerva , peza, c*mo os cavallos a deftra. ,, o fiifib eft deftra DESTINAR , v. at. dar certo deftino , lei , paro os 60 annos uj. 3. 7. reger por leis impreteriveis. Com. Luf. 6. 33. ,, D E S T R A G A R y. eftragar. o gro fenbor , e jodos, que deftino , como lhes D E S T R A H I D O , e deriv. v. diftrahido.bem parece o baixo Mundo. Determinar , aliD E S T R A M E N T E , adv. com deftreza. nalar y. g. deflinar a vicima para ofiacrificio, D E S T R A N C A R , v, at. tirar arranca. o ro para , ou morte; defiinou-a ao imprio , D E S T R A N C A R v. defentranar. Eneida 7. deftinou-o , ou defitina-fie poro o eftado ecclefiaftico, 94 ,, deftranoi os cabellos. i. e. educa, ou educa-fe para effe eftado. D E S T R A T A R , v.at. melhor he que difira* - D E S T I N G I D O , part. paff. de deftingir. tar , mas efte he mais ufoal. Eneida 12. 75. D E S T R A V A D O , part. paL de deftravar. D E S T I N G I R , v. -at. tirar a tinta que fe deu f. deftingir as jlores Luf. Transf. v, . D E S T R A V A R , v, at. tirar, ou foltar a befperder a tinta , pannos que nunca deftingem. Ama- ta do travo. Soltar o que eft travado, harral <;. poado-, aferrdo. D E S T I N O , m. entre o s P a g o s , e Poetas DESTREPAR-SE y. deslifar-fe por huma o Fado , certa Lei , e encadeamento neceffario corda-. de coifas , que havio de,acontecer ao homem. D E S T R E Z A , a facilidade, e b o m g e ; t o , Sorte , ordem de fucceffos procurados plos en- com que faz alguma coifa o que eft adetra>tes livres , ou dirigidos pela Providencia , e por do , bem eninado , e habituado a faz-la. lla permitridos. % Os Poetas Chriftos uso no do ingenho V. do Arceb. 1, 4, , Induftria, em fentido no, contrario aos dogmas fobre a li habilidade, oppofto a defmaz Io , inrcia. berdade d homem. Cames Canc. ic. , , as fem D E S T H R O N A R v. deftronar. vazes que . ,-.. me faz o inexorvel, e contrario D E S T R I C T O y. diftridto', ou deftrito. deflno j e Luf: 4. 46 ajuda-o feu deftino. DE5TRINAR , v. at. dizer midamente, Tem' outro deftino, e. outro propofito, inten- ou com miudeza. Separar , individuar; confito , fim, que fo prope. Chagas. , derar de per fi as razes , fundamentos de alguma D E S T N T O , fi m . y. inftindto. S Mir: quefto. Arte de Furtar f 2 2(j. B. Lima Carta 24 , falando do dos homens: toD E S T R O por deftra. Ettfr. 3, 7. e 5. 7. ter do animal por deftinto natural. Barros, e otttros. manceba a deftro-. DESTITUIO-, fi- defomparo fieguirD E S T R O , adj5. dotado dedeftreza v. a deftm fe-ia deftituio de todo o virtude. mo ; homem deftro em tratar negocias. A deftro D E S T I T U D O , part. paff. de deftituir. De- agulha , de que fo ufa com deftreza. Galhegos femparado. Falto v. g. ,-, defiituido ds princ- Templo 4. 99. pios, de meios , >-c. v. desfaliecidoi. DESTROADO , part. paff de deftroar. D E S T I T U I R , v. at. defemparar , faltar v. Capito deftroado , i. e. cujas tropas , ou nos g. deftituir 0 corpo-, as foras: privar circunf- fico deftroadas. Uliffea u 4 r o navio da tortancias que o deftituem do credito , Port. Reft. mnta Eufr.- 2. 5': as armas defienfivas do corjoi. . f. p: 297. po no eftavo to Keftroodas ,,i. e. desfeitas,y. D E S T O R C E R , v ^ a t . desfazer o cordo, ou Palm. p. 2. c. 117.. toral , ecoifa torcida. D E S T R O A R , v. at. cortar em troos, fe. D E S T O R R Q A D O , part. paff. de deftorroar. parar alguma parte do tronco , ou corpo e defiD E S T O R R O A D O R , m. o que desfim tor- troado- em defiguai combate , palpitando algum res. / membro jaz por terra' . Dividir com defor-D E S T O R R O A R , v. ar. quebrar, desfazer os dem, desbaratar-o exercito , matando gente. Artorres em hum eampo. raes- deftrOou 12 campos Francezes. 7. 1. DesD E S T Q U C A D O , part.. paff. dedeftoucar. baratar a- no dos aparelhos y. g. .,. a totmema.

DES

UIS*

429

deftroov a no. Deflroar algum, fazendo-o chegar o Oriente para onde levava o proa ,,, H. perder b e n s , paffar trabalhos. Fazer deftroo , N. 1. 344. Golpe que no vai bem rnanruiiia. Deflroar, dividir em troos y. . ,, a dado, P//HZ. 3. / . 103. O que no falia pela Infantaria, quando as efiquadresfiaem desfilada.' mefma boca, e agora diz hunvUcoifa , logo o Deflroar a narrao nq feguir o fio delia , cor-,contrario. F. Mendes fi. 267 so Os-noffo>s Bonf-Ia , referir partes da hiftoria; truncar ; mtet-' fios .to defvair.idos no que prego, que hoje djromper. . \zem huma cofo , e amanba outra os Judeus do D E S T R O T A R , v. at. desfazer a troca , tot-\aos textos defvairaas interpretaks, Unconhntes, nar a dar o que recebramos, e receber o noffo. Idefconormes. Arraes 3. 14- Difcrepante da vetr DESTROO , m. mina, delao, eftra- dade ,, a hiftoria vai defirpncado , e defivairada go y. g. fazer deftroo nos campos, no exerci- Coutinho Prohemio do Cerco de Diu. Defvariato , no navio' o tormema.^ Os defiroos do navio, do v.g. ,, defvairados penfamentos d velho caduos reftos que fico do naufrgio ; as defiroos^ daco ,, Eneida 7. \oz. e 105. arma , os vafos , que refto depois de tormnta , DESVAIRAR , v. n. difcrepar , difcordar. em que hove perda de outros ; os dejlroos daEneida 12. 53. e os coraes defvairar no fiemifortuna , o refto j que fica depois de alguma per- mento. (v.*defvariar) os Gregos defvairo em alguda , defgraa : o que refta da ruina , as rinas ma coifa da noffa f Diar. d^Outem f. 611. y. g. os defiroos do templo a offada : o iniDESVAIRE , m. caminho oppofto a oumigo fe reefiabeleceu com os defiroos da jeu po- tro. B. Pereira. der. DESVAIRO , m. defavena , difcordia. Lopes, antiq. . Defconformidade v.g.,,,dos DESTRONAR , v, at, defentronifar. D E S T R O N C A D O , part. paff. de deftroncar , confelhos. Obras del-Rei D. Duarte. Defvario, defmembrado , cortado do tronco, ou todo de|defconcerto de ideyas que produzem incerteza,,. que era parte. Elegiada f. 200. v. coberto a efiou em tanto defivaho , que no me entendo coterro de deftroncados membros A que fecot-\migo Men. e Moa. Egl. 2. Defivairo no tro membros. Vieira ,, cadver fieco , trifte , e.continncia dos homens ,,,'variedade nos fembla-ndeftroncado. Navio defironcado, v. deftroado tes. Azurara r. 24. D E S V A L E R , v. n. no tr valimento , perdefapareihado. Trancado. Coutinho Cerco de Diu Proem. vai todo a matria da narrao der o valimento ,, defvalerdes com o Principe w defironcada. Cabide ' , defmanchado. Apol. Paiva S. 1, fi. 139. Dial. fi zzs ,, Efta coroa . . .defironcada da DESVALIA , defvalimento. Paiva Serm. 1. / . 274 as defvalias de muitos deCafiella ., Jom. tfAjrica L, \. cap. 7. D E S T R O N C A R , v. at. defgalhar, feparar DESVALIDO , adj. que no tem valimento ramo , ou membro de tronco , do corpo. Maufi- para com algum;, que no tem homem, peffoa nbo fi. 10. v. Vieira : as palavras defironcandO,, que o porEeja , e lhe valha, DES VALI J AR-, v. at. roubar a mala , ama*Eneida 4. 17. D E S T R U C T I V O , adj. que deftrue : no f. talotagem , o que fo leva em jornada, o alforge. Vidro Cartas 1. f. 128, o amor' laficivo he deftruivo das virtudes. DESTRUIO , o adio de deftruir. D E S V A L I M E N T O , m. defvalia , falta A ruina do que eftava feito , v. g. do edificio , de valimento , defgraa, deiprivana, V. doMxceb. 1. 6. f. da Repub. , das fortunas, fade. D E S V A N E C E R , v . a t . infpirar defvanectV D E S T R U I D O R , e adj. que deftrue. D E S T R U 1 R , v. at. derribar o edificio. A r - t m e n t o , caufar vangloria v. g. a pompa no o rinar , deitar a .perder v. g. os bens , a fau- defvaneceu. Fruftrar, baldar v.g. defvaneceude , o eftado , &c: otempo deftroe as opinies ? lhe Os internos. ' fie, ter vaidade , vangloriardefiruir as Leis , a Filofofia. ^Deftruir-fe a fi mafi- fe., Fruftrar-fe , baldar-fo. it. Paffar, acatno 1 mata-fe. Caufar grande ruina. [bar v. g. defivaneero fie com o tempo as erra* D E S U A D I R v. difuadir. Cofia Virg. Trad.nias ; as dores y a gloria, a memria. DefivoD E S V A I R A D O , adj. diverfo, encontrado,, necer a cabea, fazer perder o juizo fig. ,. a ano confonante y. g. rumor defvairado do or-\tezo do lugar lhe defvaneceu a cabea.. Vieira, telharia Barros: caminhos defvairados H.\ D E S V A N E C I D O , part. paff de defvanecer. Naut. 1. / . 3 2 : tempos defvairados , ventos in-]v. no fiem. a. homem vaidofo , vangloriar confiantes Caftan. 5. c. 23. jez to defvaira-ifo. Baldado , fruftrado. Vieira . paro que ada. viagem, que em trs annos no pode buma vez meno fique defvanerda. j DES-

430

DES

DES

da merD E S V A N E C I M E N T O , m. vaidade , van- n h a , defpejo. FlosSant.fi. 267. v. triz. gloria. DESVESTIR , v. at. defpir defiveftindo a D E S V O , m. caa que ferve para defpe jos ; defpejo. Refende Cron. J. z.cap. 51. os defi-camifa . Azurara cap. 40 DESVIADO 3 part. paff apartado do caminho , vaos .dos' Paos que he coifa to carregada que fe hovera de levar , fifico , ou moral. H. que de dio fe carrega qualquer peffoa de andar Pinto dejviado da verdade: ,, que proter-vos, f por elles , e infiis no reprehendeu S. Thomas , que defviodos DESVAR?ADO , part. paff. de defvariar; vario , e diverfo v. g. os defvariados caminhos de no encaminhou '-. i. e, perddos., eafalados do caVliffes Lobo as defvariados cores i. e. di- minho da verdade, Fios Sant. pag. CXLIII. v. verfas. Men. e Moa Egloga 2. Maginaes V. de S. Thomas. % Lugar defviado , apartado do defvariados do que tem defvarios. Palm. p. 3. trabalho da gente. Apartado , diftante a Eio* f. 60. col. 2. Dejvariado d juizo , o que tem lia defviado das naes barbaras No conforme. Eujr. 4- 6. tudo je effeitua defviado defvarios. do noffo- cudido. Sagramor 1. cap. 26. fim defDESVARIAR , v. at. fazer variar ; mudar viado do noffo defejo. Ulifipo f. 74. mulher def'como o fucceffo dos tempos def va-ia o que qualquer viada da condio geral das outras ,, Baldado , nos feitos pertendia Luf. Transf. fi 138. v. no effeituado. Fora de algum negocio neti. Trefvariar , no dizer coifa com coifa. Connhuma Provindo da Chriflandade fie achou to dejtrariar-fe, dizer o contrario do que fe havia dito , ou coifa diverfa. Lobo Condeft. 9. efi. 2, viado defte negocio ,, Palm. p. 2. c. 156. DESVIAR , v. at. apartar do caminho ; f. aparDifcordar v. g. a fama defvario , i. e. he vatar do intento , negcios , commercios , converria.- B. Lima Egl. 14. Elegiada f. 221. DESVARIO , m. defordem , do que no fao ; defivior algum mal, apart-lo , atalhardiz coifa com coifa , delrio por doena , ou lhe , baldar o feu emprego , dejviar algum do paixo , trefvario. Lobo , e Cames Ecloga 5. mal, ou o mal de algum, Os ventos defivio a onde o meu erro vifie , ou defvario defvarios dos no do porto. Luj. 1, 100. % Rechaar y. g. fe, Apartar, fahir, divertir que amo : loucuras , defacerros. H. Pinto f. dejviar o golpe. 497- os noffos defvarios temos por acertos : er- v- g\ 5, dejviar-je do vontade de algum Lobo ; ros , culpas pago os povos os defvarios de feus do virtude , da obtigao , do trabalho , da verdade , do caftigo , do mar, do efiudo ; do affumt da Reis ,, Arraes 5. 14. DESVELADO , part. paff. de defvelar. v. ,, obedincia , <&c. Arraes 1. 6. o intereffe defvioU toda noite trouxero a Chrifto de auditrio em au- alguns da f, caufas que defyio do Lei de Deos ditoria , defvelada Fios Sant. j . 175. y. col. 1. Paiva S. 1. / . 99. Defviar o dinheiro de fiua devida opplicoo , extraviar , no o applicar s Sem ve. Vieira t. 6. n. 411. DESVELAR , v. at, caufar viglia , tirar o defpezas para, que eft deftinado. Defivior a fono , fazer eftar defperto, e vigiando. H. Naut.. efipada mandada contra ns, para evitar o golpe. t. 3, / . 5 ; daqui olhos dejvelados M. Conq. M. Lufi. defviar, os azos, e occafies Sagramor 1. 17. Defvelar o inimigo , obrig-lo a eftar 1. c. 15. Algum da fua determinao , diffua* defvelado, je , - no dormir: it. perder o dir , tir-lo delia. Sagramor 1. 21. DESVIO , m. lugar defviado , retiro. Lobo foag em trabalho, eftudo, meditao v-g. neceffario he ao Rei velar , e defvelar je fobre feus deixando-me nefies defivios defemparado para def officiaes para boa adminiftrao da juftia Ar- via do Corte , e defterro do trafego delia ,, Lobo: raes 5-. 3. defvelais vos pela Republica, pela ri- retiro. Lobo Prim. T. 7. Egloga 9. Modo queza Vieira defvelar-fe em alguma coifa ,, particular , e no commum de proceder, Eujr. 1. 1. j . 19 ide pelo fio da gente... .e deixai fig. faz-la com todo o cuidado. DESVELO , fi m. a viglia, e cuidado, que effoutros fotis feguir feus defivios Apartamento tem o que vigia , e deixa de dormir por alguma v. g. defvio de caminho commum , da virtude, coifa , de eftudo , cuidado , applicao. Vigiln- da verdade. H. Pinto conhecer o feu defivi, e cia , cuidado , diligencia. Perda de fono. T. d' render o feu parecer razo. Apartamento daAgora 1. 2. no Pajo f ha trabalho , he per- quillo , que foge , e fe defvia de n o s , que nos petuo defivelo , nelle naofiedorme. H.Naut.t. 3 , , efquiva. Cames fiua doma que podefife merecer-te hum tal defvio: tratar com defvio , e o defvelo de tantas noites. efquivana Palm. 3. / 113. v. % SubterhV DESVENTURA , defaventura. D E S V E R G O N H A , falta de vergo- gio. % Defvio de dinheiro? d fazenda, defcami. nho.

DES

DET

45 i

nho, Apartamento do caminho, que f leva-[rio* detivero fiuas correntes Cofta Virg. % . va. Eneida. 7. 8. digrefso do que fe tratava pra- fie em algum lugir; no affumto , difcurfo, pratU ticava. Lrlf. 6. 69. Coifa, que embaraa, ef- ca , t> atando amplamente, demorar-fe DETER.IOR , comparat. Lar. peior v. g. torva , muda a direco , que fe levava. B. Lima. Carta 23. fe o rio topa no feu curfo algum condio defvio defivios , que o tempo acarretou para efi- D E T E R I O R A R , v. at. fazer de peior contorvar a obra V. do Arceb. 6. c. 23. Coifa dio. v. n. Peiorar. que balda a execuo, Truftra o fucceffo. LufiaD E T E R I O R I D A D E , a qualidade de fer da 10. 113. ,, os Bramenes bufco defivios, com peior. que So Tbom no feja ouvido pregar. Ir pr DETERMINAO , refoluo da prdefivios, apnrtar-fe do fio da gente , no feguir a pria vontade. Albuq. 4- Decreto, ordem, eftrada Coimbra , feguir .outros Nortes , quede mandado do fuperior. O adto de fixar, e decommum fe no foguem , affedtar fingaridades. terminar v. g. do fentido prprio de buma paEufr. 1. 1. / . 19. lavra. Limitao .do prazo , efpao. na CiD E S V I R T U D E , falta de virtude : o op- rurg. terminao v. pofto da virtude. Eufr. . -10. - D E T E R M I N A D A M E N T E , adv. refoluta, deDESVITUAR-SE , v. n. paff-d'Alveitaria def liberadamente. Precifamente. Afoutamente. vituar-fie o cajco do cavallo , he hum dos effeitos Lufiada 9. 67. je lanavo. do atrosmento. Pinto Gineta 100. D E T E R M I N A D O , part. paff. de determiD E S V I V E R , v. n. ceffar de viver. Vieira nar. Refoluto em commetter. Eufr. 1. 3.: mui DESUNIO , feparao do que eftava forte , e determinado a padecer Jom. ?Ajr. unido. no Ortografia, antifer. Defconfor L. 3. c. 10. Feito com determinao., refomidade , y. g. de vontades. luo. V de Sufo j . 3. DESUNIDO , part. paff de defunir. D E T E R M I N A D O R , m, o que julga , de D E S U N I R , v. at. feparar o que eftava uni termina, fentenceia caufa , . contorverfia , quefdo , e incorporado com outra coTa. De to , difputa* Fios Som. p. 2. f. 3. col. 1. Profiunir peffoas que convivio ; vontades, que efta- bo eftava por juiz, e determinador - : determinavo conformes. dor dos aggravos Caftan. 3. j - 1^9. juiz. DESUSADO ,. adj. que no fe uso inteira D E T E R M I N A R , v. at. tomar refoiuo em mente v. g. eftilos , palavras. Defacoftuma- alguma coifa ; refolver : y. pouco, trabalho tedo v. g. caminho Vajconc. Arte. Extraor- ve em determinar-fie. Affinar v. g. determinar dinrio , fobre natural , no vulgar v. g. ca- D dio ; determinar a algum o tempo para algum fo defufado Cames, jormofura defufada am negocio. Determinar fazer alguma coifa. De muficas defiufiadas ; ligeirefio defufada Ca-terminar o jentido de buma palavra , fixar , titmes. lo da incerteza.. Determinar coufas, defpachar, DESUSO , m. cair em, no fe ufar fentenciar. Arraes 5. 4. o jrz determina as mais. Defcoftume, infrequencia. Vieira defi- caufias. neutm ordenar v. g. V. Magefiade cui po-fie com o defiufio ; e be % affumto mais novo determinou qit^ Meza conjultaffe , -c. Depelo defufo. terminar-fe o apoftem , terminar-fe. ? D E T E N A , demora, dlao. D E T E S T A O , abominao, da.culD E T E N S O , detena. Reteno v. pa Vieira 4. 3. g. do alheia em noffo poder. D E T E S T A D O , part. paff de defoftar. D E T E N O S O , adj. vagarofo y. g. marchas D E T E S T A R , v. at. abominar; proteftar que detenofas M- Lufit. Que demora a expedio fe defaprova. da marcha. V. do Arceb. L. 3, c. 6 caminho D E T E S T V E L , adi: abominvel. afpero , e detenofio. D E T I D O , part. p | de deter. D E T E N S O R , m. o que detm y. g. D E T O N A R , v. n. Qumico. efto;rar com do alheio em feu poder M. Luf. 4. / . 15-8. grande eftrondo, diz-fe dos metaes, e min era es D E T E R , v. at. .demorar algum , fazer que cujas partes aerias, aqueas , volteis , e folfono ande, no v , no profiga a coifa comea- reas fe rarefazem , defembarao , e fahem da. Deter o pranto , as lagrimas , fofter. M. com impeto , ao fogo ; e affim do oiro fulmiConq. Deter o alheio, reter. Pairar y. g. ,, nante , Scc. deter o mpeto dos inimigos. M. Luf. Fazer D E T O R A R , Vi at. cortar os ramos das arparar y. g. ,, deter as correntes dos '.rios ; e os vores por junto do tronco. DE-

D E T R A C O , f. f. o" a a o de detrahir, fem> objeco , ou refiftencia v. g. vghrtd devaffamente introduzido V. do Arceb. L. 4* "rnrmurao. r D E T R A C T O R , m. maledico , maldizente c. 3. Detraoro O que cenfura. P. Pereira. DEVASSAMENTO , m. o adto de devaffar , ou for -devaffado v. g. o devaffamento das Prol. D E T R A H I R , v. n. dizer mal de algum. Honras, e Coutos,, v, t. Cenforar, abater o merecimento v.g. DEVASSAR v. n. inquirir, e tomar infordetrahindo os jeitos honrofos: destufir, apoucar, mao acerca de algum delicio: tirar devaffa^ desluftrar. Arraes i. 78. detrahir o merecimento y. at. Intrar em lugar vedado , defofo. Cames. Lufi. 6.. -30: vedes o voffo Reino devo fiando , , alheio. ' DETRS , adv. no lugar trafoiro, anterior Devaffar ver o interior v. g. devaffar o coao que eft diante y. g. detrs de mim ; e no fia de outrem. Devaffar os Coutos , e Honras, f. depois Detrs da porta, por .detrs das ca- "defcoutar , tirar o privilegio de honra, abrir , tirar a cerca , portas , &c. y. g. ,, devaffar hum Cus t^c* D E T R I M E N T O , m. perda , prejuizo de Caftello , huma Cidade. Lopes Cron. J. 1. devafalguma parte , diminuio v. g. pelo pfo; nos far a porta ,, abrila de todo. Prefies f. 7. Alaredifcios. M. Lufi. Detrimento da jade ; do gar o que era jufto , e fechava bem. Corbem commum, da fazenda. t. Aftron. debilida- romper v. g. eoilumes. Eufr. 2. 5 f os delide ,do Planeta , quando fe acha em figno diame- cias de Afia no devaffro a Portugal. Proftitralmente oppofto , ao em que tem o feu do- tuir v. g. mulher que tinha devaffado a honra com toda a forte de homens V. de Sufo cap. micilio. D E T R O N A R v. deftronar, ou defentronizar. 43. / . 243: devaffar huma moa , corrompela, DEVAO , diz. Vieira , e muitos dos caf- lazer que fe proftitua devajfando a filha aos fe, a alma Paifico.s a quem elle imitou efcrupulofamente : hoje firaficaros, e perdidos va S. .f. 151 : proftituir-fe. Ulifipo f. 42. v. dizemos devoo conforme ao latim devotionem. deficartai a moo de converfaes , e azos antes que D E V A G A R , v. vagar. fe devaffe i. e. fe proftitua vulgarmente ; deDEVANF/AR , v. n. defvariar , delirar; penfar em coifas vs , impoliveis , em vaidades vaffar alguma coifa, publicar , vulgarizar. Prefies Maufinbo fi. 20. efi. 1. louco defivanear de auto do Mouro no fim. DEVASSIDADE v. devaffido. Obras del-Rei bum trifte amante ,, dizer coifas vans , pueris. Defvariar , variar com incerteza por falta de D. Duarte. verdadeiro conhecimento Pinto Pereira. De- _ DEVASSIDO , publicidade efcandalofa, com que fe fazem aces deshoneftas , e dicat. D E V A N E O , f . m . vaidade, defvanecimento. indecorofas, obras ms y. g. as devaffides de Leo Origem vir a parar em mil devaneos, Nero Cunha; Soufa. Culpa efcandalofa prini. e. delirio , defvario. V. do Arceb. L. 2. c. 3 2 . , , cipalmente do fonfual Eufr. 2. 7. e 5. 10. depois de gaftar o dinheiro , em jogo , e outras era vaidade , e devaneo. gm^ DEVASSA , adto j i i r i d i ^ h o qual fo in- devaffides os demafias de Nero, a devaffido de quirem telemunhas acerca de algum crime. Sardanapalo Tempo de Agora -2. / . 153. A O feito, em que fe contem a inquirio , j e di- devaffido que corre nas Imprefses finde fe eflamtos das telfcmunhas abrir devaffa, tirar, fe- po fem fabortos. Anaes 4. 3. licena m parchar , pronunciar. Dar devaffa a algum , ou- te. Vem do adj. devaffb derivado do Francs debauch vi-lo em devaffa. Auto do dio de Juizo. DEVASSO , adj. publico , fem fegredo, a que DEVASSADO , part. paff de devaffar. Lugar devaffado , defcoberto, expofto vifta. no afifte aparte aceufada, ou contra quem fe DEVASSADOR, W ora fiem. que de- inquire a ver jurar telemunhas v. g. inqitirivaffa ; que publica v. g. devaffadora da pr- ets devaffas geraes, ou particulares Orden. Manuel. L. 1. Tit. 44. No coutado. Livre , e pria honra, devafador dos defeitos alheios. DEVASSAMENTE, adv. inquirir devaffamen-. fem defeza , ou eftorvo de entrada. Caflan. L. te, he perguntar telemunhas em fegredo , fem 7. cap. 20. terra devaffa, apaulada. Cron. de citar a parte , contra quem fe inquirem para as D. J. i./por Leo ,, ficou o cajiello queimado, ver jurar ; como fe faz nas devaffas. Orden. Ma- e dev.Offo. Lugar, que fe avifta , e cujos intenuel. L. 1, T. '44. 3- na Filipina L. 3. T. 62. riores fo defcobrem. Que no ajufta bem ao % l, inquirir' devaftamente. Cora devaffido fechar y. g. efi a caixa devaffa. Publico , prof-

41i

DET

DEV

7 DEV DEV 433 fpftituto v.,g. nulber devaffa. Sagramor i. e.Pot obrigao. Conforme a-.noffo, dever. H* zz.prxnc. Diffoluto em vicios, eftragado. Eu- Pinto. fr. i. 4. Paiva Serm. 1. 8. devaffas, efiotosnos DEVIDO , part. paff. de dever. O que he vicios. i V. do Arceb. 4, c. 6. homens devafisos, jufto, e e razo. Com manb no devido, injufdefalmados. W Mir. Vilhalp. Ato i.fci. 4jun-ta. Lufiada 6. 69., tei para devajsos, e devafisos^,,, gente viciofacom DEVIDO., m, *aso de parentefco. an( foltura. %nos peecados venises. Paiva S. i.fi.tiq. . 27. Cheio de erros v. g. a copia de algum DEVINHAR v. adivinhar. Ferreira. L. 1. Carejerit. Eujr-i 5. Io, Gofios devajsos, i- e. de ta 6. devinha a morte. mulheres proftitutas. Sagramor 1. cap. 14. : ho- DEVISA , antiq. Senhorio de Devifid mens t que devio dar exemplo de continncia pre era a herdade, que alguns tinho de feu pai, zo-fie de devafisos Ulif. fi. 267. ou avs , e fe partia entre elles; nellas conifDEVASTAO ,. L ruina, deftruio v. g, tio os haveres , ou o. algo dos antigos Fidalde lugares, terras. gos , nobres , bem como nos Senhorios Ae fiDEVASTADO , part, paff de devaftar. lar ,, ou terras povoadas de folarengos , e, nos DEVASTADOR, e.adj. que devata. fenborios de*Bebetria. v, Intituc. dei .Derecbo t de DEVASTAR, v. at. affolar , arruinar v. g. Caftilla Madrid 1786. 4- L. 1. Tit. 5. Valguma regio, provncia, Urros. Gallegos. . DEVISAR, v. at. ver , examinar. Azurara DEVEOR , m ora peffoa, que c. 14. deve. DEVISEIRO, m. antiq. o herdeiro de dDEVENTRE, m. debuho, os intftinos, yifa ,, devizeiro de mar a mar Nobiliario j . e entranhas dos animaes. Santos Ethiop. 78. v. os art. Devifa, e B.ehetria. DEVER , fi. m. obrigao y. g, jazer o feu DEVOO , oblao , oftrecimento da dever ,, Tempo de Agora 2. j . 86. jaiia o vontade, e.ohsas a Deos , e aos Santos. A juftia o feu dever .Coutinho Cerco de Diu f. 75. alguma peffoa; ter pefsoas fiua devoo , i. e. v. Leo Cron. de D. Afonfio Hendques. Franco difpoftas ao feu arbtrio , e querer ,, devoo Eneida. Cton. de D. J. 1. por Leo cap,. 104. do Imprio. M- Lufit. Os antigos dizio ter Albuquerque 4. p. c. 3. Lobo Pafl. Peregr.'L. 2. devoo em algum Santo ; dizemos ter devoo Jom. 1. no fim. Ter dever com algum , ter ra-aos Santos , ou com algum Santo. Devoes , zo connexo , correlao , obrigao para com rezas , oraes. elle , atteno. Santos Ethiop. 2, p. f, 98. Pant. DEVOCIONARIO, nu livro, que contm 1'Aveiro c. 52. no fim no -tendoi o Cbrijlo derezas , e devoes. ver com elle nem fie dando por achado, fiem DEVOLUO, fi direito de.adquirir por ter dever com o devedor, prendero o feu fiador,, fuccefso de gro , em,gro. Reftituio ao Trancofo p. 2. c. 5. Padre que tem ifso dever-do primeiro Senhorio. a ciivuniiso Paiva Serm. 1. f. 61. y.: no - DEVOLVER-SE , v. at. recip. o entenditem dever a tenso com palavras amorojas Ber-mento que fie devolve s coifas terrenas como nardss Rimas fi. 128., > ,. .j' que rola, e propende para ellas. fe , torDEVER, v.* at. eftar obrigado ao pagamento nar ao fuperior , ou qelle de quem fahio- y. de certa fomma y. g. devo-lhe cem crufads g. ; eftes bens por fua mone devolvem-je d coroa eftar obrigado por algum beneficio v. g. de- M L- .Referir, dar para arbitrar, e julgar vo-lbe a vido, a faude ; devo lhe amor , afieo, ao juiz fuperior: contendas devolvidas ao aramizade. As mulheres pd que devem a fi btrio del-Rei. Paffar ao juiz. da fuperior infi. e. fegundo os dveres que ^devem guardar pa- tancia , per aggravo , ou apparencia v. g. Plra comfigo mefmas. Eujr. z. 7. no dever , por latos devolveo as aceufiaes ao juizo das vontades fer -igual, no inferior. Eufr. 4. 1. no deve dos Prncipes dos Sacerdotes.,, Vieira. nada ao parecer de Eufrofina /. ,e. he igualDEVOLUTARIO , m. o que alcanou bemente formofa. ", neficio devoluto. DVE'RAS v. veras. DEVOLUTIVO, adj. que faz devolver-fe v. ^DEVERTIMENTO v. com Di. g. receber a appellao no effeito devalutivo. DE VEZ A , fi lugar, cercado, y. defeza t. forenfe. deyeza cercada de arvores Barreiros., e Luf. DEVOLUTO , adj, ^iquirido por devoluo , Transf. fi. 12. v. . quarido o inferior., e collator , ordinrio no DEVIDAMENTE, adv. como he devido. . 1 confere, e, fe devolve ao fuperior o direito de I con-

conferir v. -g. beneficio. Que pffa ao fenhor que dura a luz do Sol fobre ,0 horifonte , em fuperior donde procedeo v. g. o, feudo ficou eontrpofio de noite. Entre dia , de dia. devolUto ao Imprio, o ducado devolto ao Im- Entre dias, em algum ; ou alguns dias do mez, perador. - Vafio , defoccpado herdades, que da femana Sagramor 1. 26. entre dias o hia a Ilha .ficaro devolutos com a fugida dos Mou-vifitar. De dia, em quanto eft o Sol fobre o horifonte. Com de dia , /'. e. antes da noitos Barras: como faltaro os deficendentes do inftitutdor ficou efla capella devolto Severim te, Dias,' tempo da. vida , ou do governo. Freire nos dias de Dom Joo de Caftro depois Difc. <Var. dos dias de algum, e. depois de fua morte. DEVORADO, part. paff. de devorar. DEVRADOR, e adj. que devora w g.,, Trancofo 3. como 8. Viver aos dias i.e. fem cuidar, nem fie moleftar com o futuro. Ulifipo tbdms devoradoras. DEVORAR, v. at. tragar, engolir de huma fi. 214. y. Homem de dias, ancio. Dia SoneVez v. g. o Lobo devora a ovelha. Devorar to , em que ha obrigao de Miffa, e talvez de es livros , eftudar muito, e depreffa. Devorar [abter-fe do trabalho. Dia de jejum, em que es povos: Vieira os grandes devoro os povos,ha obrigao de jejuar. Dia de annos , em i. , tono-lhe , e eftrago-lhe os bens-, fazen- que algum faz annos. Dia degolo, emxjue das. Deftruir prontamente , confumir y. g. a Corte fe vefte de gala , e ha Corte. Dia de apparecer ,, o dia final do prazo, dentro do as chamas devoraro ds cafas, os pes; o tempo 'qual o appellante fe deve apprefentar ante o devora tudo r devorar os bens, a fazenda, desbaratar. juiz para quem appellou : ,, tirar o appeado dio de apparecer ,, /'. e. Certido do tal dia. DEVOTAMENTE, adV. com devoo. Dia adiado , v. adiado.. O dio ecleftafiico coDEVOTO-,adj. que facrificoi a-Deosfoa ; vontade , que lh dedica oraes, e obras- reli mea nas vefporas de-hum dia-,- e acaba s mefgiofas., eaffim aos Santos. Affedo a al- mas horas do foguinte. Dia intercalar v. intergum-, feu affeicoado. QfTerecid em voto, calar. Dia claro , chuvofo , defabrido , /-., e. efdedicado. Arraes 9^ 18. homens devotos, e-de-..tado da atmosfera clara , e limpa, chuvcfa,&c.. Dia de peixe, em que ha abtinencia de carne. dicados-, morte para abrandar a ira de Deus. Addidto v. g.- devoto da Coroa de Portugal De dias y. g. de dias -eftava ordenado e. de tempos atras. Palm.p. 2.. c. 151. Viver aos P. Pereira L. 1. c. 25. DEUTERONOMIO , fo m. hum dos- livros dias, ou dia por dia ,, v. viver. Sagrados do- Antigo- Teftamento , enr que recoDIA , t. Grego, ufado na Formada, e d a piladament- fe repetem os preceitos da Lei, entender que o nome a que fo ajunta fignifica. cc. .0 ingrediente que ferve de baze ao medicamenDEXTERIDADE por deftreza- v Gallicifino. to v. g. diambar remdio onde o principal Pino na Rep. Compulforia. he o mbar , &e. DEXTRA , - poet. a mo direita.- Uliff-.. DIABETES, m. fuxo de urina preter'. 9 2 . natural. D E Z , adj. num. card. nove, ; e mais huma uni^ DIABTICO , adj. d^ natureza do diabedade ; em algarifmos io. rtes.DEZEMBRO , fi m.. o ultimo mez do noffo DIABO, m. anjo mo,. demnio. Que anno , tem 3-1 dia. diaboi Ulifipo fi. 174. e -181. v. ao modo FranDEZENA, Aritmet., dez unidades , pu ;cs.. 0 no L Homem mui fabido, vivo. Caftan.fium nmero de dez unidades , e affim dez de- dizio que era diabo. zenas-, y. g. dezena de milhar ; dezena- de con- Dl ABO A-, chul- de diabo :, mulher m. to ; dezena de milhar de conto, <&c>' Eufr. 3. 7. DEZENO-, adj. num., rd. dcimo. Palm. 2, DIABLICO-, adj. que refpeita ao diabo v.. f. ^67. , o dezena cavalleiro*. gs,, arte- Mo , maligno v.g. efpirito DIABRETE, m. dim. de diabo. RaDIA paz mui traveffo , malino. Ferreira Brifto. 4. 1. o moa nem efla tua nem diabrete. D^I* por d?a. Eufr. 3.?. B. Clarim, -r. DIABRURA , aco de diabo. fi.Aco DIA , efpao de 24 horas , em que o maligna , maravilhofa,. feira por arte do diabo. Sol torna ao mefmo meridiano donde fahira , e Palm. p. 2. c. 106. a diabrura dos golpes de fie fo diz dA natural. & Dia. artificial x o tempo contrario nenhuma refifkncia fojrio. * DIA-

44

DEV

DIA

DIALOfJISMO , m. figura em que faze? t DIACHO , f. m. vulg. mos que a peffoa introduzida a fallar, falle com DIACQNATO , f. m. ordem de emano. DlACONISA , -mulher. antigamente or figo mefma v. g. mas que jao ?. os antigos denada por impoio de mos dos Bifpos , fer- pertenfores, irei tenttr agora efcamecida? DIALOGO , f. m. pratica entre duas, ou vio nas Igrejas , accommodanero as outras mumais peffoas. lheres em eus lugares , &c. , Mulher de dicoDl AMO , m. diamante, he antiq. H. P. no na Igreja Grega. DIA'CONO , nu o que tem a ordem maior Barros , Arraes. acima do fubdicono, e abaixo do presbitero : D I A M A N T A D J Q , adj. lavrado como o diaos diconos antigamente: tinho certos exerccios mante. Que tem ar de diamante. como ero repartir as efmollas , accommodar os DIAMANTE , fom- pedra fina, criftallina, e talvez de cr amarellada, a mais rija , e brihomens em feus lugares , &c. DIADEMA, fom. (alguns o fazem femin lhante que ha; lavra-fe cora diverfos fundos donVajconc. Arte 171. v. M. Luf. 1. 38. Barros de lhe vem os nomes diamante rofia , chapa, Elogio de D. Joo 3. em Severim j . 311. nov ou tobla , brilhante, ou fundo ; diamante jazenedi. Heit. Pimo Vida Solit. c. 5.) infignia Real, do, he o mfudo, ou groffo de qualquer lavor, fendo criftallino , vai a 15-000 reis o quilate : fita, faxa , que cingia a fronte. DIA'FA , o que fe d aos trabalhadores diamante refuga, vai a 5 ou 6 mil reis o quide mais do feu jornal, no fim de qualquer trabalho late-, conforme so mais brancos , ou menos: ; DIAFANEIDADE , f. a qualidade de fer diamante beneficio , he de meia eftimao entre difano : tranfparencia. Templo da Memoria. o fazenda , e rejugo , e vai de 10 at iicco DlA'FNO , adj, tranfparente, que d paffa reis o quilate , diamante do rodei Ia , y. copa , peda luz por feus poros , como o vidro crifta- a de ao diamantada que eftk no meio. Do artilheiro, a agulha. Ponta de diamante nas jalino, &c. DIAFORETICO , adj. Med. que excita, e cas , ponta mui rija , que paffa cobres , &c. Coifa de diamante poeticamente , rija , dura y. g. promove a tranfpirao. DIAFRAGMA , m. Anat. mufculo mui peito de diamante Cames Canc. 7. efi. 2. largo , e delgado que fepara tranfverfalmente o Infenfivel. Arraes 1. 20 quem fera to de diamante , que paffafiofirerdef prezas da verpeito do baxoventre. DIAFRAGMATICO , adj. do diafragma v. dade. g. veia DIAMETRAL , adj. .que pertence ao diDIAGNOSIS , f. conhecimento da caufa metro. da doena t. Med. DIAMETRALMENTE, adv. v. g. diameDIAGNOSTICO , adj. Med. que d a co- tralmente oppofto , i. e. como o so os extremos nhecer a caufa da doena v. g. final do dimetro que he a maior oppofio que ha. DIAGONAL, fi ou adj, a linha, que fo DIMETRO , m. a linha redta que tirada tira de hum angulo de qualquer parallelogramo de hum ponto do circulo a outro paffa polo feu a outro angulo oppofto , e o divide em dois trin- ponto central. -P. Pereira 2. j . 21. ufa deite tergulos iguaes. mo ignificando a redta em contrapofio da liDIAGALVES, adj. uva,efpecie delia.: nha curva. Dl AL , adj. que fe faz cada dia. DIANA pea Lua y. o Dicc. Fbula. DIALECTICA , arte de difputar para DIANTE , uso-no.os clafficos como prepofiindagar a verdade , por meio de raciocnios. o v. g.^* chegando diante ella Sagramor r. DA LECTICO, adj. que refpeita diaiedtica : 17. . . Pa%er. p. 1. c. 35. trazio diante fi fubft, o que fabe diaiedtica. Vieira. huns lios ,:?7, diante o curvo pinho ejparger -floDIALECTO , m modo de fallar huma lin- res Bernardes Lima: diante Rei, diante Imgua nas provncias do.mefmo reino , ou.conquif- peradores, por ante: outras vezes he ufado como tas , com diffrena em accento , ou mudana nas; advrbio y. g. diante de mim , em minha prevogaes , no variar, e declinar nomes , e verbos, zena, ou primeiro que eu ; e com prepoao Scc Vieira. . clara v. g. ide para diante , ao diante , pelo DILOGIA , f. f. figura pela qual a mefma tempo em diante, ou pelo que fe foguir em o fupalavra , que tem dois fentidos fe repete em am- turo. Ir por diante , continuar; pr diante , ebos y, g. eu no quero amar feno:aquem fe- prefentar, fazer notar, reparar. V. do Arceb. 1. no no tiver. . < 2. andar algum diante de outrem em fazer alguI ma,

DIA

DIA

435-

DIA

maior , como de ut afia, ou de re a ^na coifa , ariticpar-fe-lhe, tomar-lhea falva var-lhe aslrrfoas. Albuq. i. c. 45"foi, confifte em razo fofquirercia como de 4 D I A N T E I R O , adj. que vai diante, primeiro com \: he conforiaricia menos perfeita que a [ue todos na ferie. Que eft diante. O que quinta , e na pratica fe chama quarta. offerece, e expe primeiro v. g. dianteiros D I A T H E U T I C A , fi a parte da Medecina nos perigos offerecendo-me fempre dianteiro ao pe ;q trata de Dieta. r, go ,, Sagramor i, 28. Lucena 1. 14. col. 2. D l A T N I C O , adj hum dos trs gneros do Relgio dianteiro, o que fe adianta , que d a fiftema mufjco , ehe o que procede por dois tons, hora , antes do tempo. J Dentes dianteiros , os ehnm foritom; canto diatonico. incifores , oppofts *os cobeiros. Dianteira , - DIBRA , (das palavras-crticas di que fifubftmtivamente, a parte que eft diante. A gnifica fem , e bro , que fignifica ptria) dibras dianteira da cabea v. mollira. Tomar a dian- povos errantes , fem affento fixo , ou ptria. Nau* teira a algum, atiticipar-fe-Ihe. Dar algum a fr. de Sepulv. v. Bullet. Memoires fiur Ia landianteira , o lugar primeiro , ou conceder-lhe que gue Celtique art. Dibro t. 2. primeira faa alguma coifa v. g. ,, dar lhe a D I S O - , (do latim dti) Vida da Raidianteiro na imratfa da porta Lobo. O com- nha Santa dilatando' as" dres do Reino- i. e. metter primeiro coifa no tentada. S Mir. ,, os domnios. perigofio' he a dianteira. Dianteira do livro , a DICO , a palavra j huma quanridade parte delle que he aparada , oppofta lombada. de fom ignificantc. O que fe ganha pela porta- dianteira nos ofcios D I C C I O N A R I O , f. m. vocabulrio , livro so o ordenado , e emolumentos , que deve levar em que fe aponto as palavras de huma lingua Ijicitamente. Trazer tudo na cafia dianteira , com a explicao dos feus figni-ficados. fardar, affoalhar, o que b e , as Tuas prenDICCIONARISTA ? f. m. o que trabalha em das. Eujr. 3. 2. compofio de diccionario. Dl CHA , fv dizer a buenadkbo , i. e, pre* DIPAS , m. muf. intervallo\ qtie confta de 5 tons 3 maiores, e dois menores , e dizer a fortuna lendo^ pelas linhas da mo. de dois- femitons maiores , qu so diapente, e D I C H O , m. Cmico, dito , palavras. Eu1datefero; he confonancia perfeita, e confifte em fr- f- 35"- jj fegundo iffo andamos a bons- diibos-i razo dupla dedoisahum. . e. no me pagas feno com palavras. D I A P E N T E , m. o quinto inrervallo , que D I C T A D O (ou Ditado. Barros) , f. m. os tconfira de 3 t o n s , e de hum femitom menor: tulos de Senhorio que os Reis tomo y. g. fua razo he fofquialtera , e.he confonancia per D. Joz por graa de Deus Rei' de Portugal, e feita. 'dos Algarves., >-,c. B. Dcadas, e Clarim. L. r. f. 41- v. Lopes Cron. J..i. p. 2. c. 153. o feu D I A R I A M E N T E , adv. cada-dia. ditado era efte. Eu Nuno Alvares &-c. O D I R I O " , adj: quotidiano, de cada di. DIRIO , m>. livro d apontamentos do que ue o meftre didta nas lies* r Adagio, refnccede cada- dia-. / ro. D I A R I S T A , m. o que efcreve dirios; D I C T A D O R , f. ra. Magiftrado extraordinD l A R R E ' A , doena , fluxo de ventre rio entre os Romanos , criado por neceffidade em que fahe delle huma evacuao frequentede publica, o- qual fufpendia as jurifdices fubalmatria clara , aquea , mucbfa, glutinofa ,. com ternas , e era como^ Soberano, no devia durar efcuma , biliofa , ou denegrida dos- inteftinos , mais d 6 mezes , e a principio no havia deltal' vez com pnxosv le appellao, depois^ foi perpetuo. S Mir. DPARTHROSE , Anat. arribao moD I C T A D R A , o oficio deDdtador, v e i , na-qual o'offb'encaixa a-cabea em cavidaD I C T A M E , regra doutrinai-, mxima dfe des, mais , ou menos profundas^ e fe pde mover prudncia, ou moral. Opinio-, juizo particu^em varias direces: lau * DTACSPRO*' , m. pedra' preeibf ds maioDlGTAMO v , m. planta medicinai Eneida res , efpecie- de jafpe molhado de varias coreSi 12. 96. hecontraveneno. diamusi jafipis. D l C T A R j v. at. notar, apontar Tendo , on DIASTOLE , movimento de dflatSo vocalmente , o que outrem ha de efcrever. Endas artrias , e do corao--, oppe4e a'Sifiole. ffnar, infpirar, Tugerir v. g. ,, a raso , o prDIATESRO , rm mui. intervallo, que prio intereffe dio o contrario; o Efpirito Sant onfta de.dois tons maior, 'menor/, e dchum o diou ,, Vieira* DIGr

, le- fl lemiton

DIE
D I C T E R I O , fi m. dito fatirico , picante, mrdz , rnaldizente , que fere, oftende , e talvez infama. DIECESANO , adj. da diecefe : o Bifpo, Arcebifpo,-.^c. "N DIECESE , diftridlo de jurifdico efpiritual d Bifpo, Arcebifpo, e outros prelados, que a tem. DIERESIS-, f. f. Gram. v. cimalhas, pices. DIESIS , Muf. huma das partes mais yequenas , e fimples , em que fo divide o tom : quando he a terceira parte fe chama cromatico mnima; quando fie a quarta fo diz enarmonica mnima: a nota que Te pe para indicar a diefis. DIETA , a temperana no comer , e beber : entre Mdicos , o regimen, ou refguardo a cerca de tudo o que pde perturbar o recobram ento da faude. Dieta do Imprio , affemblea, junta dos Crculos , para deliberarem fobre negcios pblicos Polticos. Port. Reftaurado. DIFFAMACO , f. o adto de diffamar. Orden. Caftan. 8. / . 8 i . D I F F A M A D O , part. paff de diffamar. D I F F A M A D O R , fi. m . o i a peffoa que diffama. DIFFAMAR , v. at. defacreditar , publicar alguma falta contra a reputao de algum, infamar. Avifo te que nunca difames ningum ., H. Pinto fi. 231. cot. 2. D I F F A M A T O R I O , adj. que contm diftmao , que tende a diffamar v. g. Libello Caftan. L. 8, / . 82. palavras mui djfamato^

DIF

437

rios
D I F F E R E N A , diverfidade, efeffemeIhana, que ha. entre duas coifas, ou de huma a outra. Arraes 1. 10. differena que ba dos aduladores aos verdadeiros amigos. t. Lgico , o caradter que drftingue huma efpecie de outra , u o indivduo hum do outro. no' Braj. O final que fez diftinguir os chefes , ds ramos do mefmo tronco. Diferenas, por defavenas*, difcordias , contendas. M. Lufi. D I F F E R E N A D O , part. paff. de diftrenar ', O ejtatutos deflas ordens so diferenados entre fir Fios Sant. V. de S. Bento. D I F F E R E N C A R , v.at. pr;. fazer difrerena. fe , ditinguir-fe , diverfrcary. g. nifito fe diferena a mi da modrafia D I F F E R E N C I A O , de Calculo, a operao de differnciar. D.IFFERFJMCEAR y. differencar-, Guia de

Gafados-: differencear-fie Arte de Furtar j . 342, fe, Valm. p. 3. / . 53D I F F E R E N I A L , adj. clculo*-das quantidades mnimas-, ou infinitamente pequenas. Befout. lgebra traduzida. D I F F E R N C I A R , v . a t . da lgebra diferenciar huma quantidade , tomar delia a. parte mini ma , ou parte infinitamente pequena. Bezout lgebra traduzida, D I F F E R E N T E , adj-. diverfo, deffemelhante, diftindfo. D I F F E R E N T E M E N T E , adv. de modo dverfo..DIFFERIR , v. n.- fer differente (B.) em alguma coifa. Deferir , ou desferir as velas. Sagramor L." 1. Dilatar v.g. a partida. Lufiada 8. 80, D I F F I C I L , adj. no fitcil, trabalhofo v.g.n negocio-; eftudo ,t fciencia. Homem dijfidl de conr tentar , duro. D1FFICILLIMO , fuperlat. mui difficl, D I F F I C I L M E N T E , adv. com diffleuldad. DIFFCULDADE , embarao ,. repughancrff , elorvo , que faz as coifas difficeis as dificuldades defta Vida. Arraes 4. 24. das artes-, fciencias, da matria , Ao affumto; de fazer alguma coifa, <'C. Trabalho , cufto v. g- y , con fegui u fe , fez-je com muita dificuldade. Duvida , objeco contra alguma opinio , doutrina , v o t o , parecer, deciso. Repugnncia y. g. ,, tenho dificuldade em fazer iffo. D I F F C U L T A R , v. at, embaraar , e fazer difficl , trabalhofo, embaraado v.g. dijficulr toUrme efie eftudo o mo mtodo , que nelle levei 0 amigo dijfieultou-me o eonfeguimento do npgodo , a emprejo , o javor. fie , fazer difficil. D I F F I C U L T O S A M E N T E , adv. com ,dificuldade , trabalho v. g. dijficultofamente fie fabe o qve he abftrato ; difficutofahiente je achar jujeito to fuficiente por efte cago. D I F F I G U L T O S O , adj. no livre, no defempedido , difficil, embaraado v. g- ,, refipirao drfficuhofa. -' Trabalhofo to diffieulwfit era a edificao de- Roma dijficukofo de- alcanar, de confeguir, de perfuadir, dihcil, traba^ lhofo , duro. D I F F I R I R v. dtfrerir, ou desferir. Ulifipo nv fig*.-/. r i . rodeio por outra rua que venhadrffirir a feu intento* ,f i. e. fer favorvel, pararem fe' intento. Dilatar , efpaar. Arraes z^ 2i. : para mais tarde. D I F F I N D O R y. definidor. D I F F U N D I R , v.- at. derramar o liquido v..

. o fangue : rios que fe difundem nos capites, co civil, ou clefiaftlco. Honra i gro de hont. e. que dfemboco SalgadofiucceffosMilit. ra. O refpeito., venerao devido a quem tem oftTcio, magiftrado , virtudes, cs, &c. -1. af Difundiu a maior nobreza fiua pofterdade.tron. v. gofo. Merecimento dov^que tem as Diffmdir-fie o cheiro pela cafio : propagar-fe v. qualidades para officio , encargo , honra. DGNO ," adj. merecedor , benemrito v.g. DIFFUSAMENTE, adv. com diffuso. DIFFUSO-, o adto de derramar, ou digno de perdo, de amor, de honras, olficim; de derramar-fe qualquer liquido , e o vapor. caftigo , de reprehenso , &c. Do eftilo derramado , em que fe diz mais do DIGRESSO, diverso do affumto, trapie , fe hov.era de dizer para eftar conforme s tando coifa eftranha , viciofa, ou fem defeito, regras , redundncia, exuberncia. quando a pede a clareza. DIFFUSIVO , adj. que Te diffunde , efpalha, DILAO , demora , detena. Amaral chega a muitos. Macedo Domin. , o bem de fi be 11. nos jeitos, * demandas, prazo de tempo, em diffujvo. que. feno continue.. DIFFUSO , part. paff. irreg. de diffundir, der- DILACERAR , v. at. rafgar em pedaos. ramado , efpalhado , Occupando largo ^efpao , Hercules dilacerando monftros M. Luf. f. ou communicando-fe a mais indivduos. Galhe- Dilacerar o corpo da Repub., efpedaar , delrogos o fangue dr Bragana diffufb em buma , e ar. Port. Refiaur. outra porte. Diftribuido , repartido. Infulan. DILAPIDAR, V; at. gaftar mal, malbaratr, Que tem o vicio da diffuso y. g. difcurfo , desbaratar os bens, a fazenda: Lemos no Cerco pratica,, eftilo, Caminho dijfiffio, longo, enfa- de Maloca , dis,,, a Cidade dilapidado taldonho. Fumo dif ufo Eneida 12. 7 1 . : o vez por arruinada , ou defpefa de viveres, e exercito dif ufo. Arraes 7. 4. munies? / . 55-, DIGAMMA , f. m. final ortogrfico he o F DILATAO , o ato de dilatar-fe o Romano. Leo. corpo , alargando-fe os feus poros , cora que DIGERIR , v. at. fazer a coeo dos alimen- vem a ter maior volume. f. Dilatao da tos no eftomago. Soffrer, levar em pacin- Monarquia , eftendendo , dilatando , alargando cia v. g. a dr, affronta. Vieira, digeftir y. En- as Tuas raias com novas conquiftas, ou aquinntre os Chimicos, pr fobre fogo brando para pu- do novas terras. M. Lufi. rificar. DILATADO , part. paff. de dilatar. Curto DIGESTO , fi o cofimento. dos alimen- nas palavras, dilatado nas fentenas: corao ditos no eftomago, Ordem no dizer, efcrever. latado com prazer. M. Lufi. 6 pane. DILATADOR, m. o que pedilaes. DIGESTIR , v. at. digerir no fig, Heitor Pin- O que dilata, propaga y. g. dilatador da f, to as injurias que digeftia com fofrintento do Imprio. DIGESTIVO, adj. que tem virtude de cozer DILATAR , v. at. demorar v.g. alguma^coias matrias das feridas, t. Chirurg. ' fa para outro tempo, Tardar com o defpacho DIGESTO , part. paff irreg. de digerir,, co-'v- g. ,, dilatar a'fiemena , o defpacho da Caufa. fido no eftomago. Ordenado em efcritura. Vi- Vieira. Allongar, fazer longo' y. g. dilatar etra, 4- n. 167. o difcurfo , aeferituro, daqui carta dilatada. DIGESTO, m. livro das Leis Romanas , Prolongar em tempo y. g. ,, dilatar a curo; do que contm os Fragmentos dos antigos ]urifcon-^C4 dilatado, guerra dilatada. Elender larga fultos , Pandedlas. j mente as ruas v. g. dilatar o Imprio. Pro DIGNAMENTE , adv. conforme ao mereefofagar v. g. dilatar aj no. Oriente., Luf. 7. mento , mereeidarnente,, no pode fer dignamen-v a lei da vida eterno dilatais e c. . eft. te louvado ; correfponder dignamente Vieira 2.a ; f , com imprio. A luz fe dilato , efdignamente comparado com Salomo, parge pelo horifonte. Vieira. o'ventriculo fie DIGNAR , v. at. fazer digno Deus a que-aperta , e fiedilata, alarga Dilatar o nome do ria dignar da fiua vifta eterno V. do Rainha ^Prncipe, i. e. a fua fama, renome. T.*d> Agora Santa. Dignar-fe de fazer alguma coifa , no 2. 3. fo deshonrar ,- no ter por indignidade , e de- DILECO , amor com efcolha do obfautondade o faze-la, nao Te defpreTar v. g. jedto, e de puro beneplcito de quem ama. dignou-fe Deus tomar carne bumana. DILEMMA , m. log. argumento formado DIGNIDADE, cargo, officio honorifi-com huma disjundtiva em duas propoftes , com ai

43 8

DIF

DIG

DIL

DIR

4jji

tal artifcio-j <jue ptr qualquer dellasficaconven- do fino enfeada. O afio de medir, examinar a cido o contrario, ou a thefe impugnada v. g. para grandeza. Metb. Luf. a dimenso das reas. $ convencer hum Pyrrhorco diramos ou fabes o As dimenses do folio , em comprimento, largura , que dizes, ou no o fabes ;_fe (abes, logo algu-e a tu-a , i. e. as extenses. ma coifa fe pde faber; fieno Abes o que dizes, DIMIDIADO , ou Dimidiato , adj. dividido mal affirmm que nadafi*pode fabu , porque no cm metade Deus no quer o? coraes dimdiadevemos a&rmar aquillo que no 1 abemos de dos , mas fim inteiros Vida de S. Joo da certo. -i Cruz. Cidadella, ou Caftello dimidiato, aquelDILEMMATICO, adj. que refpeita ao dilem- le cuja defeza he conforme a metade do tiro do mofquete. Metbodo Lufit. pag. 15. ma v.g. argumento DILIDO, part. paff. de dilU: f. ,, letras l- D I M I D I A R , v. at. partir em metades. )imidiar a confifso, dizer parte dos peecados por quidas quafi dilidas, ou derretidas. B. Gram. f abreviar , havendo os juftos motivos, que apon181. DILIGENCIA, f. a applicfco, aiidado , to os moraliftas. DIMINUIO, f. f. quebra, que padece qualque fe pe em confeguir alguma o^ifa. Preffa. quer grandeza , corpo , quantidade , ou fus quaSagramor i. c. 41. por diligencia. DILIGENCIA , v. at. negociar, Ptocurarcom lidades , faculdades v. g. a Jebre vai em didiligencia diligenciar o que bejiqto\ be virtu minuio , a enchente do rio , a vtfid, o credito , /t jazendo, os lucros. Diminuio das colunas, a de ,, Macedo. DILIGENTE, adj. que faz adiligenc\, que parre que vai fendo menos groffa medindo da bufca , trata , negocea com diligencia. Promto , bafe para cima. Na Arithmetica , operao que confifte em tirar hom numero de outro pacuidadofo. v DILIGENTEMENTE , adv. com diligenc\ ra fe achar a diffrcna, que ha entre elles v. DILIR y. diluir. Arraes 1. 15. ovmbodenuk g. tirar, ou diminuir 3 de*4. Diminuio na fitado dile a virtude feminal. Dilimos n Xhiquifio-, he calar alguma culpa, ou circunfprolao as letras lquidas de forte que quafi fe no foncias notveis. ^DIMINUDO , part. paff. de diminuir. $ f. fentem B. Gram. f. 181. quam mingoados . e diminudos so os nofifos anDILUCIDAR , "v. at. aclarar, explicar, de clarar , illuftrar alguma matria , lugar de autor , nos das idades primeiras Filof. de Princ. .f. 6. v. diminuto. firc. DIMINUIR, v.at. tirar parte de alguma coi-Dl LCIDO , adj. v. Incido ; intervollo DILUCULO , m. Men. e Moyt f. 142. fa y. g. diminuir o preo dos monumentos; diEclogo Crisjal ,, at o tempo que nos outros osminuir as rendas, o ordenado ; diminuir o numero dos inimigos; diminuir a jebre, jaze Io menos acfaflores , o diluculo chamamos. Luf. Transf. f. 58, tiva ; abattr v. g. diminuir os louvores; o crii. e. a alvorada , o nafcer , ou aponrar o dia. DILUENTE , part. at. Med. remdio que di- me , reprefentando-o menor querido diminuir o lue , deftempera, bem cemo a agua deftempera cavalleiro ante as damas abater desfazer nelo vinho , e o enfraquece ,, a agua de cevada le, acanhar. Palm. p. 2. c. 144. Diminuir huma: quantidade de outra y. fazer diminuio opebe dilueme da cerimonia do fangue DILUIR, v.at. enfraquecer a fora com agua rao Arithmec v. n. Ir a menor v. g. ,, que fe miftura v. g. diluir a acrimonia do fan-vai diminuindo a enchente ; os dias vo diminuindo , i. e. no* ha tantas horas de foi no horigue , quafi deslavar. DILVIO , m. grande innundao de guas, fonte. que alaga as terras. Por cxcellencia o dilvio* DIMINUTAMENTE, adv. com diminuio* univerfA que alagou toda a face da terra, e fo- **" 9U0 dhnintametite. brepujou os montes , e foi hum caftigo dado por DIMINTTVO, aj. Grammat. o nome , ou Deos. Grande nmero v. g. bum dilvio adj. que declara a coifa com diminuio do fei* de pragas; de gentes danadas. M. Conq. 11. 37: eftado ordinrio y. g.'% bomemzinbo: pobrete. DIMINUTO , adj. falto de alguma parte v. dilvio de fangue Galhegos 2v 124. g. diminuto na prudncia Varella ; diminuto' DIMANAK. , v. n. brotar, ou correr algum liquido v. g. dende dhnana o fangue. friT em virtudes medicinaes. Obra diminuta , falta, do ginar-fe daqui imanou a idolatria , i. e. teve neceffario para fua inteireza v. g. ,, crnicos diminutos va maior parte das circunftancias ., M. principio. Anaes. 1. 6. DIMENSO, f. f. medida. B. a dimenso Luf. % Diminuto na Confifso, o que encobria cuL-

DIOCESANO . diecefano: diocefano pa#eculpas , ou circunftancjas graves. Vieira quance fer mais ufado. tos fe vero ali con feflos, e diminutos D I O P T R A , fo; fi inftrumento ptico , GeoD1MISSO v. demifso. DIMISSORIO , adj. Letras dimifforias, so mtrico , e Aftronomico y'que pofto fobre o Afas que os prelado? do aos feus fubditos para trolabio, ou circulo graduado ferve de medir, e tomar as alturas profundidades , e diftancias ; 'he fe poderem ordenar com outro Diecefano. huma regra com duas pinnuls , e buracos por onD M I T T I R v. demittir. D I N A M E N T E , D N I D A D E , D I N O efcre- de entro os (raios- vifuaes , &c. D I O P T R I C A / , - parte da Ffica-Mathev geralmente os Clallicos , e Lobo na Corte no Aldea diz que digno era de quem fazia of- matic, que trata, das propriedades , o Leis da tentao de Latino : hoje dizemos dignamente, refracp da luz. DlPTRICD , adj. pertence Dioptrica. dignidade, &*c. D I O R E S I S , med. derramamento de fan. D I N M I C A , parte da Mecnica, que gue por fo corroerem as veias. tem por objedto os princpios , Leis, e efiitos DIPHALANGARCHIA, da Milcia. Gre~ do movimento dos corpos folidos." Mecban. de go , Capitania de duas Falanges. Vafconcellos. Marie traduzida.' * '* D I N A S T A S j f . m, pi. prncipes d o E g y p t o , Arte. DIPHTQNGO y. ditongo : o primeiro he conque o dividiro-entre fi por morte deMens. forme a etimologia. Os grandes do Reino. Vieira. DIPLOA , fi Anatdm. a fogunda tabok do DINASTIA ,\f.' principado do Dinafta. Durao do governo do Dinafta. BarreiroshCen- craneo , molle , e efponjofa. D I P L O M A , m. defpacho carta, patenfura. ^ DINHETRAMA , f. vulgar, muito dinheiro. te , bulla, edidto , raanddo , que leva fello de D I N H E I R O , m. moeda de metal cunha- armas do Soberano. da , com que fe compra , e vende : a outras na- D I P L O M T I C O , adj. que refpeita a dipio-. es forve de dinheiro o metal em barrinhas, ma. Corpo diplomtico, os miniftros eftrangeibzios , &c. Em tempo de D. Joo I. era ros , que rcfidem como Embaixadores, Inviados, moeda , doze das quaes fazio hum foldo, e 20 Plenipotenciarios , &c. D I P T I C O , m. catalogo ecclefiaftico , dos foldos 1 libra. Hove mais ditiheiros Afonfins , , Cron. de D. Fernando cap. 55. Moeda, que prelados das Igrejas , dos fieis que morrero em Albuquerque cunhou no Oriente , e 3 valio odor de Santidade , 8c. hum Leal , Comment. 2. p. cap. 26. Titulo da D I Q U E , fi m. defeza , ou reparo artificial prata ,entre os Moedeiros, bem como o quilate para reter, e reprefar as guas , que no faio , do oiro ,, a prata de lei he de 12 dinheiros , e ou entrem para alguma parte , feita de diverfos em cada dinheiro ha 24 gros grandes, e 384 materiaes : romper , foltar os diques pequenos ; nos marcos de prata correfponde o DIRANDELLA , f. pea de metal , que fe dinheiro a J- f 24 gros; na ona a 48 gros ; e embeba no bocal, dos caftjaes para aparar os na oitava a 6 gros do marco: V. Severim r<?; pingos. tic. p. 106. ant. edi. no lhe deixou nem bum DlRAS , plur:, poefia , que contm malfi dinheiro Fios Sant. V. de ~S. Paula. Di-dies , e imprecaes. Cofia Vida de Virglio. nheiro de contado , vifta, pago logo, que fe DIRECO , o adto de dirigir; Goajuftou o contrato. verno , regime de algum negocio; peffoa. na Fifiea ,' a linha que defereve o corpo , que fe D N I D A D E , dizemos. Dignidade. D I N O , eferevio os noffos claflicos, e Lobo move, o raio da luz , &c. Mxima de gover ([Corte na Aldeya D. 16.) diz que era affedta-- no , regi men. o dizer digno : os Poetas orimo a cada pafo D I R E C T A M E N T E , adv. em linha redta, com palavras em ina , e ino , e 6 mefmo fazem em direitura y. g. olha eft cafia direclame.me a inclino v. g. mas eu creyo , que de fie amor ao Melodia. Claramente, fem rodeios , nem indino be mais culpa a da mi, que a do meni- ambages , nem pretextos v. g. falar diretano Cam. Lufiada. Os editores modernos igno- mente em algum negocio. Ifto ofende. direarantemente lhe fubftirnem digno, eindigno fem at mente , i. e. immediatamente, e no obliquatenso rima. mente , nem indiredtamente , ofrendendo primeiD I O C E S E . Vieira diz diecefe , e diocefie,v. ra , e principalmente outra coifa , de que fe fodiecefe. M. Lufi. diocefie. gue cffenfa de outra connexa. DT

44o

DIN

DIO

; DI R G I D O , part, paff. de dirig r. D I R E C T I V O , adj. que dirige v. g. ponto D I R I G I R , v. ar. enderear, encaminhar v. diretvo do vifta. D I R E C T O R , m. o que dirige alguma obra , g. dirigir buma carta o algum. $ Lobo , diou peffoa , em quanto a fus negociaes, ou rigir buma jornada , negociao , cafinar a fazer bem , ou mal. Dirigir a confciencia, enfinar confciencia. D I R E C T O R I O , m. papel , que contem a conferv-la livre de culpa. Enfmr a mandireces , mximas para fe dirigir alguma pef- dar , a reger v. g. ,, dirigir a mo do que eficreve , ou efgrime. Tender v. g. os confdbos fe foa , ou negocio. D I R E I T A , forte de dois metaes no jo- dirigio paz ; a efte fim fie dirigio meus intentos, projetlos. Effas palavras dirigem-j a mim, go das Prefas. D I R E I T A M E N T E , adv. no obliquamente , i. e. so ditas para mim. Dl RI M E N T E , part. at. de dirimir. fem digrefso , nem parar y. g. fui direitaD I R I M I R , v. at. foltar, acabar v.g.,, dumente o cafa. dircdtamente y. D I R E I T E Z A , reaido no fig. v. g. ,, vidas , controverfios M. Luf. Annullar^ daimpedimento dirmente do matrimnio ,, $ figntficando na vara bronco , qual deve fer a di- ni esfazer v. g. a fociedade , irmandade. Vieira. reiteza , e preo do Juftia Doutrina de Lou- )e reno de Cacetes ao Infame D. Luiz cap. 14. no fim. DIRIVAO v. derivao. D I R E I T O , adj, rfo torto , no curvo; re- Dl RO , adj. poet. cruel. Maufinbo f. 106. DISBARATE v. defparatc. H. P, fi. 156. dro. Armas direitas, so as do Chefe, fem a cMerena , que trazem os ramos do tronco, ou disbarates, e vaidades. D I S C E R N I M E N T O , m. faculdade de coos baftardos. s direitas , oppofto a s aveffas. Homem s dircito&, rcdto , de probidade , de- nhecer , e diftinguir o verdadeiro do falfo, o bon fenganado. S Mir. Direito empe , perpendi- do mo. DISCERNIR , v. ar. conhecer diftinguindo cular. Direito adv. bem v. g. foi direito no que diffe ; ir direito para cafa , fom torcer cami- * g. o bem do mal; huma coifa da outra: por nho , nem parar em outra parte. Albuquerque 4. fus diftrenas. DISCINGIR , v. at. dijdngir algum , tirar2. % Olhar direito ao Sol, fitando nelle os olhos. Eufr. 3. 4. Oppofto a efiquerdo v. g. mo, lhe o cingidouro. Dcfnpcrtar v. g. o cinto. DISCIPLINA , f. erfo.o , educao. Barros lado' D I R E I T O , m. o que h* moralmente juf- Viciof. Ve-g. f. 274 nem a dfciplino , nem o to v. g. contra todo o direito , e razo. Juf- ufo lanou foro Arte liberal , feiencia. Lotia y. g. fazer razo, e direito a cada hum. bo. Difciplino militar , as regras da arte da Lei eferita , ou no efirita v. g. be contra guerra , e os preceitos , que devem guardar os Direito Divino , humano , Civil, natural, pofi- folda.los v. g. na obedincia aos Chetes , &c. , ' tivo , revelado. Faculdade moral concedida pela nas enveftidas , no bater , Scc. Vieira. InftruLei natural , civil, das gentes, divina, &c v. mento de pernas, com que fe aoita. Tomar g. os pais tem direito [obre os filhos , os fenbo- difciplino , aoitar-fe com ella. Dar difciplino, res nos eficravos; o direito de reprefiolia; o direito aoitar por caftigo. D I S C I P L I N A D O , part. paff de difeiplinar, da guerra: direito de Cidados. Impofio nas fazendas da Alfndega. A torto , e o direito , enfinado , que fabe. Lobo Corte. D. 4- v. o com juftia , ou fem ella , fem examinar a julli- verbo. D I S C I P L I N A N T E S , f.m. pi. os que fe vo a, ou injuftia. Eftar a direito com algum , itigar em juizo , e affim pr-fe a direito ,, aoitando nas procifses. DISCIPLINAR , v. ar. inftituir nas regras , Couto, e Arfdrada Cron. J. 3. Alcanar direito , i. e. que fe lhe faa juftia , conforme s e preceitos de alguma arte v. g. difeiplinar as Leis Orden. 3. 3,0. 3. Ponto de direito , conto- tropos , na arte militar ; os marinheiros no arte de verfia de direito , oppofto de fatio. Dizer de di- navegar , e no minobrx nutico, ou mareao. % reito , i. e. o que as leis determin no cafo. Aoitar ; e dificiplinar-fe , aoitar-fe com difcipliSenhorio direito , o de quem tem a propriedade da na. Vieira. D I S C I P L I N A V E L , adj. capaz de difeiplina , coifa. o til he o do ufofrudtuario. D I R E I T U R A , o caminho , jornada ., via- doutrina , enfmo. D/cena f. 656. DISCPULA , a que aprende alguma arem fem digrefso , defvio , parada, arribada , nem ir tocar em outro porto v-g- 3> foi em di- te , ou feiencia. D I S C P U L O , m. o que aprende alguma arreitura a Baaim Freire.' Kkk te,

DIR

DIR

44 *

Os modos baixos do canto Freire; diverfidades v. g. de pareceres.' Vieira.' cho fe dizem tambm dificipulos , e so 2. 4. DISCREPANTE , part. at. de diferepar.. D S C R E P A R , v. n. no for conforme v. g. 6. 8. Fernandes Arte de Mufica pag. 48. DISCO , m pea redonda, e furada de pe- diferepar do parecer de algum; as obras difere* dra, ou ferro , com huma corda, que os Atletas po das palavras. Palm. p. 2.-. c. 15-1 ,, em naati ravao e ganhava o que o lanava mais alto , da diferepou da vontade de cada bum ,, Conou mais longe. Vafconc. Arte , e Cam. Elegia IO. tradizer-fe v. g. ,, aqui difcfepa o autor do que O corpo co Sol, ou Lua entre os Ajtronomos; difc em outro lugar v. def variar- Apartar-fe divide-fo-em doze dedos, diviso que ferve pa- v. g. diferepar do verdade ; dificrepa do juizo ra medir os eclipfos, y. g. ,, de dois dedos, de do fua mente ,, Arraes 5. 18. 3. , 4. <&c. D I S C R E T A M E N T E , adv. com diferio. DISCOLO , adj. mal morigerado , depravado. D I S C R E T E A R , v. n. fallar diferetamente* Bcrnardes Luz , e calor. D I S C R E T O , adj. que tem diferio ; era DI5COMMODIDADE, e Dificommodo. y. com que ha diferio , diz-fo das peffoas , e coifas v. Def. g. ditos 3 rases- Quantidade dificreta, so D I S C O N F O R M E , adj. no conforme y. g. os nmeros 3 oppoftos s quantidades continuas, que so as extenses das linhas, fuperficies s no parecer. D I S C O N V E N I E N C I A , falta de convenf- Scc. DISCRIO , o difcernimento do que encia , de conformidade v. g. nos pareceres. DISCORDNCIA , difconveniencia. Bar- he exato , verdadeiro , bom , em fifica , nas nfareiros difconveniencia , e difcordancia entre os terias prudenciaes. Falar com diferio , i. e. autores ,, Berofo , e Jofiepho : Palm. 2. c 152. ufando de conceitos exadtH, de boasTentenfas., bem trazidas-, e bem exprimidas , com agudeza, d^efcrtptores. D I S C O R D A R , v. h. defentoar cantando. e juzo , e no como o vulgar dos homens. No conformar , nas opinies',>-'vontades. Ai Arbtrio y. g, render-fe diferio do vende* dor, fua difpofio : diferio dos mares, e edies difcordo nefte lugar de Cicero. D I S C O R D E , adj. malavindo com algum. vemos , i. e. ao fom , como elles querem levar; Diffonante, defatnado y. g. inftrumento. Def- cortezia das ondas, e dos ventos; fua vonconforme , diferepante. Arraes 4 14 brbaros tade. dificordes nos ritos. DISCRIMINADO , part. paff. adoptado do DISCRDIA , falta de concrdia , ffefa- latim, foparado Vsg, ,, plancies dijeriminadas das outras com huns montes em meio ,, Godinho. vena , diffenso. D I S C O R R E R , v. n. difeurfar, raciocinar foDISCURSADO , part..paff de difeurfar: feibre alguma matria mentalmente , ou fallando ,* to com difcurfo , por princpios theorices., e efou eferevendo v.g. difcorrer por feus efira- peculativos. gos_, i. e. fallando delles. Freire:,, por tod^s as DISCURSAR , v. at. e n. difcorrer, raciocinutras coifas.,, Vafconcellos Arte. I r , correr nar. M. Luf. difeurfar nos meios : Varella com varias direces v. g.( difcorrer por varias difeurfei os diames: D. Fmnc. de Portugal terras; difcorrer com duas fuftas pelo mar ,, cru- dfeurfei aggravos , i. e. penfei fobre elles. far. Ou na mefma , e confiante o So por DISCURSIVO , adj. o que difcorre , e pervrios climas^ difconendo Silvio de Lifardo. fa em alguma matria. Barreto Pratica p. 3. ,, at. Tratar , expor. Lobo . dif correrei o que baf- a natureza humana , he racional,_ e dificurfivo % te para vos enfadar efte Sermo Corte D. 14: Os difiurfivos, i. e. os que penso-,, e entendem . difcorria os meios de vencer as dificuldades as- coifas, foas caufas ,, no quis expor a honra Brito. Dificorrem as guas no mar , tem corren- cortezia dos difeufivas ,, M. Lufi. 7. 107: ,* tes para alguma parte. Lufiada 1. 101. Dif- deixando dificurfivos os nimos da Corte Ermi? conendo ao longo da cofta, cofteando . Lufi. 2. ra V. de D. j . 1. 62,: as ondas Lufit. Transfi.fi. 130-. v DISCURSO , m. raciocinio , ufo da razo, DISCRASIA , Med. deftemperana y. que confifte em deduzir huma verdade de outras,, g. ,, a diferafio dos humores. comparando as ideas entre fi. Palavras , cora DISCfASIADO , adj. que tem diferafk. que fe exprime o difcurfo mental. O efpao DISCREPNCIA , differena , divrfida- de tempo que corre ,, com o difcurfo do tempo de y. g. declarou as letras deficonhectdas ,fiem Vidro no difcurfo do vero. Mon. Luf. o dijerepancia , i. e. conforme o outro as declarara. 1 difcurfo da idade %bo , , no difcurfo de fem tra-' .""' ''*

44* te , ou feiencia.

DS

DIS

DS

DIS

443

trabalhos Lobo : no difcurfo defta guerra DISJUNCTIVO , adj. partcula disjundtiva ,M. Luf. v. decurfo. que ferve de defunir , feparar y. g. as conjunDISCUSSO , o adio dedifcutir. es ou, nem : .as propofies unidas por ellas D I S C U T I D O , part. paff. de difcutir. fe dizem disjunivos v. g. ou fiabes o que diD I S C U T I R , v. at. examinar attenta , e zes , ou no fabes; e nem tu dejcendes da jormomidamente , por todas as fus partes, e parti- fo Venus , nem menos vens de Drdano preclaro. culares circumftancias y. g. ,, difcutio a matria Vieira. na Muf. , movimento, disjunivo , he difcutir efcolafikamente M- Lufi. opinio difi- quando fe paffa de huma- deduco para outra. CUtida , debatida com miudeza. Vafconc. Notic. DISLATE v. difparate , loucura. Viriato 14. D I S E N T E R I A , Medico curfo freqen- 57. be da belleza natural dislate odiar a rite , com fangue por eftarem os intelinos ulce- vaL > . rados , com dor , e puxos , e talvez com matDISLOCAO y. deslocao, e deriv. com rias , e pores de muco foco defpegadas os in- Des. * . telinos. DSPAR , adj. defiguai, deffemelhante. FaD I S E P U L O T I C O , adi. cirrgico ; dificil de ria e Soufa. cicatrizar v. g. cha%a difepnlotica. D I S P A R A R , v. at. foltar o tiro, arrojar y. ' D I S F A R A D O , part. paff. de disfarar. o g. difiporar a efipingarda Jove difpara raios .que disfara. oOlympo M. Conq. Soltar y. g. dijpaDISFARAR , v. at. veftir algum, mafca- rar injurias , dierios. Difiporar v. n. por-fo r-lo de forte , que fe nao conhea. Disfar- em movimento. Viriato n . 48. ar as fiuas inclinaes , diffimular , fazer que DISPARATADAMENTE , adv. defapropoffo no pareo quaes so. fie , veftir-fo , e tadamente, mafcarar-fo de forte que no parea , quem he D I S P A R A T A D O , adj. o que diz difparates. v. g. 31 foldados disfarados era paflores Anjq Defapropofitado , fem connexo , nem cohedisfarado em trajas de bmem. Vieira. rencia v. g. ,, rases dijp ar atados. DISFARCE , m. mafcara , veftido , com D I S P A R A T E , m. desbarate, dito defaque^ algum fe disfara. Cr ; fico , diffimu- propofitado ; indifcreto , fom juizo : aco de tolao , rebuo, Disjorces , mafcaras ridculas lo , doido. Lobo dizer difparates: ,," dar m por occafio de feitas. difparates. Opinio errnea , abforda. VafconDISFAVOR y. desfavor ; falta de favor , de cellos noticio 3, falando das credujtfgdes gentiauxilio, de merc ; repulfa v. g. ,, os disjavo- licas. res da fua dama; os que el-Rei Jazia s Igrejas. D I S P A R I D A D E , defigualdade v . ^ . d a s M. Luf. armas ; das condi es, fortunas , idades , &c. DISFORME y. deforme. Cames Ecloga 7. Deffemelhana de razo , de natureza. Vieira. % peito to disforme. ,, Difporidade de culto , entre os que so de diDISFORMIDADE v. deformidade. Tempo de verfas Religies. Agoro 1. 3. DESPENDER v. defpender. Vieira. DISFRACE "por disfarce vem nos claiicos , DISPENDIO , m. defpefa , gaito , cufto e he conforme etimologia da palavra celtico ,, do -ozougue H. N. 2. 300. no fi y. g. disfroes que fignifica duas caras y. Bullet. art. com dfpendo da fade , da prpria vida. Vieira; disfracs. das foras do corpo , &*c. DISGREGAR , v. at. apartar da grei , do reDISPENSA , v. defpenfa. Difpenfabanho. Fazer que fe apartem , e vo divergen- o v. g. bullas de difipenfas M. Lufit. tes v. g. ,-, he prprio do cor branco difgregar a DTSPENSAO , o adto de difpenfar, Luz, e defiunla. Vieira ; difgregar os raios vi- ifontar da obrigao , da obfervancia de alguma fiuaes. , : Lei , voto. Aco de adminiftrar as coifas y. D I S G R E G A T I V O , adj. que faz' difgregar. g. por difpenf/to divino. Vidro a cr, branca he difgregotiva y. difgreDISPENSADO , part. paff. livre da obrigao gar. gal. Annullado em cafo particular v. g. ,, DISISTO v. digefto. Humor , animo foi difipenfiada efta obrigao. ' -v. # . ,, eftava de peyor dififto Jornada de AfiriDISPENSADOR , m. O que diftribue y. ca L- 2. c. 7. ft ""' g. ,, difpenfador das graas , e mercs, Vieira. DISJUNTA , mufico. movimento disjun- . DISPENSAR , v . a t . livrar, abfolver da execuo , e obfervancia da Lei y-, g. ,, difipenfar-fie dlivo j v. disjundtivo. # Kkk i de

de falar em algum negocio ; difi ou teftametitaria, $ Alienao;, o adto,de|nosde ceremonias penfar alg-tem do juramento, &c Difpenfiar n. privarmos do que Le noffo v. g- ,, o menOr no difipenfiar com algum , fufpender. a fora da Lei, tem A livre defpofio dos feus bens , nem o deido ; oU v o t o , a-favor deffa peffoa v. g. difnnfou a difpofio da vida he de DeUs , no j_ noffa. com elle nO voto da pobrefi, da claufura De- Render-fe , entregar fie difpofio do inimigo , terminar , ordenar, Cames ,, affim no Ceo fere- a feu arbtrio , foa dicrio. Amaral 7 : deixado difpofio do Vencedor , das ondas, de feus no fe difipenfia. % Diftribuir em forte a algum. Defpender,. confumir, gaftar, ufar. Goes Oon. mos jados, >'C. i. e. o arbtrio , ao que elles Man. 3. p. c. 41. , difipenfia o Prefie. das rendasquizerem fazer da peffoa afim deixada. V. Palm. do. Patriarca , como lhe bem parece : difipenfor mer-p. 2. c 10?. DSPOSITIVAMENTE , adv. em ordem 3 cs Palm. p. 3. f. 8p. D I S P E R S O , feparao , defonio de difpr, preparar. Vieira, com atlo de verdadeipeffoas , ou coifas que vo para diverfas partes ra cafdade , ou quando menos dijpojuivmente , v- g. a difperso das gentes, dos defcendentes , i. e. com meio diipofitivo. DISPOSITIVO , adj. que difpe , prepara f &c. Arviguid. de Lisboa pag. 7. , ^f-, DISPERSO- , adj. efpalhado v. g. ,, o Luz aparelha. ifiperfia por todo aquelle abifino: ,7 a gente pelo D I S P O S I T O R , mv o que difpe ; ordenadcr.' M. Lufit. mundo. DISPOSTO , part. paff. de difpr : pofto com ' D I S P E S I A , Med. difficuldade de cozer, ordem. Preparado , aparelhado y. g. para e digerir os alimentos. DISPLICNCIA , defgofto , defprazer, fofrer o martrio , a morte ; para tomar remdios, defcontentamento , nojo , aborrimento , deffa- que demando preparatrios; para ouvir doutrinas tisfao de algum , ou de fi mefmo por doen- mais dif reis, o que j tem as noes previamente a , ou outro motivo : El Rei converteu em agra- neceffarias; Pronto y. g. 4, efi difpofto a quando a dijplicencia , e em favor o enjado M. Luj: to delle me cumprir. .- Eftar bem , ou mal difipofito , de bo , ou m fade.' Arvore dijpofta v. a , difplicencja do peccado ,, Promptuar. moral. D1SPNEA , Med. difficuldade de refpi- difpr arvores, &c. Com capacidade terra *at, menor que a que acompanha a afthma ,, ou a nenhum jruto dijpofta , incapaz de dar frutos.afma , e a rthopnea. L'tfiada 5. 6. D I S P O R , v. at. pr com ordem , traar na DISPUTA , contenda y controverfia vomente aig^P 1 c T a > e o modo de a fazer. cal, ou per eferito Por em dif puto conPreparar v. g. ,, dif por-fie para a jornada , para troverter , mover quefto- fobre a certeza , ou' o caminho-. Ordenar , mandar v. g. por tefta- talfidade, bondade, ou maldade y. g. ps em mento , ou vocalmente. Determinar o ufo, difpUto a exiftencia dos autipodas v. Lobo Coron o que fo ha de fazer de alguma peffoa , ou te f. 324. coifa y. g. ,, difponha Deus de mim , e da minha D I S P U T A D O R , m. amigo de dfputar. vida o que for fervido-; o teftador difips de 3' m/7 D I S P U T A R , v. n. controverter em matrias trufados em favor dos rfos. Desfazer-fo de al- litterarias. % Em matrias jurdicas com algum. guma coifa por titulo gratuito , ou onerofo. v. at. difiputar alguma enifa, pla em difpuDifpr arvores, plantar; ou propriamente , tranf- t a , cntroverfc-la. y. g. .. uuguem vosdifputaa plant-las dos viveiros , ou fementeiras para on- primazia , i. e. vos nega, ou queftiona fe vos. de ho~ de ficar. convm.- Difiputar o terreno ao: inimigo , proDISPOSIO, L ordem , que fo guarda na curar ganhar lho ; e difiputar a preferencia a alarrumao v*g. & difpofio das tropas , do ini-gum-, o- imprio-, aeonquifta , o Senhorio, migo 3, das arvores-pi amadas, do jardim, dos mem- D-ISPTVEL., adj. fojeitQ :difputa , ceubros do corpo. Eftado da faude y. g. boa , troverfo. Carta de Guia de Gafados. ou m difpofio. Aptido , talento , habilidaDISSABOR , m. falta, ou o contrario de de v. g. tem boa difpofio paro as Jiiencias. fabor no fig. defgofto , defprazer y. g. _ dif-'' 0 O artificio , com que o orador difpe as-par- fabor com que vive ; o diffabor que me caufou a tes do feu difcurfo v. g. ,, o exordia, a Narra- voffo doena. Falhar com diffabor , com dfao , Provas -e- Difpofio , ordem , deter- brimento , cem moftras, de defgofto. minao v. g. ,, do Ceu a lefipeito.das coifas huDISSECO , Anatom. o adto de difmanos ; mando do Senhor , ou adminiftrador acer- focar v. ca de alguns bens, e fua adrrniftrao-, vocal, DISSECAR , v.- at. Anatom. abrir cadveres exa-

444

DIS

DS

DIS

examinando a fabrica do corpo humano , as par tes deque fo compe , o feu eiiance , jogo , fi- lar ds linhas , naRmUTra , he lanar os perfis de forte , que repreforitem figura diverfa , da que, tuaes -, figuras-, lanamento , Scc. ho de reprefentar vendo-fo o quadro de certo DISSENHO por defenho, no Naufr. de Sep ponto ; por meyo de hum efpelho cylindrico , vem afim conftanterrffnte. &c. difimuladas as linhas , -parece hum monte - DISSENSO , falta de conhecimento nos o que h cabea de homem, &c. Arte da Pint. pareceres ; defvenfa ; difcordia -no fig. efiar em f. io. ult. ed. diffenso , apaziguar diffensoes. s D S S I M U L A V E L , adj. que pode , ou deve ~ DSSENTERIA v. Difenteria. dlimular-fo ,, Tcito Portugus. ' . D I S S E N T I M E N T O , m. o adto de difcorDISSIMULO , m. v. dilimulao. Vafcondar ; o n for do mefmo voto ; defaprovao. Tcito Port. refpondro com diftentmento J. cellos Cron. da Companhia fi. 155-. col. 1. D I S S I P A D O , o adio de diffipar. 254DISSIPADO -, part. paff. de diffipar-. D I S S E N T I R , v. n. for de parecer diverfo , DSSPADOR , m. o que diiipa,' difcordar , defconformar-fe , defconcertar. Rei e Senhort amigo , e no diffipador de feus poDISSEPULOTICA y. dfepulotica. vos ,, Palm. p. 2. c. 151. D I S S E R T A O , difcurfo didadtico foDISSIPAR , v. at. desbaratar , malbaratar , bre algum ponto litterario , ou fcientifico. gaitar profufamente , Mepender mal os bens ; a DISSERTADOR , m. o que faz differtafazenda ; as foras do Reino Marinho Apoes. log : as foras do corpo em viglias , e exercidos DISSERTAR , v. n. fazer differtaes, (termos, vulgares na Univerfidade) y. g. differtar violentos. Desfazer y. g. o vento diffipa as nuvens , os nevoeiros, e arraoes.: ,, os troves , fobre hum ponto. os relmpagos , os raios tudo fe diffipa , , Vieira. DISSEDENTE , adj. difcorde , no conforme , que anda em controverfias o Cabido do Fazer tranfpfor y. g. os humors. DISSOLUO , o adto de diffolver. % Porto dififidente do de Braga, 0% os Cabidos dif O cerpo diffolvido com o feu menftruo v. g. , fiidentes entre fi ,, D. Franc. Manuel Cartas. he buma diffoluo de cebre em cido , &c. Eva- ' DISSIMILAR adj. Fifico , e Medico, de diverfa naturefa; deffemelhante as partes de que porao, exhalaio v.g. ,, a diffoluo, ou anfe compem os corpos so, ou no diffimilw.es ?- tes difipao dos efipiritos vit.ies. Devaffido , ohura , 1 cenciofidade de eoilumes, heterogneo. (DISSOLVENTE , m. ou tambm. DISSIMULAO, a arte de encobrir os (DISSOLUTIVO , o que diffblve os corpos , feus^ penfamentos , projedtos. Moftra de que o que defata a unio, e enlace intimo das fus, feno entende, ou no adverte em alguma coiy molculas, e partes' mnimas; "menftruo na Qufa. O deixar paffar fem caftigo. v. g. ,, a difimica. fimulao dos crimes. * DSSQLUTO , psrt. paff irreg. de diffolver; D I S S I M U L A D A M E N T E , adv. com dffimu- folto , devaffo nos- eoilumes ; em commetter. lao. infiultos ,, Gtftan. L. .1. f. 210 : vida--; cofDISSIMULADO , part. paff. de diffimular": iumes , v. roto , eftragado. no fig. encoberto, disfarado y. g. peonha difDISSOLVER , v. at. reduzir o corpo duro r fimulado naquelle ramalhete Guia de Cafados: e compadre a forma liquida por meio dos menf admittem melhor as verdades , diffimuladas com 'truos , e diffoventes apropriados , defatar a intios exemplos ,, Ericeira V. de D. Joo i.j. 4: ma contextura de fus partes ; delir. Derreter peonha Lobo Egl. 3. No fentido adi. o y. g-. a neve , a neve , caramelo , ietaes. Anque ufa de diffimulaes , o homem tredo , que nullar y. g. o matrimnio , o poo , corumobra com encuberta , do que penfa. o , coufiederao. . Diffolver duvidas, objecDISSIMULAR , v. rr. encobrir os feus pen- es ,-,foltar. * famentos , e projedtos. Moftrar que fe penfa . DISSOLVIDO , part. paff de diffolver. o mefmo que fo d a entender. Fingir que fe DSSOLUTIVO ,-adj. v. diffoiventl. no entende. Fingir , que ho reparamos , que DSSQLUTO , adj. devaffo, dealmado , perno tivemos noticia. Deixar paffar fom emen- dido , licenfiofo" rcs eoilumes. Vidadiffohta-, a v ^ - g- .55 diffimular culpas nefte fentido he devaffa , de quem fo ha como defobrigado c!c toadtivo ; alis dizemos diffimular com algS&n. das as Leis. moraes. O animo molle , e diffoluto Arraes $, 5. difiiinular om os malfeitores dijjmu- nunca levanta o collo at as efirdJas,., Arraes 7.. 2. LIS-

.,

DIS

44

DISTILLAO, operao Farmacuti DISSOLUVEL , adj. Quim. que pode difil- ca que confifte em extrahiri-por meio do alamver-fe. bique o fuo , ou leo de hervas , plantas , floDISSONNCIA , Muf. ajuntamento de res , e outras matrias. Diftiliio , no y. dois , ou rmis fons defproporcionados , que no eftilicidio doena. fazem harmonia , e ferem defagradavelrhente os DESTILLADO , part. paff. de deftillar: difiouvidos , como so os ditonos , tritonos , quin- tilfado fig. o coftado da no ( com a tormnta ) tas falfas , eoutras, que todavia fe uso na Mu- vinha to diftillado , e cabido banda H. N. 2. fica defcupadas com confonancias immediataS.^ 350. v. Eftillado. Diferena , oppoo , contrariedade. Vieira'*,, DESTILLAR , v. at. fazer deftiIlao v. g. ,, que fijlente a vida a Elias a voracidade dos cor defiillar hervas foltar gota, e gota y. g.,, vos, e que lha queira tirar a voracidade de huma lagrimas dos olhos ,, H. Pinto. fi. 147. col. 1. mulher ! rara diffonancia \ concordar1' a diffonancia v. n. Cair gota a gota ; v. eftillar. dos extremos Varella. Coifa fom proporo , DST1NCO , o adio de diftinguir. fora de tempo v. g. rgjar oficio de Pafchoa Aco com que fe diftingue algum y. g. ,, em dia de Ramos be grande 'diffonancia ,, tal nas rofez-me mil diftinces. O for diftinguido , e difdas do relgio, i. e. defconcerto T. d'Agora i. r teenado paro diflineo ttazem as loucas ^encar3 : 3, acho-fe em livro to douto 'buma diffonannadas. O adto de diftinguir as partes , e fenticia como efta ,, H". Pinto f. 166. dos em qu huma propofio he verdadeira , e D I S S O N A N T E , part. at. de diffonar. afronadmifivel , do fentido , em que o no he. i ta diffonante Cofta : palavras efcabrofias , e difD S T I N C T O ,-part. paff. de diftinguir. fionantes ,, Vieira. Salluftio ufou termos diffonantes pureza da linguagem do feu tempo,, Vi- Por infiino. Cofia Georg. . D I S T I N G R y. deftingir. , da de D. *$. i. prlogo, allude aos archaifmos DISTINGUIR , v. at. conhecer a differena , do hiftoriador. Brbaros diffonantes nas lnguas , que ha de huma coifa a outra com os olhos , ou mendifcordes nos ritos. Arraes 4. 14. Partido diftalmente ; difcernir. < Diftinguir huma propofio ; fonante de 12. juftadores contra 11. Lufiada 1. v. diftinco, dividir os-fentidos que ella pde 61. D I S S O N A R , v. n. ter diffonancia, de fons. ter em razo do fujeito, ou predicado , para fo Ser impfoprio ; fer vario , defconforme ; def- conceder , o que he verdadeiro , negar o falfo, Diftinguir algum , fazer diftinces no trataproporcionado , Scc. v. diffonante. mento , mais obfequiofo , Scc. diftinguir , intranDISSONO , adj. diffonante na Muf. Mon. fit. diftinguir entre as fiuas virtudes ,, Arraes 3. Lufit. , a voz que defiafinia diffona be a, em que 21. fazer diftinco. -fie v. n. paff. for mais fe repara ,, diftindto v. g. ,, a guia difiingue-fie do Cifne no DISSONOR , adj. no fonoro ,, rio em feus collo, bico, &-c. Affinalar-fo , abalifar-fe , efvivos penedos diffonoro Eneida 4. 154. \ tremar-fe. o Sol vai diftinguinda as horas do DISSUADIR , v, at. defaconfelhar , perfuadir dia ,, (Lufi) marcando. a que fe no faa alguma coifa. D I S T I N G U I V E L , adj. 'que pde diftinguirDISTANCIA 3 o efpao , que alguma coifa difta da outra, y. g. de dois lugares; de fe de outra coifa. duas pocas. Vieira a diftancia dos tempos , e , DISTINTAMENTE , adv. com diftinco v. conhecer. Separadamente. Com clareza dos lugares. Vantagem v. g. no valorfielhes g. v 1 g5 5 jallar , oUvir^fe. Sem confuso , avantejava com tanta difiando i. e. exceffo V. equi vocao. do Arceb. \. 6. DISTINTIVO , adj. que tem virtude de faDISTANCIAR-SE , v. at. reflexo , apartarzer diftinguir y. g. ,, o adjeivo efte be diftin-' fe , allongar-fo. Pina. DISTANTE, part. at. dediftar. .Apartado, ttivo, porque affinala hum indivduo com dilino-> o de outros da mefma efpecie Vieira. longe. *' D I S T I N T O , part. paff. de diftinguir. SepaD I S T A R , v. n. fer; eftar diftante v. g\. Roma difta de Civita Vecchio ; Lisboa de Coimbra rado , diverfo v. g. ,, em cafas dijlinflas. %-Vos tomas lguas : quanto difta de bum ple- diftincta , que fe ouve claramente, Idias difitintlas , que fe no equivoco, nem. confundem beu a hum Duque i. e. quanto "vai. DSTICO , m. da poef. Latina, so dois com as de outros objcdtos. Homem diftinclo , verfos , que faco hum fentido perfeito ; em quef-no he do commum , nem do povo. Merecimento dijtino , eftremado, abalilado , &c. geral he hum hexametro , e outro pfitametro. DJS--

444

DI

DIS

DIS

DIS

447

D I S T R A C O , f divertimento. $ Cef- bres ? canos que Mftribuem a agut pela Cidade. teno ; defappiicao do fentido aquillo que fe Difiribuir as prezas de guerra entre ps jifdados/, ouve , que fo faz. Defcontirfuao do eftudo , difiribuir aos vogaes os boletos, para votarem com elles. Difi^buir os Jeitos, envi-los ao eferivo , negcios. D I S T R A C T I V O , adj. que caufa diftraces. e outros oficiaes , ou juizes , a que pertence^ o Vida do Arceb. joi. 6. v. occitpaes dijrai- conhecimento delles , ou autuar as inftruces do proceffb. Dividir , o difcurfo em partes , a vas dos efiudos. DISTRAHIDO , parr. paff. de diftrahir. De- matria , &c. D S T R I B T I V O , adj. jufiia-efirikutifotento 3 e no pronto , no em que hoveramos de cuidar v. g. ,, anda fiempre difirakido com vi- vo , a que d a cada hum o que he feu. cios , e jogos , de fus obrigaes ; a p a r t a d a o D I S T R I C T O , ou difirfto, f. m. a extenso , que as no cumpre oecupado nos jogos, &c.. efpao de terreno dentro de certos limites , fujeiDijtrahido com fefiin , com mulheres, &-c. Por- ta a certos magiftrados , prelados, juizes. " Med. doena , que confifte cas , ou poder difirahido na guerra, dividido. P. DSURIA , P. L. 2. c. 2. % Apartado , e difirahido da vida no trabalho de urinar com ardor, e talvez dores, mas fom interrupo : v. Eftronguria. folharia H. Pinta f. 158. DITA , ventura , fortuna , commummenD I S T R A H I M E N T O , m. diftraco. Devaffido , foltura , diffoluo nos eoilumes. M. te fo diz boa parte. Galvo j . 43. dita, e boa ventura. Lufit. 7. 513D I T A D O y. didtadb. Lopes Cron. *}. i.p. 2. D I S T R A H I R , v. at. caufar diftraco y. Caufar diftrahimento , defencaminhar moralmen- c. 153te v. g. difirabir+do caminho da virtude arDITHIRAMBO .v. ditirambo. redar. Difirabir ovote<ia do inimigo fazer com D I T I N H O , nu. dim. de dito v. algum ardil, que a apontem para. onde no faz DITIRAMBICO , adi. concernente ao ditiram-. m a l , fazer-lhe mudar o alvo , a pontaria. Pinto bo., Ditirambica fubft. poema breve acompaPer. 2. c. o. Difirahir-lhe as foras, fazer que nhado ao mefmo tempo de mufica, e dana. as divida. P.p. 2. c. 2. Para difirabir os Mou DITIRAMBO , m. hymno em honra , e tos do fervio del-Rei Goes Cron. M- p. 3. c louvor de Baco. Gaio. 14 : das obrigaes Paiva. S. 1. fi. 138. D I T O , - m. 'palavra , ou palavras- ingenhov. Difirabir o fentido , ou attento daspalavras fas , co-iceituofas , engraadas , e talvez pican Lucena. tes. Albuq. A parte das folias , que diz cada DISTRATAR , v. at. desfazer o ajufte, pa- reprefentante. Paiva S. u fi. 241. v. defiricto , contrato y. g. difiratou o cajamento , a buir os ditos, e o que cada bum ba de reprefenvenda Lucena. tar. D I S T R A T O , m. diffoluo , desfeita do D I T O , part. paff. de dizer. padto, do contradto. Barros 4. 650. contratos, . D T O N G O , o concurfo de duas vogaes proe dijtratos. ,, nunciadas rapidamente, como fo foro huma f DISTRIBUIO , f. repartio , diviso v. g. ,, oi-ro , au-ro , el-do , pei-o, foi-ta. de alguma coifa entre muitos ; de hum todo em D I T O N N O , m. Muf. intervallo , que confvarias partes. A poro, que. cabe a quem Te ta de dois tons como ut, mi; fo Ia ; mi, foi; deftribuiu v. g, o Conego deve repartir as dif- tambm fe chama terceira maior , porque fobintribues com Os pobres o Adto de repartir o do gradual, e naturalmente fe toco trs vezes trabalho nos tribunaes , aos eferives , defpacha- v. g. ut , re , mi : fo , foi, Io ; mi, fia , dores, com certa ordem , e regularidade. Di- foi. viso do tempo para varias oecupaes* fig. RD I T O S A M E N T E , adv. felifmente. tor., que confifte em fo porem no difcurfo muiD1TOSO , adj. venturpfo , afortunado. Que, tas partes juntas, a que logo Te applico outras caufa , e trs dita , boa ventura. Galvo Deficnp. tantas correfpondentes era ordem. Ordenao - 43v. g. tudo attribuimos a difiribuio Divina,, DIVA , poet. deufa. Cames. Sagrammor 1. 26. DIVAGAR , v. n. andar vagando. Ser vaD I S T R I B U I D O R , f. m. o quediftribue. os gamundo. autos aos efcvaes, &c. D I V E R G E N T E , ptico, o apirtamcr.tr> D I S T R I B U I R , v. at. repartir alguma coifa dos raios de luz , que fofrero refraco , e fe por vrios y. g. diftribmr dinheiro pelos po- vo defunindo huns' dos outros.

Dl-

D I V E R G E N T E , adj. Opt. raios divergentes, de alguma empreza v.g. divertiu me dos eftttos que paffando por algum meio , ou refledtidos dos ; divertiu o inimigo do entrada , qrf qffria fazer ; divertir % penfamento de algum objeo ; fe vo defonindo , e" apartando dos outros. divertem a atteno ,, Vieira divertir os olhos D I V E R S A M E N T E , adv,. com diverfidade. -DIVERSO , defatteno da alma, do de algum objeo Vieira .; divertir algum da penfamento , que fe diverte, ediftrahe. Vieira. vifta , e attenta contemplao do fiagrado objeo. Diftraco das oecupaes , e negcios. Freire. Vieira. Fazer diverso na guerra,,, pelejarem Fazer diverfiso fr. militar, oecupar o inimigo primeiro no retaguarda por divertirem el-Rei com guerra , ou ataques em diverfas partes para Jom. d'frica L. 1. c. 6. Vieira Cart. t. 2. f. o cor ente de hum rio faze-lo mudar ds o obrigar a dividir as foas foras ,, fazer huma <$. diverso em Elvas Ribeiro, ePortug. Reft. f. leit Telles Ethiop. fi. 19. Divertir os homens de cumprir com fiuas obrigaes diftrahir. PaiMedico , revulso y. Dl VERSAR , v. at.. divifar Sagramor i. va S. 1. fi- 190. v. Divertir o pena, mode26. to alto era , que dali podia, diverfar tu- r-la hum pouco. Divertir o humor , entre os Mdicos, fazer, que no corra para alguma pardo. te donde o divertem. fie , oecupar-fe era DIVERSIDADE , deffemelhana , que huma coifa tem da outra , variedade v. g. a coifa entretjda , e de paffa. tempo. Divertir-fe do affumto , propofito , fazer digrefso. Eufr. 3. diverfidade de pareceres , de fujeitos, <>c'. oppe2. mas vos divertis-vos muito do noffo propofife a identidade. D I V E R S I F I C A R , v. at. variar v.g. diver- to : Sagramor 1, c. 12. Soufa. DVICIAS , p. poet. riquezas. Cames fificar o gofto ; o difcurfo com elegantes palavras, e fentenas ; o trabalho com. o defcano, o mufica, Luf. 7. 8. ,, gofito os vidatlogro as dividas D I V I D A , obrigao de fatisfazer algu'C. de forte que no parea fempre a mefma , emonotonna. Diverftficar olavor da agulha com ma fomma de dinheiro , ou de outros bens em matizes, matizar. Deus diverfiftcou os vozes de geral. O dinheiro , ou coifa devida.'' fig. Ter tantas aves , i. e. fez diverfos: o amor divino divida a Deus , eftar lhe obrigado. Paiva S. t.f., diverftficu as graas, e os minifierios, i. e. dif- 281. ejtou-lhe em divida de muito amizade, de muita amor, &c contrahir, jazer , pagar, cobrar tribue variamente. D I V E R S O , adj. differente , que no he o dividas. DEVIDAMENTE y. devidamente. mefmo ; vario ; outro: ,, fuceeder o negocio diD I V I D E N D O , m. arirhmet. o nmero , verfo , i. e. defviado do que fe efperava , ou deejava: defconforme y. g. Rei diverfio na f. que fe ha de repartir , ou dividir pelo-partidor , ou divior. , Era fraze commercial, a foma que $orn. d''frica l. 2. c. 8. D I V E R S O R I O , m. poufada , eftalagem , fe ha de dividir pelos , que tem direito aos hofpedaria de caminhantes. Fios Sant. p. XCI. f. bens do fallido", aos lucros de alguma fociedade. D I V I D I D O , part. paff. de dividir, v. Vida de S. Paulo Paiva Serm. t. i.j. 7 1 . Pantal. d' D I V I D I R , v. at. partir em diverfas partes v. Aveiro cap. 52. DIVERT1DAMENTE , adv. em divertimen- g. dividiro os foldados a tnica do Senhor. to v. g. ,, paffar o dia Com diftraco v. iSeparar, apartar. Repartir v. g. ,, dividir 12 \por 3 : dividir o defpojo pelos foldados. fie y. g. ref ar D I V E R T I D O , part. paff. de divertir, defat- g. div;dem-fe os nimos em opinies , diverifitento, difirahido. Defattento de outras coifas, !co , diferepo , diffentem. Vieira ; divipela atteno , que fe d a alguma , que nos dem fe as opinies: ,, a Cidade dividida em facentretem. Vieira ,, com o penfamento divertido, es , bandos: dividem-fe as vontades. {Paiva Cafi. ou na converfaco , ou em algum cuidado ,, e ,, 7.) difcordo. hio os Difcipulos divertidos no pratica, i. e. emD I V I N A D O R , m. adivinhador. Arraes 1. bebidos. Coifa que diverte. 5 : e 5- 18. D I V E R T I M E N T O , th. defatteno,, difD I V I N A L , adj. divino. Lufiada 6. 25. fala. traco. Coifa que diverte os fentidos,'o penDIVINAMENTE , adv. por modo divino. famento de reflexes , e cuidados forios as Intervindo' faber , poder divino , ou divindade. Recreaes dos Ris fiejo divertimentos, mas no D I V I N A T R I O , adj. concernente arte de diversto ^ Varella. adivinhar. Interpretao divinatria , feita a D I V E R T I R , v. at. caufar defatteno ; di- acerrar, contra as regras da hermenutica. minuir a applicao a eftudo , negocio , defviar D I V I N D A D E , a.qualidade de fer divino

44$

DIV

DIV

DIV

DIV

449

divifos entre fi e. em diffenses. Leo Gemi . no v, g. ~ defte modofiedemoftra, e prova d Didel-Rei D. Duarte. Artaes 1. 4. divifos d vindade de Jefu Chrifto. povo feparados, fem converfao. DIVINIZADO , part. paT. v, divinizar. DIVINIZAR , v. at. fazer divino. Vieira DIVISOR, m. Arirhmet. partidor, o nmero pelo qual fe reparte, o dividendo v. g.,% divinizar a celebridade : jeu corpo divinizado quando dividimos quatro par dois, quatro he o Vieira, %fie, exigir cultos , e refpeitos perdividendo , e dois o divifor , ou partidor. tencentes Divindade. DIVISRIO, f.m. dTmprtffor,,pea de po, DIVINO, adj. coifa de Deos, concernente a Deos v. g. poder , amor-. fig. Maravi mo- em que def cana o mordante com que o impreff o , fobrenatural, extraordinrio V.g. eloqn- for divide as regras da pagina. DIVISRIO , adj. que refpeita a diviso v. cia divina o divino Plato. DIVISA , final, <|uc d a conhecer quem g. de bens entre herdeiros , ou interefjdos. 5 o traz; o feu pofto , ou dignidade ; fpecialmen- Que divide , deslinda -as raias ,, A linha divifote dizemos das que coftumavo trazer os Capi- ria troada polo Papa Alexandre 6. DIVO , a<dj. poet. divino. For. e Soufa. V. tes , juftadores , Prncipes para fignificarem os divos. feus projedtos , intentos, pertenses , emprefas , DIVORCIADO , part. paff de divorciar. fentimentos particulares v. g. D. Jbuo oi. tinha por divifia hum Pelicano com o letra: pela DIVORCIAR , v. at. pronunciar fentena de Lei, e pelo grei. Infignia V. do Arcebifpo fre-divorcio. >je, feparar-fe os cafados em virquem. Senhorio de Dmfio herdade que vi-tude da fentena. f Defunir-fe v. g. as von* nha a alguns , da partei do pai , mi , u avs , tades, >-c. e era dividida entre ejles . talvez efte fenhorio DIVORCIO , nu feparo de dafados em fe confundia com o de Bebetria ; daqui vem di- quanto cohabitaq , e bens em virtude de fenzer-fe no Nobiliario f. 78. devifeito de mar a tena dada pelo juiz competente. DIVOS, fom. pi- poet. deufes. Eneida 10 mar como fe diz Behetrio de mar a mar. DIVISO, o adto de dividir. A poro 127. Cames ic. 82. do Lufiada. D I U R E T I G O , adfo que promove a urina y feita dividindo. Defunio v. g. de nig. ,,^-remdio, t. Med. mos , yomadts S. H. Dom. p. .f. 2 : , , pregar diviso entre os homens, efeus appetites Paiva DIURNO , f. m. livro de refa dos eeclefiaftiSerm. 1. 30. Sinal ortogrfico, que fe pe no cos , que contem as horas menores do Breviario* fim da regra , quando a palavra no acabou nel- DIURNO , adj. de dia y. g. horas diurnas la , e paffa o refto para a linha feguinte, he hum, as que fe rezo de dia. H. Ddmin. 4. L. c. 12 ou dois rifcos horifontaes. Operao arithme- c. de cada dia . D. Franc. Manuel. t. Aftica , que confifte em partir , ou dividir hum n- tron. movimento diurno, o que o aftro tem cada, mero por outro y, g. 8 por 4*, para fe achar dia de levante a Poente , oppce-fe ao annuo ou quafttas vezes o partidor , ou divifor cabe no di- annual: o efpao que corre defde que. nafce t que fe pe fe chama4-4rc diurno. planeta di* videndo. DIVISAR , v. at. vr com diftino , quanto urno entre os Aftrlogos , o que tem qualidades adtivas como so calor, e frio , affim Jpiter, fedivifa ao longe ,, o que fe divifia no femblante he magoa, etrifieza Vidra ,, ningum lhe di-e Saturno so diurnas. vifou j mais perturbao no jemblante; enxer- DIUTURNIDADE , a longa durao , gar. Marcar com divifas o terreno, abalifar longa vida , Scc. demarcar Carta delRei D. Joo na 2 p. do Hift. ;DTUTURNO , adj. que dura longo tempo de S. Dom. Afinar, aprazar v. g.' divifor o v. g. diutUrno vida. Arraes 3. 12. torment& dio Cron. J. 1. por Leo c. 26. Conhecer lento , e diUturno^^ diftintarnente Cames Ode 6. DIVULGA^jp o adto de vulgar; 9 D1VTSIVEL : adj. que pde dividr-fe em par- eftado da coifa divulgada. tes y. g. a matria be divifivel em pores infi-DIVULGADO , part. paff de divulgar. nitamente pequenas. DIVULGADOR , m. oro peffoa que diDIVISO , part. paff. irreg. de dividir, divi- vulga ; coifa que divulga. dido, feparado. Barros grandes imprios fie DIVULGAR , v. at. publicar , efplhar alguma noticia, nova, vulgarifaTa: divulgaro a perdero por ferem divifos , i. e. por ferem difcordes os que os cotnpunho , ou por foas terras f no Oriente; divulgar feitos em hiftoria ,, Gces, eftarem em diverfas regies: os Mouros eftavo DIXES , fom. jias, brincos, bonitos., que C Lll ato

cinteiros as crianas ; ou que trazem as te y. g. do valor das caufas , que fe paga na Chancellaria , a dezima do pefeado , &c. Arimulheres , e homens nos relgios , &c. DIXEMEDIXEME , f. m. chulo , andar com thmetica decimal. Meth. Lufit. os decimaes y. ixemedixemes , i. e. enredinhos , chocalhtces. Eu- g. repartir nmeros de dizima. D I Z I M A D O , prt. paff. de dizimar. De fr. jreq. que fe pagou d.zima , ou dizimo. Vieira,, aviB J Z E D O R y. dizidor, D I Z E R , v. at, expremir com palavras aquil- leza das verduras dizimadas. Dado como dilo que Tabemos , de que temos conhecimento: zima , ou dizimo. D I Z I M A R , v. at. cobrar a d i z i m a , ou dizipapagaio falia como o homem , mas no diz como elle. Recitar v. g. dizer as horas ca- mo. Dizimar os fioldados , caftigar de cada dez nonicas. Celebrar v. g. dizer miffa. Affe- hum por forte, quando so muitos os culpados gurar , perfuadir. Contar , referir, narrar y. Vafconcellos Arte. / . vulgar. Furtar alguma? g. e diz a hiftoria , ou o bifioriador. Man- poro. dar v. %'. a Lei diz , que fera' reo de morte. D I Z I M A D O R , m. o que cobra dizima, Ter congruncia v conformidade y. g. dizem ou dizimo: dizimeiro. DIZIMAL , adj, arithmetica, v. decimal. For* as obras com as palavras: dizem as mulheres com a vide talhada ( no chorar facilmente.) Vi- tes Prlogo, t, 1, lhalp. 4. 5. fie 5. Betar bem v. g. efta cr D I Z I M E I R O , ra. v. dizmador. diz bem com efioutr/t. Convir , concordar, friDIZIMO , m. a dcima parte dos frutos , zar v. g. diz com o feu gnio V. do Arceb. que fe paga aos Parochos , Bifpos, Cabidos, s. 3. Aproveita^, fer til v. g. ,, parque o 8cc. tftado das letras lhe diffe bem , cuida que no ha D I Z I V E L , adj. que pede dizer-fe , referir-f outra vida figura. Eujr. 2. 3. Dizer a algu- y. g. no be dizivel a eflupenda virtude ma mulher com algum , culp-la de mancebia Curvo. ', com elle. Eujr. 4. 5. ,, dizem lhe com hum efiDO. tudante ,, O dizer, e fazer , ou dizendo , efia%endo , exprefses que moftro a conformidade D O , palavra compofia da prepoio de, e das obras com o prometido , ou ameaado. S do artigo o , ajunta-fe aos nomes mafculinos y. Mir. Efirang. j . 168. v. Eujr. Dizer , f por g. o Senhor do Ceo ; comefo , ou elidefe o f f i , motejar, ceniurar de algum. Cron. j . i.pcr da prepoio por euonia : o plural he dos-. Leo o Conde Andeiro no quiz aceitar o annel D O ' , m. dr , llima , compaixo. Ferque lhe dava a Rainha del-Rei- D. Fernando por- reira Brifto. 4. 3, hei d d"elle. Men. e Moa. que quando fe foubeffe do prefente havio dizer Egl. 2. ver Alem-Tejo era hum d. Perder delle, e delia. S Miranda Ecloga Bafio hum fie o d a alguma coifa y. g. o dinheiro , i. e. a torce , e outro diz : he mo jogo efte das lnguas. dr de o gaftar ;?3 Luto, Ds, veftidos de luDizer a dita bem , ou mal o algum , fer-lhe a for- to. Cron. jP. 3. p. 1. cap. 33. Ferreira Brfi 4* tuna b o a , ou m , fucedsr-he bem, ou mal. 7. f. 67. Palm, 2. p. c, 143 33 fe a dito. me differ peyor do D O A , antiq. doao. Prov. H. Geneai* x que a minha afeio merece: lhes differa aquel- t, 1. ' le 'dia mal a guerra Paiva S. 1. j . 21. y. DOAO , o adto de doar y. g. fazer *fie, chamar-fe afirmar de fi y. g. Foao doao. diz-fe filho de Paulo, i. e. afrma de fi que he fi- D O A D O , part. paff de doar, Orden. lho. Allegar v. g. dizer lefio , allegar que D O A D O R , m. o que d alguma coifa. eft lefado. Orden. 3. 4 1 . 6. D A R O , nu antiq. o rofto , femblante, DIZERES , nuv p. murrnuraes, detrac- vulto^ Leo Origem j . 202 ant. edi. es , apodos, ditos foom qiJPferidiculifa , deD O A R , v. at. forenfe, dar alguma coifo a; facredita algum. Eufr. 3. 5. algum. Orden. D I Z I D O R , m. o que diz ditos fentencioDOBADEIRA , mulher que doba fiado. fos , coifas ingenhozas , difcretas. O motejaD O B A D O U R A , m. maquina onde fe en^ dor. Lucena fi. 500. cot. 1. Talvez o poeta, fio as meadas abertas para fo dobarem, vlveimprovifador, o que os Francez es chamo difeurs fe fobre hum eixo. de bons mots. Hift. de Ifea j . o, y. Comment. DOBAR , v. at. ennovelar o fiado , por meio dAlbuquerque. da dobadoura. D I Z I M A > f. impoto , que he a dcima parD O B R A , f. a volta de- numa parte do pan* no,

4? ato nos

DIZ

DIZ

DOB

DOB

451

no , ou veftido fobre outra, para fe reduzir a- o dobrar de buma affomada Lobo Egl. 5. menor extenso a pea fobrepofta a outra para Dobrar o joelho, unindo-o coixa , ou achegando-o para ella, como quando fe ajoelha. Cura reforar v. g. as dobras do eficudo , ero varias peas de coiro cr, ou lminas acamadas hu- var v. g. ,, dobrar o arco, dobrar afingeleza mas fobre outras. Sagramor i. 34. eficudo deno ufar delia, mas reveftila de dobrez ,, Cruz dobras. Cafa que encobre o animo ; dobrez Poefias. fi. 50. Dobrar algum com rogos, la no tem cores, nao dobras a formofo verdade grimas , commov-lo , dmv-lo do propofito, Ferreiro Carta -1. L. 2. O final que fica onde e afim com razes , ou medo. Dobrar-fie ao' fe dobra. Dobro, moeda antiga, e de vrios rogo ceder. M. Luf. Sagramor i. 22. dobrar appellidos , e valores, e cunhos V. Severim No- com rogos, ou amoeftoes. Domar, Amor doticias pag. 173. ant. edio-, o t. 4. das Provas dabrou abruteza do gigante Sagramor 1. 34.5 Hift. Genealogica , a Cron. de D. Pedro 1. c. 11.Dobrar o penfamento fazer mudar. Eneida 4. , Hoje temos dobras de 12^800 reis', e meias $r, fazer ceder. Dobrar a condio Palm.p. 2. c. 131. Dobrar n. dobrar de rejoluao , mudobras de 6^400 reis. DOBRADA , as tripas do buxo do boi, dar cedendo #a rogos , temor, &c. Freire. % Fortalecer, reforar , diffe daqiiillo que eft junto vaca , qiie fe guiso , e comem. DOBRADAMENTE , adv. com dobrez, Cofia a coifa forte, e defenfiva. Vieira as eficamos, que dobraro , e fortalecio a faia de malha da Eciogo 3. DOBRADEIRA , pea , com que os en- gigante. Accrefcentar outro tanto y. g. doc^dernadores dobro as folhas de papel antes de brar a parado com outro tanto dinheiro que fe ajUn* ta. Aumentar em nmero V. g. ,, mandou doas bater , e cofer. DOBRADIA , gonzos, bizagras, fo- brar as guardas ,, Freire aumentar ,, dobrou na m vontade que lhe tinha Sagramor 1. c. 20: bre que fe volve a porta , Scc. DOBRADIO , adj. flexvel, que fe dobra as lagrimas Paiva S, 1. fi. 120. Dobrar facilmente v. g. vime ; cobra H. Naut. v. M, aumentar-fe em dobro, noj. Ulifipo j . \z y. efiendofioberba, dobro cm vaidade com tra2. -333. DOBRADO , part. paff. de dobrar v.o verbo. jas vos. Voltar v. g. dobrarfiobrea mo % Que tem. dobras , ou peas , que rforo. direito Aveiro c. 4o. Dobrar, voltar huma traveffa, rua. Dobrar a ganncia, ganhar doSagramor r. 34 eficudo mais dobrado que ode brado. Dobrar a folha famil. deixar de fallar, Ajax ,-, Outro tanto v. g. ,, cuftuifb , que para acabar o difcurfo daquillo , fobre que fo dod-izeis , mas dobrado , i. e. mais outro tanto'. bra a folha , depois de acabado o que fe introHomem dobrado , que no diz o que fente , no mette. Dobrar a voz , cantar com quebros d" fmgelo corao dobrado. Eufr. 1. r. Rfponder voz, por tempo notvel, como fazem os candobrado, i. e. com dobrez, no dizendo o que rios , rouxines. Dobrar fe ao partido de alpenfaya. p. Per. 2. lyr v. o Capito refipongum , bandearfe com elle por empenhos, perdett dobrado fallar dobrado. Sentido dobrado , ambiguo, equivoco- Minha verdadefince- fuases. Fazer-fe em dois, duplicar-fe. Vieira ra , e no dobrada Lufiada S. 75-. Eftar fio- Jefu fe tinha dobrado, e multiplicado em Joo. bre dobrado de algum , entender delle que no jDO'BRE , f m. o dobrar dos finos; das aves. faUa fincero, e rfponder-lhe tambm dobrado. Fenis da Lufit. fi. 321. DOBRE", adj. dobrado. Eneida 8. 65. o Sagramor 1. c. ^r. fi. 132. v. Com dobrez v. g. palavras dobradas. Lufiada 2. 76. torcido,lemo na cr dajolbo dobre , i. e. que tem da voltado , &c. Sepultura dobrada v. fepuitura. cores na folha. Dobrado y. g. trato dobre , do que engana a quem faz delle fiel , e DOBRADA, f fi oafto de dobrar. DOBRO , m. moeda' de oiro de 24^ reis. efpera que lhe diga a verdade. Efipia dobre , a DOBRAR , v- at. voltar a poro, ou parte ue trahe , e entrega o fegredo de quem a mande huma coifa fobre outra parte y. g. hum ra- a efpiar , e lhe d avifos falfos. DOBREZ , (ou afic. Caftan. L. 8. e mo do panno fobre outro , a parte de huma folha de papel fobre outra ; a ponta de~hum pre- Arraes') dobradura. Curvo ,, as dobrezes rugefias go , ira arame , fobre o maisdobrar os vefti- do ventriculo. Falta de inceridade do homem dos para fe guardarem. Fazer girar fobre o ei- dobrado , e tredo , que nos encobre a verdade , xo y. g. dobrar os finos ,, do qual nafce hum e induz em erro ; dolo, Arraes 1. 23. ,, os feus fom diftrente de quando he repicado. Dobrar dobrezes , malicios , e re folhos. o .cabo, t. naut. paffar alm delle navegando '! i-DOBREZA , dobrez v. Fios Sant. p/ig. Lll ii XCIIL

XCII'. y. col. i. em jonidade, e em'graa 5 corpos; regulares, compofto de 12 pentgono^ iguaes, fim dobrezo converfiemos nefte mundo. D O D E C A G O N O , adj. Geomet. de doze laD O B R O , m. outra tanta fomma , ou pordos , e doze ngulos-, figura : ufa-fefubftan* o v. g. cufto-me no 5- mas o dobro , i. e. tivadamente, *o D O D E C A T E M O R I O , m. Aftron. a duoDOAfNHA y. doaina. DO.AINA , fi fi intr." mufico , efpecie de dcima parte-do 1 figno; ou fegundo outros , e trombetinha com palheta , e vrios buracos , fe- hum trintava parte de hum figno do zodaco. Notic* melhante frauta doce. Banos Eujr. i. i. AftroL , D O A I N O v. doaina. Leito Mifcell. D O D R A N T A L , adj. de Fortif. Cidade, o D O A R , adj. que affdta de mimofo ; e ma- cafiello-r, he aquelle , cuja defeza he a trs neiras ridculas affedtadas. Prefies f. 7. Leito quartos do tiro do mofqucte. Metb. Lufit. Mifcell. ,, niulher palaciana , prezumptuofa , e D O E N A , eftad infermo preternatural doar. , Pra doar , efpecie ailim chamada. Leo do corpo, infirmidade, m faude. Defcriplo fi. 62. ant. ed. D O E N T E , adj. enfermo, falto de faude. $_ D O C E , adj.. que caufa no paladar fenfao Doentio. M. Luf. femelhante que aht -caufa o m e l , affucar. D O E N T I O , adj. onde reino doenas v.g.uave , agradvel v. g. doce voz,, melodia terra-lugar Sujeito a doenas , achadoce memria ,. ou lembrana ; doce engomo ; doce cofo v. g. ,, bomem morte Cames. % Doce de fazer, i. e.. have. D O E R , v. at.. intranfit. caufar dr v. g. M. Luf. Ferro doce , o que no he pedrcz, pancadas, que doo ; quem no' d o- que doe ,mas dobra, e corta-fe fem quebrar, e faz cor- no ba o que dezeja. Eufr. r. 3. pofto. doer s reia. , Lanamento doce , Te diz, o < da efcada, dores, e dar cuidado ao cuidado S Mir. Efique he a menos ngreme.. parfas. v. n. Ter dr em alguma parte v. g.,% D O C E , m, iguaria feita, de m e l , de affu- doe-me bum brao, a cabea. . .Doer o cabello v car. , com frutas, ovos , &c. fr. famil. ter receio , fufpeita de mal v. g. D O C E L , m. armao nas coftas de alguma logo me doeu o cabello Doer-fie Ter dr, cadeira, efpaldar; e tambm nos altares., compaixo v. g. doer-fie da. honra de algum,, D O C E M E N T E , adv, fig. fuave, agradvel, -/'.. e. que feja offendid , manchada. Goes. Doegraciofamente y, g. que docemente falia r e do- fe de hum p, queixa fe de dr nelle. D abi' fe ce, ri: as fiereas canto docemente ,, Cam. do- dhi, i. e. diffo fe queixava, como de caufa der cemente lenro os trabalhos paffados. H. N- 2. dr 3 r a a l %i8. DOESTAR , v. at. ant. dizer doeftos. M. Lufi, D O C E Z I N H O - , adj. algum tanto doce.. Nobil ,, as donas da minha teri a me doeftaroDCIL'*, adj,. capaz de enfino ; que attende por cafav com meu defiguai.: os velhos prafimo r lio , inftruco. ,Brando v. g. gnio , que e doefto o tempo prefente dizendo, que viro meouve a razo- Ferro dcil v..- forro doce. lhor mundo., v. Azurara cap. 23. DOC1LIDADE , boa difpofio para D O E S T O , ra.. palavra afrontofa , que fe uvir , e receber a doutrina. Brandura de con- diz era defprcfo , deshonra , injuria (anjdq.) :: coidio doce. fa vergonhofa , que fe lana em roLu. Marullo DOCTO-jdocIrwi^r., door v. douto , doutor, de Fr. Marcos-f. 13.: deshonra certo be anos dbruirina: Leo Defcripc, grande- doefto- Azurara c. 51. e em-doeflo doD O C U M E N T O L n u mxima , principio , tei de Cbrfio preceito doutrinai, m fizica, ou moral. Paiva D O G E , ra. o Supremo Magiftrado de VeCafi. 11. Inftrumento, que ferve de inftruir o neza., em Gnova ha outro tal. proceffo, e provar , o que nelle feallega ,, ajunD O G M A , fi m. mifterio, ponto doutrinai tar os documentos. ,e inftrumentos aos autos. que pertence crena religiofa. Ma-xima, p r e D O U R A , a. qualidade de fer doce. ceito v. g, cia Filofofia. Opinio-particular douA fenfao da coifa doce caufda na. alma... trinai v. g. os dogmas dos Ejtoicos. enfaco branda , fuave cm.outros crgos , que, D O G M T I C O , adj. que refpeita ao Dogmafe refere . caufa dellas v. g.. a doura da fiua v- g, Theologio Technico v. g. tervoz , das fiuas palavras , do feu- gnio, e n- mos dogmticos. Dogmtico, o que aftirma a: dole. certeza de alguma coila , ao contrario do Scep^ D O D E C A E m O , fo nu, Geametr. hum dos tico , que nega podexTe faber cgiLu alguma, %>

4J*

DOG

DOE

Me.-

DOG

DOM

45-3-

Medicina dogmtica , a que* ufa do raciocnio o donudar domar vermelho. Eneida9. 123. Mef fundado nas obfervaes; no-Empirica. Lobo. fiapo domador. de cavallos : domador de humanoDOGMATIZANTE v. dogmatifta Edital peitos. Amor: Vafico da Gamo domador do Oceano. Arraes 4*" 24. : domadoresfireyos 2. Cerco do S. O feio em 6 de Julho de 1769. DOGMAT1ZAR , v. at. enfinar como certa de Diu fi. 40alguma doutrina , algum dogma; efpecialmente DOMADORA, f. a que doma. DOMAR. contra a religio. amanfar , e fojugar o aniDOGMAT1STA , L c. peffoa, que enfina al- mal fero , e bravio. Domar naes fierof gum dogma; e particularmente dos que enfino ces-; domar as ondas, por vencer; domar as paidoutrinas ^contrarias s da Santa F. Vieira xes , os ppetites. Domar a earne com peniten-dogmatifta da Idolatria dogmatiftas da Seita decias, c anfteridades , . e. refrear as paixes por aque-le meios: liffea , Vieira f domar a terPrijcilliano. M. Litf DOGO , m. co grande que fe lana aos ra com o arado , lavr-la , e obrig-la a dar fr-bois bravos para os fegurar , e canar. BUt- tos , fendo antes inculta , e bravia. Eneida y. 147. O fe-rfo com os caldos fie doma a todos os teau. DOGUE , m. co de huma raa particu- minifieros-, i. e. fe faz brando para todas as obras.lar ? e formofa , a que de ordinrio fe quebra o Efping: Perfeita j . 23. D O M A V E L , adj. que pde domar-fe. focinho. DOILO, m. ant. dr, trabalho, defgofto. D O M E S T I C A M E N T E , adv. em cafa, deportas a dentro. Cortes de J>. J. 4^ , fervir doEufr. 1. 2,; e 2. 4. mefikamente. DOITO , f. m. antiq. (do Francez antigo Duit) coftume, ufo, eftilo: haver em doito, ter por! DO&IE9TICAR , v. ar; domar, amanfar , & coflume. Prefiesfi.40. v. auto- do Procurador. fazer cafeiro , tratavel o animal bravio , Tafaro, DO'LO , m. engano , fraude , fimulao. e feroz. H. N. 2. f. 257, domefticar catorze va DOLOR dr arrenego deftes amores, que cas- ,r fv Civilifar, ohemem falvagem ; abrart*dar a condio do afpero , feroz , defabrido. fempre so dobres Ferreira Brijto. 4-3-' DOLORIDO , adj. y- dorido andado, e A brandura domeflica os brutos ; domefticar s aves de rapina para nos fervirem': na caa.- -Eneida 4.7. fie, amanfar-fe o anirhal bravio. DOLOROSAMENTE, adv. com dr. ,, D O M E S T I C A V L , ad> que fe pde dmeMaravilhofamente Hift. dTjea f. 130. v. tiar.cantando dolonofamente ,, com voz dorida.. D O M S T I C O , adj. de cafa , cafeiro y. g. ,v DOLOROSO, adj. que caufa dr. Acompanhado de dr. Derido v.g. .., addorojhnin- os negedos domefticos. Guerra domejiiea'-, civil, inteftina. Exemplos dcmejlieos , k e. de noffsja Elegiada f. 47* DOLOSO , adj. feito com dolo ; em que- ha parentes , de peffoas da familiar Animal domefi>dofoi Dolofo tornemenganofo: lngua tico , que fe cria em cafa rnarffamente. Luf. 76.canto>-2. galtinhas domejlieas; item , o que e dodolofo fraudulen ta. DOM , fi m- ddiva. Talento, parte natu- mefticou, e' fig; das homens brbaros , e falvaral v. g. dom da nstureza. Titulo honorfi- gem? ,, eflesf- cofres ero os mais dorneflicos, e arco , que eqivale a Senhor. Barros 1. 3, o* rezoa-dos H. Naut. \. f. 166. Eamiliar,de caNos livros de cavallarias conceder hum dom fa. Cames ' converfao dtnefica afeiof ' f. e. merc , que fe pede ao cavalleiro. Cbarir- DOMESTIQUEZA , fi iittimidacfe" de con^ tnundo. Palmer. Sagramor jrequent. Hifi. de Ifea',vivncia, e converfao familiar. ' Vizinha: d. Nos livros de cavallara vem dom, ou d hum familff, donde fe gera familiaridade. Sv:tfa . precedendo- a exprefso injuriofa v.g. ,. ah dom CompOrtrnhto da peffoa , qe vive miliar^traidor dom falfo Clarim, f. 5. v. col. 2. co-mente com outras a , Hift. Niut. 2. 286. os< mo hoje dizemos ah fio traidor, e ambos eqi- cajres os trataro com grande dzmeflifiez. -DOMICILIADO, parr. paff d- -domiciliar. valem a fenhor.. . DOMADO , parr. jpafF. de domar. Coutinho1DOMICILIAR-SE , v. at. refl. eftabelecer-fe-cem cafa, e d afinfo. t. -, Reinos adquiridos, e domados por feus exer* citos ; cuja cerviz nunca joi domada: Lnfi. 4. D O M I C I L I O , m. cafa de habitao , morad com animo de perfeverar. Otden. Habi7*: DOMADOR y fi m. o qne doma , amana ; tao ,, a natureza fabrica nos corpos domicMos para a alma, affento ,. etancia,, o Que-fojuga, e contm os vencidos.- Vieira DO>-

DONA , dona propriamente he a muDOMINAO , fehhorio , imprio. lher, one conheceo varo, no virgem. Palm.p, As dominaes , Anjos da qiarta ordem. 2. c. 106. no fim quando o eficueiro chego ( a DOMINADO, part. paff. de dominar. DOMINANTE, m. o que manda , impe- que ficara donzella , e houvera no enttetantp ra. Vieira dominantefiobreo mor, e os ventos.ajuntamento com o cavalleiro feu-amo) era jeito dona, e bem contente Titulo de mulher O Rei, Soberano. Barreto Pratica}. DOMINANTE , part. at. Aftrol. planeta do- nobre, que tanto vale como Senhora. Donfi, minante , o fenhor de huma das cafas celeftes. antiq. av. Mulher idof , que fervia nas caDOMINAR, v.,at. governar, e mandar co- fas com capello, dififerena das donzellasj mo fenhor, e foberano. Vieira ,, yro domina- Dono de honor, fenhora nobre viuva , que ferve va os Hebreos. Ter grande influencia v. g. no Pao a Rainha, Princeza, Infantas. Donas o foi domina no corao, e nos .nervos Notic. Af- so Conegas de S. Agoftinhor Donas, jogo trolog. A fortuna domino tudo, i. e. rege, di- de tabolas com dados. Ter alguma mulher dorige. Dominar fobre a jortuno , fer Tuperior a na, e fienhora , mante-la com mimo, e bom Cila. Macedo. Refrear y. g. dominar os ap- tratamento. Sagramor 1. c. 32. j . 137. v. DONATRE , circulo de arame , ou barba de petites. Dominar os Aftros, fer fuperior s fus pertendidas influencias nas aces livres do ho- baleia , e s vezs he mais de hum, que fevefmem. M. Conq. 4. 37. Defcortinar doquel- te por baixo das faias, para as alargar do corU eminncia dominava o inimigo Brito ; de-po , e relevar. Graa, garbo , bom ar. Difvaffar ficando fuperior , padrafto a cavalleiro. erio. Eujr. 3. 2, ditos diferetos, e talvez pifie, fenhorear-fe y. g. de algum eftado , cantes v. Arraes 9. 1. e 4. 10. chancas. DONATREAR , v. at. dizer donaires , metCidade Leo Cron. de D. Duarte .cap. 18. DOMINATIVO , adj. dominante , poder- ter a bulha cora graas leves , e urbanas. DONAIROSO , adj. que tem donaire, garDOMINGA, domingo ; efpecialmente Te dizem as domingas do Advento, daquarefima, bofo. Que tem graa para motejar urbanamente ; e o que o faz. ou quadragefimo , e outras. ^DOMINGO , m. dia feriado de guarda ,. DONDO, adj. Beir. fazer donda alguma coientre o fabbado , e a fegnda feira , he o pri- fa , poi-la , gaft-la, faa-la com o ufo. " DONDE , palavra compofta da prep. de, e meiro' da femana. de onde , comido o e por eufonia; v. onde: de DOMINGUEIRO , adj. de trazer ao doming o , mais affeado , melhor y. g. capa, veftido donde he erro ; afim como adonde, pofto que s vezes fe ache em bons autores. / domingueiro famil. ' . DONINHA , animal daninho aos galiDOMINICAL, adj. pertencente ao domingo. Letra dominical, a que polo decurfo do anno nheiros , e pombaes muftelo minor. moftra o domingo nas folhinhas. Orao do- D O N O , m. fenhor v. g. o dono do caminical , enfinada pelo Senhor , o Padre noffo. fo , do quinta , defte cavallo. Av, ou antes DOMNIO, f. m. Senhorio, que temos no pai. Trancofo p. 2. c. 5. f. 166 entrai dono que he noffo , ou he na coifa , e fo diz dom- v. S Mir. Eclqga Bafto; donofignificaSenhor, nio direo; ou nos feus frutos, e fe chama do- e os filhos tratavo ao pai e mi por Senhor, e mnio til. Senhorio, poder, mando ,, Deus ainda trato em algumas Provncias. Cron. de ZL Joo 1. diz a Rainha de Caftella? a fua mi deu aos Apoftolos domnio fobre o Demnio. Autoridade , direito de reger v. g. viver debaixo mulher de D. Fernando,, affim que Senhora mi do domnio de algum. Ter domniofiobreal- to,cedo me queria deixar viuva, e desherdado :,, gum, , influencia em eu animo, por autorida- veja-fe. Severim Not. Difc. 3. 27. de, por amor, que nos tem, ou refpeito, effe DONOSO , adj, donairofo , que diz. donaiem que temos domnio. Influencia dos aftros res , que tem graa no fallar , graciofo , gav. g. Marte* tem domnio na guerra. Domi-^ lante. nios , terras do fenhorio y. g. os Domnios de DONS, plural de dom. Tempo de Agora 2. 3. Portugal. pag. 144. DOMINIOSO, adj. imperiofo, altivo, fo- DONZEL , m. moo , que ainda no era - berbo. armado cavalleiro. Clarim.-Palmer. Sagramor. freq. DOMO , m. Igreja Gathedral. Gafpar Bar- DONZEL , adj. brando , dcil, na Alten. reiros a Cidade, de Milo vijla de cima do do-falco donzel Arte da Caa. Vinho donzel, mo ; (do Italiano duomo.) i e. brando. . -^ DON-

4J4

DOM

DON

DON

DOR

DONZELLA , f. mulher moa ftera, DORMENTES , m. pj. naut., so pos, que fervia a grande Senhora , nefte fentido fe em que fe frma a coberta , e vo fechar nas acha nos livros de Cavallara ; e a ufa. Cames buardas da proa. na Atajona , so 2 pos, chamando a.D. Inez de Caftro donzetla fen- em que defcano os emparamentos. Os fete do j mi dejilhos. Lufiada 3. 134- v. Elegia- dormentes V. o Fios Santorum de Frei Diogo da f. 270 v. Vida de Sufo f. 246. A' mulher, do Rofario , que traz a fua hiftoria curiofamente. que fora donzella de alguma Senhora , depois de DORMIDA , f. a arvore , onde a ave cofcafada ainda lhe chamavo donzella. v. Leo tuma ir repoufar noite t. de caador.Arte da Cron. J-. \. c. 13. Martim Ajforifio: mercador que caa f. 87. v. era juiz cazado com huma donzella do Rainha: DORMIDEIRAS, f. pi. herva vulgar horSenhora rnimofa , delicada , que fe trata gran- tenfo , ou campeftre ; d-fe. efta entre os pes , demente. Ulifipo f. 32 y. diz amai aofilho, queconcilia fono : papaver ha dellas vrias efpeno ba mifter donzellas para cazarem com elle. cies. Diftino entre donzella , e virgem. rLo Cron. DORMIDO ,.part. paff de dormir. AdorAf. 5. f. 51 na Carta da Rainha as donzellas mecido , dcurmente , vencido do fono. Naujr. virgens menores de 25 annos Moa donzella de Sepulv. Canto t. e o.' fi a imagem de Deus hoje fe chama virgem, ou a que fe tem neffa como dormida , e atordoada com os vicios Paiconta, "por fer foltira. Obra de po torneado va S. 1. fi. 344. v. com huma rodella , fobre a qual fepe candieiro , ou caftial; e affim banca junto ao leito , fo- D O R M I N f o C o } a a > 0 < I u e cWemuifov bre que fe pe luz,, e na fua gaveta , ou vo DORMIR , v. n. deixar de eftar acordado , oourinol. Semana donzella, a em que no ha e defperto , ficando vencido do fono. Dormir dia fanto de guarda. em o Senhor , morrer. No ter aco, no fer DOR , fi a fenfao molefta caufada por executar , no fazer feu dever v. g. dormem coifa, que offende o corpo; 011 inquieta, e of- as Leis Vafconcellos Arte que por aquelles fende a alma. As dores, fo-tema entre as mu- dias dormiffem as Leis ,,f. 106. Dormir fibr lheres , por as do parto. Tomar as dores per o feguro defcanar, eftar fiado. Cafirioto Lufi. Mlguem , fentir as Tuas defgraas , e trabalhos,dormindo fobre o feguro das exeufos. Dormir acodir por feu remdio. Senrimento , pena, acha-fe como tranfitivo v. g. dormir feu fono pezar v. g. dr de o ter ofendido. cheio , fem interrupo. Dormir afiefta, i. e. DORICO , adj. d"Aichit. Ordem dorico, he a fobre o jantar. Dormir feu fiono. M. Lufit. dorfogunda das trs ordens, entre a Tofoana, e a mimos fnos alheios , os noffos no os dormimos7. Jonica , tem por adorno as metpas , e triglifos S Mir. ir e. por fervir ambio fenrimos a doricas columnas. outrem domaindo fomente quanto elfes nos conDORIDO , adj. acompanhado , ou exprflitro fentem , e no como pede a noffa hecffidadr, de dor, fentido v. g: doridos ais Sagramor ou gofto. T. c. 35T. fi. 152. Feridas grandes. e doridos,, DORMITAR. , v. n. dormir levemente ; ou Coutinho f. 71. gritos doridos. Que fe doe v. comear a dormir , paffar pelo fono , e defpertar g. ,, he mui dorido das canellas -, e no fig. fer e tornar a entrar nelle paffa o fero bocejando dorido dos canellas, o que fe oflnde facilmen- dormitando cabeca t e , e fe fente de qualquer leve offenfa. Com DORMITRIO, m. corredor comediam, dr v. g. tenho os ps doridos. Mofi- ou cafinhas nas Religies. trando-fe dorido da fazenda del-Rei i. e. fenti- DORNA , vafilha de aduella, e arcos y do Te Tua m arrecadao : , defpeza, ou extra- com fundo de huma banda f , tem maior divio. Caflan. 3. / . 243. metro na boca, que no fundo , nella fe recoDORMENTE, adj. adormecido. Sagramor 1. lhe a uva vindimada ; e talvez o po ,, DioC 15. levaro o cavalleiro affim dormente como genes no querendo cafas morava numa "dorna ,,, eftava dormindo: a alma dormente (com S Mir. a paixo de amor) fonba Ferreira Caftro fi. D O R O S A M E N T E , adv. ant. dolorofamens 130. Entorpecido , fem o poder bolir v. g. f, te. Azurara c. 70. tenho o p dormente ; enoj. fom aco, y. g. ,f DOROSO , adj. dorido, dolorofo fiofrer do~ as potncias da alma como dormentes Vieira. rofia morte ,, Azurara c. 52. Ponte dormente , no Fdrtij. (ao contrario da ponte 1 DORSEL, m. docel, affim o eferevem valevadia) a que eft affentada, e fixa. I rios clalicS conforme a etimologia latina de d&t-

ASS-

dias dourados, felices. A dourada manh, i. ou luz dourada, as douradas efpigas poet. da cr F. Aendes c. 6o. DORSO , m., o coitado. Uliffea 2. 53. , de oiro: v. dourar/"^ Entre coinheiros , doirado he coberto de gema de ovo , e corado v. g. qual de huma negra Phoco o dorfo opprime. pombos dourados, <<. DOS , plural de do v. DOURADOR, m. official, que affenta ou(DOSE, ro por ornato em madeiras , pedras , metaes , (DOSIS, fi t. Med. a poro de medicamento , que fe pde dar fem prejuzo do doen- lenos , fedas , &c. te havendo refpeito idade , e outras circumf- DOURADURA, o ouro em folhas affentancias y. g. a dofe de tal remdio he de 2 attado por ornato. Tinta de efpirito de vinho , 4 gros. mirra , e rom , que applicada fobre coifa prateaDOTAO , o adto de dotar. Cunho. da ," faz que parea dourada. DOTADO , part. paff de dotar. Orna- D O U R A R , v. at, affentar, e cobrir de toado , prendado v, g. de formofiua , diferio lhas , de ouro alguma obra por adorno v. g. virtudes, graas ,, Lobo Egl. 1. dourar os portos, as guamioes da efpada ,^ &c. DOTADOR, v- at. dar em dote v.g. ,, do- de forte que encubro o que so , e pareo, de tou-lhe os Vilias de Cevilha &c. v. Arraes 4. oiro as peas doiradas. Dourar a pirola , co21. Beneficiar com dote v. g. ,, dotou finas bri-la de folha de ouro , para lhe encobrir o mo fabor; e fig. acompanhar alguma coifa desfilhas: dotou o Convento : dottr buma herdade ao Abade Mon. Lufi. Dar , prendar. agradvel d accidentes bons , fuaves , que enVieira as prendas, de que o dotou o natureza. cubro o feu defabrimento, ou a maldade. Lobo. dourando a pirola de fua danada tenoi Lobo as graas, que a natureza lhe dotou. DOTE , m. os bens, que fe do peffoa, dourar hum ho v, g. o bom modo , dom% que cafa para fofter os encargos do eftado , e bum no i. e. faz menos defabrido. Doufig. os que fe do a mofteiros , hofpitaes para rar erros , vicios , mentiras , encobrir eftes defeifuprimento d fas defpezas.' Prenda , boa tos com boas apparencias, reprefentando-os no parte, boa qualidade d corpo v. g. aformo- quaes so , mas com boas fombras. Vieira poro dourar feus erros' Honrar , ornar , fazer fura , a boa voz , <&c., ou do animo, o diferio, feliz v. g. vos que o noffo feculo douraes. Cao juito, a virtude, mes Ode 7. Realar mais v. g. o dote q'te , DOUDAMENTE , adv. como doudo. DOUDARRO ; adj. chulo v. doudivanes. dourava os .perfeies do efipofia. Dourar os de* DOUDEJAR , v. n. fazer, dizer doudices. litos, remir com peitas a fua pena. Dizemos poet. a luz doura os horifiontes f i. e. d-lhe Cames Filodemo. DOUDETE, adj. dim. de doudo. S Miran- cr urea. M. Conq. 4- ido Eclogo Bofio. DOUS , adj. .articul. numerai, que vai hum, DOUDCE , o eftado do que eft dou- e mais huin indivduo de qualquer efpecie. d o , falta de juizo. Aco de doudo verdadei- fem. duas. ro , ou dfaflifado como os doudos. Ferreira .DOUTAMENTE , adv. eruditamente. Brifto. 4. 5D'OUTIVA , fr. adv. de ouvida , de orelha , DOUDINHO , adj. dim., de doudo. Im- fem arte v. g. ,. fobe mufica d^outiva. prudente. Eufr. 4- 8 ,, eftas raparigas so dou- DOUTTVMENTEy adv. v. doutiva. dinhos. DOUTO , adj. erudito ,. ihftrutdo , enfinado ; DOUDIVANES , adj. chulo augm. de doudo. em alguma arte, feiencia , e erudies. DOUDO , adj- falto de juizo , louco por do- DOUTOR, m. o que recebeo o maior gro ena. $ O que ufa mal doTeu juizo por pai- Acadmico , com o direito de trazer as infignias xo , imprudncia. no fig. Imprudente. An- de borla, e capello , e de eninar a faculdade , em dar douds com alguma coifa, no , encantado , que' he doutor. embellefado. DOUTORADO , part. paff. de doutorar. DOURADINHA , herva medicinal afi- DOUTORAL , m. affento levantado na plenum; v. fcolopendro. Uriiverfidade onde fe fento os Doutores. DOURADA , ou dourado , f. e mafe. pei- DOUTORAMENTO , m. a ceremonia de xe defte nome. Aurota . doutorar. DOURADO , parr. paff. de dourar. Idade DOUTORANDO, part. paff. futuro, ( imidourada , ou de ouro y. ouro. Tempos , ou tao dos' Latinos) ufa-fe fubftantivado , o que, efta

DOS 40 orfum. Barreiros Crogrof. Refende Cron. J.

DOU

DOU
teft pira receber o gro de doutor. Eftat. da Univ. D O U T O R A R , v. at, dar o gro de doutor. Doutorar-je , receber o gro de doutor, D O U T R I N A , feiencia, faber, erudio. Enino. Os pontos de f, e de crena da Religio , e affim os preceitos de moral v. g. a doutrina Chrifia. Difcurfo moral y. g. pregar doutrino. D O U T R I N A D O , part. paff. de doutrinar. D O U T R I N A L , nu livro de doutrina : fois bum de corteso Aulegr. fi. 162. D O U T R I N A L , adj. que refpeita doutrina ; que contm doutrina v. g. pratico , fermo. Magiftral, - . D Q U T R I N A L M E N T E , dando , ou recebendo doutrina procurar domrinalmente a criao. D O U T R I N A N T E , c peffoa , que enfina a doutrina. H. de S. Dom. 1. p. f. 4. y. D O U T R I N A R , v. at. enfinar para formar o enrendimento ,-ou a moral v. g. doutrinar algum na f.' A mi que afaga, o pai que doutrina os filhos-,., i. e. que enfina , e caftig os erros. D O U T R I N A V E L , adj. capaz de enfino , e doutrina. ' DOZAVO , m. huma duodecima parte ao dozavo defie'tempo Apol. Dial. f. 212. D O Z E , adj. numerai cardinal , Indica o nmero de huma dezena, e duas unidades ; equivalente a p e 3 : 8 e 4 ; 5 , e 7; 6 e 6 outra vez a doze fr. prov. i. e. elle que torna arepizar, e abolir no que enfada. Eufr. 3 / 2 . DRA

DRA

457

DRACHMA , f. moeda Grega de prata . que pefava huma oitaya; entre os Romanos valia 4 feftercios. Nas boticas, he pezo de huma oitava. D R A C U N C U L O , m. lombrga , que-e cria e^tre a pelle , e a carne dos rnininos. Curvo. ' DRAGA , argola pela qual fe paffa cort da com que fe ata alguma coufa. Santos Ethiop: 2 p. fi ii7- col. 1. (do Inglez drag ) DRAGO , m. monftro fabulofo , com garras, azas , e cauda de ferpente. Peffoa feia, e de mo gnio v. g. ,, efta mulher he hum dra go. Drages tropas de cavallo , que fendo neceffario pelejo a p , armadas de efpadas , e efDUA pingardas , 011 calavinas., e baionetas. O drago infernal , o demnio, Entre Alveitares, manD U A L , adj. nmerodttal, he o que era -Ka no fundo do olho , branca, que cega o ca- certas lnguas tem os-nomes, e os adjedtivos., Mmra e de

vallo. v. Drago de procifses. Sangue de drago, ou drago , refinadas Drago eiras. Dra* go , t. Aftron, conleilao do Zodaco para o plo Ardtico: a cabea , e a cauda, do drago , os 2 pontos oppoftos , onde a ecliptica he cortada pela orbita da Lua. Drago volante , meteoro , he fogo aceio em humas nuvens enrof* cadas , que algumas vezes faTco , e frmo a figura de hum drago. DRAGMA , v. drachma. Paiva S. i.f. 168. v. D R A G O , f. nu drago. Lobo , e Cames: drago que fe levava na Procifses com fogo na boca. D R A G O E l | t , planta de que fo extrahe a refina dita fangue de drago. Barros 2. j . o. D R A G O N I S T I C O , adj. v. mez. D R A G O N T E A , herva; v* forpentna. D R A M A , compofio poet. , em que fallo algumas peffoas , e fe reprefenta alguma aco trgica , cmica , ou paftcril. D R A M A D E I R A , efcantilho com buracos proporeionados aos adarmes , ou calibres das bailas , onde entro os botes. Efpivgarda f. 25. D R A M T I C O , adj. que refpeita ao drama: poefia dramtica , em que ha peffoas , e dialogo. D R S T I C O , adj. Medic, forte v.g. prgantes drafticos. DRIADES v. Dicc. da Fbula. D R A , Naut. corda de iar , e marear as velas. Epanaforas. H. N. 2. -134 ,, eixarcea , e dria fizero de buma linha de pefcar,, D R O G A , todo o gnero de efpeciaria aromatica ; tintas , leos ; razes oficinaes de tinturaria , e botica. Mercadorias ligeiras de la , ou feda. Coifa de pouca valia, Dar em drogo , vir a valer pouco pr mal procedido. Mercadoria, cobre que paffava por droga. Freire. D R O G A R I A , fi colle. de drogas. Fem, Mendes. Droga , no primeiro fentido. D R O G U E T E , m. d e l i a eftreita, epouco encorpada ; alguns o so mais , e fe dizem droguetes pannos, droguete rei. D R O M E D R I O , m. efpecie de camelio mui corpolento, e andador. D R U D A R I A , antiq. adultrio , ou trato de amores illieitos ( do Italiano. ) Nobiliar. DRYADAS y. driades

D U N O , duna v. dom; ros livros de cavale de que fe ufa quando fe falia de do?s indiv- lara, e nos cmicos. Ulifipo fi. 25. guardai-vos duos. ; ou 3e duas coifas que fe acompanho co- duna npariga doida . , mo v. g. ,, duas mos , olhos, as peas da teTJUO , m. pea de mufica para dois mifoira, h*c. Severim Difcurfios. trumentos. Adlo, a duas vozes, ou dois infDUAS , adj. pi. de dous, variao femin. trumentos. , . DBIO., adj. duvidofo , incerto. Mefia dDUODECA'GONO y. dodecagono. bia, quella , enrique era tal a abundncia das DUQQEC1MO , adj., nmer. ordinal, o que iguarias, que o convidado ficava em dvida fobre de qual dellas lanaria mo ,, Telles Ethiop. eft entre o undecimo , e o trezeno , eu decimoterceiro. , fallando do luxo Romano, . ' DUCADO , m. a dignidade, o eftado. do DVODENARIO , adj. dozeno , de doze y. Duque. Moeda eftrangeira , e varia defte no- g. ',, o nmero dos Apoftolos Fios Som. pag, me. CXXXVII: aiiim fedeve efcrever, e no due" DUCAL, adj. de Duque v.g. coroa, a que denario. o Duque traz nas armas. DTJODENO , m. Anat. hum inreftino, DO t. Afiat. quinta , cafa. de campo. que eft junto ao eftomago , e tem nofimo oriBarros. fcio da bexiga do fel. DUCATO, f. m. moeda de Ouro de Caf- DUODENO , adj, tripa duodena v. duodnc tella. DUPLEX v. duplice. DUTTL, adj. que d def, e fe elendo ao DUPLICAO, repetio. Vieira,,dumartllo , ou paliado pela fieira , fem quebrar plicao de termos. y. g. ,, o oiro be metal duil. Scena duDUPLICADO , part. paff. de duplicar, doil , entre os Romanos, so as fcenas corredi- brado y. g. ,, duplicada vitoria, honra-, vozes as , que fe movem como as dos neffos thea-r duplicadas. -Freire ; de amor , e Bacho o duplica? tros. do fogo Uliff 1. 04. DUCTO , m. Med. caminho , via de liquiDUPLICAR, v. at. dobrar, tomar o dobro do , meato. Curvo. v. g. ,3 duplicar bum nmero As condues" DUEDENARIO , adj. de doze v. g. on- por mar duplico a lucro aos. mercadores : merp duedenario dos Apoftolos Mos Sant. V* de DUPLICE, adj. Conventos duplices, em que S. Mi th ias v. Duodenario. mor wo Religiofos , e Reigofas , como era on-r DUELWSTA , m. o que fez duelo.. de hoje he-So Joo junto a Santa Cruz de CoimDELLO3 m, batalha entre dois k efpa- bra. Cunha. Fefta duplice, ou duplex, maior, da , ou com piftplas , por defagravo. Vieira. que as.ordinrias. Dia, duplex , famil. ,. em que j^azer duello de alguma coifa ,, i. e. pundonor, algum fe vefte melhor , ou pe mais" iguaria* Chagas ,, faz-fe da virtude brio , dijto fie ha de mefa. fazer dtelto Defafio. J DUPLO , m. dobro o duflo do arDUENDE , m. efpirito , que anda fazen- co ;, Methodo Lufit. do traveffuras de noite em alguma cafa. DUPLO , adj. dobrado proporo duDUERNO , m. de Impreffor, caderno de pla em qne huma das longitudes he dupla, duas folhas de papel y. g. a letra A he dw-ou dois tantos, da outra. Freire o largo da cdernopella tem 40 palmos, ocompnmento mais de70, DULCAINA v. doaina, InfuL proporo a que chamo dupla ,, DULCiFICADO, part. paff. de dulcificar. DUQUE , m. dignidade civil, fuperior . DULCIFICAR , v. at. Med. adoar v, g. do Marquez. Alguns Duques ba fioberanos, e dulcificar a acrimonia dos humores. que tem o adjunto. Gro. ? DULIA , fi culta de Dulia, o que fe d TJUQUEZA , mulher do duque. Ceraos Anjos , eSantos. to tecido de la. . DUM v. dom,, ah dum co. Pontal, d'Avei- DURA , o tempo , que alguma coifa T conferva ,, panno de muita , ou poua dura. % ro c. 8?. Panno de dura que dura baftante. . Vinko de D U N A , de duna v. DUNAS , pi. montes d areia , ou arre- duro , de guarda , qe fe conferva bom longo eife , que acompanho a praia por onde' a mar tempo. chega ,, so nomeadas as DUnas de Ihglaferra DURAO , o tempo , cue alguma coifa dura. De ordinrio, fe toma por longa Macedo PanegirJ D. Fran. Man, Cartas, du.-

45*

DUA

DUR

dura , demora. Freire antevia d durao do das pequenas soo mais duras de andar. Dur cerco deffrer. Duro de fiubir, rduo. Pamafo duro DURAO v. durazio, ou durazo. monte Cames. % Duro de crer , euftoo , difDURADOURO, adj. que ha de durar lon- ficultoo. Pefado , molefto , afpero v. g. go tempo. Que atura , que permanece , eno trabalho , tormento. Lucena: desbumano , no branhe paffageira. Coutinho mofiroU-fe-lhe afortuna do duro s a Marilio Ferreira Egloga 6. mais duradouro f. 8. , durvel. Duro de cofer , ou comer, que fe no coe , nem DURAMATER, fi Anatom, membrana , come facilmente. Duro, t. afcetico , foco em que envolve a fullancia do crebro. matrias de efpirito , Chagas. Duro de perfiuaDURAMENTE , adv. com dureza , afpera- dir , de dobrar , de abrandar, difficil. . Duro dos mente. fechos , difficil de mover, perfuadir , fazer ceder. DURANTE, m. droga eftreita , e rara de Sagramor 1. c. 22 : e fig. o que he dureiro do la , rafa , ou fem frifa. ventre. Verfio duro, o que tendo muitas finaDURANTE, part. at. de durar , em vez de lefas parece ter mais da jufta medida, e faz m durando part., e affim como fe dizia durando harmonia , ao^ontrario dodefmaiodo. A duras , os dias. Refende Cron. f. 71. e 72 y. M. Lufi. nos apertos v. g. amigos , e mulas fallecem a 2. j . 1. col. 2. dizem hoje durante os dias do duros. Eufr. 1. 3. /. e. falto nos apertos. Pafua,, vido - fem concordar o participio com o lavras mais duras, que elegantes. Lufiada 4. 14. nome. Vieira durante o interdio a fora dura. eft. 19. D U R A R , v. n. continuar a exiftir a Viver DURO , m: herva Indiana, que embebeaturar v. g , durou o combate bum dia inteiro;da por longo tempo. Rui Frer e Comment. pag. durou a guerra ; eftava moribundo mas ainda du- 152. rou meio dia , i. e. viveu v. Ferreiro Brifio 4. DU'VIDA , fufpenso do entendimento 3. / . 60. O panno qu comprei durou muito. cerca de ajuizar; da vontade cerca de querer Enfadado de o contrario lhe durar tanto , i. e. alguma coifa ; hefitao. Objeco , que fe refiftir, aturar a peleja. Palmeir. p. 2. c. 60. % pe , ou faz a alguma doutrina , defpacho , exDuraro na batalha huma hora , i. e. batalharo pedio. Eftar em dvida o fucceffo , incerto ; huma hora Sagramor 1. 25. e affim a batalha, que no he decididamente faDURVEL , adj. de dura , no paffagiro ; vorvel a nenhum dos partidos. Pr em dvida , duradouro. queftionar. Ter dvidas com algum, difcorDURAZIO ,. adj. pcego que tem a carne dias , difputas , controverfias. Mon. Lufi. Ser dura , e firme , ehe de m digefto. ^Durazio, fem dvida , certo , incontroverfo , inquetionaa mulher , que he j revelhufca, que no tem vel. nada de minina famil, DUVIDAR, v. at. duvidar alguma coifa, pt DUREIRO , adj. dureiro do ventre , o que no em duvida a fua certeza. a fua exijienia , defcome, nem purga por baixo facilmente ; du- no accreditar. Vieira ,, Sol duvidou o David ro dos fechos a vitoria, que efte alcanou do Gigante; Barreto DUREZA , qualidade do corpo oppofta pratica j.%22 ,, por chegar a duvidalas. Rea molieza, a refiftencia que fus partes'oppe cevar y. g. os voffos no duvido emprefas dufeprao , ou a ferem amolgadas. 5 Conftahcia vidofias Bernardes Limo Carta 15. / . 182 :,, v. g. dureza d pacincia Vieira. Durezanenhum perigo duvido Lobo Egl. 4. Duvidar, do corao , no compaflivo. Do ventre, dif-neutro , eftar duvidofo v. g. duvido diffo , ficuldade em obrar r curfar. duvido que iffo fuccedo. S. V. do Arceb. 1. 5. DURIO , m. fruto da Afia mui gulofo no havia quem duvidaffe em jer elle chamador, que. Barros defcrve na Dec. 2. f. 130. Cajian. ou de elle jer chamado, ou que elle jofje chamado . 2. j . 214 Dmis da jeio de alcachofres como grandes ciaras dizem que ba em Maaca DUVIDOSO , adj. incerto cerca da verdabuma jruo da. jeio de alcachofres tamanhos code , ou exiftencia, intelligencia, polibilidade de' mo cidras, que chamo Duries Goes Cron. M. alguma coifa ; o que no fabe o que ha de penp. 3, c. 1 : fora zjaco , ou o Anons do Brafil ? far , ou obrar. Coifa incerta v. g. fuceffo o nanaz he mais femelhante s alcachortas. duvidofo ; emprefa. Maloca Conq. cafo SaDURO , adj. firme , refiftente fora que ten- de duvidofia , no bem fegura , no livrada de de a feparar, e quebrar , ou partir v. g. po todo. Batalha em que a vioriaficoU duvidofia , duro, pedra dura, *c. Difficil v. g. as ro- i. e. nem claramente- por huns , nem *pr outros''' Mmm ii 33 em

459

qjtomo a batalha efieve duuidofo .Goes] E B R I O , adj. poet. ^bbado. Vieira i. i a p. j> em Cron. Man. p. 3. c. 13. Perigofo vida v 313. na traducao de huns verios. E B R I S A L T A N T E , adj. comp- de ebno , e g: com to duvidofia moda lhe dero remdio fialtante , que falta no eftado. da embriaguez : da Lobo. P. Peregr. L. 2. Jom. 4- / - 222.,ult. ed. As duvidofas ondas do mar H. Pinto, da j poefi. Diticamb. " . Trib. c. c TI 5. Xew/w TeZ duvidofia duvidou ,, de de perturbaes,-! perturbaes, E B U L L I O , effervefcenaa que cau trabalhos x acompanhados de perigos , e incerte- fa o caor nos lquidos v. g.. agua, vinho, eno zas. M. Luf. Mor duvidofo , cuja derrota fo fangue' d& corpo.- Carrec. de. Abufios j . . 42. EBULO , L n u herva, alias engos.. Cofta Virg. no fabe b g n . ; ou porque he incerto quando eft , ou eftar bonanofo , ou pelo contrario. Eclogo ia. D U U M V I R A T O , f. m. magiftratura fervida E B U R N E O , adj. poet. de marfim.- no fig. por dois offieiaes entre os-Romanos. Alvo-, elizo como o-marfim. Lufiada 3. 102 D U U M V I R O , nu collega no duumvi- ebrneos hombros Efipod ekurneo , f. , q ue iato. tem o punho de marfim., ^Eneida 11. 3.. D U Z E N T O S , adj.. nnu plur. duas vezes: ECA cento. * D Z I A , L f. huma duzk , L e. doze peEA , tmulo de madeira, elevado que as., ou. individuos do mefmo gnero v. g. ,, fe faz , para fobre elles fo depfitar o caixo de* turno dzia de pratos, de laranjas. Coifa das cadver, quando fe fazem ofncios de defuntos. dzias 3. famil., vulgar, de pouco preo y. g. Cron. J. 1. p. 3. / . 280.. col. 1. pregador das dzias ECCEIO v. excepo. E C C E N T R I C I D A D E , f; y.. excentriciD Y" dade. , v E C C E N T R I C O , adj-, v. excntricoDYveja- com Di os nomes que comeo ECCLESIASTEZ , ra. livro fagrado dos: por. Dj. do Antigo Telamento , compofto por Salmo. ; ECCLESIASTICO , adj. pertencente Igreja , e feus miniftros. Hum ecclefiaftieo , (ope* fe a leigo, ou fiecular) nomem dedicado ao fer, . m% quinta letra do Alfabeto- Portuguez: vio da Igreja. 5 fib. o Ecclefiaftezi... E C C Q v v cha, ou co.. he vogai , e tem trs- accentos , ent orte ,t E C E ' T E R A 3 n u , , com bum ectera ref ou agudo como. em trevas , lrd, cerdas-; outro, grave, como em, tremo ,. grivo , ornes-, cl^ ponde Prejtes j . 37. ectera, do latim & , e cz, pava , ceia , &-c. outro em fim u r d o , e cetero, palavras , que querem d i z e r , e o mais * nnal. diftinta r como em e conjunco , os- lti- e fe uso por no repetir, o mais que fe havia mos, de brevey jegue, grave , tnue, &c de dizer, E conjunco copulativa , que' ata duas,, ou E H A C O R V O > , f. nu Caflan. 4-, c. 24- no mais propofies inteiras v-, g. ,, ellesjoro para fim. que. era verdadeiro Embaixador, e no echaa fiua cafa<, e. eu fui paro a~ minha ; ou ellipti- corvo ,-. e>i embuleiro , ou. impoftor , mandada cas v. g. elles, e eu fomos para. noffas, cafas. talvez: por efpia , ou a efpalhar rumores. Pedro., e Joo so doutijftmos. v E C H A D I O , ad]..v. g. noticia-, rebate echE A , interj., y. eadio , i.e. flfa , que. fedivulga J^ara enganar,e induzir em erro o inimigo. Cafcam. 2. f. 146. EB A col. z.fi. 209. eebadio ,fiubft..,[homem , que Te envia a efpalhar noticias , : e falfos rumores * E'BANO. ^ . m.. madeira-mui negra-, rija-,, e' para tomar- lingua- entre os inimigos. P. Per. 2., compadta , que, polida toma. bom luftre: o que j . _ 103. Caffan. L. z..f., 211. no lhe mandl-: tem veias de outra cr fie menos 'perfeito..ro< mais- nenhum eebadio com recado e-L. 3. EBRIEDADE-, . , embriaguez, bebedce. / - 113-,, vinboecbadios do Cidade,; Recopil do Cirurg.fi 336. ECHO;, nu, cho , como co) o-fbmrepeE B R I F E S T A N T E , adj. comp. de ebriof. e .do huma , ou mais vezes nos lugares concafeftonte. poet. que brinca no-eftado. da ebnedade, v o s , ou-encanta^os-, a.xjue a vz Te dirige- % eu. ejnhriagiiez, ufafe na; poef. Diurarabica., iQ lugar, ou fitio, que repete as vozes. Comm A< I \' * I TI D*,*As\ A si

4&

DV

EBR

ECL
pofi potica , cujos verfos rmo com alguma palavra do verfo feguinte v. g. Tal perda he ganho dobrado; Brado eu c'o a dor , que fento Que fento , que o meu cuidado, Dado que me jdja iento , &c. Eufir, 3. 2. Em outros verfos Te Ta z echo , rimando a pe-nultima palavra com a ultima, mas eftas flores de trovar j murcharo. ' Echot. da Fbula , he feminino, e os. poetas quando'uso defta palavra no mafoul. falo filofoncamente , e dizem o fom reflexo. E C L I P S A D O , part. paff de eclipfar. Os olhos eclipfiados por efmorecirhento , ou pela m o r t e , i. e., obfcurecidoS , fem viveza. Aglofia, i. e. fem luftre, nem explendor, offufcado ,_obfcUrecido. ; E C L I P S A R , v. at. caufar eclipfe , obfcurecer eclipor-o joi Paiva S. i.j. 304. v. no fig. Obfcurecer, privar da luz , do luftre , do explendor v. g. eclipfar a gloria, a vifta, <-c. M. Conq. tanta formofiura , que a triftezo eclipfitnno podia. L. 9 eft. 4$. Deficompofio, que edipfajfe a fefto # . do Arceb. I. 6. c. 21. , Etiipftr-fe o ajlro , perder o feu luzimenro , mettend-fe algum* corpo opaco do permeio , ou paffando pola fombnu, que o corpo opaco lana fobre effe que fe eclipfa. E C L I P S E , m. privao x luz de algum aftro, ou fua oceultao a refpeito dos -habicadores da terra, interporrdo-fe outro entre a noffa vifta , e o eclipfado. v. Ellipfe. Gram. E C L I P T I C A , fi ra, Circulo mximo da esfera celefte, o qual corta obliquamente o equador , fazendo com elle hum angulo de vinte e trs-gros, e meio. Por ella anda fempre o S o l ; e chama-fe ecliptiea porque os eclipfes d Sol , e da Lua f tem lugar , quando efta na fua conjunco , ou oppofio com o Sol eft na ecliptiea , ou mui perto. Not. Aftrol. fi. 29 Uliff. 3. 06. ECLOGA , compofio paftoril y. egloga

ECO

461

ECG>NOMISAR, v.at. governar bem o feu, o os bens ,. de' que he adminiftrador. Poupar. E C O N M O , m. o adminiffrador dos bens, o que s cobra, arrecada, e defpende, foi digrnidade ecclefiaftica. Mordomo , oU adminiftrador criado da cafa. Vieira S. \. / . 3*37. E C U L E O , m. potro , ou cavalete d e dar tratos, ou tormentos ejiiradps, e .defconjuntados no eculeo Vieira 4. 153- Cunha. E C U M N I C O , adj. Univerfal, geral v.g.,, Concrfio-EDA - EDAZ , . - $ . comedor poet. o edaz gorgulho Injulana 8'. 104. E D E M A - , Med. tumor pretematural, brando , com pouco calor , produzido da obfo truco dos vafos linfaticos , e que fazem cort-cavidades fendo comprimidos com os dedos. Re~ copil.daCirurg.fi. 123. EDEMATOSO , adj. que tem edemas. Querefpeita a edema ; da natureza do edema-, EDIO , imprefso de algum livro. Publicao de copiaMtaufcrita. E D I C T A L , e deWm>. edital. E D I C T O , fom, v. edito,- Martyrof. vtlrg* P- ? EDIFI(4O ,. o adto de edfiear. Azt* rara c. 9 7 - l > O' fer edificado no natural , e fig, . E D I F I C A D O R , m. o que edifica. ora fi. Severim',, edificadores da torre: Pinheiro" r. 25 iv ,, D. Afonfo 1. edificador do Reino dePnugal. EDIFICANTE , adj. v. edificativo. Prov. A Ded. Chrenol. foi. 298. E D I F I C A R , v. ar. fazer, conftruir, levant a r , lavrar algum edificio. . $ Dar bom exemplo 1 , fazer que outrem tire virtuofos proveitos das boas obras alheias. Vieira : nunca nhiguew vio a S. Virgem, que fienao edifieaffe Excellenc:da Ave Maria j . 43., EDIFICATIVO-, adj. edificante, que d bom~ exemplo, que faz aproveitar,, aco edificativo- , Vida da Rainha Santa. E D I F C I O , m. obra d pedra, , c a l , e: em geral fo diz fallando da's mais nobres v, g'templos, palcios. Compofio ne fig. v. g. edificio de boa riftoria ,, V. do'Arceb. prol'. E D I L , m. Magiftrado Romano-, que tinha*. a cargo algumas coifas da policia , como l i m peza das ruas", e templos-, obras-da Cidade,, & c Cenfores, edes- Agkl, Lufit. t. 3. ps.

Cofta Virg.

Lufi

ECLUSA , y. comporta, ou adf do dique, E C O y. echo. Eujr. j . 105-. E C O N O M I A , o regime, ou governo dos bens. Vieira Serm. f.f. 193. M. Luf. t. 4 . / . 0D. col. 1. Parcimnia. E C O N M I C A , f. v. economiav Mon.

, E C O N M I C O , adj; que refpeita economia. Vieira Serm: 2. fi, 2.- Bem regrado acerca tos bens. Moderad.,

6jyr

673. col. 1.: ediz Amigmd. de Lisboa parte, effemiar-fe, Paiva Cafi 6. Execuo v. g. 1. p. 76. E D I T A L , f . m . efcritura, em que fe contm za. P. P- 2. 142- v. Efeito, fim v. g. paro effeito de dar alcance ao que je defeja Lobo. o contexto de afoum edito. Pr em efeito, e x e u t a r , cumprir. Cames p~e E D I T A L , adj. que fe faz por editos v.g. d Mufa em effeito o meu defejo. Em effeito^ , citao v denuncia , ou avifo ou com effeito. Severim Not. f. 16. objervar alguE D I T O , m. ordem , mandato do Prncipe, ma coifa com efeito , eficazmente. ou Magiftrado, que eaExa nos lugares pblicos, E F F E I T U A D O , part. paff. de effeituar. para que chegue noticia de todos. Vieira. E F F E I T U A D O R , m. O que effeita. PoU E D I T T O v. edio que he melhor ortografia. va Serm. 1. 282. effeituador das voffas efperanVieira t. 1. fi. 176. EDUCAO , criao , que fe faz em as. algum ou fe lhe d , enfino de coifas, que ' E F F E I T U A R , v. at. pr em effeito , dar aperfeioo o entendimento , ou fervem de di- execuo , cumprir , encher v. g. efeitUOU a rigir a vontade, e tambm do que .refpeita ao obra troada, a emprefia definhado ,, Eufir. 2. 5. decoro. B ir reto Prat. f.61. effeituar as efperanas , cumpri-las, E D U C A D O , part. paff de educar. E F F E M I N A D O , part. paff. de effminar. E D U C A N D A , mulher, que fo cria nos Vliffea 3. 47conventos de religiofas. F F E M I N A R , v. at. fazer o corpo , o aniE D U C A R , v. at. criar , dar enfino , edu- mo molle , fom vigor , fem energia , que perca a cao , doutrinar a mocidade. Varella, hombridade. Vida"do Arceb. foi. 161. effemiE D U L C O R A R , v. at. Quim. adoar, ou ti- no os nimos. Arraes 3, 4rar os -cidos lavando em guas repetidas. Curvo E F F E R A D O , adi. que tem huma efpecie de Polyantb. fereza, ou ferocidade , oppofta manfido da E gente polida, humana ,, a guerra deixa os nimos efiferados: e ,, quando eferados' fie precipito /t E F E ' B O , m. moo. In fui. 3. 74. fiazer mal M. Luf. 4 - / - 22. e 57. v. E F E M R I D E , m. dirio. M. Lufi. 6. p.j. EFFRVESCENCIA , Quim. branda 47. y. ephe, ebullio do liquido expofto a calor brande. E F M E R O , ao), que dura hum d i a : y. Mais ordinariamente fignifica a ebullio caUaephe. da pela miftura v. g. de cido com alcali. t. E F F E C T I V A M E N T E , adv. com enfeito, real- Med. Rarefao do fangue , e outros humores mente. , por hum calor preternatura, v. g. o da. febre. E F F E C T I V O , adj. real, que eft em enfeiEFFICACI , a qualidade de fer efrito v.g,,, infantaria effeiva a que exifte , c a z , que produz o feu effeito v. g.. eficcia e eft preles para o fervio. Vieira Cartas 2. do remdio ; que confegue,. e. fai com a fua percana 9. Efficaz v. g. ,, medecino effeiva ,, teno v. g. eficcia das fiupplicos. % Eficcia meyo eficaz, e effeivo ,, Vieira 4. n. 7. Cha- da graa,, Theol. virtude divina, r e a l , imprefa gas. Prova effeiva , que eft. nas formas , con- na vontade, e obrando com ella como princivincente. Vieira. Executor, de promeffas v. g. pio erfedtivo para a fazer querer o que he largo em prometter , mas pouco effeivo, % Que bom. t e m , ou eft em effedto v.g.,, merc effeiva. EFFICAZ , adj. que produz o feu effeito v. Vieira, que fe verifique. Entrou na conclu- g. remdio eficaz contra o veneno. Graa ef so effeiva do cifdmento ,, M. Luf. ficaz^a. que_tem eficacia , y. eficacia. Vieira. EFFECTUASO , o adto -de effeituar , E F F I C A Z M E N T E , adv. com effeito ; comou o fer eftituado. H. dos Tavoras f. 119. eficacia.' E F F E C T U A R , v. at. pr em effeito, rcaE F F I C I E N C I A , Filofi a virtude, adtilifiir v. effeituar. Eufr. 2. 5, vidade, fora, do que produz algrrn effeito. '" E F F E C T U O S O , adj. qfie faz feu effeito, EFFICIENTE , adj. Filof. adtivo , produdK-' efficaz. A odulao agora^ no fe fundo em vo de effeito. Varella. palavras amorofas , mas em effeuofas ddivas EFFIGIE , imagem de algum , de quk effedtivas. T. d*Agora 1. 1. quer matria a facra effigie de Chrifto hum E F F E I T O , m. o produdto de alguma cau- crucifixo 2. Cerco de Diw f. 289. Retrato , fa em onfequencia da fua aco. O ato de Vieira;'Eneida 10. 202. , aeffigie da Re-> li-

462

EDI

EFF

EFF
ligio Varella. A vera effigie de S. Incio be aqndle thro de Infthuto , que tem na mo Vidra. E F F L U V I O S , fi m. pi. vapores fubtiliiimos, que fe exhalo de todos os corpos , principalmente dos viventes , e odonfers , em onfequencia do moto inteftino. EFFUGIO , m. efcapla , fubterfugio , defvio , meio de efcapar, evitar , defviar alguma coifa. M. Luf. t. 5. / . 190, efte effugio da Lei ,, i. e. modo de evitar a fua execuo-: ; tergiverfao. ' EFFUNDIA v. infundia. E F F U S O , derramamento v. g. as effuses de fangue dos apfiteatios Gentilicos ,, V. do Arceb. I. 6. e. 19.: de femente-, ffusao do cheirofo agua da Madalena ,, Pinheiro 1. foi. 71, E F I M E R O i adj. y. ephimero.

ED

ETDO v. eito. EILA por eis a. E L O por eis o. EIRA , fi terreiro, tea . onde fe pe os pes a fecar, onde fe debtlho , alimpo , &c. E I R A D E G O , m. medida dos campos de de Santarm , que huns dizem fer de doze , outros de vinte e quatro alqueires. Cron. Cifterc- j . 298. c. 2 princip. E I R A D O , m. lugar patente , e defcober-' to fobre o tedto das caias , e edifcios. Freire : v* terrado. ' EIRO.' , fi peixe como a enguia, maisgroffb , e de focinho mais longo (anguilla marina.) E I S , adv. demoftrarivo da prezena do objedto - eis aqui trago os filhos innocentes; eis al o matador. E I T O , m. ferie de coifas y. g. de cfpigas no campo ; a eito , i. e. todos os de huma forte , EGL ferri deixar nada de permeio. Eneida 12. 115. leva a eito (matando) quantos encontra. EGLOGA , poema paftoril , em que de EIVA , falha no vidro , ou vafo deficoordirario talio os paftores fobre coifas rulticas , brindo na no ervas, e jaltas,. H. N. 2. / . 227. ou feus amores : imitao defas , fe fazem Toque de podrido na fruta. falta moral , eglogas , em que fallo pecadores, e fegadcres, balda, defeito , podre , Bem. Lima Egloga 9. Faunos , Scc. ' Defeito fizico. EGLOGUISTA , c. autor , ou autora de EIVADO , adj. que tem eiva, ,, Se ff eglogas. - menino era eivado (j. e. defeitnofo) mandavo-no' EGOA , a fmea da efpecie cavallar; morar ,, M. Lufi 1. 79. col. 4, mais conforme analogia fora g'ta. E I X E R D A M E N T O , f." n>. o adto de desherE G O A R I O , m.. o que tem a feu cargo dar. Hift.Geneal. Prov. t. 1. p. 63. a criao das guas , e cavallos. Cefta Virg. p. E I X O , m. efpecie de vara de p o , ou me97. v. t a l , que entra nos olhos das rodas de toda a forE G R E G I A M E N T E , adv. nobre, excelente, te de carruagem, e fobre que ellas giro. Peadmiraveimente. Vieira 7. 287. a fobre que fo velve alguma roda , ou bola. noE G R G I O , adj. nobre , excelente , admir- Lagar de azeite , po groffo 110 meio do moivel os que fize ao coifas egrgias Vajione. nho ; encoftada a elle anda a galga fobre o pouArte j . 60. u. fo. O porto principal o negocio. Lobo efiE G R E S S O , adj. que faiu pra fora de algu- fitiro , e entendimento so os dois rdxos, em que ma communidade : Dedud Cron. e Leis Mod.. fie revolve o maior pefio das .coifas de eftado. Eios egreffos de 1*719. xo de huma curva , no Gecmetr. , a redta , que a < E G R O , adj. y. doente, infermo. Tavares, divide cm duas parte iguaes., e femelhantes. poema. Eixo ptico , a redta , que vem do objedlo, e GUA y. goa. paffa pelo centro dos humores do olho. Eixo EIA commum, na Opt. a redta , que divide em partes iguaes a linha connedtiva , e paffa pelo concurE I por eu, antiq: poefi. de Egas Monis. > fo dos nervos pticos. Eixo da elipfe , duas EIA interj. , com que excitamos algum a redts , que fe corto perpendicularmente no cenobrar alguma coifa ,, Ei a fius gente forte.,, Lu- tro delia , dtermino a fua longitude , e latitude. Eixo"da esfera, o dimetro immovel r fiada. V. de Sujo c. 26. eia jus. . EI CHO , _, m. antiq. ucho , guarda , in- fobre que ella fe revolve. | Eixo da biperbole , fpedtor da Ucharia, M. Luf. 6. 470. f. v. dimetro perpendicular a foJs applicadas. Eixo* da parbola,. dimetro perpendicular a fus appliCho. -* c-

4*3

cadas. Eixo do cilindro , a redta que une s 'tocados por condudfores de metaes , ou pelos centros de fus bafes. Eixo do mundo , a redta membros das peffoas eledtri fadas : t. mod. adopt. E L E C T R I C O , adj. que refpeita eledtricidaque fe imagina paffar por feu centro, &c. Eixo do .peo d?artelharia , a redta imaginada do dade ; t. moderno adopt. ELECTRISADO , part. paff de ele&rifr: centro da camera , ao da boca do canho. Exofne d'Artilh. f. 95-. Eixo do relgio , o ferrinho mod. adopt. ELECTRISAR , v. at. communicar a virtude quadrado , onde fo embebe a chave para lhe darmos corda. Eixo, ou perna do compaffo de pa- eledtrica a algum corpo. mod. adopt. Eterirajufio v. pemo. Azevedo Fortes 1. 327. Tirar Jar-fe , fazer excitar era f i , ou que fo lhe comas coifas de feus eixos , defordenar , e pr em munique o fluido eledlrico. , _diyerfo modo de proceder. Tempo d*Agora. E L E C T R I Z , mulher de Eleitor. E L E C T R O *, f. ra. a lambre amarello , efpecie de betume preciofo, que tem alguma fora' ELA attradtiva*. Metal compcto de oiro e huma EL artigo antiq. que f. fe ufa quando dize- quinta parte do feu pezo de prata. Eneida 8, 96. mos el-Rei, o Rei , el-Rei defta terra. ELABORAO, Med. o adto de fazer, E L E C T U A R I O , m. opiado compofto de e trabalhar , a elaborao do chilo , e do fangue. ingredientes efcolhictos, qe o fazem excelenteELABORADO , part. paff. de elaborar, y. o para afde , so de ordinrio ps araaffados com m e l , xarope, vinho , &c. verbo. ELABORAR , v. at. -Med. trabalhar , e faELEFANTA , de elfante. H. N. t. r. zer as oficinas, e partes principaes , que elabo- E L E F A N T E , m. animal quadrpede mui ro o fangue. os Orbes elaborados, para fer- grande', com tromba fobre o nariz ', 8cc. vio dos homens Alma Inftr. ELEGNCIA , efcolha , policia nas paELADO y. gelado. lavras , e no fallar. O gofto delicado no affeio, E L A M I , m. o foxto figno da mufica. e em qualquer obra d^rte. Formofura. Arraes 1. 14 : elegncia dos veftidos. Arraes o, 19. a ELASTERIO v. elaterio. E L A S T I C I D A D E , ' Fifico. a qualidade elegncia da verdade, e 7. 1. a elegncia da virtude. de for elaftico. E L S T I C O , adj. o corpo , que comprimido, E L E G A N T E , adj. em que ha elegncia' v. ou amaffado torna defi a reftituir-fe ao eftado , g. difcurfo , palavras L O que falia com e figura, que antes tinha Te diz elaftico. elegncia. Era que ha bon gofto , diferio.ELATERIO , m. a fora , com que certos Vieira com elegante juizo ; prmorofa , e elegancorpos comprimidos, ou dobradosfe torno a ref- te fineza : veftidos elegantes bem feitos, e' notituir ao feu eftado de. antes da comprefso. t. bres. Arraes 10. 14. as feies elegantes do corda Fyfica. po : era elegante mancebo ,, Fios Santor. pag. E L A T O R , adj. Anat. mufculo , que fer- LXXXI. col. 1. formo fo , e fi. X. porte 2. ve para levantar o membro , cujo he., v. ere E L E G E R , ,v. at. efcolher, e dar a preferendtor. cia a hum de muitos. Vieira. Efcolher para ELCHE , m. o arrenegado , o Chrifto , Rei , Magiftrado, Prior , ou outro officio , ou que fe tornou Mouro. Ferreira Rrijto ,, coifa he dignidade; os claficos dizem tambm deverem' effo paro fazer bum bomem elche : Orden. 4. Rei. * 11. 4. tornar-fe elche ELEGIA. , poema breve fobre affumto ELECTIVAMENTE , adv. efcolha.g t.med. trifte , e talvez amorofo. com remdios eledtivos. ELEGIADA , fi poema elegaco. Lus PeELECTIVO , adj. que fe faz por eleio reta Elegiada. ,v. g. Principe , ou Rei-, Reino deivo , ELEGACO , adj. poeto , que faz elegias. cujo Rei fo faz por eleio , e no o he por Verfos elegacos .prprios , da elegia; os elefuccefso. Vieira. Remdio eleivo , t. med. , gacos latinos so hra exametro , e outro penhe o que obra brandamente como man , cana raiE,l?' ; s Portuguczes so tercetos. fiftola , ruibarbo , Scc. ru ino ' ir P de eleger : ufado como part. ELE C T R I C I D A D E , propriedade dos pajj. Goes Cron, Man. p. 3. . 15 : v. eleito. Pi-' c corpos , que fendo esfregados atrahem a i os ou- nheiro z.^f. n . Sagramor. tros , e faifco , ou lano epadanas de fogo, E L E G I V E L , adj. que fe pde, e he para eleger. ELEL

4*4

ELA

PEN

ELE

ELE

465

ELEPHANTE v. elefante. ELEIO , o adto de eleger, efcolha, ELEPHANTINO , adj. de elephantica y. g. que fe faz de alguma coifa ;*ou de alguma peffoa para algum officio , emprego eleio dos meios mal, doenaInfiul. 8. 98. para algum, fim , do dia poro algum prafio , 5>-r. ELEPHOA v. elefanta. efcolha. Arbtrio , e poder de eleger. Vieira ELEVAO , o adto de elevar , ou lev. g. deixar eleio , de algum; eftar na fiua vantar v. g. a elevao da Hoftia na miffa. eleio. A pjiocelloja elevao das ondas. A elevao da ELEITO , part. paff. irreg. de eleger. T.. d? voz, quando a esforo. Elevao a honras, c dignidades. Elevao de alma, por foberba , ou Agora 2. f. 146 v, eleito em Prncipe. E L E I T O R , m. ora fem. peffoa que tem por nobreza fundada em razo. Elevao de poder , ou direito de eleger. Eleitores do Imp- efpirito a Deus quando fe ergue das coifas terrerio Germnico , Prncipes a quem toca o direito nas contemplao - de feu fer , e ttributos. de eleger o Imperador de Allemanha. O que Elevao do polo , v. altura. O adt de levanelege algum para algum emprego. Lucena L. tar a mo , ou p a p e l , com que fe faz compaffo. Atirar pm elevao na artelharia, lananI. c. 7. E L E I T O R A D O , m. a dignidade de eleitor do as balas , ou bombas ao alto debaixo de cerdo Imprio. O feu territrio v. g. o Eleito- to angulo , de forte que deferevo huma paraboIa. na Cirurg. fradtur do craneo , que; fo faz rado de Hanover. ELEITORAL , adj.. concernente aos Eleitores cortando-fe afuperficie , de forte que huma parte delle fique apegada. do Imprio y. g. S. Alteza EieitoroL E L E C T R I Z , f. f mulher de Eleitor. E L E V A D O , part. paff. de elevar, y. E L E V A R , v. at. levantar , fazer fubir v E L E I T U A R I O v. eledtuario. E L E M E N T A L , adj. y. elementar. Vieira 5. g. ,, o Sol eleva os vapores da terra ,, Vieira. Levantar , exaltar a honras, dignidades , fo314. E L E M E N T A R , adj. que refpeita aos ele- berania , &c. Attrahir contemplao , e famentos , ou princpios dos corpos fizicos; aos zer embeber nella y. g. elevar openfiamento a elementos , ou princpios das artes , e fciencias. Deus, elevar o homem a Deus. Vidro. O voffo c. De que outra fe compe como de elemn- difcurfo me eleva, e arrebata. < fie , ficar emto v ' S- J> os fons elementares das palavras as bebida v. g. eleva-fie no explendor d-as riquezas. letras elementares, so as do alfabeto. Leo Or- Elevar-fie na brandura , e fuavidade da voz ; na K>gr. f. 3. v. formofura v, Enlevar. Elevar o ponto , leE L E M E N T A R I O , adj. y. elementar. Ma- vantar. Macedo Rei. do Affaffmio. deira p. z. f. 203. " *, ELFA , cova feita na terra , da qual fe E L E M E N T O , m. corpo fimples , de que tira a que a eftava , pondo-fe em feu lugar boa fe compem os elementos da agua y. g., do fo- terra para pr bacello. go , do a r , e outros corpos de que refolto os EL1CITO , adj. Filof. ao eicito , que procorpos compoftos. Os elementos, so os princ- cede 3 e he" feito pela alma, como principio atipios de alguma arte , ou feiencia , y. g. os ele- vo. Alma Itifir. t. 2. / . 83. mentos da Gramtica , da Geometria , &c. na E L I M I N A R , v . a t . lanar fora do lurniar d Qumica , as partes mais fimples , de que fe com- porta ; no fig. explfar,Paftoral do Bifpo do Por* pem os corpos ; princpios. Lugar, ou con- to devem fer eliminados da Igreja. verfao , ou occupao , em que algum fe enELIXAO , o adto de cofer em agua tretm com gofto , e a prazer v.g. o jogador alguma comida , fkc. , ou em outro liquido. banca efi no feu elemento; o gulofio meza-, o ELIXADO , adj. cofido em agua , ou outro jrajeario , e azevieiro na mancebia ; as praticas fa- liquido. borofias so o elemento do homem difereto, a lio ELIXATIVO , adj. farmacutico , cofiment o dos efiudiojos. elixativo , feito em agua, ou outro liquido. ELLA variao femin. d elle. ELENA campanha v. enula. E L E N C O , m. Log. elencos dialeieos, ELLE , ad^ articular, que fe ajunta aos noSyllojPfmos em contradio da concluso. Efia- mes para moftrar, que he p indivduo , de que tutos ant. da Univ. Arraes 3. 1. ndice, ca- fe fallou antecedentemente , de ordinrio vera fera o fublantivo, a que fe refere, mas tambm talogo , taboada. j , ELEPHANCIA , a lepra no feu ultimo por , mais clareza , o acompanha algumas vezes. Otden. 3. 4. 2. , dos lugares onde elles menog r o , eauge. u Med. Varella. Nnn res

enrofco no tronco , por res jorem moradores .,, porque falara em juizes , fios efpiraes. , que fe onde a vide trepa , e a vo ar ri mando a elle. a. que elles. podia referir-fe. Lobo Difc antes ELOCUO , aparte da Rhetorica que das Elogas dilatar mais tempo a noffa vido: enfina a fallar cora efcolha de palavras, e boa colporm a malcia, cujo intento foi tirar lhe a ella locao.. . . o fiocego, i. e. vida repete o artic. ella na mefma relao em que l h e , porque lhe no dif- ' E L O E N D R O , m. planta parecida ao lou* tingue o gnero; Delles , ou dellas, elliptica- reiro , e que d flores como a rofoira ; nerion, m e n t e , por alguns delles , algumas dellas. Ca- Rhododaphne. ELOGIA C O , adj. que refpeita a elogios. mes. Barros, Pinto Pereira i_. 114. v..g. apanhando conchas , que dellas so azues , dellas co- E L O G I A D O , part. paff. de elogiar, E L O G I A D O R , m. o que faz elogios. _ tadas Elle, ella, em vez de voffo merc, E L O G I A R 3 v at. fazer elogio , louvar, voffo Senhoria , ou Majefiade , ufava-fe ainda faE L O G I O , m. difcurfo em louvor de alando a El-Rei v.-Barros Elog. del-Rei Z>, jP. 3. no pargrafo Finalmente : Severim Not. f. 357- guem, encomio. ELONGAO,. . a diftancia , em que ap-i edi. mod: na Eufrofi. e Ulifipo a cada paTo v. j . parecem do Sol os planetas, menores , que o ac130. do Ulif. , Ferreira nas Comdias, *e. companho fempre, e nunca efto em .ppofia* ELLEBORASTER , L m. droga Medicinal com elle v. Farmacop. E L O Q N C I A , f . a a r t e de fallar bem, ELLEBORINHA , herva medicinal pae de ufar das razes, mais capazes de perfuadir, recida ao elleboro branco. Eleborine. ELLEBORO , m. planta medicinal, e a exprimidas de modo agradvel. E L O Q E N T E , adj. dotado de eloqncia. fua gomma , que he purgante forte ; defte remdio- ufavo para curar os doidos , e o ds AnE L O Q E N T E M E N T E , adv. .cem eloqnticiras era ornais celebrado para iffo : ellehorum. cia. Velatntm, elleboro branco. ELYSIOS v. o Dicc. da Fbula campososELLIPSE , figura Grammat. , que con- tabulados onde fe recreio os mortos juftos, feffte em. fuprimir-fe alguma palavra , que houve- gundo os Erhnicos. ra de declarar-fe para a fazer eftar por inteiro-, EMA mas que do fentido , e contexto fotira . fopre EM , prep. que indica a relao do lugar, otv* v. g, a Deus 55 onde- falta JJ vos deixo. ,, fende fe eft v. g. ejlouem Lisboa ; eft nosCeosf do a fraze inteira 3 ,, a Deus vos deixo S Mir. , * X^K-J Kl/o m i * i ; 33 Vilhalpands: ,, as do Senhor- mil vezes 1. e. efig. y, eft em fi, em feu fentido , em feu juiBejo as mos do Senhor mil vezes. Eujroj. zo ; eft no fieu quarto annos; emfbnhos. A pan Ellipje fig.. Geomec plana oval , cujos raios ti- te v_. g. ,, celeb.e, doido em humanidades. 0, valor y. g. avaliado em 3 crufiados , efi-me o rados do centro so deiguaes. E L L I P S O I D E , adj. math. jolido, , de figu- trajte em cem mil reis. Pr, v.g. em raso de amifade. Vieira. Em quanto, entretanto. Em, ra .elliptica. 1 ELLIPTICO , adj. Gram. em que ha ellipfe. com verbos de movimento, denota o lugar para D a namreza da ellipfe geometr: celindio elli- onde alguma coifa fe move y, g. faiu em terr pico-, o que fo produz da, revoluo da ellipfe ra; paffou em frica Bor,ros 2. 1. 1. P. Per. 2. 19 ,, fairem os Mouros na Ilha. Eufir. 3. u fobre o feu eixo E L L O , variao antiquada de elle , iffo v. paff ando os fegredos de hum , em outro. O fim g. je matar mona por ello , i. e. por iffo, ou, v. g. em punio dos feus peecados ,, Clarim. por eff aco de. matar.. j ea-p. 6. em cumprimento , ou execuo das ordens. ELMETE , fi m. pequeno elmo. joltar-je em vapores, <&-c. ELMO , m. armadura antiga da cabea ufaEM , adv. ainda, antiq. v.g. em que M da na guerra , com criftas , penachos , e outros pz , ainda que lhe peze , ou cule-, a feu pezar, o matos , tinha vi feira , que cobria o rofto. A a feu defpeito.. P. Per. 2.. 13.. cafpa , ou- cftra negra , que fe ajfenta nas cabeEMA , f. ave grande alta , e corpefenta d as ds crianas por as no lavarem.. cr cinzenta, cora as pennas ultimas. grarf%s dasELO-, fi m argola de cadeia, aqual fe pren- azas negras , G r o u , (jgrus) pe hum grande ovo, de no p , ou do grilo ; ou fimplefmenre argola e dizem que digera at o ferro , que come. . folta. F. Mendes. Caftan. 7. c. $9. adobo de 4 E M A C A D O , adj. Med. mui magro o rof/ou Pinto- Per. 2. f. 34. y. Elos das vides, to emdiado , e def cotado. Lus da.Medic.

^66

ELL

ELO

EMA-

EMA

EMB

47

EMBAIDO, part. paff. de embair. Eufr. f. EMALHAR v. emmalhar. 4. to embaio trs o penfamento hum amador EM-ALHEAR v. alhear, alienar, antiq. H. Pinto. Eujr. 5. "3. embaidos comfiuaspefi. EMANAO , nafcimento , origem, Aco intlledlual , e immanente com que o tifieras deleitaoes Eterno : Padre gera o Verbo Divino. Emana- EMBAIDQR , m. o que faz embaimentos. 3. 34.',, chamaro a Chrifto embaidor : o , ou. procejsao de amor , tem por principio '.Arraes a, Vontade Divina, e por termo a peffoa do Efpi- bargantes embaidores que fie introduzem a foliar fiobre o que nofiabem, <&c. Apol. Dial. j . rito Santo. f IEMANADO , part. paff. de emanar y. o 213. adj. Que engana , fazendo crer o que no he o mundo lifiongeiro, e embaidor. H. Pinverbo. EMANAR , v. at. nafcer , originar-fe v.g. to fi. 75. v. Aulegr. j . 109. deffe remdio emano a calor, efiecuro; donde ema- EMBAIMENTO , m. o eftado do que no frma verdadeiro conceito das coifas, mas engana a glorio Infiul: do Principe emana todo o pona-fe com mentiras , embutes , e apparencies, der, e jurifdico para os Magifirados. EMANCIPAO, jurid. o adto pelo , qual O engano , embute , embeleco , impoftura para enganar v. g. ,*, os embaimentos de Vefipafiano , que o filho fai de fob o ptrio poder. EMANCIPADO, part. paff. de emancipar. pertendia jazer milagres Lucena fi 799. col. 2. EMANCIPAR , v. at. fazer o filho fenhor no fim Santos Ethiop. fi. 73. y. c. 2. de fi , ifonto , e livre do ptrio poder. fie , EMBAIR , v. at. induzir em erro com embaiLivrar-fe do ptrio poder. f.< Tomar fobeja mentos , e impofturas , embelecr. M. L. &c. : o cntico dasfiereyaspara embair Ulifipo f. liberdade. 232: embair os coraes pouco fundados em amor, EMBABACADO v. o verbo embabocor. EMBABACAR , v. at. enganar, illudir em- e temor de Deus Paiva S_. 1. j . 6: Aulegr. j . jbabacados comfiuasefperanas H. P. fi. 75. 167. M. Luj. embair aos ouvintes defiuasmentiras ; enganar com boas apparencias. Gouvea EMBAADO , part. paff de embaar. EMBAAR , v. at. dar a cr baa , ou fa- Jornada do Arceb. Prlogo. zer , que o alvo fe mude em bao. Vafconc. Not. EMBALANADO, part. paff de embalanar. embaaro fua cr embaar he effeito de hu Guarde nos Deus de vermos embalanada a ma doena , que endurece o bao , e faz agen- '' balana da jufiia por dio , por amor, por ira , te pefada , fraca , e amarella. Entupir. Barros \<-c. ,; Arraes 5. 2. tinho embaada a noffa. artelharia com calia j EMBALANAR , v. at. pr, pefar em ba Deixar fem falia , fem fentido , fem cr, Tana. Agitar embalano, ou arredoua. com a pancada. Barros o touro efiripando huns, j EMBALANAR-SE , v. at. refl. mover-fe embaando outros fazer mudar de cr por in- em balanos como a pndula ,, redcua em que fie veja. Offufcar, e fazer perder o luftre ao que embalano Arte da Cao f. 5. v. Dar bahe menos bello , e tuftrofo em comparao. lanos y. g. o navio no mar. Elegiada j . 39 Freire Elyfios fi, 253 huma dama bello emba-y. embalanada a no , &-c. o outra , que o be menos. % v. n. Ficar emba- EMBALAR , v. at. mover o menino no berado com pancada , o com alguma paixo v. g. o para o adormentar , ou embalar o bero. fufto , inveja. Banos quando caiu por ir mui- Embalar algum com alguma mxima, doutrina , to armado , embaou: S Miranda e comenfin-la defde os mais tenros annos. Engabem dejtoutro embaa Embaar a baila, per-nar algum, e faz-lo defeuidar de alguma perder a fora entrando , ou dando era corpo molle. teno com promeffas , boas palavras. P- P. 2. 107. v. Caftan. 7,.f. 182 embaavoo EMBALSAMADO , part. paff de embalfcs tiros nas arrombadas ,, mar. m EMBACELLADO , part. paff. de embacellar. EMBALSAMAR , v. at. encher algum cadEMBACELLAR , v. at. pr bacello em al- ver, e feus vafos* de balfamo, e outros aromas guma terra. para o perfervar da podrido, Exhalar bom EMBACIADO , part. paff. deembaciar, fei- cheiro, e communic-lo y. g. as flores embalto bao da cr. Cofta Vido de Virgil. jomo, ou perjumo o ar. EMBACIAR, v. at. fazer perder o luftre , e EMBALSAR , v. at. metter em balfa.. Empolido v. g. bafejando o efpelho , ou o ao ter- boljar-je bum marinheiro fe embalfou para ir fo , e polido. Elegiada j . 53- v. ,, qual terfo jer- tomar os rombas do navio Amaral cap. 6. fo quando je embacia: s, v. empanar. EMBANDEIRADO , part. paff de embandeiNnn rar.

4<*&

EMB

EMB

rar. Claffificado entre os officia^s de officio ,\borcar, neutro K metter-fe abordo do barco , do ! navio. 9 Embrcar-fie em algum negocio , en* bandeira na Cafa dos vinteequatro. 1 vque tem de guer-!trar nelle ; em algum dif curfio, come-lo , ou Navio , embandeirado , o que em tempo cmprendc-lo. , ra traz bandeira, e paffaportes de nao neutral EMBARGADO , part. paff de embargar, , para efcapar s que ando em guerra. E M B A R G A N T E , c. peffoa , que pe em-; E M B A N D E I R A R , v. at ornar de bandeiras os navios, Embandeirar navios , y- navios em- bargos. part. at. Obftante v. g. embargam*; a raso allegada. bandeiradosk E M B A R G A R , v- at. pr mBargo1, impeEMBARACADAMENTE., adv. com embadir o ufo de alguma coifa v. g. mandou o juiz rao, embargar asbejtos, feges, as cafas de algum ; a part. paff, de embaraar ,, EMBARAADO embaraado em demandas {difcurfo , negocio ,\ fazendo que Je ia tranfportando ,foindo com def embaraado : confciencia emba-aada com culpas pacho , >-c. Embargar o dinheiro na mo do d" Vieira. Mulher embaraada , que anda em vedar, ou depofitorio paro que o no entregue ao Pr embargo execuo de alguma fenbaraoda , i. e. menftruada. Avalor ficou em- dono. & baraado com efte pedido enleiado , atalhado. tena , requerendo que fe mande fobr eftar em Men. e Moa 2, 16 : a prncefo embaraado do foa execuo. Reprerair r atalhar y. g. embargar a voz, o pranto. que vai Palrru p. 2. c. 165. EMBARGO-, m. eftorvo paffada , tomaria EMBARAAR , v. at. caufar embarao v. g, embaraar algum- com negocias, cuidadas-, do aporta , aberta. Cron. J. 1. p. 1. c. 115. $ Impedimento , ou fufpenso da execuo de aldvidas , objeces ; embaraar o fentido , o difcurfentena ; d ufo livre- de alguns bens. fo ; a confidencio com peecados. Vieira. Enlear a guma ^ peffoa com pejo ,. temor. Lobo Egl. 10. Violan- As razes , cora que fe requer o embargo v. g.- u be encolhido com qualquer coifa fie embaraa. veio com embargos ,, Razes em contrario, de Embataar-fe dizendo, ou fazendo alguma coifa, coifa , que paliava por averiguada , e verdadeira; no corrente , nem facilmente; embaraarfieem ne- ou eftava refolvida. Lobo:- Defiftir dos embargocios , cafamentol fie com algum , ter tra- gas , no- os profeguir nem futentar ; receber os tos , ou razes com elle. Com alguma mulher, embargos o juiz , ave ls por dignos de atteno, ter entrada com ella, tratar. Eujr. 1.6. Vio- e de e admitt-ir fua fuftentao , ou prova. Lante formo fo , e encolhido de qualquer coifa fie em- Sem embargo de , no oblando. barfil*^>rLoftoJ?gl^ 10. f. 374. E M B A R R A D O , part. paff. de efnbarrar-fe.v EMBARAO, m nu o enlcio , atalho , que' Coutinho- f. 40 ,, pelos muros , ,e> torres vimos fiecaufa o barao ,. ou coifa , que enreda comoelle.'fiida-,- e embanada muita gente Barros D. 1 * fi Impedimento , oblaculo ,- difficuldade , que] EMB A R R A N C A D O , paru-paff. de emba&elorva , e detm, ou atalha a operao, ejarncar. fifico , ou moral. Enleio r p&rturbao do' E M B A R R A N G A R v. n. ficar atalhado , e animo. embaraando, no podendo comear, ou contiEMBARAOSO , adj. que cafa embarao., nuar algum ckTcuro ,,ou aco , negocio. Vafic. Arte f. 127. v o arcabuz de corda he\ E M B A R R A R ,.v.. n. topar em alguma coifa. embarapfio a cavallo ; pre fia mais rica, e menos , v. at. cobrir , ou lutar cora barro % Embarrorembaraofia. M.Lufi Viriato 10. 70. o eficudo fie fubirffe em barreira, ou lugar-alto , trepar ,, embarapfio lana ff a.. . Negocio embaraofia. \embarravo fie em-pene dias d^onde fazio feus a*. iiMBAKBASCAK , v. n. torpear no que ef-remeos- Barros Di 1. fi. 22 col t B P. ror.va o caminho v.g,, razes-d'arvores , &c. Bar-] EMBAR.RELADQ , part. paff de- embarros 1. 1. cap. 14 comearo alguns dos noffos a'rela.r. embarbafcxr, * cair. 3 5 ' A 5 ' 5 E L A R ' v* at.-meter na barr-lai EMBARCAO, o* adto de embarcar 5 E M B A R R I L A D O , part. paff de embarrilarv. g. oecupado na embarcao da geme , sman-\v. plvora Marinho timento.% Qualquer barco ou navio que tranf- E M B A R R I L A R , v.. ^ mettet em barris porta gente, ou - e r c a d ^ r m , S c c , - v e l l a , o u d ^ arrobas depollora^nbordlTd^MaZ a remo-; vafo nutico em geral E M B A R C A D O , part. paff. de embarcar. EMBASBACADO , part. paff de embasba EMBARCAR ,. v* at. fazer embarcar, metcar, ter x carregar a bordo d navio.- . fe-,, ou emEMBASBACAR ,. n. ficar tolamente en?

fe-

EMB
levado , mbelefado em algun. cofi fdriul. Duvidar, hcfitar. B. P.. ' E M B A S T E C E R , v. at. fazer bailo., efpef-. fo o liquido. Garcia d^Orto Dal. de pag. 18. at

EMB

ros' v. g. o affucar embebe a agua , a efponja--; </J)'c. ~/e Ficar embebido, fofpenfo -v. g. no pintura. Eleg. c. 4- Embeber huma fetta no arco , acomod-la na corda para a defparar. Lufi. 9. 43. Hift. Naut. 1. 271. Embeber hum arco, 9 f 21. v. E M B A S T E C I D O , part. paff. de embafiecer, mefmo- V. 'de D. Paulo de Lima c. 12, EMBEBIDO , part. paff. de embeber; y. 9 EMBATE , m. o choque , pancada , encontro , que hum. corpo movido d em outro verbo ,, Settas embebidas no arco Vidra. Cav. g. das ondas no navio , ou contra os mes Outavas. Embebido em algum licor v. g. penhafcos ; do vento nas v dl as; da agua corrente ; a efponja em agua. Encaixado , bum pedao d de hum navio com outro ; de dois cavalleiros na taboa embebido no feu encaxe, eu encafiamento. jufto B. Clarim. L. 3. / . 166 : f. embates de Enlevado y. g. na mufica , no jogo ;. no alcance Vrios acddentes. Maufinbo. f. ro. ,, a vida paf- do inimigo ; cevado ; alma embebido em enganos, fa nefies embates : tve-fe a efte embate Pai- e vaidades; embebido cm fiuas tiranias. Mon. Luf. va S. 1. /. 23Q. y. > . embebido cm hum longo efquecimento. Cam. Egl. E M B A U C A R , v. at. enganar com artificio , 6 : o entendimento embebido V. de Sufo c. 4< E M B E B O R A R , v. at, y. emboborar. Enehe-apparencia, halucinar. H. Pinto j . 428. col. 1. da fiopa- embeborada. embair. EMBLECAR , v. at.. embair. Ulifipo f. 29*. EMBAXADA , f. - comifso-, encargo , ou negocio , que leva o Embaxdor para propor , v. cuidas embelecarme com tuas mentiras , epoou tratar cora o Principe , a que he enviado. rolas. Leo Orig.. f. 203, EMBELECO , m. embaimento. Leito MifiVieira. famil. Qualquer recado , que fe cel. j . 502. o feiticeiro ainda oesupado nefies erruleva; avifo. EMBAXDOR , m. o Nncio , ou Miniifro belecos; embuftes ,. aces-, com que elles-illuque da parte de hum Soberano vai propor, ou dem. EMBELLEZADO , part.-paff. de embellezar. tratar alguma coifa . com- outro extraordinariamente , ou para refidir junto a fua peffoa. KOs Tempo drAgora 1. 4. embellezados no jogo: os Embaxadores, entre os Miniftros , que levo taes tra-j. embellezados fua glozina ,, / . 208. E M B E L L E Z A R , v. at. attrahir a atteno ;. .commifses tem a maior graduao. EMBAXADORA , Nmcia , que traz enlevar, encantar , embebedar com a belleza , fe, ficar embellezado , enlevadonoticia. Eneida 11. 33, ,, a Foma Embaxadora. formofora. EMBAXATRIZ- ., mulher de Embax- no que he b e l l o , ou parece fer v.g..-,, embelezar-je no jogo , ou outro exercido aggradavel. 1 dor. EMBEBECER , v. at. fazer ficar como bEMBESPINHADO , part, paL de embefpfo bado. Cames ; fazer que fique emlevado, nhar-fe, * abiorto. EMBESPINHAR-SE,. v. ar. refL irarTe, afEMBEBECIDO , part. paff. de embebecer. fanhar-fo cemo a befpa ;. t. vulgar. Hiftor, de Ifea fi. 113. embebecido em algum EMBE'STADO , adj. antiq. parado ,- e promobjeo ,, emlevado , rranfportado. Caftan. 3. jf. pto y. g. para comear a peleja. Lopes Cron. $220. embebecidos na peleja 1. p. 1. c. 109-. e efiivero embejiados huns conEMBEBEDAR -," v. at. caufar bebedce v.g. tra osoutrosf. 189. c. 1. o vinho, o mel novo embebeda; embebedar o EMBETESGAR , v.at, metter e m b e c o r b e juzo com carinhos. Eufr. 5. 6. fi. 193. Em- tefga , rua fem faida, Barros 2. foi. 81. col. 1. bebedar-fe, Fazer-fe bbado. Embebedar- L. 4..-C. 1.. fig. Embetefgados em feus engafeem os appetites Eufir. 5. 3,. perder o ufo da nos H. Pinto f. tf* v. prudncia nelles. EMBEVECER-SE , ou embebecer-fe , v. at. EMBEBER , v. at. beber 3 W t t e r no vo , , refl. ficar como eftupido , fera fentido , enleva* nos poros , for ver , , no embeber tanta agua a dp 3 abforto. groffa terra' ,, Egf. ro. Introduzir abrindo y. E M B E V E C I D O , pare. paff de\embevecer, g. embeber buma lana no peito , a efpada em ou embebecido. Cames Eleg. 6. numa appa* algum Paiva Caf. 6. Metter alguma coifa renda falfo embevecido. em feu vo v. g. ,, embeber hum armrio , ou E M B E Z E R R A D O , adj. vulg. irado tacitamencdxa ,,. eft o coxa embebido' no parede H. te ,. com o femblante carregado; Dom. 1. p. f. 142,. Embeber, forverpelos p^E M B I G A D O , paru paL de erabicar. Eufir.. ^
5
JA

, / EMBLEMTICO , adj. que refpeita a em5 3, j no je ujo boje chapeo embicado no pao j no deixamos jazendo por filofofar: v. cufcu- blemas. E M B O B O R A R , y. at. embeber em algum lifeiro. Ficou-lhe a cabea embicado paro cair cor. Eneida. do pefcoo com hum golpe que a cortou V. CafE M B O C A D U R A , boca , entrada, v.g, tan L. o. fi. 199, de rio. Pimentel Roteiro. Embocaduro do freio, E M B I C A R , v. n. torpear ,_ ir a cair. Eufr. a parte delle, que entra na boca do cavallo.. bicar , e no cair. Bem. Li5- 5- fi 183- v. em E M B O C A R , v. at. entrar pela embocadura ma Carta 26 no me deixes cair inda que embique. Tempo d?Agora 1. 2. / . 112. ult. ed. : tor- y. g. embocar o ejheito, a barra. Embocar, pear , e embicar a mulo. Barros._ Embicar em 31. ,, o navio embocou pelo rio Couto 6. foi. algum defcuido, torpear. H. Pinto. Ter pejo 150. y. pela Bahia H. N. 2. 325. ~hnem alguma coifa, ter que dizer alguma coifa, bocar, at. , a bola pelo aro , faz-la entrar, enque notar , reparar , com razo , ou fom ella ,, fi-la ; embocar a rua. Embocar a ave, metterquerem fe moftrar letrados emembicar , e reprehen- lhe o comer pelo bico. der Paiva S. 1. fi. 134- Embicar o chapeo , EMBOCAR , v. at. pr emboo y. g. emerguer-lhe as abas. Elegiada j . 234. Achar ef- bocar a parede, t. de Pedreiro. EMBOO , m. de Pedreiro , a primeira catorvo , empecilho no onde quer o Demo jaz para haver de embicar nelle S Mir: F. Men- ma decai com areia, que fe affenta na parede, des c. 168. .para que na derradeiro bocejo da que depois he rebocada V. Arte da Pintura f, vida no embiques em ti , i. e. no te aches com 73. O adto de embocar v. g. ando trabna confciencia embaraada. B. Clarim, concord.do Ibando no emboo -Trasladador ,., duvida , em que poffa embicar. E M B O L D R I A D O , part. paff de emboldriar. *fe Dirigir fe , enderenar-fe. S Mir. Ef E M B O L D R I A R , v. at. ujar. trang : a moa no vos ha de fer outra fieno EMBOLISMAL , adj. anno o que confta efta Lucrecia, para quem agora toda a Cidade fe de 13 lunaes , ajuntando-fe huma s 12 do embica ; per-tendendo-a. anno Lunar , para o ajuftar com o folar; interEMBIGO , m.. corda membranofa de qua- calar. EMBOLISMO , m. Cronolog. intercalao, fi huma vara , que eft pegada nomeio do ventre do feto , e tem a placenta na outra extre- ou o adto de entremetter , eu ajuntar alguns dias, midade , por meio delle fe nutre a criana. ou mezes para ajuftar os annos Lunares , ou os Da peffoa a quem temos natural , e grande af- Civis com os Solares. feio dizemos , , que nos talharo o embigo EMBOLADA , balcorriada. B. Per. com ella. Eufir. r. 5. E M B O L A R , v. at. embolar bois , pr aos que EMBIOCAR-SE , v. at. refl. tapar o rofto fe ho de tourear huma bola de po nas pontascom o manto , como para fazer biocos. para no ferirem ao toureador. EMBIRA , planta cuja cafca tem huma EMBOLO , m. a parte do corpo da irilifibra branda , e rija , da qual j fe teceu bom ga , que vai envolta em trapos , e bem' jfta ao treu , e pode fuprir o canamo. D-fe no Brafil, feu cano para extrahi r o ar , e comprem ir a agua e ferve l de atar: outros lhe chamo guachimo ao vazar. (no Rio de Janeiro) e defta cuido, que fe teceu E M B O L S A R , v. at. metter na bolfa. Bmem Hollanda para amoftra , por diligencias de bolfiar algum , pagar-lhe. fe, pagar-fe.de hum noffo Official da Marinha tambom OfEcial divida. como Fidalgo, e patriota. H. Naut. 1. 376. EMBOLSO , m. pagamento; e recebimenE M B l R R A D O , part. paff. de embirrar. to de alguma foma devida. E M B I R R A R , v.. n; ateimar com ira , enfa E M B O N A R , v. at. naut. acrefcentar o coitado , paixo reprovando alguma coif, famil. 55 do do navio, que fique mais bojudo , para agenembirrou niffo , embirrou paro ali. Eufir. 3. Au tar melhor o panno. legr. 148. (EMBONECAR , ou EMBLEMA , m. figura , geroglifico , ou (EMBONICAR , v. at. fam. enfeitar muito imbolo , que allude a alguma moralidade , a como fo faz s bonecas. B. Pereira. -fie, enqual de ordinrio fe declara por alguma letra, feitar-fe muito ; embonecar-fe parece prefervel, mote , ou rotulo figura : emprefa , divifa , o vindo de boneca. emblema ^contm moralidade geral; a emprefa, EMBONO , m. aumento de bojo , que f ou divifa," particular. da ao coitado, do navio , para que poffa agentar

47o

EMB

EMB

EMB
1

- 'EMB

471.

tar melhor'o panno ; z-fe fobre 0 antigo-corta- armas. Emho'tor a aerimonia, dos venenos, priv-los delia, %-.Embotar', a. agudeza do juizo y, do , ou pondo-lhe outro. EMB.OQUE , m. o fo de embocar o aro 3 embotar os dentes v. g. o aeido , de forte que fe no pode maftigr embotar o cutello das leis ,,. Scc. EMBORA , (compofto dem , boa ,bo Arraes 5. 1. Embotar-fie o vinho v : ficar bo-, r) ou majcul. Hift. dos Tavoras fi. 117. e poo tado. E M B R A A D E I R A , fi Pinto Cavall. v antes; ufa-fe fuftontiv.quando dizemos v, g. dar emboras v. g. davioria , como parabns. embraadiira. EMBRAADO , part. paff, de embraar* Freire: Palmer. 4. p. fi. 6. v. diz ,, as emboras. Ufa-fe adverbialmenie v.g. v-fe embora, 2. C. de Dtu joi.'338 : com adargas embr.aoembora murmure agente; ou f ,, embora por das : o ejcudo+< Palm^p. 3. ot. v. E M B R A A D U R A , correias por de traz feja affim , ou no me importa. . EMBORCAO , oadto de emborcar ; do efcudo , por onde fe enfiava o brao para ar de entornar. Embarcao , banhos de meio fofter. Palm., p. .3. j . U03. E M B R A A M E N T O v. embraadeira. H. corpo. 1 '. ' \i _ E M B O R C A R , v. at. voltar o vafo com a Naut. 1. 112.^ da rodeia. EMBRAAR , . v . at; fogurar o efcudo, om boca para baixo. Leo Orig. 203. Fios Sant. fi rodella, a adarga, mettendo o brao pela em158. v. emborcou o frafico "* E M B O R N A L , ou ambornal , f. m. fao , cm braadeira, Embraar a capa, ou capote , para* que fo d cevada , ou milho s beftas , metendo- jazer d'elle efcudo. B. Ciar. c. 5. lho no focinho. . Embomaes naut. , buracos no; .;. EMBR ANDE CER , v. t. fazer brando, ten-, coftado do navio ao livel das cobertas, por on- ro. y. n. Fazer-fe brando. Embrandeceuo de fo efcoa. a agua , que cai nellas. Amaral 51. ventre, ejez cmara. y. v. bumaes. E M B R A N Q U E C E R , v.' at. fazer branco * EMBORRACHAR v. at.. vulg;. embebe- com branquimento y. g. embranquecer a prata* y. n. Fazer-fe branco , criar cas. S Mir< dar. :i, EMBORRALHAR v. at. cobrir , ou fujar Efirang. f. 173 ' no de balde embranqueci jobre os livros encanecer. com borraiho. EMBOSCADA , lugar onde fe efconde E M B R A N Q U E C I D O , part. paffdeembraiw gente para affaltar o inimigo de repente , he hurn qiecer. ', . dos ardis de guerra.; cilada. Boique de arvoreE M B R A V E A R S E v. embravecer-fe. Viriam do. Palm. p. 3. c. 6.' 11. 71. o toiro tornando atrs eficarva > e fe emEMBOSCADO , paru paff. de erabofcar-fe ; bravea. mettid em bofque. Heitor Pinto fi. 562 EiMBRAVECER, v. at. fazer bravo, os h o os mos homens emboficados em vicios como met-mens , ou animaes. M. Conq. 7. 54, fie y tidos num bofque, ou baftido de vicios. Lu- Fazer-fe bravo , efferado , as abelhas embrave-r gar embuficado , coberto de bofque, , e difpofto cem-fa 2.- Cerco de Diu. para nelle fe fazer embofcada. Pinheiro 1. 89. EMBRAVECIDO , part. paff de; embravecer j Fontes emboficados em alegres arvoredos Lobo ,, a tormnta embravecida Uliffea:fiogo^ Peregr. L. 1. $. 11. v. Embofcar. 2. Cerco de. Diu fi. 105. EMBOSCAR , v. n. por-fe de embofcada E M B R E C H A D O S , m. pi. pedacinhos de> v. g. mandou embofcar duzentos homens. loua , de criftal , vidros , pedrinhas , conchife, po-r-fo de embofcada. nhas, com que fe fazem grutas nos jardins, oit E M B O T A D E I R A S , f.f. pi.. peas de lan- adorno as paredes. aria , como bocaes de meia , que fe calo por E M B R E N H A D O ' , part. paff de embrenharbaixo do canho da bota , e cobrem, o.juelho Te. Tinha os'olh.os*embrenbados debaxo das por cima dos cales. fibbrancefbas Lobo. P. Peregr. jornada. 1 1 . : ;. EMBOTADO , part. paff. de embotar. Vida Jylvefire , e embrenhada ,, Filof. de PrnciEMBOTAR , v. at. dobrar , ou ergroffar o pes i.j. 66: embreuhados fios vicios H. Pinta fio , e gume dos inftrumentos de cortar, defa- j . . 234. col. 2. fi-los. Os infteumentos de jurar V. de Sujo c. ' EMBRENHAR-SE , v. at. refl. metter-fe por 17. Embotar os fios da lingua conadoro: dentro . da brenha , mato , ou bofque. Lemos Cer-* as letras no lhes embotaro as lanas ,,. Severim. co embrenhados nos matos ,, Inful. embrenhar fe Mfcmfos, i. e. no deshabiltaro para tratar as no bofque , , Leo Cron. ^ . t. EM-

471

EMB

EMB .

, v. at, embebedar cm lico-|triftecer-fe. Caflan. 3.,256. dHnveja dos favores; EMBRIAGAR , res. Das paixes o amor embriaga que viro fazer , embuficro-fe. E M B R U T E C E R , v. at. fazer femelhante ao Vieira t. !0. p. 313. bruto, defarrezeado v. g. as paixes embwte*, EMBRIAGUEZ , bebedice. M. Conq. cem o homem , o vinho o embruteceu. fie , ou 6. 30. EMBRIO , m. os rudimentos do feto , embrutecer n. fazer-fe como bruto. EMBRUXADO , part. paff. de embtuxar. quando comea a formar-fo no utCro, ou n'ovo , E M B R U X A R , v. at. fazer, o m a l , que,as apenas tem tuns lineamentos mal diftindtos. Obra apenas comeada, para a qual ainda os bruxas fegundo fo cr; fazem mal com bruxarias. materiaes , e achegas' efto juntas- fom ordem al- Vafconc. Not. ejles feiticeiros os embruxo acuguma. Emprefa maj-lograda : Chagas paffan- da paffo. EMBUADO , part. - paff de embuafi Codo d'eftes embries Vieira Cano 123. y. 1. berto com' veo. Diz parvoices embaadas E M B R I D A R , v. t. pr a brida .ao cavallo. em emjazes,, e myfierios. $ A arte andaembuA $ v. . , ou mbriar-fe v. g, efte cavallo emFriada bem , . e. ergue a cabea , e chega a nos confielhos,, Pinheiro 2. 12. A mariha embarba.ao pefcoo : das peffoas. Ferreiro Brifi- buado com a copo das nuvens. Disfarado ,' difto t. 2. f. 68. embridar a barba fobre peito.,, ;fimulado v.g. ,, defiafio embaado Lucena; - fie, Fazer-fe foberbo , intbTente. B. Pe^ embuadas treioes D. Franc. de Portugal; AV fiuas palavras fempre so, embuadas , i. e. tem reira. 'fentido , que no moftro logo primeira face. EMBORCAO , f. Med. banho que fe > fiubjl. quem -fier o embaado Lobo Eglod a alguma parte do corpo , a qual fe cobre ga IO.:' depois com elopas erabebidas no liquido do EMBUAR, v. at. refl. cobrir o rofto com banho. EMBRULHADA , fam. confuso , per- o embuo. Lobo Ecloga 10. embua-te- com a turbao , defordem de palavras razes, ou nos mango do capote - Embaar a parede , v. embocar. Encobrir-fe , cfiflimular-fe. Chagas negcios. EMBRULHADO , part. paff. de embrulhar. o amor prpriafieembuo com o amor Divino 3 Embuar afiuateno , o penjamento ,,' Palm. Tempo revolto ; e embrulhado ,, H. Naut. f, 3 p. 3. f. 142. v. 1. / . 362. E M B R U L H A D O R , m. ora peffoa , que EMBUCHADO , adj, que tem o bucho cheio, faz embrulhadas ; revolvedor , ou envolvedor. farto. Farto de coifas , queenfado^ oudeenE M B R U L H A M E N T Q , m. dizemos do fadamentos. movimento , ou inquietao naufeofa do eftoEMBUCHAR, v. at, fartar; v. embuchadt.; mngo. EMBUO , m. a parte do capote , com, E M B R U L H A R , v. at. envolver alguma coi- que fe cobre o meio rofto , o que fe embrulha'' fa- em papel , panno , Scc. Confundir , per- nelle, e quer disfarar-fe. Disfarce, difimturbar , embaraar v. g. embrulhar hum nego- lao. Portug. Refiaurado fem embuo refpon- t cio _, huma caufa , ou demanda. Embrulhar o deu ao Vice-Rei. Cair o embuo , i. e. a mfeftomago, nauealo. e no f. Dar defgofto , fa- cara, o disfarce do hipcrita , &c. S Mir. zer nojo v. g. diz parvoices que embrulho o EMBUDE , fi m. funil. eftomago fie falando , o que pronuncia, EMBUIZADO, part. paff. de embuiz;ar. v. o ou fe exprime mal. fie o tempo , toldar-fe , verbo. quando quer mudar chuva. H< Naut. 1. 362: EMBUIZAR , v. at. curvar como o arco da v. emburilhar-fo. bois. Barros 2. foi. 45. ,, das cintas do ceftado EMBRUSCADO , part. paff. de embrufcar. meias embuizadas : os cadveres huns jazi ten : -EMBRUSCAR , v.*n. fazer-fe brufco; efig. didos .. . outros com os corpos embuizadas, apercarregar-fo. Dior. d?Onrem fi. 597 comeou o tando com feus punhos a roupa ,; Azurara c oi Bifpo de embrufcar. Embrufcar o dia, efcure- / 2^4. col. 2. cer-fe , anuvear-fe. S Mir. Carta 6. quando. EMBULO, v. embolo. o mundo efclarece , quando embrufca. Embrufi EMBURILHADA , Emburitbado , e Embfiricar-fe o tempo , fig. fobrevir trabalho , infortnio, lhar-fe vem nos clafficos y. g. emburilhr-jt fnudar-fe a mo o eftado das coifas. Eufir. 5. 4. com .buma mulher , o que trata com ella : y. em mande Deus no fe embrufque o tempo, Em brulhado , &c. como hoje fe diz. Caftant 4. cap. bruficar-fe algum , carregar-fe , enfadarTe , en40. os inimigos fe foro emburilbar com elles "i

fie

EMB

EME

473

jrechados, e L. 5. c. 75. mandou emburilbAr o mdicos, corregir. Remediar v.g. ,, emendar com a induftria a m jortuna Lobo. Emencadver numa manta de remdio. E M B U R R A R , v. n. ficar parado como bur- dar fie , corrigir-fe de algum defeito. Emendar atar , ou cofe huma pea a outra para a accrefro , emperrado. B. P. E M B U R R I C A R , v.at. vulg. enganar a algum, centar. Sanear , ou refarcir v. g. para emenou tentar -engan-lo groffeiramente , como a tol- dar o mo fucceffo da arreme tida Amaral f. lo rematado. ' 2. v. emendar buma, graa com outra pagar , EMBURULHADA , e deriv. embrulhada, Scc. recompenfar, Azurara c. 33. E M E N D A V E L , adj. capaz de emenda. PafVilhalp. 1. fc. 3. EMBUSTE , m. mentira artificiofa para en- toral do Bifpo do Porto. EMENTA , breve apontamento por efganar, e enredar. EMBUSTEIRA , f. E M B U S T E I R O , m. crito 3 para depois fazer efcritura mais larga da coifa. Orden. Manuel. apontar por ementas. a mulher o homem que ufa de emhuftes. E M E R G E N T E , adj. refultante y. g. dano E M B U T I D E I R A , peca de metal com cavidades* de varias feies, fobre as quaes fe emergente da dentara do dinheiro emprefiado. < E M R I T O , adj. apofontado. M, Lufi.,,, fiofi carrego as chapas de prata , ou oiro para fazer dados velhos, e emritos; v. reformado ; jubios botes relevados por dentro, t. d^urives. * E M B U T I D O , part. paff. de embutir: ,, lado. bum toiro com cobertas de coiro embutidas de arti - EMERSO , . o fair de mergulho; , ou fidos de fogo V. do Arceb. L. 6. c. 19. %fubft. debaixo da agua ; as 3 emerfisoes do Baptifmo, o tirar a criana debaxo da agua 3 vevfes. t. Obra de embutidos ; v. o verbo. E M B U T I D O R , f. m. o que faz obras de Aftron. a faida de hm aftro do corpo , ou fombra de outro, que o eclipfa , e encobre , quafi embutidos. EMBUTIR , v. at. embeber, e atochar pe- faida do mergulho, E M E T I C O , adj. Med. que provoca a vonfoas de outra cr no affenro , ou cho de madeira , ou pedra , fazendo lavores,"e-ifiguras , de- tar y. g. vinho, tartaro emetico ; os emelicos , pois de fe aplanar, e alifar a fuperficie; tam- fubentende-fe os remdios emeticos. EMFATIOTA , adverbialmente. T. d^AgoM bm fe embute colando folhas de madeira hu1. 2. que fe cafiem emfiotiota com o deficanfo , mas fobre outras. EMENDA , correco de falta , ou de- i. e. para fempre , tirada a translao dos prfeito de entendimento , ou motal; farisfao de dios dados em fatiofim. EM-HASTADO , adj. arvorado em hafta y. juftia por injuria ; ou que o particular toma.' B. tomou por emenda delles varejar a villa com ar- g. ,, bandeira. P. Peieira L. 1. c. 5. D. Fr. telharia. Dar a emenda da offenfa ao ofendi- Manuel. E M H E R V A D O v. hervado fetos emheivodo ving-lo com caftigo dooffenfor. Palm.x. cap. 36". Satisfao de peecados. Nobiliar. f. das ,, Pinheiro 2. 167. Caftan. 3. j . 1 1 5 . , z a '\ 57- por emenda de fiua alma fiezbum mofieiro. ravamanas EMINNCIA , lugar alto. a emi A correco dos erros da Imprefso.- Multa. $ No jogo da pella , o refarcimento , que fe pe-, nncia do Imprio; elevao v. g. ,, a eminnde ao que ganhou levando partido exeefivo. cia do efpirito, altiveza. Vieira. Titulo que fe Pea que fe ajunta a outra para lhe dar o com- d aos Cardeaes. Voffa Eminncia. E M I N E N T E ', adj. alto , elevado y. g. aloprimento , ou largura neceffaria, EMENDADAMENTE , adv. corredtamente. jado em filio eminente. Macedo Domin. Excel- r lente v.g. a virtude em que joi mais eminenE M E N D A D O , part. paff. de emendar. te Vieira : os Mdicos eminentes da Corte. LoE M E N D A D O R , m. o que emenda. EMENDAR , v. at. mudar em bem , ou me- bo. Eminente a outro , mais alto que elle. lhor , o que eftava' errado , mal feito , ou de- Eneida 11. 164. o collo tinha a, todos eminenfeituofo v.g. ,, emendar a matria mal ejerita, te eminente fobre o mar 'Cron. J. 1. por os errjfs do jeu livro; co mau cofiume. Lucena fi. Leo c. 98. y. Imminent v. g. perigo emi42.- a muitos emendou, com brandas reprebenses.nente. Vieira, H. Naut. 1. 06. pratica reprehenforia , que bem E M I N E N T E M E N T E , adv. de modo excelpouco os emendou : eu os que orno emendo , e ente , extraordinrio , abalifadamente y. g. caftigo H. P. j . 131. Caftigar v. g. emen- opplaudido Poffuir alguma coifa i.e. fem dar hum rapaz. Tirar m qualidade, entre os defeito, nem limite y. g. nos quaes .exemplos

Ooo

fe

EMM

EMM

fe cmprehenio eminentemente os que ditou hum po- fe faz memria de algum actc Emmmtas , a&re* mico v. do Arceb. so eminentemente Ab viaturas. > EMMENTAR, v. at. apontar por emmentas, bades, e Curas foi. 27. v. Nomear para fazer lembrar. EMISFERIO y. hemifpherio. EMMENTES , adv. v> em quanto , em tanEMMADEIRAMENTO , EMMADEIRAR to entre tanto a viuva efperando que crefo os V. madeiramento , e madeirar. EMMAGREGER, v- at. fazer magro. neu- filhos , emmentes vive ella em muita trijteza Fios Sant. p. CXXXIV.. col. 1. defuf. tro , Fazer-fe magro. EMMOLDAR v: moldar. Os que emmol, part. paff. de EMMAGRECIDO: , part. paff. de emmado fiua alma em Deus , i. e. os que fe amolgrecer. do com Deus, confomo-fe cora os feus manat. fazer; as malhas v EMMALHAR, v. dados. H. Pinto f. 43, y. rede, EMMOSTADO , ou EMMOSTOADO , ad> EMMALHETADO , adi v. malhete. Ta- humedecido de mofto v.g. as mos Pofboas- emmalbetadas , adunadas , juntas porjuntu^ to de molho em mofto v. g. uvas emmofiadas. ras , e enCafamentos. EMMOUQUECER , v. at. fazer ficar mouEMMANQUECER , v. n.. fazer-fe manco , co. v- g- o cavallo' emmanquecert,. Palm. p. 2. c Galvo Def cobri, j . 91. Arraes 11.. y. n. 104. I Enfurdecer. EMMUDECER , v. at. fazer callar. Paiva EMMARADO , part.. paff. de- emmarar, CouSerm. 1. j . 32. emmudecer a lingua. % Conventinho f. 40. F. Mendes c. 247. EMMARANHADO ,' part. paff de emaranhar cer. y. n. Perder a falia ; emmudecem as aves ,. os, injlrumentos mujicos. Perdem a voz, ho a , cabello emmaranbad Fios- Som : mato canto, no foo. Eneida 1 1 . 220. part. paff. de emudecer; EMMARANHAR , v. at. embaraar, enre- TMMUDECIDO dar , travar entre fi y. g. as madeixas.do cabel- .Elegiada j . 39. EMMURCHECER , v. at. fazer murchar, lo , as ramas do mato , &c. EMMARAR-SE ,- v.. at. reflexo v. amarar-fe; focar , perder o vio,: e frefcr: Arraes 9.. 10. o corpo quebrad o , cuja.gentilfiguraqualGodinho nos emmarmos 8 ou 10 lguas da terquer jebre emmurchece: Elegiada j . 271 ,, a mara , por fer a cofta pouco limpa pag. 48. tutina graa emmurchecendo ; tirada a metaf. das MMAREADO^, adj. corruto de andar no mar muito tempo v. g. o monumento , -c. flores que o Sol forte emmurchece.. v. n. Murchar. B. Pereira-. EMOO , fi. motim , alvoroo , unio do EMMARELLECER, , v . n. fazer-fe^ amarelpovo. Gazetas de Lisboa do Montairoio. lo v. g. o rofto. Arraes. 8. 12. EMOLLIENTE , part. at. Med. de emmollir. EMMARLOTAR v. amarlotan B. Per. EMMASCARADO , paru paff. de emafcararEMOLLIR , v. at. Med. abrandar , mollifife. V: do Arceb. L. 6. c. 22.. car , embrandecer , amollentar y. g. os abEMMASCARAR-SE v. refl. v. mafoararTe. .eeffos ,, Madeira. EMMASSADO , paru paff. de emmaffar. EMOLUMENTO , m. lucro , proveitoEMMASSAR , v. at. unir , ajuntar em maffo M.- L. os emolumentos , que os Reis tiravo dos. v. g. emmaffar papis-. Lobo ^ papis emmaffa* Mouros defte. Reino ; os emolumentos do officio , dos. v. A-maffarr as cartas no jogo. os proes , e beneffes, alm do ordenado. (EMMASTEAR , v. at. ou EM-OURI A DO < v. enouriado, (EMMASTREAR. (como fe dizhoje).pr ,.ou EMPA, fi. o trabalho de empar as-vinhasarvorar-maftro no navio v.at. EMPACHADO, part. paff de empachar: o EMMEDAR , .v. at; difpr em medas , v. g. eftomago empachado, fobre carregado de comer; o rrigo. as nos de carga, que as peja. Cajian. 4. c. 68.. EMMENDA , eramendarv..emenda,.emendar os navios, empaebados com Joo. A bomba empor- ufo. paebada com a pimenta. H. Naut. 1. 52. O: E M M E N I N E C E R , v. n. tornar ao eftado de exercito d bagage. O- que. encobre o feu agafmenino. Cimoes Rei Seleuco mefintoemmeni- tamento. Atalhado , enlevado com contratemneccr. po inefperado ,, el-Rei ficou com lhe jairem EMMENTA , f.f. v. ementa, livro de em- mais inimigos, dos que ejperava om. d"Afirimenta de.memria , ou apontamentos, em que co L. 1. c. 3.

EM- '

EMP

EMP

475

EMPACHAMENTO , m. pejo do eftoma-jlhas v. g, , vidros, empolhar fruto. Demorar |>o , inquieto com pezo de comeres no digeri alguem fobre defpacho , ou execuo de pr-edos , crueza, indigefto. meffa, entret-lo cora enganos. EMPACHR , v. at. impedir , embaraar. EMPALHEIRAR , v. at. recolher no palheiLopes Cron. ^. e Azurara freq. Pejar, emba- ro a palha. raar o movimento , e aco v, g. do navio com EMPALLIDECER, v. n. fazer-fe pallido v. carga de mais, e mal arrumada. Barros a g. de medo. Barreto rtogr. fora do vento os empaebou no tomar das vellas. EMPANADA y. empada. Batente Empahar o eftomago, embaraar a fua aco , de janella , que em vez de vidro , . tem por e digefto , fobre carregando-o de alimento. lumes pannos encerados, ou papeis aoleados. 'je embaraar-fo, V. de Sujo c. 37. cada hum EMPANADILHA , maa de efpecies, cumpra com o que Deus querfiemfieempachar com da feio de empada pequena. 0 que fazem os outros. H. N. 2. 221. empa- EMPANAR , v. at. efeurecer , embaciar com chro fe os bombas com a pimenta , eficarode o hlito, ou bafo ao efpelho, ou ao limpo , nenhum fervio. e terfo, Guia de cajados : j . engano to empanaEMP ACHO , m. embarao , obftaculo do de inocncia * distarado com cr de innocencia. . at na voz tenho empacbo Men. e Moa, Egl.Pinheiro i. 126. 2: fem torva , nem Azura. v. EmpachaEMPANDEIRAMENTO, por inchao injlamento do eftomago. Pejo.- T. dagora 1. 3. tio. B. P. fe os Sodomitas cometero feus peecados com algum EMPANDEIRAR v. inchar , injlare. B. P. empacbo, e os encobriro , <&c. Arraes 8. 8. femEMPANDINADO v. empanzinado , por ufo. r-^publico fus neceffidades ; fom pejo. B. P. EMPADA, efpecie depaftel de maffa, EMPANNAR v. cobrir com pannos ; envolque contem dentro carne , ou peixe ; a maffa he* ver . nelles. fovada, e mais groffa , que a dos paftis. EMPNDILHAR-SE, v. at. reflexo , entre EMPADEZADO , adj. coberto com padez, os jogadores he unirem-fe alguns para enganacom o padez embraado. Cron. J. 1. p. 1. c. rem , e roubarem no jogo , v. g. entregando o 113. parceiro empandilhado com os outros , o feu EMPADEZAR , v. at. cobrir, armar de pa- prprio parceiro. dez. %-fie , embrar o padez. EMPANTANADO , part. paff metido nb 1 EMPADO , part. paff te empar. Amor pntano. Em que ha pntanos v. g. fitio- -, empado dos boas obras, i. e. Sofrido. D. F. Man. terras empantanadas Arte da Caa; apauladas. Cartas. * EMPANTANAR-SE , v. at. refl. metter-fe EMPADROADO , part. paff, de empa- no pntano. Fazer-fe pntano , apaular-fe a droar. v. terra, embebendo , e ajuntando guas. EMPADROAR , v, at. efcrever em padro , EMPANTUFAR-SE, v. at. refl. calar panou efcritura authentica. Efcrever nos regiftos tufos. H. Pinto empamujando-j para parecer das Cifas , ou do Cenfo os Pintores . . . nomais alto. fejo empadroados. .. nem eftejo fujeitos a tribu- E.MPANTURRADO , part. paff. de empanturar-fo, mui cheio, farto , repimpado. Pinheiro tos ,, Arte da Pint.fi. 10. EMPALAMADO , affim fe diz vulgarmente , 2. 05 empanturrado , e cru de indigefto . Inchado de vaidade. mas veja-fe empalemado. EMPALAR , v. at. enfiar hum homem em ^ EMPANTURRAR-SE, v. at. refl. comera po agudo, ou caluete , polo feffo , de forte , fartar , a retefar a barriga ; repimpar-fe. que fique epetado nelle. Grandezas de Lisboa j . EMPANZINADO , adj. y. que tem apaua 1 retefada, e cheia. 77EMPAPADO , part. paff. de empapar os - EMPALEMADO , adj. cheio de mazells, mataduras , emplaftros. D. F. M. Cartas c. campos empapados emfiangue Elegiada j . 154: tenho outro empalemado : parece que devia for 256 ojeno empapado de fangue. EMPAPAR , v. at, embeber bem algum corempellamado , de pellame. po porofo em liquido , que fique lentejando, ve EMPALHADO , pait. paff. de empalhar. EMPALHAR , v. at. forrar com capa de pa- merejando como papas. -fie no fig. empalha , ou vimes tecidos algum vafo de vidro pa- par-fie com alegria V. de Sufo /,' XXIX. embera no quebrar facilmente. Acamar fobre pa- ber-Te , cevar-fe, embellezar-fe. . Ooo ii EM-"

E M P APELAR , v. at. envolver, em papeis. Deus qtie pendamos f do fieu emparo , e pratei f. Guardar com -muito refguardo , e recado. eo. Vaivo Serm. 1. 49. y. Defefia v. g. -a emparo da minha honra (que querio roubara Prefies ic6 empapelai o tal moo. huma donzella) Palm. p. 2. c 106. E M P A R , v. at. fofter as vinhas direitas a E M P A R E N T A D O , adj. aparentado; ero entcima com vara, , ou cana, que fe finca junto parentados na terra Caf L. 2. / . 149. ao p. E M P A R R A D O , adj. coberto cfe parra y. g. E M P A R A D O , part. paff deemparar. vinha EMPARAMENTAR y. paramentar. EMPARRAR-SE y. recipr: cobrir-fe de parEMPARAMENTOS , m . pi. de atafona, so' taboas largas affentadas em dois dormentes , ra y. g. a vkrha. no meio das quaes anda a m. E M P A R V O E C E R , v . n. fazer-fe parvo, EMPARAR , v. at. (outros dizem amparar, tolo. nos claflicos vem de ambos os modos; mas emE M P A S C O A R , v. ru celebrar a pafcoa. parar parece mais conforme a empoer, orxempoeEMPASTADO , part. paff. deempaftar. Piro* ren vocbulos Allemes, dos qitaes provavelmen- turo empaftoda, aquella cuja tinta no foi desfeite fe deriva) defenJer de runa , damno , mal , ta em leo baftante , por onde apparece mais cobrindo , protegendo , foftendo v~ g. errtpo- o corpo , ou maffa das tintasPOr da artelharia' Albuq.. u c. 4 7 : emparar-fe EMPASTAR , vv. at. unir papel com mactdos encontros ; e dos golpes com o efcudo Palm. nhar fobre molde , ou forma para mafcaras, 2. e 3. p. fireq: emparar-fe no boqueiro Bar- e outras figuras de vulto. Empaftar a pintura,'; ras 3. joi. foi. col. 1. quem fie me emparar ' v. empaftado. ,, i. e. livrar de meus golpes. Palmeirim p. 2. EMPATA ,- - A embargo , confifca c. 139. . Emparar-fe de- algum-, bufcar o feu da fazenda. emparo , focorrer-fe a elle. T. de Agora u 2. EMPATAR T w at. embargar , embaraffat, f. 125 T- ,r emparar-fe debaxo da proteio que fufpender v. g. empatar as mercadorias na alDeus promete Paiva Serm. 1. 50. v. v. neu- fndega , efto os navios- emp-atados no porto com tro, ficar a par, ou eftar a par de alguma coifa. 0 mo tempo , ou por falta de defpacho. Empa* . Ciar. c. 594 v amparar. tar os votos ; fazer que feja igual o nmero por E M P A R E D A D O v. emparedar cujo?part. paff, ambas as partes y. g. o fiexto vogai empatou os he. Navio- emparedado, o que por ter pouco; votos Empar o anzol na linha , atalo , e enleialo de forte que fe no efce- pelo cabo. bojo no a-;ue:->ta bem o panno: E M P A R E D A R , v: at. cerrar entre paredes. Empatar as vafas-, fazer nmero igual dellas. Empareda -je , encerrar-fo' nas claufuas Re- enof. oppor-fe, atalhar. ligiofas : daqui emparedados- ,- por reclufas em E M P A V E Z A D O , part. paff. de empavefar v. celas. Soufa, e Ulifipo j . 23,. A canoa empavezada de pernas de aves EMPARELHADO", part. paff. de emparelhar; Vieira. Canas t. 2. junto, a par de outro,. hombro comhombro v.g. EMPAVEZAR , v^ at. cobrir compavezesa podem ir polo caminho dois homens emparabados; bordas das nos. / , . cobrir-fe , efcudar-fe dois cavallos emparelhados em tiro. com pavez. Cron. jk. ' c 28. EMPARELHAR , v. at. pr de par , jungir ESPEAR , ou ESPIAR , v. at. metter-fe os V. g: dois cavallos em tiro. Bufcar boi , ou bois na eira para debulharem os cachos , ou efcavallo, ou macho , que poffa fervir bem com pigas que fico depois da primeira debulha. outro v. g: para- emparelhar ejle boi , ou ajunEMPEA , Empeos , Empeamos , Empeoes, ta , neutro, paffar defronte,, emparedando Empeo-, variaes do cenjundtivo de Empecer. as gals com o- baluarte Caftam. 2. fi. 186. v. Palm, p. 2. c. 107: asde. Impedir s o , toEmparelhar com algum no jogo , entrar' de par- pido , Impidas, ^c. aria a perdas-, eganhos. Contender cem igual, EMPEADO , ; part. paff, d e e m p e a r : en> u iguaiarTc. Alexandre diffe que entraria nos jo- baraado v. g cabello ; eftilo-Vieira. go* Olympicos fe tiveffe reis com que emparelbajfe E M P E A R , v. n. topar , embicar em algu Vieira. Emparelhar-fie, fer igual. Arraes 9. ma coifa. Cames Lufi 9, que fobre ell em9, a arte nunca fe emparelha com a natureza. peando, tombem caiu ,. torpear, embaraar-feEMPARO , m. coifa , que empara , cobre, Barros ,, outros empeavo aelles. $ Embicar no abriga, defende: Menino e Moo fi 28.- y. em- reparar , reprovando. Soufa V. do Arceb. igam , que. tolha o Sol.j. 5,3.. ult. ed. quer 6.. haveremos os fatrapas de empegp na falta, qnt
1

476

EMP

EMP

Q>

o Arcebifpo tinha de Sangue iliufire , e de AvoenEMPEDRADUR. , doena do cavalgos. Comear defufi lo ros cafcos. E M P E C E R , v. n. fazer damno: Vieira 4. E M P E D R A R , v. at. calar v. g. a^s ruas n. 8 fe em nada me empeceu o peccado : Pai- com pedras1 : / . Leito Mifcell. poder amos va Serm. 1. f. 49 y. ,, nenhum gnero de mal ter as mffas tuas empedradas com crufados- , vos poder empecer em nada: levantaro huma re- fe, petriricar-fe, empedernecer-fe. Arraes 1. 7 . volta com defejo de empecer os noffos ,, Barros-: MPEGAR , v. ar. metter no pego , engolamores , que mais empecro, que aproveitaro. far. No fig. Eufirofi. 2. 5. empegou-me o atGuia de Cfiados. Caus,o eftorvo danofo, S mayem hum mar de receios. % Empegar-fe v. at. Mir. bota achaques mil te empecem. Eufir* 2. 7 : refl. metter-fe ao pego , ir da cofta para o alto , tudo o que empece limpeza da alma V. de Su- emmarar-fe , ou amarar-fe , ngoirarf-fe. B. fo c. 37.: a juftia no empceu a certos borriizJaempegou-fie muito no mardos l. e. no os prendeu, ou eftorvoti. V. do E M P E I O R A R , v. at. fazer peior. Varella ^ Arceb. L. 6. c. 16. empeiorando os mos. v. n. Fazer-fe peior, ir E M P E C I D O , part, paff. de empecer. Barros a peior, fazer-fe de peior condio. Eufr. 1. 3, 1. foi. 133 y. elles foro os empecrdos lefados Arraes r. 9. " om mortes, e feridas. * J EMsRELLAMAR, v. at-, lanai as pelles , ou EMPECILHO , m, obftaculo , eftorvo. coiros no pcllame, ou cortume, a cortir. B.-P. E M P E C I M E N T O , m. o adto de empeEMPELLICADO , part. paff. de empellicar. cer , fazer mal. antiq. aos imigos. Azurara. Nafcer o menino empelliado , k e dentro de hiv c 5,ma das tnicas em que anda^ no utero , que fe E M P E C I V E L , adj, que empce hervas em- .rafoa. c fora ; o vulgo diz que so ditofos nopeciveis ao creficimento das plantas Barros Gram..difcurfo da vida , os que afim nafcem. & na j . 271. Afio y pago de empellicado , violado. EMPEO , m. empecilho , eftorvo. S Mir.- , EMPELLIGAR , v- au dar o preparo de pelEfparfas. Tica aos coiros', como acamuar he dar o cortiEMPEONHENTAR , v. at. envenenar. V.-de mento da camua; Cobrir com pellicas. B. P. Sufo c. 27 as fontes. Empeobenta as-ore- E M P E L O , m. o pedao de maffa informe, lhas , a mentira, ou a adulao ,, com o veneno a que depois fe d figura de po para ir ao forde fiu.is maldades Arraes 5. 2. ei. 24: T. d' no. Agora 1. 2. / 9 3 : ,, empeonhentava & ar o feEMPENA ,. L a volta , ou tortura , que t o dor dos cadveres Fios Som. f. 234. v. ma a madeira n o v a , ou com humidade: daqui E M P E D E R N E C E R , v. at. converter, tornar empenar. em pedra , petrificar. Empedernecer tanto M P E N A D O , part. paff de empenar. buma alma ,, Paiva S. 1. f. 176. EmpederE M P E N A R , v. n.- ir-fe curvando , ou rorecer-fie o corao , obftinarfe na culpau ou fazer- cendo a- madeira nova , ou humedecida , ou com fe infenfivel s paixes., Arraes 5. 6 : Paiva Serm. calor v.. at. impor^pena. B. P. caufar pena. j . 268 v. t. t. o corao:f. 262 y- ,, empeder- C. Filodemo ato 4. fie. 2 Amor me tem mais necer-fie a olmo no culpa fazer-fe dura , cruel,.empenado. deshumana, obftinada , & c EMPENHA , f. remendo que toma todo c E M P E D E R N E C I D O , paru paff. de empeder- lado do fapate. necer-fe. Paiva Sermes w f. 283 v. amollenE M P E N H A D O , part. paff de empenhar; env tar to empeder necidos peitos: corao fi. 291. dlvidado. Hipotecado. v*. o. verbo. ;3 E M P E D E R N I D O , p a r t.. paT. de empeder E M P E N H A M E N T O , fo m. o a d o de emnir-fe- Arraes 3. 3 5 : , , , e^defiditofio fruto penhar. Endfa 3,, 146. EMPENHAR ,. v. at. dar alguma ceifa em E M P E D E R N I R - S E , v. at. refL tornarTe de penhor; empenhar a palavra, a j , obrig-la pedra , ou rijo , e infenfivel como a pedra; em- algum- por promeffhv Empenhar alg'tem em alpedernecerffe. guma coija', fazer com que o teme fobre fi , fe EMPEDIMENTO , e deriv. Impedimento', encarregue delia,, fe metta-, nella v. g. empeJhtpedir, <&*c. nheio emjavor , ou par0 favorecer algum;, empeEMPEDRADO , part. paff. de empedrnr. nhou-je na guerra contra os Romanos, EmpinharE M P E D R A D O R , m. o que crupedra, <je em alguma coifa ter defejo , empenho, em fe. cala com pedras I cila. confeguir ,, negociar o feu confeguimento.^ i tnh-

.vir

477

empenhor-fie. por fiervir edguem , encarregar-fe , e E M P E O R A D O v. empeiorado , e deriv. EMPEPINADO , adj. v. riio , tefo, trabalhar por iffo , como de obrigao , e para E M P E Q U E T A D O , adj. do Braf. M. Lufi.v. tirar a limpo a promeffa. Endividar-fe Empeenxequetado. iihOr-fie contra algum , ou contra alguma coija v. g. empenbo-fie os ignorantes contra os dou- E M P E R A D O R , E M P E R A T R I Z y. Imperatos ; fie como inimigos fe empenhaffem contra o igno-dor , Imperatriz. E M P E R R A D A M E N T E , adv. obftihadamente. rncia. Chagas empenhar fiua peffoa em alE M P E R R A D O , part. paff. de emperrar. Auguma emprefa exp-la ao fucceffo delia. Vieira H. do Fut. 74. Empehhor-fie com algum , qbri to do Dio de Juizo o villo he emperrado, gar-fe-ihe. Empenhar-fie em razes , dizer razes , F. Mendes os mais emperrados coraes cap. porque' fique obrigado a fazer alguma-coia. Hift. 2 i i : V. do Arceb. L. 3. c. 1 3 os mais duros, dos Illuftres Tavaras , porque o Duque fie no em- e empenados coraes tornava de cera. Caftan. 3, fenbaffe em razes. Empenhar , fazer contrahir /". 83. , , os inimigos eftavo to emperrados conempenhes., grandes dividas. T. d'Agora 1. 3 tra os noffos , que antes quifero morrer: rufiico os coches, liteiras, ginetes , e outras coifas d''efte, emperrado nas coifas de feu proveito ,e que no toque so as que empenho os morgados, e arrn- admitte confelho. H. Naut. 1. 419. : da~o as commendas. % Eu vos empenho minha f E N P E R R A M E N T O 3 m. obftinao. B.P. V. de Sufo c. 38. E M P E R R A R , v. at. fazer perro , obftinado, E M P E N H O , fi m. o dar bens em penhor. raivofo. Prefies fi. 2. iffo me emperro. Em O adto de obrigar a fua palavra. Ter empe- perrar-fie , <'C. EMPERRAR-SE , v. at refl. obtinar-fe v. nho em alguma coifa , i. e. o defejo empenhado em confegu-la ; ou eftar empenhado a con g. nos vicios. H. Pinto , , emperrados nos vifgu-la , faze-la. Ter empenhos por alguma coi- cios. fa , peditorios de peffoas , que obrigo a ferviE M P E R T I G A D O , adj. que eft direito, e los.-' Fazer empenho por confeguir, diligenciar tefo , fera fe curvar nem torcer , dizemos do empenhando algum para effe fim. Contrahir homem que affim a n d a , vem de pertica vara, empenhos, i. e. dividas , obrigaes. Empenho ou pertiga Portuguez v. pertiga. amorofb , trato. EMPESSTVEL , adj. que ferve de eftorvo, E M P E N H O R A R , v. at. dar em penhor , em- empecilho projeffamos jer empejfiveis gente-,, penhar. Prov. Hift, Geneai. t. 1. / . 63. Apol. Dial. f. 230. EMPENNADO , part. paff' de empennar v. EMPESTADO , part. paff de empeftar, Fe- Sena , oufireeho empemiado , i. e. fincada , pre- rido de peite. Peftilente, peftifero. gada. Pinto Per. 2. 139. v. e 69 v. ,/jrecbdda EMPESTAR , v. at. caufar peite, ferir de empenriada no rofio , na cabea. % Tinho os eficupeite as immundicias, e exbalaes que empefio dos todos empennados dejettas , i. e. cravados. a Cidade. Caftan. 4. c. 37. todas as adargas foro empenEMPEYORAR v. empeirar. H. Pinto j . 131 nados. L. 3. / . 33. Ave nova bem , Vi- outros fe empeyoro. lhalp. prol-, moncebos , enfeitados. S Mir. E M P E Z A D O , part. paff. de empezar. t. 2. f. 64. E M P E Z A R -, v. at, cobrir , apolvilhar, ou E M P E N N A R , v. at. pr pennas v. g. nas defumar com pez para prefervar da corrupo. F. frechas nos virotes ? fettas. C. Flod. 4. fc. 2. M. f. 110 y. c. 2. cbacino, empezo toda a ' ' Amor me tem mais empenado , que nenhum vi- fiorte de carnes , e aves. rote fie'u; onde o poeta faz equivoco entre empena- EMPEZINHADO , adj. fujo , negro , tifnado , e empennado , que fe fubentende; empennou do de tratar o pez , ou de feu fumo. Arraes as azas ao penfamento Lufit. Transf. fi. 25-6. ? 3Guarnecer de pennas. Goes,, pimo , e empenno EMPHASE , ou EMPHASIS , m. <#fem. de pennas de aves. Criar penna y. n. j vai figura Rhetorica , que confifte em pronunciar alr impennando. Empennar-fe no f. veftir-fe atavia- guma fraze de forte que fe deixe entender , qup damente. Ulifipo f. 14 v. quem fie empenna , as palavras fignifico mais do que foo , ou que e no tem penna , depois fe depenna , e vive em e no diz tudo o que hovera de dizer-fo, pena , quem gala , e triunfa a vida com o alheio, EMPHATICAMENTE , adv. com emphfe. tempo 1 , vem , que lho tomo , e que vive em E M P H A J I C O , adj. em que ha emphafe. Vidr , e afflico. Dior. ?Ourem fireq. e j . $()2. eira razo to emphatica ,\e\lifcreta. empennado de pelles, forrado , veftido. E M P H I T E O S I S , ou EMPHTTET/SIS , m, Fa-k

478

EMP

EMP

MP
Eteofim-, contrato , pelo qual algum toma algum prdio para o aproveitar tendo delle o domnio t i l , epaga certa poro ao Senhor Principal ,-OH diredt em conhecimento do Senhorio., E M P H I T E O T A , ou EMPHITEUTA , c. peffoa , que tomou o domnio mil do prdio polo emphiteufis y : de ordinrio fe ufa mafculino. E M P H I T E U T I C A R , v. ar. dar o domnio til fegundo a natureza , e condies do emfiteufis. Leis mod. emphiieuticar humss terras. EMPHITEUTICARIO , dj, da natureza da emphiteufis v. g. prdio , terras EMPIAR v. empear, E M P I C O T A D O , part. paff. de empicotar. E M P I C O T A R , v. at. pr no pico , picoto, ou cume da picota , encumear. Prender na picota , e expor vergonha, como fe expe no pelourinho. Orden. Manuel. L. i. T. 49- & 5E M P I D O S O , adj. v. impidofo. B. Ciar. cap.

479.

vafando. fie, elevar fe ap pinaculo , oppofto , a abater-fe. Arraes 10. cap. 1. -fie o1, [Sol. Maufimho: ao empinar do Sol Lobo Primav. F. 1. f. 6. Men. e Moo, L. 2. c. 12 onde fobre o mar fempinava hum'erguido rochedo. M P R E O , m. o Ceo onde efti Deos,. e os Santos. E M P I R E O , adj. do Cecr. EMP1REUMA , m. Quim. o gofto , e cheiro das guas , e leos queimados- ao fazerem-fe. EMPIREUM.ATICO , ' adj. que tem empireuma. E M P R I C O , concernente ao emprifmo. MPIRISMQ', m. a pratica de Medicina fundada fomente nas obforvaes, fora admittir' raciocnios, nem theorias fiicas , &c. E M P I S C A R , v. at.- y. pifcar o olho. B. P. EMPLASTADO , part. paff. de emplaftar. EMPLASTAR , v. at. p r , cobrir de enipiaf-to , ou pannos como os em que fe applico eraplaftos. EMPIEMA , m. Med. ajuntamento de maEMPLASTICO , adj. que rapa os poros y.trias em alguma cavidade do corpo, t. Ci- g. ,, medicamentos ; virtude rurg. , abertura embaixo do peiro para dar faiEMPLASTQ- , m. medicamento de varias da ao fangue derramado na fua cavidade. drogas amaffdas , e encorporadas de ordinrio EMPIEMATICO , adj. que tem empiema. com leo, applica-fe externamente para tpros EMPIGEM , f. boftella foca que fo eften- poros , e mollificar algum tumor ; ou para fe inde pouco , e pouco pela pelle do corpo : ou- troduzir por elles alguma parte , de que he comtras ha que so vivas, e talvez corroera , e so pofto como os mercuriaes , confortarivos , &c. cancerofas , e malignas darta , herpes , ferpigo ,. O pannp., com o emplafto. papula. EMPLUMADO , part. paff de emplumar, E M P I L H A D O , part. paff. de empilhar: efta- ornado de plumas. H. Donn 2 p. fi. 244 co-vo os foldados empilhados jem fe poderem defen- beas emplumadas raftos , e corpos almogrados. volver em lugar apertado Caftan. L. 3. f. EMPLUMAR , v. at. empenar , ornar de plu168. magens. fe , criar pennas a ave. EMPILHAR , v. at. difpr em pilhas y. g. y E M P O A D , part. paff. de empoar. T. d empilhar taboado , bailas, fruta, fiardinhas, <&c. Agora 1. 2. o trabalho j d^empoado ningum o> EMPINADO , part. paff. de empinar, levan- conhece. tado v. g. cavallo , pofto em gemeap. O EMPOAR , v. at. fjar, cobrir de p: monte , ferra. , alto direito , fem ladeira V. do E M P O B R E C E R , v. ar. fazer pobre. $ n. Arceb. 5. c. 17. o Sol empinado ao meio dia Cair em pobreza. Arraes 8. 7. Palm. 3. / . 113, Cam. Egloga 2. H. PinE M P O A D O , adj. metido m poo,, on poto empinado no mais alto cume da gloria do a v. g. empacado em lama ; em fangue 2. mundo. Soberbo, altivo; elevado. Eneida 12. . de,Diu fi 293. Dizio huns filofofos,, quea93. Exaltado em virtude, ti. Naut. 2. 328 verdade eft empacada. a Companhia andava l mui crecida , e empiE M P O F I A , f AT. pretexto., cr para tomar nado. o alheio , e ero os que os Chriftos na Afia ufaEMPINAR , v. ar. elevar ao pinaculo , ou vo com os Mouros dominados , v. g. a gallinha pino, cumej ao mais alto. no fig. B. Ciar. cap. de Mouro , que entrava em cafa de Chrifto, 82 ,, a fortuna' empina o hjms no cume das hon- havia-fe por Chriftianifada , e pertencia ao Chriras ,, H. Piro ,, fie a fortuna empina algum fto f por effe titulo , fe o Chrifto dava t o he para o derribar a piedade dos' cidados te pada porta do Mouro ,. efte pagava-lhe a cura ,. empina fobre todos os Prncipes te eleva. Pi- ou. damno vontade do offndido. Santos Hift.. nheiro 2. 55. % Empinar os copos,, bebendo, e Ehioa. L. 5. . 2. eL. \.c. 13. EM*

E M P O F O , f, m. animal femelhante ao ca- poar-fe', ou cobrir-fe de p o corpo. Godivallo , mas muito maior , acha-fe nas margens nho. do Cuanza rio de Ethiop. Santos L." 2. c 5E M P O N D E R A R , v. at. encarregar v. g. o EMPOLA , bolha , folie de ar, ou agu cargo , officio , diligencia. Maufinbo Affonfio Afrifeito na pelle. na Afia quinta , pomar. B. cano. Fallar emplas , ufar de palavras empoladas. LoE M P O R , v. at. empr algum em alguma coibo Corte. Empola , bolha , que faz a agua , fa acoftum-lo , p-lo nella. Ulifipo j . 14'. as ou rio correndo. 1. Cerco de Diu j . 283. vaidades , e doudices em que vs ides empando vofEMPOLADO , part. paff. de empolar , feito fias filhos. Fazer crer com engano. P. Per. 2. em empola. O mar empolado , tumi d o , in- j . 128. ,, os confelheiros o empunho fuperior em chado. Ulif. % Crefcido , e gordo y. g. o be- tudo', i. e. dizio-lhe, e fazio-lhe crer fem razerrinho empolado. S Mir. Egloga 8. Medra- zo que era fuperior em t u d o : e aj. 157. perdo em fazenda v. g. hoje efi empolado. Ef- fuadir v. g. em pondo os em no deixar paffar tilo empolado , palavras empoladas, inchadas ; oceafio , que nunca tornar io ater. Enganar, 3ue no so verdadeiramente grandes , ou fen- entreter afifit nos vai empondo o mundo , de hoje 0-0 so mal applicadas , e no convm ao ob- paro anunho at que vem a derradeira hora jeto de que fe trata , nem ao lugar. Vilhalp. a 1. fc. 1. EMPOLAR , v. at. fazer vir empolas v.g. E M F O R E T I C O , adj. papelpaffento , ede a agua defiabo fioprada ; a agua quente eficalda, embrulhar. Curvo. e empola as mos onde chega fi. 96. ult. ed. as E M P R I O , m. Cidade, ou porto, onde ondas defiguaes , que o vento empolla Empo- concorrem a commerciar muitas naes. l a r , at. o Sul empola as ondas. H. Naut. 1. EMPOSSAR-SE v. apoffar-fe. M. Luf. em/ . 285. Inchar, enfuberbercer nem a rique- poffar-fie do fieu patrimnio. Pinheiro 2. . 3. <f: za o empolava , nem a pobreza o deprimia Fios nomes divinos, ufurpando , arrogando-fie. Som. p. CXXXI. f. col. 2. V. de S. Theotonio. EMPOSSILGADO , adj. mettido em poffi Empolar n. inchar-fe no je o vento pica o ga: Simo Machado j . 55 empoffgodo na mar empolo Mauftnho: Eujr. 1: 1 por mais choa. que o mar empole. Enriquecer. fie o mar, EMPOSTA , d'Archit. a ultima pedra" inchar , fair do eftado d quietao , e do feu oli- affentada fobre pilaftra , ou pilar , da qual pevel ir para o polo , encher a altura nutica. H. dra fe comea a criar a volta do arco. Coia, Naut. t. 1. j . 44. Paiva S. t. /. 6. que fica de permeio entre outra v. g. hum monr EMPOLEAMENTO , eEMPOLEAR v. apo- te , humajmata. Ai te da Caa , por metter o caalear. B. P. dor entre fi , e a ave alguma empofta de matas, EMPOLEIRAR-SE , v. at. rejlexo , por-fe, ou pedras ; f. entre o bom , e o dezejo , quanta fubir-fc no poleiro. Prejies 13. v. empofta , quanto pejo! /'. e. cftorvos. no AtemEMPOLGADEIRA , f. buraco nos extre- Tejo , poro de terra , que produz hnns tantos mos do arco d bfta , ou de frecha , onde fe en- moios. Ajuda. B. P. fio os extremos das cordas. EMPSTURA v. impoftura. E M P O L G A R , v, at. eftender , e eftirar a corE M P O S T U R A R , v. at. fazer empofturas da para armar a bfta ; ou arco com a frecha para enganar, -como quem pe pofturas no rofembebida para a defparar. Aferrar. Barros to , mafcarar , disfarar. B. P. futare. querendo empolgar buma defias 3 nos. Das aves E M P O T R A R , v. n. d'Alveit. fazer Te o hude rapino , agarrar. Arte da Caa. Tomar mor fcirrhofo duro como pedra , olijojes hio com violncia , ou contra juftia. H. Dom. P. chegando a impotrar Galvo : corrupto do Ita2. que os bens em que os Reis empolgo no os liano ., impetrare petrificar-fe, ou empederfiolto facilmente: empolguei logo o firmai Vi- necer-fe. lhalp. 4-. fie. 3. E M P R A Z A D O , part. paff de emprazar; EMPOLGUEIRAS , pi. empolgadeiras. vimos emprazados para nos acudlar , i. e. defafiaTalvez paiece, que fignifica a parte da corda , dos. Simo Machado f. 30: as def gr aos nunonde a fetta eft embebida e como buma feita ca vem fem deixarem outras emprazadas para vi-' tinha faido da empolgueir-a Jogo lhe punho outra ret}lfiffiz ellas,, H. Pinto f. 1,9, /. . f0 r B. Clarim. L- 3. / . 208. col. 2. EMPRAZAMENTO 3 m. citao para EMPOLVORISAR , v. at. fazer em p , comparecer em certo dia. O adto de empramoer eta p. Cobrir com p. fe, em- zar fazenda, <frc.

48o

EMP

EMP

EM-

EMP

EMP

481

EMPRAZAR, v. at. citar algum para com-* no trabalha ajornaes. Lobo. Tarefa v. g. de parecer em juizo , num certo dia , -ou prazo. coftnra. Eujr. 4. 2. / . . 144. EMPREITEIRO , m. o que emprende , e Para comparecer ante el-Rei. Ord. L. s-T. 129 no tempo das provas judiciaes por defafio, de- fe obriga a fazer alguma obra por certa fomfafiar , e reptar, para certo dia. Leo Cron. Aj. ma v. g. hum palcio , hum ces, &c. Medo. 4. pag. 17c. ult, ed. Dar. em prazo bens , Lufi. herdades. Cunha hift. dos Bijpos de Lisboa. Em- EMPRENDR, v, at. determinar-fe a fazer prazar a caa , porcos , cerc-los, e a cahtp-losalguma aco laboriofa , e difficil v. g. emcom ces , e monteiros , nas moutas de forte que prendeu aconquifta, odefcobrimento, a guerra da no pofso fugir. M. Conq. 8. 55. falia de pefi- Afia; huma jornada ; emprender qualquer jufto perigo. Freire, expor-fe. Emprender huma prajoas. S Mir. ,, outros Jeitos co . que empra--, za , e cheira porcos emprazados Refende. a , pr-lhe cerco. Rela. do eftrago de S. Flice. Cron. c. 108. EMPREGAR, v. at. occupar v.g. o tempo EMPRENHADA, adj. fem. prenhe. em alguma coifa ; empregato no eftudo , emprega- EMPRENHAR, v. at. fazer prenhe. v. n. de algum y. g. a, Vejlal que emprelo bem , ou mal ; empregar as foras, o talento Conceber , a vifta em algum objeto. Lobo ; o cuidado em al- nhou de Marte. Cefta Egloga 10. Emprenhar de gum exerccio, ou eftudo. Empregar , gaftar v. bum menino, ficar pejada com elle no utero.. Conceber huma menina. na Qitim. y. impreg. dinheiro; e ,, empregar o golpe , o tiro. M. gnar. Conq : empregar fetas _, dardos no alvo. Empregar cm algum afiuaira , o feu furor , oficuamcr. EMPRENHIDO , prenhez. M. Luf. Empregar algum officio , ou dignidade em al- Goes p. ufi. gum empregou bem a efmolario em D. Afon- EMPRENSA , e EMPRENSAR v. com Tm. fo. M. L. Empregou fiua filha bem nelle, i. carapuo de etnprenjar de affentar o cabello. e. cafoua bem. fe, occupar-fo v. g. cem Palm. Dial. 3. EMPRENSADO v. imprenfado os corpos dos gfto me empregarei em coifa do feu fervio. yyfe todas as penas fe empregaro a efcrever martyres emprenfados debaixo de mds de moinho Vieira t. 4. Vieira. EMPREGO , m. acc?o de empregar v. g. EMPRENSAR v. Imprenfar. EMPRESA , aquillo , que fe emprende fez bom empjrego do feu dinheiro , fez Jeu emprego em efpeciaria ,, Barros , i. e. compra. & ou o emprender v.g. tomar por empreza , ou Empregos da vifta , ou atteno V. do Arceb. 4- emprender. Vieira tomei por emprefa efcrever a c. 30 as coifas do mundo no so dignas nem de vida ; principiar, continuar, prefieguir , levar dihum empiego de olhos : ,, na vifta , e fama de ante a empreza, H. Dom. continuar com a empreAleramo tinha tudo o que podia dezejar para bum za. M. L. fahir bem , ou mal ddlo ; defiftir delemprego amorojo Lobo, i. e. para empregar o ia , &c. Divifa nos efeudos , ou imagem refeu amor. Occupao v. g. para outros, lativa empreza , que o cavalleiro tomava , y. g. a figura da fu dama , cuia formofura empren- ' e mah altos empregos fez Deus os noffos cuidados. Officio, cargo. O adto desempregar os tiros. dia defender por mayor de todas vjPalm. 1. Lucena 341 o }fechar dos arcos , o empregop. c. 25. e 26. Pidto o Heliotwpio empreza , e divifa do amor t. 1. p, 577. Pintura, ou efdas fiettas ; jnzer a artelharia emprego. Ai. Conq: fazer emprego na Fama , adquiri-la com foas cutura fymboiica de faanhas, adtos , ou facaces , compr-l com o merecimento. M- es illuftres que as peffoas nobres trazem nos efeudos , accompanhadn f/p alguma lettra , OU motConq. EMPREITA , de Efiporteiro, he tira de te ; o corpo da emprefa he a pintura, a letra fe efparto , que fe coze com outras para fazer diz alma delia. hum efteiro. Empreita de po, chincho. Arte EMPRESADO , poremprafado. Pinheiro t* 2. 144. porcos de 'Cofinba. EMPRESAR , por empafnr. Pivb. 2. fi. 17. EMPREITADA , tomar, dar obra de empreitada , he dar hum certo preo, ao queJ no f. as fienlenas,, que emprefei, e apartei: geemprende faz-la , e acab-la ; e no a jornaes. ralmente fe diz emprafiar , de prafo (corrupto de Emfixbendo a fala do valido , tomea de em- place) lugar do encantoamento dos porcos , ou preitada , e fejo continuo no pafieo delia , /'. e. lugar do repto para que fe emprafava algum, oecupar-fe com fervor, e diligencia como quem ou citava PPP EM-

EMPRESTADO , part. paff. de empreftar_, re- E M P U R R A R , v . a t . impeliu- , empoxar, cebido de empreftimo v, g. efte livro no be dar impulfo a alguma coifa para a fazer mover. meu , mas empreftodo. Dado de empreftimo v.g. EMPUXO v. cmpucho do Francs pouffex. EMPUXAR , v. at. empurrar, impellir 2. Certenho o meu coche empreftodo , ou eft emprefco de Diu f. 67 grandes pedras que empuxo / todo. as quaes vem dando faltos, v. f. 96. empuxa. o EMPRESTAR, v. at. dar alguma coifa a albomem paro que v de preffa: f. 128. empuxa a gum para ufar delia gratuitamente , com obrilano, d bote com ella a-ferir: V. deSufioc. gao dereftituir a mefma; ou outra equivalen15. fria com que os algozes o empuxavo; os t e , quando he dinheiro , ou coifas , que e no ventos a empuxro para l H. Naut. 2. 346. v uso fem fe confumirem. Preftar: fe je mette EMPYEMA , e deriv. } neffa empreja , trabalhos lhe emprefio , i. e. attriEMPYRE > v. Empi. bup , aKrmo que. Os ter, EMPYREUMA, deriv. S EMPRESTIDO, m. v. empreftimo. Ord. EMQUE , por aindaquc antiq. Ord. 2.33. X. 4- Confipir. Univ. j . 33. col. 2. 14: S Mir. EMPRSTIMO , m. contrato pelo qual EMSEMBRA, adv. antiq. juntamente. Carta algum concede a outrem de graa o ufo de aldel-Rei D. J. 2. no 2. parte do H. de S. Dogum coifa , com obrigao de fe reftituir a mefmingos, e no'Nobiliorio. ma coifa empreitada ; e fig. tambm chamamos empreftimo ao que em rigor he mtuo. y. de EMULAO , efpecie de cime , ou Empreftimo , i. e. por favor , em quanto o dono, inveja , que excita algum a querer igualar-fe com outrem, ou avantajar-fe delle em alguma ou Senhor confontir , e quizer. parte , e coifa louvvel. EMPREZA v. emprefa.,,, EMULADO , part. paff. de emular. Maufi . EMPRIMAR v. imprimar. Dedic. do Africano. EMPRIR , v. at. antiq. encher o rouom EMULAR , v. at. ter emulao com algueni da Cova emprto de tal fianba , i. e. o forador de a Pindaro emular , outros dizem com FinCava encheu de tal ira. EMPROADO, part. paff. de eraproar. no dara emular; emular com , Moufimlyo. M. Luf. Gineta ; cavallo emproodo , he o que ergue o fo- emulavo-fe o<efiejos: para emular feu fiimlacinho em boa proporo. ,A armado-anco-cro raro,,, Uliffea 4. 112. Lemos , e Villalobos o emulro M. Conq. 1. 110. rada. Moufi. fi. 94. . EMPRQAR , v. n. pr a proa , u ir bufcar EMULGENTE , adj. Anatom. vafos, ou veias, algum navio , o lugar,, de ptoa. Freire reman-emulgentes , fervem' de feparar a urina do fangue; do vogo fiurda , e empr o ando'com a no. Maufi- outros dizem que so artrias , que levo o fannbo fi. 92 y. eftana 2 : e j . 44 e com os pri- gue aos rins , e as veias que de l o trazem. EMULO , m. emftla peffoa , que tem meiros baixos emproovo, . EMPROSTHOTONOS , m. Med. efpecie emulao , a outra, que compete com outrem, de efpafmo , em que a barba fica pegada ao pei- ou pertende o mefmo, competidor. Freire Sato , e aparte anterior do corpo, quafi. fem mo- neando o dio dos emulcs a fortuna-, e invejo emulas da virtude. Uliff: planta emida do Sol vimento. Vafconc. Notic : Cortago emulo de Roma H. EMPUEGUEIRA v. empoigueira. EMPULHAR , v. at. vulgar , dizer pulhas a Pinto da Trib. c. 5. M. Luf. EMULSO , Farm. bebida,para refrefalgum. EMPUNHADURA , o punho da efpa- car de cr, e confiftencia prxima ao leite. da, lana, manopla., 8c. por onde fe lhes pe- EMUNCTORIO , adj. Anat. glndulas J ga apertando na mo. que fervem para a defcarga dos humore&das EMPUNHAR , v. at. pegar , tomar pela em- partes nobres. punhadura v, g. empunhar a lana, a efpada, -ENA T:1 o fceptro. EMPURRAXQ , fimil. roubalheira, ENADIR , v. at. antiq. accrefcentar. Lopf cancira , que algum lana de fi, e carrega fo- Vron: Livro velho das Linhagens Prov. da HijU./ bre outrem. Geneai. .t-&& EMPURRO, f. m. o impulfo , que fe da ENAGENAXQ , !f,J y. alienao para afaftar alguma coifa de i , ou faz-la fiot enagenao do meu amor Crift. da alma: cair.

4&

EMP

EMP

ENAAI

ENA

ENC

483

ENCABRESTADURAS, d'Alveit. cha, ENALHEAR alheiar , ou alienar. Leo gas , golpes , nas quartelas , que fe fazem emOrigem. ENALLAGE , Figura Grammat. , que baraando-fe os cavallos nas cadeias , ou cordas confifte no ufo de hum cafo por outro, de hum das prises , cabreflos, foltas , traves, &c. ENCABRESTAMEMTO , m. a poftura do modo verbal , ou tempo por outro , arbitrariacabrefto. B. P. ., mente , e fem razo, fegundo o que dizem os ENCABRESTAR , v. at. pr o cabrefto. Gramticos vulgares : mas na verdade no ha tal figura , e os exemplos que elles aponto so no Encabrejiar buma mulher ao amante, telo frazes ellipticas , que fupridas as palavras fico prefo, fujeito fua vontade. S Mir. Vilhalp. 2. fie. 4. f. 105 encabreftou-o com humafilha,que regularei* '-* ENAMORADO , ENAMORAR v. Namo- tem bonita. ENCABRUADjfa.adj. pertinaz. B. P. rado , Namorar. T. d?Agora 2. j . 145. y. enaENCACHADQjBipart. paff de encachar-fe. morou-fe Tarquinio de Lucrecia. Couto 4. 7. 8. AnWade Cron. J. 3. F. Mendes ENANO, por ano. Sagramor 1. freq. c. 160. ,, ENXO , por ano. B. Clarim. ENCACHATL-SE , v. at. reflexo , cobrir o -, ENARMONICO , adj. Muf. hum dos 3 gneros do fiftema Mufico , que procede por die- corpo da cintura para baxo com pannos , hois , ou femitons menores , e huma .terceira mens , e mulheres , ufo dos Brbaros. Couto 4. maior , ou ditono: ou que procede por quartas L. 10. r. 8. no fim. ENCACHO , m, panno , com que os hode tons. ENARTHROSE , cavidade onde enca- mens fe cobrem da cintura para baxo as partes xa a cabea do offo , e onde joga. t. Anatom. da gerao. B. Per. ENCARROADO y. encatarroado. Eujr: Vi-> ENARVORAR y. arvorar. S Mir. j . 50. ENCABAR , v. encavar, P. Per. 2. c. 26. lhalp. prol. doores ENCADEIADO , part. paff. de encadeiar v* ENCABEADO, part. pafl. de encabear, v. o Verbo. Monte encabeado , o que tem cafas ENCADEIAMENTO , m. uni ao , .connena coroa. Pes encabeados, os que tem boa xo de coifas , travadas , e connexas,. de efpiga. Taboas encabeadas, as que ao compri- raciocinio , razes. Azurara prol. do efto metidas noutras atraveffadas , t. de Car- ENCADEIAR , v. at. prender com cadeya , pent. Encabeado o quarto do cavallo , he fol- ou em cadeya: arte prende , e encadeya o dado bem feguro., ecorroborado. Encafqueta- bravo. Morte Ferreira Carta 1. L. l. Unir do, perfuadido. Eujr. 3. 7. entre fi algumas coifas como osfufis da cadeya. ENCABEAMENTO , m. adto legitimo fi Encadear rosoes; as partes de bum dificurfo. polo qual fe emcabea algum em alguma her- ncadeo-fe as defgraos. %>Encadeo-fe, e condade ; prdio , ou outro fenhorio. Ainao tinuo-fie os montes. Os navios com correntes pada poro que cada hum deve pagar y. g. ra efiarem unidos , e formarem linha de batalha. emcabeomento das cijas: it. a matricula , o regifCaftan. e Couto 4. 8. n . Encadear as rimas, tro dos vifinhos de alguma Cidade, Villa , &'c. v. rima. Prender. Ferreira L. 2. Carta 1. arpara impfio das cifas , e gabellas. Artig. das te vence , e encadeya o bravo Marte. Cifas. ENCADEIRAR, v. at. pr em cadeira, enENGABEAR , v. t. fazer algum prdio , tronifar. Primaz. Monaft. os Santos que a reou outra - propri edde principal cabea do mor- gra de S. Bento encadeirou na Gloria. gado. Encabear bum morgado em algum, fa- ENCADERNAO , o trabalho de en-z-lo morgado aliftar os vinhos de algum lugar , adernar, e os materiaes obrados com que fe en ainando a poro de fifa que' ho de pagar. caderna o livro. Encabear botas , por-lhe roftos, ou pez. Met- ENCADERNADOR, fom. o que encaderna ter em cabea , perfuadir algum. Eufr. 2. 7, e livros, " 3. 2. Encabear n. d'Alveitar. foldar alguma ENCADERNAR, v. at. cofer os cadernos , parte_ do cafco. -fe P. Per. 2. 67. v. enca- aparalos , pr capa, e fazer outros trabalhos em bearo-f alguns foldados com panelas de plvora algum livro. de forte oue qvebrro muitas, i.e. tomro fo- ENCARROADO , adj. cheio de catarro , debre fi fazer aquella forte de damno ao inimigo. fluxo. Prefies , e Jorge Ferreira. ..,ENCABELLADO adj. vulg. bem , ou mal en- ENCAFURNAR-SE, v. at. ref. metter-fe era cabellodo, de bom , ou mo gnio. furna. Ppp EN-

ENCAIXAR (decaiffe,Jran~s) Paiva Serm. no do'fogo a jia he de 8 ou 9 dimetros-da balia. -r ,. -, i. j . 209 y. encaixar a todos os propoftos alENCAMBULHADO , part. paff. dfencambuguma coija , diz-la , inculc-Ia a propofito, ou fora delle; ou todas as vezes , que vem a pro- lhar unido , prefo com outros. pofito. Cair v. g. tudo o que lhe encaixo ENCAMBULHAR-SE , v. au vulg, travar-fc, em gofto Ulifipo f. 225. enredar-fe , trafipaffbu-nos o frio de forte que enE N C A I X I L H A D O , adj. mettido em caichi- cambulando-fie ns os ps , e mos no podamos dar paffado. Eneombulhar enguias , prend-las. Iho. Auto do Acclam. de D. jf. 4ENCAIXILHAR , v. at. guarnecer de caixi- Encambulhar-fe o co com a eadella. ENCAME , m. de Caador, a malhada, lho , ou moldura ; metter no caixilho. Arte da onde fe recolhe o jayali. Pint. f. 101. ^ ENCAMINHAMENTO , nu o a&o de enENCALAMOUCAR vjmtlo , enganar em caminhar , pr no bom caminho. O encamicontrato, calotear. 'fS nhamento de hum peccador errado. Pinheiro t, ENCALAMENTOS , CTn. naut. peas de 32. madeira , que atravefso os braos e pofturas ENCAMINHAR, v. at. guiar algum. Endo navio para as fortificar. fir-lo , ou mett-lo no caminho, ao que fe perENCALO, m. o feguimento de quem fodeu , ou vai defviado delle que defviadosnh ge , ou vai diante ir no encalo. Cajian. L. encaminhou ? Fios Som. V. de S. Tomas. v. o 2. fi 108. e 109. L. 8. / , 181. Nobiliar. ir peartigo Defviado. Dirigir y. g. ,, cartas a allo encalo , e f. 49. tornando-fe mui ledo do enas ettas f encaminha a alvo, encacalo. Oveftigio que deixa o que anda. Pref-gum ; AP^ minhar , enderear o difcurfo ao povo ; hum neies f. 39. ergue-fe c a ftdalguia debaixo dos ps , gocio. Uiffea 3. 54. a quem o monfiro o vos e encalo. y encaminhando ; a iffo fe encaminhou o difcurfo dos ENCALDEIRAR , v. at. d Agricu!t. fazer ao confelheiros. AI. L. f.aeftefimfeencaminlfro p da planta huma cova larga para ajuntar em os cafamentos. & Encaminhar, moralmente, diredor a agua , que chegue & raiz. ENCALHAR , v. at. fazer varar a no , ou rigir. Eufr. 2. 3. E N C A M I S A D A , Mlitar. affalto hodnrdar em feco. Caftan. 2. / . 1616'. col. 1. Encalhar v. .- ficar parado o liquido , que ia corren- no , em que as tropas vo veftidas de ctniLes do., os Mdicos dizem encalhar o fangue. v. fobre as armas , para fo conhecerem dos conU Varar, dar em feco , onde no ande: enca- trrios. Fazent-fe tambm por feita com tochas. lhar entre penedos, H* N. 1. 466. ENCAMISADO , adj. coberto com camifa.,, ENCALHO , m. o lugar , onde encalha o Arte da Caa efteja o falco encaniifiado combarco. na Alveit. , encalhot , so a parte da hum panno de Unho. ferradura, onde defcano os cafcos do cavallo. ENCAMOROUAR , ou ENCOMOROv. ferradura. O adto de encalhar , ficar paAR , v. at. pr fobre , ou em cima do como-1 rado. ENCALMADIO, adj. afrontado da calma ro , fobrepr. B. P. defuf.j ENCAMPAO , f. o adto de encampar. V. g. ,, vem encolmadio. F. Moides f. 2. v. ENCALMADO, part. paff. deencalmar. ENCAMPANADO , adj. d'artilh. pedreiro, ENC ALM AME NTO , antiq. proviso o que vai alargando do fogo para a beca , 'code mantimensos. Lopes Cron. jp. r, p. i.e. n u ra as campas , eu finos, de forte que em che# i\6. gando ao fogo eftreita dois quintos d diame* EN CALMAR , v. au aqjj^cer , fazer calmor f. Afrontar. Eufr, 3. 2. f o nome de tro principal. ENCAMPAR , v. ar. reftituir a dono, eu poeto me encalma.. v. n- fentir calma, Arraes 5. 6. Parar como o navio em calmaria. Pinhei- ofenhoro /a coifa arrendada, por nos acharmos le,, encalmou 166. encalmei , e me detive ados , e enganados no contrato , ou mui penfioro 2. 53 t fitar fem acalmou. Azurara cap. nados. Soufa; Barros foro nanpaPas Tavento >atalhado. Prefies f. 8. acao, nadarias; _e no fig. os Capites das fort^at ENGAMARADO, adf d'artelh. pedreiro en-as encampa , eu entregot a- quem as manda* "gocomarodo , o que tem a cmara , ou alma mais vernar , quando lhes nofiocone, <&-c. P. Per. t. cftreta para o fundo 7 , ou ~ da boca; a qual 102, ,., lhes havia por encampadas as cozas, que cmara ne de \ dimetros de comprido , o ca- tomam por defender* por lhe faltar .n com o fot' cm-

4*4

ENC

ENC

ENC"

ENC

485

torro : lhes encampava toda a fazenda que ha nos Cafo enUniada, no f. cuja famila eft encer^ fada com filencio ,- e recato. Homem encantamos para ei Rei. H. Naut. 1. fi. 2 35. do , o que foge ao trato , e converfao , que no ENGANADO , part. paff. de encanar, que aparece. Vieira. ' Cheio de amor ,, e maravilha. vai pelo canal y. g. rio. Columna , que Lobo Egl. 1. vim.- encarnado de bum moo, que tem canas, ou cracas, O trigo , que j tem ali cantava em dif puta. '" cana. Brao pofto em direco, e concertaENCANTADOR ora , m. e peffoa, do para fe toldar , fendo. quebrado. que faz encantamentos. ENCANAR , v. at. metter , e encaminhar pr canal alguma agua , ribeiro , rio. Encanar hu- ENCANTADOR, adj. que encanta , no ma columna abrir-lhe raias a modo de canudo. $ belleza encantadora Cames. EECANTAMENTO , m. effeito maraviEncanar n. o trigo enconou, i. e. criou cana. lho fo , e fobrenatural feito por feitios , ou paENCANASTRAR, v. at. recolher era canaflavras mgicas, de que ha muitos exemplos nos tra. livros de cavallarias , e Poetas. ENCANCERADO , adj. cancerofo. , ENCANTAR , v. at. fazer encantamento por ENCANCERAR-SE v. cancerar-fe , fazer-fe arte mgica em algum , para fazer parecer o cancerofo. ENCANDEAR-SE , v- at. ref. deslumbrar-fe. que no he , ou para fazer-lhe malefcios. f, M. Conq. 12. 33. de hum moribundo j Enlevar com admirao , ou prazer v.g. a fiua mcdeftio me encanta ; efta mufica encanta. 5 nefte tempo a vijta je ene ande a ENCANDILADO, part. paT. de encandilar. Encantar as penas, cuidados, tormentos, fazer cefENCANDILAR , v. at. fazer candil, ou can- far a fua aco. Efconder. Lobo encantou hum \ de' v. g. encandilar a caldo de affucar , faz- thefiouro. ENCANTEIRAR , v. at. pr as pipas nos la qualhar em criftaes. je a calda , qualhar canteiros. Alarte fi. 115 enconteiro-fie as vaem criftaes. ENCANECER , v, at. fazer cano , ou alvo fiilhas. v. g. ofiolto vento as ondas encanece. Fazer ENCANTINAR v. envemanar. criar brancas, e cas trabalhos me encanecero ENCANTO , m. encantamento. Coifa ame tempo. y. n. Ficar branco. Uliff. 5. 73. que encanta y. g. a vifta defte palcio be hum encanto. enconecio o mar de branco eficumo. % Encanece o ENCANTO ADO , part. paff. de encantoar. velha. ENCANECIDO , part. paff. de encanecer; Emparedado, ou retirado do mundo V. do Arque tem cas, que eft enfraquecido, e debili- ceb. bum pobre frodinbo encantoado: vivero tado de muita idade. o Imprio entanecido.encantoodas, e pobres. Retirado a lugar apertado , a noffo gente perfeguida pelos Mouros eftaFreire. va encamoada na prato Caftan. Fora do ferENCANELADO. Ulifipo f. 2 6. fe com o bom fangue no me dais obras da mefma eftofa , logo vio. Tempo d'Agora 1. 160. o que adula tem officios, o que merece eft encantoado fem officio, o hei por encanelado , i. e. por mo , e para nada. ENCANELAR , v. at. dobrar fio, fazer no- emprego. vellos. Paiva Cafam. c. i2. Ulifipo. a virtude ENCANTOAR-SE , v. at. refl. metter-fe a hum canro, cm retiro, encerrar-fe, apartar-fe do do hypocrito mettida em experincia encanelo logo. trato , converfao ; deixar os ofheios, empregos. j . 223. v. moftra a fua falfidade, ruindafe. ENCANGALHAR-SE , v. at. reffo* ficar o E ir viver retirado por defgofto. Tempo d*Agora u 2. co prefo co'm a cadella no coito. ENCANGAR v. cangar. ENCANUTADO, adj. orelhas do cavallo, ENCANHAS , t. da Giria dos Garotos, meias.as que so mais redondas , que largas; femeENCANHO , nu embarao. lhantes a hum canudo. ENCANIADO, adj. cerrado , fechado com ENCAPELLADO, part. paff. de encapellar ,; caniada. Palmer. 3. p. mor eneapellado as~ondas T. d?Agora r. JNCANIAR , v. at. cercar com caniada / 3. Cornos males to ercapellados, e fioV- -g. encaniar o craveiro. bre jeguidos, que huns a outros fe alcancovo ENCATAA , o adto de encantar. Fios Lemos Cerco j . 52. Outros naufrag antes encaSant. Vida de S. Jorge; e de S. Juliana pag; peltados domar, com que hio dar pelos recifes, CXXVIII. f. 1 envoltos nas ondas, ou rolo. H. N. 1.428. ENCANTADO, part. paff. de encantar v. ENCAPELLAR, v. at. levantar, encrefpar,

AM

ENC

ENC

e fazer dobrar o pice , ou lingua da onda fo-Ttar. Exagerar v. g. a culpa , a fineza, bre fi mefma ,' como fuccede andando o mar &c. Paiva Caf. c. 4 - v. ti. fazer-ie caro y, mui groffo; o mar encapella as ondas Moufi- g. encarece o monumento. / recipr. i^zer. tibof 25. v.affombrar as terras, encape Ia os mo- fe grave, difficil, derogar. Caftan. L. 3. / . 265 res Barreto V do Evonsel. Lobo diz que o ,, as mulheres encarecem-fie Ulif. j . 225.

T L ^ h T ^ o v ^

<* ondas, ? v. n.

As ondas vinbo de longe enopellado. H. : offieveurr z. 106. Encapellar n. naut. vir caindo a en- rogar E N C A R E C I D O , part. paff de encarecer. xarcia , ou cordas pelo calcz , ar afentarem no fiem. a. o que ua de encarecimentos, enfobre os vos. E N C A P O E I R A R - S E , v. at. refl. chulo en- c-fcccdor E N C A R E C I M E N T O , m. exaggerao. cantoar-fe. Eufir, 5. 1. EN CAPOTADO , p. de encapotar-fie, coberto Pedir com encarecimento, i. e. exagerando a neceffidade , ou vontade, do fervio , favor, ou com capote. S Mir. Vilhalp. A. 4-fc 3ENCAPOTAR , v. at. refl. encopotr-fie o ca- dom. E N C A R E N T A D O , part. paff. de encarentar. vallo abaixar muito a cabea , e ajuntar a boca E N C A R E N T A R - , v . a t . fazer caro , encaaos peitos , o que he perigofo a cavalleiro. recer. B. 1. ENCAPRICHAR , v. n. fazer, ou ter cac. 4. >i encarentar o monumento da terra ,', pricho em alguma coifa. E N C A R E T A D O , part. paff. de, encaretar-fe. E N C A P U Z A D O , adj. veftido , ou coberto E N C A R E T A R - S E , v. at. refl, mafcarar a de capuz, que era veftido de luto antigo. Elegiada f. 278. v. cara. E N C A R A D O ' , part. paff. de encarar. Que E N C A R G O , m. obrigao de fazer, ou tem cara v. g. bem , ou mal encarado, que preftar alguma coifa , que grava ; grava-me, pentem boa, ou m cara. so. Defconto , m onfequencia annexa a E N C A R A M E L A D O , adj. feito em carame- alguma coifa , ou acos Paiva Caf. c. 7- lo , congelado. Arraes 10, 4. pelo gelo , ou encargo da deficonfiana be falta de unio. frio v. g. as guas ; o rio. M. Luf. regelaENCARNAO , o adto de tomar cardo. Affucar feito em carameo, ne humana , de fe fazer homem v. g. a EnE N C A R A M O N A D O , adj. chulo melancli- cam ao do Verbo Divino. % na Pint. e Eficult, a co , triftonho. cr de carne , que feda s figuras humanas. E N C AR APELAR-SE , v. at. reflexo , com E N C A R N A D O , part, paff. de encarnar v. vento por d? avante comeou a enear apelar-fie o marCr , de carne , vermelha como carne viva- Caftan. L. 7. c. 76. , i. e. encapellar-fe. Men. Encarnado no fono, mui ferrado, Coutinho f. 69: e Moa L. 2. cap. 12. ornar vinha l do pe- andava o medo to encarnado^ neiles, eftranhado. ; go encaraplando-fe , como que fe armava para fe Caflan., 3. / . 51. % Encarnada a ferida , curada vingar dos penedos , que lhe fiazio eftorvo. de todo. Fios Sant. V. de S. Pedro ficou d p ENCARAPINHADO , adj. nem de todo con- to , como fe nunca fora cortado. Encar^.-.-; nado de vos "(S. Virgem) o Verbo Divino Exgelado , nem fluido v. g. fioryte. E N C A R A P I T A R - S E , v. at. refl. por-fe no cell. do Ave Maria f. 44. y, cume. E N C A R N A R , v. n. tomar carne hUmnav. ENCARAR. y v. at. olhar direito para algum. g. o Verbo encarnou. na Cirurg. criar carne . Vido do Arceb. 1. Levar a arma cara , e a ferida , e ir cerrando. y. at. Dar cr-de carapoent-la ao alvo v. g. encaravo nelles as ef- ne Pintura,, ou imagem. Encarnar a galinha pingordas, ou firechas Barros -2i fi. 201. Caftin. os ovos , cobrilos bem , de forte que fevdefen Mirar , no fig. meus defenboj encaro a al- vlvendo o embrio , comeando a aparecer cr f go Aulegr afia f. 94. fie , arroftar-fo. de fngu.- Encarnar os ces , cev-los , no fanE N C A R C E R A R , v. at. prender em crcere. gue , e partes da caa , para lhe. dar fome, e o Goverendor o mondou encarcerar em huma ca- geito de caar, t. de caador. -fie , metter-fe fa. V. de Sufo cap. 27. f. Eolo os ventos en- pela carne , v. g. a efpada , l a n a , oelmo >.oii carcera >'-.. armas amaffadas no corpo. fie cevar fe i" ENCARECEDOR ora, f. m. ef. peffoa.-, ferrar-fe v. g. no. fono encarnar-fe no pecque encarece; exagerador* cado Paiva Serm. 1. j . 264 : entrego-lbie o ENCARECER , v.* at. fazer caro , encaren- mando , e elles encarno-fe nelle de modo , qM quan-

ENCARECIDAMENTE , adv. com encarecimento. Inftante , affincadamente v. g. Naut.

ENC

ENC

487

quando fie vem mudados no conhecem rei, nem ro- E N C A R R E G A R , v. at. alg. coifa a algum , que Palmeirim. Dialogo 2. Encarnar , n. ,,; encommendar-lhe , impor a obrigao de a fiv onde o temor encarna , o commettimento be incerto. zer , executar v. g. encarreguei-lbe o cuidado de meu filho ; encarregar as Alcaidarias , aguarPalm. Diol. 2. ENCARNAS , pi. ^Ourives. engafte ; da , ou defeza da praa, a algum. Deixar o vo onde fe engafta a pedra. % Vo onde fe encarregado no teftamento, gravar v. g. encarencaxa, e embcbe outra p e a , na madeira, pe- regar a confidencia. fie , tomar - fobre fi a obrigao, cuidado y. g. emorregou-fe do emdra , metal. Couto 4. 7. c. 5. ^ E N C A R N A T I V O , adj. ligadura , que fe baixada , dejte negocio, dos dividas do amigo, faz para unir os lbios da ferida , e fold-la ; t. &'C. E N C A R R E G O , m. encargo. Orden. deCirurg. # E N C A R R E T A D O , part. paff. pofto em carE N C A R N E , m. de Caador, a parte do fangue , e carne , que fe d aos ces para os reta y. g. artelharia. Barros 2. L. 4. c. 1. treinar, e cevar. E N A R R E T A R , v. at. pr nas carretas v. ' ENCARNIADO , part. paff. de. encarnicar- g. a artelharia. . fe. at. o que perlegu com encarniam enE N C A R T A * ! O , f.f. o atto de encartar. ron.> to a preza , rel , o inimigo ; pertinaz v.g. ^ ?- T. J&O dio.. Couto 4 - 7 - 3. Attento na prefa , ou E N C A R T A D O , part. paff. de encartar ; pro% rel com fanha o tigre os olhos revolvendo en- crpto , banido. Cron. de D. Dinis por Leo p. carniados. 2. Cerco de Diu j . ti. Cevado , a.f- 47. ult. edi. , feito , e acoftumado a cevar-fe tigre to enE N C A R T A M E N T O , m. encartao.' carniado emjangue humano ^.H. Naut. t. 1. j . E N C A R T A R , v. at. banir , proferever: Ar164: ces que indo no^fro encarniados raes 1. 11. Meca fiua ptrio o encartou i. e. acoftumados a caar. Azurara c. 21. Encartar algum no officio , dar carta, para que . ENCARNIAMENTO , m. afferro , per- elle o exera como proprietrio. tincia , com que fe prefegue; algum, ou alguE N C A R V O A D O , part. paff de encarvoar. ma , preza. E N C A R V O A R , v. at. fujar de carvo. ENCARNIAR-SE , v. at. refl. cevar-fe , e E N C A R V O I A D O , part. paff. de encarvoieftar-fe lacerando com o ferro na briga, Barros car. ,3 ces encarniados nelle M. Luf. encarni- ' E N C A R V O I R , v. at. encarvoar. P. Peados huns com outros. Cevar-fe na carnia, ou reira 2. j . 66. encarvoiados da plvora rez degolada , e coftumar-fe a goftar pella os - j e , Cajian. 2. j . 175. lees encarniando fie nos cadveres queficaromal ENCASAMENTO , m. encarnas, cavidaenterrados affalt.ivo os homens dentro das povoa- de , onde fo encaxa , e erabebe a cabea do ofoes v. Hifi. Naut. 1. f. 151. Afnhar fe f o , ou de huma pea metida noutra. Caftan. filna briga , encarniado na briga. Couta 8. foi. iando nos caftellos nadantes do Samorim, que 127. Encotiiar-fie na preza ; ou contra al- Duarte Pacheco deftroou ; e no L. 2. f. 236. gum ; moftrar nelles a fanha , o furor , amea- enpafiomentos feitos em pos toftados, onde fe enar cora elles. Olhos encarniados, os que Te 'xerio jar pes > ,, - , enchem de fangue , com a muita raiva ; it. os ENCASAR , v. at. metter no encafamnto , que ameao grande m a l : entraiihos que fie en- eu encaxe , v. g. o offo deslocado, ou pea que camio no fangue dos pobres Paiva S. 1. f. Te embebe noutra. 118. ^v. ".,.ENGASQUETAR , v. at. vulg. encabear, E N C A R O C H A R , ou Encarouchar, v. at. em- perfuadir , n-.etter nos cafcos , em cabea. bruxar , ou enfeitiar ; de carouchas. E N C A S Q U I L H A R , v. at. engaftar em cafE N C A R Q U I L H A D O , - p a r t . paff de encar- quilha de metal. quilbar y. g. rofto E N C A S T A D O y. encaftoado. Lucena j . 59; ENCARQUILH AR, vi at. encolher com rugas. col. 2. E N C A R R E G A D O , part, paff. de encarregar. E N C A S T E L L A D O , part. paff d encaftellar,' Encarregado fie negcios , agente delles em carregado com caftellos portteis v. g. elejahcorte eftraogeira , com carta de crena, ou fem tes Arraes 4. 13. Elegiada f. 184 v. e/r. 2. ella.* Encomendado , recomendado,, negocio A idolatria encaftellada em cuftofas, e inexpugque levava mui encarregado H. Naut. 1. / . nveis fortalezas, i. e. os idolos em ricos , e for157- Ibos entregou muito encarregados. tes pagodes. H. N. 1. 2 0 3 : onde efto encaftel-

ENCELLEIRAR, v. at. recolher no celieiteUados eftes inimigos dos Reis 3 Vieira 4- " \ ro v. g. os pes 246. refl. recolher-fej ENCENDER , v. at. accender , fazer ficar

488

ENC

ENC

im" cfma"i raiz" do cabello , do que em baxo. \fi ENCASTOAR v. engaftar em filigrana , en- c 16. Encendeu-lbe nos peitos honro ja prefuno Cerco de Diu fi 117. accender no encafouilha: E^NCATARROADO , adj. doente de catarro , cendia o animo vendo as eftatuas dos feus mayors,, , difiro. * i Sagramor. Prol. fie , a alm4^ encende-fie em EN CATARRO AR-SE , v. at. refl. encher-fe, Umor ,, Paiva jP. 1. / . 44?- v j ENCENDIDO , part. paff de encender ; oue adoecer de catarro v. g. com frio EN CAVALGADO , part. paff. de encavalgar.eft vermelho como ferro; acefo, infiammado; a artelharia encavalgada , e affejlado P.cr de fogo, ardente v. g. orqftoencendido.de ira ,, Maufi. 26. o robim , carbnculo encendiio, P. L. . c. 13. M. Conq. i. 89 : amor encendido no corao. ENCAVALGADURA v. cavalgadura ^ENCAVALGAR, v. at. montar, v. g. a ar- V. de Sufo fi. 302. ,, Encendido tio Amor Ditelharia nos reparos. Fteire. Sobir em cima vitio ., fainadj d\Ajrca L. 3. c. 12. V * g- encavalgar o muro, a ferra , o monte ,, ENCENDIMENTO , m. incndio.- A cr a Banos freq. Caftan. 9. f. 227. para encaval-afogueada , e vermelha, que caufa a calnj; gorem a rocha. e f. Encavalgar o fujta , abcr- paixo , a inflamraao. B. Clarim. j t 14.* col. d-la , e entr-la, como quem efe-la , e enca- 2. encendimento qjqpveio ao rojio-de amor Clarimutido. valga o muro, Cajian. 3. c. 31. e 4- c. 67. ENCAVAR , v. at. metter o ferro , ou ca ENCENDRADO , part. paff. de encendrar', bo , na cavidade, ou alvado dos inftrumentos ou acendrar, y, purificar no Crifol. Paiva Serfn. v. g. encavar a efpada nos copos; encovar hum\ 1. / . 282. y. amor eticetidrado , i. e. apura' provado. martllo , <&c. H. Naut. 1. 465. levavo para ENCENSADO , ENCENSAR v. Incenfado, rejgate ferramenta por encavar. ENCAXAR , v. at. guardar em caxa. % Met- Incenjar, V, do Arceb. L. 6. c. 18. ter no encaxe., ou encafamcnto. Encafisr. ENCEPADO , adj. pofto no cepo, ourepEncozor algum no opinio^ de outro , em o jeu.ro. afian. 4. c. 67. achou 60 tiras encepados jtizo, abona Io, acredit-lo. Pinheiro 2. 119. n ENCERADO , part. paff. de encerar. Ufaa barba , aperta-l com a mo. Encabear, fe fuftant. por lenaria groffa encerada, alguma coifa na cabea de algum y. g. ,, en- ENCERCAR , v. at, andar, a cerca, em recaxou lhe buma mentira. n. No me encaxa, i. dor j fazer o giro , contornear. H. Naut. I..386. e. no me toa , n contenta o meu modo de corremos , e ence; cimos o mar, e toda a redondepenfar. T. d'Agora 2. f. 136 v. no me encaxaza delle. o que .dizeis. y. Encaixar , que parece melhor ENCERAR , v..at. untar com cera para taOrtografia. par os poros v. g. linho , tafet , &c. Para faENCAXE , m. encarnas , encafamento , zer mais corridio v.g. encerar alinha. Para vo regular para nelle fe embeber alguma pe- no desfiar, v. g. encerara borda do panno, &c. a lavrada feio da outra v. g. de taboas, ENCERRADO , part. paff. que vive em enoffos. cerramento , encantoado;. que no fe communiENCAXILHAR v. encaichilhar : encoixilbar ca, nem apparece. Eujr. 1. 1,16. v.> melhor ortogr. ENCERRADURA , o adto de encerrar, ENCEIRAR , v. at. recolher em ceira v. g. encerramento. enceirar figos pifados. ENCERRAMENTO , m. claufura , retiro. ENCETAR v. Encetar. Palm. p. 2. e. 138. H. Pinto p. 11. jejum, dijciplinas, encerramena cirne. to. O adto de encerrar , fechar, concluir v. ENCELLADO, adj. recolhido na cella , en g. o encerramento do livro ,, as palavrajs que cantoad. M. Luf. 4. 120. col. 2. e 129. declaro no fim delle , as folhas que contm , ENCELLAR, v. at. recolher em cella, em- Scc.. encerramento de comas com o joao , ou correfparedar. \pondente, concluso. * EN-

ENC

ENC

^ E N C E R R A R , v. at. fechar em claufura, T-c^acidade de algurft lugar, ou vafo y. g. cella, cercado , vafo; comprehender y. g. e,ti-< ber as trilhas de trigo , bum copo de vinho. f. cerrar ps animaes, agua em vafos; o porto, ou Encher de efperanas, de horror , jufto , alegria , edifcio recinto dn do murn muro,. nu ou CAAA* Cidade. a fie edificio no no redtito /* pavor n^nn. , moAn ir encher H,fi ;,.,... .. as medo. C .C-t-Icfi^fr Satisfazer u y. g. b"em em cafio. No juftia todas as virtudes fe encer-fiuas obrigaes , o feu lugar. T. d^Agoro 2. D. ro; os dez mandamentos fe. encerro em dois. 2. f. 75. y. Encher os ouvidos de razoes. % Rematar , pr termo. . nift Pbebo encerrou L me levavo , e de ti todo enchio Fer* o claro dia fechou, acabou. Egl. 8. Coifa que enche os olhos, que agrada, ENCERTADO y. encetado. fatisfaz. Vieira ; encher a' vifta, o mefmo. Mt ENCETADO , part. paff. de encerar: princi- Dif. Encha de prefentes. a. algum. Enchera, piado ficou o negocio encetado P. Per. 2. /,idade, chegar a grande velhice. Encher os feus *5V v',,teve menos que fazer com Q gigante dias , chegar ao ultimo dos que havia de.viver. porque j vinha encetado dos golpes de feu pai Encher d algum as medidas, deix-lo fatisfeiPalm. p. 2. c. 158: asarmos no encetados ain- to. Encher o vaticinio ,' comprir. -Encher a da de golpes Palm. p. 3. 15. mar v. mar,. Encher a Lua, ir apparecendo E N E T A D U R A , . aco de encetar. mais parte do Feu difco illuminada. fe de . A coifa que fe tira , ou faz por principio, gofto , -c. quando fe enceta. ENCHIMENTO , m. coifa , com que fe ENCETAR , v. at. principiar; tocar tirando enche y. g. a palha la, perma so enchimena primeira poro , e blindo no que eftava to de enxesges, colxoes, almofados , <&-(. inteiro y. g. encetar a taa bebendo o primei- de eftomago , pejo que fe fonte quando eft carro., bum pouco delia.' Tenreiro Ttin. cap. 17 : regado de comer indigefto. Copia y. g. enencetar bum po , bum queijo. Barros o chimento de fangue. Bolfa de coiro em que os ra^ Oceano naquelle dia encetou em nos dando ce- pazes levo os feus papis efola , pfta. En' va aos peixes doquelles- mares /'. e/foverteuchimentos , peas de madeira da cnftruco dos os primeiros Portuguezes no parece razo navios. H. Naut. t. 3. 42. que me encete eu i.e. que feja o-primeiro XENHIRIDIO , m. Pinheiro r. 87. a fallar , Lobo encetar louvores de algum (ENCHIRIDION , m. (cb como q) Livro P. Pereira Dedic. principiar , tocar,de paffada : manual. Chrifi. Prij. no feu enchiridion dos e L. 2% f. 141. cujos merecimentos rjio encettempos. mos ; e fi. 143 encetar alguma negociao ENCHOADO , parr. paff de enchor , rnetprop-la ,, principiala as ejpadas, desfeitas as rido em choa. Pinheiro 2. o^.em huma armas hio enceitando as cornes Palm. p. 2. c. lapa. 9ENCHORIAR-SE v. arriar-fe , encrefpar-fe EN CEVAR y. cevar ; e v. encebar. o animal v; g. o rato com fanha. ENCHACOTAR , v. at. de Oleiro, metter ENCHUMBAR y. chumbar. a pr-imeira vez no forno , e cofer a loua , ENCI.CLOPEDIA,. corpo didadtico das que ha de fer vidrada, artes, e fciencias. E gCHARCADO , part. paff de encharcar, ENCICLOPDICO , adj. que contm notirecolhido em charco. Agoas. encharcadas, no cias de todas as artes , e fciencias. Que fabe os. marerias difficeis , obfouras. S Mir. princpios dellas. ENCHARCAR-SE , v. *ar. refl.. rprefontar- ENCIMAR , v. at. ant. acabar , concluir. le em charco. Metter-fe no charco; atolar- B, P. ie em lameiro ; e em vcios.ENCINTADO, adj. guarnecido, reforado com ^ E N C H E M O , fr. adve.rb. hojnemd^ncbemo,cintas. Lobo Defieng. cojres encimados dejerro *> e. perfeito , iricito , egrgio, do irado. ENCHENTE, o aflo de encher v.g. ENCLA.VINHAR , v. at. endavinhor os dea enchente da mar; da Lua Veiga Ethiop. f. dos , trav-os , entre fi , mettendo huns pelos *7- v. Enchente do ro , que irasborda. . outros. B. P. e Cardozo] vertem peinatim , enEnchente da Graa Divino ,, Lucena j . 307. col. clavinhando os dedos, i. e. em frma de dentes 2 : enchentes de goftos.'T. d'Agora 2. / . 137. de pentem. . Enchentes de negcios ., V. do Arceb. Ufa-fe ENCLAUSTRADO , part. paff, de enclauftrar. adjeft. v. g, ,, he mar enchente. ENCLAUSTRAR , v. ar. recolher em caufENCHER, v. at. oecupar, pejar o vo, ou tro ; encerrar Eolo enclauftro os vemos.

489

"Qqq

EN-

ENCLLAR*, v. at. dar huma , ou mais. ENCOBERTAR, v. at. acobertar. mos de coia na taboa que fe ha de pintar. ENCOBRIDOR y. encubridor, e deriv. Trone. Arte do Pint. f. 94. encollado o po dai-lhe bumi p. i. c. 18. mo de geffo. .. ENCODAR-SE v, recipr. Naut. encodar-fie a no prender-fe de popa, ou ficar com ella ENCOLUMBRINADO , adj. canho de" debaixo da agua, -(de,, coda Italiano') Caftan25 at 26 dimetros de longor , atira baila de 3 0 , 4 0 , e mais libras. 2. fi. \6\. ENCOMENDA , coifa, que fe manda ENGODEADO, part. paff de encodear. ENCODEAMENTO , m. O adto de enco- comprar, trazer, levar, para ufo, ou commercio , por ordem de algum. Veio de encomendear , o fer encodeado. ENCODEAR , v. at. fazer , ou pr cdea por da , i. e. por peditorio , ou ordem , para alguma peffoa. Dar encomendas, i. e. dizer , qne oualguma coifa. v. n. Criar cdea. ENCOIFAR , v. at. d' Artelharia , pr-a coi- trem fe encomenda em a merc, favor, ou graa daquee , de quem fe ho de dar as encofa ao canho. Exame de Bombeiros. mendas. Eufir. 2. 5 T . Arraes 1. 3. ENCOIMAR y. acoirnar. ENCOMENDADO , part. paff de encomen-f ENCOIRAADO , part. paff de encoiraar. ENCOIRAAR , v. at. veftir de coiraas. dar , feito por encomenda , ou ordem v.g. ,, fiapatos encomendados. Recomendado ao cuida fe no animaes, que a natureza encoirado, proteco , favor. B. Ciar. f. 140. col. 1. eou de duras conchas. Vigrio encomendado, o que no he collado. ENCOIRAR v. eneourar. os Anjos tem fiem encomendados Vieira , i. e. ENCOLERISAR , v. at. caufar clera. peffoas encomendadas fua guarda. Vida. fe-, encher-fe de clera. ENCOLHEITO , part. paff irreg, de enco- aos ventos entregue, S. Mir. Cano i.efi.^, lher : encolhido. S Mir. ENCOMENDAR ,' w at. mandar fazer algu-, ENCOLHER , v. at. retirar, encurtar con- ma obra , commifso , alguma compra y, g. tratando v. g. encolher a perna, o brao , as encomendei-lhe bum par de botas ; ou que me compennas , azas. Vieira. Fazer encolher , metter praffe hum eficravo. Recomendar algum a ouyor dentro. Vieira Con. t. 2. fi. 124. he o trem , pedir-lhe que o agafalhe , favorea, poraue encolhe a minha incopddade Leo Defi- teja; e affim algum negocio , que o trate, ou' erip. vergonha os- encolhe a culpa encolhe a tofavoea. fe , f de algum , entregar-fe, dos ,, Vilhalp. A. 5. fc. 6. Encolher-fe o que confiar-fe efperando delia bom,acolhimento. Freif vai fiecando. Encolher o mo , no . no def- re ; encomendar algum fegredo no f de alguemi pender com largrreza , haver-fe illibe-ralmente. {Lobo) confi-lo, Moftrar , que he digno de T. dPAgora 1. D. 4. Encolher o animo , ou o eftimao v. g. encomendar na orao que ficorao , defmaiar , abater. Pinheiro 1. 219. zer. Eftat. da Univ. ant. Encomendo-me em V. Encolher os hombros , no fig. , moftrar que no fe merc , i. e. ao voff favor. Eufr. 5. 1 : enfaz cafo ; ou que no efta era fua mo- remediar; commeiidava- ao foccorro do cavalleiro do tigre que fe eft atalhado ; que fe no pode refiftir. Palm. p. 2. c. 133. Encomendar algum me Encolher-fe, acanhar-fe , apoucar-fe entre nos mria ,. faz-lo memorvel; alguma coifa meenvergonhadasfie.encolhem as artes boas Lobo mria , tomar de cr. Encomendou: feu nome Egloga. u immortalidade Pinheiro 2. 6. Encommenday^ENCOLHIDO, part. paff de encolher. Aea^ fua memoiia - eternidade H. Pinta f. 170. nhado , por vergonha , modelia , &c. por timi- col. 2. dez. Macedo., e L\ Franc^ Man. Lobo. Egl. 10. ENCOMENDEIRO , m a peffoa, Violante he encolhida-. Azas encolhidas , no que toma commifso de encomendas., e as, exe acanhamento , quem vive. cam as azas to en cuta. H. Dom. 1. p. L. 3. c. 32. coibidas nefte dezerto- ,, Lobo. o refiiuxo do mar ENCOMIO, m. louvor, elogio, gabo. T. encolhido , i. e. retraindo na reffaca do rolo 2.d'Agora 2. D. 2. f. 67. v. Cerco de Diu fi. 46. Homem de penfamenis en- ENCOMMISSAR , v. n. cair em commiflo colhidos , i. e. acanhados: it. retrahido. no pagaro a renda , ou penso da quinta*, ENCOLHIMENTO', nu contraco v. g. pelo que encommiffro Caminha, de Libellis afa de nervos. Timidez , falta de defpejo ,.' defen- not. 42. p. . -. ( voltura , acanhamento. ENCQMROADQ-, part. paff. de encomo* EN.CQLLADO, part. paff. deencollar. roarr-fe*

49

ENC

ENC

EN-

ENC

ENC

491

ENCOMOROAR-SE , v. at. refl. prTe no que militar. Vieira. Encontros no jogo, 2 caroomro; f. encumear-fe, exaltar-fe. defiuf. tas femelhantes. Oppofio, eftorvo, obftaeuENCONCHADO , adj. que tem concha , co- lo. Soufa. Errar encontro, era defar do juftaberto de conchas ; feito forte com a defeza ds dor quando no encontrava com a lana aquelconchas, Elegiada j . 240 v. das ricas Pyhote- le , contra quem corria, Palm. Os encontros das tes enconchaaa; Que tem cafca offea, du- azas da ave, a parte fuperior delia onde vai fara. Elegiada j . 50 v. o enconchado jruto das pi-zendo a volta , e donde nafcem as pennas maionhos : o enconchado jacar, o Rinocerte, &c. res. ENCONTRADIO , adj. fazer-fe ENCOPAR, v. at. fazer pando , enfunar y. ir enontrar como por acao. Lobo. Palm. p, g. o vento as brancas velos encopava Lobo 113. v. Comdefl. Canto \4.A. 220. eft. 1. ENCONTRADO , part. paff. de encontrar. ENCORDIO , m. bubo, galico , mula, - Oppoftos y. g. cofiumes V. de Sufo. ENCORDOAR, v, at. pr cordas ao inftrumen% Eftilo encontrado a todo a arte oratria Vito mufico. Dar com a lana na corda , e no eneira. Mui unido , fem feparao y. g. jobran- fiar a argolinha.,. vulg. Ficar defconfiado. celhos encontradas. Refiftido, impugnado T. EECORNELHADO , adj. ant. efcornado, d'Agora. 1. 1. a mentira, adulao dio, ero aviltado , deshonrado. Cron. do Condefi. j . 62 v. encontrados, abominados. Encontrado com, concol. 2. trario , oppofto v. g. encontrado com o fervio ENCORONHADO , adj. cavallo he hum del-Rei, e bem pblico : com as mximas do Chrifdos defeitos delles. Galvo j . 102. tianifmo , e do honra, incompatvel : enconENCORPADO , adj. que tem corpo bafiantrado com os goftos do carne Arraes 3. 29. t e , no mui delgado v. g. ,, papel,- panno ENCONTRO ,, m. a pancada , que do ENCORPAR , v. n. deitar corpo , crefoer , as coifas, que fe ericontro, empurro de en- ou engroffar. contro. EN CORPORAO , o adto de encorpo? ENCONTRAR , v. at dar encontro , topar , rar, ou encorporar-e em alguma corporao. chocar acafo, ou de propofito. Palmeir. 3. p. ,, ENCORPORADO , part. paff. de encorporar o encontrou pelos peitos. A chegar , e unir as almas encorporedas efpiritualmente com huma coifa a .outra v. g. a natureza havia-, Chrifto ,, Fios S. p. 2. j . 4. y. c. 2. lhe encontrado as fbbrancelhas, com que o afieiou NgORPORAMENTO , m. Farm. a mifaffs. % Encontrar contas, compenf-ias entre fi tura , de vrios ingredientes em hum compofto-, os que mutuamente so credores, e devedores -- ENCORPORAR, v. at. fazer de vrios inde parcellas, Oppor-fe , fer contrario, offen- gredientes hum corpo, mifturar. Unir v. g. der y. g. ,, encontrar o algum osi internos , o huma poro de terra outra herdade. Unir gofto.; coifas que eticontro as Leis, a confidencio. ao deftridio ; ao territrio , s raias do Reino ,. Paiva .Caf. C 5. encontra a razo: V. do Arceb. ou domnios , ao eftado ; emorporou Coroa os I.e. 3. encontra das Leis. Defajudar, desfa- conquiftas Port. Reft: Caftilho Elogio del-Rei vorecer, V. do Arceb. 1. 3. . Encontrar a von- D. $. 3, M. Luf. encorport: Vidigueira tade de quem fe ama , adivjnha-la^previn-la. Guia no Coroa. % Os rios encorporo juos guas no de Gafados. Ir encontrar-fe com algum em almar ,. Confipir. j . 244. Admettir em a fociegum fido , ir ter com elle. Vieira. -fie, coh- dade , corporao , entre os membros de Univertranar-fe y. g. efias Leis fe eticontro; enconfidade. Eftat. ant. encorparar fie nefito Univerfitrao-fie nos votos, opinies. dade. - ENCONTRO , m. o adto de encontrar , ENCORREAR, v, n. contrair-fe, e enrugarchocando ; de topar algum no caminho , &c. fo como o coiro ao fogo. Sair , ou correr 00 encontro de algum , i. e. a en-ENCORRER , v. n. ou Incorrer , ir dar , corcontr-lo. Dar bum encontro , topar. Lobo rendo para a coifa onde fe vai dar. Encordeu a befta hum grande encontro na efquina. rer no dio de algum , Odiar-fe. Na cen juro, Acafo y. g. jdiz encontro obftaeulo contra ficar ligado por ella. Cahir v. g. encorrer rio , oppofio. Fios Sant. j , Vi. partem, for- na in digitao de algum Vieira: encorrer em taleza contra todos os encontros, e dificuldades perigo. H. N. 2. 238. S 8. y. encontros, e torvaoes Contrrie- ENCORRIDO y. Incurfo. Trone. p. 2. condades y. g. apparentes enconuos, que fe-acho to 1. enconidos em outras penas. na Hiftoria Evanglico. Vieira. Recontro, cho- ENCORRILHAR, v. at. metter em corrilho.J

Qqq ii

EN-

' E N C O R T I A D O , part. p a f f . d e encortar. , E N C O U C H A D O - , adj. encolhido , acanhado. Duro , e afpero na fuperficie, foco , e poro- Eujr. Prol. a Lingua Portugueza que at qtfi fo como a cortia y. g. fruta; a lingua ne- eftve encoachada fiem poder'furdir. E N C O U C H A R , v. at. curvar. /<? pr; gro , e encrtiada. fe de ccaras. Fazer-fe curvo. B. P- Abater," E N C O R T A R , v. at. metter em cortio. deprimir , compremir. Reveftir de cortia, ou cafca de arvore. EncorEN C O U R A A D O , adj. armado de couraas, tar o cho , a cova. Fazer duro , fecco , afou curas. pero , e porofo como cortia. fie, fazer-fe E N C O U R A D O , part. paff de encourar. 5 Cocomo a cortia. Os lindos ps tornados em raxas encarnadas no , fegredos v. g. no fort zes , na terra fe lhe arreigo ; e o peito mimofio , de coxas encouradas ; encoberta do que convm e delicado , fe torna afpero , e bronco encrtiada , tirada a metaf. das arvores que fo en- dizer-fe. Ferida , cicatrifada. CoraaL cortio , ou revelem de cortia , ou cafca nos - infenfivel, duro , impenetrvel, como forrado de couras. troncos. B. P. ' E N C O U R A R , v. at, forrar de couro , ou ENCOSAMENTOS , m. pi. de calajate , pelle. -H. Pinto p. 2. cap. \6 mandou-enconso peas , que atravefs-o os braos , e pofturas rar a cadeira do juiz com a pelle de feu pai. % .para as- fortificar. ENCOSPAS , pi. de fiapateiro, peas de Encourar as arcas. H. Naut. 2. f. 237. man-' forma de fapato , ou botas , com que elles as dou fie encouraffem os bambuzes. , em que ia a alargo mettendoas fora- no fapato , &c. plvora. Encourar, n. .011 encourar-fie a jerida, cicatrizar-fo, criar pelle por cima. Metter nas, encofpos , no fazer calar. B. P. EN C O U T O , nu multa , ou pena pecuENCOSTADO, part. paff. deencoftar. Arrimado- y. g. encoftado a huma arvore ; na lan- niria irapofta por certas leis ; job pena , de a ; no cotovelo ,'fi chegado , pegado v. g. na pagarem a ns os noffos encantos ,, Carta de Afrc-a , a que o Ilha jaz encoftado. Lucena c. D. J. 2. na H. Dom. 2. p. j . 152. v. Prov. 33. f. 49. cok 1 : encoftro o arraial a bum da Ded. Cron. j . pag. 14- col. i.Ord. L. 1. T, outetro. f. Encoftado a algum , que eft foa 8. 7. ENCRAVAO , v. encravadura, , tt. fombras Lucena ^mofados a peffoas devotas : Coifa falfa , que algum mette na cabea a ouPinheiro 2. 3? na tua prudncia. E N C O S T A R , v. au arrimar alguma e%ifa a trem. O eftado do prdio entremeado rios outra que a foftente , apoiar v. g. encoftar-fe prdios de outros donos. Leis mod. E N C R A V A D O , part. paff de encravar pre- . a buma arvore , na lana , rio bafio , no cotovelo. gado y. g. Cbrijio encravado na Cruz Barros . Bufcar o emparo , patrocnio y. g. encofiar-fe a algum. AcoftarTe y. g. a alguma dou Cart. j . 39. Que tem cravo mettid pelotrina , opinio. Encofiar o bafio , a vara, renun- cafco, o cavallo. Que eft logrado com peta,' ciar ao cargo , dignidade., d e q u e e l k h e infignia ;. que Te lhe metteu, Culpado, Vieira ,, ou iffieffe fi, ou no fempre ficava- encravado. % Predar baixa. E N C O S T E S , m. pi., de pedreiro , aven- gado y. g. os olhos encravados- cm.algum obmentos , obra a que eft encoftada, e contra a qual jeo Lucena. Terras- , ou p/edio encravados , so os prdios menores , que fico em meio firoeeja o arco , ou abobada. E N C O S T O , f. ra. a parte do banco , ou ca- de outro maior , ou ouaros de outro dono, e deira ,. onde encOftamos o corpo para atras. fonhorio. Leis mod, Coifa a que outra fe encofta , arrima. Cama de E N C R A V A D U R A , cravo , ou aftilha encofke. mettida no cafco da cavalgadura, Rego Alveit. ENGOVADO" , part. paff. de encevar. E N C R A V A R , v. at. pregar com prego V. 'Olhos- entovados , fomidos debaixo das fobranceg. encrava-lhe a cabea cem bum cravo Fioslhas:, afundidos. Retirado-, encantoado. Pmhe- Sant. V. de S. foige: encravaro a Cbrift na to 2.. 40-nos choas: T. d'Agora 2. D-, i.fi. Cruz idem. Offender com cravo o p da bef55. v . ,, o encovado monge ,, ta , quando a ferro. Metrer prego- no ouvida ENCO-VAR , v. at.. enterrar, metter era co- do canho para que no poffa fervir encravar va. Amaral 11. as Emas pe , e encovo os a artelharia M. Conq: Pregar frechas , vi?' ovos na areia. Efconder, oceultar y. g. rotes , &c. Naufr. de Sep. fi. 88v v. Dar. a * encavar os talentos. Os olhos fie encovo , i, e. entender huma coifa por outra enganar eJUo, eacQvados. Mmj.. 29 v* efte- velho no fie deixa encravar~ Culpar acetr- fan- -

49i

ENC

ENC

ENC

ENC

. _4<>i

fand. Ferir-fe com as prprias armas; e no indinar. Barros encruaria Hdalco. Cruz fig. ficar convencido com as foas razoes, ref- Poefi. f. 144 o tiraria mais encruado . pofta^. fie no lodo , atolar-fe muito. y. fe , encrUecer-fe , fazer-fe mais cruel, encarniCravar feitas , cravar os olhos em alpm ob- ar-fe. Hift. de Ifea f: IOO v. encruaro fe os' combatentes nos golpes, que je atiravo , , v-enjedto. ,. ENCRAVO, m. o mal que fe faz encra- crniar-fe. ENCRUECER-SE, v. at. refl. encruar-fey.' vando a befta. Preftts. f. 13. v. g. o,eftomago , que hia' cozendo os.alimenENCREO , adj. v. incrdulo. -. ENCRESPAD , part. paff. de encrefpar :' tos Fazer-fe cru ,. cruel encruece-fie o\ Amor , quem bo que o abrande ,, Ferreira Ode goddbas encrefipadas T. d?Agora t.D. 3, 8. L. 1. e elegia 3- ., quanto- o moo encruece ,. Pinheiro 2. ico. efiatuas com cabeas encrefipadas a mi abranda: eleg. 7. de raios de ouro: mor Eneida 3. 150., ENCRUELECER-SE , v. at. refl. contra al^ ENCRESPADOR , f. nu ferro de encrefpar guem , tratalo com crueldade. Arraes 3. 23. O cabello , Scc. E N C R E S P A R , v . at. fazer crefpo , darcref- Tornar avvar-fa, e fazer-fe mais cruel y. g.,% veio a encrnelecerce a guerra M. Lufi. p o v . g. encrefpar o cabello, pennas, <&c: a roupa engomando. Fazer afpero , efcabrofo com ENCRUZADO, part. paff. deencruzar. % Os pontas ; crefpo : veja crefpo v. g. ,,. os rochedosbraos encruzados, cruzadosque encrefpo a cofia ;, as alabardas , os canhes, ENCRUZAR , v. at. cruzar, atraveflar- huque encrefpo as fileiras , as ameias, os muros,ma pea fobre outra , como as que compe a &c. Enerefpor-fe a ave, abrir as pennas , arri- cruz. aoencruzar de-hum valle ,, f; e, aa -las. O animai feroz, arriar-fe , quando quer atraveflar. Lobo Condeft. cv 15. e/r. 1. accommetter. Eneida 10. 179.- 2. Cerco de Diu. E N C P N . U Z I L H A D A -, encontro de camif. 81. o tigre encrefpa o lombo, e affim o javati nhos , que fo cruzo. Alfaiate de encruzilhadas , o que faz bom barato do feu fervio ,. as cerdas, Dos -homens comeou S. Bernarou preftimo. Eufir. 1. 2. do a encrefip&rfiecontra elle , e dice lhe Fios Somar. Vida de S. Bernardo Abade: F. Mendes ENCRUZILHADO , adj. mores cruzados , c. 150 comeando os Brams da guardo' afie bravos. S M. Vilhalp d 02. encrfiparem contra ns. Viriato 17. 83. it. Dar EN CUB ADO , part. paff. de eticuhar. v. %. moftras de efquivana , e defamor , ou defdem , Oculto , efcondido profundamente v. g. ,, l fazer-fe difficil a mulher. Hift. de. Ifea fi 3 3- v. dentro de fua alma , onde a pakeo andava encu-: Eircrefpor-fie o mar , alterar-fe enrefpo-je boda as , e fecreta Palm. p. 2. c. 79. guas com a virao Palm. p. 3. j , 11. repel. ENCBAR , v. at. recolher o vinho-, ou ou Alterar-fe, indignar-fe. Al. Luf. nofieen- tra coufa nas cubas. Cunha Hift'. dos. Arceb. de crefipem os leitores. Encrefparje algum com foBraga t. 2. berba. Encrefipor-fe com algum , no fe lhe EN CUBERTA , ''. efcondrijo , azilo ; coiacanhar, fazer moftra de querer brigar , refiftir. fa que encobre; valliacouto. Arraes 1. 20. para-, ENCRTSTADO , adj. ornado de crfta , ou ter a fua ignorando alguma encuberta-; o filencio fedas de cavallo v. g. capacete talvez he encuberta da ignorncia, e da eflupdez',. ENCRUADO , part. paff. de encruar: v. o com que item fempre be indicio de madeflia : - .' verbo. el-Rei que bufique outra encuberta ( e. coifa.,,. ENCRUAMENTO, m . o adio de encruar- que encubra a fua verdadeira tenao) Azurara: fe. O eftado da coifa encruada. ENCRUAR , v. at. tornar a fazer cru-, e en- ENCUBERTADO', adj, y. acobertado- Oon.' rijar , o que eftava quafi codo , agua fria' jaz de Af. 5- c. 58. par Leo. " ra. animal Braencruar effe guizado: encruou-me o eftomago. fil. oue tem conchas , Tatu. Encruarem fe os humores , as insbooes ENCUBERTAMENTE, ad'v.occuI'ta, efcon Encruoif-fie a negociao entre Ajonf de didamente v. g. cafar, clandeftinaraente^ Albuquerque , e o Vice-Rei ,, i. e. fice coENCUBERTO , adj; occnlto. Defconhecimo a principio. Caftan. .fi. 203. Muitos-ma- do , incgnito v.g. caminhos, defignios , odios< les encruo-fie mais com afpereza', e remdeo-fe encubertos , encubertas tyranias 2. C. de Diu / com dtffimuUo Paiva S'. 1. fi. 255. v. En- 326\. Veio encuberta a ejle Reino, fem fe dar cruar-r n. ",, huns coraes abrando , outras en-, a conhecer por quem era.. ermo) Ferr. Epitbalaini. Exafperat x irritar", ENCU&ERTO nu animal, encubertado. EN~

,, o ramo com os pomos enENCBRIDIO ,* adj. cheio de encubertas ,f zo , acttryat v curvado Uliffeo. Emborcar y. g. encUrvar efcondrijos , Lxtebrofus. B. P. ENCUBRIDOR , m. o que encobre fa- o vafo paro verter o licor. Elegiada fi. 157. aba-' zenda , ou peffoa , em cafos defezos pela Lei , ter , humilhar Baltazar foi encurvado por 9 v. g. de furtos , deliquentes. Orden. Tempo d' Rei dos Romos Azurara c. 103. Enewvrfie , fozer cavidades y. g. encurvo-fie- as onAgora i. 3<; afioldadeficofietomou encubridoro de das Cames encurvando-fe o pego -Eneida males , e defienfora de ladres., ENCUBRIR , v. at. occultar vifta. Dis- 3. 127. % Fazer volta cncaya , (oppe-fe a bojar) encurva-fie a terra com enfeadas Barfarar. Vieira encubr ir-fe debaixo de alguma figuro viftvel. Acolher , e favorecer v. g. encu- ros 2. D. foi. 187. brir ladres em fua cofo , roubos. . Guardar em ENYCLOPEDIA , e ENCYCLOPEDICO so conformes etimologia ; v. enciclopdia. fi v. g. , encubrir os achados M. Luf. DifEWDE , palavras antiq. , que eqivalia a. d' fimular , no declarar , no manifeftar v. g. encubrir os pefares. M- Luf. encubrir o jornada.elle, d^elles, d'ellas v. g. ganbo herdainettos^ Freire. Encubrir o paixo, o defeito do corponos meus reguengos; e fazem ende honras, i. e. aquirem herdades nos meus reguengos , e fazem com artificio , os vicios, <>-c., dellas honras. Adon- Luf. f. 319. t. 4. e nom ENCULCA , e deriv. v. inculca. ENCUMEAR , v. at. pr no cume. fe, dom o mi os meus foros, que ende ei de haver i. e. que dai, ou dellas hei de , ou devo ter, elevar-fe ao cume. B. P. ENCURRALADO , part. paff de encurralar. ibid : por ende, por iffo, Lei de D. Af. 2. Mon. ENCURRALAR, v. at. metter no curral v. L. 4. t. fi 107: fem quedar ende por contar g. encurralar os gados. Encantoar. ,, os hi rem ,, fem ficar diffo por contar coifa alguPortuguezes encurralaro os Mouros em Afirica,ma. Ferreira Sonetos em linguagem antigo , o 34. fizero que fe tiveffem l como prefos . ter o do L. 2. Ende d'a, defa caufa. Nobiliar. fi: 67. inimigo encurralado nos matos Lemos diz actm ralados: fazer retirar, e encantoar em pofto donENDECA'GONO , m. Geom. figura de de no-ha faida. Couto 4. 2. 3. j . 23. y.. onze lados. ENCURTADO , part. paff de encurtar. ENDECHA , compofio potica fneENCURTADOR ,. m. o que encurta. Pinhei- bre, nnia. ro 2: 3 encurtador.es do benignidade de V. Al-r ENDECHADOR , f. m. -ora , f. pefteza ,, foa que cantava endechas. ENCURTAMENTO. , m. o adto de enENDECHAR , v. n. cantar endechas. D.Fr. curtar. de Portugal. ENCURTAR, v. at. fazer curto , diminuinENDEMONINHADO , adj. poffeffo do dedo a extenso , o longor. Abreviar v. g. mnio. : o tempo ; a negociao. S Mir. Eftrang. fi. ENDENTADO , adj. do Braso, adentado y. 128; razes, ejcritura Soufa, eLucena. ENDENTAR , v, n. pegar huma roda com Diminuir y. g. ,, a gloria. Souf: os efperanas os dentes nos de outra roda , e mov-la , fe fo Paiva T. 1. fi. 165. y. a huns encurto os move y. g. a roda maior endenta no menor. dias com doena ,, abrevia. Lucena encurtar a t. de Mecnica : endenta a roda nosfiufielos;e os mo , fazer haver-fe fracamente , ou portar-fe com jujelos engrasofe na roda dentada. fraqueza y. g. o temor lhes encurta amo, ou ENDEOSADAMENTE , adv. divinamente. com temor encurtou a mo. Encurtar a manten- ENDEOSADO , part. paff. de endeofar ; con o, ordenado , <<c. diminuir. V. de Sufo c. 37. vertido em Deus, divinifado. Inpirado de ef Je o toiro , quando quer arremeter. (Mau* pirito Divino. Suberbo, como fe no foro hufinb;o Af. AfricJ) recoher-fe, encolher o corpo. mano , mas divino. Vieira , endeofada jftdolguia ENCURVADO , part. paff. de encurvr 2. C de Portugal: deificado, de Diu f. 318. encurvodos ferros por ncoras: y. NDEOSAMENTO , m. o afto de endeoo verbo. . far, ou endeofar-fo: deificao. ENCURVADURA , o adto de encurvr. ENDEOSAR , v. at. deificar , pr no nmero Curvatura , ou a dobra , por onde fe^diz a coi- dos Deufes. Lobo Difc. fobre a Vida Pafi. deifa curva. , dades, - que os homens enganados endeofivo ENCURVR , v. at. fazer curvo y. g. fie, attrbuirfe qualidades divinas, arrogarencurvr huma varo , tboa. Dobrar com pe- fe, e exigir honras devidas a Deus > j os Reis , e

494

ENC

ENC

Nb

t Prncipes fe ndeofiro com a vaidade , toman-\% Endividar a outrem , fazer que faa divido' muito na cortezia , do que era devido'o das. Deus Lobo Corte D. 12. f. 226. ult. ed. ENDOADQ ; adj. ant. cheio de dor, dorido. ENDEREADO , part. paff. de enderear ; Ferreira Soni 35. Livro z. endoado grito dirigido. B. endereado ao fervio de Deus. EMDOENAS, f. dores, p-ixes, padeENDEREAMENTO , m. direco da cimentcs , tormehts ; quinto , fiextafeira de encoifa endereada. doenos , i. e. das paixes ,' ou dores do ReENDEREAR , v. at. dirigir , encaminhar demptor. y. g. a carta a algum, por meio do fobreefENDOSSADO-, part. paff. de endffar. Lei* ' '" ' crito. -Vieira Cartas: ,, alvo a que fe endereoMod. fiuas Obras Eufr. Prol: os grandes efpiritos ENDOSSADOR , m. o que ndoffou a lefempre fe endereo a coifas altas Eufr. 3. 1.tra. Leis Mod. Palmeir. 4. p. f. 1 : e p. 2. c. 139 endereENDOSSAMENTO , m. endoffo. Leif ando as palavras a ella ,, : H. de Ifieo fi. m Mod. as razesfieenderenavo para elle ' Caminhar ENDOSSAR, v, at. de commercio , endoar huJ direito , em direitura. Nobiliario fi. 32. Palm. p. mo letra , he declarar aquelle a cujo favor fe 3 . / . 10. v mandou enderear para bum fitio,, faca , nas coftas delia , que fe pague outrem? endireitar. a quem a trafpaffa. it. Paffar recibo nas. coftas. ENDERENAR y. derenar , interpor o Leis Mod. feu valimento , negociao y. g. para fazer ENDOSSO, rra endoffamento , ou" declarapazes. Nobiliario f. 32.. Por enderear,. H. de o , com qe fe endoffa huma letra. Leis Mod* Lfiea j . i n . Barros Cart. f. <o enderence :o ENDOUDECER , v. at.. fazer doado. S meu curfo de vida i. e. diija. Mir. Ecloga 8, eft. 32 : Cames Anfitries. Sim> ENDIABRADO , adj. endemoninhado. Machado fi. 67. y. . Ficar dodo. x Ficari Mo; furiofo. Maquina , he huma barca, como doudo por amor , ou outra paixo,' e nella , hum corredor entre paredes groffas ENDOT , adj. antiq. coftumado. Lobo Pricomo cmara de miria, cheia de peas de fer- *n*v. y, porm eu era endoUto a outras condies ro carregadas tem a boca, e os vos entre pe- mui diferentes: ,, haver em douto , faber coifai as cheio de plvora , rocha de enxofre , bom- que focede freqente , e ordinariamente. Lobo bas, carcaffas , granadas , &c. Exame de bombei- Defieng. Difc. 9 dome de vs porque no bd- * ros f. .388 e 389. veis em douto , 0 que aqui cada dio acontece t. ENDIAO , m. endro bravo. ruft. ENDINHEIRADO , adj. adinheirad, que ENDO , m. herva, femelhante ao funcho tem dinheiro v. g. ,, eftava endinheirado na oc-anethum /:) he endro bravo, ou fylveftfe. cafio. Razoes endinhe radas , acompanhadas de E N D U R A R , v. at. endurecer. Ferreira Cafdinheiro , peita. Piejtes 67. v. tro Coro 2. Ato 1. a razo mota , o corao1 ENDIREITAR , v. at. pr direito ,' o que ef- endura tava torto , curvo , dobrado, pendendo para hum ENDURECER , v. at. fazer duro v. g. lado ; com tortuofdade y. g. ,, endireitar a ef- endurecer o barro ao Sol, ou jogo. Prender v. taca, a columna que pendia, o caminho que U em g. as fiorvas endurecem o ventre Fortificar' voltas; aplanar a efirada fragofa,. com albaixos.v. g. endurecer o corpo com trabalho, e exerciFazer emendar-fe v. g. o que no procede bem. do ,, a luta endurece os membros V. do Arceb* Eufr. 3. 5..,, endireitar o corao Paiva S. 1 L. 6. c. 19. Fazer abfinado contra a razo-^103. v. Caminhar direito y. g. endireita- ou didtames da confciencia , infenffivel Deus vao_ para a'porta- da Cidade ,, Cron, J. 1. por endurecia o corao del-Rei para mor corifiusofiua,,. Leo.c. 28: mandou endireitar para a Ilha Jorn. d'frica Z. 3. c. 5. ,, endurecer-fieaoPalm. 3. p. c. 1. Apontar ae alvo v.g.,, fui ; trabalho ; s pancadas , ao caftigo, e reprehensf eu no arco a feto endireitando Lobo Prim. " No quer ceder; Flor. 2, : ENDURECIDO , part. paff. de endurecer v ENDIVA , chicorea. na fia teno ,, Pafm. p. 2. c. 1^3. e c. 152. ENDIVIDADO, part. paff que tem dividas. ENDURECIMENTO, m. o eftado do corENDIVIDAR , r., at. pr algum em divida, po , ou animo endurecido. obrigao , penhorar no fig. Menina e Moo fi. ENEO , adj., de bronze. Teles Hift. Ethiop. i 28. ant. ed. Endividav-fie , contrahir dividas.Maufi.J. 37.

495"

ENE- -

ENFARDELAR , v. at. metter no fardei, 6 ENEQUIM , m. Cames Filodemo Ato 5 que fe ha de levar para a jornada, Enfardar. Sc. 3. , diz que a menino o era tanto , que nos annos , indo no tinha jeito o enequim , os 15 Barros focos, em que fe enfordelo todo o' cravo. ENFARELADO , adj. cheio de farelos. " annos ? ? ? j ENERGIA , a adiividade , fora , ac- ENFARELAR, v. at. cobrir de farelo?-, oU o , que so attributos do corpo , ou alma. miftrar farelos em alguma coifa. Os termos , e exprefses com que fe attribue ENFARINHADAMENTE, adv. diffimulada-, vida; e aco coifas, que a no tem , como mente , no claramente. Chagas que menos enquando perfonificamos as virtudes, vicios, &c farinhadomente mo efcreva. ENFARINHADO , part. paff de enfarinhar. v. g. quando dizemos o penedo vinho rolando e parou-fe; voou a jrecba, a lana a vida de Pintura enfiarinhodo, cujas cores so fomente fangue. Fora, viveza v. g. a energia do claras. Enforinhado de varias fciencias, v. enpintura Vieira. A fignificoo, e energia farinhar-fe ,, enforinhado nos cojiunjfs. eftrangei*'" d^aquelle fi Vieira : di-lo trs vezes para mais ros Apol. Diol. j . 216. eficcia, e energia ,, H. Pinto fi. 123. col. 2. ENFARINHAR, v. at. cobrir, apolvilharde farinha a maffa para feno toftar; ou por brinENRGICO , adj. em que ha energia. ENERGMENO', m a , endemo- co de Entrudo as ppffoas humas s outras., Enfarinhar je de alguma arte , ou ficiencia, aprenninhado , endemoninhada , poffeffo. ENERVADO , part, paff de enervar; enfra- der alguma coifa delia, tomar alguma tintura. quecido , fem vigor, nem foras. Enervado, ENFARO , f. m. o fatio , tdio de algum rtficado com nervo. M. Lufi. ,, navios groffoscomer. fortificados com couros enervodos. i. 4. melhor fo ENFARRAPADO y. esfarrapado. H. Nam. ra efcrever ennervado no fegundo fentido. t. 1. 144 atavios ENERVAR, v.at. forrar com nervo, ou do ENFARRUSAR , v. at. fujar com coifa ne^ brar com elle alguma priso, ligadura, melhor gra v. g. tinta , carvo, fumo. he efcrever ennervado para diftino. Enfra ENFASI, ENFTICO y. Emphafe , Emquecer as foras ; no fi. os nimos. Vieira phatico. Pdivo Serm. 1. f. 77. denota grandifi ifto be enervar a eficcia, da orao. fimo enjafi ENFADAMENTO , m. enfado. Eujr. 2. 3. ENFASTIAR , v. at. caufar fatio , tdio v. .Arraes 1. 18. "fom. d^Ajrico l. 1. c. 5. deu bem g. o comer ; f. o pcuco aceio enfafilia: . grande enfadamento. tambm as delicias enfaftio : o campo me ENFADAR , v. at. caufar enfadamento , mo- enfafiiou Men. c Moa Egloga 1. fe, leftia , trabalho. fie , defgoftar-fe , enfaftiar- anfar-fe, defgoftar-fe v/ g. da feitura das nofe , agaftar-fe. vel Ias , Scc. ENFADO, m. enfadamento , moleftia, ENFATILHAR, v. at. enfardelar. trabalho , que fe d a algum, Agaftamento ENF ATUADO v. o verbo enfatuar. com outrem. ENFATUAR, v. at. fazer imprudente,, faENFADONHO , adj. que caufa enfado , coi- zer fatuo , nefeio , ignorante ,, pedio a Deus fa , ou peffoa: bomem enfadonho, impertinente,que enftuaffe o confelho de Architopel Vieira: negcios enfadonhos. e ob quantos Reinos fe perdem por, Confelhos ENFADOSO , adj. enfadonho , trabalhofo. prudentes enf atuados : o mefmo autor efereve infatuar. Lobo vido to enfadofa. ENFAIXADO , part. paff. de enfaixar en- ENFAXAR, v. at. envolver nas faxas, manfaixado com huns pobres eu e ir os Paiva S. i.fi tilhas v. g. ,, enfaxar o minino. 37. v. ENFEITADO , part.. paff.de enfeitar: fruENFAIXAR, v. at. envolver nas faixas v. ta enjeitada a que tem alguma bo-'miftprada, g.-o minino. ou por cima , para enganar ao comprador. Frn-< ENFARADO , part. paff de enfarar , enfaf- ga enfeitado , a que anda para pr., Mentiras tiado do faro , ou fabor de algum comer. enfeitadas, para parecerem verdades. Lobo Difc. ENFARAR , v. at, fazer ficar enfarado. fobre a vido Paftoril. Ter fatio v. g. enfiarou o peixe, a carne. ENFEITADOR ,- m. o que enfeita muiENFARDAR, v. at. recolher, e fazer em tos enjitdors eftrago a noivo ,, Eujr, 1.6. f. fardos v. g, as mercadorias, o arroz , as tama- 49ras, &c. ENFEITAR, v. au ataviar, adornaro corpo,

496

ENE

ENF

ENF

po , &c. Enfeitar as mereancias, pra ds ven- Peregr. $orn. 11. o fiabujo com efiranheza de der , orn-las , dar-lhe melhor apparencia com al- ver gente tinha os olbos enfiados nella. Pofto gum artificio. Enfeitar o dificurfio , ornar, En-em linha redta, em fileira hum aps do outro , feitar hum recado. Enfeitar defeitos , peecados, ou lado com lado. P.Per. 2. 98. v: a barcaa reprefentando os no quaes so , defclpando-os. <r-com o comei Io Cafian. 3. / . 181. Vieira olhai como Ado enfeitou o peccado ENFIADURA , f poro com que fe ene ,, quantos defeitos fie enfeito com huma pen- fia y. g. buma agulha; d-me huma enfiadunado ,, ra de linha , ou de retrs. ENFEITE , m. adorno , atavio. Ornato ENFIAMENTO , m, a fanha, paixo do r o difcurfo, e toma-fe m parte, pelo vicio-' que eft enfiado. Vilhalp. 3.. fie. fin. o> dafo. Lobo Corte. quella doudo. ENFEITIADO , part. paff de enfeitiar. ENFIAR , v. at. enfiar huma agulha, met Todos os poetas affim so enfeitiados comter-lhe fio pelo fundo. Metter em fio as confinos coifas": Vilhalpandos. Ato 3. fie. 2. tas de refar. Fazer ficar enfiado de medo, ENFEITIAR , v. at. fazer mal a algum ou fofto. Viriato 9. 70 ., enfia os tojlos. i com feitios. Enredar em alguma paixo Continuar , e unir o fio do difcurfo interromcomo por artes , e meios fobrenaturaes y. g. pido com digrefso. V. do Arceb. tornando a olhar brando , que en feitio. enfiar aqui a noffa hiftoria. Narrar huma coifa . ENFEIXAR , v. at. acar em feixes. depois da outra y. g. enfiar patranhas. LuceENFELUjAR , T. finar de feiugem , tifoar. na. Enfiar huma bateria, dirigila a algum alENFERMARIA , lugar do hopltai , on- vo. Enfiar trs velos ao vento , polas de forte , de eto as camas dos doentes. que o vento lhe no d nem fe enfune nellas , , ENFERMAR , v. n. adoecer. de nenhum modo ,, ficando a entenna na mefENFERMEIRA , mulher, que trata de ma direco do vento , e no crufada cora elle. doentes. P.P. L. 1, c. 32. Bateria de erfiar, a cue ENFERMEIRO , m.;hornem , que trata de rafa , ou lava todo o comprimento de huma lidoentes. nha, Excme d"1 Artilh. E enfiada , he atirar per ENFERMIDADE, doena. todo o longor de huma redta. Dirigir ellas _ ENFERMO , adj. doente. No firme. Cou- enfio a vida pelo mefmo fio ,, Pinheiro 2. 149. tinho f. 1. v, as mercs , que fazia ero de pou Entrar. Ba ros tanto que enfiava aperta , a rua. co duro , e enfermas. Enfiar huma vez de vinho , beber , fraze de ENFERMAR , v. at. v. defatinar algum, tovema. fie pola lano, ou efpada , metteratormentado. Simo Machado f. 46 v. fe. fie, fazer-fe pallido de medo , ira, &c. ENFERNEIRA, vulg.,, palavras , cora M. Conq. Enfiar, pr era renque y. g.,, fufique feda ^a;a ,, mette a bulha , e faz defatinar tas enfiadas. Fazer entrar v. g. enfiar afealgum fizer eriferneira ta por hum anel , o bolo pelo aro. . Enfio-fe , ENFERRUJAR , v. at. fazer criar ferrugem encana-fe o venio , coa-fe per alguma rua, jav \ S' os cidos enfierrujo o ferro. fie ,nella , greta , por entre ruas d^rvores. Enfiar criar ferrugem , encher-fe , cobrir-fe de ferru- n. com algum , ir a elle acomet-Io. Eneida 9. gem. 78. fie-, feguir-fe hum apes a outro v.g. " ENFESTA , Ruft. alto , affomada. Lobo enfiaro-fie as honras, e dignidades V. do ArEclogo 6. affomo dois paftores pela enfejla. ceb. 1. 4. ENFEZADO , part. paff. de enfezar, cheio de ENFILEIRAR , v. at. metter, ordenar cm fifezes. A natureza enfezada Chagas. leira , ou fileiras. Regulam. Milit. f. 19. En.ENFEZAR , v. at. encher de fezes ,'o que fi.ldira.r-fe. refl. eftava limpo. Enfezar vulg."enfadar muito, ENFINGIR v. fing"r. Ferreira Brifiio A. 3. fazer e:icolerifar. fc. 6. "ENFIADO , part. paff. de enfiar. Agnlha ENFISTULAR, v. ar. afiftular , fazer torrar enfiado com fio pelo fundo. Pallido, mudado em fiftula, fie, torr.ar em fiftula, Eufir. p. de cr , defmaiado. Lufiada 1. 37. e Elegia 4. 167. Eufr. 2. 7. Ficar a artdb.via enfiado conENFITADO , part. paff. ornado de fitas. tra oftatarix inimiga , i. e. d rgida. Exame.d*Arti- ENFTAR , v. at. ornar de fitas. Tempo d* lh. Os olbos enfiados em algm objeo , cravaAgora 1. 7,. fi. i$9 enfiando huns cb.wlns. dos., ou encravados direitamente nele. Lobo P. ENF1 VELAR , v. at. afivelar. Rrr EN-

ENF 4

497

ENFRASCADO , part. paff de enfrafcar r. ENFLORECER , v. n. criar flor. Menino e Moa f. 14 y. era o anno no mez de Abril, S Miranda a gente enfrafiada ; enfroficado mando enjlorecem as arvores. Galvo^ Dejcubr. no eftudo, no jogo , nos vicios. Paiva Serm. 1. em algum peccado. O nariz enfrajeado bo bum* arvore que como o Sol fe pe enflorece , 293. em algum cheiro. e coe-lhe como nafce. ENFRASCAR-SE , v. at. refl. metterTe , enENFOGADO , adj. bailas enfogadas, ardentes na artelharia. Exame d''Artilh. f. 123 , 124- redar-fe , implicar-e , dar-fe todo y. g. enENFORCADO , part. paff. d enforcar. . Suf- frajear-je em negcios, no efitudo , nos vicios. Carpenfo do cho , ou fundo y. g. ficou a no ta de Guia fi. 130. , ou 94. em outra edio, v. enforcado entre huns pos. H. Naut. 2. 64. a enfrefcar-fe. Encarniar-fe , cevar-fe v. g. no enforcado nas ondas , to alta que, &c. ,, enf.raficar-j'e na peleja Sagramor L. 1. c. 24. enforcada num penedo onde topou Cajian. L. pag. yo. 2. f. 225. Vinbo de enforcado , i.' e. de vides ENFREADO , paru paff de enfrear a arrimadas a arvores. Olhos enforcados, levan- carne jazia por no efiar-* ,, Paiva S. 1. j * tados s janellas. Ulifipo j . 11. Confortos, ou 207. v. confeitos de enforcado-, o beneficio intil como ENFREAR, ou ENFREIAR {de freio') v. at. o so os confeitos, ou confolaes ao padecen- pr freio.. Refreiar , moderar coifas enrgite ; ou que fe do a quem fe ha de caufar lo- cas. Fazer parar v.g. enjreiar os ventos; o& go grande damno , e defgofto. Eufr. 2. 6. O rios, que no corro. Cames;, os mares, qmno cocho enforcado , pendurado C. Ecloga. 7. Pen-paff em dos feus limites. Moderar , repremir durado cm forquilha , gancho. P. P. 1. c. 33. y, g. enfteiar as paixes ; a gente diffoluta, ENFORCAR, v. at. fufpender algum pe- ou alvoroada ; domar. Os offccios. Conter lo pefcoo na forca , gnero de morte. Suf- em paz. Lucena enfreiar o martimo enfrear pender de algum ramo , forquilha v. g. oS as terras de Andaluzia ,, M. Luf. Se a razo caxos. Entalar. H. N. h.. 261 ,, enforeo os no enfrea a vontade ,, Ferr. Corto 1. L. 2. % elefantes entre. 2 pos para amanfarem: man- Enjreiar a lingua ; cs vicios , &-c. dou enforcar a Virgem pelos cabellos ,, i. e. ENFRECHADUEA , naut. so cabos,, pendurar da forca. Fios- Sant. V.,de S. luiina. que atravefso os oveis , a modo de efcadas. % f. ,, Enforcar efperanas. ,, Cames: ajje.- ENFRESCAR-SE y. Et:frafie'Or-fa. Fbs Sant. cios dar de mo , apart-los de fi, Paiva. fi. 1. pag. CXXX1III. enfrefiando fe em muitos pee/ 247. cados ., LNFRESTADO adj. dentes enfrefiados, feENFORMASO , ederiv. v. Informao ENFORMADO-, adj. fiapatos enformades nosriados huns ds. outros. Roto , com buracos ps- i. e. os cafcos , e unhas cias belas. v.. g. capa Prefies. Elegiada f. 60 v. : a pelle enjormada-fiobreos. ENFRIAR ,' vs at. esfriar , resfriar. Cames offos ,, Naufr. da No S. Bento. j . 144. ufa-o no fig. Eleg. 8. Bcltfia*-a chama ... te enENFORNAR3 v. at. metter no forno. en- fia, tanto ati, quanto me inflama. -fe o fanjornar o po. gue. Maufi. fi. 57. ENFORNIR v. fornecer.. B. P. ENFRONHADO , part. psff de enfronhar. ENFRAQUECER , v. at. fazer fraco , de- disfarado filofofias^ ,, H. P. Tribulao c bilitar. v. h. Fazer-fe fraco , dbil, o corpo , 5. Hum- pobre fradiio enjr-snbado em huas. potncias da alma , as jenfaoes ; perde?, a virma pouca de eflamenha ,, V. do Arceb'. foi. 13tude y. g. os annbs me enfraquecero , e. cnjrav. Enfronhado em fidalguia . o que prefume, qitecero-me a- vijia , e a memria ; o tempo arjrae quer paffar praa de fidalgo.' quece os remdios ; enjraquece. o entendimentOi CaENFRONHAR , v. at. metter a fronha no mes. Enfraquecer {at.) o. partido , dos contrtravffeiro. Enfionbar as~ mos-, em luvas; enrios, rirando lhe os que o compe, ou as, peffoas jronbar as mos , no-L dar-fe ao cio. fe em principaes, &c. fidalguia , empor-fe em fidalgo , arrogar.effa quaENFRAQUECIDO , part. paff. de enfraque- lidade. Introdtizir-fo com- algum, firefies. cer. ENFUEIRADA, fo carrada cheia , de forte.' ENFRAQUENTADO- , part. paff. de enfra- que no fobeje por cima dos foeiros y. S- quentar. Pinheiro 2. 29. ,-, vontade buma enfueirnda- de palha. ENFRAQUENTAR v. enfraquecer. Pinheiro ENFUNADO , part. paff de enfunar , vela* & 8:. enfr&qtenw a falfo , e voa opinio enfunadas, cm vento ,, cheias, retefadas vento> cor-

498

ENF

ENF

ENF

ENF
ENGLHAMENTO

499

, m. ant. o adto de enjunado nos velas, i. e. que as enche bem. F. engahar. Obras del-Rei D. Duarte, fi. 16. v. Mendes; e mefimo autor ,, o piloto varou enENGALHAR , v. at. ant. enganar, feduzir. junado no vela , i. e. com as velas cheias , fem as colher. Soberbo , cheio de vento , e vai- Obras Mdfc. del-Rei D. Duarte f. 17. me endade. H. Pinto , enfunado no gloria do mundo. gathou trs Capelles, ou Muficos de minha capelENFUNAR-SE, v.,at. refl. enfunar-fe o ven- la: ufa-fe no Beira. ENGALLA , fera de Congo, efpecie de to nas velos , carregar nellas , e ench-las bem. Enfoberbecer-fe , inchar de vaidade. Arraes javali. 4. 14. enfunar-fe com tributos. Eufr. 3. 2. ENGANADO , part. paff, de enganar. Enmeu orno comea a enjunar je , i. e. a tomar venganado comfigo, o que fe no conhece a fi mefto. $ Enjunar at. o vento , enfiuno as velas, en-mo , por falta de reflexo , ou por amor prcheas , e as faz pandas. ,, Enfiunomos prio. Eufr. 2. 5. ora, f. m. e peffoa, roda como o pavo , i. e. defvanecemos-nos. Prefi- ENGANADOR tes j . 6. Enjunar , infpirar foberba. Maufinbo que engana. adj. Que induz em engano v.g. enganadoras rnojtras de amizade ,, v. engonafo. fi 5f. ENFUNILADO, adj. famil. cales enfiuntla- ENGANAR , v. at. induzir em erro, e a fados , os que vem afinando muito para o joelho. zer defacerto. . fie , Ir defviado do certo, do verdadeiro , do que he conforme prudncia, part. de ehfunilar v. ENFUNILAR, v. at. vafar por~meio do fu- ou bom moralmente. Enganar os horas, fazer paffar infenfivelmente ; e affim enganar a faude , nil algum licor em outro vafo. ENFURECER, v. at. fazer furiofo de raiva. a dr , o trabalho. Cames. fe , irar-fe ate ficar furiofo ; irar-fe muito. ENGANIDO , adj. Beir. enganido de frio , mui apertado delle , quafi tolhido. ENFURECIDO, part. paff. de enfurecer. ENGANO , m*. artificio , com que fe enENFURIADO , adj. agitado de fria, enfugana algum , ou induz em erro. O eftado do recido, Elegiada fi. 6. v. Enjuriada Menoque eft enganado y. g. no doce meu engano, de. poet. ENFUSA , ou Infiufa , huma quarta pe- Dlo que fe nos faz ; falfidade v. g. fie* gociar fem engano. quena de barro. ENGANOSAMENTE , adv. com engano , ENFUSCADO , part. pref. de enfufcar, no dolorofamente. Men. e Moa 2. c. 15.^ me fez fig. E. Ciar. c. 60. .. temos enfuficado o conhecicrer. iento da verdade. ENGANOSO , adj. que engana v. g. aleENFUSCAR , v. at. offufcar. Pr fofcas na cara. F. M. cap. 60 no Inferno onde gria , efperanas, lagrimas enganofas, palavras, Men. e Moo 2. c. 15. a voffo enjujcoda alma efi.an gozando , <&c <b>c. ENGAR , v. n. ( d o Allemo Eng. ) Enfufico o engenho: B. Ciar. c. penult. ou 113, apertar com algum , pegar com elle , traz-lo ou 103 noutras edies. ENGAAR y. quebrar os torres com a gra- entre dentes. it. Affeioar-fe com intimidade, e apego. Entre os caadores, coftumar-fe a alde. B. Pereira. ENGAO , m. a parte do chacho de uvas , gum paft a caa y. g. engou as favos, os que refta, tirados os bagos. A parte groffeira gros, os chicharos. que refta dos frutos efpremidos. ENGARAPAR, v. at. dar garapa. Fazer ENGAFECER , v. n. encher-fo de g"areira. a boca doce a algum , -para o reduzir aquillo , que queremos: v. engarampar. S Mir. Ecloga 8. Barros 2. foi. 213. ENGAIOLADO , adj. prefo em gayola ENGARAMPAR. v. at. v. engarapar. Bajazet engaiolado numa gaiola de ferro _ ENGARAMPONR , v. at. ant. enganar, ENGAIOLAR, v. at. metter, prender, re- fraudar. Preftes j . 29. y. v. goramponoo , OU grampono. colher em gayota. ENGALADO, part. paff. de engatar. ENGARANHADO, adj. pleb. enleiado , que ENGALAR , v. at. engalar o cavallo o pefco- no fabe haver-fe com o que faz , nem acab-lo. o , levant-lo , empfo-lo , com a cabea encoENGARAVITADO, adj. inteiriffado , tolhilhida para os peitos. do com frio os mos engaravhodas. Prefies. ENGALFINHAR , v. n. engalfinhar hum no ENGARCHADO v. encarouchado. otttw , agarrar-fo , travar-fe em briga , t. vulg. ENGARGANTAR v. o p-mettello no efr tribo at o peito. t. de Cavallara. ENGALGAR v. galgar. ~ t Rrr i EN-

Soo

ENG

ENG

. ENGASGALHAR-SE, v. at. refl. ficar pre- Naut. l . ' 3 J f . Maquinar , traar V. g. fo , entalado, t. vulg alguma coifa contra a Republica Prov. Hift. E N G A S G A R , v. n. ou engafigar-fie , ficar com Gene. t. 6. j . 380. Fabricar aTtificiofamente. a garganta, embaraada v, g. com hum offo en- T. M. c. 154* Eneida 12. 67. bum efcuro golido. Vieira engajgou com bum mofquito. chuveiro fie emrenbou de ferro duro Ficar entalado em paffo etreito,"entre ramos, E N G E N H A R I A , officio , eftudos, exer&c. , r ccio do Engenheiro. ENGASTAR , v. at. encaftoar v. g. pedraria E N G E N H E I R O , m. 'o que fe appljca era ouro , ou prata. Engenharia ; que faz engenhos , on mquinas E N G A S T E , m. o trabalho de engaftar. bellicas para o ataque , ou defeza das 1 praas; A p^a em que fe engafta, c embebe a pedra. que fabe a fortificao , a arte de tirar planos-, Lobo. medir geomtrica , Arigonometricamente , &c. E N G A S T O A D O , part. paff de engaftoar O que faz quaefquer mquinas fizicas , &c. farpes em. po C-ifton. L. 2. E N G E N H O , m. a faculdade , com que a A 236. E N G A S T O A R , v. at. engaftar, Zc40 0r/. alma concebe facilmente as conexes das coifas j / . 203. inventa mquinas, e artifcios: furis ; aprende as E N G A T A D O , part. paff. de engatar. Caftan artes, e fciencias com facilidade. Homem2. fi.. 2-ifi farpes dotado de engenho. - Mtquina v. g. de fazei ENGATAR. , v. at. prender com gatos de papel, de moer canas, e fazer affucar. Engeferro v. g. as pedras, de edificio. Barros 4. D. nho de encadernador para aparar livros. O enfoi. 437. ,, pedras engatadas, genho do dr , i. e. o que ella fabe inventar E N G A T I N H A R , v. n. andar o menino de contra o mefmo que a fofre , para fo aumentara gatinhas , fobre os ps , e mos , em quanto fe i mefma. Arraes 1. 5. no pe em- p. Engatinhar em alguma arte, E N G E N H O S A M E N T E ,' adv. com ingenho , feiencia for muito novo , principiante. Chagas e boa inveno. ainda engatinha no efpirito , i. e. vida elpiri- , E N G E N H O S O , adj. dotado de engenho,' tual. dotado de enveno ,, fiemos to engenbofios para E N G A V E L A R , v. a u atar o trigo por debu- noffa perdio , que fazemos dos peecados virtude,, lhar ern gavelas. Paiva S. 1. '87. Feito com engfonho v. g. E N G A I O L A D O y. engaiolado, as engenhofias cellos das abelhas 'Cofia Geo*g., E N G E I T A M E N T O , fi m. o adto de engei- Moeda do engenhofio , v. moeda. tar. P. p. ENGESSAR , v. at. branquear com geffo. E N G E I T A R , v. at. no aceitar o que fe ofENGILHAR v. engelhar. fereceu , ou deu y. g. engeitar o defafio , o ferE N G L O D A D A M E N T E , adv. comer i. e. vio, ou prefente', a emprego. Tornar ao ven preffa, fora maftigar bem. uCliOr QU fe fin!i.i r n n r a Crin o r ,, O o_que tinha rruTsnrarlt* comprado. f %FExpor E N G O v. engos. 3 o filho. Rejeitar o juiz ,. recufar. EngeiE N G O D A D O , paru paff. de engodar ; attra* t-ir a viagem, no aceirar. Engeitar as infpi- hido com ddivas , . enganado com efperanas , rafis Divinas H. Pinto. Elo enfeito a ra- affagos , mimos. Evgoado* na prefia , cevado zo i, e. reprova. Prov. H. General, t. 6. f. nella. Barros engodados no ijca de qualquer 3:J>?. Evgeitou-o de parente Caflan. 3. / . felicidade ., 160. E N G O D A D O R , m,, ora, peffoa que ENGELHADO-, part. paff. de engelhar , ru^ engoda. adi.-c. que engoda. gofo , encolhido com rugas. Enleiado-, enE N G O D A R , v. at enganar algum com colhido , asanhado. Aulegr. fi. 76. , algum prefente , mimo , boas palavras para o ENGELHAR-SE , v. ar. ref. contrafofe,, e lograr, e desfrutar, bem como pefcador enfazer-fe ru^ofo , evaporando-fo os uecos, ou goda o peixe com a ifea para o pefcar; engodar gordura v. g. ,. engelhar-fie o jruto , o trigo-, agente com lucros , com mpojlurgs. Am de FarE N G E N D R A R , v. at. gerar. Cano de Guia tar fi. 13. e 342 et.godar a confidencio Paiva inata a peffoa , que engendra ; engendra fangue , S. 1, / . , I T l i. e. cria E N G O D O , m. ifea para pefcar. Cia E N G E N H A R , v. at. fazer alguma coifa, com- que fe engoda, algum. Prefientes de enfue, pede ingenho , inveno : de huma- pedra godb , os que fo fazem com efperana do re de afiar engenhos o> Guardio bmiajatexa.,, Hiji.-torno.

EN-

ENG

ENG

501

ENGOLFADO , part. paff de engolfar. 5 mos ; df. talo hervofo, nodofo , angulofo, raEngotjtAos' no mundo V. de Sujo c. 4 3 : en- mofo , e medulofo , &c. ebulum i. golfados'nas ondas, e borra fats do Cone H. P. E N G R A v. .angulo t. pleb. ENGRADAMENTE , adv. com graa. fi 155. c. 2 : em negados ,, f. 171. col. 2: genteem carne, e terra Paiva S. i.J.tio. E N G R A A D O , adj dotado ; acompanhado E N G O L F A R , v. n. {Godinho f. 48.) ou en- de graa y. g. ,, homem, dito engraado,, rifo, goljar-je , merter-fe nogofo , emrnararfe , em- fala , &-c : o Grociofio differe do engraado. E N G R A C H A R v. engraxar. pegar-fe , defviar-fe da cofta para o alto. Ama E N G R A D E C E R , v. n. prTe em g r o , ou tal 5. Godinho ,, engolfamos paro Goa. fe fig. metter-fe muito por v. g. engolfiar-fe ter gro v. g. ,, engradeceu o trigo. ENGRAIXADO , e deriv. {degraiffe) Vlifipo no eftudo de alguma matria Ifcga, e vafla ; nos vicios. M. Conq. engolfado nos vicios-, engol fi. 2 2 u v. engraxar. fiar-fie em meditaes , confideraes V. do Arceb. E N G R A N D E C E R , v. at. aumentar em corpo , volume , tamanho. Arraes Prol. ,, engran1. 5 : em defpezas, <b-c. decer o edifio. M. Lufi. engrandecero as cafas E N G O L I R v. engulir ENGOLOZIMAR , v. at. fazer alguma ave nas rendas , e nos edificios : engrandecer as alede rapina gulofa da r e l , para que fe lance bem grias ,, Lobo P. Peregr. L. 2. ^ - 4- Amplia ella. Arte do Caa f. 10. v. fie o gavio, ficar , reprefontar ascoifis maiores do que so, fazer-fe gulofo da rel , em que o cevo , c trei com palavras, Engrandecer alguma coija, o peffoa com louvores, com honras, riquezas , azno. Arte da Caa. ENGOMADEIRA , mulher, que en lo grande 7 aument-lo. Reprefontar maicr v. g. efte efpelho engrandece , o/t aumenta os obgoma, v E N G O M A D O , part. paff. de engomar. jctlos. E N G R A N D E C I D O , part. paT, de engrandecer. Que engoma de mais v. g. panno, chapeo , E N G R A N D E C I M E N T O , m. o adio de &c. , E N G O M A D U R A , , o trabalho de engo- engrandecer. .O aumento da coifa engrandecida. ? mar. E N G R A N Z A D O R , , nu- ora que enE N G O M A R , v. at. metter em goma , e depois paffar ferro quente para alizar a roupa v. granz comas. ENGRANZAR , v. at. enfiar contas em fio g. untar de goma E N G O N O , m. unio de dois , ou mais de metal , prendendo-fe humas s outras por feus gonzos , que fuftcm , e fazem jogar as peas de elos. Enganar. Vulgarmente dizem engranuma mquina ; mover-fie por engonos, feitos de zar. engonos-, falar por engonos, /'. e. com rodeios. ENGRAVITAR-SE , v. at. refl. volrar-fe Engpno , ferro , efpecie de gonzo , que ferv para cima^v, g. o ramo. vulg. ter o rfdedobradia nas caixas. Engono do ejprnhao, to a algum vertebra, ENGRAXAR , v. au untar , ou dar feltro* E N G O R D A R , v. at. fazer que engorde v. untando graxa. Sujar. Ulif f. 227. engraixxg. engordar hum cavallo , bum porco. Fazer dos no trage.^ gordo , ou gordurento v. g. engordar a paneiE N G R A Z A D O R , mais ordinrio que engranlo com toucinho. y. w. Criar gordura, fazer- zador. fe gordo. E N G R A Z A R , affim fe diz de ordinrio y. E N G O R L A R , ou E N G O R O L A R , v. at. engranzor. H. Naut. t. 3. osfitifielosfieengrocozinhar m a l , no ficando o guizado no fogo so pelos dentes da roda , i. e. mettro-fe. affas de tempo para fe cozer. Arraes 8. 2. ,,. at>- E N G R E C E R , v. n. chegar o gro , ou bago jorge de po engodado com o preffa do fugido. foa perfeita grandeza. Alarte. e jom. rec ; tar mal. E N G R E N H A R , v. at. atar , concertar asr E N G O R O V I N H A D O , adj. cheio de dobras grenhas. B. P. confufas v. g. volto do pefcoo-~ EropeaE N G R I L A R - S E - , v. at. refl. famil. enfa~ do v. g. ,, cabelo engorovinbado. dar-fe , agaftar-fe. E N G O U C H A R - S E , v. at. encouchar-fe. B. E N G R I M A N O , m. modilho ndiculamen-P. t-e affbdtado nas palavras, eu accs. E. P. tra<ENG OS , m. pi. herva femelhante ao :- Juz techna , -engano , artimanha. feugueiro, nais baixa porm, de 3 , GU 4 paiENGROLADO' v. engerlado.. EN-

ENGROSSAR , v. at. fazer mais efpeffo , e todo o cabedal devorou ao amigo. Vilhalp. t. groffo algum liquido. Fazer mais numerofo \Sc. 4. % Engulio-os o Inferno Vieira. Ocv - g- idwgroffar o exercito, eneutramenre ., an- cuitar , foffrer em fegredo , diffimular , foFrer-fe tes que os nofos engroffaffem Freire. Crefceu como , beber v. g. ,, engulir hum enfado , os o tronco , e engroffou ; o moo engroffou , deitou lagrimas, os dios : Vieira engulindo os lagrimas, corpo. at. ,, o Sul engwffo as ondas. H'. Naut. e ajogando os gemidos: engulir culpas, calar na i. f. 185. aumentar a maffa , ou volume v. confifso. Defprezar , no curar v. g. engug. as torrentes , e enxurradas engrofso os rios ; lir cenjuras , efcomunbes. Engulir o pirola ; as uvas engrofso {neutr.) na terra frtil: ven- no fig. tragar, foffrer algum m a l , caftigo: cair do , que o mar engroffa, os ventos crefcem Ulif- no engano , comer a pera defabrida. E N G U R R I A , fi v. angurria, fea. Aumentar-fo y. g. engroffou em todas E N G U R N H I D O , adj. pi. encolhido com as riquezas. Lucena ; o commerdo joi engroffando. Tem-fe engroffdo as amigas finezas, tem-fe frio. tornado em grolferia. Vieira. Engroffar o voz - ENHASTADO v. emhaftado. ENHO , m. o filho do veado , e da cerva n. fazer Te cheia , paffada a puberdade. fertilizar , at. v. g. nateiros, que engrofso as ter- no feu pr ; meiro anno. {hinnulus.) ras. Fazer medrar, enriquecer. Pinheiro 1. 14. ENJAEZADO , part. paff. de enjaezar. Arraes largttezo paro engroffar os vaffallos ,, En- 2 . 2 . * groffar n. fertlizar-fe v. g. engroffando o EgiENJAEZAR , v. at, veftir a befta de jaezes. to fio com as guas do Nilo. Pinheiro 2 : e o fi. ENJEITADO , e ENJEITAR , melhor Orto14Z. engioffar o Fifico. comeou a engroffar o grafia que engeitor, fiegundo- a etymlogia. mar H. Naut. 2. f. 136. ENIGMA , m. expoio de qualquer coifa natural em termos efeurps , e metafricos, que E N G R O T A R , v. n. entupir-fe o raro do rea disfaro, e "que a fazem difficiL de adivinhar, lgio de areia engrotou a ampulheta. E N G R U V I N H A D O v. engrovinhado , arru- ou decifrar : adivinhao. E N I M A G T I C O , adj. efcuro como o enigma. gado. ENJOADO , part. paff de enjoar. Eujr. 2. ENGUIA , peixe da feio de cobra , de 5. Aborrido , com tdio , enfaltiado , aborpelle lifa efcorregadia ; outros dizem angma. 1 E N G U A R , v. at. vulg. influir, caufar mo rido. S Mir. Carta fi. efi. 44. ,, bio-me enjoafucceffo , quem tem algum defeiro , v. g. dizem do {do vido) afti; ao fom por onde os mais anque o torto olhando para algum enguia-p ; do ,, ENJOAMENTO , m. enjo. Palm. p..-t. paffar a perna por cima da cabea , engnia , c. 170. enjoamento do fedor de hum cadver. &c. ENGUO , m. o mal , que Te caufa de H. Naut. 2. 65. ENJOAR , v. n. padecer naufea , com dor fer olhado por algum torto , ou "outro tal accidente , e confifte em ficar acanhado , &c, it. de cabea , o que embarca , ou por outra caufa. v. at. Caufar enjo, ou naufea v . ^ . fede Coifa pequena , enfadonha de fazer ENGULHAR-SE , v. t. refl. embrnlhar-fe o que enjoa. Leo Origt j . 57. diz que vem de joio , e que enjo he o accidente , que padece o Clomago , naufear-e , eftar para lanar. ENGULHO , m. o movimento para lanar, que come po em que entrou joio. que fe faz no eftomago naufeado , engulhos de ENJO , m. naufea de eftomago , e vvomitar. mitos , accidente que acontece aos que embarE N G U L I D O , part. paff. de engulir. ^onas co. mda baleya ,, Vieira. ENLABUSADO , part. paff. de enlabufar. E N G U L I P A D O , part. paff. de engulpar , tra- em alguma arte , que fabe m a l , enfarinhagado. Simo Machado Com. f. 2. v. do delia. ENGULPAR , v. at. chulo , engulir. ENLABUZAR , v. at. fujar untando com laE N G U L I R , v. at. paffar pela garganta ao ef ma , gordura , cebo , 8cc. tomago v. g. engulir o comer. Sorver y. ENLAADO , part. paff. de enlaar hera g. as ondas o enguliro. H. Naut. 1. 404. r pelos ulmeiros Ferr. Egl. 7. Prezo em qverendo as ondas engulir , e for ver ano de to- lao. Palm 3./". 1:0. ., Enlaado em culpas,, do. Abforver a carga das nos engulia Leo Dcfcdp: almas da vaidade V. de Sutoda a renda Caflan. 3 / . 275. ,, tudo Guifi fo fi. 298. ult. ed.: ., enl-iadcs com os enganos carda {meretriz) engulia de hum bocado i. e. dos boeges Fios Sant. pag. XCVII. EN-

5oi

ENG

ENG

ENL

ENL

5-03

E N L A A D U R A , pea, ou peas de en-1mulher , que affim enleaffe ,, / e. ataffe o difo laar o elmo. Palm. 1. p. c. 9 curfo , ou* a lingua. Confundir, caufar embaE N L A A R , v.at. prender em laos. Tra- J rao: enleova , e fiufpendia os entendimentos mais. var entre fi v. g. ramos, braos Prender efpeculativos V. do Arceb. 6. c. 25. cnlear a v. g. enlaar a liberdade ,, D. Fr. de Pot. confidencia Paiva S. .fi. 115. v.(com peecados) Enlear v. g. enlaar o juizo a-dignem na. difi- doena que enleiava toda a Medicina Auputa , o entendimento: B. Clrm. c.66. ., a vifta legrafia''j. 05. das quaes enlaava a alma , fientidos: feus alhos E N L E I O , m. atilho , coifa que liga , ata; so redes de enganos em que cs fentidos fe cnlao no fi. embarao , duvida v. g. ,r enUic do juizo Lobo Egl. 8. Enlaar as almas , faz-las em fie refolver. V. do Arceb. o fobre falto ; o enleio,. cahir na culpa. Fies Sant. V. de S. Mario Egy- 0 efpanto ; Lobo na maior enleio, e diffenso? pciaca. %-.fe , unir-fo com vinculo moral, de dos Prncipes andar, ou ver-fe em entdos, i.e* parentefco, matrimnio, amizade, . Enlaar-fie Laberintos , confuses , perplexidades. S Mir. O leite, qualhar-fe com quaho. - * Os enleios de amor. Enleio de caminhos a ENLACE , m. a unio, concatenao das modo de labgrinto. Maufinbo ; da hera do o coifas enlaadas , travadas. O vinculo que as tronco , enredo , tr-avao. Maufinbo enleio de u n e , e enlaa. A fufpeno da alma enlaa- razes mal digeridas. da , enleio. ENLEVAO , elevao da alma, fufE N L A M E A R , v. at. fujar de lama. Caftan. penso delia era contemplao : dos fentidos L. 3. f. 191. enlamear algum por caftigo. v. g. enlevaes d^olbos ao Co r face d muniENLAMINADO , adj. forrado , dobrado , for- do , em pblico ao coftume dos hypocritas. Euado com lminas de metal y: g. ,, o Laudel, jr. 3-.7ou fiaia de malha enlaminada Cajian. L. 2. / . E N L E V A D O , part. paff. de enlevar; enlevo-iSi-^col. 2. e L. 8. / . 11. col. 2. dos ao jom do fiar laiil. Lobo egloga 1.:cm'ENLAMINAR , v. at. forrar com lamina^. contemplaes : V. da Arceb. 1. 3. Lucena fi. 42. chapas de ferro , &c. gente enlevada no interejje : Lufiadt 3. 139. E N L A P A D O , adj. recolhido na lapa. Bar- enlevado o amante ti bum falfo parecer bojo Diccion. ^ E N L E V A M E N T O , m. rapto, roubo dos, E N L A S T R A R v. Laftrar. fentidos, fufpenso, extafes. Alto penfamen-E N L A Z A D U R A , v. enlaoduro. Palm. 1. to. Eufr. 3. 2. p. c. 9. traz enlzadura. ENLEVAR-SE, v.at. refl. ficar fofpenfo, enENLAZAR-v. enlaar. leado , abforto , cila tico na vifta de coifa mara-E N L E A D I N H O , adj. dim. de enteado,, ho- vilhofx , Scc. : no font. ar. tranfit. Palmer. 4. p. mem ; atado , fem defcmbarao. Eufr. /. 181. fi. 19. v. enlevar os fentidos; os olhos. A. S. fc. 4E N L H E E I R 0 : , - a d j . S Mir. Vilhalp. Ato 2. E N L E I A D O , part. paff. de enlear r embara- fie. 1. ,, ejle meu- corao enlheerro', em que pra-ado no prop. e fig. , caminho enleado , intrin- tieas comeo- a entrar comigo ,, fora talvez enleeicado. Lobo. Enredado ,, o rico. na cubi- ro , Gue faz enleios , ou que fe enleia. a Lobo egl. 3. Perplexo , embaraado, ENLIAR , v.at-, enliar' ateado pr os li-enlaado v. g. juizo enleado ; o mancebo fi- fis no tear. cou enleado Lobo; enleado na dor Uliftea -, E N L O D A R , v. at. fujar de lodo. fe;, acbo-fie os Mouros enteados vendo a frota defipa- fig. ,. eniodar-fie nos vidos V. de Sufo c. 34.rar tontos tiros 2. C. d Diu f. 276. Lingua- . E N L O U Q U E C E R , v. at: fazer louco. Argem enleado Lufiada 1. 61. fallando da dos raes 2. 5. v. n. Fazer-fe , ou ficar louco. %. Acanhado.- Lobo. r barbaros da Cofta d'Africa. E N L O U Q U E C I D O , part. paff de enlouquecgi. 7cer , feito louco. Arraes 1. 5. - ENLEIAR , v. at. ligar', atar; implicar , E N L O U R A R , v. at. ornar de louros. Ferrei-embaraar-, fazer perplexo y. g. enlear-fe em ro L. 2. Corta 6. affim O' coroa , que te Pbebo' negcios. Prender a atteno ,, pcis< obradas-enlouro. com tanto primor que qnaft querem cnlear cs olhos E N L O U R E C E R , v. at. fazer louro o Soli h e. prende los na contemplao do bjedo; .cnlowece as je aras. y. n. Fz-er-fo louro. H. Dom. L. 6. fi. 328.' y.: V. do Arceb. I. 2. c EN LUTAR , v. at. dar occafio de iuro , cora' 24. Enlear os fientidos ,, S-Arr. Eufir. 5. morte, ertriftecer , fazer udiuoi. Barreto-., pra1*. Qde. buma dama difereia) 3, nunca filiei cem tica enlutando o- mais gpfiofo-fiteceffo . .:jfe-,, eu.-

cubrir-fe de luto. Enlutar-fe o polo , o Ceo , ENOJADO , part. paff de enojar ofFendido. com nuvens, butco poet. , efeurecer , todar-fe , Uliffed 2, 4U Anojado. Lobo. Enjoado. annuvear-fe. Eneida 3. 123. Viriato 17. 13- 4gaftado. S Mir. Efirang.fi. 133- ult. ed. ENOJAR , v. at. offender , enfadar algum. ENNATAR", v. at. cobrir, engroffar o camEujr. 1. 3 : ? 3.. 2. Caufar naufea. Lobo , enpo , ou terras com nateiros , que depe as guas joar o ejlomago. fie , eftar anojado com fen-, que a alagavo. timento. ,Agaftar-fe; defgoftar-fe. || ENNASTRADO , part. paff. de ennaftrar. EVOJO , m. enfadamento. Aborrimento. ENNASTRAR, v. at. enfitar , ornar com nafT. d'Agora \.' 4. fervem-nos nas feftas, e nojos tros os cabellos, trancas. Eufr. 2. 7. ENNEAGONO , nu Geometu figura de da vida ; tirada a meu do nojo , ou luto: fejo mais os cuidados, e enojos, que os prazeres,, 9 lados , e 9 ngulos. ENNEGRECER . v. at. fazer negro , derie-* Arraes 5. c. 13. Damno Cron. ~J. 1. c. 11$. jazer -'fgir. C. ennegrecendo a vifta o Ceofiuperno, efcurecendo. no ,, enncgrecer a fama , reputa- ENX)JOSO , adj. que caufa nojo'. Cames das o. Con.- Af.. 5. per Leo cap. 51. na Carta da gemes enojofas das Turquia, odiofo, Que caufa tdio , faftio , aborrimento. excelente Senhora ,, enncgrecer a fama, e nobreza k ENORAS , pi. naut. .pos de atochar-, o da Cafo Real de Caftello. .:'*< ENNEGRECIDO , part. paff de ennegrecer; maftro: v. pofiquetes. denegrido : v. o verbo. , ENORME , adi. fem norma , irregular',, feio, ENNEVOADO , part. paff. de ennevoar. defeompaffado , defproporcionodo , defoiarcado Efcurerido , mal diftinto ennevoodo vifta nas feies ; e grandeza. Culpa, crime enorAjenina e Moa L. 2. c. 12. , me mui feio ; leso enorme , mui grande.^ ENNEVOAR , v. at. fazer efcuro , turvo com ENORMEMENTE , adv. exceffiva , defcoranebrina , nevoeiros , cerraes. Arraes 1. 1. Cron., .paffadamente v. g. enormememe grande , feio , Afi 4- por Leo. Deslumbrar v. g. en- hfiadb. nevoar o entendimento. Airaes 5. 17. Desluzir ENORMIDADE , a irregularidade, defa fama , reputao , obfcurecer. fie Toldar- prcporo na grandeza defcompaffada , na feialff com nevoeiro y. g. ,, o ar ,, Arraes 3. dace extraordinria v.g, a enormidade dos pec11. Dslumbrar-ie, hallucinar fe. M&nfinhocados Paivo S. \.f. 27. v. j . 154. eft. 1. o grandeza deffe peito , que nem E N O R M I S S I M A I M E N T E , fidv. mui erormecom Sept-os-fe ennevo , e cego. Poro que o nomente. . jo de hum no ennevoaffs o prazer dos outros , ENORMISSIMO, fuperl. de enorme: Leso obftureceffe , toldafe no Pinheiro 130. enormijfima v. leso. ENNOBR.ECER , v. at. dar a qualificao ENOURIADO , part. paff. de enouriar-fe. de nobre. - ,, Ennob-ecer humO Cidade com ,, dama enouriada , e jumofo Aulevr. 23. edifcios magnficos , e nobres os efcritores ennobieENOURIAR-SE, v. at. refl. fazer-fe rijo, ecro os feitos dos heroes , fizero conhecidos , tefo. Barbozo Dicc. (rigeo, rigefico) fazer-fe duillutrro 2. Cerco de Diu Carta ao Ldor. ro , enteiriar-fe de frio; ou ouriar-fe o cabelfe, fazer-fe nobre , diftiiguir-fc , abalifiir-fe, lo de .horror. das peiteis , e coifas. ENRAIAR , v. at. pr os raios a huma ro- ENNOBRECIDO, part. paff de ennobrecer. da. ENNOBRECIMENTO , m. o adto de en- ENRAIVECER, v.at. fazerraivofo. fe, nobrecer, e o fazer fe nobre. L. 2. f. 123. entrar em clera , ira. E N L J Q D A R - , ' v. at. atar com n. ENRAIVECIDO , part. paff. de enraivecer; ErNNOVAR , v. fazer de novo , reformar ; mettido em clera , raiva. acabar o anno , o Sol , o Sol o ennova ,, Ferrei- ENRAMADO , part. paff. de enramar quanra Egl. 7. v. innovar. da o pjnto j eft enramado i. e. tem criado ENNOVELAR-, v. at. dobar, fazer era no- rama. Barros Grommatica fi. 234.: " Pedro Gonvelo. fe, enrofcat-fe y. g. a Serpi enno- alves enromado de ccntros fitficos H. N'. . velo o corpo. Fazer-fe num gloto v. g. as ? 2. o japitafio enramado de louros. A ligotos f ennovelo : os perxdcs arrancadosfieennho da mo entornada de honras, :. e. indicannovelo nos ores Eneida 3. 130. do futuras honras. Arraes 1. 2c. Calos, ou ENNTVEAR , v. at. cubrir,-efeurecer'com Q.i meias bifas entornadas ; prezas humas nas ou-* nuvens , anuvear. B. P. trs per meio de huma barreta de ferro' com ' ar-

04

ENN

ENO

ENR
aigblas nas extremidades. Exame ,<PArtilh.
123.

ENR

05"

f. / . 173. e Cdp. 24 enreftai a lana com deftreza pag. 96. Palm. p. 2. c. 138. enrejlondo ^ NRAMAR , v. at. cobrir , ou adornar de 0 lona% remetteu a elle. ramos enramo as torres por fora D ' Avei- ENRICAR v. enriquecer, ro c. 43. Vieiraenramavo a caa H. Pin- ENRIJAR , v. at. fazer rijo. y. n. Fazerto enramoro os caminhos. Enromor flores fe , rijo , tomar foras. fqzet dellas ramo , ou ramalhete. V. de Sufo c. ENRILHAR , v. at. nas Prov. conftipar o 14. Enramar-fie,v. arramar, 011 arramar-fe. ventre. Entornar as bombas cobri-las de rede de corda , ENRIQUECER , v. at. fazer rico ; enrie camadas- de elopas breadas para caber no mor- quecer a memria de nodcias; a alma de virtudes: teiro fendo de muito menor calibre. Exame de a natureza enriqueceu-o dos dotes naturaes Lobombeiros f. i\6. bo Egl. 9. y. n. Fazer-fe rico. ENRANAR , v. at. fazer ranofo. .-.fie , ENRIQUECIDO, part. paff de enriquecer. Eazer-rf rancido , ou ranofo ,, os corpos olco- ENRISTAR , v. at. pr a lana no rifle para ferir o ininiigo. Eneida 11. 147: enrijtae fos - inteno fe facilmente. as jettas , embebelas , e encar-las no alvo , ou ENREDADO , part. paff de enredar, v. ENREDADOR , m ora peffoa , que na peffoa , que fe quer ferir; fre.char o arco. , ENRISTE, m. y. rifte. faz enredos. ENROCADO , part. prefi de enrocar: man^ ENREDAR, v. at. prender na rede v. g. o peixe, as aves ,,. a rede com que Vulcono enre-to- v. o verbo. ENROCAR , v. at. fazer as pregas, que fe dou a Venus, e Marte ,, Sagramor. tecer rede de, arame, ou cordel m alguma grade. Tecer, ufavo antigamente nos mantos , ou voltas do 1 e travar as partes da fbula , ou hiftoria. En- pefcoo. tretecer os Tamos huns pelos outros y. g. ,, no ENRODILHAR , v. at. dar a frma de rodilha fazendo dobras circulares y. g. enrodilhachopo enredo as vides pompinofias Enleiar y. do cabello no cabea. g. enredar o entendimento, o negocio , a demanda. Prender por muitas partes v. g. negENROFADO t. _da Volat. Arte da Caa j . cios que o enredavo no mundo. % Tecer enredo, 87. ozelbos que corro pelo corda que eft atada metter zizanias entre algumas peffoas , intrigar de longe das varinhas, paro que quando o poffaro der os vai inbas corro para cima , e fique enENREDO , nu tecido embaraado como o rofiodo ? Prefo\ da rede. Enredo da jabulo dramtico ( V. ENROLADAMENTE , adv. Barros,, embardo Arceb, L. 6. c. 16. ) o tecido das partes en- coufiefem rumor enroladomente ,. occultamente. tre fi, e os vrios incidentes , que contituem o D. 2. foi. 236, y. col. 2. n delia. Artificio occulto a fim de fo confeENROLADO , m. hum tecido , ou droga guir algum intento. Uliff. do jaljo amante o de la. Godinho. enganofioenredo Tecer, manejar , desfazer en- ENROLADO , part. paff. de enrolar. Cafia redos. Conto para tecer inimizades entre duas, brava onde o mar fempre anda enrolado , i. e. ou mais: peffoas. em grande rolo , groffo, fem jazigo. Caftan. : as ondas Aulegr. j . 163. ENREGELADO, part. paff de enregelar coENROLAR , v. at. dobrar fazendo rolo , enraes enregelados, infenfiveis. Fios Sant. e Vivolver de forte que fique rolio v. g. enrolar da de Sufo f. VIII. Ferreira Eleg. 1. o moo pannos, a peo de camelo , e de fitas; a bandeitodo frio , e enregelado. ENREGELAR-SE , v. at. ref. esfriar-fe de- ra enrolada na hafte ; dando volta ao redor y. g. enrolar o corpo com huma cadeia. H. Dom. mafiadamente , congelar-Te. ENRESINADO , adj. que tem refina, rei- L. 4. c. 6. Enrolar-fie a hera no tronco. Enrolar-fie o mor , fazer rolo quando eft gtoffo , nofo. Untado de refina. picado , ou volvendo as ondas praia. Vieira ENRESINAR , v. at. untar com refina. guarda o mor tal ordem nos ondas, em que fe ENRESTADO , part. pff. de enreftar 2. C vai enrolando, t. 5. / . 327: Maufinbo f. 06. de Diu. f. 3 3g,, com lana enreftads ,, ult. ed. a rocha firmezomba do mar quando fie ENRESTAR , v. at. v. enriftar, de rifte: enenrola reftar he melhor ortografia , pois vem de refte , derivado do Francez arreft , y. refte ,, e enreftan- ENROSCADO , part. paff. de enrofcar, do no gigante 4 groffa lana Sagramor . 38. ENROSCAR , v. at. dar voltas com algum.
1
Sss

cor-

5o6

ENR

ENS

corpo flexivel v. g. enrofcou buma cobro no /foras ; fazer enfiaio do fidelidade ; para enfaio pefcoo. fe dar voltas fobre fi efpiralmente de novas defgraos mo ordenou a forte. Enfaio v. g. ,, enrofcou-fe a cobra e/fai^ enroficoda, do Sol , imagem. Uliffea 1. 54. madeixa to Uliffeo 2. 81. Enrofcou-fe a cobra no menino dourada, que do Sol parecia novo enfaio. % DifE N R O U P A D O , part. paff. coberto de rou- pofio para alguma coifa. V. de Sufo e. 6. de alguns enfiaios de confiolaoes com que Deus o fapa. Provido de ropa. ENROUPAR-SE , v^ at. reft. cobrir-fe de vorecia. ENSALMAR , v. at. dizer enfalmos , ou enropa. Prover-fo de roupa, fazer roupa. E N R O U Q U E C E R , v. at. fazer rouco. Fi cantar com enfamos. E N S A L M O , m. orao fuperfticiofa para car rouco , neutra. ENRULHAR , v. enrilhar. {enrulhar parece curar, e fazer outros taes effitos compofia de palavras ordinariamente tiradas dos Salmos. mais prprio ) conftipar o ventre. E N S A L M O U R A R v. Salmourar. E N S A B O A D O , m. os eafaboados, i. . a ENSAMBENITADO , part. paff. de enfamloupa que fe enfaboa. benitar , o que trs fambenito por penitencia. E N S A B O A D O , part. paff de enfaboar. Enfiombenitodos do honro , os que trazem defmeENSABOAR , v. at. lavar com fabo. ENS AC AR., v. at. guardar em foco. Arte de recidamente infignias honrofas. Vieira. furtar f. 6. Encantoar , emprazar , metter em E N S A M B L A D O , enfiamblador, enfiamblagem, paffo fem faida , encurralar V~. de D Paulo de v. famblad , fiambador , famblogem. Lima c. 7. joro enfocando aquelle Rei at jdE N S A N C H A R , v. at. alargar o veftido. f. ro do jeu eftado ; talvez fera enjecando. Tempo Alargar, dilatar v. g. os-termos , conquiftas. P. d?Agora 1. 1. pertendeis enfocar minha confian- Pereira 2. 152 v. enfanebou com conquiftas , a fito do- , i. e. met-la por dentro , atalhar. pouco terra, o feu pequeno Reino. E N S A I A D O R , nu oqueenfaia V. do AvENSANCHAS , . pi. & poro, que T e tb. L, 5. c. 1. deixa de mais no veftido alm da coftura para ENSAIAR , v. at. examinar os quilates do fe poder alargar em cafo , que iffo feja conveouro , ou da prata , o pezo, e valor da moeda. niente, no Dar enfanchas ao argumento , Examinar a bondade , ou eftado da coifa v. alarg-lo, dilat-lo com razoes exuberantes g. o em que efto os adtores a refpeito de al- deitar enfanchas T. d'Agora, 1. 1. guma reprefenrao , e emendar os defeitos delia ENSANDALADO ,- part, paff empoado de enfiayar buma comedia. 'Os comediantes etifayo- ps de Sand-Jo para fazer o corpo cheirofo. j.t, t. f. exercem-fe no que depois ho de fazer, Gouvea fornada fi. 39. y. col. 2. paro a executirem bem. Inftrnir algum no ENSANDECER , v. n. enlouquecer. Cames como fe ha de haver em algum negocio , ac- Eujr. 3. 4. o.. fe-, inftruir-fe , exercitar-fe para deE N S A N G E N T A R , v. at. manchar de fanpois executar bem y. g. enfoiar danas, ou gue enfianguentor as mos na morte de algum, enfaiar-fie na dana , enfaiar-fie pasta o governo. o ara enjanguentada. Enfianguentar a ficena fr. Palmer. 3. p. c. 32. enfaiai-vos em mim exer- mod. , fazer que hajo mortes no theatro trgiccios nos qrtaes f deve enfaiar o futuro orador co. Enfanguentar-fe reeipr. , ferir-fe em bataPinheiro 2. 9 : exercitar-fe , e enfayar-fe nareprefen- lha. Eujr. 5. 4. enfanguentro-fe os Romanos com Ho dramtica ,', V. do Arceb. L. 6. c 16. os Sabinos. E N S A I O , m. prova , que o Ourives , ou ENSANGUINHAR-SE , v. at. ref. criar fanQuiraico faz dos metaes para examinar os feus gue o animal. Pinto Gineta fi. 4. quilates. Tentativa , com que algum prova E N S A P R E A M E N T O , m. o adto de fazer a fua capacidade , habilidade, deftreza para de- preza em alguma coifa levando-a debaxo, e copois executar com fegurana coifa maior do mo vencida. H. Naut. u 58 ,, o maftro com a mefmo geiero , ou feja em foras do corpo , ou groffura , e enfioprcomento dos mares os foffodo entendimento ,, naquelle breve enfaycudetor brava. memos Jorn. d'frica L. 3. c 11. fallar de ENSARILHAR v. farilhar. Enjarittiar o cahum mrtir primeira vez , que foi martiriza- vallo , trocar as mos. do. Efcrito , em que fe faz efta tentativa das E N S A R T A R , v. at. y. enfiar contas. faculdades mentaes. Efcrito , em que fe exaE N S A U C A D O , adj. que tem faucos o mina alguma coifa , bem como o eniadr os enfaucados caficos Elegiada j . 2 34 y.. he boa aetaea. % Fozep enfaio. das foras , /'. e. prover pacte. d<?. cavallo.

EN- '

ENS

ENS

07

ENSEBAR , v. at. untar d febo v. g. " en- do , o que eft para fervir. Efcarmentar, moffebr o barco, para correr melhor fio mar. Su- trar v, g. o caminho ; dar as confrontaes delle, e as direces, porque algum fe guie. Os jar de febo. ENSECAR , v. at efgotar, exaurir, confu- trabalhos enfino; a experincia , a obfiervao , a mir. Goes Cron. M. 3. p. c. 50. Coutinho j . converfao dos homens. Educar. poet. Infpi41. v, Lucena f. 345. depois que enfecou os rar. Eneida 7. 10. poet. Repetir como quem enfina. Lufiada 3. 120 aos montes enfinando Mdicos; enjecou a Fifico , e boticos Soufa: tinho enfecado a efperana P, Per. 2. 103. e s bervinhas, o nome, que no peito efcrito tinhas !--fie, aprender por fi , avifar-Te ,, V. por poucos que os inimigos matoffem emfimenfecario todos. Caftan. L. 4. c. ul. pag. 76. i. e. enfino-te a acudir fempre ao mor perigo S matario todos. EnfecOr a embarcao che-Mir, Efirong. ato 4. f. 131. ult. ed. -fie, g-la para terra. Caftan. L. o. fi 209. Obri- aprender ufta do prprio trabalho , ou com gar a varar , a dar em feco. e ti. Dar em feco damno noffo. Ferreira Brito pag. /r.,efcarmenv. g. j , enfecou a jufto Caftan. 3. c. 31. /. tar-fe. 62. e L. 8. f. 86. e 122. ENSINHO , m. Ferreira , { anfimbo dizem ENSEIADA, arco aborda domar, for- outros) po com dentes , ferve de arraftar a efmado a modo de fino , ou feio , onde as embar- piga , que fica por debulhar , e quebrar os torcaes podem eftar, com menos fegurana que res , para a terra ficar aplanada. Cofia Georg. no porto ; Tino menor : golfo pequeno com praia ENSINO, m. inftruco. Educao. . curva. Lucena f. 50, c. 2. ,, fazendo a cofta bum Bom enfino , urbanidade ; mo enfino , defcorte-. grande arco,. a que chamamos enfeiado. zia. Enfinos , confehos, direces , preceitos, ENSEJAR , v. at. efpiar, obfervar , efperai mximas de fe haver em algum negocio prudeno boa occafio , a opportunidade. B. P. cial, ou moral. Eufr. j . 190 v. os meus enfinos ENSEJO , m. occafio , tempo , em que fe em vs so decoada em cabea de afno preto. faz, ou fucede alguma coifa era eu hi notai ENSIPO , m. o fummo , ou fuceo que fe tienfejo S Mir : o marcial enfiejo o confli-ra da la lidrofa, e fe ufa na Farmcia , Madeira. to , adio de pelejar. M. Conq: Lobo Egl. 2. ENSOADO , adj, languido com calma, fiaENSENHOREAR-SE , v. at. refl. fazer-fe cido. fe fazer fe languido. Senhor de algum territrio. M. Lufi. Arraes 7. ENSOBERBECER , v . a t . fazer foberbo, 1. do corao: de mim Paiva S. 1. / . infpirar foberba. M. Luf. 7. 515. fe, fa150: e 270. y. guarde-vos Deus de o coftumezer-fe foberbo, em qualquer peccadofieenfenhorear de vos ENSOCADO v. enfaucado. ENSERTAR v. encetar. ENSOLHAR, v. at. affolhar, pavimentar a ENSETE , m. planta das ferras d Ethio- cafa , o cho. pia, cujo p engroffa tanto , que 2 homens mal ENSOLVADO , adj. da Artelh. peo enfolvao podem abarcar: come-fe o miolo do tronco co- da , a que fe no pde atirar por ter a plvora fido , ou-feito em farinha. Telles Hift. Etb. L. humida , e por buxas, e tafulhos , que tem dian1. c. 13. fera da efpecie dos palmitos grandes do te da bala. Brafil? ENSOPADO , part. paff. de enfopar , embebido em caldo, ou outro licor. Muito molhaENSEVAR y. enfebar. ENSIFERO , adj, poet. que traz efpada. Cam. do. fig. Enfopado em feus falfos contentamentos. H. P. 68 v. v. empapado :em vaio enfifiero Oriont , que . fe pinta armado de efpadade Aulegr. f. 154. da. y. Orionte. ENSOPAR , v. at. embeber em algum liquiENSINAO, enfino. Caftan. antiq. ENSINANA, enfino, antiq : preceito, do. Molhar muito: enfiopar-fie na vingana. Ulifipo fi. 249 v. mxima. ENSINAR , v. at. inftruir algum em arte, ENSOSSO , adj. fem fal ; inipid. V. do Arfeiencia , ou qualquer coifa que elle ignora y. ceb. 5. c. 16. Parede enfoffa, i, e. de pedras g. ,, enfmou-me filofofia ; a,danar, a jogar, aaffentadas fem irem liadas com cal , ou argaAzurara c. 92: parede de pedra enfofcavalgar ; a foliar ; enfmou-me Latinj , Grego maa. , bomem enfinado, o que a prendeu , e fe inftruiu.fa. Barros' 1. foi. 16. v. No levar ertfoffo , i. e. no fazer alguma,.coifa fem trabalho, ou fem Menina e Moa era enfinado aiivros de biftoria f. 34. v. Enfingr hum cavallo a mane- caftigo fe o merece a aco : it. fofrer fem def, pique. Aulegrafi. fi. 19* jar; o co afazer habilidades. Cavallo enfina-

li*

SsVii

EN-

ENSOVALHAR , v. at. fujar fovando mui- que eft entre talas , ou coif, que afronte" cot o , raanufeando. Prefies 105: enfovolhar a fia- mo o aperto dellas faria. ENTALAR , v. at. apertar com talas , metmo. v. enxovAhar que he mais ufado. ter em talas. Metter e m g r e t a , ou rua apertaENSUJENTAR y. fujar como hoje dizemos. tada y. g. ,, entalou o p na porta aojecb-la, antiq, H. Pinto. ENSUMAGRAR , v . a t , preparar comfuma- entre humas pedras. Barros ,, p&recendo-lhe que os havia de entalar noquellas ruas j vos gre v. g. enfiumagvar o coiro. E N S U R D E C E R , y. at. fazer furdo. M. Conq. entolofies entre eftes dois inimigos dofiocegohu-> 11. 49. Vafconc. Notic eftrondo que atroa os mano Lobo Corte. ENTALEIGAR , v. at. recolher no taleigo montes, enfiu/dece agente. Enfiurdece agente a Cotadupa 2. Cerco de Diu f. 188.: a f. 231. a / , fartar fe. ENTALHADO , part.fpaff de entalhar, efculrevolta da gente enfurdecia o lugar ^ i. e. fazia que ningum fe ouviffe nelle cora o rumor. pido por entalhador. Aberto , em pedra , ou fie, fazer-fe furdo, no dar ouvidos y. g. bronze , gravado v.g.. verjos entalhados enr peenfiurdeceu-fe aos rogos de todos Portg. Reft: dra Agiol. Lufit: ,, a memria , que fie con Enfiurdecer n. defatender, no fe abalar ,,en- ferva entalhada- em mrmore M. Luf. E N T A L H A D O R , nu official de obra d e fiurdeceu aos ecos do cafiigo. E N S U R D E C I D O , part. paff de enfurdecer. talha,. que reprefenta em madeira laarias ^flo O que no quer ouvir ,r enfurdecido ver- res , folhagens, brutefoos , &c. de meio relevo.*. . Hum inftrumento de ferro , que uso os cfodade* pingardciros. Efping. Perfi. fi. 9. ENSURDEC1MENTO , m. fordez. ENTALHAR-, v. at. lavrar madeira d.e obra E N T A B Q A D O , part. paff de entaboar, coberto > de taboas , ou taboado. Rijo ,- tefo , de talha , como o faz o entalhador Deus en-retefado , diffe de algum membro r ou parte do talhou os membros do homem Preftesj. 3. Corcorpo para. onde correu humor, e que por iffo tar , abrir-,- exarar em pedra , ou metal y. g. ,,. entalhar o nome , huns verfos >-c. Goes. Cron.fica rtjo, duro. E N T A B O A M E N T O ,, fom. coberta de ta- do Princ* boado. J ENTALHO , m. o-trabalho do entalhador;. ENTABOAR y v. a t cobrir de taboado.- ou de entalhar. Entalho da firecba , eu- fita , - fie , fazer-fe: en taboado y.o corte,- ou hanradura , que tem no cabo emE N T A B O L A D O , part. paff. de entabolar. pennado , por onde fe embebe na corda: entaf. Villos com inchao de ms letras entabolados talhos , que fo fazem na cabea da efpoleta f em mondo, empoftos nas dignidades , &c. Ulij. &c. 246 v. ENTALISCADO , adj. raettido entre tahfE N T A B O L A R , v. at. difper , e encetar al- cas. Barros^ 3. foi. 219. no acharo outro ca-guma, negeiao , orden-la de forte , que ve- minha fieno buma vereda ent-alifcado com s penha a= bom xito. Entabolar a caufa , ou nedos* de huma pane e out-a , que hum homem bem' demando metforas tiradas do jogo quando fo defpejdo teria bem que fazer em ir por ella acidifpe- as- tabolas para jogar e entabolar o jo- ma. go. Paiva S. 1. / . 130; no ., entabolar o neE N T A L L E C E R , v. n. criar talo. , Deitar gocio. M: L. 1. ib : ,, enubolado a Religio, talo cotltfcerez ou Convento. , i. e. difpofta a fua fundao, e E N T A N G U E C E R , v. m, ficar como tolhidoprincipiada : entabolar algum ,,. plo em ter- de frio. mos de confeguir alguma coifa. Arte de Furt. c. E N T A N G U I D O , - part. paff rreg. d entan13. Entjzholar-fie em nobre, enxertar-fe na claf- guecer , ficar como tolhido ,. interjffado de frio. fe da nobreza. Aulegr. \i6.,c. 157. entabolar-fie Leo Origem f. 203. Dior. dOurem j . 60.2. Hiftiem credito , e opinio. Naut: v. 62. ENTAIPAR , v-, at. encerrarem caicere , clauENTO ,- adv; relar. naquelle tempo ; naquelfura , cafa etreita. la occaio r em tal cafo ; talvez he correlativo' E N T A L A D O * , part. paff.de entalar, Palm. de quando. p. 2. c. 100: ,, etitalado- fiem efperana- de reENTAPIADO' , part. paff de entapiar . mdio Paiva S. 1. / . 140 : navio H. N. paredes.-Eflati ang. da Univerfidade. (ENTAPIAR , v. at. y. Tapiar. E N T A L A D U R A , , o aperto, afrontado (ENTAITZAR,,v.at, Vieira ornar, de tarpeariat EN-

yo8.

'ENSr

ENT.

ENT

E N T A V O L A R v. entabolar* . , i. e. eftou bem certo , e fei bem o que digo E N T E , T. m. tudo o que exifte r ou conce-|ou fei. Arraes 3. 1. Entender em algumabem os como exiftente , e a eftes chamamos en-'coifa , ou com alguma coifa Caflan. L. 2. f tes de razo. Fazer feus entes de razo, no-fig. 175, trabalhar, ou fazer trabalhar nella. Soufa e famil. , deitar fus contas. o Ente Supremo, V. do Arceb. 1. 4. Amaral C. 1. e H D. p. z. *f:_ entendia com as comas, com o rofarh : LuceEWTEADA , E N T E A D O , m. nomes na entender no melhoramento dos almas Goes que defigno a relao de parentefco entre huma foi fempre entendendo nejte negocio entenmulher ,, ou hum hornerr, e feu padrafto , ou do na fabrica da feitoria. Dar em que entenmadrafta: enteado do Fortuna, o mal tratado der oceafionar trabalho , cuidado , moleftia. delia , como os enteados o so das madraftas Vieira diz dar que entender ,, e os clahcos Pinheiro j . 138. t. 2. em que entender ,, Entender eom algum, ja* ENTEJAR , v. ac. ter fatio, averso a al- mil. Travar palha com, elle. Tomar conheci-guma coifa. Caufar fatio, tdio jeito de jor mento cemo juiz , ou Magiftrado. Albuq. 1. 4 7 ^ taleza. entejo ao fraco Azurara c. 5. , , no quis mtender no alvoroo ds Capites ,,, ENTEJO , m. fatio , averso a alguma coi M. Luf. fiem as juftias entenderem com elles, r fa de comer. S M- come de todo vianda , no Eu c me entendo , i. e. fei o qr.e h a , e a* andes neffes entejos: no fig. a alguma pef- razes oceultas , ou os motivos , que- tenho.- foa. Barros 3. D. fempre el-Rei lhe teve en~ Defde que me entendo i. e. defde que tenho tejo. ufo de razo. A meu entender, fegundo o que ENTERIADO , e deriv. v, inteiriado. me parece ; it. de meu confelho. Entender-fier Soufa. alguma coija de algum , crer-fe , julgar-fe V* E N T E N A , v. antena. do Arceb. 1. 5-, Entender-fie-lhe alguma 'coifa ar E N T E N A S y. amenaes, aves que appar- algum , faber y. g. a Donzella que fe We eem entre as ilhas de Trifito do Cunho , e o entendia hum pouco da Fifico. Palmer. p. 2: <?.. Cabo de Boa Efperana. Pimentel. *54 j , defiies cafos fie vos entende menos- que dE N T E N D E D O R , m. o que^entende das quem os ordenou i. e. deites emendeis menos,-' coifas ,, a bom entendedor meia palavra que quem os ordenou : Sagramor. "Hoje d i E N T E N D E N T E , pnrr. at. inteligente. H. zem ,, entender-fie em alguma" coifi v. g. , , enDom. t. 1. f. 35:1. ,3 peffoas virtuofas, e enten- tende-fe bem em Medicina ,, por fabe dentes . E N T E N D I D O , part. paff de entender, Obrar E N T E N D E R , m. intelligenci que fe d bem entendida, feita com-intelligenci , boa tra_ , ,,&,,..w~ -.. .v_ui,w tmtnuii , ie-ua com-inteligncia , boa trat . as palavras hum fallar, dous, entendera Eu-\z , bom gofto v. g. bem entendida arebitetu; * T 7 M T M ^ T 7 7> t \ra V- do Alceb- L' 6' c- ^ h o m e m , queL N I E N D E R , v. at. perceber, tet intelfo tem intelligenci , que no he ledro-; difereto; gencia iaber v. g. entende o que dZ. Com- que Tabe alguma coifa. Nobiliar. f, 75. mulher prehender alcanar v. g. dos voffcs coraes en-\ forma fia, e entendida: Eufr. 97, v entendidatendo a voffo repofia. Concluir ,, do que dizeis'fiois Senhora.- Vidra. Con t t f x6 No> fico entendendo , que ia mal na ordem , que leva-fie dar por- entendido , diffimular, que fe no fava. Entender de mufica , poefia, >c ter c o - , b e , ou- no entende. Coifa feita com juizo ;. nhecimenfo , inftrUcao^ neftas artes. Julgar , ' e mal entendido ao contrario. Lufiada 3. penlar , ter po*conclusao , mxima v. g. J vyfr. enlevado num falfo parecer mal entendido ,T narj he iffo o que eu entendo. . Ter intento , de que -no frma -o devido conceito. tenao , propofito v.g. p nunca a natureza en-\ E N T E N D I M E N T O ' , f. m. a potncia , com? tende jjzer as juas coijas debalde Coutinho.\que a alma* entende, e percebe. O adto deProem. nejte. Dio ;, , 7 que entendo* ejcnvei v.g. , ; iit.-Lj.itr deixar 110 entendimento ae de aiguem.. algum.. _,.. j fitio de . .., , t r a > -entender y.g. va ejjrer/annemo w; l i ^ m i u u w aftumto que entendeu provar T. d'Agora zjAmaral c. 2 ; jazer bom entendimento das coi3. j . ns. v. Que entendes fazer > Vilhalp. fas- da j,. adquirir boa intelligenci dellas. A Ato- 3.. Sc. ult. Dar a entender , fazer crer, intelligenci , fentena, ou fentido oue jaz em ou conceber, ou entender alguma coifa, no fejalguma claufula , ou? fraze-, ou palavras. E/Ar. declarando, mui ro ; e darje a entender ex- u 5. Arraes 1. 5 rejioftas de dois entef.dimen-r--"., .Piicar-ie, .~ , ,dt.w fazer vju^ que v, o v.. entendo-; hoje. dizem ,,\i05. \tos. narras Barros ,,. e Albuq. yjip, / Vieira. Hift. do Fut. *n. -" j **1^In_ie.u., uuj.ui^m tazer-e etlttirirfer. ri>/t<pf' . fiaber-jk f,/>hpK-(Zi A.AT, A .,.... l - > ' P 302-. - ^ . ,., u: i , , par, parO'- intelligenci ,- i. do verdadeirop fozerfie entender. Arraes' dar. a enten-\z84,' der j , u 7 . Tambtm enpendo o que entendo Jemendimemo defte te xto ENV 4

So?

io

ENT

ENT

ENTENEBRECER r v. at. cotrir de trevas ;J ENTESTAR , v. n. wufir Com, ou m titurvar , toldar , efeurecer a luz , ou corpo lumi- gumo parte , ir terminar pegado , e chegado a nofo. fe, Paiva Serm. i. /- i; efeurecer-ella. Albuq. 4. o cabo defta ferra entefta no mor. Deferip. por Leo: B. ,> pela parte do Orife a Dia , entenebrectem-fie as eftrellas ENTENRECER , v. at. fazer tenro , molle : ente vai entefiar com o reino Orix: cujos conno fig. unguentos, banhos, e outros toes rego-fins entefio no mar Roxo Lucena L. i.e. 13 : Cames com Tingitonio entefta Defrontar, los, que com fiua deleitao entenrecem a fortaleza humana Fios Sant. pag. LXXIII. col. 2. confinar. Fazer teftada, frente. Caftan. L. 3. / . 6. col. 1 ,, vallos que enteftovo no camifim. ENTERNECER, v. at. mover a compaixo, nho. v.g. ,, enternecer o corao , (Arraes 3. 34.} ENTEZAR v. entefar. ENTHESOURAR, v. at. ajuntar em thefouro a olmo; e es olbos -^-fe , mover-fe a compaixo , compadecer-fe. Por enternecer fe , fa- v.g. entbefburor riquezas ,, A induftria , as artes, e o commercio aivo enthejourt zer-fe terra molle. Mauf. ENTERNECIDO , part. paff. de enternecer, no Reino immenfio riqueza Embefiourar a fiai Acompanhados , ou nacidos da ternura y. g. vao Refende : jardim em que a natureza emhezourou todos os fieut b*rincos, i. e. producenternecidos ais, ou queixas ENTERRAMENTO , m. O adto de enterrar, es mais lindas. Palmeir. 3. p. fi. 132. v : enthejourar na memria Pinheiro 2. 15-3. Reou levar a enterrar. Anaes, Cames, Vieira. ENTERRAR ,- v, at. foterrar , metter debai- colher , depor, guardar coifa preciofa , e digna xo da terra , fepultar v. g. enterrar hum ca- de apreo. dver , hum thefoiro. Eeonder , e fazer ENTHLMEMA , ou ENTHYMEMA , m. intil v. g. enterrar os talentos. Occultar v. Lgico, argumento no qual fe declara fomente a g. enterrar o fegredo. Eufr. 4. 6: enterrar maior propofio v. g. todos os homens so partes, prendas Lobo Egloga 1. mortaes , logo tu tombem o s ; calando-fe a meENTERREIRAR, \ . n. d'Agric. limpar hu- nor tu s bomem ma pouca da terra por baixo das oliveiras , quan- ENTHUSIASMO , m. abalo extraerdina-^ do fe ho de varejar , para que a azeitona caia rio d^lma caufado por infpirao , ou como o no terreiro , e fe apanhe facilmente. v. at. dos infpirados. O tranfporte, com que o PoeEnterreirar hum negocio difpr com deftreza ta , ou Orador fe eleva fobre fi mefmo. pratica , e converfao, para que fe venha a ENTIBIAR , v. at. fazer tibio ; afrouxar , tratar delle. Trazer a terreiro , dizer foltamen- fazer remifb ; e diminuir o fervor y. g. etitite comeou o demnio, o enterreirar blasfmias o calor , 0 fervor, a vontade , a devoo. biar H. Dom. p. 2. L. 1, c. 14. Paiva S. \. fi. 64. v. afiroxar , entibior a olENTERRO , m. fepultura ; lugar , onde fe mo ,. fe, fazer-fe tibio , froxo , remifo. enterra. Soufa , e M. Luf. A pompa , ou acom- ENTIDADE , Filof. o fer da coifa ; a panhamento , e exquias funeraes v. g. paf- exiftencia ; a realidade. Ente , coifa que exiffou pelo rua bum enterro feu marido fez-lhe te ,, no fie ho de odmittir entidadesfiemnecefhum magnfico , ou fumptuofo enterro fidade ,, A importncia de alguma coifa. BarENTERROMFER , e deriv. v. interromper. reto Pratica. ENTERTURBAR , v. at. perturbar no meio ENTIENGIA , hum bicho do Congo defda aco , interromper. Arraes 1. 2. y. g. os crito por Dapper / . 347. v. o Buteau. prazeres, o dia alegre. Arraes 2. 21: enter tur- ENTISICAR , v. at. caufar tifica, fazer tibar o poffe fico. u. n. Fazer-fe tifico, tico. ENTESAR, v. at. fazer tefo v. g. a cor- ENTISNAJR. v. tifnar. B. P. da , eftirando-a; a caa morto no inverno entefio; ENTOASO , folfejo , que canta o prinentefiar a carne , encurando-a ao fogo ; entefar cipiante de mufica. os braos , os pernas , eftirando com fora, que ENTOADO, part. paff. de entoar, y. overb. no dobrem. Entefar-fe o vento, fazer-fe te- ENTOAR , v. at, cantar regularmente v. g. fo , rijo. fe com algum , ter-fe a duras , entoando hymnos, entoar cantigas. % Daqui ,, roencrefpar-fe com elle , no fe lhe acanhar. mances entoados ditos , recitados com tom rauEtitefiaremffe as orelhas do cavallo , levantarm- fia ,). Voz entoada , bomem entoado , que fe , afitarem-fe ; etltefarem-fie os olhos, ficarem d os tons regularmente fem defatinar. Dar 0 immoveis , irtos. tom s primeiras palavras, do bjmno, amijono,
<'C.

ENT

ENT

5-11

fb*c. Entoarfie, por entoar fe. S Mir. Vi ENTRADA , f. o clo de entrar por algt* lhalpandos. v. entonor-fie. ma Cidade, Porto , rua , porta. O lugar por E N T O M , adv. antiq. v. ento.Cron. do Con- onde fe entra , paffo. A fomma que fo d nas deft. c. 58. irmandades , quando recebera os irmos. A ' ENTOLHAR-SE v. antolhar-fe. Arrses 5. 1 poro de dinheiro, ou tentos, com que fo enENTOANDO , part. paff. de entoar-fe. no tra para a meza , ou bolo no jogo. Correria, f. Soberbo , altivo , defvanecido. V. de Sujo f: ou corrida contra inimigos. Notic. de Port. fez-fie efito guerra mais por entradas, que por baXX. o amor caduco , ejalfo abaixo j o pefco talhas ,, Principio y. g. na entrada da Prio entonado. ENJfONAR-SE , v. at. refl. enfuberbeer-fe, mavera , do anno. % Direito impofto fobre coifa importada , ou -trazida para o Reino. Co-* defvanecer-fe. nhecimento , amizade v. g. tem entrado com ENTONCES v. ento. Men. e Moa 2. Fu ; aceffo. Hift. do Fut. j . 150. ., dai licen15a paro que .tenha entrado a voffos ouvidos te-* ENTORNADO , paru paff. de entornar. He tudo entornado , ou o carro entornado, i. e.nha o Rei jaciles entradas paro ouvir a todos Arraes 5. 2, 5 Alias dizemos ,, ter entrada em perdido. Eufir. ENTORNAR , v. at. derramar o liquido. cafa dolguem dor entrado em fiua cafio a algum. De boa entrado , Jogo primeira,fotf Deitar fora a carga v. g. entornou o cano , tombando. S Miranda. Rico orvalbo emda primeira, a principio, ou por principio. Barprolas entorna a filha de Hyperion- M. Conq ros dava de voa entrada buma fiufta. Ulifipo/* n . 21. Defperdiar. Lobo ,4 prdigos que en 38 ' s moas quebro-lhes os focinhos de boa eniorno o que bovio de dar. Dar profufa- trada S Mir. Prol. dos Efirang. muita* contas vos dou de mim logo de boa entrada e mnte. ENTORPECER , v. at. caufar tprpor, ou Ato 5. . logo convidei Cailido de boa entrada entorpecimento , fufpender o movimento, e ao /. 174. ult. ed. o de algum membro v. g. entorpece me o p, ENTRADO, part. paff. de entrar; penetrada a tremelga , a enguia elerica entorpece a mo do y. g. entrado de temor : de efperanis pefcador, em cujo anzol, pica : ,, hum temor frioJom. d'frica L. 2. 11 da gentileza de hu. . . . os membros entorpece, o fpnto , e brio ma dama entrado das razes perfuadido , Maufinbo f. 05. eft. 4. ult. edi. caufar frouxi movido. Lucena j . 136. col. 1. Apoderado, no do y. g. o cio entorpece os homens, os fienfent. paiivo. Vieira entrados, e penetrados do tidos ; o medo entorpece , atalha , enleia, ata.Demnio; entrado de Deus. % Entrado na idade * Maufwho. fie o efpirito , Epanaf. entre asou em annos, velho. galamarias defte trato tto fie vos entorpece o efpi- ENTRALHAR, v. at. tecer , ou fazer as ma* rito ? i. e. perder a viveza, energia , aeiividade lhas da rede. Vieira. Ou prender nas malhas,, negocias que deixamos entorpecer no priguio. Cofe ficar entralhado prefo , enleado. H. Naut, ta. % fie o licor , no correr, eftar eftofo , e r. 58. enredar, no fent. prprio. ir-fe corrompendo. M. Cotsq. negro licor, que ENTR'AMBOS comp. de entre, e ambos: em lagofieentorpece. o Efpirito Santo procede d\ntrambos. Pai, e FiENTORPECIDO , part. paff de entorpecer. lho. Dormente ; ,, f para o bem te vejo entor- ENTRAMENTES v. entrementes. Men. e pecido: entorpecido^ da velhice M. Luf. 7. Moo Egl. 2. 546. ENTRANADO, part. paff. de entranar yENTORPECIMENTO, m. embarao , im- ENTRANAR., v. at. fazer era trancas v. pedimento no ufo , e aco dos membros por g. o cabello cabellos ent'meados ,, Tenreiro doena , medo , ou outro accidente. Do Am. cap. 53 Eufr. 179. animo. ENTRANClA , principio de governo T ENTORTADO, part. paff. de entortar. magitratura.. Lugar de primeira mtroncia , ou: ENTORTAR , v. at. dobrar alguma coifa, de fegundo , he de varia, graduao v. g. ofier dar-lhe volta contraria a fua pofio ieta , ou Juiz de Fora de Villa-be lugar de primeiro in~ a foa feio , e lanamento- Entortar v. g. trano , de Cidade , he de fegundo entrando. os olhos , as pernas, Scc. ENTRANHADO', part. paff. de entranhar. $ ENTOUVIADA v. g. ,. fallar drentouviado, Salto do Sapato entranhido ,, o que tem huma gritando com defodem. Prefies : v. entmiada. vira entre a fola , e palmilha. Cadeia , dlkh

tntranhado ne corpo. ,, Chove como no mais amo, ou inverno, principiar. Entrar no graentranhado Inverno i. e. na mr fora do In- a de algum , confeguir o Teu favor. Entrar em alguma fociedade , conjurao , contrato , ter verno. Vieira 4. n. 318. ENTRANHAR , v. at. metter nas entranhas: parte , fer dos feus affociados. Vir a ter v.g. Entranhar a Deus emfiuaalma. V. de Sujo entrou em fufpeita , em' deficonfiana.^ Entrar m c. 89. Entranhar-fie', entranhar mui dentro v. compofio , ler hum dos ingredientes. Entrar g, no bofque , no certo : no eftudo , e an- de guarda , principiar a guarda daquelledia, ou tigidades , &c. Metter-fe nas entranhas v. o que he v. g. boje entro de guarda. Defembocar. y. g. o rio entra no mar. Efteng. entronbou-fe-lhe hum dio virtude, fyc. ,, der-fe v. g. o cabo entra pelo mar huma lentranbou-fie-lbe a cadeia , u cilido no corpo gua. Entrar nos 10 , ou 12 annos de,fiua idametteu-fe muito por dentro* ,. de , principiar. Entrou-o o medo , o receio , pe-. ENTRANHAS , f. -pi. .os inteftinos , tri.netrou-o , apoderou-fe" delle V. de Sufo c. 43. pas ; e mais geralmente tudo , o que fe contm nas hio-no entrando eftas palavras penetrando , e grandes cavidades do ventre. Os lugares mais profundos y. g. ,, as entranhas da terra Lobomovendo o animo. Entrar o governo , capitania , <-c. chegar o tempo de comear a exercer. Difc. antes das Eglogas. Cames entranhas dos penedos. Vieira das entranhas do nada tirou Eufir. 5. 8. Entrar alguma coifa a algum no Deus a exifiencia. , e perfeio de tudo. Ter corao , vir lhe.defejo , teno, confelho de a . ms entranhas , i. e. mo corao , fer amigo de fazer. Arraes 1. 5. Introduzir-fe , principiar fazer mal. As entranhas, i. e. os penfamen- v. g. entrou a moda ; entrou o ufo dafiatira Ulifipo f. 3. Pinheiro 1. 220 abufios que com. tos oceultos 2. Cerco de Diu v. o art. eficuo drinbar as entranhas: os fentiments affcTuo- tempo foro entrando. Entrar bum bomem com fos tem entranhas de pai paro osfilhos: trou-huma mulher , ir a fua cafa, para ato deshonefto. Albuq. Comment. Eufr. 5. 8. / . 00. v: xe outras entranhas , c veyotranfarmado napieda* Ulifipo j . 27., Ir ter y. g. caminho de de do Senhor ,, Paiva S. 1. 94entrar com Deus Paiva Serm. 1. fi. 37. it. ENTRANHAVEL, adj. nafce das entranhas Deflorar g. ,, o marido por impotente no podo intimo do corao v, g. ,, amizade , dio-- de entrar v. com ella Entropvez, ou mo a aldefejo; faucHde 2. C. de Diu fi. 416. gum , i. e. o feu turno , giro , occaio , e no ENTRANHAVELMENTE , adv. do intimo mefmo fentido entrar tabola a algum Eufr. do corao v. g. ., amar algum-* ENTRANHINHA, fer i. e. ter ms fie. Eneida 7. 8. as proas manda pr em entranhas fr. vulg. terra, ealegre fe entro pelo umbrofo rio ENTRAPADO , part. paff. de entrapar v. o fe entra-fie em cofia por buma grande porta verb. entrar par cafa a dignidade, dar-fe a quem no ENTRAPAR , v. at. cobrir com trapos. a follicta V.do Arceb. 1. 6. Entrar algum, Enplaftar V. do Arceb. L. 6. c. 8 huns nas i. e. onde elle eft para lhe fallar. Lufit. Transf. cabeas entrapadas Fazer rttal as roupagens entrar Rainha : Fios Sant. p. CXXXVI. fe . da Pintura. -Prejles hum pintor tal no en- me quizer abrir entrarei a elle , e cearei r e tropa. CLXXXVH. atrevidamente entrou a Pilotos,, ENTRAR , v. at. paffar de fora para dentro, ENTRE prep. que denota a relao de fituade paz , ou de guerra v. g. entrar o arraial. o em meio de vrios objcdtos v. g. ,, entre M. Luf. entrar a fortaleza Freire , entrar emhumas arvores ; entre Scila , e Coribde ; efcafa, ou para cafa, entrar no templo; emrarnol^o de tempo mdio y. g. entre as ds e as porto, entrar por cofia , ou pelo terra dentro. S onze. % O meio das partes de hum-corpo v.g..,, Fazer entrar hum prego na parede fora. por entre hum mufigo antigo verde efcuro. EfPrincipiar v. g. ,, entrar em hum difcurfo , na tado. mdio de qualidades oppolas v.g. eture relao de buma hiftoria. Entrar em Religio , vivo , e morto ; entre azul , e verde. Eufrofi. j . fazer-fe Religiofo. Entrar em fi , refletir , 19'- v. o meu animo entre temor , eejperona no deitar contas , conhecer o que lhe convm mo- me o feguro entre doces e jalg4.das Lobo Egl. ralmente. Vieira. Entrar dentro de fi , reflectir 5. Dentro v. g. entre o concha amada a tarfobre fi para-conhecer o eftado de foa alma , re- taruga tem quieto abrigo ,, Lobo egloga i- % Encolher-fo dentro de.fi ,, Vieira, Principiar y. tre fi , i. e. comfigo. Entre- nos fique o jegreg. entrou a reinar. Entrar no batalha , ter do , i. e. no fe communique a outros. farte nella , fer dos que pelejo. Entrar o ' ENTRECAMBADO , adj. do Braf. diz-f das-

JT"

ENT

ENT

ENT

ENT

513

, ctas .figuras, que por entrarem em outras fe pln- Render-fe v.' g. *o inimigo; ao fono. fie de alguma coifa , ou peffoa , tomar entreto, de cr diverfa na parte, que entra. Enrega , poffe delia , fenhorer-fe. Eujr. a rapadado com outros. Barros foi jurgir to viziriga, depois que fe emregcu de mim Ato 5. nho q'te ficaro as botos emrecombados. ENTRECASC , ou ENTRECASCO', o fc. 1 : Caftan. 8. 77. tomar poffe ,, os Mouros primeiro femin. o 2 mafc. ,, parte da cafca da fie entregavo dos Cativos Jornada d'frica E. arvore immediata madeira , que os antigos 2. 'c. 10. Entregar fie de alguma doutrina aprender Fitofi. de Prncipes t. 1. j . 25. Entrechamavo Liber. ' gar fe de alguma coifa, fatisfazer-fe , refarcir a ENTRECHO v. enredo do drama. perda v. g. entregando-fe do fono que perdera. ENTRECHADO v. intrechado , e diriv. ENTRECOLUMNIO , m. o efpao m- Lobo Egloga 9.*,, entregando-fe ento da longa auzencia , em que o tempo os puzro,, e no dio entre as duas columnas. ENTRECOSTADO , m. obra do navio en- Defieng. p. 2. Difc. 6. dezejo de me entregar tre os coftados interno , e externo , para o re- em voffo converfiao , do que nas horas paffadas tenho perdido*,, Entregou-je todo s guas do forar quando he franzino. Amaral 2. ENTRECOSTO ", m. a carreira de offos mar, deixando-fe levar dellas. Men. e Moa 2. atravcffados, que faem do efpinhao das rezes , c 12. carneiros , porcos. ,, bum entrecoflo de porco. ENTREGUE, adj. dado v. g. entregue s ENTREDENTES , adverbialmeme , jallar , delicias: outros males a que os Judeus eftavo no pronunciar bem, Tomar algum entie- entregues quando Chrifto lhes pregava Arraes 5dentes , engar com elle , crar-lhe inimizade , e 15 i. e. habituados, fujeitos : rendido v.g. ,, andar s rezes com elle. entregue aos inimigos eftar entregue de algumaENTREDIA , adv. durante o dia. Arraes 1. coifa , o que a recebeu v. g. efiou entregue da 8. H. Naut. 2. 82 : nem bebem entredia D' carta fui entregue do dinheiro. Pofto em poAveiro c. 33, No comer entre dia, i. e. fo- der v. g. v entregue nas mos da morte Confipir. fi. 23. col. 1: terras to entregues fuperfra das horas de almoo , jantar , &c. ENTREDICTO v. Imerdio jurdico Ci- do M.ihometano. Lucena f. 46. c. 1. cafires a quem foro entregues por el-Rei. H. Naut. r. vil. Prov. Hift. Geneai. t. 6. f. 387. \o ENTREDIZER , v. at. prohibir no fe\j 31 : njojlras namoradas , e entregues i. e. entredizem os Sacramentos do Igreja a ningum je-rendidas, vencidas de amor , fazeis a elle , offere^ no por crime, <b*c. Goes Cron. M. 3. p. c. 61. cidas a feu querer. Palm. p. 2', c. I4&> eftondo ENTREFORRO , m. pea entre o forro, to ehtregu o fazer a vontade carne Paiva e a flor , ou parte exterior v. g, do veftido. S. 1, / . 39. Arte de Furtar c. 54. A parte entre o telhado, ENTRELHADO v. entralhado, e o forro da cafa , feita de madeira, alis guar- ENTRELINHA , palavra , ou palavras , da p. Entrecafca y. Lobo Corte entre jor- que fe havio de efcrever n'uma regra , e por ai ro do arvore. e ommittirem , fe eferevem por cima no efpao ENTREFINO , adj. panno de forte , ou lo- entre duas regras .' talvez he interpretao , ou te meo entre o fino , e o groffo: e affim cha- traduco do texto. Auto do Dia de Juizo , das fraudes dos tabellies nas entrelinhas-, com que peo entrefino , cambraia entrefina , &c. acrefcento, o oue as partes no dicero. ENTREGA, o adio de entregar; detrahir. ENTRELINHADO , adj. que tem entrelinhas. ENTREGADO , part. paff. de entregar, en- Auto do Dia de Juizo alludindo s fraudes tabellioas : v. entrelinha. tregue. Pnhei-o 2. 70. ENTRELOCUXO , e deriv. y. interlocuENTREGAR , v. at. pr alguma coifa nas mos, e poder de outro v.g. entreguei lhe a ao Scc. que trafico a corto ; entregou-o jufiia. Entregar ao fogo , ENTRELOPO , adj. navios furto , nas terras onde ha companhias excluiqueimar, trahir v. g. ,, entregar o parceiro no jovas ; ou nas Colnias das naes , que no do go ; o criminofio , ou o que nos confiou o feu fegredo, revelando delatando contra a f empenhada deo entrada franca aos etrarigei-ros. EN^RELUNHO , m. o luntico tem o juino fazer. Entregar o fegredo , defcobr-lo claro nos interlunios; a iTo alfudir talvez o atreioadamente. Dar poffe v. g. ,, entregar o governo, a fortaleza. fe, dar-fe v. g. 'autor da Eufr. 5. 1. ,, joi-me revelado por cerentregar-fc ao eftudo; ao pranto , ira, ao amor. \tos cnreluidjos i. e. noticias vagas , "ofenras.

dia ; talvez depois da Comedia , ou tragdia, f, ENTRELUNO , m. v. interlunio. ENTREMECHAS., pi. naut. travez que Tomar algum , ou alguma edifio para entremez, 1. e, pqra objecfo de rifo, zombarias , e ridcucorrem de coftado d oftado por baixo das cobertas lo. d?artelharia comfiuascurvas, e caviihas quando a Lobo Egl. 4. qualquer profano nos tomo paro entremez ngo eii olquebrado. ENTREMICHA y. entremecha na H. Naui. ENTREMEDIO , adj. y. entremeio. Alma 223 , e 2,14. }J, emtmchas , que cirgio as curJnftruida. ENTREMEIAR , v. n. eftar de premeio. v. vas ,, ENTREPANO , f. rt. a taboa" da eftante, g entremeiando tontos mores , e tantas lguas divide as cafas de alto abaxo. de, terra Britto guerra Brafi: da falia c- que ENTREPOIMENTO v. interpofio. B. P. mara entremeia hum quarto , ou ntevamora VafENTREPR, v. at.metter, pr de permeio: conc. Cron. do. Companhia no Brazil f. 32.33 na- v. Bomos Gram. j . 175. enirepoenv-fie outros paes , q'ie entremeio. lavras. Guia de Cajados : v. interpor. ENTREMEIO , adj. -que eft de permeio , ENTREPORTAS fr. adveibial tomar entreQU no meio. Arraes 4. 5. Cr entremeio, a portos , de portas a dentro , fora poder efcaque eft, entre duas principaes ^.que participa de parfo. .J '..'' Tiuma, e outra. Vafcsnc. Not. 107: gero mula-, ENTREPOSIO., poftura entre , o W de cr entremeia. o mefmo -.autor / . 113. no meio de outras coifas. Parenthefis. li. Gram. Coufas entremeyos, e wftmmentacs Fios Sant. fi. 20*. p. CXXXV. v. ENTREMEIO, m. os entremeies das comi- ENTREPOSTO v. interpofto , interpor. ', %as so rendas entrefachadas , ou tiras borda- NTREPRENDER v. interprender. ENTREPREZA v. interpreza. Vieira t. 1 : das entre outras l.izas. O efpao mdio ene Cartas t. 2. fi. 6. Serm. t. 1. fi. 632.. refioltre, duas coifas. M. Luf. 5. f. 50, v. c. 1. ve el-Rei mand-lo tomar dentro na Cidade por quem tem vizinho poderofono entremeiodeve affenhuma entre prefia. tar ii/mo. com. os collateraes sVafonellos Cron. ENTRSAHADO y part. paff de entrfado rafil, ou Not. f. 37. col. 1. char : mettido em meio , entremuido v. g. ENTREMENTES , adv. entretanto: Men. e flores enttefachadas com folhas deybcro ,, arvores Moa Egl. 2. % Subftant. Arraes 4. 3. e 19 ,, de diverfas efpecies entrejachadaj : cobertos depn-t, tiefies entreinentes i. e. nos tempos entremeies , no branco. , e roixo entrefachados. Caflan. L. 6. Hift,., O U que. mediaro. N. 1. 274 cores zues , e verdes entrefachadas ENTREMES v. entremez. com outras to vivas, <rc. Promifcuo v.g.,, E N T R E M T T E R 3 v. at. metter de permeio, eferevei-lhe por tu, , e vs entrefiachado ,, que he, ou era meio. Palmer. 4. fi. 45, entremettia por, cortezia e meia. Eufirof. 3. 2. entre fieus cabellb jolhas de muna , e louro : ENTRESACHAR ,' v, au entremetter humas B. Ciar. Prlogo 2. entremeuer as coifas de coips por outras , ficando humas enrremeias nas prazer em tempo de pezor fie , intervir, outras alternadamente , ou fera tanta regularitomar parte , ingerir-fe v. g. na converfao; dade. ter parte, influir. B. Ciar. f., 3. y. col. 1. nijto tampemfieentremettia a diferena das mais : ,., ENTRESEI , m. cavidade , finuofidade. Entremetter-fie bum juiz no jurifdico de outro,de permeio de outros corpos ,, tem muitos ejiuforp-la. .fe, em alg. coifo , emprender, irefieios no crebro -Homem de muitos entrefeios nos caficos , que tem muita mxima, c encarregar-fo delia, Barros. ENTREMETTIDO , part, paff. de entremet- faber recndito. Eujr. 5. 5. tr fios de aljofar entremtudos nas trancas ENTRESEMEADO , part. paff de entrefe Lobo Defeng* Homem entnmettido , o que fo rnear. introduz , e ingere-, onde no he chamado , no ENTRESEMEAR , v. at. feme-ar de permeio* que lhe no deve importar. Mifturado , en- ,, Collar d fiafiras emtejemeado de prolas,. tret.urbado , interrompido,. B. Clor. fi. 9,. , r pra- H. Naut. 1. 3po, ENTRESOLA , pea do- calado , que, zer entremeuid com lagrimas. ENTREMETTMENTQ, m, intDrpofi ao, vai entre a fola , e a palmilha na obra groffa. interveno,s ^ Arte de Furtar c. 54. ENTREMEZ, m. drama pequeno , que Te NTRESOLHO , f.m. o efpao entre.o cho,, reprefenta entre osados da comedia, ou trage- e' o folho , ou affalho da cafa. Cafa bfif-Mi, aci-

514

ENT

ENT

clrria da oge, e abaixo do primeiro andar, H. / verfao , que entretm. M. Luf. Official enDom. p. 2. j . 205, col. 4. Emrefiolbo o ef- tretnido , aquelle a quem fe d alguma penso , pao entre duas jneinbranas. Galvo Defcripo em quanto fe lhe no faz" merc de officio , ou fi. 32. ( fallando ae hum bicho , que tem hum outro defpacho. bollo como algibeira, onde recolhe os filhos a ENTRETENIMENTO, fi m, o que entrev que no Brazil chamo Pre) nefte emrefiolbo tm , diverte, como v. g. o jogo , converfao, da barriga tem huma mama. > Ter muitos entre- leitura. Eufr. 4. 8. acho entretenimento neftas jolhos , fer refolhado , retrahido. & Os entrejolhosraparigas do rio : entretenimento, alimento , mondo corao humano , onde fe efondem os feus tena. Couto 6. 1. 1. j . 2. v. col. Ir. &<rtifi~ fegredos ; e os fegredos ; v. Aulegraj. j . 103. cio cpm que emretemos algum , nieitndo tempo ENTRETALHADO , part. paff de entretalhar. em meio , delongando , pairando com algum. Cou Que tem entretalhos. Arraes 2. 10. figu- to 6.-.I. 2. fi. 4. col. 1. Barreto Prat. o amor ras entretalbadas nas pedras be o entretenimento maior dos annos juvenis. ENTRETALHAR , v. at. cortar figuras , e ENTRETER, v. at. deter algum , fazer eflavores em meio de algum papel , ou pelle , perar com promeffas ; demorar ,, com efperanas, molrando os vos , ou claros o defenh j e tra- com boas palavras , &c. Divertir dos feus nea dellas, Fazer entretalho. gcios , ou deftino. Divertir v. g. entretm ENTRETALHO , m. lavor, que fe faz o dor, engan-la.' Uliffea 3. 106". Recrear. Locortando , e deixando claros em meio, que re- bo a variedade entretm , e deleita o animo. prefentem alguma figura. Nos veftidos fe fafe , cecupar-fe v. g. no eftudo. Divertirzia efte adorno , apparecendo nos taes claros , fe ;, entretem-Je no-contemplao das prodacoes tela , ou panno de cor dfferente ; as vezes ero raras, e brincos d natureza ,, Deter-fe em ai-* fimples rafgos , como fe v nas" pinturas an- gum lugar. Chagas. Arraes 3. 1. Entreter, tiga. Tempo d'Agora p. 2 : Arraes 10. 49. deter o mpeto ds inimigos, Barros jreq. EnENTRETANTO , fr. adv. i. e. nos efpao , ireterrj em amores , t-los. Paiva Caj. 6. pe medeia, em quanto no vem algum , no fe , manter-fe. Goes Cron. M. 3. p. c 10, e faz outra ceifa ; no chega algum prazo: ,, e cap. 3, lhes fez ei Rei mercs de que fe entreno entretanto Hift. dos Coneg, Regr. linhao honradamente cavalleiros, que fe entreENTRETECER , v. at. tecer em meio ou- tinbo de fiuas heranas, e foldo : daqui entretros lavores ; entrefachar , entremetter , ravar ter tropas, hum exercito; entreter amiga, &c. " gis os ramos J.0 parra fie entretecem com os manter' de fua mo , fuprindo-lhe as defpezas , do choupo Elegiada f. 27: ,, turbante entretedando a defpeza. * cida de branco ,, Vieira : emretecendo^fftofias nosENTRETIDO , part. paff de entreter: decabellos. Cam. Out. primeiras, 27: entrete- morado v. g. ,, entretido com difficuldades M. cendo epifbdios na fbula principal Luf: mulher entreuda com palavra de cafamenENTRETECIDQ , part. paff de entretecer. to M. Lufi. t. 4. denota efpecie de engano , Eneida 8. 39. a clamide entretecida defios*dee dolo para demorar, e desfrut-la conta da ouro : ^rinalda entretecida fe rofias, e jofiminspromeffa. : epifodm entretecidos no Drama ENTRETIMENTO , m. entretenimento. "ENTRETELA , a pea rija, e forte , Lemos. que o alfaiate mette entre o forro , e a flor , ou E N T R E T I N H O , m. d'Altenar. o pafto da pea de fora do veftido. No edificio , Succeffos ave. Anc d a Caa f. 19. v. militares f. 85. v. o inimigo nos fazia dano com ENTRE'VADO, part. paff de entrevar v. as bailas que nos mettia pelas firfias, e entrete- Metter era trevas. Arraes 3. 4- 5, entrevado na las. ficurido do noite; na ignorncia ENTRETELADO , part. paff. que tem enENTREVALL y.-intervallo. tretelas ENTREVAR , v. n. ficar tolhido ; e baldado ENTRETELAR, v. at. metter, fortificar com dos membros , ps e braos. y. 4JVIetter em entreteias. trevas, y. entrevado. ENTRETENIDA , razo enganofa pa- - ENTREVER, v. at. ver, eperceber as coira feno fazer alguma coi fa , v. g. a de que fas , a pezar de trevas , ou etorvos, que erabaufa o devedor para no pagar: tergiverfao. rao a vifta; fi perceber as coifas a pezar, e ENTRETENIDO , part. paff irreg. de entre- por meio das d i-rTicu Idades ; daqui vem entrevifi" ter, ocupado. Homem entretnido, de boa con- to , no fentido da Eufir. ' Ttt ii EN-

5*S

::t

- ENTREVIR v. intervir. Anaes 1.7. ter par- para fe entronizar nefila dignidade Sublimar. Barreto Prat. que importa que os homens entmte , influencia. nizem , o qife os mefimos homem profano : enENTREVISTA , pea viftofa , que fe mertia entre o forro , e pea do veftido , e dan tronizado na gloria. Varella. dp-fe talhos, on picando-fe a pea , apparecio ENTROSA , huma roda dentada do Ia-gar de azeite , que faz andar outra chamada,vaas entreviftas. Arte da Pintura f. 104 ENTREVISTO, adj. de entendimento fino, randa. que entende logo as coifas, fem cuid-las mui- ENTROUVIR , v. at. ouvir mal diftinra-. to. Eufr. \. 6. mente. (Subaudiie.) ENTREZILHADO , adj. Paftoril. Men. e ENTROUXADO , part. paff. de entrouxar. 5 Moo. Ecloga 1. perdidos, entrezilhodas as tuas o Sacerdote eft como entrouxao em huns panovelhas vejo. Lobo Ecloga 4. , i. e. que efto nos , <-c-. ,, dyAveiro cap. 31. mui magras , com os ilhaes fumidos, e reco- ENTROUXAR , v. au metter na trouxa. 9 lhidos. Dar feio de trouxa , ou fazer trouxa de alguma roupa, &C (ENTRIDA , Prefies f. $6. (ENTR1TA, papas de migas de-po, ENTRUDAR , v. n. paffar o entrado, ou divertir-fe pelo entrudo. Eufr. 1. 5.. emmdar eu outra vianda. dos amigos ENTRINCHEIRAMENTO , m. fortificaa< com trincheiras. O-adto de-entrincheirar , ENTRUD , nu so os trs dias- immediatamente precedentes quarcfma-, nos quaes u intrincheirar-fo. ENTRINCHEIRAR , v. at. fortificar com he ufo entre ns divertir-fe o povo com fe morincheira. fe r fortificar-fe- com trinche'ra lhar, empoar , fazer peas-, e outras.brincadei-^ entrincheirou-fe o Exercito M. Lufi. 7. 149. ras, e banquetear-fe , daqui. ,, ter enirudo foro ENTRISCADO, ad|. de trifca , travado. 2. com algum divertir-fe com elle-. Prejtes f. C. de Diu f. 396. a revolta emdfcao , cega, 20. v. econfufa. (do- Italiano intrefcato) f. 409. drz ENTULHAR , v. ar. difpr era sulhas ; recointrifcada preffa , imrfcodo melhor ortografia. lher nas tuihas. Encher afoum vo com entulho v. g. ,, entulhar hum foffo ; entulhar com veja-. pedras ; rama , e. Ba ros ficando a cova enENTRISTECER v.. at. caufar. trifteza-, fazer trifte. A+raes 1. 1. Barros Gram. p. 160. tulhada- mais dos corpos delles : entulhar os pos fe, fazer-fe trifte. : fig. Murchar 2. Cercoa madeira entre bum , e outro maneira detai de Diu. f. 141. je entrijtece a fiefca frot. pes Bosjos. ENTRQNCAR , v. ar. unir a algum tronco ENTpLHO', m. tudo o que ferve de ende> gerao o. bomem de bem pode eruroncaracher , e atupir vos , covas , foifos , e so terfita. raa nas-famlias mais illufires ,, Infe- ra , rama , pos , pedregulho , calias , &c. de ruinas. Freire- jMzendo reparos do entulho, que rir v.. g. ,, emroncar louvores- no difieurfio Eujr. %. t. r v. n. Defcender do tronco v. . os fuftavo de noite. de tal appellido entronco em tal famlia ,, ENTUMECER v. ihtnmecer. . ENTRONEAR* , v. at. pr no trono , e fa- ENTUPIDO-, part. paff. de entupir. f zer refpeiur. Eufr. Prol- queria-me abonar com E N T U P I R , v. ati embaraar , e encher o vo vofco' poro cam minha autoridade admittirdes bu- de algum canal', cano, de fone-'que no d pafma coifa nova , que -procuro entronear-vos. fda- ao que a rinha por elle.; ebtrur. -Gallegi ENTRONIZAO, fi. o ato de eutroni- sntupio eom cadveres os fomes-y.tem os ouvi' zar ,. ou fer- entronizado, Paji. do Bifpo- do Por- dos entupidos de cera ; os>narizes de forte que no pde refpirar^ Entulhar y. g. entupir valia*, to ,,. fieguira a- entronizao o mais winofio preei*poos, -e; piciot ENTRONIZADOs part. paff de entronizar ENTURVAR-SE v. turvar: enturvou-fie. o Te o Rei , achai idade ptzodO , Vieira- 4. n. jo bntndb< Lobo Egl. 5: 220. ENTUSIASMO v. enthufiafmo. ENTRONIZAR, v, at-, elevar ao trono-, ao ENTUVIADA , fi fazer- as eoifios d\ntuImprio , a foberania ; efig. elevara qualquer viada-, com preffa , fora ordem , nem faber co* dignidade V. do Arceb. 4. 6. na hora que os mo. H. Naut. 1. 120 ,, davo 5 ou 6 poffosd* bomem fie viro emronizados os Farizeus entro-emuviada fem tocar c'os- ps no cho : corrupto do mbs no. governo 44. &*$, M. Luf. v, 305- Efpanhol, marbiado, Briga, pendencia t #/r.^9* e ' ' T7M. EN.-

yi 6

ENT

ENT'

ENV
:

ENV

ENVASADO , part. paff. "deenvaf fujo, as vllas nas"vergas com os envergues. v. Verde vafa. Couto 4. 2. 3. /. 24. col. 2 ; atollado ! garr-v. g. ,, enyergar bum prego. E N V E R G O N H A D O , part. paff de envergona vafa V. de D. Paulo de Limo c. 14. Barro, ou terrO envafiado , focada entreduas taboasnhar. Pobres envergonhados , os que ho pedem parallelas , para fazer parede de taipa ; ou met- de fao , e brados. E N V E R G O N H A R , v.ar. caufar , fazer vertida entre duas grades parallelas de varas encoftadas em efteios, para. fazer paredes. Caftan. 8. gonha. Envergonhar-fe_, ter vergonha dealgu> ma coifa. . f. 160. E N V E R G U E S y L ra. pL naut. ca-bos, que ENVASADURA , os pos do eftakiro, fazem, fixos, e ato as. velas- por huns ilhs s que foftrn o navio_quando fe faz. , ENVASAMENTO , m. de Pedreiro , a par- vergas ; v. gorotil. E N V E R M E L H A R , v. n. envemelkor q ferte inferior, e mais larga do cunhai, donde, vai crefcende o corpo delle com menos largura. V. ro no fogo, fazer-fe em braza. Bocarra Anacepbal. do Arceb. L. 6. c. 26. ENVASAR , v. au deitar licor em vafos , , E N V E R N ^ A R , v. au dar verniz , affenta : tonneis, pipas , Scc. % Envafar o cunbd, dar-lhe Io na pintura: EN V E R R U G A D O , adj. cheio de vetrugas/^ mais corpo embaixo , e. ir diminuindo proporce^Azurara e, 2. .','. .* o do que crefee- & Metter na vafa ; atolar nelEN V E S T I R y. inveftir. Pinheiro 2. 51. > la. fe., metrer-fe, atolar-fe na vafa. ENVEZ , m. a- parte d e alguma coifa o p ENVASILHAR , v. at. envafarlicores. Alarte. pofta ao rofto * flor ,- ou-pea ; o aveffo ; virar, ENVEJA , e deriv. y. com In. E N V E L H E C E R , v. at. fazer velho as of- ou volver ao vez., s aveffas; e fi reprefentar a jlicoes envelhecem a quem as padece ., v.. n. coifas ao contrario de que so. S Mir. % An* Fazer-fe velho. Chegou a fer velho , r fim me- dar denvez com algum ,,, no & tia tar com finnino , moo , e envelheci fem nunca tal ouvir, geezai, difimak com elle- S. Mir. anda* nem faber: envelhece em vs a memria dos va face tada^ ellas- d-emez No- eneantamen* to~ % Voltar algum. d'envez , ler-lhe no interior, benefidos Arraes 3. 33. E N V E L H E C I D O ,, part. paff. de envelhe- conhecef-lho , ou- dar a conhecero feu interior, cer. _ - - - defraafcai-Jo. Cames .,. mas eu- que eftou de re*ENVELHENTADGu, part. paff. cfeenveihen^ molha , tom a lagrmo no> olbo< pela virar do en~ vs-,, digo tu ex-lis es Redond. tar. E N V E L H E N T A R , v at. faber como-velho, .. EN VESTI DA , e deriv. v. Inveft E N V I A D O r m. Miniftro , que vai com criando cas , debilitando , e quebrando as foras , &c. Ulifipo fi. \6o. trabalhas, e defgofi mifso d e feu Soberano - Corte Eftrangeira , tem tos me envelbentaro. graduao inferior aos Embaixadores, E N V I A D O , part. paff d e enviar. ENVENCILHAR , v. at- atar com vencelh, - E N V I A R , v - a u mandar alg..x. a algum y; u vencrlho. % fie , liar-fe , enredar-fe. E N V E N T N A R , v. at. encaxr a bola do g. ,, cartas enviadas a el-Rei Lobo. ,Man> g--. l l vos envio- o truque, na. ventanilha. fie , engafoar-fer na dar algum a outrem y. . vcntan-ilha.. moo : ,, enviar alguns cavallos a1- reconhecer o E N V E R D E C E R , v. ar. fazer verde. F*- exemito M-. Luf. EN VPDAR s v. n. de Jogo- parar mais , e zer verdejar. Cames Egl. 6. ,t.herva viofo enverdece valks , e rochedos- Fazer criar, ou provocar ao parceiro , que. aceite a parada, quancobrir-fe de verdura ,, Lufiada 3. 80 cujo do temos- jogo for-e para lha ganharmos. -ftfir pr-ado enverdeem as aguos do Mondego., v. vidar n. de falfo~, he envidar com merios pontos , Fazer-fe verde ; cobrir-fe de verdura,, de herva do que so neceffrios para ganhar ao- parceiroy v# - sr as hervas enve-rdecem ; enverdece o cam Oferecer por- comprimento fei teno de po Ferreira Egloga 1. Enverdecer o- tronco que lhe aceitem a fferta. feco, tornar a vegetar , e lanar, rama', folhas; ENVIDILHA , beneficio que fe faz e fig- 31 enverdece a virtude com ajerda i.. e. vara-, da parreira, envidiihandoa. toma vigor: H. Pinto fi. 132. E N V I D I L H A R , v. a u d'Agric. das vinhas- ENVERGADO, part. paff. de envergar. H. fazer com a vara da vide hum pandeiro , mettendo a ponta, deihv gela volta. Adam fi. 63.. 82V-. U 1.. 85 vela que ejava envergada. ENVERGA&r-, v^ a u nauu atar, e enrolar 64. ENr-

f'?

,: envidraor f E N V O L T A , f. a companhia v. g. ,\ enE N V J D R A A R , *v. at. 4rar d\nvolta no Cidade com os inimigos, que o asjanellas pr-lhes vidraas r ella fe retrahio. Barros , e Freire. D envolta E N V I E Z A D O , part. paff deenviezar. Corv. g. Herodes drenvolta os mais tnnocentes tar enviezodo , i. e. no cortar fegundo a direcqueria ver fe matava a Jefus nafcido i. e. eno do fio da tela. Buraco enviefiado , oblquo , tre os mais innocentes , de miftura com elles. v. 0m as barros enviefadas abertas paro o norte H. Palm. p. 2.c. 133. Confuso.,, nefiio d Ro-Na!m. i. 85?. - ,*; 'i ma Vilhalpandos fi. 291,. % Fazer alguma coifa E N V I E Z A R , v. at. por de viez , Oblqua- no envolta de outra , no mefrfi enfejo , b mefquamentc- - enviezar as velas -,,' v. ri. Andar mo tempo, de miftura. Cajian. 8. f. 23. Ende viez. Enviezar o corpo , Andando de ilbar- voltas , enredos, meiadas. Vilhalp. 5. fc 2. ga. . , ' ' foubero tombem das outras - ENVILECER , v. at. fazer vil, %^fie, faE N V O L T O , part. paff. de envolve^ enlet-fe- vil. Abater de valor , ou preo * vul- volto em vaflas redes S Mir. Cano 1. garidade do ouro o faria logo envilecer,, Envoltos na' pdja ,, Caftan. L. 2. /.J95". -, ENVLECIDO , part. paff de envilecer. Pi- Agua engolia, turva com o.p , ou vafa; efigi nheiro 2. 131 a nobrejo Romano no- fie-'envi> ,, agua envolto a perturbao defordem de tHido ,; i : '" - J : I -' negcios. D e companhia , e confundido entre EN V I N A G R A R , v. at.- azedar com vinaj- os mais y. g. ,, envolto com a turbo dos Palaciagre. " nos. De miftura v. g. ehtravo no Cidade - E N V I O L A R y. violar. Prefies. envoltos cos inimigos M. Conq. AcomparihaENVTSCAR , v. a u . untar de vifco v. g. do v. g: dice-fe o lejponjo envolto em fiatidoenvifcar varas. Envificar-fe , ficar prefo. no fias lagrimas; e poet. j vifites a vingana en vifco. volta em pranto Mal. Conq : pelouro envolE N V I S T I D O , part. paff. (deenviftir, veftir, to em morte repentina ,, Naujr.. de Sep. pelloan ou envolver .0 corpo.) M< iMfi. t. 6. p. 406. envolto em jogo a morte envolta em fogo leva col. 1. na vida da Rainha Santa v. veftido. o pelouro Embaraado , occupado ,, envolta E N V I T E , ra. a aco de envidar no jogo. em temores Maufinbo. % O cavalleiro envotto em d^envite , por defafio. Prefies 47 v. dPenvite, efquccimento ,, i. e. efquecido. Palmeirim p. 1. c. e de cote mi defcanfo es pelear. No jogo da 9. Envolto no faudade ,, Palm. i.. c. 1?. feia , o que primeiro faz quatro vezes quinze todo occupado ha Taudade. O apofemoem ganha o jogo , que fe chama envite , o tento. choro ,,-Palm. p. 1. c, 5.. . Toldado v g. o E N V I U V A R . , v. at, privar a hum conforte, dia , o plo envolto em trevas ,, Occupado a d convivncia cora o outro. no fig. Privar de gente envolta em fono ,, M. Conq. Mifturado, aluranos , cidados. Eneida 8. 137 ,, nem de tan- encuberto v. g. hifirias , moralidades envoltas tos vares, de tanta gente, enviuvar a Cidade em em Fbulas ,, Ba'retrs Corogr. Enlanado v. fim poder. v. n. Ficar viuva, ou-viuvo. g. ,, vivendo envolto em torpeza*-,. M. Lufi. $ ENULA , f errula campana , herva , que Envolto emdafiejos de vingana ,, M. Conq: hodefde o p tem folhas grandes, e fperas , d mem envolto em cheiros ,, F. Mendes. Envolta flores largas , e redondas , como femeadas de no feu fangue das feridas V. de Sufo c. ouro no meio. Jhula, Helenium. Oecupaes , em que efiou envolto ,, Fios Sant. E N U M E R A O , Rhetor. a expofio pag. Cllll. v. .col. 1 : ,, envolto em foceorrer a das partes ; he hum lugar commum. Expofi o , ou declarao _do nmero de algumas coifas 'feus amigos i. e" occupado todo. Palm. p. 2. v. . a enumerao das fiuas viorias c. fin. Dizer amores em requerimentos do gaE N U N C I A X O , exprefso dos penfa- lardo idem c. 144. So envolto em reprementos por meio de palavras. Propofio t. fentaoes medonhas Vr de Sufo c. 40. Log. Tempo d"1 Agora 1. 1. pag. 30. E N V O L T R I O , m. panno, em que efto ENUNCIADO , m. Geometr. expofio envolvidas algumas coifas ; embrulho , trouxa. F\ do theorema , ou problema , que fe ha de de- Mendes c. 147. monfirar , ou refolver v. g. ,, os trs ngulos do E N V O L V E D O R , m. vo , ou panno patringulo so iguaes a dois retios ra envolver alguma coifa. O que faz enreE N U N C I A R , v. at. declarar com palavras" dos. S Mir: , em poder de envolvedores. v. g. ., os conceitos. Enunciar-fie bem mal E N V O L V E D O U R O , fi m. faixa, ou cinteicom facilidade , &p. ro de linho de envolver as crianas. i EN-

yi8

ENV

ENV .

"ENV

:ENX

ft-tr

E N V O L V E R , v. at. cobrir ajgtwm coifa en-f ENXALMOS., m. pi. tud._ o que vai fbrolando-a era algum veo , panno ,, papel , Scc. , bre a albarda p r a affentar' , e endireitar a carga.com que fe do voltas, fobre a coia envolta. Cobertor, que'fe pe fobre a albarda. Men. A nuvem do tempo , que tudo envolve em efi- e Moa,f... 291 v . , vinha hum mateiro em ciqitecimento ,, Pinheiro 2. o", ., Perturbar a- fete- ma de buma befta como deitado , mal coberto com ", -n ' t "". mdade, traniparencia ; -toldar v. g. envolver a hum cnxalmo-, ', . . agua mexendo na vafo , vaficolejando a que tem p ENXAMATA , adv. por enxomtto. B-. P. ver* envolvei voffas guas, Lis-, e Lena (rios') to te perfuntloriamenta. E N X A M B R A D Q , part, paff* de enxambrar. bo Egl. 4. ef. ,, Envolver o dia em fombras anuve-lo > efcurec-lo ; a noite envolveu- tudo, ENXAMBRAR , v. at. pr. a roupa lavada a. i. e. rcobrio. M., Conq. a cubia envolve, e mif- focar quanto baile para fe poder engomar , ou tura Arraes 4. 14. Fazer ter parte , ou ac-i paffar a ferro mais facilmente. cufar algum como cmplice v. g.. ,, envolveu. ENXAME -, fn- a multido de abelha? de hjm 'a todos no feu crime comprehender, conser cortio. Multido v. g-.- de irifectos;' de gen- y. g. ejle contrato de fua- natureza envdtve te. M. 1, 1, apy1 : Vieira ,, enxames de mofn&tas outras condies; efeito que envolve mila- quifosde meninos. Pinheiro: 2. 57 : enxames. gre continuo ,, Vieira quantas- cegueiras fe en- de Mouros Arraes 4. 20. vjafvio naquella primeira vifta ddio , em que ENXAMEAR , v. at. fazer enxames enxo fetpeme antiga envolvera a,todos os homens* mear as abelhas- recolhendo-as em ortios. InS4, Adir.. Cano 2. fe ,troiftn-ra*-fe v.g. ar. S Air, Carta 6. enxamea efte mundo ,, envolveu-fe com os inimigo* Cron. Af. 9. f. ' Sair como enxame , que fe muda* Telles Hift^ ai 5. Ter parte. Arraes 3. 2. a ctiverfo do, Ethiop. L. l -t. c. 26. da ndia, emameor muita gente , e fazendo affento em frica* : dos que profefso. erros, e os faz envolver, nelles, % fe o dia , o Ceo, toldar-fe. Feyr. Son. 48. Inundar "com grande nmero , ou concurfo , geri* te que enxameovo d cafia comeou a enxamearL. 1. E N V O L V I D O , part. paff. de envolver. fe o eonfiufio povo que concorria poro ver a cruel D i z e m o s , , efte fujeito foi envolvido naqueltd a- jufiigk 3, Sagramor 1., c. 24. / . 96". y. Aulegr* , .i. cufia.o , crime-, negocio, tranfaco, i. e. "tevef. x6i. E N X A Q U E C A , fo.fo dr convlfiva na m e parte com outros : v. envglto. ENXABIDO , adj. v. defenxabido. ENXAQUETADO; y4 enxequetado. ENXACA , a ilharga do ceiro de befta. E N X A C O C O , m. o que falia mal a lin- . ENXARAVIA , . toucado antigo. Dir. gua eftrangeira , mifturando lhe palavras da foa. d^Ourem ia a Rainha abafada com huma enxoTelles H. do Ethiop. "aoprinc. no Carta do Pa- ravia pag. 581. 9. t. Provado Hift. Geneai. triarca. adv. Foliar enxacoco , mifturando hu- Depois ordenou-Te pela Lei .s alcovitciras, que* trouxefem fempre' polaina-, ou, enxaravia. Ord. ma lingua com outra. ENXADA ,. inftr. d'Agricult. ,, chapa dj; L. 5. %. 32. ferro quafi quadrada com gurne oppofto, a hum ENXARCAr, a cordoalh.a do navio. o.lho , ou alvado , onde entra o cabo , ferve de . ENXARCIAR , v. at. por cordoaiha , guarcavar a terra ; amaffar cal, &C necer delia o navio. -^fe , guarnecer o navio1 E N X A D A D A , golpe com a enxada para dfenxareia: H, N. 2. 134 ,, fe enxareedr o mecavar. lhor , que podero. ' '' ENXADO , fo m. v. alvjo. E N X R O N D O , adj^nfolfo , fenfabor.. B. P. E N X A D R E Z v. Xadrez como hoje fe dz. . ENXAROPAR , V ^ at. dar xarope; dar qualE N X A D R E Z A D O , adj. do Brafi repetido quer bebida, medica-;, ou 'licor. Fios Sant. ,, \owem quadrados como os do Xadrez o campo en- enxaropar f>s teus monges pag. CIIJI. v- Arraes xadrezado de prato , e azul 3. 2. os Judeus enxaropro a Chrifto com fiel, ENXADRISTA , f. c. jogador do eracadrez. e vinagre. Jpol.Diabg.fi. 68' lano de enxadrjia, E ^ X A R O P E , . m. xarope : remdio d bebeu ENXAGO.ADO , part. paff. de enxagoar; Coifa defabrida} dfgoftofa. Eufir. 5.. 10. eon"ENXAGOAR , v. at. lavar em fegunda , ou folai-vos condmmos que j goftaro eftes enxarapes,,. com as ultimas, guas. .ti - E N X A R R O C O s f. m. peixe de cabea reENXALMAR, v . a t . pr os enxamos Co- donda , efpinhofa , maior que o corpo , tem mujt-o,dentes agudoi, tana pifamx , ou. tano m&rma, brir com enxalmos. EN-

E N X V O , f. m. peixe do rio de Sofala pa- hum dos quaes tem 5 ou 7 buracos ~, pr oni de vo os taes cabos ; confta o enxertario de lerecido com a choupa. Somos Ethiop. bres, baftardcs , ecoouros. H. Naut. uf. 324 ,, E N X A Y O y. faio herva. o do traquete. - E N X E C O , m. damno, mal. S Mir. deE N X E R T I A , o trabalho de enxertar. H. Naut. 2, 382 a enxertin do arvoredo. Pomar E N X E D R E Z y. Xadrez , Enxadrez. H. Naut. onde ha enxertos. i. fi. 145E N X E R T O , m. operao d'AgriculturapeENXELHARIA v. Silharia. la qual fe mette em arvore de m qualidade , ou ENXEMPLAR , v- at, v. exemplar. Chron. de outra efpecie huma borbulha, lanamento, de D. Fernando. ou garfo de outra arvore boa , ou de diverfa E N X E Q U E T A D O , adj. do Braf. y. enxaefpecie , para dar melhores frutos , ou fairem drezado ENXERGA , efpecie de enxergo , que do mefmo tronco frutos diverfos. A planta enxertada. affenta fobre a albarda ENXIDO , mT fazendinha de vinho , ou ENXERGADO , part, paff de enxergar. pomar. 'Vidro t. 8. 76. hum pequeno enxida%, Arraes 5. 8. ,, reprefenta como nadas vicios mui ENXIRIR , v. at. metter em meio a qual enxergados , i. e. conhecidos , e viziveis. '- E N X E R G O , fi m. fao grande de palha", fentena elle enxeru no Eneida Cofta: Barros',\ os homens enxerio em parte v. Inferir. Pinheique fe pe nas camas por baxo do colxo. E N X E R G A R , v. at. v e r , divifar norofio ro 2, 7 eficritor que pregoava immortalidade de je lhe enxerga a triftezo do corao ,, V. Eufr. 1. fama aos que evxiria em fus obras 6 : 2. Cerco de Diu dejta Cidade hoje f fe en- E N X O ' , inftrumento de carapinteiro com cabo de po curvo , e chapa cortante , para defxergo runas: dviso-fe. E N X E R I R , v. at. inferir , ou enxirir v. - balr taboas-, &c. jr. 32, Cofta , e Barros tambm efcrevem, En- E N X O D R E I R O y. enxurdeiro. xerir : ,,'o ferro enxerido na hafte H. Naut. E N X O F R A D O , part. paff de enxofrar. 2. 336: ,, enxeri o Cabo neffa efiparfia Vilhalp. guas enxofradas, que tem partculas de enxo4. fc 8. fre. T. d* Agora 1. 1. canos enxofrados, que - E N X E R T A D E I R A , ferro para fender tem partculas de enxofre. os ramos, com que fe ha de enxertar. E N X O F R A R , v. at. cobrir de enxofre; ou E N X E R T A D O , part. paff de enxertar. impregnar de partculas de enxofre. E N X E R T A D O R , m. o que faz enxertos. E N X O F R E , m.. hum mineral de ordinrio E N X E R T A R , v. at. fazer enxerto. Enxer- amarello que fe inflamma facilmente , he natar de borbulha, he cortar a borbulha da Figuei- tivo , ou artificial. Entre os Qumicos , enxora , Pecegueiro , Scc. com alguma cafquinha , e fre he a parte elementar dos corpos a mais inmett-la no ramo em que fe enxerta numa fen- flammavel. dazinha, que fe lhe faz na cafca. Enxertar de E N X O F R E N T O , adj. que tem enxofre. roxa , ou garfo , he ferrar a arvore , e fendendo- Cron. J. 1. guas enxofremos como caldas. lhe o p pelo' meio , enxirir nelle hum lana- E N X O R A D O v. axorado. Lucena-fi. 354. 1. mento novo. Enxertar de cunha^, ou d^entreforo os navios enxor.idos de todos os vivos, cafco, he metter o garfo entre a cafca, c o veo, foldados, e chufma Barros r. 104. e 3. 4. 1: que fica para dentro da arvore. Enxertar de Caftan. 8. f. 19. enxoraro Mai;galor de toefcuda , ou de coroa, fe faz barrando o lana- do , e no ficou nelle ningum. Bento Pereira tramento , e o garfo , e cobrindo os com hum pan duz enxorar hacrere vado , e efte fentido parece no. Enxertar no ar, he metter o garfo em ra- lhe deu. Amaral pag. 47. e na H. Naut. t. 2. mos altos cortados. ' Enxertar vocbulos , P- 509 com gro temor de fe fiorver o navio . introduzilos na lingua. Varella. Receber em 'aberto , e defcofido , Antes de poderem chegar a Alalguma corporao de que no foi a principio guma terra ande enxoraffem , /. e. encalhaffem ; V. g. Cirurgio enxertado em Medico. Eufir. pofto que a Hift. Nau. diz erradamente, e fem' 2. 5. ejpiritos enxertados em cobia que fe fi- fem fentido ancoraffem: nefte fentido vir do Jnzero cobiozos. glez Shore ,, cofta , praia , terra , com o a ENXERTARIO , fim. hum aggregado de va- ou en Portuguez , e terminao infinitiva cm rias cordas, ou cabos , que pafso por huns pos ar. de navios do comprimeuto de 5 palmos, cada ' E N X O R A R v. axorar , e o part. enxorado. EN-

Sio

ENX

ENX

ENX

ENX

pi

ENXUNDIA , gordura , ou banha , que ENXO^TACXES, m. homem queenxota os a galinha , e outras aves tem no ventre. ces , das Igrejas , &c. ENXURDAR-SE , v. at. refl. revolver-fe na ENXOTADO , part. paff. de enxotar. ENXOTAR , v, at. afugentar, deitar fora , am. ENXURDEIRO , m. lamaal , ou lodafazer fair de algum lugar v. g. enxotar o gaal , onde os porcos fe enxurdo. do dasfiememeiras: bum corvo que com as afias (ENXURRADA , enxurradas de fiangue enxotava .todas as outras aves Fios Som. V. de S. Vicente Mrtir. Affugentar no en- foio do corpo Caftan. 3. / . 299. Ulif. 246 v. enxurrada de preceitos. xotar melancolias D. F. M. o rigor enxota (ENXURRO , m. a affluencia dgua, que a confiana, defvia , aparta. Lucena. ENXVA , peixe martimo , parecido ao corre da que caiu chovendo , e leva o lixo , &c. Orden. 1. 68. 22. fiobre canos , eenxurros:,, fve ; dizem que he u efpecie de atum. ENXOVAL , m. roupa branca feita de no- Goes Cron. M. fi. 35. v. o rio Luco cefce tanvo para mulher , que cafa , ou para criana que to de enxurro , que entra muitas vezes pelas portas da Cidade'- Barros limpo o cifico , que ha de nafcer. ENXOVALHADO , part. paff de enxovalhar; deixou o enxurro: D. 2. fi. 125 y. enxurro de pouco aceiado : pouco alinhado.- Manchado homens. v. g. reputao poluido o corpo devaf- ENXUTO , part. paff. irreg. de enxugar. fado. ,, a quem quer pagar a fua deshonra, e enxo-No molhado , feco, Olhos enxutos , no chovalhado , <r>c. rofos. A p. enxuto , fem os molhar. Homem ENXOVALHAR, v. at. fujar algum tanto, enxuto , de poucas razes defabridas. it. Hopegando com as mos y. g. enxovalbou-me O mem magro. Ficar enxuto , do que fe no pecojtUra , a fiaia , &c. Eujr. i. \, Tirar o ja , nem corre v, g. ,, mentiu , foi convencido , luftre ,, flor que os olhos no enxovalharo D.e ficou to enxuto &c. Anno enxuto , no Fr.de Port. Enxovalhar de palavras, ou com chuvofo. S Mir. Lobo egl. 6. Lua Bolfa aco defcorts , afrontar. -fc , Fazer-fe forenxuta , fem dinheiro. Preftes cafar com blfo: dido nos veftidos , e nareputao ; na conver- enxuta he morrer em palheiro. fao de gente vil; na proftituio: fazer aco, (ENZEMA , ou B. Pereira. que deshonre. Eufr. 3. 5. por amor do mun- (ENZENA , dio , inimizades. do Paiva S. 1. f. 127, ENZINHEIRA , arvore v. azinheira. ENXOVALHO , m. o adto de enxovalhar, ENZOL y. anzol, como hoje fe diz. Fios Sanou dito ,,e aco 3 com que fe enxovalha algum. tor. pag. CCXIII pontas revoltas ao modo de Ded. Cronol. enzolos. ENXOVEDO , m. tot. Eujr. $. 2. CaEOt mes Filod. Ato 1. Sc. 5. ENXOVIA , parte do crcere, que fica EOLIPILA , f. bola de metal oca , cujo rente com a rua , ou abaixo do feu livel, efeu- ar inteno- fe rarefaz ao lume , e mettida n'agua ra, humida , e pouco sa. Enxoyia de Mou- fe enche delia , condenfado o pouco ar que firos , aldeia de Mouros, enxovios. Leo Cron. decara , e depois repofta no fogo faz hum grande D. Duarte c. 12. vento. < ^ ENXOVIO , adj. Mouros os que por haEOLO , f. m. v. o Dicc. da Fbula. verem habitado entre os Hefpanhes , tinho ELICO , ou ELIO v. o Dicc. da Fab. confervado alguns eoilumes , e alterado a fua linE 0 ' 0 , adj. poet. coifa do Oriente, Oriental. guagem com vocbulos Hefpanhes ENXUGAR , v. at. focar a humidade ao Sol, EPA. * ao lume, ao ar; ou embebendo nella efponja, ou panno , ,, enxugar o pronto. Arraes 1. r. EPACTA , nmero de dias, que fe ac e vulgar, efgotar bebendo v. g. enxugou refcento ao anno lunar, para fe ajuntar com o o copo Enxugar, n. os olbos enxugo logofolar ; delia- fe fervem para -achar o dia de PaLobo Egl. 5. Enxugor-je a ave , he fecarem- choa, e regular as feitas Moveis Ecclefiafticas. fe os cannos ds pennas , que ainda tinho fanEPANAFOR , ou EPANAPHORA , f. gue ; t. do VolOter. Arte da cao. o mefmo que relao. Figura ^Rhet. tanto ENXULHA , as banhas , que as aves crio fignifica como repetio. depois de bem curadas na muda. Arte do Caa; EPATICA, f. f. v. hepatica. Vvv EPEN-

EPENTHESIS , figura de dico, que revoluo de hum ponto da circunferncia do circonfifte em fe entremeter no meio da palavra al- culo , que rola fobre a parte concava , ou conguma vogai de mais y. g. trobea por traba. vexa de outro circulo, t. Gometr. EPIDEMIA , andao de doena. Beml Cofta Virg. Lima. EPHEBO v. efebo. EPIDMICO , adj. que refpeita epidemia; EPHEMERIO v. ephemero , ou efimero. (EPIDERMA, fv i EPHERIDA f f. dirio. M. Luf porte 6. EPHEMERIDES , fi pi. dirios; livros (EPIDERME , a pelle mais exterior; em que fe aponta por dias alguma coifa. Ta- que cobre o'corpo : cuticula. boas Aftronomicas , nas quaes vai apontada a EPIDICTICO , adj. Rhetor. genero^^v pofio diria de cada planeta no Zodiace. demonftrativo. EPHEMERO, m. planta* e flor defte nome, EPIFANIA ,. epiphania. venenofas. Ephemeron ,, ou- Hermodaclylus niger. EPIFONEMA v. epiphohema. EPHEMERO ,. adj. que dura hum. dia foEPIGASTRICO , adj. Mediou regio- y. r mente. Vieira,. abdmenEPHESIOS dizemos ,. refponder , ou fal- EPIGASTRO , m. Anat. a regio fuperior lar ad Ephefios (no eft. familiar) refponder, do ventre , abaxo do peito. ou fallar fora do propofito^ Eufir. u .- Aulegr. EPIGLOTE, L Anat. lingueta, que cobre j . i io. y. a glote. EPHIALTA , y. pefad-lo. EPIGRAMA , f. ra. poefia breve , e. concei* EPHIMERA v. Ephemerio. tuofa: epigrama no gen. fem.. 2. Cerco de Ditf EPftIMERO , adj. que dura hura f dia y. fidVlIL ult. ed. g. flor i-jebre EPIGRAMATICO , adj. conceituofo como o EPHOD , m. efpecie de cingidburo ds Sa- epigrama; commummente fe toma n parte,, cerdotes Judeus , que fe punha ao pefcoo , co- por compofio de conceitos falfos , ou defapromo a eftola , e dava varias voltas pelo corpo. pofitados. EPIGRAPHE, inferi peo. EPHOROS,. m. certos Magiftrados de EfEPILEPSIA , Med. mal caduco , convulparta , que fervio- dereftringir, e contra pezar o so de todo o corpo, e principalmente- do queipoder de feus Reis. EPIALA, adj; Med. jebre em que ha, frio, xo inferior , a qual faz. cair repentinamente o doente fem fentidos. e quentura por todas as partes do corpo. EPILPTICO, adj. da natureza da epilcpfia,, EPICEDIO, ra. elegia , ou poefia fobre af O' doente delia. fumto funeral. EPILOGAR , v. at. recapitular ,s refumir. ieEPICENO , adj. <Sam. nome epueno, u e. mos Arte da Pint. fi. 28. commum aos indivduos. EPLOGO-, .. m. concluso d difcurfo, noEPICHEIA, (ch como q) interpretao favorvel da Lei-, ou obrigao. Lucena ,-, tem- qual fo repetem refumidamente as principaes raperamento , moderao , meio termo entre o ri- zoes delle,. Huma efpecie de metrificao. gor , e a froixido. Refumo ,"compndio , cifra. Paiva Serm. u /. 44 fer dificipulo- amado de Chrifto he bum EPICMASTICO-, adj. Med. jebre -que vai v eplogo de quanto fie pde ter, edezejor crefcendo pouco a pouco. PICO , adj. do epopia* y. g. poema EPIMONA, Rheu figura, que confifte' pico , epopia ; eftilo ,. palavras picas, i. e.em repetio enrgica da palavra y. g. em verprprias da epopia. dade vos digo. Cofta Virg. EPICYCL , nu Aftron. circulo pequeno ; EPINICIO', m. cntico , ou poema emim 3 ' n a c * 0 P o r a ^ p n s Aftronoraos,, cujo centro 'Jhonra de-alguma victoria. Vieira. ella em. hum ponto da circunferncia de-algum EPTPHANTA, feita ecclefiaftica, a refcirculo maior v, g. o epieyclo de Marte: na peito da appario da eftreila aos Santos Rei? circunferncia do. epieyclo dizia Ftolomeu que o Magos , que viero guiados por ella adorar aoSol fe mova- diariamente' de Oriente para' Occi- Redentor nafeide. dnte, ao mefmo tempo, que ia defcrevendo a EPIPHONEMA , m. Rhet. excIamaoTen*ua orbita d'Oecidente para- Oriente no centre tenciofa com que fe conlue >aguma nar^o , ou: do epieyclo difcurfo y. y, . g. Tantos iras em nimos celeftes-.EPCYCLQIDE,,, fo curva produzida pela ^Eneida Port. L. i. Vieira*.
EPI

p*

EPIT

EPI

EPI

EQU

E P I P L O O N v. zirbo : membrana cheia def EQ.tr. raxa , e undulante , que efta na cavidade do aaxo ventre, ou barriga. EQUABILIDADE , modo de obrar uniEPIQUEIA v. epicheia. Barreto Vida efforme , e fempre igual v. g. a equabilidode , do teeftilo ; do anno , da eftao , fem variedade: equaEPISOPAL , adj. de bifpo ,' bifpal. bilidade do movimento , quando o movei no fe E P I S D I A R , v. at. ornar de epifodios, accelera , nem retarda. E P I S D I C O , adj. qu entra como epifodio EQUAO , diffrena notvel de dia m algum poema v. g. fbula-, em dia entre a hora media , que d a pndula, EPISDIO , narrao enxerida no poema pico , ou Dramtico para feu ornato; a qual e a hora verdadeira indicada pelo qudrante fopofto que no he effencial deve ter connexo lar. Pndulo de equao , o que aponta a hora media , e a verdadeira. na Algeb. formula , com a Fbula do Poema , e vir a propofito. EPSTOLA , carta potica ; ou fallando que indica igualdade de valor entre quantidades das dos apoftolos y. g. as epiftolas de S. Pau- expreffas diverfamente v. g. xazi d. E Q U A D O R , m, Geogr. circulo maxmo da lo:.^ Clrigo de epifiola , fubdiacono. , EPTSTOLAR, adj. de carta miliva y. g. esfera , que difta igualmente de ambos os plos. EQUANIMIDADE , igualdade de animo eftilo epiftolar. ! nos perigos , trabalhos. E P I T A P H I O , m. infcripo fopulcral. E Q E S T R E , adj. que refpeita a avallaria. E P I T T O , ou Epitto. Barros, Grammat. freq. Da figura de Cavalleiro y. g. efttuo equefEPITHALAMK) , m. poema por occafio V.e. de vodas. E Q U I A N G U L O , adj. de ngulos iguaes , t. EPITHALAMICO , adj. feito por occafio de Geometr. vodas. E Q U I D A D E , ' temperamento do rigor da Lei , fundado em boa razo. EPITHEMA , y. Epitima. Port. Reft. E Q U I D I S T A N T E , adj. que difta igualmenEPITHETO , fi m. o adjetivo , que fe une ao nome para determinar a fua fgnficao , ou te. Barreiros Corogr. por ornato. Lobo: Barros Gram. efcreve epitto. E Q U I L A T E R O , adj. que tem os lados iguaes EPITHIMA y. epitima. " t. Geom. E Q U I L I B R A D O , part. paff. de equilibrar. E P I T H I M O , flor , e herva Med. (caffuto , ou cuficuta) E Q U I L I B R A R , v. at. por em equilbrio. E Q U I L B R I O , m. eftado das coifas, que EPITIMA , remdio tpico confortativo. O defenganar tambm he epitima: tendo igual pefo , no tiro de feu lugar o fiel da balana ; ficando os pratos das que os tem epitima para o corao Port. Reft. em igual altura. Igualdade. Vieira. EquiE P I T O M E , ra. compndio, refumo. igualdade ; equilibri POCA , Chronol. ponto feb da hifto- lbrio de foras militares ria , do qual nos fervi mos , ou podemos fervir do animo , juzo , jufto que no fe inclina a fapra comear a contar os annos, o qual ordina- vor , nem tem refpeitos, ou aceitao de pefriamente he algum fucceffo notvel y. g. ,, a foa. poca do Dilvio , da Fundao de Roma , &c. EQUIMULTIPLICES , adj. Arimet. nmeE P O ' D O , m. fentena , ou mxima mo- ros equimultiplices , so os que contm aqueles r a l , prudencial. Andra. Epdos. de cuja multiplicao refulto , hum nmero igual E P O D O , m. na Poefia Lyrica , he a ter- de vezes y. g. oito , e fieis so equimultiplices ceira parte da O d e , ou hymno dividido em ef- de 4 e 3. , porque 8 contem 4 duas vezes , e , trophes , antiftrophes, e epodos. Os epados de affim 6 a 3. foracio , os poemas lyricos doultiin livro das E Q I N O , adj. poet, coifa de cavallo, ou fus poeias defte gnero. gua. Eneida 9. 1 5 1 : f i o . 213. EPOPIA , f. poema Epio, cuja Fbula EQUINOCCIAL , adj. Unho v. equador. he alguma aco grande narrada em eftilo alto, E Q U I N O C C I O , m. ponto , em que a eclie grandiloco , com maquinas , e interveno dos ptiea corta o equador ; ento so os dias iguaes Deufes , &c. s noites ; e ifto fuccede no equinoccio vernal, EPULIDA , Med. tumor das gengivas, ou verno , aos 20 de Maro , e no AutUrhnal, que vem a cobrir os dentes. ou Oitonal, aos 2 3 de Setembro. Vvv i i ' EQUI-

P3

524

EQ

ERA

E Q U I P A G E M , f o r r e m , comitiva, acom-J por ela fe contou entre ns a t ^ cjue EI-Re panhamento , carruagem , eafihs , de que fe acom- D. Joo o I. mandou contar pela do Nafcimenpanha o exercito , alguma pffba ; ou as nos , to de N . . S . J. Chrifto. poca J no tem era'; j fe lhe paffou a era , ifto he , he mui gente da equipagm , da tripulao. EQUIPARAR , v. at. igualar comparando. velh. Vieira fedas que j fe lhe paffou a era. Igualar na forte , condio. Vieira equiparou v. Hera , herva. E R A M A ' v. hora m. Eujr. 2. 4. antiq. os filhas, e filhas nefta parte E R R I O , m. thefouro publico , junta da E Q U I P E N D E N C I A , 1. equilbrio , igualdade, de pefo ; de valor moral. Leito Mifcell. arrecadao dos contos , ou dinheiros Reaes. % qne bem pefiido com . efte gofto , no tem equipen- Thefouro. S Menezes Soneto , , errio de virtudes. dendo , nem comparao. E R E B O , m. .poet. o Inferno. EQUIPOLLENCA , igual valor das propoE R E C O , o ato de levantar-fe, e fics equipollentes. EQUIPOLLENTE , adj. Log. , que tem igual fazer-fe perpendicular , o que eftava derado , invalor em quanto ao fentido y. g. propofioes clinado. Inftituio , fundao , creao y. g. de Univerfidade , Bifpado , &c. M. Luf. equipollentes; palavras equipollentes. E R E C T O v. erigido ,, Igreja erefta em MeEQUIVALNCIA , igualdade de valor. - ' E Q U I V A L E N T E , adj. que vai outro tanto , tropolitano Agiol. Luf. E R E C T O R , m. o fundador, inlituidor, que he igual no valor. E Q I V A L E R , v. n fer igual no valor v creador v. g. de Univerfidade , Bifpado, &c. E R E C T O R , adj..An. v. elator. g. ,,, hum xeraftm equival a 3 toftaes E R E G E R v. erigir. EQUIVOCAO , erro , ou engano de E R E G I D O , part. pafl. de erigir. montomai huma coifa por outra. E Q U I V O C A D O , part. paff. de equivocar tes fobre montes erigidos v. Erigido.. E R E G R , v. at. erguer, levantar fabrica, o bem x e o mal ando equivocados dentro em edificio. Eneida Argum. dos ult. 6. livros os tios ,, Vidra. E Q U I V Q C A M E N T E y a c j v . p o r equivoco ; que figiro Roma Erige Enets trojeo ,, f. com- equivoco. Fundar , inftituir v. g. ,, erigir Bijpados, corE Q U I V O C A R , v. at. confundir huma coifa poraes , inftivaos com outra , tomar huma per outra. EqrtlvoE R E I T A , m. treta ufada dos lutadores:paear-fie , enganar-fe confundindo huma- coifa com ra derribarem o contrario , levantando-o ao ar. outra.. Ser tomada , e confundida com outra S Mir. Ejirang. f. 155 3, no me v&ko com v.g. ,, aqitella jamilia q'te je equivoca talvez elle ereitt nem fopce com. as peiores EREMITA , c. peffoa , que vive efpirituafo E Q U I V O C O , m. a multiplicidade de fig- mente no ermo. nifica es , que tem- a mefma palavra. O-jogo E R E M I T E R I O , ou, E R E M I T O R I O , nu de palavras fundado na varia fgnficao de hu- cafa de errnites. ma palavra; y. g. jez equivoco com a palavra E R E M I r C O , adj. do ermo v. g.. ida-i fralda E R E O , adj. de arame , cobre ,, bronze. EneiE Q V I V O C O , que produz effeitos diffren- da i. 76: e 12. 9 9 : Telles Hift. Eihiop., -s tes da foa prpria natureza v.g. ,y o Solhe cauERES por s, fecunda peffoa do prefente do fa equivoca dos vides , uvas, * > < * . Gerao equi- indicativo , d o verbo fe/ Meti. e Moa L. 2. c. voca , a dos animaes gerados da podrido ,. no 13. Palmeir. 1. p. c. 2 foberba, de que tu t&rs mo conceito d e alguns filofofos. fervo- eres t hoje he. def ufadoEQULEO, v. equuleo.. Fios Santon. CCXIL ERGASTULO , m. crcere rigorofo.. 0 e atormentar no equleo. ftg. ,, o corpo ergfiulo de alma E Q U O R E O , adj. poet. do mar alto equoE R G O ' t. Lot., de concluir ; logo Lobo.. reos campos o mar largo. Cames., E R G U E R , v. at. levantar o que eftava dei*. E Q U U L E O ,. f. m, cavalete, potro: de dar tado , abatido- y. g. erguer labaredas r fi. ertratos. guer osefpiritos , animar. Pinheiro 2. 132: erERA. guer & animo, as efperanas, animar-, Utiffea 4 118. je, levantar-fe em p , ou fobre o E R A , L Cronolog. poca ufada na Hef- affento o que eft deitado ; fair da cama o doyanha, que comea 3J8 annos antes, de Ghrifto, ente.. Elevar-fe v.- g. )3 montes que. je, erguem s

ERI

ERR

525

s nuvens. Erguio-fe omonha formo ja ',, Men. rada , a deshonefta , que tem falta. C. Filodemo Ato 4. fc. 1, 5 'Vaco errado , a oue no pare e Moo L. i. c. 2. E R G U I D O , part. paff de erguer. Ele- rodos os annos. A confciencia errado , culpavado v* g. ,, animo erguido a todo o bem : da. Ferreira Caftro a confciencia errada fempre Ferreira L. z. Carta 3 ,, aquelle herico ardor. .. teme.,, % Cafiigo os errados, abfiulvem os innonaturalmente j<VA > e gloria erguido Sobre centes ,, Palmr. Dal. 2. E R R A N T E , part. at. de errar. Que erra , as ondas erguidiT C. ode 3: bum erguido roe fo engana p?'comprazer ao vulgo errante,, chedo , alto. Men. e Moa 2. 12. Cames. Vagabundo y. g. errantes peregriE R I C T H O N I O , m. conftellao; alis aunos. Eftrellas errantes, so os planetas. No riga. firme, intimidado j vencio com paffo erranE R I D A N O , m. conleilao meridional, abaixo, da Baleia tem 56 eftrellas , e huma bri- te os medos da efcuro entrado-,, Uliff' 4- 25. E R R A R , v. n. andar de huma parte, para a lhante da primeirtf' grandeza. E R I G I D O , part. paff de erigir , erecto outra , vagar , ou vagaraundear, mares, e terras Metropolitano erigido a efta dignidade Lava- q/tantas nunca Uliffes imaginou , que podia haver para fe navegar, e errar H. AT. 2. 317. nha. E R I G I R , v. at. levantar v. g. erigir efto- os tempos, s coifas i. e. no ufar do bom entuas Elevar y. g. ,, erigir o Provindo em fejo de as fazer a propofito. Ferr. egl. ic. Reino. Fundar, crear , ergir mofteiros , bifpados ,, Dizemos a fama erra ,, v. at. Defacertar v. g. ,, errar o alvo , o-tiro , o caminho , a por M. Luf. * ERIL , adj* de cobre , bronze, B. Limo f. to ; errar o nome ; o intento ; errar huma palavra. 219. a eril efcorio , o livro diz erradamente Errar o tiro , no confeguir o que fe defejava. Errar a algum , offender, faltar aoIrl. ERISIPE'LA , inflammao produzida de dever. Pinto Per. 2. 7 2 . , , erra? fiua obrgao* Cam. Luf. 2. 39. fiem que te erraffe. Eufir. 2. 3. ,% fangue extravaija^entre a cutis , e a carne. E R I S I P E L A ^ P s O , adj. Med. que participa errar a meu amo ; Cames Can. 1. ,, fe por algum acerto amor vos erro: e Cano 2: ,, fie em da erfipela v.g. ,, tumor ERMIDA , Igreja pequena ordinariamen- alguma coifa tenho errado ao amor ,, No q:zeffe Deus, que ella errafte aos offos de fiua te , em defcampado. E R M I T S O , m. o que vive no ermo , e mi Sagramor r. c^ 2^. fi. 9 1 . y. Defencontrar-fe v. g. mandaro lhe dizer que vi effe pacuida de aUrama ermida." E R M I T O A , mulher, que cuida de Er- ra o martimo , para no errar, a armado ,fique havia de ir bufca-lo, i. e. defencontrarffe delia* mida. E R M O , m. lugar defpovoado , folitario , Cwn.J. 3. p. 1. c. 37. Errar de fazer algUmar coifa v. g. por pouco errou de o matar. Caftan* dferto. E R M O , adj. folitario , defpovoado de gente \Kf. 16. col. 2. i. e. pouco faltou para o matar, fe , defencontrar-1'e. V. do Arceb. L. 4. c. 27. v. g. ,, as bcrrhos ondas ,, Uliffea: os mqfiei- tos eftavo ermos ,, H. Dom. ps 1. fi 2. ERRATAS , pi. apontamentos dos erros ERNIA v. hrnia. no contexto de alguma obra eferita , ou impreCE R O D E N T E , adj. Med. y. corrofvo. fa poF culpa dofoopifta , ou compofitor. E R O E , e deriv. v. heroe. E R R T I C O , adj. febre a que vem a& E R O G A R , v. at. dar , diftribuir dons , d- mulheres que tem upprefso da. regra. E r divas. Vergel das Piamos. rante , no fixo v.g. planeta ; Cidade E R T I C O , adj. amatorio v~g. ertico ver- Freire fallando de hum grande njnero de emfo. Cames elog. 1. eft. 7. barcaes , que reprefentavo huma Cidade errar ERPES v. herpes ,, da converfao das damas tica. e galantes mficem s vezes erpes aos negcios de E R R H I N O , adj remdio r que atrahe ai amor. Palm. p. 2. e. 142. pituita ao nariz v. g. o tabaco. E R R A D A M E N T E , adv. com erro. E R R I A D O , parr. paff de erriar. "ERRADICAR , v. at. defarreigar. E R R I A R , v. at. ouriar fazer entezar os E R R A D I C A T I V O , adj. que arranca pela cabellos com fufto, horror. Encrefpar-fe o aniraiz., de todo y. g. purgo erradieaiiva do do- mal affanhado. Uliff. 6. 74. , , a varia pelle erriena. 'a fe , ntefar-fe, e erguer-fe o cabello E R R A D O , pari. paff. de errar* Mulher er ora feito.. I ERV-

ERRO , f. m. defacerto cm matrias de pru- menino, 6 esbarrou a huma parede. Leito Freidncia , ou moraes-; apartamento do verdadeiro, re Elyf.fi if. ,, Polyfemo efpedaou os compae do bom. Engano de tomar huma coifa por nheiros de Uliffes esbarrando-os a buma parede. v. n. Cahir dando grande golpe. Errar, defcaoutra. Defacerto no falar;.no atirar, Scc. hir com defpropofito , femfaboria. Eujr. 3. 2. ERRNEO , adj. que contm erro y. g. ESBARROCAR-SE, v. a^refl. lanar-fe d' doutrinas, errneas. Confidencia errnea , a que por ignorncia tem o mo por bom, e as avef- alto abaixo. Coutinho j . 81. Tsbarrocou-je do baluarte. fas ; divide-fe em vencivef, e invencvel. ERRONIA, opinio errada v. g. as ESBARRONDADEIRO, m. lugar donde he fcil cahir, precipitar-fe, defpenhadeiro , preerronias do vulgo F. Mendes. cipcio. Cunha. ERRONICO y. errneo. ESBARRONDAR, v. n. cahir de defpenhaERROR , nu os caminhos , e rodeios defdeiro. Inveftir, dar com impeto v. g. na Civairados. Arraes 4. 7. os errores de Uliffes dade. Caftan. 3. f. 126. Filofiof. de Princ. 1. fi. o. Erro foientifico , ou moral. Palm. p. 2. c. 74. pofto que ufar- piedade ESBELTO , adj. y. efvelto. ESBIRRO , m. beleguim. Vieira 4. num. cos mos feja error Arraes 3. 4. Culpa. ^ ERVA 3 ERVAAL, ERVADO , ERVA- 187. GEM , &c. os mais derivados v. com he. H. ESBOAR, V. n, defembocar. H. Nam. U Pinto pag. 5. ,, fa-po ervado col. 1. 2. /; 308. rio, que^vem esboar no mar ERWINO y. gro. ESBOAR , v. at. fazer esboo. ERUDIO, f faber, noticias litterarias. ESBOO , m. bofquejo na Pint. primeira Fios Sant. pag. CLIII. col. 1. delineao ,, nem perfilada , nem acabada. ERUDITAMENTE , adv. com erudio. ESBOFADO , part> paff deesbofaf, falto de ERUDITO , adj. dotado de erudio. Acom- refpirao com canfao de an^u-, ou trabalhar, panhado de erudies y. g. difcurfo , prati- F. Mendes c.62. Prefies 82. v - J K ca ESBOFAR, v. at. fazer^Rtar a refpirao ERUGINOSO , adj. y. ferrugento; y. g. {. o andar, o trabalho, ou tarefa pefado ERVILHA v. hervilha. esbojo. fie , trabalhar , andar at faltar o '. ER.V1LHACA v. hervilhaca. flego. ' ERVILHAL y. hervilhal. ESBOFETEADO , part. paff. de esbofetear. ERVINHA y. hervinha. ESBOFETEAR , v. at. dar bofetes. Prefies E R V O D O , m. medronheiro. 106. esbofieteai-lhe aquello cara. ESBOMBARDEAR , v. at. atirar bombas i ESB alguma praa, caftello. Barros 2. L. 4. c. 2. Varejar com artelharia. As nuvens esbomESBABACADO, part. paff. de esbcbacar. Eu- bardeando troves H. Dom. P. 1. L. 4. cap. fr. 2. 7. 24. ESBABACAR , v. n. ficar totalmente parado ESBORCINADO , part. paff de esborcinar. olhando com admirao para alguma coifa. v. o verbo. ESBAFORIDO, adj. anhelante com preffa , ESBORCINAR, v. at. quebrar o lavor rel* e aodamento de andar, ou antes falto de refpi- vado , ou as feies relevadas. Pinheiro 1. 93. rao. Corta de Guia veio-me perguntar bum pa os dolos esborcinados Pucaro esborcinado, gem esbafarido. com o beio, ou borda quebrada em parte. ESBAGAXADO, adj. (JS. P. traduz expapillo- ESBOROAR , v. at. fazer em p V. g. tus) defcoberto at o feio, e peitos. esboroar a terra com a grade as pedras atiraESBAGOAR y. desbagoar. das no fazio dano porque ero moldes, eesESBAGULHAR, v. at. tirar o bagulho. boroavo-je todas Lopes Cron. J. 1. p. 1. cap., ESBANDALHAR , v. st. chulo , fazer em ban- 114. dalhos, esfarrapar. ESBORRACHAR, v. at. fazer rebenrar piESBANJADOR, adj. o que esbanja a fa- fando v. g. os def antes esborrachavo os hozenda. mens , que pifa vo F. Mendes. ESBANJAR, v.at. diFpar, eftragar, desba-; ESBORRALHADA , deftroo , efparatar v.. g. a. fazenda, t. famil. lhafato do que eftava junto, "e, apinhoado ,, fez ESBARRAR, v. at, atirar y. g. tomou o a artelhatia grande esborralhada no inimigo j Caf

5*6

ERR

ESB

ESB ,

527

ESBURCINADO , part. paff v.-esborcinado. Caftan. 3. 142. col. 1. L. 8. foi. 165. e cap. ESBURGADO , part. paff. de esburgar. no. As vergas Vtnrpos, e esburgadas das velas H. ESBORRALHDOURO, m. o que desfaz , e varre o borralho, ou varredot>fo do bor- N. 1. }. 385. ralho. ESBURGAR , v< at. limpar da cafca os fru.ESBORRALHAR , v, at. desfazer o borra- tos , pevides. Defcobrir da carne o caroo , ot lho , ou brazido, que eft junto. Deflroar o os'offos. Godinho. que eftava junto bum tiro esborralhou os Mouros, ESBUXAR y. deslocar , defraanchar v. g. que efiayo apinb-ados : dando o tiro nos Cefies esbuchor o p. esborrfou-os Caflan':fireq.e L. 9. / . 264. ESCABECHE , m. conferva de vinagre, ESBRAGUILHADO, adj. que traz fralda e efpeciaria para peixe. Ornatos, enfeites , fora da braguilha. artimanhas para .encobrir defeitos, como arrebiESBRANQUIADO , adj. branc lavado, qus, pofturas ; para enco'brir ladroices , &c Ar-' te de Furtar j . 48. e Ulifipo. e defmaiado, exalviado. ESCABELLADO , part. paff de efcabellar y ESBRAVEAR, v. n. gritar co ravura fanha. S Mir. dos prcos bum eficumo outro que efi- tem o cabello folto , defgrenhaco. Elegiada braveo ,, brado, jhro, esbravea, queixa-te idemf. 270. Eftrong.fi 132. ult. ed. ESCABELAR , v. at. defgrenhar o cabello y ESBRAVEJAR, v. n. gritar irado contra al- desfazer o toucado. Aulegr. f. 23 : -e talvez carJe, recipr. Elegiada fi. 38 gum. ujr. 3. 2. Couto 4. 3.7. H.Dom.p. 2.f. pilo com paixo.
255- v. v. Aulegr. j . 103; ella ejcobellouj para mo--, ver o compaixo. ESBRIZAR, v, at. dinheiro , porque esbrzei o meu cuidado ; e o meu fono efcorchado ? E S C A B E ' L L O , m. affento ralo, Eftra-Prefies f. 22.. tafvez do Italiano Sbrifare , ou Sbrifdinho que fo pe por baixo dos ps. Barros. fare , trabalhar o panno , apifo-lo. ESCABIOSA , herva Medic. , jcabicja.ESBUGALHADO , adj. olbos mui fahidos, ESCABROSIDADE , a defigualdade d* e refaltados flor do rofto , com defeito. Palm. fuperficie efcabrofa, que tem altibaixos. ESCABROSO , adj. afrJero ao tacfo , com afo 3 . > c..7." ESBUGALHAR, v. at. efraigalhar, ou des- tibaixos ; no lzo. Afpero de condio. Afpero ao ouvido v. g. nome, palavra. Vici-fazer em p entre os dedos. ESBULHADO , part. paff. de esbulhar. Pi- ra. Efiiloduro , nfonoro , fera harmonia. Pinto Per. Prlogo. ' DifFicil de tratar v.' g. nheiio 2. ,29. esbulhado do mor bemOvemuran negocio difficil. de andar v. g. ,,caminho. a. V. de Sufo c. 40. s offos. esbulhados, e O ejcobrofi da condio, do negocio , &c. T. limpos Pinheiro 2. 81. esbulhados dos feus bens, defpojados,, buma meretriz esbulhou hum Jndia- d-1 Agora 1. 2\ muito havia que dizer fobre iffo,. tico ,, Eufr. y. 1, mas he picante, efcabrofo. ESCABUJAR 3 v. n. ruft. debate: fe com ps. ESBULHAR, v. au defapoffar, tirar algum v. g. esbulh-lo da poffe. Defpojar algum e mos para fe foltar de aigem. v. . ,, dos veftidos , alguma cafa do que tem, ESCABULHAR. y. efcabujar. roubando. Barros 2. foi. 135. e 3. Dec.fi.ot.67* ESCAAMENTE , adv.- com efcaceza. ' Ra-V. de Sufo c. 40 os offos esbulhados, e lim- ras , poucas vezes. Paiva Cafi. 4: & Com diffipos : Pinheiro 2. 81. esbulhados do0us bens,culdade. Men. e Moa 2. c. 14' eficaamcnte' defpojados : ,, huma meretriz esbulhou bum In- podia colher fiokgo ,,. Mui pouco v.. g. dar. diotic Eufr. 5. 1. efcaamente. ESBULHO , m. o adto de tomar alguE S C A C E A R , v. n, nat. ir faltando, ou abama coifa a algum contra fua vontade , fem tendo y. g. efcaceou o vento a luz*Allegitima autoridade , ou direito efpolio. Orden. buq: 4. 1. Eufr. 2. 5 ; as foras docorpo , on 4- th. 58. Esbulho do poffe., adto de defapof- poder de gerar Ulifipo fi. 27 v. ,, os velhos defar. Defpojo, do inimigo. Banes D. 2. fi. 40: pois de cafados , e que lhes a natureza efcaceo . esbulho da Cidade Azurara c. 10. v. at. Dar com efcaceza. M. Lufi 6 p. fi. 8ESBURACADO , part. paff de esburacar col, 1. quem era to liberal da vida-, no haviai Vafconc. .Not. audo esburacadas pelas orelhas eficaceor afazendo:' de ESBURACAR , v. at. fazer buracos v. g. na E S C A C E A R , - v . ar. naut. eficacear os ventos^ farede,. veftido , no corpo com tiro, efpada, &c. no os aproveitai mettendo todas as velas; ovn le-

$28

ESG

ESC

levando-as enrifadas; ou de outro modo , ejue o ao muro, e entrando nella a pefar dos deferi fo vento no Taa vingar o navio quanto poder fe res. $ Eficala, fao , ou foque, que fie faz , e foffe todo aproveitado. H. Naut. *i. 398. V. d ao recheyo da Cidade tomado ; daqui dar efcaa franca aos foldados , ou todos os defpojos, n. Ser efcao fie a fortuna vos eficaceo ,., Aulegr. 42. Eficaceo (n) ofiojrimento, i. e. dique poderem haver : em Palmeir. 1. p. c. 26. o Imperadod vendo o eficala, que as damas fiozio minue. Aulegr. 144. levando da tendo como foro as fus empreSCACEZ , ourros dizem efcaceza v. ESCACEZA , lberalidade no dar, fo- zas. Eficala t. de Cofmogr. medida nos mapas beja p.ircimonia , cainheza , tacanharia, H. Pin dividida em milhas , ou lguas , ferve para moftrar as diftancias dos lugares ainados, nflmapa, to , e Soufa mal fe concerto mifedcordia no olmo com efcaceza no bolfa Paiva S. 1. f com o compaffo. Porto de mar onde vo commerciar oajiavios , porque a elle concorrem merIOf. v. ESCACHAPERNAS , dizemos facilmente ,. cadorias dlHlerra , ou eftrangeiras ; emprio. Lucena liT^sanos 2. foi. 26.,, o mais celebre emir de efcOchapernos montado como de" ordinrio fe cavalga, no de lado como asmu prio, e efcala do mundo Eficala prima no Artelharia , ingenho que ferve de examinar o lheres. ES CACHAR , v. at. fender , feparar hum ladeamento das peas. membro do outro y. g. eficachar bum po; ESCALADA , o ato de efcalar praas. efcachar-lbe as queixadas, a armao Banes Freire 2. ,, jnfiftiu na eficalado fcl. 97. ESCALADO , part. paff de efcalar. ESCAO , adj. parco , acanhado em o dar , ESCALADOR , m. o que efcala. B. Ciar. illiberal. Filofi de Prtnc. u fi. 21 , no fig. efi- c. 23. ah d"hum eficalador de caftellos. Mo, e avarento da Filofofia Mo efcao v. ESCALAMORCAR v. efcaavrar. g. dar com mo eficaa , cora mefquinharia, ESCALAR ,^v. at. abrir cortando v. g. efilliberalmente. Que no tem r o jufto pefo me- calar o peixe abrindo pela barriga para o curar, dida , grandeza; diminuto y. g. ,, 3 oitavos ef- ou algar._ Eficalou-o por hum bombro at o caas ; que no tem a jufta extenso y. g. hu peito Sagramor p. 1. cap. 23. / . 92. , , ma lgua eficaa ; calo ires pontos eficoos temPedreiros reforados que com~tiros lhe eficdio.a po ejco paro te ouvir Lobo egl. 8: boca efiproa David eficalava Uffos, e Lees. Efica-fi caa para voz to fuave ,, mui pequena. Lobo lar a Cidade , leva-la efealada , ou efcalaegl. 9. que no tem o efpao de tempo cheio vifta. Vieira. Entrar por meio de efcadas por v. g. 3 horas eficoos. Pouco v. g. ,, vento cima do muro. 2. Cerco de Diu fi. 94. Ejcaefcao , efcao luz. 3 Gros eficoos. Brito Viag lor; com aoutes , rafgar o corpo. ' Efcalar-fie, Freire; M. Conq. rafgaf a barriga. Lucena a honra eft erri fe ESCADA, dous pos unidos com de- efcalar com o prprio punhal. Andava agente* ros ; ou duas cordas , que fe arrimo para fo- eficalando a terra ,, ( M. Luf) roubando. Couto ir, ou defcer ; obra de taboas , ou pedra com 4- 6. o. efcalord as cafas, que eftavo mgicas degros para fobir, e defcer nos edifcios. Ef- de fazenda. Outros eficalando arcas, e arrombancada de Malboica he de caracof, vafada pelo do cmaras. H. N. 1. 430. ' f. Efcalar vida, meio. a honro alheia S Mir. ESCADEA , hum dos ramos com bagos, ESCALAVRADURA , ferida leve. de que confta o cacho de uvas. ESCAifcVRAR , v. at. fazer efclvradura. ESCADELECER, v. n. ir dormindo , ou co- Ferir aTerro , ou com tiros. Lobo , e Lemear adormir abrindo , e cerrando os olhos , mos. dormitar. ESCALDADO , part. paff de efcaldar. ESCAFEDER-SE , v. at. chulo fahir-fe de al- ESCALDADOR , m. inftrumento de cobre gum lugar efcondido, e preffa. Eneida 12. 103. como bacia com tampa de raro, e cabo; nelle fe foi efcafedendo. _ fe mettem brazas, e com ellas fe aquece a caESCAGALHAR-SE, v. at. vulg. eficagar-lhe de ma , pelo Inverno. rifo, rir defcompoftamente. ESCALDA.DURA , a queimadura cca ESCIBO, m. troca. Orden. Goes. agua, ou ferro quente. ESCALA , efcada.- Cron. J. 1. e. 74. e ESCALDAR, v.at. queimar com agua quen76. por Leo. Levar a fortaleza eficala vifte , ou feu vapor. Lavar com agua quente v. ta, tom-la de fobrefalto , animadas as efcadas a efcaldar a loua. Efcarmentar, daqui

ef-

ESC

ESC

519

efcarmentado, Eufr. 3. 2. Caftan. 3. ESCAMONEAD, adj. preparado com eff iliado, 13 4 canj d4no, trabalhos, enganos, jeridos.camonea. Arraes 1. 3. pores efcamcneadi Secar , e efterilizar v. g. o Sol ardente, ou ESCAMOSO, adj. que tem efcamas. Drago Mauf. f. 44. o vento forte frio, e feco, efcaldo as tenas e terras eficlidadas polo Sol, ou vento. Barras. ESCAMOUCHO , por eficmoHO , o trabalho $ s bervas que extrohem muito fuceo nutrido efde efcamar; como avacbe. No lhe arrendo 9 caldo a terra Cofta Virg. efcomoucho , i. e. o trabalho que ha de ter, EuESCALE'R , m. embarcao pequena de firf. 3. 2. f. 110. de efcamo t e ei, Italiano , ao que parece. remos , e vela , com toldo. ESC AMP ADO , m. ou adj. v. defcampaESCALETADO, adj. v. efcatelado. ESGALFADO , part.pff. de efcaifr, ovos do. Palm. 1. p. c. 27. ESCAMPAR , v. n. eftear , ceifar de cho', paffados pr agu mui quente. ESCALFADOR', m..vafo, em que fe ver. que tem as peruiasr traz, e conferva a agua quente v. g. para ch, &c. ESGANADO , adj. ave " ? ESC ALF A R , v. at. aquecer agua no efcalfa- grandes vazias^ de matria fanguinea , que tem dor. Paffar por agua quente. Aquecer com fendo novas. agua efcalfada. ENANA , ant. andana , fortuna. AzuESCALFURNIO ,, adj. chulo , de m condi- rara c 21 : o livro traz efiqueno novas da boa efiquena de feus filhos. o , cruel. ESCALHO, m. peixe femelhanre a bga; ESCANADO, adj. be m efe anado , o que he outros dizem fer o mefmo que bord-lo. feliz, e profpero em alguma coifa de perigo , ESCALLA y. efcala. rifco y. g. viagem bem efcanada. Bem liESCALRACHO v.' efgalracho. vrado v. g. os delitos que fc. acolhem d igreESCALVDO , part. paff. de efcalvar y. ja fempre fioro bem efconados D. Fr. MaESCALVAR, v. at. fazer que no nafa plan- nuel. Capito bem ef canado nasfiuasemprezas 9 ta , herva, nem arbufto , e acabar com os que, feliz. Pinheiro 2. 156. bem efcaflfado , ou feliz. efto-nafeidos: daqui montes efcalvados fem bem fuceedido. Goes Cron. Man. j . 55. v : verdura alguma. Barros. medico bem eficanado nosfiuascuras Arraes ESCAMA , cafca , ou cartilagem mida, u 24: era bem eficanado aquello hora, feliz V. e dividida que cobre o corpo de alguns peixes , de Sufo c. 43. Tirada a metfora do verbo efde alguns animaes amfibios, Adorno de armas canar que he repartir o vinho , e bem efcn imitao das efcamas. Uliffea. e fig. do vef- do o que teve toa parte delle, boa forte, (fiten tido , que fe faz de po de ouro, &c. Bufcar partog gallic) a efcamo atraz da orelha a algum no fig. fazer- ESCANSO, m. o que d a beber, e relhe mimos , afag-lo, parte o vinho nos convites (pocillator, pincern) ESC AMADO, parr. paff de efcamar. Fe- M. Luf. Ibaco fino , e cadimo. ESCANCARA, ufa-fe adverb. s efcancatas; ESCAMADURA, f. o trabalho de efca- i. e. aberta de par em par, a porta. Defcumar. bertamente y. g. furtar ef canar a Arte de ESCAMAR , v. at. limpar da efcama. Furt. c. 48. ESCAMBAR, v. at. ant. trocar. ESCANCARAR , v. at. abrir de par em par, ESCAMBIO , ou ESCAMBO v. efcibo, a porta. % Eficahcarar a confciencia, commetter troca. crimes fem remorfos. Efcancorar a honra y. ESCAMECHAR v. efchamejar. Galvo Defic devaffar. / 43. ESCANCARAS v. efcaneara ., furtar s efiESCAMEL, m. banco de efpadeiro, cm toncoros. que cala, e acicala as efpadas. O que pu- ESCANARIA , cafa onde fe repartia o le y. g. o fer namorado be o efcomel de todo vinho, e fe fazio as raes delle. M. Lufi. t. a galamera Ulifipo f. 29. e j . 230. e o traz 3. / . 72. v. v no efcamel das virtues ,, SCANCEAR , y. at, repartir vinho a quenr ESCAMIGERO , adi. poet. que tem efcama. tem rao delle, ou aos convidados. ESCAMNHA, dim, de efcama. ^ ESCANCHAR-SE , v. at. fentar-fe fobre coiESCAMONEA , herva medicinal, JV<- fa , que fique entre as pernas abertas. B. lio monium,, ou diagrfdum. efieonebados fobre as almadias de forte que os ps Xxx lhes

* tormemas-,, es fica vo emdugar de j^emc Galvo Defic. ! edi. Lufiada c. 3. eft. 113. / . 3.. ,,-pos emvqefe affento , ou eficancbo evitar. Fios S. V. deS. Jorge. No efcapar alESCA&DALISADO -, part. paff. de efcanda- guma coifa a algum ,. no lhe efquecer, no; lifar. Maltratado v. g. efieandaiifiados do fo-deixar de a obfervar , d.zer, fazer. Lobo so homens a quem no ejeapa o verbo no cabo, i. e. go, e do ferro ,, Couto 4- 2 - ? * ESCASIDALISAR , v. at. offnder , caufar que nunca deixo de o collocar no fim da fra efcandalo , cora o mo exemplo % cora palavras ze. No eficapar de v. g. no efcapa de Juf, bfoenas , impias. , aces. indecentes. Mal- rifio , Theologo , Medico , i. e. he Jurifta, Medico, por mais, que fe disfarce. Lobo. Efcapon tratar v. g. com tiros, golpes., M. L. ErSCANDALO, m. offnfa. do-anima cau- de ver a Cidade- meia affolado M..L. Eficafda com mo exemplo ; cora palavras obfcenas, par ao tefiemunbo , s ms lnguas , &C. evitar, impias , cora obras criminofas , que defedifio, ficar livre dellas. e molefto as peffoas de probidade. Aco que E S C A P A R A T E , rri. manga de vidro , ou caufa effa offenfa. Injuria , e o fentimento ou coifa femelhante, que d vifta- dos objetos delia. . EficandalO/ forifoico , he o dos que. inter-que tem dentro , livrando-os de que os toquem preto mal as, aces boas y ou- indifferenres. com as mos. Bficandalo dos pufillonimos , ou nfimos, o- dos que ESCAPOLA , fo prego grande com a cafr ignorncia fe efcandaliso do que no he bea revirada fazendo angule com o que fe fixa para efcandalifar a gente prudente % e virtuofa. na parede. Entre pedreiros , o efpao que, ha ESCANDALOSAMENTE , adv. de modo , defde a quina da ultima pedra d envafamenroi de hum cunhai , at a quina da primeira pedra qe caufa efcandalo. ESCANDALOSO , adj. que caufa efcandalo, do mefmo cunhai.. Efcala , emprio. Albuq. Commem. P: 4. c. 2 , e muitas vezes mais. que d mr> exemplo. E.SCANDEA , ou E.SCANDIA , , trigo ESCAPOLE , adj. ficar buma das- partes cimdemais dura que o ufual, que reftifte s inver- traclames efcapale , i. e. livre da obrigao falnadas-, e no apodrece odoreum. Cofia.. tando a outra ao convencionado. Caminha de Li-, ESCANGALHAR-SE, v. au refl, fam.,, rom- bell. Comrat. de fretamento j . \86. uh. ed. e fer-fe pelas ilhargas com rifo. no o carregando no termo convencionado, que fiE S C A N G A N H A D E I R A , efpecie de ta- que efcpole ,, buleiro corafundo de rede para efeanganhfr. ESCAPULA , fobterfugio , razo, fofifESANGANHAR , v. au Beir. feparar o can- tica para fe- ifentar de alguma obrigao. M.. ganbo. do bago da uva.. Luf. eftuda ofiauduhmo no trapaa, e. efe/tES GANHO AR , v. at. rapar a barba com mais pika. Eufir. 2 . 3. Traa para evitar csuf v. curiofidade, ali rapando o que ficou da. primeira g. engano. Barros 1. foi. 13-5*. Razo illfilafpadura. vav Eftao ; foluo furil , e fofiftica. Eufir: 3.. E S C A N I F R A D O , adj. chulo, to magro, 2. Dor eficapula > dar evaso, deixar fugir* que no tem mais que os offos. Eujr. ESCANINHO , m. repartimento , ou gaESAPULARIO', m. tira de panno que alvetinha feieta dentro de caixa- , cofre., pape- guns religiofos trazem por cima da tnica , penleira. dente do pefcoo. ," ESCANO' , m. efcabllo. no 2. C de ESCAPVLIR , v. n- ou efcapulir-fe , fugir, Diu- f, i j t . cadeira num efiono Real, onde folt-arT das mos. Barros,, o negro efcapulio do fi affemo arvoredo. Eneida. 11. 183, e das garras cruis ESCANTILHXO', m. po- de 6 at 7 pal- efcapulir-lhe : .,, crime de que no. poder efcapumos para medir a diftancia de baceTlo.: a. bacello.. lir-fe com ca/mtofis- palavras Fio* Sam.V.dt _Modelo: de regular certas medidas-, e- propor- S: Atanafio. es em varias artes. Efping.. perfi. fi. 9. E S C A Q U E S , m. p do Braf. , quadrados. ESCAPAR., v. n. fugir, evitar , ficar, livre como os do tabuleiro do xadres , com cores ald e algum damno, perigo, morte-, priso, guar* ternadas. das-, das mos., ou- poder xfalguem-, d?alguma ESCA,'RA ,.. a- cotra,, ou- cafca que cria-, doena o que ehva a morrer delia, Scc. Ef- a-, ferida.. at>at alguma palavra , cahir nos da boca. foconE S G A R A B E O , m, v. Efearavelho.. Wc-ida mente-, livrar , fiaivar y. g<. f,efcapar a yi ESCARAFUNHAR , v. at.. tirar algumaU de. pengo, , at. Megfado. , 6. j . 122. ulcoiU com as, unhas, ou com alfeuete., v.g. efcas-

tso

ESC

-ESC

ESC

yj

carafunchaf o nariz tirando com os dedtJs a m- da ,", ds efc&rcbos, e neves que o Inverno^ traz nas mundicie. Remecher o que eft em alguma ar- def pedidas Boda da Fortuna.' ca , gaveta. fi Eficdrafiuncbar duvida*; objecoes ESCADEAR vem na Eujr. 1. 3. / . 38 tanto que do que eu trato me ejeardeo , parece que efgaravatar. v. chulo. .Repofio a Frei Anfenio. ESCARAMUA, peleja comeada en- vem por cfiqUerdeor. % Tirar os cardos , urzes , tre poucos foldados de huma , e outra parte, e outras ms hervas dentre as fementeiras. R antes que os exrcitos dera, ou travem a bata- Efcardear o povo de vadios , e jacinoi ofios. H. lha. Monarq. Lufit. t. 3. f. i?$-i e efcaramu- Naut. 1, / . 50 tanto que a no efcardeava de a , chegaro batalha. No jogo das canas , ir com preffa i. e. deixava d^r depreffa. he irem a principio os cavalleiros emparelhados E S C A R D I L H O , m. inftrumento de ferro formando , e fechando as fus voltas , accommet- curvo," com cabo , ferve de limpar a herva dos tendo , e fugindo com deftreza. jardins , (Sareulum) E S C A R D U A D O , part. paff de efcarduar. ESCARAMUADOR , m. o que efcaraESCARDUADOR , m bro o que mua. ESCARAMUAR , v. n. fazer efcaramua efcardua. E S C A R D U A R , v. at. cardar a la na caragente de cavallo ; ou outra que principie a travar com inimigo. Vafconc. Arte podendo os ar- dua. cobzehos efcaramuar rodo delles ,~, fcaraE S C A R E A D O R , m. inftrumento que fer-' muar, no jogo das canas, y. efcaramua. ve para embeber as cabeas dos parfuzos. EfESCARAPELA , vulg. briga, em que ping. Perfi. fi. 13. ESCARIAS , pi. ant. iguarias. os brigofos fe arrepelo , e carpem. ESCARLATA , panno de lacremefm ESCARAPELAR', v. at. arrepelar brigando, fino , mas no tanto como a gra. dj. da cr carpir a cara, e cabellos. %fie, recipr. cremefim. Tornou-je buma ejcatlata, i. e. mui E S C A R A P E T E A R , v. n. v. efcabujar. ESCARAVALHADO , adj. que tem efcara- vermelho. valhos. Exame d''Art. j . 88. ESCARMENTA , f. y. efcrmento. Arraes ESCARAVALHO , m. d'Artelh: falhado 3. 2 2 . canho larga , e no - profunda. Exame d"Artilh. E S C A R M E N T A D O , part. paff. de efcarj . 67. mentar. ' ESCARAVELHO , m. infecto ferido que E S C A R M E N T A R , v. at. caftigar, ou retem cornos , Scc. fcarabeus. Maa de efea- prehender com rigor ao que errou , ou fez deravelho , he bola de bofta ; ou immundicias que os lito. Obras del-Rei D. Duarte t. 1. Prov. da Hift} taes in feitos fazem. Gen. fi. 531. v. n. ou reflexo; emendar-fe , ESC ARCA , d'Aveit. doena da palma ou ficar advertido para no cahir no mefmo erdo cafco de cavallo por ter entrado at carne ro em raso do dano fofido ; ou do mal que pedrinha , ou coifa femelhante. Pinto Gineto f fe v fofrer a outrem , e ifto he efcarmentar eni 100. cabea alheio , ou em exemplo alheio. Efcarmen-. E S G A R A R , v. at. tirar a cera das colrneas. tar-e. Caftan. L. 2 . / . 106. Conftit. do Guardo Th. 3. cap. 15. v. EfgaESCARMENTO , m. defengano , ou emenar-fe. da cuta de trabalho , ou caftigo prprio , ou ESCARCELLA , bolfa de coiro fecha- em cabea alheia. da com fechadura. Elegiada f. , 251 v. Uliffea ESCARNAO , f. o adio de efcarhar. 8. 56. parte da armadura defde a cinta at o ESCARNADO , part. paff de efcamar. jueho. E S C A R N A D O R , fi m. inftrum. de efcarnar." E S C A R C E " 0 , m. grande monte, que o ESCARNAR , 'v. at. defcobrir hum ff da mar faz quando anda mui alterado ; e o va- carne que o cobre v. g. efcamar hum dente. godo efcarceo he amais alta que rebenta em ,, Ali efcarnaria , e eficuldrnbaria todos, os cn-' flor, quando o mar anda mui groffo. F. Men- tinhos da terra Fios Sant. f. CXC. v. cal. 1. des cap. 79. to crufados os mares , e to alESCARNECEDOR , m ra , f. pefo tos na vaga do efcarceo , que era coifa medonha foa, que efcarnece. d e v e r : o mefmo autor no fig. efcarceo de vigas. - E S C A R N E C E R , v. at. fazer mofa, ezmba-' .Encarecimento y. g. fazer efcarcos. ria de algum. Naufr. de'Sep. fSs. v.'; eficarE S C A R C B A , canho de^, hum dos necer algum de ordinrio. dizemos , . ejearn* ' ; * '' J i canhes do freio gineta. Galvo fi. 73. ' Gea- cer de algum. Xxx ES-

- ESCARNECIDO , part. paff. de efoarnecer , abrir muito as pernas montando a cavallo : t. de quem fe fez efcarneo me deixou enganada, vulg. e efcarnecido ,, Eneidt 4. 4. Efcamecido, a- ESCARRAPAGHAR-SE, v. at. refl. abrir Quelle que ficou frnftrado , e baldado no que muito as'pernas. ESCARRAPIADO , adj. chulo ; que he de efperava o Fios Sant. j . 248. col. 2. deixou difficil intelligenci pela fua fngularidade , no, Itjcarneeidos os juizes vulgar. Ulifipo f. 3c. v. no fei fe fois mayco > ESCARNECIMENTO v. efcarneo. , ESCARNECIVEL, adj. digno de efcarneo. de entender buma galantorio to efcarrapad*: ESCARNEQ, ra. zombaria, mofa, me- a f. 241. v. mais ejeortapiodo , e depenado, nofprco que fe faz de algum cora palavras , que bum nulmequer. geftos , e adcmes. D^efcaMeo o honrou por ESCARRAR , v. at. lanar com fora o efDeus Pinheiro 2. 38. por zombaria. Os eficarro, ou cufpo , faliva, catarro , ou o que carneos do fortuna , as degraas que ella faz co- vem boca y. g. ,, cortou a lingua cos dentes, mo por efcarnecer. Anes 8. 4. e 9. 4. Cludio e ficarrou-o na ara do tyrano ; ef carr ar o fangue ificomeceo da Corte de Roma foi depois principe doaode boca. que mundo. ESCARRO, nu o humor falivofo, quefe ESCARNICADEIRA, a mulher efcar- cofpe, e lana da boca, ninha. / ESCARV , de Carpint. o encache no ESCARNICADOR, m. que he coftu- po , por onde fe cmendo duas peas. Efmado a fazer efcarneo. corvos, as cofturas da no , de alto a baixo. H. ESCARNICAR, v. n. frequent. fazer ef cami- Naut. 1. 320. nhos, freqentemente. ESCARVAR, v. at. cavar v. g. ,, o cavallo RSCARNINHO, m. dim. de. efcarneo. Eu- eficarva a terra com as unhas B. Ciar.fi.183. fr. 1. 2..; e 2. 4. ,,. rofio de eficarninho de quem Sagramor cap. 8. 4 chuva eficarva a terra , a enfaz efcaneo fazer eficaminhos Eufr. 3. 8. chente o muro, e parede , vai comendo T folapanESCARNINHO , adj. que faz efcarneo. do: a fome lhe efcarvava as entranhas Fios ESCAROLA, chicrea vicejante. Som. f. CCXTXV. col. 2. E&CAROTICO , adj. Medr remdio. , que ESCASCADO , part. paff de efcafcar. queima, cauftico. / ESCASCAR , v. at. defeaf.ar, limpar da ESCARPA, o declive interior do fofi, cafca. v. n. eficaficar-a pmuro cahir amafou a, fubida delles praa y em ladeira. Ba- fa, ou tinta a-os bocados. teriot efcarpa, a que bate- a muralha obliquaESCASSSSIMO, fuperl. de efoaffo. S Mir. Hieite. Exime d? Artilheiros. Efirang. 1. Sc. 4. ESCARPADO*, part. paff. de efcarpar; que ESCASSO v. efcao; (vem do Breton Sears) tem, efcarpa , no perpendicular- ao horizonte, curto, eftrito: Eufr. 2. 7,. IlliberL Palm. p. mas. fazendo como. ladeira v.> g.',y monte, pare-2. c. IQ8. de efcarpada. ESCATELADO , adj. Naut. covilha ; fuESCARPAR, v. at. dar efcarpa, ou declivi- rada na ponta , depois de paffad- a abit-a , e a dade- afcarpar hum. joffo.. curva , para fe fechar com a chaveta em cima de ESCAREEADA, C po de rala comprido huma arrula. com huns regos-. no meio. feitos- com a cota da, (ESCATOLA, ou mo. (ESCATULA , boceta , u caixa efiESCARPES , m. fapaeos de ferro. B. Pe- catula com confeitos ,a -Prov. da Hift. Geneali reira. t. u ESCARPIM , fo m. calado de ponto- de ESCAVA, a cova. que fe faz efcavando rneia , ou de lenaria que cobre o peito do,p , y. cfcavar-.. e. forra-a planta, pem-fe por baixo da meia. ESCAVACAR , v.. a&. fazer covas, no madei* E S C A R K A D G V R , ia. o que efcatra mui- ro v. g. tirando cavacas. to. Vafo onde,Te efcarrai, eufoideira. ESCAVADO , part. paff. de. efcavar. ESCARRAMOES, m. p. guifado de piESCAVAR , v. at. dAgric. fazer covas ao p cado de carneiro com toicinho , eebolfo , &c. das' vinhas , arvoces d'efpinh , Scc. para nlli fe com certa figura.. Arte de Cozinha j . rc>, cap. ajuntar agua, &c, $ Efcarn/ir o dente, apartara gengiva em redor para. o Lmpar.. E S C A R R A N . C H A R - S E x y. au refl.' ESCAVECHE u. efxabeche. ES-

S3-*

ESC

ESC

ESC

ESCAVEIRADO, adj. que tem o rofto mui fig. efcoar lguem a caleira , defobrigar-fe, efmagro. culpar-fo de fervir, empreflando , obfeouiardo. ESCAVEIRAR , v. at. esbulhar , defcarnar a T. d''Agora 1. 4. -fie , retirar-fe, fugir occaveira da carne que a cobre; e os mais of- cuhamente. Boiros 1. 1. c. 6*. Tirar alguma fos. V, de Sufo c. 4C. os vefpas os acabo decifa de denrro de outra por paffo onde ella caroer, e efcoveiror. . be a penas.. Arte de Furt. f. 338. fie , foESCHAMEJAR v. Chamejar. Galvo Defic. j rar-fe da garra y. g. A enguia efeco-fie da mo 43. S Mir. Eftrang. f. \6o. V. de Sufo fi. 6.,, a fer pente do gar-a da guia ESCLARECER, v. at, fazer claro com luz Moufitnho. Efcapar com difficuldade y. g. dillipando a noite, trevas , fombras. Arraes 2. efeoa-fe a ave do vifco Cruz Pcefi.fi.4 3 : queen20. A luz da alvo g.ociojo , e rofiado comeou do Chi ifto defembaraarfie, e eficoar-fe da geme , a ejclarecer a terra. $ lllufitor v. g o en que jujtemra com cinco pes, &c. ,, Paiva S. tcndimcnto. Arraes 3. 3. Fazer nobre, illuf- 1. / . 91. v. tre v. g. efclareeer a fiua defcendencio. Arraes ESCOAS, naur. peas, que fortifico as 5. 1. o perdoar efclareceu a Cefar Efola cavernas por Centro d^vante r. H. Naut. t. recer a outrem cora a fua eloqncia- Arraes 3:0 v 4- ?|. Efclareeer v. n. v. g. quando a lua ESCODA, (inftrum. de Canteiro) efpeefclarecia Palm. 2. p. c. 74. Efclareeer nof- cie de martelo , com que alimpo , e igualo fas trevas Paiva S. 1. / . 234. / ( , il- a fuperficie das pedras, j lavradas ao pico, luftrar-fe, ennobrecer-fe. v. n. Ir aclarando , ESCODA D O , part. paff de efeodar, alvorecer v. g. efclareceu a manh, H. Naut. ESCODAR, v. at. lavrar a pedra com a efI. ff. : efclareceu o dia rompendo o Sol; ou coda. t. de Surrador ; metter o ca ms da peldifipando-fe os nevoeiros , cerraes , Scc. Palmr le para dentro , c alizar a parte de fora , ou 1. p. c 15. t que a manba efclareceu deflor para a tingir. todo. ESCODEAR, v- ar. tirar a cdea v. g. ESCLARECIDO, part. paff. de efclareeer efieodeor o po ; a arvore defcafcar. Barros. ainda no tinha efcloreddo ,, i. e. no era ma- ESCOIMADO, adj. livre de coima. O que nh efera. Palm.p. 3./.125. v. f. ,, Varo ef no encorreo em coima. Livre de tacha , clarecido pela virtude ; entendimento efclarecido defeito, culpa ; Barros efcoimadsos- do cobio pela doutrino , x. Eufr. 2. 4. merc efoimada , boa , livre de cenESCLAVAGEM , cadeia , onv fios de fura. Eujr. 4. fc. 8.,, tornem efcoimado nos coiprola, com que fe ornava o pefcoo , como fas da alma. Euff. 5. 10. Paiva S. i.t. 145:. final de efcravido. * geme to perverfa na olmo , e efoimada cm huESCLAVINA, opa de eferavo , u ca ma ceremonia de tora it. O que fabe aquiltivo refgatado , e outros romeiros, qne vo a lo que lhe convm , que tem o entendimento Sant-Iago , he aberta por diante , com huma livre de erros, &c. Eufr. 3. 2.: g z.. r.rour?. ESCOLA , cafa onde fe enfina a er, ESCOADO , part. paff de efcoar v. o ver- efcrever, danar, efgrimir. fi A Seita. Arraes bo. 3. 4' Difciplina , criao y. g. ,, da efcola de ESCOAMENTO, m. o atfo de efcoar-fe. hum homem douto. Hefpanba foi efcola, em Eclhlifis quer dizer efcoamento Barros. que Annibd aprendeu o arte militar.. Gram. fi. 164. ESCOLAR, m, ant. eftudanre. Cron. Af. ESCOAR , v. at. fazer correr pouco , e pouV. antigo.. 7, . T " * * * * " * -ynvi p u w , t^uu- r. foi. jm. pag. yxg. 13. 1 ^. o o bairro uavro dos. aos. eficotans ejeomns antigo co o liquido de algum vafo, talvez feparand- tm Lisboa Prefies 40. v. Nobiltmo i. 58. S le efe ontro , ou outra coifa que eft cora elle. Peixe como pefcada , tem o corpo-- niais redonBarros efcoo a agua da*a , e a maffa fica do, e he fMpicado de pintas. apartada: H. Pinto ,, o vinho fe eficoa, e a agua ESCOLAR, adj. de efcok, claco.. % Saber fita. : Eficoa fe o fangue das veias; Efcoa-fe o efeotar , de quem freqentou os- effocbs -T totempo, deslia-fe, refvala , paffa infenfivelmen- mados 3 m parte , por erudio cora pedantate. A alma fe eficoa da dr ehoiando. D. ria, e oppem-fe ao jakerr coneso, ou do pao, Franc. Eficoar-fe de fangue, perd-lo. Efcoar Anes 3. 1. o co a colleira, tir-la fem a quebrar com aper- ESCOLASTICAMENTE, adv. ao modo, e to da cabea o cativo efcoando o lao-deitou ufo das efcolas: y. g. . difcutir alguma coifa:- a ^'1 jorn. d?Ajrca * 1. . t<x e no M. Luf. ESr-

533

E S C O N D E D O U R O , m efcondrijo. ESCOLASTICO , m. v. eftudante. [ E S C O N D E R , v. at. reguardar , occultar, tvE S G O L A S T I C O , adj. prprio de efcolas. de f rar da vifta. Tbeologio , a que difcute os pontos E S C O N D I D A M E N T E , adv. occultamente; com argumentos , e futiezas da Lgica. efcoi- a furto, clandeftiftament.. E S G O L D R I N H A D O , part. pafl. de E S C O N D I D O , part. paff. deefconder. drinhar. E S C O N D R I J O i , "m.; efcondedouro, lugar efcolE S C O L D R I N H A D O R , m. o ,que , e ef- onde fe efconde alguma coifa. drinha fenhor Deus-fendo vs conhecedor E S C O N J U R A l O , efconjuro. PrefCXXXVII. coldrinhador dos coraes ,,'Fks Sant. p. CXA tes. col. 2. E S C O N J U R A D O R , m. o que faZ^fconE S C O L D R I N H A M E N T O , m. o ato de juros , exorcifta. efcoldrinhar. Azurara c. 10. de duvida. E S C O N J U R A R , v. at, tomar juramento. M. E S C O L D R I N H A R , v. ar. efcudrinbar. Re- L. t. 6. fi. \6 col. i jmar o yefrnafylao da Ethiop. de D. Joo Bermudesfi. 72. Fios nogoga peyante a parte , e o Ar abi, que o efcotSant.-p. CXXFll. eficoldrinhndo ,-< bufcando jure. ficonjuror aagum <mal dizer as preces as covas dos bermos e pag. CXC. col. 1. , j da Igreja para que ceife , mandar com preceito as profundezas do Inferno: Azurara c. 9. da Igreja V. de Sufo c. 4 1 . eu te efconjuro por ESCOLHA , eleio que fazemos antes Deus vivo, que me digas quem s ,, fallando ao de. huma coifa , ou peffoa , que de outra. Diabo. Difcernimento , gofto , feleco v. g. tem boa ESCONJURO , m. v. conjuro. / / . Dom. tficolba nos feus efiudos , a fua livraria he jeito p. 1. /. j - , da Igreja so exorcifmos. com efcolha. Eleio do melhor y. g. a efESCONSO , adj. fe diz do parallelogram colha de palavras no difcurfo. r o m b o , ou rombode; da fala que no he bem E S C O L H E R , v. at. fazer efcolha; feparar o quadrada, ou que no tem iguaes os lados- opbom do mo ; eleger por melhor. poftos. Eficonfo de cervello , o que no penfa ESCOLHEITO , part. paff. irreg. de efcolher. bem, o que no tem bom juizo. B. Limo Cerv. efcolhido : he antiq. S Mir. egl. 8 ami- ta 23. Subftantivadamente ; o angulo , ou quigona refaltada irregular do edificio. ESCOLHIDAMENTE , adv. cora efcolha ESCONTRA , prep. artiq. para v. g. efiv. g- ,3 eficolhi d amente nomeei por mais infames contra o Sul, efcontra o Norte: Menina e MoFilof. de Princ. f. 13. a L. 2, c. 14. Arima tornou-fie efcontra a ESCOLHIMENTO- , m. eleio vafo donzella : e Egloga 2 efcontra Jano tornoude-- Fios Santrpag. 88. f. Aziharo c. 16. fe- ESCOLHIDO , part. paff de efcolher. SeE S C O N V E Z , pi. efconvezes. H. Nutica t. parado do mo , ou vulgar , ou medocre v. g. 1. f. 42 r. v. efcouves. gente , tropas efcolhidas. Os eficolbidos , y. pre- E S C O P E T A , . efpingarda. nas Ordens defti nados. Militares , claffe inferior "dos Freires. ESCOLHO, f.m. rochedo, penhafco no mar. ESCOPETADA , efpingardada. M. Conq. 12. 79. Eneida 3. 158: 7. 138. ESCOPETARIA gente armada de ef^ ESCOLIO , m. breve annotao fobre al- cptas. gum, texto para o explicar. Catalogo de noESCOPETEAR , v. at. atirar efpingardadas. mes , ou verbos ,, os efcolios do cartapacio Freire. ESCOLMAR , v. at. arrancar, fegar o colESCOPETEIRO , m. foldado que leva efmo. Simo Machado f. 56. y. as cabras tem pingarda.' Lobo. todo o mato efcoimado. ESCOPO , ra. alvo , p o n t o , fito em que ESCOLOPENDRA , centopeia. fe pe a mira. ESCOLTA , troo militar , que vai dan S C O P R O , m. inftrumento de cortar de do guarda a alguma peffoa , ou coifa; e tambm ferro , com cabo no outro extremo, do qual fe diz de navios, que vo dando guarda a ouuso Carpenteiros , Entalhadres , Canteiros, tros. Vieira Cartas f. 2. f. 141. fazer, ou dar Scc. efcoltas. Freire , e Vieira. E S C O ' R A , f.taboa que fe fuftem com ESCOLTAR , v. at. fazer , ou dar efeolta. "efpeqUe , para que ll foftenha a terra , que ESCOMMUNGADO , e deriv. y. Ex. vai defmoron.ando-fe no ^Guindafte ; qualquer ESCONDEALHA y. cfcondedouro. dos

J34-

ESG

ESC

"ESC

IESC

535

dos p'05 cjue i fulentq o baieo, entre as haf-! Inferno, fe fabe .0% pennada , entrelinhas,- e rifteas do pao da grua , e a roda. .Arrimo ,\cadas , fazer detono direito , e efcornar qualquer emparo ,, os que tpem o fua efiora em coifas in-'-jeito; por ventilar , altercar : Borros : B. PerePcenfiantes , emudaveis,,, Paiva S, 1. fi. 302. v ra traduz , efcornar , vemilare. -, ESCORAPv , v. at. fofter com efcoras. v. ESCORPIO , m. lacrao. Hum figno ce Cardovo , e arayo os corpos^ dos marn. Sufter-fo em efcoras ; do navio que tem o com pwtens,, e garfos de ferro , a que probojo dcfproporcionadamente pequeno fe diz que no. tem em que, ef core. , Fundar a fua efperan- priamente chamavo Ejcor pies ,,, Pieiro 4. nv a no fi fazer fundamento y, g. .. Dai-me, c 165. Antiga maquina militar de atirar pe-effe Tullio, e effe Qrdmiliano , em; que todos fe cir<sr E S C O R R A L H A S , p l . fundagens. efcoro ,,, Eufr. Prol: el-Rti de Cocbim em quem o Arcediogo efco-ava Gouvea j . 53. Barros 3. ( E S C O R R E G A D I O ) , adj. foi. 140 y. Paiyo Serm. 1. / . 4 2 : v. Senhor ( E S C O R R E G A D I O , adj. Lbrico. Pojvf de quem pendem luas efperanas, em-cuja mi- Serm. i- 'PU v. be to efcorregadia, ctojubri-: fericcjrdia. efccjro , }i je, S Mir. to al- ca;\efta nffa natureza. -, L tamente a alma je eficora : efcorofieas efiperon- S C O R R E G A D O U R O , m, fitio fobrfoov as de fie falvar,,, Paiva .1. / , 88. v : efioro a refvaladciro. ! noffa con falao, ibid. f. 352.E S C O R R E G A R , v. n. ir refvalando , desliESCORCAR , v. at. de pint. fazer efcoro. zandoTe , levado polo prprio pefo , ou movi-E S C O R C H A D O , part. paff. de efcorchar dei- mento fobre coifa lubrica. O tempo- ejeorrechou a fortaleza cfcorcbada do gente , e muni- ga ,, Azurara cap. 1. % Efcorregar a lingua , es. Caflan.- 7. 7. ' . no proferir inconfideradmente alguma coifa.ESCORCHADOR , m. o que efcgrcha. Si- Efcorregar na pratica a outro propofito obras mo Machado fi. 56 ,, ejcotchador de colmeas. ,, del-Rei D. Dvorte. ESGORCHAR , v. at. defpojar, defpejar, a E S C O R R E I T O , adj. v. so , fem a menor" cafa v. g. de jazendo , o navio da fua car- doenfa. Sem defeito corporal. Eufr. . 5 ga Barros i. foi. 13. e D 3. /, 74. v. Ef ESCORRER , v. nv correr a agua em que eorchar o fieg edo , tir-lo defcobr-lo por fora alguma coifa etiva embebida , ou o liquido que pr ou manha. Esfolar , defpojar da pelle ,.(n fe. vai feparand de algum corpo V. g Braso ) eficorchodo , estofado,. as rezes mortas a eficorrer o fangue Vieira. % ESCRO , m. de Pint. ; abatimento , at. nant~ , . paffar alem , fem tomar , ou ver a P eu, diminuio da longitude de hum corpo tube- gura porto , ou terra onde queria ir , ou que rofo , ou irregular em virtude da perpecliva , fe- havia de encontrar. Vieira eficorreu a Ethorj pelo que fica reduzido a menos efpao.. Fi- pia ,. Albuq. 4- i. F. Mendes, c. 61. gura mais pequena do naturaL E S C O R R I D O , part. paff. de efcorrer. $ SoESCORDIO , m. herva oHcinal/<?ard/m, fias eficorridos ,- a que fe; efcorreu. o- caldo f o ou trixago paluftrs. : bejo. - ->' ESCORDIA , a parte groffeira , e fezes E S C O R R I P I C H A R v. ar. vulg. beber, efque fe feparo dos metaes , quando fe afino; gorar at a ultima gota. .: L As fezes v. g. a eficoria do povo Arraes E S C O R T I N A D O ;, adj. de Fortif* , guarneci2. 2 i . Vileza. Corte Real. j . 29. v. d de corrinas* y. Goes f. 16".- 7 s > reduos- bemv ESCORIAO., Med. esfoladura. eficortinados.^ >' . E S C O R I A R , ' v . at. Med. esfolar. Tirar a ESCORVA r -f. o fogo onde for pe a a pelle. plvora para dar., fqgo s asma.s. Efping, Perf. f* ESCORJAR , v. a;U; torcer, pr em poftura 3. _ A plvora ptfta pra communicar o rogo' e, violenta., Preles no f. ,, minha alma'ao. interior da. arina, bu Tog.er/c de dor ef:orja, n e u t r o , / . 126': emmtiqdecjue ESGORVADO , part. paff. de efcrvar, tfcrevQ^,, efcorjp , e eft Io , L e. corifran,JQrrne de E5C.ORV;ADOR, mi inftrumento de efdr. Maufinbo f. 21. y, _Vjw, crvar . as peas , e-morteiros, <; E S C O R N A D O , paru paff. de-efcornar: ,' E S C O R V R , v- a u por plvora na f~ E S C O R N A R , v. at. ferir o animal a outro' corva. :f ; com os .cornos.. Men. .e Moo f. 314 v> , ; En- ESCO^ER , v. at; .ferir, magoar. J , vilecer ; abater , tratar com defprezo, S\ Mir ESCOSIDO", part.-paff.de efcofor andovo> unda. % AsutidiO Dia.d Juizoj ,y. tawbetr lano efcofidos.do -noffo ferro ,0 Barras, freq. * * ' ES-

SCRAVIDXO , f. f. o eftado de efcravo, ESCOSIMENTO, f. m. o damnofeit<*ferincativeiro, fervido. do , aoitando. ,, o eficofimento, que o venESCRAVO, adj. cativo, que efta fem liberto faz nas arvores do cravo Couto 4- 7' 9* dade , no eftado de fervido. $ Efcravo dos viESCOSIOTE , m. v. esfufiote. ESCOTA , cabo, com que fe governa cios , paixes o efcravo corpo Sagram, c. ,, c. 10. a vela , para a virar , e tomar mais , ou miCJMS 8: alma ESCREMENTO v. excremento. vento apertando-a , ou alargndo-a ; fahe das ES CRE VEDO R , m. mo efcritor, borratas baixas da vela. ES COTE , m. a quota parte da defpeza dor de papel, mo autor. Pino, ESCREVENTE, m. o que eforeve por mofeita em ornum, que cada hum deve pagar fua parte. Eufr. 2. 3. S Mir. Vilhalp. Ato 3. do de vida , que copia o que outrem dieta. fc. 3. pois havemos de entrar ao eficote ,,: Ar- ESCREVER , v. at. formar os caracteres com que reprefentamos as palavras. Compor algute de Funor, fi. 45-: entrar ao eficote, contribuir ma obra , como poema , difcurfo , hiftoria , &c com a fua quota parte para defpeza commua. ESCOTEIRAS, pi. naut. peas do na- Efcrever a algum , enviar-lhe efcrito , bilhete , carta. vioonde fe fixo asefctas. ESCRIVINHAR , v. n. efcrever mal as leESCOTEIRO , o que viaja fem alforge , e ligeira, polo que vai comer , e agafalhar-fe por tras. feu efcote em eftalagens. ESCRIBA , m, doutor , e interprete da Lei ESCOTILHA , naut: efpecie de alapo, entre os Judeus. $ t. chulo; Efcrivo. Arte de com que fe fecha a entrada para as cobertas , e Furtar cap. 59. Arraes 5. 15. diz ficribo. poro do navio. ESCRITA , ft aquillo que fe efereve, coESCOTILHAO , m. naut. efcotilha peque- pia, na, que fecha abertura por onde f cabe hum ESCRITO , m. bilhete breve. Compohomem que defce por hum p de carneiro. Cu- fio por efcrito., de obrigao, papel em nha. H. Naut. 1. 32J. que ella eft lanada. ESCRITO, part, paff de efcrever. ESCOTOMIA, MeJ: defordenado movimento dos efpiritos animaes nos. venrriculos do ESCRITOR , m. autor de alguma obra efcrebro , que obfurece , e turva a vifta , e faz crita, ESCRITRIO , m. contador com tampa parecer que tudo anda ao redor. - ESCOVA , pea de madeira,, ou metal por fora, que cobre as gavetas. Lugar ondefe era que efto fixados molhos de cerdas, ou fe- guardo efcrituras. Cafa onde o Letrado advodas de animaes , ferve para limpar veftidos do <i c tlc PCHI ' ESCRITURA , f. o ato de efcrever. Pa. p , para limpar oiro , e prata. pel autentico era que fe contm o contexto de ESCOVAR , v. t. limpar com a efcova. ESCOUAR , v. at. tirar do couce ; f. de feu coifas taes como obrigaes, compras , e venlugar. B. P. das , contratos, doaes , &c. feitas com certas (ESCOUVENS Caftan. 3. / . 106 eficouvens.folenidades. Efcritura Sagrada, ou Santa, a (ESCOUVES , f. m. pi, nut. buracos na proa Bblia. T. de Agora 2. 3. f.-iyS.v. Compodos navios por onde fatiem as amarras. Albuq. fio por efcrito, p. 1. f. 8. efcouves. ESCRITURA , v. at. efcrever com ordem, ESCOVILHA, d'Ourives; a cova onde e clareza v. g. as contas, e livros de comnierfe guarda o lixo ; e lavar a efcovilbo , lavar \cio Leis Mod. o lixo para apurar a prata , ou oiro que vai i ESCRITURARIO, homem verfado nas fanelle. gradas letras. O que efcritura em livros. ESCOVINHA , dim. de. efcova. Her- ESCRIVANIA, o officio de Efcrivo.' va que nafce entre o trigo , e d huma flor azul, ESCRIVANINHA , f. caixa cora tinteirOi (jCyanus) cabelo aparado eficovinbo , i. e. rente. e o mais aparelho para efcrever. Efcrivania. ESCOXAR , v, at. Alem-Tej: Alimpar Caftan. 3. j . 95. Arte de Furtar J. 338. cap. agua roxo forno efeoxa. 58. ESCRAVA , mulber cativa. ESCRIVO , m. Official de Juftia que ESCRAVA RI A , collel. multido de efereve os auros perante algum Magiftrado, ou efcravos. (Lobo. Amaral p. 54.) efcravatura. Tribunal, 8ccESCRAVATURA , v. efcravaria. ESCROFULA, alporca doena. ' ES-

Si6

ESC

ESC

ESC

ESC

537

ESCORFULARIA , f. herva officinal vir n guerra , e acompanh-lo , quando o fenhor o requer effe. Cron. do Condeftavel. O Scrophularia maior, que acompanha Senhoras a cavallo , ou a p,- e ESCROFULOSO , adj. que tem alporcas. ESCROTO , m. o bolo , em que ando os he criado de maior graduao , e afim o que ferve o amo nobre em fervios , para que no fer-r tefticulos , ou gros do homem. y vem os lacaios , e de ordinrio so-homens de ESCRUPULEJAR , v. n. efcnipulizar y. ESCRPULO , m.# pezo de 24 gros. bem. Eficudeiro , homem diftinto, que paffaf. Cuidado exactiilimo. * Duvida que nos traz va a cavalleiro; hoje d-fe o foro.de eficudrro a defaffcegados cerca da verdade, ou falfidade, plebeus, que podem acrefcentar-f: a cavalleiros e affim da bondade , ou malcia de alguma aco. fidalgos ; mas nunca a fidalgos cavalleiros. Ef ESCRUPULOSO , adj. que tem efcrupulo ; cudeiro fidalgo , d-fe por acrefcentarrento ac,s duvidofo , incerto acerca da verdade, ou bonda- moos da cmara. Eficudeiro de linhagem., o de. O cuidadofo , com miudeza no que faz; que procede de efeudeiros. Eficudeiro de forou acompanhado de cuidado exato v. g. eforu- dogem , o que nas batalhas fe punha' d guaida puiofo exame. Sujeito a ter efcrupulos ; timo- ardagem po* menos valorofo, Eufr. . 1. rato. Ojie caufa efcrupulos. D*Aveiro c. 46 Porcos efeudeiros so os mais novos, que os jatendo por coifa efcrupulofa , e injufta lanar os valis reaes ao fair da mata , mando diante ; 30 dinheiros na caixa do Templo : Vieira. t. de Caador. ESCUDELLA , efpecie detigelk. Vieique efcrupulofo ofticio ! ESCRUPULISAR , v. n. ter efcrupulo , fazer ra buma efcudella de lentilhas. efcrupulo. Efcrutador , m. o que recolhe os ESCUDELLAR , v. at. encher efcudellas, votos , e conta os que ha contra, ou a favor. repartindo o comer. Indagador , inveftigador do occulto. Vieira Co- - ESCUDETE, f. m. efcudo pequeno de ferlmes Eleg. 11. a jantafta efcrutadoro fiagtz ro , ou outro metal onde clo gravadas as arESCRUTAR , v. at. procurar defcobrir o que mas de alguma famlia, e fervem de ornar v.g. he occulto , e encoberro , fecreto. Maufinbo v. grades , capas de livros , &c. M. Luf. Efg- ejrutor o vontade de Deus; os internos, e cudetes , ou conchas, so humas como efcamas que os falces , e outras aves tem nos fancos. fegredos de algum ; o corao de outrem ; o fentiArte da Caa. Obra de metal lavrada, ou Ifo do ,- ou mente das palavras obficar as. ESCRUTNIO , f. m. vafo , em que fe reco- za , que fe pe nas gavetas exteriormente, pot lhem os votos ; ou papeis de fortes. Aco de onde entra a chave , ou fe fixo argolas para recolher os votos no efcrutinio. Indagao, abrir". exame de coifas occults , e difficeis efcrutinio ESCUDO , m. arma defenfiva de que fe do Cbronologia Vieira 4. 8. 168. fava para cobrir o corpo contra os botes de lanESCUDADO, part. paff. de efcudar. a , golpes de efpada , era oval, ou oblonga , ESCUDAR , v. at. cobrir , defender cobrin- enfiava-fe no brao efquerdo pelas embraadedo com o efcudo. Defender, proteger, Bar- ras; nelle fe pintavo armas , emprefas, diviros a no eftava quafi barreira para eficttdar fas , &c. daqui efcudo , a pea , em que efto os feus. 5 Efcudar fe com manta. Cron. $. 1. c. as armas da famlia nos prticos das cafas , Scc. 27. efcudo fe com a mulo,, Efcudar-fe com Cavalleiro de hum efcudo , e de huma lana 9 alguma raso , confelho , <b'C., defender fe allealia? pique feco , o que ia f a guerra fem legandoo. Vieira: Pinheiro 2. / . 3 efeudei-me var gente de fua obrigao , nem foldados , ou com o ilencio dos manhofos revezes das lnguas efeudeiros feus. Nobiliar. j . 270. No efalheias. cudo da pacincia tomo os golpes defta dor ArESUDEIRAR, v. at. acompanhar algum co- raes 1. 4. Pedao de cafca da arvore com borbulha , a qual fe enxerta noutra arvore. Pre* mo ecudeiro. mio como dois toftes, que fe dava ao ToldaESCUDEIRATICO , adj. prprio de efcudeiro. Saber Eufr. 1. ^.diferio de pra- do , que fe diftinguia na guerra. Moeda de guento , motejador , x o mais que fabe agente piro do Senhor Rei D. Duarte das quaes valio >54 hum marco de prata. Efcudo de oho so defta". forte. ESCUDEIRO , f. m. page, ou criado, que clefefeis toftes. Emparo , proteco , de levava o efcudo do cavalleiro, em quanto efte fez* os que tomo por efcudo de feus vicios A no pelejava. O que recebia falario, e orde- nobreza de feus tntecffores Cames ; contra o feio nado de peffoa nobre com obrigao de o Ter- mor nunca bove efcudo : o eficudo da f, <b-% Yyy ES-

- E S C U R E C E D O R , . . m.. o que efeurece: ESGDRINHAR y. efquadrinhar. Eufir. . adj. Coifa que efeurece, e faz vil. H. Pintof. 8 : fieme/iqas do Conde de Vimiofo que laos^ ar- 323. nio ladres fe so mal efculdrinhodos: 2. Cerco E S C U R E C E R , V- at. fazer efcuro, tirando, de Diu fi. 21 cam.fiutu razes inquire ,, e efi- apagando a luz , encobri ndo-a y. g. ,, efeurecer mUrinha as entranhas. Pinheiro iv.78 ,, efieddridia S-Mir-. :: Envolver , fizer diffuil nba osMtnos dos ntimos penfamentos : no. ef o o texto-, aspolovras offufcar, deslunieMdrinlm fua gloria, Paiva* S 1. / . 3,39. ,e -pag. V.g.-,, Vi g:.^ 0 entendimento. Arraes 5. 15. s v: Anraes 3. 13. Desluftrar v. g. efdtrecer o nome, a reputaESCUITAR v. efeutar: o Cames. Fazer com que no figure tanESC.ULAPIO, m- por medico, Poet. M. to y. g. a prefena do Imperador eficurecia os Conq-. Confules. Palm. p. 2. c ult. efte cavalleiro nafceu para efeurecer os feitos dos outros ?. ESCULAR v. efcolar. e. jazer, que no brilhem -vifta dos feus. IV E S G U L P I D O , part. paff deefculpuv car efcuro v. g. ,,, eficureceu.opJo , o dia; neuESULBIDOR.y. efcultor. Cormo: . ESCULPIR , v. at. gravar, entalhar y. g. tro-, ' . Fazer efquecer, apagar v. g. a'gloria, efitulpio' as leivasialpba, e omego a M. Luf :,. Tutre", nobreza, renome. Arraes i< 5. Pmir, 3. p. c. 32. O corpo mis aho , ou a maior efculpio eftas amoefioes' em colunas de pedra. E S C U L T O R , m. o que faz figuras de ma- luz eficurece ao menos alvo , ou a menor luz.hz que no appareo. Lufiada 2. 46 ,, pelo collo deira , ou pedra. E S C U L T U R A , arte de entalhar madei- que. a neve efeureeja- ., como o rfiplanur do S ?as.-,: pedras -fazendo varias., figuras. , Obra de efeurece os rayos , e claridade das efitrellas. Fios! Sant. pag. 90. col. 2. vida de S. Patda*efoultura. .1 ESC UM A , (do Breto fcuni) as, bo- ' . E S C U R E C I D O , part. paff de efotrecer: rV inas que. fo fazem na fuperficie d^guaanaada, ^-cofti vidos. H. Pinto fi. 323.ro/.. 2.. em 1618. principalmente, em que fe desfez fabo-, e aflira Fdr^ Ode 4.. L. 2. env outros liquidou Efcoria- v. g. de ferro.', e ESCUREZA , fi efeuridade v. g. ,,^-dOr outros metaes. Efeumas de homens, fezes , gen- intelligenci >,, c 10. te vil- Lucena. fi. 5 1 5 : . efeumas. de cftmprimsnr , ES.CURIDADE, falta de luz.. DiffitOS, ,, por vaidade , Chagas. ' * culdade em quanto . intelligenci de algum paf- ' E S C U M A D E I R A , fof. colher redonda qua- fo , ou palavras , on texto. Difficuldade dever, fi^hata- cheia' deburaquinhos pra. limpar a cal- nos olhos, da; d'affucar, das efeumas. ESCURIDO , efeuridade. . f d o E S C U M A L H O , m, efcoria de metaes^ eftilo. S Mir. Eftrong. a vida privado ESCUMAR , V at. limpar da efeuma v. g, ou jlitara Pinheuo 2. 86. Efla luz he que efmmar a-colda, a panello. v. n. Deitar efeu-, arrola a negro eficurido do jentimemo. /'.. e.; o ma",, o, faz-hu Vafconc. Not;. at que fervo, negrume fig.. Cames Canoi 3> efeumt-., e fermente. Lanar efkuma da> boca. v: E S C U R O , adj, fem luz, Nao claro v.g. ' g. o -cavallo mordendo o freio ; ou fuando ; oazul efcuro. Dia pouco dfeoberto, toldajavali comando,, S, Mir. , o co danado ; o ho^ do , anuveadO P&nfiamentOi , qtie fe no en-mern< irado, Eufr. 3. 2 : ,, efeumando, de. brouetende hm. e Trifte penfamentos efeuros %*: 3* Gtormund L.> 1. c. 21. carregados,9. Fen. Caftro fi. 154.. diRcIl- de enESCUMILHA, chumbo miudb-pararrra^ tar- paffarinhes. j, Lenaria. mui- fina', rara ,, e- tender v.g..,, palavras efeuras. ,,' No nobresranfoarente... ,- - " | v ^ g. nafiimento%[voz efcuro ,, a que no E S G U M O S O , adj, que tem-, ou faz;efcumas* Te ouve bem Corte Real Naufr. Efcuro na 2. Cerco- de Diu fi. 154 ox.kumofo> fangue do . Pint:. a. parte oppofta em que o Pintor repre;^zenta- dar, e ,ferir a^lz ; a mais, afimbrada; einimigo. ' - . . v - E S C U P I R .fc Provinc :-porcufpir- do Breto ?.nos cambiantes , a que fe- pinta com cr ana-r ScoK ' loga aos altos ,. e mais. tintas , porm mais ef*: ESCRAMENTE., ad Ti no claramente-;,bai- r a , e afforabrada-, . . xamente^ v.g. vfeuramente naddo*. ESCUSA-, fo defeulpa;.-. Dfpenf d al' ESCURAS-, adverbialinente fica* s efeuros--, gum fervio v obrigao. , fen* foz;; e figi.j; ignorando., ou ignorante emESCUSAO/, o at de efeufr-, defolgm. negocio, h} M' , ' - ; ; . brigar -algum de algum oiRcio , y. g, da Tutoria-..

53 8

T:SC

ESC

ESF

539

ESETRA'., (corrupto de ei eetera., e o , E S C U S A D O , prTpaff. de cfcufar. Befnecffario , fuperfluo. Requerimento , a que nais) ,, a nynfa tem mil efietras* de fiormofo , * fe no deferiu , por no ter lugar, Defculpado. mais de eftado ,., Prefies fi. 30, ,. d. Preterido na promoo. Pinheiro 2. 39. Exi- E S F A C E T O V. efphacl .-, o ; > ' E S F A I M A D O , ad}. faminto. $ vido. mido v.g. efcujado da vintena , i. e. de a pagar... id, fi 77. e j . 79. fem defpacho, ou Vieira pertendentes esfiaimados. ----cojnefso do pedido. E S F A L F A M E N T O , n u doena , -ije proE S C U S A D O R , .m.> o que Tvai a juizo dar cede d e nirnjo trabalho; ou iiffiinderadb ufo ve< 'il - >^, - - razo de. no apparecer a peffoa que devia fer nereo. prefente 'audincia , e pde fer qualquer pefESTA L E A R , v. at. canfar muito cora-trabafoa , ao contrario .do Procurador , -e -do Defenfor lho , ou de correr. .,:..'-* Orden. E S F A N D E G A R - S E , p o r a fadigar-fe. Ulifipo . ESCUSA-GALE , embarcao antiga fi. 276. v. Simo Machado f. 56. efeufagals que fe fizero de 4 pars tomados, E S F A R P R , v at. d'Artelharia ; esfiarpar oj &c. ,, H. Naut. 1. 271, morro , deftorcc-lo na ppnta , para depois o co, E S C U S A M E N T E , adv. em fegredo, parte , par. Exame de artilheiros. que no ouo os circmftames. Lopes C. $. p . 1. .. E S F A R R A P A D I N H O , adjv dim. de esfarra? c. 10 dice muiy-ao: Conde pado. V. do Arceb. L. \. c. - *-'& 5 E S C U S A R , v. jit. cfcufar alguma coifa no E S F A R R A P A D O , prfopaff.d esfarrapar ;... neceffkar delia. No fe fervir delia. Pou- que traz o veftido roto. Lacerdo. ! Arraes 3. par , vevitar v. g. efcufar algum trabalho, a 5- a Religioem varias partes- do Mundo. algum. Efcnfar-je , defculpar-fe ; It. defobri- Dizia que o Orador Bruto erra esfarrapado , gar-fo com razes de fazer alguma coifa , . o u fim lombos *P. Fer. Prlogo., T e . o s feusdif* moftrar que no pde fervia Lobo no vos curfos4 inconexos em fus partes , e crrio dila* cficufareis de dizer as razes i. e. no vos dif- cerados. !'"' -' . " ' ^ , ' - ,vi~ penfareis. Difpenfar y. g. eficufial do tuto- ': E S F A R R A P A R , vi a i tafgY lcerar o vefria , do fervio. Efcufar-fe da companhia d^ai- tido. Esfarrapar as carnes com dentes , com guem , defpedir-fe para ficar f. Nobiliario. pentes de fierro Leo Deficrip. Caflan. L. 9 ESCUSO , adj. apofentado. Freire. Ifento fi. 29. o co lhe esfarrapava a corne com os dende fazer alguma obrigao. Sem ufo , pr on- tes. " > -I:J. de fe no ferve , nem anda gente y. g. fiaiU ' E S F A T I A D O , part.-paff. feito ' f n fatiai S por huma porta eficufo -, metteu^fie num quarto,ef- E S FATI A R , Vi at. fazer em fatias -,1 em pefio. H. Naut. li51 morava num recanto mui daos. ''> '< 'eficufo. .. E S F E R A , ' figura flida perfeitamente reE S C U T A , o arSto de efcutar v. g. d a n d o , g l o b o , bolla onde eft reprfentdos pr-fe efcuta. Peffoa que eft efcutarido, v. os circuls Aftron. , e Geogrficos, as terras , g. nos locutorios das Freiras. Via fubterranea mares ; ou os/fignos celeftes , cohftellaes, Scc. para fe efcutar onde o inimigo abre a mina, ou Saber da esfiera, i. e. elementos de Geografia contramina. Freire. i< Mthemat. Esfera rela , aquela em que o E S C U T A D O , part, paff de efcutar. equador he perpendicular ao horizonte, e a t e m E S G U T A D O R , ' ra. ra peffoa que efcu- os que habitO debaixo da equinoecil. Esfiera ta. Eufr. 2.. 7. oblquo , aquela cujo horifonte corta obliquaE S C U T A R , v, at. applicar.o ouvido, e at- mente a equinoecil, e tem-na os que efto enteno para ouvir. Lobo Egl. 1. mil vezes te tre o equador, e os plos. Esfiera parallela , tenJjo- - ouvido<>,>.* f agora efetuado.$ Efcutar-fe a em que O horifonte, e equador fe confuna fi mefmo , fe diz do que falia vagarofo, como d e m , ^ tem-na os habitadores dos plos, -A que Te efcuta a i prprio; e fig. feguir fomen- \cehfte esfiera , o Ceo. Esfiera $ o efpao at te as fus mximas, ditames , opinies. "- * onde abrange fora,; e aco vr-g. ',-,- a esfera E S D R U X U L A R I A , f; coifa extica , ex- da ottrocco. O termo , ou limite do poder, capacidade das foras corporeas , ou intellectuaes traordinria. - E.SDRUXULO , adj. verfia , que tem hu- v. g. homem degrande esfiera. Eneida 10. 198 ,, ma. fiilaba alm da medida , e o accento ria an- e o ufos mais do quk~"moesfera abraa. Gratepenltima v. g. o rofto carregado, a barb.%duao de nobreza. Moeda de ouro , que mandou cunhar l-Rei D . - M a n u e l , e na Afia AfcfqitHda ,,Lufi.c. 5. r ! Yyy ii fon-

tto

ESF

ESF

Tofo! de .Albuquerque. Severim Notic Pea] Coifa que esfora v.g. ],'palavras, confio!aSes, efperanas de artelharia:-antiga. Coito D. 8. f ESFORAR , v. at. reforar , dar foras ao ESFERICIDADE-, Filof a qualidade de fer esfrico y. g. a esferecidade da terra. corpo com alimento , exerccio. Dar animo, ESFRICO-, ad}. globofo, redondo. Que infpirar valor. Esforar a voz , pronunciar fazendo esforo para fer melhor ouvido. M. Conq. fabe da Esfera , ou Geografia Aftronomica ESFEROIDE , m! Geometr.: folido que' Esforar os efipirttos Men. e Moa 2. c. 14. fe, coniidera formado pela revoluo da ellipfe Acrefcentar a fora da agua v. g. o Inverno esfora as fiontts V. de Sufo f. 315- Corrofobre hum de feus eixos. ESFINGE, f da Fbula y. o Dicc. da F- borar , confirmar v. g- a prova com mais razes, g, fo afia%eralguma ceifa , animar-fe. bula. Animai , fphinx. fie o vento , fazer-fe mais tefo, e rijo- Palmer. . ESFINGITES , pedra preciofa parecida 4. p. fi. t. Esforar n.: tomar animo. Eufr. ao jafpe. Vieira.. 5. 4- "jorai 2. Cerco de Diu j . 163, fim ESFINTER , m. Anatom: mufeulo, que ferve de fechai v. g. , o>, esfinter da bexiga , bons do fioidados, Esforai, esforai: Caftan. S.sap. 53. Esjorar-je mais cm herva , que em gro, ano. ESFOGAR y Y. au defafogar. Viriato 19* 55 J Esforar-fe por ter, mais orrrates, que fol riqueza , ou produzir mais coifas inteis-, que tsjqgo oiro teis. (Pinheiro 2. 17.) trazida a metfora dos ESFOLACARAS, adj. compofto , o que malpes vicejantes , e mal efpigados. Esforarei trata esfolando a cara. S Mir. Ferreiro Brifio em algum, atrever-fe fiufa delle. Cajian. 3./". x 3. huns perdidos vadios , esfolacaras que 284. esforando-fe nos armados Esforo-ft deshonro , e aos pes. a alma mais do que pode Fernandes de LuceESFOLADO, paru paff de esfolar 2. Cerco na ,,.o entendimento alem do que pode, de. Diu fi. ii2. ESFORO, m. fora que le faz para efESFQLADOR , f. nu o que esfola. ESFOLADURA, o adto de esfolar. feituar alguma coifa, em que fe pem mais trabalho , diligencia, defpeza. Animo, valor. Aparte esfolada. ( ESFOLAGATO , m. chulo , reptenso. Fora qe fe faz com algum membro , de que Tergiverfao- % Dar esfiologato s leis, inter-nafce talvez, ficar rendido , diz-fe das- belas orpreti-las. como nos tem conta , e aiim inter- dinariamente* Tentativas, e trabalhos da alma pretar as palavras como queremos- Eufir-. 1. 1. para achara verdade, para domar os affectos. $ Efperana , QU coifa com que. fe esfora. Enp /- 17' %.J, 41. v.. Z. 7. e 3. 2.. ESFOLAR , v. ac. efeoriar , tirar a pelle. 2. 5.. f. Tirar a fazenda , a fuftancia y g. esfolar ESFREGASO , Jk aco, de esfregar;, $ Esfregadura , frico. povo. com tributos.. Arraes 55 roubo, e esfoIo. feu prximo,., e 8.-7. ESFREGADURA,,, esfregaco , fricESFQLAVAGA , f. nu & vento noroefte , ae que. no Alentejo mata o gado. . ESFQLHADA, L o trabalho de- defeamfo (ESFREGALHO, nu ( E S F R E G A O , m.. inftrumento com que fe far Q milho. esfregaESFOLHADOR , m -ora f. peffoa que ESFREGAR , *.. at.. paffar a mo nua - 011 esiolha. com alguma coifa fuperficie doy.corpo ESFOLHAR , v. ar. defcamifar o milho-; ra excitar calor, pela ou para alimpar g. pa " k Tirar a folha s arvores. fircgor a% mos , ouplbos; 4 cafa- com efcova r ai ESFOLINHAR , v. at. limpar de teias cPara^ fivelas com efcova y com alguma tintura. ."fi roar-fenha , e p os lugares mais. efoufos da cafa, ESFORADAMENTE v adv.. cora esforo, ESFRIADO, pa.. paff de esfriar*.. ESFORADO , part.. paff de esforar. ForESFRIAMENTO,. m . diminuio-, ouex* te , robnfto,, animofo.. & . Cabo mui fuftancial.tino do calor . esfriamemo do fangue nos. vf* Voz esforada, alevantada ^ feita com fora.. lhos Azurara c. 2. da junta (entre Al* Vento esforado< chamas mais esjoradas>.maioveit.) o afo de fe eftirarem os mufculos preres: 2. Cerco de Diu f. 253. Infor-ciatOv Eftat.Tematuralmente, de que fe fegue a doena dita ant- da Univerfidade. esfriamento. * ' ESFQRQAJPlGR,, L nu 0 que esfora.. adj. ESFRIAR , v. at. resfriar,. diminuir , om es*

ESG

ESG

tnguir o calor. Esfriar o animo, trfThe a terra com as unhas para colher o gro . ou bichinhos. Mexer, e cocar com. os dedos o fervor, alvoroo, o ardor da paixo. Es-1 nos ouvidos , nariz, nas feridas. Tirar' o (He jrior o fundamento que algum fiaz, as efperanas , diminuir a confiana. Eujr. 3. 1. Esjriar, eft entre os dentes com palito_, &c. Bufcar, n. perder o fervor, alvoroo , efperana , ar- inquirir, examinar v. g. ando efigoravatando dor com que fe fazia , defejava , procurava algtir demandas os letrados trampes. Arraes 4. x..efgarama coifa. -/f; no mefmo fentido v. g. vatOr duvidas, defieitos* esfriou-fe o jeu amor ; esjrior-je no cuidado da ESGARAVAT1L, m. inftrum. de marceperjeio Lucena ., foro esfriando os da par-neiro com o qual fe abre a madeira , fazendo em baixo aberta larga , e eftreita em cima. cialidade de D. Affonfo. M. Lufi. Lucena j . 46. adr mira no ir esfriando , e acabando a voffa Seita ESGARES, m. pi. acenos, geftos de namorados. Lobo no afieiefiuabonfiidade com ESFRUNCHAR , v. at. v. desfrunchai. ESFUSIADA , f. defcarga, feniada v. g. efgares dos olbos Eficudo dos. cvatleirof f. 55. % Geftos d'efcarneo. Eufir. ProL geflos ridculo de artelharia. 5-de vento, rajada forte. ESFUSIAR , "v. n. esfufiar o vento , affobiar,como de bugio. Paiva Cafi. c. ult. ESGARRAO, part. palfo de efgarrar no F. fibilar, foprar agudo, erijo. H. Naut. s.fi. 368. ro de Falco, que lhe jot esjuziando por cima, andava efiganada a F em varias portes, deu xando os que a profeffavo o rebanho da Igreja zunindo. ESFUSIOTE , m. repello, reprehnso ; Arraes 3, 5. Moralmente errado. Cvon. do Condeft.fi. 67.. v, col. i chulo. E S G A R R A O , L nu jogos, alls arreburrfo ESG ALGA D O , ad). magro, com a barriga no efpHihao v. g. de jome. Trancofo 1.nho. ESGARRXO , adj. tempo contrario fort , c. \7.jl76m ESGALHADO , adj. que tem muito* galtros,- que faz efgarrar os navios. F. Mendes. ou ramos veado com comaduro bem ejgalho> ESGARRAR, v. ac apartar da conferva, c efteira y. g. ,, o temporal efgatrou trs nos\ da. ESGALHAR, v. at. defgalhar, cortar os ef v. n. Apartar-fe da conferva o Bergantim de que efigarrou da armada. Ir ter a algum lugas galhos. ESGALHO , m. o renovo- da arvore, que efgarrada das outras. Sarros tfbuma no , que no chega a fer ramo perfeito. Bocado que l jgan&u com o tempo efigarro com a almoficou ao podar no tronco, ramo, ou vara. ai* por effe mar ,,, Caftan. L. 9; / . 25. $ EfgarRamificaes que cruza os cornos, do veado. rar o porto , at. defviar-fe delle por vento conf. EH as ferras so braos, ramos, ou ef galhos trario , no o aferrar. EJgarrar-fe , defviar-fa dos Pirinos. di dever, e fer moralmente mo. Cron.,do ConESGALRACHO , m. herva, ou raiz que defla-velfi..67. v. . fe os feus feitos fe efgarafife cria debaixo do cho nas terras de milhos. fiem. Outros dizem efcalracko. ESGARAFUNHAR, ESGA&AFUNCHAR , ( ESGANAR , v. at. afogar apertando as., fau- ou E S G A R A V U N H A R , W pleb. v. ejgarava* tar. ces, eftrangular. Com fede. ESGANIAR-SE, v. at. refl, levantar a voz ESCORIAR , v. n.. rebentar com defejes de com tom agudo como co , que gane y no fen- alguma coifa ; defeja-Ia mui anciofanente . eftido prprio. Barros gkmndo-fie de o co ficar tou efigerjando por. entender que homem be rt ApoL efiganianda-je com a dor. Dial.fi. 225. ESGARABULHSO , adj.. pio ,. que efgara- ESGOTADO-, part, paL de elgotar v. o v. bulha. Peffoa inquiegjfe a mifericordia Divina. Paiva S. u ESGARARULHAR , v. n. efgarabulhar o / ? pio de jogar , andar aos faltos. , e no dor- ESGOTAR, v. at. exhaarir, enfecar, tirar mir. . ater a ultima gota. Levar tudo v. g. duas ., ESGARAR-SE v. efgamrTe. nos no efigotario todo a prata que havia na -i ESGARAVATADOR , .. m. inftrumento de cafa, F. Mendes e. 143. fgorar a mina da efgaiavatar os dentes , os ouvidos , he de prata , agoa ; e ds metaes ,- ou mineraes que conou ouro. Efigorovatodor dos forjas de fierreiroi tm. Confumir y., g. efgotar os foras-, o Sfpjm. Ptrfi. fi 9. fangue , os efpiritos , os cabedses ; as diligendas, 1 E S G A R A V A T A R , v. at. apartar a gallinha indUfiriat , ardis,_ maquinaes/, expedientes, ofac; de.

54

de todos os que ha. . Efgotar a matria, eftu- 5 Golpe de?-- , no em cheyo , ao fofdando tudo o que fe pde faber; ou tratando layo. E S G U I A O , m. lenaria fina para camifas, dflla tudo o que fe pde dizer: Vieiri efgo&c. tar a dificuldade do matria , tir-la de _todo. ESGUICHAR , v. at. fa2er fahir a agua por Barreto Coda ficiencia efgota a applicao de canudo , ou buraco eftrito , e com fora,' MQT muitos fujeitos. Efgotar n. Eufr. i. i. as minas lhar algum com agua folta por efguicho. % v. efgoro j no do metal: Lufit. Transf. fi. -164. . . fe; H.N. u 444- bum boqueiro on- n. Soltar-fe a agua em efpadana ,. com ,impero, de as guas fie apanho , e onde fie efigoto a ter- (he famil.) v. g. efiguichou o fangue da fani ra , e fienece a pane do Sul. Tem-fie efgotado grio. E S G U I C H O , m. canudo eftrito donde a as invenes de afligir ao bom Jefus V. de Suagua reprefada, ou impellida por elle falta com fo fi. 319fora, Siringa de entrudo , 8cc. Torno d'agua ESGRAFIADO , adj. de Pint. pintura efgrofioda , a que fe faz na parede , levantando a delgado. Palmer. 4 . / . 32. v. E S G U I O , adj, longo, e eftrito. cal fina com hum ponteiro , e moftrando-fe o ESGUNCHO , m. inftrumento de po codelineamento delia na cal, preta , que apparece mo huma canoinha com cabo , ferve de aguar defcoberta. ' -. ESGRIMA , arte de jogar , e mandar a os barcos por fora. ESLABSO , m. tumor na junta dos joeefpada para atacar, ou defender-fe. fi Saber guardar os tempos da efgrima , i. e. aproveitar- lhos da befta , por detraz , caufado de pancada, e das occafies oppqrtunas. Eufir. 1. 3. 34. y. ou relaxao. Eslabo, ou eslavo aza, ou ESGRIMAR , v. n. jogar d'efpada , efgrimir. gancho da candeia de garavato. BentO Pereira. ESLAVO y. eslabo. .' \ -\ Refende Mificellan. fi. 107. y. col. 2. , , ' e outros , ESLAGARTAR , v . a t . limpar. as plantas, e vo efgrimand. c'os lombos atraveffados ., E S G R I M I D O R , m. o que efgrime.' Que vinhas da lagarta., ou o pulgo. E S M A D R l G A D O , adj. touro , ou rez , faz vida de efgrimir em pblico como nos antigos efpectaculos Romanos. Pinheiro 2. 6$. gla- que fe perdeo, e apartou do rebanho^ B. Pereira. diador. \'\ ESMAGADO , part. paff. de efmagar. ArE S G R I M I R , . v. n. 'jogar a efpada preta. Barros. f. HaverTe com deftreza em qualquer ac- raes 4. 19. Roma efmagada dos ps dos bat, ' o ; ou no difcurfo. Lobo. Efigrimir a ave baros ,, as garras ufar dellas para empolgar, ferir. EfE S M A G A R , v.at, fazer em pedaos , amafgrimir o efpada , vibrar a lana. fando , pifando , comprimindo ; fazer rebentar E S G R O U V I A D O , adj. alto , e magro. Eu- por algum deffes modos. Efimago-nos osfttjr. 3. 3..parece picota de Villa fegundo he el- berbos com fem-rases ,,, Aulegr. 1 38. grouviado ,, ESMAIADO y.vdefmaiado Men. e Moa h , J F J S G U A R D A R , v. n. antiq. attender , con- c 5fiderar, -ter refpeito ; ter cuidado , caurella ,, conESMAIAR y. defmayar. Fios Sant: fi. CXClll firando nejte jeito podemos efguardor quatro coifas col. 1. ,no efimaye nenhum peccador. Azurara c. 1. Barros 1. 4. c. 9. Olhar attentaESMALTMR , v. at. ant. desfazer com golpes mente ef guardava fobre a praia olhando qual as malhas da armadura. Palm. p. 1. e 2. Nobiera mais limpo de pedras Azurara c. 15. Ef- liario alli fie efimalbavo fortes lorigas v. defguardor-fe, rcfguardar-fe. malhar. .-. ESGUARD ', m. ant. refguardo, cuidado , E S M A L M A D O , adj. chulo, deleixado. recato , refpeito. ESMALTADO , part. paff. de efmaltar or? E S G U A S A R , v. at. vadear o r i o , paffar da nado de efraalte. t. Variado ,. matizado de vaoutra banda , falvar. Tcito Port. fi. 124/ rias cores v. g. prado fimaltodo de flores; E 5 G U E I R A R , v. at. defviar , tirar com def- bifcouto fimaltodo de bolor verde H. N. 2. 3? treza y, g. efigueirar dinheiro a algum. Pofto por adorno como o efmat ,, ouro. . E 5 G U E L H A , ufa-fe adverb. d^efiguelha , d' fobre o ferro Palm. p. %. c. \6\. % Ornado,, ilharga , por hum lado , no em cheio v. g. pan- Vtarias efimaltadas com trophos' Barreiros Cocada de bolla n o u t r a , que fe toco levemente, rogr. . ,-,.. ; Eufir, 1. t. ,; E S M A L T A D O R , m. o que3 faz obras d E S G U E L H A D O , adj. pofto de efguelha. efmalte. Refende Cron. J. 2..f. 70. , ' ES-

54i

ESG

ESG *

ESi\r

ESM

42

E S M E R I L , m. pedra efeura , e areia fina, .-ESMALTAR , v. 'at, applicar efmalte a al- ''. ! que. corta muito , e fen/.e de polir vidros, pedra-; Ornar matizando v. j;uma pea de metal. g,\ as flores efmalto o prado Cames. Ador- ria', acicalar armas. &c. Pea d'artilharia an nar ,, com ifto lujlro, e ejmalto fiuas peffoas,, tiga pouco maior que o alconete. E S M I R I L H A D O , part. paff. de efmerilhau'; H. de Ifea f. 51. ESMERILHO , m. ave de rapina ufada ESMALTE , m. compofio feita de vidro calcinado , fal , e metaes-, &c. qre ao fo- na voateria , (Smerillus , Merilfos , Smerllus)> go fe applica fobre obras de metal como oiro, Efpingarda comprida , e de muita carga. prata ; cobre , para as aformofoar. A cr vi- augm. de efimeril pea d'artelh. ESMERILHAR , v. at. polir, acicalar com vavariada , e uftrofa v. g. da porolana , da flor, das azas do pavo. A cr frefca do ca- efmeril. t. vulg : bufcar com miudeza algur i o ; o vidrado dos dentes. Lobo ,, a verdura ma coia entre muitas. fie, polir-fe, atiiardas bervas, o efmalte das boninas; Maufmbo- ,, fe no affeio. E S M E R O , m. cuidado por fe diftinguir,. a relva verde efmalte. Cames a violeta efmalte do verdura i. e. coifa que matiza , e fo abalifar naqjjillo , que fe foz; o primor com* reala como o efmalte. faz s obras era que ef- que fo faz alguma obra ; apurada- Lnduftria, e; t. Efimaltes, ou lumes, ou cores do difcurfo, diligencia, e curiofidade para que a obra faia bem? da eloqncia. Adorno, eu realce v. g. a acabada. diferio efmalte da belleza Cames a modefi- ' ESMIGALH A D O , part. paff de efmigalhar^ tia fingular efmalte dos talentos. Arraes ov 19. Pinheiro 2. 1-0 u es membros das efttuas efimia meu efpirito emmendado dos vi.dos vejo outras gslhados. cores, outros lumes, outros efimaltes : fiormofio ef- ESMIGALHAR , v. -au fazer em migalhas;. malte faz a virtude no oiro- da, maior dignidade P. Pereira- 2: 98. v. ESMIOLAR , v. at. tirar os miolos , ou miolo., V. do Arceb. 2_ c. 25. Tinta azul de que uso E S M I U A R , v. ar. fazer e m p o , ou partes? os Pintores. * ESMAR , v. au orar o nmero em groffo , midas. G&es- ,, efimito qualquer membro epr. a vifta., fem contar v. g. ,,. efmavo a livra- tre as mos. Efimeo os penedos Sagramor c. 38. % Fazer perguntas midas- v. g. efimiuoUf ria, em dois mil volumes. Conjeturar. ESMARAGDO , n u efmeralda. Fios Sanu. 0 matria ; it. confiderar ,. ponderar, examinar ^mida mente. Conjpirao j . 4^6, Narrar com V. de S. Aleixa. ,; ESMARELLIDOr ,. adj. tirante a amarello. miudeza. S Mir. Ejtrang. f. 92- ult. edi. ESMIUNAR y. efmiuar areabuzada ,. Fortes. E S M E C H A D O , par. paff de efmechar,, que lhe ejhiiunou grande parte do hombro Caftan. L. 9. fi. 213*. no briga Palm. 3~ / . 122. T^SMEHAR , v. at. ferir corri golpe v. g. ESMO , m. eftimao , eftimativa , oraefimechor a cabea. Prefies f. 33. y. Vieira Cartas mento. F. Mendes, cap. 5-6 ,, muitos mulheres, que fegundo o efimo das noffos fierio mahs de du-2. fe f. 15-3.. ; ESMERADAMENTE , adv. com efmero , zentos.. Atirar a- efimo ,- fera pontaria certa. Barros. Fallar a efimo , fem certeza , ou acerafealifadamente. ESMERADO* , part. paff de efmrar-fe. tar," duvidofamente. D. Fr. M. Canos-. % Saber Perfeito, bem acabado. Diftincto , abalifadoj ds coifas a efimo , fem fundamento, polo maior,, ESMERALDA , pedra preciofa verde. foperficialmente. Pinto Per. 2. f. 3*4-, v. CanESMERALDINO , adj. da cr de efmeralda. tar a efino , fem inftrumento que" acompanhe , e: ESMERAR-SE, v. ar. refl. diftinguir-fe, aba- metta a voz a cempafb. Lobo Ed. 10. lifar-fe d outros , por feitos d'armas , ou.-boas ESMOER , v. at. triturar: Digerir v. g. , partes , 'eftremarTe. Auto do Dio de Juizo. o comer. Elegiada fi. 50. v. Efimerar-fe. em fiozet, alguma coifa, diftinguir-f ESMOLA , o que fe d- por caridade ao na curiofidade de afazer para que faia' bem acar-e , ou necelitad. bada ; e daqui obro efimerada , difcurfo , ora- E S M O L A R , v. n: darefmos. Refende Crow.dor efmerodo V. do Arceb. 1. 5. na crio-, "$. 2. Prefies f. 4-. e 21. v : Tramr. p. 2.. conto* fio dos novios feefimerOvO',, Frer Bartoomeu : 2. fo i73 > efmolkr por amor' de Deus ,, ejmerovoffe em me per feguir D. Fr. M: rn* ESMOLARIA , officio de efinolcr; Ml nocentes, onde fitas cruezas fe efmer Palm. Luf- - Cafa onde fe diftribuem efmolas. Qua*t tL 2.. . ido.. lidad de fer eftnoler, caritativo. Arraes 5,.8.. 1 ESi

c44

ESM

ESP

ESMOLEIRO, m. o que pede,' erecolhe]der os trminos de feu Eftado. Efft, v. efparecer. Lopes Cron. J. 1. antiq. efmolas para o convento. ESPACIOSO y. efpaofo. Jom. d'Ajrtca L, SMOLER , m. o que diftribue efmolas i- .5. , . que outrem manda dar. ESPAO', m. extenso entre dois termos ESMO LER , adj. que' faz efmolas. ou mais y. g. efpao de tempo , de vo , lugar. ESMONDAR , v- at. mondar, limpar da Grande efpao ha, i. e. largo tempo. D'efcafca. pao , i. e. de vagar. Palm. 4. P- / *p. v. La. ESMORECER , v. n. perder os fentidos , fi- bo. Pea com que o Impreffor aparta as pacar como amortecido , defmaiar , desfalecer. B. lavras na gal. A ejpoos; de tempos a temClarim, c. 21. Palm. 2. p-, r.169. Dromu- pos , ou de diftancias , a diftancias medidas. fiando-lbe efimoreceu entre as mos EfimoAllegar ejpao demando , vir com exceio , recef Jobre alguma coifa , ter-lhe grande amor, dilatoria , por fe haver efpaado a demanda , ou e tanto que o menor mal da coifa amada lhe caufa para outro prafo , por direito , ou por caufa efmorecimento. Eufr. 5. 4. Perder o ani- graa efpecial v. g. o devedor que alcanou momo. Eufir. 5. 5. fi. 186 v. efimorecer na adratria ; ou o que he obrigado a certo-dia no, verfidade. vencido , ou debaixo de condio no verificada,ESMORECIDO , part. paff de efmorecer. Ord. L. 3. T. .38 e 49. na Muf., o branco Lobo Defieng. Difc. 8. ,, fie deixava vir terraentre linha e linha. . -v efimorecido: ,, con eu a elle com altos gritos, e ESPAOSAMENTE , adv. em lugar amplo. fendo junto cabio efimorecido Sagramor. 1. c. ESPAOSO , adj. .largo , dilatado , de muita 24exteno v. g. ejpoojo pateo , areo , tbt* ESMORECIMENTO, m. o eftado do que tro , caja, &c. Ejpoojo animo H. Nom. perde o animo ; e eft como morto or efmOre- 1. OI. citnentos no defipedido ,, Vieira: S Mirando ESPADA , arma , que confta de lamina, que rir ? que efmorecimentos do tempo to mal gofifolha com ponta ,. e gumes , e de copos , fertadosi B. Ciar. c. 71.- e 78. Palm. 2. c. 171, ou ve de offender, e defender. A ejpada preto, efmorecimentos por os feus mortos. Efmoreci- no tem ponta, ou tem-na embolada com o bomento por fufto de algum leve mal do o-bjedto to ferve para aprender a efgrimir , ou jogar da que Te ama muito. branca. Metter , paffar, levar a efpada , maESMO UT A R , v. at. cortar o mato no rentar com ella. . Huma efpada de dor, que Ibe te do cho , v. defmoutar. atvaveffa o corao. Efpada virgem, com que ESMURRAAR, v. at. efpivitar a candeia. ESNOCAR, v. at. quebrar o membro de qual- nunca fe brigou. Dano d"efipados v. machaquer corpo , ou tronco. Barros fallando do pei- tins. Affentar a efpada, ufar da jri fdio conxe que fincou o focinho na no, e efinocou portra algum ; cenfurar gravemente. Efpodas, metal das cartas , como efpada. Efpodas Rojunto das cachagens. B. P. efinocar o ramo de humanos , pennas crefpas que dividem os rodomoima arvore, defgalhar. nhos dos cavallos pelos lados ,, Ufar do efESNOGA , ai:t. finagoga. Barros. ESOFAGO , m. Anat: o canal da gargan- pada da admoeflao Arraes 1. 10. ESPADACHIM, m. o que anda fempre de ta por onde vai o comer ao eftomago ; as goeefpada , brigando. las. ESPAAR, v. at.delongar, prolongar, deESPADADOR , f. m. taboa em forma de meia morar , dilatar , prorogar v. g. ,,o prazo; lua onde fe firma a mo com o linho, que fe -as efperanas Sagramor 1. c, 23: no quer efpadar. Ibe efipaau Deus o caftigo Arraes 3. 29. Efi- ESPADANA , f. f. herva enja folha he papaar as repeties para outro anno Eftat. ant. recida folha, da efpada; com ella fe junco as o defipacho dos outros efipaou-o at fua vinda Igrejas por fefta. $ Ejpodan de agua , ou de Barros: efpaar os feitos, e demandas , Orden.fangue 3. , o golpe que fahe" com fora, dos re37. 5- Arraes 2. c. 16 vive o faminto porquepuchos, das veias. Elegiada fi. 47. y. 2. Cerco lhe aodem com mamimemo , mas fie Ibo efpao de Diu fi. 82 o fangue, que lhe fae emgranpor 7 dias , morre e nao lhe efipaffou Deuscafi-Ues eficumofias efpadanas. < E afim> efipadmt tigo ,, Anaes 3,. 2. Enfanchar , dilatar as]de fiogo , da lavareda aguda Uliffea 4. U. > raias dos domnios , e conquiftas ,ajuntando mais \Agiolog. Lufi. % Efipodano de peixe barbatana. terra adquirida. Arraes 5. 3 . , , efpaar, e eftea- \ Cajian. L. 5. c 34- $ Affucar em ponto deef^r' ' da?

ESP

cjuando a cair fe alarga corfi huma rfo-, b cjue vai a bolina ; mas forar para atraz dtti parece mais prprio. fita. ESPADANADO ,part. paff de efpadanar.sffeESPALDEIRA , panno , <que fe penduferide Cron.. J. 2. 77. ra no efpaldar da cadeira, docel, Scc. Auto da ESPADNAR , v. at. juticar a terra de ef- Aclamao do Senhor-D. J. 4*. %-do corfilepadanas. e De outra,s hervas, flores. te ,, armadura, que cobre as efpadoas. Caftan, ESPADAR v. efp^||ar. ' ,A 3- / 47>J ESPADARTE , fi m. peixejgrnd , qe briESPALDEIRADA , golpe de prancha ga cora a baleia : teuuhuma como efpada de offo com a efpada , pranehada. C. Filodemo Ato 5. .noTocinhp Com os gumes armados de agudos fie 2. H. Naut. 4 8 . t. r. dentes. -- ; -. E S P A L D E T A , fazer, ou dar epaldeta E S P A D A N D O , adj. que ter efpdus lar- no jogo da argola, sdar d'efguelha , de forte que gas. Coutoi "-'H volte a argola a-hum lado. no Maneja, he . ESPADEIRO , o.-^ue faz efpadas. yoltar o hoiribrg torcendo o corpo na fella, ESADELLA, fom. inftrumento a. modo de E S P A L H A D A M E N T E , adv- Pinheiro r. / . efpada de p o , de.facodir os tomemos,-ap li- 183. ,, o.que ejpafhadam\nte em diverfios exemplos ..jnho. ,Remo , com que em t e a de leme Te foi obfcuramente figurado. ' S ^ ^ i o as azurrachas. H. Naut. 2. fi. 46. ESPALHADO," part. paff de. efpalhar n o ' ESRADELLAR : , v. at. eftomentar o'linho com a agua efipalbad ,, efpraiada com pouco funa efpadella. . v< .,<.>..-< do. H, Naut. i."76; e ahi mefmo , a vifta efiESPADILHA , ;fv o s de efpadas nos ba- palbad pelos outeiros. Cidade efpalbada ralho* d cartas. * ,, j derramada , de edifcios no cort&egados. ESPADIM , m. de efpada,, efpada menor, j ESPALHADOR , m. ra o que efpalha florete. Moeda -d ffifc ]. t\ de ouro que va- efpahador de notcias , e rumores. lia^'. 3po- reis ; outra de ec^re?'. prateado que valia r ESPALHFATO , m. pea d'artelharia an4 reis; em fim outra moeda de A 5. em me- tiga^, affim chamada ,,porque fazia grande esbormria da Ordem da Efpada* v. Severim Not. ,ralbada no inimigo. Coutinho, fi. 5. Peixe como fardinha. v .., ' V ESPALHAGAR , v. at. Ruft : tirar a palha ESPADINHA , efpada pequena; Pea ao p com os. forcados. a modo-, de efpada ,^ue;as*mulhejKs. troxerb ^ P A L H A M E N T O , m. o acto de efpano toucado. , .,,,, '*W" .: lhar'; efpargimento ,.v. g. de fangue AzuESPADO A , : o offo grande,do hombros:, rara c., 3. '' - -"'- onde encaixo.os do brao. Hombr$. ESPALHAR , v. at. derramar o que"; eftava ESPAIREGER , v, n. divertir-fe?, r<|er-fe. apinhoado , amontoado, arrebanhado v, g. ef- , Trmcofio iK p. c. 7. >***}.: '/''-'', palhar a areia , o trigo do Sol; efipalhar-fe gaESPALDA ," hombro, efpadoa, Vafconc. do a pajiar., ou .com.jufto. Cames,, Ejpalhar, Arte. Cadeira d^efipaldgs, i. e. de encofto por divulgar y. g. novos rumores. Vieira . efipadetraz. jna Fortif. orelho em figura quadra- Ihcu-fe a nova. Efpalhar fiufipiros ao venta? % da. % Angulo do efipolda tJ^j. T/rriiado pea Efpalhar os olhos , ohr. p r a diverfas partes por face. " * * * . '; _- . divertimento. Efpalhar o bofie,, n o divertir^ESPALDXO, m. de Fortif. : so lados da fe-, alegrar-fe , efpalhar, trifilezAs. ' bateria para impedir que o inimigo a veja de reESPALMADO , part. paff de fpalrriar. vez. Exame'de Artilh, num. 044. que tem a fuperficie chata , e rafa , como a palESPALDAR;, m. a parte da cadeira , ou ma damof, aves que tem Os ps com pelle docel que fica por detrs das coftas, de quem efpalmados, como o pato ,)gancr, &c. Ratife fehta. Armadura para as coftas, a que cor- d porta como s efipalmada.% Prefies 66 v. refpondia o ^peirv Viriato 4. 11. 5. 77. H. ESPALMAR , v, at. fazer piano como a palNaut. 2. 331. ma da mo, TrO navio, t. naut. limp-lo dos ' ESPALDAR , v. at. abater caminho que limos ; &c, fera defcobrir-a quilha. Barros^ o navio tem furdido , e vingado. Barros %.,-L. iL-o. cavallo , ,tfrar-lhe com o puxavante,, apar1. e 6. os ventos contrrios, e> as correntes que te baixa do cafco , pra o ferrar , Tem chegar ao elles fiazio efpaldero , e abatri, tanto a arma- vivo. Apanar a cera , e applic-la a vela, da , 'que perio do cajninbo : ou- fera impellir. obra do Cerieiro. Arte de Furtar fi. 323. r v , frar para. atraz i ou talvez fc$.er defeair d*ru , ESPACTO , m. de P i n t : cr efeura , trtif' Zzz pa-

ESP

'5tf

e doce , que fe d nos efeuros dos en- do tempo fo offifica. ~-_<f* rendimento*, a* a*e carnados depois da pintura enxuta , como quem garauanfiuelo, o que he interior;, e offende es mufoulos/i regraxa. Arte da Pint. fi. 56. ESPARAVEL , m. efpecie de folhos/ ou ESPANADO , part. paff. de efpanar: pra: franja, ou bandinella cadaera redordos.chapeos telleirocom fieus bacios vidrados Palm. Dide Sol. Barros 1. 7 1 . v : Cron. M. j 7 27, col. al.~ 3. ,, jombreiro de efiparayelA-, * Barras 3. D.f..26or.' ESPANAR , v. at. fcodir. o p cora panno, v. col. 1 : efiparayel em Hefpanhol, he rede>orr'" ou molho de penas. pefos de chumbo a roda ; e rede de caar ga. ESPANASCAR y. efpanar. Prefies efta cor-, vies. ' i, ' i t " te ejpanafica toda.a Beira limpa-a de gente vil E S P A R C E L A D O , adj. aparceladoV, ondula que vem corte fervir. E S P A N C A D O , parr. paff. de efpancar. Caf- parcel v. g. mr- Vidra. terra efiparcelada , ( n a Agricr) a que he mui pln^ e tan. I. 8 . / . 234 foi ejpanado. " '.'"'"'' -,*** ESPANCAR , v. at, dar pancadas , moer com rafo. ESPARECER ,, v. n . paffear divertinde. pancadas. T. efiAgora^ 2. D. 2. fi. 73 v. ESPARGIDO ,* part. fpaT. de.efpargir-^v/ri Efipancar o mar , remando y ou cruzando inutilres 5. 3. -ovelhas^-edefrrM^s'f^ e 41^.1 mente. Galvo Defic. fi. 71. Barros 2. foi. 32. ,, geme que andavaefipargida: ;f.'e MfLf: , , ESPANHOLETA , f. huma pea que fe fungue*.Pinheiro 2. 38 : 'Arraes 5: 13 ,f eficocava na viola. ESPANTADIO , adj. -que fe efpanta facil- pargida a, fama *,, : Palm. Dialr 2. o regimei' A, mente. Arifco , moa \fipantadia. Aulegr. to~*nas Provncias. .TiSPARGIMENTO , m . derrrn&frento.v. 55' V. 2., Cerco de Diu Carta ao leit@Prol."-H. E S P A N T A D O , part. paff de efpantar : ,, g Gzneal. u ",* / . 386.---de, Sangn Real. Das alnra da enormidade de feus peecados Paicoifas que eftavo'juntas v, g. efpargimenw va f. t, f. 27. v. s offos , que eftavo no atakde. Pinhmi i.'J\: , ^ESPANTALHO , m, figura de palha da fei-04. - *'" "". \ l o de hum homem , que fe pe nas figueiras , ESPARGIR , v. at. derramar liquido.v. g. ', e vinhas para efpantar as aves. , Hornem coagua. B. Ciar. c^ 8 0 ; fdr.gue. % Azurara c:' 1. mo o efpantalho. c. que pe medo., ; Arra^js,, ESPANTALOBOS , f. herva. (colutea'<e.J ~ E-fplhar y. g: ,, o Sol raios-,, v E S P A N T A R . , v.. at. caufar, efpanto em al- o Sol ejparg raios y o feu .explendor . e dari^de. gum. Eazer fugir com medo. F. M. c. \6\ Pinheiro 2. 73 : , , efipargr rojas jbre o fiptido .Arraes 8, *4-' .,'finas grandes virtudes', 3 , afim;"e efipantarem o diabo ,,% f. Efipantar que por toda o mundo fe efifiargio ' Prov. f.a- ventura- afugent-la. Lobo. feyficrmrGeneai t. 6. fi 381, br-fo com efpanto, medo. Caftan. 8.f.S3.coL ESPARGO , m. hortalia , q W produz; I. - Maravilhar-fe. ' E5PAMTAVEL , adj. efpantpfo. Fios Sant;. huns talos , dos quaes^fe corae. a parte mais'delgada, e verde afinara?uL f. LXVIII. v. ,, vfam e figuraESPARRAO^O,,, t m forte de feda defoiE S P A N T O , fi. "m. terror , affombro , confteriiao, e perturbao do animo , com inquieta- rar veftidos. o ,, d.efaffbcego , e alterao, dos fentidos por . E S P R R E G A D O , part. paff; de efparregar^ eoif que fobrevem infperada ,, ou canja fufto re- : Ufa-fe Tuftantivadmente v.g. .,hum' prAW pentino. Caftan. L. 3. fi. 210 ter efpariro da deflbarregado. ESPARREGAR , v. a u guizar Hervas cofn* noffa chegada Maravilha, admirao de novidade, oufingiriaridade. Fazer efipantoi dar do-a* b e m , e depois de picadas ,, e efpermidas, fo tempero cora molhos, 8c Prefies Jf. 15,v.. moftras de que eft efpantadoi, tf. ' '.ESPANTOSAMENTE, dv. de mbd efpan- e to fo , que caufa efpanto : efpantofimente glorio- ; E S P A R R E L L A , atmadilha de crar paffo > e grande Paiva-S. 1. fi. 346 %-. faros, Cahir na efiparrella}, no fig,, rio engano*, ESPANTOSISSMO , fop. de efpanto fo vaiar lograo. . .. **',' ' '% yras Paiva S. 1. f. 159. / E S P A R R I N H A R , v. at. Beir:'efpargte guas a roda. d'' -,* *A ESPANTOSO , adj. que caufo efpnto ESPARAVO , m. d'Alveit:' tumor nas ESPARSA, f/com o poet. com Bivas do cavallo, de,humor, que com o andar de verfos de .fyllabs.

?4 parente ,

ESP

ESP

ESP
-,JSPARS0 , adj. cfparzido. g^ftendido v. g. unguento mais efiparfio. % Afulfo v. g. obras ejparfias .o autor. ESPARTAL, m. campo, u agro de efpartbs. SPARTTRO , nu o que faz obras de efparto. ESPARTENHAS , pi. calado a modo dVlpargate , feito de efparto. Lobo. ESPARTILHADO ,ig>art. paff. -de efpartiIhar. , -k ESPARTILHAR. r v.at. veftir, e apertar o

ESPAVORECIDO y. efipavorido Palm. p. u ESPAVORIDO , part. paff de efpavorir. ESPAVORIR , v. at. encher de pavor , caufar pavor. ESPECIAL, adj. prprio da efpecie. Particular. Excelente v. g. ,,, Vinho efipecial. ESPECIALIDADE , a qualidade efpecial de alguma coifa, a que a particularifa de outras. ESPECIALIZAR, v. at. dotar de qualidade efpecial. Prticuiarizar. Diftinguir. ESPECIALMENTE , adv. com efpecialidade, com particularidade. , E S P E C I A R I A , / . todas as drogas aromaESPARTILHO , ,f. m. coiiete fobre a camfo ticas como canela , cravo , cominhos , maffas ,. ' fa , rijo com barbas ,de baleia- para endireitar , pimenta , Scc. que fervem de adubar. e afeioar o talhe do corpo. ' f....t ESPCIE, Filof. claffe de indivduos , ^ E S p A R - v. defpartir. S Jldir.Eftrang. d que convm entre fi em ter alguri attributo , -" SPARTO , tt- efpecie de junco 3 ou va- ou attributos commum a todos v. g. ,, os horinhas rijas , e ffexiyeis de que fe fazem fogas, mensfprmo hmna efipecie, Os bois outra, as la^efteiras, capachos, ceroes-., &c. ,t rangejras;, os limoeiros, as pederneiras, s marmc-ESPARZD0 , part. paff. deefparzir. Eneida rs, tc. forte, modo , v*g. he huma ef9. 110, tinha, a Aurora fifrzidp ps feus raios. pecie de cafa, i. e. coifa feita, a modo de cafa, Fama efpmfatfelo mundp fjVdlm 1. px cap. &c. 'Imagem que fe pinta na fantezia, idia 24., ep. 2. c. andava em todos ejparzida v- 5 5 Ho tenho efpecie diffo. Notcia v. trifteza ,,; cavalleiros , que "andayo efiparzidos -gr; efla efipecie he "vulgar. % Efifecies , accidenpelo mundo ,, Palm. p. c. 160. fangue-cap. ts facramentaes. Mudar de efipecie, no fero 168: cabellos joi tos , e efiparzidos pelas coftas mefmo cafo , por onfequencia, haver de rePalm. 2. c 145. glar-fe por outros princpios , fr, jurid. ou Theo, ESPARZIMENTO , m. derramamento y. logica. Efpeciaria , adubo. Pregar a algum g,' efiparzimento de feu* fangue ^fornada de fiobre fiuas efpecies , difcorrer lhe fegundo as fus frica L. 2. c. 6^ ideis , princpios, mximas, opinies, e fervkESPARZIR , v. at. 'fpargr y. efpalhar , der- fe dellas para o convencer. Eufir. 3. 2 : e acramar v. g.-. e, nelar"fobreos Deuz.es efprzio. confnodar-fe fua capacidade. Cames Luf: ejparzir flores; lagrimas, Galhegos SPEIEIRO, m. o que vende efpecia lhe quebraro a cabea efparzindo os miolos,, J Lufiada 2. 36. Efte pranto fie efiparzio por to-ria. ES,PECIFlCAqXO , fof declarao , defcripda aCiade ,, Palm. p. 2. cap. 16.6. i.e. com- co com miude. Vafic. Arte. municou-fo, e todos prantearo. , V E S P E C I F A D A M E ^ T E , adv. com efpeciESPASMADO , part. paff de efpafmar. Fios ficao. l Sant. V. de S. Plcido., ESPECIFICAR, v. at. Fil. conftituir o caESPASMAR , v. au caufar efpafmo. racter efpecifico v.' g. a racionalidade efpeciftfe, foffrer efpafmo , ficar efpafmado ; logo ca ofhomem, .o difiingu dos brutos. Apontar feus membrosficavoefpafmados, efiecos Fios dftinc.ta , e individuamente as coifas, e nomeaSant. jt. de S. Plcido. . damente as peffoas. ESPASMO , m.,,con,t|ao , ou retraco convulfiva de. nervos Lucena f. 907. col. 2. ESPECIFICO , adj. que conftitue, e carateSPASMDICO , adj. da natureza do efpaf- rifa a efpecie v. g. o caraer ,. eu attributo Remdio-*, que as mais das vezes., ou mo v.g. doresESP ATO ,. nu pedra; com folhetas , que fempre cura a doena. coftuma acompanhar as minas. i. de H. Natural. ESPECIOSIDADE , formofura , gentiE,SPA'TULA,. f . d e Botic. : inftrumenr leza. Boa mo&ra , boa apparencia engano fa de mexer, e tirar unguentos , de ferro , marfim, y. g. ,, a efpeciofidade dos pretextos, das rases, ,&c. he como humr vara com. os dois* extremos &c. ESPECIOSO i' adj. bem affombrado, coraefpalmaps. Zzz h do

ESP

5-47

E S P E C U L O , m. de Cirurg: inftrumento do v. g. razes, motivos,' pretextosVieira de ferro , para alargar feridas. ,, rfpeciofio nome. ESPEDAADO , part. "paff de efpedaar. S P E S C O q A R , v. at. dlAgric; depefcoFerida efpedaada , lacerada , em que; fe pefde-^ ar, cavar a terra defviado da vide , prumgem, carne. ,' r ' ou eqxerto que fe mette pata fe cobrir, e na' ESPEDAAR , y- at. defpedaar , fazer em jGjUella cava lanar raizes? 'ESPECTACULO , fim. jogo , reprefentao peas , pedaos. M. Lufi. os Cafieihaifffi o ej-i dramtica, &c. que feda. ao pblico , gratuita- pedaro vivo , com quatro cavallos:,, Nobiliar. mente , ou por dinheiro: fazer de fi efipetlaculo efpedaavo capellinas : Meu.' Moa 2. cap. Arraes 3. 12. Succeffo notvel digno de 12 os penedos efipearo o barco, fe, vifta, ou que fe viu: .que.trifte efipetlaculo era fazer Te em pe<iaos,. dividir-Te : , , amor verver arder a Cidade , os Cidados confternados,. dadeiro no fie deixa efipedaar i. e. dividir, re<*c. H. Pinto pag. 338 col. 2." vendo dos pr-partir a vrios obje&os. Palm. p. 2. c. 14$: prios olbos o efipetlaculo da morte de fieus filhes .. E S P E D I R , v. a u mandar preffa efipediu huma' lancha Amaral 4: v. expedir , expedi: efipetlaculo trifte, e mifierando ! , a torpeza^e ESPECTADOR , nu Ora, peffoa o. , Defpedir, lanar fora priguia da alma Ferreira Gdrtar 2. L. a, u . que -aflifte.ao efpedraculo. ESPECTATIVA , efperana de fucee- fie dealgmm, ou de^ alguma coifa, deftmbader em algum beneficio por morte de certo be- racarrje delia. B. Ciar. c., 29 : e 5 1 : defpedir-fe neficiado., Deus deu a D. Afionfio Henrique aut. citado c. 4 7 : fientia ejfedir-fie-lbe vida - , a efifietlativa da Navegao , e Conquifia, i. e. Sagramor 1. c. 24. E S P E L H A R - S E , v. at. refl. ver-fe ao efptfefperana de qualquer mercl. Amaral 5. E S P E C T R O , m. fombra. de morto, ou l h e , ou na agua quieta. reverTe em algu. , , defunto , fantafma , que fe diz apparecer de noi- ma coifa. ESPELHO , f . m . vidro com ao _, ou ao te , aqum felhe afngura que os v. ESPECULAO , f. fi exame em matria polido , encaixilhado , que reprefenta os cbjectos doutrinai theoreticamente feito., contemplao , que felhe pe fronteiros; a parte que os reindagao' no havemos de negar ao intendi- prefenta fe diz particularmente , lume do efpemerrto a efpecuao da verdade ,, Barros Gram. lho ; e he o vidro , ou ao : dosefpelhos ha^vaf. 212. : os Filofofos com Tuas efpeculaces ,, rias fortesj; plano he o mais vulgar ; concaV', JL. Pinto fi. 160. c. 2. Operao de commer- convexo , uiorio , v. eftes artigos. Redomoinhos" cio feita por tentar o fruto que fo p d e tirar de do peito do cavallo. >,. Obra no, frohtipMo de 1 algum ramo , cujo produdo.he incerto , e arrif- Igreja, de crculos , ou quadrados de pedraria , en que efto-.vidraas. Efipelho da fechadM-d^ cado : t. ufual de Commercio. ESPECULADOR , fi m. o que efpecula, a pea de metal que vai por fora , da parte opr contempla, ou faz efpecuao. Arraes 1. 18. pofta interior.,onde a fexadura efta pregada. do Ceo ; em algum ramo de commercio. Objecfo que ferve de documento moral-, ou de ESPECULAR , v. at. obfervar, contemplar cuja contemplao fo tira documento , efcarmen1 para. achar ^ e faber alguma coifa v. g. efipe- to f* avifo. Amaral c. 12: para nos dtfienganar eufando o Ceo, e a curfio de fieus aftros. Pefqui- do que fornos no ha ^melhor efipelhp:, que huma z a r , inquirir, fubtilifar, V. do Arceb.fi: c. 3. caveira. Modelo , exemplar. Pubn. p. 2./C Fazer efpecuao commereial, Vieira Cartas 45 era ento efipdho de. todos os que vejtio ar* fi- 7-55 efpeculao fobre os fem portos, e mas : Duarte Pacheco de todos os cap'' commercios com, tal' atteno vgio, informo- do mundo. P. Pinto f. 233. cof. 2. fo , inftruem-fe miudamente. ESPELUNCA , f / pare. ufo cova, caverESPECULARIA*, parte da perfpecliva na , furna. que trata dos raios reflexos.,- Nunes Arte da ESPENDA , parte da folia , fobre que, Pint. affenta a coixa. Cron. do Condeft.. fi. 5 3, col. 2. ESPECULATIVO^, adj. oppofto a pracTico ; ESPENICADQ , adj. chulo ,- atilado, enfeitheoretico , que fe oecupar na indagao , e invef- tado com niraia curiofidade. Eufr. 3. 5. tigao da coifa f para a conhecer , - e no a prar E S P E N I F R E , mr hum jogo de cartas, em ticar. Peffoi^qne; efpecula, examina , inqui- que 2 pos he maior, do-fe 9 cartas.-* re miudamente : ehtendimentos-~ V. do ArE S P E Q U E , f, m. fpecie . de alavanca^.de . &b. 6. 25. que ferve de mover pesos *. g. na artelharia.

54*

ESP

ESP

, *pq

ESP

ESP

549

po com que fe eftia, ou efcra-alguma coifa Sant. fiol. CLJ1. v. col. 2. como prdigo, e efipara no cair. Arrimo, fiofi quo firacos perdiado ,, efipeques fundo a maquina de fiuas vaidades. H. ESTERDIADOR, m. o que efperdiaf; Pinto. Remdio para conTervar a faude. homem efpcrdiado. ESPERDIAR , v. at. dcfperdiar,' deitar a Chagas. ^' . ESPERA , antiq. ; \esfera. B. Ciar. perder: fi a Aurora efperdiando vai prolas pufinquem. O acto d efperar v.'g- eficu efi- ras Uliffed 3. 25. Efperdiar fiua fama pera delle. Demora ,. diao. Lugar onde Cunha. Gaitar m a l , e inutilmente'y. g. efperdiar o tempo , palavras, -c, a honra Paifo efpera algum , ou a caa. Moeda, \!>. efiva o. fera. ESPERECER por perecer. Ejegtf. 222. v. ESPERANA , o defejo , ou aFecTo com E S P E R 3 U R A R , v/n. perjurar, jurar falfo. que T efpera algum bem futuro ; com confianESTER MA, m. femen dos animaes que fea -de fe alcanar. Sujeito de efperanas , que promette, ou - d molras de vir. a fer algum dia cunda as fmeas , ou os ovos. Arraes 2. 21. peffoa de talento, virtudes, &c. tecer efperanas E S P E R M A l C O , adj. pertencente ao efperda natureza do entret-las. Eufir. i, i. Tomar efperanas fio ma v. g. vafios-: matria . . c; que queremos , i. e. fem. mais fundamento , que efoerma. o noffo defejo. Eujr. 3, 2. Erguer , ou levan- fcSPERNEGAR, ( v. n, agitar com fora as tar a efperana , tornar a avivar , as que eftavo pernas. ,,cabidas-,-.perdidas. Arraes 6. 1: Contra a efpeESPERTADOR V. defpertador. f-ieira'. V. rana ; fem fe efperar; it. ao contrario do que do Arceb. i, 4. ,, tinha diante dos olhos humeffe efperava. pertador cPefta verdade ,, V. de Sujo c. 6. dttrE S P E R A N A D O , pnrt. paff. de efperanar. rau o fono at os efipert adores darem finafc do dia; ESPERANAR , v. t. dar efperanas a al- padres que vo acordar para o coro. ESPERTADURA , f. do cabello , a divigum. ,r-fie em algum ,* pr rielle a fora efso que foTaz do topete pelo;'alto , e meio da perana. ESPERAR , v. at. ter efperana de coifa de- cabea ficando como hum rego. Apartamento fejada , ou promettida y. g. ,, efper huma car- entre as fobrancelhas. Aulegr afia 113. --. -'."> ESPERTAMENTE ,ijadv. com efperteza. - ta, hum prefiente. Efiperar algum , eftar efESPERTAR , v. at. afperrar, acordar. Enpera delle; ou de algum fuccefio V. g. ,, kjpero a-.vinda do Meffias. Eftar preparado para cena fi. 4 1 . col. t, Avivar v. a memria. receber algum , ou alguma coifa. Efiperar al- V.- do Arceb. 1. 4. ,, Eftimftlar o defcuido, gum em .algum, eflado v. g: efipero-yos' cedo m cit. Vida. Obrar com energia y. g. efipertar. Cato, i. e. que venhais a for.hum C.itfo. Eu- o remo, efipertarfiaudades,, V. do Arceb. 1. 6. c. 8. fr. i . , A.forca te efpera, i. e. eft deftinada Ejpcrmr huma tboa , (entre Carpenu), he enpara teu caftigo , fegundo o eftilo da tua vida. direit-la para cima. Aos ociofos, e deleixados t os efifier a o hofipi- ESPERTEZA , viveza , alacridade, nas tal, e a mifera pobreza. Efperar algum , ef- aces. Viveza de engenho, e no peretber as tar em algum fitio onde elle ha- d vir, at que coifas, no fe deichando enganar, > - . ^ chegue. Andaffe efiperando defde Calicut at Ba- E S P E R T O , adj. acordado y. defpfvto^Cames tical ,, i. e. crufando, pairando era cerra altu- Oui. I. eft. 10. ,',40 fiono ejperto. Eufir-.'",4-,8. , , ra no mar, Caflan. L. 2. fi. 170. No efiperavojabe mais dormindo, que eu ejperto..% "Cem granos tiros huns por outros, as defigraas humas por de tento , e efperta Vigia navegavamoj por ent:w outras, i. e. no medeia efpao, em que no os penedos. Vivo-, activo , oppofto a molle , haja t i r o , em qne a defgraa no perfig, mas inerte, indiligente, e ' d o ingenho. Lume ef alcano-fe os tiros, ou os infortnios huns aos perto -, ,oppofto a brando , ou amortecido. ReOUtrOS. ';-. lgio'me trazia bem ejperto , u e. fempre bera E S P E R D I A D A M E N T E , adv. com defper- regulado. Lobo. Medicamento 'ejperto, nriisacdicio y. g. gaftar T. d Agora 2. D., i.fi, tivo, com faes , e drogas^ poderofas. Taboaep perta,- a que fo entefou , e endireitou para ci' 3 5 - v. E S P E R D I A D O , part. paff de efperdiar. % ma ,' entre Garpep.teiros. Ejperto de remo , j . e. O feu ejferdiado, i.e. o feu mimo fo. % A quem reimrdo com diligencia. Caftan. 3. 30./. 60. venfe-deita ajjjirder cora m i m o ; it. o jeu amor. to cfperto H. <Nnt, 2. 33. S P E S S A M E N T E , adv. balamente. 'No fent. at.., o que no he poupa-di Fios ES-

efpeffo, denf. de igual idade parecia lhe efipias, oufinal-defita at fazer ESPESSAR , fim Efipia perdida , a ientinella avanada, 20. em que fica mais junto do campo inimigo. CCJC^ je fazex-fe efpeffo , denfo. C. 5 cima delle huma nuvem je efpeffa ; ejpefsao-fie da as que fe prende em terra, e que ferve de amarrar navios, Amaral 4. Corda que fe ata trevas, fac. na extremidade d'algum maftro , ou po alto er.ESPESStDO, a qualidade de fer efguido , e outra ponta em terra, juntamente cqm peffo da nevoau, Paiva S. \. f. 112. outras cordas atadas pelo mefmo ^ modo , para ESPESSO , adj. condenfado , que nem he que o vento no o derribe. Efipiasr, cabos-do fluido, nem raro, nem folido ; denfo, bailo cabreftante , com que lano as nos ao mar. _ . p'idra ,, fdrra-fie o Ceo de nuvens efpeffas. Armar efipias fobre algum , vigiar por fazer-% Efpeffo bofque. Efpeffa chuva 2. c. de Diu 322. mal. Ulijivo f. 5. v . , no fi. velai fiobreiasefipias, ef. 390. efpeffo fumo. Arvore ejfieffa , que que a fienfulidade humana lhe arma. Efipia (k> tem muitos ramos , e folhas. H. P. Trib, c. 4. bre , v. dobre. No de efipia , a qa^. vai reEftilo efpeffo em fientenas, mui fentenciofo. Piconhecer , e oblervar a armada inimiga: v.,canheiro 2. fi. 8. ravela mexeriqueira. ; /%, ESPESSURA, fi a unio de muitas arvores, arbuftos ,. mata conxegada , e fem gran- -ESPIAR, v. t. eftar fem fer,-vifto notando des claros , ou abertas entre humas, e outras. o que algum faz , ou fem o dar a-entender obfervando as Tuas aces, dito?, paffos , &c$ j C. Diana j canada da efipeffura ; a Devfia da Caa, e'da efipeffura ,, e. dos boques. Eftarfc efpreita para fazer dano. H. Pinto, f 4^At. ed. ,, o mundo a ningum afaga > com riqueMa efipeffura das lanas fie arr eme(fa, i. e. entre roas bailas lanas. Cames Lufi. 4. .35:. onde efto za , que o no efipie com pqbreZfa Efipij^a 1 ca., acabar de fiar o linho , ou la-, que eftava ^ mais peffoas. Cron. do Condeft. lanoufieentre elnella. :- , ,;S . les na maior efipefjura , onde ejtarjao juntos t 250 ESPICAAR, v. at. ferir com o bicoiiv. g. homens alarmas. ESPETADA,'f.f. golpe com o efpeto. - cs paffarinhos efpicao a firma. ,- EsburaO efpeto enfiado v. %. de fardinhas , camares, car com ponteiro, aguilho, faca-, Scc,y V-W;.'^ ESPICANARDO, m. efpecie de Nardo,^;.; carne , 8cc. fizemos huma efpetada de carne: que vem de Siria droga Farm. Spica Natdi. familiar. *' " ESPETADO, part^faff de efpetar. no ' ESPICHA , vulg. huma efipicb*%de far0 que h mui direito, e anda affim t. chulo., dinhas , camares , huma rporo dellasenfiadas '"*'" ESPETIO, m. de Fundidor; ferro a mo- pelas guelras. ESPICHAR, v. at. enfiar peixe pelas guado de anzol no fundo do cadinho , para o tirar da forja. , rs , para cura-lo ao fumo. EfpicWtf huma pi*J ESPETAR , v. at. enfiar no efpeto, fi Em- pa de vinho , fur-la. palar. F. Mendes. No pefcoo no h de efiar a ESPICHO, fim. po que tapa a torneira da i. cabea to firme, que parea que a efipetro nel-i lipa. Ser' efifikha fr. vulg. i. e. wii magro, le ,, Lobo. eco. ., .,-. ESPETO , m. inftrumento de ferro com- ESPIGA, f. a parte,do trigo, e'pes!ortprido , e delgado-,. em que fe enfia a carne para de eft o gro- v. g. tfipiga de *trigo, de mi1 c 3.0 3 r lho, de cevada*-^ Efpiga de uvas, i:e. o que ESPEZINHADO , adj, fujo de pez: vulg. ; ha de fer cacho , em quanto eft em flor. Alara minha negra vida efipezinhada. Eufr. 3. 1. Pref\tefi. 127. ult. ed. A extremidade aguadai' tes f. 27. por tua vida algum ferro, ou po para entrar em algum buESPHACELO , m. podrido de membro raco , t. de Carpent. A poro delgada', c mortificado. aguda das facas, e efpadas, que fe enxir, c ESPHERA encava nos cabos, copos, e manchis. P.Per.z. ESPHINGE v. com es c. 26. A pellefinha que fe fepar^ da* raiz da ESPHINTER unha com dor. Ffipiga da Virgem, huma efESPHIRENA , peixe mui comprido , trella fixa da primeira grandeza.'-1. Aftron. Lat. Sphirsna <c. ESPIGADO , part. paff de efpiga/,, o que, ESPIA , c. peffoa , que anda efpiando. lanou efpiga y. g. o trigo j efi efpigaAi, O precurfou, que vai diante do exercito ef- Que lanou femente v. g. ,, alface- efpigata> piar; no coifa que precede a outra fubfequen- % .Crefcido, adulto v, g. rapaz.. efpigMfk. te. Palm. p. 2. c. 136. a morte de 'cutro velho ES-

5?o

ESP

ESP

ESP

-ESP

ESPIG&O, nu efpiga de. ferro', que ff| Pofto naefipinha, i.e. mui magro. S Mir. Ef embebe na terra , madeira, 8ec., %> tfpigo da trang fi.tf.v. ESPINHAO,, m. ferie de offos articula* ponte, obra que fe faz ^ colunas dos arcos para os fegurar mais , botaro. H. Pinto fi, 119. dos , e unidos ao longo do corpo dos animaes t tl. r. Efipigo da ferra, eu do muro , si pardo qual efpinhao nafcem as coftellas , os ofte fnperir, e como aguada delle. Lobo Croru fos redondos de que elle-.confta so as vertebras. -.Af. 5. por Leo c. 35. ,, el-Rei andou polo efi- fi Sene, oifocontinuao de montes. Barrei-, pigo do monte\, (oppofto encofta, e fral- ros Corogr. ,, huma continuao de montes, a que da) cumiada. t. de Carpent. ; po que fai dos alguns charnio ejpinhao d mundo .,, Bafros 4. eantos d ftpadeira do telhado , e vai rematar D. aquelle grande efpinhao , e corda de Serora Laroz ha Tacania, Efpiga das unhas, ranias. Ficar; ou efiar no ejpinhao , mui maESPIGAR, v . n . lanar efpiga o trigo, mi- gro , e acabado; fig. mui pobre Pinheiro 2. 14. hio} i Bcc. -MmUfii. Vafconc. Stio fi. :170/"- .LanarESSINHADO , part. paff de epinhar. femente v. g. ejpigou a couve , a mfce-,i Sentido , agaftado. Vieira rejyondcn como efififi^ESPIGUETO, diz-fe frautado de :#pigBeto, nhado, . i. e. muitogudo , no orgo, Scc: * * * * * -^ ESPINHAL, f, nu campo, ou mata,de efo } * ESPIGUIfSHA , f; renda com pontinhas, pinheiros. adj. Efpinhal medulla , y. me-de linho, ou feda , ou fio de oiro , e prata. dula. Tambm do efte njiEfefS; ao galofinh- mui ef- ESPINHAR, v.ar. picar o.efpinho a algum.trito..' ' -iiv*5* Ferir y. g. efpinhar o ouv4o' comfionsaf , ESINATR-Et^Tm. efpecie de hortalia feros ,Lobo. je, no fi agaftar-fe, raoftrarDem -vulgar; ($prria , Splmacera olus-,. ) fe fentido om orgulho, e cora defprezo. &C.1-- .-* -'' '-' ...rt^K-^. - :,- .-*,. ,, ESPINHEIRO , fi m. planta que d efpinhps1 wESPlNQAR , v. at. efpinar as marinhas ti- duraus. -alvar , efpecie de cardo , alb^s J ||Whe herva, limp-las delia, ; 1 fpin , eanthum. ' * ! " E S P I N E L L A , efpecie de rubim pouco ...., ESPNHELA , cartiagem que remata infcintllant;V. Dcima, comfeofo poet. feriormente o. Stemon. Cahir a ejfiinbela , re-ESPI^ETA'.i cravo'pequeno com pen- laxafTe a tal cartiagem. v, efpineia. Apa-nas^udas^ que Terem as cordas, - ; i . ---., rador. Barbuda 6. 69. ESPINGARDA , arma de. fogo -grande, ESPINHO, fi m. pua d'arvore, que nafce etra cano, tronha, fechos , 8..--. '...& pelos Troncos- .,-,>;e ramos. ESPINGARDAD, fi tiro -fi efpingarda. ESPINHOSO-, adj. que cria efpinhas. Barros . ?-,.' DifRci y. g. negocio , matria ESl J INGARDXO,;T. m. efpingarda grande. ESPINIGADO , adj. chulo , pixofo, miga* ESP1NGARDARIA , .-, gente armada de ihe.iro. Eufr., 1.2. Atilado, Eufr..4. . efpingardas. Pfeire. -: ES-PINIFRARipor ataviar-, atilar. B. P. de^ ESPINGARDEAR , v. au atirar efpingarda , fiufi. ou ferir * e matar com efpingarda. Freire. .-" ESPIOLHAR , v. at. tirtfr os piolhos. , ESPINGARDEIRA, aberta para-affefESTIQUE , fo ra, droga oiheinal de que fe faz:tar efpingardasfe defparfls contra o inimigo. verniz , Scc. -CaftM.?L. 6. e.Tc6. e 116. pag. 183. '.>.-. ESPIRA, f.f. linha circular, que vai fobin-^ESPJsNGARDEIRO, m. o que faz efpin- do como , :vs rofcas do parafufo. A efpira , gardas. Homem armado de efpingarda. * pelo circulo do Zodaco. M. Ccnq. i. 9. o --<P$glNHA , pua stgfida* que nafce nas Sol pela alta ejpira correndo x-7f*rXtropt'iamenarvores -d efj5inho, e alguns;arbuftos y; efpi- te , porque a epira no fecha' no ponto- donde^ nho., Os-offos-agudos do. peixe., Borbu- nafce, corno o Zodiaco , ou ielliptica. Hma1 Jka;cque,nafce pelo rofto ,. alis 'ejfiima carnal. volta inteira do filete, ourofca do parafufo. Me EWmka defundtor:, inftrumento,; com.que can. de Maria. fe abre IQ buraco, ou rego por onde paffa o me ESPIRACUL.O- , m. refpiradouro orifcio. sal,>qiTe fe quer -vazar. Cuidado,*molef- que d fahida ao ar, e exhalaes. P. Per. 2* tia, dffculdade y. g. *,, ar>' ejpinhas.; do gover 16. no domeftico ,, vede afifiinha, que WMsfibe pi-. ESPIRAL, adj. da feio de efpira v. g. '. CAVa o corao. Vieira. " Ter. efipinba fmial^em: linha- R emates ha, d torres ,. colunas torftSat de quebra, inimizado. Tces Etbigi^jQ.. ;cidas na feio como efpiras.
1

5S*

SPIR ANTE , part.' at. de efpirar , que ref- oppofto ao c]ue he corporeo, e material. Ef pira , vivo. Retrato, e imagem ejgirjmte, i. piritual, que refpeita.; Salvao das almas , e ao exerccio dp certas' aces eme f pode exr.*como viva. Arraes i. 5. ESPIRAR, v. n. lanar .0 ar do bofe pola ercer o que tem a ordem , e jurifdico mera bcc-4. Lanar; ou render a alma. Lucena fi. ecclefiaftica, como adminiftrao de Sacramento^' confagrao , ordenao , excommunhao , recon42. eftes acabavo de ef pirar. T. Os cavallos com a Igreja , &c, nefte fentido opda Scl efipbo o dia',, poet, '- % O vento ejpiraciliao , fepra. Maufi.fi. 6. As flores ejpirem juave chei- pem-fe ao temporal. Vida efipiritual, a do ro Ferr. Caftro f.. 124. a Lira triftezas que cuida particularmente da Salvao da foa alfoa, eljlimas efpira.,, Elegiada Canto 1. efl-, ma. : Peffoa efipiritual, a que he dada vida efpiritual. V. do Arceb. 1. 5. Fios Sant. V. de S. ti. ' t Eufrofina quereis falar com humjrade muito ESPIRITADO, adj. endemohinhado. efpirmd$ % Confiblao efpirituai, tirada'das mESPIRITAR, v. at. inteirar.. Deus efpirite ximas da virtude, e princpios , ou verdades da em voffos coraes a verdade. H. Naut. 1. -Rligio. Eufr. 4. 2. fi. 145. Padrer ejpmtuat:, 14 u direjtior da Confciencia. Parentejc^efpirituM;'fi ESPIRITO , m. o fopr, ou hlito v. g. que refeita de alianas it^Mrahidak por matrim o ejpirto do vento, ,, Eneida- 8. 107. c. 12., ? nio , compadrado , &c. ' *?' * ** * "" 86. Poro mais fotil dos.corpos extrahida ESPIRITUALIDADE , o fer efpirituai quimieamente.- A alma , fuftancia efpirituai, fimples. Ejpiriics animaes,1fluido , que corre v. g. ajjpiritualidade da alma, de Deus, &c. pelos nervos, e fe cr fer o meio de commu- Exercicic4,,. ou mximas de religio^ e pronicao das fonfaes. Ejpirto ,- e fangue , no cedimento conforme a ellas. Eufr. 4. i; ESPIRITUALIZADO , part. pa& de efpirif. alento, vigor Arraes 5. n.*fiob teu imtuaizar. Acompanhado -de. doutrina^: efpirituai prio refipirro os .eftudos das letras , recebero v. 'g^h Sermes efipirtalizad&s-^, H. Nut. u efiftiritQ, e fangue, Erguer , Pu levantar osjpiritos, recrear o animo abatido, Cerrarem-fe os400. ,, o - orpcf de S. Paulo arilva maisefpialmas & Fls Sant. pag. ' ejpiritos a"afguerti, ficar defmaiado , defanimado, ritualizadp, aeynoffas f ' ana.dQ..i,Palmer,2..p.jreq.: e affim apertarem- CXVfi.f. col.x. \""^' ESPIRITUALIZAR v. at. fazer da naturefe os efpjritos. Vigor^ energia, f viveza d'aniza do,-.efpirito j.-iheorf#,f> Arraes 10. 77.- Cum , d'ingeriho y, g. haver-fe , refponder ojn efpirito. Freire comear a obra com eff0i.,,"ja efpirmliza0~l*fieus membros. SepDifpofio d'a!ma y. g. ,, efpirito def foberba, fr o flegma , de"Torte que fique,o puro efpirito, Quimieamente v. -g.,, efipirtuali^r o vinho: dej. conteno-, de difcordia. Alma n%if : jazo-i-V. g.,,. o efipirito da Lei, oppofto i'ftita.' ~-*y ,> defpir-fe de afees terrenas. Arraes , . , Efpiritos q-uebrados , falta d animo, de' brio, h 27. ,. ; de energia. V. de Sufo c'47. Prefunlo v.g. - ESPIRITUALMENTE", adv: conforme s enganada defiobejo efpirito (falando do valor Ma- mximas efpirituaes. v. g. viver*~+- , ..ris D, 5. c 4-) prometteu tomar a Cidade ESPIRITUOSO , adj. que tem efpirito , ou L%voo, piedade. Homem d''efipirito , que tem foftancia fotil ativa v. g. yirrbo> ejpiri^J bom animo, adtivo , briofo , intelligente, Caf- da natureza do efpirito. ^He tem en? tan. 7. c. 70. ,,t por, fer bomem de efpirito , e es-\yivo , e boa fantezia" -',* difere, ^Sitm^Calt, fiorado , o efcolheu fiara Embaxador. fo Ca- Apol. paz de grandes aces, Lucena j . 5. 3. Ver ,ESPIRRAC ANI VETES , adj..cfe. agafladio em ejpirto , por, conjcfora , ou por revelao, -^a-.i-ieador. ,", . ;.:-' - , antever. Alma dos ^finados. Ter ejpirto, i. ESPIRRADEIRA , |ervafquc faz efpirc. fer endemofonhado Ejpirto ureo, hum rar, medicamento v. Farmac. O Ejpirto Santo ,-huESPIRRAR , v. n. lanar com fora, e moma das Trs Peffoas da Santiffima Trindade , vimento convulfo o humor que pica as memque procede do Pai , e do Filho. Dora de branas do nariz. Eftalar,;e faltar do ,fogo V. ; Deos y. g. cjpirito de. pwjecia. ; g- ejpirra a hej-vd- vd, o carvo que efli-la. ESPIRITOSO , adj. que tem efpirito no fen- Lanar de fi y. g. ' ejpirra a candeia parte tido dos QumicosV bebidas efpitujgas, ou da pevjde aeza. *Fazer ejpifrar algum, . e. efipirituafm - \ ' '-. fahir i preffa d'onde eftava. vnlg. Refingar s ESPIRITUAL, adj. da natureza do efpirito , recakitrar' com agaftamento. Ir ejpirrando, t t* ' fr-c

5"p

ESR

ESP

ESP

ESP

yyj o

ESPOLIAR , v. at. privar de alguma coifa cfefvanecido com a honra recebida, que enfoillegitimamente , v. g. o penfionado , que no berbece. Eufr. x. i. Efipirrar para o Ceo, fallar foberbo contra o fuperior, oumais pode- paga a penso ao penfionario , quando deve. rofo , ameaando o que no podemos effeituar. Prov. Real de 10 de 1764. ESPOLIATIVAMENTE , adv. efpoliando do Ulifipo f. 38. v. ESP1RRO , f.m. o acfo de efpirrar , dar hum direito a feu dono , e usando a feu refpeito de aces porque fe lhe ufurpa ,, bullas introduziefpirro ESPVITADO , part. paff de epvitar. das efpoliativameme , fem o prafine Real Leis O que falia com clareza , e bem dearticulada- mod. ESPOLIO , m. os bens que fico por mormerire, como quem entende Q que diz. V. do Arceb. L. u c. 16 menino provido de lingua- te de alguma perfonagem , d'ordinario , dizemos ejpolio do Bifpo. Defpojo do inimigo. Argem efpivhada raes D. 7. c. 1. ESPIVITAR , v. at. tirar o morro s velas, , da metrifiou candeias , para darem luz mais chira. Refen- ESPONDAICO, adj. verfio de Cron. J. 2. f. 00 v. col. 1. --fe, apurar- cao latina , q^e confta de efpondeus. ESPONDEU , adj. da metrificao lat: p fe na pronuncia , dearticulando bem , e talvez , que confta de duas fillabas*Iongas. com afrciao. ESPLANADA , ESPLANAR V. Explanada. ESPONDIL , ou ESPONDILLO , m. Anat. y. vertebra. Vieira d z Ejplanada t- 7. f. 406. ESPLANDECENTE, adj illuftre, brilhanre. ESPONGIOSO v. efponjofo. antiq. Lopes Cron. J. 1. p. 2. prol. por li- ESPONJA , flor , alas cachia , amarella odorifera. Hum corro mui porofo , fibronhagem. ESPLANDECER , v. n. antiq. refplandecer. fo que embebe agua, ou outro liquido , e fe enLopes r. J. 1, p. 2. prol. efplandeceu em fopa muito , cria-fe nas rochas do mar, e he planta marinha. % Ser ejponja das obras , eu gloelle a virtude. ESPLENDENTE , adj. que luz , ou luftra ria alheia , ferver apagar , e fazer defaparecer, como a cfponja ao liquido. pot. Ferreira mrmore efplendente. Maufinbo ESPONJEIRA , arvore que d efponjas. / . 26. v. ESPLENDIDAMENTE , adv. com efplendor. ^ SPONJOSO , adj. molle, porofo, que fe ESPLENDIDEZA , o explendor , luftre, contrahe apertando, e que embebe muito liquiluxa^magnificencia: apparecia a riqueza do Im-do. $ Leve, porofo como a efponja v. g. ',, prio na efiplendideza dos particulares Tcito pedra Leo Deficrip. Portugus. ESPONSAES , nu pi. promeffa de cafaESPLENDIDISSIMO, fuperl. de efplendido. ment reciproca entre defpofados v. g. tofiESPLENDIDO , adj. dotado de efplendor; trabir efiponfiaes. ESPONTO, m. efpecie de pique , que luftrofo ; magnfico , grandiofo. ESPLENDOR, m. luftre., Luftre das trazio dantes os ofhciaes de Infantaria. galas, e mais coifas d luxo. do fangue , ESPONTANEAMENTE , adv. livremente , nobreza , claridade. de prprio moto. Vieira 4. n. 3 confeffamos~ ESPONTANEIDADE , o moto prprio, ESPLENICO-, adj. concernente ao bao. ESPOGEIRO , . f. m. lugar onde a befta fe liberdade, livre vontade, com qe fe faz alguma efpoja. Aulegrafiaf. 55. coifa. ' ESPONTNEO ,, adj. livre, de moto prESPOJADOURO, m. lugar onde a befta Te efpoja. prio ; no neceffario , no forado, no necefESPOJAR-SE , v. at. refl. lanar-fe a befta fitado v. g. acoliberalidjj' em terra de coftas , e rebolcar fe para fe cocar ESPORA , inftrumento d metal, que M efipojou-fie o co Men. e Moa Egl. 2. fe embebe no calcanhar da bota , ferve de picar Tios homens v. g. efipojou-fie de rifo o cavallo. Cavalleiros d^efiporas doiradas ero o* ESPOLETA , d'Artelharia , he como foldados de cavallo filhos de gente limpa, ede num funil no qual fe pe a efcorva da peli, bem ; porque de ordinrio a maior parte dos caembebendo-fe hum extremo no ouvido. Efipo- valleiros , ou tropa de cavallaria ero tirados dentre ferreiros , carniceiros , ferradores , e outra leta de bombas , he de canudinho. tal gente robufta. Leo Cron. del-Rei D. DuarESPOLIADO , part. paff de efpoliar. ESPOLIANTE, f. m. o que faz a aco de ter. Dar d^efifioras, picar a befta com ellas. efpoliar. Aaaa Sair,

Sair, ou acudir s efiporas, lanar-fe o cavallo, ESPRAIAR , v. at. lanara pra.a v. picado para diante, e no f. acudir cora refpoiWor gros de oiro que o Tejo etfiraia osjM+ picado para - ver es naufragados que o rolo do mar eipr atara, ao remoque , dito picante ; item obedecer , an- no Efipraiando fufipiros H. P. Tnbuk c 3. dar ao geito , acudir vontade de quem o efpo- Efpalhar y. g. a luz efipraia os feus raios, rea. Eufr., 5. t. a rapariga acode-lhe efipoArraes 1. 2.: efipraiar os olhos mifiericordiofibs fiota , i. e. correfponde-lhe. Efpora:, flor azul bre nos. Arraes .1. 12. Eufir'. 1. V efipraiar mapapliemacea vingar. Falo to depreffa co-les. / , eftendr-fe pela praia y: g-*a. mo fe.levaro efiporas na lingua Lobo. Senmar; d /* , qfeji para fiara fa madre dodo os louvores mui vivas efiporas da virtude Frio. Dilatar-e y. g. efpraioufie a contatof. de, Princ. 1. / . 4. gio ; e peftilencia. Efpraiar-fe dificorrendo larESPORADA , golpe de efpora. Palm. gamente fiobre algum affumto. V. do Arceb. 2. 24. p, 2. c. 105. Eftimulo. M. Luf. com efta efipraiar fe em hum eloqente panegyrico Efiefporad-a fiabiu de Marrocos. Choque , efcara- praiar v. rr. Deixar praia defcpberta v. g. 4 mua , t. antiq. Cron. Af. 4. c. 6Q. Cron. J. mar efpraia muito : ficar defcoberto do .mar. Men, 1. p. u cap. 114- fizero contra elles. e Moa 2. e. 12. hum enfieio , qne ejpraiava.com a SPORO . m. pua offea que nafce nos mar: vafa tanto a mar , que efpria 2 ou 3 ps do galo , e outras, aves. O extremo da lguas Caftan. 3./". 263; proa d navio, ou gal, o qual remara em ponESPREITA, aco de efpreitar y. g. ta. na Fortif. , o mefmo que contraforte. efiar ejpreita. ESPOREADO, part. paff de efporear ESPREITADOR, f. m. o que efpreita. do defiejo Sagramor c 9, e caf. 23,,, ESPREITANA , v. efpreita. Arraes. ia dr. ESPOREAR, v. at. ferir com a efpora.. no ESPREITANTE , adj. do Brafi animalf pintado em poftura de efpreitar. f. Incitar, eftimular v. g. o pundonor efiporeadp da gencrofidade. M. L. efporeado da trifteza-ESPREITAR , v. at. eftar olhando , obtertorre , W. ,, Vieira: os feitos de Alexandre vando as- aces de algum, vigiar. Obfervar g. a occajio, pportumdade de jazer alguefporero a Jlio Cefiar a cometer ejpantojas v'. emmacoija ; eftar attento obforvando. Lobo ,, h frefias , H. Pinto: ,,.Arraes 1. r5- : oeflimulo. da neceffario eftar efipraiando o que. querem dizer". gloria lhe ejhorea o corao. Manfmho fi. 12%. v. ESPORTA , ceira , capacho , oucefta de efpreitar a' vontade de algum para lha fazer; ef-. efparto' de carregar, alcofa. Flbs Santor. V. de prrtar o geno , ndole , condio para conjieKr 0 S. Paulo. \ Icaraer.V. do Arceb, i.c.z.,, de efpreitar a irh ESPORTULA ,, fo certa poro de dnhei- Iclinao , e gdto , que os filhos tem para s ei* ra que fe d d^fmola v. g, nas irmandade, ao fias , no ha tratar. Paiva 11. Cfiam. proco que baptiza , & c I ESPREMER, v.at. fazer fahir o liquido aperESPORTLFLAR , v. ar. dar d efportula al-'tando o corpo que o contm, Fazer fahir. Ptguma poro. --fe , defpender dando efpor-'wfoiro 2. 136. nos efpremro das intimas entranhas sula; fazendo outro- emprego. \aqueltas vozes em teu louvor: Arraes nos efipreESPOS, adv. ant. por aps v. gi,, effis iffo me as lagrimas- dos olhos. /?,, fazer fora! Hl .dos Iltuftr' Tavoras fi. 157. e 158 por lanar' alguma coifa do corpo. ESPOSA ,. f. a mulher que prometeu ca- ESPREMIDO , part. paff tirado por exprefso , ou efpremendo. Apertado, ^e vafio d fimento. ESPOSADO, parr. paff. de efpefarffe. Que fuceo v: g. hum Umw ejpremido. Voz effrtr contrahiu efoonfaes. mida , fina, efganiada. Lobo. Tudo bem- efpffr E S P O S A R ! at, receber os- efpofados , ou mido , i. e, examinado , averiguado. efpofos. ESPRIGUIqADOR , m. camilha , catle, W ESPOSO ,. m. apalvradb para catar. ou catre de dormir a feita* Marido. ESPRIGUICAR S E , v. at. refl. eftiraros mem*ESPOSORIO, m. contrato d cafamento. bros , o que efta froix , languido, priguiofo, ESPOSOURO , m. ant. efpoforio. it. forrolento. Dbre por occafio de cafamento. ESPRITO-- por efpirito. Cames , Ferreira^ ESPOSTEJAR , v- ar. fazer em poftas. H. Bernardes Nam. 1. 123:.,, efpqftejaro hum Cofre para for- E S P U L G A R , v. at. limpar de pulgas , catuesrn o alforg. las. Efipulgar o fato , dar boas. Simo Macha da

ESP

ESP

th f. ;o. fe , alimpar-fe das- pulgas. E5QUADRINHADOR, m. o que efqua^ Ejpulgar as atgibeiras, esbulhar, bufcar para drinha. Que fabe, e conhece o interior. H. * roubar, o que contm. N. 1. 113. ,, Deus ejquadrinhador dos coraESPUMADO v. efcumado , ou efcmar., es. ESPUMANTE-, part. at. poet. qu faz, ou ESQUADRINHAR, v. at. examinar, efpelana efcuma liquor- Barreto. cular, inveftigar. iMena j , 58*- JJ efiquadrinhar ~ (ESPUMEO , adj. poet. a terra, efiquadrinhar os orbes cekfles Barreto (ESPUMIFERO, adj- poet. que traz efcuma. Prat. efqulodrmhar com o Juizo Chagas. Eneida i. 188. o cavallo ESQUADRO , m- Inftrum. de Marcineiro; ESPUMOSO, adj. que tem , ou faz efeu- angulo reto feito de taboa; tambm he inftrum. mas. Alma Infiruida, eUliffea4. 33.0 rio ef- de efpingardeiro. Efiping. prf.f. 11. t fervendo. -ESQUALHO v. equalo. v ESPURCICIA , immundieie, impureza. ESQULIDO , adj. poet. fujo. C. Luf. it Fios Sant. pag. LXXX. a fenjualidaae farta barba efiqualida. de efpurcicia , e maldades ESQUALO, m. peixe lixa. ESPRIO , adj. filho-, baftardo, de pai ESOUAf^UElLADO, t. de Braf. feito em incgnito. Obra , efipuria adulterada, queefqurques. no eft como o autor a fez. Sombra efipuria, "ESQUAQUES, m. pi. de Braf Xadrezes de na Aftron. v. penumbra. Privado, M. L.,-, dei- cores alternadas. Severim Not. xou a cafa da rainha efpuria de toda a MajffiESQUARTEJADO , part. paff de efquartejr: tade. Entre Med. febre efipuria; dor efpuria, no o dinheiro vai mui efiquartejado , e fie faz que no he a verdadeira , e propriamente tal da em muitos quinhes , fe o dono he appetitojo, 011 efpecie v. g. quartas efipurias obrigado a muitas defipezas. T. d'Agora 1. 4. ES PUTO , m. Med. t>ufpo , faliva. ESQUARTEJAR , v. at. dividir cm quartos ESQUADRA , poro de huma armada y.-V hum animal, ou o homem por caftigo. $ naval. Corpo d'infantaria . que tem ao me- Efiqivartejar no fig. onde fie efiquartejp as honnos 25 homens, a 3 parte Jp huma companhia. ras, as vidas"fe mato , is-c. por desbaratar a Fortifiic. Moderna. Cabo d^efquadra , official in honra , defacreditar. T. d?Agora 2. 3. f. 125-. v. ferior, que a governa, t* d'Artelh., p d'anESQUARTELADO , adj. do Braf. dividido o gulo inftrumento de graduar , e regular a ele efcudo em quatro partes iguaes. vao dos tiros , applicando-o ao canho. infESQUARTELAR, v. at. dividir o campo do tr. de deffenhador para formar ngulos recTos. efcudo em quatro partes iguaes. JFortes .f. 323. y. efquadro. ESQUECE DOR , adj. que caufa efqueciESQUADRO, m. antigamente era corpo mehto , brindes efiptecedores de afflilivos cuidade infantaria, e cavallaria, em que o exercito dos. fe dividia. Efquadro, hoje, he de cento e ESQUECER, v. at. efiquecer alguma coifa vinte cavallos.. Nas guerras de 166$ fe faz perder a memria delia. B. Ciar. 3. v. ,, efmeno de efquadres dlnfantaria. Efiqua- quecia a morte de feu filho i Hift. de Ifea f. 103. dres alarmada naval. Caftan. 2. fi. 120. as ferra- v. efiquecer as obrigaes ilo fangue, Men. e Moa das fieitas em 2 efiquadres , e livro 8. c. 47. 2. c. 15. efiquecendo todo conf ao: Lobo, Defeng. Efquadres diz o A. da Fortif. Moderna, mui- Difc. 8. prtnc. tratou de me efiquecer efquetos cavaeirosfoftos em forma de peleja em 3 fir cem ingratos as obrigaes y, Palm.jp. 2. c. 89. Uiras. v. n. Perder a fenfibilidade v. g. efqueceuESQUADRAR, v, at. fazer em angulo recTo me bum brao, huma perna. -fie, perder a v. g. ef quadrar huma pedra , trave, Formarlembrana v. g. efqueceu-fe da promeffa , ef-, quecem-fie da morte; efiquecer-fe de fi , ou de quem hum efquadro as tropas. Deftr. d^Hejp. L. 3. Oit. 51. Com gram conta, e percia os efiquadravo. he , jazemos daquelle que obra contra o que deESQUADRIA , fi pr em , angulo rc- ve feu cararer , ou fazendo aces que o to. inftrum. de pedreiros, e Carpent. trs re- deshOTrem , ou humanando-fe , e alhanando-fe. ESQUECIDO , part. paff. pofto em efqueciguas unidas pelas extremidades, que formo hum tringulo rectangulo , para regular os ngulos re- meuto. Paiva S, i.fi. 78. v. a minhafibrte efquecida , e defifirefiaia. % Membro , que perdeu. a tos. ESQUADRINHADO, part. paff. de fqua- fenfibilidade,'e movimento. Froixo , vagaroso , tardo~ Men. e MoCd f. 144- v com feu drinhar. AaaaTi an-

sss

556

ESQ.

andar efiquecido. no fent. at. o que fe efque- E S Q U I N A D O , adj. feito em cfquina. f. O olhos efquinados de ira Lobo Condeft.fi. 147. ce ou tem efquecimentos E S Q U E C I M E N T O , f.m. falta de memria-, v. Canto IO. , do que no. olha direito , mas- Je de lembrana. travez, E S Q U E L E T O , m. a armao dos offos, . E S Q U I N A N T O , m. a flor do junco. que a carne cobre, e revefte , defpojado delia. E S Q U I N E N C I A , doena que aperta-a' O que eft mui magro, e defcarnado. laringe , e faringe, c empede engulir , e refpirar. E S Q U I P A A O , ' aparelho de remos, e E S Q U E N Q A , fi ant. y. efcana. E/SQUENADO v. efcancado. Azurara cap. remciros para as embarcaes. Equipagenu F. 27. / . 83. col. 2. homem forte , ardido , e bem M. 66.-de gente; e de remos.,$ cap. 146, 5. f. De veftidos, aparelho para fe mudar. Aparelha efiquenado na guerra E S Q U E N T A D A , a hora de maior cal- de velas do navio. H. N. i.j. 6. ,, a outra cfiquima. Pela-, preffa, com afronta por vir pao levcu-a bum temporal. E S Q U I P A D O , part. paff. de efquipar ., copcrfeguido. Albuq. Com. retiraro fie os nofos s mearo a fazer volta efquipados , e cuidando ns nosj bem pela efquentada. E S Q U E N T A D O , part. paff de efquenrar qti era para nos matarem ,, H. Naut. i.j. 214. cabea efiquentada do calor; de meditaes ,% ef voteis <de gente S Q U I P A R , v. at. ejquipar o navio, metter tudos* E S Q U E N T A D O , m. d*Alv. doena , que nelles a gente de remar , ou marear. Vieira confifte era fe efquentarem as ranilhas com as canoas efiquipadas de ndios 4. 528.: ,, remeiros para ejquipar em a gal i. e. remarem, e urinas corrutas , Scc. E S Q U E N T A D O R , fom. bacia com tampo marearem, Barros madou lhe efiquipar hum cacrivado , e cabo, nella fe mettem brazas , e com tur com doze marinheiros, Freire .., ejquiparM bateis de gente Callan; 3. 177. , Embarcao ella fe aquece a cama, dTnvemo. E S Q U E N T A M E N T O , m. calor do corpo efiquipada' de molhem jormofias Couto 8./. 4><e. que hio nella. , Gonorrhea. ESQUIROLA J$f. Anat. ou Cirurg.- lafca ESQUENTAR , v. at. caufar calor. Excitar a concupifcencia. fie , enca!mar-fe ; en- de offo. colerifar-fe , enfurecer-fe. B. efquentro-fe tan- E S Q U I S I T O v. Exquifito. to na batalha , que quizero fubir s nos. Efi E S Q U I T A R , v . a t . levar em conta. quentar-fie a bilis a algum, irar fe. E S Q U I V A D O , part. paff de efquivar. E S Q U E R D E A R , v. n. no obrar o que era ESQUI V M E N T E , adv. com efquivana. razo. Defviar-fe do propofito , do ajuftado. ESQUIVANA , defapego, com averso , e defpfezo., de quem bufca a noffa amizade , ou benevolncia. I z e n o , afpereza no trato. Eufir. 1. 3. ella a mim muito efiqttcrdea : Pode fier que lhe fia ESQUIVAR , v. at. tratar algum com efqui$a huma , e boa. vana. Ca(la$i._L. 1, a pag. 83, Bem. Lima egl. E S Q U E R D O , adj. oppofto a direito v. g. 4. porque joges de mim , porque ma ejquivas lado-mo Trazer a efipada defiquerda , / 79 Vaidades que fie devem; efquivar Lofo andaria, com a mo*, efiquerda. P^Per. 2. 106. v.pes Cron. de D. J. 1. % Fazer apartar ,fius OVque ufa da mo efquerda, canhoto. Si- validos ( del-Rei ) foro efiquivando ao Bijpo da niftro- V-. g. efquerdo juzo. Pinheiro 2. 24. prefena : do Soberano ,, Cunha. fie, retirar-.. de mo agpiro : Coft Virgil. , a gralha ef- f e , afaftar-fe efquivmente.. Fugir com o corquerda-, po v. g. efiquivar-fie da- peleja. os pilotos-fie ESQUI F E , fi, m. embarcao pequena , que efiquivo d'aquela voltai,, Epanafiorak vai dentro dos navios, e nos-, paraTe deler defemE S Q U I V O , adj. que trata com. efquivana* barcar cora ella em terra. Tumba rica Wkef- : Efijuiva dr . afpera , que no. admitte ali-, coberta, Ca-ma elreita ufada -nos hoffltaes..'vio. liffea : ejquivos trabalhos-.,, Filoj. de PritiifrTac Lucena fi. 4.5. col; 1. , e para dormir- a feita.; Caf- Icipes f. 12. vsUfnuh ce r> , u , ,-> , ^ S Q U I V O S O , adj. efquivo. U / # J to f.-222. y, E S Q J I L L A , f. efpecie de cebola, alis ai- 'Aulegr.f. 17. y. ; . ^F r lnT7>Mi 1U ' ,, f 0la f , , "; E S ? A variao fem. do!adj.,articular effe. y-. . E S Q U I N A , , C L canto, angulo de rua. J^Ea d'Ireja. ESta

Esa

ESS

EST

, amizadeP ESSE , adj. articular, que determina a coifa cafia eftabekcida ; 'paz ; reputa: famlia -c. < >, de que fe falia pela circunftancia de eftar pro? co ximo , ou no corpo da peffoa a quem falamos J ESTABELECIMENTO , ra, fundao, v - eJf* voffo chapeo, ~c. o u p o r haver fi- principio , creao , inftituio y. g. de hurra do nomeado pela tal pelfoa v.g. ,, effe fujeito, Cidade, religio, Principio de firmeza, e feda em que me fallaes; e defigna identidade indivi- gurana b e m fundada v.- g. ,, efiabelecimento do feu credito , reputao % dual. Refere-fe rmbem aos atributos dados liberdade National, peffoa, ou-coifa de que fe tratou. Ulifipo fi. 125. <rc. d"huma cafia de Commercio , ou outro edificio, effas so ellas , referindo-fe a ingratas, e de- e pefioas annexas a jeu fervio y. g. de fabri.- r > famoraveis. v. Pinto Per. 2. 155. v, F. M. cap. 60. cas Couto 4. 1. c. o. Cofia Virgil. folio pag.,30. V. E S T A B E L I D A D E , firmeza, fegurana; de Sufo c. 40.fi. 222. ,,05 offos esbulhados, elimpos, o fer eftayel > confiana. Vieira tanta mue ainda fiobre effesfietem , &c. dana, em tanta efiabeldade T. d''Agora 1. 1. ESSEGUTAR v. executar. Palm. p. 2. cap. eftakelidade., ou ruina da Republica. 106. ESTABELIMENTO v. eilabelecimento^ Leo ESSNCIA , Filofi conftitutivo de al- Deficripco,, ; v-yu> \ ? 'd guma coifa , a propriedade que a diftingue indiE S T A B E L T A R , v.ar. eftabelecer, fazrrvidualmente de outra, e que conftitue a fua na- me., eftavel. Elegiada f. 225. v. Canto 8. foti tureza. O principal de algum negocio. 168. ult. ed. dezeja que s^eflabdite a lei M Quinta effencia , o gro mais alto v. g. a quin- Chrifo ta effencia da malcia , da perfeio ,, Paiva caf. ESTABIL v. eftavel, '-, 11. Effencia, a poro mais principal, e poESTACA ,-. po- ffncado na terra, aguaderofa dos Timplices,, que fe extrahe Quimiea- do para fofter alguma coifa. Para furar. Uliff* mente. 3. <?v o po aguado 'm que Uliffes queE S S E N C I A L , adj. que conftitue a effencia brou o olho a Polifemo. ( Para fazer eftacada?* da -coifa. no tndifpenfavel, importante. Para prender belas; daqui eftar eftaca, no ESSENCIALMENTE , adv. por effenda; poder fahir donde eft como prefo. Vara aguindifpenfavelmente y. g.neceffario. ada , que fo planta para brotar V. g. eftacasESSO por iffo , antiq. Pin&ero 2.f. 55. dyOliveira; tanchar eftacas , plant-las. ESSOMEDES , fr. adv. antiq. iffo mefmo , ESTACADA , f, fica, campo cerrado onde item , tambm H. Dom. p. 2. f. 140. v. fe briga, faz duello,'ou torneio ,, Conjpirao. ESSORA adverbialm. logo effora i- e. na j . 3 3 3 . ,, entrou Chrifto na eftacada como giganmefma hora. Prefies i t 2 . te Vieira 4. , 341. t. de Fortif. paliada. 5 E S S ' O U T R O , adj. compofto de effe , e ou- Numero de eftacas fincadas em terreno humido 1 , tro , que determina o objeto-prximo da peffoa ou borda d'agua para. fobre ellas fundar algtf"' a quem falamos, com diftino de outro obje- ma obra como ces , ou cafas , 8cc. M. Conq^4. to , que eft na mefma relao. pi. EfJoutros 125. Eftacada de peficadores dentro da qual guar Ulifipo fi. 108. v. yCamoes Epift. a, D. Conftant. do peixe vivo.. H. N. 1. 385.. de Bragana, Palmer. 3-p. c 32. ESTANCADO , m. eftacada , lugar ondb ESTA , variao femin, do adj. articular efte , fe briga , lia ,, teia , no fig. Lucena fi. 410.-co. no num. fingul. 1. ,, parece que fervem aquelks mares ao furiofo. ESTABANADO , adj. inquieto, e adoidado tufo de effiaeado : livro diz effancado erradano andar, e no que faz , fem temo ; como o que mente : vem do Ital. ejteccato. . Cerca .de mahe mordido do atabo, ou atavo. deira , ou caniada feita pelos pefcadores, para E S T A B E L E C E R , v. at. fazer firme, e efta- entrar o peixe per cima- delia na enxente , e fiv e l , fundar v. g. efiabelecer a fiua reputao , ca prefo na vafante.- Caftan. L. r.< . 160. credito. F a z e r , d a r v. g. efiabelecer huma lei. ESTACADO , part. paff de eftacar. F u n d a r , in-ftituir v. g. efiabelecer academias, E S T A O , eftancia v. g. para navios efcolas, a difeiplina militar. Crear v-, g. ,, efi- (ftatio nis) Leo Orig. fi. 33-. v. % Saso do antabeleeeu Rei:. $ M a n d a r , ordenar. Ord. L . $.T. 3. f no , o Inverno , eu ftio , ou Primavera , 012 i, ejiabelecemos que . . . morra por iffo. fe , Oitano. Pratica que o Proco ^ i z aos regueazer affchto , e cafa em alguma terra , princi- zes , de ordinrio miffa grande; Parada-dianpalmente de commerrio. te de Cruz para fe rezar alguma devoo. t. ESTABELECIDO ,. part. paff de eftabelecer Aftron. ; ; falta de movimento ,, que parecem ter os.

557

fe diz o Capito, que fica de guarda a quartel os 5 aftros menores. Medida Itinerria ra- vinte , e quatro horas , e tem a fuperintendenci* be , e Tartara cada eftao tem 20$) paffos delle. Eftado do meio, entre os mecnicos, e geometr. a nobreza , he o de certas profifses que fe ESTACAR , v. n. ficar parado. F. M. c 59, fundo em fciencias v. g. o Pintor , Boticrio , ESTACIONARIO , adj. Aftron.', que parece efeultor , Cirurgio. Ord- L. . T. 00. e L. 4. ho ter movimento v- g- o planeta no Zo- T. 92. , mas devem ter cavallo , e tratamento decente. Raso d'Eftado, motivos polticos. daco quando he efiacionario. ESTADO, o aio* de eftar , demora em ESTADULHO , m. pedao de po como algum lugar. M. Lufi. . fueiro de carro. ESTADEADOR , m. o que faz oftentaESTAES v. Oftaes. o , lardeador , de eftado , pompa. Arraes .7. . ESTAFA , trabalho , e canfao que fe 15 os Judeus efipero hum Mejfias eftadeador,d a algum. Engano maliciofo , com que fe e no humilde como $ Chrifto. tira a algum o Teu , delramente , com,cr de ESTADEAR-SE , v. at. refl. moftrar-fe com empreftimo , ou conta de negocio , &c. Arte ftento , pompa. Aulegraj. fi. t u (do Fran- de Furtar j . 346. Efiiafa de pancadas Ulifics fiaize tat , ou etalag) alardear. po fi 38. dar huma efiiafa. Dar efiiafa, dar "ESTDIO , m. carreira'-,ou rea , ondefe carreira, correr-lhe a fi pateta , obrig-lo a fugir, fazio jogos , tinha 125, paffos geomtricos , he Eufr. 1. o". O charlato, falador, matante, oitava parte de huma milha. que feca , e cauftica, B. P. ESTAIO , m. a eftatura de hum homem a ESTAFADOR , m. o que furta com defaltura, que elle tem eftando de p. Maris D. treza , v. g! a titulo de ompreftitoo , negocia4. c. 11. ., padres de pedra de dois efiadios de o , Scc. Arte de Furtar c. 50. homem d'altura. ' ESTAFAR, v. at. dar eftafa. Furtar com ESTADISTA , f, m. poltico ; verfdo nas deftreza , artimanhas , e indnftrias. Arte de Furmatrias d'eftado. tar f. 6. Canar muito v. g. ejiafiou-me o ESTADO, -f. m. a fituao , e relaes fizi- cav<lh: eas , ou moraes, a pofio , e m q u e f e acha alESTAFEIRO , nu Cdo Ital. ftaffiere ) guma coifa, ou peba v. g. as fabricas ejto o moo, que acompanha o cavallo a p junto ao em mo eftado ; a agricultura em peffimo eftado; eftribo. Vieira Cart. t. 2. f. 208. o efiado dafiaude ; o eftado de cidado , de cati- ESTAFERMO , m. figura de po oue tem vo, de eftrangeiro. Profifso, modo devida. na mo hum aoite , e noutra hum efcudo , onTomar eftado, cafar-fe, ou tomar modo de vi- de o cavalleiro toca com a lana , e a faz volda. Cafa , e famlia com o mais trem de algu- tar, a deftreza confifte em o ferir , e no fer ma perfonagem , ou Principe. Claffe de Ci- alcanado do aoite ; volve-fe fobre hum eixo. dado v. g. ,oEftado da Nobreza, d(KClero, EST AFETA , correio que accarreta as do Povo. Graduao, predicamento civil. Aucartas das Villas para as Cidades , e i eva as to do Dia de $uizo hum homem do meu eftado. os Efiados , i. e. os 3 eftados da Nao. que o correio deixou na Cidade para as Vitia$t Termos , ou circumftancias v. g. ,, no efi em e lugares. eftado'de fiervir;, eftado demifierta de pobreza, ESTAGNADO , part. paff de eftagnarfe. da doena. Coche , cavallos de eftado , para ESTAGNAR-SE v. refl ficar fem correntepompa. Eftado, a equipagem , cortejo , cavalga- za a agua em algum tanque,. Scc. Sem cirduras , coches , pagens , e mais adherentes da culao v. g. os humores do corpo ; o commerpompa , que tem alguma peffoa , em razo de cio , &c. eflagno-fie. ESTALGEM , cafa publica onde os officio , ou por feu grande tratamento. Caftan. viajantes fe agafalho por feu efcote. 3. fi. 279 ,, o Governador eftava com Jeu eftado. ESTALAJADEIRA , dona d'eftalagem. As terras de algum Senhor v. g. os eftados ESTALAJADEIRO , m. dono , e adminifde Bragana , ou da cafia d Bragana. Sagratrador de eftalagem. mor c. o Senhor ^ de mu eftado. o Efiado Maior de htm Regimento so certas peffoas do ESTALXO , m. craveira de tomar a altura, feu fervio cotm o Capito, Auditor , Ajudante, e eftatura dos homens. Qiiartelmefilre , Cirurgio Mor , e 4 Ajudantes , ESTALAR , v. n. dar eftlo , e rachar-fe. Soar fortemente y. g. efitala o ar com trovoet. Tambor Mor , Prebofie, &e. com os qfficiaes maiores. Eftar de Eftado Mayor , e Eftado May or, n Maufimho : V. do Arceb. 6. c, ip. eftalando

jtf*

EST

EST

EST

EST

do os foguetes Arrebentar V, g< & eftalr ofintteAWCeria. $ Eftamfinr os ps eni terra , fair em terra , .ou prTe a p. Viriato. 10. Moftrar de rifo , def'orne , fie frio. % Os offos quebrando-fie, o fal no fogo , a herva verde, o maftro ejtalo. v. g. ,, religicfos , que coni fiai ncme , e habito* Etalar com dpr, pefar, &c. Palm. p. 2. c. 104. efiiampo humildade aos olhos, do mundo Arraes. 7. 7. Ebmpar-fe , inpremir-fie , retratar-je foi. na alma, navonta.de ., Lobo egl. 5. ESTALEJADURA , f fi eftalo. F. M. c. v. g. ESTAMPIDO ,. m. o fom forte v. g. da I 2 3' * fo i arma de fogo , da mina que rebenta ; duma ESTALEIRO , m. a armao de pedras , arvore que Te quebra , e abate. Brado ; eftronfobre que affento as traves, e a envafadura , ou do , aco , feito foado Freire ,, que aquellat armao de madeira , que lbftra a no em quan- guerra acabaffe com algum ejtampido to fe fabrica. Barros 1. foi. 06. Vieira 1. 219. ESTANCA, j eftada. Eujr. 2. 6. Paracol. 2. no inefimo efialeiro , ondefiorafabricada da. , Efiancia , lugar onde fe para.'//. Naut. acabaria. , 2. / . .240. Ser boa efiana a algum, eftar-lhe ESTALIDO , m. o eftalo. Galhegos foabem, for-lhe Recente, alguma aco que faz; do aoute o gmino eftalido : de Pyracmon o e effer m efiana, eftar-lhe mal. fr. antiq. do Notalido foa ,, Phenix da Lufit. L. 8. efi. icxx - biliario j> 12. e 13 filhando muitas mulheres, ESTALLA , eftrebaria. D. F. Man. que lhe foi m efiana. Elana na Metrifica-Cart. co y. eftincia. . ESTA^LO , m. foido forte que faz o vi- ESTANCA-CAVALLOS , f. herva (gradro que quebra , o aoite vibrado , o trovo , os tiola ae.) he purgante. dedos dobrados , ou eftirados, os offos que fe ESTA,NCADEIRA , herva (ftaticevou?quebro , Scc. gramei! Polyanthemum) ESTAMBRAR, v. at. eftambrar a la , abra- ESTANCADO , part. paff. de eftancr : ,v z-la para lhe tirar o crefpo: ou fazer delia ef- pelos exceffos de huma no efktncada beneficncia,-% tambre. i. e. no exhaufta. Canado. Brito Viag, Braf. ESTAMBRE", m. v. eftame. Lei de 7 de / 7 8 . ^Novembro de 1766. as las inferiores Je empre- ESTANCAR , v. at. efpontar. P. Per. 2. r.. ar em tecidos de baietas, ou eftambres. Efitam17, as bombas no podio eftancr a agua. Efre em Hefpanhol , he a la fiada, que ferve tancr, v. n. canar com trabalho. Lobo Corte,: para pannos , eftamenhas , e outras telas , e para e Brifio Viag. ,,, ftamads os foldados do trabah meias. h~ lho, No correr o liquida y. g. eftancou o1 ESTAME , m. da Hift. Natural: os efla-fangue; a fonte , Vida dtMfi c. 40 eftancou, mes da planta , ou flor , so filamentos que na- a corrente de fiua mifiericordta : H. Pinto em cern do centro dela , e que tem no alto huma quanto deu do azeite, crceu lhe , como o no deu' cabecinha coberta de p amarello , pollen. Fio aos cutros efiiamou i. e. deixon de crefcer-lhe de tecer, e tecer o eftame da vida . Uliff. no vafo , fecou-fe o manancial. Efgotar. N> 4. 1 1 2 . entrar mais agua y. g. . navio. -Far efian*ESTAMENHA , fv tecido de la delgado , car' as vontades, e appdfites de fazer' defipezas e vulgar. T. d''Agora 1. 4. * ESTAMBTE , m. droga de veftidos antiESTNCIA , affento, morada. Lugar ga. Caftary L. 3. / . 28b calas de ejvamete deonde fe eft'-, o'para defcanar do caminho. Milo. Lugar onde fe eft de affento por algum tem-ESTAMPA , figura impreffa em papel po v. g. no acampamento , arraiaes , aqui era,'por meo da Imprenfa. Imprenfa d'impremr; a eftanra de Aquilles , ou no campo da batalha; dar eftampa , fazer impremir; A imprefso Cron. Afi. 5.- c. 21. o Lugar, ou pofto no acue Te faz, e deixa y: g, -da planta do p, cemmetter , ou defender a praa, ondf efto o finepe. certas peffoas para o guardar 2. Cerco de Diu f. ESTAMPADO, part. paff. de' eftampar v. 134 : a eftanra S. Tome ,, Freire. o Lugar Livro Imagem eftampada na atina Enei- onde efto as nos no porto. no Sul da Ameda 4. 1 : ps na reya , &c rica , terras com criao de gado vacum, e caESTAMPAR, v. at. impremir alguma jfigui vallara. Taboa em que os pedreiros tem ai ra ; ou efcritura. Arraes 4. 3 s,jemfabortas ,y cal arnaffda , de que fe vo fervindo. Foras Abrir ao buril. Deixar a imprefso , ou fi- pequena com pouca artelharia ,. e gente para fuai gura impremindo v. g. eftampar o g na areia,i de^

SJ9

defeza. Freire, Amaral c. a. Eufr. $. T. fe pe os livros para fe lerem. Obra_ d m aqui hei de efperar pois tomei a eftancia deftasdeira com cafas , ou caixes , e divises onde lembranas to doridas i. e. encarreguei-me fu- efto os livros nas .livrarias. ESTANTE , part. at. de eftar , que eft de jeitei-me ao trabalho , como quem fe encarrega affento , refidencia y. g. Mouros mercadores da eftancia para a defender. Cafa onde eft eftantes na terra Barros 1. 7. 9. Ord. 1.5,1, madeira , ou lenha a pender . talvez he cerca deftelhada. Ramo , ou nmero de verfos em Que eft fixo num lugar ,, o mar coalhado de que fe divMem alguns poemas v. g. as oitavas barcos eftantes a modo de vendas ,; B. 3. Dem algumas epopias ; efitanas de ode, canocada. , ESTANTEIROLA , naut. columna de &c. ESTANCEIRO , m. o dono , ou feitor po ao principio da coxia , a qual folinha o rendai, e junto a elle afliftia o Capito mandando. da eftancia que venda madeira , ou lenha, V. de Lima por Ccuto , e Caftan. L. , e, 74,,-j ESTANCIADO , part. paff de etanciar. tinho-lhe quebrado a eftanteiroln, e defiguamecidt ESTANCIAR , v. n. fazer eftancia , parar muita parte das obras mortaes. para defcanar em algum fitio. H. Naut. t. 2. ESTA-O , m. cafa de apofentadoria publica, f. 241. e 250. fie eftava longe o lugar onde determinavo efianciar. fie , alojar-e , cit. ou da Corte , corrupo de hotao v. nas CidaHift. pag. 308 , falia dos viajantes , que hio des onde os Antigos Reis de Portugal vinho havia paos d\ftaos , onde fe apofentava a fua juntos.. Corte, onde; elles mndavo apozentar os EmESTANCO , m. y. eftanque. ESTANDARTE , m. bandeira quadrada baixadores. V. Cron. Af. 5. por Leo c. 8: M. com as armas Reaes , que leva o Alferes. Lufi. t. 3. c. 26: Refiende Cron. J. 2. c. 63. el-Rei desfez' os eftaos da Villa, que ero como Bandeira. ESTANHADO , part. paff. de eftanhar. em Lisboa, e fibltou Corte, que o acompanbH O mar ejtanhado , lanado de todo, e mui li- apofientadoria pr toda a Villa. zo ESTAPHISAGRIA , herva , alis pioESTANHAR , v. at. aplicar huma folha , ou lheira. (Delphinium platani folio.) lamina de eianho de ordinrio nos vafos de coESTAR, v. n. achar-fe prefente, em algum linha de cobre. lugar v. g. eftar em caza , na praa , em RoESTANHO , m. metal branco mui leve, ma no efpao de rempo y. g. eft nos o qual range , ou eftala quando o dobro. Li- feus 2 4 , 6 morte quo perto, me eftsl Vida de quido eftanbo ,, poa., o mar. Cames. 'Sufo c. 28. Eftar em pe , com o corpo direito ESTANQUE , f. m. monoplio autorizado d'alto abaixo apoiado nos ps. Eftar em fi de algum ramo de commercio. Pinto Per. 1. c. i. e. em feu juizo. Eftar bem , ou mal com 25. eftanque do cravo. Fazer eftanque , refer- algum , correr-fe , ou no fe correr com elle, var em fi o que era commum a todos. O tra- ter , ou no ter amizade. Eftar para , i. e. balho de fazer eftancr a agua que o navio faz, prximo v. g. eft para cair , morrer , caf ar. ou abrio. Amaral 9. Eftar por, ter, futentar a voz v. g.,, afor-s . ESTANQUE , adj. bem tapado , fem furo , taleza efi por el-Rei ainda no foi tomada d' agua , greta por onde entre , ou faia agua do inimigo. Eftar huma mulher por hum homem, vafo , ou navio v. g. fero as nos mais efi- fer mantida , e entretida por elle em^oncubinatanques Amaral c. 12 ,, comofieo vafo fora to. Eufir. 5. 1, Ser compatvel, no repugnar o mais bem calafetado , eftanque Vieira. v. g. com iffo efi i. e. he compatvel v. Ficar eftanque no fazer mais agua. Vieira , g. com iffo efi o que o outro parece dizer em e Albuquerque 4. p. cap. 8. ,., a noficoueftancontrario v. Arraes 16. 11. No efteve por que. A no eftanque de quilha, ecqftado que mim, que iffo fe no fizeffe, i. e. no deixou de no fflp agua pela quilha nem pelo coitado. Ca- fazer-fe por culpa minha , ou eu no fui cauminha de libellis fi. 186. Agua eftanque, efta- fa , que fe no fizeffe. Eftar por alguma coignada , fem movimento, fem correnteza. Luce- fia, concordar , aceitar , convir ; permanecer no na faz crculos maiores , e menores na agua concerto , e convencionado. Convir, fer til eftanque : Barros a agua efiando ejlanque.v. g. melhor lhe eftava fie fe calaffe. Servir ESTANQUEIRO, fi m. o contratador , que de ornato , e vir bem ao talhe , Scc. v. g. ,, arrendou o eftanque de alguma mercadoria. effe veftido vos eft bem. Eftar em tanto preo, ESTANTE, i. pea de madeira em que importar o cufto y. g. ,, efta-me ejia banca em
20&

S6

EST

EST

EST

EST

f6i

/20&- Reis. Confiftir v. g.,", niffo ro eft a] ESTVEL ," adj. firme, bem fundado, duduvida ; ho eft abemaventurana. Ouvir com radouro v. g. fundou hum Reino eftavel Mi atteno. Vieira, eft ai comigo. Deixar je eftar, Luf. .s~ ri,i:. fe r. < Deixai r*u.' vs ,,/* n*r v n .,^. , adj. vul. parado , e immo* no fe bolir , nem mover.. eftar, *- ESTATELADO Com hum certo tom, he ameaa. Efiar bem vel como etatua : ficou eftatelado ; efi~ de fiaude poffu-ia, e efiar bem ou mal de di- ESTAVADO v. eftouvado. Eujr. 3. 1. teiro , endinheirado ; ou fem elle ; eftar bem ESTAVSO y.eslabo. ou mal de letras , eficiencia, poffu-las ou no. ESTAY v. oftacs.. . . .1 Eufir. 5.f 8 efiar meanamente de letras. Eftar ^ESTAZADO , part. paff". de eftazar. em p ,, no r. eft, e cabe com afortuna a f ESTAZADOR', ml o que eftaza. dos homens, i. e. permanece. Arraes i. z. Ef- ESTAZAMENTO, m. canao com falta tar-fe T reflexo". V. do Beato Sufo cap. 37. n. de refpirao, doena do cavallo mui puxado. 4- ,5 eft-te em tua cella : Cames Soneto 81 ESTAZAR , v. at. fazer canar muito cor'he. hum efiar fie prefio por vontade ',, : Ferreirarendo. , andando , at perder o flego. Caufar fi Carta o. L. 2. te efits com as Mufas em fianeftazamento. * U. io cio apartado ,,: Palmer. 3, p.f. 129. Men. ESTE , m, vento dos quatro Cardinaes, o *~MOQ 2. c. 12 7, fe efitavo os olhos docemente que vem do Oriente. "-1 . < dfiombra daquellas fombrancelhas Fundar-fe. ESTE, adj. articular , que limita a extenso , Arraes 5. 15. ,, no te eftes em teu faber per- do nome a que fe ajunta , deignando-o pola ftir com confiana na fabdoria prpria. circuraftancia de eftar prefente , e prximo peffiem-fc parte osfiavores S Mir. Ecl. 8 : foa que falia y. g. ,, efte capote, o que tem na efiarmo-nos quedos Caftan. L. 2. fi 103. mo, u no corpo; eftarabeca no afiezouriESTAR, f. ra. ant; efto, hofpedaria. M. ves i. e.-a minha. Quancfo fe ufa ellipticamente , e com o articular aquelle, efte refere-.fe Luf.s, ESTARDIOTA , fella A efiardiota , ao ao ultimo fubftantivo v. g. a quem traro.. . . .contrario da gineta , aqulla , em que ocavallei- rozas a wixa Cloris, conchas a branca Ddrs eftas ro fe fenta naturalmente, e eftira bem as pernas (i. e. as conchas.) jlores do mar , da terra aqueltios eftribos, hoje fe chama de Brida. las Cames Ode 7. Efte traz memria alESTARNA , perdiz, que tem os ps gum epitto , ou fuftantivo todo adjetivamente v. g. dizem me que fiois douto , e eu por negros. efte, ou por effe o tenho v. Ferreira L. 1. CarrESTATOUDER , m. y. Statuoder, ESTATUA , figura de homem de vulto ta 5; ,, ditofo tu que s efte x p , ou equeftre. ESTE por efteja, variao antiquada do verEST ATUARIA , a arte de fazer efta- bo eftar ESTEIARjV. at. fegurar com eleios. Eftuas. ESTATUARIO, m. o que faz eftatuas. corar no Arraes 7. 23, ,, na confciencia rea ESTATUIR, v. at. determinar, ordenar por. devemos fieiar. v. Eftiar. eftatuto , decreto, Lei, canon. Arraes 3. 2. oj ESTEIO, m. po que feirem , e fobre que mefimo eftatmo 0 Concilio defoana alguma coifa, tambm ha efteyos de ESTATURA, a altura de hum homem; pedra y. Palmeir. 1. p. c. 27. fornada d'frica em p. Grandeza v. g. d volume , ou /. 2. c. %. A obedincia militar he o efteio tomo de livro. Vieira JJ doze corpos defta mef em que fe fuftenta/o pezo da guerra. Lobo. Cam. via eftatura. Luf. 6. 40 ali tereis foccorro, e forte efteio: ESTATUTA v. inftituta efteyo da f Caftan". L. 3. / . 198. .So ESTATUTO , m. ordenao , decreto , efc efteyos do Reino os bons juizes , e capites v. pecialmente os que regulo alguma corporao\Palm. Dial: 2. "Columna, ou agulha. Dior. d* 'v.' g- 5j os EJtatutos da Univerfidade , da Junta\Ourem fi. 501-. 4 Commercio , das Companhiamo Brafil, &c. ESTEIRA , tecido de junco, taba, e Decreto de Concilio. doutras palhas para cobrir o pavimento, e muiESTATUTO , part. paff de etarnir v. pe- tos ufos. A aberta , e rafto que deixa a quinas efiatutas pelas fiuas tds ,, Arraes 5. 2. lha do navio no mar. Ir hum navio na ejleir ESTAVADES por ejiaveis antiq. Palm. p. 2. de outro, pelo mefmo .rumo , e t direco, atraz delle. Freire. Marcar-fie pela efieira do outro C. 145navio ,. manobrar, e nandar via de forte que ESTAVANADO v. eftabanado. Bbbb fe

que levou <X*et^,~ dfcMtjftendefi .ovnt pomm, J quando; he 'hiarrdiffimo., eno o.altera. Palm.+. outro. F. Mendes.c. 6i. ESTEIRO, f. nu efteira mui groffa de ta- p. c. . % Entrar v. g. o cabo eftendefiepeh mar Cames. Correr v. g. eftende-fie orv bua. Albuq. 4- 2- Abranger v. g. at aqui fi ESTEIRAR, v. at. efleirar a cafa , forrar-lhe eftendia a jrifdieo do Pretor, e a mais no. o pavimento ;de efteira. . Navegar a nao por, Eftender o.penfamemo , adiantar a algum paffo mais algum rumo, neutr. Vinato 6. e 7 ESTEIREIRO, m. o que faz t e vende em alguma empreza. H. Eh p. u / . 6. v. ftendia o penfamento a .ajuntar gente. $ Efiender efteiras. a penna na relao , efcrever' largamente. EfESTEIK-O^ m. brao de rio , ou de mar tender f a palavra a ter mais algum fentido,,, ef mui eftrito que fe mette pela terra , ou. rodeia tendiu-fi a manha pelo valle i. e. a luz mae ilha algum fitio , e talvez fica em feco coma tutina. Men. e Moa 1. c. 2. vazante. Barros freq. Lucena ,.- so as terras retaESTENDERETE ,. m. jogo de cartas, era lhadas com tantos efikiros: as mas de. Baor que fe pe humas tantas na meza , e os que.jr> so navegveis por efikiros , que man do Eugo tomo dellas as figuras com guras da'meffrates -,-i Godinho fi. >2 :,, -efteiro d'agua-fdl^a-m fone, e das tnats contand os-pontos v. g. da ,', Barros; no valle de Chefias '.entrava hunuefife tem hum trs, e eft outro na meza tomo teiro do^nutr . Grandezas de Lisboa. effe; ou hum a s , ehum dois ESTELLANTE , adj. poet. fomeado de eflrel-; ESTENDI D AMENTE, adv. pot exrenfev. Ias o efiellante Oiymipod,, Cames. g. <,, .lanar huma eficrtura V. do Arceb: comESTELLIFERO., adj. poet. eftrellado-;. oue diftuso , cit. ;obm Prol. relatamos- Te vofese acompanhado deieftpdHas o eflilhfero ESTENDIDO , part. paff. de eftender.. Afiafol Cames ; a efilsllifiera morada Eneida eftendidas , abertas , crufadas. Vieira, mfk> 7. 32. , nao crefp.. ^ Pro-ftrado v. g. ,,por ESTELLIO^ATO -yi-SbeHionato. Apoi. Dlal., terra, ou em terra. Dilatado em tempo'v. .. pj, 2 1 2 . eftendid leitorado V. do.A^ceb. t. .4. DilaESTENDEDOURO , fo ro, lugar onde fe tado v. g, ,,-eftendida planide, .campina, vdk -eftende v. g. roupa., redes , Scc.. Eufir. 2. 3. ; H. M. 2. 289, A? perna .ejlendida , i. 1. ESTENDER, v. au -deidobrar, e dilatar o -qne citava envdko., .dobrado , encolhido v.g. ,, ociofamente. Eneida 12. 56. ftendidaPmmeftender .as ialcafias. ma, eafid. Dilatar y. g.cia V. de Sujo f. 1. .V.alldcampina r*c. a arvore eftende os- braos*, ramos; alongar v. -g. - ?,ngfiaw>a- Cidade eftenida ao longo de bum rio y, Couto 4'; 8. I-P. a que no he conchegft--efimdsr mo ,, apantamb-a do tronco d otpor, eftender a vida Vieira 4. n. 169. Eftender da, nem apinhoada. .% Eftendidas as velas'i(.oslmites. do imprio.. . Efiknier a vifta,. lhar rendidas , desfraldadas. Fios Sant. V. deS. fiai* ao longe; ^eftender os olhos v . g , por toda a ca- Id. A fama que deixaro ejtendida propagada. M: -Conq. 1. 08. fa , .corre-la , rodeada-com .a vifta. Palm. i.p, mp- J3- no mefmo fentido eftender osolhos, ESTENSO v. extenso.. .loagalos '., divifar olhando ao longe ,,, Men. ESTERGAR ,- v. at. eftmmar, engroffar asve-iMfoa- 2-i capi vi. > Divulgar -largamente. V. forras com eftcrco, eftruraes. <deSufo c. 25 \eftendeu , e publicou a mentira. ESTER CO , m^os excrementos dos animaese Eftender & penfamemo ao futuro. -as efpara ,ftenear as.terras, e tambm o das fatanciasiperanas , ao largo ,,. tdilatar em o futuro Pahn.vegeftaes convertidas em terra ; e outras 'terras3. p. c. 1. Eftirar aooifo que- d deli, ouhe pingues , que fervem- de fertilizar as eftereis, duc-til , em comprimento- . Dfdobrar na mili- ESTRIL , adj. terra , que no d fruto, c 'cia. y. g. eftender os efquadres:. Proftfar., e afim a arvore , ou planta. A fmea mani-derribar v. g. lutando, eftender em terra , ou por -;nha , infecunda. f.ilngenbm , que no procperm ao contrario. -fie ao fal,' deitar-f a toduz- jnada. Mterfa~, era que no ha qoe; -m-lo. S Mir. Eftar >efaSdicfe. Men. e Mo-', dizer.. Correio efteril , fem novidades. nir ca- 1. c. 2 >efixndia-fie. o mar ; .eftender-fe ntemi a ter*- , -que no faz ceifa boa, que fej^^ff ra por TO ieguas , <&c. ,, o ;efp>rto? eftendelouvar. Pinheiro 2. 125. por honclos prazeres Ferr. Od. 5; L. 2. E S T E R I L E v. efteril como hoje fe diz. Divulgar-fe v.. g. a nova; Dilatar-Te o mal, a. ESTERILECER, v. at. fazer efteril, v.m epidemia i. a &jna. M> - DatarTe, difcor- FazerTe etejEl no Oriente parece, que tfierilfr

EST 2 5* -fe v pila fteit , ou direco,

^ST

EST

EST

S6}

ro as terras. Leo Defiripm e. i. rllarido *CCx ;epiic,;, de dor, faudade, &c. Eufr. 1. . e $i V. efitllat. do oiro , que diminuio no Oriente. I ESTERILIDADE , o contrario dn ferti- EST ILHA , lafea , farpa , fazer em eftilidade, e da fecundidade , carncia,, ou pobreza lhas. ESTILHAO , nu aum, de eftilha, lafea de de frutos v. g.--*-da terra ;~dos animaes, pedra, u madeira , ou de bombad'artelhariaarque no gero; do engenho., que no produz; rebentada. Exame d? Artilh. e Bombeiros f. 1(33, ebra alguma , efterelidade de: novas no correio , ESTILHEIRA , no caixo dos Ourives, isTERITISSIMO , fuperl. de efteril: o he huma pea de po, que ferve de fofter a correio veio efterilijftmo Vieira Cart. t. i fi.mao. ESTILLAXO , f. operao Farmac. e ESTERILIZADO , part. paff de eftirilizar. Qumica, pela qual fe feparo dos corpos as partes aguofas , efpirituofas , oleofas , &c. feparanConfipir. f. 30. col. 2. ESTERIL1ZADOR , adj. oue caufa eftrili- do-as das outras mais groffeiras , por meio do dade fempre a negligencia da Agricultura foi aambique, enooftado de vapores , que fie condenso depois com o frio. & O gotejar d'agua eflerilizaaorafitas terras as mais frteis, e grffas ESTERILIZAR , v. at. fazer efteril. -. que cai cie gota em gota Fios Samor. pag. eftruindo as fementeiras. Prov. da Ded. Cron. CCVII. v. col. 1. efta pedra be furada da foi. 163 havendo os ndios efterilizado a cam- continuao da agua. panha de tudo o neceffario para a fubftancia das EST1LLADO , part. paff. de eftillar. O mais puro , mais fino que fe fepara v. g. o tropas. ESTERLINA, adj. livra efterlina moe- chorar he o ejiiliado da dr Jfieira. , Morto da ideial Ingleza , que vale 3^600 reis com de doena , trabalho, ou defgofto que vai confumindo a vida, aos poucos. H- NuV. 1. 424 pouca, difrrena. Eufr. 4. 1. ESTERQUEIRA , lugar onde fe depoito imundicias , excrementos , eftercos para fe ESTILLADOR, f. ra. o que eftilla y. g. unirem ; hervas 'para apodrecerem , e fervirem eflillador de guas ardentes. ESTILLAR , v. at. feparar por eftlao. de eftrumes. Alfuja , ou alfogera. ESTERTOR , L m . Medi ronquido , que v. Deftillar. Ir confumindo , defecando. Arraes 3. 1. a febra em que arco metcmefiilacompanha a refpirao. *s - ESTE VA , . a ponta da charrua, que vai lado a carne. Gotejar; no f. os lbios da na mo do lavrador , e com que elle a vira, e mulher , que cflillo doura Arraes 7. 6: os governa. Planta , rbufto de folhas afperas, olhos eflillo lagrimas Elegiada c. $.f. 4- * fotinofas , fempre verdes , d flor parecida ro- ed. lagrimas, que o corao ejiilla. , e fruto redondo terminado em ponta , cheio ESTILLICIDIO , fi m. gteira d'aga mui de femente mida: deftilla o ladanum. ( Cifitustnue. - Doena , efpecie de difluxo, em que aode gota a gota- ao naris huma aguadilha. Ledon , ou Ciflus Ladanifiera. ESTILO, m. ferro com que os antigos fESTEVA L , m. campo , que d efteyas. crcvio. O modo de efcrever dcada autor-, Cron. J. 1. c. 27. ESTIAR , v. n. parar v. g. eftiou a chuva. o modo de dizer conforme ao gnero de orao; Relaxar, afrouxar v. g. a piedade fe eftia e afiumto , que Te trata ponteiro , que ferve ao Ourives para debuxar , e ao Pintor para abrir na relaxao do clima. EST1BA , Af. fazer eftiba , efmar , a pintura eftofd. Arte da Pint. fi 99. O moorar-.Couto fazer eftiba ao arroz , que fe do com que; fe faz alguma coifa v. g. ,, tem bom , ou mo eftilo decantar-, eftilo ,oniodode ba de colher. ESTIBORDO , m; naut. para quem eft proceder nos tributiaes ; modo de* proceder na vina popa da no , com o rofto para a proa, hc da , &c. O ponteiro do relgio de Sol. ESTIMA , eftima^o , apreo, cafo , 0 lado direito. que fe faz de alguma coifa , ou peffoa. -O preESTIGE, e deriv. v. ftyge. 1 ESTIL, m. medida de terra , em que fe o , ou valia , que fedi, a alguma coifa. repartem os paeis; provaivelmente he corrupo ESTIMAO , f. eftima r defte ufamos de haftil. x mais freqentemente , que de eftima: E5TIMADOR , m^ora peffoa _, que ESTILAR-SE , v. at. reflexofer eftilo , ou do -citUa- forenf. . Ir-fe confumindct. pcu eftima. Avaliador ,, Deus to bom, e to jetf-. Bbbb ii to

to eftimador das coifas Paiva 'Serm. r. 42: ESTIPBNDIAR , v. at. entreter com eftiperrt Profieffores*, Artifias^ Arraes, 1. 13 ,, eftimador das coifas naturaes. dio , affoldadar v, g > ESTIMAR , v. at. fazer cafo , apreo v. g. tropas ESTIPENDIARIO , adj. que recebe eftiperiH efitimo muito o amigo ; a voffafiade; ejiimar as Paiva'S. 1. f 326, v.SiuQue. boas. Avaliar v. g. eftimowo em trez cruza- aio v. g.< dos. Ter m conta , receiar v. g. ,, eftimar o paga tributo. Barreiros Corograf.fi..8. v. perigo ; eno eftimar, defprzar. Eufi. 4. 6. Ma- . ESTIPENDIO , foldada , alario , paga, conlaca Conq. 10. 55. Palm. p. 2r c. '88. o Im- dudta , foldo , de quem ferve por preo. perador eftimava tanto aquela quebra , ( i. e- ESTIPULARO , contrato , pelo qual julgava-a to grande ) que a fentia pela mor of- algum promette alguma coifa a outrem com pafenfa , e injuria, que nunra lhe fora feira ,, lavras folemnes , e o que lha pede, ou o etipu* mfe , tratar-fe com eftimao. Ser eftimado lante, a aceita com a mefma folemnidade, era y, g. eftimar fe efte Panegirico -Teropi-!ufado entre os Romanos ; entre ns he promefnio de fi. Arraes 1. 8. fa de palavra , em onfequencia de propofta, ou ESTIMATIVA , juizo provvel, por- pedimento. que determinamos pouco mais ou menos algum ESTIPULADO, part. paff. de eftipular. < nmero , extenso , grandeza, ou a verdade proSTIPULANTE , c a peffoa que etipuvvel. Barreiros Corogr..,. pela efitimativa de di- lava. adj. Palavras eftipulantes folemnes com verfas juizes pelo arbtrio , e ejtimativa dca-que fe pergunta a hum fe quer dar alguma coida hum Barreiros; na ejtimativa , e juizo das a a outro , e eftoutro a aceita. C. Lufi Q, 84,, jingraduras Barros. com palavras formaes , e efiipidantes. c ESTlMAVEL , adj. que fe pde avaliar; di- ESTIPULAR ,.' v. at. pedir folemnement gno de eftimao , apreo. alguma coifa com palavras expreffas , cm algum : ESTIMULASG. > o afto de eftimular. contrato v. g. as condies, que efiipulou~i ESTIMULADOR, m. ra peffoa , que convenincias, que Machiavello efiipulou entre reis, eftirala. e vaffallos. '. ESTIMULAR , v. at, excitar, incitar, irriESTIRADO , part. paff. de eftirar. For< tar , picar,,pungir, agyilhear v. g-\, o fal ejii- ado v. g.comparao T que no vem natu* mula a lingua i eftimular algum a fiazer alguma ralmhte , ou no convm. ., Provas, ou paffos, coifa;.eftimtdar a cubia ,-^'a.concupifctncua. Irriou textos efitirados para .provar .alguma coifa ,* tar -nflfendr v . ^ *j). as fu^ palavras defcorte- Vieira. Perfeito ,. exacto. Arraes f. 18 tem-fe zes me efiknulrao. Eftimuku-o a ira, a fien-por mui .efiirados Chrijlos ,, Fidalgo nm (Jufualidade, a cubia o. amor da gloria. rado , mui nobre , grave-, autorizado. . SubepESTIMULO , m. o aguilho com que fe bo. Vieira f.' 969. t. u Philifieas to ejlirapico os bois , no. fe ufa nefte fentido ; no fig. dos, to fombrios , que fe arroga autoridade, ref3 irritao caufada por coifa, que punge ,. pica, peitos. aguilhoa v.g. ejimulos de confidencia , de carESTIRSO , nu longo caminho , que catfe ne, da honra , por. incitamento a obrar. a ,., e obriga, . fora o pafo, para o vencer. ESTINHR, v. at. recolher o fegundo mel ESTIRAR , v. ar. puxar por qualquer coifa que aa abelhas fazem ; e nifto differe de creftar. que d de fi "at a entefar de mais y. g. efEST1NGAR , v. at. colhei as velas com os tirar huma corda, eftirar, os braos. Men. e Mo* ftingues; .. naut, a 2. c. 15 efitirando a rede eftendndo-a.' ESTINGUES-, fc m. gl.'cabos , que vem das Eftirar. o cairos Fazer cair ao comprido v. g- pontas das.'velas-ao>meio,da verga; fervem para ejtirau-0 no_ cho com hum tiro cftira coitadir as colher. >} sV. , nha no cho (com pancadas.) Ferreira Ciofio u ESTIO , nu a citao calmofa do ano, en- fie. 1. Efiirar as Iis,; applic-las foradamentre a Primavera ,. e o Outono; Vero. V. de Su- te aos cafos para que no vem a prepofito. V. fo c. 10 vs efio florido de meu corao. do Arceft. fiol. 94. v. Arraes . 21. Efiirarft ESTIO MEN AR , v* au med. comer a gan- ante os fiatrapas Ategrafiaf. \6o. abater fe humilhar-ife., / grena o offo. ESTOMENO , adj. offo' , comido da ganESTIRENA ? peixe , y. efphirena.\ grena. , ESTIRPAC^XO , e deriv. v. extirpao. > ESTIPENDIADO , part. paff. de eftipendiafo ESTIRPE , defcendencia < do tronco,da M. JL. linhagem,, ou famjli^ i u O- trorifo-, ocigenii
j >

SM

EST

EST

EST

EST
7

e raiz de .alguma defccndencia no houvera de ?ou - algodo- entre forro e pea. M. Lufr,, faia ficar nenhum daeftirpe de Gordunx. B- 2. fi. 234- de malha dobre , e gibo efiiofiado; talvez eftes gibes fobrepoftas humas com as outras para em' v. c. 1. ESTITICO , adj. med. que tem virtude adf- baarem o ferro. Ejlcfiar peitos, capacetes , forj^ringente v. g. agua, ou vinho>> ,, pef-r-os de la , ou algodo para nelles embaar o foas ardenres , e accefas em remediar os males ferro , quando falfavo , e para no affentarcm efpirituaes do prximo , que no cuft dinhei- duramente no corpo , fe os abolavo , ouamoro , e so mui eliticos , e apertados cm uemediar lavo com os golpes. Capacetes efiojo , peitos, os temporaes , que lhe ho de cuftar alguma provo. Lufiada 4. 22: v. Arte de juitar cap. 53. Ejiojar ,. na Pintura , he debuxar figuras com coifa da fua fazenda Paiva S. 1. fi. 94. v. ESTIVA , naut: o contrapezo que fe pe ponteiro de ferro rifcando , edefcobrindo o doiao navio para ir em equilbrio , fe vai mais car- rado, que fica por baixo de alguma tinta , bem regado de alguma parte. A efiiva do que a como o efigrafiado nas- paredes. Arte da Pint* JL pacincia leva no a fiabe , quem injuria, ca ir- Q8. ult. ed. Ejiojar carne ,. entremetter toucirita , i. e. o que ella fofre fem fe defcompor. nho cm rafgos k ou furos de algum lombo, e, D. Fr. Man. Cartas, j . 362. Grades de po, cofelo em vinho com algum vinagre , em paneque no poro vo por baixo da carga , para que la barrada , que no deixe tranfpirar. Arte da no affente no coitado , e receba alguma humi- Cf dade. Grades de po mui eftreitas-, com que ESTOFO , m. panno acolchoado com la r fe pavlmento eftrebarias, para que a urina fe ou algodo entre forro, e pea y. ,g. ,, efiofos efcoe por ella. Efpecie de regifto era que fe de Unho, l", efieda , conforme he a pea eftotaxa o preo do po, azeite, palha, &c. pelos fada. Efiofia , na Pint. lavor que fe faz eftofafrkiaes competentes , Leis de 1765. do v. ellofar o efiofo de figuras , ou roupas E S T I V A L , adj. eftivo, do eftivo folfticio no fie fiaz fie no fiobre ouro brunido , levantando ,; Nade. Aftrol: Viriato 11. 20 a rique- a tinta que cobre, defiorte que apparccendo o oiro. za eftival do bofique opaco nelle fie reprefientem as figuras, que queremos. ArESTIVAR , v. at. eftivar o navio, pr-lhe te da Pint. fi. 98. ult. e. < , eftiva, coi-trapezo -T e a eftiva do fundo v. eftiva. E S T O F O , adj. agua , ou mar efiofa, he E S T I V O , adj. poet. do eftio rafo eftivo, quando no enche nem vaza. Barres 3. fioL, luzes eiivas. Galhegos : ao doce vento eftivo 251. at a agua ficar efiofia fiem encher nem vaCampes can. 8. , fiar: D. 2. fi 138. v. quando a agua ejlivefESTO , por ifto antiq. fie efitofia. H. Naut. 1. 08. defeia muito a maE'STO , m- mar cheia. Calor, ardor. r ,, que logo fieria efiofa de todo. Hoje diArraes 10. 7 , nofto , e ardor da concupifieemia. zem efi preiamar. D. 8. c. 6 ,, ceffou o fto' das guas vivas. ESTOI CISMO , m, no rigidez nos prin^ ESTOCADA , golpe de eftoque. cpios da moral filofofia, e infehibilidade dos Gclpc de ponta com a efpada, ; florete, Scc. V. afrcclos r e paixes, de Sujo c. 27 dando-lhe de eftocad/ts hoje di- ESTOI CO , adj. que tem as mximas feveremos , dando-Uie efiocadas. -"' ras do eftoicifmo. Cam. eleg. 10 .,, no efireiteis. EST&FA , fi panno. Vieira jazer huma o corao na Eftoica dificiplina. Vieira 3- 362. ESTOJO , f. m. caixinha decoiro, ou papetnica He melhor qualidade, forte , laia , condio V. do Arceb. Prol.,, da mefma efiofia, lo com repartimentos para navalhas, tefeuns ,, que as pyramdes do Egypto , y : banem de boa efi- facas , canivetes , & c ESTOLA , pea das veftes fagradas , he tofia , de baixa efiofa , de menor efiofia, i. e. forr e , claffe. M.Lufir e Lobo. Ulifipofi.213,, quan- tira de feda , que vem alargando para os extredo fe ajunto com cutros picoes da fua efiofia ' j mos nos quaes' tem duas Cruzes , e outra exteH. Pinto, da Tranq. da Vida c. 2. ,, homens dejrioTmente na parte em que a eftola cobre o pefvil efiofia. T. de Agora 1, 3 : ,, Emperador da coco por detraz; e fe cruza no peito;- ata-fc corre eflofia dos antigos ,f Pinheiro 2. ty:',, palavras o cordo , pendendo , feu extremo de cada lado > t obras so da mefma i. e/conformes.. Palm. pe-fe por cima da alva, e por baxo da cafla., : no fig, Veftido de gloria. M. Luf. a. eftela p. 2. c. 149. E S T O F A D O , part. paff de eftofar. Agua da immortalidade. ESTOLID A M E N T E , adv. tolamente.. C - - v . eftofo adj. ,4." E S T O L I D O , adj. parvo , tolo. Vieira 3. ^32. E S T O F A R , v. at. colchoar., mettend la ES-

5*5

EST EST S66 ESTOQUEADO , part. paff de eftoquear. ESTOMACAL , adj. bom para o eftomago. ESTUQUEADUR A , ferida de eloqwr, Lucena f. 476 agua ou o eftoquear. S Mir. Vilhalpandos 285. / . ESTMAGADO , paff parr. de elomagar-fe. o chocarreiro cem que ejicqueaduras vai ESTOMAGAR-SE, v. at. refl. irar-fe, indiESTOQUEAR , v. at. ferir cora o eftoque^ gnar-fe , agaftar-fe com algum por alguma ofou de eflocada. Fenis da Lufit, L. H. fnfa , &c. ESTORAQUE , m. goma , ou liquor aroESTMAGO, m. o bucho, o ventriculo, matico que fe extrahe de huma arvore defte noa parfe do animal onde fe faz o cofimento , e me , o qual fe coalha , he eftoraque liquido exdigefto dos alimentos. Sofrimento , bojo trahido por cofimento da cafca da mefma arvov. g. tem eftomago para fifrer tudo. Animo v. g. ter bom eftomago na adverfidade. Eufir.re. {\Styraceum gummi.) 5. 4 : Cam. Lufi. quefiemprevem de eftomago ESTORCER , v. at. torcer v. g. eftorcendanado: e Canto 2. eft. 85 louvo o eftomagoo os dedos , de dor, e afflico , ejhtcer as da gente, que tantos Ceos, e mares vai paff an- mos; feto eftorcer com dor do golpe- B. Ciar. do. Efta nova no lhe fez bom M. c. 21. e c. 89. efitorcer os dedos. Luf. 1. fi. 180. col. % Ser de bom, ou mo efto- ESTORNINHO^ , m. ave parecida ao mago , i. e. gnio. Arraes Prlogo, gofto tordo, feno que no he to negra , e tem alpalavras trocadas nunca foro -do fabor do meu gumas pintas brancas, Sturnus.y eftomago. ESTORROAR , v. at. desfazer os torro que ha na terra. acarretar muita auctnridaafc ESTOMATICO , adj. Med. v. eftomacal. ESTOMENTAR , v, at. limpar dos tomemos. ESTORTEGAR, v. at. eftorcer, ou torcer f. Bater como fe bate o linho para o efto- com os dedos-, ( B. P. traduz Luxare , deslecan)' ora peffoa qw mentat. Eufir. 3. 2. ,, efiomentar algum-, no fi. ESTORVADOR , m. etorva. adj. coufa que etorva. m**com palavras , remoques, &-c, ,, pancadas, Aulegrafia f. 21. ESTORVAR , v; at. impedir , embaraar a ESTONAR , v. at. tirar a tona, ou cafca. quem trabalha ; tomar o tempo deftinado par outra coufa ; impedir , atalhar v. g. eftorvar B. P. ESTOPA , a parte mais groffa do linho , os bons internos de aluem -, a morte vflorva o efue fica no fedeiro , quando o affedo. Cafiaperado bem; Cames eleg. 1. eftorvou^me, que fent a eftopa , em Lisboa , cafa onde as mulheres filhos lhe levaffe Uliffea ; eftorvar as bodas, o meretrizes , ou criminofas vo em caftigo traba- cafiamento , &c. Eftorvar o anzol , reatallo lhar , desfazendo amarras , Scc. junto cabea para que' fe no efcoe; ou para ESTOFADA, huma poro de eftopas que o peixe o no corte por al da corda. embebidas em algum liquido v. g. huma efilo-Vieira eftorvar o anzol para que o pexe th pada de ovos, *c. it. Eftopa acefa , com que no corte. Defviar y. g. eftorvar a preza ao alguns attro por brinco de entrado. t. de Bom- inimigo ,, impedindo que a no faa. Amaral 4. beiros y. coxim , Exame de Bomb. fi. 330. ESTORVAS , pi. naut. as cofturas d ESTOPAGADO , m. nome de huma ef- o , d'alto abaixo. pecie de aves que apparecem no mar na derro^ ESTORVILHO , f.m. dim. de eftorvo, imta de Angola para as ndias. Pmentel. pecilho, ESTOPAR , adj. prego eftpar , de cabea ESTORVO , m. obftaculo , impedimento. muito larga , e p curto , com que nos navios Menina e Moa 2. 12. , penedos , que fiazih Te prego pranchas de chumbo , e os mangores eftorvo s guas do mar. H> Naut. u f. 93- das bombas , &c. caminho cho fem alti baixos nem eftorvo? ,i ESTOPENTO , adj. fibrfo como a eftopa. Defvio, interrupo v. g. eftudarfiemefCaftan. L. 3. torvos com os eftrvos do tempo Frefaf ESTOPIM , m. so huns fios de algodo meus peecados so eftrvos de que ... Chagas: banhados em plvora , e cobertos de papel, progreffos fem eftrvos Corda com que oue fervem de communicar o fogo nas arvores fe reata o anzoT, e fe etorva, y. eftorvar; e de fogo , rodas , &c. Exame de Bombeiros. affim o remo em parte fraca para no eftalar ESTOQUE , m. antigamente era efpada por alli. curta. Hoje he efpada amais comprida de 6.7. ESTOURAR v. n. dar eftouro , rebentar de ou mais palmos, Efitoque real , inignia deeftoro. Lufiada z. p i . efteura o pd fiidfittrt Rei, que o Cohdeftavel tem no axSio de Coreficondido. . 1tes , tkc ES-

EST

EST

567

" E S T O U R A Z , adj. que rebenta de eftouro,' *upfo , damnado fyfic , e moralmente. V. do Arceb. 1. ,2. vidos, ecofttsmes eftragados : .com eftrondo a eficuraz granada. fiaude eftragada homens ejtragados perdidos, E S T O U R O , m. eftampido com que rediffblutos, devafos. Paiva Serm. 1. 56. to -tenta a bombar., a mina , com que defpara o perdidos , e eftragados, que fie no cerrem dos vi.tiro forte. Efiourds , vulg. pancadas fortes dos Gofto efiiragado, mo , depravado, ena -deu-lbe quatro eflouros bons. . E S T O U T R O ^ a d j . artcul. compofto de efte, matrias de difcernimento fobre literatura , poee cutro, determina o objeto defigtiaudo , que fia , e boas artes. Freire ,, l\zongear a goftos vida Jom. d^Ajrc^p he alli prezente , e prximo a quem falia , e eftragados. da.jua xs moftra, mas diverfo de outro femelhante, e 1. 3. c. 15. ESTRAGADOR , e adj. que eftraga. prezente v. g. -efte livro eft bem encadernado , e ejtoutro no lhe cede. Barros Ciar. CamSes, <b-c. ESTRAGAMENTO , fim. eftrago. P . K ESTOU VA D O , adj. iam. defattentado , e- 2. 98. ,, efimgamemo de edifcios nobres. t ESTRAGAR;, v. ar. arruinar, deftruir y. g. -fem cuidado, no que faz. a faude , a fazenda. Depravar y. g. E5TRABUXAR , v. eftrebuxaT. os cofiumes., o gofto , as leis, &c. Fretre E S T R A D A , f. fi, caminho pblico, largo,, -oppofto a azinhaga , atalho , vereda', carreira-, pag\ 83. Efiragar os 'veftidos, com mo trafe, corromper-fe v; *g. efita$ Eftrada encuberta, na Forr. corredor; Ejtra*- to , Scc. da de rondas , na Fortif. rua entrego terraple- -gov-fie com os regatos ffa Afia ,, Marinho Difc.. E S T R A G O , m. ruina , mortandade , per410 , e,muralha , por onde vo as rondas. Efirada .de S. Yage T a via lctea.. Eftrada,. real, da v. g. o eftrago que o inimigo fiez na aro meio , e caminho mais-Teguido, com menos mada , ou Cidade com a artelharia , com ferro -erifcos , edifficuldades para fe confeguir alguma fiogo , nos edifcios, fortificaoes, vidas , fazendas. da fazenda., .eoufa. Deitar-fik na eftrada com algum ,. tocar Defperdicio , e perda v. g. dos cofitumes , do detraraente alguma matria,, paia coiher de com faude. ' Depravao v. g. quem pratico, o que quero faber cerca delia. gofto .nos .efitudos. Tirar algum e[Irada , i. e. ao modo fcil, ESTRALADA , bulha , rumor, e defordem , que fe fabe , e confta , com gritos ,, e ufual v. g. .-.,,. nao o tirareis eftrada do fiai-tr commum ,,. Lobo. Tomar a -eftrada a h ou procedimentos pblicos, coufa foada , he faguem , anticipar-fe-lhe na marcha ; tomar a mil. v. -eftrondos , fiazer xftraladas. mo , e anticipar-fe-lhe no que nner dizer ou S T R A L O y. ( eftalo. S T R A M B O T I C O , adj. fm. extico, ridfezcr. Ladro d' efirada , que rouba nas efi- ESI culo, a f e t a d o , , extravagante v.g. conceitos,, tradas .aos paffageiros. E S T R A D A D O part. paff. ; de ftradar -co- penfamemosfeerto ( d o lat. ftraclus) v. g. ,,-eflradado com . E S T R A N G E I R O , adj; o que nafceo em .tapetes Carta do .Jhfi. D. Henrqm t. 6. terra eftranha ,, e no he naturalizado naquella .onde refide.. .'Palavras. que 'rio so por -Btc^t H.. Geneai. ESTRADAR , v. at. cobrir v. g. com tuguezas , ou da lngua , a cu}o refpeito fe diz tapetes, Pavimentar , affohar ; eftender,por -que so eftrangeiros- ' eftrangeiros na ter, que terra. Pftradar , de eftrada , abrir, fazer ef- ra, Lei, e nao Cames -aor irada .;- por na eftrada , encaminhar, guiar v. g. v de terras eftranhas , e foi romad na paffagera. Arte da caa. f. alheio do natural -,, para a gloria. no pd fer a Deos obra mais e eftranha, E S T R A D I r t H O , nu dim. de eftrado. E S T R A D O , m. affento de madeira largo, que confundir peccadores PaivM S. 1. fi. 3. v guJtfj^ t rafo , pouco erguido- d cho , onde fe fen- , E S T R A N G U L A R , adj. veias.eftrangv,' -tavo as mulheres a cofer ,, e lavrar. .Men. e so ramos das jugulares internas. T^ Ant, E S T R A N H A M E N T E , adv. com eftd j&oa C. 1. c. 3.. ? E S T R A D O ' , adj. (db latim ftratfus) alaftra- 'Maravilbfmente , extraordinariamente. ESTRANHO , adj. famil. menino -d , juncado os paos erondeftrados dramos, que filom ,, Lopes Cron. J, 1. p. 2. c, 9. fi-19. efquiva , e foge^ das peffoas no familiares. ESTRANHAR , v. at. no conhecer, e acharc 1. antiq. E S T R A G A D A M E N T E , adv. com eftrago. Te nVo a refpeito d algum, ou de algum lugar, u f o , moda, modo de vida, eftado novoV 5 com diffoluo y. g. viver E S T R A G A D O , part. paff. de etragae* Corr e fofrer algum embatao , ou pejo da falta- de; ufoj,

*m w

f o , e familiaridade. Achar novidade , fazer os de ferra , baas , lafcas, efquirolas de 0(10%. efpanto como de coifa defufada y, g. ,, eftra- &c. EJtranho , alheio v. g. eftranho de fi, nho hoje o voffo filencio ; eftranhei logo as palavras Eufr. 1. 1. tneigas , de quem fora to efiquiva , e rifipida.% Dif- E S T R A T A G E M A , ardil, aftueia. militinguir de outros objecios pela eflranheza , que tar para fazer damno ao inimigo. Elegiada j . 23^ caufa a ceifa , que fe diftingue affim ,, Ferrei- de'ordinrio fo ufa no mafeul. A r t e s , delrara Brifto A. 2. S. 6. quem haver , que a no z a s , maquinaes polticas p ^ confeguir algum eftranhe de todalas outras ': falia de huma don- fim. Fineza, lance v. g. de cortezia.. 1 zella mui formofa. Reprehender a novidade E S T R A y A G A N C I A , e deriv. v. com Ex.l m. Vieira ,, eftranhou-lhe el-Rei o defcomedimen- E S T R A V A R , v. n. (diz fe dos cavallos, e to com palavras graves lhes eftranbou o deficui- outros animaes.) Lanar o excremento 1 do V. do Arceb. L. 6. c. 23. Caftigar. H. ESTREA , u (ou antes eftreya , eftreyad, Dom. p. 2. j . 152. ,f lhes ejlraribaremos nos cor- oftccyar) propriamente o dom ao principio.rio pos , ejazendas, ou haver es na Carta dei Rei anno ; alis janeiras ; mas no fe ufa nelle fenD. j 2. ~je com algum ,, no o converfar tido ordinariamente, ainda que ha exemplo delamiga , e carinhofamente e , o qu e fe acha novo , le na Mon. Lufi. 6. parte. Suceffb em prinou tem alguma queixa . V. do Arceb. L. 2. c. cipio d'alguma aco do qual fe frma conjetura do qual fera o feu xito , fegundo a elreia 25ESTRANHAVEL , adj. digno de fer eftranha- h boa ou m ; qualquer coifa de que fe toma agoiro , ou annuncio para o futuro. Barreiras do , reprehendido. Tcito Port. fi. 151. ESTRANHEZA , fi a qualidade de fer ef- Corogr. ,, tomaro da conformidade d^efte nome tranho , e fazer abalo, ou efpecie por fer novo, to boa efitreia-,,: tomo. efte acontecimento por e defconhecido , e etranh terra , gente , efti- boa eftreia ,, Freire. Deprecar boas eftreas, delo. Tratar com eflranheza., i. e. como quem fejar profperidades no principio do anno. M, L. eftranha. A qualidade de fer etranh , no 5. f. o deprecamos boas eftreas quelles, que decompatriota. Lucena ,, a careftia da terra , a ef- fejamos bem fiuceedidos. tranheza da gente. A imprefso , abalo , efpanE S T R E A D O , part. paff. de eftrear. Bem, to , que faz a coifa nova , no vifta , extraor- ou mal eftreado, por bem parecido , bem dotadinria , e tafoez digna de reprehenso v. g. do ao nafcer , da natureza , naquillo que ella caufa eflranheza, e maravilha ; a efiranheza, que ento d. em todos caufiou o fieu, defipejo , e mmodefim efild E S T R E A R , v. at. fer o primeiro a fazer alCoifa maravilho fa , aco extraordinria , eftr guma coifa dizem as vendedeiras eftreie-mt, ranha v.g. , contar ejtranhezas M. Luf i. e. compre-me hoje o primeiro , e tambm Lufi. > 3. 122 namoradas ejtranhezas que efiranhe- eftreie comigo. EJlrear o anno , principi-lo fa%as que vejo ! i. e. objedtos novos extraordi- zendo alguma aco y. g. ,, eftreava o anno manarios. nifieftando o animo de beneficiar os vafallos M ESTRANHO , adi. eftrangeiro. Cames Lufi. Luf. t. 6. f. 80. col 2. ejirear-fe com almas, dar5. 2. ,, vejo hum eftranho vir de pelle preta. lhe cfmola pela manha. ; Vifta efitranha do coflume Pinheiro 2. 134. ESTREBARIA , *cafa onde fe lhe recoPeffoa eftranha , defconhecida , no familiar. lhem , e penso belas, Deconforme v. g. eftranho da razo alheio. ESTREBUXAMENTO , m. movimento Nao parente. Que vem de fora da terra v. convulfo dos braos, e pernas. Veiga Ethiop.f g. mercadorias efitranhas, eftrangeiras. E affim 4 0 . exemplos eftr eftranhos tirados de outras famlias, ESTREBUXAR , v . n. ter eftrebuxamentos ^fe pebas ?lfoas c de outra nao , e taives de fora do com os ps, e braos. fie , debaterTe v,, V | o . Vieira. Vie Doutrina , ufiosfi. eftilos , cojlua ave de rapina Fernandes arte. at. m Wpranhos no naconaes. .Andar eftranho bater. H. N. 2. icx3 ,, eftrebuxoH os braos com ae^mpuma iguma c coija , alheio , ou novo nella. Coitanta juria que abrio as camizas'. fa exrraordinaria , nova , defufada , defacoftumaE S T R E C E R - S E , y. ar. ref. ufado paiivamenda , que caufa eflranheza. Uliffea ,s eftranhos vulte. S Mir. tos 4. 38. maravilhofo o lvor.ejtranho 2. C. diminue antia. afiaude no fie eftrece i. e. no 2 de Diu j . 3 329 ^ no vulgar. Moftrar-je a 9 55^1 ESTREITA. Men. e Moa I. c. 3. a defaalgum defconhecido no miliar. Arraes 3 ventura as trouxe a tanta eftreita, mi feria , in*5- Coifas ejtranhas nas jeridas, so peda fortnio.

563

EST

EST

?-

EST

EST

569

ESTREITAMENTE , adv. com ettreiteza v. gemia, inquirio , &c. refidencta , exata V. do 5 Em pouco efpao de lugar, e tempo. Co*m Arceb. Eftrito cerco pofito praa.,, apertado 2. Cerco de Diu fi. 102. Ejreito abrao , apertodo rigor. Apertdamente v. g. abraar ESTREITAR , v. at. tirar parte , diminuir a tado. M. Conq. 5. 29. a vide coftuma ter o T^rgura , efpao, rea, vo , extenso v. g. olmo eftrito entre apertados laos ESTREITO , m. poro de mar entre duas, efireitar , ou apertar o veftido. Diminuir na defpeza. V. do Arceb, ,, eftreitava cada vez mais coftas pouco diftantes, que communica com ouogaftodafiua peffoa,, Prefies fi, 83 mais eftrdi- tro mar v. g. o eftrito de Gibaltar. Aperto , ta quem mais tem. Efireitar, a regra , ou ordi-preffa. Palm. p. 2. c. 6 Bramir, que fe viu nria , por irem faltando os mantimentos, ou em tal ejtreito , (de o quererem matar) e logo no para poupar. Apertado v. g. efireitado neftaeap. 71. ch. p. *. tieceffidade. Encurtar v. g. efireitarfe a difian- ESTREITURA, v. eftreiteza. V. de D. cia do tempo Vieira. Diminuir. Ferreira L. Paulo de Lima c 10 A eftreitura , e rigor 2. Carta 10 ,, a rima eftreita a liberdade do ver-da vida monaftica ,, Fios Santor. j . CCXI. % Fafo. Efireitar os limites do imprio Eneida 7. brica do eftrito, L e. de gales , paffamanes , 23. Onde o rio eftreita Qneutramente) Caf&c. leis noviff. na uretra, aperto, e difficultan. 3. fi. 26. Diminuir, o horizonte v.g. dade de urinar, que confervo os que tivero goJ o Inverno tormentofio , nos eftreita os horizontes, norrheas mal curadas. e os encanecidos montes &c. f, dimintr ESTRELLA , f corpo celete esfrico er em largura y, g. eftreitafieo valle , a gargan- denfo , que luz com luz prpria, ou alheia. ta ^dos montes, a madre do rio Leo Deficrip. e poer. os olhos. M. Conq. 3. 88. Eftrel^ 3 3 . Eftreiia-fe o horizonte com as nuvens las da terra-, flores. do mar , marifco , da groffas que o abato , com as cerraes , nevoei- feio de eftrella, ou antes das eftrellas fegunros que toldo o dia ; e aflim eftrrtarfe a vifta do fe reprefento na Pintura , e Excultura. Efporiaufa das cerraes % via eltreitar-fe a Lei trella horogial, huma das 2 primeiras , que efdeAWMto na Europa , com a introduo de novas to na bocea da bozina. Avellar Cronogr.fi.91. heWfm (Pinheiro. 1, 63.) i. e. diminufofe o n Eftrellas fixas, e errantes v. eftes artjgos , e o mero dos Chriftos , e fieis. artigo polar. Deftino , forte, a eftrella, que ESTREITEZA , o pequeno efpao de tenho nas cortes. Eufr. 5. 8. Fortim eu redur lugar, rea, vo , territrio-, reino , poefses , fto, em forma de eftrella , de quatro , ou feis neftado , tempo- Vilhalpandos 5. fc. 5. naquella gulos. Meth. Luf. ou obra. de muitas faces cada detempo chorou, riu , ameaou , rogou: alo- numa das quaes flanqueia a outra, fortif. Mod. jado com com parcimnia na meza , e tra- Chegar a algum lugar com as eftrellas , no f. to , aperto. Falta de largueza^no dar. Palmer. elevar ao Armamento, fingir, que fe transfor4. / . 38. v. Aperto de moleftia,.trabalho. mou em eftrella, ou aftro como Virglio a Aumdos tempos trabalhofos , efcaffbs de cabedaes. gufto , iScc. que coifa pps os homens entre as efS Mir. Vilhalp. Vieira. Familiaridade , ou trellas , fie-mq ofiaberemdar Lobo. Ver efintima amizade. Apertos , afflices , calami- trellas ao. meio dia, padecer muita fome. Eftrellas de Atbenas , herva que produz' flores fedades v. g. accudir nas D. Franc. de Port. ESTREITO , adj. no largo , de pouco efpa- melhantes a eftrellas (JStella Attica , Amellus. i) o y. g. ,, porta eftreita , ou apertada ; de pou- Ter eftrella na tefia , fer tolo. ca extenso v. g. ilha eftreita. Caminho ef- ESTRELLADO, mufgo de pedra munitrito fios direitos paffos dos Alpes, &c. Intimo das , de folhas largas groffas fumarentas , e fov. g- eftreita amizade. Cojta Virg. Que no bre poftas como efcamas; do flores como. efconrefponde grandeza , ao tfierecimento do ob- trellas {Pulmonaria ,'* ou Hepatica , Stelaris, lichen jeto todo o louvor lhe he eftrito , diminuto arborCus.') D. Fr. M. Concifo v. g. eftilo Lucena 7. ESTRELLADO , adj. Ceo eftrellado , limpo col.. 1. Exato, mido v. g: eftreita conta. de forte que pparecem a$ eftrellas, Que tem Pr algum em termo eftrito, i. e. em aperto. malha na tefta, branca, da feio de eftrella v. .Eftrito., parco no gaito , e defpeza. Jejum g. cavallo , vcca- jrango<v. eftrellar eftrito , rigorofo , e mui mrtificado. ff. do Ar- adornado de eftrellas v.g. roupas Palm. ceb. 1. 2. pai afpero, ou eftrito Vilhalp. 3. f. 119. v. at. 1. fc. 1. Mefia eftreita , onde nem ha abaf- ESTRELLAMIM y. ariftolochia longa. Cryftana V. do Arceb. L, 5. c. 16. Efireitadili- ley. vCccc ES-

ESTRELLAR , v. at. de cfmha j fregir at o. Eufr. 3. 4, ao homem medrofio tudo oefitremece. v. n. Tremer v: g. ejiremecerfpos corar y. g. eftrellar jrangos, plos Uliffea. & Tremer de fulo-, medo , de ESTRELLEIRO , adj. cavallo , que lepaixo amorofa Lobo Defieng. Difc. 8. o vanta muito a cabea - como fe quizera olhar pateu eftremecer to fem tempo. Eftremecer fiobre ra as eftrellas. ESTRELLINHA , f. dim. de eftrella. Af alguma v. g. fiobre o objeto que fie ama, ter tremores de inflo que lhe fuceeda omenorrrial,, terico final orrograf. Vieira i. 309. fiobre os filhos Carta de Guia fi. n 8 . it. ESTREM , m. corda , ou calabre d'ancoK. Caftan. 2. f. 160. c. 1. e 168 col. 2. (do In Temer rauito. Ulifipo fi. 8. voffasfilhasefinmecem fobre vos no errarem e fi. 262 , eflre* gkz ,. Strng. ) ESTREMA , pedra de marco de terras. meo fobre o que me mando, %fie ,2. C. de Diu fi. 328 comea o monte todo eftremecer fe : at* Caminha de Libellis. ESTREMADAMENTE , adv. mui bem , por o efpantof (a de facrificar huma filha), de qttt fie eftremece o amor, e fecha os olhos a natureza,, eftremo. P. Per. 2. c. 28. eftremadamente muni Vieira 4. n. 163. do, e petrechado :indignado. Vilhalpandos ESTREMECIDO , part. paff. de eftremecer. 1. Jc. 1. ESTREMADO, e outros deriv. v. com ex, Que tem tanto amor que anda tremendo do fendo que bons Autores efcrevem com es. Bar- males receiados t e temidos^ ao objeto amado: ros 3. foi. 33.. y, cot. 1. ,, eftremar e Palm Chfiftaes da alma aborboleta. p. 2. c. IOJ.!doudice , , : ns aqui daremos o ESTREMECIMENTO , nu tremor do corfignificado ; que he , diftinclo , abalifado , no fi-po repentino por doena. Temor afrectofo, 2ico , e no fig: ejtremada jormofura , difcri- nafeido de grande amor , e fulo de mal, que o , faber, esforo ,, Nobiliar. Auto do Dia deacontea, ou de leve mal acontecido coifa amar juizo, Menina e Moa 1. c. 6. era defiormo- da v. g.. o eftremecimento com que te adoro: Refiira eprejna eftremada i. e. no vulgar : ,, fende Cron. % 2. c 132 ,,, criado com tantMmf ItMWU to eftremdo cavalleiro Paimeir, p. i.e. 13. ... e eftremecimento os efiremecimentos da^ a. natureza vos fez , Senhora , o eftremada. criftaes da alma f. 4. e 83. Palm.p. 2. c. 87. ESTREMlDADE, f. y. extremidade. ESTREMAR, v. at. feparar as coifas , divi- ESTREMO, m. a extremadura , ou raia,' dilas cada huma fua parte , que fe no con- e confins do reino. Orden. ?, 115. -2 : v. extre-undo oseftremos , ou limites ,, deslindar v.g.,, mo. -do rofario , contas padrenoffos. H. Naut: i.ff. 280. montes que fortalecem , e eftremo a Attemanba Pinheiro i._ 43. Chegando onde dois caminhos ESTRENQUEIRO (<ft aftrem) v. efirinqmim fi eftremavo B. Clarim, cap. 20. ApartarH. Naut. t. 1. f. 173. brigas, ou peffoas, que efto brigando,. Ord. L. ESTREN UO, adj.. forte, esforado. Vida d* 5. T. 36'. r 1. lanar do eftremo , ou confins ,, Chrifto por Alcobaa ,, Proem. Barros. Apartar, defviar v. g. eftremar con- ESTREPAR , v. at. fincar puas , eftrepes em verfapes, que no agrado. Eufr. 1. 4. EJlreralgum lugar. %j , metterTe plos eftrepes-,. mar , diftinguir v* g. o bem domai. Avan- eferir-fe neies. Caftan. 3. / . 143. te jar fazendo d-ftincTor, e abalifado a-s armas, ESTREPE , nu abrolho , pua de po , ou para que a natureza , e a fortuna o eftremar a an ferro , que fe prega na terra, junto a vallados, tre os outros homens Paimeir. p 2. c. 136. em ,, foffs , para fe pregar nelles quem vai a Troffos de ofiro,, que eftremavo huma cr da ouentrar , e paffar. Freire eftrepes , e puf de tra Palm. p. 2. c, \6<i. Separar v, g. < ferro. os' bons , dos mos-, no os confundir. fie, ESTREP1TANTE , part. at. (do Lat. Smfi dftinguir-fe y. g. eftremar-fie do vulgo. Ulifipo to) que faz eftrepito , ou eftrupido. Viriato 5f. 1.. v : ,, eftremouf na valentia Arraes 4... 8. 58. e-9. 86. poet. t6 :. a peftefieeftr ema entre todos os males Confi-ESTREPITAR , v. n. fazer eftrepito. M pir. fi. 318. a.Mentira logofie.ejlrema da ver-Jmbo fi. 30 eirepitando jpa dade ,, S Mir. Efirang. ESTREPITO, m. eftrondo , rumor v. g. ESTREME, adj. puro,, fem. milura y. g.,, dos cOmllos andando. Cames Lufi, 6. 64. Sr vinho, ou agua eftr eme. eftrepito da guerra C. Soneto 210. EfireyW ESTREMECER , v. at. fazer tremer, cau- das vozes novas, fom eftrondofo. Freire prol. at- temor. Freire U u U 20. pag.. 2^7.pr. edi- Sem eftrepito de juizo- j. i. e. fem as formalidades:
oc-

57o

EST

ST

EST
ttdinatias , de plano, fummarlamente. Ord. 3.

EST

57r

ESTRIBILHO , nu ramo de verfo , que fe repete no fim de huma, ou mais eftancias. f. ESTREPITOSO , adj. que faz eftrepito. Enei- Bordo , palavras de que algum ufa fempre. da 12.163 ou o vat Apenino eftrepitofo , quando ESTRIBO , m. pea de madeira, (y. caamos aftnhos fulminados fente nfidofo , eftrondofo. bas') ou de metal, em que o cavalleiro' mette as ESTREZIR , v. at. de Pint: Nwes f. 61. pontas dos ps , e fe firma para montar, Scc. % Nos coches , obra feita para fe fubir por ella v. o debuxo bafe de primeiro fazer em hum papel aos coches. Perder os eftribos , no perturbardo tamanho do painel, e ento fe loa de picar para fe eftrezir ; he paffar hum panno, que tem den- fe, como o cavalleiro , que os perde , e no tem tro carvo moido futiliffimo por cima dos furos, onde fe firme. Eftribos , t. naut; primeiros para deicharem o rifco no papel, ou t-la debaixo cabos, qe fervem como de degros enfrexadura. Fazer eftribo em alguma coifa, fazer funque fe ha de pintar, ou bordar. -. ESTRJA , f- da columna , a parte concava, damento delia , efcorar nella. Arraes 5. 16. faou meias canas delia, cavadas entre as pores zendo noffo ejtribo na maldade. Ter o p em dois ejtribos, negociar o xito de fus pertenetf mvexas. STRIADO , adj. lavrado de meias canas; por mais de huma via , de hum protedtor, ter niais de huma adherencia. it. Eftar bem com <jue as tem. ESTRIXO v. hiftrio. Vieira entre os Cithe-ambos os bandos, e partidos. Ejtar com o p no eftribo , i. e. de caminho, para metter-fe a tfedos, e efiries. caminho , fazer jornada. ESTRIBADO, part. paff. de elribar-fe v. ESTRIBSO , eftribo grande. Por eftiro pa- ESTRIBORDO v. eftibordo. Caftanbeda. rece erro d'imprefso na Arte da Caa. ESTRIBUXAR-SE y. eftrebuxar-fe. FernanESTRIBAR, v. n. firmar as pernas, e def- des Arte da Caa (do Francs , trebucher) can-ls mettidas nos eftribos. % Firmar, fofter ESTRICOTE , m. ao eftricote, t.-e. mifv < g- 31 0 varo forte nos decepados braos eftriturado , confundido com coifas vulgares, e vis. bando ,? 2. C. de Diu f. 274. ' Fazer fun- B. P. damento , efcorar. F. Mendes c. 65. como gen- ESTRIDENTE, adj. que zune , que faz forrr te , que eftribava mais nas palavras. Eftribar agudo, que rechina. Cames pelo arOsfarpoes a> affentar , fundamentar- y. g. efiribando oseftridentes afetaLufi. 3. 49. e 10. 4. terraplenos fobre groffas vigas Meth. Lufi ESTRIDOR , m. foido agudo , afpero, def. Eftxibm o feu parecer na autoridade dos Filofofagradavel, como b chiar , zunir , ranger. Cames fos. Os penfamentos efitrib^ no fraco alicerceLufi. da 4. V- o ejiridor do fogo, que fie ateia* vida M. Luf. o Templo efitribavafiefiobre2dafieta ou dardo, que rompe o ar Eneida 12iolunas. Arrimar-fe , pr a fua confiana, efi- 64. Maufinbo ,, efitridor dos dentes, o ranger. $ tribar-fe, ou eftribado no favor; nafi^duftria ,no da ferida , por onde entra , efaia refpira Poder , &c. Fazer fundamento de*alguma coi- Eneida 4 '.-da ferra. fa a fus efperanas. Lufiada t. 93 fomente efi- ESTRIGA , huma poro de linho affetriba no fiegundp engano: no efiiribes em tuadado , que por huma vez fe pe ,na roca parar prudncia Arraes 5. 15 : eftribandoprefumptuo-fe fiar. Humade burel , quafi meia vara. famente em teu juizo Fios Sant. fi. 249. v. c. Chryfol daPurifi.fi. 562,. Fibras como eftrigas, c. 2 : Sulo eftribando na lei velha zombava de que fe riro no Brazil d'huma folha carnuda, e Chrifto Fios S. v. 2. / . X. v. col. 2. efpinhofa, Vaficon. Notic. ( ESTRIBEIRA, o eftribo da gineta; e ESTRIGDO , adj. fino como o linho afdo coche. Moo ^efitribeira, qne vai junto fedado, efeito em etriga. Elegiadaf. 234 y : eftribeira. Efitilo d'eftribeira, i. e. prprio de ,, a eftrigada coma do cavallo. moo de elribeira , J ^ c o , groffeiro. *ESTRIGE v. ftrige. E S T B B B E I R O A p . o que tem a feu cargo ESTRINCA , naut: efpecie de efcotilha os cavalls , cavaiarTas , coches , &c. na cafa nos navios. Hift. Naut. 2. f. 222. por ella fae Real ha Eftribeiro Mor. a amarra donde eft envolta , e dahi tem o no-~ ESTRIBILHAS , pi. d'encadernador, me ftrinca he corda em Italiano. peas de taboas, em huma das quaes efto ataESTRINCAR, v. at. torcer , e fazer eftalar v. das as cordas , a que fe cozem os cadernos , e a g. os dedos , e denota dor , aflio. Eufr. outra -abrindo o caderno no meio o fegura , pa- ? ta fe cozer mais coramodamente. ESTRINQUE, m. eftrinca: os cordoeiCccc ii ros

ESTROPHE, f. a primeira parte , ou ra-ros em jazer guindarezas, ejtrinques e cabres 5> mo das Odes , que Te devidem em Eftrophes, Azurara c. 29. fi 89. c. 2. antiftrophes , e Epodos como so.as pmdaricas. ESTRINQUEIRO , m. antiq. cordoeiro , . ESTROTEJAR , v. n. ruft. trotar , fugir troque faz eftrinques , e cuida na cordoalha do na- tando. Simo Machado fi. 7*vio. Amaral j . si ' ve de ftrinca foahan<> J ESTROVAR , na Eufr. 3. 2. - iffo no he o do Inglez ftring. trovar, mas eftr ovar quafi deftrovar, ou des-, ESTRIPADO, part. paff de eftripar. Ferrei- fazer trovas , c*m a oppofio , que ha entre rmra t. u f. 233. fitco , e defimufico adjetivos STRIPAR J v. at. tirar as tripas do ventre. ESTROV1NHADO , adj. pleb. temerrio, Rafgar o ventre de forte que faio os inteti- inconfiderado. --do fono, meio acordado, tonnos. Barros 2. f. 46. col. efiripando o touro to , mal defperto. huns ces ,, ESTRUCTURA , fbrica , traa d ediESTRO , m.vfuror, entufiafmo potico. ficio. Aeftruura do verfio , <b-c. v. Strpctura,Ardor de concupifcencia , brama , cio no tem- ESTRUGIR , v. at. atroar v. g. o eftron-, po do eftro , a cornigera jronte o toiro enfiaia. do tal, que efirugia os ouvidos_,, Barros boziMaufinbo fi. 10. v. nas, chocalhos que mais efirugio , que deleitavm ESTROGIR v. eftrugir. os ouvidos. Leito Mifcell. eftrugtndo os ares: ESTRMBOTICO y. eftrambotico. comeou Daciano affanhado contra os algozes a ESTROMPIDO, m. v. eftrupido. Menina jerilos com pos, e varas , e a eftrugir os dentes e Moa fi. 89 ; Palm. p. 3. c 7. contra elles Fios Santor. V. de S.Vicente MrESTRONCADO , adj. v. deftroncado. Freire tir : e pag. CH: v. o demnio bramindo, eef,r a galeota era pequena , e ejtwncada , i. e. de- trugindo os dentes. saparelhada , ou deftroada. P. Pereira i.j. 114: ESTRUMAR, v. n. deitar rama nos cumes navio Paiva S. ujf. 249 de gado para que apodrecendo fe faa etrume. ESTRONCAR, v.ar. deftroncar, feparar do v. n. Eftercar v. g. eftrumar as terras. tronco. Freire hum tiro cego lhes efitroncou as ESTRUME , m. rama , que fe pe a apocabeas. drecer para fe fazer efterco, F. Mendes j . p. ESTRONDO, C m. fom forte, e con fofo , col. 2 : Eneida 11. 16. que eftrnge os ouvidos y. g. do mar bravo , ESTRUME1RA , fe lugar onde fe pe a. de muita gente jallando , em defordem; do edificio rama , e mata para fe tornar em eftrume. que fie derroca r do raio , ou trovo , da artelharia, ESTRUMQSO , adj. Med. firulas^ , que 4 do vento em furaco , dos cavallos pizando forte ; curo alporcas.. da ave que bate- forte as azas. . Brados, razes ESTRUPADA, f.f. ref ega , mpeto, afiai-em grito. Nome, reputao, applaufo v.g. ,, to. Barros 4. na primeira eftrupada de vento fiefta de grande eftrondo- aco , que fez grande obras del-Rei D. Duarte chegar dentro os coeftrondo ,, que deu grande brado. ESTRONDOSO ', adj. que faz eftrondo y. iabretes , e bcfilas , e. dar-lhe. huma eftrupada ,> g. ,, queda { <&c. f.Soado , applaudido v.g. ,f ESTRUPIDO,- m. eftrepito v. g. dos ps das belas. B. Ciar. fi. 9. c. 1. e l. .f; 28. pregador ; fieftaESTRUPO , m. rumor de gente revolta. (ESTROPAJO , ou Lopes Cron. J. 1. fi. 1. e. 11. (ESTROPALHO , ra. trapo de esfregar y ESTUAO-, L Med. . calor, ou ardor e limpar pratos. Coifa v como hum- trapo;. mais ntenfo v. g: na eftnaff da febre. Efi trazer algum-fi eito hum efitropalho , trapento. detuabes do eftomago % marulhos, engulhos de. vofufado. mitar. ESTROPEADA, tropel de muita gente, ESTUCADO, part. paff^de eftucar. muitos cavalleiros , Scc. t. vulg. ESTUCAR , v. at. r d f l p com eftuHie". ESTROPEADO, part. paff deeftropear. FreiESTUCHE r m. o elfuchar. re , e Vieira fieridos, efitropeados dos penhaficos ESTUCHAR, v. n. no jogo do bigode, he t. .9. 271. ESTROPEAR, v. at. cortar,, quebrar, alejar acabar as fus cartas. Na efpadilha; he ganhar brao , ou perna , ou mo ; feridos , e efitropea-com efpadilha , bailo , rei, e cavallo. dito dos dos penhafcos. Vieira. Difcurfo eftropeado, ESTUDADO, part. paff de etudar com eftudo , e flexo v. g. palavras; feito' imperfeito por falta de partes integrantes , e por eom eftudo v. g,. difcurfo, ornado. iffo fem bom fentido. S-

57*

. EST

EST

EST

SET

573

E S T U D A N T E , m. o que curfa efcolas de ESTUPIDEZ , falta de ingenho , e deGrammatia at as fciencias ieyeras , em quanto JUZO E S T P I D O , adj. fem ingenho, nem juizo, fe no doutora. bruto irifenfato -elolido. Armes 5. 20. filofioE S T U D A R , v. at. applicar fe a aprender , < : v. fem fentido, nem movimentos ,,, os faber alguma feiencia , arte v. g. eftudar Leis jos Ftlojbfia , Grammmca, <&c. Applicar-fit a fa-dedos das mos je lhe jazem eftupidos. E S T U P O R , m. falta de fentimento , e d e zer bem alguma ercitando-fe. Trbalhar-com o entendimento v. g. ejtuda como lhe agrade, ^aco em algum membro , ou parte do corpo e grangeie a vontade. Eftudar as aces e gefitos,por doena. Eftupr dos dentes , o eftado , em ao efpelho , enfaiar-fe para as fazer : eftudar o que que elles fe acho quando efto .botos , ou emdiz , fe diz do que eft compondo com curiofida- botados com cidos , frutas verdes , Scc. Luz da de as frazes , e bufcando palavras na converfao, Medic. fi. 307. ESTUDIOSIDADE , applicao ao ef- . E S T U P R A R , v. at. commetter eftupro., E S T U P R O , m. copula com virgem. Lobo. tudo. Varella Num. fi. ,363. ESTUDIOSO , adj. continuo no eftudo efi- % Com mulher gafada. Eufir. 5. 10. E S T U Q U E , m. miftura de cal fina , e ps tudiofio das letras Vafic. Arte. fi. 45. O que ama , c gofta de poffuir alguma coifa cona feu de mrmore amaffados , para rebocar tetos : o trabalho. Arraes 1. 8 efitudiojbs dafapiencia: eftuque affenta fobre grade de taboas delgadas , V. .do Arceb. medalhas celebradas dos efitudio- nas quaes fe prego pregos , no' de todo embefosd^amigualbas. Feito com eftudo , curiofida- bidos para fogurarem a maffa d'eftuque. Arte da de. T. d''Agora r. 1 : a eftudiofa traa do Ar- Caa f. 61. vi ESTURDIA , traveffura engraada. chitelo. o Infante D. Henrique vigilante, e efitudiofio no deficobrimento da ndia Goes Cron E S T U R D I A R , v. n. fazer efturdias. Man. p 1. c. 23. ,, efitudiofio , e cuidadofio de E S T U R D I O , adj. que faz efturdias, E S T U R R A R y v. at. torrar , focar muitcr r minha vontade, eLei ,, Paiva S. 1. / , 173. v ESTUDO , m. applicao do entendimen- at queimar v, g. efiturrar o caf , o tabaco ; o to para faber alguma arte , ou feiencia. Re- Sol efiturra a terra. y. n, Secar-fe quafi at fe flexo para faber aver-fe em alguma coifa y, queimar. E S T U R R O , m. o nimio grado de ecura g. fao eftudo de agradar-lhe todo o feu efitu ao he como ha de enriquecer. Cuidado, e ap- da coifa torrada , ou expfta ao lume , e quafi plicao em qualquer coifa. Arraes 2. 3. Amor, queimado. Tabaco negro , auafi queimado-, afeio. Arraes 1. 11 o eftudo das flores e ESTYGE y. o Dicc. da Fbula, ai mefmo no fie ponha nos cheiros nenhum efi- E S T Y G I O , adj. y. DicCn. da Fbula; tudo. Cafa onde fe d lio, ESVALIAR v. trefvariaF. ESTUFA , cafa , cmara, cti armrio fer- E S V A E C E R , v . a t desfazer, anihilar,, torrado com fogareiro dentro para lhe communicar nar em nada.- Arraes 3. 17. fe tira, e efivace calor ; ou roda delia , neftas cafas fe mette aquelle veo Fazer v o , desfazer, defvane-quem toma banhos de foor. Fogo de' ferro cer, Arraes ro. 4. feiencia, que inbn , e "efivacom lume fechado que fe pe as cantos das; ca ce. Pava ferm. t. 1. fi. 151- v". pode mais com fas para as aquecer no inverno ; e talvez he cafa vofico a ignorncia da gente far vos efivaecer, contgua , onde para aquecer a viiiiha- fe acende que o prprio conhecimento para vos humilhar t. Evaporar fe , exhajar-fe , e defaparecer y. g. lume. Coche de dois affentos , de vidros. o efpirito : f. asjuas qualidades , e merecimenE S T U F A D O , paru paff de eftufar. v. Eftofado ' tos je ejvaeeem. Fab. dos Planetas.. , Defmrar , efmorecer. ESTUFAR , v. ar. metter em ftifaV ESTUGAR , v. ar. apreffar v. g. efiiugar o ESVAEGIDO , part. paff d efvaecer. . paffo. Guia de cfiados f. 89. v. Dfcfvanecide , vaidofo. M. Lufi. 7. Prol.pa%. 6, ESVAECIMENTO-, m. evaporao. . ESTULTICIA , tolice. Vieira , necedade. ( E S T U P E F A C I E N T E , adj. Dcfmaio, , efrnofecirnent ; vertigem. % Defva^ ESTUPEFACTIVO , adj. que caufa etupor, necimerito. M. L. 6. f. 74. fono. Recopil. da Cirurg. e Curvo. ESVADO , part. paff de efvair-fe defangraE S T U P E N D O , adj. que caufa efpanto , ad- d v. g. efvaido do fangue ; efivaido da camirao., rnaravilhofo. Vieira, texto '.maravi- bea , . 0 que a t e m mui fraca , e quafi arvoada. lhas** Que no tem t o m o , futancia . iuzimenta>

ETERNIDADE, durao que teve prinjto efivaido , 'chagas. % O cofiiado da no efvaido, cipio , e no ter fim v. g. a eternidade das pelas cofturas H. Naut. t. 3. almas. Durao fem principio nem fim v. g. ESVAIMENTO ,' m. evaporao. 5 Evaa eternidade de Deus. cuao v. g .de fangue, de efpiritos animaes , ETERNIZAR , v. at. fazer eterno; no faque trazem fraqueza de cabea , vertigens, &c. zer que dure muiro tempo v.g. eternizarfeu As fraquezas , e vertigens caufadas do efvainome: eternizando-me a doW Men. e Moa mento. Egl. 2. ESVAIR , v. at, rflex. efivair-fie, evaporar-fe ETERNO, adj. que tendo principio no ha a parte efpirituofa , e forte v. g. do liquido. de fivair-fie o fangue , ir-fe, foltar-fe ; e efvair-fe em ter fim. O que dura fem haver tido prinfangue , enfraquecer-fe o corpo com o muito , cipio , e no ha de ter fim v., g. Deus be que fe defangra- ; a cabea com a falta de ef- eterno; fie a matriafiojjeeterna conforme , &e. ETESIAS , m. yento certo por dias fixos piritos vitaes , ou animaes , e ter os accidentes, em certa efta o no tempo da canicua. Injul. u que deffa falta procedem 91, ESVALTEIROS , nu pi. naut. pos onde ETESIOS, adj. ventos, de mono,,, fe fixo as efcotas da gvea. E T H E R , m. Aftron. a esfera , ou Ceo de ESVEDIGAR y. efvidigar. \ fogo. a fuftancia pura, e futiliflima que oc' ESyELTO , adj. alto , e delgado de corpo ; cupa o efpao da atmosfera para cima , pela efte pintor faz todas as fiuas figuras efiveltas; hoqual caminho os Aftros. ,na Qumica, liquor mem efivelto. ESVNTAR, v. at. d'Artelh. efiventar a pe-muito efpirituofo , e he o efpirito de vinho, a a , fec-la da humidade , que. pde ter dando fo- que fe tirou toda a agua , que he poiivel, mifgo a huma pouca poro de plvora com que fe turando-lhe oleo; de vitriolo. carrega. ETHEREO., adj. Fifico da natureza doether, ESVERRUMAR, v. at. v. efivurmar. fogo , ou ar futiliimo y. g. , matria etberia, ESVIDIGAR , v. at. limpar a vinha das vi- jluido ethereo. e poet. Celefte v. g. o ethedes , e farmentos que fe podaro. reo affento dos Deufies, % leo , he feito de ESVISCERADO , adj. ou paric. paff. de ef- teremeotina de beta, vicerar. Elegiada n. edio f. 47. e na ant.fi. 27. ETHICA , Parte da Filofofia, que fe v. fem entranhas. e Sem aftecto de com- occupa em conhecer o homem , com refpeito paixo. moral, e coftumes , que trata da fua nature ESVISCERAR , v. at. defentranhar, tirar o za como ente livre, efpirituai ; da parte que deventre , as entranhas ; ou rafgalas. o temperamento , e as paixes podem ter na ESULA , efpecie de Titymalo (efula vul- fua indole , e coftumes ; da fua immortalidade, gflris.) bemaventurana , e meios de a confeguir em ESVOAAR , v. n. adejar a ave, debater-fe geral : os antigos comprehendio nella a paite com fora para voar. que trata dos Officios , ou deyeres. ESURINO , adj. Med. cido do eftomago, ETHICO , adj. o doente de ethiguidadd que excita a fome. t. de Pint. imagem ethica , a que moftra ao ESVURMA , v. at. efvurmar as boftellas , ef- vivo os coftumes , indole , e natureza de cada premer-lhe a matria. B. Pereira. coifa Nunes Arte fi. 2. ult. ed. v. ethiguidade. ETE. ETHIGUIDADE , Med. doena que ET por e conjun. Refende Hift. d'Evora. vai confumindo o corpo , fem febre. Outros ETCETERA v. ectra : etcetera he mais po- dizem que he acompanhada- de febre, e, dizem lido febre ethica , ou de ti fico. Goes. Tomai bum ETERNAL , adj. eterno. Refende Cron. Tf. 2. homem na ethiguidade, i. e. quando eft fraco, c. 132 grande Deus eternall fem foras , quando pde pouco , eft fem ETERNALMENTE , adv. eternamente. H. energia. Eufir. 1. 1. Pinto fi. 2 39 privados da eterna vida, AzuraE-THIOE-, f.m. Farm. ethiope mineral, mifra prol. tura de azougue com enxofre triturando , ou, ETERNAMENTE, adv. defde; e durante a por meio do fogo. Natural da; Ethiopia. -e temidade y. g. penar eternamente no inferno ETHMOIDEO. , adj. do ethmoide t. Ana Deus exfte eternamente tom. ETH-

574

ESV

ETE

Tfi

EVA

ETHMOIDE , m. Anat. hum dos oito of- tur o corpo de humores, jange, &c Arraes 6. 9. Chrfo no evacuou o diabo em a Lei. fos de que cogita o craneo. (EVACUATIVO , adj. ETHNICAMENNE , adv. maneira dosem (EVACUATORIO , adj. que faz evacuar u nicos y. g. fiallar Med. a fiangrf da cabea he muito evacua* ETHNIC , adj. genrio , pago , idolatra. ETHOLOGIA , difcurfo , ou tratado fo- tiva Luz da Medic. 38. " EVADIR , v. at. efcapar, evitar, fahir em bre os coftumes ido homem. ETHOPE'A , pintura, ou defcripo falvo , "com deftreza v. g. evadir o perigo. , Evadir huma difficuldade ., Varella. Evitar, dos coftumes , e das paixes. eftorvar v. g. evadir a prohibio M. Lufi. ETIGUIDADE, L febre heftica. a fora do argumento ,, Varella Num. vocal ETIMOLOGIA , e deriv. v, etymologia ETIQUETA*^", m. ceremmal da Corte na f- "si3graduao , honras , fervios das peffoas que a EVANGELHO , m. felice anncio da dou-^ compm , no ceremoniar os atos pblicos , trina pra falvao das almas , que fe contm como recebimentos de- Prncipes eftrangeiros, no que deixaro efcrito no Novo Teftamento os Embaixadores , Scc ,4 Evangeiftas, ETITES , pedra alis pedra d'aguia, por- EVANGLICO , adj. que refpeita ad Evanque fe acha nos ninhos delia , onde dizem que gelho v. g. doutrina Vida, eonforV a levo para lhes facilitar a poftura dos ovos; me ao evangelho.. por analogia lhe do virtude para fciljtar o par- EVANGELISTA, nu hum dos quatro efo to das mulheres." (Aetites) , critores dos Evangelhos contidos no Novo TefETYMQLOGIA , fi fi origem , raiz , e prin- tamento. - Por excellencia o Evangelifta he S.cipio , donde fe deriva alguma palavra. Joo. ETJMOLOGICO , adj. concernente a etyEVANGELIZADOR , part. paff. d evangemologia, Que contem as etymologias v. g. lizar. Diccionario , eftudo EVANGELIZADO, f. m. o que efpalha a ETYMOLOGISTA , c. peffoa dada ao ef- doutrina do Evangelho, e as fus mximas. tudo de etymologias. EVANGELIZ AR , v. au pregar , e annunciar o evangelho. Pregar boa doutrina v. g. EVA. evangelizavo apaz. EU , c. que indica, a peffoa , que falia a E V A N O , f- ra. v. bano; Galhegos, e Viefc outrem , moftrando , que o que vai dizer he ra Hift. do Futuro. a refpeito de fi mefmo ; he declinavel, e tem EVAPORAO , f, cxhalao do vapor. as variaes fingulares mi antiquada , mim, me, Luz da Medic. fi. xfis. migo : no plural faz nos Mas quando EVAPORADO, parr. paff. de evaporar; quequem falia fe confidera como dividido em dois perdeu a parte mais fotil , efpirituofa, efvaido homens, ento dizemos Eus. H. Pinto Dial. da partes areas da jalapa evaporadas pela triReligio em mim ha dois eus , hum fegun-turao. do a carne, cutro*fegundo o efpirito fi. 56.col. 2 EVAPORAR, v. n- fair aparte mais Tril, 5 Quando o duo nome fe confidera do modo ;e efpirituofa em vapor com o calor v. g. o vireferido , he invarivel com as prepofies : Ns nho com o tempo evapora. Fazer exhalar em dizemos\ jeito por mim ; mas diremos por outro vapor ao lume , v. at. fie, fair em vapor. *u , ou com outro eu Ferreira Pem. Carta 4. EVAPORATORIO , m. refpiradouro por L. 1. f. 80. ult. edi. onde fai vapor. Amar d Rcbord. EVACUAO , o afto de defpejarTe, EVAPORATORIO, adj. aparelho para fae vafar-fe aquillo , que pejava , occupava algum zer evaporaes: que faz eyaporar y. g. fogar , fahida para fora v. g. evacuao dacalor praa fiaindo os defienfiores; da cafiafiaindoquemEVAPORAVEL , adj. que fe pde convereftava nella ; dos humoresfiaindodos vafios por ter, e fair em vapor. fangria , purga, &c. da bola. Confipira.fi* 319-. EVASO', efcapla , faida no prep: as* EVACUADO, part. paff. de evacuar. quedas por onde a agua fazia fiua evacuao r> EVACUAR , v. at. fazer evacuar v. g, a F. M. fi- 153. Evho, no f. ; faida com rapraa. Prov. da Ded. Cron. fiol. 162. Defpejar zoes , explicao de coifa d;fricil. Barres 3. f. v Sz. davoAhe evases fegundo o juizo de cada '-8.' os defienfiores avamro a praa. % Eva-

575

hum.,;,

com razoes fofifticas. H. Pinto f. 292. ,. latem nos V. do Arceb. Efcutar, atalhar v. g. evitar-lhe defyezas- , cufios, trabalhos , paffos: fiuas evases , com que no fie deixo Vencer : V. evitar A fi mefmo , forrar , poupar. do Arceb. 6. c. 25. Dar evaso, v. vaso. EUCHARISTIA, aco de graas: o Sa- EVITAVEL , adj. que pode , ou deve evitar-fe. ;* cramento da Comunho , ou do Altar. EVITERNIDADE , durao fem fim EUCHARISTICO , adj. que refpeita aEucade coifa que teve principio. rifta. Difcurfio em aco, ou fazimento de EVITERNO , adj.- que dura, ou ha de dugraas. rar fem 'fim , pofto que haja tido principio. EUCARISTICON , nu difcurfo em aco EULOGIA , po bento , que por cari-. de graas, dadeffe diftribuia" em Domingos aos fieis nas EUCHOLOGIO , m. diurno , manual ,de Igrejas. Mon. Luf 6. 406". oraes quotidianas. Benedi. Lufit. o EuchoEUMENIDES v. o Dicc. da Fab. e Frias. logio Grego. EUNUCHO , m. o caftrado , capado hoEUDIOMETRO, m. Inftrum. de Fifica , mem. que ferve de averiguar a pureza, e falubridade EVO , m. durao que teve principio, e do ar. no ter fim. Sculo , ou idade Jarga. VerEVENTO , nu fucceffo , xito. Prov. da gel eternidade, ou ao menos durao de muitos Ded. Cronol. foi. 27. nos cargos contra o Alca- vos : he mais uf. dos Poetas. ' pva polo Cardeal Rei: Epanaj. j . 450 jelices EVOCADO , part. paff. de evocarTcito eventos.' Port. EVERSO , deftruio , ruina, affolaEVOCAR , v. at. chamar para fora, delle o v. g. de Cidades, muros. ufamos dizendo , evocou as 'almas , u fombras EVERSOR , m. deftruidor , affolador. Lei- dos mortos, por chamar, e fazer apparecer, a to Trat. Analyt. era no jer edificador, masquem tem. bons olhos. everjor. EVOLAR-SE , v. at. refl. feparar-fe voando EUFORBIO v. euphorbio. polo ar v. a parte mais fubtil de alguns ps. EUFRASIA , herva Officin. (Eujragia) evaporar-fe. EVICO , Jurid. aclo judicial, pelo EVOLAR;SE v. evaporar-fe. Farmac. qual aguem vindica, e toma o que he feu , e EVOLUES , m. pi. os movimentos., e que paffara a outrem , por peffoa que o no po- figuras que fe mando fazer aos batalhes , e dia alhear. Pr eftar a evico , obrigarTe a au-efquadres: evoluo dificil, bem ou mal fei-" thoria , ou a defender o poffuidor contra a evic- t a , &c. io intentada ; ou pagar o preo da coifa, no EUPATORIO , m. agrimonia. cafo de fer vencido o lheiador, que veio au- EUPHONIA , f. bom fom , fuavidade da thoria. voz , ou palavra. . EVIDENCIA , manifeftao clara aos EUPHORBIO , m. Farm. planta da claffe olhos corporaes , e aos olhos do entendimen- das tithymalas. Gomma medicinal purgante. to , que percebe as coifas clara , e diftintilimaEUPHRASIA v, Eufrafia. . mente , e a verdade delas ,. por meio dos fenEUREMA , m. Jurid. cautea , e geito de tidos , ou de raciocnios exaTos , ou por auclo- que fe ufa , para que o alo que fe faz no conteridade de quem narra, e diz v. g. evidencia nha nullidade de direito. dos fientidos , Divina fifica , humana EUREMATICO , adj., jurifiprudencia a EVIDENCIADO , part. paff de evidenciar. parte delia, que trata dos euremas. Eftat. novos EVIDENCIAR , v. at. mod. fazer vente , da Univ. ou evidente. fie. EURO , m. poet. vento oriental , he o ; EVIDENTE , adj. acompanhado de eviden- Suduefte , ou antes o Leite , ou Levante. Cofta. cia v. g. ,, provas, razes V H> f- 57EVIDENTEMENTE, adv. com evidencia. EUS , c. plural de Eu em mim ha dois EVIDENTISSIMO , fuperl. de evidente. eus. . . hum fegundo a carne , outro fegundo o ef EVITADO , part. paff. de evitar prezo de pirito H. Pinto da Religio c. 3. / . 56. col. 2. novo , e evitado da confiana, que de mtpi havia EUTRAPELIA , moderao nos dtos, nefia torre Epanaj. j . 511. chancas , e donaires , de forte que agradem, e EVITAR , v. at. privar algum da communi piquem fem offender , nem morder. ao v. g. ,, evitar algum cios officios DhiEXA-

57^

EVA

EVI

EX
EXA.

EXA

77

EXALTAO , elevao: ngrandcimento v. g. a exaltao dos merecimentos alheios, no he abatimento dos voffos Barreirosfi.45; XABUNDANCIA-, fuperabundancia , v. fto Planeta, t. Aftrol. a cafa, ou-gro mais o que baila. Prov. da Ded. Cron. f. 167. delia , onde elle tem influencia mais efficaz ; oppe-fe outra crta detrimento , ou cada. a exabunaancia de fu real benignidade. - E X A C A O , aco de pedir; e o pedi- na Qumica , operao , pela qual fe mudo: as do , ou impofto Concord. delRei D. Dinis.propriedades de huma fuftancia,, e fe lhe com Pedir como pedido , ou empreftimo para o munico mais virtudes ; ou fubmio com yfie pblico. Freire L. 4. / 380. edi. de Gendrom. as partes do mifto fe fazem mais puras , fubtis , 5 Cuidado curiofidade ,-para que a coifa faia volteis , e efticazes. exata , perfeita. Vieira, Freire-no jazer as EXALTADO, part. paff de exaltar, coifas. Fiel obfervancia do promettido. V. do EXALTAR , v. at. levantar ; engrandecer, fuArceb. 5. c. 18. Exaco no narrar , nas con- blimar v. g. com honras , louvores , &c. ? tas-, o contrario de difcrepancia da verdade , e fie afi mefmo , jaUndo-fe. na Qumica, fazer d certeza, &c, no fallar , e penfar , com exaltao com que os corpos, fe purifiquem , &c. acerto v. exaltao. EXALVIDQ , adj. alvar, de branco defa* EXACERBAO , o adto de exacerbar. o eftado da coifa exacerbada v. g ,, gradavel, Ulifipo f. 130 y. ,, tem hum caro exaldas penas, dor, cafiigo. viado , que lhe mata teda a cr que pe. EXACERBADO , part. paff. de exacerbar. EXAME, fom. o at de examinar; ou o 5 Animo ,, agravado , irritado , exafprado. fer examinado. Averiguao, verificao v. g, EXACERBAR , v. at. fazer mais agro , af- de alguma verdade ,'d> algum fiado. % Recenpero , duro , pezado v. g. ,, exacerbar a dor,feamento ,,v. g.de contas, efig.- de confio caftigo ; -agravar v. . - as penas ; os dencia , em quanto s.culpas. Exame Privado, inales, fie.v. g. os inales. que Te faz depois das concluses magnas , adto era que fe tira ponto , fobre que fe argumenta EXACTAMENTE, com exaco. , EXACTIDO , exaco : exaco he cora aiftencia do Reitor, preidente , c arguen- mais conforme analogia , de adto*, aco tes , fom aiftencia de outra peffoa. Exame contrato , contratao , &c. por exame. Barros D.. 1. L. 1. c, 10. EXACTO , adj. acompanhado de exatido EXAMINAO , fi exame v. Fjlofi. dePrinbiftoriador exatto , que narra com fidelidade cip. f. I. / . 25". pundual. Chrifto to exao na obfervancia EXAMINADO , part. paff. de examinar. Vieira ,, o livro do Conde D. Pedro to exao EXAMINADOR, m. o que examina. M. 'Luf. EXAMINAR , v. at. averiguara verdade, forEXACTOR , m. y. cobrador , arrecadador. a , momento , pezo de alguma coifa, ou faclo, Varella Num. voe. f. 411. a fua natureza , &c. por meio de experincias, E X A G E R A A O , ado de exagerar , en- meditaes , Confiderar , ponderar, $ Inquirir careci mento , amplificao. v. g. examinar tefiemunhas Recenfear v. g.as contai; e a confidencia, eu as aces EXAGERADO , part. paff. de exagerar. EXAGERADOR, m -ra peffoa que culpaveis , epeecados. Averiguar , tentar , epro* exagera, encarecedor. var inquirindo, ou vendo a fufficiencia do artifEXAGERAR , v. Jtr. amplificar, encarecer , ta , ou etudante , para ver o feu aproveitamenreprefentar as coijfas maiores do que so; exage- to ; ou para fe lhe prmittir que exera a fua rar as fus grandezas ; a foa dor, feus males. arte, e faculdade. o livro, ver Te contem EXAGONO , m. Geom. polygono de 6 doutrinas erradas, ou outros defeitos. Provar lados. v- g- examino a minha pacincia. V. do ArEXALAO v. exhalao , exhalado, exha- ceb. a guia examinafieusfilhosbum por hum aos lador, exhalar. raios do Sol. Vieira. EXALq^MENTO , fim. ant. v, exaltao. -.. EXANGUE , adj. poet. fem fangue , defanEufir,. 2. .5.dafi catholica Barros 1. 4. y. grado. Uliff. 3. 82. t. Cirurg. fem fangue-y. i. 'i. g. . pellicula ter.ue, denfia , e exangue: melhor co EXALAR , v. at. ant. y. exaltar. M.Lufi. Ortografia he exfimgue. . EXANIME , adj. poet.; morto. Uliff, 9.-80. o nome das nymphas. Dddd EXA-

EXCELLENCIA , fuperioridade que aEXARADO, part. paff. de exarar. Vergel de guma coifa , ou peffoa. tem , avantejando-fe s Plantas. da fua efpecie, na toruiade, virtude, graduaEXARAR , v. at. entalhar , abrir , gravar, o , pofto , e qualquer boa qualidade, ou parcortar, exarou huma inficripo na campa te Titulo que fe d aos Duques, MarqueEXARCADO , f. m. territrio, ejurifdicaQ zes, Condes , Bifpos , &c. H. Pinto-/.- $46, do Exarco. col. 2. a ambio he hum ardente defejo*de ter EXARCO , m. em Itlia o Exarco de Ra- honras, excellenctas, domnios, &c. vena antigamente, eqivalia a Vice-Rei, ou CaEXCELLENTE , adj. dotado de excellen|ia, pito General, da mo do Imperador. extraordinariamente bom , fuperior, e avanteEXASPERAO, o o&o de exafperar. jado em bondade aos da fua efpecie, claffe v. O eftado de quem eft exafperado v. g. tal g. fruta excelente, excelente indole, excelente era a exafperao dofieuanimo. capacidade, &c. EXASPERADO', part. paff. de exafperar. EXCELLENTEMENTE , adv. de modo exFeito afpero. Galhegos toca orabel, comafie- celente , egregi amente. da exafiperada com a refina. Irritando tumul- EXCELLER , v. n. fer excelente , exceder, tuo os mais exafperados Varella fi. 509. avantejar-fe , fobrepujar. Arraes 7. 22. edifEXASPERAR , v. at. fazer afpero. Irritar cios que excellem. V. g. exafperar o penitente com penalidades ex- EXCELSAMENTE , adv. excelente, ou altraordinrias ; a dor com novas 'magoas, o inju- tamente v. g. herico. riado com mais afrontas. EXCELSO , adj. alto y. excelfa roca. Enettt EXCANDECENCIA , f. o eftar feito em 9. 2i. elevado, fublime. braza viva , encendimento v. g.do ferro ao , na Aftronomia, fogo. Encendimento , grande ardor v. g. a EXCENTRICIDADE diftancia , qe ha entre o centro , e o foco da ira. da ellipfe que def rev o planeta, ou a metade EXCANDECER , v. at. fazer em braza. da differeha entre a maior , e naenor ditancia Ou apparecer candente, encendido" v. g. na do planeta , ao aftro , a cuja roda faz a fua forja fe vio exeandecr as brazas, Vida da Rairevoluo a excentricidade da orbita ,, Menha S. Izabel. e as faces de vergonha exeancban. de Mare. decpdo. EXCNTRICO, Aftron. circulo, ou orXCARCERAR , v. at. tirar , livrar do crbita cere Vergel das Plantas ,, exearcerdr da cella .,, , que tem centro diverfo do centro do plaEXCEDENTE , adj. que excede , c he maior neta , em roda do qual fe move outro planeta do que cumpre. M. Luf. 4. 169 v. ,. a que ref- neffa orbita excntrica. EXCNTRICO, adj. oppofto a concentrteo, pondefie caftigo to excedente v. exeivo. - EXCEDER , v. at. trafpaar v. g. ,, exceder,que no tem o centro em commum com outro os limites. % v. n. Ser mais alto r fobejar por ci- Planeta excntrico , o que fe move em excnma. Avantejar-fe v. g. excede a todos na tricos , como v. g. os Cometas. EXCEPO , limitao da regra , ou feiencia, deftreza, formofiuia; fealdade , malcia. lei commua , que no voga a refpeito de alguv Sobrepujar , fuperar , vencer j excede a toda ma coifa , ou peffoa. Remdio jurdico, vda ar credulidde, ao indigno de credito. % Exceder qua7 fe dilata a aco para outro tempo , ou o modo , haver-fe immoderadamente. Exceder para fe propor neutro juizo , ou* faz com que o modo da execuo, he executar por maior, ou em maior quantia, do que fe mandou, ou em quem demanda perca o direito , e aco ; a coifa diverfa da que fe contm na fentena; quan- primeiras so dilaterias , asfegundasperemptria do fe condena ao no citado ; quando fe de- EXCEPTO , part. paff ilreg. .de exceptuar. fattendem embargos, callegao , que he de re- Muitos uso delle nefta variao indiclinavelmehte ceber fegundo a lei. Exeder afiuaalada , con- v. g. todas morrero excepto efa. Vidra nas denando em mais do que cabe nella , feja caufa Cartas t. 2. fi. 103.' varia-a como a outro fij. pecuniria , ou em pena corporal -T ou intromet- v.g. exceptas as Cartas d Marqueis e cite tendo-fo em cafos, que so d conhecimento de ufo he mais cerreTo. Excepto, contra cuevrt fe opps* excepo v. g. o autor exeepto, ir** outros Magiftrados , juizes , ou ORciaes. EXCEDRES v. enadrs. Palm. 3.. 126. v. fe forenfe. EXCEPTUADO , part. paff de exceptuar. EXCEICO , v. excepo. 1 Freire gentes exceptuadas das leis da nawfz* &XCEITUAR v. exceptuar. E*

578

EXA

EXC

EXC

EXC

EXCEPTUAR, v. at. izentar da comprehen- dera alguma coifa de paixo ; e aredio vehe so , ou extenso da lei, regra* fe, ficar mente. xceptuadov fora da regra, lei geral, que vo- EXCLAMAR , v. at. levantar a voz , braga nos mais fujeitos da efpecie, Scc. . dar. Vieira haver quem no exclame com as EXCERPTO , m. v. extrado , aponta- vozes do Evangelho Fazer exclamao v. mento de noticias , ou doutrinas, que efcolhe- EXCLUDO, part. paff. de excluir. Cunha: mos de alguma obra excerptos de Tcito v. exclufo, EXCLUIR ,-v. at. deixar de fora v. g. na EXCESSIVAMENTE, adv. com exceffo. ;> EXCESSIVO, adj. coifa em que ha exceffo , promoo dos miniftros excluio aquclles que , extraordinria v.g. amor , preffa , trabalho. Su- Scc. Excluir da herana , prohibfr que tenha delia alguma coifa. Lanar fora v. g. ,,do jeito que fe ha com exceffo y. g. ,, exceffiivo governo , da perteno, do officio. Tirar do ntio amor %. no .trabalho , no comer. EXCESSO , m. fuperioridade , febejo, mero , lifta. avantagem v.g. he mais alto em grande excef- EXCLUSO , o adio de excluir. O fer fo , exceffo de bondade, que paffa das marcas excludo ; tem nafua mo a excluso de quem quer ordinrias -, o exceffo de jbilo , de alegria, ex desfavorecer muito lhe cuftou a excluso do oftraordinario. crime, delicio ', aco em que ficio. fe excede a lei para mal. Fios Sanu fi. 247. c. 1 EXCLUSIVA, excluso. Dar exclufiM, Lufi. Gro extraordinrio v. g. exceffova , excluir. do amor ; intenso , esforo extraordinrio y. g. EXCLUSIVO , adj. que exclue y. g. clauexceffo de andar, do trabalho ; fazer exceffos fiulas por , termos exclufivos. algum, i. e. haver-fe extraordinariamente a feu EXCLUSO , part. paff. irreg. de excluido. refpeito , excedendo o que fe faz de commum. Pinheiro 2. 56 ningum foi da tua libera-. Fazer exceffo no Foro v. exceder a jurifdic- lidade. o , exceder o modo da execuo. EXCOGTTAO , o acro de excogitar. EXCIDIO , m. ruina, affolao, deftrui- EXCOGITADO, part. paff. de excogitar. o poet. o excidio Troiano , i. e. da Cidade EXCOGITADOR, m. o que excogita. Tria. UUffea 2. 4. EXCOGITAR , v. at. penfar , meditar para EXCITAO, f. o adio de excitar; pro- achar alguma^ coifa de difficil inveno , no obvocao. via v. g. excogitar razoes, provas, argumenEXCITADO', part. paff. de excitar. tos ; palavras para fe exprimir; pretextos, Jutile^EXCITADOR , m. o que. excita , provo- zas , traas , &c. formemos M. Luf. 7. f. ca , eftimula , incita. Inftrumento', que ferve EXCOGITAVEL, adj. que fe pde excog> de prefervar do golpe eletrico a peffoa , que tar. tira as chamas, ou efpadanas eledtricas , t. de EXCOMUNGADO , part. paff. de excomunFifica moderna. gar. ^ EXCITAR , v. at. defpertar , eftimular , in- EXCOMUNGAR , v. at. feparar, excluir da citar v. g. furor Divino , que excita os Poe-communicao com os fieis na participao dos tas, Lobo. "Sufcitar v. g. excitar huma fe-Sacramentos , e Officios Divinos , he a ultima dio , motim. excito amocidade a eftudar" pena da Igreja Excomungar bichos, ou in excitar virtude , a profeguir em alguma empre- feos , que fazem dano , e infefto os agros , e za , a pelejar, &c. mover o animo. Excitarfearas, obrig-los a deix-las em virtude de cerpennas contra feus eferitos; excitar quefto , levantas preces da Igreja. tar. Vieira; excitar Cidades, tornar a reedifical- EXCOMUNHO , excluso, priva las. Vieira: excitar Leis, fazer reviver , e efta- da communicao com os fieis , e do ufo dos tuir de novo o mefmo que fe ordenava em ai- Sacramentos , e Officios Divinos; he a ultima guma abrogada , ou cahida em defufo. Prov. da pena Ecclefiaftica , egraviffima , anathema , fiulDed. Cron. / . . 154. col. 2. -/"*, a pelejar, Scc'minar cenfuras , e excomunho. Excomunho mef EXCLAMAO , clamor, ou esforo nor , priva os fieis de poder receber os Sacramenda voz dizendo palavras fentidas , e patheticasitos ; a maior, de os poder receber, e adminifde qualquer modo v. de dor, ira , ale- rrar. gra, &c. fig. Rhetorica, pela qual fenomea. EXCORIAO , f. v. efcoriao, ooffo .e invoca alguma peffoa, os mortos, alguma Ci- que eXeoriao he mais conforme etymTogia. Jade , e fallando com ella fe exprime, epon- Luz da Medicina. * Dddd ii nor,

E X E C U T I V A M E N T E , adv. por modo exeEXCREMENTO , m. tudo o que a natucutivo. Cobrar dividas , i. e. procedendo a reza fepara do corpo como intil para fe animapenhora , e -arrematao de bens, fe o devedor lizar, v. g. as falivas , urina, fezes do que fe no paga. quando deve , e he requerido, fem comeu. mais formas do juizo. E X C R E M E N T S O , adj. da natureza do exE X E C U T I V O , adj. homem que executa os cremento. Madeira p. 2. fi. 138. feus intentos , projedtos ; a lei, fem fe defeuiEXCRESCENCIA , a elevao para ci,dar .diffo , nem afroixar da fua obrigao. V, do ma da fuperficie , v. g.da carne da ferida , Arceb. mas h,avia-o com homem executivo.. O que fica mais alta, e fobre o vfivel da pelle, e que pe em effeito a promeffa , ou ameaa , aw carne era redor. Luz da Medi. pag. 4. EXCRETO , adj. Med : foparado pelos vafos vai dizendo , e fazendo. -Que aclua , e obra com eficacia , e fora. Vieira o fogo he exeexcrerorios. Madeira p. 2. fi. 112. X C R E T O R I O , adj. Med. vafos , que cutiva. Remdio, veneno executivo , prefentaneV, .fervem de feparar do fangue a faliva, a urina, pronto no feu effeito ; doena , executiva , a que mata logo : executiva diligencia P. P. 2. c. 4. o fuor ,Sc.c. mandado executivo , em virtude -do-quaf. fe faz EXCURSO , entrada do inimigo , que execuo, Via executiva, juzofummario, em vat correr ao territrio alheio , ou ao acamque fe conhece de plano , fentencea e manda dar pamento do exercito contrario correria , cavalgada , acampamenro do exercito, contrario. M. Luf. execuo a fentena : em que fe procede a pet. 6,. fi. 3.62. col. 1. . Sada de paffeio , ou jor- nhora , e arrematao de bens logo para paga. mento deeertas dividas-privilegiadas como as da nada para os arredores. Veiga Ethiop. fi. i, EXECRAO ,, fi maldio, imprecao fazenda Real , &c. E X E C U T O R , m, peffoa que execura, fem. abominao , e detefto de alguraa coifa por ma, mpia, perverfa./^Vira,, execraes contra oCeo. executora. . Teftaraenteiro. Executor mor do> E X E C R A N D O , part. paff. de execrar digno Reino, officio. Vida de Severim nas Noticias. adj.. mos executoras da vontade. Uliffea 3. n. de execrao. E X E C U T O R I O , adj. carta , a que fe E X E C R A R , v. at-deteftar , abominar como muito m o , impiQ ; amaldioar por tal. . , paffa para fazer execuo fora do termo - da CiE X E C R A T Q R I O ; adj,. que contm execra-; dade , onde afflfte o Miniftro. E X E D R A , lugar a modo de jportico o y. g. juramento ,.. que contm, execuo , contra o que falta verdade, ou; ao pro- aberto onde fe ajunta vo os Sabias,, Filofofos a v mettido- debaixo de juramento. difputar, e conferir, Scc. Leo Oriv. / , 21. E X E M P , o adto de eximir. O efEXECRAVEL , adj. v. execrando , execuo, f, o adto de executar, e pr em effeito algu- tar eximido , e ifento , ou defobrigado , livre da ma_ coifa v: g. a execuo do feu projetio , exe- faneo- da-lei v.. g.. as exempoes dos Embaxacuo da vontade , lei, ordem. % A pratica de al- dores Lobo; exempo, da lei da morte, dosguma arte XK g. ,, fabe bem a retrica da mufi- cargos, officios.. ca , mas naexecuo he infittportavel. EXEMPLAR ,, f. m. molde, ou modelloi 5 EXECUTADO-, part. paff de executar.: Jck fie hum exemplar da pacincia o exemE X E C U T A R , v. at. pr era effeito , effei- plar de toda a verdadeira juftia ,, Paiva f. u tuar , dar execuo o que eftava projedlado', fi.. 232. Exemplar de huma obra, volume,' totraado, intentado , mandado , ordenado-. cum- mo , ou tomos que a compe ; t. mod. nfual. ; prir y. g. a fua vontade , a ordem , a fentena-; EXEMPLAR , adj. que d* bom exemplo V* daqui executar o condenado , dr-lhe o fopplicio a g-, varo que deve fer imitado y. g- qtie foi condenado; pela fentena ; executar o de- vida exemplar. . Que faz-, exemplo, e efcarmenvedor , obrig-lo a pagar em virtude de manda- ta ,y. g. ;, caftigo ndo , ou fentena. Executar bem umdt alguma E X E M P L A R , v. at. na. Cron. de-Rei-D. Fer'arte, exere-la. Executar as foras, ufar dellas , nando^ o Infante , que matou- fo* mulher irma. empregalas , exercitar (vires exerere) Palm. p. da Rainha lhe d i z - vos me exmplaftesr, di2. c. 106 oFerecei as armas , executai as for- zendo , que ereis cafada~ comigo , yorque el-Rei'v as , nas coifas juftas fie fiua irafe exe- veio a faber , e, me pufieftes. er rifco de perder a enja m noffa miferia Lobo. Executar o golpe vida , ,fer do Efpanhol dexemylar , diffamar, cn\ algum. Mal.-Comi. 12. 19 : a efpada era vs me foftes diffamar com el-Rei. Excitar tfap.ces vrios Mal, Conq. 1. 100. .com exemplo.. Elogiada fi. 200. eft. 1. no-h* f . /or**

580

, EXC

EXE

EXE

EX

5 8r

EXERCER , v. at. exercitar, fazer as funfora-, que exemple, hqnra que anime o j. medrofio imigo. Fazer ficar em exemplo , afffoalar, es y. g. exercer o Jeu cargo. Praticar v. abalifar. Eleg. fi. 186. v. efi. 3. o no vijio g. exercer a fua profifiso ; exercer alguma arte. valor ali exemplando: e a f. 23U efi;, 2. EXERCCIO , m. adto de pr em acvalor exemplo, com que o mundo aviso , da hon- o , de trabalhar y. gf ,, exercido do corpo. ra e primor da luza gente. Exemplar-je a j Prticas v. g. exercidos' efipkitaes. Manejo,no Oriente Elegiada f. 130. v. manobra para fe adeftrar. v.g. ,exercicioK miliEXEMPLARIO , 1. m. livro cujo contexto tar , m evolues , na^rrelharia ,'na manobra ,' he colleco de exemplos , e fucceffos de que fo e mareao do navio. To pratico y. g. ' pde tirar doutrina, avifos , e efc rmentos. exercido de compor , efcrever -, poetar , improvifiar. Cames o ufa-fig. a fiortuna me fez copiofio exem- O fazer exercer, pr em prtica v. g. dar plaria para as gemes. exercido pacincia dos ouvintes. Servio v.g.,, E X E M P L A R M E N T E , adv. de modo exem- ejle veftido tem tido grande exercido ; J"emana de plar v. g. viver , proceder caftigar de exercido , oppofta feriada. E X E R C I T A Q P , part. paff- de exercitar y. g. modo , que irva de efca.rmento a outros , que no pequem no mefmo. Vieira eafitigar^a em fiai lar em publico. ' atrocidade. \ .- :? EXERCITADOR , m ora peffoa que; EXEMPLIFICAR , v . a t . declarar; provar, exercita. EXERCITAR , v. au exercitar huma arte r confirmar com exemplos v.g. exemplificar a regra theoretica. Applicar v. g. exemplifica- profifso , pratic-la-, exerc-la , e affim o cargo, exercitar as ordens , fazer as fvmces-para que ro os gallegos o feu adagio EXEMPLIFICATIVO , adj. que ferve de ellas autorizo , e habilito ao Ecclefialico. exemplificar , e declarar como com exemplo ; Adeftrar, fazer, adquirir facilidade de obrar cora o exerccio , ou adtos repetidos v. g. ,, exercitar claufuias Tent. Theol. E X E M P L O , fi m. coifa propofta para fe imi- os difidpulos ajllar em pblico; exercitar as trotar para que eu feja exempro a outros Palm. pas no meio ; exercitar o ejlilo , compondo a mip. 2. c. 138. Molde ,- modello , exemplar, do; exercitar a pacincia; exercitar a tirania, ow efpelho ,, gloria de amor, exemplo de belleza a crueldade 2. Cerco de Diu j . 4. para que em Lobo egl. 8. Coifa propofta para fe aprender diffcnfises , e dios exerdtaffe vida -fie, a praticar, o que na regra fe enfina. Succefi habilitar-fe para fazer as coifas bem , e facilde que ferira doutrina para a vida, prudncia!, mente , cora o exercicio dellas. EXERCITO , m. grande nmero de troou moral. Succeffo que ferve de norma para fe obrar o mefmo em cafo anlogo. Seceffb de pas juntas , e feitas num corpo , comandadas , que fe faz argumento para tlellr , e do que paf- e capitaneadas por hum General. Groffofou fe tirar, regra, direito, modo", de proceder nmero v. g. legies- , e exrcitos de Anjos: de tenlegalmente, ou em coifas de merc e graa. exercites de pombas ,, H. N. 2. 353.: Tomar exemplo de algum , ou de algum fuceffo , taes ,, H. P. fi. 262. aproveitar-fe do que o vio fazer para o imitar; EXHALA&O ,- o adto de; exhalar , ou para fe efcarroentar , Scc. Dar bom exemplo , exhalar-fe. Saida para fora , e para o ar de proceder bem. -Seguir o exemplo , imitar. Tra- partculas folfureas-, oldfas, nitrofas, aqueas, zer exemplos, i. e. fucceffos de que fe faz com- &c. qne fe levanto na atmosfera nnis ou meparao com outro. Pr exemplo em algum, nos vifiveltrrente ; dellas fe frrao os meteoros ; ou. alguma coifa , fazer delia exemplo. Fazer e raives so peftilentes , mortiferar; ou fuaves,." exemplo em algum , csftig-lo exemplarmente. Todotiferas , &c.' soJ levantadas polo calor do Sofo Elegiada c. 2. fi. 34. n. edi. caftigando os d centro da terra , ou por fermentao , Scc. Mouros que cercaro Mazago. X H A L N T E , adj. Med. deriv. de exhalar; EXEMIDO , parr. paff de exemir*v. eximido. poros, que lano fora , e do paffada EXEMPRO v. exemplo cpmo hoje dizemos. rranfpirao- do- corpo. EXEMPTO , part. paff de eximir livre, no EXHALAR , v. at. fazer que fe feparera dofujeito, dftfobrigado v. g. ,, exempto de metter corpo ,"; fe' elevem ao ar algumas partculas fus. v. g. bem cogttai-das-, de ir guerra , de pagar tributos; de\ftilks. Cames Cano ,, vinde c^~ ., ben fer%caftigado cam certas penas v. g. xempt^de^mo. do veu bumido exhafan , eft fiutil humor acutes ,,<&&' ' o Sol ardente Soltar de fi partculas pelo ar E X Q U I A S ; honras funeraes1. |y. g. as jlcres exbalando asfitas firagrancias %
1 e

, EXIGIR , v, at. demandar requerer crimes-, e aromas, Com que perfumo o ar. Exhalar fulfureo fogo, e negro fumo Uliff - ? V E%~ que ejeigem caftigos exemplares: necejjidade, balar , n. exhalar fe , exhalava emfuavijftmos va- que exige preftiffimofiocorro Pedir como dipores Vieira. fe, desfazer-fe , e defva- vida , exige attenes erefpeitos individos t. monecer-fo , ou efvair-fe em vapor. Exhalar- derno adopt. EXGUO , adj. pequeno. Eneida 7. 26, fe a alma , morrer, efpirar. EXIMIDO , part. paff de eximir, v. exemEXHAURIR , v. at. efgotar, bebendo , ou tirafido at a.ultima gota ide liquido , enfezar. pto T. d'Agora 1. fi ,144. EXMIO, adj. mui grande. Exhaurir o errio os tbefiburos. 5 EXHAUSTAR, por exhaurir. Tcito Port.fi. EXIMIR , v. at. livrar v. g. eximindo, 151 ,, exbauftarjps tbefiburos captivdro, dafogeio , da pena , do reconhecirrwfa EXHAUSTCr, part. paff de exhaurir ; efgo- to devido. fe, defobrigar-fe y. Tempo, de - tado , enfecado y. g. a fonte d'agua. Uliff. Agora 1. f. 144. eximidos das penas que po?de3. 21: -0 corpo de fangue ; a nao de genlitos mereciofiico-os. foldados que affento praa : te ; o errio de cabedaes. Empobrecido, depois do delito. , ' ., gaitado ,, com grandes perdas Marinho Difc. EXINANIO, o adio de exinanir-fe, EXHERDAR , v. at. desherdar. Nobiliar.Prov. O eftado da coifa exinanida v. exinanir. d D. Cronolog.fi.29S. * EXINANIDO , part. paff. de exinanir. EXHIBIO , o adto de cxhibir , maniEXINA^NIR, v. at. efvaziar: daqui esmafeftar v, g. de papis, documentos. Adto go exinanida vafio de alimentos, e exinanifazer patentes ao pblico v. g. experincias, o , vcuo , ou vafio que fe fente nelle., Anipainis , e qualquer efpedtaculo. uillar , reduzir a nada. fe , Vieira Deus EXHIBIR , vv at. moftrar , aprefentar v. g. $ exinaniu na Encarnao , i. e. abateu-fe muito. documentos, ttulos , eficrturas, teftamentos. % EXISTNCIA, Metaf. o fer actual, das Dar ao pblico , conceder, prmittir a vifta v. coifas que vo durando; oppe-fe aoquehepofg. cxhibir pinturas , e qualquer coija curiofia,fivel, ou futuro, mas ainda no tem ler adtual. qualquer efpetaculo. .,...-* EXISTIR , v. n. ter fer adtual, eftar criado EXHORTAO , o adto de exhortar; ou produzido , e durar. palavras com que fe exhorta, admoefto. EXISTURO, m. Cirurg. v. abfcefi. EXHORTADOR , f. m ra peffoa que EXO , m. v. eixo. exhorta. XODO , m. hum dos livros fagradost-do EXHORTAR, v. at. excitar, trabalhar com antigo teftamento , onde fe narra a faida ds Jurazoes por induzir , e trazer algum v. g. deus do Egypto ; guiados por Moifes. , paz , emenda de vida, &c. EXOMENO , atij. da Gram. Grega,futuro (EXHORTATIVO , ou ,, i. e. fegundo. Severim Difc. f. 65. v. (EXHORTATORIO , adj. difcurfo , pr- EXONERADO , part. paff de exonerar. tica , a fim de inclinar a vontade de algum a EXONERAR , v st. defcarregar, defobngw alguma coifa. Severim , epijbla exbortatoria. de emprego , fervio , encargo. Marinho exoEXHUMANAO , T. o ado de defen- nerar-fe da milcia. terrar o cadver. O fer defenterrado. EXOPHTALMIA, Med. doena, que EXICIO , m. ruina , fim , perdio total. confifte em fair o olho fora da foa cavidade. C. Lufi. 1. em vos os olhos tem o Mouro frio , EXORADO , part. paff. de exorar v. em quem ve feu exkio afigurado. EXORAR , v. ar. pedir afincada, e inftante* EXlDQ , m. terreno inculto faida das mente. Demover com repetidas fupplicas; Cidades , villas , &c. que ferve d paftos , ou confeguir rogando, muito. * paffeio do commum e concelho. Leo Cron. "J. EXORAVEL , adj. que fe move, e cede s 1. c 26 : j no exido o Leofireme, denunciando a morte ao gado imbelle. Simo Machado fupplicas ; compaixo. Cojta Virg. Egloga 3. P#g- o. folio. j . 68. EXORBITNCIA , faida para fr di EXIGNCIA , m. o adio de exigir, pe- orbita; ufa-fe no fig. por tranfgrefeQ. cxceffp do^ dir, requerer ;. a necefidade de coifa in<Tifpenfa- ordenado, e que deve fer; immoderao i aca' ] vel ou conveniente excita Deus os ventos fie-, Hyjp deafrontalo com tntat-exorbitanda Vidfr gundo a exigncia das coifias-4y. exigir: famndo J do-Arceb. Demafia. Vieira ,, asfiemrazes*c a exigncia dos cafiojs. ^ exorbitncias qu vemos-i $s exorbitdmas nas defpe-

58

EXH

EXI

EXO

EXP

*%

petas , no comer, no mandar coifas indevidas, erets, que defiempenbem a expeao de orculos. % Fefta da Expeao, ou de N. Senhora doO"1,' &c reprimia infutios, e-exorbitancias Arraes5.2. EXORBITANTE, adj. em que ha exorbitn- faz-fe oito dias antes do Natal. EXPECTATIVA , fi efperana de comcia , excefvo , demafiado y. g. preo mal, 011 beneficio prometido , que fe ha der dades, e tropezs to exorbitantes , i. .excelivas mend , verificar na primeira vacncia , ou por morte d e fora do commum. M. L. EXORCISMAR, v. at. v.'exorcizar conjurar algum certo beneficiado. Hift. dos Tavoras. .;o demnio com as palavras do Ritual, para'que' EXPECTATORIO , adj. fegundo os antigo* deixe o poffefo , fig, dizer as mefmas , 00 feme- Elatutos da Univerfidade f. 205, ao , he lhantes palavras em occafio de tormentas , e ou- o que refultava da quefto"do Prefidente nas Veftros males , em que 0 demnio pde ter parte perias do Doutoramento , nelle no- entrava o Reitor, e Doutores com as infignias feno deexorcifimar a tormnta: exorcizar he que fe deve pois de comeado. dizer. * EXORCISMO , m. preces, e preceitos do EXPECTAVEL , adj, que pde defejar, efRitual com que fe manda ao demnio que deixe perar.' D. Franc. JWanuel ,, ejerevo as cartas fiem jaujtos, nem expettaveis epitetos defiaufto, e exo ^rffffo'. Vieira. EXORCISTA , m. o qe- faz exorcifmos. peavel. He huma das ordens menores, e na Igreja os EXPECTORAO , f, o adto de efcarrar^ lanar fora do peiro. taes he que exorcifmavo , ou exorcizavo. EXORCIZAR. Vieira diz exorcizar, e o la- EXPECTORANTE , adj. Med. que ajuda a tim he exordfare v. a explicao em exorcifimar,expetorar. EXPECTORAR , v. at. Med. efcarrar, ou que he erro vulgar. EXOKDIAL, adj. que pertence ao exordio, lanar do peito catarros , Scc. EXPEDIO , defpacho breve v. g. ,9 propro do exordio. EXORDIAR , v. ar. fazer exordio ao dif- expedio dos negcios cotidianos. Faco , jor; nada /emprefa militar. Vafconc. Arte ., as expecurfo. EXORDIO , m. a entrada , ou principio de dies de guerra. Barros ., prover-fe de fias coifas9 hum difcurfo. Principio , modo porque co- me so as prndpaes para taes expedies D. 2. foi 30. v, $ Defembarao brevidade em fazer meou alguma coifa v. g. o exordio daquelfa qualquer coifa v. g. efcrever, andar com excafia M. Lufi. EXORNAO, ornato do difcurfo com pedio palavras , e fntenas , ou erudies que o ator-, EXPEDIDO , adj. folto , defembaraado , defapegado v. g. ,i expedida retirada das cofias der mofeo ; t. Rhetor. EXORNAR , v. ar. ornar o difcurfo com pala- mundo ,, V. de Suf f. 4. Que vai aviado, vras , e frazes elegantes ; com boas fntenas, ano efifiedida da vela. H. N. 1. 521. e erudies* Enfeitar com erudies de fora do EXPEDIENCIA , expedio nos negaffumto^ , mas bem trazidas. M. L. no fiai cios. M. Luf. trata os negcios com gentil expediencia t. 1. f. 207.. col. 4. Os prncipes fe to noticias para txornar efta hiftoria. acomodo amenear fus expediencias , e negocias EXORTAO , e deriv. v. exortao. ; EXTICO, adj. eftranho ; extravagantejno i. e. a defpachar o expediente. Epanaf. fi. r8 5. vulgar v. g. plantas exticas. EXPEDIENTE , fo m. meio fcil v. g. E X P E C T A O , o efperar por alguma expediente que ufioucontra o imigo, para grancoifa ,_ efperana v. g. fiucedeu ifto contra a exgear dinheiro , &c. e rodo meio, recurfo que peao de todos , i, e. fora das efperanas , tira d'algum aperto , embarao. M. L. 2.fi. 210. na do que ha de fer o dia de juzo Viei- Confelho onde fe expedem os negcios. M. ra : nade quem havia de Jer o governador L. 5. / . 27. % Os negcios , que fo ho defpaFreire. char v. g., ,, eft informado do expediente de bojei EXPECTADOR, m. o que tem expefta- Defpacho ordinrio'--'y. g. ,, era fecreiario do o de alguma coifa! O que affifte a ver algum ef- expediente v. Goes Cron. M p. 1. opc#aculo. Pina ao contrario do que fe efpe&va. EXPEDIR , v. at. defpachar com prqntdo. Vieira cem o temor , e expeao. do Que ha de fer Mandar preffa v. g. ,, expedir hum preprio, o djajie juizo : na expeao de quem varn de gohum-correo. Rarros 2. foi. 2.9. expedir hum naviovernar. Efperana. y. g. ,, moo de grande expe Lemos -, expedir armadas M. Lufit. Arrat ao i defmpenbar a expeao doputlico: de4. $$. nunca os ndios expediro armas contra na-

Expedir embaixadores/ vande-r-as com os 'refultados de a s - S Siencia, 'Apol. Dial.fi. 22%.. Expedir huma bulla , hum! fundada na converfao, e obfervao dos decreto , promulgar fobre a neceflidade que o homens. Vieira. requer, M. L. 2. 85. v. Expedir lanar fora - E X P E R I M E N T A R , v. at. tentar achar alv. g. expedir as fiezes Arte da Caafi.112,guma verdade fifica-, por meio de ingenhos, e v.. Expedir algum de alguma coifa que o em* mquinas adoptadas para iffo. Indagar a natubaraa , incommoda , de pejfaa que lhe he pejada, reza , gnio , mdole , ecoftumsf dos homens proe importuna , livr-lo delia. -,je , dar-fe pref- vocando-os a obrar , e a moftrar-Te em palavras, a-, defembaraffar-fe ; defped ir-fe. Queirs, r ou aces , tanto cerca de Tua capacidade in,-,. EXPEDITAMENTE , adv. com expedio ; telletual, como das foras corporeas-, e cotu preffa ; facilidade; correntemente; fem embara- mes. Aprender .pela experincia., trajo,.,cotv o v. g. 33 andar , jallar , ejcrever , defpachar verfao Achar v. g. tenho experirnei^i^ EXPEDITO , part. paff. de expedir. De- ,mil desfavores no feu trato. Provar y. fembaraado , fcil , corrente : para ficar expe EXPERIMENTO-, m. experincia,em fidito , e poder acudir s miffas , expedito de ne- zica , &c. Mariz D. 4. c. 18. Arraes 1. IU gcios ; para o Ceo vdi-fie melhor pelas vias fipe- E X P E R T O , adj." experimentado, que i^,., ras, que pelas expeditas-,jallar expedito \ lingua, *e,tem facilidade de dizer, ou fazer alguma; coi mo expedita , no jallar , e ejcrever. fa por ufo , e freqncia de a fazer. Soldados EXPELLIDO , part. paff y. expulb. expertos nos paffos da montanha, que cs conheEXPELLIR , v. at. lanar fora fora v. g. ,, cio, e fabio andar , hayendo-os continuado, e expellir algum d''algum lugar, pefio, e f. doof- freqentado. M. L. 1.. 55. Experto jws negoScio , dignidade , da privana, <&c. Barreto praCcias de mercanc'ta ,-nos polticos'. Z o ^ < Vivo, f. 2. para introduzir hum expellir outro. Arraes no lerdo. Agudo , forte y. g. ,7 fomi 1. 2. ,La lei velha expellia os leprozos da com-Adlivo , enrgico v. g. remar efperto, com.re-. municao da gente sa. Expellir o efiomago o mo experto hio aviados. ;-.,> - manjar peonhento H. Pinto fi. 59. col. 1. EXPIAO , pena em fatisfao d culc. 2. pa ; ou fatisfao de culpa com penitencia y. g. EXPENDER , v. at. defpender, gaftar H. aexpiao dos crimes , e peecados. Sarificio para Dom, ^ 3. p. L. 1. c. 10. Explicar com pon- applacar a divindade irritada com peecados. .Fmjre derao v. g. expender as razoes, caufias, moexpiaoes, com fjue tratou de applacar Mativos. foma. Paiva fi. u f. i. EXPENSAS pi. a, ou s expenfias '^ E X P I A D O , parr. paff de expiar o altar de culta, ou culos, e a defpezas. M. Luf. 7. fi. oiro expiado com o mefmo fiangue Paiva fi r,
?47 - . . , - ' ' -fi: 2 6 7 . V.

sH naes peregrinas.

EXP

EXP

NCIA , f . f . tentativa por averi-j

EXPIAR , v. at. fatisfazer , ou pagar a culpa

dos homens, e das hiftorias ; da obfervao inar-Jconraietridos expiar . a Me (quita para a confia-

EXPERIMENTADO part. paff cxperla I 1 d<te e ex P ea , ? T- p E l E X P I A T R I O , adj. feito a fim de expiar, inentar provado ~ T- , e conhecido para quanto he , Que t e m v i r t u d e de expiar V. g. fiamjipor m e o de experincia v. v. g. <r...remdio rtmeAin fi-do- . , delidade->c Homem que tem to faber , EXPILADO , adj. roubado, pilhado. Lei fc que refeita vdo longo ufo , prtica , experincias 9. deSet. 1-769. i 2 . no fim. MCCACO Generaes. PilotosRemeiros-. EXPIRAO f.f. o afto de lanar o ar do Scidados na guerra experimentados ,'feitos , for- bofe Te r. Med. Exhalao dos efpiritos. mados , ^qe dero prova da fua fuficiencia. _ EXPERIMENTAL , adj. fundado em expe- EXPIRAR , v. at. lanar o ar do bofe , refrie lcia i -## ? :|. c;l o u moral. Vieira Cartas -t. 2. fi.pirando. - n. Render a alma,, morrer. % vvfc i?4. 5 Fifica experimental, a que declara as leis acabar v, g, expirou o vrazo ,. termo , o compro-, [miffo. 0rd.'-4. \6.-5. Diffolver-fe v.g. i .<*. da narure^a _, e a natureza propriedades. pircu cpmpronufifo afciedad*. das co-as, ^ , ' -, , ^ oj g E , ^ ^ Acabar vYg-
2Sixpc cn cU F

>tiL-

EXP

EXP

585^

EXPLANAO , f, explicao ; expofi- e mares do fui V. de Bafto ; explora a ultima o. Cofta Bruto guerra Braf. Explorar o exerci\ EXPLANADA , declive , e pendor in- to inimigo ; os intentes , e defigntos do inimiga. fenfivel , que fe d ao efpao que vai da eftra- Explorar a natureza; explorar os fegredos, da encuberta para o campo , e fe continua quan- e internos d^alguem '..o legislador-hbil antes de to he poiivel mas de forte que fe no conhea promulgar a lei manda derramar no povo a fena fubida , para que o inimigo venha a peito defi- tena , e faneo delia , e explorar a opinio pucoberto , e ainda que ganhe a eftrada "encoberta, blica ; a fua approvao, osfiaisreparos, e cenfuno poffa vafetfe doTeu parapeito. t. de Fortif. ras , que d tudo fe ha de apprcveitar '.-os inou planice defcoberta a roda da praa , de hum ternos ,, Fbula dos, Planetas f. 114. jardim , fem obftaculo vifta. O efpao que EXPONENTE , fi m. t. da lgebra , o efica entre huma Cidade , e a Praa. ponenie de huma potncia , o alga ri f mo , ou letEXPLANADO , part. paff de explanar.' tra que fe efereve direita , e hum pouco aciEXPLANADOR , m. o que explana. ma de qualquer quantidade que fc ha de ele, EXPLANAR, v. at. fazer plano , fcil, in- var potncia declarada pelo exponente v. g. telligivel, explicando. a.? , ou a.n : fe o exponente he algarifnro , a poEXPLICAO , declarao com mais pa- tncia eft, conhecida, e determinada ; Te he lelavras , e exemplos para fe entender o ique he tra , como a.m , he .indeterminada. Exponenobfcuro , difficil, interpretao , expofio. te de huma razo geomtrica, he oquocientedo antecedente, dividido pelo confequente. ExpoEXPLICADO , part. paff". de explicar. EXPLICADOR , m ra pefloa que nente da razo arithmetica, he a differena que ha entre o antecedente , e o confequente v. g. explica. EXPLICAR, v. at. declarar, dar a entender x he o exponente de 2 para 5. o que fe ignora , ou no entende , com acenos, EXPOR , v, at. pr, vifta. Pr em defcoberto , patenre v. g. expor ao ar, ao Sol; ou palavras: interpretar, expor. . EXPLICATIVO , adj. feito a fim de explicar ; expor ao perigo , zombaria. Expor o Sacramento , i. e. a hoftia confagtada em cuftodia. que contem explicao. fe, frerecer-fe, fujeitar-fe v. g. expor-fe EXPLICITAMENTE, adv. oppeTe a tacitamente ; claramente , com palavras , e daufu- ao perigo, ao exame. Expr-fe , explicar, inlas expreffas : Chamando a Deus por jeu nome terpretar y. g. ,, expor hum paffo de algum auexplicitamente; condio explicitamente apontadathor. na efcritura. EXPOSIO , f. o atfo de expor, pr t EXPLICITO , adj. oppofto a tcito, feito vifta , em deficoberto , em alvo , por barreira. com palavras, e claufulas expreffas v. g. au- Declarao , interpretao : explicao. to de f explicito , dinumerando , ou mencio- EXPOSITOR , m. o que expe , interprenando os artigos delia. F explicita , a que ta , declara v. g. os expofiteres , eu interpretes fe tem nos dogmas , que fabemos individual- da Efcritura ; e fig. as fus obras. mente ; a implcita he crena geral de -tudo c EXPOSTO , part. paff. de expor v. expofto que cr a Santa Madre Igreja , pofto qu fe igno- vifta; ao Sol, ao ar ; s rifadas , e yombarias ; re algum, ou alguns artigos. arrifcado y. g. aos golpes , tiros , feridas , EXPLORADOR," m. corredor , ou batedor perigos. Explicado. do campo , efpia que vai defcobrir terra ; e os EXPRESSADO, part. paff de cxpreffar. Armovimentos do inimigo. Moifes mandou explora-raes 10. 8. nelle eft eficulpida, eexpreffada dores terra de Promifiso Vafconc. Not. aquelimagem. Nomeadamente declarado. M. L. les hoffos exploradores definas ternas : Fios Sant. nas bullas. p. CXXXVII. aquelles doze exploradores-, e efi-EXPRESSAMENTE , adv. declarada, nomea- ^ pias da terra promettida ,, ra lanou da , explicitamente. No a pomba para exploradora das guas do di- EXPRESSO , o gefto , ou aco, lvio, Alma Infitr. 2. fi. 174. meneio , emais propriamente a palavra com que. EXPLORAR , v. at. vigiar, obfervar algu- fe declara o conceito d'aima , o eme paffa dentro ma Cidade, defcobrir alguma terra, ir reconhe- delia v. g, aexprejso dos penfamentos de que ce-la ; obfervar o campo inimigo onde e como a natureza no privou aos muaos Exprefso eft. Vieira foffem explorar a Cidade de Jeri- da figura , ou pintura , o que ellas do a enco i antes de efiarem exploradas as mais terras, tender de hiftoria, paixo, ou penfamento , ou Ecee aco

.5%?. .

^ c o qu fe quer -referiria' ella-, por meio d ffzionomr-, e aco era que as fazem os artiftas; E X P R E S S A R , v. st. declarar os conceitos com geftos, u palavras -a verdade Vieira. % Retratar , imitar pintando. Arraes 5. 17 cuja jrmofttra expreffou com fieti pincel. E X P R E S S I V A , fo fi exprefso ,.recitao acompanhada do geito V. g. Orador deboaexpreffiva -V. do Arceb. ,,' na exprejfiva das palavras era grandemente apontado , procurando, que fiffe clara, e difiinta. V. do Arceb.fi. 2:51. v. col. 1. E X P R E S S I V O , adj. que e x p r i m e , e declara bera os conceitos,v. g. palavras; termos - ; gefiofufpiros da fiauftade. E X P R E S S O , part. paff irreg. de e x p r i m i r , (oppe-fe a 'tcito) declarado cm palavras v. pulfo. 'Vergel da* Plantas',, dro expuljoria A g,i pao expreffo ; mandado expreffo; cafos ex- Frei F: j: 194E X P U L T R I Z , adj. Med. faculdade aquel'preffbs em direito , efpecies , d e que na Lei fe faz a , que fepara as fezes , e foperfuidade do menso para exemplo da applicao delia. R e chi lio. t r a t a d o v. g. nas jeipes conheceu feu bem exE X P U R G A A O , o a t o de expurgar. preffo Maujf. fi. i^cx efi. 1. a obra em que Q. official v mais expreffo o artificio dofieu engenho t. Aftron. y. Emerso. t. Med. o ato de pur- ' >Pinheiro< i.- 19. i.e. reprefentado, exprimido. gar , alimpar , evacuar v. g. ,, expurga E X P R I M I R , v. at. declarar os conceitos, humores acres. ' E X P U R G A R , v. at. alimpar v. g. ,, expur'com geftos , ou com palavras. Tirar , fazer gar a ferida ; t.-Girnrg. expurgar a matria da - fair v. g.--lagrimas dos olhos fiaio as Ia chaga. , Expurgar livro , tmend o , limp-lo grimas, e no as exprimia a dor oufaudade. Vi : V de erros , e mas doutrinas. 'eira 2. 42S; y. expremer. - E X P U R G A T O R I O , fom. y. ndice expurE X P R O B R A R , v. at. lanar em, rofto , re ' p r o c h a r , , dar em rofto v. g. ,., hum vicio a gatorio. t. Cirurg. v. xpurgao.. MadefrJ. algum, ou fi alta.-Vieira x.. 279 exprobra aos 1. c. ti. E X P U R G A T O R I O -,' adj: ndice -, em que filofifos a falfidade dos feus deufies; o virtucfib (com a boa vida) xprobra a m vida do viciofo. fe aponto os livros prohib-idos ; e aqueles, qu E X P R O V I N C I A L , m. o que acabou de fe permitte ler , feitas certas emendas. E X Q U I S I T A M E N T E , -adv.. com euriofidaProvincial. d e , efcolha, com regalo, e delicia V-g- {> E X P U G N A O , o ato de e x p u g n a r ; -ou o fer expugnado v. g. aexpugnao de htd mefid abundante , e exquifitamente provida Vieima praa '-, Cidade. Vafconcellos Arte fi. 192. v. ra. C o m cuidado , para fair perfeito, e aca A expugnao da caftidade o ambiciofo to- bado v. g. ,., ps de joannes xquijitamente prer da occupado na expugnao das honras , e digni- parados. dades ... >'C X Q U I S I T I S S I M O , fop. de exquifito. ArE X P U G N A D O , part. paff. de expugnar. raes 5. 5 tormentos. E X P U G N A D O R , L m , o. q u e peleja para ven E X Q U I S I T O , a d j . excegitado , bufcado com c e r , t o m a r , render fora de armas. For muita diligencia , trabalho , curiofidade ; nomcjura expugnadora de almas ,, D\ FvOnc. de vulgar , exceriente- y. g. manjares , vianPortugal: o dinhro, o oiro expugnader de hon- das diligencia grande , fomma. M- Lufi ras, <c. Excogitado por. fingularidade , nimiamente efE X P U G N A R , v. at. v e n c e r , render pele- tudado com curiofidade refinada ; acarretada. Arjando , fora d'armas v. g. expugnar apra- raes 2. 6. v. g. adornos exquifitos ; penjmeria , a Cidade : expugnon Milo. Agtol. Luf. 1. tos Lobo ; as palavras fiejo vulgares, no jf 58. col. 1. Arraes 4. 2$., com mofcas expugnon populares, nem exquifttas. Exqnifito.. Med. t* o Senhor a dureza de Phrai. as>, fiquinencidT-% outras doenas , * que

E X P U G N A V E L , adj. vencivel fora dvarmas ; e vencivel , affequivel com trabalho, induftria , tudo he expugnavd ao animofo. Macedo Domin. f. 117E X P U L S O , o acTo de expulfar. 0 fer expulfado v. g. a expulso dos Jejuitas joi no anno ^e &c. A expulso dos efarros, &c-, E X P U L S A R , v. ar. lanar fora p o r fora, defapoffaT do lugar occupado. expulfttnd os demnios'. E x p e l l i r v. g. ',, expulfar os efarros, as matrias cofidas , do corpo. t. Med. E X P U L S I V O , adj. qe faz expulfar ; atada. ra - r qe faz expulfar a matria do fundo das feridas Recopilac'da Cirurg. j . - 159. E X P U L S O , part. paff irreg. de expulfar. ' E X P U L S O R I A , T. dar-d algum, tx-

EXP

EXT

<jue so puras , no adulterinas, ou efpurlas ',, lgnficados tem com o primeiro, eprprio v. g. ou nothas. fralda da camifa, e por femelhana do m o n t e , E X S A N G U E v. exangue. do m a r , da roupa ,, dos veydos talares , &c. EXSICCAQO , reficao, marafmo. Extenso das Leis , as efpecies, e cafos a que fe Arraes i. 8. applicro, ou he appHcavel a fua fentena; EXTENSO , adj,-que tefitfi extenso, he at X T A R , v. n. exiftir, haver n. Vieira Cart. t. 2. / . 179. ,, exio aldeias Hebreos que en- tributo da matria , qye p he fimples mas tern partes divifiveis , era que fe.pde conceber lonto extavo exto teftemuhhas Vieira. ( X T A S E , H. de S. Dom. p. 1. L. x. go r , . largura-, e grolura.' J Amplo. Difiufo. Por exteno v. extenfamente v. g. narrar alguma hiflora. por exjenfo , e no a fubtancia -, as (XTAST, v. de Sufo c. X4- e x6. , (EXTASI, m. rapto , enlevao da alma , foras delia, ou alguma parte. E X T E N U A R O , 'imiful de foras, enlevamento , roubo , e fofpenso dos fentidos na contemplao das cpifas.celftesarrebatr- vigor, t. kded. t.- Rhqt. oppofto a amplificfe m extafis, ter extafis: efte. extafis V. de Sufo. o , confifte-, erri -Orador,,reprefeqtar coifa rok menos do que realmente foi v,. g. extenuaao * *' V -. i '.. ' :.',' ' ' , 'K " v "' EXTATICO ,;- adj. elevado em extafe; ab- da injuria. EXTENUADO ,'part. paff. de extenuar. forto. Que coftuma ter extafes v, g. o exE X T E N A D O R , m. o que extenua,' ' adj. tatico varo : a parte fuperior com a extaticd Vicoija-* -, que extenua, trabalhos fibbejos, ex-t eira. EXTEMPORANEMNTE f , adv. de , re : tenudores ao corpo. EXTENUAR , v. at,> fazer mraagreer , e pente , de improvifo , fem muita reflexo v. g. ,, glofiar ; arengad, orar Vieira cmpufer- diminuir a s , foras , e vigor v. g. ,, frbalhp, a india , extenuo as- ficras , o corpo 2&-c.'vf. o hymno. Sem preparao previa. , EXTEMPORNEO , adj. dito-, ou feito cx- Diminuir o poder , ' as riquezas , a g e n f o , e temporaneamente , de repente: d'improvifo. enfraquecer affim o eftado v.g. os nufragios\ que Poeta extemporneo , o que inaprovifa , improvi- amiudados, e as repetidas prefias dos cjfars n tem extenuado o commercio martimo deite ' e Reino,, fador. Orador , que arenga, ^ vai orar de repente, fem eftudar, nem compor previamen- extenuoufe o exercito com a mortandade , e dejeroes. te o difcurfo , que recita. E X T E R I O R , adj, oppofto a interior, a parte EXTENDER v, eftender., EXTENSAMENTE , adv. por extenfo , com que fica de fora , defcoberta , fupercial, expola todas as fus partes v.g. relatar , narrar a vifta, ao tacto. O foro exterior , oppofto ao 1 hum fucceffo. M. Conq. 5. 291. Viegas con- interior y. foro. Obras exteriores da praa , na Fortif. ; as~ defenfas particulares fabricadas* fora ta extenfamente a treia , e engano do Rei. # EXTENSO , f. propriedade da matria, a delia , v. g. foffos,, eftradas encobertas, e exfua largura, altura , comprimento ; e afim a.de planadas , hornaveques , ScC. tO exterior de alr fus partes minimas. . A largura, ecomprimen- guem , o que fo v , e fe d a conhecer v. g. to v - S' jj a extenso de huma Cidade , o efpa- o rofto , o talhe d corpo ; s palavras , geftos., o que ella occupa. O comprimento , ou lon- aces : ,, os exteriores bons , os interiores fidbe < gor v. g. a extenso de carreira , de huma li- Deus quaes so. E X T E R I O R I D A D E , aparte exterior. nha , ou corda. O adto de eftirar', eftender y. g. a extenso dos nervos. Extenso de huma Exterioridades, os exteriores, molras , appa palavra , t. Lgico , a applicao que delia fo rcnciis E X T E R I O R M E N T E , adv. pela parte de fopde fazer aos indivduos a que o feu fignificado .abrange y. P-, a extenso do nome homem con-: ra. Nas obras , e palavras y. g. exteriorifte em poder applicar-fe a Joo , Pedro , Pau- mente mofira-me amijade. E X T E R M I N A D O , ; part. paff. de exterminar. lo , e a todos os indivduos daefpecie humana ; E X T R M I N A D O R , adj. que. extermina. a da palavra arvore, em poder applicar-fe lacom rangeira , pereira , carvalho , fobro , e a efta , oi Anjo extermindor , que deftrue , desbarata N qualquer outra larangeira , a qualquer pereira , mortandade. Scc. % , A multiplicidade de fignificadqs,, que fe EXTERjMINAR , v. at. lanar fora dor trdo palavra , por alguma razo, femelhana, minos , limites , raias d'algumaiprovinia , Cianalogia , connexo , ou relao, que os mais dade ; defterrar exterminar o Turco de fieus eftados Eeee ii

5^7

dos- ., Lemos Cerco. f. Exterminai as virtudes, EXTIRPADOR , ou adj. que extirpa, r* os vicios, os mos coftumes y. g. o luxa exter rella extirpadores de vicios. T. d'agora 2.fi.61. mina a. fobriedade, e temperana ,a economia, a D. t. a juftia exiirpadora de vidos. EXTIRPAR, v. at. arrancar com as raizes. pardmonia , &c\ EXTERMNIO , m. defterro , expulso da Extirpar a fifiula, o carbnculo , cortar, e terra prpria , da ptria , da refidencia. Prov. da curar de todo eftes males. Defarreigar no f. Ded. Cron. f. 179. A deftruio em onfe- v. g. extirpar vidos , a ociofidade , erros, tnos quencia da qual vem o extermnio , ou faida dos hbitos, abufios, Scc. o amor do corai>; arrancidados deixando as Cidades , &c. Vieira o car, extinguir de todo, ESTORQUIDO , part. paff de extorquir. 0 extermnio de Malaca. Autor da Arte de fiurtar p. 97. diz extorto, EXTERRECER , v. ar. caufar terror. BarreEXTORQUIR , v. at. tirar fora v. - i - to V. do Evangel. fie me aprefienta , e exterrea fazenda , o confentimento , huma promejja, voce logo. RXTINCO, fi deftruio total, como to , juramento. Tirar com tortura v. g, . da coifa que morre, perece. A extinco datorquir a confifso dos delios. EXTORO , volencis com cjne fe toRepublica', da'benzia; da penso, cenfio. r EXTINCTO , part. paff. de extinguir: o ex- ma a algum a fazenda , ufurpa violema tino pinho ., Eneida 9. 58. A penitencia dei- fe peo guerra , far-fe-ho muitas extorses, t xa os affeos , ou paixes extinas, i. e. amor- defiafioramemos Arraes 5. 14. >> extorses feitas tecida*, ou mortificadas; extinas as relquias daaos pobres Paiva S. 1. fi. 2^9. M. Lufit. liga, Ribeiro cafa de Nemours. Apagado, ef- fazer grandes extorses, e roubos ' , e , carregaquecido y. g. extina a memria; o feu nome. dos com extorses , e tributos osfiitditosdo def Gtm. Luf. 10. $0. Morto fizicameure validos pota fiujeitos s extorses, que feus caprichos ms extihbs por decretos dos Reis. Acabado , per-fugerem, Scc. EXTORTO , part. paff. irreg. de extorquir dido y. g. extina a piedade, a Religio, virtude. Murcho v. g. ,, a flor Ulifea t.. 78. y. extorquido. 5" Extina' alguma corporao , juna, tribunal, EXTRA C A O - , f.f. o alo de extrahir, tidesfeito , anullado o feu itituto , e privados os rar , trazer ,you levar para fora v. g. extraO membro? dbs direitos , ou jurifdices , e func- dos metaes das ffttas minas ,, Vieira, faca das mercadorias, de huma terra para outra ; ir. cones , que exercio. EXTINGUIR , v. at, apagar. Anniqui- fummo commercial v. g. eftes afcaidex ainlar, deftruir v.g: ,, extinguir huma Cidade, hu- da ha tantos annos no acharo exiraco -; efii o commercio eftagnado , no fe d extrach fo ma na*o, os' Hefpanhes exterminaro , e extin mercadorias, &c. -O trabalho de extrahir par gur^o cppioftffimns naes na America. % Extinguir tes, noticias:,. erudies , paffos de algum livro, Buma junta , ou corporao , Civil. e Religiofa, abolir o feu inftiuKO , privar os membros de ou manuferito. Exiraco , no clculo , operafeus direitos , do exercickr de fus funes pe- o ' pela qual, fe acha a raiz de alguma quanculiares , &c; : Diffipar y. g. ,, extinguir huma tidade elevada ao quadrado , ou cubo , e fedia, qualidade venenofia. . Abolir v.. g. Lei, extraco da raiz, quadrada , ou cbica. coftume, ufo- o nome de Chrifto ,, Paiva S. 1. EXTRACTAR . v. at.. fazer extraces delifi. 70. v. Extirpar y. g. extinguir a herefia. vros , ou extratos % dizem alguns em vez d "$ Acabar com y. g. extinguir as vadios , la- extrahir. dres. ' Extinguir a penso , cenfio , obrigao ,EXTRACTO, m. Qum. matria fepara acabar, pr termo. Extinguir, lembranas , apade outras partes miftas-, componentes r ou d gar memrias. fie , v. g. extinguio-fi as partes impuras , e fezes-, por meio de menr memrias daquela cafia. Com as mortificaestruos fe apropriados. O que- fe extrahiu d -1 exdngmm as paixes ; extingiiefe cos encanedaos vros , raanuferitos y efcolhendo: as partes qe annos o fogo da: canmpifcenda \. com. a pllda nos convm , ou agradao , e nifto difere d trafmarte emmurchece - a flor do rofto viofio', extinguelado , que he copiado todo v. g., fazer bW ft o fiogo dos olhosficintillantes,&c, extrao das fntenas- de. Tullio EXT1RPASO, o acro de defarreigar: EXTRAHIR, v.at: tirar fora, levar v.g: f > Ou de fer defarreigad v.g. a, exrpaoextrahir d Igreja os que a ella f acouto. % ** das herefias, dos vicios , de hum coflume. trahir, fazer extracto Qumico ; fazer extrato EXTIRPADO^, parr. paff. de extirpar.delivro- Tirar, achar,, bufcar y. g. Jy.extrahir.
4

$38

EXT

. EXT

EXT

EXT

extravagante. , Servir Servir , em falta de bir a raiz quadrada, ou cbica de hum nmero. de outrem. fr. Aritm. e Algebr. EXTRAVASADO , part. paff. de extravafarEXTRAJUDICIAL , adj. feito fora d juizo y. g. ,, confifso- Contra, ou no conforme fe v. s fowialidades do juizo v. g. appellao de EXTRAVASAR-SE v. recip. Med. fair, entornar-fe dos vafos prprios , derramar-fe por faos extrajudiciaes. XTRAJUDICIALMENTE , adv. fora do r.-t delles v. g. extravafiafe o fangue da veia juzo. Contra as formalidades da tela judicial, rota , ou da ferida , na cavidade do peito e termos de proceder da juftia. EXTRAVIADO , part. paff de extraviar. EXTRAVIAR, v. at. tirar por fora da via, EXTRAMURAL, adj. limado fora dos mue caminho que deve feguir v. g. extraviar o ros. EXTRAMUROS , adverbialmente, fora dos oiro no o levando ao manifefto , e regifto. os diamantes no os levando ao contrarador; muros , no arrabalde v.g. fita extramros defta Cidade Antig. de Lisoa. as fazendas , no as levando s alfndegas,. em EXTRANEO , adj. eftranho , de fora v. g. contraveno das leis, ar extraneo -, que fe introduz de fora. EXTRAVIO ,* m. defvio , defcaminho das EXTRANUMERAL , adj. de fora do n- coifas , que fe extravio ; v. g. extravies do oimero. ro , dos diamantes , das fazendas , que fe levo EXTRAORDINARIAMENTE, adv, de mo- fem guias , ou que fe no- manirelo , ou en do raro , delufado , defacoftumado , no ordi- trego onde convm,, e he devido. nrio. EXTREMADA MENTE , adv. por extremo -r EXTRAORDINRIO , adj. defufado , defa- efmerada , abalifadamente x excellentemente Vi coftumado , que no he ordinrio ; raro v. g. g. efcrever. bem* fucceffo, cafo , &c Juiz o que coEXTREMADO , part.. paff. de extremar-fe^ nhece em virtude de alada , ou commifso ex- Perfeito , abalifado , acabado , excelente vtraordinria. Embaixador extraordinrio , Inviag~ virtttde, obra , formofiura , valor-,.orador , do , o que vai com commifso extraordin- extremados. Extremado em algum exercido, arria v. g. para dar pezames , ajuftar pazes , ou te ,. fidencia x nas coifas da guerra.- Lobo* M* -cafamentos , Scc. Lufit. EXTRAVAGNCIA , irregularidade EXTREMADURA , , prprio de humacontra o coftume , ou razo v. g. no fallar , Provncia de Portugal, deriv. de extremo .vefiir-fie, no obrar. Dizer extravagncias i. e. EXTREMANSO , L une com tantosdifparates. leos , qif# fe faz aos moribundos , he hum dos E X T R A V A G A N C I A R , v. n. adopt. 7. Sacramentos. mod. fazer extravagncias ; dizer extravagan EXTREME y. eftreme. Por extremadoicias. Galvo Deficobr. Prlogo por Tavares. EXTRAVAGANTE , adj. que fe afafta do EXTREMIDADE, cabo , termo , fim , ufo , coftume , que no vai pefo fio da gente , v. g. ,r na extremidade defta rua-, a parte ule fe aparta , ou difcrepa do termo de proceder tima inferior v . g, a extremidade da tnica. % commum, no perifar, fallar , obrar. Confiitui- Ponto apertado, em que o remedi he difficil., es , leis, decretos, que ando fora , e no aperto. Port. Reft., ,f vendo fe o Colletor nefia cncorporadas nos corpos , ou Cdigos de Gonf- extremidade. tituies , leis, &c. Defiembargador extrava- EXTRE,MO , ra. extremidade. Que eft gante , o qe no he do nmero da Rolao , em cabo oppofto a outro diametralmente v.g;,, mas ferve na cafa, em falta do numerrio au- os extremos da vara ; o rieme , e accidente so exzente , ou doente, e affim fiaidados extrava- tremos ; a cr branca , e a negra fe dizem exgantes ,, os que no eftavo formados no exer- tremos das cores , e as outras cores entremeias. cito 3 mas andavo' poT fora para acodirem on- Exceffb> moral, entre os extremos viciefos , ou de houveffe mais neceffidade , de fobrefalente. no meio delles eft a virtude , v. g. entre a caiPalm. p. 2. c. 158. Soldados, cn tropas extra- nheza , ou avareza , e a prodigalfdde . d pervagantes , que no tem efatncia certa, corpo de dulrio efto a caridade , a liberalidade, Scc. S eferva, gente fobrefalente , para acodir onde Mir. ,, o errofiasnos extremos , a virtude ejino for neceffario. P- Per. 2. / . 20. pieio. na Lgica , extremos so o fujeito . e o EXTRAVAGANTEMENTE x adv. de modo attributo , ou predicado da propofio.- $ O- ut-

5*9

v. g. extremo de Jor , de mal. da alegria,,qu no cabe no corao; exultao Dar em extremos , apartar-fe da mediania que do efpirito. Carta Paftoral do Bifpo do Porto. EXULTAR , v. n. moftrar grande, alegria de a prudncia, e a boa razo dito. O ultimo alma nas aces, meneio , geito. Ter ^grande gro y. g. ,, he hum extremo de bondade , defioralegria v. g. exultava minha alma. mofiura. Fazer extremos por alguma ccifia., i. e. exceffos, tudo o que fe pde fazer. ExtreEYC. mos de amor , os que fazem os amantes , excefEYCHO v. Ucho. fos , tudo o que e pde fazer por moftrar amor, ou por amor. Lobo corrido dos poucos extremos , que por dia fizera ; e no fier culpa dos meus extremos. Em, ou por extremo , adv.Tummamente, em fommo gro v.g. ,, amar, abor, m. fexta letra do alfabeto Portuguez recer, fientir por extremo jormofa , ou em todo devramos chanr-lhe fi , e no fe , j que extremo. V. de Sujo , e M. Lufit. Extremos- do Rojaria, os Padrenoffbs , que ordinariamente so foletramos fi- d, f , e no fe a , fa. FA , f.m. Muf. a quarta "nota de Muia cocontas mais graudas. Ultimo y, g. a voz extrema ouvir da boca jria. Extrema neceffida- meando ut, re , mi, fia. FABORDO , m. (de Fauxbouvidon) Muf. de , no ultimo gro. Lucena. 0 extremo trabalho da morte ,, Lucena. Extremo , por extremofo, compofio , em que algumas vezes canto com extremado V. do Arceb. i. i. extremo em virtu- total igualdade no nmero , e valor dos ponde. Extremo f. a raia v. g. o extremo do rei- tos , e fem fe efperarem paufas. f. S.Mir. edi. de Lira) ,, dizem os mono ; extremo na agricultura , rego , ou outra di- EJtrang.ff.i65. viso que deslinda as terras de dois donos di- os que os velhos canto por huma corda f , e por fiabordo i. e. defentoo cora femfaborias,:, verfos. FABRICA , a etrutura , conftruco, EXTREMOSAMENTE , adv. com extremo v. g. amar , f e n t i r ; com empenho , def- organizao y. g. a fabrica do corpo humano, do olho , do ouvido. Edificio nobre. Vafconc. velo. EXTREMOSO , adj. qu chega a extremos, Arte o arquiteo primeiro elege a traa da fanimio , exceflivo y. g. cuidado amor brica que ha de fazer ,, Cafa onde fe traba% homem que faz extremos v. g. he extremo- Iho , e fabrico v . g . pannos, chapeos ,. fedas, fo no amar , em aborrecer ; extremofo em defender , e outras manufacTuras. Fabrica da Sacrifiia, ou da Igreja , as rendas applicadas s defpezas fervir , obfequiar os amigos. EXTRINSECO , adj. oppofto a mtrinjeco. da Sacrifiia , e reparos da Igreja , &c. O ne-Que no he da effencia da coifa, accidental. ceffario para a conftruco do edificio. Couto 4. razo extrinfieca , a que fe dedus da autoridade 7. 6. no fim. Artificio , trabalho , lavor v,g. da peffoa que a d , e affim autoridade , fun- embarcaes de menos fabrica que . as de agora, dada no faber , ou probidade de quem a d. M. Lufit.' Fabricas , idas , defenhos , traas, EXUBERNCIA , grande abundncia. projectos. Vieira. Superabundancia , mais do que bafta y. g. F A B R I C A D O , part. paff de fabricar.' Verexuberncia de provas , argumentos. fos fabricados. D. Fr. de Port. Forjado no f E X U B E R A N T E , adj. foperabundante , mais ah peitos de diamante fabricados ! que fufficiente v. g. ., provas . FABRICATX)R , m. o que fabrica edifEXUBERANT1SSIMO , fuperl. de exube- cios. Edificador. M. Lufit. ,, hum Rei to fiarante. bricador ,, Author no v, g. todo homem EXUBERAR , v. n. ter , exuberantemente he fiabricador de fiua fiortuna i. e. tem-na boa fe v. g. ., exuberando o corao em divinos affe- he prudente , e virtofo ; m e he o contrario os. defte. EXCULCERAO , chaga , que fe vai FABRICANTE , m. o que fabrica manuformando. faturas , ranto o meftre , como os officiaes, E * U L C E R A D O , part. paff de exulcerar. F A B R I C A R , v.at. conftruir, edificar v.g. EXULCERAR , v. at. Cirurg. fazer chagas fabricar cafas, navios, caftellos. Deus fano corpo. bricou o mundo Vieira. Fabricar moeda, cuEXULCERATIVO , adj. que faz chagas. nhar. Fazer v. g. fabricar, pannos , fedas, EXULTAO , fi alvoroo , e inquietao cbapeos, vidros, papel ,. e .outras manufiaur.au

59 tmo gro

EXT

EXU

FAB

FC
1

$'Fabricar huma fazenda, cultivalia. Cada e cota , ponta, ou fem ella , e cabo. Faca ! :--- delia -"-"- de mato, efpecie de punhal , ou antes grande fahum fe fabrica fiua fiortuna ,, he fabricador v. fabricador. - Fabricar fieus ganhos , tirallos ca de que uso os caadores. Cavallo peque-? n o , e membrudo. . Faa de foice , agomia coi# alguma'induftria. Arraes i. 5. de fogo , faca groffa de muito ferro com que os FABRICO , m. o ato de fabricar, o trabalho feito era qualquer manufatura. Ama- Alveirarcs cauterizo,. feita em braza. FACADA , ferida feita com faca. nho y. g. de terras. Leis mod. de 26. de OuFACALHO , faca grande t. famil. tubro de 1765. FAALVO , adj. compofto , (de Alvdt.') cavalF A B R I L ; adj. artes fi abris , so as mecni, que tem o focinho quafi todo .coberto cas. Artificiofo. Eneida 8. 99. ,, Vulcano lo de hum final branco , dizem fer mo final. s obras fabris fie vai direito. FACSO , m. faca grande , e mui forte. F A B R I Q U E I R O , m. o que cobra as renEntre Bombeiros , he huma pea ,"que Terve das da fbrica da Igreja. Crograj. Port. para atacar, e acunhar a terra, ou filafticas FA'BULA, narrao fabulofa, em que fe introduzem a fallar os aninaes , para fe dar roda da bomba. /Exame de Bombeiros fi. \6o. F A A N H A , feito grande, herico , expor elles algum documento aos homens y- g. ,, as Fbulas de Efiopo , de Fedro so mui infirui- traordnario que demanda grande esforo, e virvas. A fbula da Epopia , ou do Drama , o tude , ou faber. Nobiliario ,, jez faanha de fucceffo principal verdadeiro , ou fingido, que bom ,, Aco filha de huma maldade extraornefies poemas fe narra , ou reprefenta'. A hif- dinria. Ded. Cron. 1. p. Divifi i. n. 922. , toria Mythologica dos tempos Fabulofos , cer- Objeto moftruofo Auto do Dia de fuizo Sanca dos feus Deufos ,- femideufes , &c. , e fus ta Marta que faanha vem aquela tartaranha \ aces. Succeffo rrientirof , falfo. Ser fiabu- Succeffo notvel , que fica pofto cm memria la da gente , dar em que fallar ; dar affumto a como exemplo para em cafo anlogo regular cr-glofadores ; e motivo ; ou objeto de rifo, e que fo deve fazer. Leo Cron. de D. Afi. 4. diz ,, faanha he hum juizo fiebre feito notvel, e duzombarias. Eufr. 14. Ulif. fi. 29. FABU fi fi compofio fabulofa. vidofo , que por autoridade de quem o fez, e dos; 118 ,, efcritores , que vendem que o approvro, e louvaro , fica delle hum diHift. de fiuas eng, fabuloes mtfturadas com peo reito intruduzido para fie imitar , e fieguir como lei, quando outra vez aconteceffe-,, pag. 172. edi. nha de quarto. $ Daqui fo entende o lugar da Cron. Afi.. FABULADO , part. paff. de fabular. 5. f.- .47 no embargantes quaefiquer direitos,. F A B U L A D O R , ra. o que conta; o que efereve fbulas. Leo Defcripo. Barros Cartilha ordenaes , leis, eflilos cofiumes , ou faanhas. Modelo de bondade. Cron. cit. c. 51 3) porDedic. ,. Alfiopo fabulador moral,, . / FABLAR*, \ . ar. contar fbulas/ contos, que fiejaes exemplo, memria, e faanha dos nofucceflbs mentirofos dos tempos das Fbulas do ores naturaes cPEjpanba ; na carta da Excelente gentilifmo , ou femelhantes a effes ,' e pofterio- Senhora. Conta-fe por faanha , por coifa monfres ; inventar , e narrar qualquer hifteria , que truofa , maravilhofa. Cron. d'Afi f- f- 5&- por no tem a verdade por fundamento. Barros 1. faanha , i. e. por coifa notvel, e digna de fiv. 3. 8. Freire o que fiabulro os Gregos, e Ro- car em lembrana Santos Ethiop. 2 p.j.-ji. manos. M. L. fiabulava a Gentilidade que JFAANHEIRO , adj. patarata , que fe jacTa piter, <c. Arraes r. 5. de ter feito , ou promette fazer faanhas. CiaFABULISADO , adj. reduzido a fbula v. bra. * g. a ndole do avarento fabulifiada na formiFAANHOSO , adj. extraordinrio , monftruoga , -c. fo , memorvel , por bom , ou por mo , ou f FABULOSO , adj. fafamente narrado v. g. por maravilhofo. Couto 4. D. L. 8. c. 8. fi. fincceffo-" Os tempos fabulofos da hficria, a 158 V. homem faanhofio em corpnlencia, e fiorpoca , em que os fucceffos verdadeiros ando as; golpes fadnbofios ,, Paim.p. 2.. c. 4?. Caf raifturados com mil falfidades maravilhofas , ou' tan. 8. cap. 105. p. 154 e pag. 173, do fiaaenvoltos , e encubertos em contos , e circumlan- j nhofo feito. Faanhofio thnribulo , grande ,'monfcias fobrenaturaes , quaes so os de ^u confta j truofo (tinha mais de 50 marcos de prata) Faa Mythologia, [anhefia deshumanidade Arraes 7. 17 : fiaaFCA , inftrumento de cortar vulgarif-.'W/?O/}Z hificrias ,-, Azurara cap. 1 armas notvel, jrfimo, tem folha'de ferro ou ao , com g u m e j F A C O , feito d'arma na>

59*

nada , empreza militar. Freire , e Vafconcellosg. fazer fachada, homem de grande fachada; Arte. Bandos , parciaiidades j unies , parti oftentofo no famil. FACHEIRO , f m. o que leva a facha. 0 dos. FACCIONARIO , m. membro de alguma lugar onde eft , ou a pea que foftem o faho. faco , que tomou bando por algum, que he B. P. O que eft ao tacho para fazer os ide alguma das parciaiidades , bandeado com al- haes. Caftan. \. fi. 181. FA CHINA , molho de varinhas , ou vergum. Tcito Pormg. gas atadas nos extremos , que fervem na Fortif. FACE , a parte do rofto' dos olhos at para a fabrica dos Candieiros , e Efpaldas; de a barba ; o rofto todo. Superfcie , flor, tona. y. g. ., . face da agua Barros. Apparen- encher , e cegar o foffo , &c. Ha fiachina! cia v. g. faces da Lua v. fazes , ou Pbazes. breadas para com ellas Te queimar huma galaria, A face de hum dado , ou de huma pedra , hu- ou outra obra do inimigo. Fazerfiachina, efma de foas foperficies. Lucena pela face de- trago , deftroo y. g. fizero-lhefiachina,nos baixo da campa. v. Fachada do edificio. Na bens, no dinheiro , nos doces. fr. famil. Fortifi. a parte do baluarte mais avanada cam- FACHINADO, part. paff de fachinar. panha , comprehendida entre o angulo da efpal- FACHINAR , v, at. atulhar , encher com da , e o do baluarte. Fortif. Mod. A face do fachina. Exame de Artilheiros^ negocio , o lado , ou diverfo refpeito por que fe FACHO , m. a luz , ou matria inflammapde confiderar. Freire. Andar face, haver- vel , que fe accende de noite nos portos de mar, fe , fallar com fingelleza , fem rebuo , nem para dar rebate de inimigo ; e de dia o fumo diflimulaco. Ver a Deus em fiua prpria fa- feito ao mefmo intento ; quando fe aviltava o ce , ou de face a face , he o modo em que o inimigo abatia-fe o facho. Refende Cron. J. i, vem , e conhecem" os Anjos , e Bemaventurado. c. 126. Daqui a frafe ,, abater ofiacho por Vieira. Recebido em face de Igreja i. e. no qualquer coifa i.e. affuftarfe facilmente, darmof-templo pelo Miniftro competente, perante tef- tra de medo , e rebate de perigo fem razo funtemunhas. dada. Ulifipo f. 2Jp. FACEGIA , a qualidade de fer faceto. FCIL , adj. fem difficuldadjfVhflue fe enDito galante , donaire. tende , aprende , ou faz fem coMnem traFACEIRA , de boi , a carne das faces. balho notvel v.g. fcil de venjm entender, t. vulg. vaidofo , patarata , cafquilho. de dizer , de perfiuadir. Homtm-Z-, Ihano, FACETA , fuperficie regular, das mui- converfavel , que fe familiariza , e tem condeftas , com que fe lavro , e pulem as pedras pre- cendencia. Ventre fcil, o de quem obra defembaraadamente. Eftilo fcil, no empeaciofas , para terem mais brilho. do , no duro, no efcabrofo, ou afpero ,'cot- , FACETADO , part. paff de facetar. FACETAMENTE , dv. com graa , que faz rente , fluido. Vieira. Homem fcil em crer, imprudente ; fcil em perdoar, que perdoa fcil, rir v. g.A, contar , narrar FACETAR, v. at. fazer facetas y. g. fia-e levemente. Arraes 7. 6. cetar hwn_diamante , hum topazio FACULDADE, oppofto a dificuldade, FACE 1 0 , adj. que diz graas , lpido. cufto , e trabalho em compreender , ou fazer algaFACHA , f. teia , tocha , ou feiche de va- ma coija v. g. explicar-fe com facilidade, p* ras, vimes breados, que fe accendem para allu-' rir , meneiarfe, &c Sutileza v.g.,, afiraiar , e para pr fogo , facho. Facha dyar- cilidade da luz,, Vieira. Facilidades, denu-, mas , antiga arma como machado grande ufado fiada familiaridade. Incotfiderao y. g. / * na guerra para romper, e efmalhar a armadura cilidade em fiar osfiegredosa qualquer. do imm.go. O feiche de varas com a macha- FACILISSIMAMENTE . a d v Jfuperl. Com r oinha que levavo os licTores dos Romanos 6. 11. foi S. Mathias apedrejado ; e fegundo o cqftume FACILISSIMO, fuperlat. de fcil. Arraes I. Ecmano ferido com huma facha Fios Sant. V. 18. de S. Mathias pag. CXXXXVIII. col. 1. FACILITADO , part. paff de facilitar.' FACHADA , golpe com a facha d'armas. FACILITADOR , m. o que reprefenta tuV. delRei D. j . \. p. 2. cap. 112. Fachada do fac.il. adj. Que facilita os eftudosprcr ao edifcio, aparte dianteira delle. da For*vios acilitadores dos fubfequentes mais diffiff.hc^ toda a fortificao de hum lado exterior. ceis ,, Grande prefena , moftra , apparencia y. FACILITAR , v. at. fazer fcil,-no trabalho-

591

FAC

FAC

FAC

FAD

5-93

lhofo, no penofo. Hift, Naut. . 2o ,', faci- ftiz os deftinos i e pde por fus artes influir litando a afpereza das fierras. Reprezentar, nelles ; e com ellas faz obras maravilhofas.de pintar c ^ i o coifa fcil. -fie, adquirir facili- encantamentos ; j hoje no ha defta gente ma dade , defembarao cora o ufo , e exerccio. ficaro delia boas 'memrias nos poetas , e livros Eneida i. 146, AThanar-fe, familiarifar-fe , de cavalaria; Maga, Auto da dia de Juizo ,, ha^ fazer-fe converfvel. . fie apeccar. Vieira 4. via fadas boas, benficas ; e fadas ms. Mulher veftida.de .Fada para prometter bens , ou . 7. ..-'.; , ' fotutos como vaticinndo; Refende Crn; n FACILMENTE , adv. fem trabalho,, fera dif- males ficuldade , fem grande applicao, y. 2. fi, 76. y. coi,t 2, FACINOROSO , adj. que tem commettido FADADO , part. paff. de fadar: fatal , em grande crime , faanhofo em crimes., ufa-fe fubf- que' ha influencia dos fados , regulado por elles , tantivado v. g. humficincrofio , ou hum homemv- S' " a fadada mina de Tria M. Luf. o eu mulher facinorofia. Vida do que tem no corpo fadado de Aquilles, que f lia planta de p. 'decurfo delia ..feito- crimes faanhofos, , podia fer ferido , i. e. em que :havia a "obra, # FACTVEL , que fe pde fazer. .Amaral 12. ou effeito maraviihofo,, e fobre natural. Icm, noftm. Que pde acontecer. era ou mal fadado, que. tem bons , ou mos fados, faivel natureza, i. e. ella podia fazer, que tem de for, ou. que foi feliz, ou infeliaF A O U L A v . faudo. em onfequencia , da ordem do Fado y. F A C T O , m, fucceffo , coifa , que aconteFADAR J v ' ar - determinar, pu regular 6. ceu, cafo real, e verdadeiro vamos narrao deftino , a forte de algum , influir nas fus do fiao : quefto defiao , em que fe difputa fe coifas neceflariamente,. Declarar os fados, ou fuceedeu , ou no a coifa ,. que diz ter fuceedi- deftino futuro , o que fe ha de fazer , ou fofrec do , ou cerca das fus circumtancias. Defia- no decurfo da vida , as felicidades, ou infortnios o , com effeito , na verdade v. g. de fiao delia. Refende Cron. $.,. 2. cap... .12$/., Vieira z aconteceu; Ipfo fiao. ,, palavras latinas , jue admirvel foi a variedade, e repartio defortu-. vem s vezes em editaes , paftoraes , quefigni- nas , com que Jacob fadou a feus filhos -quando fico pelo mefmo feito, pelo mefmo calo, em na-hora da morte , <bc, Deus te fade. bem, i. onfequencia de fe haver feito , fem mais ou- e. d boa fortuna. Fadar algum das ms fia-, tra coifa, como fentena, Scc. das, faz-lo infeliz. Auto do Dia. de Juzo.. F A C T U R A , o afto de fazer, fazimenF A D A R l O , m. propenso , que parece cauto. Alvar de 24 de Janeiro de 1764. fada por potncia, que violenta, a -liberdade do. FAUDO , adj. chulo ; de cara larga. _ homem. Lida . continua. Lobo hum quarto. FACULDADE , poder , potncia de fa- que j aturava aquelle fadaria todos os dias. zer alguma coifa, fifica, ou moral v. g. ,, a Vida trabalhada , afanofa. 4, o fiadario de Phfaculdade de rir; de fallar , entender , raciocinar; neu entre s. Harpifias Eufir. 1. 1. de caf ar , dizer miffa. Virtude fifica das drogas F A D E J A R , v, n. correr feu fado , obedecer, medicinaes. 5 Sciencia , como v. g. ,, Maema- e comprir com feu deftino T f affar feu fada-, tica, Filofofia Natural, e Moral. Faculdades rio. S Mir. , , poffes pecunirias, bens. P. Per. Dedic. 0 FADIGA , fi trabalho corporal , ou do efcorpo dos Doutores em alguma faculdade.- pirito. O . canfaoi , que, refulta do trabalho.' FACULTATIVO , adj. termos , technicos, Hift. Dam. ,, em que havia mais de mimo , que ufados nas artes , e fciencias , e de ordinrio ex- de fadiga Fadigas.litterrias, trabalhos era irefivos de muitas idias , que alis feria necef- eftudos , aefos ," exames , &. ario declarar com muitas palavras, FADIGADO , part, paff. de fadigar, Arraes FACULTOS.O , adj. rico ,^ que'tem poffes, l> 8 com, eftudos. caudal o fo. . * FADIGAR v.. fatigar. .Arraes 1. 4 : fadigar -FACUNDIA , f.f. eloqncia; ... os bcfiqnes caando ,,. Uliffea. ' . F A C U N D O , adj- eloqente, Uliff. 1. 27. o FADO , m. fegundo os Pagos ,- a ordem. facundo. Uliffes^ Cames. 8. $,,. lingua. Ar- neceffaria mente-- encadeiada- de fucceffos , a que raes 5. 5-, ,, facundos advogados. $ Que i-nfpi- 'bsfeus rnefo-os Deufos eftavo fujeitos; outros; ra tacundia ,, nas fiacundar guas de Hypocrene ,,\ fazio o fou Deus autor do fado, i. e. de leis Vli'f. 4. 24. j fificas' inalterveis , e de ne.ceffidade de obedecer FADA , rmilher dada arte mgica , ou a cilas jrnpofta a;ro'do o creado-. Vidra ,, no s mas artes; que' l no livro dos deftinos, pro- efi na mo dos. Fados, fieno nas noffas.; i. e.

Fff

eft^

F A L A N G E v. Phalange. Cft em nofb alvedtfo , /que no he neceflitdo FALAR v. fallar. por fados, nem deftinos, Segundo os TheoF A L A C H A , fi ( d o Minho") b o de caPogos , he a ordenana , que fo v em as coifas por Divina Providencia. Arraes 9, 11. Deti-' tanhas. no , o que nos parece acontecer-nos neceffariaFALBALA'S , m. 'pi, as pontas do guarm e n t e , fera o procurarmos , ou ainda forcejan- dap. do por evit-lo. Eufir; 1. 1. Vaticinio, orFALCA , torno de madeira falquejado culo. Eneida 7. 26. M o r t e , fim d vida. Au- com quatro face* retangulas. y Pedao do borto do Dia de Juizo v. g. ero chegados feus do do navio , o qual fe tira para receber carga, fados. e fe torna a pr. na Artelh. dois tabues do F A G O T E , m. inftrum. mufico de fopro e reparo parallelamente unidos pelas taleiras j nas >alheta , de fom grave > tem buracos como a falcas e fazem as munhoneiras. rauta. FALCADO v. falcto. F A L C O , fi m. ave de rapina , he nome geF A G U E I R O , adj. que faz afagos , meigo Lobo o bom foldado deve fir como o'coj, nrico de todas as efpecies d'ave d^altenaria. fagueiro para os conbecidos : pintaro Amor mi- Voar o falco dependurado , i. e. fem bater as $ polegadas de dimetro , o nino por fcil, efagueiro. Lobo Corte D. 6. azas. Canho de ; Arraes. ?. 18. quando a fidicidade das coifas qual joga baila delibra , _e meia. humanas fe nos moftrar fageira : palavras FALCAR , v. at. v. falquear, ou falqejar. .- Fernandes de Lucena. , F A L C A T O , adj. coche-armado de fouces, FAIA , arvore vulgar nefte R e i n o , de ufado na antiga milcia. Vieira e Vafconc. Arte, madeira rija , e branca j d-flores campanadas FALCATRUA , pea cuidada , com que adentadas na borda , e por fruta duas boletas tri- levemente fe engana algem. Leo Orig; diz que angulares , que fe comem fagus i. A ma- he vulgar. deira. F A L C A T R U A R , v. at. vugar , enganar com FATAL, m. bofque, ou mato de faias. falcatrua. B. P. FAIANA , coifa de groffeira, mal FALCOADA , tiro de falco. F A L C O E I R O , m. o que cria, e tem a brada. Arte de Furtar c. 12. F A I M , m. ant. efpadim ( diz Bluteau , ) guarda ", e penfo dos falces de caa , o que caa hftado. Barreiros Gorografia em lugar de fer- com elles. ros defiaim trazem nas lanas offos de0animaes : / F A L C O N E T E , f. m. pea d'artelh. menor com fains mais agudos, e reluzentes que o falco. 3 , azagayas que efpelhos Palm. 2. Nas provncias chaF A L A , hoje fe diz fralda. Palm. p. i. mo faim ao efpadim. cap. 4:5 a faida do arnez. FAINA , todo o trabalho nutico , ou na F A L D I S T O R I O , m. cadeira de Bifpo, ou mareao , ou no dar bomba , ou qualquer ou- Abbade mitrado , ao lado do altarmr. tro. Brito com a faina das bombas: faina F A L D R A , v. fralda. Palm. p. 2. r.68. das velas ,, H. Naut. t. %.. 3, eflava ao da fialdra' de huma pequena villa FAISO , m. ave de cores, lindiliinas , e F A L D R E I R O y. faldeiro. bom fabor. Phafis ou Phaftana avis. FALDRILHA , fi fraldilha. F A S C A S , a pequena por d e f e s o , F A L G U E R v. ruft. fazer , trabalhar, Am que fai da pederneira ferida, da braza, queef- do Dia de Juzo. tala , ou do ferro em brafa malhado. Huma *_ALHA , racha nas pedras preciofas.* fajfca de fogo do amor divino ; humafiaifica de ra Defeito fifico, ou moral. Sem falha, fera zo ; huma fiaifica da natureza antes da corrupo falta , ou fallencia. Falhas , defeitos do entenpelo peccado. Macedo v. feintila. dimento , ou da vontade. Arraes 1. i o : c. 4FAISCAR y. intranfit. lanar faifcas. Fa- 22 ,. as falhas de meu engenho , , Darfalba ifcar nas minas, ajuntar terra dos crregos , e la- a algum , paffar-lhe por algumas culpas , ffenvala para colher algum oiro , que vai envolto fas , defeitos. Albuq. 1. c. "44. ,, dar falha a nella. fiuas mentiras, paffar-lhe por ellas. Lanat conFALA v. falia. tas fiem falhas , i. e. Tem artender aos dfconF A L A M E N T O , n. ant. falir; difcurfo por tos , prejuzos , eftrvos , e quebras , que fobrejento, hiftonando a cerca d'alguma coifa. Cron. vem na execuo^ dquiUo-, aoue lanamos cc/n-, J. 1. p. 1. e. 116. Azurara , &c. tas. Eufr. 4. i. t. Provim, fmola que fe ao

FAG

FAL

FAL

FAL

o Cura por certos padrenoffos rezados por al- trumento , i. e. foa bem , e declara os affectos; que a mufica pde exprimir. Fallar a ponto, ma dos defuntos. FALHAR, v. n. eftalar fazendo falha v. g. e a favas contadas, ( j r . prov.) i. e. a propofito. Eufr. 5. 5. 101. falhou efte copo No jogo de gamo, no deiFALLAZ , .adj. enganofo , que engana, faz tar os pontos neceffarios para;entrar. Quebrar, cair em engano , enganador. (Efperana fiallaz ter diminuio no pezo v. g? o metal, que fe lavra , perdendo-fe particulas,*miudas delle; e Eufir. 2. 5. Arraes 1. 21, FALLECER , v. n. faltar v. g. no lhe affim as drogas que fe feco aepois de ferem fiallece, talento, e capacidade Eufir. 2. 5. .Morpefadas-huma vez. veja Quebrar. FALIDO , part. paff. de falir, negociante fa- rer. Fallecer em coifa da fua obrigao , faltar lido , quebrado, que no tem , com que pague a elle. Lobo. -as fus dividas ou letras ; queps ponto. % Moe- FALLECIDO , part. paff de fallecer ; morto da falida , a que no t-em o pezo da Lei , ou ,, he fallecido. f Falto, neceflitado ,,de arde valor- intrinfeco , quanto tem no titulo. mas para adefefia ,* Caftan. 2,. / . 172. FALLECIMENT , m. falta y. g. pof Falto v. g. a medecina no he falida de remdios. A- coifa que no tem a quantidade ne-fallecimento defiangue , quefielhe foi falecimento de foras B. Clar.fi, 15. Morte por fal* ceffaria v. g. amarra falida naK groffura-, ca, u nho falido no metal. Severim Notc. f. 18. lecimemo de feu pai. Pobre. FALLENCIA , 'fi falta v. g. fem falFALIJA , arma de pelejar antiga de que lencia irei; cumprir o promettidofiemfalentia. % f faz menso'no Nobliario era to gordo que Falta por ignorncia , ou engano. M. Lufi. na na batalha >no pde ter feno huma falija del- eficritura no pde haverfillencia.. gada na mo ,, FALLIMENTO , m. ant. falencia de fucFALLIR , v. n.fiallr de bens , fazer banca ro- ceffo. Obras del-Rei D. Duarte. ta, quebrar, o negociante. De qualquer hoFALL1VEL, adj. fujeito a enganar-fe. mem ,, que no pde fatisfazer as fus dividas FALQUEAR , v. at, aparar com o machado por falta de bens ; cair em pobreza. a xafc , e tanto do toro de madeira, quanto he FALL, a voz humana articulada , com neceffario para que fique com quatro faces re* que declaramos os conceitos. Difcurfo, prti- gulares em quadrado. ca que fe faz a algum. Arraes 8. 12. Albuq. FALQUEJAD , part. paff. de falquejar. 4- 1. Eftar falia , fazendo. Vir falia o FALQUEJADOR , ra. ofheial que falnavio , vir fallar , refponder a outro. Letra queja. da cantiga. Barros, e Palm. p. 2. c. 109. as fa- FALQUEJAR , v. at. v. Falquear. . las da eamiga ero fmgulares, e afioada. mui ga- FALRIPAS , f. p. chulo , grenhas raras j lante, e bem compofia e curtas ,, tem quatro falripas na cabea. FALLACIA , fofifma, engano, que fe FALSA , fo Mufi confonancia, que por fe faz com razes falfas, ou mal deduzidas. En- ter dividido em tons , femitons fai redundante, gano; H. Pinto fi. 496 col. 1. as faliadas do ou diminuta em hum femitom. mundo ed. de 681. FALSABRAGA , de Fortif. pequeno FALLADOR , part. paff. de fallar. no Sent. reparo com largura de 4 toefas, guarnecido de at. bem faliado por bem fallante. Leo Orig.parapeito , e banqueta ; cerca toda a praa ; ferM. Luf. hum dos mais bem faliados homens, . ve pra delle fe fazer fogo ao inimigo , mui avanado j para a praa ; ou para recolher en-r e. eloqentes. - FALLADOR, m.i-ra que falia muito. tre o feu parapeito , e a muralha as rui nas do reFALLANTE, parr. at. de fallar S M. paro da praa. Fortif. Mod. correfponde ibarmando tudo era fallante , i. e. fallava. Bem baca dos antigos. fallante, o que falia bem , eloqente. T. d?Ago- FALSADO , part. paff. de falfar v, o verbo. fieus 'ardisfialfiados i. e. fruftrados. Paira 2. D. 2./.'82. FALLAR , v. at. declarar os feus conceitos va S. 1. fi. 2. v. com -palavras v. g. a jallar a verdade ; em- FALSAMENTE, adv. contra verdade. geral dizemos jallar a algum, ou com algum. FALSAPOSIQO , comp. t, Arimetb. reS^ Fallar por entre dentes, i. e. de forte que fe gra defalfil pofio , a que enfina a achar os terHo ouve bem. Fallar huma lngua eflrangei-mos incgnitos de huma proporo , fuppondo f a ; jallar Francez , Inglez , &c. Falia o infi-ou fuftituindo em lugar dos conhecidos , outros Ffff ii que '

S9S

FAL

X.FAL

que te.nho - - hunia razo - fabda , verdadeiramoedas , medidas falfas. Fingido 'v:g."j,falf& amizade, rifo , jalfos carinhos. Sobre jalfio, com os pronrios termos da proporo. F A L S A R , v, at, fofificar Orden, fal for ou em fialfio no fig. i. e.. fom iundamento , fizico, o final ou fello delRei, falfiar , at. falfiar. o eficu-ou de razo v.g. pr 0 p em falfo.,- juzo., do , baldalo , fazello .intil ao, do no , paffando-ro raciodnio.que affenta em falfo. Pedra-, lho com .a lana. H.' de Ifea 171. v. ^, ende fo- a que imita a fina verdadeira. Chave falfia, ro fdljados. muitos .efeudos , falfiar n. baldar' v. a que fe faz para abrir alguma porta a"fono, g. falso os ps d quem mi,, a andar ,. quando e com dolo. "Fazer jalfas- "noffas efperanas, os no affenta firmemente , falfia a efpada que baldallas , enganallas , frulrallas. Palmeir. 4. , quebra , ou entorta a quem vai dar- o golpe ,, fal- fi. 15. porta falfia , a que he efeufa , e ferve' fa a armadura que fie deixa penetrar , ou refvala para -defpejos , e fahidas oceultas, Fecharem da parte que havia de cobrir , e deixa entrar o falfo , no entrando o belho., ou lingueta da ferro. Barros; fialfiando-lbe.hum gorjal. M. Conq- fechadura no buraco que a fegnra. Trucar d$ falfio , fazer cacha -no jogo , dando a entender falfiando.o eficudo. % Falfiar os defiejs de .algum. frullralfos , baldar-lhos. V. do, Arceb.. ,, vio to- que-tera bom jogo no truque. Citar, de falfo, dos os fieus defiejs fialfiadqs. Falfiar n. a cor-ri. e. textos que no exiftem , ou alterados. da na mufica,, dar fora falfo v. falfear: falfiar FALSURA , antiq. falfidade , alieivofia' a bafe da coluna , dar de fi , e no a fofter. m f. Cron. J' 1. p. 1. c. 118. -\ F A L S A R , v, at. falfificar../>. Per. 1. c. i_. FALTA , carncia de alguma coifa neFALSA^REPEA , correia que;prende o ceflitada delia y. g. falta de luz , a falta Je focinho da befta- ao peitoral, paira , lho ter logi- po que fofremos , falta de prudncia , geito , hagado, e recolhido com boa compoftura. bilidade , cortezia, &c. Culpa, defeito v.g., ^FALSRIO;,', adj., que jura, falfo, Que. fal- defcobrir as faltas alheias V. da Arceb. 1, 4' fifica finaes , firmas ; que fuppe' teftamentos , Cahir em falta , ou ficar em falta com algaem, que falfifica efcrituras.. Que n,o guarda o ju- no lhe guardando a promeffa, ou. no fatisfaramento. -,-'-,' . , -.. ~< , zendo _ s efperanas que-fe lhe, dero: ;- e afiirrs a corda, dar fobre ,, Deixar algum em falta Auto do Dia de t F A L S E A R ^ V. n. falfear alfo na mu- &.. , Juizo ,'affobiar-.lhe s= botas, f .< , FALSETE , m. voz que contraa? , e arFALTAR j , v. n. haver Talta , neceflidade t' remeda o ripe. ';, ; no eftar, no fe.achar o nmero certo v.g.,, FALSIA , v..; falfidade , engano. S Mir. falta po em cafia; para a conta falta bum pfa , 3> fem fialfia. Lobo egl. 6. amigo puro , e fiem tem. Faltar com o neceffario , no o dar. No falfia. fazer a fua obrigao v. g,.,, faltando verdaFALSIDADE , alterao , corrupo da de , ou no a dizendo-, j aliando- promeffa, ou .verdade. Qualidade do animo enganador. ao juramento, ainda que faltemos T. d?agor# . FALSIFICAO,, f.f. p ao-de falfificar. p. 2. f.5$. i. e. ainda que ^faltemos a no&s _t FALSIFICADOR , m . _ o r f i f i peffoa obrigaes,, e deveres. . No acoiir, no. vaier que falfifica. ' v.\S' 33 falto-vos nas pre fias, e apertos. No r FALSIFICAR , v. at. arremedar', e contrfa- fe achar v.g. filt hum garfo ; o criado'falZCr v. g. o final de outrem , e dallo como fei- tou de enfia efla noite. Faltar pouco y. g. to por e l l e ; foppor efcritura que no foi . feita pouco faltou .que o no inataffem , pouco lhe erentre as peffoas a quenfofe attrbue ; falfificar o raro-de o matar, tivero-no quafi morto , ou1 reftamento , attr-iboindo-o falfa-mente a algum;, eftoVe perto de fer morto , pouco lhe faltou paa moeda, cunhafot fem authoridade de quero, tem ra defefperar, ou effeve quafi defperado. Fal2 - 5 . no o direito de. a bater ; falfificar pezos , fazendo- tar da palavra , ou da promeffa. Eufr. J 1 os no conformes aos padre| pblicos-, e affim a- guardaj. tambm , as medidas Tem o comprimento, legal. FA T ac ca , Imitar o verdadeiro, e natural y. g. falfi- , V P * l- recido , neceffitado v: g. ' falto de dinheiro , de prudncia , de forcas , &e. ficar a compofio de hum remdio- ; falfificar pedras , arremedando a fua compofio- , Ou as Defotuofo y. g. efte livro efi falto de Aguma folha j ou quaderno-, Moedav. falida. naturaes com criftalifaes. FALUA , embarcao de vela , e deorchFALSO , adj. oppofto a verdadeiro', defcon- n a t m 4reraos ' c o m tolda,- ando no Tejo. fprme da verdade, v.g. conto, jitizo , difcurfo ' ' i*i ? A L U E I R O , m. o arraes da falua , ou jalfio. Faififiado y. .. finaes fialfos , pezos^ os F hom,ns quie mareo, e remo. FA-

FAM
? F M A , ' f reputao , credito" cerca dcs talentos , e coftumes, boa ou m. Vir- a fama ( n o Nobiario') cair em difcrcdito , ou ter m fama. Noticia , que fo d , cn tem de algum fuccefio , ou peffoa y. g. ,, ter fama de hum homem , da fua morte , i. e.-tr noticia v. Palmer. 4. p. fi 2,. v : as famas que delle havia, i. e. noticias. Efpalhar fama , noticia. Fama (na Afia^) proqefso-, com que l anuncio aO pblico o principio de alguma novena.. FAMACO , adj. miforavel, pobre, faminto.

FAM

597

boa fama; Ladro famofo , queTe tem diftinguido por feus crimes. Arraes 4. 2,0.. Notvel. FAMULADO , m. acompanhamento , eu nmero, de peffoas familiares fubalternas , corno criados , Scc. M. Luj. ter obrigao de famuS lado. FAMULAR , v. at. ajudar, auxiliar ,, todosos membros , ajudando-fie , e famlandofe mutuamente, p. ufado. FAMULENTO , adj. poet. faminto. Cames. FMULO , m. (nas cafas dos B fpos , e p. ufado. nos Collegios). moos eftudantes' que fervem FAMELICO , adj. faminto ,'esfaimado. Leo, meza, e'acompanho., e fazem outros fervios.e Cames, FANADO , adj. circuncidado. Caftan. L. 2.. FAMIGERADO , adj. afamado , famofo.j . 137. Mouros fanados , e alfaiados. Azurara FAMILIA , fi as- peffoas , de que fe com- cap. 60. deixai-vds os fianados. Que no tem. pe a cafa , e mais propriamente as fubordina- a argvjeza, ou fralda , e roda foficiente y. g. ,, das aos chefes , ou pais de famlia. Os paren- fiaia fianada Miforavel ; pobre , maltrates , . e alliados. Filho famlias t. jur. o que tado v. g. putinha fianada. * 0 eft fob o ptrio poder. FANAL , m. o farol grande do navio. MauFAMILIAR , ra. peffoa da familia. Fa- finbo. miliar do Santo Oficio , o homem, que feitas fus F A N A O , fi m. moeda de ouro baxa , que provas de limpeza de fangue , tem carta do Tri- vale vinte' reis.' Baros , Lucena diz, que 4 ^ fabunal para fervir em diligencias delle ; e gofa de nes valem 400 crufados. Fano na Afia , he certos privilgios, em razo de fer da cafa , e como entre ns o quilate cerca das pedras prefeu fervio. Demnio , que certos mgicos, ciofas. ~> ou feiticeiros dizem ter mo , e orelha para FANAR , v. at. circuncidar. Cardofo. jAllv.q.os fervir , e dirigir nas fus operaes. F- 2. p. c 14. Cajian. L. 2. j . 107. Fanar o mulo.. * *" veftido , diminuir lhe a largueza das fraldas. i' FAMILIAR , adj. da familia , cafeiro , do- Agorent-Io muito. meftico ; e intimo , fom ceremonia , que tem FANATISMO , fom. o erro do fantico. familiaridade v. g. exemplos familiares ,, ViF A N T I C O , adj. o louco, defvariado, que eira ; carta familiar, para peffoa , que tem fa- imagina ter infpiraes , e revelaes. miliaridade^ com quem lha efereve ; pratica fiaFANCARIA v. fanqueria ; vulgarmente fediz, miliar ., #fimples , no etudada , defonfeitada , fancaria. como a que temos cora as peffoas da famlia , e FANCHONICE , vicio do fanchono, as ordinrias. mollicie. F A M I L I A R I D A D E , amizade, ou conF A N C K O N O , m. o puto agente, dado vivncia fem ceremonias, ecomo d'entre peffoas ao peccado da mollicie. o da famlia. FANECA , peixinho mido^do mar. _ FAMILIARIZAR-SE, v. at. reflexo , fazerF A N E G A , fi v. fanga. fe familiar , e intimo com algum , de forte , FANFARRO ,,'adj. ro. jactanciofo, roncaque fe no hajo como eftranhos , ou com os ref- dor , que promette , e fe jacta de ter feito mais peitos , e ceremonias ufadas entre peffoas , que do que p o d e , em coifas de esforo., e libe.ralidano so familiares. e Familianfiarfie com os de ; o que traja mais, cutofamente do que lo-, objeos, conhecendo-os ; acoftumando-fe a elles. frem as fus poffes,. Qiteiros. Emparentar-fe , alliar-fe com famlias. M. L. FANFARRARIA , fanfarrice, Eufir. t. os Laras to familiarizados nefte Reino. 2. em promefjas. -,-. F A N F A R R I C E , vicio do fanfarro , jaFAMILIARMENTE , adv. com familiaridad e ; fem ceremonias. ctaria a mentirofa de bravuras , larguezas , bizarFAMINTO , adj. oue tem muita fome.' rias. F. Mendes c. 65 : orgulho do fanfarro , hom-r de honras , de novidade , ~c. mufodefejofo. bridade , que Tenta em falfo. M- LufiK pagaro caro afianfiarrice^cem que hio FAMOSAMENTE , ad-. cgregfrroente, FAMOSO , adj. famigerado; celebrado com FANFURRIA , vulg. y. rantarrice ; .ex-

pref-

prefso jatancofa do que a diz, para apoucar ' FANTASIOSO , adj. cheio de* fantafias. * Prefomido , prefunofo , vaidofo. Eufr. 2. 7. outrem. Eneida 9. 150. dizer fianfurras. FANTASMA , m. e fem. imagem que- fe FANGA ,' medida que leva quatro alreprefenta fantafia. Reprefentao de figu. queires, de pes, e gros. A fanga de carvo ras medonhas , efpectros , fombras de mortos, epedra so 8 alqueires cogulados. . &c H. Dom. x.. p. L. 1. c. 8. huma fantafina. FANGAPENA , inftrumento, de que o Palm. p._2. c. 99. aquela fantafina. Som* *gentio do Maranho ufa para cortar pedra. Vi- bra va y. g. hum trifte fantafina da grandeeira. za. Nobiliar. fi. 56. era fantafina nas Lides i. e. FANHOSO , adj. o que pronuncia mal, por no pelejava nas batalhas, Os filofofos tamno foltar quando falia o ar plos narifes ; gan- bm dizem os fiantafmas impreffos , e expreffos. gofo. * FANTSTICO , adj. que no temferfeni FANICO , m, vulg. migalha, poro mui na fantezia, e imaginao v.g. humfantafmida. Carro , ou befias dofianico, que andotico bem. Cames ecloga 1. imagens ,_e fiantaffazendo carretos a cafo , e ganhando pouco , e pinturas diante dos olhos lhevoavo. Venpouco; e affim meretriz, que anda ao fapico , tifcas da , credito , obrigao fantaftico i. e. fingido, a que no tem amigo certo , e ganha fua vida fimqlado. Homem fantaftico , o que d moP? carnalmente. trs da alta opinio, que tem de i , fantaziofo. FANO , m. templo de idolatria. Vieira. Eneida 9. 78. com foberbo , e fantaftico RhamFANQfJERIA*, f. rua de fanqueiros. netes. Obra de tnqeria y, fancaria. FANQUEIRO , m. mercador que vende FANTASTIQUICE, oftentao de confiana nas prprias prendas. lenaria de linho , ou algodo. FANTESIAR y. fantazar. Palm. p. 2. c. i^. FANTASIA , a faculdade, que tem a FANTIL, zd). cavallo-, ou egoa-famil\ bem noffa alma de confervar as .idias dos objectos materiaes, e de compor, e defcompor as fus ima- feiro, de boa grandeza para raa. FAQUEIRO , m. eftojo d facas, garfos, gens. fig. Pintor de fantefia, que fegue o feu capricho , e no a regularidade de imitao da c coincres natureza. Imagem do objecto , que eft na fan- ' FAQUNHA , dim. de; faca. tezia. Eufir. 2. 5. cair alguma coifa em fanFAQUINO , m. moo de fervir, e var tefia , virlhe ao penfamento , por oufadia , e rer m\ Patriarcal, d, Itl. jachino prefuno. Prefuno. Eufr. 2. 4. e ;, 2. , FAQUIR , m. Afiar. Penitente. fois- mulheres de, voffa fantezia. % Fantezias em muFARAOLA , fi Af. pezo de \6 arrafica , preldios , ou peas , que tem alguma ir- teis. regularidade , em que o compofitor obedea mais (FARANDULA, ao capricho de fua fantafia , que s regras da (FARANDULAGEM , fi peffoa ,. ou coiarte. Levarfiedefiantaftas , feguir os impulfo3 fa de pouca conta como so farants. da imaginao , fom confultar a razo , e a pruFARAOTA , ou Tarauta. t. do Minh f. f. dncia ; dar credito a coifas imaginrias , fem ovelha velha. fundamento. Fico v. g. fantafia potica. FARAUTE , m. o lingua, intrprete. ABritto. rauto. Couto 4. 16. c. 6. O corretor, e meFANTASIADO , part. paff de fantafiar di aneiro de alguma negociao entre duas peffingido pela fantafia. Coutinho Proemio , realidafoas. it. o guia , chefe, cabea d'alguma emdes, e no fantafiadas imaginaes. preza,, Arte de Furtar. FANTASIAR , v. at. imaginar , trazer na FARA , drama ridculo , menos artitiimaginao algum cuidado , u objecto cercado ciofo que comedia. Scena cmica , fucceflo por ella. Palm. p. 2. c. 125-, os cuidados lonridculo. Lucena , Vieira tomavo o que viso ge de fiua pena fempre fantefio algumas maginapor fiarca, e jogo com defiprezo , e fara pes ,' com que podem defcanar. y. intranf. Cajtrioto. A morte Jd fim a fara da potnimaginar , compor, e defcorhpr as imagens, cia .humana ., Arraes 8. 4. que fe confervo na fantafia , fingir objectos , FARANGA , f. medida Itinerria Periae coifas imaginrias. Barros veio a fama na de \o eftadios v. Parafanga como efereve ziar. M. Luf. alguns modernos levados do que fantafieo : eftar fiantafiando, imaginando nella. Barros , e fo efereve em Latim. FARANlE , c. peffoa que reprefenta farCames. , as. Lobo. FA-

93

FAN

FAN

FAR
r

FAR

ypp

(FARMCIA y. Farmcia, Farmacopea. FARISTA , c o mefmo que farante. (FARNESIM v. frenefi. Lucena fi. 514FARO , fi m. o olfato dos cies , e outros F A R D A , a libre militar Libre de animaes , que os faz prefentir ao longe a fua criado. ^ rel , ou peffoas conhecidas ; ou os guia1 pelas FARDADO , part. paff. de fardar. FARDAGEM , a fardagem de hum exer* fus pizadas , diz-fe das aves de rapina , e anicito , os fardos de provises , e outros apare- maes de caar, e prear. Bem. Ribeiro-egloga 2. lhos , cargas. B. Ciar. fi. 185- v. col. 2. far- ,, bum co de grande fiar o , , , , O cheiro, dagem de mais pejo, qu hia no navio P, Per. exhalao que os corpos deito de fi os abuiL. 1. c. 12.. Eficudeiro de farftagem , o que tres a quem trouxe o vento da gente na campal guerpor no fer homem de feito fe punha em guar- ra defunta o faro funeral Maufinbo J.-9J. ult. da dos fardos , e carruagem. Eufr. 5. 1. hoje di- ed. f. como lhe deffe o fardado peccado Luzemos bagage. H Multido de fardos de carga. cena f. 12.7. Faro , por leve noticia', indico. FARDAR , v. at. prover de fardas aos fol- Barreiros fi. 2,5.' Ao fiarQ de outros, f. feguindados , ou de libres os criados que as trazem. do as uas pifadas. Efffr. 2. 5. Ardido no faFARDEL , ra. o envoltrio , ou Ji de ro , he o co, quer tem mui agudo , e vivo ; fato , e proviso que fe leva para a jornada, S e no o que prev , e conjectura muito ao long e / Eufir. 2. 7. Dar com o faro a algum, Mir. e fardei de pedinte nunca he cheio ,, FARDELAGEM , f. y. fardagem. Cron. J. defcobrir os feus intentos , projedtos , tenes. Eujr. 4. 6. v. Farol. I. c 27. / FARELAGEM , multido de farelo. F A R O L , m. lampio de poupa do navio; RARDO , m. huma poro de drogas , ou fazer farol, allumiar aos navios para feguirem mercadorias fecas envoltas,, e conchegadas para a mefma efteira de noire. Epanaj. e na ejpadife carregarem facilmente v. g. fardos de ar- Iha , jazer farol, he lanar a carta de cujo nairoz , tomaras, pimenta, de papel, &c. baila. pe tenho o Rei , para avizar o parceiro. Pezo , carga, FARPA , tira pendente ao pendo , 011 F A R L E N T O , adj. que tem muito farelo. eftendarte recortado angularmente, aguda. As F A R E L O , m. a poro mais groffeira , barbas do anzol , e das fetas, para que fincaque fe fepara do trigo depois de fe fepararem das no faio com facilidade. Farpa da boras fmeas na peneira. Coifa de pouca ya- boleta , e injeos y. antenn. V. de D. Paulo de lia. Lima. Tira de coifa r o t a , farpada, ou efparF A R E L I N H O , m. dim. de farelo. rapada. FARELO RIO , m. chulo , coifa de pouca FAREADO , part. paff. de farpar: veja o valia, verbo. pARFALHA , ou FARPO , m. arma de guerra , efpecie de ARFALHADA , vulg. bulha , eftron^ dardo , ou grande feta com hafte groffa , e ferdo , fazer fiarjalhada na viola, ou fatiando al- ro com barbas , ou ^farpado. Eleg. fi. 260. to com alegria , Scc. Grande feta; e poet. osfiarpesde amor FARFALHADOR , m. o que faz fsfaFARPAR , v. at. recortar em farpas, ou falhada. zendo ngulos reintrantes , e falientes. Armar FARFALHAR , v. n. fazer farfalhad. Fal- de farpas, o anzol. Vieira para voz fejarpo lar m u i t o , e tolamente, efutire. os anzes 5 farpar as fiettas , fazer-lhes barbas. FARFALHARIAS , pi..palavras Ineptas,, Recortar o veftido em farpas , ornato antigo. e vangoloriofas. Eufir. Prol. Dior. d^Ourem fi. 6 0 4 , e 005. fiaios farpados. FARFALHAS , f.f, p i . - d e ouro, eprata, Lingua fiarpaa, como fe reprefenta a da feras faifcas que. o ourives rira limando , lavrando pente com trs pontas angulares. Folhas jarao*buril, 8cc*padas', que tem recortado angular. Farpa * F A R F A N T E , ou adj. o vangloriofo que farpa em tiras v. g. o panno jarpou: jarconta altas proezas , fanfarro. Leo Orig.fi. 116. pou o vento as velas. v. Farpear. F.neida te. 92. fiarfianta efiquadra. FARPRAR , v. at. r ferir com farpo, harF A R E T R A D O , adj. poet. armado de fare- poar tra , ou aliaba. Elegiada f. 6\. ant. ed. FA R R AGEM , mifcellanea de coifas mal > FARINHA , o p de pes moidos , e orde^adns. de outras raizes farinaceas como a mandioca , FARRAPO que anda veftido de farripos. &c FAR-

6*o

FAR

FAS

FARRAPARIA , multido de farrapos.Tom que no fe fente falta v. g. fartura de F A R R A P O , f.m. panno r o t o , peas de pan- mantimentos-M. Luf. fatistaao da tome, e outros defejos, no roto , trapos. F A S C A L , ra. monte de po junto da eiF A R R E G O U L O v. ferragoulo, ra , donde fe vai debulhando. Goes Cron. M. 2. F A R R I C O U C O , m. chulo ; gato pingap. . 2.1. ou montes de trigo , que fe fazem ao do ,-o que carrega a tumba da Mifericordia, F A R R O , m. caldo groffo de. cevada pila- fegar, cada_ hum dos quaes he carga para hum carro. , " * * da , cevadinha lhe chamo hoje nos botequins FASCES , plur. fem. feixe de varas, no F A R R O M A , vulg. fazer farroma, brameio das quaes hia enxerida hurna fecure, invatear, roncar , dizer fanfurrias. ignia <lo direito de punir , que levavao os lictoFARROUPILHA , c. peffoa efparrapada. F A R R O U P I N H O , m. o porco de mais res diante dos conluies Romanos. M. .Lufi. e de hum anno , que j no he bcoro; o mar- Arraes 4. 12.. e 7. 15. ,, fafies, e infignias Pretorias. v. Facha no ult. fentido. ranito. FASCINAO , olho mo , olhado, F A R R O U P O , m. porco , que paffou do quebranto. fegundo anno , marro. FASCINADO , part. paff. de fafcinar. F A R R U M P E O , m. chulo , farrufca. FASCINANTE , part. at. de fafcinar ; o que FARRUSCA , efpada velha ferrugenta. fafcina. t. chulo. FASCINAR ,' v. at.dar olhado , ou quebranF A R S O L A , c, peffoa , que fe mette a dizer graas, e arremedar para excitar rifo. O to. Enganar , hallucinaf. FASQUIA , f. pedao de taboa eftrejja, que quer parecer mais do que he , fanfarro. F A R T A D E L L A . , tomar huma fiartadel- comprido. la , comendo , ou fatisfazendo outra neceflidaFASTIDIOSO-, adj. que caufa faftio ; tediod e , ou prazer v. g. ,, huma fiartadella de mu- fo ; molefto , enfadonha v. g. faftidkfa claufica , at ficar farto. c. jamil. fura 3 difcurfo , leitura, fiubdiviso , -j&c. FARTALEJO , m. (B. Pereira traduz li- FASTIENTO , adj. que caufa faftio V. g. ' xula) efpecie de maffa feita de farinha , agua, e comer Barros. Que tem faftio, ou quede queijo, pollenta. tudo fe enfalia. FARTAR , v at. fatisfazer a fome , ou de- FASTIGIO , m. cume , eminncia. fejo ; e o. dio, amor ; a vifta em algum obje- v. g. ,, atreveu fe aofaftigio dos Reis Macto. Vieira fartar ajome de todos os outros de- do Domin. p. ufado, zejos ; a impiedade jartou-je na innocencia ,, Z).| FASTIO , m. o tdio , ou averso ao coFtanc. de Port. fartar o dezejo. Gallegos; a vifta m e r , ou a certos comeres , por doena, ou ou Lobo. A fartar , i. e. at ficar farto, en-|tra caufa. Enfadamento y. g. os jaftiomdo fartar , embeber bem os poros -de algum corpo giar Vieira ; s maiores delicias je jegue logo coni outro liquido as cores na pintura ajrej- o faftio d"ellas; jazer faftio aos ouvintes com Jeu c0 *{abre a cal " Arteda Pint. fi. 72. \dificurfio ; aturar os faftios de huma dama , i. eFARTA VELHA CO , comp. fruto de , as foas repulfascom mcftras de defegrado : o r a i"?^'E. r o C r e i r o v u l g a r\faftio que tinha aos infiis , 'e hereges Fios Sant. FARTE- -antigamente dizio que fiarte ,V. de S. Theotonio. por aliss y. g. virtuojo que fiarte Refende FASTIOSO , adj. faftidiofo. Arraes 1. 20. Mifi. Tcito Portug. Prol. F A R T E M , m. maffa doce mais, ou me- ^ T A S T O , m. oftentao de grandeza , ponos-delicada , envolta numa capa* de maffa der , riqueza ; pompa , magnificncia. - SuberF A R T Q , part paff de fartar ,, farto deco-,b^, altiveza. Vieira ,, Senhoria Cem fafta': bi mer, de dormir de brincar i. e. fatisfeito. %bliotheca para faflo , e no para efdo. Varelta. Terra farta, onde ha muitos viveres', e outras os fiafios confulares , regiftos, ou efcrituras anprovifses. Livro farto d noticias, quafi re- nuaes , em que fo apontava o nome dos conluies; cheado , que tem grande copia dellas. .Ho- eleitos, e os fucceffos notveis do-anno. \ mem farto de honras: trazer a vifta farta de Fauto. Corte Real Nauf. f. 42. Arraes 7. i* g d r?PSlf?l >ros?uvldos ? mufica, <-c.' FASTO -, adj, feliz , profpero , o contrario de f r; he , r r - ' >"n P P : recheio ;\nefiafto : dia Aturara c. 11. ula-xe no ng. o que baila, abundncia , copia, FASTO , adj. cheio de fafto , foberbo, altivo. ' FA- -

FAT

FAT

601

FATVEL y. factvel. TFATAA, peixe, a que no Minho chaF A T O , m. os bens moveis, cmo roumo Tainha , em Ribatejo , tagana : efpecie pas, e outros. Fato , o nmero de cabras , que de mugtra grande. FATACAZ , m. pleb. grande pedao v.g. fe apafcenta. Lobo ; e fig. fe diz por manada , ou rebanho. B. I. 1. t i ' jogar-a furta-lbe hum jatacaz de po. FATAGE , o acto de revolver ,y e reme- o fato no fig. nic.ftrar-fe fem fe entregar,, nem dar o fenhorio de fi , jogar a furta-lhe o fato em, cher # em fato. Eujr. 4 i. FATAL , adj que fuccede por fora do fa- amor , no fe entregando , aproveitando as oceado fegundo os Gentios , entre os Chritos fe- fies cmodas ., fortando-fo a feus trabalhos. fundo a ordem da providencia no oppofta li- Eufir. fi. 177. v. na Lufit. Transf a fortuna erdade- humana. Fnefto. Defiinado pelo furta a rcupa aos amores, i. e. furta-fe-lhe , e fado ,, o baro jatai ; o momento jatai. Que defempara-os. FATU AMENTE \ adv. com fatuidade. parece fuceeder fera culpa noffa, e por. ordem FATUIDADE , fi fi fimpleza, falia de en fuperior de Deos. FATALIDADE , fucceo , que parece tendimento, tolice,, necedade. Vieira. FATUO , adj. nefeio , tolo. Vieira huma 'ordenado pelo fado , para que os homens crm, que no concorrero , e que no podero ata- criada jtua. FAVA , legume maior , que o feijo , lhar. Cafo fortuito. Cafo funfto. onfeque nafce em vages groffas , dellas ha muitas quencia , e inevitvel de alguma aco. FATALMENTE , adv. com fatalidade , por efpecies; e outras medicinaes :. fava he o nome genrico.. fatalidade. F A V A L , , f m. horta J , ou agro de favas. FATASSA v. fataa. FAUCES , pL a entrada do efofago. FATAXA , chulo , faanha em bravura. Uliffea 5. 7. D, Fr. M. F A U L A , faifca. Elegiada f. 2i,.v: FATEOSIM v. emphiteufes , ou emfitufes. FAULHA , f. (B. P. traduz nug<c) bagaFATEXA 1 ferro com cabo , como o da ancora , e muitos dentes , para fundear barcos. tellas , tolices , coifas infingnificantes. FAULHENTO , adj. o que diz bagatellas , Ferro com dentes de tirar do fundo do mar coifas infignificantes , nugator , jutilis. alguma coifa , em que pde fazer prefa. F A U N O , m. y. Diccion. daFab, monlro ' FATIA , pedao de po , queijo cortado , eftrito, e longo,, chato, Fez emja- fabulofo -femicapro. FAVO , m. humas cafinhas de cera , em tias os membros do mrtir Fios Sant. V. de S. qu~ a abelha depofita o mel. Favos, buraquiThirjo. FATIAR , v. at. esftiar, fazer em fatias. nhos preternaturaes , que vem - cabea das crianas. 0 favo da feda, a qualidade do fio , a Barros. FATJDICAMENTE , adv, com poder , ou cm que tem bom favo , i. e. brando , he a que fe onfequencia do poder de prever , e anunciar fu- corta menos. FAVONIO , m. vento brando , que vem turos. FATDICO , adj. que prev, e prenuncia , de Poente , alis Zefiro. F A V O R , m. a boa obra , que fe faz fem ou prediz os fados , e deftinos,Eneida 7. 18. o orculo do fatdico Fauno. Cames Luf. 4 - 8 ? . obrigao' de juftia , mas por beneficncia , e a fatdica nau ; i. e. feita de madeira do bofque graa. Auxilio ,-proteco , emparo, defeza^ Lobo v. g. cartas de favor; com o javor da onde havia o Orculo de Jove. noite fiejalvaro do inimigo ; fientna a Javor de F A T I G A , fi fi v. fadiga. F A T I G A D O , part. paL de fatigar. Vieira algum, por elle , concedendo-lhe o que demandava. Em fiver da vofja opinio, i. e. para fatigado do caminho , e do Sol. F A T I G A R , v. at. canar, perfeguir, amo- approvar ; javor que jaz a dama, dmonftraes tinar, affligir , acoffar v. g. ,, fatigar o inimigo de amor , e eftimao ,, conceder os ltimos jana guerra.; fiatigando as feras na caa Uliffea. vores dar-fe toda ao feu amor. Paiva Caj. 5V y. n. Afatigat-fe. Vieira lidando , fiatigan- Eufir. 2.. 2 : B. Ciar.' c. -64. Grangear o favor de algum, i. e. a foa benevolncia , e prodo * FATIOTA , o fato , os bens moveis ; teco. F A V O R A D O , adj. favorecimento. Cartas delkv antar* afi adota , fugir, ou levantar-fe cornos bens.. y. Fareofim, ou emfiofis. Alvar de 2 Rei D. Duarte na H. Dom. p. 2. antiq. G FAdejun. 1765. i3S

6oi

FAV

-FAX

FAVORVEL ,* adj. que favorece, ajuda ,f cha o canho, moldura, chata , e como tem s* auxilia; profpero , benigno , Tadi.,, ache o jmz to, relevada , que cinge o canho. Citu de propicio r efavor/ivel, vento favorvel; clima- ferro , ou outro metal Lobo. Brr& huma comprida, e eftreita faxa d? terra; e Lucena hmu M, Lufi. ficcefo-* F A V O R A V E L M E N T E , adv. de modo favo- Jaxa martima , i e. extenso longa "de pouca largura. Faxas, mantilhas, que o Papa toturvel . ma mandar aos,primognitos ds Re ; . , . . F A y O R E C E D O R , f. m. ra peffoa, FAXADO , part, paff. de Taxar v. Que tem que faz favor: que he do bando , e parcialidade faxas v. g. armas no Br. de-outrem favore:endo-o em fus emprefa?. Fios FAX, AR , v. at atar com faxas ,, no. deiSant. 'pag. C. ,, feus fiavorecedores , que chamatem as' crianas de bruos quando asfaxarem-,, vo Joanitas. FAXINA , fi v. fachjna. F A V O R E C E R , v. af. fazer favor, proteger, FAYA', "e FAYAL v. faia , faial. auxiliar y. g. favorece os pobres; o partido de FAZEDOR , m. o que coftuma fazer/ -Ar-. algum, efta razo favorece a minha caufa; favorecia-os o vento , ou a artelharia contra o inimi- raes 10. i fazedor de milagres c. 4.28.-Deus go , ajudava-os ; alei favorece o conmiercio, i. e. fazedor dos bomejis. F A Z E N D # f f. aco, procedimento; antende a feu beneficio. Favorecer o pintor a pintura o retrato , pint-lo mais formo fo , d que tiq. tio Nobiliar. fez fazenda de bom cavalleio original he. , Favorecer a informao., no ro : it. peleja, duello. Nohil. f. 27. Af 270. informar tudo , na verdade , por favorecer a pef- ero cavalleiros de hum efcudo , e huma lana , e r\h foa , no a reprefontar to feia coma devera degran fazenda ,- i. e. no esforados, n pouco valerofos. Bens y. g. ,, a fazenda Real. fer. Concelho da Fazenda , Tribunal compofto de trs F A V O R E C I D O , part. paff. de favorecer Vedores Fidalgos , e 2, Defembargadores ditos Retrato favorecido , v. favorecer a pintura. F A V O R E Z A ,'f. antiq. y. favor. Lopes Confelheiros , e outros efficiaes , no qual fe defpacho cs negcios da Fazenda Real, e bens Cron. J. i. p. i. c. . FAVORITAS y f. f. pi. nos antigos toucados da Coroa , e Conquiftas , os contratos,' e arrenero dois canudos de pouco cabello, que caio damentos , que a ella pertencem , tem tratamento de Mageftade. Bens que and em Comfobre a tefta. F A V O R I T O , adj. mimofo ; a quem favore- mercio. Fazenda de lei, a que fe -gfta femcemos ; por quem omos perdidos com preferen- pre , e no eft fujeita variao das modas. ' cia. Ulifipo fir. L20. Ato 2. fie. 7 . , , he hum man- Letra fazenda v. letra. Diamantes fazendas, , que valem por toda aparte cebo , franco . . . emfim dos mais meus favoritos so oscriftallinos r FAUSTO , m. y. fafto. Soufa V. do Ar- a t's - o quilate. no Brafil terras de lavoura , ou de gado. teb. finquem. FAUSTO , adj. profpero , feliz.F A Z E N D E I R O , adj. o que trabalha per ajunF A U S T O S O , por faftofo. Arraes 8. 14. tar fazenda. Que cultiva , grange fazenda; FAUTA , dar quinze, e fama (t. do jo- alheia, v. g. no Brafil os padres que adminiftr go da pella) no atalhar algum , com mais as roas , e engenhos do Convento. faber, e moftrando mais diferio ; ti*a.da'a met. FAZENDINHA , herdade pequena de do jogo , onde quinze he cada hum dos dois pouca renda. primeiros lances , e tentos , que fo ganho. F A Z E R , v. at. produzir algum effeito, ou F AUTO RIA , (, da Ihquifio) o favor, aco fizica , artificial , ou moral v. g. U^Xf que fo d aos erros de algum , defendendo o huma cafia, hum capote , japatos, &c. Comauror, encobrindo os complices , &c. por obra dependente do entendimento, e in|t' F A U T O R I Z A R , v. at, fer fautor ,. favore- r ,, K * . " fazer hum poema. HumaOraOt cer , auxiliar v. g. ,, fiautorizar a verdade. M. falia , petio , arrezado,, fiupplica , e talvez rth L fiautorizar tal defiabedienda. cit-la. Mandar obrigar v. g. jazer vir ; J0f F A U T R I Z ' , fautora. , zer correr, fialtar , danar , cantar. Fazer, obriFAXA , tira de panno eftreita compri- gar a fazer. B. Clarim, cap. 61. fi. 122 v. col da , efpecie de cinta.de apertar. Faxa na Ar- 2. Fazer ver , moftrar , demonfirar, provar. chit.* diz-fe dos frifos , e das 2, partes , que com- Obrar , averTe' v. g. dfe o fez acertada pe o archrrrave. no Braf. lifto entre duas mente em no vir Vieira* Cartas 2, fi. ,|i,4 ! linhas , que atraveffa o efcudo ao largo. Fa- os; cavalleiros defta terra no o fazem alei de corte-

FAZ

FAZ

603

tezes B. Ciar. f. 6T. Concertar y. g. afa- que fe lhe diz. Fazer fie v., afazer-fe. Fazer as barbas l rapando-as ; as unhdjfo aparando ; zer hum cavallo, enin-lo< Fazer-fie bobo, ou fazer a fombrancelha , concertando-a que fique fazer de bobo, i. e. papel de bobo. Fazer o delgada , e arqueada -, arrancando cabellos ; e prato a algum, tirar comida para efla peffoa. aflim ,, jazer a tefia , dando-lhe a frma de n- Fazer frente hum edificio, efiar no mefmo langulos regulres. Servir v. g. o vento fazia- amento , e direco ; faz.firentepara alguma parte , ter a frontaria pra effe lado. Fazer allhe para fe acolher ,,- Caftan. $. f. 2 1 ; quanto a virtude jaz mais para viver.-Arraes 7,.5. Fa to , parar o exercito , companhia , ou foldado que zer por , i. eUler a favor v. g. ,, ifto jaz por vai marchando, andando. Fazer gofto, ter gofvoffos inimigos Pinto Per. 2. fi'21. v. Con to. . Fazer firio , vento, correr frio , vento. & cerrar*,, ajuftarv. g. jazer ajufie , amizade Fazer cravo , canela ,, marfim, i. e. comprar para commercio. H, N&tt. 1. / , 2,6. $ Fazer fi, ltiana , pao , fociedade , negocio. Fazer, fingir _y. g. faz que no v , que no ouve, ter f em juizo. Fazer teno , ter teno. J^azer confifso , confeffar-fe. Fzer cmara, dar que no entende ; u faz que dorme, que entende, de corpo. Faze em fi, aumentar-fe com fua eb-c. Fazer ventagem a algum , ter-lhe, le t var-lhe vantagem. Vir v. g. no jaz ao ca- diligencia. Fez dasfiuas, i. e. ms aces , a que eft habituado. Fazer-fie na volta , virar po ; ao propofito^ Ser igual parecia-lhe que nafta jazia a jeu merecimento. H. Pinto. je de , bordo , voltar , arribar. Fazer cofilas, tapar fing.r-fe v. 2. jazerfe amigo. Vir a fer y. para encobrir, entre outrem , para que no ve-* g. fiazer-fe fieu amigo, jazerfe grande em cor-ja o que fe quer fazer fem que elle d f. Fazer bom, ouba v. g. a venda , o contrato, po ', oufiaber, fazer fe velho, moo. Fazer-fe vermelho , 'amarello,, &c. tomar eff cr, Fa-afegur-lo , afian-lo, tomar febre fi o rifco: '* zer-je j em algms jogos , he no pedir ajuda a abonar. algum parceiro , fem comprar , nem chamar Rei. FAZIMENTO , m. o adto de fazer, ou Fazer com terra , julgar , eftimar que eft jun- aco. Orden. Man. 2. T. 2,9. De grato delfo. e Fazer-je em alguma altura, ou lon-as, aco de graas. Arraes 1. 9. e freq. V. gitude , eftimar, cuidar , que tem vingado efla de Sufo f. 292. ult. ed. altura , ou longit, Fazer perda , perder. Goes FEA. Cron. do Princ. c. 11 : jazer ganho , lucrar. Fazer fazenda , commerciar. F. Afendes. FE', a crena de alguma coifa por amor Fazer perda , eaif-la. Bem. Lima egloga da autoridade , e refpeito da peffoa que a affir1. Fazer auzencia , auzentar-fe. Paiva caf ma ; fi Divina , fundada na revelao ; fi hu4- Fazer viagem, jornada , ir de viagem, de mana , fundada no teftemunho dos homens. jornada. fe de rogar, encarecer-fe em fazer Dar fi a alguma coifa, dar credito. Dar f alguma coifa , para que lho roguem muito de alguma coifa , advertir, reparar nella. FiSoufa jazer armas, ter duello , jufta, ou bata- delidade v. g. guardar fi a algum. Teftemunho autentico dado por official de Juftia lha. Palm. p. 2. c. 134- e 129 que fizefjemfiobre iffo armas : daqui fe entende a Orden. L. V. g. eficrivo que porta por fi. Fazer fi, 2. T. 26. 2.,, item dar lugar afie fazerem ar- dar teftemunho que grangei credito. Arraes 6. mas de fogo , ou defianha entre os requefiadps , 4e 3, fazem fi defta .verdade % Prova v. g. ,, ter campo entre elles Fazer foftituido a in- em fi de fiua antigidade* Lobo. Com boa f finitos de verbos adtivos para fe no tornarem a i. e. com teno pura , fem dolo , nem engano. Poffuir de'boa fi, cuilando que a coifa repitir y. g. epara que os inimigos^menoroubaftem a honra, como o fzi terra Barros he fua , e de m fi , fabendo que he alheia , Ciar. cap. 71.fi. 14? v, col. 2. Lucena p. 2,2.9 ou depois que he demandada. Ter fi em' algum , fiar-fe nelle. Amar porfii. e. por noL. 5' c, \6. me ds licena para ir furgir neffe ticia que temos .de peffoa que nunca vimos. porto , antes que os inimigos a teu defpeito o fiaeftou nefia fi i. e. cuido que ifto he , ou no o : Lobo amar o que no conhecemos; como faz o scubiofio Corte Dial. 6. Fazer he fo- affim com finceridade. Empenhar a fiua fi, go , accender. e Fazer jogo na guerra ,,"defpa- tomar fi a algum i. e. palavra, ou promeffa. rar os tiros contra o inimigo ; requeftar y. g. Caftan. 8.'/. J76". Palmir. ^ p. c. 27. temanjazer fiogo a huma moa ; oppor-fe, contraftar rio-lhefiuaf de que iria , <&c. Fs pi. Sinnodo m alguma perteno. Fazer-fe de novas, i. de Angdhiale ., Aco %. Decr. 14. ha ires fs t. que ignora, e que fe acha novo cerca do e crenas djtinas. Elegiada fi. 95. ant. ed. Gggg ii . FE-

FEALDADE , o contrario de belleza, efcarfate. Lenta, hectica. Lenticular, em formofora , bom ar , boa feio dos homens. que o cor#yfe cobre de broteej^ como lenti, em que o corpo fe cobre A jealdade da culpa , peccado , vicio. Lu- lhas. Milhar de folls , ou bolhas como gros de milho Arcena. der em febre, declinar a jebre.. O creficimento, FEAMENTE , adv. cora deformidade fizica , o fumm ardor da febre; a Juar> declinao, a ou moral v. g. ,, mentindo jeainente, juginda , difiyedid , o refidtjp da Jebre. jendo.rechaados -, i- e. torpemente.. F E B R E F U G O y. ebrifogo. FEANCHO , adj. aum. de feio , famil. FEBRES , adj. p!P de Moed, 'a poro muiFEBE , f. poet. a Lua. FBEO , adj. poet. do Sol v. g. d luz fie- to tnue que falta ao jufto pezo da lei, fe diz febre (do Francez ,, Foible O ou fraco,' moebea. Cames. das, ou peas fiebres,; ou fubft. os fires da FEBO , ra. poet. o Sol. moeda ,, v. fortes. F E B R A , . fibra da*carne. F E B R I C I T A T E , adj. doente de febre. f. F E B R S O , ra. febre intenfa , forte. FEBRE , , movimento defordenado da maf- Vontadelevada , ou informa de paixo viofa do fangue, com freqncia aturada das plfa- lenta. Vieira.. es , _e leso das funes , acompanhada dej F E B R I L , adj. Med. de febre y. g.fi, o cahum calor excefivo as mais das. vezes : a febre lor he contnua , ou'intermitente , que torna de FEBRINHA , febre branda. efpaos a efpaos. A febre contnua he fimples, FECAL , adj. Med. que refpeita a fezes. ou com repeties. A fimples he efimera , ou FECHA , f. a data da carta. dura f. hum dia , ou dura at o quarto , fotiF E C H A D O , part. paff.de fechar, cerrada mo , ou mais dias , e a febre ardente , muito v.g. janelas Ne ite fechada i.e. perfeiviolenta , e aguda. A febre com repetio he ta , e efeura, Homem fechado , o que oceulta peridica, ou errtica ; a peridica torna a accommetter dentro de dias certos , ou certas ho- os feus penfamentos , fontimentos , &c. % Ter ras , e he quotidiana , -jera , ou quarta. A er- fechado na mo i. e. era feu poder , a feu arrtica no tem tempo peridico certo. A cont- btrio y. g. tem fechados na mo a paz, e a nua quotidiana vem huma vez por dia , e s ve- guerra. M. Conq. FECHADURA , engenho de metal, que zes repete fegunda , e terceira ;. a tera contapplicado s portas-, e s gavetas., armrios, &c. nua vera cada dois dias , deixando o doente hum dia livre d. permeio , c fe diz dobre, ou ferve de os fechar , e fegurar por me.o da lintripla , fe nos dois dias accommette duas, ou gua 3 que fe volve , e move com a chave- % trs vezes. A quarta comnua he a que repe- v. talambor. FECHAR , v. at. cerrar a porta, armrio, te todos os quatro dias inclufivmente , e fe diz gaveta , com chave , ou fem ella , com ferroquarta dobre , fooccupa o doente dois dias foguidos , deixando f hum liyr , ou quando em lho , ou outro artificio que a fegure. Pr a cada quatro dias repete duas v e z e s ; e tripla fo chave y. g. fechar a abobada , o arco i. e._^ accommette trs vezes. Febre intermitente, ultima pedra com que fe acaba. Fechar amo, ou que deixa o.doente ; quotidiana todos os juntando os dedos com a palma. A carta, dias; a tera, e quaa tambm o so , &c dobralla , o pr-lhe lacre , ou obreia , que prejv A febre aguda he contnua , violenta, perigo- da huma parte delia na outra. Acabar, confa , e em breve tempo faz grandes progrefos, cluir v. g. jechar o difcurfo , o fiermo Vieias mais agudas mato , ou acabo em trs dias ra. Fechar o olho , fir. fam. morrer. ., Fechar outras menos concluem em 7. A implesmen- os olhos a algum , cerrar-lhos depois de morto*, re aguda dura at 14. 15. e 21. dias. Outras Fechar-fe numa caja , tirando a porta fobre fu agudas he por decidencia , que fe pafso dos Fechar os olhos ao perigo , defatendello. Fequarenta dias , fe dizem chronicas , ou lentas. char-fie banda , iniftir, obtinar-fe. Fechar 5 Febre podre , de humores que adquiriro po- com algum brigando, inyeftir. B. ,, jecbou com. drido nas primeiras vias. Febre lctea , que o xeque pondo nelle a lana. Fechar-as contas, vem s mulheres 3 ou 4 dias depois do parto. encerrar v. encerramento de contas. Fechar os Febre maligna , ou peftilente , caufada de olhos , diffimular.' mifmes peftiferos, Scc. Febre efcarlatina, he F E C H O , m. ferrolho , ou coifa , com que continua , e nella fe cobre a pelle de cr de fe fechn, Fechos da ejpngarda , a pea compofia de outras muitas t que. concorrem para armar,

6o 4

FE A

FEB

FEC

. F E I >,

60$\

"piar, e defarmar o co onde eft a pederneira, fom. Jvialidade de animo fem ceremonias', que dando no fuzil fere fogo , e accende a alegre , condefcendente. Em feio.-de fervir a plvora que eft no fogo junto ao ouvido , por ficena i. e." em ar , em fom. Eufr. Prcl. Be onde fo communica carga, Fim , concluso feio i. e. de m o d o , de lorte. Couto 4. 8. 10. do difcurfo , ou cano. Pedra , cem que fe ,, leftes, e prontos de feio que fie qvhsffe , &c. FEIJO , m. gro leguminofo" vulgar , de cerra , .e fecha o firco , ou a abobada v. chave. Fecho de affucar ,. hum caixo -pequeno. Ho- que ha muitas efpecies. 5, Ave de que fo faz mem duro ds jecbos , o que feno deixa dobrar meno nos roteiros. Piment. fi. 2.2,0, Mariz. p. 12. facilmente, apegado ao fen.Jfitijr, i. .2.. FECIL , f.m. SacerdotrRjpmano , quchi ~ FEIO , ; melhor ortografia he que fieo , mas, declarar guerra, ou affentar pazes com o inimi- o ufo quer que.feja fieo. go. Eneida 12. 39. Severim Not. FEIRA , lugar , onde em certos dias F E C U N D A R , v. at., fazer, fecundo , frueti- femanaes , menfaes ,- ou de anno a anno concorfero v. g. jecundar a terra ,, a mulher que rem tratantes , mercadores, e lavradores a-ven, era-efteril Vieira, Barreto Prat. Aumen- der os produetos da. terra , e das nrr.es, e met a r , fazer adiantar. Ulif. 4. 98. ,, com prmio , cnicas. Feira ," ajunta-fe aos nomes dos dias e caftigo , nutrindo , e jecundando artes Divinas. da femana , exceptos-o fabbado , e domingo , &c. F E C U N D I D A D E , f. o fer fecundo , e y. g. jeguna fieir , tera , quarta gerar filhos ; dos animaes , e mulheres. F E I R A R , v. at. mercar na feira alguma coifa. da terfa-, fertilidade. Das plantas que lano FEITA , d^fta feita i. e. defta vez , muitos renovos. Do engenho, que produz defta aco. Cam. Lufi 5. 2.2.. ,, que a-cr vermuitas obras , e invenes. * melha levo dejta jeita , fallando da briga em F E C U N D O , adj. que pare, e no he ma- que houve feridos. ninho , ou efteril. Terra , frtil. -En FE1TAR v. intranfit. (u. Feitio) evacuar o genho 3 que compe muito , e produz muitas feitio , diz-fe de certas caas. obras. FEITICEIRA , f.f. mulher que faz feitios. ( F E D E G O S A , ou Peixe , alis freira. (FEDEGOSO , m. herva , efp. de urtiga F E i r i C E R I A , o malefcio , ou venefimorta. cio feito, pela foiteceira , ou feiticeiro ; magia , FEDELHO , c. o pequeno , que inda' fede encanto , fitfcinao. a cueiros. Fedorento. F E I T I C E I R O ,-f. m. homem que faz maleFEDER , v. n. defect, deitar , ou ^lar mo fcios , ou doenas com hervas venenofas , e oucheiro de fi v v . ,, fede .- vinho, a arruda. tras drogas ; e talvez intervindo obra diablica. F E D E R A D O , adj. confederado. Arraes 4.12. Encantador, fafcinador. Cam. Sen. 121. jederados com os Romanos ,, ai que "eftes bons de amor so jeiticeiros. FEDIFRAGO , adj. que falta f no guarFEITICEIRO , adj: que agrada , encanta muidando os pactos , tratados , confederaes ; nem to y. g. ,, tem olhos, agrados Jeiticeiros , modo, as foas-condies. Mi Lufit. reconhecido por converfao , geito Jeiticeiro, &c. fiedifirago. FEITIO j m. veneno , ou drogas prepaFE'DO , adj. feio. Luz fia Medicina M lepra, radas por arte diablica para fazer criar amor, e outros achaques jdos, p. ufiado^ ou dio ; &c. coifa que em belleza encanFEDOR , m. mo cheiro. ta v. g. ,, meu amor , e meu feitio. FEDORENTO , adj. que deita mo cheiro FEITIO , adj. no natural , feito por artifide fi. O defcontentadio de tudo por mi- cio. Bulha , briga , arruido feitio , fingido , mo. Arraes 1. e no verdadeiro. Barros. Chave , falfa , FEFE , fi ra. animal da China , que fegundo gaza. a defcripo parece for-o Orang-Otang. F E I T I O , m. o trabalho do official , 0 feu FEIO , a forma , ou figura , talhe , lavor, e obra para fazer alguma coifa y. g. ,,' corte , liniamentos vH g.. a feio , ou feies perder o tempo , e o feitio v. g. d vejtido, do rofto; p feitio que fe d a qualquer corpo, das fivellas ; a feio , e forma que o artifta d'i Armas feio Troiana , parecidas*, feitas v. g. fivellas de bom feitio. O preo que fe por.feu molde.- Eneida IO, 157. Ordem de pe- paga pelo trabalho de fazer v. g. o feitio so leja. M. Lufit. poz a gente em fieio. Em fiei- mil reaes. Couto 6. 1. 1. coija de muito jeitio. o de pelejar. Cron. de D. Duarte c. n . y . em Diligencia. V. do Arceb. 4. c. 2,0. Cafta, for-

forte , laia. Lobo no achares ifcreto d"effe feitoria. Os fujeitos , que feitorizo a fazenda feitio. Feitio entre caadores , os excrementos em algumas terras da Afia , cofta d'Africa. As maiores do coelho , rapof , e outros -animaes. fazendas , que ha no armazm da feitoria. Albuq. 1. 45. Refiende Cron. J. 2. c. 186. e Feitiar , evacuar o feitio , v. trago. FEITOR1ZAR , v. at. reger , e adminiftrr F E I T O ^ T . m. aco v.g. hum feito nlujcomo feitor. Ord. 1. 52. 2. Barros fireq. ire , hum jeito ruim; meu dito meu jeito, u e. F E T U R A , o fazer v. g. ,, feitura em dizendo - fazendo. Feito d'armas , faco. defita carta , i. e. ao fazer delia. Eufr. , i.Ar-* Barros. Homem de jeito , capaz d'eritrar em facraes 1. 19 par a. fi/ia feitura do homem moftrar o , que demanda valor , e prudncia. Barros Deus o feu fabe*. % Feitura do edificio NobiCiar. c. 68. Cajian. 8. fi. n . Palm, p. 2, d 67. deveis defer peffoas de gram feito. d'armas 0 liario f. 2,45:. Criatura v. g. ., obomemfeif feito , no foro , o proceffb , os autos da demanda. ra d Deus ,, o Cardeal era feitura dei Rei ,, Fallar ao inimigo a feito , provoc-lo. M- L. Goes Cron. do Principe. Caftan. 2/. / . 2si..,pelo Feito , por facho y. g. ,, duvida, ou quefio crear, efer fiua fieitura Feitura de amor, o . ; dejeito , a cerca do facto. Vieira. De jeito , de. que elle caufa , e produz. facto , realmente. Amaral 7 . $ .0 Feito d''algum, FErlXE , m. molho , ou muitas pores aquillo em que cuida , e fe occupa v. g. todo juntas , e atadas y. g. ,, feixe de varas; de efpi-. o jeu jeito he bufcar paffos de amores nos livros , gas, ou pavea ; feixe de lenha. Feixe do lagar, que l.' Eufr. f. 14.2. e f. 10$. todo o feu feito o po , ou vara que efpreme. Dar algumas agora he trovar Lanar o feito zombaria , coifas todas em feixe, para moftrar a pouca dif. dizer que fe diffe , ou fez por gracejar aquillo ferena de bondade , e a pouca conta, em que que levava , e traya a intento ferio. Eufr. 2,. 1. as temos. Eufir. 2,. 2. FEIXINHO , m. dimin. de feixe. F E I T O , part. paff de fazer , obrado ; acabaFEL , m. humor animal mui amargofo conndo , completo. Tempo feito , o favorvel navegao , e que promette durao. V. do Ar- tido numa bexiga. dio , rancor v. g. ceb- L. 1. c. 1 , feito ao, ou de pincel. Moo, corao cheio de fei ,, Fei da terra , hrva mui ou homemJeito , que tem enchido os annos , em amargofa, he a centaurea menor. . Pouco fiel que a peffoa fe diz moo , e homem em quanto faz amargo muito mel; hum pequeno desfavor a idade. Acoftumado , affeito v. g. feito aos faz perder o fabor, e pre,o a muitos favores; trabalhos. Eneida 9. 146, Adeftrado v. g. ,, ou pequeno defgofto, defconta , e faz defabrihomens feitos na guerra d'frica. Que foi fei- dos os muitos prazeres. Ulifipo f. 9. to , que he feito ? interrogaes para tomar inF E L I E , adj. feliz. formao da peffoa , ou coifa de que fe no faF E L I C E M E N T E ,-adv. felizmente. b e , que defapareceu. Efipada feita , pofta em F E L I C I D A D E , o contentamento , efta. termos de ferir. Lucena arremeteu com a efipada do , do que goza dos bens defejados , do corpo, Feito he , acabou-fe , no ha remdio. Ulifipo e do efpirito. Dita , boa ventura , boa fortufi. 2,7. y. fieentender que lhe tendes amor, fei- na. Salvao v. g. ,, a eterna felicidade. to fo, fiabei que vos ha de pr os ps nos jociF E L I C I T A R , v. at. fazer feliz, bem aventihos turado , bem efcanado. Vieira felicitou-lhe o F E I T O , m, o adminiftrador , e negocia- parto; o fucceffo , a emprefa, &c. Dar o dor de fazenda alheia , com que commerceia pa- parabm , os emboras. ra feu damno. Rejnde Cron. J. 2. c. 186. FELIZ , adj. dotado ; e acompanhado de feO que faz grangear , e adminiftra alguma her- licidade y ditofo v. g. feliz homem; fucceffo fedade. Official d'Alfandega , que d bilhete com liz : v. fielice. clareza do gnero , o qual fe leva meza* grande F E L I Z M E N T E , adv. cerni felicidade. para por ella fe parem os direitos. FELLIPODIO y. polypodio, . - ' F E I T O R , adj. fazedor, o que faz, ou fez, F E L P A , pello , ou cabello. Refende Cron. autor de alguma aco, Nobiliar : / . 2,04. Enei- jF- 2. c. 128 ,, Lees cem as jelpas douradas,, da 12. 196. Corpo jeito , homem. ufeiro , e Tecido com cabos de fios por huma , 011 por vefeiro a fazer .alguma coifa. Ulifipo j . 6. fiufi- ambas as faces , de feda , la , &c. Entre efpeita fiobre corpo feito. parteiros ,* eleirinha cora cabos de fios de efparF E I T O R I A , ofcio de feitor. o Sa- to para pr os ps em cima.. lrio do feitor. Cafa onde fe recolhem os fei- FELPADO v. felpuda. M. Faria Soufa. tores , com os officiaes, e a fazenda do trato da FELPECHIM , m. panno de la Ingez em

6o6

FEI

FEI

FEI,

FEN

6107

emprenfado cora ferros quentes, de que-lhe fi- ^fie njuite i.e. golpe, ou cutilada forte, que pe co lavpres nufi luftrofos. ' , netra", muito. M^ Lufit. t. 2. adj. de tum re reFELPtJDO , adj. velludo , cabelludo, com vs -fcadente Elegia. J- 202. felpa. F E N D E R , v. ar. cortar , abrir profundamenF E L T R A D O , part. paff de feltrar., Vefti- te ao comprido .v. g. ., Jender lenha cem machado de feltro v.g. ., cs feltrados ps. do. f. Retalhar v.g. o rio Jende a Cidade, FELTRA , v. at. trabalhar os maxeriaes.para o valle, o prado. D. F. Man. Epanaj.. pendelles fazer o feltro. der, fulcar v.g. ,, jender os mares o, baixei, a F E L T R O , m. efpecie de panno no te- :no. Cam. Lif. 5. 77. de nos como as noffas o cido ,> mas unido, e -feito como o p?nno dos jeu mar je jende. (j Fazer aberta y. g. ,, hum chapeos. Barros ' 4. D. foi. 5?,c. M. Conq. 6. valle ameno', que os euteiros jende. Lufi. 9. .55. 1. o calado de feltro no faz bulha ao andar. valle que fiende duas fierras. Elegiada j . 45-. v. FELUGEM , "f. v. fuligem. F E N D D O , part. paff de tender , rachado,,., FMEA , mulher. Fios Sant. p. XIV. jeferiido por huma parte v. g. ,, unha fendidd. efta prudentijfma fmea ,, : Ulifipo f. 9. y. per- do boi M. Lufit* vafos fiendidos Arraes j . 24. doe Deus a minha mi, que Joi huma fidnt f- anca jendida , com rego pelo meioj formfora mea. Soufa v. de Sufo. O animal do fexo fe- ro cavallo. Elegiada fi. 22.4.- y. minino , de todas as claffes de animaes v. g-. a F E N E C E R , v. n. terminar, acabar. Caftan, fmea do pardal, do tigre, &-c. aqulla que pa- 8. j . 172. a fierra que fenece perto da fortalere , ou pe os ovos. A pea da dobradia za Barreiros Corogr. ,, vai fiehecer no mar ,, onde fe emrjebe o efpigo do macho. c vai fienecer no primeiro muro. Para que o anF E M E A L , adj. fominil. Guia de Cfiados. no no jeneceffe fiem alguma aco delRei . MF E M E N t A ,- antiq. atteno. Azurara Luftt. findor c. 15 fie trabalhava de efiguardar a Cidade (Ceu- FENECIDO , part. paff. -de fenecer fenecita) com fiemena (para depois a irem com- da a campanha AI. Lufit. Morto. Coutinho bater) e cap. \6 confirar com fiemena. f. 1. v. Ver fe/iecidas todas as outras ajudas FEMENTIDO , adj. que mente , e falta f Palm. p. 2. c. 169. dada, fidelidade. Vieira , e Freire fallando de FENIZ v. Phenis. peffoas. Os fementidos fados Cames: M. FENO , ra. herva que crefce ns prados , Conq. as armas e defezris , confta de huma cana com feu penFEMINELA , d'Artelh. pea de#nadei- do onde ha alguma femente pequena, fecea-fe, ra , que une a coeharra , ou a maffa do foque- e recolhe-fel para pafto de cavalgaduras , 6 bois. te , lanada s fus haft.es. Trdz Jeno no corno , fr. prov. no he feFEMIN1DADE -, f. fi fraqueza , ou molieza guro , faz m a l , quando menos fe efpera ; he feminil. Brachiol / . 251. no feguir as diffi- hum furiofo. Eujr. 2,. 2. a <minha galanteria culdades be jeminiade , traz o Jeno no corno i. e. he conhecida , far t FEMINID adj. mulheril, prprio do fexo que fo guardem delia por perigofa femi unino. Eneida i r , no Argum. ,, o gnio jeFENMENO v. Phenomeno,' minil. Vieira , prpria da natureza feminil. Cofta, FEO , adj. ou antes jeio mal parecido , mal a turbar-M. Conq. encarado. Defagradavel vifta , no formofo. FEMININO , adj. prprio de fmea , d mu- Vergonhofo ,' indecente moralmente v. g.,, lher y. g. voz feminina , e muita delgada quo Jeio he o mentir , jeo cafio M. Lufit. Lobo. t. Aftron. planeta feminino , aquelle em Palavras fieas , deshonelas. foe ^ az horror que mais domina a humidade que o calor. y. g. ,., a fiea morte. M. Conq. Nome do gnero feminino , na Gram. o que fiFERA , animal indomito , feroz, e Cargnifica da Tua efpecie os individuo que so f- niceiro. meas v. g. Leoa, Cerva, Scci FERACISSIMO , fop. (do latim . Jerax ) FENDA , greta, abertura de alguma coi- mui frtil. Dejcripo por Leo fi. 6 v. terreno fa , cujas partes fe deunem , e abrem como . Feracifiimos de vicios K. de S. Joo da. huma rafgadura. Cruz. FENDELEIRA , efpecie de cunha de FERDIZELLO , m. ave. Atricapilla. Arferro para talhar, e fender as barras defte me- te da Caa f. 105- v. tal. FEREFOLHA , c peffoa, que nunca eft T E N D E N T E , e part. at. v, g, de hum cjuieta , que fe entremete em tudo , e fe d pref- J

preffa no que lhe no toca. Ardelo." Bentc^ Pe- tem; fallar do Leo cercado , e acoffado. 0 animo jerino. Barreto Vida do Evangelifta; doerit Curvo. F E R E T R O , ra'. atau,de , tumba , efquife. a " FERIR, v, at. abrir golpe , feifura cortando M. Lufi. t. 6.. e 7. com ferro cortante , ou agudo v. g. ,, ferir com F E R E Z A , ferocidade , braveza das rejaca, lana , ejpada. _ Ferir com tiro de niofras , e dos animaes indomitos. Deshumaniauete, <&-c. dizemos jer ir hum homem , jeriu-meo dade , crueldade de anirno. _ peito ; e ferir no inimigo. M. Conq. 9. 84. T. FERIA , (do Breviari) rezar de feria, o Sol Jere as nuvens , i, e. chega a ellas com i. e. a reza de hum dia de femana. A ita dos jfeus raios; os raios cio oce afio ferem o Oriente,, jornaes , e os trabalhadores y. g. ,, aprefientar Vieira ; os dois relmpagos vos feriro os olhos. a feria; pagar ajeria. Ferias", os tempos de Vieira. Ferir o ponto , attingir, tocar nelle. vacaes , em que no ha eftudos , nem exerFerir a lyra ~, tocar j poet. Galhegos. Ferir o* ccio de alguns tribunaes. Dar jerias, i. e. deffiom , Giiejtrndo o ar , i. e. foar, ouvir-fe fortecano v. g. dar ao cuidado Lobo. Famente v. g. ,, os gritos feriro as eftrellas, i. e,. zer jeria' com algum , acabar o trato , e converchegaro com feu fom s eftrellas, exageraiivafao , no ter dever com eile. B. Lima c. 26. mente. M. Conq. II. 11 : o doce clarim que fe com filhos da jertuna j fiz jeria. re os ares ,, Galhegos. Ferir a luz os olhos, F E R I A D O , part. paff de feriar. fazer imprefso, dar nelles ; e affim o fom, F E R I A R 3 v. n, no trabalhar , tomar hum a Mufica fere os ouvidos. Nunes: fitmos jerirh dia -feriado. Arraes 10. 75. no dia. ...jeriava nes ouvidos'. M. Conq. 3. 84. Tofar v.g:,, toda a Cidade. ferir o Ceo da boca com a lingua ao pronunciar alF E R I D A , qualquer rotina , ou golpe guns fons Lobo. .0 Sol quanto d mais perto recente com inftrumento cortante ; ferida Jimples a que pde nnir-fe bem ; compofia he pelo con- fere Vafic Notic.; a terra Jer ida dos raios ditrario ; a efipedada , aquelia em que o golpe reitos. Ferir com remo as guas, poet. remar. cortou do corpo alguma poro de carne. Ba- Ferir a batalha, comear a pelejar , e a fazer talha fiem ferida, i. e. golpe, nem fangue. M. damno ao inimigo. Caftigar com algum mal. Luf. Renovar a ferida ,- trazer memria coi- Arraes 2/. 23. Jerirte ha Deus comfandice/, do fa , que lembre ^ males paflados. t. de Caa- mefmo modo que dizemos ferido, ou tocado da dor , o lugar onde fe acolhe a perdiz , entre ro- pefte ; ferirPcom pefte , fiome , guerra , &c. Ofchas , barrancos , &c-, fugindo ao aor. Arte da fender*\ g. ,, so injurias, que Jerem muito. F E R M E N T A O , movimento inteftmo, Caa." Latir ferida, defcobrir o co onde a caa eft efcondida. e no.i. acertar com al- que de fi mefmo fe excita^ no liquido, e que gum penfamento occulto , mifterio , ou coifa faz com que as fus partes fe decomponha, e ignorada , dar nella , defcobrir. Ulif. prol. fi. 1. formem hum novo corpo: os Qumicos reconhecem 3 fortes de fermentao , a efoirituofa, de Ferida na alma Cam. Ode 10. F E R I D A D E , poet. fereza. Luf. 2. 128. que refulta liquido efpirituQfo , TOflammavel) poe-me onde fe tifia' toda a feridade; e Medea que fe miftura com agua ; - a cida , de que refiurgem-me barridas, brutas fieridades, no peito en- lulto os vinagres; e a outra podre, ou quehe caufa da podrido. furecido F E R M E N T A D O , part. paff de fermentar. F E R I D O , part. paff de ferir. Batalha bem F E R M E N T A R , v. n. padecer alguma-das fierida , em que hove muito fangue efpargido. trs forces de fermentao. Diz-fe tamhem Vafconc. Notic. F E R I D O R , m. o que fere. M. Conq. 1. da maffa em qne fe lanou fermento. -v. at. 8} D firdores de efipada , e 9. 12; ,, fieguem os pequeno fermento, fermenta muita maffa ArLufitanos feridores cs rotos efquadres, Fuzil raes 6. c. 1.. -t de lerir lume. O ferider , o que feriu no defaF E R M E N T O , m. poro de maffajde fafio. Arraes n. i\. rinha , que entrou na fermentao cida , a qual F E R I M E N T O ," m. o acto deferir; no fe- fo lana em maffa frefca para po , para a fer' rimento da batalha , em quanto fc peleja. O mentar, e levedar. Arraes 6. 1. Principio jerimento do compaffo , o bater a primeira panca- activo que obra folapadamente v. g. ,, deixanda njo cho. Nunes,, depois do Jerimento do compaffo. do emre elles jermento de'dificordia F E R I N O , adj. feroz, de fera. Lvfiada 4. F E R M Q S A M E N t E , adv. beila , elegante2.5. a nqtura jerina , e a ira no lhe comp adi- mente, FER-

oi

FER

FER

FER

FER.

609

FERMOSEAR.',;v.,at. fazer Termo o. F. ] queimaduras feitas a ferro, por enfeite, ufo brpara fermofiearem a letra. Adornar conciliandobaro. .Galvo Deficobr. fi. 71. Agua?, em ocllfcza ,fj g. iip. o veftido fermofea o bomem vinque Te apagou terro cm braza. Efiar ferrado, te - ros- fermofeo as praias 'Vafc. Not. ... mui agarrado-, F E R M O & E N T A R . v. formofear. Fios Santor. FERRADO , m. tinta negra que a ciba V. de, S.K Inez fermofentou minhas faces*. . deita. Excremento denegrido , que as crianas FERMOSO , ad|.de boa forma, on feio, recemnacdas deito por baixo. Tarro , vafo belfo , diz-fe dos homens , e dos animaes , e das de ordenhar. coifasrinanimadr'-; y. g. ave fermofa , cidade ; FERRADURA, o circulo*,de ferro, que fe p e por calado s beftas , e talvez aos bois* dia ; fitiorFERMOSURA , boa feio do rofto , As jeradwas.Ae- tornozelo , so tortas nas pone njembrs, , beleza. - da letra: de tas , a que charao encalbos. Galvo Gineta fi 45. ' coftumes.,,,. Barras Gram. f. 265. > < . <. FERO,-', , m. ameaa foberba , bravata , FERRAGEM , obras de ferro para v, defpe! to ; fanfarrice , ameaa va. S Mir. rios ufos v. g. os^pregos , dobradias , fecrdij? para os pequenos huns Neros, para os grandes ras , cfpclhos dellas , as peas de ferro, da fella, tudo feros. Freire,, Carta compofia defieres, e do freio , das.caixas*; d engenho , eoutras miifionjas. .Lucena. jempre Havia efias carrancas , quinas , 8cc,i As ferraduras. Galvo Gineta /< e feros. por mjlras de medo.% Tiafofias, .ufi. 4 ? . , ... ,.. ' FERRAGOULO , m. gabo de mangas cur ', FERO , jdj. ique tem animo ferino ; cruel ,, tas chamadas Defcanos , com cabeo, e hum homens d"entranhas feras ,.e danadas Ferr. Caf capello com que fe cobre a cabea, uso delle trof.'. 136: Vieira *os.homehs mais feros tentar rufticos , e pecadores. 'Lobo '. Arraes 4. 28, ferr dores :.,, Neros , Dedos, Dioclecianos mais feros, ragoulo de gra.. . , ,> i que as mefmas, feras .Vieira 4. n. 16$. t Bata- *,FERRA10ULO y. ferragou;lo. H -&cw,vfi iha-**-*, efa- ,que hovtq muito : fangue (derrama- -f.f. 134. pofto que ferrajoul he mais cftegasta do , - e mortes. Muito grande ,'inonfliruofo v. ao. Italiano a ferraiulo>. : . < <q . . g. fero xoloffo.. < -\ / FERR AL, adj. uva^-grande, negra, de; pel> EEROCES,'plur. de feroz. Palmeir* 1. p, .le groffa. ' FERRA A , cevada femead com as pri47 .-- 'FEROCIDADE, natural feroz r ferino meiras guas no outono, que fe fega antes de , como he o das feras. f. Dos homens ,, amea- efpigar', para os bois , e beftas. ando com ferocidade os.Ceost . Lavanha. A fe- FERRAMENTA , f. os inftrumwos de . .. : , % rocidade das palavras, i. e. das, qe.!do"molrasferro: de varis mecnicos. ' , .. de animo feroz ,; indomito. Barreiros:Corgr.. ar- FERRO, m. pua, ou ponta de ferro en? rogncia , orgulho. / Aco ferina.. H. Doniin, xirida , e engaftada no bico v. g.. do pio, do aguilho , do bordo ; o que eft pregado na por3. p. L. 5-, c. II, ';. ' FEROZ,- adj.<hravo , cruel} dshumano , vio- ca da ata fona. A tromba de alguns infefos lento v.g. ,% -animal feroz ; T homem-- -1 femcomo a raofca , abelha, mofquito , &c. J J blantd-^-Galhe&s. > ' F E R R A O S I N H , m. dim. de ferro. - ; FEROZMENTE-, adv. com ferocidade., Viefi FERRAR-, v. r at. pregar ferraduras n.s afra,, 'afpeo fevozmentevtrifik. < ., fo' - T cos das beftas y. g. ferrar hmn cavallo. Eiv - FERBbA"; p de ferro tcom cabo do raef- xirir ponta ,'ou remate de ferro v. g. ferrar 9 mq , detiar brazas , e botralho. bordo ,. o aguilho. Marcar o efcravo , ou ga, F E R R A A v. abaixo; de ferrai. . do com ferrete , final vifivel pra Te. .conhecer k FERRADA , fi f.v. ferrado de criana^ o don.? Guarnecer de lminas , ou cintas de Balde de rirar agua, - ferro. t. naut. colher v, g. fierrar a vela , FERRADO, part. paff de ferrar. 5 Com fer- o panno. t. demarcen. ferrar as barras , dq raduras v. tg. .,, cavallo^-:. Com ferro en-xe- leito', metter-lhe. porcas quaJi. ncis ;extr'erhs- 5 ido. na. ponta JV. g.- -,y 'baftfto -A tGuarnecido Lanar ferro, ou ancora -r tomar, porto v. g,w chapeado de ferro v. g. a feriada .burra, co\ ferraro o porto de Coido Vidra. Freire,, jer* mu a barra. Ferrar - o bordo ,' preg-fo. net fie ;,, caixa, Arraes 4. 3.. Marcado tora ferehio ; efig. vulg. ficar deueftada. em alguni lugar, riete ^.o-efsrav; eu orgado , <e edvallariaque tena o corpo lavrado-i, ou.pintado com golpes, ,oi| Ferrar as: umas, > prega lay,; era vrias. .. Fer-t Hhhh rar-

<h

FERJ

FER

tidf+fi ,' cerrar, -arcar,; travar. M. Ltif. ferra- o ferro da lana', afita, &c Ancora y.jL*~ ro thtms^com^euiros. Ferir, e fegurar com ha-rlanm ferro eftarfibbrfierro , ancorado. %iAgc feoy-Iktfr'.. .2. 7. Ferrar no-fono, adormecer fierro, armada , i:e. fundo., ancoragem. ' Defprofundamente. te ferro , . e. dejia -viagem., e j . dilaovezi > 'FERRARIA', fabrica, onde fc forjo , Cajlart. 3. c. 76. .- mando-dbe> dizer :que> ainda lavro obras de ferro as ferrarias de Vuica- d'aquelle ferro o no podia reftuk* uofieuejU, fio M. Lufit. e Uliffea> > do. Ferros , cadeias , grilhes ,'. e outras- prises. Arma de ferro, ou ao v. g. pafFERREGIAL , m. agro de ferrja. '' FERREJAR v. intranT fegar ferra, Cor- far , por a fierro , e fogo ; experimentar o fem, tar', e fazer- herva para as beftas, e provises i. e. os golpes das armas. Pojerro , madeira de cavllria: ! e ch. negociar. mui rija da Afia , e do Brafil. Corpo dejerio, mui rijo. Corao de ferro ', duro , infenfivel. FERRE5EAL v. ferregial. ' ,: Vos de fierro , forte, incanfavel,i..fa^ff,^ FERREIRINHO, m. v. ferreiro ave. F E R R E I R O , ,m. mecnico , que faz obras fierro , em que as boaj artes, e- poli di ando de ferro, Huma ave branca, e preta, menor apagadas ; brbaro. Ferro velho, o que j foi obrado , fervio , e eft gaitado do ufo. Ferro que o pardal. l morto , i. e. deftemperado. Barros, uso efpadas -- FERRENHO, adj. da cr , e dureza do fer**. v- $> s pedras ferrenhas , que so duras de de ferro morto; ferro doce, pedrez , tk. v, ete lavrar , e de quebrar. H. Dom. 1. fi. 58. feixo 2 adjectivos. fXomar ferra caldo, ou em braza , era tomar huma bana de ferro encendido r*^ homem-duro , pertinaz', inflexvel. '-' FRREO , adj. de ferro v. g. inftrumento nas mos nuas , para provar a inocncia, Te o ferro no queimava a peffoa ,' que o tomava; '-Rec&pil.. da Cirurg. 0 frreo cano ',, Cames: O frreo dente , a ancora. M. Conq. 1. Cron. J. 1. por Leo c. 5. M. Lufi. 2.fi2$% 13. A frrea porta do Inferno Uliffea o col. 1. e na p. y. ol. 1. .,, jaivrfe por ferro frm >muro\ M. Conq. 1. 85 ? de frreas ml qiiente i. e. moftranda. a fua inocncia com tnMa-Oiifomddki Uliff. 4. 46.; Sano 'fr-tomar o ferro cado ^ , proa/ judicial, ufadft na. reo , r por fono da morte , eterno Eneidd w.; OT.h >3> es ^tnspos mi~'-'V27'-J%.,, -:: ; - ~-, ,, c > _ ./,>fo-i FERROBILHA y. farrobilha- . F E R R E T E , m. inftrumento de ferro , h -- FfERROLtADO'., i part.-! paff c'd ferroiar. friaifr hafte som feu cabo , e no outro tem la- Arraes 2. 5 : no fig, Arraes 5. 4. coraes fetWaft--alguma cifra, ou afigura v feito em braza rolhados , no dio, t. .>.. obftindos.. fe punha na tefta dos efcravos , dos ladres ; c FERROLHAR , v. ar. fechar com tetmihe. tos ^gados-nas ancas para fe conhecer feu dono,, Maufi. fi.. 15. v: ferrolhar em pris*; de etertw e haver noticia do ladro , e faber-fe que jfize- grito v, prender. > .; ,\ ->;, -<\ j ':'.',+ T3 orno :rbufeo', ;de que foi.perdoado. LboPriFERROLHO. j f. m. Terro , qule corre-hoPtav. Eufr. -2.': 2; Sinal-de obrigao', ou rifontalmenre por dentro, dbs. anis-A-Oj arraellas xfcravido v.g.,, efks favores so ferreiesque das portas, e embebendo-fe. na armella/do1 oume -pmftes ', i. e. obrigao de vo-los fervir. tro batente , ou era. o buTaco)dahumbfeita,,ou ,, Ofierrm do peccado Do crime, <bc, a in-ilhs ,- fecha , e tem cerrada a porta. fmia , labeo, -^FERRETOADO , picada da abelha , FERROPEAS , p grilhes. F. Menia ,,'tmhamos\ferropeat nosps. ,* vefpa, ou outro infecto. Cofta fierretoada do FERROTOADO v,, ferretaada^Vr . .' fnofquito.. FiERRUGE-M,, f. a codea, .que. cria oer FERRETOAR , v. at. y. picar a vefpa, Scc. ; ro , ou ao terfo, rexpftof a huriiidaie-, aqul FRRIGOCOS , m. pi. gatos pingados , o vai gaitando. Doena das piarrts,' efpecie .Carregadores da tumba ds pobres da Miericordia. de .poeira, ou coftra negra que. fe lhe affenta nas - FERRICOQUE, m. homem baixinho. B. folhas , y. alforfa. Criar ferrugem d arma, Per. '-. fig. eftar fera ufo; e no criarem ferrugem 01 6 FERRO , m. metaL vulgar, de que fe fa- v^ffalias, no Te exercendo na guerra , e nos teis Eern as facas , efpadas , e outros muitos, inftru- exerccios de paz; perdexem-fe cmiocio. am* mentos , de cor cinzenta clara , duro mal ros Corogr. f. 4 f ; . . _ .y '. , leavel , quando eft m braza , e pouco quan- FERRUGENTO , adj. picado , -au coberto de do frio. Inftrumento v. g. ferro &'encrefpar Lobo 0cabello-, deafihw, Aponta de ferro vjg. ferrugem. Velho de mo. gofto )> princpios de gnamnifica fermgenm^v FER-

FER

FER

t\

-..EERRUGINEO~, adj/ poet. cr te ferrugem;, ' . FERVIDO, pare paff. de ferver.- J - r '>'-'..: e 'L-negro f efcuro *t\fks+.Maufi f. 27. v. . FERVIDO , adj. ardente , fervorofo, coni i FERRUtlEAf nu- plebv efpadaiekugena muito fogo , energia, ou paixo'. Luf. '3'. 132",, os matadores, d D. llsez je encrnivo fietvidosi t a , farrufca * tarafca. F E R T M K f adj;-.-que- prciluz muito y. . ' e irofios.-- ' Abrafado y. g. os fervidos cainpo da Eihiopia ,, Galhegos. ' Rpdiffimo y. g. ,f campo*e no engenho-abundante em novidades ".y. >gJi,^tfn frtilJ$'Fefteh -no plur. fervida roda do coche Uliff. Que abrafa ,; no ^rt ri>/oj>. e />. / . 2 34 v. /eri/ /,//. f. 'o fervido azorrague ,, Barreto.' Fogofo, y. g. o fervido cavtlto Galhegos. Humor TrrfH/.Jideiottdinafio dizemos frteis. FERTILIDADE, o poder de produzir fervido ( t. Med:') mui ardente , corno! a agua, muita copia de frutos: v. &.v,', a fertilidade da qie- ferve. Fervorofo v. [g. ' fervidos idefejosi. FERULA , ' f. planta y. cana -fretha. Cffiti terra, fecmdidude'. u ir^y-c FERVOR i m, fervur v.<g. ,, da aghay 'FBRTLfZAR , v) at. feaer frtil, -feerprochreir muitos-'ft-utds 'V. g. a chuva fertiliza os B. Ciar. c. fp. ; Ardor ,. grande calor v. g:,, o fervor do Sol, d& cdlnias't d> eftio. Arraes 7. t tampos ,,<Arraes 2, 3. "" . FERVEDOURO , T. mi operao para f*zer 4, f . O ardor , energia , dos fentimentos , das" conciliar amor talvez com alguns ingredientes aixes , e ces v. g. o jervor da mocida-' naturaes , ou obras em qbe o diabo entra. e , o jervor de ejpirto. M* Luj. Arte de Fur* tar 7 efiprtdr em'feito vil jervord de' hrifa ,,' Fervedouro de formigas , y. formigueiro. De ,, Feivor do animo indignado ' Arraes <j. 5.'" geme , jrtn.ri , eemeo. >' ' O afanar , e canar., ferver v.- g..,, nofr-. - J E R V E N C I A : , fervrat FRVENTE,)pat.'pre de fervr Auto do vor da oecupao de aquirir Jazenda i. , quan3. joi. 22} Dia de Juizo ,, botai-o, em pez fervefit: metal do canamos mais por iffo. Barros x .< Fio iSant. V. de S. Tirfio ; ferro ibid.v. c. 1. O jervor das jupplicas ]: oraes ,<b'c.' FERVORADO. Arraes 6. 12. fervorado fi. 246". Muito quente, ardente v.g. fanfervorado em fervio de- Deus y. aTerv-: gue fervehte do moo ,r S Mir*. Fervorofo v. x *" - -1-* g. fierveme orao, e caridade. * Lucena fi, z. drado. l . fi 7 0 . -'IV ''' ''' ' tu-iOit (. -, - . 1 FERVOROSAMENTE, adv. com fervor/ '* FERVER V 'v'v n. movr-fe o-Rqido prtur- : FERVOROSO , 'adj. que tem fervor, qtf hadamnte pr' caufa d grande calor ,>qe tem obra -com fervor ; acompanhado de fervor V. ., : concebido: ou mover-fe do mefmo modo , quan- efpirito ; orao jervorofia. ;fido fer-mentar-; 'f.-fierve o fangue das veias cm FERVURA , o movimento Tenfivel, e? grande febre , agitao , ou comoo das paixes frturbado do liquido , que ferve. Tomar fer--; dv^ra, ^fnfiftiliam ,,-jerve d areia com marvura , comear a ferver ; levantar fervei-a , quan-' e comuns fka\fas. ondas je-mifirh y, Eneida. \.do com- eli lqtiido' fe raremz , e auraeh1*25. Andar, ou eftar num grande numero m ta em volume. Deiiuf agua na fervura, ates perturbadas-, " defvi radas be'm corno os para abater o liquido1 qu levanta fervura;, efig. bichou, "de qW algum fitio ehfoindo y. .~,,: abaser ,' qnebrar o ftvof d anifho ; fazer bran-_ ferve m , ou' com piolhos ,"'fieivem as praias da dar a paixo. geme i jm concorre a ver *, Lufiada' 2. 0 3 : fer- FESTA , - fi aco ? ou funeco feita em vem os enxames d abelhas: Coelhas que fervio honra, e obfequio religioo , ou urbano. Fefcomo 'bichos ,. Leo Cron. J. 1. c. 98: gente, tas, demonftraes de alegria , gofto , amifade , qu^pbr ati, fiervia.~P. Per. L. 2.- e. o. Fer- com qe fe gfafha' algum , oit alguma boa vem 'As ierHandas nosTribtmes. Eftar cm gran-nova, e fucceffo. Veftido de fiefta^, o qtfe fe de agitao V e trafcalho / ou"aco v-.-g. ,f fer- ufa em dias de feft , o,mais luzido , "rito; vft? a gu&rti em todos1 os lugares f/l Freire ,, ferCuidar algeiiifiue enche -ds. jeftasA' L *. qe> vendo a perfeguib dos Cbriftos Fios Sani. pdgl h mui importante nellas , ' e o tudo. S Mir d hX-XVlI; o meu defejo eft feruendo para tr .. . Ed. 8. Bafto. . . r Chagas, fierve a cubia. V. ao Arceb." t. -$*. fierve FESTXO , m. ramalhete de rama corri flo-^ alaranjada pelo entrudot, &c.; Fadigar, afa- res^ntrefachadas, com que fe adotnb! templos \ nsr-f ,,'Deus eft ferindo d tftfifo ferver Uli8c. Obra de efonltdra, que imita os feftes fipo f. 77. v. at. Fazer ferver' y. g. fer- nturaes , d u ;hvr^; em metaes. ' va fie em vinho huma potido de eamqefias, >c. .FESTEJADO, part. paff de feftejar, FERVNCIA1, " . eftetvefcencia. FESTEJAR , 'yt *t> fozer feita , molras de Hhhh ii ale-

fri>

FES

FEV

alegria, por~aIgum motivo , ou occafio' v. g. ,,{laas,, em <Jue Tc-divide.a carne. $ Faz fievetas ejtejar a nova , o bom fucceffo. FeftejarYcom do aajro, Homem de-*, alatadi&^valfin-; jgg , alegrar-fe entre fi ; jefltja: o co -a fem te.-:;% Carne dejevera, nrafoiilar, Tem otio nem amq^ ; Fazer feita., feftejar,o^ fuavMAgc$ade com gorduras. luzida ifiafcarada. Lavanha Viag,qm\p: 2. ',-,;. FEVEREIRO, m. o fegiindq mez do nof- , FESTEIRO, m.-o que faz.^a feita foa fo anno. ' : ua.. (FEX , \. ou)' Ferreira <!a,rta<} 9, Lu fi FSTlM, m, fefta particular, era que ha ICO.' ' (FEZO , as borras, p , Tedimento v. bailes , e outros divertimentos , e talvez banquete. Varella fig. emypftblicojjtim , i. e. peran- g. do azeite , e outros qpidos, as fezes^ki te as peffoas que affiftiro: ao baile , ,e diverti- borras do. vinho. ' J parte fordida , e groian: mento. Freire Bailes , fialif , ,e fftifis fi. 30. que fe eftrema dos metaes apurados v...^. }f-f^ , FESTIVAL , adj. alegre icomo' em ato ide zes da\ praa ,- do^ouro.".^- Fqzes de ouro vJ.Iirrfeita. Arraes 5. 5. Dado afeitas-, alegres , ,e girio. Afez , a as, fezes jip ppw, a infima jogos nellas lano-fe a fejtivaes ,., (hoje di-plebeu ,, Alegrias que trazem, tantas fezes, zemos carolas) Apol, Dial. f. 239:,, homem dede trifteza. Confipir. fi, 320. boa condio , fefiwal , alegre Lobo Peregr.. L. FIA, 2. Jom. 4. FESTIVALMENTE , adv. com feftejo, e f. 'v. fiada-~CVz/fo. L. 5. c. ,67.; alegria. D1 Aveiro c. 36 iocavo os finos'mui FIA FIADA , fo (de pedreiros;, carreira de pefejhvalmdite , f FESTIVO , adj. de feft v. g. ofefiiPofio- dras , ou ritpos: affeiuados na cal,. P, Per. 1, c. 0 ;-p:feftivo efipetlaculo - T^aslad. da Rainha14 ,, paredes de huma f> fiada Caflan. fai lando da eftreiteza , cora. que fe, repartia a agua 'anta , e Varella. FESTO , m. a longura , ou comprimento por falta delia no mar , diz que no Te dava do.panno, oppofto largura; Ou o,pannOiPofto gen te fe#o; htona fiada, delia por, dia , vi^' _ vez-, -^agua\ egundo_ feu longor. Lobo mantos de Jefio, do Italiano-,, jiaj&.\ ,e,-;fera" huma Chavo ftoje ^pannpnou fazenda de-fefo<,, por dia'; os nlbs primeiros ' alnjira,9t^fro(. a^ull cuja, largura vprn, nas peas dobrada peio Jtalianos , erdelfes ficaro, ou aos -teri*^Jriii'ri-ario ,.coro qsdurantes , os pannos finqs In- tinha como-era natural : ou fer afiada de-,.fio,, glzes , os "bietes , &c. outros dizem que he por hum fio d'agua, poro .rani tnue? '. o direito oppofto a fuperficie menos bem traba- -FIADILHO , , ra- borra de.fe^a-torcida:cm lhada , "qu fe diz o aveffo do panno, que vem fiof ' , <-, . ; . i;,u dobrado ao longo. FIADO , part. paff., de fiar y.-& wir^. 5 - 0r. FETAL , m. campo de muito ftp , Jiervav ro~ , tirado, pela fieira. Cajian; 2,. j . 150. FETO v. feto herva. FIADOR , T. mf:,ora peffoa que1 afiana FTIDO , .adj. fedorento. ; Outrem, e toma fobre fi defempenhar a ob-igaPETO , m. planta de que ha 2 efpecies o que contrahe^ aquelfe de quem : fe diz fiad)rr principaes macho , e fmea , filix eis. A crian- Cordo que prende , e fegura ao brao-v.g. a era quanto anda no utcro materno ; e ,, o fiador da efipada, do fialco, do cavallo, &c os fietos dos outros animaes. Os clafios uso de fiador no. gnero femini?, F E V A R A , ,v. fevera. no Eufirofina diz u fiador , e no eu'Jiadorai, FEUDATARIO , adj.: que paga feudo , ou FIADORIA ,*.fo' afto-de ficar por fiador foi recebido em Tendo v. g. - terra fieudataria e a obrigao contrahi^a por iffo. Orden, 3. 37- ? a el-Rei. fig. a delicia hejeudataria daocio- FIAMBRE , m. yajsa-, ,prefunto gallinhas f$e .>? Lnfiulana 9. 182. fiihftant. o Vaffailo, de fiambre-, ou fiambres em, geral, so as que .que pone .feudo,, e deve fidelidade, e home- fe cofem , ou afsao para fe comerem , quando nagem ao Senhor, e que paga feudo, efto resfriados , e ficarem para outras comidas. FEUDO , m. o domnio , poffefso, ou FMNA , a obrigao que cqntrabfiO herdade, que o vaffailo recebe do Senhor com que fica por, fiador de outrem ,.;^tornando, fobre, obrigao de homenagem , e fideidde ; preftao a o pagamento da dvida , ou traulta em t qu,e de certo fervios } e algum canhecirnento, ou afianado incorrer ; contravndo. a alguma. id, tributo. ou obrigao. Livrar-fie fiobre fiana i. e. foi* FEVERA , -as fibras, 0u efpecie de fi-jto, dados^ fiadores, Abonao^wonfirma^

FIA

FID

h$,

FICXO , f. inveno .fabyiloTa. ^^nyefiM.'Lufit. -i. Tkdic. ,j para fiana{ dayerdade cam que tfcremei % Eftercoi, eftravQ: daSrbqftas.,o-en^enhofa. ; Q fingir v. gls,,' asjftfes fio FIANDEIRA , l mulher que fia., 'Ulifipo GemiUJnm ; a-svfice(s poticas. 4foppofiof,oue f. 13. e talvez vi.ve.de.fiar. ',- , ---,'- o Orador faz para dar mais^ fora acr feu difo F I A N D E I R O , nfoo ne fia. Prefies j . 1-12. v. c(urfpr ; ( ':. }?_-, , V., "- : * - . . ' . . , ~VJ% FIAR,, v.at.", reduzir a>.fiQ-; puxando ^eienF/IH , ri}., leno bordado maior, .que dendo , e, torcendo as fibras v. g.. fiar Jinbo., cobre o pefcoo. l ,.. algodo. i.Fiar algum, abpnallp, ficar, por F I C T C I O , adj. fingido, fabulofo vi g. feu fiador. Orden. 3. 37. 2. Vilhalp. 5. fie. 5. nomes f idos Barreiros f.pjogr. ora eu ofioi-ii fiar. algma.coija ft.&lgnem, . F I C T I L , ; adj. r c^io.^ Fe.nix da Lufit. 19. p. vender-lha 4 rfediitQr, havendo a palavra'do'com- ufiado. ,,. . - -',[(' - prador por empenho da p^ga.. e no j . efpe- T I D A L G M E N T E , ; ' a d v . f a p ufo dos t\dz, rar , e rer quafi erftezrw de que.. o fujeito" de- gos. Nobremente , cpm ,-explcndor.,- , feropenhar o que dcfo. e cuida, e; efpera [v. . F I D L G A R R A O , , m. grande fidalgo; t. g. fiando delle . os maiores negcios i. e. con- chulo ; diz-fe m parte do que arroja fidaifiando ao feu fegredo;, ^direco , ( ou execuo guia. Apol. Dial. fi. 230., y. g. fiar os particulares cargos ,. e faces _ da F I D ^ L Q O 3 ua-fe,fobft, e. adj. compolo , guerra Vafconc,- Arte. Entregar cOm confia e abreviado de filho 'v/'algo. Nobiliario , e ronf anca ; no ,-t fia o lavrador,' ,aj jmentes fia ter- do-onfftayel ,c. $8r J:..-:52., filhp dpr h%ver,es , ra Arraes 1. 4. Fazer fundamento, efcorar, bens ,,,da fortuna, .pu da,.educao., .^porque etribar v.:g. ,,,fiaje .na Ju^a^ftafua caufa com quaequer dftas partej fe ferve a ptria, % Fiar-fie de algum, deportar nelle a fua con- e fe he nobre) homem\nourc que tem o foro , fiana , e efperana" j,j . fiar-je , ou da cort&r. e qualificao civil dita fida!guia, a qual fe adzia dos mares. , ., , , ., quire mandando el.Rei efcrever em feus livros-, FIBRA;, fovera , fio de carne animal; a peffoa elevadaf a effa dignidade foe confiftei, efi. do linho,, oiu algpdp ;aberrps_,, cantes de ,e,rnl gpzan,-de centQs,.,tprivile,giias ,. e-diffti?ics. , torcido.. ,. -,..,. j ,. f ,-,;)-.- . ,.., (. ,, :i-\ ; \R;, y -.-, fiAcoMfrfm-fi hpiJte.' . _ \'J /_ r.AU., FIBULA , fivela. fiJlyfea 8, i.i&p. ufiado. . iFID,A!LGl44;,!|f.J o." foro"3-!pu,.caracter .cir, fFICADA.icf-uf/ o-'COBtrarip de partida-, pu vil,, de .jfidahjo,.,,.. .que lRci -conpede0 mandando' a.co de ir-fe 'cie -algum lugar. H.,-Naut, 1. fi lanar em., feus livros .o nome da peffoa' aquera toma neffe forp para feu fervia, com exerc_.FICAR,- v. n. no i r , no,Te partir-.de al- c i o , , do fervio, eu fepfclJe. A fidalguia , gjun,Jugar. .Pejrniianecer..,...d>tfra,r;5 reftar v. g. o corpo da. Ncbrez. . . Aco. fidalga !, nobre* no me fica nenhuma efperana , remdio ,- recurfo. Cron. Afi. fi, e. 4. ",. \' .! - fi,' .fi 0 r Afianar-y. ;g.,-!,,feullhc- fico ,r qi/e elle cut^jfa FIDEDIGNISSIMO , : fuperl. '.defidedigno. TvL # fua .promeffa r Ficar em alguma aco v.,rg. d*Agora 2, 2. fi. 83. ,ti tefinunhas'., jidedigniffiem ir, partir, comprar i. e. eftar, ou vir a ter mas ,, "... ,,/ , ,,.,:, r .d a refoluo fina,! : de .ir-, partir, &c. $ Eftar y. F I D E D I G N O , adj,^ digpp,de credito v.g..,, g fica de faude ; mas dizemos: de peffoa au- author, teftemunha , peffoa fidedigna. fente de quem nos apartmos , ou de ns n7ei~ FIDEICOMMISSO., T. m. difpofio, pela mos a outrem aufente; e f. eftar y. g. fica qual p teftador inftitue. algum .Teu, herdeiro , em p a lei. ,Ficaf claro i. e. em ,confe]uencia impondplhe obrigaio _de reftifoir j fie^na , def razes , provas , ou oifia,fifica v. g.,,, com ou parte' a outrem , pu haver-,fo d modo que duas, luzes fica o quarto affs alumiado. .Con- lhe'venha, a cahir em poder.. ; , ,\. certa.r-fe.em alguma coifa v. g ,-ficamos em ir FIDELIDADE , X: guarda:? obfervancia.d Penha, Ficar a,vitoria com algum., fer ven- f dada , promettida , empenhada; oppe-fe a in-, cedor effe com quem ella fica. fe com al- fidelidade. O no deferepar, apartar-fe da ver; guma coifa , re-tella em feu poder. Ficar al- dado, ou do original v. g. dar os recados , e' guma coifa por algum ; no fe effeituar, por fua embaixadas^ comfidelidade^*-?..traduzir copt -fidcli-, caufa , ou culpa defic por quem dizemos que dade. _ v , ,r -o ficou v. g. por mim no ficou que Je no'-fizef- , FIDEOS ,. -rn: pi. ale,tria ?? on feveras^ de fe a_fiefi-a. v.,P. Per. 2. fi. jiio.. Ulifipo f. 129.maffa; poir-, cqzer , coro lir^a:, ,o'u pingos de no fique por-iffo , no -fte{x de fazer-fie por.effe maffa, , os quaes . fe' cefera ^pm, ldo, de via ; refpeito, ou por falta diffo. cora leite , 'e,ffucar, , ^ c .
* ; - , , ' , - . : \ ' , \ "

FI-

'Scc.H Dar figas , fechar a mo fazendoTigas - F I D O , adj; poet. -fiel. Infiul. ri : atrevimrkP F I D C I A ,' l.' ' atrevimento, -oufadia";.fcvifi enfofifial l -de 'defprezo. f. de S. Dom. p. 2.' l i fechando m> em figas ao Demnio: Figas, &n&i* tfrcoSEiitWt '-p. 'fCWno^faltm fliteia' > Torno bufado:x ' hl 'I f'T K ' " " ' c redemoinhos de cabclo , que os cvallds teriotyt cofn a <effr.'-i .j,1.' , FIDUCIAL,, adj. r /nw-, cabeiloT; ^ifoffo ;dehecotirn'pic-los' : \~ FIGADAL' , iadjvt; fgado :,.entanhlvefv. de pratTutfliHirha applcado -fbre a icrrfe^ dos :) \g. amigo Jrraes 1. 2. Alegre,,cheio de culos Aftrorjomicos. t . -' interior fatisfao. S" Mir. ,, nunca oiofigF I E I R A ?' f. chapa de o com buracos real vi. , dondos de vrios-dimetros-, pelos- quaes'Te p fo F G A D A L M E N T E * aclv - entranhavelmente. o brrit a s - f o c k e ^ t s ^ e fe-vVftj- ! soo ! 1 que do em fio Va a fientena^pela feira daf^tiv- - T I G A D E I R A , ;i 'doena do fgado, rand vera-aos animaes.-' - ' -'-' \ ''-, : H e;-d'-l conforme &'fMityii;H. -JHmoy. tid: - T G A D l N f , f.mddlm. de-figadoi P c. i6.'- Tamr contas^feWfieira , i. e-.t-f-:-. ''FGAiDQ ,. m. Aflro-nv hura entranha granttbhzs. Eijr. fd-piv. 'Cordel- d at.-ir o-pio de ''dvilid em trs lobos , ou pencas ,'Tuuada para o fazer danar. Fileira y. g. ., huma fi : ; no hipocondrio direito. Valor , efpiritos y." eira de cazas. P. feri 2., \ t ; v : Caflan: g. homem e figa dos. Difpofio do Gerao ol 2. fez. quatro fileiras dos fus caia VPgP,,- 'hovieir-.' bons ,---'c mos figads-^e V3-i. l 1 FFEL, 1 tL que guarda afo p ^ o m e t t i d ^ u ?Q'X ,"bn m vontade difpofta fazer bem-, o ; ; .u -.- defom-penha* a prorff.- ^ / , "Qe rhrrefo ho- ra'?; ; F-OO Y f, in. fruto arredondado cofn" huma gremio. d Igreja V. pv ,-,' oi fieis efiknfs: .- C!:;! raO-^,- no dobrado. Exalo J -v. y. , ; ' ' ;fo'o de funil", eotfi que T'vem adelgaeando' Memria fiel', que-no- falha. O/e/ 'movimento at > p2irho ; confta de cafca molle , e derit.ro doce , fuceofa , com dos aftros , bem regulado, e que no fo def- tem maffa branca , ou roixa ; : ; ri feus carocinhos tnues. Carnofidade' exterior r rfiente. t c " -- -' -'- ' ' * ' l ; nas tinhas,<e wlvz em parte da pa$6*a!'do-cafF I E L ^ f o r . ofi-Galguem,n #eiTcM d ftf: , a banana do Bra-' confiana, de quem Te fia.' ' Fieiftavbalrtnn ,- co da befta. Figo , na ndia ' J < - . *'.'- ferro perpendicular "fmo('nd centro dtrs braos da fifoW. -Naut: 2. fift. : os balana , p^qiial "moftra qundo'eHa eft ern -'FlGJEl^-,' , f. arvore vulgar,-qu'd 1 equilbrio-. ' Oftcal qiie -vigia fobre a exadt- figos'. - Figueira -Bafrertf ,'ou de tocar ?>v.fbfr douda. v. fycomro. do infed do dos pezos y. g. fiel da balana d' Alfian- foreira. no , que' d fmertt parecida com 'carrapatos de dega , cafa de Moeda ,' <>}c.'' Fiel, ha Cmara de Barceilos;, officiai ,-^qe aponta todo oatno, ces!., Pemadaylori.--da ndia -vide Mangur, 3 ! i os preos, do po,, e yinhct.T Barreiros .Carogr\r e OpUntiai -'- ' t -'..,. \o ,',y'\.;~: u : 1 Frei, nas Vinhas , bocado 'd vara ,- que' f deixa ' T I G U E R A L , f. m. matatde figueiras. c F I G U E I R E D O , m:" rata de figeirp,' pr'baixo . das outras" parai deita nafcererri va; ' i :': r -. M ^ t "^ ras , e fe fazer videira nova. .Fieb. de._D.eus, hoje he appellido; F I G U I N H Q s T . m.! dim. d figo; . ';'/ montes de pedra', cora que antigamente cobria F I G U R A , f. f. a frma externa , a feio os criminofos apedrejados ; o monte de pedras cm que fe fegura alguma cruz nas eftrada^s on- de (ly^lquer cifa v. g? ,, hnm vulto. com jigttde fe fez morte ; os mortos defconhecidos , e rd humana. na MathJ- o efpao fechado por que' rt fera quem1 lhes faa Tuneraes.0 Ficljhuma^lihh-vfo^ ,-, 6 circuU', o\\ por varias, do Carcereiro-, homem, de' quefh elle : Te' fia , e\por 'exemplo o quadrado ,-' cilindro , Scc. Modo que o fervp ,na guarda^ eTtVib da cadeia. ide fallar dverfo do uual, regularmente fem* tefi' FIELDADE , T. fidelidade1. ufir. t. 6. ef-|ciente para -declarar os Conceitos , feito por mofamento del-Rei D. rAj." f. Palm. p. 2. . 1 ^ . tivo v de brevidade , por energia , ou qualquer" a verdadeira fieldade. belleza, e adorno do difcurfo. Pintura. 'LeFIELMENTE , adv. com fidelidade. Com vantar-figura, t. AfiroL-tezcr certas obfervnes xa'r1do v. g.''tradimr-^^dextmmalwguaem nos aftros, das quaes pertendem tirar o conheoutra. . . - !> cimento .'dos futuros contingentes cerca de; aln 1 i! ! "FIGA"^ foft ^ a r * ,-'cjue fe faz fectndb' a guma pefba, &c. Symbolo, imagem fignftirfio'^ e : mdffend)'ri^edo pleg.fo foritr o rnof- cativa de coifa futura y. g. ,, o mau era figutrador-, ou -'irrdz*,T'e 6 dd 'grande. " c A mefma ra do po clefiial, que* Chrifto ns 'deixou' na F.ufigura feita de corno , aevrche , ouro ,' praia :", chariftia. Figuras, atores, c actrzes-, ' N" \ ta

6*4

FSff

1F1,

$*y

ca-mufica. Em figura, i. e. em aco , ou dos-, que fe cFcp-inos inftefti^o^, de .alguirjajs aye.s, principalmente das -de alienaria,. . .. * poftura v. g. ,,; pinto a .Heratk*: em-;figuK.a de receber^fobre os hombros oytwdol.fi, EQxti,'Jf'wi boa:> , FILAR , v. at., lanar , -fi-ef^i-n^for o'.cp de . os ou m figura, i. e. bom , ou m-Q eftado, e cfo filada- aferrar. ' \Iy4raufu r,$tjepcar p com cunftancias. Figura de juizo, a forma ordinria) dentes' na prza. v,i filhar,^ de procefifat ; fiem figarav.de juizo-, i. d fem ,as FILARETE v. filerets, FILASTERIAS;., f.f, oj, , fiiafterfasj.fe chaformalidades , eeftrepito ordinrio do foro'-; urar na-vor huns perganiinhqs feio de- capeltas*, raariamentc. Ord. 2. 27,,%.' : FIGURAO , Aftrol. nafcimento de em q u e ' o s Farifeus inventaro trazerem eferi; h e ( o em que fe toma o nome da figura, tos ps mandamentos da lei , eps que Te (querido que fo levanta para faber o tempo, e.vhora , fa^er mais farrtos trazio-nps muito maiores ;.-,,, , :, <j . r ' em que .05 planetas nafecm no tal hriz.onte , e Paiva S. \. fi. 46*. chego; a feu meridiano, ferve efta obfervao ? F I L A S T I C A ; , 9 ' ,p -fio , u para fe conhecer, quando as hervasitern maior -fe, tira-'dos cabos das amar-ra^ deftorcidqsj; delle fe fpZr iuiialhar ,\ e deite- os arrebervs,^-** . \ virtude , & c . FILATERlkS", fo pi. dernafiadas) palavras FIGURADAMENTE , adv. no fentido figupara fo. explicar hum. conceito cora, mais miu;rado. F I G U R A D O , part. paff. de figurar. Em deza do que era, neceTario, Ulifipo fi. 107. v. que ha figuras "grammatiaes , ou rheroricas. as filaterias dos contemplativos v. Pbil aderi as.-, figurado* em pintura v. ou relevo. Arraes 4. 28. FILEIRA ,. i.,a ordeno, dps/ folc&Jps dif< . F I G U R A L , adj. Muf, canto>i. e. canto depoftos em linha , de, feombrp ? bombro. V. do Arceb. L. 2. c. 11. f. Fileiras de flrvbres em orgo , o que no he canto. cho, F I G U R A R , v.ar. reprefentar ;./. no penfa- linha recla,' .afes-r~de tochas accezas V. do ,! ' ; mento. M. Conq. figurando no penfiamemo yer- Arceb. L- 6, c. 20. r FILELE , m. tecidp de l de Berberia. fe recuperado. A pomba figura o Ejpirto SanF I L E R E T E , m. inftrum. de marceneiro , to', v. n. parecer *' reprefentac-fe. Enetda 7- 7 o mar que jer de mrmore figura Vieira a nwdq, de, junteMijf.raas,corta da pai te djreit ,,, figura-fis-he que as arvores so boftens de 4 corpo. : Afjredestqu.evp pela-bpda do.r>avii ordinrio dizemos figurar-fie , como no*exemplo dentro das,quaes fe ^nettera focos de. penna., ou .de.ro^h para embaar as balas no-tempo da pe-de Vieira. .1 .r-, , FIGURARIAS ,, pi, Gma.\ de Gafados leja. Lavanha Viage de Felipe fi. 8. dojdsfipanhol fi. 167. momos,, ademes , geftos que fc fazem Filarete. JAf.iFILETE , m. td'Arquit, membro de molduaos neni.nos para os divertir. F I G U R A T I V A M E N T E ' , adv. por figura, ra o mais,. delicado^,, he- como huma lifta larga., -fymbolicamente. Vieira ^,^ACob".na:l\uia.,ifiie te-, e quadrada , liftp. ^-<Pa-tpalriai,).h^^ciru{[p.em ve com o mefmo Verbo figurativamente Encarnada- frma (de tojdp , ^e iremata a coalha, de freira, FIGURATIVO- ,. adj-- que" ferve" de. figura , pela borda que vai junto ao rofto 3. e-.quando o u fymbolo.,,.,0 Cordeiro Pafichoalfig$,r;ay,o\da he mais grojGTtt., charno-lhe rqpj^ag^y Tum dos Humanidade de .Cbrijio D'Aveiro-, c. $7. , r,.i raembrosido^capitei, na\4rc}$it\ t Al>'T?\;- FILHA' , 1 . a fmea a refpeito de feu p a i FIGURILHA , c. peffoa -de m , e pequee mi. '-.-. na figura, manequim. ; -., FILHAXO, f.f. v. filiao. M. Lufi. FIIR do Latim finire,, acabar: .antiqi Teftatn. delRei D. J. 1. ... ,fi ,,^FJLHADALGA v. .fidalga. Nobiliar. fi 21?. FILA , militar, ordem dps.fbldados por- T L H A M E N T O . , m. o .acto de\filhar, p tos hum * atraz do outro. :-,- Cerrar asfilas--, .eT- o fer,-filhado no, livros da nobreza. Lobo. Litreitar o efpao entre ellas , achegando-fe. 5 Ga- yro. dpsfilhamemos x he'; onde fe lano ps riomes, bo de fila , o foldado que eft no couce da fila. dos que tem foros de fidalgos : v. ; filhar. Fila de ces , vrios ces que vo ajoujados FfLHAR , v. at. antiq. tomar por fora , ou para a caa. Co de fila, co grande , e bra- o que Te d rio Nobiliar. frequentiffimamente fi. 13. receber filhando muitas mplberes, que lhe vo , cuja efpecie he bem vulgar. foi m efiana E daqui. ,///wfeMf0j_toraadia FILACA, fi f./fio de linho. para o fervio del-Rei; e.filhar tomar era foro < F1LACTERIAS v. Farcrias., de fidalgo os moos , ou peffoas para fervir a FILAGRANA v. ligrana. E1LANDRAS, . p. vermes nauiro dclga- e l - R e i , efcrevendp-lhes^osaiotQes, corri o foro em

tft

FIL

FIM

em que os toma , com a moradia , u acftamen-j dulas, poros , ou meatos ellreitos dos corpos aui* to ,. que lhes dava. C de filhar, i. e. de, mes ,'.pu-vegetaes , ou pedras porofas. , -agarrar'-, Ou fFefrr : com os dentes. Barros 4-.fi FILTROS ,? >'ra. pi. amavios , remdios paii^Ettfr: fi. -151a lartkr-lbe-emosdlginca-^AiJizet.cohcilrar amor. Cam. FIM , - f i m . {antigamente.fiemenin) cabo ,: expociro por rafeiro , que no-io filhe. tremidade v. gr o fimdafxua ,; ia regra , Jo T I L H I N H A , f. tfiu-fo-de filhftdia , Ao difcurfo , do ivro, da campanha , da de"'FfLHIpp!, * Am- cie fono m TTDHO, *' - o macho ds efpecies animaes 1 manda , da vida , 'da guerra , &c. Intento, a refpeito do pai, c mi; -Effeito , obra y. g. aquillo , que nos propomos , ou intentamos con. filho do-fett engenho -Filhado meu amor', i. feguir pondo para io os meios y. g. ,, o fim e. a-"-quem amo como-filho. O renovo'da r- do meu difcurfo foi- provar que, <-c-, o fim d vore , gomo. Natural y. g. ,', filho de Lisboa. homem deve fiar a eterna banaventuran/t. Mor~LujiaMd8.> foi --o fi -O-eftrargeiro qu tem re. Termo , limite > hum reino que no badt bov> foruM1 - na terra eftranha v. g. ,,- filhe da) ter fim. -Fazer fim- ,,-p? rerrao. Goes: it. acandia ~B/irrod: Filho- natural , v. bailar d. 3 -! bar, fenecer, morrer aqui onde meus irmos ' F I L H O , ina eftendida , e delgada fei- fiicro fim ., Palm. p. 2, c. ic6. , e c. 169 ta emczertcr , e paffada por mel , oii calda ali fez fim el-Rei de Parthia i. e. morreu. -de "affucar fuma filho de eftopa para emplato. FfMBiRADO, adj. do Braf. foinjado ban: Curvo.--f-1"-'- . - i ' : .' da-fimbrttdn de vermelho ". ..';: : FI-kHOJDALGO v. -fidalgo. Nobiliar fireq: e FIMBR1A , fo f, 'cadilhos , ou franja que os T- 2Z,].Jvfim;>feo. filbodalgd1-, i. V. Toldado d'in- ! JutfeuS'5 trzio nas pontas i dos: veftidos : para ' fanteria'nobre.'-1'-' " '-. ' - ' terem fom pre na nwinoria a Lei-de Deus. Paivt ' FILHOTE fi m. J//;ct^ o homem , ou Slrftu i:\fi 46. Confipir: fi. 99. col. 2. ' nafimmulher, natural da terra v. g. ,, efte jujeito he bra , orla dejta roupa pleb. Febre, e filhotld*'Coimbra,'ie Lisboa , &. terrantez. fimera. O filho tenro do pombo: ' F I N A D O , part. paffo de finar : morto : dii 1 ; -FILIAO , adefcendncia de pas a d finados, de* defuntosv, -" > . .- filhos.'-' A relao , que ha. entre as capelhs, F I N A L . adj. que refpeita ao fim v.^. -e mofteirs , qte- so como filhos1,"e dependem dia final "do-rino , ultimo* ? Aquillo por'cujo ;d alguma/'matriz , ou Prelado do principal Con- confoguimento fazemos algama coifa. Sentenvenfo-^*- -" \ -'> "./.% ciar a final. t. joknfe, Tentenciar a terminara FILIAL , adj. de filho v. amor Lucena. demanda principal. Arrefoar a final, allegar Convento,'capella filialque tem filiao de direito no feito para haver de fentenciar-fea -a refpeito de.outro Convento, ou Igreja matriz. final. tt > 'FILIGRANA-,T. T. obra fotil de fio de pra- FINALIZAR , v. at. pr- fim j ultimar, acata i pii oftd"torcido: Razes futis', difcries bar. ! 'lmbkadas: " < ' ... '.' ' ' FINALMENTE , adv: em fim. D U k A J f t S ' f;"fheUFilipendula., < F I N A M E N T E , adv. com fineza v.g. dif . H forTRIA>T- chulo floreio', brinco'pe correr finamente;* amar Vieira 4. n. ?. r -rrgof^- ains - .;. . , F I L A M E N T O , f.-m. antiq. morte. FILOMELA , f. poet. a andorinha. F I N A N A S , pi. d j z e r n hoje por fazenFILOME ? RAS v. fiandra da ReaP, ou a parte :q>ue o Rei tem dos bens FILOSOFAL M7A" M ^ " , 8/ B f r t ftdVA ' " " ^ d o ^ ^ d o P a r a a c u d i r a s necefidaies delle. : ^ . W f ( ^ -^*rr ^ r ' ^ ' ^ f r _,..;. V FINAR-SE , v. abreft. .utenuarTe , definar-~- J . . w, 1VU-, . l l l C H U c l I - l C , U t l l " " ' FIUSOFR , -affim fe efcr'eve de ordinrio , Morrer ; - f. finavafe- de> rifo J<i .contra a-Etimrogia que- he Pbilofiophar, y. e os te. ? -antq. f r j * J^* J D 6 W < J # / ' 2 5 1 ' ' Finar fe- de amores, mais driv.- v. com Pb fo 1 t<.: ; Haudades , penas, mifierias,'h-fe fecahd, eti-r' FILOSOMIA v.-Phifionomi. lando , definando. A S f fl era f K n S '' P f ^ de filtrar. F I N C A P E ' , m. o afto de pr o p com I - I L I R A R , y. at. pafar o liquido por peneiU1 1 ra coberta At- anH 4 ^ ^ * J T^. v r v " v ; . 'fora V r" ^ fe e eitnoar, $. no no f. f. Fazer Hzer para eftribar, e eleorar. efcorar. m V o K o ^ r f t o a e i 5o rf - S ^
o

f a d 5 |l f r " '

'

eftr

^ f e / e f c o r a r . fozr. fondamento
0

po. utranluw, g y ^ - n o - L p a ^ p ^ g l a n - ^ ^ / ^ p ^

^ ^

&M'Jeftrm

*iAoffotS ' LTN-

FIN

F I N O f). no groffo ; panno , feda , eu len* - FINCAR j^v. 1 at. enxerir, embeber 'por fora alguma coifa aguda v. g. .hum prego. % f. o fino , cujo fio he delgado. que faz fiMetter com fora v. g. fincar o chapeo na ca- nezas em amor , em armas. Delicado , no grofbea, i Fincar, os dadps, \io jogo , trapaa , que feiro v. g. amor^, ou amante fino. S u t i l , confifte em fo lhes dar tal geito , que pintem o delicado y. g. juizo , agudo , penetrante. 'Naris fino , do co de bom faro , ou do bom ponto , que queremos, F I N D A R , v. at. acabar , concluir, finalizar, ventor.. Ouro fino , ou prata , fem fezes , nem ultimar v. g. findar a demanda, dfputa , con- liga , acendrado , apurado. Pedras finas, so as preciofas , diamantes , rubins , emeraldas , troverfia. y. n. he mais ufual. FINEZA , fi delgadeza , oppondo-fo a grof- 8ccv: De tudo o que tem a fua qualidade em fura v. g. n a fineza do panno, da feda. Goes.~ gro crainente dizemos que h e fino v. j . meA pureza do ouro , ou prata fem fezes , v curo lo-, pefte, veneno^: Confipir.fi. 312. e-prata, de gro fineza Apol.-Dial. j . 213. pefte,a mais fina. Voz fina , -no groifa : cr Das pedras preciofas limpas. Delicadeza de af- fina ^ a fubida , mais perfeita do feu gnero., e f e i t o , - a m o r , moftrada por aces nobres, no so as claras cores finas , n pintura , as em vulgares , nem groffeiras. Paiya Cafi. Aco que fo emprego tintas delicadas. Trazemos o. /aprimorada ,,. abalizada , eftremada entre as do fino do mundo com nofico , i. e. o que ha de feu gnero v. g. ,, fizro mil finezas na bata- peior nelle. Arraes 7. 7. falia dos mos reli.- ' .i lha ,j P. P. 2. fi. 141. A fineza, da-vida chri- giofos. fifa confifte , -c. Arraes 7. i-c. i. e. a mais pu- FlNTA , tributo Real pago do :rendira obfervancia do Chriftianifmo. Sutileza , e mento da fazenda dcada fobdito ; de ordinrio deftreza no meneio do? negcios polticos , com fo impe para obra pblica, v. g. para pontes,, ardis , e artifcios. 'Vieira, no cuide algum que ou por occafio de guerra : tambm pe ou lan-> a fineza defta poltica fofe Romana. Aco, o fir.tas , as Cmaras, com licena del-Rei. que pede grande talento , e habilidade', fobre Colleta, ou fomma junta, do efcote, e concoifa arrifcada , e difficil. Eufr. f. 100. v. efi- tribuies de vrios para defpeza em commum,' tou eu fazendo finezas ficando (fento , i, e. fora CINTAR , v. at. lanar tinta v. g. fintar 4amno. Subtileza , delicadeza v. g. a fine- huma Provncia. fe at. .refl. contribuir de %a da eficflpura. A fineza dd tintas, que somoto prprio , espontaneamente v.g. ,, alguns finas e vivas., e affim fineza, da cor ,, M. patriotas fe filmaro para fiafirontarem a . Nao eripndo-lbe hum monumento. % Fintar o po, n. Lufi, fineza da cr branca. F N G I D A M E N T E , adv. com fingimento. , acabar de levedar. B. P. F I N G I D O R , ra. que finge. Vafconc. Sitio FIO , rh. huma poro da fibra do linho , f. 3.9. o temerrio he-de esforo. la , feda, ou algodo, torcida, fio de carreto FINGIMENTO , ra, aco de fingir. Fic- no mar, mialhar. Fio doiombo, o meio delle, o. onde eft o relevo do efpinhao. O contexto , r FINGIR , v. at. inventar alguma fbula , fa- fegido v. g. o fio da pregao Vieira; da pular v. g. finjao odres de vento Cam. Lufi hijtora ,- ou narrao'. M. Lufi. Fio de prolas, Imaginar ,.f,uppr por certo , ou, real.. En- GU contas; as prolas enfiadas. $ Poro de meganar com fices , invenes fabulofas , appa- tal dueTil adelgaado pela fieira. Quebrar a renias , contos, nvellas y. g- fingir que dor- algum o fio do que dizia ,' interromp-lo. Arraes mjs ; fingiu Mitbddades , que armava contra os i. 2. O gume , corte da efpada , navalha, favifinbos para empregar o golpe mdjs+d^mprovifio ca ; e dar fio ^amolar bem. Eufr. 5.. 1. ferir alno. inimigo remoto da teno .delle. *-f., dar gum^-pelos feus prprios fios , voltar contra elle ares , molras faltas paja enganar V> g. ,, fingir:o m a l , que nos deftinava, e traava. Freire L. fe cego , doente , bobo* , . ' ., ,, I4. A. agudeza , a viveza , tirada ametaf. d FINITIMO , adj. cpnfinante, coramarp. Le- jagudo do fio das armas , ou o vivo do feu gumos Cerco fortalezas finitimas, e chegadas afieu me , como quina viva y. g. embotar cs fios do defejo, diminuir o defejo. Fio de-,quaiquer Reino. .:-,, . licor , o que cai fem fe quebrar, ou (JefcontiFINITO , adj. oppouV a infinito ; o que he limitado , e tem certa grandeza , certos, termos nuar de correr , e no s gotas, daqui , lagri Deus he infinito , o Mundo finito Vieira ; mas , ou pranto em fio , as ..que np so raras, oppofto a eterno.- B. Lima Carta; y . fie cui- mas continuas.; . As .fibras da raiz , ou raigotasL Fios. das Jlores, eftames. Fios de panno, dj? do fer finita afippofio , ou.etcrna.^ . ;

FIN

6if

|^'

Ii

i-

tfi8

FIO

FIR

li-iho velho , tirado^ para curar feridas. 0 fio M, Lufit. % t. ant. a firma dos cales, a parte com ataca , ou agulheta. V. de da geme , a ferie de peffoas , que vo paffando onde atavo '' ' de continuo ; no fig. ,, ir pelo fio da gente D. Paulo de Lima cap. 14. no feguir etremos , nem ingularidades , pen- F I R M A D O , part> paff. de firmar. No brafa^, e fazer como os mais. S Mir. a verdade so , he a pea que e eftende at s orlas do e-a ir pelo fio de geme. Eufir. i. i. rp. Cami- efcudo , de forte que no fique claro entre elnhar a fio , i. e. desfilados , huns aps os ou las , e a pea que fe' diz firmada. F I R M A L , fim. pea com que fe prendia' tror> como em paffos eftreitos , e dcsfiladeiros. Cron. Man. z.. p. cap. 50. Eftar por hum fio, os golpes dos veftidos antigos. Refiende Cron, morre do ; it. mal feguro em qualquer eftado. f. 2. j . 76. col. 2. broche. Firmaes as pontas Levar as coifas afio, i. e. a eito , fegui das , ou do cabrefto, que fe ato nas argolas das ilharfeguidamente v. g. levou afio os cargos da mi- gas. lcia ,, fubindo dos. nfimos , aos-fupremos F I R M A M E N T O , m. o Ceo que Ptolomeu fem- fritar os entremeios. Cortjjr afio , atalhar dizia eftar'fixo , e parado. O Cep eftrellado, y. g. no meio das profiperidades dafortuna , e ou onde efto, as eftrellas fixas. . A peffoa, da vida , vem a defgraa , ou a morte que nos cor- ou coifa que ffogura , e faz eftavel a ta o fio. O fio vital , poet. a vida ; corta os fiosj he o - firmamento da Religio, e a boa razo, vitaes , matar. M. Conq. eftremo fio-da vi e a critica apurada o foro da fi,- com ellas fe da ,' i. e. a ultima raia, ou linha. Eneida 10. dijlinguro , Scc. 199. Dar os fios teia , acab-la. Ulifipo fi F I R M A R , v.at. fazer firme, feguro, fixo, 26. y. e f a minha copia verborum hia eftavel v. g. ,, firmar 'os dentes abalados. Luzdando os fios. Lobo. Hum fio de Talagrepos , da Medic. firmar os navios com ancora) firmam i. e. fileira. F. Mendes c. 150. Moftrar defi o filn Imprio em Hefipanba. %i. lufit. Firmar cobrir o fio , dar a conhecer , bem , como o pan- os ps, plos com fora , e feguraha. Ulif. 4. no que perde, a folpa v. g. tinha amizade 20. Arraes 1. 12. firmar as ncoras , e amarras ainda qudles, que para com elle moflravo o fio de no fias efperanas. Firmar a carta, ou efcrituao dio ,, Confipir. fi. 43-4 : Ciar imundo c. 38 deficobriro o fio de fiua maldade. Abrir o ta- ra , affinar o nome em confirmao de Ter verboado de meio -fio, cora o cantil , obra de car dade , o dito , ou de ratific-la. - Firmar com pirteiro , veja Macho. Caar-com fios-Or- fello ,- pondo o finete na efcritura. M. Lufi FIRME , adj. fixo, immOvel , que-ho abaden. 5. 88. i . e 2. VoJfa infiania vai mofila. Terra firme, o ferto , oppofto ao mar. trando outro fio , i. e. outra face, parece.ido ou Canto firme, canto cho. Memria Jirm, oue tra. Arraes 1. 5. Ouro, e fio , i. e. equilibra conferva . as efpecies. Confiante v. g. anidos 3 igualados y. g. ficaro ouro , efio na pe mo , amor - Prfeverante v. g. tinha todos na com effautro. B. Ciar. L. 1. c. 14. j . 20. col. 1": Eneida 12. 169. tem da balana as bacias firmes, e ceri-os para a batalha. Carne firm, . ''>' ouro e_fio. Barreiros Corogr. f. 142. Lisboa , fuceofa , tefa , e no flacda. FIRMEZA , f. a qualidade da coifa-, que .t Milo efto oiro efio no'numero dos habitadores, i. e. perfeitamente iguaes : o homem he hu- tem mo por fer flida ; dura , eftavel, e no ma balana ouro e fio de inveja , e defiventura. ceder , nem fe abalar , ou dar deli v. g. d H. Pinto da V. Solit:- c. 9: pzo ouro e fio efi- firmeza dos dentes; das eftacas , das arvores planterco , e bens da terra , i. e. tenho em igual ef- tadas , <&c. % Cohftahcia v. g. firmeza rio tima , ou conta. Confipir. fi. 150. col. 2. H. Dom. animo. Afinco. Firmeza d mo, que no p. 2. c. 14. / . 27. y. col. 2. tanto a ouro ~e fio he tremula , boa parte nos pintores , e cirurfe pezaya naquelle tempo o ponto de no poffuir gies. Da voz, que no falha , ou falfea. nada , tio exatos ero na obfervancia de no Da memria , que retm as efpecies. O tringulo , que fe pe nas imagens do Padre Eteroffuir nada. Ir por certo fio v. g. as efiaoes, no. Firmezas , condies, folcmnidades, cau<uccedem-fe regular, e ordenadamente. Cames tellas , com que fo fogura a execuo , ou vali% Pender dos fios v. g. da caridade, do primor , dade de algum pacto, contrato , 8cc, Palm. f, rb-c. efperar no pouco , que os homens fazem i- c. 108. por taes motivos. Paiva Cafi. 4. F I R M I D S O , jurid. firmeza , eftabeli; FIRMA , o nome do que o affina de- dade y. g. carta de doao , e perpetua firmibaixo de alguma carta , efcritura. Ponto de dao Carta de 8 de Fever. de 1768. apoio , fencap v.g. jazer firma na.parede, FISCAL , m. peffoa, que tem obrigao de

FIS

FIT

6i9

de vigiar fobre a execuo de algumas leis, ef- tirar a dois fitos', propor-fe' dois fins. Serra* tatutos , einftkuts' y. g. osfificaes das facul- Difc. Polit. F I T O , adj. fixo , fincado v. g. os ps fidades na Univerfidade, fifcal da fazenda, o que vigia pqr foa egurana , e ; ba direco, ou tos-, Com a efipura fita , i. e. fincada, ou p a adminiftrao. Cenfor no fieja a ira gada. B. e Arraes 4. i o . t j e fig. Pronto , e preles , como o eft o cavalleiro com a efpora fifical, <&c. F I S C A L , adj. que refpeita ao Fifco v, g. fita. FIVELA , f. pea ufual de apertar o fapaFISCALISAR , v. at. haver-fe como fifcal, to , c ligas dos cales , o pefcocinho , &c, conf-, fazer o feu dever y- fifcal. f. Con furar, acu- ta de arco v fuzilo , charneira , e boto. FIVELO , m. fivela grande de apertac far , reprehender. Marinho Difc. fi. 24. arreios de beftas. FISCO , m. o thefouro do Principe como FIVELETA , fi levar as armas fiveleta, tal , donde elle he obrigado a fuprir s defpes zas publicas ; para elle fe adjudico varias mul- prpntas para ufar d ellas em cafo de atraque Godinho. tas , condemnaes , confifcos, Scc. FIVELHO v. fTvelo. FISGA , inftrumento de pefcador, he FIVELAR , v. at. apertar com a fivela v* omo garfo com hafte de'po , as pontas tem ofiapato. ,j farpas, ou barbas. Abertura eftreita v. g. g. vigiar pelas fifigas da porta. F I U S A , antiq. fiducia, confiana ,^ hu* FSGADOR , m. o que fifiga, Chulamen- ma ueha de relquias cm que tinheis muita fitfia te , o que. efcarnece de outrem cem difirau- Eufir., 1. 3. Jao. - FIXA 5 f aparte da machafemea , que enFISGAR , v. at. pefcar com fifga. t. chulo , tra na madeira. FIXAO, o adio de fixar v.g. ,, fixazombar de outrem cora dihmulao. FISCA FSICO , boa ortografia he , e mui o dos e^dios , cartis. Operao Qumica , pela qual fe faz que o corpo voltil xpofto, 4 feguida hoje , mas v. Phyfica , &c. FISSIPED , adj. que tem o p , ou unha fogo violento no fe evapore. FIXAMENTE , adv. firme, feguramente. $ fendida , patfendido. t. d,Hift. natur. o boi Com os olhos fitos, Attentamente. be fijfipede. FIXAMENTE ) part. at. de fixar : na Fortif FSTULA , poet. frauta paftoril. Uliffea. % Chaga profunda , que fempre mareja ma- linha de defenfa fixante , he huma* linha tirada do tria. Orifcio v. g. ,, fiftula lagrmal. angulo da cortina at o do baluarte , fem tocar FISTUL.ADO v. afiftulado. Que tem fif- a face. v. Flanco. tula , doena. FIXAR j v. ar. fixar v. g. fixai os olhosi : F I T A , tecido longo, eftrito de l a , o penfiamento em algum objeo". Pegar, ou preou feda para atar , guarnecer, &c. Fita gra-\pu em algum lugar v. g. afixar editos, cardual, inftrumento dTfogenheiro , he fita de feda tis , bandos, -c. Firmar v. g. fixar opafi.bem tapada de 32 at 40 palmos de longura, fio. Fixar na Qumica, fazer a operao chapara fe defenharem os. ngulos na campanha , e mada fixao'. tomar o valor dos defenhados. FIXO , adj. firme, eftavel, immovel v. g. * , FITAMENTE , adv. olhar , penfar , pregan- morada Renda fixa , i. e. certa. Fito v. do os olhos , e o penfamento. g. ,, os olhos fixos , pregados ,, Naufr. de Sep. F I T A R , v. n. dar no fito. at. Fixar, pre- Eftrellas fixas , as que no mudo a diftancia, ,gar v. g. fitar os olhos, em algum ,,, Vieira em que efto humas das outras. Sal fixo (na a guia fita os olhos na Sol Fitar o pen- Qiiim.) oppofto a voltil', o que fe no volafamento, a confiderao fita o fentido , e imagi- tiliza. nao no juizo de Deus Paiva Serm. 1. / . 2. FLA. FITEI RA , mulher que faz fitas. F L A C C I D O , adj. murcho, molle , .como z , FITEIRO , ra. official que faz fitas. - FITO , m, po fincado no cho , a que fe badana, e as pelles, ou carnes dos velhos fera , fez tiro com abolia. Pr a fiua no fito, fair firmeza , por falta de cellular. (t. Medico.") vi cpm o feu intento. Eufr. 2. 7. it. Obrar com fluido. FLAGELLAR , v. at. a coutar. V. de S.foo acerto , a propofito , e convenientemente. Eufr. ?. 2, " O fio de algum defenho', alvo. Goes: da Cruz. Atormentar. Eleg. fi, 259 jlagella Iiii ii tan-

6io

FLA

FLA

'tanto o> povo lagrimofoi efi.' i?3 v. Neptu- > FLAMMULA , . bandeirinha farpada > e no Jlagellando a terra com trident: i} facudin- eftreita , que remata as vergas-, e gveas do navio para ornato , oufinal naval. FLAGELLO , m. aoute; ufa-fe no fig,,, FLANCO , m. de Fortif. parte dp bauarvos Rei Sereniffimo, jlagello datyrania Mace--.te que-ata huma face , e huma cortina' aos feus do. .Barreiros Corogr. nqffo Senhor quiz cafti--^dois extremos , huma a hum , ferve para defengar efla gente com o jlagello dos rabes. Cames der a face d baluarte oppofto. Flanco coberOde 8. o gro filho de Thets , 'que dez annos , to , .ou retirado , rafamata com plataforma retiJlagello joi dos mijeros Troianos. rada para junto da linha capital , e coberta Je FLAGICIO , , m. crime infame. Tabula dos orelho. Flanco fixante , aquelle cujes tiros fe Planetas. emprego- na face d baluarte oppofto, p[an. FLAGICIOSO , adj. mui viciofo , facinorofo. co oblquo , ou jecundario , parte da cortina bu 'Alma Jnftr. a gente mais Jlagiciofa de todos os lava obliquamente a face do baluarte oppofio, peccadores. Flanco razante, cujos tiros razo , lavi 'oii enfio a face do baluarte oppofto. FLAGRANTE'-, t. Torenfe. em flagrante delicio, i. e. achado a commetter delicTo , ou F L A N Q U E A D O , part. paT, y. Flanquear,. logo immediatamente demonftrando a circunfF L A N Q U E A R , v. at. flanquear 'a. praa, tancias o que acabou de fazer. Vieira 4. t. n. 2. edificala de forte que no haja parte alguma * F L A M l v. flamma. delia que no feja defendida, e da qual fe n , FLAME', m, ( e n t r e Alveit. ) mquina, poffa bater o inimigo de face e de lado j e de que fitem com fora algumas pontas" de lan-, obrigallo a retirar-fo. cetas- ,' para fazer incises ; oS Cirurgies tamFLATO , ra, poro de ar entrmetida nos bm uso delia. condurStos do fangue que caufa dor, e talvez a - F L A M E N G O , adj. de Flandes queijo jla-, morte. / . vaidade de jlatus , fopro. mengo ,, forte de quejo vulgar , de ordinrio FLATOSO , adj. que caufa flatos v. g. %o"arredondados.' ' ' : ::. comer, FLMINE , fom. Sacerdote'dedicado ao cu-| ' F L A T U L E N C I A , v. (lato. So de* algum dos Deufes dos Romanos antigos, ; FLAT.ULENTO , adj. da: natureza do fia-te, e depois aos Imperadores ertdeufados. Severim FLAVO , adj. loiro, cr de oiro esbranejuia-' -Difc.f-tyS d o , como he a dos pes: niidtiros,' de ordinFLAMINIA" , moa que ajudava a'Sa- rio fo ufa na poef. Ccrjlava Queirs J'iia\ :cerdotiza Romana no tempo das foas idolatrias. de Bajto. Clera filava (. Med.) da cr, e coFLAMMA , poet. chamma de fo&o. fiencia da gema de ovo crua. Mderi Fios Sant. p. 2. fi VIU. v. col. 2. domnio foFLAUTA , v. frauta. bre as filammas , i fogo Eracbiol de PrnciFLEBOTOMANO , adj. fahgrador-*- Barpes. e f. de amor. Cames em ambos s fen- beiro jlebotemano , que juntamente he fangra^r. tidos. F L E C H A , e deriv. v. jrecha, e deriv. FLAMMANTE , adj. que faz chamma , ou (FLEGMA , Arraes 1,-15, ua-o maflavareda ; ardente infiammado v.'g. quando culino. m Ceo fe faz o Sol flammante ; o topazio , eu (FLEIMA , termos Med. e Quimic9ST robim flammante; veftido flammante , cr de fogo (FLEUMA , chamo os Mdicos flegma, Vivo. e fig. o veftido de cr vwa , e novo ou pituita ao humor humido , e frio , que fe vem todo flammante, veftido affim. Tadto Port. acha no corpo humano, ef arco ,' que Te arranca fi. 119. reprefientGu-je-lhe que jacrificava , e que com difficuldade, dos encatarrados , e tiicm. $ falpicada a pretexta do jangue da viclima , lhe Fletma , no vagar , r.emifso , pachorra'. Bardava a Iir.peratriz jua av outra flammante. reto Prat. Entre os Quim. , flegma he a par,, Flammante noticia , nova. Ciahra. te aquofa , e ihfipida , que a ditilao fepara FLAMMEIANTE v. chamejante. dos corpos. -' FLAMMIFERO , adj. poet. que traz chamFLEGMATICO , adj." o que tem fegma, mas v. g. o flammifero Phebo Eneida 7. 14. pituitofo. no f. opachorrento , vagarofo nos nee 10, 191. o flammifero Ceo. gcios ; remif;, que no-fo agafta facilmente. FLAMMIVOMO , adj. poet. que vomita chammas. Maufinbo fi, 27, y. o~-pai de Fae Luiz Marinho diz Jleimatico. FLEIMA v. flegma , jleima-he mais ufual por teme, o Sal. {pachorra. Barreto Pra(. fi a6. * ' FLEI-

FLE

FLO

6a i

F L E I M X O , f. m. t. genrico dos apoftemas, do, ou produzindo, flores. Viriato. 10. 11. o , , ,,.-..,'. e inflammaes'do.fangue. -'->.'' H vero que, entrava flore ante. 1 FLORE AR , v. at. adornar com flores , no fc' FLEIMATIC', adj. w flegmatieo : pachorrento. Luiz Marinho-fi. 2*. dos Dijcurfos^ iifo fig^ adornar cora flores de eloqncia , e poefia. FLEUMA v. flegma. , ' .-h -w Vieira ,, rcficluo jkreada .de tantos Iuvcrcs. :-; F L E X I B I L I D A D E , fi a qualidade de fer Obrar-com.geito bom ,,,fc engraado., que-^mpftra deftreza y. g. florear , efgrimindo, cem a efiflexivel. FLEXVEL, adj. corpo dbradio, que facil- pada. Simo Machado fi. 34. jerear a bandeira. mente fe dobra fem.quebrar v. g.,, o arco. End- Viriato 5, 82. Jlcreando montante.; e- 10, 00. da 9. 146. Voz , que e requebra .can- .*-** as banddras. . Florear- com ajanteta. ,Fjptando -,' e fe' acommoda bem a fe^rir os gotatos- $ear.iCom a peiina , efcrever ora.ornatp. Tefles difnceis.. Engenho flexivel , animo , que fcil- Ethiopb. fi. 24. col. i. Jlorear nas palavras ,d\rnente Te dobra difcipljna; e. affim vontade-.jzr coifas diforetas , e" bonitas. Eufr.' / . ( 8 6 . v, -que.fe accommoda perfuaso v. verjatil Ato ,2. fic.y.... FLORECENCIA s o atcv- de o florecer FLEXUOSO , .adj. que; vai fazendo voltas como fari|p SS ligados pelos extremos. Lobo v. g. a jlorecerici do Commercio:, Gazetas de linhas jkxuojas. 1729. F L O C O , m.,v. froeo..i.. F L O R E C E N T E ' , part. at. \. de -florecer que F L O R . , f. produco dos vegetaes , que tem flor , ou eft: em. f{v% arpej,. Ode XJ. fio-* contm as partes da, frutificao como os efta-< recentes capellas. Vieira , a vara de Ar', florcanmes , e piftilo. Obra de pintura , o*u efcultu- te : campo jlerecent. ' '\ " -, j ':'',, * ' ra , que imita . as naturaes ; e tambm: d< feda ,' FLORECER ; , v. .at n ,fnzer florecer. Ulifipo ou lenaria , lavrada de agulha; feita de papel f. 165. v. os paffos.. de Jka. dama jlcrecem* tudo pintado. A. jlor da idade , o tempo em que o que pizo , allude aos verfos de-.Petrarpa. ' o moo eft mais vigorofo , e naJjelleza do cor- v. n , ' lanar flor.. Cames- Cano j . ! jlorccia a po.. ( j Cortar a. vida jlor, i, e, na flor da verdura , iqne andando cos divinos ps tocava ;,,-** idade. Cames .Soneto, ,12. ,, em. jlor ' vos arTan- arvores florefidu;naiPrimav.era. | . Eftar em viecu a dura..'joi.te. ., Cortar- tmflor as, efperanas, gor , adtividade , fora , .poder v.\ "g. filorece quando ellas ero maiores. flor, a parte prin- o commercio ,'as boas.artes ; a-Republica ; o Reicipal v. g. {iajlcr;da nobreza. Flcr ,3a parte no , n Cidade bem-, governada :os bons .engemelhor , e mais fotil y. 'g. - Jlor da. farinha, nhos , e hometis doutas ento jlorecem.., quando do enxojre , do anil. Plr da donzella, a vir- acho javor , e.prudente liberdade ; jlorecem as .gihdadc , o virgo. Trancofo p. 2. c. r. traba- leis, eu a fiua obfiervancia ; a- arte , ou dijciplijjxu cem,ella per lhe haver fina Jlor . Flot na militar , , Religio, Scc. -Florccer.o efiaf da vvgindade , a virgindade , e daqui, dfsjlorar em vares illufires , em poder .,' e riqueza , Scc. ,v, , Flor , ao livcl,. fuperficie v. g. os Lobo. .-. . _;- " > i [olhos filor dorojio , os qu no so fumidos. F L O R E N C I A D O , adj. do Braso Cmz^-^, .Flor da.agua., filor da terra, tona d'aga cujos braos remato 'em flor dfe lis., fuperficie delia. Flor do vinho , efpecie de ' F L O R E N T E , parr.-pref.-de florecer , que nata fina , que fo v no alto da'cuba. % Flores, eft em flor, ufa-fe no fig. que-Tio rece v.g-,, na Qumica , a matria pura-, e fnblimada y idade filorente .. Vieira', que eft. no auge v. g. g. asflores de enxofre , edeantimonio , .&c. florente reputao ,-, gloria Commercio .fileren Ilores da Rhetorica ,_c de trovar , '..adornos da te ; fienuna , fitorente em- riquezas Severim eloqncia , e poefia, em que ha mais!trabalho JNot j . , 10. exercito'. , em .que ha. affs foras e ctudo. Eufr. ;. 2. ;'. io effes ecos, e de- de gente efcolhida. M. Lufit. 2. fi. 51P. FLORO , f. m. ( antes//orno,), o aefo de g nvaes cuido que chamais flores de turvar, bLORADA , flor de- laranja confeitada florear, ou o brinco , e adorno fioreando v.g.,, em affucar. floreios da efgrima , da efipada , do rojo teu--f ^ V 0 ^ 0 r- m - grande flor de ordinrio reando , eu com a lana; floreos de tambor , me diz das de marcenaria. Coche pequeno'com flas , toques , cora que e d a conhecer a graportinholas em lugar de eftribos Caftelhana. duao dos generaes , ou pofts pelo numero FLORE ADO , part. paf. ,de florear. Barros , delles-.- Floreios no fallar , bons ditos, difereefgrma filoteada. ) tos , palavras enfeitadas. F L O R E A N T E , part. at. de florear, trazenF L O R E S T A , mata efpeffa 3 e frondofa, Bi*

6n

FLO

FLU

IBenedic. Lufit. fioi-fie mata , ou filorefta. Ca '" P L U X A O , f. Med. correnteza , ou correnmoes Lufi 9. 67. B. Ciar. c. 6. it. Prado ame- te de lquido , ou humor, que corre para atgua parte: do corpo v. g. jluxo no peito , nos no com flores. B. Per. FLORETA , T. hum pao compofto, ej alhos ,-. &c, t. Matbem. Calculo das.jluxoes, ou methodo das jluxes , o calculo difrerencial. engraado da dana. e FLORETEADO , adj, do Braso , floreado , FLUXIBILIDADE , f. o fer paffagiro, 1 adornado de flores v.g. Leo^, cruzes Jlo- de pouca dura", como as ondas, que vo correndo , e paffando. Pinta Gineta o calor no ft reteadas. . . pde jufteniar par ft pela fua fluxibilidade pag, F L O R I D O , adj. adornado de flor , ou -floou cap. 7. reteado. V. do Arceb. 1.- 1. ,, cruz florida* de 4. FLUXO , m. corrente. de humores, queflores, Jlorido o prado ; o florido da gentileza ,,, a natureza defcarrega y. 'g. fluxo dejangue Vieira. ' 7 uterino , ou do nariz. Torrente v. g. .Jluxo F L 0 R I D O , -adk diferoos ^/ri7o , oivdiferi, J de palavras ,- do que falia muito fem ceifarr flrida , adornado de flores de eloqncia , or boa parte. P. Pereira Prol. o correntiffifnoflu(lor>J, -8cc. xo da eloqncia Tulliana. % Fluxo, e rejlu$o do FLORIM , m. moeda de prata ,- ou de oiro , Hollandeza , &c. tem vrios valores : o mar , o encher , e vafar da niar. fluxo mertfal de Alemanha vai 420 reis : a di Hejpanha 7 8 0 : das mulheres, menftruo , regra , baixa. > o de palermo , e Sicilia 450 : o de Hollanda FOA. ' z.60 reis. ' -'." ^ FLORZINHA , dim. de flor. FLOXIDO , e deriv. v. frouxido. F O S O , m. hum homem , cujo nome fe F L U C T I 5 0 N A N T E , adj. poet. undifono. no declara. S Mir. ,, aquelle amigo foo, Faria e Soufa. que ao tempo defta mudana tua foi-te Jjfiiii FLUCTUANTE , part. at. de flutuar, que mo : hoje dizemos fulano. anda vagando ao fom das ondas, e flor delFOCA v. Phoca Foca femin. Maufinbo f. 44. las. Vacillante , incerto , irrefoluto. F O C A R , v. at. revolver cavando com o fo' FLUCTUAR , v. n. andar boiando ao fom cinho v, g. forar a terra do Francs das ondas. Vacillar , eftar irrefoluto y. g. ,, Foffe jluuava o animo entre o medo , e a ejperana: EOCILES , m. pi. Anat. -os dois ofjos da Ciabra ,, o vago juizo do Gama jluuava perna , e os dois do brao. Recop. da Cirurg. f. Lufi 8. 88. M. Conq. fluuando com vrios pen- 7,9. fanientcs os fientidos: c. 7. efi. 7. fluuando num FOCINHADA , pancada com focinho. pego de cuidados.: fluuando de hum cuidado em FOCINHEIRA , pea do arreio do c- ' outro Paiva S. 1. fi $5. . .. _ vallp , alis; bocal. Galvo Gineta fi. 41. -'* FLUCTUOSO , adj. agitado , que faz ondas '} FOCINHO , f. m. o rofto, ou os narizes^ -v. g. . as guas filuuofas- M* Conq. 5. 20. e- boca do porco , do cavallo, do co , &c. f. mar- jluuojo. Procellofo , no fujeito a tor- Dos ..homens. Couto 4. 7. 7. apprefentarofe mentas:Cames Can. 10. inda agora afortu- os Soldados , ao Capito com os Jocinhos inchana fluuofia a tamanhas mifierias me compelle. dos. % Cahit de fiocinhos, de bruos. Ter mo F L U E N T E , adj. fluido ,, a chamma he fogo focinho , i. e. m cara. Dar com alguna coijluente. Que vai correndo v. g. impeto do ja nas Jocinhos, lanar em rofto. Fazer* foci' humor Jluente. nho , moftrar difplicencia ; frazes famil.- Rofto FLUIDO , adj. Fif. oppofto zjblido-, o cor- tromibudo,. carrancudo. Eufir. 2,. 5. po , cujas partes tem pouca unio , apego , e FOGINHDO , adj. que tem focinho anienlace entre fi , c folts .aparto-fe humas das mal fecinhudo. % f. Carrancudo. Eufr. 2. 5. . outras , e fo accommodo figura dos vafos , FOCO , m. Fifico , e Matbem. o ponto em que fe contem v. g. o ar , agua, jogo, onde founem os raios de luz reflexps do ef&c Molle , fem firmeza y. g. carne fluipelho nftorio , ou refractos por lentes, he coda; flaecida. . Ejlilo Jluido , corrente, no difmo ' a ponta de hum cone , e ahi a luz queima ficil , nem afpero. r> de ordinrio os corpos que fe lhe chego, e talFLUVIAL., adj., do rio v. g. ,, agua Enei- vez funde, os corpos., que refiftem ao fogo mais da o. 17. Inftrucc. da Academia em 1781. intenfo. Feco na Qumica, a parte do forno, F L U X , eftar , ajlux, Ady.erb, y. froxo. onde eft, o fogo." y, fornilho. Foco de qualquer

FOG

61

quer curva-, o ponto era que os raios fe ho' quente, e feco: o mefmo elemento defenvolvi'de unir por refraco, ou reflexo fendo a p"rin-| do na madeira r e tudo o que he combuftivecipio dirigidos de hum certo modo v. g. jo-'-\ Fogo vivo, he o que nas queimas dos matos co de Parbola ,, da Ellipje: ou o fitco'da>Pa-' fo ateia nos troncos'; morto, o que pega nas raraboia , he o ponto do feu eixo , que difta do'ms. Direito de Jogo morto , he o que tem o vrtice va quarta parte do parmetro ; jocof' da arroreador 'cie alguma terra para no for explellipj , s dois pontos no eixo maior eqnidif- fo delia pelo proprietrio. ' Fogo aual, t. Citantes dos feus extremos ; fe dos taes pontos rurg. , o cauterio d ferro em braza ; potencial; fe tirarem duas re6tas circunferncia da elli- o cauftico. Fcgos errantes , meteoros igneos. pfe ambas- juntas foro iguaes ao eixo maior: Fogos artificiaef, os-que fe fazem com polvo-, Joco da Hiperbole , ponto'dentro delia 1 , que dif- ra , por brinco , e feita. Fogo , muitos t tiros ta tanto do' feu centro , quanta he a parte da d'armas v. g. ,, fazer fiogo contra o inimigo -r dar aimptota cornprehendida entre o centro , e o fiogo , 'p-lo- v. g.'- fogueira;', ao arcabuz , ao? p o n t o , em que he cortada pela tangente , que canho , para defparar. Cafa , ou.familia. y^g.,,. nafce 'do vrtice da hyperbole/ Foco , entre] os lugar de vinte fogos. Ardor , vehmertca v. Mdicos, o-lugar , onde refide .caufa da doen- g- H o-Jogo da moddade; e das paixes ,, o a , e donde Te derrama o mal, que faz pelo Jogo da berezia V. do Arceb. L. 6. c. 25. corpo. Fogos , chamas amorofas. rFerreira', ecloga 11. t. - FOFICE , fi E inchao * e molieza da par- 1. / . 2C0 , e 227. t. 1.-fie me calo vs.meus fote no Tolida. Oftentao t de riqueza , - o u gos so -mais fortes ;e Hifi. de Ifiea fi. 70 mim qualquer coifa que fe - no poffuei ' |ardentes- fogos n -tem podido mudar to cruel FOFI-NHO , adj. dim. de fofo. animo. Tomar fiogo , conceber paixo. O joF O F O , adj. molle, e porofo ,>xque contem go---dos ' olhos de quem tem muita, viveza , ou muito ar nos poros v. g. a efponja' , deixar a -paixo. Povoar huma terra de jogo morto, i. terra fofa-, no calcada. f. V o , fem funda- e. de todo , no havendo antes nem huma f mento, bazofia v. g, o que falia fom faber da cafa , ou -fogo nella. terra. Leo Chron. matria, com foberba. M " FOGOSO , adi.1 abrafado , ardente v. g. FOGAA , bolo de maffa , que fe faz clima fiogofio ,, Vieira. Homem, , impacien-1 para fe dar eril preo ', ou prmio aos que lu- te , colrico \ ardente. :- Cavallo , ardego: to , canto P> defafio. Re jende,Cron. c. 208. f. Com fiogofio buril amot. lhe debuxa a imagem no S Mir. levar a jgaa a algum, ou a alguma peito. Naujr, de >Scp. e ho mefmo : poema ',,-as coifa , avantajar-fe lhe. Eufir. 5. 5. / . 185-, eu ju- Jogofias bocas dos cavallos do joi, i. e. que refraria'que as culpas pafiadas levaro a fogaa s piro fogo ., a carroa jogoja. do Sohdo tempo, prefente.. Bolo que fe otrece a alF O G U E O , f. m. tributo que fe pagava em gum Santo , e Te arremata ;- quem o-paga fica Goa das importaes ,e-exportaes. Barros. Obrigado a dar outro tal , ou melhorado no-an-r + FOGUEIRA , ' - ma terra acceza -em ala , no feguinte.' fo: ' e grande labareda, ou brazido ,- de. rama , leFOGAGEM , infammao fanguinea que nha , &.C.-,s fahe pelo corpo. .5 F O G U E T E , m. plvora moida , e temFOGAL , m. tributo que fepaga pelos fo- perada focada em canudos enleiados com guita gos a 250 reis no Minho por cada lugar , e al- breada , ou em papel , Scc que fe fazem para guns- pouco mais. fogos de artificio , por divertimento , e alguns FOGXO , m, lar., o lugar da cofinha onde vo ao ar em canas pap fazer finaes. Fazer eft o fogo. Lugar da culatra da pea onde joguetes no jogo--, qualquer aco que moftre paieft o ouvido; nelle fo pe a efcova. xo , e enfado. "FOGOSINHO, m. dim. de fogo. F O G U E T E I R O , m. o que faz foguetes, F O G A R I R O , m. vfo de barro , cobre, e fogos de artificio; 2 ou ferro , em que fe accende lume em brafas. FOINHA v. fuinha. .. Fogarp. Refende Cron. J. 2. fi. 85. col. 1. FOJO , m. cova profunda , cuja boca he F O G A R E ' 0 , , ra. concha de ferro aberta tapada com rama , ou caniada fubti , e huma por cima , levantada em;hafte, em que facen- tona de terra , de forte que ceda ao pezo de dem pinhas ,'011 eftopas embebibaspara lu- animal que lhe pafle por cima , para tomar miar de noite. . "fo rt cova-lobos 3 e'Outras feras /-pu caa. CoFOGO , m. huri ds quarj elementos, va nas minas, Corograf. Portug. Cova cpmo o

o fojo de caar ouriada no fundo de puas ,1 FOLHA ,*" a parte exterior das plantas, e eftrepes , que fe feeho com portas lcvadias-, fotil" , e chata , que ferve fua refpirao. A parte das lores que nafce do calis 3 e rodeia he obra de Fortif. FOL AR , m. mimo de mafa , ou o u t r o , os efomes , c piftilo v. g. as folhas da rofa., do cravo , Scc. Chapa delgada de metal que Te ramda pela Pafchoa. FOILEQO , f. m: movimento alternado .da v. g. oiro ,( prata , eianho ; e folha de filan'. infpirao , e refpirao do ar. Colher flego , dres , chapa de ferro delgada , e. eftanhada. A refpirar , tomar jolego , refpirar., e tomar o f- lamina delgada , longa da. efpada. A lamina lego , parar cfpontaneamente a refpirao. Ti- de ferro da ferra com dentes, Livro , qU dacharma, rar o flego , embaraar a refpino. Tirar dirige a reza do oficio divino. pdo:flego , anhelar , arquejar. ..S-.Mir, Ter o ferro , que abre a terra. j Folha do armo, j.folegos como o gato , fer. vi-vdouro: efi. refif- papel impreffb com os fontos apontados pelos tir a cen feras , pragas-, trabalhos. Eufr. Prol. dias do mez ; as Luas, Scc. folhinha. Fig. coi Fallar , ou dizer de hum flego , fem defcan- fa . fem fuftancia^ y. g. ,, emjclba de.palavras, ar. Folega , o efpao de tempo que fe d oppofto feijtanda das coifas. Lamina de mapara fe fazer alguma coifa. Alento, que- fe to- deira melhor para com ella fe forrar outra grofma repoufando, ou defcanando , por diverso , fieira. A metade de huma taboa forrada d'alferias. ufir, prol. vindo tomar Jolego ptria. to a baixo. A metade da pea v. g. ,, a fo Alivio dor. Eujr. i. e 2, 5 : alivio de tra- lha das mangas, das pernas do calo , &-c Nas balho ord-riario. Couto 7. 4. .7. Tempo em herdades , repartio, das terras, que aternadaque fe ceifa de trabalhar, e fe torai para folga, ,mente fo cultiyo, ou fico d poufio, Severim,, tendo huma herdade multas jolhas , no fifimeia e recreio. FOLGA , T. f. efpao de tempo applicado ao fieno; huma ,- e he caufa de faltar po no Reino, Poro de terra de pafto. Barros. Fclha dt cio , recreio (V, do Arceb.) cio , defcanfo. partilhas , a fentena com a poro adjudicada FOLGADAMENTE , adv. -commodamente a cada herdeiro. Folha ou folhagem,, lavor de pela largura do efpao rio , em que jolgadanieme podem andar muitas embarcaes Barros; efeultura a modo de folhas. O lavor e Arporilargueza de tempo v.g.,, trabalho , que chitetos. , pintores , brdadores , imitando fofolgadamente fie pde^ jazer em 5 dias. Sem lhas d''arvores , e plantas , folhagem. Roupa em folha, a que no foi lavada^ a que .no foi canfao, fem molefti'. ,-\ -; FOLGADO , part. paff". de folgar. No pofta" fendo de cr. Defpacho d'alfandega cora apertado , nem largo v. g. veftido folgado. recenceamento das mercadorias , que fe tranfporNo mocftado da trabalho , com trabalho mo- to , e foa quantidade. Folha da feria, v. federado. Folgado na jazenda o que tem algu- ria. Filho da folha , o que cobra algum ordema coifa mais- do fufHciente. Trazer a mo nado-, e tem o feu nome na folha , que fe apjolgada , no vir canado , mas' com alvoroo prefenta no errio , ou onde oves que fe paga ,, trazio a. mo jolgada das viorias , que al- a tal folha , ou lifta das peffoas com feus orcanaro ,, Couto. Folgado vel louro , o que denados por inteiro,:ou a quartis. Vidra Carno perdeu ainda -a fora ,que trazia. P. Per. tas 2. fi. 178. asfolhas Ecclefiafticas. Virar foo pellouro vinha to jolgado, que pafiou , e va- lha , ou voltar fiolba a fiortuna a algum, murou o cojlado , ou humfiardo , &c : galope ,, dar-fe. Eufro. fi,- 479. Dobrar folha , parar e ler; efig. , de converfar, interromper a pratica, Sagramor L. 1. c. 24. f. 96. FOLGANA , . antiq-.. defcano , bema e paffar a outra. De folha a folha, de anno a venmrana. Eufr. $.; 10, Auto da Dia de Juizo anno, que a folha fo renova. B. Lima,f. -7*. fiolgana na vida futura. Correr folha, confultar por autoridade "do juiz, F O L G A R , v. at. largar, ou alargar v.g. ,, os efcrives do crime , para que rcfpondio fe r folgar o leme t. naut. v. n. Ceifar do"tra- tem' no feu cartrio quer ella daquelle, qw corre balho. Alegrar-fe . ter gofto. Arraes 1. 1. ,, folha. e Dar a foa obra a rever , e cenfuos males grandesfiolgo-,com filencio. rar. Prefies- ,, querem que o auto corra Jolh a , va FOLGASO , adj. mafe. jolgazona jovial, a cen nurar alegre , nmigo* de brincar. FOLHADO , part. paff". de folhar fe. FOLGO-v. flego, .r . FOLHAGEM., , , fi fi tpda a folha de huma ' F O L G U E D O , f, m. .diverti-mtnto-, paff- plauta , ou arvore. Obra de pint. arqutt, tempo.. ,: -* que, reprefenta ; folhas v. g. para ornar, c0" lu-

62 4

FOL

FOL

FOL

FOM

61$

lumnas , &c- E para ornato'do Braso. LoFOMENTADO", part. pafl". de fomentar. "' bo. F O M E N T A D O R , m-ora f"; peffoa ,' -FOLHAR-SE , v. at. refl. cobrir-fe a arvo- que fomenta. Fautor. V. do Arceb. L. 4. c. 5 re , ou planta de folhas. B. Per. fomentador de litigantes. FOLHEAR , v. at. ler preffa algum livro, F O M E N T A R / v. at. dar calor brando conv pafla-Jo pelos olhos. uUtura humida e quente , com pannos quentes , FOLHECA , de neve. com frico. Pr os meios de fe confervr, e FOLHELHO , m. peilezinha, que cobre aturar v. g. ,, fomentar a guerra, a amizade, as hervilhas , feijes , favas. Folheho , coifa a fedio ,, paixes , ira , difipordia , amor. M. de muitas. tolhas , e efcondrijos por dentro. A Conq.'.contribuir para a fua exiftencia , e duracafca do bago diuva. o, A-gallinha fermenta os ovos, cobrindo-os FOLHETA , folha pequena de, metal, para cs tirar, ; Cevar no fig. Proteger',. para ordinariamente, da que Je pe por baixo das que v em aumento y. g: fomentar a induftria dos vafallos. pedras engaftdas4 Leis Jozefinas. - FOLHO , m. excrefcercia do cafco da bef- F O M D v. Fornot, que affim fe chama no Brata- Folhos , guarnies pela borda de panno fil a pea de barro , ou cobre comp bacia de poumais fino , que fc pe aos lenes, feias , ana- co fundo , que eft fobre o forno , ou fogo, e guas 8cc. - ' , na qual Te torra a maffa da mandioca efcorrida " FOLHOS.O , adi. .folhudo , frondofo: Naufr. da maior <parte da humidade, c pafada por pede Sep. c. 15. ,, defojhofias canas eorcado. neira rara. .''.,. . . F O L H U D O , adj., folhofo, frondofo. F O N A S , a cinza das faifcas , que fob. FOLIA , . dana rpida ao fom de pan- ro ao ar, e defcem apagadas. He hum fo-\ deiro ou adufe , entre varias pefibas. Leo Defi- na /'. e. ridculo; mefquinho. it. Fanfarro. crip, as folias das Bachantes. Freire } . }o. e F O N F A R R O , e deriv. v. fanfarro. 150. Refende Cron. J. 2. c. \2\. FNTANAL , adj. principio fiontanal. t. TheoFOLIO , fi m. o que dana- folias. Telles logi fonte v. g. o pai he principio fontanal d Ethiop. fi. 06. Refiende Cron. J; 2. c, iix.. verbo..,,,Vieira.^ "., - > i" . . FOLAR , v.. at. intranf, danar folias. Goes FONTNELL , fontev aberta a caufCron. M. fi 341. col. 2. Telles- Etb.fi, 05. tico. FOLLE , m. mquina de fazer vento, e F O N T A N G E , m. ornato antigo , pea ; foprar o fogo, confta de perada , curvates , ro^ ou jia de pedraria, do Francs fontnge ladetes , e tangedouros. Tanger os folies , andar: o de fita do toucado, com elles para receberem, e hfpirarem o-ar no F O N T E , m. origem , ou mi d'gua , f o g o , ou para os canos dos orgos. Dar aos donde fo deriva a que corre ; e f. a-fonte do folies , i. e. aos ilhaes , refpirar 'carradamente , rio,. ribeiro , arraia, x . H. Pinto f. 427. col. v- g. o cavallo que tem polmoeira. Saco de 2. fecando-fie a fionte fieca-fi o ribeiro. Chaga pelle de carneiro de levar gro ao moinho. aberta , e confervada para evacuar *mos humoChegar ao folie, fr. vulg. , da:- pancadas. En- res. Fonte baptifmal , a pia do baptifmo. cher o folie , i. e. a barriga. Levantar os folies, Origem v. g. o Sol fonte de luz. Vieira. n o fig- ajudar. Eufir. 1. 1. levantar osfialies a A fiont , o texto original v. g. ,, a fonte Hepajjatempos vos. braica da Eficritura. As fontes do direito, os textos originaes, e no as doutrinas, que outros F O L L I C U L O , f. m. follezinho , bolfinho. < FOLOSA , fi ave, que tem as coftas par- recopilaro-dellas a principal fonte do ciro defdas, e a barriga alva.. ta ilha',, i. e. donde vem a maior parte delle. . FOME , vontade apertada de comer. Caftan. 2 fi. 213. Fontes, parte da cabea fobre as faces entre o cabello , e as fobrancelhas. Dar fiome. ao gavio , no lhe dar de comer pa- 1 F O N T E Z I N H A , fi dim. de fonte. ra que cace melhor, no ,, dar fome a algum de alguma coifia , fazer-lhe criar mais defcjs. FONT1NHA v. fontezinha. Eufir. 4. 6. ,, a alcoviteira quer-me dar fome da FO'RA , a parte externa , oppo-fe a de moa , para que eu lhe pague melhor a diligen- dentro v. g. fora d cafia, da Cidade , foi cia. Penria, falta de mantimento. FomecJ para fiara i. e. de cafa. Livre v. g. ,; efinina, fome infaciavef, doena. fora de perigo. Longe , remoto v.g, ,, efi TOMENTAO , T. remdio para-fo- bem: fora deffes- cuidados , trabalhos. Ffiar fo-mentar. ' ' ... -.) --, ra defer dmigo-'}<-ou inimiga., no o fer. Fora Kkkk de

de efperana-^ fem ella , fiuccedeu-nos ifto fiora de Fora bruta, mquina como as pas , ou tefouefperana. > A fora, excepto , de mais de V. ras , que apertando-fe , ou fechando-fe/oftem, do Arceb.. I Deixar d fora , excluir do nme- e erguem grandes peos ; outra mquina na qual r o , ou no contar, excluir, ou excufar mi pro- ,com huma roda dentada fe faz fobr hum fermoo , e ficar de-fora , no. fer admettido. ro , para levantar, e fofter o pezo , que fobre Por fora, pelo exterior. Sem v. g. v fora de elle fe pe a plumo. Fora na Mecan. potnzombaria. Sem , ou contra v. g. fora de ra- cia , caufa motriz , o agente ; fora viva , fezo fora do cofiume dos fidalgos daquelle tempo ,, gundo Leibnitz , he o producto da maffa multiLeo Cron. J. i. e, 96. De mar em jra, i. plicada pelo quadrado da potncia ; fora- morta, e. da barra para fora. Jogar dejra,, no ter o esforo de qualquer potncia , contra obtacuarte em alguma coifa , ou influir nella , mas lo infoperavel para ella. A fota do Vero, ou em eftar expofto a feus rifcos, e incommodos. Inverno, quando eftas eftaes do mais calma, Eujr. 5. 3. Fora , ufa-fe .adverbialmente, ou e frio ou chuvas. A fora do efiludo , o'quando com prepoio exprefa v. g." huns- dos muros fe eluda mais continuadamente. Fazer fofs adentro, outros afora Maufinbo j . 15? 5, em para algum fim , obrigar , violentar. V. do Ardas guas da chuva , o pezo de fora Men e Moa fi. 89 v. com os verbos de ceh. 1. 6. quietao ufamo-lo adverbialmente v. g. eft fua multido. Nmero , quantidade y. g. a maior do peixe cr ao peficadas , ruivos , &c. fora ,. janta fora , ficou fiara, i.e. de cafa. - FORAGIDO , adj., que anda fugido por cri- V. do Arceb. L. 6. c. 24. >As foras , a fubtancia, o principal v. g, ,, no trasladamos, atjui mes , e delitos. P. P. L. i. c. 26. FORAL , fi m. l e i , qu o conquiftador , ou a eficritura por inteiro , mas fimente asjordsd* fundador dava Cidade conquiftada , ou edifi- Ia. Foras do iftado, as tropas , milieiag de cada , cerca da Policia, Tributos , Juifo,/ Pri- terra ; e as armadas FORADAMENTE' , adv. violenta , conf vilgios , Condio Civil, &c. Carta" de pri, _ " > vilgios , ou leis dadas a alguma corporao. rrangidamente* Orden. L. 1. t. 52. 4. e conhecer dos feitos' F O R C A D O , m. po de duas pontas, ou dos Inglezcs no modo, que por foral, que de ns duas pontas de ferro embebids numa hafta; tem, he ordenada. ferve de revolver palha, e feno. Tijolo deF O R S O v. furo. mais largo , e menos alto , que o ordinrio. FORADO , part. paff. de forar, impelli F O R A S T E I R O , m. homem eftranho , pedo , violentado v. g. ,, do jeu dejejo. Ulifipo f. regrino , eftrangeiro. FORCA , fi obra de po , confta de dois 11: obrigado por fora: forofo v. g. belanefteios , ou tires fincados na terra, com h u m a , ce , eu mate forado, foi lhe forado deixar a guerou mais traves atravefdas , e fixas nos altos ra ,, Vafic. Arte. Ejiilo , no'1-fcil, no delles , onde fe penduro de cordas os condemna- corrente, no fluido. Herdeiro jorado, aqueldos a morrer enforcados. le que fuccede em virtude da lei , que limita a FORA ,- a energia , aco que pde liberdade de teftar , ou abinteftado. Forado produzir movimento -, e fe diz da dos corpos fiubfi. o galcote. Forado , adv. conftrangidanimados , dos elafticos v. g.. a fora da molla, mente. Eneida 7. 5. ou os no elafticos , mas que recebero moviFORADOR , m. o que faz fora a mumento de alguma potncia. Vigor , robuftez lheres. M. L. O que faz fora esbulhando do corpo. Esforo do animo, valor , conftan- da poffe. Orden. 2,. 48. y. cia. Afividade , energia , viveza y. g. fibrF O R C A D U R A , o efpao , ou angulo a de imaginao. Violncia v. g. fora entre as pontas do forcado. Abertura que tem d"armas ; tomar por fora, por jora, e no por aquela feio da do forcado. Barreiros Corogr. vontade, levar as coifas fora. Eficacia , ati- tem na fua extremidade duas forcadurs, qt* vidade v. g. o vinho perdeu a jua jora , ev- fazem trs promontorios \orau-je-lf)e a fora ao vinagre. % Energia no fal- F O R C A R , v. at. voltar o trigo com o forcaar ; o fentido prprio das palavras A'fora , do. Eufr. 2. 2. quando forcar no queixar. a poder v, g. a fora de razes , rogos. PoFORAR , v. at. conftranger , violentar, der v. g. refiftir com toda a jua fora. % Ti- obrigar a fazer alguma coifa , contra vontade. 5 rar foras da fraqueza , fazei mais do.que fra- Forai; as linhas, romp-las na guerra. Forar queza fofre. Violncia feita, mulher , para a praa, entr-la a pezar dos defenfores. Forgozar delia. Lobo. Praa forte. M. Luf. \ ar o remo, retnac com fora, pic-lo. Forttt o

6i6

FOR

FOR

FOR

FOR

617

0 tempo, t. naut. navegar contra vento, e mar. tadas. Fazer , e attribuir faifamente v. g. AJbufj- / 7?- P' Per. 2. 161. forando abrave- forjar huma ordem em nome del-Rei Port, Reft. za dos mares, 'e clamidade do tempo,- i. e. ven- A FO'RMA, Filofof. a difpofio da macendo , obrando a feu pezar. Reforar-,v. tria , que conftitue huma efpecie diftincla da" g. de trejdobradofierrofioradotinha o peito outra, Figura v. g. tomou a firma de hum ferreira Ode. Forar ' mulher., fazer-lhe vio- tigre. Modo v. g. ,,'deft firma. i A fiorma do governo , /'. e. a peflpa ou peffoas , cm quem lncia para que fe fi , e deixe gozar. FORCARETE , m. movei an#tigo. Prov. refidem os direitos Majeftaticos , i. e. ode legislar ; impor tributos; fazer a paz, e a guerra. da. H. Geneai.fiorcaretesde panno cfe curo. FORCEJAR, v. n. fazer, ou pr fora pa- Vieira. Forma , o que he neceffario para que ra refiftir , ou vencer v. g. ,, jOrcejar com a alguma coifa tenha for y. g. fie o livro ideia~ do chegar- a receber alguma frma ,, Vieira. % corrente,, Guia de cajados; jorcejar contra o mar, Idia , imagem , mc4de, ou modellp v. g. ,f e vento Infiul. t para que foffe a todos forma -, e exemplo defantii^ROSMENTE , adv. com- fora fifidade Fios Santojr. pag. LXXI. col. 1: "a ca. Barros Ciar. c. iy. Por fora, necefariaforma da temperana em el-Rei D. Manuel mentc. FOROSO, adj. dotado de foras corporaes. Varella. Frmas v. formalidades. Sem frma de proceffo , contra o modo obfervado no fazer Que faz fora, obriga y. g. he lance fiorofio ; que Tes no pde efcufar v. g. a guerra, juftia* Macedo Vida do Prfic. Modo de obrar era forofa. Cron. del-Rei D. Duarte fi. 29 , he e viver. Frma ,. entre os lgicos, argumentat forofio que - eu efcreva ; forofio he morrer oem ho-forma , regularmente fegundo as regras , conmem. ' Que faz fora ao- entendimento , ou cludcntemente. Por frma , por formalidade. vontade v. g. ,, argumento ,,'Vieira. Herdeiro FORMA , pea de madeira roda da -, v. forado. Vento forofio, rijo , tezo. Al-qual o fapateiro coze , e ajunta as peas de que buq. 4. t. faz o fapato , para lhe dar a figura que tem; FORURA , camarote pequeno nos thea- pea de barro , ou madeir a , fobre que fe affentros.,.5 Freffura , os intelinos , do boi, vaca. ta panno , ou papel para fazer mafcaras', e obras FORURE1RA , o m. peflba. que relevadas ; vafo de barro em que Te lana a cP> da de affucar para o lavar , e purgar; it. o affu* vende forura. FORECA , antiq. quaderno. Doao del-car em po que delia ferira. Canudo delata, em que fe lana o cebo para fazer velas. t. de Rei D. Fernando. . FOREIRO , fie. adj. que paga foro. O Impreffor , tboa , em que fe compe a letra. que traz aforada alguma herdade-, ou prdio. Letra deforma, a de metal , que ferve' para imSeverim Not. f. 24. Obrigado a algum por primir. Pea de taboa da feio do perfil da perna, em que fe ehfio as meias de feda antes beneficio. Eufir. 5. 1. de as paffar a ferro , &c. FORENSE , adj. do foro judicial. FORMACjXO , o ato de formar , ou FORESTEIRO, m. Capito General, ou governador, titulo ufado antigamente em Flan- formar-fe. Vieira neceffaria formao da igreja. des. Grandezas de Lisboa. FORGICADO , part. paff. de forgicar: v. fru- . FORMADO , part. paff. de formar. gicado. Eufr. 3. 2. tem hum eftilo jorgicado FORMADOR , m. o que frma , e d frma , fer v. g. ,, Deus formador do homem, embfeves fntenas", i. e. formado. FORJA , fim. o fogo do ferreiro , efpingar- edoniverfio Arraes. 8. ) 5. Deus teu for-, diro , ourives,'&c. Andar, ou eftar o neg- mador , " , - - - FORMAFLANCO , adi. de Fortif. angulo cio na forja , tratar-fe de o fazer , concluir. FORJADO , parr. pafl'. de forjar y. , he o que fe frma cia demigolla , e linha lanada entre os extremos da demigolla, e do Palavras amorofias forjadas de feus enganos flanco. Palm.p. 2. c. 107. fim. FORMAL, adj. que refpeita frma. As FORJADOR , m, o meftre da forja. FORJAR, v. at. trabalhar obra de ferro , le- palavras fiormaes, as mefmas que algum diffe , . vando a forja, e fobre a bigorna v. g. fiar ou que efto eferitas , fem, a menor alterao v. g- v rjas so as palavras'fiormaes datei jar huma efipada , hum elmo ,, Vieira. Forjar FORMALID.ADE , a praxe , ou mpd palavras ,' invent-las, o imit-las, adopt Ias fegundo a analogia da lingua ,-. paraqu s p adpp de proceder determinado pela lei , ufo , ou cof' Kkkk i tu-

t5i8

rume, para que a coifa feja feita nos termos, Fervedouro de bichos juntos hum formigueie vaiiofa. Regularidade v. g. no argumentar, ro de bichos na chaga corruta ; f. fiormigadm de e rcfpQnder, fegundo as regras de arguir , e de- gente junta , fervedouro. y. Formiguilh. 4. FORMIGUEIRO, adj. ladro , depoufe:uier..-. . ; .V>-J fiurtaquatro reaes : f-ORMSO , m. AT. efcritura , ou. carta quidades. Vieira, ladroque m Real j- ou deVice-Rei v, g:- Jormo. para. na-a quatro homens: pirata fiormigueiro , que faz pe, roubos, e a furto. F. M. c 146. Amavegar livremente ; jormo de perdo , -c. Coutoquenos , e Mendes Pinto. Ferro de carpent: e marcenei- ral io. FORMIGUILH , m. ou formigueiro, ro-, he lamina com corte num extremo, e efdoena do cavallo , buraco que fobe entre o piga enxerida em feu cabo no outro, FORMAR , y. at. dar Trma , figura ; fazer cafco, c o fauco, y- g- ,1 formou Deus o. homem .fiua imagem. FORMOS.EAR , v. at. fazer frmofo'. Cam, ' Defere ver y. g. foprja hum tringulo. Or- Ode 1. v. afiormofiear. denar v. g. jormar-a companhia para exercido, FORMOSO,, e deriv. Vieira , e he mftnor ou para combater.. . Formar a chaga, ench-laortografia que fermofio : o, latim xiformojus, alde fios , ou mechas para a confervar aberta. guns claiicos eferevem formofio ; ligamos a fu Traar , meditar y. g. formar humdefignio, autoridade , e a etimologia verafiermofioa exy , projeo , fazer. P.. Per. 2. fi. I6A v. farinando plicao. FORMOSURA , v. fermofura. merecimento a huns. Oxjegtcro y e. prudente -conjelho, , Oi.outros a oufiada', epreftes execuo.. Formnr- EfxMULA , contexto de palavras,-de f, Q pinto , oufi.eto, ir-.tomando frma, o em- cje he. neceffario ufar , para que certos aclo fejo valiofos y. g. a fiormula da profifma brio. '; Formar-fie hum tumor.,; fazer-fe. For\ -">' marfe o bacharel.,-, ou eftudante, curfar-hum.annoVieira..FORMULAR, v. at. dar certa formula;, ou alm do de Bacharel, e fair approvado no fim formar o contexto v. g. ,, formular alei, 1 obre delle. FORMATURA , f. o exame , que fe faz ve. Deduc. Cronolog. foi. 298.FORMULRIO , m. livro , ou apontamen. no fira do ,anno., que fe fegue ao anriQ de bacharel. A ^ordenana , ou ordem do exercito to de formulas , ou formalidades. Vieira. FORNACE1RO , m. official das fornalhas para dar batalha. -, .; " .FORMETRO , m. o que faz formas de da cafa da moeda. TO RN A COS , m. ph de carpentdro, pos 'fapatos., FORMICA , militaris v. cobrlo. delgados , que vo pregados pelo efpigo a cima,FORMIDANDO v. formidvel, temivel, FORMIDVEL, adj. que ca,ufa medo, que FORNADA , o po que fe. coze no forhe para temer fe ., temvel : poder jormidfivel a no cheio , de huma vez, Cozer a~, fr. vulg. todos eftes prncipes, ; homem mo, e formidvel. i. e. cozer a bebedeira. F O R M I D O L O S O , adj, que pe medo. Enei- .FORNALHA , f. forno grande; forja arda 10. 142 : temido. tificial. , . FORMIGA , f. infecto vulgar. " Formi- FORNEAR , v. n. haver-fe como torneiro, ga , pouco e pouco 3 como eftes infedtos levo metter, e tirar o po , &c. Formar as lanas, a foa proviso para bxo da terra. Arte de Furt. dar botes com ellas , empux-las para diante c. 52. Couto 8. / . 158 correm embarcaes para que o inimigo no fe chegue. Caftail. ? fonniga. / . 1-74. col. 2. Barros *.. foi. .68.. v. fornear, FORMGO , fi' m. muro de , feito de e enjopar as lanas nelles. . ' pedregulho , e feibro traados com cal, e calFORNECER, v. at. prover, baftecer v.g. cados entre taboas como as paredes de taipa. fornecer o navio ou praa de munies de guerra, de plvora , raftilho para p? fogo mina, de viualhas , de gente far bfiervio, marcao* $cc Caftan. L. 5- c. 86. y. falcixa. ou defeza. Cafln. L. 2. f. \ 51. forneceu a nank FORMIGAR 3 v, n. formigar o corpo , fentir-gente. Barros ,4. D. Albuq. ' 4." 5. fiomecefem fe nelle comicho , como fe por elle andaflem as. nos dos aparelhos, neceffarios-tomando-Gs das formigas. ., nos dos Mouros. c, ' FORMIGUEJR , v.: n. y. formigar. Leo FORNECIDO, part. paff". de fornecer., proroJ}^3' l- * 7 nJbeformiguejavo os beios. vido. Albuquerque 4. 6do neceffario *> embar* .FORMIGUEIRO , m. cQ(a de. formigas. caes jornecidas. i,( Vieira. Exercitode cfc
va-l

FOR

FOR

FOR

FOR

619

vallaria -a cezer ; e talvez fe conferva o hrazido , ou armada Jornedda de gente Leo Orig. borralho , &c. os oleiros tem feus fornos ; os FORNECIMENTO que fazem cal. Fundio de fiorno v. fundio. f. m. provimento do jiecefirio F O R O , m, tribunal onde fo executa a lei FORNEIRA , nos cafos litigiofos , civis,, ou crimes , e efte mulher que coze po no forno, fe diz externo ; foro interno , o juizo da prpria FORNEIRO, confciencia, it. a jurifdico v.g- ,, fioro ecclem. homem que coze po no forno. fiaftica , fobre matrias de confciencia , e pecadj. antiq. gerado de co- cado, e outras civis, de que conlaecem por conFORNESINHO pula i Ilegtima; baftardo os filhos de Agar fior- ceo Regia os juizes ecclefiafticos ; fioro focuc nezinhos. - lar a juri'dc.o dos Juizes leigos. AntigaFORNICACSO , copula carnal. ' mente o mefmo que foral , ou lei particular a FORNICADOR , f m. fomicario , fraf- algum Reino , Provncia, Cidade ,-Villa , u Corporaes, e peffoas; a condio de que gocario". v. n. ter copula carnal pec- zao civiJmente v. g. ,, el-Rei o tomou para feu A FORNICAR fervio cm fioro de moo fidalgo : daqui S frazes , carriinofa v. c. o fiexlo , no for mear s F O R N I C A R I A , fofo , ' m. o que he Jfioro de cidado ; ir pelo fioro da'urra ; e f. o dado ao peccado da fornicao.ZKfentf Z,. io. c. mefmo que ir peJb fio da gente , haver fo como i . / , 812. os mais, Eufr. 1. 2.. ejtar pofto em joio de jazer FORNICE, fi m.'arco de porta, abobada, alguma coifa-, i. e.. em poffe . u f o qu*e conftitue direito , ou privilegio. Barreiros, viver jem jaro, p . ufado. , FORNIDO , part. pafl". de fornir ."baftecido i. e. fem ter quem lhe tome contas. Eujr. 1. y, g. fornido de carnes, corpolento , groffo. 1: o fioro cm que algum je pe, i.e. a condio, De membros , membrudo; ave-*de pennas , que conta , eftima como propofta , e aceitada dos tem mui bafta, e efpeffa plumagem ; manta de que lha querem gusrdar, e dar. Eujr. 1. 2. aninadeira bem fiomida , i. e. groffa , c Torre. dava em fioro de muito esforado , i. e. cm con- * eftima. Palm. p. 2. cl- 26: pr algum em Eneida-9. 124/ nosfornidas, de coitado groffo ta e forte. ficro , i e. ufo , coftume ,. poffe , direito ^ gradua FORN1LHO , m. o foco da forja , a cova o. Eujr. 2. 5 : acolhejies-vos ao joro das guas onde Vilo as brazas , onde vem ter o vento do letheas , appellaftes para o efqneJmento. Eufr. folie, e. onde fe metro o, cadinho : ,-, em buma 5- 1 : jazei o que deveis virtude fem ter concopelba em fogo de frnilbo Rtfiumo do valor do ta com GS foros do mundo. Eujr. 5. 16 , /'. e. com curo pag. "7. Forno pequeno, na Fortifi. fr- as leis , ufos cTlos. ;' os P0rtugue7.es entraro na fiorode mercadores, i. e. em condio. nilbo , ou Camera da mina , a cova da mfoa , ndia em z } 5- v- tenho conmcfco os mefimos onde fe ataca a plvora, e carrega , ou Te mette ^' ^' : f' em barril , para fazer .voar o terreno ; outros, foros , i. e. gozem das reefmas leis-, prerogativas , direitos. Eneida. Os firos d natureza , forniihos fo fazem para fazer voar muros. as leis ,' os direitos. M. L. 7. / . 5. 62. AfoF Q R N I M E N T O , m. madeira de bordo , ramento. Orden. 3. 47. princ. Obrigao v. em tabo.i. Pauta dos portos jecas. , A groffura, g. ,, dever de fioro ,, Eujr. fi. 2.5: como a cenbecorpulenci , do corpo reforado , membrudo , camudp. Fornecimento , o ato de prover do cna, ou o tributo, que' deve o que traz herdade afprada. Foros deficurfios, foros vencidos, neceffario. Coutinho fi 3. FORNIR , v. at. baftecer', encorpar , ou en- e no pagos. j>roffr o corpo v. g. fornir o feltro de la, FORQUILHA , po com trs pontas de com fartura \ fornir a no de"madeira , pondo-lha apartar herva mida na cira, e lan-la ao vengroffa no cpflrado ; a natureza fiomiuvos de carne., t o , para k feparar do gro. Efpecie de forcado para armar redes contra as aves. e groffura. . " F O R N O , m. obra de pedra, e c a l , em - F O R R A D O , part. paff. de forrar. que fe mete fogo ,. feita de forte que a aco-, FORRAGAITAS , c. chulo , peffoa que e fora do fogo no faia para fora de fus pa- poupa citis. jedes , e fo dirija cora a menor perda, e opere FORRAGEADOR , T . m. forrageiro, o que no corpo que a elle expomos ; he de varias vai. forragear. frmas : o dos padeiros , e pafieleiros aquece-fe " F O R R A G E A L * m. lugar onde-ha forracom lenha, e tirado P berralhe- fe pe o po genj. Ulifipo Com.

FOR-

6$o

FOR

FOR

F O R R O , m. o panno, droga, feda, com F O RR AGE AR , v. at. bufcar o pafto pra que fe reveftc interiormente a pea do veftido-; as beftas do fervio do exercito. Port. Reft. F O R R A G E I R O , ra. o ciue vai forragear, o forro da cafia, a madeira que cobre as paredes , o papel, &c. o forro do fapato., de pelliforrageador. Viriato 18. 49FQRRAGEM , f a herva , palha, pafto das ca , ou linho , &c. F O R T A L E C E R , v. at. corroborar , reforar, beftas do exercito , que fe vai bufcar ao campo. Port. Rejt. a cavallara vinha carregada dejor- esforar. Fortificar y. g. Fortaleceufie.Beja M- L. fortalecera a voz , o peito, a fauragem ; faltava a forragem ; ir fiorragem. de fracos. O corao def animado. Amaral e, FORRAMEj^TO v. alforria; F O R T A L E C I M E N T O , f.m. fortificao, ClaFORRAR , v. at. pr capa , ou coberta externa , que cubra o que fica per baxo do forro rim, c. 46. fi. 90. efi. 138. por fiortalednmo v. g. jorrar o veftido de feda.; jorrar a madei- da Ilha ; e fiaiu pelas portas do feu fortalecira vulgar , com fiolha de outra melhor , grudan- mento. do-as; jorrar as paredes de taboado , papel, daF O R T A L E Z A , praa pequena bem formafico , de lminas de mrmore, ou praia , eu de tificada ; flanqueada , e defendida ; fora ;. defeefipelhos , e affim os teos da cafia ; forrar fe o arza. Fora de corpo ; esforo do animo, de nuvens , toldar-fo , jorrar-je de veftidos. contra F O R T A L E Z A , v. at. fortificar podeis foro jrio ; e jorrar-je de.cautela , para evitar talezar voffo arraial de cavas, e artificias de madamno , ou engano , e forrarfe de enganos para deira ,, Azurara c. 62,. contra algum ; jorrar-je de fingimento , ufar delle F O R T E , dr caminhar , m. obra feira de em feu proveito. Eujr. i. 2 : fiorrar-fie de come--.trincheiras, deftinada para cecupar qualquer pofdimento, para o que vier. Eufr. 4. 6. Forrar , to , fogurar o p>affb de hum rio , cercar monte, poupar v. g. ,, tempo , defipezas. Forrarfe no que fe quer confervar, e fortificar as linhas, e jogo , ganhar o que havia perdido , desforrar-fe quartis de algum fiti. Praa que he cercada defquitar-fe. Forra bum efcravo, dar-lhe alor- de flios , rep.iros , e baluartes , e fe pde de/ria. Forrarfe, poupar-fe, Jivrar-fe v. g. ,, por fender com pouca gente. t. de Moedek, o fe forrar do trabalho Lobo. *fe, recupe- tnue exceffo, que tem a moeda fobre o pezo, rar-fe , refarei r-fe. Lobo ,, quizfe forrar eufia que exaramenre devia ter , pela difficuldade:de do eftomago, de quantas vezes nos fialto eftes rea dividir exaclarnente ; v. febres. Moeda delgatos em.tal lugar , entrega'r-fe v. Livsrar-fo de alguma imputao no nos podemos forrar Rei D . Fernando que valia 29 reis, e doisTeir tis, ou ceitis. Severim Not. Fortes , peas codeneficios ,, Paiva S. 1. fi. 9. y. mo forro , para fortificar qualquer obra. Na FORREGEAL v. forrageal. Ulifipo Corried. Pint: a parte onde as cores so o mais ecuras, FORREJAR , v. at. roubar o campo in migo. que podem for. Arte da pint. fi. 56. Lobo Origem , vem do FrancS jourrager F O R T E , adj. robufto, rijo v. g. po fortalar , roubar fazer damno. Leo Orig. te ; homem forte , cavallo, boi muro,-parede, FOR R E T A , he hum forreta, i. e. poupa- groffo , e flido ; navio fiorte , de coitado fornidor , ou poupado , forragaitas. do , &c. Mui efpirituofo y. g. vinho jom, FORRIEL , m. Milit. pofto de official in- liquores jortes. % Agua forte, combinao Quferior ao Sargento ; he o que cobra os foldos , mica do nitro , e vitriolo de que. fo extrahe por munies , e os diftribue pela companhia , e affim diftillao a agua forte, que diffblve a prata, e as fardetas , &c. fupre as vezes do Sargento em outros metaes , e he corrofiva. Fortificado v. falta delle. Forriel Mor , antigamente , era o g. ., praa forte. Fazer-fie forte em alguma farmefmo , que Apofontador Mr. te , fortificar-fe nella , efig. ,,, oDemnio fe Ja FORRO , adj. que faiu da efcravido , liber- forte na alma delle Chagas. Razo jortti to. Que no paga foro nem direitos , livre. que tem fora para y>etfaa.d\v.'Vieira. Deani Couto 6. 1. 1. Ir forro, ea partir , entrar na mo fevero , rifpido. Eufr. 5. 5. to jorte k negociao fem ir expofto s perdas , e com o pai. que temo que lhe d veneno. % Ser algum* direito parte do lucro. Arte de Furtar fi, 48. coija forte de fazer , i. e. afpera , dura , dimcil, _ Livre , efcanfado v. g. as noffas viagens contraria indole deffe a quem a coifa fe diz to jorras de rifco. Lucena. Vaca forra, na fer forte de fazer. Caftan. L. a. / . 149. GAfia, vdio, ociofo , fem modo de vida. "Co- nio ou condio jorte, rgida , afpera. AlbuquHH mer tripa forra, i. e. i eufta, e defpefas de que , e Goes.' Peas , ou moeda forte ; as que outrem. tem mais do pezo da lei.. .J ' F-

FOR

FOS

63 i

FORTEMENTE , adv. com fora, fortale-fpromeflas juradas de hum amante, diz tudo iffo so jojeas, fioficas. Za , vigor. FOSSA , cova. Confipirao j . 5. F O R T I D A O , a fora do corpo , que fe FOSSADO , m, foffo. Goes. Cron. M. fi no rafga , ou quebra facilmente. ' Do jabor , 17. 1. foffado em Hefpanhol astigo he reparo acrimonia. dos muros , e barbacas. Fuero de Badajoz. FORTIFICAO , obra exterior , ou FOSSADO , adj. profunda como foffo. Vir tainterior para defender , fortificar huma praa. F O R T I F I C A D O R , m. o que fortifica. Fe- to 10. 100. ,, cava alta , e jogada. FOSSETE , m. foffo pequeno. nis d Lufit. F O R T I F I C A R , v. at. guarnecer a praa de. F S S I L , adj. (ufa-fo. fubftanrivadamente) tufortificaes; o muro , o campo , & c Fortale- do o que fe tira da terra , como mineraes , cer , reforar v. g. fortificar o corpo com exer- conchas , marfim , po , ou madeira ; cavado d* cido , e trabalho. terra. T. dliijt. Natural. ' FOSSO , m. cava ; cova aberta em redor FORTIM-"-, tf, obra de jortificao , pequena ,. em frma de eftrella , para fgurar o circui- da praa , por f^i , para que o inimigo n chegue ao muro facilmente ; alguns so focos-, to das linhas de circunvallao. outros tem agua. F O R T U I T A M E N T E , adv. acafo. FOTA , teia fina , liftrada , com cadiF O R T I T O , adj. cafual , contingente: que Ihos que Te enrodilha na cabea a modo de turno he feito de propofito v. g. damno bante. Goes Cron. M. fi. 25. col. 1. Cam. Luf. Orden. F O R T U M , m. cheiro forte defagradavcl. 2. 94. F O R T U N A , forre , deftino , dita , ven- FOTEADO , adj. a modo de fota , ou fortura , boa ou m ; felicidade , ou defgraa , fuc- rado de fota. Palm. Dial. 2. tocas muito fieteacefio bom ou mo , ventura ; de ordinrio fo ro- das ,, na guerra. Gccs fi. 22,. toucas foteadas , m por boa fortuna v. g. ,, teve jortuna na lo- com vivos de fieda. Elegiada 66. v. Preftes 58. y. taria. Defgraa. Barros z). D. L. i. c. 4 : rebuo fioteadp. Eufr. 2. 5. paffmos tanta fortuna, i. e. traba- F T O Q E S , t. Japonz v. Lucena L. 7 . l h e i Incerteza, rifco v. g. a fortuna , do c. 7. mar ,. da guerra ,, Goes. Corre fortuna, i. e. FOUADA , golpe de fouce. perigo-, rifco. Vieira a barca de S. Pedro cor- F O U C E , m. inftrumento curvo de ferro reu fortuna. Fortunas, as ppffes, riquezas, ca- com corte , ou com corte de ferra , a primeira bedaes , faculdades. Vieira. Ventar a fortuna fe diz ficice roadoura , tem alvado que fe ema algum , fovorecer. Eufr. 1. 1. Soldado de bebe em feu cabo ; a fogunda he de legar pes , jortuna, o que no he nobre, e efpera o adian- e tem efpiga que fe enxere no cabo. Ha tamenro do feu fervio , e merecimento. Ven tambm fiouces de podar vinhas , <b*c. Vir o pO' cer a fortuna , confeguir o que ella de fi. no fiouce , amadurecer. Leo Deficrip. A jouce dava; foperar os trabalhos. Lufiada 8 73. t.[da perfieguio derruha efipigas t. e. o martrio, Afirol. o aftro que influe benignamente ; ap/tr- ou males que os perfeguidoresTazem , com que te da fortuna ', Le. o lugar donde a lua vem do morte. Lucena fi. 127, col. 2. faindo r quando o, foi vem faindo do oriente ( F O U C I N H A , fi f ou Thefouro de Prudentes fi. 21 y. , (TOUCINHO , ra. fouee "pequena. F O R T U N A D O , adj. felice. Macedo Dom- F O V E N T E , part. acT. (do Latim jovere.} t. nio. Infeliz , defgraado. Eujr. 2. 1. e 5. 5. Med. caufa jovente do mal i. e. que contribua p. 186 v. e 192 fortunados pais, que defiventura para fua durao. <a noffa j F O U T E Z A v. afouteza. Eujrofi. 5. 6. Ulifipo F O R T U N I O , fi m, deftino profpero. Ar-\fi. 7 7 * F U T O v. afouto , ou afoito. Eufir. prol. e raes 9. u, finge fortuhios j e infortnios, deftinos favorveis, e contrrios. 1. 1. 5. 1. fallar fiouto , chamar fiouto o moo. FOSCA , moftra exterior, ameaa' v , Eneida n . 154repreferttao apparente v. g. ,, fazei-fioficas de F O U V E I R Q , adj. cavallo , da cr da valente ; a cada paffo me parecia que via hum abetarda , ou avetarda ave. B. Ciar. L. 2. Re* rio , fiofica que faz aos olhos todo efte defiert, fiende Cron. J. 2. c. 12/2. forque. como tudo nelle so plancies reprefenta , FOYO v. fojo. Brito Hift. Brafi. precipita de fyc. Godinho, f. 115. Eufir. 3. 1. fallando^ das buma J ferrania a hum fiqyo cavernof. a

',

FOZ

F R A D E , . m, relgiofo de ordem, mendiFOZ , garganta, paffo eftrito em terra, ou no mar entre duas ribanceiras , montes , ou cante, e nao Mcmaftica. Frades , peas do terras v. g. a foz do rio. % De foz em fora banco de cfpadeiro , so dois ferros que ulen. i. e. fora do rio , ou barra para o alto. Goes ; to a travefa , fobre que fe acicap as foftias e no fig. fora de razo . do curfo ordinrio. S ;das efpadas. Na Imprenfa, so o-; claros que Mir. A fios do papo da ave, a entrada. Arte fico nas palavras n_o fo imprimindo , ou deixando -o final de alguma , ou mais letras, por da caa fi. ST,. faltar-lhes a tinta. Pea de po rolia , .em que fo envolve a linha' de que vai fazendo' franFRA. ja 110 teiar feito para io. , * FRADESCO , adj. prprio de frade, diz-fe F R A N C A M E N T E , adv. oppofto a fortemen m paate v. g. ,, defpojo fradefico. te , com pouca fora , com pouco- valor. FRADESILBO v. fradmh ave. ' FRACASSADO , part. paff. de fracaffar. Viriato II. 97' F R A D b T E , f. # m. pea, dfs fechos da efFRACASSAR , v. at. derribar , derrocar , ar- pingarda,, que joga dentro na charneira. Efping, ruinar. Viriato i . 12. v. g o muro, as Perfeita f. 2., arvores. F R A D I N H O , f. m. dim. de frade. it. meFRACASSO , m. ruina , queda , e o ef- nino veftido de frade v $ Ave como o papa figo, trondo de edificio , que fe derroca , e cahe- atricapilla. Fradinhos , flor roxa , paj.iilion.icea, Viriato 5. 81. ,, comfiraca ffb efiupendo terra Fradinhos do lagar d*azeite , pofinhos, mie chega. O golpe da queda. Vidra tendo o fe- fervem de levantar aparte fuperior;da feira pato mezes bafiantes para fiem ir o fracaffo fia queda ra fo meter nella a azeitona. ~ Fradhrk- da que amai deu. Ruina ,-afolao. M. Conq. ,. mo jurada , Duende. Fradinhos, Lares. Eujr.' Mardaes fracoffos. vulg. defgraa , defaftrc, prol. FRACO , Arimet. a parte , ou parFRAGA , o tofco., e groffeiro dalenk tes de alguma unidide , ou inteiro v. g. huma que fe desbafta. Fragura, Cron. delRei D. J.w. tera he fraco , ou parte do, covado , huma c. 27. pag..78.. foro dar com figo em humafrafeifma , hum oitavo , Scc. Infraco , ou in- ga muito pedegrofia. ferreira poemas d. i.J.i]u. frin*imcnto. Pafloral do Patriarcado em 1745-. Altibaixs $ e brenhas. FRACO adj. dbil, de pouco fora , e fofF R A G A L H E I R O , adj. pleb. trapent. tancia v. g. ,, corpo- , muro , voz , - FRAGA LHO , m. pleb. trapo. faude, vifta , do que alcana a ver pouF R A G A N T E ' v . flagrante. co ; fraca armada, fraco exercito de poucos FRAGA RIA , fi a planta que d moranfoldados, ou mal municionada. Fraca razo, gos, t no forofa ; it. Tuj ei ca a ignorancias , e enga- F R A G A T A , . navio de guerra de. ordinos , que no alcana muitas coifas v. g. nrio, tem duas cobertas , he menor , c mai noffa fraca razo fundar interna , os abifimos de ligeiro que as nos de guerra. Embarcao peDeus. Fracosfilofiofios, ou eftudantes , que fa- quena do Tejo , que anda a vela, e remos. bem pouco. fraco difcurfo , poema , muito F R A G A T E I R O , ra. homem oue rema, medocre. Fracos allivios, ou confortos , inefh e ferve nas fragatas do rio. cazes. Fraco de-muito trabalho, debilitado. FRGIL , adj. quebradio como v, g. o viCovarde , pufillanime. Engenho , no in- dro. % .De pouca dura v. g. ,, a frgil, jorventivo. Vinho jraco, fem efpiritos. De pou mcfiura. Sujeito a peccar. facilmente. 11,^ J'"ADiSfirVtf raIvec ^m"<>s fracos,] FRAGILIDADE , - a qualidade de fer S b aS Inf m ? ~ V T^ Z !. -r_* , ^ ! f r e v" > / H % . M f . Pouca durao, pouca firmeza. Fazer-lbe bum fraco fervio. O firaco do garro cilidade em peccar. cho, eoutras armas , he ao longe donde fo feFRAGILISSIMO , fuperl. de fragih 7acit. guro , ou empunho , porque o contrario com Port. fi. !2o. qualquer fora neffa altura faz defcobrir o conFRAGMENTO , m. poro de coifa quetrario ; ou tambm, a parte por onde foliem brada ,..pedao v. g. ,, os fragmentos do vafo\ menos os golpes , e quebro. da hoftia, % Pedao de efcritura ,' que refta.de FRACTRA , quebradnra v. g. de of- obra interna, e maior. Barreiros Corogr. < fo , t. Cirurg. Da pedra fina, falha. FRA.GO , ra. (de Caador) v. feitio..;1, *\ FRADARIA , f. multido de frades. F R A G O A , f. a parte,onde o ferre,^ tem

'3

FOZ

FRA

FRA

633

tem o fogo , e faz em braza o ferro ; a forja veftido talar, eu roagante. Efiat. ant. da Unihe do ourives, a fir agoa do ferreiro ,, M. Lufit; 'verfid. A fralda, da camiza da mulher de ori. 241. y. Cinccenta fimgoas. continuas em que dinrio no he inteiria', mas de outra pea fie lavra ferra Carta Regia emPheho p.z.De- de panno. Fralda'de titaiba, ufada na armadudfi. 55. Fogo vivo o rojto jeito huma fra- ra 'do corpo. Caftan: L. /."i/7. ,: V. As abas y. goa i. e. encendido., ou em fogo vivo. Lucena g. jraldas do\monte , outeim, ferra, a parte j . 2,21. Ajragoa da adverfidade., onde fe pro- baixa delle. s., " ' \\. .. va, a pacincia , ou fe v para quanto ella he F R A L D A D O , adj. com fraldas v. g. ,,o trabalhando ella a quem a fofre. Arraes 2. 19. vejtido que ujvo era mui fraldado, e comprido. Fragoa por fraga ufa Cames (na Cano 12.) M. Luj. Lucena revejiio nuns veftidos defied por caufa da rimv. fir agua. 1 \ im fraldados y < ' FRLDO , m. parre da armadura, que F R A G O A R , v. ari metter na fragoa o ferro para o lavrar , e fazer delle obra grofieira cm cobria da cintura para baixo .* o o martllo fomente , para depois fe polir. , FRALDEJAR y v. at. caminhar pela fralda. F R A G O R , m. eftrondo forte, eftampi- Goes Cron. M. p. t2. c. 2,6. bum Mcuro quedo , fracaffo v. g. do trovo, -c. vinha mui feguro firaldejando afierra. F R A L D E I R O , adj."cio-de fralda , brao. FRAGOSIDADE , fragura rodando pela firagofidade da ferra. "(FRALDELHIM, m. que as mulheres traFRAGOSO , adj-. cheio deTragoas, ou fra- zio , e vem a fer o mefmo que guardap. Viguras , ar baixos. M- Lufi. e brenhs. Arraes 7. riato 14. 67. roubando o meio jraldelim* meia 2, o caminho dos mos he jragofio, e ngreme. vafiquinha: T. d''Agora 1. Fraidelhim. FRAGANCIA , o bom cheiro que fe -(FRALDELIM , m. tnica ,! ou faia inxhala das plantas aromatcas , c flores dos jar- terior. dins , matos. Lucena 122.. col. 2. F R A L D I D O , adj. que rem fralda larga o F R A G R A N T E . , adj. cheirofo v. g. flo- jogo jaz cofinba , e no mulher firaldida. res. Ardendo. Eneida 9. 18. de jragrantes piFRALDLHA , fralda de coiro , que nhos. trazio antigamente os moos do monte , e ho-1 FRAGUA , fragura: fragua do monte,, je os portamachados; avantal de coiro. Severim Azurara c. 10. Not.. 2. 85. F R A G U E I R I C E j T . aco do homem fraFRAMEA , alabarda, pu bifarma dos angueiro. F. Mendes dormindo, as mais das noi- tigos Allemes. Infiul. ; tes por jragueirice. no mais jpero dos montes. FRANCALETE , m. pea do. coldre das F R A G U E I R O , adj. dado a exerccios duros folias de Cavallaria , he correia com fivela para do campo e monte ; e fi. incanfavel , fofredor o fogurar ao aro. de trabalhos ;, pouco converfavel, afpero de conF R A N C A M E N T E , adv. com franqueza , Iardio , ma} fofrido. Barros 2. joi. 228. e Al- gueza , abundncia. V. do, Arceb. 1. . buquerque era mui jragueiro , e rigorofio , fie o no F R A N A S , os ramos da arvore mais alcomprazia qualquer coija. -F. Mendes ,, os mais tos. Cajian. 2. fi. 249. virando as razes da fragueiros fempre andavo no monte B. ?. D. palmeira para o ar, as jranas para baixo f- 159- >> andando jragueiro na bufca delle , i. F R A N C E A R , v. at. andar pelas franas das e. fem defcanar , ou impaciente andar jra- arvores. Cortar as franas. Fenix da Lufit. 10. gueiro na briga i. e. adtivo , fogofo , encar- 106. niado. Caftan. L. 2. fi. 197. ; As ninfias da FRANCELA-f. Beir. v. Queijeira. jragueira companhia, /'. e. babitadoras do Parna- !' F R A N C E L H I N H O , m. dim. de francelho. fio monte fragojo. No mimofo , dado a exer- Arraes 1. 20. ccios duros. P. P. 2. c. 20. p. Calejado, e F R A N C E L H O , m. ave de rapina do tapouco fenfivel por coftume. Eufir. 5. 5 ; de con- manho de hum pombo , com rabo betado de dio livre. Andar jragueiro no amor , no fe en- pardo , e branco. levar muito, no fer enfado , e alejado nelle, FRANCEZ , adj. *mal , gallico. Coutinho. e em fus coifas , tratar os amores livre. f. 8. F R A G U R A , afperea donnonte barranFRANHADO , adj. do Braf. dividido diacofo , cheio'd'altibaixo*. J -- ' < - ->' '-gonalmente em duas partes-iguaes , da direita r F R A L D A ' , a parte do veftido , da cind- para a efquerda. .; > ^ ,t J-*" ia para baxo v. gi ,i as fraldas da camifa, ido F R A N C O ,"' adj. Vme.v. g. Cidade } Villa Llll Fran-

654

FRA

Franca. Aberto a todos v. n porta*ella alm , a-pfefar de quem lhes tolhia a paffapor.to franco ; ^., <r Jordo, franca paff agemao-^m. Palm. at. c. , franqueou a ponte com exercito de, Moifes,.^ .Liberal-v. . .gafolharo ficnldades morte. Uos-guardadores. delia -Franquear ,, Franquear dif/tir-las.. M. L.'% O-camjio com franca-bofipedagem. - Homem-franco , liberai.. ^Nobiliario. Meza finana--, pra quem quer no fi alhannr, aplanar xas diificuldad.es. Eujr, 2, vir comer-,-de graa ,-.. ou nas eftalagens\por di- 1. Franquear os portos, deixar vir, ou ir a nheiro. Lingua franca, he compofia de pala_- elles , quaefquer navios. it. Tirar direitos, ou vras Francezas, Italianas', e Hefpanholas , fem outras reftrices , daqui , porto franco , eficaa variaes de nomes , e do verbo f os infinitos franca, onde fe no paga direito de entrada, fe uso. Sincero , defenganado, no diffimu- Franquear o-.Commercio, confontir que todos o lado y. g- animo Liberal no.f, so faco. ? Franquear, as coitadas , prmittir a enos Mdicos mui francos- em tirar qfangue alheio , trada , e ufo dellas. V.do Arceb.-L. 5. c. 17, Arraes i. 20. Largo. t. Naut. F. M. c. 158 Franquear pontes , e. montes, paffar alm del, intranf. larguear , gaftar, franquear com a proa-ehi partes:, a. Iejle franco. O les. { comer-, beber , jogar , franquear S Adir. Efi grande Epicleto' o nobre efipritofiolivre ejrano trang. fi. 148. ult. ed. S Mir. Carta 5. efi. 2.0, F R A N Q U E Z A , immuriidade; privileF R A N C O L I M , f. m. efpecie de faiso ; tem erifta amarella , o corpo Talpicado de negro, e gio ; licena para entrar, fair , e paffar livremenbranco (attgen) he pouco maior, que. a perdiz, te. .Macedo. fiavo dejtasfiranquezas-,epennifsoes com a Nao Hebrea M. L. 6. fi. 18. e de boa carne. FRAND.ULAGE , mercadoria de pouco Liberalidade. No fallar , e dizer os feus fentivalor.como bonecros., agulhas , e coifaS'defta ,mentes ,- finceridade. M. Luf. 1. 112. Ofitr franco, liv.re em quanto entrada', direitos. forte, FRANQUIA , franqueza. F. M. f. y. ', F R A N D U N O , adj. homem , que foi a Fraucol., 1. com liberdade , e franquia por aquelle des , e traz de l as modas , e aficta no goftar das coifas da ptria; .e affim os que viajaro , mez. Couto,, afilo. Entre os rabes, Frane,mudaro oftumes., trazendo os eftranhqs. D. quia he a Chriftandade. ' FRANSELHOvy. francefho. " * " Francifco. Manuel. inr.:,-r FRANZIDO , part. paff. de franzir. Olbos FRANGA , fi gallinha nova, que.inda.no r , mui arJertadps. Lobo.-. ' i " v pe. ' ,-rrF R A N Z I N O , adj, delgado-, de pouco corpo F R A N G O , m. frango. -.FRANGIPANAS , adj. luvas preparadas v. g. mos firanzinas. Qiieiroe, ; o galeo era com certo perfume , em que ha almilcar ; e franzino , e lhe lanaro hum entrecojtado. Amaaffim ps frangipanos para o c?.nello ; guafiran- ral i. gipana FRANZIR , v. at. fazer pregas, ou-rugasenFRANGIVEL , adj. frgil, quebradio v. g. fiando huma linha pela borda do pnno , ecoro jerro pedrs he mui-Exame d'Artilheiros 69. rendo a u-iha por ella para o ajuntar, e recoF R A N G O , m. o. filho da gallinha., que j lher em menor efpao.- Franzir as [ombraw nao he pinto, mas crefpido , antes de for gallo lhas ,. carreg-las para os olhos , com o qne fico FRANGU , adj. Europeu , nome que os enrugadas na efpertadura, e fazem cenho , ou carMouros do aos Francezes , Hefpanhes , Por- ranca. Lobo. tuguezes , Italianos , Scc. Freire. F R A Q U E A R . , v. n. perder o 'animo , ti9 ^ FRANJA , ca.dilhps .de-. Unha ,' feda , ou refiftir com o mefmo esforo. Debilitar-fe v. fio de oiro , ou prata , para guarnecer. g._ ,, firaquearo as fioras. Fraquear na tentaFRANjADO , part. pf. de franjar cadeira o ,. no refiftir. Vieira: firaquear no trabalho, tarmefi jranjada de oiro--,, V. do Arceb. L. 6. na fi y -c. t. 20. * F R A O U E I R O , adj. terra , leve , delgaFRANJAR , v. at. orlar, e guarnecer com da , de pouca foftancia , e fraca. franja. ( F R A Q U E Z A , falta de fora v. g. FRANQUEAR , v. at. fazer livre, patente, fraqueza. do muro.; jraqueza do corpo debilitado.; defembaraado para outrem- , para fi prprio v. d .eftoago , que no. digere bem , ou que fong. franquear o paffo:, as portas, o,-caminho. te huns como desfallecimentos. Fraqueza &t Palmeir, p. 2. c. 74 muitos cavalleiros, que voz, que no he forte , esforada. . Do animo) ffnizero jrafuptear apaffagem ,, i. e. paffar por fem vigor , fera oufadia, , Da vifta, que no ai-

FRA

FRA

63$

alcana a ver longe. Fraqueza da bumanida- F R A T E R N I D A D E , irmandade. Chagai de , com que caimos e m imperfeies , e cul- cartas. p a s , no refiftindo s tentaes , ou no ven- j F R A T E R N O , adj,. y. fraternal. Caridade-* cendo as, paixes. Debilidade de conftituio. Lucena fi. 415.. morter-r Eneida 4. 5. i F R A Q U I N H O / . a d j . Jim, de fraco V. do. F R A T R I C l D A r , . . . c. .que: matou feu prArceb. x. i. prio- irmo. M. -lufi-. . ,, F R A S C A , > a loua de meza ', u de co- v. F R A T R I C I D I O , m. affaflinio deTrmo finha. (que hoje com n o m e Francs alguns cha- Vieira 4. r.- 9. -'. mo bateria de.cofinha) Pinto Per. j..-fi. 66 FRATRISSAS , pi. efpecie de freira os Mouros levaro a roupa , e jrafica da cofinha, d Ordem* dcMalta ,..quei vivido e.m fus cafas, Diar. dl1 Ourem fi. 602,. appretho de cafa , e co- F R A U D E , m. engano, malcia, falfidafinha ; e f. 628. trem,, .bagagem. Azurara c. 2.4 d e , .dolo.-i; _; ,. -,i, , - ." . -;'.,. ,, os marinheiros cahfiad&s, em arrumar nas nos F R A U D U L E N C I A , ft ufo; da-fraude # . tamanha multido de firafica 1 >c engano.' r. y -.. .. A r !"0 - ' , F R A S C A L v. Fafcal. F R A U D U L E N T A M E N T E , adv. corar frauF R A S C A R I A , putaria. Ferreira Ciofio de y. g. ,, amar-Carta de Guiai v F R A U D U L E N T O , adj. que falia, ou obr* l. fie 1 ,, em tavernas , e em fraficarias. F R A S C A R I O , adj. azevieiro , dado a mu- cm fraude ; ardilofo, Coia erigriofa y. g. Lufi. 4. 95' huin jraudieuto. gofto. lheres , putanheiro. Barros 4. f . ^ r p . Albuq. F R A U T A - , ; . inftrumento jjiiific. confta - F R A S C O ,' foi m . , vsafo de vidro para lquidos, e talvez de barro vidrado , da feiO'dos, de canudo , com buracos , nos quaes pondet-fc de vidro. Duas peas de b r o n z e , entre..as os d e d o s , e..foprando-fe'ppr h u i n fo; vario os quaes fe ataca a areia , onde fica. o molde da fi- fons : a frauta doce fopra-fe por huma boca t o v e l a , ou obra de prata , que fe ha de vafar (. mo a dos affobios , e pifados ; a trveffa , o u traveffta , fopra-fe pelo primeiro, buraco do e x d^Orives) firafica de polvOra^, polvarinho. F R A S E , qualquer combinao de pala- tremo tapado. F R A U T A D O , parr. paff, d e frautar. Refende vras y. g. Deus vive, rc. F R A S E A D O , adj.- difcurfo jrafeado , em que Cliron. "J. i. % Trombeta , que d fora agudeclaramos com Trazes por adorno , 0 que fe do como de frauta. Vieira ,, na Tbia , queihe huma trombeta jrautad,a. Voz jrautda , , Eujr. poder dizer fimplefmcnte numa palavra. : -. -\ F R A S E O L O G I A , o medo de compras 2,. ,2. is jrautados, quando je magoava. F R A U T A R , v. -at. jrautar o rgo ,-. ou crapalavras fegundo o ufo de cada lingua , principalmente nas frafes mais elegantes, e caftias vo , tapar os rcgiftos , ou fervir-fo do ingenho , que faz fairem as vozes .mais pianas e doces, da lingua. F R A S I S , fi. m. Eujr. 2.. 2. veja Phrafie , e trazida ametafora .da frauta.doce , ou. doaina ; deriv- pofto que de ordinrio fe efcreva com F. tambm fie frauta a rbeca , e outros inftrunien: b e m como outros derivados do Grego> onde tem tos. . Fratar. s a voz , ipronurici-laf baixa , feu caradter particular , que os latinos Tuprem menos forte; e docemente.. Frautar-je ,. fallar com pi), e no ha razo para que no fopramosj mnfo , para fo no. ouvir muito. Refiende...Cron com o noffo f. 3^; 2.--Ci 196. Fallar com ypz abemolada, e FRASQUEIRA , caixa com reparties brandamente arTedtada, F R A U T E I R O , m. frau:ifta. e vos para Te levarem frafcos de vinho , azei. FRAUTISTA , c. peoa que toca frauta. t e , vinagre , & c FRECHA , hafte com farpa i.fa , ou - ERASQUETA , T. quadro de barrinhas de ferro , com gonzos , que Te lana fobre o tim- farpada , cujo extremo oppofto fe embebe na pano para affegurar 'a folha de papel, que fe ha corda do arco para a defparar em caa , ou na de tirar da Imprenfa ; tem borda que cobre , to- guerra , feta; enrifiar asfrechas , encar-las para da a parte , que no ha de fer impreffa , para as defparar. Efpecie de alavanca , queTerve de erguer as pontes levadias por meio das corque fe no borre. das , ou correntes , que frecha efto atadas. $ FRASQUINHO , m. dim. de frafco. FRATERNA , f.td^r--, i. e. repreheh- De firecha ; adv. direito a algum lugar , ou peffoa , fem fe divertir , ou parar v. g. veio a $o afpera. B. Lima Carta 2,2,. Imim defi-echa, H. Naut: t. t.j, 52.,, aonde F R A T E R N A L , adj. fraterno , de irrao. Lua terra fie demandava de frecha. -;fo* cena fraternal.amor. Lll ii FRA-

" F R E N S , nf.ou - FKECHADA',- o gfolpe da frechY. - FRENESIA , frenci. H. Naut. t. i.fi \ F R E C H A D O , part. paff. de frechar. : . '-n ;-- . i "-FRECHAL , fi m.-de Garpent.;a vigota j- que 260: F R E N E S J S , m. delrio continuo , comfe. | fe pe .fob#e as paredes-y-na qual T pre^o-os bre. Difparate , capricho em que algum barrnres , e caibros para- o teto da cafai > FRE.CHAR , v. at. ferir -comTre:hada: Vaft eft teimofo. esne. Not,, os-bugios, -quando, os frecho- 'f> Frechar F R E N T I C O , adj. doente de frenei. F R E N T E , a parte dianteira , v. g. do o a"co, embeber frecha na foa corda para atirar, edificio ; do exercito v. g. marchava na Naufr. de Sep.' f. 51. v. e 88. '<-' F R E C H A R I A , multido, de frechas.' P. frente. -cTREO , f . m . ( a n t e s / m o ) inftrumento de ; Per. 2 . c. r o . ->. " r -":* FRECHEIRO , ra. o que ufa de arco , e variai peas de ferro, ou outro- metal, algumas das, quaes i-entro na boca do. cavallo , e nelle frechas; naxa', oh na guerra.- . J'J-_, iprendem as rdeas, para p governar. Tomar o FREGUEZ , m. o que pertence a alguma parochiai Tc diz jreguez delia ; tirada-a metal, de cavallo ofireio nos dentes , no obedecer ao freio, quem coftuma" ir comprar a huma tenda , ou lo- no dar pelo freio; efig. , tomar algum o freio '4ios dentes , no obedecer ao fuperior; no cege , que fo diz freguez delia , e da cafa FREGUEZA , f, mulher que coftuma ir< der razo. Coifa que modera , refreia, comprar , ou vender a certa .tenda , ou.peffoa, contem fervem as leis de freio de infolencks FREGUEZIA , Igreja. Parochiai. O Fbula dos Planetas ,,: Ceuta joi o jreio de Mauufo de ir comprar a certa parte. As peffoas ritnia Agiol. Lufit ;-. qella jortalem> nh afreguefadas y. g. fazer, ajuntar fregtiefta. ? eftava como freio , vias como empara de feus ba F R E I E I R O , m. o que faz freios. r bitadores Freire. Largar , eu foltar. o jreio, dar licena , ou liberdade , no conter v. g. i" FREIMA v. fiei ma. largar o freio aos apetites , aos defejos Vafconc. F R E I R A , fi f for, religiofa profeffa. v FREIRAR-SE , v. at. reflexo , fazer-fo frei- Arte fi. 78. Freio, igamento debaixo da lingua , que talvez impede s crianas o mamar, re. M. Lufi.<y. fi. 152. cot. 2. ",V FREIRATICO , -fom. homem dado 1 amo- ou fallar. .-' Ligamento que prende o prepucio "- res com freiras ^ fava , 011 cabea domembro viril. ,v,FREIRE , m". antigamente o mefmo que FREQNCIA , repetio deaftos, frade , ou irmo titulo ufado entre Religiofos; ou-fucceffos a mide. Guia de Cfiados. $ -Conr o j e s o Cavalleires de Ordens militares, que currencia de peffoas. tem alguns dos votos religiofos y. g. ,, os FreiF R E Q U E N T A O , f trato, comnmnires de Avis, &'C. do Francez frere. cao , ..converfao freqente , e reperidas vezes FREIRIA , fi antiq. convento de freiras. cora algum. Frequentao do Commerdo , o Leo Chron. .-, grande trafego , coin que corre vendendo-fe, e F R E I R I C E y fi maneira , diche de freira; comprando-fe muito, Sitio de Lisboa f. 12. 0 o trato-, e converfao- amorofa cora freiras. fazer alguma coifa com freqncia-. Arraes 6, F R E I X O , m. arvore fylveftre: grande, 4 frequentao da communho. florecei antes, de fe folhar ; e d flores como huns F R Q U E N T A D A M E N T E y. freqnentemenr fios divididos a modo de cachos ; o feu fruto he a te. modo de folhelho membranofo , & c jraxinus. F R E Q E N T A D O , adj. onde concorre muipoet. efig. navjo. M. Conq. 9. 5 com os fr ei- ta gente 3 muito navio, muitos animaes V. xos rafgar o pego undofio. praa, ou jardim freqentada de homens; empF R E M E N T E , part. at. de fremir , que fre- rio , porto de navios, e na felva de jeras jrtrne. quentada. Vifitada m freqncia v. g. taFREMIR , v. n. bramir, fazer grande eftron- fa-; corte, freqentada de Prncipes. Lobo. do cora uivos: ,, fireme a leoa Lufiada 4. F R E Q E N T A R , v. at. continuar , ir mui27: onffo.,, Eleg. f. 206. Dar grande fom tas vezes , vifitar a mido, converfar com fie* ? , tom tropel dos cavallos freme a terra t. poet. quencia algum , alguma ; cafa , lugar, praa, F R M I T O , fi m. p". ufado , grande ru- templo v. g. hum mancebo que firequentava J*Kxr , eftropido , v. g. dos cavallos andando, efta cortesa ; freqentar a cafia de algum; t dos feus.; rinchos,. Scc. de Yozeira. Maufinbo fi. igrejas. Fazer alguma coifa a mide y. g- J <ci8. v. freqentar os Sacramentos., chegarTe a elles muitas

6i&

FRE:

FRE
;

FRE

FRE

tasvezcs.'5 Concorrer v.g. o povo , quefre-\de para dar l u z ; pequena janella. Frefla nos quenta efte jardim. > j dentes vo entre os que so raros, e enfreftados. - FREQ15 ENT A T I V O , adj. Gram. verbo F R E T A D O , adj. do Braf guarnicdo de peo que'declara que a aco fignificada por elle fe repete muitas vezes y. g. beberricar, fio- as difpoftas como grades, ou gelofins; o campetear-.-mas deites ha mui pcucos era Portu- po de oiro fretado de cotias. M> Lufi. F R E T A M E N T O , fo m. o ato de fretar. . guez. FREQENTE , adj. afliduo , continuo t em Carta de firetamento, efcritura, em que fe confazer alguma coifa v. g. freqente na orao. tem o ajuftamento do frete do navio. -vr F R E T E , m. o ajute, que faz o d o n o , Repetido muitas vezes , amiudado v. g. arraes, capito do navio , ou barco , fobre o freqentes ataques. F R E Q E N T E M E N T E , adv. muitas vezes , preo , porque ha de levar alguma -carga , ou peffoa. repetidas vezes , e a mido. F R E ' T O , fi m, v. eftrito do mar v. g. FRESCAL, adj. frefco, feito de pouco ten> fireto Gaditano. po v. g.. queijo F R E I , fi m. prnorae que fe ajunta ao noFRESCAMENTE , adv. de pouco tempo , me dos frades, abreviao de jrdre. de frefco. FRIACHO , adj. tibio , roixo. B. P. fiaFRESCO , m. o ar entre frio , e quente v. g. tomar o firefico, - Pintar a firefico, i. e. mil. com agua , fobre parede no enxuta t. de Pint. F R I A G E M , fi cerrao d o a r , com frio., Fallar jfffico., i. e. palavras deshoneitas fir. hunaidade , pelos princpios do Inverno. Barros-, famil. % - 'ff F R I A L D A D E , o fer frio. .Humor frio, FRESCO j adj. no quente , nem frio v7g. que cahe em alguma parte do corpo. O trio* frefco , agua frefica. Feito de pouco y. g. a friadade da manh-a. queijo jrefico. Pofto de pouco v. g. ovos FRIAMENTE , adv. fi com pouca ^ ferfrefcqs. Vindo ha pouco , cartas , novas firefi- ver , ardor , pouca actividade , energia , paicas'.!* Puxe- frefco 1,.; carne - , no falprefh,xo ,- tbia, frouxamente. Faradamente , denem Tateada. Caro firefico, no-creftado do fencalmadamente , fom fo perturbar , fera Te cf~ Sol. Jfdho~, verde, rijo, robufto. . Gen quentar v. g. amar ; refponder ; haverite. frefica , que chega de novo ; que no ferviofie no negocio^ jia guerra , ou batalha. Agua frefica , que Vem FRIAVEL , adj. que fe quebra , e faz em do poo , ou fonte. Tinta firefica , que ainda midos com facilidade v. g. a folha fieca, e no eft feca. Sair firefico dVJgum exercido , torrada , alguns barros, -c. fem canfao , nem afronta. Vento firefico , faF R I Q U A S E ' , m. guifado de carne picada, vorvel , e tefo , ao contrario do eficao , que n:ou aves em pedaos , fritas em manteiga. enfuna as velas. Lobo. Memria , narrao firefi- F R I C S O , esfregao, untura v. g. ca , viva, recente. V. do Arceb. 1. 1. com unguento de azougue; com eficova , <c. (J ., ( F R E S C O R , m, Lufit. Transf. attrito do.corpo , que fe move por cima de ou(FRESCURA , fo a friadade moderada v. tro , ou por algum meio", o qual attrito retarg. das fontes , da fombra ; o vio v. g. das flo- da o movimento , e nas mquinas he neceffario res Jogo que ahrem. Arraes 1. 1 : das plantas aumentar a potncia , ou fora movente , para '- V, do Arceb. 1. 5 da idade Paiva c. 6. que d o effeito , que queremos, fera. embargo Afireficura da idade , a flor. Eufr. .4, 1. paffa a da frico. jrejcura da idade em dois dias. F R I E I R A , infa-mmao de fangue efFRESQUETA , fi v. frafqueta. tagnado por caufa d frio , que depois fe faz F R E S Q U I D Q , v. frefeura. B. Clarim. num folie de aguadilha , ou matria: de ordinrio nafcem polas extremidades do- corpo pelo Int-79/ FRESSURA , forura , o fgado , cora- verno. FREIRO , dj.. infolfo, fera fabor , deo , bofe do b o i , vaca , porco , Scc. outros animaes , que fe come ; deventre , debulho. F. fengraado ; homem fem energia , engenho , e para pouco. S Mir. Ejlrang. j . 169. Mendes c. 97.; FRESSUREIRA , mulher que vende" FRIEZA , falta, de calor , viveza , energia , J-cVividade ,'ingenho , gofto; tibieza . froufreffiira. r.i FRESTA 9 T. abertura apertada , na pare- x i d o , falta de alvoroo V. do Arceb, 1. 3- c ' niof

*>37

tnofirar fireza no comer, i. e. faftio. O defei- ' revolto , e torcido, qual he o dos pretos. Galvfa ' _ to do homem friciro ; fem faboria , fem graa. Defcr: f. 97FRISXO , m. cavallo de Frifia , grande, e F R I G I D E I R A , vafo de barro , ou metal , pouco fundo , para Trigir. de apanhar poffante. FRISAR , v. at. pentear , e retorcer a frifa pingo , vafo rafo , que fo pe por ba ; xo dos aliados , para recolher a gordura , que reume do panno. v. n. Ter. femelhana , conformar delles, e e derrete. Mulher que frege. B. Li- y. g. efte cafio Jrifa com o outro; fer anlogo, conforme ; as fiuas difipofioes frisocom ofimgma Cart. FRIGIDISSIMO , foperlat. mui frio v. g. nio. Port. Refl. FRISO , m. d'Arquit. a parte , que eti.endia , clima firigidifftmo. FRIGIDO , adj. frio ,'poet. Cames Ode 9. tre o architrave , e a cornija ; a qual varia fegundo as ordens das columnas. frigida neve. Impotente. FRITADA , coifa grafada, em frigideira F R I G I R , v, at. affar o peixe , ou carne na v - g- " JritOila de ovos , >'C d'e amor, fafrigideira , em azeite, ou^manteiga fervendo. 'FRIJA , fi m. alcunha ,' que cm Lisboa do tias torradas com ovos , manteiga, &c. F R I T O , par.t. paff. de frigir. aos requerentes , ou procuradores de caufas. F R I V O L O , adj. vo , intil, fem fundamenFRINCHA , Provincial, grcta , fifga, Vieira; frv&lasalegrias: FRIO , m. a fenfao , que nos caula o to v. g. ,, palavras ar mais qiie frefco , e a neve , e outros taes dificurjos ,; eficufias M. Lufi. porno,admucorpos applicados ao noffo.- Tempo , ou at- tir coifas to firivolas ,, Barreiros Corogr. mosfera que caufa em fios atai fenfao V.g.,, F R O C A D U R A , ornato, o remate de com os grandes firios do Inverno , l vem os frios frocos , .ou cadilhos. Extravag. 4- p- / x 1 r. do Inverno , faz frio a agua congela-fe como n. 5. frio. Senfao de frio , com tremor, do que F R O C O , fi m. cordo coberto de felpa de teni maleitas , e que acompanha algumas do- feda fina desfiada. Frocos de neve, a que enas. fica pendurada ; ou antes a que ,cai ramificada F R I O , adj. privado do menor calor fenfivel fobre as arvores, eThes faz como huma-felpa ' ao tato y. g. tenho as mos frias; efta agua de froco. he firia. Sem energia , viveza , fal , engeF R O N C I L , adj. leno, efpecie \ ou fornho , fabor v. g. orador firio , frio poeta, difi- te de lenaria antiga. Crcn. j . 1. p. l. c. fi. curfio-, poema verjos S' Mir. 'ramos F R O N D E N T E , adj. poet. que rem folhas, de coifas frias , de alguns , que gudezas vendem. ou de folha. Cames a frondente cornadas ar Sem paixo v. g. corao frio ; de fangue vores. Lufi. 9. -5-7-. frio V. do Arcebifpo. Malhar em ferro frio , F R O N D I F E R , djNpoet. que produz, e fig. trabalhar de balde. O fangue frio de me- tem folhas. Cames Cano 15. ,,firondifierasardo ; o jrio medo ,, .Maloca Conq. Ferro jrio , vores. Eneida 7. 00. , ,morrer a de golpe de efpada , lana , &c. FRONDOSO , adj. folhudo,, que tem folhas Cames'. a frias eftocadas morto,, Vidra; cin- bailas v.g. ., arvore fir-ondofa.,% Enrdaj. m> zas jrias , dos mortos. Lobo. A frin morte , os frondofios cornos do cerv , ramofos , gran^ poet. Beber frio , i. e. agua , ou vinho frio era chofos. agua , ou neve. Pela jria , i. e. pela raanha FRONHA , o fao , que immediatamenmui cedo. B. Lima. Frio de condio, defa- ;te contm a la-, ou penna. do travffeiro'. f moravel, feco, iento. Eufr. 2,. 1. defabrido. O corpo , ou o veftido. D. Fr. Man. ejiafroFRIOLEIRA , fi chulo , ditos / , aces nha, em que anda o melhor efpirito. Porta jro-, frias , fem fabor, indifcrtas ; defprodofito , tol- nha , no Minho, porta do pateo , foranea. : lices , coifas defenxabidas.. FRONTA , fi denuncia , propofta , ou reFRIONEIRA y. frioleira. querimento ; diz o Porteiro das arremataoes a ] F R I O R E N T O , adj. mui fenfivel ao frio, fironta fao que mais no acho i. e. dou a fafamil. ber que no acho quem lance mais. ' FRISA , o pello do panno. O panF R O N T ' A B E R T O , adj. compofto, cavno que tem frifa. Cavallo de-, v. caval- lo-, que tem grande malha branca na teft. lo. Frifa da Imprenfa v. branqueta. Viriato 1 r. 104. ; FRISADO , parr. pff. d frifar v. g. panF R O N T A L , m. panno , ou pea de armar no Refende Cron. J. 2. % Cabello frifado, parte dianteira do altar. Pea do freic da bef-

6^

FRI

FRI

FRO

FRO

639

befta,, que lhe cinge a tefta, Parede de-, teos) he dianteira , obra que remata o prfeita de tijolos affentados em grades de p o , tico. he delgada , e cie pouca fortaleza. Frontal da FROTA , nmero de navios mercantes mira, na Artelh. pea de-madeira, ou metal, conboiados por no , ou nos de guerra. , it. que fe pe fobc o collo da pea para a apon- Armada. Pinheiro 2. fi. 46. o mar atalhado d para cobrir a cabea--do arti- forte que nom cuide noffa frota , mas as mefimas. tar juftamente , noffas terras lhe jazerem a guerra ,, Palmer. p, 2. lheiro FRONTALEIRA , fanefia do cortinado, U. 126. joavfl.o efipantos da grande fireta, emu. pea i com que .. f atraveffa _> -ur~ a ~ portada ~ J- por nioes . . ; , . t . . delia., J.". : de J . gigantes, .:. . Jerocidade / . . . - . : J _ J . delj_r ou a fe nome e cima. les , FRONTAR , v. at. fazer fronta , propor, F R O U V A , ave parecida com a p e g a , denunciar- alguma coifa. 'Nobiliario fi. 512. y. tem a barriga branca. Arte da caa fi. 111. v. airofitar. FROUXAMENTE , adv. fem actividade, FRO NT ARI A , f. frontifpicio , fachada , fera energia , com pouca diligencia , tibiamente-, a frente. Couto 4. 6. 9. mandou affejlar artilha- com negligencia , por comprimento , e forma"* ria na fir ornaria da Cidade fi. 118. v. c. 1. lidade. Praa do eftremo , e na fronteira de outro ReiF R O U X E L , fim. pellofinho fotil, e branno. F. Mendes. O prefidio deffa praa, e o d o , mais ainda que a pluma, das aves. F. M. * fervio militar nella ,, fino com que repicavo co-c' \6\. mo em firontaria de contrrios ,, Eufir. Prol. ,, tiF R O U X E Z A , frouxido no afrour nha o povo* de Alarte contnu-a jrontarra contra-'x-eza da juftia humana. Arraes 5. 4, os Lufitanos ,, fi A primeira face , a moftra ! F R O U X D A D E , v. frouxeza. Floi Sant. exterior. Arraes J. 6. promette huma coifi na pag. XCVIII. col. 1. jrontaria, e refiponde com cutra na fahida. FROUXIDO , o eftado das coifas, F R O N T E , l. f. 'tefta , ou rofto. Uliff. 1. 2. que no efto eftiradas , retefadas , mas barn A parte dianteira que entefta com outra ; d V ,bas, v. g. as cordas, ou correias , ou rdeas cju , ejlar defronte de outra , ou com outro ,', de- no apertadas; a largura , e mais que folgado frontar, eftar no-lado oppofto , com rofto , fron- dos veftidos. Varella era gala do feu adorno, teira," Ou frontaria para a coifa que eft no ou- a- que evi Cejar notaro jrouxido do vefiido. / . tro lado , eftar fronteiro. Fronte da, terra , praia , irrefoluo do animo , pouca ctiVidade , falta on cofta. Face , yanguarda v. g. da batalha. de energia; pouca firmeza , pouco valor ; defM. Lufit. 1. J,CC. tendo na fronte do arraial cuido do animo remiffb. M> Lufi. ,, fiobre ajtoxido dos prncipes dorme o cuidado- dos nnnifihum rio , que lhe fervia de cava. FRONTEIRA , f. confim, limite, eftre- tros ,, t. 7. j . 241. Falta de diligencia na*. - ... m o , raia. Capito da fronteira, fronteiro trabalho. M. Lufit. '!'.'.' F R O U X O , adj. no tezo , no eftirado v.g..,, FRONTERO , m. Capito de praa que corda , arco, veftido mais que folgado , eft nas raias , e fronteira inimiga ,, que vos obe- largo. Terra , v. fraqueira. Avellar Cronodeo como a Capito , e verdadeiro fronteiro ,. gr. f. Irrefoluto , tbio , negligente , remiffb Azurara c. 100'. Fronteiro mr , era o Capito| no que faz, nos negcios, no governo, Scc. mr dos fronteiros. Soldado de prefidio nas A jrouxo v. g. Joi i a conjulta a jrcuxo , cbm fronteiras. Lobo. ' 1 todos os votos conformes. Efiar a jlux , Gtk F R O N T E I R O , adj. que ft defronte de a frouxo no jogo , ter todas as cartas maiores, outro. Barros fronteiro ilha. Sito nas fron-.'ou tudo trunfos ,.tirada a metaf. do fluxo, 011 enxente da mar. teiras y. -g. ,, praa fronteira F R U C T I F E R O ; adj. que d fruto y. g. F R O N ' J 6 I N O , adj. cavallo , que tem fi, campo-Arraes 4. 1.5, nal branco na tefta. Burro frontino, no fi. pef- arvore foa fem pejo, defavergonhado. Ulifipo fi. 51. fem F R U C T I F I C A R , v.at. dar fruto a planta decoro. fruiificar B. Gram. pag. 272. Arraes 1. 1. FRONTISPICIO , m. fachada. Macedo f. produzir qualquer planta. Leo Cron. J. t. c. nos frontifipidos dos paos quem- vos pintara p8. terra groffa para jrutlificar todns as planamado de diamante , 'no frontifpicio difano du etas ., do animo , ou alma , dar de fi obras Oriente ,, Galhegos. O fronrfpicio do livro , a do entendimento , ou da vontade. Lucena j . 525. pgina primeira com o titulo. (entre s arqui- ,;,, que com fua virtude firuifiquem as almas : fa-

fazer fruto moral. Lucena fi. f?. col. 2. tom ceder ,v. g. frufirarofie os meus trabalhos, t feu fianto zelo jruificou muito naquela terra : diligencias; o meu amor , jrfiroufe a eleio. F R U S T R A T O R I O , adj. vo , intil, foif. Fios Sant. pag. LXXVJI. ., frttfficar no fruto traneo. Orden. L. 4- 5- 1. feria frujlratom' da carne , fieno do efipirito aquelle que mais o beneficio de quem cmpreftaffe , ep.ediffe logo afiatrabalhar , e firuificar maior prmio, receber ,, 'tisfiao da coifa empreftada. pag. CLII. F R U T A , os frutos das arvores , pomos, FRUCTIFICATIVO , adj. que d fruto , ou abrunhos , e todos os que tem caroo, ou pefaz frucrificar virtude Paiva S. i.fi. 205. v. vide v. g, limes , laranjas, Fruta nova, F R U C T O , ra. v. fruto. efpecie de alhricoque, - . FRUCTUOSAMENTE , adv. com fruto, F R U T E I R A , : mulher que vende fruta. proveito , utilidade v. g. negociar pregar F R U T E I R O , m. homem que vende fruefiiudar^-as terras firuuofiameute roteadas. F R U C T U O S O , adj. que d frutos., terra \ru- ta. Prato , ou vafo de levar fruta meza. . FRUT1CE , m. planta menor que o artluofia. Que concorre para dar frutos v. g. bufto. Telles Cron. da Comp. 2. f. ^.JCOI z. zimventos , e chuvas jruuofias Arraes 9. n . f. t i l , proveitofo, &c. til , proveitofo v. g. bros, tojos, c outros jruccs filveftres, F R U T F I C A T R v. ruetifcar. empregos, oficos Arraes 8. 14. vida apr-az F R U T O , m. o prcducTo do vegetal, que vel , e jruftuofia ,, : orao , Fios Sant. V. de S. Thomas : vergonha B. Gram. fi. 270. fahe da flor, e fe diz das arvores, dasi fearas, FRUGAL , adj. moderado na defpeza , parco &c. Frutos civis , o que fe- tira do commercio , do aluguel de cafas , juro do dinheiro, v. g. ,, mefa ; homem ; fem luxo, FRUGALIDADE , O fer frugal y. g. uaquer mecnica, officio., ou induftria de a frugalidade da mefa , nas defipezas, alfaias, fe vive. Filhos v. g. ,, foi fruto primeim fefie. matrimnio. " O jruto dos ejludos i. e. o memoveis , <b-c. F R U G I C A D O v. forgicado. Eufr. t,. 2. pou- lhoramento do entendimento ; o que fe adquire em razo das letras: jruito de vicio B. Gram. co corrente , e fcil, eftilo frugicado. . FRUIO , o ato de gofar , desfrutar ; fi 272. FRUXO v. frouxo. Fruxo de rifo, rifada logro , poffe , gofo. Vieira-*fruio de todos longa fem interrupo. Diarrhea. Refiende Cron,. s bens. F R U I R , v. n. gozar , desfrutar. Cunha Hift. 2f. 2. C 208; dos B. de Braga t. 2. fi. 277. FUA, FRUITA , v. fruta. Soufa freq. F R U I T O v. fruto. Barros Gram. ,, o firuito FUXO v, fulano. Eujr. 5. 10. do vido. F U C I N H E I R A , e deriv. v. focinheira , fo;'fo F R U N C H O , m. mais Portuguez que firun- cinho , Scc, culo , que he mais efcolar , e pedantefco. RecoF U E I R O , m. hum dos ps fincados ao pil. da Cirurg. longo da borda d leito do carro , para emparaFRUNCULO , fi m. efpecie de apoftemazi- rem-a carga ,-oue vai dentro. nho , ou efpinha carnal , ou fleimo pontiagudo > FUGA , fugida. M. Luf. Eneida i2.o> com inflammao , e dor. Sofipeito de-fiuga, i. e. que fugir levemente, F R U S T R A D A M E N T E , adv, de balde. como capa cm colo, eu que no tem affento, F R U S T R A D O ^ , part. paff. de fruftrar-fo. ou tem poucos bens. Fuga , na Muf., "pcl" Ficar firuflrado , o que no faiu com a fua per- do harmnico rpido , que parece expreffar futeno , que no confoguio o que negociava , gida. Fugida f. ,, fazendo fuga dos vicio paefperava V. do Arceb. 1. c. 17. ra as virtudes. $ Fuga de cafas, muirs apofenr F R U S T R A N E A M E N T E , adv. em balde, tos com portas feguidas humas s oytras inteF R U S T R A N E O , adj. baldado , intil, fem riormente em linha refa. O vo , e efpao, effeito y. -. ,, diligencias ; difputa ; que fc d para nelle andar, ou fe mover algufiruflraneas foro as outras ficiencias. ma-mquina o peior heque os pannos dos rmir FRUSTRAR , v. at. no refponder a algum rs no tem a fuga neceffaria para o repuxo da com o -que lhe deviamos , ou efperava de ns ~ artelharia Difc. Apcloget.fi. 124; ou aparte por promeffa , ou obrigao , baldar v. g. ..' Io. edificio contra a qual as outras reftribo, e. Jmfirar as efiperancas. fe,, ficar fem o foc forcejo de forte , que cairio fe ella as no -fofceifo, e x : t o , effeito, que Te efperava , no fuc- tiveffr^ Entr fundidores, fuga, he o culo, ou

6\o

FRU

*FG

64I

u buraco no rodete do folie, por. onde elle to- 1 F U G I S O , adj, coftumado a fugir de cafa dorna vento , e eft tapada, afoga com huma cha- Senhor ,-&c.:v.. g. efcravo'-,3 Paiva Serm. peleta de bla , para que o vento noe torne a \.f. 15^^ .! ; >"" - fair quando fe fecha o folie. [ F U I N H A , efpecie de mrta , Ou rapofa -, FUGA GE , adj.'que foge rapidamente. Ca- pequena mui daninha; , que mata galinhas , O '.' Q ' ' r l " mes a fiugace lebre Lufi. 9. 621. Os fiugaces pombos. annos, asfiftgees horas, rpidos,-. - F U I N H O , f. m. v e , qU; anda pela Tenha, FUGACIDADE , o fugir apreffado y. e arvores pairando fe demofcs. Certhia: g. . a fugacidade da vida. Chagas-dos dias ; FULA , empola. Entre os Canariris d G o a , flor. Ful-fla , preffa de gente aperto, r 'dosgojtos , e prazeres da vida , <-c, .. F S G A C A A , T. 'f. a corda , .que fe larga' ao> def onde,, Francesa ^%~-Liaxxt fotte efpirituofp touro prefo, ou baleia hdrpoada para correrem, ufado na Afia. ^Cames na Carta 2).'e. canafem esbraveando-fe-, e-no metterem a FULANA , FULANO-, ufiwnos deftas palapique o barco empuxando , -ou barafutando. vras , quando queremos fallar de huma peffoa, O termo , ou tempo,".que fe d pra dentro Tem a dar a conhecer v. 'g. ffiffe-rrre kumfuldelle Te fazer alguma coifa; Ceuta 6. fi. zx.^. no ; buma julana cujo nbme me efiqueceu. FUGAZ, r adj.. fogace. M.Conq, 12.22. quaF U L G E N T E , part. ^at. ( d o latino fiulgens} fi da alma fugaz defiemparada : jugazes ps. M^u- poet. que tfz corno o fuzil, ou claro , que preJitibo fi. 8?. v : fiugaz iebre ; cavallo-, <&. -. cede ao trovo. Nufir. deSp. o refplandor fiuP %-" "< FGENTE , ,parf. pref. de fugir pintado em gente j . 109. a lamina fulgente ' da ejfiafa. figura, ou aco de fugir. T. do Braso ,, o FULGENTISSIMO , foperl. de fulgente. Ar--' ''porco montez deve iftar fugente Nobiliarch. rx; res 1. 10. Sol i": FUGIDA', f. o acTo de fugir, em quanto FULGOR , m. o refplandor, e brilho de fe faz, ou depois. Pr em fugida, afugentar. algum corpo poet. o julgor do Sol. Eneida 3. 132- rojado: e8, 104. ,, na jbrica dos raios Vieira ps em fiugida os inimigos. % FUGIDIO , adj. defertor. Couto. Ferreira p ara fove mifiwavo os fulgores terrificos , i. e. o claro que precede ao trpvo. f. Ofiulgor Ciofo'''f. 1^5. fugiiio das- gals. < > t ' ' ' FUGIDIO , adj. > mefmo que fogidio. Caf- dos olbos. tan. 2,. f. 65. ,3 marinheiro ,, ' F U L G U R A N T E , part. preft do Lat."fulgu- FUGIDO', part. ; paff: de fogiri: fugitivo, ', ; rans folgurofo. F U L G U R A R , v. at. abrir claro , que preFQIR , v. at. correr, e partar-fe de algurh mal, perigo, ou coifa que o pde fazer. Evi- cede o raio , lanar corifcos , ou raios. Britar, falvar-fe , efeapar. Barros 2,. fi. 214. v. fu- lhar muito , lanar efpadanas de fogo. Faria e gindo, de tantos perigos , no pde fugir aquelle Soufa. Eneida 9. 6. com os veftidos bordados fiulda niorte , que lhe eftava limitada na Jaua : quem gurando, fingir futuros males ,, Naufr, de Sep. j . 8<S. FULGUROSO , dj, que fulgura. Elegiada Fugir vifia , for to pequeno que fe no di- fi. 22,9. v. v fiaturno , perverjb , e fulgurofio. vifa.. Fugir de alguma coija-, evitar faz-la ,, FULHEIRA , trapaa n jogo. os Cafielhanos fogem .de a1 efcrever B. Pereira FULHEIRO , adj. trapaceiro no jogo , o que Ortogr. Fugir o corpo, ou rcom o corpo ao gol- amaffa cartas , ou finca dados, ou faz pandipe. Foge o tempo, i. e. paffa rapidamente , lhas. cuidar que lhe foge o tempo, dizemos- do apreffFULIGEM , fi a borra negra , que o fumo rado , que quer tomar o tempo muito d traz, deixa affentada nas chamins , e panellas , vu^-, c fazer as coifas mais cedo do que convm, te- garmente ferrugem. Entre os Mdicos , he vamendo que lhe falte ' depois. Lobo. % Fugir o por, que de excrementos adultos fe levanta p, efcorregar. Fugir aterra debaixo dos ps, cabea para nutrir os cabellos. no poder fofter-fe , e cair , diffe do que fica FULIGINOSO , adj. dehegrido'com felugem. atordoado-, que parece no fentir onde pe os Vieira entre eftes grandes vafios jluginojos , e ps. Fugir a voz , fazer fuga na Mufica. ti finados. FULMINADO , part. paff, de fulminar. FUGITIVO , adj. que fugiu v. g. efcravo .. Que foge , ou paffar rapidamente ,-fu- . F U L M I N A D O R , m. o que fulmina, lana raios* gaz v g. os fugitivos annos ; efperanas F U L M I N A N T E ', part. pref. de fulminar , Cames Out. 7. efi. 32. Rio fugitivo Galhefulminadr a -fipad com que ajfijlifi.es fuigos 4. 6b. - Mmmm Hii-

^4*

FUI

minante ao lado de voffo jttceeffof Vieira 4. torda"o juizo.- / . F u m o s de vaidade. Fumo I4,t-.t L,0 qu..Tazo,raios. Jnffl. 5 1 it Q u e que fe faz com p a p e l - , ou la a quem teve imita o raio. M. Conq. 10. 124. bala.-o fiarem definam ,?&c.;.-. > > j -4 < -.. s pea fulminante ;Ja dpadafulminante.. Galhegos F U M A N T E , pare-. at. de fumar. Eneida i? Z. 50, , Legio-.V* legio. Ouro fulminan- 8d. o fumante finar: braniou ,,,geme\'o crcerefute , preparao de ouro na Qumica., a qual ex- manteifiM; C. 2. 8i ..'-. '., ' -\- ,, poftfciaoicalor j^bgirrta .com grande eftrPndo , e F U M A R , v.n. fumegar.f. Arraes 4. 27-.,j eftampido , e fa^ o feu effeito para b a x o , e fumar blasfmias! pela. boca. O cavallo briofo contra o fundo da'Colher de ferro , em- que-de pelas ventas fopra , e fiuma' Maufinbo f. 57, ordinrio fep.e, ao > lume:. Barris fulminantes1,y. no fi. Ter muita raiva , ira. Confumir, p. (de Bombeiros;,;so,.barris ch.eios.de artificio3" de Cjufaerr era fumo , que defaparece, diffipa ,y. fogo , que fe,arrpjo:aos inimigos para os;expul- g.'.,,-, a fazenda , no fent. ativo. 1 f a r dos^alojaqfen.tiPSi L&dme_ de Bmbi p. 2,69. F U M A R A D A , muito fumoi. Ot< , FULMINAR , ;Vi.."n. ,jan.ar raios ,, entenei gulhofa prefono , e vaidade. Vieira. J brecrein-fie as efirdla.s, reiampadejar< o Ceo , fiu- -FUMARIA.', fo hejcva , forno da terrai. minar o ar , trovoarem as nuvens ' Paiva Serm. FUMEAR y. fomegr. Viriato Trgico. i, Raios fulmina ..de Vulcana Inful, fal- F U M E G A R , v. n, deitar fumo, fazer fumo lando., da artelharia no fent. ativo : mil. golpes ful- jufpirava Uliffes por ver fumegar- as chamhs mina, i. e. d com. fora , como a que, 10 raio. da fua .ptria. .,,-> Macedo Domin., % Eievartf cotraz". Galhegos 2.121 , c-16f. fulminando mortes.,, mo fumo. Curvo'; humores 'que fumegando ca ultninari nadas.,-.dar; grandes golpes ^empre- bea , <&-c. Eneida t i . 22* ,', via com o .p'negar muita" fora em corpo fraco , que .he como gro O campo fumegando ,, 'defcc*brir-fe por indnada*, D.'Fr.. de Port;' dar,grandes, pennas ami- cios' , e leves > motras. Paiva Cafi. . I T . . nh fe feraveis.( Fulminar anathema contra algum , podem encobrir fiem fiumegarem as afeies, e cofefeomungar ; fulminar, fentena, dalla.Vieirjk tumes. .;.. -.'',.,' '.<.'. fentena fulminada por Deus. Fulminar procefiF U M E I R O 3 ra. o vo da chamin por onfio ,'prQu ri-lo. Antiga de Lisboa. %.E afim: fulminar'a priso del-Rei, maquinar. P. Pereira L: de fe encaminhado fumo para' fjjr y nelleTe^ 1. / . ^iQ4> Vieira' -Cartas 2. Vi /.' 2,22, ,, difgra- ;u/ac cjirnes , peixes,, i&c. carne' dfumirto, " ;.: ,, a que me confta fe fulminou por ordensfiecretas i.'e. curada" ao forneiro..,',.,.} . FUM-IFERO , d-j; que lana fotno v. g. Fazer eftrago v. g. a.artelhaxia'fulminouo -. i.i^ inimigo. Caftjgar com rigor. Vieira quantas ajumifiera iea Eneida 9, 19. F U M O , . nfo a humidade , e outras paires vezes havia deter o Sol de Juftia fulminado com leofas , e hterogneas , que o fogo defenvolve, feus raios as rebeldias das noffas ingratidoes. e faz fubir, ao ar em corpo mais ou menes denVieira. Fulminar caftigo , ameaas, <&c. fo. O. vapor denfo',- que fe exala v; gv do FULMINEQ , adj. poet. que tem o brilhar, vinho, do eterco , &c. f. Vaidade,, prefnno. a fora do raio, para fazer os mefmos, eftragos. S Mir. Teqido de fe4; preta, crua ^cjoefe i M. Conq.. 12.- 62,. a dextra. armada de fulmi- traz;por luto , hrriui raro. F0no da terra , minea lana. Eneida 9. 19$. o fulmineo Mnefi- herya molarinha , capnos. Carne defumo, chateo cinada , curada ao forneiro.' F. M. c. 97. F U L M I N O S O , adj. que refpeita ao fulminar. FUMOSO , adj. que lana fumo , e vapf Naufr. de Sepulv. fi. 53., y.. comfulminfa in- condenfado. Vaidofo , prezunofo, rgulhofo. Jujiria: falia -do que quiz imitar os troves, e Barras. Arraes 9. 13. povo cego, efumofi)^^- , raios de Jpiter. , - , eira 4. n. ? i 7 " i 1 . F U L O , ,adj. diz-fe 0 0 . p r e t o , e do mulato F N A M B U L O , m. volantim, ou volte; que no tem a fua* cr bem fixa , mas tirante dor , .0 que faz habilidades , e;equilibr,r.os na a amarello, ou pallido. Barras ,1. fi, 66. cai. 2. maromba, ou..corda. Manuel Bemardes. * F U L V O , adj.. cr,entre roixo , e.amarello", , F U N C O . , . . exercido de faculdades ou amarello toftado , como a dos veados ordi- fificas y. gr as funes vitaes do corpo. De, nariamente. Vaficonc.Npt. nacem os "ndios-huns faculdades, moraes, as funes, e vezes do maalvijfimos , outros mais baos,. outros fiulvos. giftrado. Fefta , ou feftim em cafa, ou no? Ccr dourada v. g. ofiufvo. Leo, <&c. - templos, ' . . , - , . . . I FUMAA , f, fi p-fumo, que fa};do fogp. >!,FUNCE , T, m. Af. embarcao de remo* Vapor de licor forte x que vai k cabea , e F. M. fi. 274* ,, buni fiunce tamanho de huma galeota, FN-

FN

f F U N C H A L , m. campo de funhos. |fobre coifas vas fiz o fundamento d minhas-fek-FUNCHO , m. herva hortcnfe (vulgar de licidades. Eujr. 5. 6. 192,. ,, he grande - engano que ha muitas efpecies ; o manfo he faniculuM', jazer\nenhum pai fundamento deJitb ; pcffoa.em p bravo bypomaratbrum,' ou fixniclm erraticum. fua cafia-"de qtiem o Imperador jaz^ todo jeu fiun Funcbo de porco , peuadano.* Marinho- damento Hift dosillufires Tayorasf. 118. Fa-i creu,, JJeniculum matinumi. . 'r .10 to-y Ou trazao , ou experincia era. que fe fun^ F U N D A 3 fi f/pejiao de,coiro como huma da ;algurn raciocinio , lei;, fentena , 8cc.: 'Soularga fita , curto , de cujos extremos fahem ber afundamento i. e. b o m , e profundamente, atilhos , hum envolve-Te no dedo , o u - m o , o no d'ouvida, nem fuperficialmente. outro aperta-fo entre os: dedos , e affim fo reF U N D A R r , v. at. lanar ps fundamentos , volve , e atira a pedra que eft no coiro. Ar- alicerces. EchTTcat, erigir y. g. ,-, fundar hnca de .moveis , efpecie ideJeftojo. Leo Dejcrp. ma cidade, templo , kofipital. Eftablecer. em Ligadura , ou pea de fofter ,: e cobrir os pei- principio , fato ,- razo , -teftemunho , authori-, tos ufada das mulheres! Caftan. -i. fi. xis. % f- dade v. g. fundando a fiua crena na Eficritfc apecie de capa , ou bainha v. g. para cobrir o fa SMM ;; o feu Juzo , e argumentos nas. expeefcudo. Caftan. L.x.. ^fundas que cobrem os fer- rincias ; a fua thefe, ou affero nos textos cri-ros da lana. Palmeir. i. p. c. 17. e 2,. p: ginaes , &c,' Sondar. V. do Arceb. f. 141. , , fiunda do efcudo. O que alguma coifa funde, [outros fundavo mais o negocio, e dizio. : Funou rende. Alarte f. 1 2 5 . , , denota abundncia, dar'buma vafilha, pr-lhe fundo; Fundar n.,i e boa funda de vinho . e. bom rendimento, e a arvore funda muito i. e. lana- as razes', pro-: ffra. .",._ ;.,:; . >--. fundamente. Affentar como em alicerce , ii FUNDAO , o adto de fundar-, e eri- fundamento. V. do Arceb. L. 6. C .17: ,, buma gir v. g. ... hum edificio , coliegio , cidade , hofipeanba .- -. do altar fiobre quem fundava. Fun-~ pital. -*- ' ". vdar-fe em alguma coija , fazer-fundamento v. g. ,,F U N D A D O , part. paff. de fundar." $ Que ^fundai-vos l agora em coifas do mundo. Eufir. tem por fundamento , e bafo y. g. ,, fundado 5. 2. em virtude Paiva Caf. 5. , Tinha o corao FUNDEAR , v. n. ir ao fundo. Brito , quanem- profunda humildade Fios Sant. fi. 14c. do as baleas. torno a fundear. % Dar fondo coh 1. . Conhecimento fiundado , profundo, no Barros , findava em alguma cabea de areia. ' fuperficial fie a alma efi bem nefte conheci- ( F U N D E I R O , fim. < mento Paiva S. 1. / . 75. Santinhos mal fun- (FUNDIBULARI ,-. f . m : o que atira on dados que ando to^ cufanos com hutnas flores funda. Vieira. de virtudes *ibid. j . 12. FUNDIO , T. fo o ado de fundir metaes. FUNDADOR , fim. ora fi. peffoa que fun- Fabrica de fundir obras de bronze , e ferro, dou,Cidade, T e m p l o , &c, como canhes, finos , &c. Fundio de forja, - FUNDAGEM , borra , p , fedimento he a de ourives em cadinhos. Fundio de forde liquido, no , he a das grandes fundies para finos-, ca- F U N D A M E N T A L , adj, principal, que fer- nhes , ftatas. De clafff-, quando o m t l ve de bafe , cimento , fundamento v. g. os prin- ,fo derrete rodeando o vafo de barro, e ,ararrt, cpios tundamentaes ; as razes fundamentaes da ! Scc. Metal fundido. ' quefio. ^ Lei Jundamental, aquela em que fe I F U N D I D O , part. paff de fundir. Arcontem as convenes entre o Soberano , e a ruinado de bens. Olhos fmdidos , fumidos , enNao , ou povo cerca do ufo dos Direitos covados. Efcola Decurial t. 2. n. 292,. Majeftaticos, e da ordem de fuceeder na fobe- F U N D I D O R , f. m. official que'trabalha era rania. Ribeiro fuz Hifi. fundio. ^ F U N D A M E N T A R , v. at, affegurar , eftabi- '' FUNDILHO , m. pea ds feroulas , a litar v. g. ,, fundamentar a poffe , fundamentar parte dos cales , qu fica entre as pernas por o rafioado em provas de fiao , teftmnhos, ou 'baixo dos tefticulos. textos , e razoes jurdicas. " ' F U N D l N H O y. fundiiho. P. Per. 2. f. 88. F U N D A M E N T O , im cimento, alicerce. F U N D I R , ,v. at. derreter irietaes , fazer obra S Fazer d fundamento, levantar edificio defde d e t o e t l fondido; v. g. ,';'fundir canhes., ejiaos alicerces; Nobiliario. A coifa, o peffoa, lus, finos.."' Render "1?. g. ' a azeitona, o cm que fundamos, ou em que pomos a efpe- vimo fundiu pouco efie dnrto ; afera fundiu bem. rana confiana de confeguir alguma coifa v. g. As -palavras -fundiro- pouco para feu requeMmmm i ri-

FUN

643

FUN

FN

riniento Rarros, efte feu fundamento lhe fundiu^mante , o que he ;igualmente facetado por pouco, Barras Eufi.' 2~. .5. 'fi e. aproveitar, Ter baixo ,3 e por cima , como os brilhantes y. Rojk,, til ', contribuir. Render ,, lhes pde fundir chapa, F U N D U R A , fo o efpao d'alto abaixo,, mais honra.,,ecredito PciivaS.j. f. i7-.* -Fdr< a cja com brados,. gritar inuito Guia de rotura na terra de immenfa fiundura ,, M. Dtfi cfiados. Fundir-fie, rendei ,, dar de ft,, ir abai- Profundidade. Auto do Dia de Auizo. tf. XO), ao fundo com o yzo. Palm p-< 2. . ; Q. Pinto>fi.' 44 3, metidos num, abifmo ,e fiundura de ,; raios, troves, terremotos taes, que parece que penfiamentos. terra fie fiundia ,, ou fie abrira a terra, e fie F N E B R E , adj. que refpeita- a exquias, fo. fundira r ou outro dilvio a alagara Fios Sant. neraes. Orao fnebre ,-- era louvor de algum f. CCXXXV. col. 1. Efoonder-fo para baixo morto,. - Pompa fnebre,. do enterro. Triftej y. g. ,y cptn os annos.. . fundem-je , e -encoyo- melanclico , ou que infpira triftezas v. g, fe os alhos.- Fundir cabedaes j. confumir ,, nefi- o fnebre ciprefie, S-c. ., ta obrafifundiu muito dinheiro ,, Muitos na- F U N E R A L . , m . exquias, enterro, que vios fundidos na carreira da-tffiia > hidos ao fe faz. 1 ,'-.->. fnrido. FUNERALV ," adj. que pertence a enterros, F U N D O , m. a parte inferior do vafo , exquias,- fnebre. Que caufa', traz, ou anonde affenta o liquido; o fundo do rio , ou lei- nuncia morte., Vieira Carta 49. do , 1 : fogo to , lalro , o funda do,mar , do poo , tanque , funeral', ou rogai, onde fe queimavo os morcaverna, cova : j . da,fiftula ; o baixo oppofto tos, Eneida 1.1. 45;. Levar as armas em ftta alto , boca, &c. * Drtar afundo , lanar neral , i. e. com as pontas , e bocas para a no fundo, efi. deitar abaixo. Gron. J., 1. c. 12. terra. , , o fundo do monte Ourem Diar.f. 602,: poFUNTvREO , adf. poet. fnebre., funeral. lo ro , ou rua a fundo i. e. abaixo ', nefte fen- Cam.ofiunereo enterramento. Que pertence a tido he antiq. Cron. do Condeft^ Profundidade, enterros. Eneida n . 2,2,. e osfinnereofbrandes altura v. g. ejle poo tem muito fundo. Dar nas mos acceffos. , , t , funda o navio , -forgfo, lanar ferro , ancorar-fe. FUNESTAS , o acTo de funetar. Dar_ fundo ao- .navio-, meadlo no jundo , a pi- ; F U . N E S T A D O , part. paff. de funetar, que-; Amaral c. 4. e,na c. tfo fiar fiundo aos morF U N E S T A R , v. at. profanar com fangue; tos lanallos ao mar com pezos para irem entriftecer com a morte de algum. Vidra po1ao fondp. ,-|. Metter a pique. Caftan. 5. c. 87. deis cair , e dar queda, .que funefire hum dia to davo fiundo aos inimigos. Achar o'fiundo a alegre os quaes bens todos fiunefta, confiorm\t alguma matria , percebella., compreherrdella acaba o dia da morte ,, hem. Ir ao jundo , ir a pique. O fundo dos F U N E S T O , adj mortal, ou que acompanha negcios-, e matrias, o- principal ,...o mais diffi doena , .accidente , fiymptoma .a. morte y. g il delles. Lobo vr, o fiando, s mentiras do funeftos. Trifte , deplorvel ./'infeliz",' defgramunia . Paiva S; 1. f. 6.. Ir ao fundo, fon-,ado v. g. fucceffo, accidente. Fatal, dar profundar. S Mir:: Metter algum no\ FUNGO-, L m efpecie de epgurnlo , mas fundo,, argumentando , atalh-lo , enle-lo , em- cora diverfa figura , fiungus pulverulentm , fitafe\ bara-lo , convence Io. Arraes %. 1, Fundo do e d huns ps de vermelho efcuro para tingir exercito , a retaguarda, ant- hoje dizemos tantos linhas-, Scc. ha muitas efpecies de fongos, po* de fundo-, i. e. tantos homens formados em fi- ia maior parte so venenofos ; os menos veneleira huns atrai dos- outros y. g. a trs de nofos so os boletos; e os melhores de comer, fiunfto , em 2, fileiras- humas; atras* das outras aqnelles que so cheirofos-, e enxutos. tem muito fiundo, e pouca jrente , &c. O fun- F U N G A R , v. n. fazer fonido , ou ronco dada pintura, os objeitos que fe reprefento fi- forvendo o ar pelos narizes. carem atra^ do principal. .. Mpdernamcnt-e dizem o fiundo ,' o capital , a fuflanca , e faculdades v. FUNGO-, 'fi ra. excrefcencia de carne verme-i g. o fiundo daquella cafia, de huma companhia, lha efponjoa , que nas feridas- da-cabea fahe pelo buraco da fraefura. Cogumelo , vene&c. no fo.FUNDO- , adj. alro profundo. Vieira veia F U N G O S 0 ,. adj. porofo , < efponjofo, a muito fuhd.af'% fi Que fe no entende facilmen- modo do cogumelo; te. C. Rei Seleuco. a volta do mote he tofiunem cwjo F U N I C U L A R , adj. mquina 44 , qm' nem de mergulho a entfndero. Dia- trabalho, ou compoio entro cordas. FU-

FUN
F U N I L , f. m. vafo de vidro, ou metal de boca larga campanada, da figura de hum cone s aveffas , terminado em ponta que fe embebe na boca dos vafos cftreitos , para. fe encherem de liquido , fem fe entornar. Dar alguma^coija medida fiobre o funil , i. e. mais , alm do que he devido , da jufta medida , do prometido, ou efperado. C. Filodemo ato 5. fc. 4 .,-, deu lhe a fortuna fieus gqftos medidos fiobre o fiunl , ,

FUR

jr. famil.

'< FUNILE1RO , fi m. o que faz funis. '" FURACO , m. vento repentino , e im- fi 56. petuofo, que de ordinrio fe move em rodomoi F U R O , m. buraco feito com verruma, ou nhos, he tal a fua violncia , que s vezes fob outro inftrumento agudo. Ser mais hum furo merge navios , arrebata grandes pedras , derriba a riba , fuperior , avantejad : deficer mais hum - cafas, &c. furo , apertar a fivela a baixo no loro , &c. FURADO , part. paff.;de furar. Mal juraF U R O R , m. violncia de qualquer paixo^ do , doena de feitiaria , ou bruxaria. Eufir que cega- a razo. Loucura inquieta. Aco 2. 4. nui impetuofa v. g. das ondas , do vento , da FURADOR , f.-m. inftrumento de ferro , de tormnta. Furor potico , enthufiafmo forte. furar. No jogo do gana perde, chmo-fe fu- FURR1EL v. forriel. radores as cartas menores, FURTA COR , f. feda de furtacr, ou t afeFURO , . m. animalejo , de que os caa- tafurtacr, acatafolad , que faz cambiantes condores uso para caar rapoufas , e coelhos ; en- forme as fnperficies que faz. Furtacres , na trado pelas fus tocas, e fazendo-os fair polas Pint., cambiantes. bocas dellas, onde os caadores tem redes efF U R T A D A M E N T E , adv. a furto , s eftertdidas ; e talvez a ferrando delles , e trazen- condidas.-.#. Lima Ecl. 9 pr olhos furtada-do-os a cima. O entremetido, curiofo que mente averigua, e defcobre o fecreto , e efcondido. FURTADELAS , dizemos adverbialmente . FURAR , v. ar. fazer buraco, com furador, sfiurtadelas furtivamente , a furto de algum, ou inftrumento pontndo. Furaro cs Por- s efcondidas. tuguezes o Oceano ,, abriro , ou franquearo o F U R T A D O , part. paff. de furtar y. Efpaffo por elle. V. do Arceb. joi. 161. col. 2. condido, efeufo , defviado do commum; occulPenetrar com o entendimento. Furar a noite, to , encoberto. Maufinbo fi. 55. v. g. camina Univerfidade, no eftudar nas triftes , ou as nho luz furtada , efcondida como em lan*. 3 horas do coftume noite. terna de furta fogo , ou femelhante artificio cora FURCLA , Anat. y. azilha , e clavi- que apparece mui pequena luz. Pr os olhos culas. furtados , i. e. olhar quando os circunftantes. no T U R F U R A C E O , adj. como farelo. Curvo,, tem os olhos em ns. Eufr. f. 17. v. ,, ver a filhos furtados, o mefmo. hum polme, jurfuraceo. FRIA , T. Fabuiaro os poetas ^ frias F U R T A F O G O , lanterna de furtafogo , a que filhas da noite , alis Diras no Ceo , Eumenides he- feita de forte , que dando-fe huma volta a no Inferno , e Frias na ferra , as quaes atormen- hum cilindro d e l a t a , em cujo meio anda a luz, to aos condenados. Cames Ode 2.. y. o Dicc. da parte delle tapa ,a pafTagem dos raios pelo lujabula. Agitao, violenta caufada no animo me , ou ocnlo com vidraa, da lanterna. r pelas paixes. A grande fora, e agitao, F U R T A R , v. t. tomar o alheio fraudulenou imprefso' das coifas inanimadas v. g. tamente , contra a vontade de feu dono. fiuria das ondas , do vento. Lucena ajuria do tem- Furtar o tempo, eu horas ao fono , no dormir po , eu temporal. Aco defacoftumada , que o devido , e neceffario ao repoufo , e faude. fe faz de repente, por brinco, ou neffe gofto. V. do Arceb. 1. 2. furtar horas ao jeu efido, FURIBUNDO , adj. furiofo afuberba do emprego occupallas em coifas defviadas do em~ imigo furibundo. Cames; defilruo jurbundo afiprego , officio. Retirar y. g. ,, fiurtar o corpo frcpris Varella. ao golpe. B. 1. 1. 11. Furtar o vento fie ha. FURIOSAMENTE , adv. com fria. ' * Eufr. 1, 1. defviar algum do propofito , e inten-

FURIOSO , adj. que tem a alma agitada por grande paixo. Doido juriojo, o que faz bravuras , d pancadas , maltrata-fe , 8cc. Mui violento v. g. fiurioja paixo. Mui adtivo r que faz, muita imprlso v. g. ventofiuriofio ondas , tormnta, 'C. Arraes 4. 2.3. ps de fiui riofios ventos. FURNA , cova foterranea efeura. Bar-i ros fie acolhero a huma furna , que efiava debaixo fdebuns penedos Goes Cron. M- \. p.c. 7'2,. Pantl. d?Aveiro c. 54. princ Moufinha,

HS

646

FUR

FUS

tento ; mudar de prtica dftramente. Furtar /mais groffo em cima onde tem huma roda, e os objeos ao fentiao , fazer com que fe etorve fobre ella hum- ganchinho , onde fe prende a a imprefso ,- ou aco delles. Palmeis 4. p. f. 9. linha. Fufio do vagar , po torneado em efp. a diftancia lhe furtava muitas palavras ; as ras , que entro pela porca que eft aberta, na trevas da noite* que j cahio fiaro-lhe furtando cabea da vara. Fufio do relgio , a pea , onde aos olhos os brincos dio jardim. , Furtar firmas, fe enrola a corda de ao , fe move quando lhe finaes , Talfificallas imitando-as , copiando as. damos corda. Furtar a volta, o caminho , he ir pelo caminho F U S O R I O , adj. obra , de fundio. oppofto encontrar-fe com quem gira para o toFUSTA , embarcao longa, e chata de mar , ou fugir-lhe. Andar a fiurtapaffo , i. e. veia , e remos. Barros , he de hum at dois depreffa. fie , v. g. fiurtar-fie ao vento , maftros , e deporte de at 2,00 toneladas , tem velas Latinas , e ferve de carga , ou na guerra fugir-lhe. y. S Mir. ^ F U R T I V A M E N T E , adv. a furto , s ef- como fe v a cada paffo nos efcritores das coifas condidas, clandeftinamente v. g. cafar furti- da Afia. vamente. FUSTALHA , multido de fuftas. Freire. FUSTO , m. lenaria de linho, ou algoF U R T I V O , adj. feito a furto, s efcondidas v. g^ jornada , fugida ; vihho as do fina, tecida de cordo. embarcaes furtivas ^ e airificadas Freire de- F U S T E , m. drOuriyes') poinho com hum fenfa fiubita , e furtiva v. g. a que he feita de extremo embetumado , no qual fe pego as peas midas , que fo ho de lavrar ao buril. noite , em quan.o o inimigo no d f. delia. F U R T O , m. defvio , e occupao frau- Cavallinho fiufte , i. e. canas , com cabeas fingidulofa da coifa alheia retida contra a vontade das de cavallo. Fufte da coluna, o cano, 011 de feu dono ; a coifa furtada v. g. ,, achou fe corpo , e tronco delia entre a baze, e o. capicom o furto na mo. A furto , adv. s efcon- tei. didas , fem conhecimento , fentimento , ou noF U S T E T E , fi m. po amarello , que ferve ticia y. g. focorro chegado a furto das fentinel- na tinturaria. Pauta dos portos fiecos. las Freire L. 2. fi. IQO. ed. de Gendron : quem F U S T I G A D O , part. paff. de fuftigar: ^arpode j mais peccar a furto dos remorfios, fienlo telharia. Couto 7. 4. 7. os que tem a confidencia cauterizada , e de todo em FUSTIGAR , v. at. aoitar cora vara; abortodo amortecida ': pr os olhos a furta de algum, doar aoutar , e fiufiigar com varas ,, Fios Sm. i. e. fera que elle veja que olhamos ; gozar a pag. LXXVIU, Caftigar com guerra. M. Luf. fiurto , i. e. s efcondidas , e com temor de fer Fuftigar com a artelharia , varejar. Cajian. achado , e defcoberto. Eufir. 5. 9. cazar a fur- L. 2. /". 156. to , i. e. clandeftinamente. Haver filhos a fiur- F U T I L , adj. frivola , de pouca onfequencia, to. Nobiliar. fi. ^285. ^ fem fora v. g. ,, razoes , defeulpas F U R U N C U L O v. fruncul. F U T I L I D A D E , f. falta de for*., inconFUSA , huma nota , ou final da mufica, fiftencia , das razes-, fundamentos , e provas frihe figura que tem hum o fobre huma haftezi- volas. nha perpendicular. F U T U R I D A D E , a qualidade de fer. fuFUSCO , adj. efcuro , tirante a negro. turo. T e m p o , fucceffo por vir, futuro. b Trifte. F U T U R O , adj. que tem de fer v. g. qtm FUSEIRO , m. o mecnico que faz fo- foge a males futuros. O que no exiftiu , nem. fos. exifte, mas ha de exiftir. FSELLOS , m. pos rolios, que foliem F U T U R O , m. o tempo que ha de vir. as duas rodas do carrete parallelas ; nelles fo en- Barr. D. 1. prol. em o futuro. t. Gram. vagraso , ou endento os dentes de outra roda. riao do modo verbal , pela qual fe refere a F U S I L , e deriv. v. fuzil. hum tempo por vir , a exiftencia-do attributo FUSO , m. pea de-po rolia groffa na verbal v. g. amar , i. e. o fer amante ha de bafe , que vem afinando-fe , e adelgaando-fe competir-lhe em o futuro. para cima ; alguns tem huma ponta de forro com FUZADA , golpe com o fufo. Hum corte .efpiral at ponta , e outros cabecinha nel- fofo cheio. la; defte inftrumento uso as mulheres para torF U Z S O , m. o derreter, ou derreter-fe, cer o fio , que fio , e enrol-lo nelle at fa- e Jazer-fe fluido o m e t a l , a cera. Fogo- de fuzer certa groffura.. O fiufib de torcer linhas, he zo/xo intenfo que pde derreter, e fundir metaes. FU-

FUZ
f

GAB

6AJJ

: FUZELA," do Braso , pea a modo de Alberns , capote de mangas, e capuz. Fazer fofo. randes gabes, prometter largo , o que fo no. F U Z I L , f . m . ;atgola , ou malha de que conf-. a de dar. Fufir. 1 . 5 . to as cadeias de metal. Pea de ao , feridor, GABAR , v. at. louvar, elogiar. Lobo ,,*ga-* que ferve de feriria oedrneira para tirar lume, bafo-me de valente,, fie, louvar-fo; jactar-*, feita como hum fufl de cadeia chato. Fazer fe de partes que fo no poffuem ; ou das que fo fuzis no navio , queimar huma pouca de plvo- poffuem V. do Arceb. 1. 1 por iffo no ha quem ra noite para com alavareda fe reconhecerem fie gabe de filhos amigos os navios. Britto Rela. da Viagem do Brafil. GABELLA , direito de 9 toftes, que", Argola de ferro , com que o carpnteiro fegura o deppfita na Chancellaria , quem agrava de alguferro da enxo ao feu cabo. O claro que fe ma fentena.. faz nas nuvens inflammando-fe a. matria ele- - G A B I N R D O , m. efpecie de gabo, ou ctrica. . famarra , com mangas perdidas. . FUZIL , adj. (devolat.') pennas fuzis so GABINETE , m. camarim, ji Apofent 1 as maiores , que efto nos cotos das azas do fal- do Principe , ou cafa de confelho d'Eftado , ou * co , ou outra ave : v. tefouras. Privado. Vieira. fi O confelho Privado , ou de -, FUZILO , m. o ferro , com que fe pren- Eftado fobre coifas Polticas. G A B I O N A D A , fi de fortif. ordem, ou.fi-: de a fiyela' na correia interior. . F U Z I L A R , v. n. jnflammar- fe a matria cle- leira de ceftes cheios de terra , para' cobrir os cTrica nas nuvens , relampaguear.; Vieira o fufilar trabalhadores do fogo do inimigo. dos relmpagos , Dar claro v.g. o fuzilar GABO , m. louvor , elogio. S Mir. e ' dos mofqfietes. Port. Reft. Fazer fuzis nuticos. Arrdes Ded. JacTaneia. Eufr. 2,. 1, Ameaar como o fuzil ameaa com raio , - GABOLAS, c. peffoa que fe gaba , ou jaou eftrago , que fe fegue inflamma.o da ma- ta ; jaranciofa. B. P. t. vulg. tria elecTrica das. nuvens ,, a nuvem da defgraGABRITO , m. huma forte de rede d e a que ha tanto me fuzila. pefcar. Orden. 5. 8&V 86., GACHO , m. ajunta do pefcoo do boi , FY. mais prxima cabea , onde affenta a canga ; [enjoujo dizem alguns. " , F.YSIGA , FYSICO v. os etymologiftas , que- \, GADAMECIM y.. -guadamecins. rem Phyfica , e Phyfico como Te o noffo fi no GADANHA , f. v, gadanho , garra , ou reprefentaffc o < > j Grego , tambm como o ph dos fouce a -gadanha da Morte Freire Elyfios 2.7. e 22,6. latinos. GADANHO , m, (do Hefipanholguadana,}, fouce roadoura ; ufa-fe no famil. por dedos., garra ;, fazer gadanhos i. e. molras de pr , m. a fexta letra do Alfabeto Portuguez, medo. Eufr. 1. 1. ,, nada temer por mais gadaonde tem dois ufos ; .porque antesi do e, nhos que lhe faa a razo , para o defviar , <-c> e i foa como a cortfoante ou j : antes do a , " GADELHA y. guedelha. O, u , e antes do c e i precedidos de u , foa GADO , m. osanimaes , que fe crio para forte, e mui diverfo como v. g. gata,-gorra, a lavoura, fervio , e fulento. famil. o gado gumena , guerra , guitarra outras vezes o u pre- feminino, oumafculino, . e. as peffoas do fexpi cedente foa por fi, como em Gualberto ,.jGml- maculino , ou feminil, teira, Guadamecim , aguada , e com ifto ainda GAFA , ( do Provena gafa , croque ) fe aumenta a difficuldade de aprender a ler. efpecie d gancho , com que fe.-pux.wa a corda GAANA , ^anr. ganncia: ,, filho de da bfta , para a armar , mertendo-a na noz. gaana baftardo , efpurio , ou adulterino. No- Trazer alguma coifa. fiem gafias, . e. fem fora nem violncia^ Cames Filodemo. biliar. G A F A D O , part. paff.. de gafar. GABADINHO , adj. fam. que anda na moGAFANHOTO , m. infecto vulgar, que da , ehe mais afamdo v. g. pregador GABADOR , m. o que gaba , louva. Ja- tem afs ,. e dois ^ps- longos , com que d grandes faltos , anda nas Tearas. ctanciofo. Eufir.: 2. 2. 58 v. G A F A R , vfoat. tirar.,, puxar, arrebatar alguGABAO , m. o que gaba ,. louva., Arraes * ip. fiamos grandes gabes das coifias baixas. ma coifa com a gafa ; e no fi com as mos , ou gar-

64S

GAF

GAI

GAJE y. gage do Francez gage,' Palmeir, r. garras.. D. Fr. Man. Cartas. Gafar a pela', n jogo , no a lanar com a mo aberta ; mas p. c. 2.0. efeteve gaje ep, 2, c. 162,. GAI FONAS , fi, pur. pleb. efgares, carefi-la algum tempo no concavo da nio. Prefies , -- %%\. como pela me gaja . , Gafi ar-fie-de fiar-retas. ma , cobrir-fe delia. % Gafiarfe a azeitona, cair GAIO , adj. alegre, verde gaio, L e. vivo , que tem rodda arvore , molle, e feita em papas, %'^fie , en alegre. B. Clarim. Cavallo moinho fobre o corao. cher-fe de lepra , fazer-fe gafo. G A I O L A , priso movei feita de canas, GAFARIA , antiq. hofpital de Jeprofos. ou varetas , cora grades de jhco, ou arame, Goes ; e Orden. GAFEIRA , fama leprofa, ou lepra, em que. fe fecho as aves. - G A I O L E I R O , m. o que faz gaiolas. que d nos animaes, e nos homens: . GAFEM v. gfe.ra. Fios Saht.fi. 175. col. 1. G A I P E I R O , adj. do Minho, amigo derivas. f, sas de toda gafem de peecados ,, GAIPO , m. do Minho, efdea de uvas,1 GAITA , affobio , com buracos , pequeG A F O ' , adj. leprofo de lepra , que corroe o corpo , e faz encolher os mufeulos , e ficarem os no. Algumas ha em que o Vento fe lhe codedos como as garras da ave de rapina. Azei- munica 'de hum folie, chamados por iffp gaitas tona gafa, a que com as nevoas engelha , ecai. de folie , ufadas entre gente ruftica. Tomar al Noffas almas gafas de peecados Fios Sant.gum com gaita, engan-lo , e #enc-lo com coi: fa de pouco valor, como as gaitas , com" que f. 175. col. 1. G A F A ' 0 , m. hum jogo de parar aos da- fo enganavo os brbaros da Cofta d'Afric para os fazerem eferavos. B. Lima Cana 2^. dos, GAGATA , huma pedra betuminofa. Eufr. 1. 1, Ulifipo fi. 142. v. - Efiar de gaita, i. e. alegre. Gaita da lampreia z parte onde Infiul. G A G E , m. a coifa que fo d em penhor ; tem os buracos , e a mais gulofa, daqui a fraze, nos duellos antigos era uual lanar huma luva fiabe como gaitas. Tocar a gaita vulg. embeenfanguentada em final de defafio, o mandar bedar-fe. alguma pea como huma efpada , Scc. Palmeir GAITADA , toque de gaita. 1. p. c. jjo ; ep. 2, c. 12 2 . , , e logo paffro ga- G A I T E A R , v. n.-tocar gaita. Gaitear-fe, ges~do defiafia B. Clarim, c. 65. fi 12.2. Cron. enfeitar fe com garridice. jP. 1. por Leo c. t.6-; .daqui ,, lanar o gag,, G A I T I R O , fo m, o que toca gafoav Wj. fignificar^ defafiar. Ulifipo fi. 88 v. A. 2. fc. 2, ,, Alegre.- Veftido de cores alegres, e, varias. por d c aqulla1 palha lano o gage. Soldo , D. Fr. Manuel. Brincalho , divertido; Eufr. falario, foldada. Leio Cron. Afi. 4. fi. 174. edi. 1. ? , , fiou j velha para gaiteira. de 1774. M. Lufi. 5; / , 24 : e 62. P. Pereira L. GA1VA v. gaiva , 'corrupto do Hefipanhol 1. c. 9. 44. gavia GAGEIRO , m. o marinheiro que. vai GAIVSO , m. efpecie de andorinha maior, gvea para efpreitar ao longe as embarcaes , que as ordinrias, (Cypfels) "' ' - ' lt' '-, ou coftas. adj. Vinho gageiro , o que "fobe G AI VOTA , ave aqutica gavia <c. cabea. G A I V O T S O , ra. ave como gaivota, mas GGO , adj. aquelle aqum a falia fo pega maior, da Afia. de ordinrio ; e pronuncia interrompidamente paGALA , hum eftofo de la , fino , e Iufrado em alguma filaba trofo quando lhe cai a felpa. Vefiido de gala, GAGOSA , levar o bdllo gagofi a , no i. e. de feita , em veftidos ricos , e d ceremojS g* nn Io o p quando todos pfsao v. g nia-. ' Dia de gala, o em que fe vai Corte no trinta e hum. veftido de maior luftre. G r a a , garbo. VidGAGUEJAR , v. n. pronunciar como o gago. ra para maior gala do myfterio. Fallar fem certeza , nem conhecimento das GALADO , e deriv. v, gallado. coifas , e hefitando , no que fe fabe mal, GALAGALA , hum betume , com que GAGUEIRA , defeito na pronuncia do na Afia fo unto -os n-avios para lhes vedar a gago. agua, e impedir a criao do gufano. GAGUEZ , gagueira. Cardofo. GALAN , adj'. ou ubft. v. galante. -: GAI v. gaio, B. Clarim. GALANGA , planta medicinal , cuja raiz GAjA y. gage. Pinto Per. L. 1. c. 9- Cron. '\e cheirofa , e fe ufa na Medicina vem da China, 2- 1. cap. 2,6. e Jaua galanga maior.,, egalanga minor. PharGAmacop.

GAL
1

GAL

649

G A L A N I C E , o garbo do galan , ou ga GALE , embarcao debaixo bordo, Iante. Chagas. que anda a vela , c remos, com 15 at trinta G A L A N T E , eadj. fujeito namorado, que remos por banda a.cada hum dos quaes correfcorteja damas, e as galanteia, antigamente era ponde hum banco Com 4 ou 5 remeiros, que termo honefto. Refiende Cron. jF. 2. cap. 121. so os galeotes , ou forados das gals , leva hum. Lobo. Eufir. O homem polido , graciofo , canho grande chamado de cuxia , e outros poubem pofto , e concertado nos trajos. Coifa bem cos menores. Ccndmat a gals , i. e. ao ferornada , elegante v. g. dito. Refiende Cron. cit. vio de remar nellas-; hoje que no ha gals ,. c. 125. tendas borladas, e mui galantes. Bem he commutado em fervio de obras pblicas. feito. Cron. cit. cap. 12,1. galante eficara- t. dTmpreffor ; pea de taboa em que o compofitor mette as-fetras diftribuidas em regras anmua. GALANTEAR , v. at. fervir damas por me- tes de dividir as paginas na rama de ferro. recer o feu amor. Dizer galantarias. GALEA , f. capacete - de coiro. Severim ' GALANTEMENTE , adv. com galantaria , Not.. D. 2. 17. .graa. Com bom concerto, e atavio louo. GALEAA , -' d. gal grande de 5 raaftros, GALANTEO , m. (ou antes galanteyo) as que leva 20 canhes , e tem lugar na popa para palavras , e aces , o adorno , enfeites, geftos, muitos fofileiros. Barros."' com que o galante ferve a dama , e tenta conGALEO-, m. navio d'alto bordo , de carfeguir a fua graa , e favor , ou as mulheres fa- ga , ou de guerra; galees d?alto bordo , por exzem por namorados homens , Tendo namoradias. cellencia , so as nos de guerra v.g. .GeGALANTERIA , o galantear, e fervir neral da armada dos galees cValto bordo damas por amor honefto ; ou deshonefto. Eufir. G A L E A R , v. n. trajar, e romper galas^ l. 6. Diferio nas palavras. % Aceio, alinho GALEOTA , gal de dois maftros , e de adorno , e boa compofio no trajar, e em al- alguns canhes pequenos , tem 16 ou 20 remos por banda , e em cada banco hum f reguma obra. -> GALO, m. cairei de fio de linho, feda, meiro. ou de prata, ou oiro, ou la. Tranco que o GALEOTE , m. galeota. Lopes Cron. J* cavallo d , ou falto levantando as-mos. 1. p. 1. c. i n . antiq. Forado das gals-. NoGALAPAGO , m. doena dos cafcos da biliar. Hum veftido de Inverno , antigo , talbefta, por pancada, ou topada entre o pello, e vez como as capas , ou bedens dos galeotes. Lobo. o cafco. G A L E ' R A , carro grande de tranfporte , GALAR v. galear, e gallar. e carga , de 4 rodas com dez ou doze beftas , GALARDO , m. remunerao, prmio. que de ordinrio vai coberto com rama , ou caLobo. niada por cirna. Huma forte de navios peGALARDOADOR , m. o que galardoa. quenos de 2 maftros. GALARDOAR 3 v. at. premiar , remunerar. GALERIA , lano do edificio ao compriPalm. p. 2. c. 2. galardoar teu trabalho. do coberto , e foftido fobre columnas , ou com GALARIA v. galeria. muitas janellas. na Fort. o trabalho que fazem GALARIM , m. parar ao galarim no jogo, os cerca dores no foffo de alguma praa para i, e. parar o dobro do que fe perdeu na mo chegarem ao p da muralha com os mineiros deantecedente, e fe ainda fe perdeu outra vez pa- fendidos da efpingarderia inimiga. 'Exame de Arrar o qudruplo, e affim dobrando fempre a pa- tilheiros.' rada. G A L E R N O , m. vento nordefte, a que no Mediterrneo chamo grego , ou greco. GALASIA, fraude. Cardofo Diccion. G A L A T R I S C A , ou GALATRISTA v.GalG A L E R N O , adj. brando , frefco , diz-fe dos licrifta. y ventos , em efpecial do galerno. Naufr. de SeGALXIA, y. Via Ladea. Vieira. pulv. c. 5. fi. 56 v. frefco v. g. mofirando-fie GALBANO , m. planta de queTe tira a galerno , e favorvel o vento gomma do mefmo nome por inciso. Galbanum GALERO , m. efpecie de barrete de pelle i. Farmacop. da feio de elmo. poet. He o chapeo de MerGALDROPE , m. cabo , que prende no crio , Bellona , &c. Uliffea 1, 2.7. GALFARRO , adj. (desafia, gafar) o ladro extremo da cana do leme dando huma volta , e nas duas amuradas , para que fo poffa governar arrebatador. B. P. Aguafil , alcaide , agarrador. Chul. melhor quando o mar, e vento so fortes. Nnnn GA-

GALHO F E I R O , m. o vagabundo , ocioGALGA , a fmea do galgo. M defo que leva vida alegre. Que anda. em gabaixo do lagar. Galga de paredes, v. galgar. Galgas de pedras , so pedras grandes que fo lhofas ; brincalho. G A L H U D O , m. hum peixe de Cefmbra folto do alto do monte para virem rodando, e tombando , talvez para combater o inimigo , deite nome, Forricoco , gato pingado.. G A L I L E ' , antiq. cemeterio murado para que vem fubindo. Caflan. L. 2. fi. 172. P. P. 1. c. 7. Barros 2. D. fi. 184, e tomar galga a peffoas nobres , que antigamente havia nos Conpedra fiolta , he ganhar impero, e accelerar-fe. ventos dos Beneditinos. (GALLACRISTA. Curvo. Barros .f. 26$. F o m e , palavra chula. Ulifipo (GALLICRISTA , f. 26 v. (GALLOCRISTA , herva de muitas foGALGADO , part. paff. de galgar. lhas femelhantes crifta do gallo. (crifta *.)] G A L G A R , v. at. galgar huma regoa , lavrGALLADO , parr. paff. de gallar. la de forte , que fique bem direita , para reguGALLADURA , ponto branco , que fe lar bem as linhas. Galgar a parede , acabar algum lano por igual, e fom altibaixos , pelo v pegado gema do ovo fecundado pelo gallo. GALLAR , v. at. cobrir o gallo a gallinha. alto delia , arremat-la por igual. GALLEGADA , multido de galiegos. $ GALGAX , adj. da feio do galgo , magro , D i t o , ou aco prpria de galiegos. e efguio , pernalto como o galgo. GALLEGO , uva gallego , efpecie dellas. G A L G O , m. co de caa, pernalto, efGALLICADO , part. paff. de gallicar. guio , de focinho longo , mui corredor. G A L L I C A N T O , m. defde o gallicanto GALGUEIRA , cova comprida para fo at hora de vefpora , i. e. defde a hora em que encher d'agua, GALHA , excrefcencia do carvalho de le- o gallo canta pela madrugada. Mamllo de Fr. vante produzida na fua cafca picada por algum Marcos j . 98 v : Fios Sant. p. 2. c. XX. col. infecto , da extravafao de feus fuccos ; 'fce re- 1. meia noite, ao gallicanto vi vir os mondonda como huma noz , ou avela , a foa tin- eebos GALLICAR , v. at. pegar o mal Francez, tura mifturada com caparofa faz tinta preta. GALHARDA , dana antiga , e a mufi- ou venereo. GALLI CO , m. mal Francez , ou veneca , a cujo fom fe danava a tal dana. reo. GALHARDAMENTE , adj. com galhardia. GALLICO , adj. da natureza do gallico. G A L H A R D E T E , m. bandeirinha farpada GALLINHA , femca do gallo. que fe pe por adorno , 01a para fazer finaes no G A L L I N H A , eftcrco das gallinhas. alto dos maftros dos navios : uzou-fo tambm nos exrcitos. Cron. de Cifter l. 2,. c. 2.. fi. 125. B. Per. v. col.. 1. ganharo-fie muitos pendes , e ga- GALLINHEIRO , m. cafa onde fe recolhera galiinhas. O que cria , ou vende galliIhardetes. GALHARDIA , valor , animo , bravu- nhas. GALLINHOLA , efpecie de gallinha ra. Cron. de Cifter l. 2,. c. 2. Bizarria. brava , de carne faborofa , (rujticola) GALHARDO , adj. bizarro , bem feito, elegante. Esforado , briofo , animofo y. g. GALLO , m. o macho da gallinha , ave de penna cafeira, e bem conhecida. Hum peixe galharda refoluo na guerra. GALHETA , vafo de vidro , ou metal defte n o m e , (jaber babri , zeus~) Tumor fem em que fe traz vinho , para o fervio das mif- fangue procedido de alguma pancada. Gaito das trevas , a vella do m e i o , e mais alta do fas , ou azeite , e vinagre para o das mezas. GALHO , m. ramo em que ha muitos fru- candieiro que fica acefa , e fe leva por ultimo, da rom, hutos v. g.,, hum galho de laranjas , de uvas , &c. no fim do officio de trevas. ma ferie de bagos. Gallo do reogio v. guarGALHOFA , f. feftim". Funo alegre davolante. de brinco. Vida folgasa. G A L H O F A R I A , vadiao. Albuq. 1. G A L O N A D O v. agaloado. 45. diz aos Capites da fua frota que o no G A L O C H A , fi efpecie de chinela, quefe querio ajudar no trabalho da guerra que fiofi-cala por cima do fapato , para efte fe no refem galhofaria das prezas. pafar de humidade. Sorte de pregos ufados na , GALHOFEAR , v. n. vadiar, levar vida fol- conftruco nutica. A vara , que nafce do engada , e alegre , e airada. xerto. GAL-

6$o

GAL

GAL

GAL

GAN

6gi

..GALOPAR v. galopear. Elegiada f. $$ v, contrario de ganhar por mais, como he ordinario. . w 'ds ondas galopando em tormnta. GALOPEAR , v. n. paffar hum galope; dar GANCARES , ra. pi. nas terras de Salfete, huma carreira a cavallo. so os arroteadores de terras , os que' ncanaro GALRAR y. galrejar. rios ; que contribuem com donativos, e ferviGALREJADOR, m. o que galra. os a el-Rei em cafos de pblica necefidade. GALREJAR., v. n. grrir. Cardofo. GAN CARIA , junta dos gancares conGALVETA , embarcao ufada na Afia vocados. pequena , e leve. Freire. GANAR, v. n. ant. ganhar , lucrar. - GAMA, a fmea do gamo. GANCHINHO, m. dim. de gancho. GAMO , m. v. games herva. Jogo de GANCHO , m. ponta de ferro curva entabolas em tabuleiro, e dados. xerida em hafte , ou pregada pelo efpigO. 5 . GAMARRA ; cabo que fe ata da filha Lucro meretricio, O lucro , ou ganho do'offi"da -befh. ao bocal , ou cabeo para lhe ter cial em horas - furtadas , ou efcufas. Prefiente , o rofto baixo. de gancho , o que fe d com efpera de retorno GAMBERRIA , pleb. armar a gamber- melhorado. ria, i. e. cambap para fazer cair. GANHORRA , hafte com gancho de .GAMBOA , marmello mollar, rsais do- que uso os barqueiros para atracar. ce e macio , que os de outra efpecie. Gamboas GANCHOSO , adj. retorcido, e curvo como so azeiros, que fe fazem dentro na agua on- o gancho. Naufr. de Sep. 9. f. 196 a gande fe toma o peixe. H. Naut. I. 142. y. am- chofia rez i. e. que tem cornos como ganboa. * chos. GAMBOTA , arco de madeira , fobre GANDA, y. Rhinoctrote. Barros. que fe formo as abbedas, e fo confervo de- ,. GANDARA , no Mondego , so as praias pois de fechadas at fe foldarem bem. que deixa defcobertas , quando vai mui fangraGAMELLA , fi vafo de po como algui- do , ou em geral terra areienta, e efteril , que dar, ou concavo por igual em redondo para ba- mal d tojaes , &c. nhos , ou lavar o corpo ; para dar de beber s GANDARES , m. pi. pannos da ndia rifbeftas , &c. cados de azul. GAMENtTO ,.adj. chulo, o galante "que fe G A N D A Y A , f. lavagem do lixo, que fe atavia para namorar. C. Filodemo moo game- deita fora , para fe achar o que talvez vai perttbo ,,: Eujr. 2. 4, e 6. dido nelle. f. Vida ociofa de birbantes. GAMMA , Muf. taboada, ou efcala , GANDAYEIRO, m. o que vive de andar pela, qual fe enfino entoaes , da Mufica. gandaia , lavando lixo. GAMMO , m. efpecie de veado, que tem GANDRA , fi y. gandara , charneca. os cornos efpalmados , e he ligciriflimo na carGANGA , huma efpecie de aves palufreira. tres , perdiz paluftre. Gangas , hum certo nGAMMOES , ou mero de pontos no jogo dos centos. Ganga , GAMMONITOS , m. pi. planta , alis tecido de algodo loiro , azul, ou preto que fe traz da Afia. afphodelo. B. P. GANGLIO , ou GNGLIO , m. CiGAMOTE, fim. vafo de po ufado no navio para os efgotar da agua que fizero. Ama- rurg. tumor , que procede de nervo torcido. GANGOSO, adj. fanhofo. ral 8. GANGRENA , principio de corrupo GANA , vulgar, vontade, fome. GANNCIA , ganho ;-lucro. Filho nas feridas , e partes do corpo , que as vai amorde v. gaana, baftardo. Carta de Guia de ca- tecendo. GANGRENAR , v. n. ou GANGRENARjados. . GANANCIOSO , adj. lucrofo , que d ga- SE , comear a corromper-fe , e a perder o fennho. timento alguma parte do corpo. 1 GANHADEIRO , adj. que ganha , lucra GANAPO , m. o que vive do feu jornal, e trabalho. Paiva Serm. 1. / . 67. v. Reprefien- GANHADIA , v. ganncia. GANHADOR, m. o que fica de ganho nr> ta Rei, fiendo hum ganapo ,, jogo. Auto do Dia de ^juizo. T. d?Agora 1. / . GANAPERDE , m. jogo de cartas, ou da2 1 3 . . mas em que ganha o que faz menos pontos, ao Nnnn ii GA-

GARAJXO , m. ave martima, que* appaGANHO , L m . o jornaleiro, que por feff falario cultiva ^os campos , e guarda gado , e rece na Coita de Guin junto linha. GARALHADA v. gralhada e deriv. acompanha feu amo.' Homem v i l , da pleGARAMUFO , adj. chulo: principiante, no. be , mechanico. Crn. de D. Pedro i. GANHAR , v. t. lucrar, adquirir com pro- vato. GARANHO , m. pai dfeguas. fig. O veito., e .aumento do capital. Ganhar glofrafcario , putanheiro que requebra muitas muria , nome, reputao. Vencer v. g. a delheres. manda, batalha. Contrair v.g. ,, ganhar doGARANJO , ra. chulo; homem defcomena. . Ganhar a vontade de algum Eufir. 2. 3, Apoffar-fe v. -g. ganhar Cidade , praa paTadamente- grande. t a jora dlarmas , e algum pojio , ou paffo que elle G A R A N T E , c. a peffoa, que afiana gaoccupava. -.a efipada do contrario , deform-lo rantindo y. garantir. G A R A N T I A , pato entre o garante, efgrimindo. Ganhar , tomar por fora v. g. o eficudo , a efipada ao contrario rendido. Ga-e o garantido, a obrigao que delle refulta. G A R A N T I D O , part. paff. de garantir. nhar terra , ir entrando mais e mais por elG A R A N T I R , y. at. obrigar-fe:, fazerTe refla. Tempo , apreffar-fe por o no perder. Confeguir v. g. perdoes, indulgncias. ponfavel peia obfervancia de algum tratado , pela, Chegar v. g. o fogo ganhou o alto da cafia. confervao de alguns, eftados,, e poffeses, fu O barlavento de outro navio, pr-fe a bar- jeitando fe a recompenfar a falta que hover por la,vento. Ganhar p n mar, ou rio, tomar p , culpa do garante.. Trat. impreffo em 1712.. GARAPA ,. bebida feita de calda, oupqder fofter-fe em p .fobre o lalro e fora d V melao com agua , e limo no Brafil. m gua a cabea. S Mir. ; G A R A T U J A , letra mal feita , garabnG A N H O . , fn.. o 'lucro proveito de traba. . lho , obra , ou commercio , deduzido o capital, lhas ,. grego ti ns. GARATUSA ., fo no jogo do Xlindron dar ou defpezas , , q u e poferamos, Lucro; , uftra V- g-, dar dinheiro a. ganho Caflan. 3. j . garatufa , he defcartar-Te a rei o dos Teus trunfos , fem fervir com carta alguma. Fraude, 179GANIDO , m. a voz. aguda do co do- engano. B. P.. rido. GARAVANO , m. pea de po dentada GANIR , v.. n. dar ganidos y. g. 1o co com qUe fe limpo .os trigos na eira% GARAVANSELO v. efparavo. ejpancado. , Gane a rapofia.' G A R A V A T O , m. gancho V. g. de colhei? GANINFA , fi alquerevia, manto de efcra-vos. ,: fruta. Arte de Furtar c. 57. Afa de ferro com GANIZES , m, pi. peas de jogar o cu- duas cadeias chamadas de garavdto , que fe pencarne , feitas de hum offinho da junta da perna dura nas hafles dos mancebos. , ou em pregos do boi , ou carneiro. na parede; Garavatos fiecos, lenha mida,- v.GANOGA , hum peixe alim chamado. gravetos". GANSAR v. ganar. G A R A V I M , f. m. toucado antigo, era cW GANSO-, m. adem v. fa. fie retroz com lavores de fio de ouro,, &c. e GANTA , medida de Malaca 7 gantas com renda na dianteira. .fazem hum alqueire Portuguez. GARAYOS , fi m. aves martimas, que fe G A N T A S , L m . Afiat. vifitador. vem.na,derrota da ndia. , < G A N Z ' P E , Bi. furo de , he o que fie GARBQ , f. m. graa, bizarria, bom modo fiaz nas taboas,, para encaixar nellas, outra/pea, no fallar, , e obrar. ; Gentileza-no andar,' emede'forte, que os lados do encaixe vpfe apertan- ndo do corpo , e membros. Bom ar com que do da baze para cima- afftm como a baze de fe agafalha , -ou faz algum beneficio.. hum tringulo ifioceles com fiem lados interiorGARA 3 ave aqutica de rapina , ha mente. garas reaes , arfiea '<e; e gajra-s ribeirinhas, arG A R A B U L H A , fo embrulhada, conluio, deola , olhos de gara , i. e.. verdes tirando* confuso. Leo-. f... Homem embrulhador > en- a -azues. > Tomar,,a gara no r , fig; fazer genredador. Letra mal feita , gregotins que, fo tilezas-, -maravilhas^ Eufr. 2,. 9. > no lem. G A R q O , ra. rhancebo , rapaz. D. Frath\ GARABULHENTQ;, adj. de 'fuperficie efui- Ml. Ulifipo fi. "249. v. ou 250. gentil garo. hrofa", com altibaixos. G A R C E I R O , ndfi fiakom._, que mata grast GAR-

6$i

GAN

GAR

GAR

653

. GARO , adj. zarco de olhos gros' G A R T J A N T O I C E , gula l u x o , nas mezas. S Miranda. .<; Leo Orig. f. 56. i. e. azues esbranquiados. GARO A , fi de garo, rapaza, rapariGAPvGAREJAR , v. n. lavar a garganta fo tendo nella o liquido com o ar que moderadaga , moa. Aulegraj. j . 175. GAPXTA , gara baftarda, no real; mente fe impelle pelo gargalo , rPu trache. outros dizem que he gara nova. G A R G A R E J O , remdio liquido para fe garGARBTNGO del-Rei, nas Leis Gothicas, he garejar. -. O gargarejar. G A R I T E I R O , m. o que d cafa de jogo Defembargador del-Rei M- luf. GARLA , a perdiz , que anda ao cio. v. guariteiro. GARFADA , fi a poro que fo toma de -. G A R I T O , ,m. ant. cafa de jogo. huma vez com o garfo,. .. ^ 1 G A R L I N D E ' 0 ' , m. naut. pea de ferro GARFILHA , foi.'orla da moeda , meda- encaxada. na ponta do maftro , pela quaTfeenfia o maftaro. .- . .. ;> ,: "l-, . lha, junto qual vai a letra , infcripo. GARLOPA , ' de- Carpnt;" inftrumento G A E F O , f.'Nm. inftrumento de dois ou mais dentes em que fo enfia a comida , he de metal , de li.mpar a madeira tirando-lhe s ultimas apaou de outra matria dura. Inftrumento de que ras , e fazendo-a 'bem liza. ufavo -os tiranos para rafgar a carne dos mrti- . G A RN ACH A , f . f . b e c f t de Dezembargares. na Agric., ramo novo que fo enxerta. dor. Entre, rufticos.; chuva -de"pedra. ...; : o Garfo de gente , huns poucos de foldados. Barros, - GARNEAR , v. .at. de. Brunidor i-brunir, ow repartir aarmada em garfos ,, P. P, L. 1. C. alizar o coiro com a maceta... '" 1G A R O T I L y o alto da vela do-navio , onde ip. / ' , : -.- - i. , GARGALHADA , gargalhada de rifo , efto huns ilhs que fe fixo nas vergas corai os envergues. '- . ' i rifada forte , e defcompofta. GAROUPA , peixe corno o enxarroco, ,- GARGALHO , m. efcarro groffo , que fo feno que he vermelho. y. Garupa. kna com dffic.uldade. ! GARGALO , rafo, colo , ou pefcoo 1GARO,UPE'S v. gurups. , J GARRA , as unhas d* aves de rapilongo de alguns vafos vv gt: alambiques , garrafas, ,A psrte da.garganta por onde fai a voz. na ," e das [feras como= o leo., tigre. Garras Lobo. En tirada ,-ou porta eftreita. Guia de C- do cavallo., o.'pello*' longo , que nafce a redor da junta > das nos , ou ps. ; A parxe^ do coiro. fiados. */- .- ' GARGANTA , pefcoo , colo que une que cobria os ps do animal ^ e as pernas, que a cabea ao tronco, lem dois canaes, hum que os artiftas que irabalh em coito , corta, dei--, leva alimento ao eftomago , outro por onde a Ias fo faz colla forte.' voz fai icncanada do pulmo. ; . O-canal da ^ G A R R A C I C O , , -m. ave Brafilica , que garganta. Todo o peito davmuher , com a !vive de mel-,-e orvalho. 1 Cron. da Comp., GARRAFA , botelh ,.'yafo de vidro begarganta. . Voz v. g. ,,tem boa garganta. >.-/' -, ?< -! '-' l Paffo eftrito,.entre vailadas;; montes ; a- bo- judo , orn gargalo. ca , ou paffo eftrito do rio , p o r t o , barra, . G A R R A F A L , , .adj. gnja--*- i. e. grande'', mar. Vieira ,.e Lucena, Paffos de garganta , o e maior que a ordinria.., . ,t gargantear cantando. - Pr a cutello,- ou: barao , dGARRAFO, "f. m. garrafa-grande. na gar gania, jk ajg^em (no fig.) plo em aperro , GARRANA'3 f- eglia pequena , e no fanfeiwi90, -*-} ,-t i . A* t- 'j/1. eftrcmidade. -Deixar em a'garganta $ i.tec-em 'tii,- de ra. doena, que vem ao; aperto, na neceii-dade.. .Ulifipof\ 3 7 , 0 -. v-> ,.;.GARRANCHO,, GARGANTO- dj. devoradtr , "-ornil , cafco das beftas. ; *s ,ffi , ' , - ' ' . gulob ; o falco ,-.u, lobo garganto-.^ Homem j G A R R A R , V n. .ir o* navio para-traz-,, porgarganto Vilhlpandos. Ato 5. ficd.7. Erefiks que a ancora no .fez~preza.rna^vafa. J3rito Via' ,;-'; " . ', fi jifo Arraes ,10.. 49. , rds '-:<; gem. GARRAYO , m. boi novo no corro, inG A R G A N T E A R , v. n. gorgeiar , requebrar, trinar com a voz. t '' . -J; da mo. -matreiro, ' Pregador novo , t. chulo^ -,GARGA;NTED.;>(ou antes grgntdj o gar- ! G A R R I D A ; fino pequeno. gantear, trinar; trinando com Awft.. ,,; :-1 ' rGARR-IDAMENTEi-, adv.foorfi garridice. GARGNTILHA ,1 f. pea de ornar o.pef- . - G A R R D I C E , a qualidade de.for- garcoo de prolas , o u pedraria y que" fe punha, de rloc-Severim ,r:a'garridice dos'verfos pequenosr Eufr. 2). 2. IQ8, y. , ; , grandes iPrtscipesrufir, . hombro a hombro. . '

GASNADA , f / o vozear afpero de certaj o Verjo , no por garridice , mas para toifias" de aves , v. g.-dos patos , grous. F. Mendes c. tanto tomo; garridice aqui he afoivia d enge;7:5. Arte da Caa. riho empregado i era penfamentos morofs , j o G A S N A R , v. n . v o z e r o grou , o pato , gartcofos. - ' - . fo , o corvo : grafinar dizem outros, # G A R R I D O , adj. antiq, deshnefto , lafoivo. G A S N A T E , m. a parte do ppfcofl dita Leo Cron. Aj. 4- / m - * & & Leonor Nunes 7 annos antes de naficer j era garrida. cana do b o f e , afpera artria, G A S N E A R v. gafoar , ou grafnar. Amaral E ufado , amorofo , jocfo , lafcivo v. g. verfos garridos; bomem garrido ; garrido no veftir, 11. G A S P A , romendo ao redor d rofto com luxo , elegante, atilado, mui enfeitado com do f a p a t o : o rofto que deita nos fa patos velhos,, cores alegres, e brincos. Maureira Ortogr. ,, Viro fie as gafipas a mui' G A R R O C H A , : hafte de pao , com pontos doutores Prefies. ta de ferro farpada , de tourear. G A S T A D O , part. paff. de gaitar: da idaG A R R O C H O , ra. garrocha grande de de , doena. Soufa ; a nao com guerra Artourear a cavallo. raes 4 . 12,: gaftado, corrupto. Leo Orig. DiG A R R O C H O v. garrocha. Viriato Trag. V. do Arceb. L. 6. c. 2 5 . G A R R O T E , fi m . anrocho , coto de po , nheiro G A S T A D O R , f.m ra f. peffoa quedefcom que fe d volta ao lao pofto no pelcoo pende com largueza; gente de fervio que trapara matar , ou eftrangular , paliado o lao pebalha na fortificao cavando, trazendo achgas?, lo buraco do pofte. Cartas de garrote , as que no entulhar foffos' , 8ce. adj. Que gaita.;, futilmente fe fazem mais 'curtas-, que as ouconfume v. g. o tempoBarreiros Corogratras. fia. G A R R O T E A , ordem da1. e. G A S T A L H O , m . inftrumento de marceneijarretcira. que os Inglezes chamo Garter. Loro , que ferve" de apertar qualquer folha de mabo ; he ord,em militar dTriglaterra. GARROTILJTO , m. inflammao da gar- deira no banco ; v. taleira. G A S T O , m . o remate do bafto na parganta que mata fuftcando. t e fuperior ., cefto vulgarmente. do Jufo, G A R R U C H A , pol de dar tratos. Vieiv. mana. I-J: ra. Abarda de befta , antiq. t. Naut : garG A S T A R , v. at. d e f p e n d e r , TazendS, di-, ruchas so , ou ero cabos, que Te rrtettcm nas relingas por enrre os chicotes , donde fo fazem riheiro , e tudo o que fe emprega em alas puas das bolinas , daqui vem agarruchar, gum fervio,. e talvez fe defperdia , ou confume. com o ufo v. g. gaftar olea, cera:, pl&c. '- G A R R U L O , adj. poet. ave , que chilra, vora , rbfc. d e f t r u i r , danificar, confumir v.g.,, gaftar a vda , a faude , a mqcidade': gaftar os gorgeia ,,atit , . e canta muito. Cames. <-GARUPA-, a parte pofterior do caval- campos^ tallando-os , comerido-lhe os frutos. lo defde o aro trafeiro da fella at o cabo. Palm. p. 2: c. 16- Digerir v. g. f, oefiomaDar garupa.'a algum, deixa,Io ir de ancas. go da ema gafta o ferro; gaftar o comer. Correia com que fe ata a mala , ou alforje fo- fe, confumir-fo , ou empregar-fe em algum ufo. bre a garupa do cavallo. Mala , ou alforje , Vender-fe ; ter faida. fie o tempo , perderfe , paffar-fe fem fazer-fe o q u e nelle fe hoveque vai na garupa. Arte de Furtar c. 52. \- . GARUPADA , fi falto que d o cavallo ra de fazer. Albuq. 4. 5. G A S T O , m . defpeza , emprego. como a capriola , ms fem-moftrar as ferraduras. G A T A , fmea do gatd. Vela de ciGSALHADO , m. agafalhado de cafa , ou nas - palavras , e bom ar com que fe recebe ma da meza , t. naut. v. A gata. Hum peiembebedar-fe ate algum.. Palm. p. 2. c. 67. gafalhado no ato de xe do mar* Tomar gata, audar , e receber a peffoa , , o recebeu de novo cambalear, Larga a gata , fe diz ao bbado com cutro gafalhado , e cortefia - diverfa do que vai .cambaleandp. Mquina de guerra anque fizera no o conhecendo por quem era o cor- tiga. Cron. f. 1. c. 12. tejado. . , G A T A Z O , f . m . unha de gato. LognG A S A L H O S , fi m. pi.: huma efpecie de co- o grande. P. P. gumelos 5- ,que fe comem. G A T E A R , v, n. andar de garinhas. Subir G A S C O E S , fi. m. peas do canho do freio , agarrando-fe.' - V- at. prender com gatos de ferro. 6 Arranhar cora as unhas. B. P. e Cardofo. de hum feitio -particular. Galvo. " GA-

^4

FAR

GAS

GAI

GATEIRA , buraco na porta, para que G A V I A O , m. ave de rapina a mais peo gato poffa entrar por elle. quena de todas. Fem. Arte da Caa. da vide, GATILHO , m. pea dos fechos de efpin- elo. Parte da eftribeira , alias conto. d garda , a qual puxada para o couce faz cair o cavallo , dente ultimo, de cada banda dos 6 do co que. eftava - armado. meio foperiores. Pinto Gineta f. 2.2.. GAT1MANHOS, m. pleb. por. efgares de G A V I E T E , m. efpecie de alaprema , que namorar, tregeitos ,, na Eufir. \. 2r'diz hum a ferve para arrancar eftacas, e na tanoeira.' Baroutro , que fe efcreva fua dafoa; e v a car-_ ros. ta com gatimanhos i. e. coraes affeteados, G A V O , m. gabo , louvor. M. Conq. 2. ou Jevados nas garras , &c. 16. GATINHA , f. dim. de gata, % Andar a GAXETAS , fi pi. naut. cintas,com que fe criana de gatinhas, i. e. fobre- as mos,~ e ps, ferro as velas nas vergas. . . ' como o igato , &c. *GAYA , hum dos rodopios extraordin GATINHO , m. dim. de gato. rios que vem ao cavallo junto ao corao. GATO , rn. animal cafeiro, e bem vulGAYO , fi m. ave defte nome. Arte da caa. gar. -carhofi , entre alveirares , a muita car- GAZALHAD , m. agazalho. Lobo achane que fz pender as clinas , e torcer a hum la- ria gazalhado em algum hofipital. M. Lufit. ,, o do , a raboa do pefcoo do cavallo. Vender ga- Infante Ibe fazia tanto gazalhado. to por leb\e , no > dar huma coifa por outra GAZALHAR y. agazahar. Fios tSant: pag. fraudulentamente. Fazer gato fiapato , enganar CV. v. gafialhro-fie em cafia de hum Chrifio ,, groffeiramentc , fazer do Ceo cebola. Gato GAZALHOSAMENTE , adv. cora agafalho. ingado , homem que carrega a tumba dos po- Mmina e Moa fi. 61. v. res da Mifericprda. Pedao de ferro como huGAZALHOSO , adj. com agazalho , boa fomma fita, com ditas pontas que. fe dobro , e fr- bra , e bom a r , bom acolhimento. Cames Lumo ngulos , as quaes fe embebem , e chumbo fiada gazalhofo hofpicio. nas bandas de duas pedras do edificio para afeGAZEAR , v. n. faltar ao eftudo, ou ecola gurar a.foa unio. Lanar o gato s barbas de por vadiar. outrem,, icudir de fi o perigo, pu trabalho. GAZELLA , animal a modo de cabra, Como a co com o gato , i.e. em.defavena , dif- fem barba , e mais comprido , de corpo muito ordia. Quem lanar o cafcavel ao gato , i. e. enxuto ; daqui vem dizer-fe, magro como gaquenv.ha de executar o confelho , e expediente zella, perigofiflimo ? Bufcar 5 ps ao gato , i. e. inGAZEIO , m. a falta a lio , ou efcola tentar provar , ou achar o impohvel, com fo- por vadiar. O fom que fazem certas aves. fifterios. Levar o gato agua , fig. fair com Arte da caa a garota levantou tal gazeio. a lua perteno cufto.fa.! Gato Teixugo, gato GA'ZEO , adj. olhos , que tem a minina montez. Moftrar o gato por leo., enganar dan- branca , dizem que zarco he o mefmo. Pinto do mais damno.quando promettia mehos. Eufr. Gineta f 40. 5- 4- 33 mofiirou a.fortuna gato por leo. Po GAZETA , papel de noticias publicas , coicavo de. arcar as cubas no Minho. que fahe regularmente. G A T U N O , m. ladro ratoneiro. O que G A Z E T E I R O , m. o que compe a gafurta ao jogp, zeta. G A T R D A , ant. moda que e tocava -GAZIA y. gaziva. na viola. GAZIL , adj. muito alegre. B. Per. GA VARRO , ai. apoftema que vem s GAZIVA , ajuntamento para expedio beftas. militar dos Moiros em honra , ou por acrefcenG V E A , naut. he armao de taboas , tamento da fua Religio. O damno feito como huma mez com bordas na ponta do por eftas gentes. Ulifipo faro em mim gaziva maftro. como os Mouros. " ' GAZOPHILACIO , m. o cofre das efmoGAVELA , manipulo , molho de efpir gs J dos quaes , 6 ou 7 fazem huma pava ; las do Templo de Jerufalem. entre os Hefpanhes a gaveta (ougavilla) confGAZUA 3 ferro com gancho , de que os ta de 6 ieixes menores. ladres uso para abrir fechaduras. F e r r o , ou GAVETA , caixa corredia de papelei- lana gafa , a que tem obra em que a moras, cmodas, que eft embebida nellas, quan- faz preza. % Gazua,- ou gaziva entie Mouros; do fe fecha.

'6SS

6^6

GEA

GEM

v. gaziva , expedio militar pregar gazua,,portos, e commercios vigio os Fundpes com lanou apregoada contra os Portuguezes ,", Ai. Lufit. ta^-gelofia: G E L V A , barco pequeno ufado no mar t. 2. fi. 129. col. 2. Cron.. Cifierc. fi. 120. col. 2. *-' o darano que os Mahometanos fazio aos apof- roxo.. :; tatas da fua lei , esfarrapando-lhe as carnes ,:&c, GMEOS , m. pi. hum dos fignos do zoLeo Deficrip. f. 98. Aulegraj. li. v. D. 2,fi. 188. daco , alias Gemini. ' 'eol. *,'-"" GMEO , adj. que nafo juntamente com outro d mefmo ventre v. g. irmos gemeoS GEA. Pr-fie a befta em gmeas , erguer-fe fobre s GEADA , orvaho congelado com frio. ps.para fazer cair o cavalleiro de coftas. G E M E R ' , v. n. dar molras da dor, e affli; GEAR , : ;t. %t. fazer cahir geada em alguma coifa. Labo , -Ecloga .7. o Ceo gea a, planta o com gemidos. 'Romper-fo na cofta, eefpraiar-fo com o foido brando, pet. omargi, mal nacidai v. n. Cait geada. me. Cames 5. -74. Geme o batei com pejo , <a G E B A , corcova v. ,, G E H E N A , lugar de tormento , inferno. efiante com os livros, i. e. vai. mui carregado. Geme o ar ferido das armas dos combatentes ,, Arraes 9. 2,. infernal gehena. , GEIRA , tanta poro de terra , quanta Eneida 10. 87- A's vezes ufamos-de'gemer pde lavrar hum arado por dia. na Ord. Mrt^ cora paciente , o qual he a caufa do gemido v. nuel 1. 44. 8. parece fignificar alguma peita , g. o feu perdido amor a. rola geme. B. Lima ou fervio 'que ; fe dava aos juizes , ou -elles egloga 15 .; geme a rola o feu perdido efipofio. Cam. extorquio. .., Servio ,. obra feita por matar gei- Cano 15. ', '> f ra , ide. fem curiofidade nem perfeio , por G E M I D O , ra. infpirao , e >refpirao da fatisfazer ao. ajute. V. do Arceb. 4. c. B, ar ,- fentida-, que moftra a d o r , e afico do G E I T O , feio , modo v. g. o gei- animo. Som forte, v. g, de penedos enconto dos olhos; tem geito de lvadopiro de roupa trados no ar. Eneida $. 1 2,0 vem com gemido M. Luf : de geito, de modo. Cam. Soneto. cs plos affombrando * O geito da boca. f. O geito que levo., ou to-, G E M I N I v. gesaeos : emplafto geninis v. mo os negcios.. Hum .geito , de pena , qualquer as, Farma copeis. -; movimento delia : ; Vieira ; com qualquer \geito d GEM-MA , pedra preciofa. Fatia e Soifai penna podem fazer grandes danos. fer.geito A parte amarella do ovo. O meio v. g. nos olhos , fer vefgo. Geito no vover dos olhos, na gemmado Inverno. % Enxertar de , he.unir meneio , moyimento. Cames Soneto 206. Fi- a borbulha de outra arvore ,, quella em que fe car de geito , i. e. cmodo v. g. para o to- faz o enxerto. marmos , para nos fervirmos delle. Habilidade , G E M M A N T E , part. at. (de gemmafe lat.) preftimo , aptido. . , brilhar como a pedraria. Tavares a gemmante G E I T O S O , adj. que tem geito , aptido pa- Aurora ,, poet. , . ra alguma coifa. Que tem bom a r , apparenG E M M A R , v. at.,d'Agric. enxertar d-gemc i a . ^ Que tem geito nos olhos. ma. na Pharmac. temperar com gemrrta de-vo. GELADO , part. paff. de gelar , corfgdlado. G E N C I A N A , fd herva medicinal (<rnG E L A R , v. at. regelar , congelar. tiana. ) * GELE'A , fumo de alguns frutos por GENEALOGIA , linhagem , defcendenfi , ou. em calda de affucar , que resfriados fo cia das famlias v. g. livros de-rf'; efericongello.. Suco glutinofo tirado por exem- tar de Genealogias. * plo das mos de vaca, carneiro, ou pontas de G N E A L G I C O , adj. que refpeita i'genveado , o qual fica congelado. logia. O que a fabe. GELHAS , f pforuft; o trigo engelhado. GENEALOGISTA , o que fabe de geGLIDO , adj. congelado , mui frio. Enei- nealogias ; o que faz arvores de gerao. da 11. 177. o glido medo. G E N E R A L , m. official em chefe de alG E L O , fi. a neve congelada,, e vitrifi- gum exercito , ou armada , ou Provncia , das cada. gals , da artelharia , &c. adj. v. g. Capfi GELOtSIA, ! f. raro de fafquias de madeira to General, que tem o governo em chefe Cicom que fe cobrem as janelas da vifta dos. vifi- vil , e Mditar nas Cidades das Conquiftas , Scc, nhos. Mulplicar por gelofia v. multiplicar. General, o primeiro toque de tambor, quede Cime. Vieira Canas u .2. fi. ^255. ,, fobre feus madrugada fe Taz no exercito. (GE-

GEN

GEN

6$?

- { G E N E R A L A D O , fim. ou antes, G N I O , f. m. o talento, ou difpofio , ap( G E N E R A L A T O , m. o officio de Gene- tido , propenso para alguma arte, &c. Vieiral , ou Geral v. g. do exercito. M. Luf. i : ra o gnio Jne guiou-, para efte caminho. A in156; ou de huma Religio. Lucena j , 68. dole , o natural v.g. ^ tem bem , ou mo gGENERALIDADE , o geral , a maior nio. Gcnios entre os Gentios., efpiritos , ou parte com xcepo de indivduos : o mais prin- quafi deidades a quem elleS attribuio a criao,, cipal v. g. ,, falar nas generalidades der livro; ou influencia na criao das coifas , e fupunh dizemos ifto ref peitando generalidade , fom o que a cada peffoa affitio dois, hum que os inquerer attribuir a todos os indivduos. Gene- clinava ao m a l , outro ao bem , a ifto parece alhidir. Ferreira Caftro fi, 128 eu quando minha ralato. 1 GNERALISSIMO, f. m. General em che- ejirella, e cruel gnio te poder arrancar defta al-,.. fe,,^: e fuperior a todos os outros. nas Reli- ma minha. ' gies o General, fuperior a outros geraes. GG E N I T A L , adj. que ferve para a gerao v. nero genemliffimo , ha Ontologia , o gertero fu- g. 'membros genitaes Lufiada 6. 18. fobf* premo. . . , , . - . tant. ogenital, cjvergalho , ou membro doma* G E N E R A T I V O , adj. que tem virtude de cho de qualquer efpecie de animaes. gerar. G E N 1 T I V O , m. o fegundo cafo ds de* GENERICAMENTE , adv. em geral; fenfo cinaes dos latinos , que ns de ordinrio fufallar nos indiyiduos ; por maior, fem entrar' primos com a prepofid -. de antes do nome , em miudezas... s que elles ufavo em genitivo. G E N I T O ,:adj. gerado. Vergel das Plantas. :~ . GENRICO , adj. que refpeita ao gnero. Geral. , (GENITORIA , GNERO , m. Ontolog. femelhana de ( G E N I T U R A , f. gerao , origem , prinattrlitutos , o propriedades que fe acha em in- cipio. Barros D. 2,. /'. 150. a falua dajq viduos de duas ou mais efpecies diverfas por ou- genitUra. tras propriedades que as fazem dfontas entre fi GENIZARA v. Janizaro. - v - g- ri pmprieaade de animal he gnero para G R N R O , f. m. o marido da filha a refpeito os homens ,'brutos , feras , infectos , Scc. e affim do pai e mi de fua mulher. nais plantas , e metaes ha gneros , e efpecies. GENTALHA , a plebe mida. Freire. ,< fig 0gnero da eloqncia fublime., mediano, ou - G E N T E , multido de peffeas de ambos btmllde. os fexos. Sua gente , i. e. a fua familia , paGENEROSAMENTE , adv. com generofiV rentes. Concurfo , nao , povos. Ser ginte , dade. i. e. peffoa. de confiderao. Tropas v. g. , GENEROSIDADE , aco de homem gente de p , ou Infantaria ; gente de cavallo , ca* generofo. % O proceder de nobre gerao. vallaria. ' Gente de armas , hmes-s nobres , e G E N E R O S O , adj. que vem de boa cafta , vaffallos ," que ero. obrigados a fervir na guerra eu gerao y. de pais nobres , e illuftres. O armados , e acompanhados.' de ^rtd' nmero'de que procede rtobremente'y e tem as virtudes mo- foldados armados , para o que recebio foldo erri raes-, e Urbanas , e fociaes. Liberal. Da "me- terras, o dinheiro. Severim Not.fi. 4. Genlhor forte v. g. vinho generofo. Eneida 7. telde armas (do Francez Gen dormes') tropa de cavallaria armada de todas as armas, e nifto dif?? li GNESIS , m. o primeiro dos livros fagra- fernte dos cavallos ligeiras, e.dagente decavabdos dov antigo teftamerito, trata da Origem, e Io contrapfta a pees v. Lobo Corte D. 15. fi. 29f.-ult.ed.' de 1774. Gente do v.ar , os'maCriao do Mundo , . &c. VGENETHLACA / T . T. 'compofio profaica , rinheiros , mofbs , grumetesi, e os feus officiess ou potica celebrando o nacimento de algum. Barros fireq. G E N T I L , adj. lindo , formofo, $ Gentio. Severim. ?-:$/\ , i ;' n- . f f: GENGIBRE , m. ratz 'medicinal oleofa D. Fr. Man. Homem de gentis partes. Eucauftica. - de dourar , he gengibre que tinge fir'. 5. 10; eferita compofta com gentil arte. Arraes Prol: alma gentil Cames, Sonetts. . d'amarell. G E N T I L , m. moeda del-Rei D. Ferna% ' GENGIVA , a .carne que cobre os a 1;do--que valia! 4 libras e. meia-, a libra valia ' 2J0 veolos dos dentes ',. e parte dfoftesr offos. i 1 GENIAL , dj. conforme ao gnio,, gofto, |reis. Outros gentis houve que valio 2. libvp meia; Outros de 2, lib. e 5 Toldos, que valio inclinao de ^lgenri :
Oooo . ..,;. 126

GEOMANCIA , adivinhao que fe per126 reis. Outros em fim , que valero n" tende' fazer com crculos1, e figuras feitas na terreis.- Cron. J. 1. por Lopes p. 1. c. 49 ' ' ! - 1 , -GENTILEZA , / . formofura.' Gentilezas, ra. Barres. G E O M E T R A , c peffoa^ que fabe geo< pi. polcias , obras de manufaturas, de luxo, bem ,; ": obradas. -Goes. Belas aces , e feitos d'armas. metria. G E O M E T R I A , parte, da Matlaematiq Freire. Gentileza da Corte , cortezania , urbanidade delicada. Zofo gentileza ( do Inglez que enfina a conhecer a grandeza , razes ,. e prr> genteelneff ?) os gentis homens , fidalgos, no- pores das grandezas continuas, ou fejo linhas, breza ; foro recebidos de feu padre , e de toda ou figuras , ou flidos , ou foperficies. G E O M E T R I C A M E N T E , adv. pelas regrai; outra gentileza da Corte ,, Azurara cap. 22. : e ' - '''. cap. 21 5) fidalgos , ecavalleiros, com amais gen- ou. pelo methodo" dos geometras. GEOMTRICO-,-adj. concernente geomeJ tileza da Corte ,, galanteio. Ter alguma coifia por gentileza, i. e. reputar como coifa de gen- tria v. g. methodo, ordem f tilhomem o faz-la, Eufir. 2,. 1. GEOSO , adj. em que ha geadas v. g. tem* . " ; Cardofo. G E N T I L H O M E M , m. comp. homem bem po GERAO , o adto de procrear por coapeffoado , formofo. Barros Eufr. 2. 5. Homem 'nobre. Goes, e Lobo. Gentilhomem , cria- pula entre os animaes; e nas plantas por meio do nobre de Reis , ou Embaixadores v. g. ,, do p fecundante. Familia , parentela , def ' ' gentilhomem da Camera. Andar gentilhomem cendencin. em alguma aco , ou lance , haver fe com valor, G E R A D O , part. paff. de gerar.. cora nobreza. Gentishomens., no pi. V- do Arceb. G E R A D O R , ra. ou adj. peffoa-', ou coifa 6. c. 10. que gera, d for. Eujr. 2.1. }J geradordt ' )', 1 -1 ! G E N T I L I C O , adj. coifa dps Gentios , e Pa- vicios. GERAL , adj. genrico , quafi univerftl. gos, G E N T I L I D A D E , f. gente que profeffou Em geral, i. e. na maior parte dos ind'viduos, das peffoas , das coifas, das vezes. Ventosgeogentilifmo. A falfo Religio dos Gep.ris, tfoGENTILISMG , m.oo.-mefmo< que geci- raes , ou os .geraes , ventos de mono , que lidade defte ufamos: mais geralmente: fignifican^ reino contnuos em certa eftao.. Freire'. Pfios , e he de ffica geral, a que fo d com. todos do o errado culto' do pagariifmo. 'Vieira. : G E N T I O , adj. brbaro idolatra ,' Pago. cil , e commum tnto.F.ufir. i: 2'., G E R A L , m. av.tiq."porGeneral. Elegiada Ditos , e opinies gentiaS i. e. dos Ethnicos. B. Vic. Verg. fi. 281. o Gentio fubf. a gente cjue Canto iz. fi. 241 nova edi.'.,, 6 Geral domar. ferve gentilifmo , barbara , o Gentio do Erafil. o Chefe de alguma ordem Religiofa. Auladi! it. A gentalha , plebe. M: Lufi. 1, 190. v. Univerfidade. F)ar~ , ganhar todas as vazas col. 1. do jogo. j; GENUGLEXO , f. o acro de ajuelhar. G E R A L M E N T E , adv..;em geral. '- - '' G E N U F L E X O R I O , ' m. etrado para ajueGERAP1GA-, f. hum-coirpofio-prga-n! lhar com feu encofto. ' te feita de azevre , canella, Scc' r, [ GENUINAMENTE , adv. no feutido genuGERAR., v. ar. produzir por meio'de copu* no. Vieira. Ia carnal; ou entrando' p, fecundante'nas pat G E N U N O , adj. prprio , verdadeiro , v. g. tes da planta adaptadas para o admittirem,e o fentido , ou entendimento genuno de algum receberem. Caufar algum. effeito. Ser caufa texto. Vieira. . ^ , da exitencia.. Produzir, caufar no v. g. GEODESIA , a parte da geometria , que gerar deficonfiana. Port. .Reft. M '. nfina a medir as terras , ou .figuras,.planas., GEREBITA , fi T. agua. ardente de borras de GEOGRAPHIA , decripo das terras affucar, cachaa.... . 1. JLS:- .. e mares ,' feus rumos , diftancias , confrontaes, G E R G E L I M , m. planta, e femente delia fituao, &c, Diz-fe Geografia Poltica t a que mida, redondrnha ,e chata', oleofa,' d razo das divises do3 eftados , frmas do goG E R G I L A D A . , ; fi bolo feito de farinha verno ,*&c. Livro qu trata de geografia v, com calda de affucar , e gergelim. Cardfiq. g. Strabo na fua geografia. : , GERIFALTE , m. ave de,rapina ^deque GEOGRAPHICO , adj. que refpeita geo- iha varias, efpecies ; o- Letrado , que tem oTun-* grafia. do.:ds pennas branco , com falpicos' negros, e GEOGRAPHO , m, o que.fabe ,s ou efere- midos. o Rochaz , que he de plumagw neveu , gcographia.

6$ 8

GEN

GEO

GER

GIB

659

gr. o V / z , ' q u e tem o preto pofto nas penGIBOSO , adj. carcunda, corcovado , convexo. AL L. o corpo gibofio para bum lado, nas brancas como gros midos. GER1GONA , linguagem da gira, in- ; GIBOYA , cobra de monftruofa grandeventada por-certos vadios , e ladres ditos figa- za , que dizem comer hum boi de huma vez. GIESTA , junco da terra , cujas varas nos. Eufr. 5, .2. Linguagem barbara corso mui lzas , d flores amarellas (genift)' rupta. . " - ' ' _ ; GIGA , f. felha de vimes, de pouca al;GERIPIGA y. Jeropiga. . >'-;._ tura , e mui larga. Dana Inglezairuftica. v GRIZA , f . o d i o , averso , antipatia.. GERMNADO , part. paff. de germanar v. GIGAJOGA , jogo de cartas entre 4 pef-, nger.mado , e o verbo o gofto germnado com foas , e nove cartas. opoder T. d''Agora, t. \. f. 152. GIGANTA , f. fmea, de altura agigan-* .- i - ' o ' a , GERMANAR".,- v. at.- :unir , confederar tada. GIGANTE , m, homem de eftatura , e cor-quem com a terra je no quer germanar Varella , viver germnado com ps parentes , germanar- polencia mui alta alm das maiores alturas5 do ,i fe com os Prncipes Catholicos nas coifas > da Reli-homem. GIGANTE , aj. de eftatura de gigante, gio. . , GERMANIA , gerigbna, gira, lingua- Coraes gigantes Chagas. Lobo meu amor gem dos figano., garotos ,- e ladres. Eufr. 5. 2. je fez gigante; Galhegos efpirito gigante $ Herva-Acanthus Sylveftris.f e outra efpecie,* /.. 174 y . -' :.'.. r GERMANISSIMO , fuperl. de Germano v. acanthus jativus.' Germano. Vidra:,, palavras germanijjimas. G l G A N T E O , adj. de gigante : a gigante a u-GERMANO , 'adj. prprio , verdadeiro, no juberba , Macedo Panegir : corpo Uliff.-'-4. adulterado. . > '\ . G E R M I N A N T E , part. at. que brotou, arvo- GIGANTOMAQUIA , guerra de gire. Farta e Soufa poet. * v , gantes. '': >} G I G O T E , m. carne em bocados afogada. GERO , m. herva vulgar nos Contos de Alcoba. -. T ;- i Apol. piai. pag. 209 e como guifava elle efte" .A . ' . - v GERUNDIO , m. Tuftantivo verbal, que gigote.t denota- a.aco, ou attributo paffivb do verbo GILAPRIGA v, gerapiga. GILAVENTO , f. m.^fotavento. Queirds;'com relao'ao prefente , ou como atua , v. GILBARBEIRA , ' herva , iefpecie de g. ;em entrando , ou ao entrarmurta brava (bruficus , <uo murina <c) --GESMIM v. Jafmim. G I L L A , Med.' gilla de vitriolo , ,he vi-- G E S S O , fom. huma terra branca. Geffo mafe , o geffo preparado para fe dar por baixo da triolo purificado. GILVAZ , m. golpe, ou cicatriz delle na dcfradura. --.," ' : , >L; GESTO , -fi m. aceno , meneiopara dar a cara. : GINETA , montar gineta, i. e. com es entender's penfamentos. .- O rofto , ou parecer , o femblante, fizipnomia. O gefilo do eftribos curtos, e com o freio apropriado* Infignia antiga de Capiro", efpecie de laria- curtmmdo ,, a face. Vieira. GETA , m. homem groffeiro , rude igno- ta , ou efponto^ Pinto Per. i.fi. .115: v. enrante. rcoftar a gineta Vaficonc. Arte , renunciar caGEZERINO , adj. em Hefpanhol coifa de pitania as ginetas 'ho-fie de dar em mos de Argel,, cota gezerina, forte. Hum galante geze- malha-, e-no em luvas de mbar Avifios doCeo f. 90. Huma efpecie de doninha (Caftus Hifirino, valento. Ulifipo fi. 8?.. v. '.\GIBA^','-. .- 'carcunda. Galvo Defic. fi. 90. panixd) G I N E T A R I O , ra,- verfado, no manejo tem gibas como. camellos. gineta , cavalleiro , que-monta gineta. Eneida 12. 128. GIB. G I N E T E , m.. cavallo ,de cafta fina,. doei}, - GIBANETE , m. armadura , efpecie deibem formado, ligeiro. O cavalleiro que montar gineta. Soldado d'acav!lo, que pelejava peito de ferro. B. P. GIBSO ,->T. ra. veftido interno , como vete, com lana\ e adarga , daqui o antigo Capito que cobria o corpo^at a cintura. . Gibo de aou- dos ginetes, que eqivalia a General dacavallaria. '>-'''' -- . -.- " '-u'J-' ''^"i * ' " " . tes, acoutes nas coftas. '" -It. Oooo i GI-lf)

66o

GIN

GIS
facando huns fobre outros at lhes fer commodo o pagarem , ou fe defcubrir a foa operao. G I R O V A G O S , m. pi, monges, que. por caridade andavo vagando pelo Mundo , e vifi. tando as cellas dos Anacoretas. . .; GIS , m. efpecie de fchifto, que deixa hum rifco branco , de que os alfaiates uso para delinear o talho dos veftidos. , GISADO , part. paff. de gifar.' Traado,, determinado ,,' v. g. deteve-fo mais dias do que levava gifado Caftan. L. ?, / . 2~i. GISAR , v. at. lanar tinhas com o gis, para guiarem a tefoira do alfaiate. " Traar, delinear. Maufmho f. 12,6 os horizontes, nota, oi rumos giza v. gizar. G I T y. herva nigella. * G I T O , m. cano que communica o metal fundido da boca do frafco , ou forma ao moldg pra ahi receber a figura , que felhe quer dar. GIZ AR , v. ar. v. gifar , difpr, dfenhr, delinear. M. Luf. Viriato gizava com fingutr prudncia ; a libeudidade , com que giza., e corta pelo alheio. P. Per. 2. c. 9. tinha-lhe gizado o alvo: viero-fe para onde tinho gifado Sagramor c 14. L. 1.

. G I N G I B R E v. gngjbre. G I N J A , fruto de caroo , vulgar de cr vermelha. Chulo , e vulgar , homem velho , que. fogue as mximas , e ufos antigos. GINGEIRA , arvore, que d ginjas. GINSO , m. huma raiz da China, que lana hum taiozinho branco, e lenhofo ,. o feu cofimento repara as foras; vende-fo a pezo de prata. ' GIO , f. m. naut. travefso , fobre que anda a cana do leme , e fobre que fe frmo as obras mortas da poupa, G I O L H O , antiq. por joelho. G I R A , linguagem dos garotos , figanos, eladres pela qual elles fe entendem , ufandode termos inventados , ou* dando novo fentido ao3 ufuaes. GIRAAL , adj. arroz , o de melhor efpecie que fe produz na Afia. Caftan. i. j . 201. GIRAFA , v. Giratacachm. , GIRALVA , flor , alis goyalva. G I R A N D U L A , roda com foguetes, que vo ao ar em fe lhes cfando fogo. GIRXO , m. veftido de pedajos de pannos quarteados ; ou de romendos , e velhp. G I R A R , v, at. fazer mover a roda de algum GL. centro , ou ponto , Effe, que gira ox Sil, enjreia os ventos B. Lima f. 3. Uliffea 6. 8 i . ,.. .gira va a efipada ardente. , v,.,n. Andar em torno de GLACIAL , adj,, gelado;, congelado v< g. algum centro. Andar em derredor ; dar. mui- o mar. tas voltas indo, e vindo. Ter de circuito. ViGLADIADOR , m. efgrimidor com efpariato 10. 51 ,, vem Hefipanha a girar mais de da branca , que fe dava em efpetacuto no, Cir600 lguas. Rodeiar o raio do Sol , que lufi- co de Roma. Como adj. gladidoras batalhas tra quanto gira. Eneida 8. 58 jomos girando v. gladiatorio. Eneida 7. 182,. aterra H. N. t. 1. fi, 48. GLADIAR , v. n. efgVirair^ fazer as vezes GIRASOL , m. flor grande amarella , que de gladiador. vai voltando com 0 foi , fobre a fua hafte. G L A D I A T O R I O , adj. que refpeita a gladiaoriental, pedra preciofo. dores. GLADIO , m. efpada. Barros n 5. t.os G I R A T A C A C H M , ' m. animal da Ethiopia alta, maior que o Elefante. (Strutio came- dois gladios i. e. poderes , efpirituai, e malus.") y. girafa. terial, Cames Oitavas 5. Gladio, inftrumento GIRAVAGO v. gyrovago. Mathernat. de medir os ngulos. G R I A , v. gira. Circumlocuo affeG L A N D I F E R O , adj. que d boletas, oubontada. lota. Cofia. arvore G I R O , m. volta , rodeio, movimento em GLANDOSO , adj. glandulofo, Barros 2. fi redor de algum centro , v. g. o giro do Sol , P7- v. da Lua. Por feu giro , i. e. por feu turno , GLNDULA , poro de carne efponcada hum por fua vez , hora , ou tempo que jofa, que ferve de atrahir, e feparar do fangue lhe compete, diffe do fervio repartido por v- dos vafos contguos, o humor fuperfluo. rios. Barros D. 2. fi. 1C5. e D. 1. fi. 160. y. GLANDULOSO , adj, da natureza da gln$. Fazer o giro da terra , andar todas as parti- dula. Compofto de glndulas.. d a s , andar numa volta inteira da terra. Giro GLASTO , m. herva de que fe faz o anil it cambio , operao dolofa em que vrios banG L A U C O , f.m.. peixe. B. P. queiros , ou negociantes^ por no pagarem vo GLEBA , torro deuL. GLO-

GLO

GLO

661

GLOBIFERO , adj. que d globos , ou fru- /mote fervindo de ultimo fecho" da dcima, oitos redondos. Manuel Tavares gkbijeros Pi- tava , ou foneto, cm que fo glofa o mote. 5 nheiros. Cenfurar , criticar. Fazer glofo .como ChanGLOBO , m. corpo fiido perfeitamente celler. > .-. " .' redondo. Globo terrefte-., ou celefte ,\- esfera em GLOSSRIO , m. vocabulrio , diccioque eft reprefenrada a geographia' tcrreftre ; ou nario. , . ou a fituao dos aftros, no Ceo , fendo globo GLOTO , m. comilo., . Aftronom. Corpo redondo v.g. globo de G L O T E , Arynom , fenda do laring peJogo. Eneida 2.. 129: de fumo. t. Militar Ro- la qual entra , e fai o ar , que refpframos , e de mano , efquadro redondo. Vafconcellos Arte. que fe frmo as palavras. , GLBOSO , adj. da figura de globo , esfG L O T O N A , f. comilona. rico. ..:-' GLOTONARIA , fi. vicip de comer muiGLOMERAR , v. at. ennovelar , amontoar, to. Lucena. condenfar. Mauj. fi. .91. Landim Eolo.denfias - o G L O T O N I A , glotonaria. Cofta Virgil. nuvens glomerando. G L O T O N C , adj. que refpsita -gI. M. GLORIA , honra , reputao , louvor Conq. a gula 'com glotonico- apparato fentada confeguido por virtude ; aco nobre faanhofa, meza. BemaVenturana , felicidade v. g. a eterna GLUTINOSQ , adj. pegajofo cono grude, gloria. Dar a Deus , i. e. culto, honras. gomma arbia desfeita, Scc. fo , . levou comfigo toda a gloria d pedras preciofas , para ganhar a vontade da S. donzela Fios GNO. Sant. V. de S. lnez. GLORIAR , v. ar. encher de gloria. Vieira GNOMON , m. o ponteiro do relgio de officio para gloriar por huma parte , e para te- Sol. Agulha do circulo polar , pofta fobre o mer por todas : gloriar, ou gloriar fe, ter glo- meridiano de hum globo , a qual tem o mefmo ria ; gloriar-fie de alguma coifa , encher-fe de glo- movimento , que o eixo do globo. ria, ou fazer gloria delia, com jacTancia , e ofGNOMONICA , arte que enfina a fazer tentao. relgios do - Sol. . GLORIFICAO , fi elevao bemavenG N O M N I C O , adj. que refpeita $ gnomoturana. -i > nica. N. B . .bnfque com Gua os nomes que algun* GLORIFICADO , part, paff. de glorificar, que confeguiu gloria ; bemaventurana. Arraes eferevem com Goa, e no vo aqui. o. 12. alma Louvado, honrado, para que GOA. Deus feja glorificado. GOANtfAMBIG , m. nome genrico de GLORlFICAPv. , v. at. dar gloria, cnltp v. g- ,, Glorjficar. a Deus Vieira. 9 efpecies de aves mui findas do Brafil. Vaficoncellos Notic. : , -.- ' ~y , ( G L O R I O S A M E N T E , adv. cora gloria. GLORIOSO ; adj. que caufa gloria. Que GOARINA , fi* roupeta aberta por diante, gdza de gloria. Por vaglorifo. que dava pelo juelho. - r . GLOSA , f r . interpretao breve de algum G O D A , moeda dos Reis Godos. texto. Peezia, em que o poeta difcorre fobre GODILHO y. gudilho. o-affunto de algum mote. Nota que o ChanG O D O M I C I L E I R O v. guadamecileiro. celler faz aos papeis que pafso pela chancelG O D R I M , m. celxa eftofada d Indi. laria , declarando que so contra, as leis , e orde- Arte de Furtar c. 53. naes. Cenfura. G O G , fi m. gofroa das galinhas. ) , G O I A R v. guaiar. Arraes freq. di-z goiar. GLOSADO , part. paff. de glozar , cenfurado. Eufir. 7,. 2. GOI VA , inftrumento de marceneiro , GLOSADO , m. o que efereve glofa. como formo , mas corta fazendo a feio de O que cenfura , critica , diz.mal de alguma obra. huma poro de circulo., ou meia cana concava. Agulha de artilheiro , para tirar a.plvora Refende Mificell. Eufir. 2. 2. GLOSAR , v. at. interpretar brevemente al- da pea atacada , e ver fe eft- humida. gum texto. Difcorrer em verfo fobre algum ' G O I V O , m. flor vulgar, e bem conheaffumto dado em hum m o t e , e na mefma me- cida. Goivo de N. Senhora ( Leucoion ) outra dida , com os mefrnps verfos , ou verfo do efpecie. (Hefpcris, idis.) .GO-

G O L P E , ' m. pancada , ou ferida de corpo GOLA , ' ferro circular, que fe pe ao impelido , ou-.atirado. A Copia, quantidade v. pefcoffo .do homem d'armas fobre o peito , e efg. hum bom golpe de pedraria ,, Amaral. 7 ;,, palda. . Garganta- v. Golla. <tr . hum. bom golpe de: dinheiro, de vinho , de agua. GOLAR-SE v. gorarfe. Eufir. z. 6 M. Conq. % de cavallara, ou infantaria,,de G O L E , ra. aporo-de.iier, que fe pode gente. B. 1. > Ajuntou hum golpe dos feus engolir de huma vez, ; Cajian. 2,. fi. 218. T." Infortnio ,- defgraa y. GOLEAR , v. n. 'fallar-mito.V. goklnar g. por morte. Talho ,-que.fe fazia por ornato Eufr. 2. 4. ' nos veftidos antigos., tinho por baixo vivos, GOLELHA, f' C - vulgar, o>cfofago, ou ca ou eftofos de cr "diverfa do d i.pea. De gol-' n@ do pefcoo por onde paffa o comer para o \pe ,-adv. ia hum tempo.;, derepente v..:db. Arceb. ventriculo. O .fallar muito, 1 1. 5-. de hum golpe , de buma yez v. g. p ..GOLELHAR y v. n.. foliar/muito , choca de hum golpe: gente -no muro inimigo affaltad,, lhar. n. L. t,. fi 2J4- Golpe de meftre , rafga, GOLES , T,n%. pl/deTfrasoj campo dego- ifance , aco de homem , qu fabe bem dacjuilles, i.e. de cr .'vermelha. .' To a que fe refere o golpe. GOLETA. , ' huma forte de embarcao G O L P E A R , v. at. ferir com golpes. M. G O L E A D A , f. o liquido que fe lana de Conq. i - 4 7 . a jafira golpeando. Dar golpes huma yez vomitando , ou fendo fangue que Ta' no veftido- v. golpe.. do bofe , o que bafa-das feridas.'- - --'- '--:--:j' GOLPELHA , fi alcofa, B._ P. RaponGOLFXO , herva que nafce pelas lagoas , fa o lobo, e a golpdba tedos so de bnma con(nymph&a ,, ou ncmphav ,\ alga paluftris) Scc. felha ,, Eujr. 1. 6. / . 50 i. e. os mo do-f v. Golfo^ Cames Lufi. n grandifimo gol- as m o s , ou so de nimos conformes^! fo fie mettio. ~1 - - - -1 GOMAR ; v. n. abrolhar a aryore , dar go- GOLFIM , m. golfim , e bale a , jogo pue- mo , novedio , renovo. ril em que fe totno nomes de peixes , e cada GOMELEIRAS , pi. os ladres , que hum ' he obrigado a acudir com repofta quando nafcem 1 pelos ps. das arvores. 1 fe aponta no feu norne GOMIA , v. gomia. Barros. G O L F I N H O , ra. peixe do mar , alis porG O M L , f. nfo jarro: de-dar agu s mos. co marinho: ftorfio) ^-JGOMMA , f. humor vifcoib que deid GOLFO*, m. brao de mar eftrito , que algumas: arvores que fofoca, e congela. | . Maf; fe mette-entre duas terras muiro -dentro , edif- fa , c- maffmha de livreiro. Tumor que nafce fere da Enfeada, ou Bahia, que alarga muito, pelos braos das beftas. e entra pouco. v. Goljo herva. H.. Naut. t. G O M M A D O , adj. em qe fc desfez gomma i- / " 9 y. g. agua Fortes. - GOLHELHEIRO , adj, palreiro , ! fallador, GOMM&O , m. cafta de veado. (PlatyceLingnaraz. Ulijipo j . IO. - ! ' ' ' ' - ' ' , ros)' Fi. P, GLILHA , f. cabeo; com Volta engo G O M M I S E R O , adj. que d goma v. g. mada que] trazem os Mifiiftros d beca. Ararvore D*Aveiro c. 92. gola de ferro pregada num pofte, ond^ fo prenGOMMOSO , adj. que cria gomma; ou da de algum pelo pefcoo. Acolxondo de gclilha , pea cios coxins dos caparazes inteiros. confiftencia de gomma. G O M O , m. o olho "que as arvores broto GOLLA , de Fortif. entrada defde a prana Primavera. As partes era que fe' divide a : a at o baluarte , ou a diftancia dos ngulos laranja, limo , fechadas fobre fi em fua pellidos P.uicos. cula. G O L O D I C E , comer guio fo. GlotoGONCO v. gonzo. Cardofio. naria,- Cofia.G O ^ D O L A , f. "barco chato , e longo , GOLOSAR , v. . vulg. efcolher , e comer em que fe anda pelos canaes de Veneza. Vieira os melhores bocados. Cart. 2. fi. 270. ,, huma gondola de Salva-GOLOSINA , f. a gula, ou defejo de bons terra. bocados. adj. Vianda golofina , galofa , que G O N E T E , m. hum ferro de carpinteiro excita a gula , por fer boa, e delicada. Lobo. que faz abertura funda na madeTa, Golodjce , fofregiido , no fi' GONORR-HEA , - efquenramento, em que GOLOSO , adj, que gofta de bons bocados:. ha ardor, de-urina., e purgao pela uretra. Manjar gr-lofo , que excita a gula , bom ,. deGON-i licado. Barros.

6fo

GOL

GOL

GOR
m

GOU

G Q N Z O , f- - dobradia da porra. )' O (de comea a fobir roda da proa delle. Barros - G O R A R , v. n.i apodrecer- o ovo debaixo 'da [ :. j . ifi.--,. ., ficcu atravcfao debaixo da gcr\a gallinha, poe no:", for gnllado > T . /Frufirar-fo , 'do navio,, Cajian. 2. 1 fo,',, que ficffcmfihrgfr as rnal-lograr-fe v. g-. ,, o dejenbo , emprefa , ncoras nas, gorjas.dashcs inirwigas:.. ?.o>aroccajla. Eufir. r. r : pemnol Arte de ur-\ .GO-RJAL ,) rnr pea d^rmalura que defenWr c. 40. diz g-rar-fie -em Eufr. Legar. Cit, j dia o pefcoo: Barros Cajian, 2. 196 gorjal GOR AZ , fom. peixe bem-ordinrio (rube- por'baixo do barbcte. < -siri sb> oncd J I'I GOR1TA , v. caftello de navio. Goes fi. lio is.) ;/GORDAL , adj. y#- -que degbrr , l e re- 7fo v. c. 2. . joi cair com a corrente nagorit '370J de huma no. -> , -I.VVJ. .-,-. j v>-m\;u ,,w ti-,., cebe o ncme de amarare G O R M A R v-gofmar. rnirn; 'cJ .- ir' GQRDA , fi foa gordura em que fe acho os animaes v- g. ,, os veados eflo na^> '' '. G O R N E N, fo m. a'rodana domoito , na GORDIO , T..,ra. euforb"i6","gomm.VO- * iqual-anda a corda., 1 iO,b , Yr--;<"Y t '<v n-, . G O R D I N H O , adj. dim. de gordo, f.wif ' G O R O , c a d j . vo^~, qu apodreeu' riGORDO , adj. que tera rmiir.i enxundia ,' e tralo'1 a galinha , . e n deir pinto. , Frufprojetedefigbanhas, ou .toucinhos-, e o corpo mais avultado trado mal- ograae y. g. .1 53 com ellas. Domingo gordo , i. e, de entrado. 0 Vinho , groffo , que fo faz em fio como o .-! G O R O T I L , T. m. naut. o alto das velas onxarope. J ; v . " J F ,* -'"i A A H cfo QD de! efto os lhs por onde Te enfto os enver-sGOROURA , f.f: a enxundia, banhas Y o' gu% , com' que ellas fo flx; nas vergas, n- ;{toucinho ; e a corpulencia , ]iie- caufa < -a naipajfo GOROUPE-5 y. gurup. efi ti-oi = np G O R R A , .- -efpecie-d barrete to-ufa-cellular ino corpo do animai.-J-, 3r/p j GORGBIARV v". n. cantar: a^v dobrando a dos at o tmpO del-Rei T3. ] . . 2. c o m o h o j e o yoz; modular. fo- c'\ -iiiri '03 *,'-.niw' chapeo. Cam.?. Lufi. na-cabea por gorra tinha'pofiG O R G E I O . , ) m. modulao , quebfS da ta ,,huma mui. rrgrande cajca de.Jagofi. Metvoz da ave qqe a redobra-cantando- |fl <" > < - ter-fe de gorr,a j cem algum , infinuar-fe n fua v, G 0 R G E I R A , vok j.ou'"ipeta-'de;.'pan- (arhrfade. |/iHuma corda d o lagar, com que fei ' Y;-! no ,t reads , -pennas de adornar o-pTcoo. Gb'es aperta o p idas uvas, para fe epterper. 1 ^ G O R R T A O , f.S m.' huma ave das ndias d e Cron. M. p.i. c: 46,. .-ji-igii' a - CV ' ( GORGOLFJAR- w. garga-rerjri Gar3,anee&r v.'- CateJIa , qu 'anda'.aos faltos, e- cria ^no& burai'tv G Q R G O L E T A , .. f. quarta de barro J.c gar- cos das paredes (paffer is.) galo longo ,* no qual ha hum raro , e pffhdo a- .GORVIO , fom. droga .rhedichal.MfW&* gua por ;elle,icaindo. humas bolinhas que cto" Caa fi. 79. v. no 1 fundo , faz a agua hum fora ao b.eber-fe. GOS., 1". ir;.'medida? itinerria., que he igual Barros Gram. j . 2621 { nr.ji fifo! -.-> 1Y1 34800., ou 5<^ paffos geomtricos..'; '< 1 .\ '. .<\ 5 GORGOL1 , f. m. inftrumento ufado. na Afia,' -- GOSMA , L- t. humor glnti-nofo , ;qu fts.popor onde paffa- por dentro" da aguavotrauo do troslaino. das ventas., as glinha-pelofoico. cachimbo, parafosfriar o fumo , que fo toma na Nos,falces , so boftelias , .queMhes-nafcem'na boca. f ,-, .,' .v.\ iti '' - (..-2 boca, cabea, ouvidos , e oreihas."" Arte-.da Caa, GORGOMILOS , f. m. pi. os dois canaes do 4.-'pJc.:7'' "-' -f" >' r -i - '.'-.' '' ' pefcoo por onde entra o comer para o eftoma- - GOSMAR , ; v . n. deitar ^ofrha. v. at. {dogo , e outro por. onde entra e fai o.ar do bofe , Vfcono gormarj vmitari, no fig: gofimar. e para elle. Aparte mais eftreita do bocal da a comido., pagar > com algum defconto, o prazer, borracha. Gotiinlw . - , V Y f ' <'L-UWj Y gofado , . ou Tofrer a privao, dos que gava. . . G O R G O R O , m. Teda de. b o m favo en-:, Eufr.ef.''-8. T 3.---U m-j \;.,h :C')l cerpada.-!. - - % * o 1 . CJA> ' . ' ' ) v G O S M E N T O , . adj. que tem gofma,. O > .-fo-j 1 '..._ ~n.: ' E; VI -cGORGUEIRA , pea do antigo trajo que cofpe muito-. GOSTAR , v^ at. provar V..'do-Arceb"! \. 5. que ornava a garganta. Goes Eufr. 5V*5. > Y r H. N. 2. fi 288,, gofiar o vinho-: goftar algum,' GORGULHO v. gurgulho. .V GORJA , garganta , mentir pela gorja , gaitar delle y. ^ . , - , aquelle homem-no-me gojta ,< ou dejdezer pela grja -, trazes antigas ufdasnos ou vo gojlsi de mh)i;; ufir. i.-^- ,- gojtar-mos defafi os , com que os defefiado'sTe defmentio ,' ds pera). 'Albuq. if.-p, ejpenanrfo - par nwmentosi e afrontavo. M. L.< 6. 2.46. cil 2. y gorjalgojtar -a ''amarga' morte ,: ,A-maraPS. Arraes 8 do "navio, aparte mais eftrcka da quilha ateon-|li2 ,, gofiar fei e vmagf-e. Go ta r - n" 2 ojtr de

ai-

\ . alguma coifa , Ou peffoa , . achar-lhe fabor , rece- GOTOSO , adj. doente de gota. v G O V E R N A X O , f. v. governo, Barros. ber gofto, e prazer, cora ella; G O V E R N A D E I R A r adj. mulher*-h, gover- G O S T O , m. a.fenfao, que nos causo .\ , t os corpos faborofos appcados, ponta da lingua nada , boa economa. G O V E R N A D , adj. que rege beira', eecoprincipalmente,, de ordinrio Te.toma por bom 1 gofto; , fo iQualquer = fenfao agradvel , qu, nomif com prudncia os feus b e n s , fazenda, rfolta da bondade fifica , ou. moral de alguma e familia horliem governado. parti paff. de gopeffoa , ou coif ; prazer, fatisfao v. g. o vernar v. G O V E R N A D O R r m. peffoa a quem fe gofio da mufica , de. alguma noticia , <&-ci Ter _gofio em matrias intellecluaes , e d ingenbo , i.. e. confia o Governo de alguma praa , Provncia, juzo , bom difcernimento.'o< Levar 'enf,gofto , Capitania* -.-. :Governad@r r,das armas. General -; o ct . ponfentir , appTrovafopm s gorro.. Gftos da.-vi- do Exercito. , da, prazeres, delicias, deleites^, ". J ! >' GOVERNA-LHE v. governalho. S Mir. h" . '. G O S T O S A M E N T E , -adv.-cora goft, prazer Efirang. fi. 169. G O V E R N A L H O , m. leme, Azurara c. v.g. ,, pafisms: o dia gftofamente entreddos. f G O S T O S O , adj. que caufa gofto, Que eft 99. Goes Crorx. Man. f. 30.'v. col. 1, Refende Cron. $. 2. f 95. col. 2. : a feu febor , alegre , contente. , GOVERNANA ,-. . v, governo. Barros. - G O T A , f. huma pinga de liquido. G O V E R N A R , v. at. dirigir fizca , ou mo-Poro roinitna , ou mui pequena de algum liquido y. g. ,,-,;tomei huma gia de vinho. Do- ralmente ;' governar o navi , marearido-o , reena , que confifte em rfixar-.fe nas ^articulaes gendo o l e m e ; governar hum (negocio, determi-; das raios , ou ps o humor groffo e cru , que "nar o modo que nelle Te ha de.levar^g Qwff a natureza 'arrojai s' extremidades:, do corpo. nar huma cafia >,- regulando a. fua economia', e Gota artetica a que d nos artlhos , e juntas do adminiftrao , governar o eftado , dando leis, corpo. Gota coral epilepfia y. coral. Gota e fazendo-as. execurar como Soberano, ou fafierena , privao total da vifta fem leso exter- zendo as fus vezes, em alguma parte daadmina dos>oihos. ; Gotas., na Archit. so de ordi- niftfoo.. Reger bem v. g. : govrnaVo feu nrio 6 corpos i pequenos , de figura redonda ,, patrimnio.. n o navio governa ao Norte. ou quadrada , ou conica , que Te pe .por adorno ao Sul, i. e. dirige-fe, vai para o N . p u S. Amano frifo das columnas dorias , debaixo do tri- ral 1 i. o navio no governa,'J e. no d pelo glifo. -. , . leme. -fie, Regular fe, reger Te , gevernarG O T A D O , adj. do Braf. falpicado de gotas. fe pelas* circunfiameias , scomodarTe a ellas ; go-. ternafe o cavallo pelo freio. Vieira; o mareantt (GOTEIAR -, ou (GOTEJAR , v. n. cair gota a gota. H.Dom. pelo mappa. Deixar-fie governai por algum, p. i. j . S5 v. a Agua ejpalhada cai goteando. eftar por feus confelhos ,.direces, mandados* v C Ode y. as trancas:gotejando.-^ v. at.ef- \%r Governar, .algum , .mant-lo , Tuftentdo-, e dar-lhe o neceffario. Governar fe, fo lentar-fe, tiliar gota a gota; Vidra - t-veremos a ritzfima efipadai j gotehdo noffo fangue , gotejava'- agua manterfe .-. fazer as.defpezas: neceflarias*. vida , e tratamento; daqui na Orden. L. 2. T. $ S na boca da criana Vergel. governados conG O T E I R A , telha na extremidade do 1. ,, os cafieiros devem ...jer telhado por onde cai agua da chuva. Buraco tinuadamente , e principal parte de fiuas vidas fer no telhado por onde cai agua em cafa. Go- os fialarios , ><c. i. e. alimentap-fe , e viver > :-~>v ' >.:' ' tras da docel, ou cama., soj como i fanfas re- dos. falariois. -,- ' cortadas , que cerco oi alto era .redor. ; G O V E R N A T R I Z , adj. fem. prudncia f0GOTHICO , adj. comorme maneira , ,efti-< yernatriz , i. e. de;goernar ,1 reger,, mintrar. Io., ,hf , coftume desinodos,,, v. g. edifcio de G O V E R N O , m. o adto de governar , retraa Gothica. Gofto , efiilor-^i. e. mo, rude. ger , adminiftrr. A provncia1 em que o Gor G O T O , m. a boca, ou entrada do larin- vernador exerce a fua jurifdico, e regimento. ge , ou canal por onde entra o ar que refpira- g u i a , rdea ou meio porque alguma coimos ; glote ;.darr no goto ,. entrar nelle a agua, fa fe, r e g e , e dirjge^para ir bem , e fe Tofter.) ou comer, c o m i q u e f e aufa grande ', tofe ,- e Eufir,, 5. 5! ,., fiortar-be os goyernos , i. e. ptalvez a morte,koraada aerefpirao. Dar, no v-lo; d.effe.-meio.rde. fofter-fo , e reger-fo. Rgato.),par antifrafe , .caufar-' golfo Eufir. 2., \, ,, gimpn , direco , v. g. para governo de foa vi1 gane\rfio vai. l, $tmlfa m goto. ,Y da-),, Palm, p. 2, c. 18.,j,q s . >.;, - r H GOU-

66\

GOS

GOV

GRACIADEI t. Farm. huma herva defte GOULXO , adj. ou fubft. devorador, glonome ; e hum emplafto affim chamado. to. GRACINHA , dim. de graa. G 0 U V E T E , m. inftrum. de marceneiro , GRACIOSAMENTE , adv. por graa, facom que lavro as molduras. vor. De graa , fem cufto. Com graa, gaGOUV1R , v. ant. gozar. Leo Orig. lantari , fal , fabor. GOYALVA , giralua flor. G R A C l O S I D A D E , o fer graciofo , GOZAR , lograr, desfrutar, pofuir v. g. gozar faude Lobo ; gozar o intereffe de! adornado de graa. S Mir. Ecloga F-afito a mercs fiuas Lobo. % Gozar buma mulher , que gracifidade das mulher.es. Men. e Moa Eclofe nos entrega, Gozar do direito , Lavanha ,fgo- g* 5%ar .do Reino, ou o Imprios M. Luf. GRACIOSO , adj. que no eufta dinheiro, , G O Z A R I A , . o vicio de fer ladrador , e gratuito. Leo Deficripo. Faceto. L i n d o , mordaz : no Andr da Silva Maficar. hora bonito , engraado. Cames a boca graciofia , o entendei-vos l com a. gozaria da plebe, que mor- rifo honefto. Apprafivel v. g. graciefios val^daz em tudo entende. les , fontes, prados,flores. Lobo. Que deleita, , GOZO , m. alegria , gofto , prazer inter- e move a rifo v. g*. ,, ditas Efpecie de uva no. na Aftrol; vigor que de caufa extrinfeca defte nome. vem ao planeta , quando eft no lugar em que a GRACIOSO , m. bomem que diz graas . fua fora fe aumenta , &c. como por habito; que reprefenta papeis jocofos nas GOZO , adj. co , de caft vulgar, curto comdias. Mo graciofo , o que diz graas das pernas , e larga do corpo, (canis.) frieironas, ou onde ellas no convm. Ccuto 4. GZOSO , adj. myjterios gozofbs do rofiaro ,- 7. 7. fi r 2.3. v. cai 2. . em que fe celebro os gofos da Encarnao , ViGRAQLA , vulg. brinco , ou dito infitao, Nafcimento de N. Senhor, a Purifica- fulfo; imporruno. o de N. Senhora , &c. GRADAO , f. fig. R h e t ; na qual fe G R A. ajunto razoes que fe vo encarecendo, c exagerando gradualmente mais e mais, GR&A v. depois de gram. GRADADO , part. paff. de gradar. GRAA , Theol. auxilio que Deos d G R A D A D O R , m. o que grada a terra. para obrar bem. Eftado de innocencia , ou livre GRADAR , v. ar. elorroar , e igualar com a de culpas v. g. efiar em graa. Favor, mcr- grade , a terra lavrada. v. n. Fazer-fe grado , ce v - faa-me a graa. Benevolncia , v. g. o trigo , fruto , 8c. Amor antes de cabimento , valia , efiar na graa de algum, gradar , i. e. de crefcer. Lobo Ecloa 10, achar graa ante algum. De graa , fom preG R A D A R I A , fieira de grades Os pos o , nem cuftp. Ar agradvel no femblante , fincados em terrenos humidos para fe edificar foou meneio do corpo ; fabor , fal , e gofto nas bre elles. razes diferetas , modo de as proferir y. g. G R A D E , T, m. inftrumento da Agricultura falia , anda,. canta com graa , e bom ar -, entra, confta de pos cruzados , e duas cabeceiras denaprefentfe , defipedefie com boa graa. Graas, tadas com que fe quebro os torres no campo ditos galantes , e diforetos por brinco , oppe-fe lavrado , e fe cobre a femente. Efpecie de raa Sifios. De graa, por jogo , e brinco, no ro mui largo de barras de ferro , ou madeira , de fifo , no feriamente. A fiua graa , i. e. o para fechar alguma porta ,# ou janella. Armafeu nome. Indulgncia. Agradecimento , v o , em que o pintor prega , eefter.de o panr.o g' jj per iffo nem grado, nem graas render as em que. pinta. O parlatorio das freiras. Obra graas. Arraes, e Veiga Ethiop. / / ult. Fazer nas eftrebarias feita de barras de madeira de traz graa de alguma coifa , fazer quita , merc , de- da qual fe pe a palha , que as beftas vo tifobrigar da foluo delia , perdoar. S Mir. rando pelas aberturas. Ferro cem feio de Comed. Eftrang. Zombaria. Ferreira t. i. fi. grade , de que uso os, alveitares v. gradear. 224, Ganhar as graas a algum , confeguir Grade da efpora , abertura no fim das haftes por o feu favor * e benevolncia. M.. Luf. t. 2. onde paffa a foleira. GRACEJADOR , m. o que diz graas, GRADEAR , v. at. cauterifar o peito do cae ditos galanrs, talvez motejando. vallo applicando-lhe ferro em braza , da feio de grade. GRACEJAR, v. n. dizer graas.G R A D E C E R , v. n. v. gradar, fazer-fe graG R A C E T A , ditinho galante. Pppp do.

eou

GRA

66$

666

G R A D U A L M E N T E , adv. pr degros, ou ao tempo de efipigar, do. Vafconc. Sitio fi. 170 graduadamente,, do inferior aos gros .fup.eriores. e gradecer o trigo. G R A D U A R , v. at. dividir/em gros , v. g. GRADELHAS , pi. pea d'armadura o circulo. & Arrumar as^ cartas geogrficas antiga, efpecie de malha mais rara , como grafegundo os gros , ou graduao das terras. a-. des midas. racterifar vr g. graduar os vicias com nomes de GRADELIM , adj. cr de flor de linho. GRADINHA , grade pequena , e mida. virtudes. na Qumica, preparar, calcinar, coG R A D O , adj. groffo , bem crefcido v. g. fer at certo gro ; graduar o fiago^, proporcio trigo Lucena 468 col. 1. Gente mais'grada, nar a fua intenidadc ao que fo expe a elle. fie, tomar os gros de alguma faculdade1 v < a gente nobre , de maior graduao V. do Arceb. fi. 32.. v. Gradas efperanas , efperan- g. graduar-fe em Filofibfia. GRAFOxMTRO , m. intr. Mathemat: he as mais chegadas ao termo , do que as que efto em herva. grandiofo , liberal. Cron. do hum fomicirculo graduado , com fua adada, e fnas pi nulas , &c. ferve para tirar planos, meCondefi. G R A D O , m. vontade , confentimento , dir ngulos , &c. GRAJAO , m. ave , que apparec nos maconcefso. Vieira ;, morramos logo , e de grado. Eneida 8. 66 de bom grado e 12. 197 ,, fio- res da ndia. GRAINHA , o gro do bago da uva. meto-me de bom , ou de mo grado, a mal feu grado. Elegiada fi. 124 ; a fieu malgrado ., MaufiGRAIXA v. graxa. nbo fi. 59 v. i. e. a feu pezar , em que lhe peG R A L , rh. inftrumento como vafo fundo ze. Mal feu grado. a feu defpeito , a feu de mrmore , ou marfim no qual fe pizo,e pezar. B. Clarim. I. 1. c. 29. . Mo feu,gra- trituro medicamentos. do o mefmo. Lopes Cron. jP. 1. p. 1. c. 102. GRALHA , f ave vulgar (cornix) v .Mo grado , i. e. a pezar, a defpeito , em GRALHADA , vozeara confufa , como ue pz v. g. logremos a occafio, emogra- a de muitas grahas. B. a gralhada das aves, 0 fortuna Lobo. Galardo , pago , re- e fig. de gente. Fios Santor: pag. CCIX. v. col. compenfa , dar bom , ou mo grado- a algum ,, 2. as ralhas, com fiuas vozes , e grolhadas. Eufr. 1. ^:\f. 35. y. e Ato 4. fie. 8. A. 5. fie. G R A L H A D O R -, m. ra grande falla4 j dar mo grado afortuna, maldiz-la : nem dor , ou falladora. grado, nem graa , i. e. no merece galardo, GRALHAR , v, n. fallar , fazer grande runem agradecimento V. do Arceb. Grados , con- do a gralha ; ou a gente que o faz como as cefso de dinheiro que os Reis pedio ao povo gralhas. em Cortes para neceflidade pblica , para fo faGRALHEADA , e deriv. v. gralhada. Barzer o qual os povos impunho tributos tempor- ros: rios , que ceffavo remediada a exigncia d'efte GRALHO , m. ave efpecie. de Corvo, modofe lhes concedero as fitas , que o povo pz, maior que, a Gralha (graclus) cobrava , e fazia ceifar, ou diminua a feu arbGRA.M v. gra , e gro , e gran. trio. Maris naV. del-Rei D. J. 1. D. 4- c. 2. GRA , infecTos de hum vermelho mui / - 150. edi. de 1672. Prefente , prmio. Re- ardente/ que fe crio numas excrefcencias roxas fende Cron. J. "2. f. 80. col. 2. da cafca de huma efpecie de enfinheiro , ou car* GRADUAO , arrumao das terras rafco ; delles fe ufa para tingir a cr chamada no mapa fegundo os^ros de longitude , e lati- gra.. O panno tinto de gra. tude. Barros: gros de dignidade, officio , honGRAMA , f. herva vulgar que .ferve de ra , preheminencia. pafto ao gado, e fe ufa na Farmcia. GRADUADAMENTE , adv. de gro era gro. G R A M A D E I R A , po concavo , em que G R A D U A D O , part. paff. de graduar. Ele encaixa outro a modo de cutello de trilhar livado a alguma graduao civil, ou moral. Ded. nho. Gancho ufado nas eftrebarias para abater Cron. 1. numero 694. Douto , fei ente , emi- a palha. nente. Vieira, o Filofiofio dificipulo da natureza , por GRAMAR , v. at. trabalhar o linho com a mais graduad , que fieja nella. gramadeira. t. C h u l o , comer gramou hum G R A D U A L , m. na Miffa , he o verfo que arratel de doce. fe canta depois da Epiftola. GRAMATA , herva, de que fe extrahe .GRADUAL , adj. Pfialmos, so os 15 a barrilha , - o u f a l , que fe ajunta s pedras, Pfalmos entre o Pfalmo 110 , e o 150. que fe fundem para fazer vidro. GRA-

GRA

GRA

GRA

GRA

667

G R A M I N E O , adj. de grama. Cames dei GRANDEZA , o tamanho, extenso de gramineo efmalte fe adornavo. Que tem gra- qualquer corpo, f Grandeza do animo, a elema y. g. prado.vao , fuperioridade que tem aos nimos vulGRAMMATICA , arte , que enfina a gares , em fer deftimido , liberal, confiante , falar-, e efcrever qualquer lingua correclamen- &c. Dignidade. Faufto , pompa 1 magnifit e , fegundo o modo porque a fallro os me- cncia. Grandeza continua , entre os malhores efcritores, e as peffoas mais doutas, e temticos he toda a forte de extenso ; polidas. grandeza dificreta , so as unidades ," ou nmeGRAMMATICAL , adj. que refpeita Qram- ros. matica v. g. preceitos- B. Gram.fi. 208. G R A N D I L O C O , adj. poet. de gtande eloGRAMMATICALMENTE, adv. fegundo os qncia , fublime , pico. Luf. vence toda a grandiloca efcritura. preceitos da Grammatica. G R A N D I N H O , adj. dim.* de grande. GRAMMATICO , m. o que. fabe , ou efGRANDIOSAMENTE , adv. com grandeza , ereve de Grammatica. , GRAMPONA'0 , adj: fraudador , ou defrau- magnificncia. dador. Refiende Mifcell. judeus gramponos. GRANDIOSIDADE^ a qualidade de fer GRAN , abreviatura de'grande v. g. a grandiofo Gran-Ruffia , o Gran-Mefire. GRANDIOSO,, adj. magnfico v. g. amGRANADA , d'Artelharia , globo de fer- mo; funo GRANDSSIMO , fuperl. de grande. ro vaiado , que fe enche d plvora , e fe lana GRANDURA , grandeza. Albuq. 4. p mo para rebentar entre os inimigos. Pedra fina defte nome. Contas de vidnlho que fe c. 5.. Extenso. B. Clarim, c. 76. uso nas pulfeiras dos braos, e ao pefcoo. GRANEL , a granel, folto nos paioes , em GRANADILHO, T. m. arvore da ndia cuja gro no enfacado , nem enfardado , em monte y. g- t/azem o cravo a granel, e no enfarmadeira efeura he mui maflia. GRANADO , adj. grado , crefeido , que avul- delado v. Barros 5. 127 col. 4. A granel, em ta ; efcolhido , de conta. Eneida; Arte de Fur- abundncia/ GRANGEADO , part. paff. de grangear. tar c. 54. 3, gente mais granada veja grado. GRANAL-, adj. homem-, v. grado. D. Fr. Gente efcolhida, e grangeada de longe com largas mercs Maris D. 5. c. 4. fi. 504Manuel. GRANGEADOR , m. o que grangea , be, GRANAR , v. t. a plvora, fazela em neficia a fazenda para a aumentar. grofinhos. Exame de Bombdros. GRANGEAR , v. at. beneficiar , cultivar a GRANATES , m. pi. pedras , que fe pafua granja, ou herdades para-as fazer frucTnorecem com o rubim efcuro. GRANA , alimpadura , v. g. a grana do fas. Aquirir y. g. ,,fazenda , e f.a benevolncia , favor, graa , vontade de algum. .trigo , ou cevada. G R A N D E , adj. oppofto apequeno, em quan- Lobo ; grangear nome, fiama , reputao , dios , tidade 3 ou intenso , ou qualquer qualidade v inimigos, &'C. Vieira. Trabalhar por confeg. grande chuva , calma , amor , voz , pezo , guir qualquer coifa. P. P. 2, c. 46. gravgeavo vento , riqueza , defipojo, paixo , <b'-c. eminente ,como dellas vieffem deffiperaes ao Vice-Rei : inigne , mui notvel y. g. ,, grande homem, grangear algum , i. e. fazer por merecer a grande dia , &c. Mares grandes , groffos. fua graa, benevolncia.,, Paiva S. 1. fi- 58. 1 Barros. Lobo. ; grangear trabalhos , fazer por os ter ; GRANDE , f. m. os-grandes do Reino so granvear doenas , malesj, &c. GRANGEARIA , fervio, beneficio, defde os Duques , at os Condes, e alguns Vifcondes , que tem, por privilegio as honras de cultura de granja , e de todo o trabalho ruftico , grandes. Viver a Ia grande, i. e. com grande- como lavoira, fabrico de vinhos , azeites: criaes de gados , &c. Freire Elyfios f. 161. e 289. za no rrato. Godinho. , GRANDEFERENTE , adj. epitto que fe d Quinta de grangeada , a que fe tem para tirar ' frota formada em hum cejto efquadro, da an- lucro , e no para mera recreao. Grangearia de gado , trigo , azeite. Barreiros Corograf.fi. 38 1 tiga manobra. D. Fr. M- Epanaf. v. % Agricultura em geral. Cajtrioto Lufi.fi. H_ GRANDEMENTE , adv. muito v. g. pre ao tempo , que pela grangearia, epelo commercio. hbem grandemente ; com grandeza v. g. vij Modo de fazer lucro , e proveito , &c. luver grandemente. Pppp ii cro,

668

GRA

GRA

ou menor pezo da Atmosfera , e as alturas dos montes. Gros metafificos , efcala de attribtjh. tos , ou nomes mais , e mais genricos , e me-nos comprehenivos. Gro na Geogrfica , a aitura , eu longitude, ou antes as divises dos"crculos perque fe mede a latitude , ou longitude, que tambm he em 2)6o partes , com a difrrena , que os crculos da latitude, ou as pores dos meridianos fo conto do equador para os plos divididos em 90 gros por cada banda do fomicrculo , aos gros de latitude fe d a cada hum 18 lguas Portuguezas. Fortes. Qualificao , ou dignidade acompanhada'de certa' C. 9confiderao , honras , privilgios , que fe adquiGRANISO y. Granizo. re por merecimentos v.- g. os gros AcadmiG R A V I T O , ra> grofinho v. g. o granito das uvas. Luz da Med. v. grainha ; os gra- cos que vai recebendo o que faz bacharel, e exame privado. A claffe, ou elevao , egranitos do figo. G R A N I T O , adj. v. g. tabaco , feito em duao civil , e confiderao de que gso fegundo a importncia de feus poftos , officios, v, grozinhos. G R A N I V O R Q , adj. que fe nutre de gros, g. os primeiros gros da Milcia , ou MagiiW turas. Gro de parentefco , a diftancia do trone fernentes v. g. ave co commum, v. g. do pai ao filho , neto,bif. G R A N I Z A D O , part. paff. de granizar acompanhado de granizo , ou feito em granizo. Ele- neto, &c. de hum irmo a outro , aos filhos do giada fi. 260 v. qual prenhe trovoada, quedo irmo , &c. Gro na Quimica, intenso.v. g. bumido. ventre tenebrofio com granizada chuva o gro de calor. Gro nas lentes concavas, e diz que tem mais gros a que he mais concaeho femeia v a , e faz os raios mais divergentes-. Gro fieG R A N I Z A R , v. n. cair o granizo. G R A N I Z O , m. faraiva , pedra mfuda ^ premo , auge y. g. ., poffuio a virtude d carida- , que cai das nuvens , ou agua congelada em de , em gro fiupremo, i. e. no auge, at onde ella pde chegar ; chegou o feu amor ao ultimo gro5 GRANULAR , v. at. dar a frma de gros gro ; obra acabada no ultimo gro de perfeio. redonda , v. g. deitando o metal em gotas na Certas graduaes , que os antigos Mdicos davo as 4 qualidades quente , frio , humiagua t. Quim. do , e feco v. g, o fogo he quente, no oitavo G R A N Z A L , m. agro de gros. GRO , m. o fruto do trigo que fe d na gro. efpiga , e de que fe. faz farinha ; gros toda a GRAPA , ferida na dianteira das curforte de pes. Legume , de que ha brancos , vas , e na trazeira dos braos do cavallo. vermelhos , e pretos , cicer is. Groinhos , mi CJRASNAR , v. n. foltar "a vpz v. g. graflharas , granitos. Huma poro da grandeza no o corvo, grou , gralha , agida , abutre. Maude hum gro de trigo, v. g. hum gro de ex\-\finho fi. 97. . edi. cenfo. P e z o , 24 gros fazem hum efcropulo , G R A S N I D O v. gafnada. ou efcrupulo. Gro .da atafona, a pedra de eiG R A T I D O , agradecimento, conheci ma. A prata mais fina he a de lei de 12 di- mento do beneficia , no animo, nas palavras, nheiros , e em cada dinheiro ha 24 gros, e ca-' e oDias. da gro fo reduz at a 14 de gro. Refumo de vaGRATIFICAO , demonftrao de lor da Prata fi. 53. Diamante d e g r o , o que agradecimento. .Barros._ Primeiro , remunerao. tem de pezo 1 gro. Cron. J. 1. c. 6-x.. por Leo. G R O abreviar, de grande v. g. o gro-Prior, G R A T I F I C A D O , parr. paff. de gratificar, reo Gro-Meftre , o Gro-Turco , 8cc. munerado por gratido. Eneida 9. 62. G R O , m. huma parte , ou diviso do G R A T I F I C A R , v. at. remunerar , pagar a circulo dividido geometricamente , i. e. em 260 boa obra que recebemos," e os fervios. Maris partes iguaes. Diviso, ou efo-la no Ther-'.,, D. 4. c 20 ,, com honras, emercs gratificaniometro , e Barqmetro , para fe examinar, os va el-Rei D. Manuel aos foldados por graugros de, calor, e t r i o , para conhecer o maior , ficar a piedade Freire. 1 GRA-

cro , e proveito. H. P. a efmola be grangearia. cenifftma para bens temporaes, e eternos; eftimar afortuna he grangearia. Carta Pafloral: y. Eufr. 5- i. lucro , vantagem , proveito. Eufr. i. 2, fie lhes acenaes com qualquer grangearia. G R A N G E I R O , m. o cafeiro, ou homem que adminiftr.i a granja. G R A N G E O , m. defpeza que fe faz na grangearia. GRANJA , prdio mtico, que fe cultiva para lucrar em feus frutos. Arte de Furtar cap. n. S Mir. Efirang. H. Dom. 3. p. L. 1.

GRA

669

GRATIFICIO , m. y. gratificao. Tava- mo em crt , lerdo. Autor grave, i. e. de juizo , e probidade. Digno de ponderao, atres p, ufado. teno v. g. ,, cafo grave.M-Doena grave , GRTIS v. de graa. . leve, atroz. GRATSSIMO , fuperl. de grato mui agrad- perigofa. " Delito- grave* ide^no vel ,,'asvoffas almas no ero gratifjimas a Deus''. Autorizado , digno de f v> g, teftemunha Vieira 4. 176. ,.. ' -ferio , ifodo , decorofo y. g. homem, vaGRATO , adj. agradecido v. g. animo ro^% Signo grave y. figno. Goftofo y." g. ,, manjar grato ao paladar) G R A V E , m. moeda del-Rei D. Fernando, agradvel, bem vifto. Freire -,, grata memria ; 120 delles fazio hum marco , e valia cada grata audincia ,, V. do Arceb. nenhuma coi- pea 15 foldos , ou 21 real dosnoffos. Severim ja lhe era mais* , que no antepor o rico ao Notic. pobre Fios Sant. V. 'de S. Plcido. G R A V E M E N T E , adv. com gravidade, decoGRATUITAMENTE , adv. de graa , fem ro nas palavras , e accs. 5 Perigofamente v. g.r gravemente enfermo. cufto. GRATUITO , adj. feito , dado , concedido de .GRAVEZA , o p e z o , dizemos a gravegraa, de boa vontade, e livre confentimento, za da cabea , do corpo enfermo; efig. A graveza do peccado, e da culpa, V. do Arcebifpo , e fem obrigao v. g. dom gratuito. Lucena, i. e. a enormidade , ou pezo , que por G R A T U L A O / f . v. agradecimento. GRATULATORIO , adj. em que fe do , e fua grandeza canfa na confciencia. G R A V I D A S O , prenhez. rendem graas y. g. difcurfo , orao . GRATULO , adj. grarutorio , que contem ' GRAVIDADE , propriedade dos corpos, exprefses de agradecimento y. g. com grtu- pela qual deixados a fi memos bufco , epenlas palavras ,, Elegiada fi. 7$. Canto 1$. efi. dem para o feu centro. Centro de gravidade, o ponto 'do corpo, em que todo o pezo dlle 5. gratulo defiejo ., GRAVADO , part. p. de gravar- carregado , fe concebe reunido , de forte que futentado effe a confidencia gravada com culpas. Aberto ponto , todo o corpo fe fofter' fem cair , affim ao boril. Elegiada fi. 15$. o morrio gravado. pde pender fora da baze fem cair alguma efGRAVADOR , m. o abridor, que lavra ta tua , torre, com tanto que o centro de gravidade fique , e caia dentro delia. Graveza y. ao buril. Gazetas de Lisboa em 1729g. gravidade da ctdlpa. r d a doena , que G R A V A M E , m. opprefs , carga , pezo, vocao , ou vexame ; fem juftia y. g. o gra- he perigofa. Geito grave , ferio, decorofo; decoro nas palavras. ' vame dos tributos, <&-c. G R V I D O , adj. pejado , prenhe. Maufinbo GRAVAR , w at: carregar , opprimir. Fazer grave, e pefado. Carregar v.g. ,, gra- fi. 81. Que fenze o pejo , e incomodo da prevar o povo com tributos , vexaoes , exacoes. nhs. Arraes ,, a Santa Virgem eftava prenhe , \ mas no grvida. Infculpir, abrir, entalhar ao buril, GRAVATA , f. tira de lenaria , que fe '* G R A U L H O , m. grainho da uva , bagudobyi-, e enrola no pefcoo por cima .do colar lho. ' da camiza. GRAXA , unto velho ; a poro rhais oleofa do febo , cera , pos de fapatos , para os .GRAVATA' y. caravat. G R A V A T I L H O , m. d'Artilh. a volta da engraxar. Doena dos cavallos , que confifte agulha de gravato , ou facametal. Exame de Ar- em fe lhe derreter a gordura , por calor , ou tilheiros. , exerccio violento, dentro do corpo , e entupirG R A V A T O , m. pedaos de lenha mida. lhe as vias naturaes. GRAXO , adj. leo , o [que pofto ao Sol GRAUTX) ,ladj. cheio de gros. Crecido, grande. Grado v. g. ,, gente grada. Sem engroffa , e faz fio como m e l , que lerve na deixar gfado., nem mido fem excepo de Pintura para polimento , e mordente. Nunes Arte f. 57. v. nenhum no Eufr. Prol. GREC1SMO , m. fraze Grega introduziGRAVE , adj. pefado , que deixado afi me-f. mo bufca o centro da terra , ou da fua orbita da em qualquer lingua. v GREDA , alis cr , barro branco , maf- g- os corpos graves. Som grave, decento grave, menos alto r e menos forte qu o agu- fio , que deixa final no que toca (creta a) GREGAL , adj. pertencente grey , rebado , e meio entre e l l e , e o baixo, ou mudo Vi g' emgrda, grita o no Toa agudo co- nho ; no fioldado gregal v, commum , no dif-

670

GRE

GRI
GREY;, rebanho ; os fubditps , vaffallos, a refpeito do prelado V. do Arceb. a refpeito dos Reis , ou paftores de feus povos: D. ]. 2. trazia por ernpreza hum Pelicano com a letra pela Lei , e pela grey i. e. darei o fangue (como o Pelicano , que o rafga, e folta do peito aos filhos) pela f , e pelos meus povos. G R I F I C O , adj. da feio do grifo. Elegiada fi. 20 os grificos ps. G R I F O , m. animal fabulofo , que fingem ' ter a parte fuperior de guia , a inferior de leo*' com quatro ps de grandes garras , e afs ligeiras. Uliffea 4. 6. Enigma com palavras mutiladas. Grifos na obra de talha , e Architecf. so figuras que fe pe ao lado de outras mais nobres. G R I F O , ad)d~ lettra grifa , a baftarda , que no he redonda , carater Itlico. GRILHO , m. huma hafte de ferro corri dois elos j ou argpfcis , nas quaes fe prendem as duas pernas ; o prezo pde andar com elles,1 mas com algum pejo : lhe pojr- grilhes nos ps Fios Sant. p. CCXHI. Com to grandes grilhes de caridade ,, Fios Sant. pag.. LXXXVL v. col. 2. G R I L H O v. grilho. M. Lufi. GRILLO , m infedto , efpecie de efcarabeo , negro , que fe cria nos campos , e vive em buracos , e canta r ou faz hum etridor alegre pelo vero. Andar aos grillos , ccmq a rapofa , eftar mui pobre , no ter quafi de que viver, 'como a rapofa quando os anda caando.

GRIMA , antipatia , , ter grima com algum , , ( d e Allemo Grimm ,, ) G R I M A R I C O , m. na Afia Portugueza, Juiz louvado , que ora , e arbitra os frutos, e novidade, qUe tia de haver, e pelo feu oramento fe cobro dos vigiadores. G R I M P A , bandeira , ou figura de rhetai plana, que fe pe para remate nas torres, e altos do edificio ; valeta. / . O cume , o auge. Eujr. 5. 4 ,, o Portuguez timbre dos, EfG R E T A R , v, n. abrir-fe em gretas , fender- panhoes , e gr impa de todas as Naes. UHJyo fe. Cames Eleg. 6. gretando os humidos pene- f % 1. v. minha dama he grimpa da jormodos ; gretar fe a terra com calor ; as mos com fiura. ' frio ;_ o vafo de barro com calor de mais , em quan- GRINALDA , capella , coroa de flores to no eftfieco, greta. de pedraria. A G R E VA DO , adj., calado de grevas os G R I P H I C O , li Grrpho v. Grifico , - e Grifo. -bem grevados Mirmides arrofilio GRIS , adj. cr entre a z u l , e parda, cinzen-' GREVAS , pi. botas , ou polainas de to. V. do Condefiavel. y. Pincel. ferro , cobre , ou outro metal , de que fe ufava G R I S A L H O , adj. branco, ou encanecido,V. naguerta antigamente. Eneida 12. 99. g. cabello -., 1 Gri-

dftinto por pofto , npbrz,',, ou aco notvel, -j, , :,:... , GREDELlMv-.gradelim. .. , c: G R E G E i v. grey., rebanho. Barros., ; G R E I v. grey. , G R E G O , m. a lingua. Grega. .-,:G R E G O T I N S , ra. garabulhas , ou garatujas letras mal feitas^ Arte de Furtar c. 52. r G R E L A R , v, n. deitar a fomente o .talofinho , o u herva que fai flor da terra , e crefce para fora delia ; talvez o trigo grela nos celleiros , lanar grlo. Grelar , a cove, aljace, deitar hum talo com a fomente. G R E L H A S , pi. grade de ferro com feus quatro pez , fobre a qual pofta em cima de brazas fe affa peixe , carne , &c. G R E L O , m. o olho , que rebenta da fomente , e vem faindo para fora da terra. Fi lho , ou renovo das arvores. H. Naut. t. 2. O talo com femente, que deixo as couves, e alfaces j velhas. GREMIAL , m. pea das veftes , e ornamentos Ecclefiaftcos , que fe pe fobre o joelho dosBifpos. Prov. Hifi. Gen. t. 6. fi. f. G R M I O , m. regao. - O grmio da Igreja , i. e. a communho , ou communicao com os fieis ; no grmio da Republica , i. e. na participao dos direitos de cidado. Lobo. Corporao de officiaes , ou de alguma claffe de meftres embandeirados. G R E N H A , f. os cabellos. Maufi. a grenha rulante do Sol. Grenha , de ordinrio fe toma por cabello embaraado. F. Mendes. Os ramos do bofque enredados. Eneida Port. GREPO , f. m. nome dos Sacerdotes de Pegu.' F. Mendes. GRETA , abertura , fenda v. g. na terra com o calor do Sol; nas mos ou ps com o frio. Nos vafos , paredes que comeo a abrir. Fenda que vem ao cavallo mui trabalhado na dobra do juelho pofteriormente. G R E T A D O , part. paff. de gretar. v. Farpado. As mos gretadas de frio Arraes 8.

Eufir. 4. 8.

GRI

GRO

67I

G R I S E ' , f. m. panno branco de la de que Inchado v, g. ,,:tem huma face mais groffa. uso d.c ordinrio os Padres Jetoniraos , e d'an Tumjdo, ou inchado no v. g. ,, e mar groffa tes os Dominicanos : nos habi-tos. V. do Arceb. d^inverno. Freire,*;:ffffgar groffo, ou rijo , t. e. -. GRISOL , m. aUnofa*. B. P. v. cryfol. fommas conidcrveis. No , i. e. grande. > GRITA , voz-alta esforada, de quem; Dinheiro groffo -, oppofto a miudes. Taboado brada -com paixo , eu por foccorro , &c. , groffo, i. e. no desbatado. Groffeiro v. g.'\r GRITADA ,' f: 'grito. Goes fi. 67. col. 2. groffos erros , grandes, e viftveis. Lucena. Grofmandou dar huma grande gritada ; e tocar as fas-efmolas. Lucena; a terra eu alfndega era grefi- tronbetas. fia por rendimento , i. e. rica. Lucena. Groffo L GRITADEIRA , mulher , que grita. prefidio de foldados: M. L. groffo povo' que enGRITADOR , m. 'hPmm que grita. chia. Barros. . Pulfios-^groffos ,d. e. mui cheios GRITAR , v. n. dar grito , levantar a voz de fangue, no fumidos. % Groffa fialva d?artecom fora. Fallar mui alto. Gritar per al- lharid. Freire. ,. Terra groffa '-, frtil. Barros guma coija , pedi Ia gritando. Gritar* fiobre, ou freq. Gente groffa, rica, ou grada. Eufir. 12." contra algum , pedir juftia fobre e l l e , aeeu- - G R O S S O , f. m. a""maior, poro v. g. ' o lo brando d\iJgum crime. groffo Ho exercito' Hum groffo- d cavallara , i.' e. nmero cepiofo , grande tropa. Port Refit. GRITARIA , multido de gritos. GRITO , m. esforo violento da voz , Hum groffo de mais de 3000 ndios. Prov. da com paixo ,-ou nicramente por fer mais ouvi- 'Ded: -Cron. foi. 164. col. 2. Tomar em groffo, receber, adoptar Tem exame. Eufr. f. 35 ,, todo o cjue fe diz. GRIZETA 3 pea'de metal, onde fe mamos toda a novidade- em groffo^ Tanrr em groffo , levar a mal , ofteuder-fe. Em groffo , enfia a torcida das alampadas., oppefe apor mido v.g. 'contratar-, comprar, GROMENAR t. Afiat. y. zumbaia. vender em groffo , fallar, ou apontar em groffo GRONHIR v. grunhir. algumas terras. Lucena. Desbajtarcmos o mais GRONTdO , m. efpecie de pra. groffo de fiuas juperjties Lucena. Em grofiGROSA , doze dzias v. g. huma grafo , i. e. em epifa d^qiprtancia , e onfequencia fia de botes. Lima grffeira de que usoOs crv. g. j , e damno, he em groffo. Moeda de alpejrteiros, efpateiros para desbaftar madeira, gumas terras do Nrt Yque fe ufa no calculo e' aTola. v. Grofa. -K* & dos Cmbios v- g. groffos de Hollanda. GROSADOR v. glofador. GROSSURA , f. o contrario de delgadeza. - GRSAR , V. af. v. glofar. 'Desbaftar li Corpoleneia v. '& do tronco. Huma das mando com a grofa. ' GROSSEIRAMENTE , adv.- mal acabada , trs d.menses , efpeffido , no hg largura, imperfeitamente. Impolidamente , fem aceio. nem o comprimento nas coifas chatas v. g. nas moedas ; nas paredes , a largura de fua galga. Sem urbanidade, incivilmente. ! Gordura *,: graixa^ leo ,' enxndia , , mandou G R O S S E I R O , adj. no delgado , nem delicado. Homem-, r u d e , de engenho no cul- derreter ^groffura., e lanar, por cima da mrtir tv tivado , e maneiras incivis. Ingenbo groffeiro, affim fervendo Fios Sant. pag. LXXVIII. que no produz penfamentos delicados , groffei- p. .2. -pg. XXIII. v. c. 1. , Grande abun-ras caricias. Modo groffeiro. Obra grffeira, dncia j que refulta V. g, do grande commercio, achamboada , de fancaria , fem arte , nem curi-' trato, fertilidade y. g. a groffura da terra , do trato , renda. V. do ArceK fidade. GROSSERIA , m, a rudeza , falta de p o - G R O U , ra. ave que tem o pefcoo, perlicia , e urbanidade , ruticidade. Hum" panno n a s , -e bico mui longos, (gruis is.") , G R O Z A . v. glofa , e ^gfofa. de linho groffo , e encorpado. GROSSIDO , T. efpeffdo dos liquidos ,- GRUA , reldana do guludafte. G R U D A D O R , m. o que gruda. v. g. do fangue. . <>' GRUDA D U R A , aco de grudar. GROSSO , adj. oppofto a delgado , e fino v G R U D A R , v. at. pegar, unir com grude. - g: 5, corda groffa , panno groffo , po groffo. | Livro groffo, de muitas folhas. Groffo , cara- t>nrr, fazer de duas , ou mais peas hcim tocler, grande ,* e de linhas groffas. Gordo v. g.,, do Vieira mentira, que joi grudada de duas bomem- Cheio y. g. ,, voz-^ denfo y. g. mentiras. ar G R U D E , m. matria glutnofa , ou que-^ Efpeffo v. g. licor Rico v. g. ,, pega, e une eftreitamente. os corpos em que faz mercador- Copiofo v. g. eabedaes ; pre-

67:

GRU

p r e z a , extrada dos coiros-dos animaes bem co- fi. i6"o. i, guay dos que ganbao jazenda com mo tiwlo,,, fidos ; colla. : G R U D O i adj. grado : grudo , e mido, i , G U A I A ,. choro , lamento , gemido , ou canto trifte , e Iamentofo. Leo Orig. fi. 68 e. fem efcolha. - -_' G R U E I R O , adj. falco- , que caa groua guaia. he palavra Arbica , e fignifica canto Arte da Caa. trifte , , , : , . G R U L H A , em Hefpanhol he o grou; GUAIA CO , ra. efpecie de ebano da altu-. entre ns no f. h o m e m , ou mulher mui falla- ra do freixo , outros dizem for efpecie de budor , que faz grande bulha. xo , ufa-fe na Farmcia contra o gallico (.EbeGRULHADA , f. vozeria de gros ; no nus indicus. ) fig. a bulha que fazem algumas peffoas fallando G R A I A R . , y. n. cantar em fom de lamentamuito , em alta voz. o. Arraes diz goiar; os Hefpanhes guaiajr, G R U M E T A G E M , osgrumetes do na- e Duarte Nunes Orig. diz que he Arbico. Larvio. ramendi r e Bullet eicrevem guaiar , e derivo( G R U M E T E , m. moo , que ferve no na- no do Vafieqno ,, guaia : no vir a cafo do vio para fubit gvea , Scc. era outros mif- Grego roco, lugeo. Arraes falia de hum que teres. a s fynagogas para ouvir goiar, e cabecear os GRUMIXAMA y. igranamixama. Judeus. GUMO , m, cabecinha de fangue qualha: GUAI VA , foffo , ou cava do caftello^ do , ou de leite , ou qualquer liquido , que pra Ourem. Diar.fi. 599. H. Naut.fi. 154- t.u. nas bocas dos vfos por onde houvera de fair. os piolhos Ifies fizero taes gaivas pdas coftas, t. Med.. ., . e cabea , que diffo . claramente morrero, i. e, GRUMOSO , adj. cheio degrumos , Pu feito covas, buracos, fo no he que fo deve ler<em grumos. ziva. adj. modificao de cr amarella G R U N H I D O , m,. a voz do porco griGUALDE tando. jalde. Lobo cetim amarello gualde^ G R U N H I R , v. n. foltar o porco a fua voz, G U A L D I D O , adj. comido , prd do., gaftado, quando grita. Men. e~Moa p. 2. c. 2.7 ,, ao Eufr- z.. 5. j . i\\..,, Jardinba que o gato leva, gronhir do porco. H. D. p. z,. L. 2. c. 15. Lobo. gualdida vai Leo Orig. adverte fer" voz G R U P A , v. garupa. Viriato 16. 2,9. plebea. G R U P O , m. moderno , algumas figuras , G U A L D R A P A , mantas, ou panno lonque "fe reprefento apinhoadas , em Pintura , ou go que fe pe roda das fellas de quem monEfcultura, ta em meias, em geral a trazem os EcclefiatiGRUTA , . caverna, ou concavidde da cos nas fus mulas. Mais mula , e menos terra , en tre montes. . .. , gualdrapa, fir, proverb. j , e.. haja mais do que - GRUTESCO., adj..bru.tefco ; pintura, ou ef- he fobtancial, e menos accidentes , ou adorcultura em que fe reprefento grutas , ou. fe or- nos, &c. na com figuras de tolhas , caraces, e outros G U A L D R I P A R , v. at. chulo furtar. Arte'de infecfos ; penhafoos , - penedos , arvores, Scc. Furtar f. 314. G U L D R O P E v. galdrope aldrope GUA. ufado hoje he. gualdrope. GUALTEIRA , carapua de huma f GUADAMECILEIRO , m. o qUe faz gua- Lua. Vieira trago os paftores as fiuas gualdamecins. O que os guardava ,, era officio da teiras. Cafa Real. Prov. H. Geneai. t. 6.j. 621. i G U A N T A ' , Af. medida como canada. GUADAMECIM , . m. forte de tapearia F. Mendes ,,', huma ganta de rubins. . antiga de coiros pintados , e doirados.1 Freire. I G U A N T E S , m. pi. Tuvas. Vieira Cartas GUADAMEXIM y. guadamecim. t. 2. Luvas 'de ferro d'armadura antiga. Ourem GUADANHA , fouce : a guadanha da mor-j diar f.f 598. aos guantes feguio-fe as brafioneite. M. Lufi. 1* ras, ou braoneiras. GUAI , interj. que exprime d , e compaixo GUAPICE , valentia-, brio. Vulgarmente fe do mal que fuccede a outrem. Eufr. 2. 4. ,, toma por affetada bizarria no trajo. guai de quem m fiam a cobra. Arraes 1. 21. guail G U A P O , adj. animofo , arrifcado. Eneida de nos. V. de Sufo ap. 40. / , 218. B. Gram t i . 169 entre os mais guapos do ligurio bando.

GA

GUA

67$

'Ho. Louo , atilado , elegante. Guede\has\ miffa conventua, A guarda das ovelhas, o p guapas, toucado antigo do rebanho. Guarda do nome , so as rifcas, GUARAZ ., m. paflro Braf. de que faz ou cetra , que fo; fazem no n o m e , para que a meno. Vieira. firma fe no furte facilmente. Pinto'Per. L. r. ', GUARDA , m. o homem , que vai a bor c. 2c.fi. 82. ajfinar o nome com guarda : eiRei do dos navios vigiar , que no fe defcarregue 'com guarda. .< nada a furto. Peffoa que tem Tua con G U A R D A D O R , m. o que guarda , vigia * tra. vigiar alguma coifa, ou outra peffoa, e pela defende v. g. ^guardador de gado Loboi fui con ferva o efipertas os guardas Fios guardador de cafilellos, ou torre ,, Palm. p. 1. e Sant. pag. CVIL Anjo da Guarda, e que foi 2. fireq. y. c. 74. P i o , ou pilar do Manejo dado ao homem para o livrar dos males do corG U A R D A D O R , adj. o qu guarda, poupai, po, e alma. Corpo de guarda, lugar onde eft v- g- \ , do feu. . C alguma companhia , ou nmero de foldados para (CUARDA-DE-V1STA , m. fentnella k vigiarem , e guardarem talgum fitio, pofto na vifta. Cron. j . 1, c. 21. paz , o qual corpo fe diz tambm guarda. (GUARDA-FECHOS , m. pea de coiro Guarda grande, corpo de 2 , ou mais efquadres com que fe cobrm os fechos da efpingarda , da que fe avana das linhas do exercito , e de noi- chuva. te fe recolhe rrais a ellas. Guarda do campo m G U A R D A T N F A N T E , m. donaire , ou corpo de 15 a 20 Infantes.com officiaes que na anquinhas , que as mulheres punho para releguerra tem cada Regimento , avanado na foa var as faias que veftio por cima/ :s rente , e toca as caixas aos Generaes , quando GUARDA-MAIOR , fenhora idofa., e pafso. % Guardas , vigias. Coifa que guar- viuva que guarda as outras damas do Pao. da, e conferva de dmno v. g. as guardas do GU.iRDA-MO , m o arco, que nafce Reino so amor , e medo. Eftar guarda v. dos copos da efpada , e termina na maa. g. de huma fiorfaleza , . eftar de guarda a ella, G U A R D A N A P O , m. toalha pequeria, ou 'guardando;a. Dar em guarda , i. e. para que cada peffoa eftende defde baixo do feu prapara guardar. Lobo. Confervao por tempo , to at os joelhos , ou fobre elles. fomente , pafem damno , dura v.g. vinho de guarda; fru- ra lhe no cair comer fobre os cales, para fe ta de guarda. Guarda do altar , panno em que limpar, Scc. fe envolve, o corporal. dofirontal, panno _ GUARDA-PATAS, m. huma forte de teu* que da extremidade do altar , pende fobre o cado antigo , edefafado. meio do frontal. Parte da lana, que guarda G U A R D A P E ' , m. brial , ou faia por baia.mo entre as cavas, e a empnnhadura. na xo das roupas abertas. Agric. vara longa, deixada ao podar, com hum G U A R D A P E ' , m. fobreceo. F. M. c. 011 dois olhos. Guardas das fieebaduras, so 151. do interior dellas a roda , reftello , e criazeta GUARDA P O R T A , panno , ou cortionde entro as partes do palheto das chaves. na , que fo pe diante de alguma porta. V, d Mudar as guardas , i. e. eftas partes -T e no f. Arceb. Eufir. 1 , 1 . mudar a coifa de forte que algum fo ache noG U A R D A R , v. at. vigiar, e defender como vo , e atalhado com a mudana. Guardas da guarda algum pofto , lugar , coifa , ou peffoa. , ponte , pedras em pi nadas , que'fervem de peito- Arrecadar para co.nfervar, ter feguro. Defenril. No jogo das cartas a guarda , he a carta der. Obfervar y. g. ,, guardar afie, as leis , do mefmo metal, com que fe acompanha o Rei a palavra. Guardar a injuria , conforvar lemou dama, &c. para .com ella fe ganhar.na ou- brana delia , para a vingar. Recolher para tra vafa. % Di de guarda , em que no fe tra- conforvar v. g. ,, gardar fruta. Guiar y. g. balha honra de algum Santo , ou outro objeto o gado nos pajlos. 'Defender v. g. a e Religio , e fe ouve miffa. Guarda ( m.) cidade, a cofia do mar. Guardar cofias a alda eftudos, homem que fervia nas aulas meno- gum , ir em fua companhia, e defeza. Guarres de caftigar os eftudantes ordem dos Mef- dar fiua authoridade. Vieira , conferv-la , no a trs. Guarda do mato , ou vinha., homem quev perder. -Refervar v. g. o Cep te gar dou para ,a vigia. Guarda , ou guardas. do Norte , so efta empreza. Guardar animo vingativo , i. e. duas eftrellas as mais chegadas ao polo rtico. defejo de vingana. Lobo. Reter v.g. ,, guar Dar alguma nova de guarda , i. c. por cer- dar as urinas. Os dias fantos , no trabalhar. ta , como os dias Santos que o Parocho d - fe, defviar-fe , evitar, fugir. Qqqq GUAR-

GUARDA-REPOSTA , foguete, cujo ef- nos ngulos dos baluartes onde as fentinellas fe abrigo da chuva , e efcohdem ao inimigo ^tamtouro he; mui retardado. s < " GUARDA-REPOSTE , rri. guarda mveis, bm ha guaritas portteis de madeira em praas ofic-io da cafa Real,-antigo. M.Lufi. 6.fi.2-2,.defcobertas, ^ G U A R T T E I R O , m. gariteiro ,, os guari! c@L 2.. : '> --'.:,'.' > E ' '' ''-''- feiros de cafs de jogo Vifitu das Fontes-fi GUARDA-RIO , m. avefinha , que. fre209. qenta as margens do r i o , efpecie de Alcyo, G U A R N E C E D O R , m. o que taz , e preou maarico ( ipfida ) ga , ou ajunta guarnies. GUARDA-ROUPA , m. peffoa.que tem G U A R N E C E R , v. at. ornar com guarnecifua conta a roupa de outrem.,, foa limpeza, mentos. Pr guarnies. Adornar, aderear.. &c. Armrio onde Te guarda 'a roupa. ^ Fortificar com gente y. g. ,, a praa, GURDA-VENTO , m. obra de. madeira Cidade. o falco , pr-lhe o caparo , pios, pofta interiormente diante das portas das Igrecafcaveis , Scc. a parede , cai-la depois de jas Scc. . .: , '-' 1rebocada. Y . * G U A R D A - V I N H O , m. as paredes, que GUAE.NECIDO , part. paff. de guarnecer. frmo a lagaria. Adornado cora franjas , caireis , fitas. Homem G U A R D - V O L A N T E , m, pea do rel-armado. Cron. de D. Joo 1. c. 58. Arraes gio , alis gallo , que cobre o volent. 4. 9. % A praade prefidio. Reforado. $ G U A R D I A N I A , fi officio de Guardio, G U A R D I O , rn. hum ds iuperiores dos' Cafas guarnecidas -de mveis , providas, ornadas, ' - Conventos Frncifcanos, e he o prelado ordin- adereadas. GUARNIQO ,- fi aparelho de ornar, corio dcada convento. "' ', GUARDIM , ra;. ufa fe no pi: gardins ; e mo fitas, gales, rendas , bandas-, que fe ajun* dio cabos de fufpender , e l e v a n t a r * . , embara- to aos veftidos. Moveis de adornar , como ro-fe humas embarcaes nos guardins dasvel- cortinas , Scc. Pedraria de adornar-fe a-mulher, &c. Gente para. guarnecer praa. Na anti-' las. 7v Mendes c. s<j;-h ga milcia, manga de arcabuzeiro-s , quegfiarneG U A R D ' I N V O , m. hum jogo de menieia1 o efquadro. Vaficonc. Arte Militar*.. Guarnos , era que fe do certos faltos. G U A R D O N H O , adj. v. parco, guardador, niesffefipada , so os copos 3 punho , e cruz. da no, agente de guerra , que .a guarhce. poupado. B. P. 'G U A R D O S O * adj. parco , poupado, guarda- Mezas de guarnio , taboas que efto no coitado do navio , e onde a enxarcia vem atar-fe dor do feu. Cardofo. G U A R E C E D R , adj. que cura, far; numas efpecies de moites. A guarnio das virtudes ,, Lobo. o tempu -de muitas males. G U A R N M E N T O S , m. p. peas de guarG U A R E C E R , v. at, curar , farar , remediar. necer , aparelhar, jaezes. B. Ciar. c, 71. ,, monPalm. p. 1. c. 2. P. Pereira L. 1. d. 12. falvar Jivrar v. g. ,., o fugindo , por guarecr as vi- tado em vez de cavallo Hum bogio fieliado com toJas ,, Palm. p, 2. c. 117. v. n. Sarar , con- dos- os guarnimemos, Caftan. 6. c. 28.' mulas valecer. Barros ; Arraes 1. 2. Curar-fe. M. ajaezadas com ricos guarnimemos. GuarnimertLuf. -fie, guardar-fe , falvar-fe. M. Lufi. ,, tos de cafa, Teftam. dei-Rei D. jP. 1. adereo, outros afogados no" vao , que tornavo a buf- mveis. G U A R T E , abreviado de guarda-te , foge, deffar pata fe guarecreto da utra parte. GUARECTDO-', --part, paff. de .guarecr : via-Ge. foro guarecidos, sos das feridas Palm. p. G U A S T A R v. gaftar, deftruir Cron. do Condeftayeb'' 2-. c. 160. ' GUARIDA , f. cova , de animaes , covil GUAY v. guai. Bi Gram. pag. 160. de feras. Emparo, refugio, abrigo", valhacouG U A Y A , fi redomoinho nos cavallos. V* to. Barros 1. / xffi. y. col. 1 : buficando gua- Guaia, rida em outros Conventos. M. Lufi. Eufir, 2). 2. GUAZIL-, m. Governador, entre Arabcsi Palm. 1, p. c. 31. o-Veado"a quem a natureza ePerfas. Barros. ' enfinava a bufcar guarida contra o leo GUAZIL ADO, m. officio de Guazil, G U ARI N A , tnica militar curta. B. P. GUDO , fi m. Afiat. logea foterranea dos Arte de-Furtr c. 12. ' > ' . , , . mercadores , ou armazns foterraneos. Barros, GUARITA i L ' nas Fptift^pHefoiha feita GTJDILHQ, L fi va. poro pequena de la, 1 ou

674-

GUA

GUA

GUE

GUI

67;

0 algodo imaffado , como a dos colches de* j fundo o caminho , alguns o fazem mafcnlind pois de-tempos de fervio. Arte da Caa,, huns fendo homens os guias. Carta de guia, itinens, e.gudilhes do tamanho de gros pequenas. raro , roteiro , que aponta o caminho ,que fe -GUiDINHA, fi quinta pequena , chufa. ha de levar: it. avtfos , dtrectorio. % Carta de UGUEDELHA , ' cabello longo , crecido. guia , falv conduto. Carneiro de guia , o que Ga de Cajados , inadeixa. fig. Meio , azo. precede ao rebanho, com-chocalho no pefcoo. Vidra Cartas t. 2. fi. 21. (fCincinnus i.) Car- | Ir fiua guia, feguir fua derrota. Cajian. 8. /dofo. 21. col. 1. Oguia da contradana, a prmeirar GUEDELHUDO , adj. de cabello longo , cre- peffoa da ferie , e que a comea. Na empa K cido. Cardofo. a vara fobre que fe affento em cruz as travefas^ G U E D R E . , F. flor, (Sambuctts jamina') ;.Nos coches-a 4= ou mais , he a parelha dian$.fi: ;> teira. Guias , 'o cordes com que fegoverna GLA , garganta Barreto ortogr. j . os guias, beftas.. Cordo cokn que fo prende p e * Io cabeo o cavallo ,. que anda contorneianda I2.<j. o u je prbnunda fimplejmente da guila. GELRA , a parte do peixe entre a bo- n picadeirP-, ao gue fie deita guia. 4 O chefe , ca , e a ventrecha , que fe defcobre , e moftra de autor , principal , e motor , ou direcTor de agur ma empreza , faco. Carta de guia , paffafcrordinrio huma cr vermelha. G U E O , m. nas Javeiras- de Setuval he ar- te que feda pela policia , e feus Intendentes , ou Miniftros a quem pertence ,, s peffoas , que .Burioinho na poupa GUERRA ,- f. todo o at boftil , com jpafso a outro lugar , ou Cidade com-certas que fe,faz, ou procura mal ao inimigo para o;coifas- v. g. com*oiro em barras, com g a d o , vencer, aprifionar , matar, romar-lhe .terras, ou i&c. delia, confta que o o i r o ' , e o gado fico navios , &:c. os povos de Portugal requerero a> regiftados >,, a poro que leva ,- Scc. Ord. 5. o Senhor Rei D. Joo 1. que no caaffc , nem; 115. 24. e leis fiobre ajaca^dcrwiro das minas , fizeffe p a z , nem guerra fem confentimento de -c. todos , porque ero eftas coTa's que pertencioj. GUIABELLA , herva herbaftella , fipica a todos Leo Cron. f. foi. 1614. pag. 152/plantaginis, pes cornis, ecronoptts. ro/. 2: Guerra civil , a que fe faz entrfe os Ci- GUIADOR , fi m. o.que .'guia y. g. gtMadados do mefmo eftado. - Homem de guerra-, for da dana. Barboza. O que dirige, acoriGu gente de guerra s os militares. GoesJ Gucr- felha , &c.' Clarim, f. 1,88. cel. 1 : ,, Apollo ra guerreada , a que fe faz por entradas , cot--guiador das 9 Muf as ,, .Hift. de Ifea f . 170: rerias , choques , fem batalha campal. Caflan. L. o Anjo guiador de T-obias Lufiada 5. 78. 2,. / . 141. col. 1. 'Leo CroriiJ. 1. cap. 55. e Azurara Prol. $6. p. [81. e 188. edi. de 1641. foi. j GUIO , bandeira que fe levava na . G U E R R E A D O , part. paff. de guerrear. v. guerra. P. per. 2. fi. 128 ,, o guio Real faia Guerra-guerreada. Y I Sem recontros de menos circunftancia ; no affim G U E R R E A D O R , fi m.'guerreiro ; bellicofo. porm a bandeira Real. O ^cavalleiro que 1cG U E R R E A R , v. at. ! ftzer gberra. Mars yava. o guio. > Bandeira, que fe leva no prinD- 4.c. 17. Prncipes-Gentios , que elles V/wcipio das procifses.- r SinaL de Vnuzica , como guerreado (.hum til , que fo pe no fim da regra da folfa , G U E R R E I R O , adj. inclinado guerra , bel-!para -moftrar onde efta affinada-a priruei-ra figulicofo', - guerredor. Que fogue a milcia. ra da regra feguinte. Prprio da guerra. % v. g, ,, \Animo guerreiro ;\> GUIAR , v. at. enfinar a-algum o caminho , C'fieus guerreiros, ou jbldads;' apparato. gurr ei-,'mdo diante v. g. guiar bum cego pela-mio i ro. Bem armado, e difpbfto para a guerra- -, o exercito na marcha. ' Enfinar O caminho no crefpo tie armas "-gerreiros combatentes v. g. ,,! Guiarfe "pela razo , ou pelos conjelhos , dir' viribio as fidas to guerreirras : Caftello iww.gir-fe. Encaminhar .;, dirig-r v. g. bui um guerreiro Burros:, e Palm. p. ?. /".'49- v. \negucio GUETE , m. quitao de cafamento , ou G U I L H A , fera.- B. Pereira vere fe 3'ibelio porque ojudeu davaTua mulher por de-;ges , itis. G U I L H E R M E ,' f. m. inftpumento de carpenfobrigada do contrato .do matrimnio ; e defem r: bargada para poder c fa r cpm- -outro , dar .o gile- tiro , o quafi corta f pel ineio. - G U I L H O T E , fi m. homem', que, desfruta a te. M. Luf. 6. f. 19. c. z. -: terra que- nao femeou. Polgazo > -vdio. B, GUIA., T. a peffoa ^qu-vai diante, enfi-

GUINGXO , m.- excremento do bicho , P. Fraudador, enganador. Vadio que anda . 1, , J comendo por cafas alheias. Eufir. prol. afaa- feda. t mos corpo, e gejlo como- guilbotes em Jala ,, Jala G U I N G A ' 0 , m. lenaria d algodo, G I N O L A , f- Refiende MifeeUW. fi. irr, aqui he meza, u banquete como hoje Te diz. A Tolo tomome por guilhote Prejies. : Di- col. 1. vimos grandes Judarias , Judeos, gmzem alguns, que guilhote he: voz Arbica ; guil- nolas , e touras guinai a parece for mafoarada kz no antigo Francs he enganar ,-. trompez v. de vrios veftidos , e cores do Hefpanhol quU nola quinolla , em Francez antigo fignificava efo vocabulrio do Roman de Ia Rofie. GUINADA , f. o acTo_ de guinar (t. naut.) cudeiro. Diccionaire de ia langue Romarte. . G U I R L I N D E O y. garhndeo. Amaral 6. Guinoda de rijo. (do Ital. ,, GhiGUIS v. g i s , ou geffo. Arte da Pint.fi po. gnaia) gargalhada. B. P- cantar s guinadas ,, GUISA , fi antiq. modo , maneira; deguk . Gram. fi. 220. Dar guinadas, fugir com o corpo, defviar-fe de ouvir. O cavallo que, no fia. Eufr. prol. guifia Arte de Furt.fi 525. G U I S A D O , part. paff. de guifar. Cavalleivai caminho, direito ,. d guinadas. G U I N A R ., v. n. naut. defviar-fe o navio ros guifados ,, i. e. providos , dos neceffarios apahum pouco da efteita, que leva , hora a hum relhos , e preles para irem guerra. part., e bordo , hora a outro , mas feguindo fempre o fobft. comer feito y. g. o comer efia guifado; tenho para darvos hum guifado. Mo guimefmo rumo. Amaral 6. fado , mo feiro, m aco. G U I N C H A R , v. n. gritar, bradar fem proGUISAMENTO , fim. aparelho, o que he nunciar palavra , t. vulg. GUINCHO , m. grito fem pronunciar pa-: neceffario v. g. para o. fervio de huma Igreja lavra t. pleb. . Ave martima , que cria lias ro- como vellas, hoftias , vinho , Scc. AndradeCron. chas , e arvores que pefca num dia para muitos, J. 2,. p. 1. c. 31. e tem o feu ninho bem provido , donde vem o GUISAR , v. at. preparar o comer, faz-lo rifo ,, tenho ninho de guincho, i. e. coifa que para fe comer. desfrute. Eufi. 5. 2, GUISO , fi m. cafcavel pequeno. GUINDA-, corda, que ferve de guindar. GULTA , fi cordel delgado, ou.brabante. GUINDALETA , corda , que rio guinG U I T A R R A v. viola. Leito Mificellanea. dafte ferve de levantar os pezos. G U I T A R R I N H A ' , fi fi dim. de viola. Y G U I N D A M A I N A , fi nauri abater a banGULA , fi a garganta , guela. O vicio deira por guindamaina, he abatela , e tornar lo- de comer , e beber fobre poffe. t. d5rclrir. go A erguela. D. F. M,. Epanaforas fi. 166. parte da cornija., ou cimalha , da feio do dei* GUINDAR 3 ,v. at. levantar ao alto por meio tado compofta de duas pores-de circulo, a do guindafte. qual termina a cornija V. do Arceb; fi. 28a GUINDAREZA , corda que ferve de Guias , entre marceneiros , efpecie d garlopa, guindar , e levantar ao alto-, alguma coifa, v. g. que faz huma gula inteira com feus fi.letes. ao tope d^m maftro. Azurara r. 29. fi. 8$. ,GULO y, goulo. e. 2. . G U M E , m. a parte do inftrumento que corGUINDASTE , fi m. mquina de levantar ta v. g. ., o gume da faca , fia efipada, domaao alto grandes pezos , confta de huma roda ehado , o fio oppofto cota. H. Pinto ., ferro debaixo de hum baileo foftentado por efcoras ; boto fem gume. Dar de gume (oppofto a dar de huma roldana chamada grua , por cima do de ponta ., de cota , ou de chapa) i. e. cem a baileo , a -qual grua faz mover a aza , ou vela parte afiada. Auto do Dia de jffoo. latina. GU'MNA , fi fi naut. calabre , ou qualquer G U I N D E , m. Afiat. jarro. corda groffa do navio. GUINDOLAS , ou bandolas (o primeiro paG U M I L y. gorail, H. Dom. 2. pi e Galhej-ece fero certo modo de pronunciar) so velas gos. armadas era quaefquer aftes, ou vergas para goGUMILEME , Farmac. huma refina arovernar o navio , que ficou defmaftrado por tor- atica. (Gumm elemi.") jnenta, G U N C H O , m. a v e , que freqenta a laGUINEA , ou G U I N E O , pea de oiro goa de 0'bidos. Ingleza, moeda que yale 2.780 e tantos reis, GUNE , m.. matria fibrofa , de. que na valor intrinfeco contm 21. Shellings , ou Che- Afia fe tece tela grffeira para facoi, Scc, insj fe ini jufto pez; e he fera.febres. G U R G U L H X O , fim. bulho d'agua. ' GUR*

676

GUI

GUI

GUR

HAB

677

. G U R G U L H A R , v. n. brotar , T a i r , gurgu- paffar o gyro , he desfazer-fe de coifa vil, de Jiandp v. g. a fionte y. bulhr. Ferver nenhum preo , como huma manta de retalhos. coma o gurgulho no trigo,, ou tulhas... J Eufir. prol. Capa , pu veftido de jogral, e arGURGULHO , fi m. bichinho negro , que fe lequins. cria entre o trigo, rros , e outros gros encel.feirados , os qua-es vai delruindo , e rocndo. Bcrjiardim Ribeiro Ecloga 5. eft. je jor mudado , fi m. confoante , que denota afpirao teu bm., >-c. , nas linguas em que ha vogaes afpjradas. Em GURGULHOSO , d). cheio de gurgulho , ou : Portuguez f temos (ao que rae parece) o a da roido delle -, G U R G U T U O ' , interj. que que dizer, aca- Interjcio ab, e no ufamos ai delle , porque devendo o final de afpirao preceder vogai-, bouffe, foiffe , feito h e : t. chulo. GURUPE'S , fi m. o maftro, que vai meio ficaria confundido o ab com ha , do verbo hadeitado, ou lanado obliquamente obre a proa ver o b depois d o / c >l, tem hum nico fom como em Ibe , lhania , ninho , maninha, <b-c. do "navio, eu a fua roda de proa. GUSA , fi fi Luma viga de ferro nos moinhos Confervo-no tatnbem depois do t em algumas dices Gregas , adoptadas pelos Latinos , que das fundies. reprefentavo o Grego par th; mas ns no daGUSANILHO , fi m. dim. de gufimo. GUSANO , fi m. (e no bujano porque o diz. mos ao th de Theologo , &c. o mefmo fora que Vieira') bichinho , ' q u e fe cria na madeira, e a os Gregos lhe davo , antes foa como hum mefura, e afim nas carnes. Naujr. de Sep. canto ro t. HA , interj. de quem fe ri. Cam. Rei Seleuco. he 7- fi 12. ult. ed. Barros D. 1. j . 42. eu 42.. col, 4. Albuquerque Com. joU 12 ,, o navio vi- afpirado o h nefta dico para fo diftinguir do nha mui comejto do gufiano : o Hefpanhol he gu- ha do verbo haver. HA , em vez do artigo a , nos livros antijano , e delles o romamos. GUTETA , fi ps de , remdio con- gos y. g, ha cafia da ndia era mui recheada , </DC. v. ho. tra a gota coral. H A ' , fogunda peffoa do imperativo de haver. GUTI , fi m. planta Braiica , arvore frutFerreira Ciofo fi. 29. ult. cd. v. have. fera ,,que defereve. Vafconc.Not.fi 266. HBIL", adj. capaz v. g. ,, fujeito hbil paG.UTTRAL . adj. que fai da garganta lettra gultural , a que fo pronuncia modificando-fo o ra empregos , por prudncia , cofiumes, &c. P. Per. 2. c. .12 no fim ., quo difereto , quo hTom n garganta. Severim Difc. fi. 66 v. bil , qu<f letrado Paiva S. 1. fi. 162. Termos hbeis , i. e. o eftado fifico , u moral bem GYMordenado , ou conveniente a algum fim , em que GYMNASI0 , fi m. Academia , aula pbli- he poffivel , e comnaodo fazer alguma coifa. H A B I L I D A D E , fi capacidade mental, ou ca de eftudos , . enfinos, exerccios. Arraes 15. * 2.. 2. Vajconc, Arte gymnafios da arte mi- moral , para alguma coifa. Peffoa dotada de litar. bom engenho para as letras. V. do Arceb. ,, era GYMNASTICO , adj, concernente ao execi- conhecido por huma das melhores habilidades da cio da luta aprendido nos gymnis da Grcia. ordem. HABILIDOSO , adj. fujeito, que tem habiLeo Orig. fi. 24. lidade para as letras. YMNOPODIA, fi fi folias ufadas enrre os HABILISSIMO , fuperiat. de hbil. Coutinho r. Gregos , em que os moos- cantavo louvores Cerco de Diu L. 1. Fios Santor. pag. XClXeol. dos que morrio na guerra. M. Lufit. . GYMNQSDPHISTAS , fi m. .pi. os Filofo- 1. mez de Agofilo babiliffiimo para falar das fos , ou fbios da ndia , Jogues , Bramanes , ou coifas Divinas. HABILITAR , v. at. fazer hbil, capaz, Gemnanes , ou Sermanes. Fr.^joo dos Santos. GYMNOSPERMA t. d'Hift. Nat. v. angiofi- fufficiente para algum emprego , exercido , eftudo , doutrina que requer preliminares, fitfi*perma. GYRO , m. no Braf. , pea de panno cor- na para habilitar ainda nefta parte os inftrunada em tringulo. Eficudo comgyroes , i. e. di- mentos da divina palavra. Habilitar algum pa* vidido era triangulos com as pontas unidas no ra maiores empregos, fazendo-o paffar pelos mefe, fazer ptovas , dar atteftaes entro dos efcijfes.. Manta de remendos; e nores. ^ que.

H L I T O , m. o alenro , ou a refpiraV que moftrem hbil o fujeito, que fe habilita. fie, para paffar a eftudos mais difficeis, pre- que fai pela boca. Hlito do fogo., a matria futiliflima , que fe exhala delle , &c. Vicedendo o enfino dos prvios , e mais fceis. " HABFTA&Q , fi fi lugar de morada , ou eira. HAMDRYADAS y, o Dicc. da Fbula. vivenda. HAMEC , -f. m. confeio Farmacutica , y. H A B I T A D O , part. paff. de habitar. H A B I T A D O R , fi m. ra fi o que habita a diacoloauintidos.. H A Q U E , f. m. pezo de oiro na Cofta da gum lugar: o habitador do Nilo HABITANTE , part. at. de habitar v. habi Mina : \6 haques fazem huma ona , e valer tador f- fubft. Lufiada 7. 20 ,, novos , e vrios 12^800 reis. H ARM ALE , f! herva com que os rabes so os habitantes ,, Azurara c. 27. HABITAR , v. at. morar em alguma cafa, fe esfrego para afugentar os efpiritos malignos, ou terra, Habitarem os cfiados, fazerem vi- HARMONIA , fi confonancia mufica, que da de cafados , cuidando da propagao da prole refulta das vozes poftas nas propores regula-* M. L. ,, fiem mais querer habitar com Ario- res. Proporo das partes de hum tpdo. Sy vigildo fie fez viuva. metria. Freire. Viver em boa harmonia , i. e. em boa paz , e amifade , e cnrefpondencia HABITAVEL , adj. que fe pde habitar. H A B I T O , fi m. veftido, veftidura v. g. o focial. H A R M N I C O , adj. cm que ha harmonia. habito rdigiofo ; hbitos ricos, eu humildes ,, Lobo. Infignia equeftre de ordem militar v.g. ,, H A R P A , fi v. rpa. - Y habito de Chrifto. A figura, e apparencia^ ex- HARPO v. farpo. Vieira, 5. 107. Galhe* terna das feies, e membros v. g. ,, o habito gos 1. 94. _harpoes de Cupido, foguindo aOrdefta planta ; defte animal. ^ Coftume, ou fa- tographia Hefpanhola. cilidade , e propenso para alguma coifa , origiH A R P A , v. at. tocar, ou pr na arpa afounada de mui repetidos actes , ufo delia v. g. ,, ga letra , ou toada. Eufr. 1. 1. j . 9. harpar bum adquirir habito de efiudar . orar , <-c. Conde claros. HABITUAL , adj. em que temos feito habi- H A R P E Q fi m, ferro de-harpoar, Eufit , to y. g. de jeito habitual ; eftudo habitual. 2. 7. Peccado habitual , o que fempre nos macula a HARPIA ,. f- monftr fabulofo ; ave cofn confciencia, at for perdoada. -Doena habitual, cabea-, e rofto de mulher v. o Dieclon. da-Fa que algum padece fempre , ou quafi fempre. bula. > ', Graa habitual , a que tem feito affento na H A R P O A R , v. at. ferir a baleia com o har* alma. peo , erro barbado , ou farpado que fe prende \ H A B I T U A L M E N T E , adv. por habito. Con- no corpo do peixe. tinuamente. HARPOEIRA , fi fi corda que "prende oharHABITUAR , v. at. fazer contrahir habito . po , ou harpeo. Barros 1. 4. c. '2.. '-- coftumar. fie , Contrahir habito de fazer alHASTA , f. lana , pique. guma coia , fazendo-a repetidas vezes. HASTA RIO , adj. v. haftato. Viriato 9> %C H A B I T U D E , f. fi habito , coftume. Alma ufa-fe fubft, Lnjiruida. HASTATO , adj. armado de hafta. Vafconc. HACANEA , cavalgadura maior que fa- Arte, ufa-fe fubft. ca , e menor que cavallo de marca ; de ordinrio ( H A S T E , ou Queirs V. do Baflo. fe chama hcanea a cavalgadura das damas , e (HASTEA ,! o p o , em que eft enxeoutras perfonagens. Galhegos 4. 99. rido o ferro da- lana , da alabarda ; em que ef1 H A C T E ' v. at. Eftao Antig. joi. t fegura a bandeira , guio , Scc.-Galhego^dis, HADEPUXA , interj. chula. D. Fr. Man. hafiea ; e Vieira,-, na hafiea da Cruz onde Deus badepuxa que jia jois ! , , efpecie de admirao, eft fiendido. HAGIAMALES , fo m . pi. huns Religiofos HASTIM , m. huma medida de medir terMahometanos. Godinho. ra , i. e. huma lana peqeriai. HAGIOGRAPHOS , adj. livros. os da HAVE , imperativo de* haver, ha, ou tem; Biblia , que n'o so de Moifs, nem dos Pro- Clarim, c. 2 8 . , , Crna , Crina , no n-deixes-mafetas. v!' tar , have compaixo de mim : mais vale hum HALIETO , fi m. filho degenerado da guia. hav.eche , que dois te darei ,, /. e. hum toma, Arrues 1. 15. ou efpecie-de guia, que vive^de que duas promeffas dedar."Eufir-, ,-, flye mifierh peixe, balietus. for

67*

HAB

GAR

HAV

HEC

679

H E C T I C A , tifica. cordia de my Azurara cap. 52. pag. \66. H E C T I C O , adj. tifico. tol.. 2. HAVER , v. at*. t e r , confeguir, alcanar, H E D I O N D O , adj. ftido, fedorento. Vieiobter v. g. ., e houve delia dois filhos ,, houxe ra , chaga viva , afiquerofia, hedionda (do Hefo perdo del-Rei trabalhou o noivo por haver a panhl hediondo.) jlor da noiva arv.es dasbenos. Trancofo p. 2. HEGIRA , fi fi poca do Mahometano-s, que c. 2. Haver hum homem * alguma mulher ,, go- conto delia, que foi a fugida de Mafoma para iar delia. Palmeir. Dial. 2, hove-nae hum ho- ra de Meca, que he he o anno de 6$o depois mem. da Morte de Chrifto. H A V E R , v. n. exibr v. g. ha homens vir- H E I D O 3 fi m. entre mticos o pateo do curtuofos , e outros que o no"~so ; ha dias. % Haral ; y. eido , ou eito. H EI DUQUE , fi m. pagem do coche del-Rei vinte dias, i.e. so paflados vinte dias at hoje; Poffuir, ter nete fentido parece antiqua- de Polnia. Gazetas de Lisboa por Montarroyo. K E L I A N C O , adj. Aftron. nafcimento do do feno he quando o ufamos com osr partici, i. e. quando o aftro pos , o que tambm j no he mui freqente, plane-ta , ou ocyifio porque dizemos tenho comprado , e no hei com- apparece , ou defaparece , por fe apartar, ou prado , & c Julgar , ou ter para i. Eufr. 2.. achegar ao Sol HELICE , fi v. Urfa maior. t. Geom. 2 e ha que merece tudo. fie , portar-fe v. g. houve-fie muito bem , ou mal. Haver com efpira. algum , it e. tratar y. g. havia-o com homem HELICON , fi m. monte fabulofo em que executivo ,, i. e. tratava o negocio , ou corra habito as Mufas H E L I O T R O P I A , fi huma pedra fi na.verelle com <&c. V, do Arcebifpo.' HAVER , m. riqueza, bens, poffes , fa- de , e raiada de veias de outra cor. ( heliotroculdades y. g. todo o feu haver; todos as fieus phium.) H E L I O T R O P I O , fi m. y. girafol. Vieira. teres, e haveres. H E M A T I T E S , adj, Farmac, pedra hematiteat HAUSTO , fi m. gole , ou golpe de be(hdtfnatites) bida. HEMICRANEA , fi fi doena vulgarmente HAZ v. az ( d o latino actes) ou antes de aas antigo , corrupto de ala, de exercito, ou dita enchaquca , ou enxaqueca. HEMICICLO , fi m. abobada de , a que efquadro ; os lobos em haz diz. S Mir. i. e: em efquadro , ou bando : e o mefmo poe- tem afigura de.rpeio circulo. HEMSPHERIO , fi m. ametade da efphera ta ,-, por minas ordeno hazes de adies lat. efv. g. ,, hemifpherio terrefire. . quadres em frma de batalha. : HEMISTICHIO , fi m. ^ametade de hum verfo. HEB. H E M I T R I T E U , fi m. medico, meia terai HEBDOMADA , fi fi efpao de 7 dias , fe- -HMOPTICO , .adj. doente'de hemoptyfe. HEMOPTYSE , fi doena que confifte era te !emanas , fete annos , conforme as he-bdomalanar fangue toffindo. das so de dias , femanas , ou annos. HEMORRHAGIA , fi fi fluxo de fangue , HEBDOMADRIO , fi m. nos Coros das t. Med. collegiadas , &c. o que prefide na femana. HEMORRHAGIACO , adj. doente de hemorHEBDOMATICO , adj. anno , infaufto, rhas;ia.. fi era cada erimo , ou nono anno, H E M O R R O I D A S , fi pi. almorreimas. H E B R A I C O , fi m. lingua Hebraica y. g. H E M O R R O I D A L , .adj concernente s alfiab o Hebraico. morreirhas. HEBRA1SMO , fi m. locuo,. ou fraze da HENDECASYLLABO , adj. que tem onze lingua Hebraica." HEBRAIZANTE , fi o que fegue a leitura do fyllabas y/ g. ,, verfio HEPATIC , fi fi herva officinaT, lichen , texto Sagrado hebre*, antes que as verses. O que he Judeu. (Hepatca <e) HEBREU ', adj.' da Nao Hebraica , de orHEPATICO , adj. concernente; ao fgado t. dinrio fe toma por ^udeu, A lifgua Hebraica. Med. HECATOMBE , fi facrificiodecem victiH E P T A G O N O , adi. de 7 angulo1?. 1 toas da mefma efpecie v. g. cem bpis, &c. H E P T A R C H I A , fi 7 Reinos, ou Governos; HE- j

H E R A , fi arbufto cujos ramos farmento-i Fios SaM. K deJ.^Thomaz pag CXLIIL col. 2. Vieira dart. t. 2. f. 4 2 : de ordinario-dir 2 . fos fe eftendem muito , c trepo pelas arvores, zemos herefta. paredes , &c, d cachos , e bagos, com -ella fe HEREJA , fi mulher que cahiu em herecoroavo os poetas. gia , e que a foftenta.' Tentat. Theol. f. 45. H E R A N A , f- fi os b e n s , eaces do deJ I E R E O , fi m. na Ord. Manuel L. i.T. funto , que fico por fua morte ao herdeiro , 49. $0. parece fignificar o Senhor, ou prodeduzidas - as dividas a que effes bens so refponfaveis. Herana jacente , a que no foi adi- prietrio , do latim herus. O que paga ao Emphyteuta os redditos da parte do cho , ou camda , ou recebida pelo herdeiro. HERBATICO , adj. pertence a herva. Poema po , que tomou fua conta para beneficiar. M. Luf. 5. 192 ,, repartir, o paul por hereos. da Perda deHejpanha. HERESIA , affim dizemos , e no heH E R B O L A R I A , fi ffomulher, que faz veregia v. a explicao em heregia. Erro , denenos , ou feitios com hervas. Cafia Virg. facerto. Eujr. 2. 5. H E R B O R I Z A R , v. n. recolher plantas, floHERES1ARCA , fi c. autor, ou autora de res , frutos para examinadas como Botnico ; alguma herefia. ou para as confervar para ufos Mdicos, ou de ( H E R M A P H R O D I T A , fi fi Fbula dos PlaArtes. netas j . 54. v, H E R B O S O , adj. v. hervofo. Eneida 11. 126. ( H E R M A P H R O D I T O , fi m. a mulher, ou H E R C O T E C T O N I C A , fi fi arquitetura mi-, homem , que tem as partes da gerao de am-_ li tar. bos os fexos. H E R D A D E , f. prdio, cafa, quinta, ou H E R M E T I C A M E N T E , adv. Quim. vafo terra de lavoira , em geral , bens de raiz de tohermeticamente jechado , i. e. fundida a boca v. da forte. H E R D A D O , part. paff. de herdar; adquirido' g. do tubo , por meio do fogo , e feitas as papor herana. A quem fe deixaro bens , inf- redes delle huma f pea como fe v nos Thcrmometros. tituindo-o herdeiro y. g. deixar os filhosH E R M T I C O , adj. feiencia--Qumica, F. Vic. Verg. fi. 29$. HERMIDA H E R D A R , v. at. inftituir alguera herdeiro, H E R M I T O v. com er fem h. . dar-lhe herana. Eufr. f. 162, ,, muitos herdo HRMO aos eftranhos , e desterdo fiuas almas Refiende H E R M O D A T I L O , m. planta , c fruto-' Mificel. fi. i n . v. col. 2. % Adquirir por herana v. g. herdou huma cafia. Herdar o Medic. bulbus agreftis. pai, ou mi, i. e. os feus bens efte moo her- H R N I A , fi fi inchao dos tefticulos , cardou Jeu pai. hofa , ou ventofa, H E R N I A R I A , fi f. herva,-millegrana maior, H E R D E I R A , fi mulher que recebe heou herniaria <c. rana. HE 5 ROA , m. heroe. Ferreira Pem. H E R D E I R O , m. homem , que recebe heH E R O ' E , m. varo illutrc , e grande curana em virtude da l e i , ou do teftanaento ; herdeiro forado , o que o teftador no pde pre- jas faanhas o fizero digno de honra , e meterir , ou desherdar em onfequencia de alguma mria, lei, falvo nos cafos , que por ella fe lhe conH E R I C I D A D E , fi obra herica. cede desherd-los herdeiros dos mojieiros , os H E R I C O - , adj. prprio de heroe , que.confherdeiros de feus padroeiros , fundadores , os titue o heroe v. g. virtudes , animo, i Poema quaes tinho certas raes delles. herico, epopia. HEREDITRIO , adj. que vem por herana HERI C M I C O , adj. poema de affumto v. g. bens que vem dos pais y. g. cmico, cantado era eftilo herico. doenaHEROIDES , f. epftols de peffoas noH E R E G E , fi m. o que de certa feiencia de- bres, como as do Poeta Ovidio. fende doutrina contraria aos dogmas, comadheH E R O I N A , fi.fi mulher herica , que obra so , e pertincia. fi de amor , o que no aces hericas. Vieira. he namorado.. Palm. p. 2. cap. 162,. Ficar . H E R P E S , fi m. PI. inflaramao da pelle mui irado , defefperado. Paim. p. 2. c. 142. com chapas, ou boftelinhas mui pequenas, e amaHEREGIA , fi fi erro do entendimento com rellas , as quaes vo correndo a carne, e eftes .pertincia , em pontos de F , pu dogmticos. fe dizem berpes corrofivos. Outra cafta- de hetr pes,

68o

HER

HER

HER

HET

681

pes, (als formica , ou milliaris) so Os em H E T E R O D O X O , adj. que fegue outra feique fc fazem na pplle huns grps como milho. ta , ou doutrinas. Hertico. % / ; Cortar os berpes opinio, i. e. o que ella H E T E R O G N E O , adj. doutra fiatureza, tem de.mo. Palmer. x.. p. c. z6. ou efpecie y. g. fiubfiancias , matria HERVA , fi fi nome genrico de todas as H E T E R O S C I O S , adj. pi. Geograf. os povos plantas cujo talo perece cada anno depois de que habito nas zonas temperadas , cujas fomter dado a foa fomente. % Por excellencia , her- bras vo para as partes contrarias. va vhenofa , v. g. frcchas untadas' de herva, HEXACORDO , fi m. de Muf. intervallo , ou hervadas-.i Herva, nas efmeraldas, falha. que confta de quatro tons, Scc. HERVAAL , m. campo onde ha muiHEXAGONO , adj. Geometr. que tem feis ta herva. Caftan. 4. c. ,41.' Naufr. de Sep. fi. ngulos. fi m. de Fortif. praa de feis bal 115. y. luirtcs ^ HERVADO , m. arietum i, B, P. huma HEXAMETRO , adj. verfir-r-na. Poef. Laherva odonfera. Lobo Corte D. 5. ,, hervados, tina o que,confta de 6 ps , verfo Herico Latino. e aroras. H E X A P L O S , fi m. p". colleco de 7 traHERVADO , part. paff. de hevar. Tra- duces , v. g. dos Livros Sagrados. zia opeito hervado , i. e. danado contra algum, com inimizade. Coberto de hervas. Setas HIA. hvadas ,, Ulifipo f. .165. y: fi. dardo hervado deinveja ,. e raiva ,, Lobo Defieng. Difc. 2. HI , adv. antiquado , que quer dizer neffe lu'HliRVAGEM , fifi baftido de herva pa- gar , ufado antigamente como oy Francez , don-. ra paftos. Leo Defcrip. Men. e Moa fi 2)i de o derivamos. B. Ciar. f. -6 ., no ha hi coiv ,, na terra que he de pouca hervagem perece-nosfia , que efiando em meu poder , eu no faa. Fer0 gado ,, Tenreiro Itiner. cap. 52. reira fioneio em lingua ant. ,. fiem que dar ende HERVANO , f. m. v. gro. pr contar hi rem ,, no ha hi quem mefiocorra,, HERVAR , v. at. untar as fetas , ou outras Cron. do Condeft. c. 58.: ,, Cames Eleg. 1. 2,. armas cortantes com fumos de hervas venenofas. ' v. ultimo ,, fie nella ha hi mudar-fe hum trifte efHRRVECER , v. n. -cobrir-fe de herva v. g. tado. Ufa-fe com prepofies abi, d^ahi^ des-^0 .'catfipo , prado. B. P. hi. Eufir. fi. 191. HERVfLHA , fi fi gro , efpecie de legume H I A T E , fi m. embarcao de vela e remo , yulgar, que fo corne cofido. mui vulgar em- Inglaterra , e Hollanda , e entre HERVILHACA , fi fi herva, e gro , que ns vem freqentemente, do Porto a Lisboa nafce nas fearas , e d hum gro negro redonH I A N T E , part. at. adoptado do latim: ufa* dinho. Linguagem meiada.de hervilhca , i. e. fe na poefia v.g. as hiantes fiauces, ou gecheia de Barbarllmos. Cames Carta 1. da n- las, i. ,e: mui abertas. Y* dia.' H I A T O , fi m. abertura v. g. da boca occaHERVILHAL , f. m. agro de hervilhas. fionad pela pronuncia das vogaes , principalHERVINHA , fi fi dim. de herva. mente, quando concorrem v. g. bucaTo-o em HERVOSO , adj. abundofo de hervagens. cafa. Abertura grande da boca do-animal. Elegiada f. fo Cofia Virg. Ecloga 1. / . Hiato da terra ,, ofia Virg. HESITAO , fi fi dvida, enleio em que HIBERNO , adj. poet. do Inverno. Eneida eft quem hefita ; perplexidade , irrefoluo. 12". efi.,104. 3, o hiberno Lampa. - HESITAR , v. n. .fallar parando como 'quem HIEMAL , adj. do Inverno , fiolfiido hiemal duvida , e no eft certo no que diz. Eftar Cofta,Virg. , . irrefoluto. '-', > . - H I E R A , f. fi Med. medicamento , ou re1 HESPERICO , adj. o que fabe Aftronomia , mdio fanto , i. e. efpecifico mui efficaz. HIERARQUIA v. Jcrarquia. Fifica, e a Geografia. Caftan. L. 2. fi. 26o, deve-fie efcrever esfrico, de esfiera. HTEROGLIPHICO v.. Jeroglifico. HIMPAR, v."'n. ter o diafragma hum moviHESPRO , fi m. aftro , que fegue ao Sol no feu ocafo ; o m e m o que fe diz. Ludfero , mento convulfo , pelo qual retirando-fe efte quando -madruga antes de fair o Sol ! mufculo' para babco com impero , impelie ao HTEROGLITO , adj. Gram. irregular nafmefmo tempo *s partes , que efto debaixo, dteclinao. Extravagante no modo de viver, j formando hum ruido a modo de arroto, himpa e proceder. o que eft fuffocando, o xhoro, ou quem repri Rrrr me

H I S T O R I O G R A P H O , m. Chronifta me a grande paixo ,, e tambm o que tem o efChronographo. D. Fr. M. Epanafi. tomago mui cheio de comer. H I S T R I O , m. o_ que reprefentaya masH1PERBOLE v. com hy. carado nos antigos Theatros; hoje o farcifta que H1POTHENUSA v. comhy. H t P O CAMPO , f. m, peixe , alias cavallo faz habilidades de faltos, e jogos de mos. Vieira. marinho. H Q. H I P O C E N T A U R O , m. monflro fabulofo , meio homem meio cavallo. Viriato n. H O , em vez do artigo o Leis del-Rei D.J 108. Manuel, e a fiua Crnica por Ges: antiq. i HIPOCRENE , fonte do cavallo v. o HOBOA v. obo do Francez.,, Hawbois ) Dicc. da Fbula. H O D I E R N O , adj. de hoje , defte dia , pouco H I P O D R O M O , m. picadeiro de exercitar ufado. cavallos a correr. Ribeiro V. da Princeza TheoHOJE , ufa-fe dverbialmenre, (de hoc e die dora. termos latinos) e fignifica efte, ou nefte dia. HIPOGR1FO v. Grifo. fig., Ao -prefente, agora. At o dia de hoje; HIPOMANES , m. humor , que mana da hoje em dia , <&c * natura da gua , quando eft com cio. Cofila H O J E M D I A , adverbialmente. Barros Clarim.; Virg. HIPOPOTAMO , m. aninal como o caval- c. 79. Fios Sant. pag. XCV. inda hoje em lo , mas fiem pello nem crina , anda nos rios dia vemos omefimo; e pag. CLII. v. col. u H O L O C A U S T A R , v. at. ofrerecer.em.hlde C o a m a e Zofala. Santos Ethiop. L. 2. c. 2,. caufto. H I R v. ir. H O L O C A U S T O , fi m. facrificio em que toH I R T O , adj. arriado v. g. o cabello dur o , afpero , inculto. Arraes 7. 4. Corte Real da a vicTima era confumida pelo fogo. Arraes Naufir. fi. 60. tefo , no flexivel. Eneida i o . 9. 18. HOMECA j fi barco ufado na ConchinY 7 ? . Olhos hinos ,, immoveis. Naufir. de Sepulv. Afpero , pannos h ir tos com inverno ; intra- china. HOMBREAR , v. n. homhrear com algum, ta.vel , rifpido v. g. hirto Inverno ; condio pr-fe em parallelo , igualar-fe. Fb. dos Planehirta. , H I R U N D I N O , adj. de andorinha. Infiulana. -tas aprendo os homens a no.querer hombrear com Deus. F a z e r hombridade. v. at. Levar, Pedra hirundina , v. Chelidonia. HISSOPE , fi m. V. do Arceb. L. 6. c. 20. ou pr n o h o m b r o . M. Lufi." a bandeira mais cabida , que horiibreada. v. hyfope. HOMBREIRAS , f. pi. parte .do veftido, H I S T O R I A , fi.fi narrao de fucceffos civis, militares, ou polticos. Hiftoria Natural, ex- que cobre os hombros. v. Umbreiras da porta; HOMBRIDADE ? fi f. altiveza , foberba de pofio, ds bjecVos , e produtos da natureza por meio d fus propriedades , e caratercs dif-. fo igualar ao fuperior. Carta de Guia. Defapoftos em certas ciaffes , ordens , gneros , &c. foro do animo delemido. Eufir. 1. 4. homemque fegundo o fyftema do que a efcrve. moftra hombridade depor a boca fiouto', em Deus. Virilidade , ou esforo prprio de varo forH I S T O R I A D O , part. paff. de hiftoriar. te , e confiante. Arraes 2. 7, Hifi: dos V. Hkf HISTORIADOR , fi m. efcritor de hiftoria. tres de Tavora fi. 105. Defprezo d e melindres,* H t S T O R I A L , adj. v. hiftorico. HISTORIAR , v. at. efcrever algum fuccef- e trato efemnado , talvez feveridade affedtada. fo civil , militar, ou poltico , a vida de al- Guia:, de Cfiados fi.- 92. fallando d e hum que defg u m , a fundao de alguma Cidade , Scc. fe- prezva os perfumes , d i z , que fie o fazia por gundo as leis da hiftoria. V. do Arceb. L. 5. c. hombridade', era impertinencia. ; o . Hift. do fiuturo numero 1 $2. Hifioriar bum H O M B R O , fi m . a parte do corpo humano, painel, reprefentar as.figuras conforme hifto- donde nafce a ris do brao , ' d e f d e ahi at o ria que fe pinta , e com os veftidos , e orna- pefcoo. Tratar algum, fallar lhe , ou olh-lo tos , armas, &c. do tempo a que fe refere o por cima d hombro , i. e. com d e f p r e z o , como fucceffo (-eprefertrado. a inferior, tratar d e menor. Trazer o olho fioHISTRICO , adj. hiftorial, que he narrati- bre o hombro ,. n o vigiar-fe. Hombros no fivo fegundo as leis' da hiftoria, que contm al- es foro. , fora ; ativa diligencia y . g. pr guma hiftoria v. g. compndio bifiorico. hombros obra. " * > HO-.

68 2

HIP

HIS

HOM

HOM

6%i

H O M E M , m. indivduo da efpecie huma- na de pagar homizio ( pena pecuniria) e ficar na , dotado de corpo orgnico , e alma racional por inimigo dos patentes do morto , que tinho Hitmortal, capaz de aperfeioar as fus, faculda- direito de vingar , ou demandar fatisfao da des por eftudo , e obfervao , ou enfino. Ter morte do parente ao matador ; daqui vm as trahomem, i. e. protetor, que auxilia com favor , zes do Nobiliario fi. 181 , e em outros lugares ou fazenda. Homem del-Rei, /, e. feu Vaffai- filhar homizio , i. e. contrair inimizade , por lo. M. Lufi. Homem de Deus Sanro , Virtuo- haver feito morte ; daqui a Ordenao , que manio, Chamamos noffo homem , ao fujeito que da confeguir perdo dos parentes do morto at achamos digno , de louvor; e do contrario di- o quarto gro , veja-fe Ordenamiento de Alcal zemos , que no he o noffo.homem. S Mir. Efi- Tit. 22. Lei 2: eficar em homizio, i. e. inimirang. fi. 170. Homem d?armas, o que hia zade. Ceuta I. L. 2,. c. 2. daqui o provrbio guerra armado de todas as peas d armas ; e de efquvana aparta amor, boas obras homizio ordinrio" acavallo ; donde vem que talvez fe 1. e. as boas obras fazem ceifar os dios caufiacontrape gente 'de p, ou pees. He hum ho- dos de mortes, e affacinos dos parentes, Ulifipo mem , i. e. valente. 2. fie. 6. fi. 167. O eftado do que andava efHOMEMZARRSO , m. chulo ; homem de condido por fe livrar da vingana dos parentes do morto';,) e hoje o que fe efconde por no fer grande corpo. HOMEMZINHO , adj. crefcido, quafi homem. prezo por crime. H O M O C E N T R I C O , adj. que tem o mefmo it. Homem baixo , pequeno. H O M E N A G E M , fi fi juramento de fidelida- centro. H O M O G N E O , adj. fimilar , da mefma nade que fe prefta pelo vaffailo ao Soberano , ou Se-nhc-r , de quem recebe alguma praa , gover- tureza v. g. ,, a matria be compofia de partes no , terras , ou feudo. A torre da menagem, nas homogneas , eu heterogneas. HOMOLOGAR , v. at. Eorenfe , ratificar p-i fortif.. antigas. Leo Cron. Afi. V. c. 5. foras, e omenagem. Lugar que fe d como pri- blicamente. HOMOLOGO , adj. Geom. que tem igualzo a algum , donde no poder fair, at lhe po levantarem a menagem. v. g. deu-lhe. por dade , ou femelhana de razo v. g ,, dois trihomenagem , ou menagem a Cidade. Tomar me- ngulos cujos lados' homlogos, i. e. cujos lados nagem , i. e. juramento de fidelidade debaixo do so proporcionaes. HOMONYMO , adj. equivoco , i. e. termo uai Te promette alguma coifa. Alburq. Cerniu. que debaixo do mefmo fom ,. tem diverfo" fignireq. HOMICIDA , fi m. affacino , matador de ficado v. g. palma que no fignifica vitoria ; a qualquer homem. Ufado como adj, Eneida 9. palma no prprio ; e no fi a da m o , Scc. HONESTAMENTE , adv. com honeftidade , *55-< juntamente fioou o arco homicida. decncia. HOMICDIO , fi m. morte de homem, HONESTAR , v. ar. condecorar. Ornar. ^ HOiviCIDO , adj. que mata , ou fez morte. Crar , cohoneftar. Port. Reft. fi Dcfiejos bomicidos da vontade Cames. Eufir. H O N E S T I D A D E , fi caftidade; modeftia, 2.. 4- defejos homicidos do deficano, i. e. que mae continncia no olhar , fallar , &c. pudor. to o cfefoano.. HONESTO , adj. cafto , pudico. fi. SunTHOMIZIADO , part. paff. de homiziar-fc. ciente 3 competente v.g. ,, per henefiopreo, ra*Que tem homizio com algum. HOMIZJAR , v. at. fazer com que algum foado os fiamos pofiios em guarda honefita Honrofo v. g. matando , ou fazendo outro damno fique cm ini- Fios Sant. pag. LXXVIII. mizade '., ou homizio , com outrem a quem o honeftas condies da paz Marinho. H O N O R \ fi dona de honor , fenhora que fez. Goes Cron. M. p. 2.. c. 54.'%, Couto 4. 4. c. 2.. f. 62,. cal. 2. prim. ed. ,, homiziar algum ferve no Pao , so fenhoras nobres , e' viuvas tom outrem, -~je, filha homizio, ou fica em que affitem s Rainhas : antigamente houvro homizio com algum. e fi Efconder-fe por me- dcnZcllas d- honor. H O N O R A R v. honrar. do daquelles-"com quenrr fe fazia , ou contrahia H O N O R R I O , fi m. ddiva , ou prmio homizio j e depois , efconder-fe da juftia por por fervio que fe d aos Profofbres das fciencrime v. homizio ^ H O M I Z I O , fi m. antiq. deLomicidio ; i. e cias , aos advogados , &c. rflorte-de homem , ou mulher : pelas leis anti- _ H O N O R R I O , adj. emprego de honra , fem gas de Hefpanha o matador ficava fujeito pe- emolumento pecunirio HO; 1 R"1 "

HONORIFIGAMENTE , adv. com honra , mente, v. g. honrar a memria, com elogio, louvor, monumento. ' honrofamente. HONRAS , fi f. pi. de honra , honras fiuneH O N O R F I C O , adj. que traz honra , honrofo. Que traz honra fem emolumento , e raes v. exquias. Honras militares, as demonftraes de refpeito que fo fazem aos militares fem penso v. g. titulo , emprego ^HONRA , fi fi refpeito , eftimao , que fe de certa graduao v. g. nos feus enterros,. d a algum objecto em razo de fua virtude, Scc. H O N R O S A M E N T E , .adv. com honra, hoou por motivo de religio ; em razo de Officio , Magiftratura , dignidade , merecimento. nori ricamente,. Virtude no proceder v. g. ,, homem de honra. H O N T E M , adv. no dia antecedente ao de Boa fama , credito. Tratamento refpeitofo , ob- hoje. fi Ha pouco, tempo. Ufa fe 'com prefoquiofo ; religiofo , fegundo o objecto a que fe pofies y. g. defde homem, at homem. faz. Cargo , dignidade. Pudicicia , caftidade, HORA , 1. fi a vigefima quarta parte de hum , honeftidade. t. jurdico , honras ero terras , on- dia natural. $ No via a hora de chegar afeu de alguns fenhores tinho fus c?.fas>, ou fola- Reino ,, i. e. defojava muito chegar. M. Lufi.% re3, e por vaffallos aos'vifinhos dellas ; as quaes A^nda para, cada hora a mulher , /'. e. eft mui ero ifenras de tributos reaes ; governadas por prxima a parir. Por hora, i. e. agora. -#o juizes poftas por elles, dos quaes havia appella- ra hum, hora outro , i. e. huma vez humj ouo para a Chancellaria , nellas no entravo jui- tra outro. M hora , exprefso vulgar, negazes del-Rei , ou aladas. Honras devaffas , tiva y. g. m hora que me pefaffe Ulifipo f. aquellas terras que perdio os direitos/, ou .pri- 8. v. i. *c. no me pezou , ou fora m hora, a vilgios de honras. M. Lufit. tomo $. j . 157. v. em que me pezaffe. Em boa hora, ou embocol. i. Ponto diwira , aquillo que algum faz ra , modo de fallar , com que concedemos, honra de fazer , ou no fofrer v, g. tem ifto aprovamos. Horas , no plural , livro com o por ponto d'honra. : Honras funerdes., v. ex- officio de N . Senhora , &c. Horas canonicas, quias. Fazer honra , honrar. Tratado com as do Breviario , i. e. as preces , falmos, 8cc. honra , i. . nobremente. que fe recito a certas horas nos coros , ou cada H O N R A D A M E N T E , adv. com honra. Sacerdote em fua cafa. Agora v. g. ,, ha hoH O N R A D O , part. paff. de honrar, y. Ho- ra ifto bem dias , por ha longos tempos, Eufir. mem honrado , i. e. virtuofo moral, ou civil- prol. Peffoa de todas as horas , de humor igual, irente ; que -he refpeitado por tal. Homem que fempre eft do mefmo bordo. Eufr. prol.' nobre. Cortezo , primorofo. $ Que eftima a Vir a que horas , i. e. a "dez horas , tardei *#fr. honra, e modo nobre de proceder v. g. ,, co- i. 6. Bufcar hora a algum negocio, ou-peffoa, rao honrado Vieira. Conforme " s leis, da i. e. boa occafio; tempo de bom" humor. Eufir. honra y.. g. aces honradas Vieira. Que i. 4. d honra v. g. honradas, feridas; commend hon- H O R R I O , adj. linhas- , as. que rnofto. rada Vieira. Lugar honrado , que tem o a hora no relgio do Sol. ndice fnrarfo , ou privilegio de honra. M. Luf. Calo v. g. Gnomon v. gnomon , ponteiro fobre o globo. mulher honrada. Eftava honrada fi. e. intaH O R D A S ' , fi fi famlias errantes dos rabes, cta , com a pureza virginal. Companhia honra- e Tartaros. Gazetas de Lisboa. da , i. e. de gente nobre. - H O R D E ' O L O , fi m. Cirurg. a poftema , H O N R A D O R , fi m. ra fi peffoa que faz que nafce nas extremidades .das peftanas , alis honra a outrem. Freire era grande honrador terol , ou torfol. dos Miniflros da Igreja. HORELA:," fi fi dim. de hora (chulo) y Eufr. H O N R A R , , v. at. declarar por honrado , i. prol. " t^ e. nobre , digno de honra , e eftimao , louH O R I S O N T A L , adj. que refpeita ao horivando com palavras ; ennobrcendo com em- fonte. Relgio orizotital, cuja roda fe- move prego , cargo , commifso que fo ccfnfia de pef- horizontalmente, :' foa de merecimento , e virtude. Refpeitar , H O R I S O N T A L M E N T E , adv. no mefmo plavenerar y. g. honrars teu jpai, e tua mi. no do horifonte , e no perpendicular a elle, Tratar- com cortezia. Dar culto religiofo. parallelo ao horifonte fifico. Afiftir por obfequio , e fazer honra. D.ir priH O R I S O N T E , fi m. circulo pue divide a vilegio de honra y, g, honrar hum cafial M. esfera em partes iguaes , e tem por centro o Luf. 5. f. i59, Honrar , celebrar hpnrofa- ponto em que efta o obfervador, e efte he o

684

HON

HON

Ho-

HOR

Horifonte mathematico ; fifico , he aquelle ex- bre. fi Grande medo- de algum-objecto- tertremo em que ultimamente para a vifta , e on- rvel , ou temivel. Grande averso, aalguem, * de nos parece unir-fe o Ceo terra; alis hori- ou alguma coifa. fonte fenfivel, ou vfivel.- , - 'HORRORIZADO , part. paff. de horrorizar. HORMINIO , fi m. 'planta-, qtie dizem ex-: H O R R O R I Z A R ,- v. at. caufar horror.;" > citar o-apetite venereo (horminuni i.) Madeira. H O R R O R O S O , adj. que caufa -horror.?h' H O R N A V E Q U E , fi m. y. corna , ou obra, HORTA , -f. ' lugar- onde---fe cria, e cultiva hortalia. '-. comuta. H O R T D O , part. paff. de hortar. Barros. HOROLOGIAL , adj. eftrella , huma das HORTALIA , f. couves , alfaces, legudns, e a primeira , das que efto na boca da mes, &c. que fo cujtivo nas hortas. buzina. H O R T A R , V. at. cultiva; , em horta enxaHOROLOGION , fi m. o mefmo qu Breviario, entre os Gregos , ou livro de preces, e da , e cem cultura curiofa. Barros -,, mais hortado enxada , que lavrado "ao anacfofi horas cannonicas. H O R T E L A A ^ V . ortela. '"[ - H O R S C O P O , fi m. Aftrolog. v. aficenH O R T E L O " fi m. o que cultiva aborta. dente..H O R T E N S E , adj. que e cria , e cultiva hor' H R R A , fi madeira nafeida debaixo de agua em Ormuz , que vai ao fundo Te a folto tando , ou nas hortas v. g. plantas , arvores. .Vafconc. Nau fi. 266. nella. H O R T O , fi m. diz-fe particularmente do luH O R R E N D A M E N T E , adv. de modo horgar onde- o Senhor fuou fangue, o horto de Gerendo. * , HORRENDSSIMO fuperl. de horrendo. thjemani', horta. ' r %* HORTOLO y. hortelo. Naujr. fie Sepulv. fi. 89. HOSANNA t. Hebraico; que quer dizer, falH O R R E N D O , adj. que caufa horror. Vieira. X vos de perigo,, ou damno , ou falvados. H O S P E D A , fi fi mulher que d poufada nas HORREO , fi m. v tulha , celieiro. Vergel eftalagens', ou quartos de aluguel. i Fazer a das Plantas. TIORRIBILIDADE , fi fi a capacidade de conta jem hojpeda^ tomar as medidas , fom concaufar horror , e o horror caufado v. g, ,, a Tultar poffoa , ou attender a accidente , cjuenos horribiiidade da voz do elefante ,, Vafconc. Arte. pde perturbar , e atalhar as determinaes. Eu perder a vida com tal horribiiidade M. Lufi fr. 2. 4 Mulher a que fe d hofpedaern. B. Clarim, f. 41. col. 1. F. Mendes cap. 150. e 167. ' HOSPEDAGEM , f. fi gafalhado que fe d HORRIBILISSIMO , fuperl. de horrivel gratuitamente , ou por dinheiro. 9 Hofpdaria. afipeitos. Elegiada fi. 264. v. HORR1DO , adj. horrendo v. g. bata- B. P. lha ,, Cames; os barridos laudos \ de Cerbr o- HOSPEDAR , v. at. dar hofpedagem , receM, Conq. Inculto , afpero. Vieira ' lnguas ber em cafo , e dar gafalhado gratuito , ou por barbaras, incultas , horrdas : > quem mais def- dinheiro. H O S P E D A R I A , fi cafa de aga falhar hofpreziveh, e barrido que Diogene-s ,, B.nrros Gram. pedes. "- : '" j . 268. - H O R R I F E R O y, horrifico. Cames Qitav. fe- HOSPEDE , fi m. o que agafalha o paffageir o , ou peffoa que vem de fora quelln terra. gundas. . HORRIFICO , adj. que caufa horror fifico Paffgeiro. A peffoa que he aga falhada , e reno corpo. Que cufa horror no-anim v. g. ,,'cebe' effe -beneficio. Dono da eftalagem. a hrrifica tetnpejiade' Cames. Eneida 9. 125 Efiar .hfipede, i. e. novo, v- g.em algUma arte , ou feiencia. c o horrifico Mezencio. H O S P E D E I R O , fi m. o infpetr da hofpH0RRIPILAO , fi fi arripiamenro dos daria , o que cuida* delia , e doshofpedes. cabellos, . HOSPCIO , fi m. habitao , domicilio , p. . HORRISONO , adj. de forn horrivel: j j horufado., Hofpicio da mifieria , da defgraa rifino rumor M. Conq. Cam. Ecloga 53 i. e. lugar", ou peffoa , ,em que ha rr;ferias, pego horrfiono fufpira. defgraas, Convento , ou cafa -religiofa , pe."-HOR-RTVEL , adj. que caufa horror ; medoquena \ onde fe gafalho os Religiofos da Ornho , tremendo, horrendo. *' H O R R O R , fi m. tremor do corpo-por fe- dem , qm pafso pela terra.onde eft o hofpicio.

68 i

HOSPITAL , fim. cafa onde fe curo do- ou c o , quando ando ao c i o , ou tem fom, entes pobres. Onde fe agafalho hofpedes, e ou eft fechado, &c. HULA , HULO , palavras epmpoftas de lni viandantes pobres. e dos artigos Ia , e /o., que fignifico onde eft - HOSPITALARIO , adj. da ordem da cavallaa , onde o v. g. . bulas honras devidas) por ra do Hofpital , ou Cavalleiro de Malta. HOSPITALEIRO , fi m. o que ferve , e tem eufonia fe entremete o / : na Vida do Arceb. infpeco nos hofpitaes. Que d hofpedagem vem ulla , ullo erradamente. H U M , interj. com que chamamos algum, por caridade. HOSPITALIDADE, , fi fi a virtude de dar ou lhe pedimos : que olhe para ns. Eufr. 2. 4. H U M , adj. numerai , de unus latino; no hofpedagem , e gafalhado aos amigos,; ou aos fei porque os etimologiftas fe obftino a efcrepobres peregrinos , e eftrangeiros. j . H O S P O D A R , titulo do Principe deVlaquia. ver efte adj. pm,^,. j. que nem o pedeaatymolpgia , nem a pronuncia , que no he afpira-Gaitas. HOSTAO, ,., fi m. antiq; defte ttmo fe cor- da. Seguirei por tanto a etyraologia conforme rompeo , e formou o outro. Eflo ; o EftOos: com a razo , e o .exemplo dp. bom editor Craesbeek , que imprime fom /; as Dcadas de BarV. eftaos. Leo Origem fi, i } . hofpdaria. '-. HOSTE , fi fi antiq. tropas , exercito para ros , e Couto. v. um , uma. HUMA , variao femin. de hum v. a , ou fazer guerra. Nobiliario, Uliffea. Eneida 10. 15. inimigo que nos faz guerra,, Vieira t. 4. f. 221. uma. Pinta Pereira 2. j . 113. y, , . H U M A N A M E N T E , ,adv. de. modo humano, HSTIA , fi fi v.itima dos facrificios dos pa- conforme natureza humana limitada, e. fraca. gos. Roda delgadinhas de maffa de p azimo, Cpra fentimentos, rnotras de humanidade. H U M A N A D O , parr. paff. de humanar; Chrifobre que o Sacerdote diz as palavras da confa, grao , a qual fo converte' por elias no Corpo , ftoM. Lufi. t. 2 : DeusFios Sant.fi. 175.' Sangue , Alma , e Divindade de Chrifto. Hofi- col. 2. tia pacifica , nos Sacrifcios judaicos, a vicTima H U M A N A L , adj. humano v.g. carne- offerecida para alcanar , pu agradecer benefcios. fiubfijlente ,, Barros Cart. f. 55. Hojtia Immaculada , o Cordeiro Crucificado., .HUMANAR-, v. at. no fi fazer a algum.huo Redentor. mano. , brando , benfico., affavel, compalivo. HOSTIL , adj, de inimigo que eft de guer- Humanar-fie , fazer-fe - homem , tomar a natura v. g. invasqes hofiis , procedimemos hofiis , reza de homem y. g, 07 Verbo Divino humac. animo hoftil, i. e. de fazer damno como ini- noufe , e padeceu por ns. f. Fazer-fe humano, migo, benigno , affavel. H O S T I L I D A D E ; fi fi aco com que o" in- H U M A N I D A D E ' , fi fi a najureza.dehomem vafador , ou invadido fo tento fazer mal hof- V. do Arceb. 1. 3. fi Benignidade compaliva; til , e inirargamente. Freire, brandura de condio; l.haneza fem foberba. LoHOSTILMENTE , adv, como .inimigo , que bo : com. piedofia humanidade dobraro eftas. laft de guera ; para que hoftilinente profanaf- grimas Barros 1. 62,, v. col. 1. Humanidafem , &c. Gupja. do; Akm-Tejo; eftar hoftil- des, ferras humanas., boas artes ; , a. Gram maric, mente na Cidade. Rhetorica, e Poefia, a Mufica, a Filofofia , &c. . H.U. ler humanidades no Collegh ,, AgiU* Lufit. HUMANISTA , fi c. peffoa dada ao eftudo _HU , adv. antiq. onde , ou aonde v. g. ,, de.humanidades,. Severim. no cries galpinhas bu ha rapqzas.: B. Lima HUMANO-, adj. de homem, i. e. que tem egloga 16 ,. o mel vai-fie bufcar bu ha colmeas corpo orgnico , e alma racional, e h e fujeito *] e fog bu je me joi o gado ,. bu televo os d o r , morte , de faculdades limitadas , fujeito a. ps Bicho -amigo d Eufr. 1, 6; M. Lufi. t. s,f. affeeTos,, e paijces , cc.f Dot^dp de humani318 , e 210: he derivado do Francez oii, que,\ dade , no fi ' Letras humanas, v. humanidades; fe pronuncia, u. Os humanos , por. os homens. Cames. H G O N O T E , adj. herege cavinift-a. Ribeiro, H U M E C T A R , v. at. Med. y. huraedecer, HU , interj. que denota efpanto: hui por com diluentes. mim Ferreira. Brifto 2. fie. 8. H U M E C T A T I V O ., adj., Med. que huwc-' HUIVAR , Vr.n.-.dar Luivos. 1 dece. H U I V O j f. ip. gqinho aturado dpobo., ou, H U M E I J E C E R , . v. at. faz,er humido, com agua,

686

HOS

HUM

HUM

HUM

6fy

agua, talvez at embrandecer.. -rfie, fazer-fe HUMILIAO., fofifhumildadre i e - a n i m o humido. -;' ,.. .-.interior ,-e efpontanea. J Demonftrao extern* H U M E D E C I D O , part, paff. de humdecer, de humildade , v. "g., ajoelha ndT Ca baixando a cabea , &c, 1 Lucena ,,-.ibar-fiefem tc\ bom> humido por arte , ou trabalho. . ;.. HUMENTE , por humido poet. a noite lajk comoi he a humiliao. .-'- 'j~ Paem. da Deftmo d'Hefipanha. _ . HUMILL1MO , fuperl. d humilde. Cam. Lufi> HUMERARIA , adj. veia , que paffa pela 4. 54 humillima mifieria, ckvcula*o hombro.; t. Anat. :. . HUMILMENTE , adv; humildemente. Coras . HUMIDADE , fi o fer humido, Abun- modeftja. "Baixa , e vilmente .. ' dncia de fluido , que reuma , ou rev .do cor-. H U O , por u m , ou h u m , antiq. Re jende H. de vora. Cjy po lento. HUMIDO , adj. que tem partes aquofas , e H U M O R , fim. liquido que gira , t e circula lquidas. ifi e vulgar , homem, humido , incon- nosi vafos dp cprpo humano-, e nos das plantas , tinente. . . . para a vegetao de ambps : os corpos. fi Boa,' HUMILDADE , fi fi virtude , que confifte ou m; difpofio do animo , bordo v. g. efiar no ^conhecimento do nada que fomos , e na pr- de bom, ou mo humor. HUMQRAL , adj, que confta d e humor v. tica conforme a efte conhecimento , tefreiando o entendimento , e o amor prprio , onde a Re- g. ,, hrnia h-mnoral de fangue-! c, H U Q U E R , fi ra. embarcao, Afiat. Caftan.ligio , e a razo didto ; Tujeitando-nos-, e obe, ,,Y . , decendo aos foperiores ; no tratando com fo- 6. c,_2,5. , ;. berba aos prximos, &c. fi Baixeza, yileza H U R C A - y . urca. ':.._ v. g.., do nacimente , do trajo. Lobo. HUSSARDQS , fim. pL gente de guerra de HUMILDAR , v. at. fazer humilde. Hu- Hungria , ePolonia. Gazeta de Lisboa. mildar-fie. Fios Sant. ./._ 176. v. c. 2: Azu- HUYVAR v. huivar. rara c. 70 humildar noffas almas ao Senhor... HUMILDE , adj. dptado d ; humildade. T. ..-.. -HYA. Modefto. Baixo;,. pobre v.g. naficimento, pais humildes, geraor-; trajo^% Fraze-hu- : - HyACLNTHINO , adj. de Hyacintho , ou Ja-' milde, i. e. baixa , do vulgo. Lobo. Sem brio, cinto flor. Cames eleg, &. flores H Y A D A S , fi pi. fete eftrellas no figno de plebeu v. g. yingjinarr-Lbo. Humildes viandas, habito , trato-offio modo de Tauro. Avellar. HYDRA , T. fi huraa ferpente mui viftofa , vida- No alto , rafteiro y. g. a herva hue venenofa. Serpente de muitas cabeas, que. milde em comparao dos altos troncos. cortadas , fingem ps Poetas , que tornavo a reHUMILDEMENTE , adv. com humildade. HMLDjOSO , adv. j \ humilde'. Barros Cart, nafcer; daqui- a fraze 3, fiecar hydra , fazer imppjivel, Eufir. 5. 4. ou tentar, acabar , o que' , i bum Hdfia . orao.. -. j r HUMILHAO v. humiliao. . . . . 1. no pde ter. .fim-, Conleilao auftral, que confta de 2-5- eft-relas. Cames. HUMILHADO , part. paff. de humilhar. HUMILHAR , v. at. abater pfoberbo , faz- HYDRARGIRO , f. m. Quim. v- azougue. HYDRAULICA , fi parte da Fifica Ma-Io humilde. Arraes 2. 20. humilhar a cerviz ao jogo, fujeitar-fo , render-fe. Uliffea 4- 89. itumi- them.atiea 3 que enfina a conduzir , e levanur as % r bfima naa altiva, domando a com guer- guas , e a fazer niquinas , que fervem para a ., . ..?.' ra , canfando-a , &c. ,,' no fia humilhar naes. elevar.. ^>J, M> C. 1. 85-. Humilhar ' , , fie amaeirfion- HYDRAULICO , fi m. o. que fabe hydrauca. f-Que pertence hyclrauiia , adj. y. g. r>effe humilhar a grandeza do\ fim engenho , i. e.> 'acomod-lo ao .affumto humilde das eglogas. Sur- mquinas . ~ rupita Prol. s Rythmas de Cames. Humilhar- HYDRIA , fi vafo para agua. Uliffea as fe , haver-fe humildemente, Barros: ,:, todos fie hydrias de criftal je jepdtayo em neve, para a pmho em juelhos como fie tiveffem noticia da Di- resfriar. -^ vindade , &\qsmfiehumilhavam; fazendo demonf- HYTJRQ;, T- ,m.; O macho da hydra , ferpente traeside animo humilde.: Humilhar-fe fer.vindo aquatil. Conleilao '.nova , q Kepitr diz minifterios. humildes. confiar "'de 2c eftrellas , he.auftfal-mais que. a HU.MILHOSO , por humilde. Auto do 'Ma hydra , eft entre o Tucano , e a Doir-ida. d* Juizo. , , '. r >- H Y D R O C E L E , fi .Med, hrnia aqnofa.. 1 HYr

688

HYD

HYP

HYDROCEPHALO , m. Med. hydropefia as auras ;," em vez de trazem as aufas os da cabea."; " -d:(] . ' 'p'f-> e jperfumes das flores: tambm dizemos de ordi J- HYDRODYNAMICA , fi fi a' parte1 da Mc- nario mover algum a ,-coipa-ixo ,, por on chanica , que. Te verfa.no-conhecimento dos prm-jde parece for hypallage mova. s eftrellas maei pios , e leis , effeitos do movimento) ds flui- goa dor . gente ? HVPANTE , fi Grego a Feita da Purifidos." Mcfianl de Marte. .' L ' HYDROGRAPHIA , fi fi defcripo dos cco HYPERBATO , ou HYPERBATON*, fi m . mares; a Arte de Nayegar., v. g. mapas d'hydrographia ; profeffor d'Hyd'rpgraphica. kafconc. figura Gram. , em que feno. guarda a ordem natural da conftruco v- g. quebrar aqui terei a HYDROGRA*PHYCO , adj. que refpeita a nau em nada ,, por ,, terei em nada o quebrar fo Hydrographia- y. g. ,," cartas-,*defcripes* a nau aqui Eneida' IO. 7\. .' , HYDROMANCAo, fi ^dividhao por HYPERBLE , fira. fig. Rhet. ; exagerao, meio .daitgua. Barros- i. jbl. 18$. " encarecimento com que fe reprefenta alguma HYDROLEO , fi ra. compofio Medica de coifa , v. g. fere o clanor os1 Aftros ; voyas ondas orvalhando as eftrellas...', fi Gcometr.; agua , e leo. H Y D R O M E L , fi m. Med. agua-mel. >i figura, circularoval. ' H Y D R O P E S I A , fi fi mchao eni qualquer! HYPERBOLICAMENTE y adv, por hyperboparte do c o r p opor , , . .agua . , . . . que fo derrama , eM- Rhctorico f exageradartiente. ajunta ahi , he doena acompanhada de fodein-jj H Y P E R B O L I C Q , adj. qncaretedor1, exagifrafaciavel. fi Defejo infaciavel v-.ig1. *V(dor !y;. g. "hoinepi .; ou palavras . e eftilo> bjhonras ,K riquezas- , 'dignidades. Cames Oitavas perbolcos. Linha , i. e.'da hyperboleGeoI. Vieira era hydropefia de tormewos: , Ma-\ir. cedo Domin. hydropefia de dimidades. HYPERBORO , adj, .do Norte. Cames, e HYDROPHOBIA , fi fi Med. o medo, ou [Coita naprofia. averso que os mordidos* de co danado tem HYPER CATALECTO :, adj. verfo latino, que leva huma fyllaba de mais, Cofia. agua. HYDROPICO , adj. doente de hydropefia. H Y P E R C R I T I C O , f: m. cr itico , cenfor aff. Mui defejo fo , fequiofo , fodente, infaciav-el- pero , e acre. mente v. g. ,,-dehonras;-de-jarigue innocenH Y P E R D U L I A , culto que fe d hute *&*c manidade ' de Ghrifto'. HYDROSTATICA , fi fi parte do- Mecha- H Y R E R I C A O , m. herva de S. Joo. nica , que trata do equilbrio das foras oppofHYPHEN , fi m. final ortographico , he hutas dos corpos fluidos. Mecban. de Marie. ma linha curta horifontal, que divide as dices HYENA , fi fi fera quadrpede parecida ao v. g. ,. lbi-branco , Auio-cphalo, &-f. lobo foque tem quatro dedos em cada pata, ei HYPOCAUSTOS , fi m. - pY fornos foterrihum Lofinho entre o a n n o , e o rabo : dizem'neos com que fe aquecia'a agua dos tanques dos que contrafaz a voz humana ; que faz parar o ani-'banhos. mal^ em roda do qual anda trs vezes; qie aco-i H Y P O C E N T A U R O , fi m. monftro fabulode a mufica branda : e ao fom delia fe deixa fo meio homem , e meio cavallo. Fios: Santor. aaimar. Cam. egl. 7. Hum peixe defte nome. pag. LXVIII. col. 1. C*tf ; \ " ' ' -Yj H Y P O C O N D R I A , fi L melancolia v. hyH ^ J M E N E U , fi m. Poet. Fab. DUs das v- pcondriaco. ^ s . f i As vodas/ " ' ' j H Y P O C O N D R I A C O , adj. doente de hypoHYMNO , fi m. compofio poet: em lo-!condria , ou-vapores , que fobem ao crebro:, ( vor , e honra dos Deufos ; ou de Deus , e feus'e causo trifteza. S a us-cn . "" H Y P O C O N D R I O S , f . m . pi. Anatom. as - , adj. Anatom. offo que el:partes Tateraes da regio Tuperior do baixo venna extremidade da lingua. tres HYOISDEQ-, adj. Anat. pegado ao%'yifde H Y P O C R E N E v. o Dicc. da Fbula. ; vi g. Cartiagem hyoijdea. ' -' HYPQCRISA ,: i. fi r. fi molras TJvfjAT 1 ./"'J" 1 . " '-*-' niiuVjiXMirt , moitras falfas, ranas diffimuV - H\l ALLAGE ,' L f. figura que" confifte em lao de religio , piedade , e devoo, le enverter a ordem da exprefso dos penfaH Y P O C R I T A - , - fi ' ou ;adj. in^ariav. peffoa mentos como v. g ^ d i z e n d o , , traz. p petfome!que ufa de hypocreia. Edit. da Meza Cenforias i: 22

HYP

HYS

689

U de Dezembro de 1768 algum ejpirto defiorA HYPOTTPOSIS , Rhetor. defcripcso animada , pintura viva, que faz grande imprefenado, hypocrita , e fantico. HYPOD1ASTLE , m Ortogr. hyphen so. HYSOPE , m. haftezinha com cabello* n* as aveffas , antyphen. Barreto. HYPODORIO , adj. modo-, modo de.con- ponta , ou bola furada , com que fe borrifa com aguabenta o povo nas Igrejas. tar mais- baixo, e grave que o Dorio. H Y S O P O , fi m. herva de bom cheiro, (hyfiHYPOGASTRICO , adj.v do hypogaftrio. HYPOGASTRIO ,* . m. Med. a parte infe- fiapum i.) . HYSTERICO , adj. que refpeita aohyfterifrior do ventre baixo. HYPOLYDIO , adj. Muf. modo i. e. mais mo procedido delle v.g. accidentes , acha* qus doenas baixo , grave , que o lydio. Fernandes. HYSTERISMO , fi va. doena das mulheres, HYPOPHRYGIO , adj. Muf. modo -,.a que hoje chamo quarto. Fernandes Arte da Muf. que procede do utero , ou madre mal difpofta t o atacada, por humores acres , &c. t. Med. f. n\ v. HYPOMIXOLIDIO , adj. Muf. modo ; he o oitavo dos modos da Mufica , que com fua meilodia ailegra. Fernandes Arte f 112,. HYPOQU1STIDOS . fi m. .Farmac. fumo de herva Putegas , efpeffaao. , , 1. m. letra vogaL, a nona do Alfabeto PorHYPOSTASIS , fi fuppofto, ou peffoa; tuguez feparei aqui as palavras que come-', p por i , das que comco. por j , por ferem t. Metaphys. . . :, HYPOSTATICAMENTE , adv.-de modo hy- ferras to diverfas, que huma he vogai, e outra confoante, poftatico. , HYPOSTTICO , adj. unio , i. e. de -IBE , fi fi Maufinbo fi. 122 v. huma torpe % duas naturezas em hum fugeito , v, g. 3a huma- Ibe deu: v. bis. nidade , e divindade em Chrifto , fazendo * ou "IBIRAPTTANGA v. po Brafil, ou Brafil. B I S , fi Ave do Egypto ; efpecie de ceficando huma f peffoa. HYPOTHECA , f. fi obrigao dos bens de gonha , que fe nutre de ferpente? , e faz nellas raiz a l 0 uma divida ; a qual he confienfiual, fei- grande deftruio , era venerada dos^ antigos ta por convenso dos contrastantes ; judicial, fe Egypcios. (bis.) ICA. for feita ordern do ]uiz; e legal, fe fe fizer quando alei manda, v. g. a que o pupillo em IA , antiq. chulo ; moa do trato , conyirtude da lei tem nos bens do leu tutor. , HYPOTHECADO , part. paff. de hypothecar. cubina. Ulifipo ccmed. fi. 4 ejle men amigo tiH Y P O T H E C A R , v. at. obrigar bens de raiz nha huma ia , e huma das noites 'pffadas ejtanao pagamento , ou livramento de alguma divi- do elle em cafia da amiga v. fi. 215 , e 155. v. ' IAR , v. ar. levantar as vergas , e as velas da , ou obrigao , e fegurana do credor. para navegar. Freire. HYPOTHECARIO ; adj. concernente a hyI C H A C O R V O v. ecbacorvos. pothea , v. g. aco- credor, a quem ICHO ,* m. medida itinerria , que he hypothecro bens. ~ HYPOTHENSA , fi Geom. o lado do igual a 6j lguas Portuguezas. Lucena. ICHNEUMON , f. m. v. rato da ndia. Bartringulo rectangulo, que fica oppofto ao, angulo recito. reto (Ichneumon) ICHNOGRAPHIA , fi delineao , ou planHYPQ.THESE, ou .HYPOTHESIS , fuppofio , que fe faz ta em ngulos ? e linhas, de alguma Praa , ForY" . de que he verdadeiro , ou certo algum fato taleza , ou edificio. ou principio, v. g. de que a terra fe move em I C H N Q G R A P H I C O , adj. concernente redor do S o l ; para delle , e por elle dar razo, Ichrographia. e explicar vrios effeitos , e fenmenos , ou fe I C H O ' , armadilha de caar coelhos , e verificar alguma coifa como confequente dahy- perdizes da feio d^lapo. Arte da caa fi. pothefe tambm, verificada. 97. Refende Cron. ,7- 2. c. 128: q faz mafcl. HYPQTHETICAMENTE , adv. por hypo- Ourros dizem ichoz nofitig. pi. ichozes. thefe, fuppondo , mas no dando por certo. I C H O R , f. m. matria podre , tnue , e fo Y 5 0 T H E T I C O , adj. fundado emhypothefe. til que deita de fi as chagas , e apoftemas ,

Ssss

dif- _

690

ICO

IDE

diftinta do pus , ou matria craffa ; efpecie de gem, exemplar, molde , modelo. Defenho , traa. a Suprema ulea, por Deus. M. Conq; forofidade ; termo Citurg ICHYOPHAGO , adj. que fe fuftenta , e ali- 2. 87. Formar; ter; dar ide a de alguma peffoa , ou coifia ; idea clara , obfcur ; dijlina-i menta de peixe. I C O N I C O , adj. de Pint. e Efoult. ; feito ao confufa ; adequada , eu inadequada ; completa, incompleta ; so os drverfos gros de perfeio', vivo , ao natural v.g. , 5 retrato^ ; efttua ou imperfeio , com que a alma percebe, ou Nunes Arte de Pint. j . 40 era coflume aos que conhece as coifas. vencio nos jogos Olympicos 2, vezes , fazerem-lhe I D E A R , v. at. traar, defenhar alguma ohra os retratas do tamanho do jeu corpo , e muito- ao na mente. Vieira o livro , que tenh^: ideado. natural , a ejias chamo iconicas: para jazer o Varella,,-o que os Polticos idearo. < * retrato bem ao vivo, e iconico. idemf. 11.0. ult. I D N T I C O , adj. Lgico v. g. propofio edi. idntica , i. e. que he- a -mefma, e no' dverf* ICONOCLASTA , ou ICONOCLASTE , fi de outra , ejcrever livros idnticos, i. e. 'qu*dfc\ c. deftrnidor de-Imagens , nome que fe deu aos zem o mefmo que outro , fera novidade , nem hereges , que negavo de ver-fo culto a nenhuvariedade. Prov. da Ded. Cron. foi. 297. crdeni ma Imagem. idnticas' s que fico. referidas, i. e. conformes I C O N O L O G I A , fi fi de Pint. e Archir. reem tudo s mefrryi&v prefentao das virtudes , e vicios moraes, e de I D E N T I D A D E , fi Lgico ; qualidade de qualquer qualidade d'ama reprefentda por meio fer a mefma coifa , e no diverfa : rejeitar-Te de alguma figura com apparencia de peffoa viva: os embargos pela identidade-da matria, ou por v. g. os Anjos reprefentados como moos , o no conterem matera nova , mas o mefmo <}ue Eterno Padre como ancio , &c. a Fortuna como j fe exps: nas 2. peffoas Divinas ha identidahuma mulher vendada ; a Prudncia com efpede de natureza. lho , e ferpente , enrofcada nelle , Scc. I D E N T I F I C A D O , parf. paff. de identificar. ITERICIA , fi fi vulgarmente fei derramaVieira 4. w. 12. do , que foz ficar o corpo extraordinariamente IDENTIFICAR , v. at, fazer de duas > ou amarello ; he doena , e o termo Medico : a mais coifas , huma "f , e a mefma. Barreto que traz anyirellidfo fe diz ictericia branca ; Prat. ,, fendo o amor hum jer lho identifica j . entra .efpecie delia chamada negra , que tem 14, Vieira as peffoas Divinas fie unem toas^ diverfa caufa : tirici. (no falfo bem) fe idemifico todas epi huma f I C T E R I C O , adj. -doente de ictericia. effencia ,, t. 9. fi. 100. I D I L I O , fi m. poema campeftre Paftril\ IDA. em alguns fe tem introduzido pefcadores, chamados por diftinco idilios maritinasi Severim. I D A , fi fi; o afio, on aco de ir. I D A D E , fi fi o tempo , que algum tem . IDIOMA , fi m. linguagem , lingua. vivido ,. ou viveu ., defde o feu nacimento v. I D i O P A T H I C O , adj. Med. doena, g. tenho trinta antros de idade, Hanva par- que oftende hum membro , fem dependncia, te dos annos que algum- vive , dentro ds quaes ou communicao domai com outro membro, Te diz fer menino, joven , homem ; 8cc. y. g. v. g. a cataradta no olho. idade pueril , fitvenil, e varonil. Era , ou feI D I O T A , adj. invarivel no gnero.; mulher, culo v. g. idade de oiro S Mir. po- ou homem idiota , ignorante, fem eftudos, leca na Cronologia , a primeira idade defde a cria- tras nem infiruco ainda leve , e ordinria. Fios o de Ado at o. Dilvio , &c. mas he arbi- Sant. p. 15^. v. ' trrio fazer as idades , ovs pocas. . Idade da I D I O T I S M O , m, a ignorncia do idiota, Lua, o tempo que paffou , defde que ella foi ou- das coifas , e noticias vulgairiffimas. Dduce* nova. Idade \ m> computo das geraes illuf- Cron. joi. 25, Modo de fallar, fraze, conftres , he o efpao de 24 annos. Severim N. f. truco contraria s regras da Grammatica FiloU. fofica Univerfal , mas prpria de algum idiom IDEA , a. imagem do objeto que fe em particular ; ou contraria s regras de hum* aprefenta a alma , ou a percepo, e conheci lingua , mas prpria de alguma provncia , e nelmento d'effa imagem. Luf. 10. 7, ,, altos Ba- la ufada universalmente y. g, eu parece mt, res , . . cujas claras ideas vio Protheo , i. e. ima- p o r , a mini parece-me:, ou parece-me. - gens de homens que havia 49 exiftir. IraaI D O L A , fem. de idolo. Eujr. fieeq. a minha

I nfiaidola, l e. a amante aqum adoro. J.i.f IGNVIA , fi priguia , inrcia , delei* f. t. tnifi.fi. 165. v. xo , frouxido , negligencia, falta de induftria. IDODATRA , adj. peffoa que adora os do- Cofta. los. O que ama muito , e com affecto deIGNAVO , adj. priguiof, no induftriofo, rHenado. Prprio de idolatra y. g. idola- inacTivo , Inerte, indligehte, de-leixado. Entra cegueira Viriato 10. 2.5. torpecido v. g. a morte ignava, e fria Enei I D O L A T R A R , v. at. adorar idoos. f. da 11. 203. Fraco, covarde. Guerra do Alem* Arflar muito ,.adorar o objecto amado, Tejo. IDOLATRIA , fi fi culto Religiofo dado aos IGNEO , adj. de fogo, que tem a fua natuidolos. % Amor exceffivo, adorao. do objetp reza. Cr de fogo, ardente: em letras' amado. > entalhado .hum avifo Uliff. 4. 34. . 7 D O L O , m imagem de falfa divindade , ' IGNIFERO , ad). poet. que traz fogoy. g. ,M a que os Idolatras, e o Gentilifmo do culto. ignijeros pellouros ; o gnifero apofento , i.' e. on% Qbjecio mui. amado , adorado.. de ha fogo, o Inferno. Uliffea 4. 17. DOLO , fi m. idia , ou imagem do obje- _ I G N I P O T E N T E , adj. poer. (epitheto , que cto, que fe aprfeuta ao entendimento. Arraes fe d a Vulcano^f fenhor cio fogo , qe tem o .f, imagem fantaftada. Arraes 8. 22, fior- fogo en feu poder. Eneida 12. 173. marei bum idolo, e idea de Deus* I G N I T O , adj. feito em brafa v. g. ,,fier* - IDONEAMENTE , adv. com aptido, proporcionadamente. IGNIVOMO , adj. poet. que vomita fogo v, IDONEIDADE , f. aptido, proporo, g. , o Etna capacidade de hurha coifa, em ordem a outra , IGNIZAR-SE v. refl. accendet-fe-em fogOi ou a algum fim. Nova ^Summa Theol. t IDNEO-, adj. apto , prprio , capaz , per- IGNBIL , adj. baixo , v i l , humilde v, g. tencente , fuRciente. Arraes 1. 17. v7'g. os nafcimento no nobre. Macedo : Leo Deferi* mnijtros . Idneos da fiua Igreja. Vieira ,, idneo v u lv po f. 91. v. ofeuridade, lugar eficu...~...j.. ...w.v-j- u jnw J ^ I I J I . r n / n , , m u n i u ~YX>*\/ J * V ' por_Tua r u l _*u -' para to. rdua empreza; peffoa idnea para t j?o , e ignbil do Areebifipado. grande negocio M. Luf. tempo idneo para re IGNOBIL1DADE , fi falta de nobreza, eeber purgs. -Y ' ) 1 humildade , baixeza v. g. ,, do nafcimento, a TDOS , fi m. pi. os idos dos tnezs entre s IGNOMNIA , affronta, deshonra, inRomanos cahio no --dia 15 de cada mez ; ex- fmia. ceptos os de maio , julho , maro , e outubro , IGNOMINIOSAMENTE , adv. com ignomue.ero,aos 15:. M. Lufi. a foa conta comea nia deshonra v. g. morreu efde os 8 dias antecedentes , i. e. -defde o IGNOMINIOSO , -adj. que deshonra , deffiai das Nonas. >.>.' luftra , defdoura o nome ; affrorvtof, infame , IDOSO',, adj. homem , de annos , velho. vergonhofo. IDUS v. idos: idus he mais conforme etyIGNORNCIA , fi fi falta de nes , nomologia. Cofta. ticia , conhecimento , impericia. Ignorncia vencivel r a de que algum e pde tirar com diIFA. ligencia que no excede as fus faculdades. IFANTE , ou IFFANTE , antiq^ por In- jnvencivel, pelo contrario, a de que fo no fonte. pde fair ^ fom meios extraordinrios. I G N O R A N T E , adj. que eft no eftado de IGA. ignorncia. Imperiro. No fabedor. I G N O R A N T E M E N T E , adv. fem faber; ' T G A C A B A , fi t. Brafilico , talha grande. imperitamente. Fies Sant. pag. CXI. pera Vaficoncellos Notic. I G R , v. at. igualar , emparelhar. Barros 2. {ignorantemente 1. 67 Nuno Vas quando fie igou com os Ru- | I G N O R A R , v. at. no faber,. v. g. ignomes ,vi. e. chegou a diftancia de pelejar : v. j ra as leis , e a doutrina* No conhecer. Nau1 iguar. fr. de Sep. f. 60. ;. I G N O T O , adj, defconhecido v. g. terras IGARVANA t. do Maranho , homem naveignotas Eneida 7. 28 ,, a ignota Ffpanha gador. Vidra. ' IGNARQi, per ignorante. Cames Outavas 2. Luf. 8. 45. % Mulher ignota, de obfcura co-n,do, que ningum conhece.- Leito Mifcell'.- eEneida 10; 222. <--' 1 Ssss ii Pa-

IDO

IGN

6i

IGR.

IGU

Palavras ignotas, cujo fentido fe ignora. Leo'ma arte , fer igual y. g. igualou na pintura Orig. f. 147 ,, palavras j ignotas aos d'aqueW aos maiores mefitres da arte. Ser igual fiicale tempo. Ilha ignota , muito mais ignota em mente. Elegiada fi.- 142 , vem-fie yalles do tempo igualmente' ferras. Eneida 8. 86 neutr, nome. ^Coutinhofi.2.. 1GRANAMIXAMA , fi fruto Brafil. como e iguala o Deus em efla gentileza : frauta necereja ,, tem embaixo huma coroazinha de folha nhuma ha que a tua iguale i. e. feja igual verde. Vafconc. Not. l chamo-lhe vulgarmente tua. Ferreira egl. $. theatro , que igualava cgn as varandas do Pao. Port. Reft. t. 1. fi if*. gmmixama. IGREJA , fi a congregao dos Fieis de foi. Aplanar v. g. igualar o caminho que os montes baixo de feus legitimos Paftores. a Igreja tem altibaixos. Arrafar v. g.- com a plancie. Igualar, entulhando arcava , > XJniverfal , todos os fieis unidos em huma fo crena, e Baptifmo , que reconhecem por feu valia. Freire. Arrazarv a medica. Affentar Pator univerfal ao legitimo fuceffor de S. Pe- por igual y. g. o marfim por lafliro , mui bem dro. O templo , ou cafa de orao. os arrumado , e igualado para fervir de cama Hifi. Naut. t. 2. fi. ; 11. Ecclefiafticos. IGREJINHA , pequena igreja , dim. de IGUALDADE, identidade, femelhana igreja. Defmarichar a igrejinba, fr. im. , i. de grandeza , razo , proporo ; extenso , lane, o projeclo , defenho , obra. amento , altura; condio , eftado , forte , forIGUAL , adj. que tem a mefma grandeza tuna, circunftancias. Oppofto a variedade ; fecontinua , ou numrica, que outro. Da mefma melhana , falta de mudafta , alterao v. g. natureza , e qualidade , ou foite fifica , ou mo,, do animo fempre o mefmo , doearaernio ral y. g. os efpiritos iguaes ao rtaficimento. mudada. Do eftilo , modo de fallar uniforme, Conforme v. g. as obras iguaes s pMavras. fem oftentao , nem variedade de figuras, j _ Serrj exceffo , ou diminuio y. g. ,, repar- Equidade. Ferreira Egl. 6. onde a jufiia , onde tio em que fe guarda a igualdade , ou a igualdade mora j .equidade. Ferreira Carta 1. L. 1. ,, pr leis IGUALHA , fi f. peffoa da fua igualha, i. fianta , iguaes, ejujtas. Efieve Marte igual e . fua , ou feu igual em condio. B. Per. ft. fo poet. i. e. a vitoria indecifa. M. Conq. 11. s28. Que no fe altera, nem perturba y. g. , IGUALMENTE, adv. com igualdade ,.de moanimo , fiemblante igual. Arraes 1. 5, Dize- do igual, proporcionado y. gr repartir igualmos igual a, v. g. efta vara he igual aquel-mente , dando partes iguaes aquelle a quem fa a ; mas tambm daras por complemento ou- reparte. Igualmente dor minhafiercantado tras prepofies a.efte adjedtivo v. g. ,, gran- Ferreira Carta ,,: o dono do, navio , que tinha geou para as obras dos feus antepaffados fama igualmente de nobreza, e compaixo Lobo Deigual com a que j tinho ,, H. Dom, p. 2. Ad-fieng. Mover-fie o corpo igualmente , fem f* aceeierar nem retardar o feu movimento em nedio .de Bemfica para que ficaffe igual d"elle. nhum tempo , que dure. Com equidade. Barros ,, 1. L. 7.- c. 7. Cames Filodemo Ato 1. fe. 7. namrar-fie de quem no he igual delia. Sem aceitao de peffoas , ou caufas. & Por Eflando ds cotfias em igual , ceteris paribus.igual v. g. ,, o campo declina, ou erguefieigualPalmer. z,. p. c. 2,2. Por igual , adv. igual- mente, Amar igualmente. Igualmente formofia, e dificreta, Igualmente morrem os Reis , e aaae ite v. g. efiimando por igual a vida, e a o vulgo. Temia os inimigos igualmente, que os jnorte. Cidados. IGUALADO , part. paff. de igualar. IGUALADOR , fi m. o que iguala. B. P. IGUARIA , fi fi manjar ," vianda delicada. IGUALAMENTO, fi m. o aclo, de igualar. fig. Aces , que fervem de iguaria aos VW 5 O fer feito igual. muradores. Guia de Cajados.' IGUALAR, v. at. fazer igual em extenso, ILE. altura , largura , groffura , efpao , nmero , , ' grandeza. Fazer igual em condio , ou efta- ILEON , fi m. Anat. hum dos inteftinos, do moral, e predicamentos v. g. ,, a natureza e he o ultimo dos delgados. igualou a todos nos direitos da confervao, <&-c. ILHA, f. ' terra toda rodeada-do*"-mar, ou o dinheiro iguala de algum modo as condies , e agua de rio. / . Ilha de cafas, hum quarteiro, eftados. Ferreira Carta 12,. do L. 2. ir a jufiia com todos os feus lados, ou muitas cafas jun a todos-igualando. % Igualar a algum em algu-.tas rodeadas de ruas por todos os lados. > ' JLHA-

ILH . .

ILL

69i

' ILHADO , parr. paff. de ilhar. j ILLEGITIMIDADE , fi falta de condio," ILHAES , fi m. pi, as ilhargas, ou vafio do; circumftancia , ou- qualidade , que faz o adto cavallo, e outros animaes, dar aosilhaes, alen- nullo cm refpeito da l e i , no fendo conforme tar canadamente , dar aos folies. Sagramor L ao que ella manda. Baftardia. . i. c. 20, j . 76. rebentou o cavallo, pelos ilfaes.,, . ILLEGITIMO , adj. ho legitimo, no con-* ILHAR , v. at. pr f de per fi, fem commu- ,forme aos requifitos da lei. J&aftarda. nicao como a ilha , que a no tem com o ILLESO , adj. que no. recebeu mal fifico continente ; ilhar o que vai eletlrfiar-fie, tirando- y. g. caiu , e ficou' illefio ; nem moral v. g. lhe a communicao com o pavimento , &c, ficou fiua reputao illefa , e fiem Iabeo. ihdr huma poro,, ou ponta de terra, abrindo elei- I L L I B A D O . , adj. no encetado, no-itocaro , por onde entre o m a r , e fique rodeada delle.; do , illefa, nem levemente ofikndioit Lei de iz ILHARGA , ..fi lado do .corpo humano , de fulho de 1769. <. >s<-> -. .nv-.u -X dos quadris at os hombros. fi Ilhargas , conILLIADOR , fi m. -jra a peffoa, que felheiros 3 validos , peffoas , que ando junto de iillia. Ord. l. 5. t. dos xBulroes , ou Burloes , e outrem, $ Rir at rebentar pelas ilhargas, hy- ' Illiadores., , '>:',:.. - 'perbole ; rir muito. Perfieguir de dor deilharILLIAR , v.* at. enganar quelfe , com quem. ga; com muita importunidade , fr. vulg. De fe contrata vendendo , empenhando , hypothemo na ilharga fr. v. , com foberba. De ilhan- cando bens como livres , e fera encargo , quanga, obliquamenre , d'efguelha. ; " do o Ylliador fabe ,' que "a coifa. que vende , ILHARGUEIRO , por collateral. B.P. defof. hypotheca , empenha j eft fugeka.^e obrigada I L H E O , ou ILHU , fi m. ilheta. Barros. >ppr outro cdntracfo , ou divida ;. rambem illiILHET , fi ilha pequena, ,..-. a , o que contrahi dividas dizendo, que tem ILHO' , fi m. furo redondo nas bordas do donde as vp.agu , e no tem com,effeito. X)r~ veftido guarnecido de pontos de fio , para qu den. '{ - . . - fe no desfie, por. elle fe enfia a agulheta com ILLICIO , fi m. o crime de illiar. Cortes do atacador. Senhor R D. J. 4. 1. Y ''. ILHOTA , fi fi v.;n ilheta. j I L L I G I T A M N T E , adv. de modo illicko., -,t LIACA , fi fi y. iliaco. i i ~ ILLICITO , adj* no permittido. pelas <Leii ILIACO , adj. dr-rr- , volvl , ou volta;Civis , ou religiofas. ;; <i. . - ~lf*x i-i,u -; do ileotv-, de que,Te caufa no poder fair o exILLIDIR , v. at. deftruir refutando y. \g, cremento , acompanhada.de grande dar. ! Veia illidir os fundamentos,,- proyas., razoes.-. Senteniliaca , he hum dos ramos defcendentes da- veia a da -Inquifi contra Vidra, num. 6%.,'Y< < A cava, que vai pelas ilhargas. I L L p O A V E L , adjl que np pde oceupar ILICADOR v. illiador. lugar , como os corpos occup , , Deus he illo-ILIO v. ileon. 1 -. A cavei. 01: ' ^ o> . 1 '.-.\'\ ... ILLA&O , fi o adto de inferir , tirar conILLUDENTE , p. at. de illudr. Edital da JV feqhepcia, A onfequencia, inferencia, que Officio em.fulho de 1769. .T>"""" ' T K , . "J ! fe: deduz v. g. effa illao no be boa. ILLUD1.DO',, part. paff. de illudr. j/"<^: *oa ILLUDTR.,.. v. at. zombar. Enganar. FrufILLAPSO , m. Afcetico , influxo pelo qual Deus fe ommunica alma, P. Manuel Ber- trar com engano v. g. ,, illudiu os internos de nardes. Herodes Vidra.- No s-bfervar , zombar v. I L L A Q U E A R , v. n. cahir no l a o ; na g. ,, Carneades illudia os preceitos da Rhetorica. , tentao ,, ver, e no illaquear-he impoffivel . Illudir as leis , e ordens, iao as obfervando V. de S. joo .da Cruz. v. at. Enlaar, en-*cpm algum pretexto, ou fruftrando. a fua execu leiar , enredar v. g. illaquear o entendimento o ,, com cautella. ILLUMIADO , pare. paff. de illumiah Flo> com fqfifimas- , " ILLATIVO, adj. de que fe dedwz illao v, Sant. pag. CCX. v. col. 1 - ....'. d na g- j , princpios illativos: juizo Ut ativo, pelo I L L M I A R , v. at. v. illuminar. Fios Sant. .qual fo tira alguma concluso , onfequencia , pag. CCX. v. col.- 2 ,, afi a-dllumiou Deus , e a \nfinou de tal maneira, &c. e pag.. 156. col. inferencia. ILLECEBRAS , fi pi. carinhos , attrativos. 1. ,a candeia illumiaffe. a todos ,, : ILLUMINAO , fi fi. efpargimento , ou Landim p. ufado. . , I L L G l T I M A M E N T a d v . contra direito, effuso da. luz folar, ou da chama. Luminrias .poftas > ou vellas juntas acefes na Igreja, contra o que as feis exigem, ou ordeno.-. &c.

69$

ILL

ILL

?cc. Pintura de illuminao, que fe fax em Trio os Romanos, fua Republica Vaficonc. Arte\ pergaminho ,como a pintura, a. tempera , com a Santidade , com que.,fe. \lluftrao ,, Vieira. algumas:-differens da Arte. Severim Nou diz Declarar com explicaes, notas , conimentos,, as illuminaes , por pinturas d3illnminao. II- interpretaes, alguma- materia ebfcura ; ilbftrar luminaco , Anglica v..iliuminaj; .> Illuftrao. Q emendimeHo, com razoes , conjelhos. % lllujlrat ILLUMINADOR , i*. m. o que fzr illumi- o difcurfo , i Ilumina-16. ILLUSTRE , adj. n o b r e , . xclarecido por nafnaes. . . . . ' . - ' f I L L U M I N A R , v, at. alumiar, dar luz v. g. cimento , ou mritos. / . Aco illuftre; illuftre os o Sol Mumina 4ftros " Vida del-Rei D. J. jamilia, pofier idade I L L U S T R E M E N T E , adv. nobremenre ; de I. Fazer pinturas d'iluminao. 1 Illuftrar-y. g.i illuminar a 'fitaniiluftriffmafamilia. % Il- peffoas., oiu com peffoas nobres -i> e illuftres v. luftrar declarando ponto doutrinai ;; ou verdade, g. ',-, iflfii-emente naficide>, ouicafadocom que o entendimento .recebe'luz ; illunikia hum Anjo.~a.oup6 dedarnd-lhe verdade, que IMA-. oiru rejpeita a Deus; illumina os homens, declarandme verdades, que elles gnoro. 'Illuminar o IMAGEM , fi fi figura, reprefentao:, fedifcurfo , orn-lo com os lumes , ou efimaltes da melhana , e apparencia de alguma coifa , pineloqncia v. lume. < - tada , em vulto., ou imaginada , e fantafiada ; e ILLUMINATIVO , adj. que ferve para fa- reprejpjtada com palavras. ; YMGEMZINHA , fi dim. de imagem. zer illuminaes. v. g>. cores~. I M A G I N A O , fi f. potncia , com que a --ILLUSO, T. efcarneo, mofai Arraes t_. -7,4. Engano dos fentidos v. g. ~m arco- da alma reprefenta na fantazia algum objecTo : imavelha no ha: coresi, feno enganos ,omd<}s ,-cdl- ginao viva , effa potncia de conceber , ou luses davifla. Vieira. Engano do Demono , perceber, e reprefontar os1 objecTos bem , e vi'fez. apparecer huma coifa por outra. | Fal- vamente, Objectos imaginados , ou imagin* --. appario. Erro do entendjniento , que to- rios. I M A G I N A D O R - , fi m. r a . f i peffoa que ma, numa coifa por outra , o falfo pelo verdadeiro ,[ orBao pelo bom. fig. Rhet. de que fe imagina. ufa para zombar de a l g u m . , . . , . . IMAGINAR , v. a-t, reprefentar na fantezia -. ILLUSO , part. paff.Hrreg; de illudr, zomba- algum objedto , que exifte , ou que vamos afdo-, efcamecdo ,, puz minha filha em perigo de figurando, e defemhando ; fingir ; idear; traar; fie ver illufii. 'Enganado, Vieira 4. n. 17. cuidar. ' > ! ' ' -.: ILLUSOR , fi m. o que faz illuses , que IMAGINARIA , fi Arte de fazer imagens engana .,,.n-o illujbs , fieno illujres , porque tam- de vulto. _ , bm cuido , que engano o Demnio Vidra I M A G I N R I O , fi m. o que faz imagens de fo-.- 17. ...i .- , . - -i :.., .vulro ', eftatuario., d, < -. .! ILLUSORIAMENTE -, " adv. -por, efcarneo., IMAGINRIO , adj. qu no tem outro fer, por zombariait,, jaudao que j llkforlamente lhe feno o que lhe d a imaginao, ou fantezia. fi'z0nb'no pretorio de Piatos ',,, ExeeU, da Ave Efipnos imaginrios-, os que cuidamos exitiMaria fi r'$r. rem fora do Univerfo. ....*ILLSQRIQ , adj* feito para enganar; era IMAGINATIVA , fi Imaginao , ou poque ha engano. tncia , e faculdade de imaginar.v ILLUSTRAqXO , fi L-. o dar luz , e noticia I M A G I N A T I V O , adj. o que anda imaginanclara de -alguma.. coifa ;. difcurfo que d Ju-z , e do , e cuidando coifas, que rto exifteiri ; e d iluftra fciencias , ou paffos de-rautores obfcuros, ordinrio .que o moefto, tu Irariguidadesi InfpLao v. gi illJirao IMAGINVEL , adj. 'que fe pde-imaginar, Superior ^ eu Divina'YMarinho Antig. de conceber', e reprefentar 'na- fantezia. Vieira,, Lisboa. ~\ no fio fimgular , e inaudito , mas no imagiv I L L U S T R A D O , part.-.paff. de illuftrar. , nvel. ILLUSTRADOR , fi ra. ra peffoa, que{ I M A N , fi m. pedra ferrenha, que t e m . viriluftra. adj. .Coifa que iluftra v. g. notas tude de attrahir o ferro. Attractivo , qualiilluflradorasJdotexto. , ' dade, que atrahe , e ganha a amizade , amor, - I L L U S T R A R ,- v. at. fazer illuftre', nobre, ;affeio de outrem v.g.- a virtude heoiman ennobrecer. . fi y.g. com eftas leis illuftr-, dos coraes, vmuofas. ^ - . IM-

IMB
IMBECILLIDADE, fraqueza do corpo 1

IMM

'69$

IMMARCESSIVEL , adj. que no pde murV. do Arceb. 1. c. 2. Imbecillidade da razo, char V. de S. J. da Cruz inimarcejfiveis a^> do entendimento. Falta de valor. Fundador de_ cenas Lisboa. ' Y .f Yr IMMATERIAL , adj. que no tem a natu- IMBECILL1TADO , adj. enfraquecido. Ar, reza dai matria f no extenfo , no divifcvl , raes 2,': 10. noi ps para governo'buma rato & c . . ? ' - . . n .- _;! to imbecillitada. * I M M A T U R O ,, adj. no maduro'; fi morte I MB ELLE , adj. no guerreiro, no bellico, antes do tempo defiinado ; em idade ten1o. Barros 4. 2,29. gente fraca , e imbelle-,;ra , u juvenil, anticipada. Cames Eleg. 10. Lufiada 10. 20, M. Conq, 7. 47 --velhos imbel- ,, hmiatura idade, i. e. juvenil. v les " i. e. que no tem foras para fervirem na IMMEDIATAMENTE , adV. logo rio lugae gufirra.- ''" Y :-. - -?que fo fegue', fem' ficar otfti d permeio. Lo-# go hp intante Teguinte , era continente., Ser 1MBUTO v; imbuido. Landi-m.TMIGO , por inimigo, antiquado. Cames, e ; ficar outra peffoa de permeio v. $. recorrer immediatamente' a el-Rei , fem ir 1 algum Ma-< eums muitos claffHoSi > . :i ' ' IMITAO, fi o adto de imitar. Obje- 1 giftrado ou official, primeiro , -que a S, Ma\(x, ou coita feita imitao de outra. geftade. IMITANTE , p. de imitar v. o verbo ,, perIMMEDIATO , adj. pegado , unido com oula imitntes a cr da- Aurora Cames Luf. %o. tro ; foguinte na ferie .,' fem que fique outra 102. , ':-; Yoifa de permeio ,; ou peffoa.- Immediato alIMITADOR , fi mr~ra -peffoa ,* qu \guma peffoa , i. e. que fica logo prximo' v. g. imita. v ;adj., v. %. a arte imitadora da natu- na gmduao , poder, idade-; -que no dereza. ' 1 ..i pende cie outrem , feno deff de quem fo di25 IMITAR , v. at. fazer alguma coifa de forte immediato y. g. ,, os fioberanos so immedatos que fe parea com outra, que fe imita v: g. ,, a Deus, nas coifas tentporkes,- caufa immedata ao a arte imita a natureza , fazendo os artiftas flo- juzo da coroa , qye nelle fe deve comear lores to parecidas s naturaes , que' fe enteia a go ; immediata ao Rei; que f a elle conhece vifta, e no pde difcernir a natural da 'contra- ,por fuperior , f delle dependei IMMEMORVEL , adj. de que no ha me-> tei ra.- Imitar algum , arremed-l ; obrar, haver-fe , portar-fe como elle v Ter fernelhaos, mria , principalmente- cerca do principio , por frizar v g. * cs limes, que eft virgneas tetas muita antigidade. Vafconcellos , Soufa, Brito.... IMMEMORIAL v. immemoravel v. g. de imitando , i. e, parecendo , femelhando. Lufiada 9, 59. arremedar v. g. ,,'perlas imitntes a tempo cor da Aurora. Lufi. 10. 202. " 1MMEMORIAVEL y. jmmemotavel. V. de I M I T A V E L , adj. ^ue f e ^ a i a iailtar. ''Vi: Sufofi. XII. tira. . = "-' ->Y' ' YIMMSSIDADE', T.Yf.' a-qualidade de fer IMIZADE , fi -antiq. v. inimizade. ; r ' 'imer.fo , illimitado por extenso alguma fabia, 1MMACULIDADE , fi fi a falta, ou carn- ou imaginada-. fi Grande numero , foinmai cia de macula, o fer imma-cuado. M, Lufi.1 v. g. ,,/imnenfidade de gente , riqueza, dfipejm, IMMCULADO , adj. fera macula , fora ?'C. mancha ; fi fom culpa-, nem Jabeo v. g. 5J a IMMENSO , adj. que no pde medirTe; immacttlada conceio da- S. Virgem qne*,,no tem limites. Vaftiflfno tf. g. im-. IMMANENTE ,"" adj. aco , que fica no Smenfio terreno, territrio , efipao ; affumto ,, Vi fujeito, que a faz ; que no fe^corhmunica njira. Bxefivo , mui 'grande V. g. ,, trabalho doao , exceffiva , immodka. Oreutro objedto externo. TMMANIDADE, '>,.<"-,-.! - " f. inhumanidad, cruel- dehi 4-. >,T:--64y dade. P. p. 2. fi. 18 humanidade def eras : IMMEN'SURAVEL.,-adj. que fe ho pode 'e^eS- l> diz que a falta de compaixo , ou medir , cuja grandeza feno pde medir por meio. -tefenfibilidade, dos affedtos feria imanidade de de nenhuma Unidade , no fi , caridade inimenjtras. foravel. I M M E R I T A M E N T E , adv. indignamente , 1MMANISSIMO , fuperl. de immano, Uliffea 4. 54, ,, mmnifjhnas harpias. ifm merecimento. 1MMERSO-'-, fi o cto de mergulhar o IMMANO. , ad> cruel , ferino. Uliffea.-r. minino que fe baptiza , debaixo da agua. n^ poet. ^ Aftron.
;

6^6

^IMM

IMM

Aftron. entrada do aftro pela fombra do outro ', \e deficontente Lufi. 10. i. fazendo votos aos Deufes vos , furdos , e immotos i. e. infenique o encobre , e eclipfa. ves. IMMINENCIA ,. lugar alto , cabeo, IMMOVEL , adj. que fe no move.; fera V. Eminncia. movimento. TMMINENTB. v. eminente. Perigo i immiI M M U D A V E L , adj. que fe no muda, y. nente , inftante , que eft fobrevindo. * I M M I T E , adj. no manfo. Maufinbo fi. r j . immutavel. IMMUNDICIA , falta de affeio , de limv. a fera immitte I M M O B I L I D A D E , fi fi a qualidade de for peza: Sugidade. Lixo. Infedtos como pioimmovel v. g. controverteu-fie a immobilidade lhos -,. Scc. Barros. I M M U N D O , adj. fujo , impuro. Animaes da terra. t I M M O D E R A X O , fi fi falta de moderao ; immundos , aquelles que pela Lei Judaica no podio os Judeus comelos ; entre os Judeus, reexceffo , demafia ; defcomedimento. ' putava-fc immundo o que tocava em cadver. IMMODERADAMENTE , adv. fom moderao ; exceffiva , defcomedida , demafiadamente. Efpirito immundo , o demnio tentador para IMMODERADO , adj. falto de moderao*, commetter culpas contra a honeftidade: I M M U N E , adj. franco , livre , ifento, que defcomedido. Exceffivo ; demafiado. . IMMODESTAMENTE , adv. fera modeftia. gofa de immunidade. I M M U N D I D A D E , fi fi ifeno , liberdade; I M M O D E S T I A . , fi .fi falta de modeftia; o no fer fujeito v. g. ,, immunidade de pagar mo defpejo , e defenvoltura ; infelencia, 'tmbutos pecca como febre carta de feguro , e T M M O D E S T O , adf. falto de modeftia, IMMOLAQS.O , -fi facrificio cruento. Arr immunidade Ja pena ,, Vieira 4, 16. finmmi'dades da Igreja , os privilgios , e izenes das taes 2,. \6. M.- Lufi. IMMOLADO , part. paff. de immolar,, Chri- Leis Civis em certos cafos, v. g. de feno tifto noffo Redemtor immolado por noffa redemo ,, rarem dellas os prefos , que a ellas fe acolhem. Barros Gram. j . 175. Vieira ,, Chrifto immolado Lobo. na Cruz. . , *> IMMUTABILIDADE , : fi o fer immudaIMMOLADQR , fi m. o que faz immola- vel , , fer fempre o mefmo; attributo que propriamente compere a Deos. Negao de mu-, TMMOLAR , v. at. facrificar vidtima de- dana , perfeverada eftabilidade. I M M U T A V E L , adj. immUdavel ; incapaz de golande-a , e enfanguentando as aras. IMMORTAL , adj. no fujeito morte ; mudana. Lucena o eterno , e immutavel dev. g. a alma racional he immortal. fi Que creto de Deus Vieira as boas obras jazem,a no "ha d e . acabar , ou efquecer y. g. nome falvao certa , e immutavel infallivel. , jama l M P A O # f. doena dos Falces , hy- I M M O R T A L I D A D E , fia qualidade de idropezia , que lhe d. Arte da Caca. fer immortal: no prprio ; e no fig. y. g. a IMPACINCIA , fi fi falta de pacincia, immortalidade da, alma, a immortalidade*do fitu paixo , agaftamento , ira. O no tolerar, nome ^ ou jama. no fofrer , no cpmpadecer v. g. a todo poIMMORTALIZAR , v. at. fazer immortal, der , e mando he annexa impacincia de compa Fazer que dure para fempre v. g. immor- nhia ,, V. do Arceb. 2. c. 25. talizar jeu nome , fua memria. fe , JW. IMPACIENTE , adj. intolerante; no fofreConq. fazer-je immortal por jama. . dor ; que no tem pacincia ; irado , agaftado. I M M O R T A L M E N T E , adv. fem fim, fem Que no fofre , no confente. Leo t. 2. pag. termo y. g. viver immortfllmente. 2. Chron. os Reis, so impacientes de pararia IMMORTIFICAO , fi fi o no. fe morte no mundo. ficar.. Vieira Cartas t. 2.. fi. 16z falta de morI M P A C I E N T E M E N T E , adv. com impacinrificao. cia. I M M O R T I F I C A D O , adj. que no fe morI M P A C T O , adj. Med. mettido fixamente, tifica com penitencias ;f que no reprime as pai- e fora v. g. ,, podrido impala ~nas entraxes. Vieira alma ioimmortificada t. 5, fi- nhas;, ..;., 1 169. .' ' IMPALPAVEL , adj. de partes futis , e li- 1MMOTO ,-' adj. fera movimento, ou immo- zas que o tadlp'. mal fent y. g. farinhas -, vel. -Cames Elegiada 1. com 0. gefito immoto, ps. IM-

IMP

IMP

. IMPAR .. v. n. v. himpar. E M. C. 214. lmos. Lufi. 6. 6%'. o navio impellido dos ventos, bum pouco impando como quem queria chprar, e das ondas. a pella, da mo do jogador, IMPAR-, adj. Arithm. nmero impar-, o que :haa fe no pde partir..'igualmente, fera Traces , IMPENETRABILIDADE , fi fi propriedaou quebrados v. g. $ que fe dividem emi4-:'5 de' da matria , que confifte em fer impenetrem z\ vel. IMPASSIBILIDADE , fi fi a qualidade de IMPENETRVEL , adj. Fif. que no pde to fei fujeito a d o r , padecimento, trabalho, coexiftir no mefmo efpao occupado por outro tormento. ..-. corpo , he hum dos attributos da matria.. Que IMPASSVEL , adj. livre , ifento, no fu- fe nOf deixa paffar, de tirq , ou golpe.cortante, jeito dor, ou padecimento. ou bote v. g. cota impenetrvel , impenetrIMPVIDO , adj. fem p a v o r , intrpido / vel malha: rocha impenetrvel Ao ferro. Onde defte.mido. Varella impvido em avanar nas fe no pde entrar por fora y, g. ,, praa' batalhas. Que fe no ppde, alcanar v. g. fegredo I M P E C C A B I L I D A D E , fi a qualidade de impenetrvel. fer impeccavel. IMPENTTENCTA, fi fi pbftinao na culpa. IMPECAVEL , adj. no fujeito, incapaz I M P E N I T E N T E , adj. fem rependimento, de peccar. Vieina. fem penitencia do peccado. -, "<IMPEDRNECER , v. at, fazer tornar de IMPENSADAMENTE , adv. impreviftamenpedra ; e fi duro , infenffivel como a peder- te , infperadamertte , inopinadamente, d'improneira. . vifo. ^ EMPEDERNIDO , part.;paff. de^impedernirIMPENSADO , adj. no c u i d a # , no pre-. fe. fi Duro como pedra. fi Duro , afpero, meditado , imprevifto , fubito : dimpenfiado, adj. infenfivel v. g. condio impedernida ,, Naufr. Eneida 11. 158 turbaro-fie as efiquadras dHmde Sep fi. 106. corao penfiada IMPEDERNIR , v. at. fazer da natureza da ..IMPERADO , parr. paff. de irhperar( Vit ir a pedra ; fi fazer duro ,furdo, infenfivel y. g. ,, ,, a mifiericordia mandada, eu imperada da ca;-'- ' ^ i mpedernir t corao contra os canfelhos da pru- ridade ,, - I M P E R A D O R . , fi m. os noffos. clafiicos efdenfia.,,, IMPEDXO , . fi f. oppofto a permifso t. crevem de ordinrio, Emperadcr, hoje claramente fe diz Imperador, que- he conforme ao latiTheolog. O adio de impedir. IMPEDIDO , part. paff. de impedir.* $ fi M. no Imperator , donde o tommos : entre os laConq. 6. 2,0. a Gula fientada meza eft grof- tinos , e fallando nos tempos da Republica , fifa, e impedida, i. e. -fem aco , fem., ne'rga . gnifica General.'d Exercito, declarado ral por decreto do Senado havendo vencido aguma granentorpecida, empachada. -']' IMPEDIENTE , adj. impedimento , he o de-, batalha , ou aclamado pelos exrcitos. Deo.querimpede contrahir-fe matrimnio, mas no pois , e agora fignifica foberano , que o he , ou foi de Reis , Prncipes Coroados , ou que de diffolve o j contraindo v. dirimente. IMPEDIMENTO , fi m. obftaculo , eftorvo, algum modo lhe so fuperiores ; como o Impeembarao fifico , ou moral, com que fe etor- rador dos Romanos, o de. Rufa , Ethiopia, &c. I M P E R A N T E , fim. o Soberano , Rei , o va fazer-fe alguma coifa v. g. mover-fe o corpo , receber ordens, contrahir matrimnio : fer que tem o Summo Imprio no eftado civil, ou Cidade. . adj. :Signo . imperante na Aftrol., o impedimento em alguma coifa. Paiva Caf % 6. ;'IMPEDIR, v. at.: toiher , atalhar-,! embara- figno , que domina por eftar na cafa Superior. ar ^eftorvar , por obftaculos v. g. .,, o pouco cre- I M P E R A R , v. ar, governar como Imperadite) lhe impedef no vos vir oferecer a vida, dor ; como Soberano^. Mandar com Imprio , Lobo ; ejle penedo impede a corrente daqueite ri- como Senhor, ou Superior. Barros 1, 5. 1. ufa' beiro , e obriga a torcer a paffp impedir que fie fa- defte verbo com paciente , ou aecufativo. H. ca alguma coifa ; impedir a pnffagem, e a volta: Pinto ,, imperar algum. impedir , o caftigo , .ou que fie cafiigue.yeu no' o IMPERATIVO*, adj. modo , na Gram. as impido; no impidais, Hifi. dVfieaf.i^a. v. variaes verbaes^com que^imandamos fazer, IMPELLIR , v. at.^empuxar, empurrar, por, ou fofrer alguma coifa v- ,g. ; efiireve, le, fo- ; em movimento , abala/. fi Incitar , eftimular. fre, padece. Cqmoes ,yofiom da.tubft impelle os belfiofios .ani- I M P E R C E P T V E L ^ , adj. .que no faz irnprefTttt

<>97

prefso nos fentidos. Que o entendimento , IMPERMANENCIA , fi fi inconftanca, inftabilidade. no perceba, Mui tnue-, fotil.I M P E R M A N E N T E ,"adj, que permanece, I M P E R C E P T I V E L M E N T E , adv. de modo intavel, que no podia durar; in confiante: 'imperceptvel ,<nfenfivelmente. I M P E R T I N E N C I A , fi coifa, que no I M P E R F E I S O , oppofto a perfeio; pertence -para o ponto , defpropo*fito. Impei-* leve falta ; defeiro de pouco momento. I M P E R F E I T A M E N T E ," adv. mal acabado ; umidade. Condio , humor importuno , ;anativo , molefto , pezado. Capricho enfad defeituofamente. de quem eft de mo humor. IMPERFEITO , adj. no acabado ; mal acaI M P E R T I N E N T E , adj. defapropofitadq. Leo bado ; com falta , u falto-,-defeituofo ; noaperfeioado. Tempo imperfeito., na mufica , y. Cron. J, 1. c. 27.- no parecer impertinente perfeito. Pretrito imperfeito na Gram. variao dizer vptem elle fii , &c. fora de lugar, importudo verbo,' que indica, que a'aco continuava, no. ' Difficil de contentar. Importuno, enfae no eftava acabada em hum tempo j palia- donho , pezado. do i. g. hontem efitaya eu vendo lia por I M P E R T I N E N T E M E N T E , dv. com imhum livro , &c. pertinncia. I M P E R T U R B A B I L I D D E ; fi fi 'qualidade IMPERIAL'.',- adj. pertencente ao Imperador; S. Magejiade Imperial ,- tratamento qe fo_ d do arrimo , que no altera , nem perturba. IMPERTURBABEL , adj. que fe foo perturaos Imperadores , fallando como d terceira peffoa. Calfias , calas de muita' fbrica , e ba , no inquieta , no altersa y. g. jemblante vulto*; animo ; fiocego a paz imartificio curj^iffimo , ufadas antigamente , e prohibd^s p o r ^ i l R e y D. Joo o 3. Extravagantes perturbabel d'os' bemaventurados. IMPE.SSOAL , adj. Gram. verbo , que del-Rei D-f. 2,. Tera , quarta , quinta imperial , no jogo dos. centos 3 so as-,-rei, vale- no- t ^ n algumas variaes correfpon dentes aalte , dama , Scc. guma peffoa da Orao , v. g. feder, chover porIMPERIALMENTE ad*. de modo impe:- que- no dizemos eu fie do , nem eu chovo. rial. ' .->-', -iv ; ' MPETO , fi m . : movimento y furiofo com IMPERICIA , falta de percia , -igno- grande'violncia, u impulfo. j . O mpeto das a na arte , que-fe efereve. Vafi- paixes, o aballo grande, e a fora com que rancia ; gro fazem obrar. Quebrar o mpeto', adtivamente, oncellos Arte a impedida dos Capites. l M P E R I O , . f i m. os direitos de que goza o ou neutramente , diminui-lo , on dimunuir-f, mpernte , o Soberano. O territrio com os diffe oos 'corpos impeli idos-v oU dos apaixonados Vaffallps do Soberano , e propriamente dos Im- y. g. y quebrar o impem torrente , ao- potrd, ' peradores. 'Imprio mero , o poderio abfoluto do furoj'; quebrar-lhe, o i-mpetor da ira, do amor; : Soberah, fobre feus vaffalls-j1 com -direito de-'ou quebrar o mpeto neutro'-,>diminui r-fe , afroie feus, os punir tirnd o a honra, a vida , os bens,- me- ;xaf. 'Palmer. z,, p. \' Se anda nos mpetos' da ro , ou mixto imprio, jurifdico quei o Soberano Corte- dos Reis , diz, fue he por amor dosfilhos" d aos Magiftrados pata julgar- as con ri-o verfias, Barras Vic. Verg. foi. 292.., e impor pena de morte , confifcao de bens , I M F E T R A C O , f. fi aco de impetrar. &c. Imprio mixto , o -poder de julgar caufas I M P E T R A D O , part: paff. de impetrar. I M P E T R A N T E , part. at. de impetrar; fiibfcivis, e impor penaa pecunirias, e entre as-afflidtivas corporaes , a priso , e outras" que 5 no jtant. o que impetra , e requer , e o que j imfejo de fangue. O'domnio, ou grande in- petrou. Orden. 2. ''2,7', 2. ' )'" fluencia, que tem em fla -as peffoas a quem foIMPETRAR., v. at. pedir, fuppjicar. EneBa mos fujeitas por direito /u-por-amor , ou von- ? % ,,, impetrar aos Deuzes paz. Confeguir rade , ou por reconhecimento 'de^fuperioridade , com fupplicas v. g. impetrar beneficias na Cor-; &c. o dominio forte , que tem era ns as pai- te de Roma Orden. impetrar favor, merc, xes. poet. Dizemos- imprio da morte , por graas ,, Vieira. a fepultura, &c. I M P E T U O S A M E N T E , ' a d v . com mpeto v. IMPERIOSO-, adj. que manda com imprio, I M P E T U O S O ' , adj. que' fe move com impeque exige a execuo dos feu mandados cofa< to y. Kg., vento,-corrente^'Cames; animO' fiiberba. Barros. . Que -tetxfgrnde ,>dom- impttuofo nas paixes, vehemente , ardente , arnio . e influencia v. g. ,, as imperiofias paixes: rojado , a-ceelerado. ' IMPERITO-i, adj.J- ndouto 4 -igiwfonte, I M P I A D A D E , e deriv, y. mpdde, Scc IM-

698

IMP

IMP

IMP

IMP '

699

IMPIAMENTE , adv. com impiedade. IMPLICNCIA , fi implicao ; contraIMPIDA y . impedir. Uliff. 4, 115- queelle riedade , incompatibilidade v. g. implicncia fnefmo fe impida o cr ef cimento. D"* Aveiro cap. 43 he fier hum tempo ncite e dia' no mefmo lugar; fem haver quem nos impida. correr p mefmo' corpo e efiar parado. IMPIDOSO , adj. ou empidofo y. caminho IMPLICAR ,. v. u . fer incompatvel, repuimpidpfio pela agrura da terra >.,, B. Clar.'c. i. gnar , v. g. exiftir humapifa, e no exiftir ao TMPIEDADE , tjanfgrefso das obriga- mefmo jtempo implica; Ver e no ver inplica. es em que eftamos a refpeito dos pais ; da p- Vieira. -fe , meter-fe , enredar-e, ter partria ; e a refpeito de Deos ; e nefte ultimo fen- lfi v: >> implicar fe. em negociaes arr ifea das: tido irregilio no que toca crena, e mo- implicar-fie huma matria , eu quefiio cem entras ral; crime contra o culto devido" aos Santos. conncxas. Implicar o animo ms que irquirm a Dcshnmanidade , crueldade-, falta de compai- verdade com quejtoes , embaraar, erlebr. Arxo. raes 3. 4. Envolver v. g. in plice-nes no IMPIEDOSO , adj. fem compaixo, deshu- infiulto de t, de Setembro. Prcv. da Led. Crer d. mano, efquivo. Elegiada f. 270 fortuna im- foi. 179. Repognar.. M. Ccnq. 9. 117. inplica a feu valor. | Fazer perplexo , confundir o piedofia , e amor perfio. entendimento. Vieira 4. n. 13. ,, o'r,:efiro PaIMPIGEM v. empigem. vid fie expliceu; e no fiei fe r.cs inpliccu mais LVIPINAR v. empinar. IMPINGIR , v. at, dar y. g. impingir huIMPLICITAMENTE , adv. opfofto a explima bofetada a algum. Fazer ouvir conftran- citamente , no declarado exp-refLimente por-pagidamente y. g. impingiu-me hum ferno ; os lavras , v. g.- cremos implicitamente todos os feus verfos. *; ; dogmas catholicos , ainda que no faibarr.os reMPIO , adj. que falta no que deve, aos paisi, ferir explicitamente quaes fjao rmfitos delles. e ptria. Dcfprezador das coifas fantas , IMPLCITO , adj. tcito , no expreffado Sagradas , e Religiofas. Dito , ou feito em com pa^vras v. g. crena, f ; pado imdefprezo dellas. O que f em culpa mortal. plcito , no expreffo , tcito. H. Pinto da Lembr. da Morte, c, 6. f. 228. fiem I M P L O R A O , fi fi o adto de implorar. a graa divina nox pde o mpio jufilficar-fe. IMPLORAR.,,,.-v. ,at. pedir com lagrimas, IMPLACVEL , adj. que fe no aplaca ; que chorando ; fi encarecidamente v. g. implorar no afrcfixa de Tua ira , raiva, d i o , vingan- merc auxilio ,-. jnifericerdia. a , caftigo; inexorvel. Cames Ode '2. as trs IMPLUME ,, adj. que ainda no tem pennas v. g. os implumes lhinhos Cames ; fem frias eficuras implacveis , gente. IMPLACAVELMENTE, adv. fem fe apla- pennas v. g. animal implume. I M P O N D E R V E L , adj. que fe no pcar. I M P L A N T A D O , part. paff. de implantar v. de affas ponderar , ou eftimar , ou. avaliar. Vida do Principe Eleitor efta vmpoderavel capacio verbo. dade. '-.' *, V" . I M P L A N T A R , v. at. plantar, inxerir , arH I M P O R , v. ar. por .em. algum y. g. imreigar v. g. implantar nos coraes tenros fienfinientos de fiolida piedade. A raiz da lingua por o Sacerdote , .eu o Bifpo. as mos, benzendo, efi implantada , e ligada com Vigamentos no offo dizend preces , <c. Impor, a algum hum crir hy-oid Recopil. da Cirurgia. Ar implantado , me , afacar lho , atribuir-lho caluniofamente. o que eft metido numa cavidade' do ouvido Freire- Impor obrigao , eu tributo , carregar debaixo do tympano , para. receber a imprefso com alguma obrigao, algum. M. Luf. imdo ar externo "vibrado , e a communicar ao or-'pr obrigaes aos cjficiaes da cafa; tributo imgo auditivo. ' .. \pofto por Augufii: Vieira.; imperpenitenda,. obri-IMPLICAO , f. fi complicaro , enredo, gar a faz-la , cumpri-la. Allegar em falfo y. Implicncia, incnfiftencia , contrariedade., in-? g.- impor ao texto. Enganar v. g. impor compatibilidade. Vieira grande implicao heteem pretexto de juftia. Pr y. g. imper nado voffo amor, amares-me tanto , e no vos dei me. Entre imprefbres, irwpr a forma cm huma rama de ferro com fiuas guarnies de po ao . xardes ver. IMPLICADO,, part. paff. de implicar. Con- redor., e cunhas para apeitar. Fazer crer trario , oppofto a fi mefmo. Vieira >.,>: viro tudo] com engano. P. P. 2. 22-8. cs mos Cone nada vio , no pode haver eegttewa'mais im- felheiros o impugb fuperior em tudo. Impof-fie; r por-fej, ou attribui*fe algum foro , coftume , plicada ! Tttt ufo

7oo

IMP

IMP

ufo v. g. impor-fie em Fidalgo ; as vaidades , n o m e , o adto de pr preceito , e dar penitene doudices em que vos ides impondo. Ulifipo fi. cias. Tributo em geral. M- Lufi. t. 5. IMPOSSIBILIDADE , fi fi o fer impoffivelj 14. . repugnncia , implicncia. Falta de poffes, faIMPORTAO , fi fi mod. ufoal , entrada 1 culdades, foras. de mercadorias* eftranhas para o Reino . IMPOSSIBILITADO , part. paff. de imppfIMPORTADO , part. paff. de importar. fibilitar; o que no fera poffes fifcas , ou moIMPORTTANCIA , fi valor, fomma. raes, i Aquillo cm que fe preza , avalia, eftima. ' O I M P O S S I B I L I T A R , v. at. privar algum das pezo , o preo , valor , onfequencia , momenpoder, faculdades fifi.-as , ou moraes to. y. g- a importncia da defpeza ; a im- foras a portncia dafalvao , <&c. negocio de tomo , e V- g- - idnde, e a doena me impojftbilito de ir f ou para ir a voffo s ps ; as def gr aa', e reimportncia. I M P O R T A N T E , adj. coito fo , de preo v- vezes me impoffibilito o tratar-me com o antigo. g. huma carregao ; cafas , que. efto-im- expldtdor; impoffibilita-me alei, em que ho fofo portantes.- Digno d eftima , apreo ; de pon- difipenfiar , &>c. fe, por-fe no eftado deimderao ; coia de onfequencia v. g. ,, o nego- polibilidade. IMPOSSVEL , adj. que no pde exiftir, cio da flvao he o mais importante de todos. fazer-fe , fifica , ou moralmente , ou humana til , ou neceffario , vida to importante, e mente v. g. ,, he impoffivd que, os z, ngulos de preciafa pblica faude. hum tringulo no fiejo iguais a dois reftos; que MPORTA.R , v. at. trazer para dentro introduzir y. g. mercadorias, eftrangeiras. f. o homem de bem minta; que fieja noite dia no Trazer v. g. a memria da minha doce ptria mejmo horizonte fifico, <b-c. ufa-fe fubftart. v. g. importa-me defacoftumadas fioidades Arraes i. fazer o impffive. ' IMPOSTA-, fi f. efpecie de cornija , fobre c. z,. e 7. ., os gafanhotos com a deflruio das a qual affenta a pedra de que fe vai criando, novidades importo dano Republica ; c. .4. dee arqueando a volta do arco. trimento , que importaro Cbrijtandade : MauIMPOSTO , fi m. impofio , triburo. fefinbo f. 72,. v. a novidade importa admirao t v. n. ter certo valor , preo v. g. ~a*car gimento de 1674. IMPOSTO , part. paff. de impor v, g. regaao importa em tanto , a defpeza importa pou; nome , tributo , impoflo', 'c: co. % Ser til , neceffario. Ser d'importancia, penaI M P O S f O R , fi .in. embufteiro. M. Lufih em que aos vai mui-to ; idignb de : ponderao ; s cumprir.; cuftar: merecer cuidado , atteno v. t. 6. fi. 2,01. col. 1., embaidor. ' I M P O S T U R A , f. fi trapo que feata por ifg. ,, importa muito para a boa adminifirao da Republica, que os Regedores fiejo intelligentes e ea ao peixe , ou coifa com que fe engano os bem intencionados , e igualmente aivos , e dili animaes' que queremos tomar ,, quempefica com gentei .eftas cafas importo-me j 'em tantos mil iimpoftura Paiva S. 1. fi. \6. v. Calunia hm cruzados; nada ne importa o por vir , feno fei pofta a algum. E m b u t e , engano artificiou), os momentos -que beide durar , &-c.; que lhe no embaimento. Papeis Minifileriaes. negaffe huma coifa , -que lhe importava todo o IMPOTNCIA , falta de poder; impofbem do feu Remo Cron.J. %.. p. 1, c. ^4 fbilidade fifica , ou moral caufada por lei pro1MPORTUNAO , f. fi aco de importu- hibitiva. Falta de poder , ou virtude, de gerar, nar. Coifa que importuna, v. g nocaftrdo , no falto de ereco , &c. IMPORTUNAMENTE , *dv. com 'importuI M P O T E N T E , adj. que no pd gerar.por nidade. ; , ,.'.'. ,;, 1 ,defeito fifico. , IMPORTUjADOR , fim. ra fi. .peffo^ IMPRATICVEL , adj. que no pde porque importuna. S Mir. fVilhalp. " fe em pratica , ou praxe v. g. recurfo j' ou exI M P O R T U N A R , v. at, inflar; raoleftar , pediente impraticvel ; lei impraticvel. Camidizendo, pedindo, ou fazendo alguma-coifa re- nhos impraticveis , por onde fe no pde anpetidas vezes , ou fora de tempo. dar por ferem impidofos , barrancofos, agros, I M P O R T U N O , adj,. peffoa que, importuna. cegos , alagados, &c. , O que pede com affinco, continuao. IMPRECAO , fi fi, maldio ,- praga.'5 IMPOSIO, fi fi o adto de imppr^. g. Rogativ3-.de bens para algum. M. Luf. 1. vyt. impofio de mos do Bifipo nos Qrdinartdox em fi- fobre. a cabea lhe fiazila o mmiftro certas, jm nal do .poder que, lhes confere. O adto, d pr precapes. \ i . >. i ") IM-

IMP
. I M P R E C A R , v. at. imprecar bens, ou males a algum , pedir ao Ceo bens, ou males pa( ra elle; Vieira no era maldio, antes era o ' maior bem , que je podia imprecar noite. t- IMPRENDER , v. ar. fazer prender , ppgar; v. g. ,. pane lias de plvora , que rebentando imprendro jogo nas vellas Queirs V. de

IMP

701

tela , taboa , pedra , lamina , tom a pintura , ou mo de tintas , febre, que fe ho de pintar as figuras , ou affentar oiro. Nunes Arte da Pint.

I M P R I M I R , v, at. -deixar reprefentar, e impreffa alguma figura em matria capaz de " a receber, e confervar v. g. ,, imprimiu em cera huJafto. ma c/ibea de Newton ;. deixar as pifadas impreffas I M P R E N S A , fi fi-mquina de imprimir li- na areia ; fi imprimiu a natureza-rios nimos hum vros; dar o livro imprenfa, mand-lo impri- amor do que he bom., e averso do que.be mo; mir. imprimir a jua doutrina no animo Vajccncellos. .... IMPRENSADO , part. paff. de imprenfar. Arte. a ociofidade imprime vcios nos nimos ,% f. Trajas , que trazem, os membros imprenjados , Plm. p. 2. 105. Imprimir hum livro , reprei. e. mui apertados , fem livre movimento V. fentar 'em letra de forma , o que nelle eftava do Arceb. joi. \6\, y. ccl. i . efcrito de mo , etampar. TMPROBABLIDADE , f. falta deprobaIMPRENSAR , v. at. apertar na Prehfa. IMPRESCRiPTIVEL , adj. que no fofre bilidade ; o no for provvel. IMPROBO ", adj. poet. mo moralmente. preferi po. Gouvea v. prefiripo. IMPRESSO , fi f. o offeto , ou final, cjue Eneida 12. 62 o improbo efirangeiro. I M P R O P E R A D O , part. paff. de impreperar. caufa o corpo movido contra'outro , ou aplicaI M P R O P E R A R ,- v. at. reprehcnder injuriando com mais , ou menos fora. v. g. ,, a imprefso que caufa, o choque , ou embate; que cafiado ; lanar enj rofto V.'da Rainha Santa, o finete. Abalo que os objectos fazem nos r- quando Arma improperava a Tobias fiendo imgos fenforos , e fi no animo v. g. pouca , preperado da vigia. Galhegos. ou nenhuma tmprefiso fiez na alma V. do Arceb. . I M P R O P R I O , fi m. reproche , o lanar fiel. 166; pouca imprejso jezia vifta dos invafio em rofto algum delidto : culpa , que injuria aquelres nos ^coraes dos jitiados ,, M. Lufit. O le a quem fo diz o improprio. efeito caufado pela atmosfera , luas variaes, I M P R O P O R C I O N A L , adj. no proporcioe meteoros y. g. ,, terra fujeita a to varias nal. imprefses. .Fenmeno v. g. ,, ixhlacs, e I M P R O P R I A M E N T E , adv. com improprieimprejices tmtetrolcgieas ,, Vafconcdlcs Ntticias. dade/ S a Arte de imprrair livros ; o trabalho de o* I M P R O P R I E D A D E , fi fi o contrario de < imprimir. * propriedade v. g. impropriedade np fallar, ufanIMPRESSO , part. paff. irreg.: de imprimir; do de termos' pouco fignificarites , ou que no reprefentado , retratado v. g. ,f o fmete deixo so os que o ufo tem applicado para a figniftfiua figura impreffa na cera. Livro impreffo. caodo que queVemoS exprimir." ItQpropriedaDor impreffa no corao; a tuayimagem impreffa. de de jraze, e palavras infignificantes , contraem minha alma; palavras impreffas namemoria.. rias ao bom ufo ; no convenientes ao affumto, . IMPRESSQR , m. o. que imprime livros. peffoa , ao eftilo. Indecncia. I M P R P R I O , adj. em que ha impropriedaI M P R E T E N D E N T E , adj. defintereffado , v. de. Indecerite. Contrario ao gnio, leis, g. dar IMPRETERIVEL , adj. que fe no pde ufos, coftumes, cftios, M- L. No exadto, paffar. alm y. g. ,,' prazo. %f. Que fo no no genuno. pde paffar fem .executar v. g. ,, as impreteriI M P R O V A R y. reprovar. Landim. veis ordens de fiua Magefiade ,, Ded. Cron. e IMPROVVEL , adj. no provvel. Leu Modernas. I M P R O V I D E N C I A , fi fi falta de proviIMPREVISTO , adj. -no previfto ,'impre- dencia. Vieira 4. n. 129. Defcuido-, negligenmditado , no fuppofto, ou cuidado v. g. cia. Epanaf. ., a improvidencia dos Prncipes'. fucceffo., . I M P R O V I D O , adj. no provido , fem proIMPRMADURA , fi fi de Pintura prepara- videncia ; defacautelado , defprevenido para o que o , ou aparelho . da tela , ou panro , ou da cumpre ter provido , difpofto , prevenido. taboa. com o -primeiro banho , oii cores , fobre IMPROVISAMENTE ,-adv. de repente ; d'imS u c fe pinto as figuras. Ane da Pint. fi. 67. y. provifo, IMPROVISADOR -, m. o que glofa , ou IMPRfMAR , v. at., preparar , aparelhar a poe-

IMPUNHAR y. empunhar. pdetifa de repente fobre qualquer mote , ou afI M P U N I D A D E , fi fi a falta do caftigo deumto : t. mod. ufual. vido aos crimes , e delinqentes. Pinheiro 2. fi. IMPROVISAR", v. at. difcorrer em verfo de17,2,. repente fobre algum affumto, I M P U N I D O , adj, no caftigado com a pena I M P R O V I S O , adj' fem fe prever , nem efmerecida v. g. , crimes , e delios-^ perar ; no previfto v. g. acontecimentos imIMPURAMENTE , adv. com impureza, provijos , e no ejperados Vafconcellos Arte. I M P U R E Z A , fi fi falta de pureza , limpeza, De improvifo , de repente, fem fe efperar. IMPRUDNCIA , fi fi falta de prudncia. aceio. $ -dafiangue, do que defcende de Mou Aco contraria abs didtames da prudncia, ro , ou Judeu. Impureza da confidencia culpav. g. ,, tem feito mil imprudncias. Fazer al- da ,, Vieira. Do corpo pollido, guma coifa por imprudncia , e no aflinte. j I M P U R O , adj. no puro , fujo , turvo v.g. j vinho, agua; it. que tem miftura. LingqaIgnorncia , inadvertencia , erro. I M P R U D E N T E , adj. que no tem pru- \gem impura, a que tem barbarifmo. Torpe v. g. aefiejos manchada' de cujpa y. g, dncia. * IMPURERDADE , fi fi idade, do que ain- confidencia impura. No innocente, no fingella y. g. teno mos impuras , moralmenda no chegou puberdade. IMPUBERE , adj. que ainda no chegou te , do que commetteu crime ; recebeu peitas , roubou ,. &c. Vieira. Olhos impuros, que olho puberdade. IMPRUDNCIA , fi fi mo defpejo , defa- com concupifcencia. Ouvidos- , que efeuto lingua , que as diz, vergonhamento , por fiumma temeridade , e impu- obfcenidades , erorpezas; at IMPUTAR , v- - declarar alguma aa dencia Vieira 4. Vi. 11. Defaforo. IMPUDE-NTE , adj. defavergonhado , defa- pertencente a algum , e feita por elle , y? g. imputo-lhe a iorte defte homem. Attribuir forado , defpejdo. - I M P U D E N T E M E N T E , adv. cora impud.en- v. g. ,, imputo-lhe a culpa dejte defajire. I M P Y R L O y. Empyreo. cia, defavergonhada , defpejadamente ,, Vieira que to impudentemente fie ve blasfemado. I N A. I M P D I C I C I A , fi fi lafcivia, deshoneftidade ; quebra , offenfa da caftidade. Fios Sant. pag. I N A B A L V E L , adj. que Te no pode, abaCXXXIV. col. 2. ,, daqui naficem homicdios, l a r , inconcuffb v'g. ,, alliana efiabelecida fiobre adultrios, impudicias. I M P U D I C O , adj. lafcivo ,, deshonefto , no fundamento inabalvel. Gazetas de Lisboa. INABIL v. In-habil. Ulifipo fi. i%6. v. os cafto.mais derivados com Inh IMPUGNAXO , fi fi o afto de impugnar. INAABAVEL , adj. que fe no pde aca Razoes com que fe impugna. ' ^_ IMPUGNAR , v. at.*rififtir v. g. impugnar bar , nem terminar. INACO , fi ceffao-de obrar, cio, s leis , ordens. Arraes 2,. 4. Contrariar, refutar com razes , algum arrafoado , doutrinas , inrcia , deleixamento. INNACCESS1VEL , adj. onde fe no pde. &c. ; rochedos, montes inacIMPULSIVO , adj. d impulfo, pe em mo- \ chegar y. g: ,, lugar1 cefiveis , rochas- Vidra e alteza inaccejjivel'; vimento ; que obriga , incita , eftimla. homem , a que fe no IMPULSO , fi m. a fora com que fe adtua fortuna , eftado ' contra algum corpo para o mover. fi Impul- pde entrar, que no d entrada, que feno fo natural , inilinto. Inftigao , infpirao , 'deixa converfar, tratar. incitamento , confelho , eftimulo. Vieira ao I N A D V E R T E N C I A , falta de advertnmenor impulfo do dedo "" : fazer alguma coi- cia ; defcuido , efquecimento. fa per impulfo de algum dar impulfo para I N A D V E R T I D A M E N T E , adv. fem adverhtfM*crime ; por impulfih Divino ; ceder ao impul- tncia. fo da tentao ; das paixes , do amor. I N A D V E R T I D O , adj. em que fe no adIMPUMPE , fi m. efpecie de co da 'cafra- vertiu ; feito fem confiderao , nem reflexo. ria. Santos Ethiop. p. 1. f. 2,1. Que no adverte no que faz. Barreto PrOt. IMPUNE , adj, no punido , impunido v. g. ,, os<podewfios no os cuides inadvertidos. reos , e delitos impunes. I N A L I E N V E L , adj. que fc no pde alhear, IMPUNEMENTE , adv. fem caftigo v. g. ou alienai. Prov. da Ded. Cron. f. 180. matar, e roubar INAL-

yoi

IMP

IMP

* IN A.'

INC

INCAPACIDADE , f. fi falta de capacidade INALTERADAMENTE , adv. fem alterao, mudana, abalo, perturbao , commoo fifica. Falta de habilidade , talento , de fuffiv. g. do femblante , do animo v. g. ouvio , e ciencia. v. g. ,, a incapacidade do lugar , que refpondeo s affrontas inalteradamente, e com no d commodo a tantos; a incapacidade, que tem por fialta de lettras ,' (h cofiumes. Imprital ferenidade de rofto, e animo ,.&c. INALTERVEL , adj. que fe no 'altera, cia , ignorncia. muda y. g. ,, as inalterveis leis da natureza , I N C A P A C I T A D O , part. paff. de incapacitar, os inalterveis decretos'da providencia ; que feno feito incapaz , deshabilitado.- Vieira Cartas i. 2. devem alterar v. gi , as inalterveis ordens de INCAPACITAR , v. at. fazer incapaz , inS. Magejlade. % Qu e no fe muda , abala, habil ; intil. Efiping. Perj. fi. 27. incapacitd fl0a y, g. femblante ., animo co- ofierro'para dellefe lavrarem armas; o mo enfino , rao-; paz-. ; tranquillidadeimper- os mos mefires incapacito os dificipulos para depois aprenderem bem nenhuma arte ; a lei incapaturba-veL . INANIO , fi fi vacudade de algum vafo, cita , ou inbabilita para os empregos , <c. \'APAZ , ^dj. fem capacidade fifica v. g. do eftomago, falto do liquido , ou corpo que o cafia imcapaz de accommodar muita gente. Inenchia. INANIMADO , adjr fem alma. Vieira infi- habil , infufficienre para as letras ; empregos ; indigno, Ignorante. Incapaz , que no comtrumentos inanimados. INAPPETENCIA , fi fi Med. falta de ap- poria. petite v. g. : ,, de comer , de beber , de conver- INCAPILLATO , adj. calvo. M. Conq. 5. far mulheres , ou fiatisfazer o pruido veneno. ' zi. Tallando da occafio diz que tem a fronte povoada de capellos ; e que por detraz he calFaftio. INATURAVEL , adj. infuportavel, infofrivel. va , e incapillata , p. ufado. INADO , part. paff. de inar v. INAUDITO , adj. nunca ouvio _, novo v. g. INAR , v. at. povoar de filhos algum lugar cafo , fucceffo ; atrevimento , amor.Vieira ,, exprienda-*; Infiul. feitos: H. P. fi. 233. em mui -grande-copia, diz-fe dos bichos , animaes infedtos v. g. a coelha 'que ia prenhe regies incgnitas, inauditas. JMAUFERIVEL , adj. que fo no pd ti- em poucos mezes inou a terra de forte', que no lhes ficaffe em alcance; os rar , de que ningum fe pde privar , ou fer fie colhia jruto.,que privado. Ded. Cronol. i. p. '*. 311. direi- piolhos inaro-lhe o corpo. ,, NegraS , e mulatas oera fer fecundas , e inar buma cafia tos inaufieriveis. L I N A U G U R A O , fi o adto de inaugurar de tantas manchas quantas dellas naficem Carv. g. a inaugurao da Efi atua Equefire hon- ta de Guia ; inar as eficolas de erros o pblico ra do Senhor Rei'D. -Jofi I. de fiaudofia me- de'ms doutrinas v. Lobo Corte fi. $$8. efi colas inadas de enganos : os erros, em que fermria. vem , e efto inadas fiuas obras. I N A U G U R A D O , part. paff. de inaugurar. I N C A U T A M E N T E , adv. fem cautela, dcINAUGURAR , v. at. dedicar , confagrar v. gY templo, fiacerdote, efiatua a algum San- facauteladamente. I N C A U T O , adj. defacautelado , imprudente ; to , ou Heroe , ftb-c. INCA , f- m. no Peru tanto valia como R e i , o incauto vulgo'; aves incautas ; viftas incautas. I N C E N D I A D O , part. paff. de incendiar-fe. Soberano. I N E N D I A R I O , fi m. o que m-aliciofamen-' INCANSVEL. , adj. que no cana com trabalho ,[ a. que f e n o pde fazer canar. t pe fogop, s cafas / pes,.&c. Epanafi. fi. Que no defoana , inceflante , affiduo , conti- 461. INCENDIAR-SE , v. at. refl. tomar fogo, ' nuo no trabalho,, indefeifo. ir ardendo. INCANSAVELMENTE , adv. fem' canar. I N E N D I A R I O , adj. M. onq. 2 / 2 8 . Sem defcanar. os raios , incendiarios dofiluido elemento. INCANDLADO , elncandilar v. EncandilaI N C E N D E R . - v . encender. Ferreira Eglega do , encandilar , incandilar-fe a vifta, efcrecerJ 5. Lilia , que Amor do a vifta incende, e efife. B/P. . INCANTAVEL , adj. a diftancia , ou intr- panta. I N C E N D l M E N T O , por incndio. Elegiada vallo entre tom , e femitom ria Mufica , a qual fe no pde exprimir com a v o z , . n e m cantar. fi. J4t- V. Nunes Trat. das Explan. fi. 68. I N C N D I O , fi m. grande fogo , que abra-fa

7o J

I N C E S T U O S O , adj. que commetteu iacefto. _ fa edifcios, fearas, matas, Cidades. Incendia das paixes , ira , amor , <&c. grande ardor.. m que ha incefto v. g. matrimnio' i os Mdicos dizem que as guas vermelhas do M+ L. 5. / - 3- e z- f-~9- vINCHA , dio , defavena. Leo. doente, tem feu incndio. INCITAO , fi.fi extenso, e groffura preINCENSAR , v.- at. perfumar com incenfo v. g. incenfiar os altares, o Santi/fimo, ou do ternatural de alguma parre do corpo. fi DefSacerdote, dirigindo a elle o movimento que fe , vanecimento , orgulho. Varella ; Arraes- Prol. e faz com o thunbulo ,, com fieus tburibulos nas \D. 1. C. 2 0 : mortificar a inchao de hum efiIpirito altivo ,, V. de Sufo cap. 42. mos encenfiando V. do Arceb. L. 6. c. 18. INCHAO , ra. inchao. fi Incha, Adular, lifongear. INCENSARIO , fi m. v. thuribulo. Galhe- paixo , agaftamento grande. S Mlri J* tal'inchao inda em ti jaz. gos. INCHADO , part. paff. de inchar. As velas INCENSO ,- fi m. goma aromatica , e cheirofa , que fo queima de ordinrio nas Igrejas. inchadas do vento , bem enfiunado' nellas, i. e. Incenfo macho , he o primeiro, que deftilla a ar- pandas , tefas. Arraes 1. 1. Dijcurfio, eftilo vore , em lagrimas limpas, e puras: o outro di- inchado , que tem falfo grandeza , e elevao, to fmea , no he to limpo , e vem miftura- pompa falia. O fruto 0 que eft para amado com matrias heterogneas. Incenfo , ou durecer. Ornar inchado com a tormnta , groffo ; o rio inchado com a cheia. Naufr. de Sep, incenfos , no fi louvores , lifonjas. INCENSORIO , fi m. Turibulo , ou Thu- os olhos inchados de chorar, inflammados , &c. fafa e divindade ,, Pinheiro 2. 94.ribulo. I N C H A R , v. at. fazer inchar , ou inchado.; I N C E N T I V O , fi ra. eftimulo , incitamento y. g. incentivos do amor ;- acipipes, iguarias , Cardofo. Enfunar y. g. incha'o vento as fialas , que so incentivos da gula; a mufica in- velas. Ftzer aumentar de volume v. g. incentivo da alegria; ferve de incentivo virtude; char a bexiga'ftopi-ando , o ventre rarefiazendo-fe o ar , *c. Inchar -n. ficar inchado . no prop, incentivo da perdio Vieira 5. 169. e fi enfuberbecer-fe. H. Dom, p. 2. defvanecerI N C E R T A M E N T E , adv. com incerteza. I N C E R T E Z A , fi fi falta de certeza , duvi- e. Vieira ,, de fie defyanecer , ou inchar de mais da v. g. ,, a incerteza dos fucceffos, e xitos da bem naficido. INCHIRIO ,'fi m. v. enchridio- H. Pin'guerra; a incerteza com que falia nas coifas : do entendimento no convencido ; da vontade erra- to f. 492, ., o inchiridio do filojofo Theofirafto. INCHOADAMENTE , adv. principalmente dia , e capricbofa. .Contingncia. I N C E R T O , adj. no perfoadido , no capa- fiemena da Incjuijio contra o Vieira n. 68 citado. Duvidofo. Contingente; arrifcad.- a qual ainda hao eft comprida mais, que inchoa' y. g. ,, a cerca defia verdade inda me acho in- damente. certo ; a nova tenho por incerta ; to incertos so I N C H O A D O , adj. ( ch como q ) principiaosfiucceffoda guerra , e das navegaes ; os tem- do. Vieira. pos , que rein no mar ; incertas so as coifias da ' INCIDNCIA , fi T. Captotr. catheto de. vida , que de contino vo fallindo nofjos funda- incidncia , ,huma jedta tirada do ponto radiante, mentos , e efiperancas. ou do pbjedto perpendicularmente fuperficie de INCESSANTE , adj. no interrompido , con- hum efpelho. Minutos de incidncia ", v. mitinuo v. g. odijcurfio do Sol: trabalho nuto. '- - ; , . , ; I N C E S S A N T E M E N T E , adv. fem fe interI N C I D E N T E , fi m. fucceffo que fobrevem. romper , ou defcontinuar , continuadamente. Accidente, circunftancia , que fe ajunta cqjINCESSAVEL , adj. inceffante ,, graas in- fa , e fadto principal. - . ,-/ ;., ceffaveis ,, Excell. da Ave Maria. I N C I D E N T E , adj. caufa , ou quefto incidenINCESTAR^ , v. at. Refiende Mificellanea fi. te , aquela que vem por occafio da principal, i n . col. 1. ,,*diz ,, os Mouros incefiavo os'Ju- t.Forenfo) Vieira.. Incidente, n Med. ( de deus , que fiairo defte JReino fiorando-lhes as mu incido cortar) v. incifivo. lheres , filhas , efilhos , i. e. deshonrayo com inI N C I D E N T E M E N T E , adv. por incidente, ceftos. por occafio , ou volta do ponto principal. I N C E S T O , fi m copula carnal entre paren- Gouvea Prol. tratar alguma matria fo tes por confanguinidade , ou affinidade , dentro I N C I D I R , v. at, Med. incidir os humores-, no quarto gro. -^-. fazelos mais" tnues , e gait-los, pouco e pouco. IN-

704

INC

INC

''../

INC

INC

INCIRCUNCISO , adj.' no circuncidado. acatamento , e certefia , ou ajoelhando , Scc. Io f. Que jaz na culpa , peccado, e eftes so in- bo D. ii. Ccrte. Inclinao de huma linha , tifctmcifos no. efpirito. ou fiuperficie para a outra, confifte emvir-feefI N C I R C U L N S C R I P T O , adj. limitado ; n treitando mais e mais o efpao entre ellas, ao' contido , ou encerrado em limites Deus hein- contraj-io da divergncia , ou parallelifiir.6. % Ineiteunferipto*, e no eft em lugar. clinao do Planeta, t. Aftron. o angulo que a INCISO , fi Cirurg. corte, golpe^ com fua orbira frma, ou faz com a Ecliptiea. Inlanceta , ou canivete. clinao na Qumica , he enborcar pouco e pou* I N C I S I V O , adj. que corta v. g. a agua co o vafo , para derramar o liquido de forte que forte jtom fua virtude tncifiva , abre, e penetra o venha Tem o p , o qual fica no fundo. Incliferro. . nao da agulha , confifte em ir-fe abaixando INCISO , adj. -cortado ; feito com ferro de extremidade que eft voltada para o plo cuja gume v. g. ferida incifa. Incifia , ufa-fe altura fe vai enchendo , o que fuccede logo que fubft. por fraze , que fazendo fentido breve, e fo paffa- o equador. Propenso, indole, difpo#eparado da propofio principal lhe acrefcenta fio y, g. ,y^ara- as letras, armas , paz% alguma circunftancia-; .v. g. vs viveis quietos , guerra , cctr.mercio , virtude , eu vicio V. do Are defcanfados , fem temores , nem cuidados ,, ceb. r. 1. fem temores, nem cuidados , so incifas. I N C L I N A R , v. at. fazer deixar a,pcfoINCISOR , adj. dentes indfiores, so os de- redta, e perpendicular v. g. ,, inclinar o corpo ciipa , e debaixo , que correm defde huma pre- \pata certejar : o collo inclina. Eneida. 10. 205-, za , ou defde hum dente laniar , ou canino ao inclino as arvores as cepas impellidas dos vertos: -utro. f. inclinar o animo virtude , o gnio s letras; INCISURA-, fi fi v. incisp. encaminhar. Arraes 2,. 3. inclina Deus cs coraesINCITAO , fi o afto de incitar. P. P. dos Reis a coifias deficu fervio. 5 Inclinar o vafio, Prlogo. ilo voltando pouco , e pouco para o vafar. j v. J N C I T A D O , parr, paff. de incitar. n. Pender , ir perdendo a pofio redta perpenINCITADOR , e adj. peffoa , ou coifa , dicular ; a planara horifontal , e fiizendc-fo era que incita : ,, efiporas, imitador as da -virtude ladeira. Ter propenso , .inclinao , geito pW H. Pinto fi. 4? 3. col. 1. ra , Guia de Cafiadoi ,, n.ulher que inclina a efta' I N C I T A M E N T O , fi m. eftrmufo , incenti- va gloria. 6 Dirigir-fe v. g. inclina o animo vo v. g. ,," incitamentos da gula , da luxuria , a maiores coifiasr % fe, ter propenso para fe-da emulao , da virtude, &c. guir v. g. ,, inclinar fc s letras , s armas; it. INCITAR , v. at. excitar , picar , pungir, favorecer , promover. Inclinar-fe a vioria a ctimular, aguilhoar v.g. incitar a-curiofida- algum dos parddos , ir-fe declarando por effe , a de; a ira'.incitou-o ; incitava-me a ambio tra- quem fe inclina. Chron. Af. 5. inclinar-fie a fortuna da guerra. Inclinar-fie o dia, quando o balhar'., >-c. ., INCITAT1VO , adj. que incita ,.eftimla, Sol Te vai pondo., M. Lufit. I N C L I T O , adj. iJiuftre , famofo , notvel ; mduz ; provoca y. g. palavras incitativas incluas proezas ; os inditos lieis de Portugal ,, devoo ,- Lucena. I.NCLEMENCIA , f. falta de clemncia. M. Luf. Eneida n . 205 incuta donzella. Rigor v. g. a inclemericia dos ares defte cli- I N C L U D O , part. paff., de incluir y. g. ma, inclemenras do tempo ; m , grave influen- foi includo no numero; mas dizemos carta in* cia vi g. ,, inclemenda dos aftros Vafcon. Not. clufia em outra. I N C L U I R , v. at. encerrar, fechar ^dentro de I N C L E M E N T E , adj. no clemente, cruel. outra v. g. MC//V buma carta dentre de entra; fi G^alhegos , , raio inclemente ; afpero, defabrido v. g. ,, ares defiemperados , e inclementes ; comprehender , abranger , conter em feus limitempo, clima inclemente ; lugar inclemente , e de- tes v. g.' ,, inclue o Senhorio de Bargana 400 lugares ; fi. incluio entre fi ki-ma grande infiabrido. Ncbiliarquia. INCLINAO , fi pendor da coifa que convenincia M. Lifit. Incluir no nmero, ! no eft perpendicular.-//, de S. Dom. p. 1. f. comprehender, fazer parte delle. INCLUSA , fi y. adufa. Vafconc. fitio f. 142 v- vinha afazer no alto do campanrio tal inclinao; a inclinao das arvores, puxada do 172. INCLUSO , p. Irreg. de incluir v. includo. fruto , xju impellida do vento. M. Luf. 7. fi. *7*' O curvar o corpo , abaixar a cabea pr Carta inclufid em. outra-, fentena inclufa cm breVvvv ves

7f

ves palavras. B. Lima a fentena , que' jaz Ou participar a outrem y. g. meree,fiegreffncommunicaveis. Vieira como jodio fer incorri* no verfo inclufa I N C O B R A V E L , adj.,que fe no pde cor muncavejs os peitos , que criaro o mefmo junimo brar y. g. divida ^Alvar de 20 deFeverei* bem. I N C O M M U T A V E L , adj. que fe no pde, ro de 1748. -. ou nqf? fe deve commutar v, g. voto.; INCGNITO , adj. ignoto , defconhecido v. g. a.incgnita enfeiada Luf 10. 129. gen-~Confpir. fi, 29. col. 2. , que fe no deve trocar. I N C O M P A R A V E L ,, adj. que no admitte tes incgnitas. Lufi. 4. 65. planta -a muitos inco cognita ,, Vafconc. Noticia : mal incgnito ,, comparao por no ter igual em grandeza, ou Varella: terra incgnita ,, regies H. Pinto outro attributo fifico , ou moral. f. 2i,\. col. 1. Vieira '.filho de pais incgnitos, ' I N C O M P A R A V E L M E N T E , adv. fem comfe diz o expofto, ou baftardo. Huma incgni- parao. I N C O M P A T I B I L I D A D E , fi fi repugnncia, ta , no clculo 3 i. e. quantidade defconhecida. implicncia de coifas , que no podem compaINCOHERENCIA , f. fi falta de coherencia. Difcrepancia v. g. entre o .que fe diz , e o decer-fe , ou exiftir juntamente em hum fujeique fe obra , defcoveniencia, defconformidde to fifica , ou moralmente v. g. ,, ha incompativ. g. das telemunhas em feus ditos , ou dos di- bilidade em Jer o mefimo corpo , e ao mtfimo temtos de huma mefma teftemunha. Inconfequen- po fir io , e quente; em Jer compajfivo , e cruel, cia. Vieira ,, e os Catholicos ainda com maior in- -c. coherencia confieffando que Deus he jufto pecco I N C O M P A T V E L , a i j . que repugna, inconfiadamente como le os no houvera de caf- plica, envolve contradio, que no pd comtigar , &c. que incoherencia dos peccadores , cre- padeeer-fe com outro fifico , ou moralmente v, mos, que ha inferno para fempre , e vivemos co- g. fier bemaventurado , e defiejar fempre novos mo fe tal no jafje ! Incoherencia em algum fiifi- e novos bens som coifias incompatveis ,, a prudntem.i, admifso de princpios , que no vo con- cia he incompatvel com os tenros annos. Gnios, formes com outros , ou fachos , &c. humores, ndoles incompatveis , defconformes.que INCOLA , fi o morador na terra onde fe no do bem. eft, e habita. Cames Lufi. \. 21. (poet.) os In- I N C O M P E T N C I A , fi falta de autoridade , ou jurifdio v. g. da juiz a quem tolas primeiros. I N C L U M E , adj. so, falvo, illefo. Va- ho compete o conhecimento de alguma caufa V- g. ,, allegar de juiz, ou, juizo. -rella. I N C O M P E T E N T E , adj. juiz,, ou juizo, I N C O L U M I D A D E , ifeno do que eft, a quem , ou onde no pertence o conhecimenou ficou so r falvo , illefo. INGOMBUSTIVEL', adj. q u e f e no quei- to da caufa por falta de jurifdio ,' pu de alma no fogo v. g. 3, o efipinheiro incombufiivel, ada." V. do Arceb. ,, era dada em juizo incomque vio Moyfes. petente. Imprprio, intil y. g. era incompe..' INCOMMENSURAVEL , adj. Geometr. tente fazer efia obra. quantidades incommenfiuraveis , so as que no tem I N C O M P L E T O , adj. no completo , a que falta alguma parte v. g. ,, obrar-% que falta medida commua. I N C O M M O D A M E N T E , adv. com defcom- tomo , livro cpm falta de folha. Obra,no modo. I N C O M M O D A R , v, at. caufar incommodo, I N C M P O R T A V E L . , adj. infuportavel y. -inquietar , perturbar. g. ,, dr , vido ; os ardores incemportaveis da I N C O M M O D I D A D E , fi defcommodo torrida zona Lucena : trabalhos, defipezs, inINCOV1MODO , adj-. que incommoda , que jurias , ajrontas incomporlaveis: tributo-; vend trabalho , inquietao. Que etorva , c he to de refegas incomportaveis ,, F. Mendes c. 61. contrario v. g. ,, inverno incommodo navegaINCOMPOSSIVEL , adj. que no he cofliyel o .Lucena. Que no* tem commodos y. g. juntamente com ourro v.. P. ,, jer peraulario, cafia querer ajuntar thejouro coifas so incompojfivs. _ INCOMMUNICAVEL , adj. que no fe Vieira ,, a immenfidade daquellas obras ,' qitt ajunta, ou communica v. g. ,, o mar Vermelho fem 'ella ero incompfftveis: he incommmicavel com o Mediterrneo pelo EgyTNCOMPOSTO , adj. fera compofio de pto. Peffoa que no fe deixa , ou no fo pde partes. Confipir. f. 20$ ,, ejtava aterra.a princU communicar. Golfa que fe no pde repartir, pio vazia, wfruuofia, incompofia. IN-

yo6

INC

INC

INC,

INC

707

N C 0 M P R E H E N S I B I L I D A D E , qua- que fe differo , e as que fe vo d7enco. Ttade de fer incpmprehenfivel v. g. ,, a da Falta de conformidade no dizer, crer , profeffar, natureza Divina. e 110 fazer , e obrar. INCOMPREHENSIVEL , adj. que "o. enten- . I N C O N S E Q E N T E , adj. em que ha indimento no fabe , ou no pde, comprehender, confequencia y, Homem , que no conforperceber v. g. os myfteros da Religio so in- ma contigo no que penfa , diz , c obra , admitcomprehenfivets razo , no j contrarias atindo coifas contradidtorias ; obrando o contra- . ella. rio do que entende, ou prometia. I N C O N S U M P T I V E L , adj. que no fe conI N C O N S E Q E N T E M E N T E , adv. com inforne , ou perece; Vieira a matria do altar confequencia. era monjumptivel, pelo fiogo , <'C. INCQNSIDERAO , f. falta de ponde'INGONCESSO , adj. defezo , prohibidd mo- rao , inadvertencia , confiderao. fi Leveralmente. Lufiada 2,. 141, fium inconceffo za ; facilidade com que fe falia , ou obra fem amor. reflexo, e temerariamente ;' imprudncia. , INCONCILIVEL , adj. que fe no ,pde I N C O N S I D E R A D A M E N T E , adv. cora inconciliar com outro y. g. textos inconciliveis; confiderao. . *1 gnios'' <&'C I N C O N S I D E R A D O , adj. falto de ponderai 1NCONCORDAVEL , adj. que fe no pde o , de reflexo , inadvertido, imprudente. Loconcordar com.outro, inconcilivel y. g. con- bo ,, refipondtu hum delles tom incnfiderada litradies inconcordav eis. berdade. IN CONSOLADO , adj. fem confolao t INCONCSSO , adj. firme , no abalado v. g. ,i verdade, fidelidade ; provas , ra- por no a receber., ou falta de quem confole. INCONSOLAVEL , adj. que no admitte zes, arguinemos , . e. flidos , que feno confolao , que fo no pde confolar. refuto. I N C O N S O N A N C I A , INCONSONANTE v. INCONFIDNCIA-, fi f. fata de f , ou da fidelidade devida ao Principe. Tribunal da In- diffo^a-icia , diffonante. confidncia , onde prefide hum juiz para conhe- INCONSTNCIA , falta de inconftancia ; leviandade , ou leveza, com que fe muda cer defte- crime. INCONFIDENTE , adj. infiel ao Principe. de refolues , de opinies , affedtos , de caraTNCONGRUAMENTE , adv. fem congru- dter , inclinaes. Inftnbilidad , variedade, v* ncia. , g. ., da fortuna, que rnuda de contino era , INCONGRUNCIA , fi fi Tlta de congru- bem ou mal, Falta de firmeza no fofrimento ncia, de proporo , de convenincia , propne- dos trabalhos. Do movei hora accelerado , hora retardado. .dade, boa confermidade. INCONSTANTE , adj. no firme v. g. , , U N C O N G R U E N T E , adj. que he falto de congruncia. Defconveniente , que no con- - n o parecer na refoluo , nas qpinioes n'6s affeos ; vario , leve , mudavel v.-g. o tempo , corda , -no rima no , a fortuna , e efiado das ccifias I N C O N G R U O , adj. incongruente , impr- ou atmosfera prio , no pertencente , no conforme utili- humanas; inconfi ante,nos trabalhos , na fi, c. no movimento^ o corpo que hora fe retarda, dade, ou decoro v. g. no lhefierincongrua , hora fe accelera. a Poefia ,,. Varella. I N C O ^ S T A N T E M E N T E , adv. com inconfINCONNEXO , adj. defatado , fem contancia. nexo. INCONSULTO , adj. no confultado^ M. IN CONQUISTADO , adj. no conquiftado , vontade, no vencida , por inais que a Lufi.a cabido , inconfulto o mefimo Rei, fie refiolveu ., i- e. fem confultar. grangeiera , ou queiro violentar. INCONSUMPTIVEL , adj. que feno conv INCQNQUISTAVEL , adj. que fe no pde conquiftar, tomar fora dermas. fome y. g. ,, o asbefio he inconjumptivel no joINCONSEQUENCIA , fi fi concluso tira- go ,, Barreto. da, de princpios , de que fe no fegue , ou como INCONSUTIL , adj. tnica de huma fo n deve fer tirada. O no feguir huma coi- | pea , inteiriffa J, fem cftura nenhuma , qual fa a outra fua antecedente v. g. a nullidade jfoi a de "Chrifto-feita pela S.'Virgem. do defpoforio pela incanfiequencia do matrimnio J I N C O N T A M I N A D O , adj. no manchado, M, Luf. Falta de conexo, -entre as 'coifas, fem labeo v. g. virtude- , caftidade-.; i Vvvv **" fi"

I N C O R R E R melhor que encorrer , cahir, fida pefle ; fionf livre v. terra, ou fujeito _ car fujeito v. g. ,, incorrer em cenfura., excomu, pura , fi a honra tenra guardai incontaminagu nho. da Fios Sant. pag. CIX. fonte do Sol inIN CORRUPO: , fo falta de corrupo contaminada fobre o lodo da Carne Vanlla. , I N C O N T I N E N C I A , fi vcio oppofto^ fifica , das coTas" que no apodrecera. Fios Sant*. continncia , ou temperana em geral. Cames fi. 224. v. a-da vida futura fi-Do da teftemunha , incontinencia desbonejla , i. e..no vicio torpe da juiz que feno deixa peitar, da honefitidade inconcarne ; a incontinencia de Tiberio M- Luf. que fe no corrompe ; Fucontinencia da urina , o no poder cont-la ,' quifiada , &c. I N C O R R U P T A M E - N T E , adv. fem corrupo e urinar fom fe fentir. Polyant. Medic. INCONTINENTE , adj. immoderado , ou fifica , ou moral y. g. , , perjevercu. o cadver 'fem .moderao nos appctites em'geral ; e par- incorfuptmente o juiz limpo de mos , e que proticularmente do appetite vencreo v. g. ,, mulhe- cede incorrttptamente , > dcfprefando peitas , defiares incontinemes. M. Luf ,, eftilo da vida incon- tendo a mos rejpeitos s, &c. com integridade; tinente , e diffoluta ,, M. Luf. no prefiumas de caftamente ~v. g. conjervar a fiua pureza,, Titonia incominente efeito i. e. culpa contra a Vieira. caftidade. M. Conq. I N C O R R U P T V E L , adj. que n o h e fujeiI N C O N T R A S T A V E L , adj. irrefiftivel , con- to a corrupo fifica. Confipir. fi. 3. ou moral; tra que no ha coifa , que fe tenha y, g. ar- y. g. ,, madeirar- , honra , virtude , inteiremas incontrafiaveis ; razes, provas ; verda- za , pureza, caftidade ; juiz , magiftrado, guar. des*. ; unio de potncias , foras. Port. Reft. das 1 N C O R R U P T O , adj. fera corrupo fifica, I N C O N V E N I N C I A , fi falta de concrdia , de conformidade y. g. ,, perdro-fie mui- ou' moral y. incorrupp v. g. ,, cadver-; tas armadas pela inconvenincia dos Capites po; juiz incGirupto; donzella , caftidade Lobo. , inteireza >: v. inteiro. INCRASSAR , v.,at. Med. engroffar v.g.,, I N C O N V E N I E N T E , fim. obftaculo , eftorvo , que defvia o xito de alguma negocia- incraffar os humores delgadas; o frio incrafa o o j obra , trabalho , negocio- V. do Arceb. L. fangue. 6.c. 23, interviro. taes inconvenientes:,, Vi1 N C R E D I V E L , adj. incrvel. eira ,, inconvenientes , "que fie devem evitar. I N C R E D U L I D A D E , fi o contrario de I N C O N V E N I E N T E , adj. no conveniente, credulidade. Repugnncia a crer o que f deve I N C O R D I O , f. m. Cirurg, tumor y. g. crer. o incordio nas virilhas. I N C R D U L O ,-Vadj. no crdulo, | O que INCORPORAO , Incorporado, Incorpo- no cr , as coifas , que so para fe crerem. rar , ou com en." y. com en, ; pofto que com in -' I N C R E I V R L , adj. y. incrvel. Ferreira Carparece melhor ortografia, e Vieira diz chamar ta 1. L. 1. I N C R E M E N T O , fi -m. aumento , crefeimena Deus incorporado , , incorporado no corpo de r leis , inforto , includo : incorporao , unio'de to , aumento v.g,do calor ; da jebre. Crefhum membro para fe formar, hum todo. Leo cenre y, g. incremento da la.' Incremenm Defcripo. na Gram. Lat. o aumento que tem os cafos I N C O R P O R E I D A D E , fi fi a qualidade de do nome em mais fillabas que o nominativo,.fer incorporeo. Vieira no Sacramento a carne Scc. < < de Chrifto fe veliu da incorporeidade do efpirito. I N C R E P A R , v. at. reprehender com afpe\INCORPOREO , adj. que no he corpo, reza , fe veramente v. g. ,, os Pregadores hora no material- v. g. a alma he incorporea. increpando , ora arguindo ,, incripava^o de meI N C O R R E C T O , adj. no emendado, com er- nos jufiificado ; increpando lhe a inobediencia. .-.-, ro , defeito v. g: ,, obra-, a que fo no .deu TN CRIADO , adj. no criado , fem principio, a ultima lima, ou mo. No fujeito a repre- y. g. ,, o verbo incriado Vieira. hcnso , nem emenda - v. g. Deus fendo incorI N C R V E L , adj. que no merece, ou no reto pela fua rettidio. fe pde crer ; que excede credulidade , ou ao INCORREGIBILIDADE , fi a perfeveran- credito. a no erro , ou culpa , -falta de emenda. N I C R I V E L M E N T E , adv. de modo , que I N C O R R E G I V E L , adj. que fe no emen- no he crivei. da , de erro, ou culpa y. g, homem-*, viINRCUAR , v. at. refl. inruar-fie, tornaro cio. ~.

7o8

INC

INC

eU-

INC

INC

709

.eftado antigo o mal que ia. farando , ou dimi-'v. g. terras incultas. Sem- enfeite v. g. nuindo v. g. incrua-fie atoffe, a chaga que ia jormofura inculta j , Cames. Sem enfino ,~cul* a melhor , ou afiarar , e affim o eftomago que ia cura , policia de letras, artes''y. g. ,, ingenho^ fazendo o cofimento, edigeftlo , encruo-fe. * , homens-, naesVieira.. Sem concerto :\ I N C R U E N T O , adj. enrique no. ha ffuso y. g. a barba inculta. N..de~Sepviu. fi. 6o.sv. , de fangue y. g. fiacrificio como o da Mif1NGULTURA , fi> falta ' de cultura nas terfa. Incruenta anatomia do corao humano , ras ; falta de enfeite , ornato. Rudeza. Falexame pouco fevero. Viciaria incruenta : ta de cultura intelledlual ; de policia , urbanida1 aras >'c' 1! de, civilidade. Falta de cultura a Tepeito de 1NCRUSTAO , o d o de incruftar , artes , e mecanreaso. Jncuhura da.trajo ; no efi-ou incraftar-fe. .'.li: >, ~-sv.. tilo , >'C. INCUMBNCIA , f. .fi .encargo , obrigao INCRUSTAR , v. at. cobrir de codea , ou '". cafca y. g. -com' leo , e tintas groffas-. mpota de lazer ^alguma coifa. t INCUMBIR , V. .at. encarregar y. g. ,, as barrando ; ou congdlando-fie algum humor, que fie efipeffa , e indurece y. g. incrujiofe os mais \ocupapes , negcios que lhe incumbiti; incoraes, e algumas fiujtandtas animaes; t. mod. cumbiu de me prcc9irar humas cafias. v. n. Eftar' a cargo , for do feu officio , obrigao v.- g. adopt. INBAO , i o eftar a gallinha dei- ao Rei incumbe procurar, a publica, felicidade , e fiegur,ana de fieus vaffallos^,, afim officio incumtada fobre os ovos para os tirar.: " INCUBO , adj. que fe deitapor cima , co- bia, mandar os homens a Ormts ,, Marinho; ento nas incumbia a ns rogar ; e pedir a Deus ,-, mo o homem no adto da copula : v- fiucubo. Vieira, a ti mandar, a mim obedecer incumbe, -o I N C U D E , fi fi poet. Bigorna. Uliffea. INCURVEL , adj. que* j no tem cura I N C U L C A , fi reprefentao por vezes do fem remdio v. g. ,, o rJrftimo , e habilidade de algum. Lobo pela, y, g. ,, a doena inculca , que de mim fizefie. O adto de fuge- mal moral I N C R I A , fi negligencia, defcuido, derir y. g. ,, a inculca. de confelho no Chrijlo. Peffoa que vai tomar informaes pra as no-: leixamento, falta de curiofidade, no indagar,, ticiar >v. g.' ,3 deitar incultas-; it, pedir que fe ou fazer as coifas y. g.. erros na efcritura pr adquira noticia -de coifa neceffaria , ou para noffo incria dos copiadores ,, M. L. ' I N C U R V A R , v*. at. y. encurvr. fi D o r fervio. > . "y-\ ' -h brar v- g. ,, incurvar, ou inclinar os nimos; in. INCULCAD , part. paff. de incukar. curvetr ufubrba , &-c. I N C L C A D O R , fi m. o que inculca. INCURSO , fi correria de inimigos*. INCULCAR , v, at. dar noticia v. g. de coi ;r.. fa qu? fe bufca. , quer comprar, arrendar. Dar Frdre. a conhecer algum com elogio,, recomendao \d I N C U R S O . part. paff. irreg._ de incorrer ou alguma coifa v. g. ,,'-incukar< o fieu medico.; incurjo na pena, o que fe foz fujeito a ella pelo inculcar os feus remdios , fazenda ; as habilida- crime.; incurfo em excomunho-, aquelle em quem des do amigo. ." Repetir, e- repizar para impre- ella caiu. mir no animo y: g. inculcar ejta doutrina. - INCURSO , fi m. o adto de incorrer , ficar '-fe , dar-fe, ve.rider-fe v. g. inculco-fie porfujeito , e digno v. g. ,,_ incurfio da psna ; o invalentes; dar moftra de fi, defcobrir-fe v. g. ,', curfio da excomunho , i. .e. o incorrer nella v. inculcofe nefeios. g. matria , que exeufie do incurfo da excomunho. -.oINCLPABILISSIMO , fup. de inculpavel , Prompt. Moral. INDA , adv. ainda , nefta hora , a efte temmui fem culpa 3 innocentifimo. Deduco Cropo. Bluteau diz que inda he mais culto. nolog. .' - ,* . INDAGAO, fi o adto de indagar,; pef. INCULPADO , adj. fera culpa. Maufinbo ". inculpada idade No culpado , nem cri mi- quiza 3 exame v. g. , , a indagao daverdade-, nado. .;,. efpecuao. I N D A G A D O R , ' f . m. o que indaga, efpeI N C U L P A V E L , adj. a que fe no pde attribuir culpa , innocente v. g. homem ; vi- culador v. g- ,, indagador de fegredos naiiraes ; das vidas alheias -, da verdade ; de antigualhas; da inculpavelINCULPAVEEMENTE , adv. fera culpa , indagadora, ' a Filofofia indagador a da verda"inocentemente v. g. viver. V de, e da virtude.'i - , I N D A G A R ' , v. at. ir bufcando , raftejando , * -INCULTO j-adj. no cuicivdd, defaproveitado ai-

propriedades. dos lugL. dagar. a verdade ; as vidas alheias, <-c. infor- fenfa , Scc. 1 N D E F E S S O , adj. incanfavel indefejfia opermar-fie miudamente. rio ,; Agiolog. Luf. , ' IN DE-,-.por inda vem nos Cmicos, fallanI N D E F I C I E N T E , adj. que nunca falta , nem do gente rude acaba y. g. thefouro INDECNCIA , fi fi coifa, ou aco conINDEITNITO , . a d j . no certo, no limita-, tra a decncia , decore, modeftia, urbanidade do,.n.o determinado v. g. nmero , exy. g. foi tratado, com. taes indecncias ,, Vi- tenso . linha T , que fe tira fem determieira, nada eXtens. I N D E C E N T E ,jadj. .contra o que he decenI N D E L V E L , , a d j . que no fe pde apagar, te , -immodefto v. g. ,, palavras ,- ; indecorofo movimentos do corpo indecentes-^; trajo1 diz-fe das imprefises,, lettras , caracteres; edo trajo caracter , que os Sacramentos imprimem. indecente; erros indecentes fiua nobreza ; coifa/ indecente ao hiftoriador. INDELBERAO , fi fi falta, de deliberaIN D E C E N T E M E N T E , adv. com indecncia' o , irrefoluo , enleio, do homem atalhado, I N D E C I S A M E N T E , adv.fem decifso , femUpoucado , enleiado , indeterminao no que fe ha de fazer, querer. decidir. Vieira fe podia ler indecifamente I N D E M I N U T O , adj. que no.Tente, ow INDECISO , fi falta de deciso. Irre>n tem deminuio y. g. indeminutO' nas foluo v. <?. j , indecises dos parentes; docaraforas. , cler deleixado-., ou timido. I N D E M N I D A D E , fi o ficar livre, e reI N D E C I S O , adj. no decidido, no fentenciado v. g. quefto , demanda , ou caufa Tarcido do damno ca ufa do" v. g. pedio para fiua , -: combate , ou batalha , em que a vidtoria indemnidade 2 0 ^ reis. no ficou claramente , com nenhum dos parti- INDEMNISAO , f. o afio de indemnify. ! . dos , ou combatentes. Homem indecifo , irre- . Indemnidade, ; INDEMNISADO , -parr., paff. dejindemnifoluto no que ha de fazer. M. Lufi 7- ' 4 ? . INDECLARAVEL , adj.. que fe no pde de- Tar. . - ; * clarar , irraiziv.el. Chagas., INDEMNISAR , v. at. reparar, recompenI N D E C L I N V E L , adj. nome ,-que no far , retribuir para emendar o dmno , que fe tem variedades deformas, ou terminaes. E u , cau feu. . ufiado nas Leis do Senhor Rei D. fotu , elle so declinaveis porque tem .as var a- fi I. es me , mim , migo , te , ti tigo , fe , fi , I N D E P E N D N C I A , fi f. oppofto ^depenfigo , &c. dncia , a liberdade de fojeio , cie fazer o que I N D E C O R A D O , adj. defacreditado , - def- fe quer fem autoridade , ou confentimento de doirado , deshonrado v. g. no fica efta feien- outrem ; fem refpeitos , &c, de,viver a feu arcia. btrio. Fificamente, o eftado das coifas que I N D E C O R O , adj. contra o decoro , iude- no tem connexo entre-.fi. corofa v. . indecora. inhumanidade. I N D E P E N D E N T E , adj. que no tem vincu1NDECOROSAMENTE , adv. fora decoro , lo fifico ; que no tem connexo fifica ; cafas fom honra', fom reputao ; feia , indecentemen independentes , i. e. com ferventias que no dete , torpemente, v. g. com as faces indecorofa^ pendem .huma da outra.. Sem fojeicVv. g. 5, mente inchadas ; o feio indecorofamente def- brbaros errantes independentes, de - Soberanos, ou compofto. Chefies , i. e. ifentos de jurifdico', obedincia. I N D E C O R O S O , adj.. contra o decoro , in- peffoano dependente de fuperior. Ho decente ; immodefto , torpe , feio ; vergonhofo , mem , fem familia , nem peffoas de fua obriopprobriofo : v. g. morte- indecorofa , vida , gao. lucro ; indecorofs condies de paz : I N D E P E N D E N T E M E N T E , adv. fem deindecorofa condio do animo torpe. pendncia v. g. ,. viver; tratar algum negocio INDEFENSVEL , adj. que fe. no pde independentemente de outros. defender , v, g- praa F. ;povoao . INDESATAVEL , a que fe. no pde defaPropofio indefenfavel , y. infutentavel., tar v. g. ,, cadeia INDEFENSO , adj. fom defeza ; v. g. Ci- ; INDESCULPVEL , adj. que no admitte def-

IND

IND

711

defeulpa v. g erro ; que fe no pdedefINDICO , Chrortolog. o efpao de culpar v. g , peffoa--quinze annos ; he hum dos trs cyclos , que .TNDETERMfNAO , 5 falta de deter- compe o Perodo Juliano ; ufa-fe nas bailas de minao , irrefoluo , incerteza , falta de deciv- Papas , &c. a indico primeira, fegunda, terso v. g. a indeterminao da fentido vago ceira, :<'C. i. e. o primeiro', fegundo anno , e de huma palavra ; de votos deficcmformes, de pa- os mais da indico. , ; t , Y . . - ; , recer ,* que fie no refiolve em coifa certa. N D I C E , f. m. taboada do livro, onde-fe I N D E T E R M I N A D O , adj. no determinado, aponto os argumentos'dos cnpitulos ;-ou por no fixo,, no decidido v. g. o fientido defte ordem alfabtica , as matrias de que nelle Te vocbulo ainda eft indeterminada ; caufa , qttefi- trato , ou peffoas , ou lugares, Scc. y. ndice to , comoverfia ^indeterminada fida lei'fim pelo horrio no. art. ixj/vzno, ou antes em Gnomon.; juiz , pelas experincias , por,,algum bom' dijcurfio, I N D I C I A D O , part. paff. de indiciar., aquek fova. Duvidpfo , incerto , hefitado , irrefo- le de quem- fe deu . indicio y. g. Fulano inuto no que feha de fazer. " Efitve Marte in- diciado pela teftemunha ; fioi indiciado de teu ,-u determinado ,, poet. i. e. a vidtoria , u batalha , cmplice nefte. delicio Prov. da Ded. Cronl. foi indecifa. AI. Conq. 4. 8o. igual'ejteve MarI N D I C I A D O R , fi m, o qise deu indicio. te como indeterminado na vioria. < INDICIAR , v. "at. moftrar por indicies , da INDEVACO v.'indevoo. indcios v.g. ,, indicia no haver cajado com I N D E V I D A M E N T E ^ adv. fem obrigao r dia ^..M- Luf. querendo indiciar 4$ longe. fem direito de exigir. Sem merecimento.. Indiciar a teficmunna algum acufiando levememe , INDEVIDO , adj. no devido. - Mal appli- ou por conjecturas, efimaev, eu indcios.. : cado y. g. indevida, adminijtrao - do azouINDICIO ,,. m / final que moftra-, e abre gue. - -Kcaminho a cuidar , fufpeitar , prefumir com . pro* I N D E V O O , fi falta de devoo'. habilidade a verdade de fadto: v. g. depois de I N D E V O T O , adj. falto de devoo V. de morto viro-fe-lbe no corpo indcios de veneno ; condemnar por indcios , fem mais prova, he. granArceb d 5. i, ~ INDEX , adj. dedo; o que eft entre c de, injujlia ; ha indicias mais ou menos jortes , e que fazem mais ou jnenos provvel a exiftertcia. polegar , e o grande. -T de algum fadto , ou fucceffo. INDEX y. ndice INDICAO- , Medico : o que d a IND1FFERENA , fi o equiKbrio das acconhecer alguma coifa , e he huma efpecie de es da alma no fe inclinando ella mais a final delia v. g. ,, eftes fymptomasdao.gr ande crer , ou ter por- falfo , do que a deferer , o indicao de huma ti fica ,, indicao he efta de ter por verdadeiro ; no fo inclinando antes- a que abilis <eft mui irritada. querer , amar., defejar , do que a no querer , 1NDICANTE , part. pref. de- indicar, que no amar ',' no defejar. Liberdade de indifie-. indica t. Med; v. g. canja indiedrite'; final rena , a que tem a vontade de querer , ou- dei-da doena. Dias indkantes , aquelles que xar, de querer a feu arbtrio ,- e apprazimento.i moftro ,-ou do indcios- do que a natureza fa- Pouco cafo v.g. mojircu-6 povo na fiua .morte r nos dias crticos v. g. o quarto dia para o indiferena , i. e. fez pouco cafo delia para a primeiro feteno , o undecimo para o quatorze- fentir, ou eftimar.: tratar com indiferena, i.e. fem molras de> amizade, nem averso. no , 8cc. INDICAR , v. at. moftrar com o dedo n- . I N D I F F E R E N T E , adj. que eft^no eftado dice; os Mdicos uso defte termo no fi e indi- ^**de indifierena , fera inclinao nem pendor w, iwi.Mi\.ua U3(tU UtUV. I V l L U i r l i y X V tutuJuwii ^n,uyil , *V11, juvrui.y.w , i w . j - - . . car , he dar final , indicio v. g.. o pulfio W/rantes para hiama coifa que para outra v. g artria indica as doenas ; taes (ymptomas indi, a vontade humana he indiferente para amar, CH co tal doena. Moftrar, defcobrir v. g, lin-\aborrecer ,. ou deixar; de amar , o- de-aborrecer1 ua comprida indica mo curta : o final a roda .efte, ou aquelle objeo> :. o entendimento he^indififcrente para receber noes verdadeiras , CMfiala lua indica vento , ou chuva , &-c. 1 INDICATIVO , adj. Gramm. modo-*- , o fas , i. e. tem igual aptido. Igual v.'g. uftema de variaes verbaescom que exprimimos to indiferente me he a inerte , como a vida ; a affero-, ou affirrnao pura, e abfolutamente dor como o prazer , dizia oEjloico. v- g. leio , corria , dancei, danarei, canta- ' I N D I F E R E N T E M E N T E , adv. coro indifva quando eu entrei. Que d ind.cio , moftra ferena. om igualdade, fem diftinco. y- g. .., no era iridicativo/da nobreza o afjber- Sem moftrar -affeio, nen avcrfso v. g. ,, tratar algum^ , INbar os humildes.
t

' JT1

IND

INDGENA , fie. natural de alguma terra ; tanto de bem ; .como de ma y. .g. a.fibhnj%, diffe das peffoas ; e das plantas, ou animaes,, ra indigna de afpereza -,, Lufiada 9. 76: elle meque .no foro tranfplantdqs para. ella. Barras recia effe caftigo?, afronta mas tu eras indigno todos conf ef so ferem, eftrangeiros ; e no pr- de Ibo dares , qm fiofte re do mejnio delio', i. prios indgenas,'e namraes da terra; enaD.i. e. "inhabil moralmente. Baixo , vil ,'contrario o gentio natural , e prprio indgena da ter- nobreza , caradter, profifiso. v. g. iffo he -indigno de bum homem de bem , mentir ,yfiftenra ' ' . INDIGENCIA , fi pobreza, falta do ne- tar a mentira. . IN DILIGENCIA , fi falta de diligencia; ceffario. O eftado de quem necefita d precifo v. g. ,3 ojlentar grandezas na indigencia. negligencia , defcuido , deleixamento. Os remdios da arte fiupe .a indigencia da na- ^ I N D I L I G E N T E ; , adj. negligente, defeuidado. Lobo: .\ tureza. Barreto, prat. .. INDINAO , e-deriv. veja com g. antes INDIGES fO , fi falta de cofimento dos do n. indignao , 'indignado , &c. alimentos-n eftomago. :~Y . I N D I R E C T A M E N T E . , adv. de. modo indi-. INDIGESTO , adj,. que no tem feito' cofimento no eftomago ; que Tente cruezas nelle. redto : I N D I R E C T O , adj. o que fe faz com defComer indigefio , i. e. mal digerido; it. que fe digere mal. fi Mal ordenado v. g. ,, dijcur- treza , fera moftrar , que iffo" he o qu princifio , voto , pratica indigejhs. Homem indigefio, palmente intentamos , v. g. quando defaprovo, que exprime, mal os feus- conceitos pela defor- je reprehendo a hum daquillo em que outro pre-* dem com que os declara , .de converfao, e fonte tambm he culpado; quando louvo a beprtica canfatiya. Mulher itdigejta , defagra- neficncia ; neftes cafos reprehendo, e lovo indi* reamente ; e a reprehenso, e o louvor fe didavel. I N D I G E T E , m. varo illuftre deificado. zem indireos. Confieguir algum beneficia por mdos indireos, i. . de.modo contrario aos cLufiada o. 92. I N D I G N A O , fi fi paixo, efcandalo con- nones ; ganhar dinheiro , por vias indireas, tra , ou de alguma m aco v.g. ,, cair , in- de modo criminofo , ou n legitimo. correr na indignao do Cefiarm Vieira. Figu- INDISCIPLINA , falta de difcirlina. ra com qu o Orador procura excitar a indigna- "Succeffos Milit. fi. 44. INDISCIPLINADO , adj. tropas , faltas o dos uvkues , ou dos juizes. fem educao. .. INDIGNADO , part. paff. de indignar-fe , de difeiplina. Moco IND1SCIPL1NAVEL, adj. incapaz de difeiirado , enfadado , efcandalifado de alguma m aco , e contra feu autor. Corao indigna- plina < educao , enfino do , i. e. agaftado contra a injuria ," da atronta I N D I S C R E T A M E N T E , adv. fera-diferio; &c. Olhos indignados , que moftro a indigna fem prudncia , inconfideradamente." o d o animo. M. Ccnq. 9. 90. I N D I S C R E T O , adj. falto de diferio, no 1NDIGNAMENTE , adv. Tem merecimento que diz , e no que obra. Imprudente , inconEujr, 1. 1, Com indignidade. fiderado. Devoo,zelo. , que no fe INDIGNAR , v. at. infpirar , caufar indigna contem nos verdadeiros limites ; ufado fora de o. Couto na, falia de Lopo P'az de So. Payo, tempo. % Cimes indificretos , imprudentes, te<,, para indignarem a V. Alteza contra mim. merrios , Scc. Sofrer mal. aufimho fi. 116 e da porta feINDISCRIO , adj. falta de diferio, de rozes indignando o pezo , inda Ia dentro ejto bra^.juzo ; imprudncia; inconfiderao. mando ; indigna o rio a ponte poer. fo , I N D I S C R I M I N A D A M E N T E , adv. fem fairar-fe, agaftar-fe, efcandalifar-fe. fi Indignar- zer dfferena , indiftindia , indifferentemente fie o rio contra a ponte ,,. Soufa. Dedignar-fe. v- gt qualquer corpo liquido indificriminadaEneida 12. 92.. no fe indigna a'arte muda mente. exercer. I N D I S I V E L , e deriv v. indizivel. INDIGNIDADE , fi f. falta de dignidade , INDISPENSVEL , adj. que fe no pde de mento. Injuria afrontofa. Vieira Cartas t- difpenfar com ningum v. g. ,, lei , obrigao. 2. f. 2 1 1 . ; e Sermfit. i..f. 468 mais blasfie-, - em que fe no pde difpenfar v. g. ,, a, mias, e mais indignidades. Fazer, fiofrer, tol- lei da. incerteza da mo/te be indifpenfaVel ,, Vu lerar indignidades. dra. - De abfoluta neceffdade. Port. Reft. INDIGNO , .adj. no digno, defmerecedor be, mdifipenfiayel & verdade da Hiftoria. IN-

aND
I N D I S P E N S A V E E M E N T E , adv. de modo~ indifpenfavel, neceffaria, abfolutamente v. g. ,, indifipenfiavcimente neceffario ; obrigado. I N D I S P O t t E N T E , p. at. de indifpr. INDISPOR ,vv. at.'o contrario de difpr v. g. boa compleio indifipe contra- doenas contagiofias: Indifpr hum .homeni .contra outro, desfazer a boa difpofio de a n i m o , ao menos a indiffrena, em que, eftava a feu refpeito, e fazer com que o veja mal. I N D I S P O S I O , ' fi fi falta de difpofio. Alterao da faude. ;--inii \ I N D I S P O S T O , , part-, ;paff. de -indifpr ,' fem difpofio para fazer alguma, coifa.. Alterado em quanto' faude.; C o m mo animo conitra

IND

71^

divduo. Prprio ^ peculiar v. g. a ptria individual dPefita princeza. Difrerena indivk dual , aquillo que faz "hum .indivduo diftindto dos omros-~da. .efpecie;;- . Tempi individual , e n tre os Mdicos , aqueles e m . : q u e elles devem applicar , ou fobre eftar n i applicao dos remdios. ?--'i."- .< ? si I N D I V I D U A L M E N T E , adv. cora ridivfo duao. fi v. individuaINDIVIDUALIDADE o. [ ']iu '..'.oi-a - ' . INDIVIDUANTE , ;part, paff: de individuf { que conftitue., e faz indivduo v. g. ,:, diferen-f a-Barreto. - " i .-.!.. I N D I V I D U A R , Vii.at.Talkr de cada; coifa individualmente; / - c o m r diftinco particular, e" algum. , , -,:.. i ;" I N D I S P U T V E L , adj. , que fo no deve dif- miudamente exadia v.g. narrcu o fiao in-. 1 divduando o Jeu autor\ a hora, e dia dojuccefiputar, fora de Toda controverfia. I N D I S S O L V E L , adj. q u e fe no pde de- fio , o lugar, e tejetimnhas, e cutras -mil circunf . "-'' ;' """'" fatar , )V. g.lao,: vinculo moral. Vieira de tancias, &c. I N D I V D U O , T. m . hum membro fingidas jfia natureza he indiffcluvel o. indiffoluvel vinculo do matrimnio : que fo n o ' p o d e foltar , defo- de qualquer efpecie, v. g. h u m h o m e m , huma nir; diffolver, '-".. ' . > -v< mulher ; huma certa arvorei, efta; m a a , &c. - I N D I S S O L U V E L M E N T E , adv. de m o d o in- : Cuidar do indivduo , i, e. de fi mefrr.q. diffoluvel v, . as palavras dos Pincipes fe, I N D I V I S V E L , adj. que fo n o pde divipromettem , ihiffoluvelmente to, a quem fe di- dir. Hum indivifivel fubft. _ huma partcula m n i m a : coifas miudifimas. Vieira,, pejava os zem FficoPa das verdades. INDISTINCTAMENTE , adv. fem diftlhc- indivifiveis. I N D V I S A M E N T E , adv. de m o d o indivifio o , fem difrerena v. g. os: Infantes , e os y. g. perte>ice indivifiammt aos herdeiros , e filhos dos Rris indiftinamente.,, M. L. m Ihefobrvivrim. - r l N D I S T I N C T O , adj. confufo , pofto fem por morte de'huns aos.-fie I N D I V I S O ' , adj.-.3no dividido j no* feparadiftino , fera ordem , promifcua mente. N o diftindio , no dfferente , no diverfo,, o mef- do ; que' he juntamente de diverfas peffoas. 1 N D I Z I V E L , adj. que fe no pde d i z e r , mo , idntico v. g. ,, a ordem de S. Bernardo prazer. fe reputa por \wdiJtinAa da de S. Bento com narrar, explicar v. g. ,, com indizivel I N D I Z I V E L M E N T E , adv. de modo indiindijinas lagrimas chorava o damno, e o perizivel. go M- Luf. ' ! I N D C I L - , adj. que no admitte enfino, I N D I S T I N G U I V E L - , adj. que fe no pde diftinguir , conhecer, 7 difrerena de outras coifas infinuao -, perfuaso v. g. indcil para o viparecidas y. g. retratos to femelhantes , que cio , e dcil para a virtude. I N D O C I L 1 D A D E , fi fi o fer indcil, n o so indifiinguiveis ; experimentar os remdios indifiadmittir enfino , ter averso doutrina. tinguiveis dos damnos. D. F. M- Cartas. I N D O C T O v. indouto ,, fiabiamente indoclo I N D I V I D A R v. endividar. Vieira os maridos fie individo ,, 5, fi. 4^6. Lobo Corte vos Fios Sant. p. 155- v. col. 2.I N D O L E , fi inclinao , propenso do me individaes para me empobrecer. I N D I V I D U A O , lgico : aquillo que a n i m o , natural ; boa ou m ; gnio. Eneida 10. effenciaraente faz que hunia coifa feja indivi- 2 0 2 . . dua. As CTCunftancias particulares de cada coiI N D O L N C I A , fi infenfibilidade dor. iA v- g- fiber com individuao o fucceffo. FalI N D O L E N T E , adj. infenfivel 'dor. lar com individuao , i.e. com diftinco de I N D O M A D O , adj. no d o m a d o ; indomito; cnda coifa. > Singularidade, individual: Vidra ',, y. g...,, feras ; naes ; corao indcmamas efia individuao, que no era to. fcil de do - do amor. ; as indomadas frias do Inverno. ler. ... ' y.s\> s . " Uliff. flvagens indomados Elegiada f. 154 v. " I N D I V I D U A L , adj. que h e prprio do in- - I N D O M V E L , adj.. que-fe no pde dot'Vp Xxxx mar,

; f. coraes, prover-fe de algum indulto, v . g - >: v. g. potrospara introduzir fazendas de contrabando* indomaveis. INDU-LTO , ' . m. \ graa, efpecil concedida J I N D O M I T Q . v a d j j : iio/idoraadi,i ijndomado, as Jeis d direito commum no araanfadoii y. g. ?,,} hum .pobro^- : fo o pelo.Papa ',' contra ; Eicclfiafticoj ,. v.g.>.para tomar, ordens fem os fogo he deynemo[indomit& y Vieira fi, afiorn ini domitajdos- ventos,'. Lucend^,Ao-go jylomow o fn- ordinrios ntenticios ;, ou concedida, pelo Spbe^. domitoSaulo ,, Vieira. n ra>!5io/, privsilegio, v. g. - indulto para trazer ar-. -: INDOUTAMENTE 7 ,. adv. -corri pc^ faber, mas defezas, ; para vender gneros , de que ha efpouca doutrina. > > tanque , para introduzir., e defpachar contrabanIN DOUTO ,; adij. fera'faber. Vieira ,, o con-dos , rc. INDURAO , fi ;rarg.> confifte a infeffor no deve fer indouto ,, imperito. , TNDUBITAVElf ,Yadj, que no" dmitt du- durao em fazer-fe o tumor duro como pedra. ENDURECER v. endurecer: fiizer duro; e vida , fera duvida vd g. -,., dcume-Mos-- Y INDUBITAVELMENTE , adv. de modo fazer-fe .duro. H. Pinto f. 2\o. k -, , I N D U R E C I D O :.' pari., paff./de indurecer. Arque fe naY pde duvidar , ou'que no fique lugar a duvjda v. g, } moftrar , provar , attef- raes 2. 14. indurecido nos trabalhos ; nos crimes,nos peecados , obftinado, calkjado , infenfivel. tar I N D U Z I D O , e deriv. v. induzido. _ INDUCO , fi fi. o adto de induzir, inf-. I N D U S T R I A , fi fi a r t e , deftreza para granligao , induzimento fopefuasao. t. Lgico , e Rhet. argumento , que fo faz pela enumerar gear. a vida , ingenho , traa , em lavrar, e fazer1o ds particulares -, da qual fo tira alguma con- obras mecnicas; em tratar negcios civis, Scc, cluso v. g. Pedro , Joo , Francifco, &c. so De induftria , adv. de propofito , affin.te , fomortaes , logo i todos os homens so morta es ; bre penfaclo. Fios Sant. V. ne S. Patrido. Vieinefta cafa no entramos feno e u , > t u , e Pe- ra' ':.de inujiria deixou no campo as pedraf: addro ; eu no tirei a bolfa , nem Pedro que an- vertidamente. Couto 6. 1. 1. / . 1. v. da fora da terra , logo fofte eu. onfequenI N D U S T R I A D O , part.. paff. de indiiftriar. cia. r I N D U S T R I A D O R , fim. ra fi peffoa qu I^DUCIAS , f. Forenfe , efpao para pa- induftria^ gamento ,' que/fe. concede aos. devedores penI N D U S T R I A R , v. .at.; adeftrar', ameftrar, dendo a.lire. em\jui,zo. . . * enfinar a .arte , traa , manha , manfeira y. g. ;,' I N D U C T O v. induzido...Introduzido v. g. ,, indufirar em artes , e mechanicas, com -qefiegafrmas induas na imaginao pelos Anjos p. nhe vida:; indujiriar no tnendo- dos negcios-,nds ufado. - ' artes da paz , e da guerra ; na arte de lizongear; INDULGNCIA ,. fi fi facilidade, em per- n aquillo. que fe ha de dizer , ou fazer: doar. Vieira : o adto de diminuir alguma pena , 1 N D U S T R I O S A M E N T E , adv.com, ou por. o caftigo , levantar,, tributo ;. levar em conta , e induftria* c ,-, ...... , , -/..fo tollerar imperfeies. t. Ecclefi graa pela INDUSTRIOSO , adj. dotado, d induftria, qual os. PaftQres Ecclefiafticos a faber o Papa , traas , atividade ,' arte deftreza pra': ganhar Arcbifpos , Bifpos , e Patriarchas. remittem ,. e a vida ,. tratar negcios, &c. -,,.-.; '.-. > perdoo a pena ao peccador arrependido , que I N D U Z I D O , part. paff, de.induzir. tinha de os purgar nefte mundo , ou no purgaI N D U Z i D O R , fi m. ra fi , peffoa que intrio. Indulgncia Plenria , e Plenijfima v. ef-. duz ; in-tigador , inftigdora. Introduflor V. tes dois artigos,. .. > g. ,, induzidor de novos coftumes Alma infINDULGENTE , adj.-, que .perdoa facilmente. truda. ' :) \ \ ' ' Frouxo , remiffo em caftigar. Confieffor , I N D U Z I M E N T O ' , '.ra. ; perfuaso ,' mitiga. e. paffaculpas. >fo.' o por palavras, pfnmeffas, para fie fazer alI N D U L G E N T E M E N T E , adv. com indul- guma coifa y. "g. ,,' fazer doao por induzimengncia. to , e no de fu moto prprio ,, Orden. por INDULTAR , v. at. conceder indulto ; livrar, induzimento da Rainha ,, M. Lufi. falvar. Prov. da Ded. Cronol. fi. 164. col. 2. inI N D U Z I R , v. at.. perfoadir, inftigar, acondultar o templo dos defiacatos ,,, v. indultar-Te. folhar v. g, ,,. elle me induziu a deixar a cafa . I N D U L T A R I O , adj. p que logra a graa de meu pai , e devaffar a minha -honeftidade concedida por indulto. nduziome a que juraffe. % Introduzir, trazer,INDULTAR-SE:, v. at. relex ,. muhu>fe caufar. v.' g.. ,, cdaco que induz temor : ,,-fegre-

7M , amanfar

QND
f

INE
gredof perptuos induzem fiufipeiia indcios fortes , e que quafi induzem em certeza : induzir algum em erro fazer, que erre. INEDIA , fi abftincncia de comer. . INEFFABILIDADE , fi f. a qualidade de fer. ineffavel, indizivel, inexplicvel v.g. ,^ a mejfabiliade da gloria de Deus. . INEFFAVEL , adj. indizivel, inexplicvel com palavras v.g. tnyfierios; bondade ; amor >-,, Lucena. '*> ~ M >,-,-. , I N E F F A V E L M E N T E , adv. de modo ineffavel. Vieira indjavlmente no adoraffe aj de tao efiupenda novidade. . INEFFTCACIA, fi f: falta de eficacia. . INEFFICAZ*, adj. no eficaz. INELUCTAVEL , adj, invencvel, inevitvel. Andr da S. Majcarenbas, eTent. Theol razes ineluaveis ; contra que fe lutaria em vao. INENARRVEL , adj. que fe no pde narrar , ineffavel v. g. inenarrvel jormojkra. _ INPCIA , fi fi tollice , fatuidade, imbecilidade de entendimento. Penfamento , ou aco filha da inpcia ; parvoice , pequice, fandicc. -, , INEPTIDO , fi incapacidade, falta de habilidade para coifa alguma. I N E P T O , adj. inhabil , no 'idneo. Vieira. . v. g. homem inepto para as letras, para os empregos , por falta de intelligenci , adiividade', habilidade. ^Abfurdo y. g. ,, penfamento^ coifa indifcreta , rftal entendida , feita fem juzo. Sentena da Inquifi. contra o Vieia. . I N R C I A , fi fi falta de arte, deftreza, induftria ; defafo ; priguia , repugnncia para. o trabalho , e grangearia ; deleixamento em coifas de noffa obrigao. A inrcia natural do clima, a fraqueza , priguia em que elle induz ,- e faz cair. Vieira. Inrcia , na Bifica , fiora de inrcia , a propriedade que tem os corpos de continuarem no eftado de quietao , ou movimento, em que os pufero , at que huma fora contraria os faa paffar a outro eftado vencendo a refiftencia , que o s corpos oppem a efla mudana.) *if. INERME-, adj. poet. defarmado. Lufi. *,. r n . o pdfior Eneida 12. 74- entre os'Profadores o uso o Autor do elogio do Marquez de Marialva f. 2,0, e Varella Num. Voe. f. 472. INERRANTE , adj. Aftron. fixo v. g. ,, eftrella > INERTE , adj. falto de arte , de induftria. ' Que caufa froixido , tibieza, pfillanimidade. Lufi. 4. 13. o temor gelado , e inerte. Ociofa v. g. ,, vida-- fem indutria, grangearia v.

INE

715

g. os vafjallos inertes. Sem aco , fem movimento. .Elegiada.fi. 2Q0 v. diz inerto. , ^; I N E R T O , por inerte. Lleg. f. JCO. -y r -d' INESCRUTAVEL , dj. (do"latira infere tor) melhor. ortografia , ^.que inexcrutavel. Ded. f CronoL v. inexcrutavel. fo Y, -..tI N E S G O T A V E L , adj. que feno pde efgotar, nem enfocar. INESPERADAMENTE , adv, fem fer efperado ; imprevistamente,!. Vieira diz* injperadamente. -. INESPERADO y. infperd; YYJ/fo INESPERTO v. inexperto. ' ' '.-*' I N E S T I M V E L , adj. que. fe no pde eftimar ; que no tem preo; que fe no' pde cfmar , orar, u calcular , eu apparecer v. g. ,, os imjiimaveis theficuros. Que no tem valor limitado. KI N E V I T A V E L , adj. que fe no pde evitar. INEXCRUTAVEL , adj. que no pde fer defcoberto , penetrado-, efpeculdp. V-idra o exame inexcrutavelV, * com que ali fe pentrao', e apuro as confidencias : ,, quando com o rejpl-an* der vai inexcrutavel: ,, os ineficrutaveis juizos de Deus , <-c. v.' inefcrutavel. INEXCUSAVEL , adj. que fe' no pede efeufar , difpenfar. M>. Lufi. indefculpavel. INEXHAUSTO , adj. no exhaufto , no exhaurido , no - enfecadoi, infind ,v. g. fonte thefouro- Vieira. 1 I N E X O R A B I L I D A D E / r : a qualidade de fer inexorvel. Pajtoral do Bifpo do Porto, INEXORAVF.L , adj. que fe no move aos rogos , que no fe albranda , no concede a elies y. g. inimigo: inexoravd por virtude, conftancia , fortaleza- na execuo da lei a ptzar da compaixo, v. g. juiz-^Vieira Que no cede compaixo v. g. tirano - INESPIADO , adj. crimes , peccado, np expiado , porque ainda'fe no Tatisfejf. INXPIAVEL , adj. imperdovel foque no pde fer expiado , irremifiivel v. g. crime , cui pa-I INEXPLICVEL , adj. indizivel, ineffavel. De que fe no pde dar razo y. g. fenmeno- , efeito , cufi^- , mijteri^ INEXPUGNVEL , adj. invencvel por fora d'armas v. g. ,, praa , fortaleza fi Animo , conftancia , virtude-jcafiidade , prudncia, que feno vence com artes, razes , fora , violncia , peitas, e aries corruptoras ,.&c." , ' - '' INEXTINCT , adj. no apagado1 y. g. efiampa , imagem ; memria* Xxxx ii INEX-

7i6

INE

INF

INEXTINQUVEL , adj. que"no pdeapa-i ainda no,,falia.. . fi O principio v. g. a mr-fe y g. fovo-*-f de-; amor-,\fiancta, do.mmirte , da.fe, .da Religiaa f,Lucen& io-$ Sarna /'pefte. mextv.gumh; praga de> fi A ultima velhice que hc igual a infncia em , ,que n^. 151 O/O muitas .coiias, . infieos imxtinguivdhfi Vieira .,^ tao'tnextmguH vel . no Soberano exemplar ; a fede de: /vz/tf INFANOA , fi. fi de Iftfario. Nobiliario. v empo ,, Macedo. * '" "< - INFA-NONO , -adj. : de nfano v- g. ,, def ,,' Succeffos Milit. INEXTRTCAVEL, adj. to embaraado , ou membrados fio feu foi ar intrincado que ningum fe pde fair delle vrg. I N F A N T A , f: fi princeza do Sangue Real, inextricavel laberinto ,, Vieira; inextricavds en- irma delRei , ou do Principe Succeffor, Goes Cron. do Princ. cap. 2,. Barros Cfar..f. 199. yt redos , fiofijleas, cavillaoes , .ic.r.edeViriae 1C8. Refende ron. J. 2. ei 20.3. / . 121. y. to 17. col. 1. Hiftoria dos V. I. de Tavora f. 15.4. y. INFALLIBILIDADE , .fisT- o fer infailtvel Infante. v. g. a injalUbilidade. do Condlio Univerfial leT N F A N T A D O . , f. m. os eftados , terras, rerw gitimamente congregado, <&c. i< das para foprir s defpezas da caa do Infante. INFALLIVEL , adj. que fe no pde enga; M. Lufi. nar. Que nunca falha , que no de xa defocceder , de acontecer.' Verdades infialliveis ; so , INFANTAL ,.adj. pertencente ao Infante. I N F A N T A R I A , fi foldadefica de p. ; as demonftradas com evidencia. : I N F A N T E , fi m. o filho de Rei , irmo'do INFALL1VELIDADE v. injalUbilidade como Prncipe herdeiro. Bluieau aas Prqfias Academ je. dizemos. " " , .< . INFAMADO , part. paff.- de infamar. Mu- diz que Infante hernafcul. nefte fentido, e que lher infamada com hum homqn', a quem dizem tem o feminino Infanta; os clafficos tambem o uso no feminino. Lobo Corte huma infante com elle. ;' " ' INFAMADOR , f. m. o que infama : ra nefie Reino tinha huma criada; mas hoje dizeINFAMAR , v. at. tirar a reputao , diffa- mos geralmente Infianta, e para iffo temos autoridades claflicas v. .Infanta. O menino que rtxar v. g. ,, infamou-o aquelle .caluniador ; infiainda no falia , feja macho , ou fmea,.hum tnro-nofieus.:'crimes, e dehonefiidades. Defacreditar v. 'g. ,,, infiamou os remdios, e mefinhas. .Infante ,huma Infante. fi Que eft noprinci !-fe , fazer-fe infame ,. defacreditar-fe com pio. de leu fer ; e fig. recente , nacido de poo v..'g- ,, o Injante. Sol poet. Soldado de Jnfua deshonra. : I N F A M A T Q R I O , adj. que tira a fama , cre- jdnteria. INFANTECIDIO , fi m. morte , affarino de dito , reputao , que deshonra algum v. g. criancinhas , infantes. Leis do Senhor Rdt D. libello INFAME 3 adj. fem fama , credito , nem re- fofie. r* . putao boa. , fi Vil v. g. homem^-r , vu INFANTERIA, fi.fi fegundo a derivao de da por crimes , ou coftumes deshnrafos-, Infante-, mas de ordinrio fo diz, Infantarta v. INFANTIL, adj. de minino , de Infante.. H. como 0$ do devaffo , do taful, &c. Orden. - , 1. e. caftiINFMIA, ,. fi f. m .fama , mo nome , D. p. 3. L. 3. q, 1..$ gua ignomnia, deshonra, deferedito. Dito contra a , para cria y. Fantil. . a fama , ou credito , e reputao de alguemi INFATIGAVEL, adj. incanfavel. jlbuq. x. c. 44. INF ATUAR , v. at. y. enfatuarro Salde tarINFANO., fi ra. ant. titulo antigo de no- taro. enerva , e injatua mao jal corrofivo. Polyant. breza , inferior ao de rico homem: talvez f Medic. fi,, 410. . , 1 dava aos filhos fegundos, pofteriores dos riINFAUSTAMENT, adv. infelifmente.' cos, homens., e-capites das tropas ds Infantes , INFAUSTO , adj.' no prefpero , infeliz y. bem. .como fe dizem infantes os filhos fegundos g. infiaujla jorte VHffa : fucceffo : dia dos Reis , e os outros, que no herdo o fce: mudana Igreja. Dias infaujtos, ptro, v. Severim Not. Dific. 3. 22. e o Hefi- em que tem de fuceeder defgraa a algum , fe-, panhol Cuenca cap. 8. fal. 191. nas ordenanas gundo a errada opinio do vulgo. antigas que fez em Toro elRei D. Joo o 1. INFECO, fi fi o eftado da coifa, ou pefde aftea. vem, nomeados nefta ordem ,, Pre-1 foa infedta; inheionada , atacada de doena v. . lados , . Cavallers , y efeuderos , y infanones ig. a injecco gallica ; maligna. Contade nueftro""reyno. Igio.

INFNCIA', f. f, o efiado do rainino , que)

INFECTO .- adj. inficionadq. Sangue infie-

o,-

INE

INF

tio, diz o vulgo fer o dos Chriftos novos, ou inferno , ou coifas delle v. g. ,, maquina dos que tem cafta de Mouros ;. dos quaes quem he hum navio de 3 cobertas carregado de plpde. affeverar , que ro tem algumas gotas ? vora , bombas , carcaffas , metralha , cadeias veov-j/a? trw TIC. tv j/.vov. vr vr-j/uu/., era a lin- lhas , eftilhaos de canhes , &c. Exame de Bomguagem modefta de Telcraaco: beiros fi. 387. INFECTUOSO , adj. traz , ou caufa infec1NFERNALIDADE , defordem , cono ; que pe mancha , nodoa v. g. ,, ao fuso de mortes , daninos^ ruiuas , termentos, amor Tavares. e dores como'no inferno. Ccuto 4. L. 1. c. 2,, os esforados Portuguezes contra quem fe desfazia INFECUNDIDADE , fi fi o fer infecunda. INFCUNDO , adj. efteril y. g. mulher te da aqndla infemalidade: ,, F. Mendes. *; terreno .-<INFERNAK-SE , v. at. metter-fe no inferno, -- INFELCE , adj'. infeliz , defditofo , defgra- ou fazer-fe merecedor do inferno , cem peecaado , malaventurado , defaventurado. dos , e culpas. fi Affligir-fe , cefemperar-fe T N F E L I C E M E N T E , adv. infelizmente, por, como os condenados. I N F E R N O , fi m. lugar de penas eternas deou com infelicidade. INFELICIDADE , fi fi falta de felicidade ; pois defta vida,onde os mpios, e os que morm ventura , ou forte ; defdita-,. defgraa , in- rero em peccado mortal padecero a privao fortnio. da vifta de Deus , e tormentos do fentido para ..INFELICITAR , v. at. fazer infeliz: voe. todo fempre. Buraco , em que anda a roda no moinho d'agua. ~ Talha do moinho , para ufuah onde fe tira a maffa. Fazer inferno a algum, INFELIX y. infelice. Produco infeliz do engenho , mediocre , ou m. Injeliz enge- i. e. bulha, motim; dar matraca, inveftida que nho , que no produz coifas boas. o afine, e lhe apure a pacincia; fr. vulg. I N F E L I Z M E N T E , adv. por infelicidade , I N F E R O , adj. inferior, ou baixo. Barreiros com infelicidade ; defaventuradamenre. Corog f. 2co. mar infiero , e fiupcro , p. ufado. INFESTADO , part. paff. de infeftar: cafia 1NFENSISS1MO , fuperl. de infenfo nao Macedo. . infieftaa de efpirtos malignos, i. e. freqentada, INFENSQ , adj. inimigo, contrario da e maltratada delles. . quella fempre inf enfia , e venenoja metrpole. Vi- ' INFESTANTE ,' part. pref. de infeftar. A. dra 4. n. i4i." (falia de Conjlantinopla.) Conq. 6. 26. ,. INFERENCIA , illao , induco ; INFESTAR , v. at. fazer eftrago , hoftilidaonfequencia , -que fe tira. des como inimigo v. g. ,, infeftar os campos , .--INFERIDO , parr. paff. de inferir. Trazi- coftas , mares. $ fi Os ventos inf efto as vinhas; do , caufado v. g. gravames que fie tinho in- duas famlias fie infiefiavo cem mortaes edios ,, ferido fiua coroa Ded.Cronol. p. i . n. 318. Vidra. Cofta infejtada ; mares infiefl'ades decofi-(de infiero Lar.) fiarios ,, Vieira/ Seus mares infeftar ,, M. INFERIO , adj. poet. infernal.. Defir. de Conq. 7. 62. Ffefipanha. INFESTO , adj. mui nocivo, e inimigo. Luf. INFERIOR , adj. que eft pof baixo , ou 4. -19. a fora dura , e infefta Leo Cron. $. abaixo de outro no lugar, e fig. ria forte, qua- 1. c. 2,6. - Cidade to injefia Cbrifiandade lidade , condio; fui alterno v.g.,, oficial B. Per. 2. f. 157. Subdito. Vieira. '-I N F I A D O , e deriv. v. enfiado. INFIBULAO , fi operao Cirurgia , INFERIORIDADE , fi a qualidade de fer inferior fifica", ou moralmente em fituao ; for- que confifte em fe ajuntarem cora anis os las , poder ; cftad , nobreza , qualidade civil , bios de alguma ferida ; ou da natura da mulher, partes , prendas ; grandeza , &c-. por cime. I N F I C I O N A X O , fi fi v. infeco. INFERIR , v. at. deduzir raciocinando ; conc INFICIONADO , part. paff. de inficonar. feh v. g. dejies princpios , argumentos ., eu razoesfie infere a verdade , que eu queria provar. Inficionado, com veneno Naujr. de fep. fi. INFERNADO , part. paff. de infernar v. H. 60. v. Dom. 2). p. L. 5. c. 11. homens de vida perI N F I C I O N A R , v. at. fazer infedto, infaludidijjima andavo mais infernados que os Gen- b r e , peftilente v. g. ,, infidono os ares as extis. halaoes podres . e mepbiticas ; a corrupo dos caINFERNAL , adj. do inferno ,- femelhante ao dveres infidona os ares; a ranfipirao detida nos po-

717

7i 8

INF

INF

goros exbalantes , e refiorvida pelos inhalantes Jrenfivamente y. g. Deus he infinito: ,, amatnficiona a maffa do fiangue; inficionar. as guas teria no he infinita. no fi Coia -mui grande, com peonha. fi Inficionando com a pr- a que no fabemos termo ; ou por exagerao pria cr (de farigue) o rio Guadiana Cron. de mui grande. Arraes 1. 20 fui infinito em vos Cifter l, 2l. c. \. fi Inficionar o animo com ms confolar i. e. Ihm extenfo. Linha, illimitada. Infinito , adv. infinitamente. doutrinas. INFINTO , adj. fingido , dilimulad. Eufir. I N F I D E L I D A D E , fi falta de fidelidade , ou quebra da f promettida a D e u s ; ao fobe- 1. 6. Aulegr. fi. 14. v. I N F I R M A R , v. at. tirar a firmeza^enfrarano , ou empenhada a outro homem. Genrilifmo. B. D. i. fi. 85. v. o Demnio naquel- quecer , fazer de nenhuma fora, momento y. g. infirmar as-provas, autoridades, ditos das las partes da infidelidade imperava, INFIDO , adj. no fiel , desleal y. g. ,, o teftemunnas ; o credito que fie lhe deveria. % a infido amante quando as infidas gentes Lufi. lei, fiemena, tefiamento , i. e. annullar. 2. r. he poet. INFIS f L A R , v. at.. fazer paffar a fiftula INFIEL , adj. o que commctteu infidelidade o que era ferida. Fazer que algum mal fe v- os Infiis , os que no feguem a Lei de perpetue , e faa incurvel como a fiftula. Eufir. Chrifto. Lufiada aos infiis, e no a mim , que 5. 1. ,, os fufpiros fie me infifiulro com efla macreio o que podeis. gua dajaude. . INFLAXO , fi fi inchao. Recopil. da Ci; i N F I L D A D E , y. infidelidade. Fios Sant. rurg. f. Orgulho. INFLADO , adj. no fig. inchado , ancho , orINFILTRAO , f. o adio de infiltrar. . ' I N F I L T R A D O , part. paff. de infiltrar. gulhofo. Barros ?,. foi. 262 e no inflado, , e ffoxo ,, FerINFILTRAR , v. at. introduzir algum liqui- nem imper iofo. Eftilo do futilifimo em alguma cavidade , como o li- nandes de Lucena. * quido fo filtra" pelos poros ,, o apoftema he maI N F L A M M A A O , fi tumor pretematural tria muito infiltrada , e rreigada na parte ,, caufado pelo fangue , cora vermelhido , e caRecopil. da Cirurgia : ou porque fie infiltra , e lor : a irtflammao he de diverfas efpecies fepega nas partes , onde nafce ,, Ferreira Cirurg. gundo os lugares , que occupa. O adto de inNFIMO , fuperl. de..infericr ; o mais baixo fammar, ou inflamrnar-fo alguma coifa. de todos na pofio fifica e na graduao moINFLAMMADO , parr.' paff. de inflammar'. ral : o mais vil de todos Acefo , encendido , abrazado v.g. eom I N F I N D O , adj. fem fim, infinito v.g. y, in-\calma. Vieira, efiava Incio com/ rofto infilarTi findo nmero de gente. \mado por paixo do animo. Os nimos inI N H N I D A D E , fi fi o fer infindo : infindo flammados com paixo. Lufi. 3. 46. Ares numero , ou infinito ,, dfpedindo as rodas in, Maufmho fi. 50. finidade de foguetes^,, V. do Arceb. L. 6. c. 19. INFLAMMAR , v. at. ' pr em chama fifica. I N F I N I T A M E N T E , adv. fem fim. Caufar inflamraao doena. Encender, faINFINITISS1MO , foperlat. de infinito. Lu- zer em braza y. g o rfio de calma , eu cena fi. 35-0. peecados infinitififtmos Elegiada paixo. Queirs Vida de Bafito ; inflammar o anifi. 251. v. mo em vigana , inligar , cftimular, fazer arINFINITIVO , fi m. e adj. infinitivo , ou der. Freire : infilammar-fe em caridade ,, H. Pinmodo infinitivo do verbo , he hum fobftantivo to. A vergonha Ibe injlammava asjaces Arabftradto , que # denota o attributo do verbo fe- raes 10. 14. parado de tpda a relao com peffoas, tempos , I N F L A M M A T I V O , adj. que inflamma. Mui nmeros ; e de toda efpecie de affirrnao , ou 7. 21. a 2, ,, fiufianda injlammadva.. relao com tempos ; delle fe ufa como dos ouI N F L A M M A T O R I O , adj. Med. calido , catros foblantivos v. g. o aftrolabio , e outros lidiffimo v. g. o azedo he o fiangue eft inftrumentos que teis tem fido ao navegar, ipjlammatorio ; i. e. mui efquentado , biliofo, ou . navegao ,, temos em Portuguez hum in- e roixo. Doena infilammatoria , i. e. accompafinitivo impropriamente affim chamado' , vifto nhada de calor , ardor , pnlfao , rubor, e dorque tem variaes peffoaes ; mas diffo direi mais v- S- " Kott arthetica largamente na Grammatica Portugueza, INFLEXIBILIDADE , qualidade do corINFINITO , adj. fem fim , nem termo , em po , que confifte em no fer dobradio , flequalquer grandeza; attributo, intenfiva, ou ex- xvel. fi Firmeza y. g. do animo, que no .

" INF ,

INF

no cede ; obftinaio do animo ; ou vontade. 4. 20. almas trcujie a informar feus primeiros Aco de animo inflexvel. Ded. Cronol. cadveres. Maufinbo fi. 4 4 . , , . informa o gefio ,, INFLEXVEL ,'. adj. que no dobra v. g, ,, i. e. .tomar o gefto. Inforviar at. dar forma a buma lamina de-ao. fo,que no.cede por obra. informe. , cujas partes, efto defmembradas, conftancia , obftinao animo;-.juftia inflexvel imperfeitas. Vieira Cartas. Vieira. ',-tf- a;I N F O R M E , adj. fem forma , fem feio , . I N F L U E N C I A , fi influxo fifico, ou ac- ou feitio , rude , tofco , imperfeito. Vieira o com que os corpos adtuo , pero em ou- joi criado o Sol injerme arranca o efi aluaria trps, em confeciuencia da.qual. influencia feizz.huma pedra tofica , bruta , informe Vieira. nos inu dos algum effeito , o mudana. fi. Os filhes dos ufos nafen informes. Ao inforo poder.de caufar cffeitos. moxkcs v.g.,, a vir- me , tejtamento , i. \e. fem as folemnidades, tude tem muita autoridade, e influencia nos ni- que a lei requer. Coffifiso injerme , mal feita. mos.: a influencia das riquezas , ou dos homens INFOPvTUNA , f. fi Aftron.. Planeta mali. ricos ; da nobreza no 'povo ; das. leis nos coftu- gno cuja influencia oceafiona infortnios. mes, -c. I N F O R T N I O , fi m. fortuna adverfa, def' INELUIXO", fi fi influencia :. ufa delles. graa , infelicidade Cames.. Oitavas 1. e Luf. 9. #6 por alta infi- ' 1NFRACO, fi fi quebramamento , ou queIftico do immobil fado. bra , violao v. g.~ da lei ,-afi, da - INFLUDO.,' part. paT. de influir. / ; Mui paz, <c. defe,ofo v. g. os. noffos infludos em dezejo de I N F R A C T O R , fi m. ra fi tranfgreffor, o vingana M. Luj. que infringe a l e i : lei 7. de Dezembro de 1769.. INFLUIDOR , adj. que influe. Fab. dos INFRASCRIPTO , adj. abaixo affinado ; ou Planetas Marte galante injluidor de defatinos. efcrito 'mais abaixo. M, Luf. 4. 48. v. col. 2. INFLUIR , v. at. adtuar, produzir algum efI N F R E Q U E N C I A , fi fi falta de freqncia. feito de modo no vizivel v.g. ,, os aftros infiI N F R E Q U E N T E , adj. no freqente. luemv na atmosfera. Ter influencia^ moral y. INFR1GIDANTE , adj. Med. que refrefca , g. ,, as paixesinjlem no animo y as leis nos ou' esfria. Xarope tafiumes , a devaffido-dos grandes- no animo do - I N F R I N G I R , v. at. quebrantar, no obfervulgo ; influir na morte de algum , mandando a' var v. g. infringir ai&, o pao , os tratados, fazer, aconfelhamio , ajudando com inftrumen- a paz. tos,-, disfarces , Scc. .infpirar y. g. ,, influir va- , I N F R U C T I F E R O , adjfoinfiuauofo , efteril. lor , dio , amor; influir fono. Vafconcellos Not. arvore INFLUXO , fi m, aceo de hum corpo em I N F R U C T U O S A M E N T E , adv.. fem fruto , outro , ou do corpo na alma ; ou defta no cor- fem proveito. ; po , rdaiqual co refulta'algum effeito fifico , I N F R U C T U O S O , adj. que no d fruto v. u moral. r.. Influxo, da graa Divina , influen- g. , , campo , -arvoreB. Gram. f, 271- cia. M.i r, enchente. M. Conq. xi. %/ / . Rogos , trabalhos Baldado no effeinos menores injluxs-, i. e. quando so guas mor- to , ineficaz. y. g. lei M. Lufi. hum tas. - -- fo' aproche Port. Refi. INFORMAO , fi fi a notcia , que fe d , I N F U N A D O , e INFUNAR v. enumo.H. ou que fe recebe. O adto fofe informar-fo a Pinto fi. 215. infiunados na falfia gloria do frma na matria , t. Fifi. Efcol. Inftruco , mundo. direco o fentido moral, que ferve informaINFUNDIA , fi fi a urina, em que as lao dos cofiumes Fios Sant. pag-. -152. v. cal. 1. vadeiras pe de molho a roupa fuja, antes de INFORMADOR , fi m. o*que informa. a lavarem. . . I N F U N D I D O , part. paff. de infundir. PofINFORMANTE , p. at. de informar; ufa# fe fubftantiv. o informante, i. e. o informador. to de infuso. Curvo Polyanth. INFUNDIR-, v. at. pr de infundia v. g. INFORMAR , v. at. dar noticia, informa o; dar a conhecer y. g. as. palavras dos ha- infundir a roupa. Deitar licor em algum vafo. mens nosinfiormo do feu animo, ou conceitos ,, Entre Qumicos, pr algumas razes, hervas, D. Fr. M. -fe , intruir-fe , aquirir noticia, lenhos , &c. em agua , para extrahir delles alnoes v. o-.- do eftado da Repub. da mi- guma fubtancia, , tintura, fabor, &c. Infpilicta. M. Luf. Informar a alma a corpo , t. jrar v.g. ,. infiundia caftidade naquelles , em quem Fifico. Efcol. entrar pelle, e vivific-lo. Uliffea]punha os olhos. Vieira , infundir animo, temer,

19

rio

> INF

ING

efiejos y afteos. Filhas de Apollo cujo alento]que entra, na compofio de-iguarias, mezinhas, infunde melodia. Galhegos. Deus infunde ou Scc. N G R E M E , adj. alto direito fem ladeira, introduz a alma .no corpo. , quebrada . INFUSA , vaio de barro a modo de bi- difficil de fobir v.g. ,, monte Alho ingrme,, o que no tem dentes, e hc lha , com bico. INFUSXO , fi fi o ato de lanar liquor-em nica , e f pea , ou raiz. INGRESSO , fi m. entrada y. algum vaio. O pr algum corpo de molho pa;> $ tngreffo na religio.- Prov. da Ded. Cronol. fi. i\6. % ra lhe extrahir fuceo , tintura , Scc. t. Qumico; it. o liquido com o corpo pofto nelle para effe no porto Vida de, S. Joo da Cruz. O ato fim. O ato de infundir, a alma no corpo. Vaf- de intrar. Leo Deficripi ,, no ingrejfo NGUA , fi fi encordio na coixa junto , ou concellos Not. INFUSO , part. paff. irreg. de infundir ; v. prximo ao pente. INHABIL , adj. no hbil; incapaz, infufinfundido. Alma infiufia no corpo ,, introduzida. Scienda infiufia ,, adquirida por infpirao ficiente para. empregos , eftudos., Scc. pela naDivina , ou milagre , e fem eftudo , ou medi- tureza , por falta de talentos , letras , ou partes fificas ; ou pelas leis. Homem , fem metao. INFUSTAMENTO , m. o fedor, que to- recimento , nem talento. Ulifipo fi. 180". v. o n mo as vafilhas do vinho , que faz mal a efte no fere /; liquido , quando nellas fe infunde. Alarte fi. - I N H A B I L I D A D E , f. fi o defeito , que.cor.118. fifte em fer inhabil y. o n no fere oh. INHABILITAR , v. at. fazer inhabil. fifica, INFUSURA , ffof. d'Alveit..fluxo de humores , que caufa doena s beftas ; efpecie de eu moralmente ; v. inhabil. M- Lufi. o n no aguamento. fere o h . fo. INHABITADO , adj. deshabitado , folitario , I N G E N I T O , adj. nafeido com a peffoa, com natural. ermo. Cames o n no fere oh I N G E N T E , adj] poet. grande. Lufi. 7. 62. 1NHABITAVEL , adj. que feno pde hagloria bitar : o n no fere 6 h INHAME , fi. m. raiz farinacea , efpecie de INGENUAMENTE , adv. finceramente v. g. refiponder VieimPf dizer M. Lufi. batata grande , que nafce da planta chamada INGENUIDADE , fi finceridade , fingele- taioba no Brafil ; so bravas., ou'hortadas , :do za do animo no dobrado. M. Lufi. 4. da in- huma farinha mui fotil. Barros. (colcafia, ou genuidade do animo. arum Egyptium') INGNUO , adj. entre os latinos ; era o fiI N H A P U R E , fi m. ave da Ethiopia. Santos lho de pai liberto , ou Cidado Romano. Sitir f- Vcero , fingelo , fem dobrez, no refolhado. INHAZARA , fi fi animal Ethiopico, que I N G E R N C I A , fi fi o.afto de ingerir-fe." parece fer o mefmo , que o Tamandur Braili, INGERIR-SE , v. at. reflexo , introduzir-fe , co. Ethiopia Oriental de Santos fi. 2,2 vd intrometer-fe , intervir em algum negocio , ter INHENHO , adj. tonto, decrpito. parte nelle. INHERENCIA , fi f. unio intima , da coiINGLORIOSO , adj. defacompanhado de gl o fa inherente com aquela , a qu eft unida. ria ; de que no refulta gloria. Severim Not. fi. N H E R E N T E , . adj. que eft unida intimaAyj. ult. edic. mente v. g. a brancura he inherente neve ,, I N G R A T A M E N T E , adv. com ingratido. Vieira, no fi, habito inheretite na alma. * DiDefagradavel v. g. inftrumento , que fiba reitos inherentes ao Soberano , e que no podeniy INGRATIDO , fi fi falta- de agradecimen- alicHar-fie delia t o , ou no confeffando o beneficio , ou no faINHERIR , v. n. eftar inherente; o n no zendo boa o9ta. ao bemfeitor ; ou fazendo-lhe fere o h mal pelo bem. INHIBTXO , fi fi o adto de inhibir. I N G R A T I T U D E v. ingratido. Agiol. Lufi. INHIBIDO , part. paff. de inhibir. I N G R A T O , adj. no grato , que no recoINHIBIR , v. at. prohibir judicialmente , conhece , no confeffa , n paga o beneficio. mo Magiftrado Civil , ou Ecclefiaftico, que fe adj. Fifico , defagradavel aos fentidos v. g. ,, faa , ou continue alguma coifa. fabor , mufica /". Verdades NHIBITORIA , fi decreto, que inhibe, I N G R E D I E N T E , fi m. qualquer droga, ou prohibe. Orden. 2. Tit.. 14. IN-

INH

INJ

72 r

INHONESTAMENTE , adv. fem honeftida- Sentena iniqua., falta de equidade. fi Cenfiude.. Mufica , laficiva. 'Nunes Trat. d"Ex- ra ; o juiz-Fios Sant. pag. LXXXVI. plan.j. io. cch 2. INHONESTO , adj. y. deshonefto. INJURIA , dito , ou aco- pelo qual INHOSPITALIDADE , fi fi falta de hofpi- fe offende algum , no guardando os foros ao talidade: o n no fere o h feu decoro, honra, bens, vida: dizer, eu faINHUMANAMENTE , adv. fem humanida- zer injurias. de : o n no -fere o h I N J U R I A R , v. at. fazer injuria verbal, ou I N H U M A N I D A D E , fi fi falta de humani- real. dade, crueldade, ( o n no fere o h.) INIURIOSAMENTE , adv. com injuria , conINHUMANO , adj. deshumano , fem huma- tra o que he devido , c jufto. nidade. , cruel. No humano , fobrehumaINJURIOSO , adj. em que ha injuria , e oft\o.,am. Cano 2. e Redond. a vifta inhu- fenfa. De ordinrio Te diz , por afrontofo. tnana. fo I N J U S T A M E N T E , adv, com injuftia. INICIO , fi m. v. principio. INJUSTIA ,.fi fi falta de juftia. : INICO v. iniquo. INJUSTO , dj. homem que obra contra INJECO , ' fi Anat. introduo de lqui- as leis , contra direito. Coifa , contra didos, em os vaffos do corpo , para fo ver melhor reito v. g. fentena. poffuidor , fem tia fua direco. ; ou para o cnfervar, contra a tulo jufto. podrido. Vafo , ou membro , cujos vafos I N N A S C I V E L , adj. Theol. o padre eterno fentem.injeco. do innaficivel Vieira ; i. e. que no pde fer INJECTAR , v. at. fazer injeco ; preparar gerado, nem nafcer como o filho. com ella algum membro. INNATO , adj. ingenito. Que nafce cora INIMICICIAS, fi f. Cames Luf. 7. 8 . , , ini- o homem , ou que homem tem defde que nafce mijades. . idias innatas. v< g , INIMIGO , adj. no amigo. Que eft em TNNAVEGAVEL , adj. que fe no pde naguerra cora outra nao Que aborrece v. g. vegar ; mar F. Mendes f. 97. y. inimigoi das letras. O inimigo , por excei. o INNEGAVEL , adj. que fe no pde , ou diabo. , ., no deve negar. I N I M I S T A D O ' , part. paff. de inimiftar. INNERVADO , adj. encordado com corda de Coutinho f. 7. y. nervo. Elegiada fi. 242, y. innervado arco, a INIMISTAR , v. at. fazer algum inimigo que o Turquefico brao averga. de outrem. fo com algum , fazer-fe feu INNOCENC1A / f i a virtude que confifte em inimigo. no fazer , nem haver feito algum crime y. g. ,, ^ I N I M I T V E L , adj. que feno p d e , ou o eftado da irinocencia : a innocencia do aceuno deve imitar. fiado. % Simplicidade de coftumes, em que n . I N I M I Z A D E , f. fi 'falta de amizade , dio. ha culpa ; idade de innocencia. Cartas de- inimizade, na Orden. L. 1. Th. 2,. INNOCENTE , adj. que no faz mal v. g. 5- fefaz menso dellas; e parece fierem cartas, alimentos, bebidas ares Vieira. Sem culque fie requerio aos Mdgiftrados , pelas quaes al- pa. Ignorante. Lobo fiendo eu innocente defile gum era declarado por inimigo de< outrem , e por coftume. Idiota , fimples ; fingelo , fem maltal inbabilitado. para o aceufiar em juizo , depor cia. Vieira , e Cames Can. i r . Criana , ou <dntra elle , &c. foro revogadas por huma lei minino em quanto no tem malcia. de 1608. Colleco 1. Tit. 2,. Deixar inimiI N N O C E N T E M E N T E , adv. fem culpa , zades , recenciliar-fe , .deixar o "dio. .crime : fem malicia. INNODADO , adj. enredado em terptININTELLIGIVEL , adj. que fe no pde entender, -fo ' * zas , e vicios Defitr. de Hefipanba, INNOMINADO , adj. que no tem , ou a I N 1 Q U A M E N T E , adv. com iniqidade, injuftamente: tem os Deufies ofendidoUliff. 1. que fe no ps nome. V. da Princefia D. Joanna delito INNOVOAO , fi "novidade que fe inINIQIDADE , "f. peccado , culpa , critroduz na doutrina , legislao , elilos , ufos. me. Port. Refi. Falta de equidade. .do muro Cron, INQUO , adj. no igual , injufto , mo v. g.,, Reparo , concerto y. g. Regedor daquella niqua terra Lufi. 1. 94. Aj. 5. por Leo. Yyyy , INNO-

?22

INN

IN<X

I N Q U I E T A M E N T E , adv. com inquietaI N N O V A D O , part. paff. de nnovar. Eujr. o. 5. 4. fieita : palavras Lobo. I N Q U I E T A R , v. t. caufar inquietao, I N N O V A D O R , fi m. o que innova. IN NOVA R , v. at. fazer, ou introduzir no- pr em movimento perturbado v. g. ,, os venvidides, innovaes nas leis , coftumes, doutri- tos inquieto as ondas : fi inquietar o animo. na , artes , fciencias. Reparar, tornar a fizer Inquietar algum na poffe , pertender esbulhde vov', fi acaba o anno o Sol, o Sol o inno- lo. . Inquietar o povo , o ejiado , fazer motins, va Ferreira egl. 7. Concertar. > M. Lufi. levantamentos ; ir fazer guerra v. g.. inquietar teme.ido, que fie innovdffe alguma coifa. $ nno- as naes vi firmas. Os remorfos inquieto a confidencia. Y var palavras , introduzias de novo. Lobo. I N Q U I E T O , adj, pofto em movimento ; agiINNUMERABILIDADE , fi fi o fer innutado v. g. ,, ornar O efipirito , agitado, ravel. $ Infinito em nmero. INNUMERAVEL , adj. que fe no pde nu- anciofo. Buliofo. Turbulento v. g. efi piritos mais inquietos , que o mar. Noite*, merar. IN NUMERO , adj. fem nmero. Lufi. 2,. 66. paffda em cuidados , ou dores , fem forego. I N Q U I L I N O , fi m. o que mora em cafa, innumeros pies. INNUME.ROSO , adj. fem nmero, Infiulana. arrendada a refpeito do Senhorio. INQUINAR y. manchar,- fujar, pollifir. Verfos innumerojps , fem harmonia , oppofto a verfos numerofo3. I N Q U I R I O , fi fi o a d o de inquirir, 0 I N N U P T O , adj. no cafado , folteiro. Hift. contexto das perguntas do que inquire-, e repofias dos inquiridos. Efpecuao, indagao dos Loyos. y. g. inquirio da verdade ,, Arraes. I N B E D I E N C I A , fi fi defobediencia. I N Q U I R I D O R , fi m. official da Juftia , qtae I N O B E D I E N T E , adj. no obediente. Mauinquire telemunhas. finbo f. 97. 2. edic. I N Q U I R I R , v. at. perguntar algum bfcre INOBSERVADO , adj. no obfervado v. g. alguma coifa y. g. inquirir teflemunhas. Inlei INOBSERVNCIA , falta de obfer- quirir alguma coifa, fazer perguntas para a fab e r , procurar achar, faber, indagar,,- Vidra vancia. INOBSERVANTE ,* adj. que no obferva , Inquirio fobre cs danos pblicos Paiva Caf, 11. ,, inquirio de fiuas virtudes ,, . e; infornao guarda a regra , lei , intituto. . ' 1 N O F F I C I O S A M E N T E , adv. contra a lei da maro-fe dellas. oficiofiidade ; contra o officio , ou dever. INQUISIO , fi fi Tribunal qae conhece INOFFICIOSO , adj. que no guarda com dos crimes em matria de f , e de certos peeos outros os deveres , principalmente os da be- cados como fo.lomia, Scc. exercendo a jurifdicneficncia ,.. humanidade , urbanidade. Doao inojficiofia , a que fe faz em contraveno dos deveres , v. g. preferindo o eftranho ao confanguijieo , fem ,... razo. Vieira. Intil , in efficaz v. vis ; conhece por delao prpria , e voluntria , ou de aceufadores : confta na Capital de'Meza g - > remdios fi fi pobreza , falta do neceffario. pequena , que fe compe de 3 Inquifidores; e INOPIA C Lufi. 5. 6. padecendo de tudo extrema ino de Confelho Geral, &c, foi introduzido porEl, " pia na Profa V. da Princeza D. Joanna / . R e i D . Joo terceiro em .15:31. ) INQUISIDOR , fi . miniftro da Inquifo m 44 INOPINADAMENTE , adv contra a opi- ! o : lnquifidor G e r a , o Prefidente d Confenio ; quando fo no cuidava \ g. beber a lho Geral da Inquifio. fnorte ; fiaro prezos INRISTAR v. enriftrar. INOPINADO , adj. fobrevem quando feno INSACIABILIDADE , fi fi o fer. infaciavel. efpera v. g. jeito Lufi. 8. 69. INSACIADO , adj. no farto , no faciado. I N O R M E v. com E . ' ; ., I N S A C I V E L , adj. que fe no farta: f. I N O V A R v, innovar, a fiede de ouro he-M. Lufi, ,, defejo INQUIETAO , falta de quierao ; INSACIAVELMENTE , adv. fera fe fartar. do corpo que fe move. fi Defafocego do ani- Vidra ,, fie feguis to as riquezas. mo , por doena , ou paixo. Inquietao do INSALUBE , adj. no faudavfcl. povo , amotinao no eftado , republica, INSAUTTFERO, adj. que no traz faude, IN-

INS

INS

723

. NSANAMENTE , adv. doudarhente, louINSERIR , v. at. enxerir v. Introduzir v* camente. propriedades-, que a natureza inferiu na peINSANVEL , adj. incurvel. Irreme- ara de cevar Alma Infiruida : inferindo caftidivel v. g. infanavel illegitimidade. Leis jFo- dade nos coraes Excell. da Ave Maria f* fefinas. 45. v. -, INSANIA, fi fi loucura, demncia, fatuidaINCERTA v. Enxertar : os Perfas fe de. Arraes i. 5. e 2. 12. infiertro nos Tartaros Alma Inftr. INSANO , adj. louco , demente. Lufi.^ 4. 08. INSERTIA v. enxertia. Alma Inftr. I N S E R T O , adj. enxerido, mettido v. g. ^ j , o injano pai dos homens. A infiana confianda infierto hum documento no tomo terceiro: ana. infierto em hum infirumento M. Lufi. i. e. no I N S A T U R A V E L , adj. infacavel. -_r INSATURAVELMENTE , adv. infaciavel- feu contexto. mente. Vieira fiendo os- que o tomem fia- INS1BIDADE, fi antiq. infipiencia, igno^ rancia. t\ tnintos. INSIDIA , fi cilada livrai-me das infi* JNSCIENCIA , ignorncia, impericia. dias do inimiga Fios Santor. pag. CCXIII. Macedo. ' INSCRIPO , palavras gravadas nos Lufiada 9. 2.fi m. o que pe , ou arma INS1DIADO ps das eftatuas , nas cimpas , Scc. para dar ai guma noticia , ou fazer memria de alguma coifa. ciladas. Vafconcellos arte fi. 82, fi Infidiadcr ! I N S C R I P T O , part. pafi adopt. cio latim gra da minha honra e virginal pureza, o que tenta vado , exarado , aberto ao buril, ou outro inf- corromp-la. 1NSIDIAR , v. at. armar, pr ciladas. . fi trumento apropriado y. g. fetreiroArraes. na Geornetr. figura , ou fiolido injcriptos em ou- Tentar corromper v. g. infidiar a honra de, huma' dor.zdla ; a mulher alheia ; infidiar a vida tra figura , ou fiolido, i. e. dentro delles. INSCULPIDO , part. paff. de infculpir. Ar- da mi. Rtpert. das Orden. INSIDIOSQ , adj. que tenta fazer damnd raes 4. 10. inficulpido em'medalba -INSCULPIR , v. at. gravar, exarar. Vieira occultamente , e com engano , como o infidiador. tm nenhum .lugar fe pde infculpir com mais Guerra Braf. irfuliofio prevertedor de feus naturaes. Que fe dirige a infidiar y. g. conrazo efte titulo. INSCULPTURA , fi arte de gravr. felhos INS1GNE , adj. 'notvel , nobre , illuftre , Obra defta arte. INSECTO , fi m. animal cujo corpo eft di- famofo , abalifado ; diftinto entre outros ; avanvidido como em anis , tes so os vermes, tejado cm mal , ou bem v. g. ,, varo ; maldade ; malfieitor ; Cidade; artifmofcas , borboletas , formigas. ta INSENSATO , adj. nfimo, louco. Vieira.- I N S G N I A , fi fi final , que d a conchecec Infenfivel , pouco ufado. INSENSIBILIDADE , fi falta de fentimen- a infigne differena, que ha de huma coifa , ou peffoa a outra. Sinal diftintivo de pofto , ofto em fenfao. Apathia. INSENSVEL , adj. que fe no fente , em ficio.; de honra , dignidade ; de diftino , e noque-, os fentidos no advertem, v. g." movimen- breza v. g. de familias^ divifa. Medalha da to , crefcimento. Falto de fentimento , ou fen- irmandade v. g. a infignia de Santa Engracia. INSINUAO , fi fi artificio , com que o faes. Que no fente os males alheios. INSENSIVELMENTE , adv. imperceptivel, Orador deftra e infenfivelmente fe infinua nos nimos dos ouvintes. Admoeftao branda. 'inadvertidamente. INSEPARABILIDADE , fi o for infepa- Apontamento, avifo, confelho disfarado, e indirto , para fe fazer , ou ommittir algflma ravel. coifa. O regiftar algum ato em efcritura pfe no pde feI N S E P A R V E L , adj. que parar fifica , ou moralmente. Que anda fem- blica , ou nas adias dos tabellies v. g. infnuao da doao V. Ord. L. 4- Tit. 62. pre acompanhado de outrem. INSINUAR , v. at. Orator. inftruir no diINSEPARAVELMENTE , adv. fem fe poder feparar ; ou de modo, que fe no pde fe rectamente , mas com deftreza inferindo no difcurfo o que fe quer infinuar nos nimos infiparar v. g. ,, achcufie unido coroa. INSEPULTO , adj. no fepultado. Hift. Naut nuando , e infierindo a caftidade nos coraes Excell. da Ave Maria fi. 4?. v. Dar a en.f. i63 os offospelos campos C Yyyy ii ten-

tender ; indicar, apontar com deftreza, e indi-|dqu. fi A T que feno tentou o fundo-^y.?. redtamente. Infmuar , introduzir , ou dar ai-\ feiencia , e preftimo infibndados. ' , t guma noticia, ou dar a entender no declaradaINSONDAVEL , que fe no pde fondar; a que e O fundo.. iunao.. fi f. mente.. Barreto Prat. vai muita diferena cm; que fe nao no acna, acha, ou nao no IIDC: fabe: o infmuar nefta matria a magefiade de qualquer jor- Os infondaveis abifmos da Sabidoria Divina*-,. INSONTE , *dj. v. innocente : ,.-fiangte. ; te , on chegar claramente a nomeja. ,' Metter co mo no feio , fazer entrar no corao y. g. ., in- Dcflr. de Hefip. I N S U P O R T V E L , adj. infofrivel, intollefinuar o amor da virtude. fe , introduzir-fe v. g. na graa, amizade de algum. Vieira. ravel. INSPECAO", fi o adto de ohar para a t inftlfar-fe v/g. o humor pelos poros. t. Med. "- Infmuar ,-~ v. Forenfe , regiftar nas- adias gura objedto. Cuidado , vigia , e direco pblicas v. g. infinuar as doaes Ord. 4. T. de alguma coifa , ou fobre ella, que fe encarrega a -algum. ' < 62. I N S P E C T O R , fi m. o encarregado da infINSIPIDO , adj. fem fabor v. g. fruto-. fig. imprudente, parvo ,, infipido o temor. Pafi- pec de alguma coifa v. g. o infipeor das toral do Bifpo do Porto. Prazer ; gcfi- fabricas , e manufaras; fiobreeftante. to INSPERADAMENTE , adv. v. inefperada-1 mente. C. Egl. 1. INSIPIENCIA , fi fi imprudncia. INSPIRAO , fi fi o adto de infpirar. INSISTNCIA fof. fi o adto de nfiftir. B, A noticia infpirada. na Muf. paufa , que dura P. e Ded. Cron. 1. Div. 15. n. 924. INSISTIR , v. n. ateimar; continuar, profe- no tempo imperfeito a quarta parte de hum comguir , perfeverar. Vieira a mefima maravilha paffo. O receber o ar para o bofe , quando obrigava o pintor ainfifiir ,, Cam. Ecloga t). tre- refpi ramos ; t. Cirurg. me , teme o perigo, e no infifte. em alguINSPIRADO , part. paff. de infpirar. ma matria , dilatar-fe fallando nella: infifiio e I N S P I R A D O R , fi m. o que infpira. Fios per ficavo qua fioffe crucificado Fios Sant. fi. Santer. f. 24^. 5 , o clemendffimo *8?. INSPIRAR , v. ar. introduzir no animo al INSOCIABILIDADE , fi fi a qualidade de gum fentimento , noticia , Scc.. fobrenatural, on Ter infociavel. naturalmente y. g. ,, infipirou Deus < a fonas, TNSOCIAVEL , adj. inimigo de fociedade , quemjoffe pregar ,, infpircu lhe'bnvetnente as?finas opinies , o feu valor ; infpira amor., infpirayaeficonvivncia ,' converfao. INSOFRIDO , adj. ativamente , o que fofre,' piritos Divinos. Cames ; Favonio , infpirava nas impaciente fi C. Lufi. ondas infiojridas. flores novo alento. Receber o ar externo, para INSOFRIVEL , adj. intolleravel, infoporta- o bofe. Fazer entrar o ar. Eneida 8. 207. t ve l v - # dor ; Senhor ,, Lobo Corte. como ao folie inf piro o efpirito vehemente. ' I N S O F R I V E L M E N T E , adv. de modo infoINSPISSAR , v. at. Framac,. fazer efpeffo, fnvel , infuportavel v. g. doia-me injbjrvel- condenfar: o azevre he bum fumo"infpiffado. mente. INSTABILIDADE , fi fi o fer inftavel; inINSOLENCIA , fi fi modo de obrar novo , conftancia; nenhuma firmeza y. g. a inviabi~e defufado, defcoftumado j no fi defaforo , atre- lidade do mar , da fortuna. Comes. vimento; arrogncia, INSTADO , part. paff. de inflar v. ApertaINSOLENTE , adj. defufado', defacoftumado , tadq com inftancia. M. Lufi. os daquelle banque raras vezes fuccede. Leo. Orig. fi. 146. ,,, do inflados da Rainha. os homens polidos no devem ufiar de palavras in-i INSTNCIA , razo que fe repete, folentes. Arrogante , rwK.rk foberbo , defaforada dizA^^r.A-, ^ - com que' fe infifte em pedir alguma coifa ; a" fe'das coifas, e peffoas. minha infncia, i. e. por meus peditorios. EfINSLITO , adj. no coftumado , defufado ficacia , vehemencia , com que fe falia.' Objecv. g. ,, modo infiolito ,, fucceffos militares. o , que fe faz repofta dada ao argumento I N S O L U B I L I D A D E , fi fi o for infoluvel. pofto. Primeira inftancia, o juizo onde fe co1NSOLUVEL , adj. que fo no defata. mea a demanda } e fe d a primeira fentena; fi Difficuldade, que.fe no pde refolver. fiegunda inftancia, o juizo fuperior para onde fe INSOMNOLENCIA , viglia, falta de appella , ou agrava da fentena: terceira inftanfono. cia , outro juizo fuperior ao da fegunda inftanJiNSUNUADO ,. adj.. que. ainda fe. no' fon- cia , $>ara o qual fe appella , ou agrava.

7H

INS

INS .

INS-

im

I N S T A N T A N E A M E N T E , adv. em hum -mo- u t i , cifonocivo.i foa tor ferva o , e para obrarem , ou ..deixarem c obrar', que lhes he t i l , men to INSTANTNEO , adj., momentneo ,, que.fe QU, nocivo ; para, fo propagarem , &c. alguns filofofos tem querido dcmi.pftrar ,'qu nq~hrheui faz, ou paffa e m hum inftante. ,-,i ,..1 . INSTANTE , fi ra. momento-de tempo v. ha^ injlino moral ; nias. o horaerfonafoe' cofo di pofio para aprender tudo , e ignorante d-tu. / e z / num inftante, t: ., I N S T A N T E , part. af. de inflar; eftar-emi- do , e tuoo, ( dever. educao. ' .IrvfpYoI FT. nente , para fobrevir logo. M. Conq. 12. 74,", Dom. t. -2. 1. i. c;\.\7. fiovinfimcia do Ceo. a inftante, morte; o inftante perigo Maufinbo fi. INSTITUIO ,' fi fi eftabelecmrto v. g/,j \, v. (foVehemente , affinca.oo v. g. rogos inftituio. dos jeudos.; nomeao v. g. injlitui do herdeiro. Tnftitues , fi pi. livro didainfantes. .,-,:-:.; . I N S T A N T E M E N T E , adv. com inftancia. Ba- dtio , regras , preceitos. Fundao v. g. ,, injiituio. de Academias;' Cpdlas", Colkgias. .. lido das Ovelhas. Eneida 12. 58. I N S T I T U I D O R , fi ra-, o que inftituey. PY,, INSTANTISSIMAMENTE , adv. com muiCapella , ta inftancia x v, g, ,, pedir injtantijjimameme. P. o, injlituidor de huma feita -, de buiiia -c. '% P. 2. cap. 4-fi 11. v. Fios'Sant. pag. CL v. I N S T I T U I R , v. at. eftabelecer, fundar v. I N S T A R , v. n. eftar prximo a uceder , a fobrevir y. g. inflava capitulo geral. ScufiaH. g. inftituir morgado /capella /-c. Inftituir Doifi. v. at. Pedir com inftancia v. g. o jogos , ollegios. , fbricas, oficinas. Lobo .portador me infta Chagas; inflar pela difi- inftituir em fua cafa pblica mancebia de.todps os penfiao ,, M. Lufi. 5. 207. inflar pela conclu- V/VO a virtude para que os primeiros jcro irnfiso do negocio , , fazer .inftancia. v. tu Pr titujdos ,, Vieira , X1 Nomear, "declarar v.g.,,, inftituir ao pai eu filho por jeu/herdeiro L. 4. T. inftancia arguraentan;do., JK s INSTVEL , adj. mudavel ; que no perma- '2. 1,. da Orden. % intruir, educar -y. g. fi, nece no mefmo eftado, no firme. Vieira ,, na injlituir na Lei de Deus Cames. Arraes 1. }. coifa mais inquieta, mudavel, e nfilavel : , o a ptria nos infiituio com leis jufias, 1NSTITUTA , fi fi livro elementar do diinjtavel Reino afortuna infivel. reito Romano, mandado compor para a efcola de .. INSTAURAO , f. fi renovao,, reforma, '; innovao , reeftabelecimento , reedificao yi g. Direito por Juftiniano Imperador. I N S T I T U T O , ] fi m. regimen particular de ,, de villas , Cidades; de univerfidade , que fierefiorma. -, ,; - ' / , 1 alguma corporao fundado na-regra;, ou regimento doinftituidor ;. modo'de vida que fe feINSTAURADO , part. paff de inftaurar. guia, v. g. mudar infiitto d viver Arraes INSTAURADOR , fi ra, o que, inftaurou. INSTAURAR , v. t. renovar, reedificar, 6. 10. Intento , defignio , fujeito , affumto. M. Luf. reformar, reparar, refazer. , INSTIGAO , fi f.Tecreta perfonso , con- ^ T N S T R U C O , ,fi fi enfino , educao , doinfitrues da poltica militar. felho dado ocultamente a algum para qucffaa cumento.- Lobo Apontamento ,. regimento que T a alalguma coifa: foggefto.. ., , , , 0-, . gum para fe reger por elle v.',g. inftruces INSTIGADO , part. paff. de inftigar. ",' dadas aos Minijlros que fie env ,'as GovernaI N S T I G A D O R , fi m. o que inftiga. INSTIGAR^, v. at. iBcitar j animar, induzir, dores , procuradores , agentes, e peffoas que ns .aconfelhar. Vieira inftigavd-o a pefijir. O vo fazer algumfiervio. Palm. p. 2, c. IO ,, der terminaro quebrar a inftruco, que lhe fora demnio inftiga , L e. fuggere , e tenta. INSTILLAO , fi fi o cair , e introduzir-fe ctada,. M: Luf. Inftruco do proceffo, y, documentos. gota a gota. I N S T R U C T I V O , adj. que ferve 'de. inftfoir_, INSTILLADO , part. paff. de nftillar. INSJILLAR , v. at. introduzir hiim liquido que contm bom enfino v. g. difcurfo , ligota a gota y. g, nftillar nos ouvidos o fiutno vi I N S T R C T O , parr. paff. irreg. de inftruV; aefla herva. Introduzir no animo' alguma doutrina aos poucos; C. ecloga 7. ,, em vos infiilla inftruido , enfinado. B.. nfiruos na deutrina de a jante de Pegafio ,. o que meu canto pelo mundo Arrio Cames 5. 8- nefte officio petuo nfiru. eftende. os : H. Pinto to infiruos na Divina FiINSTINCTO , fi m. conhecimento innato , lofia. . Provido ,v. g. ,, infiruo de artes que os brutos tem para cnhecerem o que he gol. Luf. nunca "com Marte infiruo e furiofo. Lufiada. INS-

tr<A*.

I N S U F I C I E N T E , adj. nao bafiante; no I N S T R U C T O R y. inftruidor. fufficiente. ~Que no tem os requifitos , partes^ I N S T R U C T U R A , fi ordem, traa, ou talentos hccefians , para algum emprego, digniedificao , de alguma obra " d e arquiredtura. Barros 2. fi. 91. louvr-lhe podos a infiruu- dade : de foras para expugnar, Sca I N S U F F O I E N T E M E N T E , adv. no baftan* rd ,,'do palcio. Conftruco mechanica. Setemente. verim Difc. var. " . INSUFFLAO , o adio de infufflar no ' I N S T R U D O , part. paff. deinftruir ; hoje dizemos infiruido nas letras divinas, e humanas, Baptifmo. INSUFFLAR , v. at. foprar v. g. foprar fo<'C., e no inftrudto. INSTRUIDOR , fi m. o que inftrue , en- bre a face do que fe bapti-za , quando fe lhe diz , que receba o Efpirito Santo. ; fina. I N S U L A N O , adj. ilhep , isleno: ufa-fe fubfINSTRUIR , v. at. enfinar , dar enfino v. g. inftruir algum nos preceitos' da Rhetorica, tant. os infiulanos. Vafconc. Arte f. 169. INSULAR , adj. que diz repeito- a Ilhas. da Filofofia ; em alguma lingua; ria 'arte de reiINSULSO , adj. fem fal , infipido , fem fa-< nar ; no que deve obrar. algum, fazerlhe bor ; fem graa , galanraria , nem diferio v. advertncia. INSTRUMENTAL , fi m. o inftrumental, g. cemer fi hiftoria.-* INSULTANTE , p. at. de infoltar , que inos inftrumentos da mufica de hum coro. ' INSTRUMENTAL , adj. caufa a que aju- tura- v. g. palavras^ INSULTAR , v. t-. aceommefter violentamenda a obrar, e ferve de inftrumento , caufa principal^ Parte injlrumental da mufica, a que he t e ' , ' atacar de repente com 'palavras , ou obras. INSULTO , fi m. injuria verbal , ou por para Tc tocar. ;$ Provas inftrmentaes , feitas, obra feita de repente , e fem provocao de orOU dadas por inftrumento. fo' ') I N S T R U M E N T O , f. mfoqualquer mquina, dinrio. INSULTUOSO , adj. difpofto a fazer ihfiude que o artifice ufa em fus obras v. g. os inftrumentos do agricultor, do Ourives, do Sapa- tos , ou que' infulta. Freire ,, receber leis deftes -' teiro ; os inftrumentos de que os muficos tiro fons infultuofios. para acompanharem as vozes';- ou tocando os de per I N S U P E R V E L , adj. invencvel v. g.na-. Ji. Tudo o que'ferve defazer, executar, con- o ;. poderes Vieira. Allana , que o feguir alguma coifa , f. os delatores fiaro inftru- fez infuperavel. f. Dificuldades- mentos da crueldade dos tiranos. %. Adta , auto , INSURDECENCIA , o fazer-fe furdo, efcritura authentic , que ferve de provar algu- ou frdeza. Traslad. da Rainha Santa f. 96. ma coifa em juizo ; cartas, efcritos de obrigaINSUSTENTVEL , adj, que fe no. pde o , d quitao , Scc. com que fe inftrue o futentar y. g. provas , razoes Prov: da proceffo para comprovar o ailegado. Ded. Cronolog. fi. 285. INSU , fi fi ilheta formada por algum rio. I INTACTO N T A C T O '. , adi. adj. n tocado; illibado ; illeINSUAVE ,'adj. no fuave, de fenfao in- fo v. g. a terra , as ftrs deixaro o cadver grata. H. Pinto j . 2)ii6. col. 1. os doentes de fe- intao; o raio. deixou intaas as partesfiMasdo . bres, e fiafiio tem por infiuaves as coifias , que co- corpo , e fiez fie efeito rios lquidos. Ficou fua mem. reputao intaa.'\ Depofito <b-c; I N S U A V I D A D E , fi qualidade de fer inI N T E G E R R I M O , foperlat:.(do Lat. intefuave , de caufar fenfaes defagradaveis v. g.,, ger ) mui inteiro no fent. moral. Refiorm. Cbriinfiuavidade do gofto , cheiro ; da mufica , <&c. jla fi. 2. INSUBSISTENCIA , fi .aqualidade de fer I N T E G R A , fi fi a integra , todo o contexto infubfiftente. Prov. da Ded. Cronol. pelas prprias palavras originaes do autografo, TNSUBSISTENTE , adj. que no pde fob- de alguma l e i , decreto , &c. fiftir v. g. infiituioes, -fbricas ; raI N T E G R A O ' , fi o adio de integrar. Bezoes zout, traduz. INSUETO , adj. y. infolito. (Landim) defaI N T E G R A D O , part. pref. de integrar, t. do coftumado. Calculo ,, v. g. equaes integradas INSUFFICIENCIA , fi fi falta de poder, I N T E G R A L , adj. v. integrante. Calculo inforas, faber, valor, talentos para algum em- tegral, aquelle, pelo qual fo acha huma quanprego , dignidade. M. Lufi O no fer baftan- | tidade fihita , da qual Te conhece a parte infinite , quantidade no fufficiente. jtamente pequena. Bezout, traduz. 1 IN-

72 6 /

INS

INS

INT

INT

I N T E G R A N T E , adj. parte , que entra, movaro ;r ficvgar por inteiro , fem ficar a compofio do todo , e o completa_.por in-reflo. Numero inteiro ,^ o que no he fraco*, teiro. fi As partes integrantes do Prncipe pcr-\% Que no ""recebeu damno, d mi.nuio v.g-,, jeito. ficou o templo inteiro a pezar do terremoto; fcleI N T E G R A R , v. at. do calculo, achar a \n-\jar com jorcas inteiras ,, i. i : i / t m haver ptrditegrl de huma quantidade difterencial. B.ezout do gente ,'armas , o bagages , ou fem e hzver canfado noutra peleja , ou vc\?.id\z. Lucena traduz.. :INTEGRIDADE , fi a inteireza fifica do fi. 2)2ji. col. 1. ,, por levarem fiobre os noffcs as corpo , ou. todo , a que no falta parte alguma. foras , e numero de velas, e gente, quanto mfi Varella. fi Inteireza do juiz rco. Lufi. 9. 28. p'edeffe fer inteiras. ; Inteiro na jama, de repu, fem abati? Da confidencia pura, fenm.culpa. Almafnflrui- tao illeza. H. Pinto. Brio da. Complemento de coifa a que no, falta mento. Galhegos. Intrpido v. g. rejio parte , ou requifito v. g, para integridade .do Sa- Coximde alguns.parazes; he o que voficramento. ta por detrs do aro trazeiro , cem feu acolxoado de gol ilha. No ufado , que.no fervio. I N T E I R A D O , part. paff. de inteirar-fe. I N T E I R A M E N T E , adv. por inteiro , .de to- Ferreira Egloga* 7. fi. J 8 $ . comprei o tarro, e Inteiro o tive fempre , e no tocado.. do v. g. pago ; infiruido ; desbaratado INTELLECO , fi fi o adto de entender. Vidra. ..Perfeitamente v. g. reparar., adverrr : c tir Vieira. Sem. .faltar a coifa alguma. Vieira 9. 224. Com - inteireza, moral. y. g. magiftrado quer INTELLECTIVEL , adj. 'v.. imelledtivo. . IN T E L L E C T I V , adj:. dotado de intelligenfierviu inteiramente.. ... o . 1 1 N T E G R A V E L , adj. do calculo , que fe p- ci. IntelledtuaL t , INTELLECTUAL , adj, do entendimento, de integrar. INTEIRAR , v. at. fazer inteiro , ajustando concernente a elle v. g. ,, oppcraes intelle\} o que falta para a integridade v. g, inteirar hu- uaes. INTELLECTALMEN.TE , .adv. com a fama fomma ; foldando , unindo , emendando , quebras fificas , ou moraes. Arraes 2,. -, 19. jallaculdade , intelledtual; mentalmente y. g. olhan;\ (fo peccador reformado. Dar perfeita noticiai do-para aquela parte. Intei+ar-je , tirar perfeita informao . inftruirfe I N T E L L I G E N C I , f. effencia -efpirituai bem de-alguma coifa. Inteirar algum, pa- y. g. , , os Anjos, so puras inteOigcncias. Faculdade"'de entender. Conhecimento , j u z o , gando-lhe o refto. INTEIREZA , fi fi v. integridade. no fi discernimento v. g. fiujeito dotado de muita ; percepo. Correfppndencia fecreta de Do que cumpre perfeitamente com os feus-deveres.^. do Arceb. , 1...6. Severidade. , rigor huma peffoa com outra para algum intento v. na juftia. Dueenaf. 528.. da inteireza , com &s g. ,, o inimigo tinha, fus intelligencias com alguns dos noffos; .,.ter.injdligencia comomeucolgrandes, Probidade. Eujr. 1. 1. IN.TEIRIADO ,..part. paff. -fie inteiriar-fe. litigant , ou .adverfaro. para me enganarBarI N T E l R l A R , v. at. fazer inteirio , cerno res , Refende , Goes Eujr. 5. 9... I N T L L I G E N T E , adj. dotado de intelligenfeno tivera jundturas , ou articulaes , as quaes feno dobro y. 'g. ,, o frio demafiado inteiria cia., faculdade de perceber, e conhecer as coiQs corpos. -fo com frio. fas , fus relaes , convenincias, & c PeriINTEIRIO ,, adj. que no he feito.de di- t o , feiente. , verfas peas. Sofia H. Dom- - Que fendo foi- I N T E L L I G V E L , ad|. que fe estende; claro dellas no Te dobra pelas-jundturas , ou a r - j r o , perceptvel v. g..,,,-noes, , termos , exprefisoes ticulaes. fo1 -intelliiveis. . , , , ** INTELLIGIVELMENTE , adv. de modo m, INTEIRO , dj. a que no falta parte alguma fifica integrante y. g. o corpo inteiro dos telligivel v. g. definir as coifas I N T E M P E R A D O , adj..Med. que tem difannos, que podem tanto ,, i. e .prefervador da corrupo. S Mir. Carta 5. eft. : No racha- pofio para dqena , ou principio delia y- > jntemperdo dofigado.. fi O que fe no fabe ^ v: $' >> vafo- Numero , fiomma bittra.. Dia, ou anno inteiro , fem falta de hum mo-j moderar , no comer,,.. beber , ,&. , Conjf trao mento por paffar. Perfeito , ; completo v. g. ,-,] f. foOO. . .; Y i .inteira noticia- Que -obra com inteireza ,.in-' NTEMPERAMEN.tO , fi m. t e m p c r a m e n fegridade v. g. juiz<^-% Ininocente v. g. ani-; to viciofot. Med- intpcrie. IN-

727

728 J"

INT

INT

'*' 1NTEMPERANA , T., f. demafia v. g. no Viriato ic. 128. Intercadencia no difcurfo, praconier, beber." Vieira intemperns da gula. tica que fe entremeie , e corta o fio. AgioL Lm flf.y -. - <.-=.-V . ' . Interrtpenment. I N T E R C A D E N T E , adj. Med. pulfio % ' T N T E M P E R A R , v . a t . deftemperar, deforque tem inrercadencias. -Dias irrter cadentes , os 1 denar. Edit. da Meza Cenforia , 10 de $unho que fe do entre os-dias cr ticos, e indicativos. de 1768. ; ' v r i ;- yr fi No feguido , no continuado v. g. ,, Ji INTEMPERIE , fi fi mo"concerto , ou defro intercadentes os aproveitamentos. Carta jpajtoteraperana dos humores; t.' Med. Deftempe- ral do Porto. ana da atmosfera. : NTERCALAO , fi fi o ato- de introduINTEMPESTIVAMENTE ,; adv. fora de zir hm dia em hum roez , como acontece-nos "tempo. ' annos biffextos aos 24 de Fevereiro, o qual vm - I N T E M P E S T I V O " , 'adj., fora. d tempo v. a" ter 29 dias, neffes annos. i -> . ..g. fruto , lagrimas-;,-.confelho-fome."I N T E R C A L A R , adj. dia , q u e d e 4 em te. Anticpad, ou pofterior j fora do tem- 4 annos fo infere para formar o anno biffexto. po , efio , occafto opportuna: a noite , por Verfo intercalar , he hum que ferve como de norte anticipada, Cam. ecloga 1. eftribilho , e que muitas vezes fe repete em qual"INTENO, fi fi t e n o , fim , defenho , quer poema v.g. ., verfos a Daphnis, doces ver; ! defigrii , intento. fos demos Ferreira Egloga 7. GaThgofi. 19 ,',* I N T E N C I O N A D O , adj. com teno; boa , alegre fibe o verfo. intercalar > Efpaos intercaou m v. g. juiz bem, a _ mal intencionado ,lares ,. o tempo entremeio entre as fefilas dos my"que intenta-, e defeja obrar bem , ou mal. INTENCIONAVEL , adj. efelaft. que eXif-[/&$'(>$' da noffa Religio Vieira ; v . - emboifte no entendimento. IN TENDNCIA , fi officio- de Intendente. I N T E N D E N T E v. Entendente. -LIT . I N T E N D E R , v. t. fazer mais intenfo.' ' fe fazer-fe mais intenfo v. . , , ' o calor, jrio-, e febra fi. Intende-fe o amor, intender o amor. Vieira : intendem fie os lzimentos , ou refiplandores das pedras ,, Barreto. I N T E N S A M E N T E , adv. de modo intenfo. TNTENSO , fi fi v. intenso. t. Fifico gro, esforado v. g. ,. intenso do frio, do calor. INTENSISSTMO , fupferlat. de intenfo. INTENSO , dj. forte1, esforado v. g. calor intenfo doeftio; o frio - ^ ~ do corao do inverno; dores fi Intenfs dezejo s ; amor I N T E N T A R , v. at. cuidar , meditar , prjedtar , pertender v. g. ,,. intenta coifas grandes; feu pai intenta desherdalo para intentar desfazer o cafamento. M. Lufi. t. 7. fi. 305. I N T E N T O , m. #aqillo em que fe cuida , medita , o que Te traz"no penfamento a fim de fe executar , projedto. _Pr o intento em alguma coija , i. e. a mira. Lobo Primv. 3. p. fi. mai. I N T E R C A L A R , . v. at. jnferir alguns dias , ou efpao de tempo em outro efpao , ou perodo v. g. para ajuftar os annos lunares cortt ! ;f os folares , Scc. Avellar ChronographvJI N T E R C E D E R , v. at. pedir , rogar a algum pr oiitrem. -'". I N T E R C E P O , fi fi Me& o enchimento dos vafos extraordinrios , que>i impede a paffagem aos efpirits , e afogando o calor natural caufa huma mortal obftruco.. I N T E R C E P T A R , v. at. interceptar cartas, tomar as que fe remetio a- algum. I N T E R C E P T O , adj. tomado em rrjio v. g. ,, angular intercepto entre os lados ,, Methodo Luf. INTERCESSO , fi rogos, com que fe pede o perdo do caftigo , que" outrem mereceu, Rogo , com que fe pede algum favor, merc ,; graa. . '.> ----INTERGESSOR , fi m. ra f. peffoa que intercede fede meu intrceffdpara com Deus, ou diante de Deus. I N T E R C O L U M N A R , adj. do intercolumriio; 132. pfto - nelle. I N T E N T O , adj. applicado- , attento. Goes I N T E R C O L U M N I O (v. entrecolumni) fi mCron. M. f. 56. 4. homens, pacficos mais in- o vo , ou efpao de huma columna a outra; ternos a feu proveito , qe, &c, Arraes' 3. 15 ,, t.d'Archit. ... 'Os judeus-internos nosfinaes* .-.>.. I N T E R C O S T A L , adj. Anat. que fica, ou I N T E R C ADEN Cl A., fi fi mterrupo , ab- eft, entre as coftelas. "timento do-pulfo , que era forte ,"e depois daj I N T E R D I C T O , ou I N T E R D I T O , fi V intercadencia o tornai a fo#. '.'Dcsaiecimento. cenfura Eccfefiatta, qve prohibe q ufo dos"Saera-

INT

INT

mentos -, os Oricios Divinos; a fepultur Ec-f vido em outro , ou defempdido aquelle fcof clefiaftica ^ o tmerdio he geral para todos os lu- quem ferve. gares ; ou local, para hum f lugar; oupeffoal, INTERIOR , adj. compar. de interno, mais Tendo contra huma , ou mais peffoas; ha inter- interno ; ufa-fe fubft. no interior da cafia , opdios mixtos , ou deambidatorios, que so jun- pondo-o ao exterior /, o interior das matas, da tertamente Iocaes , e peflbaes. No foro civil, o r, oppofto aborda. O bomem interior, a almandado, ou decreto do Magiftrado v.g.,, in- ma , as fus potncias fem communicao cora jerdto prohibitorq , demolitorio'*,reftitutorio, reps fentidos exteriores , ou antes a alma y. g. ,t cuperatorio. Ord.r t. 68. 25 , e L. 3. T. 78. reformar o homem interior; ou a vida interior, ?. ' ' >- i. e. os defejos , e obras , que pendem da al1NTERDICTO , ou INTERDITO, adj. pef- ma. V. do. Arceb. 1. 5. Fogo interior, occulfoa, ou lugar, a que fe pz interdidto. Cron. de to nos poros , ou tecido do corpo. OsinteriCijier L. ?. c. 4 deixando interditas as igrejasres dos animaes, debulho , deventre. Elegiada defie Reino. . J f. 178. eft. 2. INTERESSADO , ,part. pff. de intereffafs INTERIORMENTE, adv. y. g. remdio Jntereffado em alguma negociao , o que tem parte quefietoma- , i. e. pela boca , ou por baixo. nella , de cabedaes , ou induftria , e ha de entrar Interiormente, entre fi, na alma v. g. efias perdas/, e ganhos. va-me afligindo-* , fem dar molras diffo. JNTERESSAL , adj, intereffeiro', que no I N T E R L I N E A L , adj. verso , que vai faz nada gratuita, ou liberalmente. Trancofo 2. eferita no vo das regras do texto. Vieira ; glofp.c. s'i f- tyu fia, <b-c. INTERESSAR , v. n. tirar intereffe, lucrar INTERLOCUO , fi prtica alternada , y. g. todos interefiso em obrar bem; nifto inentre muitos , dialogo. Prtica , que interrom.-; tereffaes honra, e credito. at. Dar algum par-pe o fio de outra. te em qualquer negocio v. g. intereffcu-o no' INTERLOCUTOR, m. ra , peffoa que contrato dofabo ; intereffe Deusfiempreem fieus >ratica a: revezes com outras ; ator. O que defejps, rtunca ter a teno errada. alia pelos companheiros em nome de todos, INTERESSE , fira. proveito, utilidade, lu- v.' Corife. ' cro v. g. difjo nao tiro , nem recebo intereffe~ INTERLOCUTORIO ', zd). fentena, que algum cada hum trata dos feus interefjes; ferjio decide a demanda principal, mas alguma vir fiem intereffe, i. e. no pelo lucro , ou por quefto , ou ponto incidente. Lucena ; v. definipaga , ou recompenfa. A fomma, em que fe tiva. % monta o lucro , que ceifa v. g. no fe pagan- INTERLUNIO , m. o tempo, em que ft do a feu tempo a divida; os firutos detidos ; do no v na Lua claridade alguma, que he quandinheiro detido pelo vendedor,, que vendeu a coifado eft junta com o Sol-, e debaixo delle a nof dois % devem-fe preftar os imereffes. fo refpeito, ' INTERMEADO , adj. acompanhado de perINTERESSEIRO , adj. que ttende f aos meio , ou em cujo meio fe entremette outra intereffes v. g. homem ; amor 1NTER1EMINEO , m. Anat. o efpao coifa y, g. ,, doces lagrimas intermeiadas d carinhos. entre as coxas onde ellas fe unem. \ INTERMDIO , dj. de permeio y. g. INTERIADO v. inteiriado. INTETUEIG, fo fi parte daorao , com capella intermedia, ao coro , e Igreja , Os nque declaramos s affedtos do nimo, so pala- meros intermdios da proporo, s que efto envras , que ^eqivalem a praoes inteiras; v. a tre os extremos. Cajtllo, ou Ciddella intermedia , a que no " he Real, nem Dodrantal; Grammatica, NTERIM , fi m. (do La$. intrirrf) y. g. nem dimiato , nem quadrntal; mas- entre huma coifa e outra. % Cores intermedias, so as decinenhum Capito reformado jerve nterim de companhia , i. e. efpao em que a companhia eft naes das cores principaes. fem capito. Orden. Milit. v. Albuquerque Com. INTERMINVEL , adj. fem termo, nem P* 1. c, 44. e Eneida. 11. 31. em efte nterim limite v. g. 'interminveis fieculcs. i. e. no em tanto INTERMISSO , fi defeontinuao v* INTERINO , adj. Capito , juiz, quej^. orar fiem, i. e. continuamente. Viferve na*vagante , c impedimento de outrem , tteira. < H > S ha de deixar p pofto np feu, fendo pro- INTERMITTENCIA , fi fi parada, defeonZzzz

7*9

tjnuao; intfjralio y. g. *da fiebre, dor, dois; interpr-fe ei Rei de fgo partton* cordar ei Rei de Portugal com' o Inf ante feu filh&; &c. t. Med. INTERMITTENIE , adj. que tem paradas, Ufar entre v. g. -,,, interpor afiuaautoridade e no continua fempre y. g. ,, febre--.dor entre varias peffoas para as acordar, <-c. Dar '-, rejpirao : fig- Vieira a orao inter-v. g. interpor ofieujuizo entre defiavinds , em , ou litgio. Entreraetter y. g. intermittente he como a rejpirao imermittent i. difputa e. por o nome de alguma peffoa autorizada ,- em aldefoontinuada. gum negocio ,-para o concluir , por empenho, j&c. , INTERMirriR ,. v. n. ceifar, defcontinuar Interpor petio , para metter tempo. . v. Inpor;algum tempo v, g. dr, que intermitte trepr. * Madeira. NTERPOSIO , fi fi poftura de permeio, . INTERNADO , part. paff. de internar-fe. ou entre duas coifas v. g.do rio entre duas Prov. da Ded. Cronol. j . 166. INTERNAR-SE , v. at. reflexo , mettet-fe ribanceiras; da Lua entre o Sol", e aterra. -0 no ferto , n interno , ou interior. j . Inter- fobre vir de permeio , de forte que interrompa nar-fie no eftudo.de alguma ficiencia\, eftudar pro- v. f. a interpofilo da noite , que, interrompe o dia, o qual fem ella fieria continuo ,, Vieira. fundamente. fe no amor, &c. INTERNO , adj. de dentro , intrinfeco , in- Defatar o no da fbula Dramtica fem interpofiterior y. g. pavor-.Uliffea; doena internao de Divindade, i. e. fem que entrevenha com Teu poder alguma divindade. do corpo. v. mar. . INTERNUNCIO , m. Agente da Cria INTERPOSTO , part. paff. de interpor, % NeRomana nas Cortes, onde eia ho traz Nncio. gociar , ou fazer alguma coifa por interpoft pef Peffoa que traz avifo , noticia. P. P. 2. fi. foa, i. e. "por outrem de noffo mandado , ou ordem. Vieira. 00. v. INTERPELLADO , adj. defcontinuado, in- I.NTERPRENDER , v. at. accommetter v. g, terrompido.- Palmer. 4. p. 12. Credor , a a praa d'improvifo , .de fobrelalro , fpbrefahr, quem fe pedio a divida , ou para quem fc ven- furprendet , e ganh-la com pouca refiftencia. ceu" o dia do pagamento. Vieira Carta 81. t. 1. Emprender v.g.,, INTERPOLAO , intermifsao , def- virtude que iriterprendeu to fianta obra.. continuao , interrupo, parada v.g. ,, interINTERPREZA , ataque improvifo , com pelao dos negcios, das guerras , correfipondenque fo toma com pouca refiftencia- alguma pratia. Caftan. 3. j . 6$. houveno concerto, M. a , furpreza v. g. tomar porinterpreza;fuJJ^Q ,, as guerras fe continuaro ainda que com cedeu a interpreza de Amiens , Duarte Ribeiro. fus interpelaes fiuccefiftvamente, ejem interpo-, Port. Refit. e Vieira Cartas. it. Empreza. Valao Cunha Bifpos de Lisboa. rella- v. Sobrefalto. INTERPOLADAMENTE , adv. com inter- INTERPRETAO, f. traduo. Expolao v. g. interpoladamente trabalhava, plicao , expofio , de texto , lei obfcura , de mm dia fim, e outro no. vontade no bem declarada. INTERPOLADO , adj. no feguido , no INTERPRETAR , v. at. traduzir, verter o continuado v. g. ,,, trabalhocom divertimen- que falo duas peffoas em lnguas diverfas para tos ; em dias interpolados, i. e. ceifando , e def- e darem a intender , o que.faz* quem falia amcanfando em huns, e trabalhando em outros; bas. Expor jfdeclarar jja mente, o fentido v. telhados, no contnuos; laos interpolados,6 interpretar leis , textos, ditos, palavras. entre os quaes fe deixa vo fem laos. Arte da eclarar , ajuizar do intento, fim , figriificado Caa. de alguma aco ,v, g. interpretar mal as acINTERPOLAR, v. at. defcontinuar alguma es indiferentes. aco, fazendo outra, para depois continuar a , INTERPRETATIVMENTE , adv. por inprimeira y. g. interpolar as guerras , com jo- terpretao , declarando o fentido das palavras. go , de canas, e fortkas; interpolar o trabalho INTERPRETATIVO , adj. que ferve de intom odo honefto.- Interpolar dias de. odo entreterpretar outra coifa v. g. dificurfio , raciocios de negcios. Interpolar os banquetes com munio- de que fe tira a interprerao de outra fica, e narrao de poemas; y. intermiado. In-coifa v. g. he occafio interpr etAtiva da fiu*. terpolar as lagrimas , fufpend-las. Paiva Serm. mina. Prompt. Moral. f. 314. v. do t. 1. INTERPRETE , c. peffoa que ferve de INTERPOR., v. at. pr entre, cm nAeipfoMe lingua a outros %ue fe no entendem. Tradutor.

INT .

INT

INT

73 T

tot. <Expoitor de textos , leis, Scc. ExpliINTERSECXO , Geffl. o ponto , em eador , u foltador v. g.-*--de fonhos , agoiros, que as linhas fecrto v. g. o angulo-,fief02 &c. t na intejcco de duas linhas. ' INTERPREZA v. interpreta. INTERSTCIO , m. demora , que- deve INTERREGNO ., fim. o efpao de tempo haver entre o conferir-fe aos ordinandos cadaem que no ha Rei tio reino, at a eleio de ordem , para no ferem ordenados de falto. t. Med. o efpao de doze horas, e o termo d* outro. INTERROGAO , f. pergunta, que fe febre. faz; os Oradores fazem eftas perguntas aos ou- ^ INTERVALLADO , part. paiT. de intervala vintes , e chama-fe a ifto figura , e interrogao.lar-fe. fPomo de , na Ortografi he hum ponto em INTERVALLAR-SE , v. at. reflexo , ficar baixo, e fobre elle em pouca diftancia hum til vo em meio; ficar claro , ou efpao vaio , de perpendicular , para indicar o accento Oratrio, lugar , e ordinariamente de tempo entre dois tercom que fe deve pronunciar a palavra , ou pala- mos. Lemos Cerco depois quefieintervallaffem vras , cm que fe contm alguma pergunta; de- alguns mezes. vera. affinar-fe no principio da fraze interrogatiINTERVALtfO , f. m. o efpao de lugar, va ifimas pe-no no fim. ou tempo, que medeia entre dois termos , ba( INTERROGADO , part. paff. de interrogar lifas, pocas , &c. v. g. o intervallo de huma Jer interrogado com dijcripo Apol. Dial.columna outra; de hum domingo a outro. % D. p, 221. Fr. M. Carta de Guia para defcanar a vc. INTERROGAR , v. ar. perguntar v. g. Ihice, e.dar hum Cbrijto intervallo entre os neinterrogar algum. gcios ,' e a morte i. e. interpolao dos negINTERROGATIVO, adj. em que ha inter- cios. Intervallo , na Medicina , intermittencia. rogo y. g. firaz* O efpao branco entre as regras de^ mufica y. INTERROGATRIO, fi m. pergunta, que g- a figura eft afinada na linha , e no rio o juiz , o magiftrado , ou official competente intervallo. A abertura- do compaffo. na Ari"faz judicialmente s peffoas , que depe ante thmet. he a razo de hum" nmero para outro numa ferie proporcional v. s. t. 4. 6; u 6fo elles. - INTERROMPEDQR , fi m. ora f. peffoa 12. 18 , &c Lcido intervallo-, o tempo em que interrompe y. g. interrompedor :do difcur-que es frenticos , e delirantes torno a feu juizo de sos. na Muf., he a diftancia de hunt fo, ;/da-fiefta -; do prazer ; da paz. Vafconc. Arte. < INTERROMPER , v. at. fazer defcontinuar, fom grave a"hum agudo. e ceifar v. g. ,, interromper o difcurfo a quem INTERVENO , fi aco de intervir; o fobrevir. no Foro, aco com que algum, falia; a quem efi. lendo ; a obra, o trabalho , o fe faz parte era algum negocio. Mediao , curfio , ou corrente das guas; e da vitoria; a luz no interrompia a noite. Vieira ;. interromper asintercefso , aderncia. Freire por interveno fus oecupaes, negcios, &-c. eftorvar, fufpen-do S. Apoftolo. Interveno de negocio , negoder por tempo ; interromper feu gofto M.cio , que intervm , ou fobrevem. Port. Rejl. DufiINTERVENIDEIRA , fi fi mulher corretoINTERRQTO, part. pafT. de interromper de- ra , ou alcoviteira que defencminha outra^para fordenado , no^vindo bem unido , mas com ef- os amantes. Paiva fi. 1 . / . 273. v. no^ba paos , e claros v. g. fe o inimigo/vem mal mulher cofta n converfiao de intervenideiras. ordenado, interroto , e ionfifo ,, Vafconc. Arte: INTERVENTOR, m. ora fi peffoa , que intervm. Peffoa, por cuja interveno fe faz, ElegiadaJ. 24. y. INTERRUPO , defcontinuao , cef- ou acaba alguma coifa. INTERVIR , v, ri. Forence , fazer-fe parte $ fao por tempo ', interpolao , intermifsao ; entre dois litigantes. Interpor a fua agencia, fendo acabado com muitas interrupes de tempo ou autoridade ,para compor algum negocio , paVarella. ra o confeguir. f. Nao interveio brao poderoINTERRUPTAMENTE, adv. com interru fio Agiol. Lufit. Eftar prefente y. g. bafipo , interpoladamente. INTERRJPTO , part. paff. de interromper Ata intervirem nelles quatro tefiemunhas Orden. defcontinuado , interpolado v. g. efiudos in- 4- 86. 1. Leo Dejcfip. fi. 12. Bifipo que tnterruptos os muros (que Dido fazia) Eneida Uerveie no Concilio Toletano. $ Pr-fc , fuceeder, 4. 21. - (acontecer de permeio v. g. interveio a pejk, l Zzzz U som

73*

' INT

INT

tom que fe dilatou a jornada; em todos eftes ta-vpara 'obrigar afazer alguma eoif. f e } fios interviero palavras quando no intervm no\criar, ou cobrar medo. contraio medo , fora, conftrangimento, ignorncia] INTIMO , adj. intrinfeco j-, mui interno y. g, unio intima ^das partes de algum corpo. Amifiobre <oija notvel; <&c. intervierao inconvenigo , mui entranhavel , e familiar.,. entes V./do Arceb. I. 6. c. 22, INTIMORADO y. deftemido; Landim. INTESTINAL , adj. que refpeita a intefti1NTITULAMENTO , fi m. o titulo , que finos. Hrnia , que fe faz caindo o intefda , ou toma: defuf. 2?. P. tino para o bolfo dos tefticulos. INTITULAR, v. at, nomear, dar por tituINTESTINO, fi m. huma tripa que do fundo do eftomago chega ao anno , e pelas vol- lo v. g. intitulou Barros pecadas da Afia, tas que faz, parecendo, muitas tripas fe diz em a fiua hiftoria; Barreiros intitular obras em nogeral os inteinos ; e parcialmente o inteftino mes alheios; ntitulavo por Reis daquella povo&/ o, Barros ,, cada hum fie intitule daqillo^ijj^f redto , o colon , o jejuno , &c." INTESTINO , adj.interno , dijcordias, guer- mais participa. Vaficoncelos Arte ; intitularrft^.' _. foH:. ras inteftinas, i. e. entre as peffoasv da mefna lofofio, geometra, &'C Cidade , nao ; civil , dios inteftinOs, entre os INTOLERNCIA, f. falta de tollerancia, concidados. Lemos Cerco infielicidades mui inou fofritnento. Leo Cron. J. i. c. 87. Intoltimas , e inteftinas i, e. entre as pefToas <k lerancia Religiofia, o no foffrer outra Religio terra, no Eftado.. INTOLERANTE, p . at. (deriv. detolleranINTIBIAR, v. ar. fazer afrouxar, caufar tijbieza; defalentar , esfriar o fervor do efpirito, te) peffoa que nio fofre. % Intollerante em coifas > da devoo. | fie, fazer-fe tibio , perder o de Religio , que no permitte a prtica de oufervor, afroixar. Vieira efta be a razo , que tra , que no feja a adoptada , pelo que fe diz intollerante. intibia, e acovarda. INTOLERVEL *, adj. infuportavl, infoINTLMAO , fi o adio de intimar. O frivel v. g. i, calor ; infiolencia fer intimado. INTOLERAVELMENTE , adv.-de moda INTIMADO , part. paff. de intimar. intolervel, .. , INTIMADOR , fi o que intima. INTONSO , adj. poet. no tofquiado, de INTIMAMENTE, adv. mui interior , ou internamente y. g. os cidos unidos intimamen-, meenas, e cabelleira largas , de cabello longote, e combinados com os alcalis.^ om intimi-v. g. ,, a intonja barba ; o intonfo cabello dade v. g. no trato. Entranhayelmente v. g. amoes, Eneida 12. 4 0 : o intonfo ^Apollo, Segrar-je INTRANCIA , f. ingreffo , entrada y. g. INTIMAR , v. at. declarar, dar a faber por pela intranda dos Jefiuitas na China. Princiautoridade de fuperior v. g. intimar o defpar pio v. g. na intranda do feu governo. M* tho do Miniftro , a ordem delRei; algum feu de- Lufi creto. Vieira intima a David a refoluo , in, INTRANSITIVO , adj. Gram. verbo^-, timar' inhibtorios. Intimando com vozes mar-aquelle cuja aco no fe emprega em paciente iaes os combates, futuros. V. de Santa Ifiabel; diverfo do fujeito delia , v. g. andar , correr. que intimada a guerra je retiraffem do congreffO Conftruces intranfitivas so as propofies, M. Luf. 7. 153. Mandou intimar a bulla aos em que entro deites verbos. Y frades Corogr. Portug. Enculcar, fignificar, INTRATADO , adi. n%o tratado, no comdar a entender com fora milagres que nos in- mnicado , evitado. Dom ^foia 4. intfatado pela timo as excellencias da Encarnaao.,, intimar-lhe Igreja de Roma.. e efqtfivadq. O mo efiado em que eft, INTRATVEL , adj. defconverfavel, de conINTIMIDADE, fi.fi aparte mais interior, dio defabrida , imprprio para a convivncia *>u intima v. g. . nas intimidades da alma* diz-fe das peffoas. Onde fe no pde ir, Carta Paflorai do Porto. -Viver cam intimidadepor defagalhado , afpero , feio , &c. Cames Son, tom algum , 1. e. com amigo mm intimo, e MJS- intratvelfiefez'o valle , e frio. Uliff.: 8. amiliar. 35T. retirar-fie ao intratvel monte. 0 fierro em INTIMIDADO , part. paff. -de intimidar. braza faz-fe tio intratvel, como a neve enre, m INTIMIDAR , v. at. caufar temor. M. Luf. gclada , pannos intratveis por fua immundid',r imimidar os grandes coraes. Port. Reft. inti1. e. coifa que Te no pde trarar com as mos, midar a gente intimidar na guerra, % ou na paz de que fe no pde ufar, tomando-a nellas. IN-

INT

INT

735

INTRECTO , fi m.| (o entrecho) o enre- introduziu-a ambio no Senado; deixou introduio da fbula Dramtica. zir a lafidvia em fieu peito. Introduzir algum INTREPIDAMENTE , adv. deftemidamen- em algum dialogo , faze-lo hum dos Interlocute-, dodadamente , animofamnte. r-tores. INTREPIDEZ , animo , valor , cora1NTROITO , m. principio , dizemos o Ino ; falta de temor, demedo^; defpejo , defen- trito da Miffa. voltura , denodo , oufadia, ardimento, &c. ViINTRMTTER, v. at. metter dentro , fatira. zer entrar v. g. j , intromefter-fie em algum lugar* - INTRPIDO , adj.- deftemido, ardido ; de- fi Lntromettendofiobuma operao trgonemetrir. ^odado , defenvolto no perigo. c Meth. Luf. ntrometter-fe na pratica, en-INTRINCADAMENTE , adv. embaraada, trar nella d fi. Axiomas ha que fe intrometenredadamente. tem a cnfielbos , i. e. que querem fer , ou Te INTRICADO , part. paff. de intrnear' v. g. aproximo aconfelhos. Varella. Intromeiter-feem hum laberinto de ruas intricado-, caminho ; nefazer alguma coifa, ingerir-fe, metter-fe v. g. gocio ; repofta- ; hiftoras, Vieira D. no deve o Principe intrometter-fie em conhecer das Franc. Man. Varella. Lobo guerras muito mais caufias criminaes. Macedo Harmonia Polit. ,, intricadas. Cabello , v. piic. fiem nos intrometter em adivinhar Port. Reft. INTRICAR , v. at. v^ intrincan --'' (INTRONIZAO , e deriv. INTRIGA , f. f. enredo occulto para obra (INTRUDAR, e deriv. v. com En. m mod. adopt. INTRUSO , fi poffe de beneficio, on INTRIGANTE , T. c. peffoa ; que intriga. . dignidade , tomada fem direito , ou com violnINTRIGAR, v. n. fazer intriga. , fo cia. Freire ,, a memria da intruso da coroa. INTRINCADO , adj. v. intricado : palavras INTRUSO , adi. empoffado por violncia , intrincadas, conftruidas , on concebidas de for- ou fraude em dignidade , ou beneficio , que no te que fica , perplexo, e difficil, o feu fentido.: toca ao intrufo. Vieira Herodes Rei intrufo, FLeperuda Orden. -Enredada, emaranhada. M. e tyranno ,, tinha-o por intrufo no Pontificado. Coonq. 4. 251 no ficou fera na intrincada fierra/rograph. Portug. Tnfttuido fem caufa legiti INTRINCHEIRADO , e deriv. v. cora en. ma v. g. ,, fua intrufia adorao Vergel das - , INTRTNSECAMENTE , adv. por dentro; Plantas fi. 15. interiormente. INTUITIVAMENTE , "adv, Theol. como INTRNSECO , adj. interior, intimo y. g. quem v de face a face, claramente v, g. os amor Cames. Guerra ,<inteftina. P.,PAjyos que vem-, e conhecem a Deus intuitivamenz. fi. 1^8. Saber os intrinfieeos a alguma peffoa/te Vieira. ou coifa; os interiores, o xjue nellas ha^eoc-j INTUITIVO , adj, conhecimento, viso ulto. Eufr. 3. 2. ~~~" I# e' ^ e ^ ace a -e ' e m 4 u e ^e v ^ ^" INTRISCADO , adj. travado, perturbardo ,]jeto claro , e defcoberto. enredado v. g. ntrifcada revolta 2. Cerco INTUITO , fi m, intereffe que fe tem cm de Diu-fi. 396. preffa*f. 405. Lavorrfi.\vifta , que f refpeita, quando fe faz alguma 428.. jcoifa com efperana de o confeguir. Arraes ,,. . INTRODUCO , o aefo de introduzir\ tolerar os trabalhos da vida prefente com o intuito"algum , ou alguhu| coifa, era algum lugar vfdos prmios da futura g. introduco de hum fujeito em alguma cafa;] INTUMECER , v. at. fazer inchar. no de fazendas eftranhas no Reino ; fi, introduco de[Fazer ancho , foberbo, vaidofo quando ajumodas, ufos', cofiumes. Entrada, cabimento v.' berba ihtumece as inchaoes^da prpria prefiuno ,, g. deu-lhe, ou teve grande introduco comfiu-\Varella. f e ,Ynchar-fe ; razo tem o Tejo lano, Difcurfo com que fe introduz o Leitor Apara fe intumecer, intumecemfie as aga as ao mo vimento da Lua. v. n. Intumece Circe com fupara a Ii da obra. principal INTRODUCTOR , m. aquelle, :que in ror do efpirito Uliff. 4- 5roduz. ' \ INTURVAR, v. at. fazer turvo. Viriato 3.59. INTRODUZIR, v. at. metter, ou levar denINTUSCEPO, Fifico creficer por -, tro, fazer entrar v. g. introduzia fazendas no i. e. recebendo alimento , digirindo-o, e aflimiReino; hum fujeito em minha cafia; trazer der- lando o , como os animaes, e plantas; ao con-,. vo v ' g- introduzir hum cofttme , eftilo, mo- trario dos corpos, quecrefcem por appofio da, forma de governo; f. introduzir vidos, v.g> como as pedras. &c. IN-

INVADAVEL, adj. que fe no pde va- L. 4. e. 12. / . 277. coh 1. tf. SH- tbVu Confipir. Difc. 11. da Caftidade. -,, dear. INVEJADO , part. paT. de invejar. De&fo INVADIDO , part. paff. de invadir, Proem.fi.z24.por" INVADIR , v, at. entrar em fom de guer- provado , aborrecido. Eufr. fer inveno nova , e em linguagem Portugueza i a , e violentamente, ou hoftilmente em terra to invejada , e reprendid. ji Tocado d'inveja. eftranha, para fazer damno , ou conquiftar. ^VH/dUfeaf. 107. deixando a todos ts cavallmpsra cart. i. 2. f. 162,. tomar violentamente y. g. invadir o folio ; invadir os direitos da invejados das/fiuas obras. INVEJAR, v. at. invejar algum, ter inveSoberana -, <&c. ja a feu refpeito. % Defejar v. g. invejo-lhta INVALESCER, v. n. eftabelecer-fe _, conboa fortuna. Infpirar inveja, v. o part. inye~ firmar-fe , aquirir foras , e vigor. Leo Defijado. Ser inimigo , e tratar mal pori inveja. srip. tanto invaleficeu efta audaz temeridade. Ulifipo fi. 88. fiempre, a jortuna invejoui vares -. TNVALIDADE, fi nullidade. ; fortes '-' INVALIDADO , part. paff. de invalidar. INVEJVEL, adj. digno de invejar-fe. TINVALIDAMENTE, adv.. nullamente. INVALIDAR, v. at. annullar qualquer lei, cito Portug. f. 211. INVEJOSO , adj. que tem inveja. '; padto , convenso , ato. M. Lufi. > INVENO , invento artificifo. FicINVALIDO, adj. fraco, enfermo, que no pde fervir por doena; ou velhice. fi Nul- o. o_ de achar o que era occulto v. lo , no obrigatrio, infubfiftentc v. g. Lei g. a inveno da Santa Cruz. Arte, traa ^ ,-obrigao, merc. Vieira. Qe v- g> j obra de boa inveno. O ingenho, ou faculdade de inventar , e achar coifas novas., ou faz pouca imprefso. Arraes 1. 7. INVARIABILIDADE , f. p er invari- no vulgares. Parte da Rhet. que enfina a achar os penfamentos prprios para pcrfoadir, e vel, ; INVARIVEL , adj. immudavel, inalter- mover. Invenes, extravagncias , fingularidades exquifitas , diz-fe m parte. vel. INVENCIONEIRO , adj. cheio de invenes, : INVARIAVELMENTE, adv. fem variao, alvitres extravagantes. fem mudana , alterao. INVENCIBILIDADE , f. O fer invencINVASO , fi o aclo de invadir , accommetter , e apoffar-fe violenta , e hoftilmente. vel. INVENCVEL, adj. que fe no pde vent. Med. o ataque da doena a principio v. g. cer v. g, ,, bomem , animo , foras a invaso da febre. INVASIVO, adj. em que ha invaso ; guer- fi Dificuldade ; razoes-; obftinae; ra invaiva ; oppofta a defenfiva. M. Luf. eftas caminho, a cujo- termo fe no pde chegar comendas fe: ho de vencer em guerra invafiva nasvL g. caminho invencvel a quem vai'a p em Conquiftas. \to breve tempo. pacincia , inaltervel a INVASOR, m. o que fez invaso , oquelpezar de a irritarem V. do Arceb. 4. 6. Igno accommette primeiro hoftilmente. Freire os feus raneta , v. ignorncia. nefta guerra, ero os invafores. Injufto ufurpaINVENCIVELMENTE , adv. de modo indor v. g. invafior dos bens Ecciefiiafiicos, M. ven civel. Lufi. dos direitos de outrem. INVENTAR , v. at. defcobrir algum penfaINVECTIVA , difcurfo forte, e vehe- mento novo ; traar alguma obra , induftria', mente , ou exprefses defta natureza contra al- mquina , ardil, de feu engenho. Fingir. gum , ou alguma coifa v. g. ,, contra os INVENTARIADO , part. paff. de inventavicios , contra algum inftitto , aco, &c. M. riar. Luf. INVENTARIANTE , part. at. de inventaINVEJA , defprazer, defgofto que fe riar. recebe do bem , e profperldade alheia. Defejo INVENTARIAR, v. at. fazer inventario. honefto , de nos fuceder outro tanto v. g. Regiftar no inventario. ganhou muita honra com inveja dos companheiros, INVENTARIO , m. regfto , r o l , catalo No ter inveja , fer igual ; n dar van- go que fe faz dos bens que o defunto deixa; tagem y. g. no lhe houve inveja ao fermen- ou dos bens, e moveis de algum vivo. to ,, Filodemo'4. r s invejas , i.e. conv INVENTIVA, engenho, faculdade de petencia. Caftan. L> 8. /. i@i. col. 1. Lucena. inventar. IN-

734

NV -

INV

IN?

INV

.INVENTIVO , adj. engenhofo; em que ha o poueo que dellas fe fobe , para achar o mais inveno, Vlhalpandos comeo inventivo. B. Claque lhes diz refpeito indagar. rim, f rol. 2 cm mais inventiva elegncia. INVESTIR , v. at. ou neutro , inveftir alINVENTO , m. coifa iventada. Vieira. gum , ou com algum , lanar-fe a elle , accomINVENTOR , m. ra peffoa , que in- mette Io. Motejar cm ditos picantes famil. ventou , ou inventa ; que tem ingenho para in- Accommetter hoftilmente v. g. invejlir a praa ; inveftir o inimigo em campo. Dar inveftidura ,, ,; vehtar. - ' INVERNADA , f. chuveiros , nevoeiros, os que o Principe inveftiu de algum condado cerraes aturados , que ha pelo inverno. H. Leito Mifcell : por fe tornar a inveftir no feDom. p. 2. f. 2. col. i. humade guas nhor io de Roma M. Lufi Invefiiu-fe El Rei D. J. 4. no Reinado de quefieusmaiores foro extraordinrias V.'do Arceb. 6. c. 23. esbulhados Auto da Accam. INVERNAL , adj. de inverno ; epoet. hiberINVETERADO , adj. envelhecido, mui annoi Amaro de Roboredo Diccion. ; mal-, INVERNAR , v. n. paffar o inverno- y. g. tigo v. g. , , cofinme; doena foi invemar a ochim. Fazer inverno. Refen- dio 1NVIADO ;,' m. fujeito mandado a corte de Mifcell. INVERNO, fim. eftao do anno entre o eftranha tratar negcios Polticos. Ribeiro-juizo outono , e.primavera , fria , acompanhada de chu- Hiftor. v. Enviado. vas , cerraes , &c. Quartis de Lnverno. t. IiNVlADO , part. paff. de inviar. Lobo Corte. Milit. onde fe alojo as tropas pelo inverno. 19- ' INVERNOSO% adj. de'_Tnverno. Cofta as INVIAR v. enviar, que he mais commum .geadas invernofias -,, eftao ; tempo: a INVICTISSIMO , fuperl.- de invito. Mota Cofta Egl. 10. . c' INVICTO , adj. no yencido. Vaficticellos, INVEROSIM1L, adj. no verofimil, impro- Arte. . . ' vvel. INVIDO , adj. invejofo , ou que tem dio : INVEROSIMILHANA , falta de vere- as parcas invidas. Eneida 3. 86. Leo Orig. fimilhana. na Dedic. em profia. INVESTIDA , f. o primeiro ataque , o fe-, INVIGILANCIA , falta de vigilncia. INVIGILANTE , adj. que no vigia , queTe rir primeiro da batalha. Freire. famil. razoes, e ditos, com que fe mette algum a bulha ; dar, defcuida de coifa fobre que hovera de vigiar. INVIO , adj. fem caminho v. g. montes , levar iwvejlida. INVESTIDO , part. paff. de inveftir. Ve- ou cabeas invios Arraes 4. 4 : deferto intido,^envolto em-alguma coifa. M- Luf. 6. p. vio Godinho. IN VIOLADO, adj. n violado v. g. f , f. 406. ^contrato ; pao ; juramento ; reINVESTIDURA , o afto de conceder, putao ; decoro ; honra-****; pureza; e dar a poffe, ou confirmao de algumas terras, caftidade , Lucena fi. 822. * -feudos , dignidade., beneficio ; o quafi afo fe faz peloTenhor, doador, colla tor , dando ao in- INVIOLVEL , adj. que Te no deve vioveftido alguma eifa , como hum pendo, ra- lar v. g. caftidade- ; ptios ; leis; promefmo, anel, &c. em final da invetidura : dando-lhe fias; preceitos; afilo i, &c. Vieira. a inveftidura do ducado de Milo Macedo "Jui-] INVIOLAVEEMENTE , adv. inteiramente, zo Hift. f. 3 5 ; a inveftidura do morgado depen-fem profanao , nem quebra y. g. guardar o juramento; afie empenhada, <-c. dia' do pai ,, Vieira: Confipir. f. 318. SalaINyiPERAR-SE , v. t. refl. enfurecer-fe , mo confieguiu- a inveftidura do Reino. INVESTIGAO , fi fi pefquiza, o ato de affanhar-fe como a vbora. Maufinho fi. 17. v. efi. bufcar,, indagar , trabalhar, .e raftejar para achar 3. Magira por mais fie inviperar com fianha alguma coifa v. g. inveftigao dosfiegredos danova. INVIRA , -fi fi y. embira. Guerra Braf, f. natureza. ;-. 201. INVESTIGADO , part. paff. de inveftigar INVISCADO , part. paff. de invifcar. Prev. g. fegredo to inveftigado , e achado em gado. os humores, que efto invificados nos rins. fim, &c. INVESTIGAR , v. at. raftejar, fazer diligen- Luz da Medic. INVISCAR, v. at. untar devifgo. fei cias por achar , indo pelos veftigis ; e no fi pregar-fe , prender-fe nvifgo aproveitando as poucas noticias das coifas , ou

^35"

73.6

INV

INU
INVOLUNTRIO, adj. contra vontade, o fem ffen vontade, fem querer v. g- n erro, cl-

INVISIBIL1DADE , o fer Vieira a invifiblidade de Deus. INVISVEL , adj. que fe no pde ver. INVOLUTORIO , m. Anat. membrana, Que no apparece. ou parte , que envolve, cobre , c forra outra: INVIS1VELMENTE, adv. fem fer vifto. y. envoltrio. INVITAR , v. at. convidar. Pinheiro 2. fi. INUSITADO , adj. defufado. Cames Lufi. 2, pe?. benignidade fingular no invitar, e rogar 107. ouvindo o inftrumento inufiltado. Triunfo Evang. I N T I L , adj. no til, fem proveito.for 1NV1TATORIO , f. m. do Brcviario , o verINUTILIDADE , fi o fer intil. fo que fe diz em todo o officio s matinas com INUTILIZAR, v. at. fazer que feja intil,; o palmo. Invitatoriq,, poet. y. invocao. Gafruftrar , baldar o effeito. lhegos. INUTILMENTE, adv. debalde. Dcfnecef1NVITE, m. v. envite. M. L. muitas vi. das que os noffos perdejo nefte fegundo invite, fari amente. INVULNERVEL , adj. que no pde fer por batalha , ou conflito. ferido. INVIT , adj. forado , involuntrio, obriINXIDRO, m. Provin. pomar pequeno, gado , conftrangido , violentado ,, aceitou S, Vitapado, e bem provido,, cente, a obedincia pofto que invito Fios Santor. f. CCV. col, i.^Abril. ordenaro-no invito: PE ainda que no fioffe voluntria, no foi invita Vieira. ~ r INULTO , adj. poet, no vingado que tem IPEACUNHA , planta, e raiz Amen ricana /Medicinal. for .coifa'vil morrer inultos 1PERICO, herva y. hyperico. INUNDAO , fi cheia , agua trasborda/ da dos rios , que alaga a terra prxima. IR. Grande nmero v. g. a inundao dos, brbaros ; dos rabes, Not. de Portug/fi. 205.ftumulIR , v. n. paffar de hum lugar para outro," to , e inundao deRequerimentos*,, Vieira. INUNDAR , v. at. cobrir alagar faindo da ma- por fi , ou levado y. g. ir a p, m a cavaldre y. g: orio inunda os campos. .y. n. der-o , por terra , ou por mar. Oppe-fp a vir, 5 Mudar-fc para outro eftado v. g. a faude vai ramar-fe , trasbordar v. g. o rio cobrindo as ria banceiras , t trasbordando: /. Afiama inunda , melhor, a doena vai a peior. Onegotio vai a peior. . Continuar v. g. ,, o negocio vai bem, ti. M. Conq. n . 4. INVOCAO , f. o ato de invocar. ou leva bom caminho. Ir mo outrem, imque elle faa alguma coifa. Aproximar Palavras , com que fe invoca auxilio, favor, de pedir v e e que os Poetas usp no principio , e em outros fe ' g' JJ ft homem vai para inepto , e imperlugares da cpopaYv. g. evds Tagides mfnhas tinente. Vai para, trs annqs;j vai para os 4 , i. e. eft perto , ou prximo aos 3 , ou pois creado , -c. Lufi. Canto 1. INVOCADOR , fi m. o que invoca. Ordin. aos 40 annos. Quanto vai ? i. e. que diftancia ha y. p. quanto vai de Lisboa a Belm; quan5. 3. 1. 05 invocadores dos efipirito.s diablicos to Vai do meio dia at a ntte , i. e. o fpzo tem pena de morte. INVOCAR , v. at. chamar em feu favor al- que medeia. Que vai niftoi. i.e. que importa Rua, caminho que vai para a ponte, u e. gum fanto, a Deus. Os poetas invoco as Muque leva , ou guia para ella. fte verbo com fas , ou alguma coifa j/agrada. Invocar efipir0 tos infemaes, fazer enfalraos , ou conjuros pa- o gerundio denota a continuao , eimpwfei* ia que elles aparea. Orden. M. Conq. 4- i?8- da ac" fignificada pelo gerundio v. g. vaiAgora Muf a . . . teu fiavor invoco, Chamar pe- fe pondo o Sol; os livros vo-fe vendendo; inda yo caminhando. Ir-fe a quarta, ou vafio , foi* to nome. Vieira. tar de fi o liquido por alguma abertura. PafINVOLTORIO y. Envoltrio. INVOLVEDOR, m. enredador. S Mir. fefoV. g. vai-fie o tempo,. Navegar v, g. ir vento em poupa.' -Morrer v. g. fioi-feco v. En. mo hum paffarinho. Ir ao fiundo, ir a pique o IN VOLVER v. envolver. navio. % ir debaxo , ter mo" fucceffo. Ir'de INVOLUNTARIAMENTE, adv. fenTque- mal tpara peior , peiorar. Nm vai para l, TCl, i. e.

IRA

IRM

j$y

i, e. vai_muj defviado , e longe. Eufr. 3. 2. v.mi . f de outros feus irmos. Confrade de r. no fomente no he fiormofia , mas nem paral irmandade , ordem terceira. Coifa igual, vai. Imos primeira peffoa do plural no pre- femelhante v. g. efia fieda he irma d^eficutra; fente do Indicat. he ufado de todos os clafficos, o fapato irmo defie , <c. e Vieira Hifi. do Fut. n. 46. imos caminhando IRMOSINHO , dim. de irmo. pelo defierto. Ir , eftar lanfada ao longo v. g. I R M A N A R , v. at. y. germanar. U n i r , de huma banda vai a terra do Prefte. Albuq. 4. ajuntar , emparelhar , confederar , affemelhar. 6. Vai-me niffo vida, a honra , i. e. tenho IRMANDADE , fi fi o parentefco entre irempenhado niffo a vida , a honra , que diffo de- mos. Comportamento como de irmos. M. pende ; importa-me. Eufir. 1. 1. Lufi. depois de lamentarem a pcuca irmandade com I R A , fi clera, raiva. Apple car, repri- que o trataro. M. Luf. 2. 332. v. Confraria mir , moderar, refirear a ira; deixar-fie levar da de irmos , que fervem algum fanto. a Santa ira , <&c. irmandade em Efipanha., tribunal , que vigia fobre a policia das etradas a refpeito dos falteaIRACUNDIA , fi fi o vicio de fer irofo. < IRACUNDO , adj. irofo , colrico, M. Conq. dores, &c. 11. 77. IRONIA , fi fi Rhet. figura pela qual fe IRADO , part. paff. de irar. mar , tor- fignifica o contrario do que le diz , dando-fe a mentofo , poet. entender, que fe quer fignificar o contrario por I R A R , v. at. caufar ira. Ferreira L. 1. Carta meio de algum gefto , do tom de voz , &c. 8. iro-me condies de gentes fieras. fe , ce- IRONICAMENTE , adv. com ironia , por der ira , encolerifar-fe ; diz-fe das peffoas , e ironia. do mar , do vento , quanto fe pe em granI R N I C O , adj. em que ha ironia y. g. de agitao , e tormnta. dificufo I R A S C I V E L , adj. parte da alma, diviso IROSO , adj. irado , colrico v. g. afipeFilofofi da fus faculdades, e a efta irajcivel fe clo~Cunha : contra quem efiava irofo Lobo. attribue a i r a , oufadia , o temor, a efperanI R R A , interj. pleb. apage. a , a defefperaao. IRRACIONAL , adj. que no tem ufo de IRIADO , adj. Farmac. diaquilo iriado , o razo como os brutos. Cam. Ecloga 4. que a que leva ps de iris Florentino. Curvo obfierv.. natureza irracional lhe enfina. Que ufa mal da razo. Irracional , v. incommenfuravel. l'IRIL v. eril. B. Lima fi. 21. j IRlS , fi m. o arco vulgarmente chamado da Meth. Lufi. ylha ; o que fe faz no ar de muitas cores em IRRACIONAVEL , adj. defarrefoado , contempo humido , em onfequencia da refraco trario boa razo : que fe no pde reduzir dos raios de luz. Vieira diz ris femin. t. 1. f. boa razo ,, o fiuror irracionavel de Athanafio i o o ; mas os' Poetas he que uso defte vocbulo Fios Sant. V. de S. Athanafio. feminino , quando falo da ris da Mythologia. IRRADIAO , fi fi efpargimento dos raios Herva , e flor de varias efpecies, cuja tlor y. g. do Sol, das efirellas. Avellar Cronogr. tem muitas cores (iris ids ) a iris Lufitana he I R R A D I O S O , adj. privado de raios fenfiveis Amarella. Peixe do rio Cavado. Corogr. Por- como o Sol no horifonte abafado , ou cerrado. tug. t. 1. / . 311. Iris Anat. o circulo de vaI R R E C O N C I L I A V E L , adj. que feno prias cores , que rodeia a minina do olho. de reconciliar v. g. ,, inimigo j ' IRMA , fi f. a fmea filha do mefmo pai, IRRECONCILIAVELMENTE , adv. fera efe mi , a refpeito dos outros filhos do mefmo perana de reconciliao. pai, e mi , ou de hum delles fomente. A irI R R E C U P E R V E L , adj. irreparvel. M. ma do Sol, poet. a Lua. As o irmas , poet. L. 7. / . 557- perda as Mufas. Ser irma , i. e. do mefmo feitio ; I R R E D U Z I V E L , adj. que fe no reduz, da mefma pea, da mefma forte , cr. Meia inflexvel. Britto Guerra Braf. irreduzivel aos irma , a que he filha f do pai , ou da mi. ameaos. I R M A M E N T E , adv. a modo de irmos , 1RREFRAGAVEL , adj. mxima, doutrina em boa p a z , e harmonia. irrefragavel, i. e. contra a qual no ha que di, IRMO , fi m. o filho do mefmo pai , ou zer , allegar , fazer objeco : tejlemunha mi, ou de ambos, a refpeito de outros filhos, maior que toda exceio , em quanto probidade. IRREGULAR , adj. que pecca contra as reu filhas do mefmo pai, mi , ou de ambos. Meio irmo, o que he filhp f do p a i , ou da gras v. g. edificio ; drama ; poema Aaaaa - ; ora-

; orao-*% verbo , anmalo, que no reverencia v. g. palavras- -; fujeito que faifegue as regas geraes de conjugar. O que in- ta com a devida reverencia. IRREVOCABILIDADE , fi fi o fer irrevocorreu em irregularidade. I R R E G U L A R I D A D E , fi fi o defeito de fer gvel. Leis fofiefi. no pode haver tal I R R E V O G V E L , adj. Faria e Soufa o irirregular , e no conforme s regras da arte; fi na vida, e coftumes no conformes boa mo- revocavel Acheronte que fe no pde fazer , irrevogvel. Fios ral , ou s regras da prudncia. t. Ecclefi in- voltar atraz. Doao habilidade -canonica para receber , ou exercer as Sant. V. de S. Plcido. ordens recebidas , a qual provm do Direito CaI R R E V O G V E L , adj. que fe no pde renonico. vogar y. g.. decreto , lei ,, Vieira: vontade - palavra , que fe no pde fazer torIRREGULARMENTE , adv. com irregularidade. nar a traz , e que feja no pronunciada. IRRELIGIO , fi fi falta de religio , i. e. I R R E V O G A V E L M E N T E , adv. de modo irde crena , e pratica da moral. revogvel. I R R I G A O , banho l e v e , a modo de IRRELIGIOSAMENTE , adv. com irreligio. quem rega fobre as cofias humas irrigaes de IRRELIGIOSO , adj. culpado, ou incurfo leite de peito Curvo. em irreligio. IRRISO , zombaria rindo, defprezo. IRREMEDIVEL , adj. que no tem rem- Vieira fieja rijo, mas no jeja irriso voffa. dio , defefperado v. g. mal IRRITABIL1DADE , o fer irritavel z. IRREMEDIAVELMENTE , adv. fem re- Med. mdio. IRRITAO , o acTo de fazer irrito , e IRREMISSIVEL, adj. que fe no pde , ou declarar nullo y. g. ,, irritao dovoto. O ato no deve perdoar. Vieira ao peccado ir remif- de irritar t. Med. O fer irritado v. g. a fivel: inexpiavel: toda a fiobredita pena fier irritao da fibra. irremiffivel. I R R I T A D O , part. paff. de irritar. I R R E M I S S I V E L M E N T E , adv. fem efperanI R R I T A M E N T O , fi m. Med. a irritao. a de perdo. I R R I T A N T E , p. at. de irritar; que irriu v. IRREMIVEL , adj. qne fe no pde remir I R R I T A R , v. ar. Theol. annullar v. g. ,, v. g. fioro , veja remir. irritar os votos ; as condies. Prompt. moral. I R R E P A R V E L , adj. que fe no pde re- Eftimular, exafperar, indignar. Pungir , e piparar , reftaurar v. g. dano , perda , ruina car , diz-fe entre os Mdicos, que os humores IRREPARAVELMENTE , adv. de modo ir- acres irrit, pe em grande agitao pungindo, reparvel v. g. perdidoe picando. I R R E P R E H E N S I V E L , adj, em que no caI R R I T A T I V O , adi. v. irritante. be , nem tem lugar a reprehenso; fem culpa , I R R I T A V E L , acff. fujeito irritao no nem defeito, que a merea, fent. Medico , v. irritar. Que pde fer irriI R R E S I S T E N T E , adj. que no refifte. tado , annullado. IRRESISTVEL , adj. a que fe no pde I R R I T O , adj. v. nullo v. gvotorefiftir v. g. fora; poder ; evidencia. promeffa IRRESOLUO , fi fi falta de refoluo , I R R O G A R , v. at. impor , trazer , caufar v. indeterminao, incerteza , vacillao do animo , g. irrogar huma pena ; irrogar ignomnia. que hefita. Vieira , irrefioluo no confielbo, e na IRRUPO , fi fi entrada hoftil , e violenobra. ta ; correria nas terras do inimigo v. g. na IRRESOLUTO , adj. que hefita; indetermi- irrupo dos Alanos. nado v. g. eftar Ser , no faber dar1RTO , adj. y. hirto. fe a confelho , nem determinar-fe no que fe ha de fazer; atado , enleiado. ISA. IRREVERNCIA , falta de refpeito, de reverencia. ISABEL, adj. cavallo IRREVERENCIAR , v. at. tratar com irreISAGOGE , fi fi rudimentos , principies eleverncia lugar fianto , que os Mouros moos mentares , introduco v. g, a ifiagoge d fujavo , e irreverenciavo ,, De Aveiro c. 47. Dialettica; >. F. M. Cartas ifiagoge, ou anIRREVERENTE , adj. em que ha falta de tiloquio. IS-

738

IRR

IRR

ISC

ISO

7i9

ISCA, fi f. o peixe, ou carne, que fepe|<e tempo, em que fe faz alguma coifa, v.g. em no anzol , para tomar peixe, A matria em que dois pndulos fazem as fus vibraes. que fe recebem as faifcas feridas com fuzil da ISO'CHRONO , adj. Fifico que he igual pederneira , para fe accender lume. fi Attra- cm tempo y. g. as vibraes curtas dos pncfivo ; anegaa ; meio de communicao v. g. dulos iguaes so ifochronas as delicias so ifea dos vicios : a riqueza ifica de ISO'GONO , adj. Geometr. de ngulos iguaes.' erros B. Vic. Verg. fi. 295. ISO'PE v. hyfope. ISCADO , part. paff. de ifcar. Tocado ISOPERIMENTO , adj. Geometr. de perv. g- > ificado da pefte Barros 1. 1. c. 1. metro igual. ISCAR , v. at. pr ifea v. g. ifcar o an- ISCPHAGO y. efophago. zol. B. Lima j . 75 , cevar. ISOPLEURO , adj. Geom. tringulo; ISCHIADICO , adj. Anat. veia , huma que tem os 3 lados iguaes. das duas veias faphenicas , alias ciatica. ISO'PO v. hyfopo. ISCHION , m. Anat. a ultima parte do ISO'SCELES , adj. Geoim tringulo-, que offo facro, que eft debaixo do efpinhao , com tem 2 lados iguaes. huma concavidade , em que fe encaixa o offo da ISSO , variao mafeulina do adj. articular coxa. effe ; ufa-fe fempre ellipticamente , i. quando ISCHURIA , Med. total embarao da no queremos , ou no fabemos nomear a coiurina , por obftruco da bexiga , e he ou legi- fa prxima peffoa com quem falamos v. g. tima , alis fupprefiso baixa ; ou efpuria , porque he iffo que tendes nas mos 5 no moftreis iffo outro nome fupprefso alta; Luz da Med. aos Senhores, quero que adivinhem o que trazeis ISENO , f. fi o fer ifento, livre , defobri- ai. 2o. ufamos de iffo , quando no queremos gado v. g. a jeno de tributos , e obrigaes repetir o que outrem nos diffe , e o referimos viz; da lei, de fubordinao, &c. immunida- ao feu dito v. g. iffo que me izeis he acertade ; independncia v. g. a ifieno de Portugal; do. Iffo, quando fe ajunta com o articular toafina ifieno , efioberania.M. Luf. Efpecie do , efte fe ufa na variao tudo : iffo no vade efquivana""} que confifte em fe dar por de- ria em nmero. Ajuntaffe com mefmoi fobrigado das demonftraes de amor. Cames ISSOUTRO, por effoutro, vem em algumas Cano 5. so voffas ifienoes , e minhas dores edies de Ferno Mendes c. 83. v. g. na de )3 1614. e o lugar pede que feja iffcutro , porque *ft- 5quem falia referre efte articular ao difcurfo de ISENTAMENTE , adv. com ifeno v.. g. outra peffoa , no qual cafo ufamos de iffo v. iffo) rejponder, efquivamente. Prov. Hift. Geneai. 2. mas em Palmerim p. 3. c. 32. vem effcutro t. 5- /- 568. ISENTAR , v. at. difpenfar , eximir , conce- no mefmo fentido ,, faamos nos j agora noffa der immunidade v. g. ifientar dos cargos; jufta , que fe efoutro , que dizeis fora poffivel , &c. ifentar de reconhecimento de fuperioridade, ou fiuISTHMO , f. m. eftreita facha de terra enbordinao. Lobo. ifientou a ordem de Santiago de tre dois mares. Ou poro de terra eftreita Portugal da Hefipanha ; ifientar o povo de tribuque communica huma peninfula com a terra firtos ; o fioldado da obrigao. ISENTO , adj. livre, defobrigado v. g. ,. me ; t. Geograf. ifento de ir guerra ; no ha homem ifento das ISTO , variao mafeul. de efie , da qual ufacomo de iffo , com a differena, que ifto leis da natureza ; ifento da jurifdico ordinria mos ; fe applica aos objedtos prximos a ns , ou que ifento de violncia : no ha quem feja ifento de amor. Cames Ecloga 5. Reino ifento , que nons trazemos, ou aquillo que dizemos v. g. conhece, nem deve vaffallagem, ou fervio im- ifto que vedes he hum diamante ; adivinhai que pofto por outro, M. Luf. t. 5 . / . 169. col. 1. he ifto , que tenho fechado na mo ; ifto que aca O que fe no cativa, ou rende s molras de bo de dizer. No tem plural j ajnta-fe com amor , e benevolncia. Paiva' Cafi. 3. O que tudo , emejmo. ISTRIO, fi m. v. hiftrio (de Lat. hiftriQ diz livremente , o que entende fem refguardar nis) Vieira diz Ejtrio t. 4. j . 253. col. 1. temor, ou intereffe , ou outro refpeito. ISOCELES , adj. Geomet. tringulo , he o que tem dois lados iguaes. Elementos de EuITE. clides, ITEM > adv. lat. fignifica tambm; ufamos ISOCHRONISMO , m. Fifico , igualdade delle. N Aaaaa ii

dezeje; nuuca j tal fiarei; j difto sofiofregas,, Eufir. f. 207. Talvez e repete o adv. para dar a entender que cai mo s no que no nos occorria y. g. j, j, diffe o cavalleiro , entendido fibis vs B. Ciar. fi. 146. col. 1, Vilhalp. Ato 5. fie 2. Ferreira. Ciofio Ato 4- fc. 6. J ufa-fe fubftant. , ou cora prepoio exprefla, y. g. ., defide j, ou defde efte momento. JABOTICABA, fi fruto da jaboticabeira, Brafil. , he redondo como huma grande cereja negra ; a cafca no fe come, e he mui aftringente ; tem hum fuceo mui doce , e caroo efponjofo ; nafce pegado immediatamente aos troncos , e ramos, da arvore. Vafconcellos Not. fi. 265. JABOTICABEIRA, fi fi arvore grande , de tronco , e ramos mui ifos , cafca .folgada , que ferde annualmente ; tem a folha pequena , da I V A. feio de lana mui aguda; d a jaboticaba, e IVA , Med.- herva officinal chamaepi- vive no Brafil. t y s , y o s : ha outra, dita muficata , ou artetica, JA'CA , fi fi fruta Afiat. e Braf. na Afia fe (abiga, ou ajuga - * ) veja Yva. chama durio ; he como huma grande abbora coberta de huma cafca, que parece como lixa vifta por micro fcopio , e dentro huma maff branca fibrofa , entre a qual como gomos^eft a parte que fe come , e he mui doce ; o fruto , f. m. confoante , que modifica o Tom das pende do tronco , e ramos por feu p , e.d vogaes a que procede do mefmo modo , que defde quafi o p da arvore. Barros 3. D. f. g antes do e , e do i vulgarmente lhe cha- 13?. v. Bola. B. P. e Cardofo levo a jaca , mo confoante; denominao abfurda, porque leve B. Lima. ftas letras nada tem de commum , nem na fiJACA , fi fi entre os Joalheiros ; qualquer gura , nem na effncial differencia, porque i re- coifa heterognea , que fe ve dentro da pedra fir prefenta hum fom , ou vogai; e i reprefenta a na. Jaca variao do prefente conjuntivo de :modificao de hum fom , ou confoante: melhor Jazer antiq. fe lhe chamara je. JA'CARA , fi fi tonilho em quartetos , com J A ' , adv. nefte tempo, a efte momento y. que fe acompanhavo as loas , ou cantigas comg, j vejo , j eft feito. J mais, nunca, pridas narrativas. Guia de. Cfiados fi. 77. 7, em nenhum tempo. Uliffea 2. 79. Nefte mo- edi. mento , fem demota v. g. fiaia, parta j , JACARANDA' , fim. po fanto , he mafaa j e logo. Noutro tempo , quando fe une deira Braf. rija , e algum tanto aromatico; a particip. do pretrito. Prol. da Lufit. Transf. madeira he preta , talvez com foas veias arroi, , na noffa Lufitania , terreno j to cultivado. xadas ; ou branca ; ferve para fazer moveis de J que, logo que , tanto que , quando. Hift. de cafa , grades ; para cobrir madeira ordinria , fajfiea fi. 133. it- Vifto que. it. Quando v. zendo-o em lminas, e para marchetar. g; e j que ia levando da efipada para o ferir. JACARANDATAN , fi m. efpecie de jacaPalmer. 1. p. frequent. it. Exprime~toncefso, rand , inferior, e no preto. Leo Deficrip. fi. 29. e j que as Sybillas adivi J A C A R ' , fi m. o Jacareo, (o primeiro he tihaffem par graa Divina.... no fie havio de mais commum no Brafil) o mefmo, que o cromover as pedras , em que eftavo osfieusvaticinios; codilo. fr. ellipt. por e concedendo j que as fybilJACATA' , m. Japonez ; Rei. Lucena J las , ou dado j que , Scc. J ajunta-fe s 482. affirmaes , ou negaes para lhe aumentar a JA GENTE , part. pref. de Jazer, que js, fora v. g. andai, e revolvei, j eu eide paf- eft fito y. g. terras jacemes ao Poente. He far efte gyro Eufir. Prol. no j que eu o rana jacente , a.que ainda no fioi adida, OH7 redelle, quando fe fazem vrios artculos , e enumerao de'coifas , nas leis y. g. prohibo que entrem chapeos, item meias de feda, item jias, rb-c. fubft. Eftar aos itens com algum, i. e. conta com e l l e , ef. em altercaes; em recados, e repoftas. Caftan. 3 . / . 136. porfe o efpirito aos itens com a carne, difputar-lhe a vicloria, ou tomar contas a confciencia s paixes. Confipirao j . 333. ITINERRIO , fi m. livro em que fe contm a defcripo da jornada, ou viagem que fe fez v. g. o Itinerrio da Terra Santa de Antnio Tenreiro. Barros 1. j . 171. v. a modo de itinerrio martimo. ITINERRIO , adj. que refpeita a caminhos v. g. medida

74

ITI

JAB

JAC

repartida entre os herdeiros. Ord. Lib. 3. T. 80. e lagra. Couto 7. / , 234. c. 1. Santos Ethiop; 1. 1 p. 1. / , 88. col. 2 jagra. JACENTES , fi m. pi. baixos no mar. Epa- " JAGONA , pedra preciofa de que faz nafioras fi. 207. meno. Refiende na Mificell. JACINTINO , adj. de jacinto. Cames Lufi. o. JALAPA , fi fi planta Medicinal purgativa eft. 62. flores jacintinas. ( jalapoum , jalappa vera ; admirabilis Peruviana) JACINTO , fi m. flor, vulgarmente dita lJ A L D E ; adj. cr amarella acceza. rio azul. Pedra preciofa ; o Oriental he cr JALEA , certa embarcao Afiat. Queide cafca de laranja ; o de Portugal, cr de mal- rs. mequeres; gabadinho he o de Bohemia, verJALOFO , adj. no f. rude , b o a l , brbaro. melho como efcarlara. (hyacinthus) JAMACARU' y. urumbebla. JAO , primeira peffoa do prefente indicatiJAMAIS y. j , nunca. vo de jazer; j a c a , terceira peffoa do prefente JAMBEIRO , m. Arvore que d jambos do fubjuntivo. Eufr. 2. 7. jao. Afiat. e Braf. JACOBITAS , m. pi. nome de huns heJAMBICO , adj. da Metrifi Lat. verfos reges. Barros 3. / . 87. em que entro *muitos ps jambos , ou ps que JACTANCIA , fi fi o ato de jadtar-fe; o confto de huma fyllaba breve, e outra longa blafonar , e vangloriar-fe , em palavras : ufania. v. g. Dv. JACTANCIOSO , adj. que fe jacta y. g. JAMBO , m. fruto como hum o v o , loihomem Vieira jaclanciofo defierfienhor de fiuaro , esbranquiado , e coroado por baixo de cafia : ufano. verde ; a cafca groffa que tem hum cheiro deliJ A C T A N T E , p. at. de jatar jaclanciofo. Lu- ciofo como rofas , he a que fecome, tem denfiada o. 4?. tro o caroo feito , que he redondo coberto de JACTAR-SE, v. at. reflexo, gloriar-fe, ga- huma tnica parda , e chocalha dentro do frubar-fe. Vafconc. Not. jae-fie embora o antigo to; P de verfo Latino , confta de huma fylmundo defieusfamofios rios efta cafia de que vos laba breve , e outra longa. Jambo, adj. p Jaclaes Jer fienbor Vieira. v. jambico. J A C T O , fi m. tiro, aco.de lanar v. g. JANDO , adj. antiq. v. g. e que jando era * o movimento violento he mais vagarofio na meta , i. e. que tal em bondade , ou formofura, Men. que no jaclo Varella ; jaclos, e botes cruis de e Moa_ f. 14. v : bem podeis ver quejando fiuas pontas Alma Inftr. De hum jaclo , de era ento pois agora o be tanto : y. Ferreira huma vez. V. da Princeza D. Joanna leva- Brifto f. 68. Ulijftpo f. 142. Cron. de Ccndeft. do por partes , e no de hum jaclo. c. 80. no Argum. JANEIRAS , pi. cantigas , ou muficas JACTURA , f. perda , damno. Vida da que fe davo no primeiro dia do anno , e afRainha Santa. Cames eleg. 10. p. ufado. JACULAO , fi fi tiro : ajaculao da efi- fim prefentes dados por boa eftrea. Vida de Suiopeta ,, o que ella curfa , o feu alcance , o ef- fio cap. 10. Cron. de D. j . 1. por Leo foi. p. pao que feu tiro vinga. Relao do affacinio. 2oy. Epanaphoras fi. 125. por lhe cantarem cer Chama-me herege, heterodoxo , rc. eu perdotas benes, e rogativas , cofiume de naffos ancios , h-c. eftas jaculaoes Pina. J A N E I R E I R O , m. o que canta janeiras. JACULATORIA , adj. orao , aquela com que e efpirito fe levanta a Deus: tambm Vieira Cartas t. 1. Carta 103. JANEIRO , m. o primeiro mez do noffo fe ufa fubftant. JAEZ , m. defte jaez, i. e. defta forte, anno, tem 31 dias. JANELLA , abertura na parede de cadefte gnero. M. Lufi. 1. fi. i6y. col. 2. v. fa para entrar luz , e ar , maior, e mais baijaezes. xa que a frefta. Pequeno claro onde falta alJAEZADO , part. paff. de jaezar. JAEZAR, v. at. ornar , aparelhar o cavallo guma palavra na efcriptura , ou poftla, que fe toma. com os jaezes , v. ajaezar , e enjaezar, JANELLEIRO , adj. que fempre eft jaJAEZES , m- pi. a fella , freio , peitoral , e mais arreios da befta mais ricos, ou cu- nella. Uliffipo fi. 24. y moas janelleiras. JANELLETA , fi fi dim. de janella. Caftan., riofos. JAGARA , fo ou JAGRA , affucar feito de 3. / . 263. JANELLINHA , dim. de janella. cocos, na Afia. Barros; noutro lugar diz jagra ,'

JAL

741

JAN-

JANGADA , fi fi grade de pos bem uni- JARDINEIRO, fi m. o que cultiva jardim. dos talvez com taboado por cima , fobre ellas JARO , fi m. herva alis p de bezerro ; (jaTe navega vella. na Afia , he o Naire que rus, colocafia , pes vituli) &c. or certo prmio empenha fua f de livrar, de- JARRA , fi L vafo de barro para agua , plender, e proteger ao Portuguez , a cufto de fua vora, &c. vida , e fe offendem ao feu afilhado , elle com JARRETAR , v, at. cortar os vervos das jun* o boi, para o fazer fua pareraella vingo o offendido, ou morrem tas por detraz v. g. na empreza V. Couto D. 4. L. 7. c. 14.fi. 146.cair , e matalo. Cortar pernas, ou braos. M. Lufi. jarretado das pernas Vieira feriu-o, v. col. 2. v. Pinto Pereira. jarretou-o , matou o. fi jarretar as efiperanJANGAZ, adj. vulg. homem mui alto. / JANIANES , uva janeanes huma efpecie , as Vieira t. 4. n. 37. fi Impoflibilitar alque aponta Alarte. Homem de baixa forte gum para fazer alguma coifa , como o boi jarretado fica impolibilitado para andar. Lemos Cerfem nobreza v. g. pague-fie ao Genealogifta, co a perda das gals , e dos fioldados, que o e Janianes fie converte em dom Tedom, e Maripenetrou mais , e o jarretou. Arte de Furtar fi. Sanches em D. Ximena. JANIARO y. Jcnizaro. Corretor de bul- 343. fiua mefima jortuna os jarreta. las na Cria Romana. jARRETA , fi m. chulo homem pouco atiJANISTROQUES , m. vulg. homemzinho lado no vcftir, que fe trata antiga t. moderi de baixa eftofa, v. Janianes. no adoptado , e talvez derivado corruptamente JO DA CRUZ , fr. vulgar , quefignificadi- de Charro. nheiro v. g. faltoume jo da Cruz. JARRETE , fi m. jarrete do boi, ou outro JO-DA-CADENETA , fi m. hum jogo de animal he nervo , ou o tendo da perna do boi, tnininos. e outros animaes , cortado o qual elles no poJO-MIJO , m. pleb. bomem defairofo. dem andar. JO-PANO , m. pleb. homem trpento. JARRETEIRA , a liga de atar a meia 'B. P. traduz inerte , para pouco. Ordem da, dizem que efta ordem de caJO-REDONDO , e Maria das flores no- vallara Ingleza foi nftituida por occafio de mes que do aos bonecros, que os cegos mof- hum Rei de Inglaterra levantar do cho a litro , e fazem bailar. gua da meia que cair a fua dama , que era huJANTAR , v, at. comer ao meio dia , ou co- ma Condea de Slisbury. mer depois de almoar. - JARRILHOS , fi m. pi. cura de , he JANTAR , fi m. a fegunda das trs comidas cura gallica, feita com bebida de certos pucaros regulares do dia , entre o almoo , e aceia , de cofimento de falfa parrilha. Cofimento dos ou antes da merenda. Poro de dinheiro, jarrilhos, i. e. de falfa. parrilha. Madeira fi. 80. que as Villas , e Cidades davo aos Reis , quan- p. 1. do hio de correio para fulento de fua comi- JARRO , m. vafo com afa e bico, em tiva. M. Lufi. t. 5. / . 53. cap. 27. que fe traz agua para lavar as mos , e por JAUARANDIM , m. raiz Brafil. ofliei elle fe Vafa fobre ellas na bacia de agua s aial. mos. JAO , m. medida itinerria da ndia; cada JASIGO , fi m. v. jazigo. jao so 4 lguas e meia Portug. F. M. fi. 107 JASMIM , fi m, huma flor branca vulgar, col. 2. de cheiro mui delicado. JAPINABEIRO , m. arvore Braf. frutifeJASMINEIRO , m. planta ramofa , que ta , cujos frutos como -grandes maas fe co- produz o jafmim. mem , e do tinta com que os ndios fe enfeito JASPE , m. pedra parecida com a gaVafconc. Not. fi. 266. ta , feno que he menos limpa , e mais dura JAQUETA , fi cazaqueta d acolxoado , ou de lavrar , he de huma cr , ou de varias; coberta de malha de ferro, para defender o cor- o mais eftimado he o verde falpicado de verpo. Leo Cron. J. 1. foi. 78. col. 1. melho. JAQUETADO v. enxaquetado t. de Braso. JASPEADO, part. paff. de jafpear. JARDIM , m. poro de terra cultivada, JASPEAR , v. at. dar as cores do jafpe v.. e plantada de flores. Jardim das nos, corre- g- jafpear hum papel ; as folhas do livro. dor da poupa. JAVLI , fi m. porco montes. JARDINEIRA, f. de Jardineiro. JAVEIRA, fi f. erta embarcao da carreira deSetuval. JA-

yjp,

JAN

JAR

JAV
J A V R A D U R A , fi inftrumento de tanoei- que le ouviu ; e deixar algum em jejum, 1. e. ro de abrir os javres. fem entender o que ouviu. Lobo. JAVRE , fi m. circulo aberto em redor da J E J U M , adj o que eft em jejum, com foborda das vafilhas de tanoa , no qual fe esnbebem me ,, ojarta do jejum no tem cuidado nenhum as taboas dos fundos. adagio : , , azedo aos convidados jejuns, efiaIAZEDA , fi fi oi lugar onde algum jaz dei- mintos Pinheiro 2. j . 95. , tado todas as mas acompanhadas de mortos; JEJUNO , adj, anatom. intcftino . , he o cada hum eom aquela Jazeda, que a jua derra- que eft pegado ao duodeno , e occupa quafi to-" deira ventura , o leixra Azurara cap. 90. da a regio do embigo. Eftancia dos navios na enfeada. y. Jazida. JELLALA , fi fi Afiar, moeda de cobre , que B. 2. joi. 6. col. 4. com a m jazeda que o Valia 13 reis. Couto D. 8. L. 4. c. 1. mar deu ao jair em terra i. e. eftando inquieJENLIM , fi m. cr para illuminar a Pinto, v, jazigo. tura y. macicote. Nunes Arte. J A Z E R , v. n. Geogr. eftar lanado, ou fiJENTAR y. jantar por ufo. tuado y. g. terras que jazem debaixo do curfio JERARCHIA , (ch como //.) claffe , v. do Sol ,, Barros. Eftar deitado na cama. Lo- g. ,, ha 3 jerarquias de Anjos no Ceo. a Jebo, e Vieira jazendo cada hum no Jeu leito rafquia Ecclefiajiica, so os Paftores dos fieis. * e jazia S. Incio mal ferido. Eftar enter- fi Por Serafim. Cames Ode 3. vs minha Hierado y. g. aqui jaz imom Antom , <b*c. rarquia. Jazer a herana , no eftar adida, ou repartida JERARCHICO , adj. (ch como q.) ordem jepelos herdeiros. rarcbica da Igreja , i. e. dos paftores , e fuperioJ A Z I D A , fi fi aco de jazer n a c a m a , , ca- rcs dos fieis ma to eftreita que no dava outra ,, V. do _ J E R E P E M O N G A , fi fi huma ferpente BraArceb. hum homem muito doette de no achar ja- filica , que fe fica immovel debaixo d'agua ; e zida na cama , fie revolve de continuo Paiva S. dizem delia, que o animal, que a toca fica to 1. / . 112. Decubito. Jazeda, ou jazigo do pegado fua pelle , que dificilmente o aparto delia ; e feguro affim o leva ella para a agua. mar para dezembarcar. Albuquerque Comment. JAZIGO , fi m. fepultura , enterro. JaziJEROGLIFICO , ou JEROGLIPHlCO , go da caa , lugar onde ella fe recolhe, toca, m. pintura emblemtica , e fignificativa de conou ninho. Vafconc. Not. Jazigo , i. e. eftar ceitos , como hoje o so as palavras efcritas , foquieto , para fe poder defembarcar. Cafianheda L ro ufados pelos Egypcios ; ou reprefentavo 1. c. 2 i . P. Per. L. 2. c. oup. 129. Barros diz idias myfteriofas da ua religio. Vieira 4. jazeda; e Albuq. jazida. Saber o jazigo a al- 2 30 a efte jeroglifico de Salamo. JEROPIGA , a ajuda que deita a crifi. e. faber onde efto , em que guma coija confiftem , g- faber o jazigo verdade, s taleira. Madureira. JESUATOS , Religiofos cuja ordem foi exbellezas da Poefia , &c. y. Eufr. 3, 2. tinta. JESUTAS, fi m. pi. Religiofos cuja ordem JEJ. foi extinta adj. de jefuita v. g. JESUITICO JJUADEIRO v. jejuador. artes - , enredos , intrigas J E J U A D O R , fi m. o que coftuma jejuar. JEJUAR, v. n. abter-fe de comer. Comer JOA, huma f vez ao dia , e no carne. Jejuar a pio e agua, comer huma f vez ao dia , po , JA V. jia. e beber f agua. Jejuar os 3 paffos , he jeJOANETE , fi m. maftro pequeno , que vai juar 3 dias da femana da paixo. Jejuar fi de cima do maftareo da proa, Joanetes , offos alguma coifa , fer ignorante v. g. jejuaes de refaltados, e faides nos dedos grandes dos ps. cmbios , que be a verdadeira ficienda. JEJUM , fi m. abftinencia de comer feno Lobo. JOANGA , embarcao Afiat. Caftan. huma vez ao dia , e no carne. Borzeguins em jejum , fem meias por baixo , ou mui largos , L. 8. / . 134 J O A Z , fi m. fruto vulgar no Brazil. e cheios de vento. Eufr. 4. 5. Jejum natural, JOAZEIRO , fi m, a planra que d o joaz. o eftado do que inda no comeu , nem bebeu nada no dia. Ficar em jejum , no entender do JOBELOS , fi m. pi. nome com que antigamen-

74+ ,

JOC

JOG

JOGO , m. efpecie de forte , a que expomente ero conhecidos os Hefpanhes , como defcendentes, que fo fupe de Jobab. Antiguid. mos certa apofta de dinheiro , condio de ganharmos jogando cartas , dados , bola', &c. de Lisboa. J O C O S A M E N T E , adv. por jogo , e brinco. conforme certas leis: neftes , ou ha certas reJOCOSERIO , adj. poema , cujo affumto he gras de ganhar dependentes da feiencia do jogacmico , e ridculo , cantado porm ao modo das dor , ou ha efias regras combinadas , com que compofies ferias. d o accafo das cartas , que fe repartem , ou JOCOSIDADE , fi fi a qualidade de fer jo- pontos , que os dados pinto , ou he meramencofo. Dito , brinco jocofo. te dependente do accafo , e eftes fe dizem joJ O C O S O , adj. faceto, que faz rir , coufas gos de hafar do Francez hafard. Exerccio B. Gram. f. 281. que fe faz por divertimento; e para efpedlacuJOEIRA , peneira de feparar o joio do lo , talvez imitando aos antigos modos de petrigo, ieijar y. g. jogo de argolinha , da barra, JOEIRA , v. at. paffar pela joeira. Se- choca , o aleo ; do po ; das canas; de efpada , parar o mo do bom , o verdadeiro do falfo v. florete ; os jogos olympicos, filoraes, <&c. o jogo g. joeirar verdades M. Luf. f. Joeiro trin- do cravo , as teclas. Aparelho v. g. ,, hum jota Bartolos , de que fazem hurita Lei Eufr. go de fivellas , i. e. as dosTapatos , iigas , pefcor I. 5. cinho; o jogo do coche ; hum jogo de breviarios, ( J O E I R E I R A , fi fi peffoa , que joeira. das obras de Cames , -c. Brinco , efcarneo, zombaria v. g. amor efi de mim jazendo jor (JOEIREIRO , fi m. J O E L , fi m. hum peixe de que faz menso. go. Dito para rir. Eufir. 3. 4. dar a entender Barreiros. entre jogo , e zombaria , i, e. como quem no JOELHO , &c. v. Juelho. falia de fizo. Eufr. f. 155. y. % Deftreza , artiJOGADO , part. paff. de jogar. Jogado aos ficio , fingimento para illudir. Eufir. 2, 7. Ardados , no fi em rifco de perder Te. S Mir. te , aftueia, manha, daqui entender o jogo,, a cara liberdade , que tive aos dados jogada (Caftan. 2. j . 208.) jaber as artes , maquinaes, JOGADOR , m. jogadora peffoa que intrigas, enredos, de que outrem uja contra nos. joga habitualmente. Jogador de armas v. g. Andar alcanado do jogo , i. e. de perda. Eude efpada, florete, o que fabe atacar , e defen- jr. 1, 3. Ficar em jogo com algum, i. e. em der-te com eftas armas, fegundo as regras da igual partido , fem vantagem de parte a parte. arte. M. Luf. Eujr. 1. 3. Coifa com que fe joga, brinca, JOGAR , v. at. occupar-fe em jogo de tabo- de que fe zomba v. g. o homem he hum jogo las ; cartas; ou brinco; ou d'armas v.g. ,, jo- da jortuna , Relao do enterro do Principe D. gar os centos ; o gama , as damas , o xadres ; jo- Theodojio. Jogos de ejpirto, argucias , facecias, gar cabra cega ; jogar o florete. Expor, e donaires , diros cora equvocos , trocados , deperder ao joo v. g. jogou o po dos filhos , rivaes (Edit. da Meza Cenfi ic. de Novembro o dote da mulher: eftes brbaros jogo depois dos de 5768) do Francez jeux d'efiprit bens apropria liberdade , ficando por cativos , de JOGRAL , fi m. antiq. dizidor , poeta , e quem lha ganha. Jogar n. jogar o navio , i. talvez chocarreiro c o vi gran talento de fer e. balancear navegando. at. Atirar , ou levar teu jogral i. e. porque tive grande defejo de para atirar v. g. findas , que jogavo cameletes. fer teu poeta. Ferno Lopes Cron. J. 1. c 71. Lucena ; jogavo canhes de 48. Mover-fe y. Concordata delRei D. Afi. 5. S Mir. do Ingls g. a porta nas bifiagras; a roda no eixo. jugler. Manejar armas naturaes , ou de ferro v. g. JOGUETAR v. joguetear. S Mir. Efirang. jogar aos murros , couces; jogar a efipada , 'o nem jabers coma eu jogueto de arcabuz : y. Jugatar. florete. M- Luf. Fazer , e entrar em jogos JOGUETE , fi m. brinco , zombaria , donaiv- g- jojar a cabra cega , jogar a argolir e , de palavra , jogos de efpirito. Brinco, nha , canas , '-c. Jogar das palavras, fazer divertimento parecem joguetes da natureza equvocos , trocadilhos , derivaes. Vida do ArLeo Deficripo fi. 47- Fazer alguma coija por ceb. L. 4. c. 21. Jogar de jra , no fi no joguete^, i.e. zombando. Paiva Cafi 6. ter parte em algum negocio , ou tranfico , J O G U E T E A R , v. n. brincar com ditos , e porque corra algum rifco. Eufir. f. 5. f. O mundo anda jogando com nofco , i, e. fazendo donaires , zombar. Caftan. L. 2. / . n :$.' col. 2. y. jugatar. fi Joguetear de ejpada, de arjogo de n s ; v. jogo. H. Pinto fi. 364. Jcabs , manejar como por brinco, floreando. JO-

JON

J O G U I N H O , fim. dim. de jogo. JOVENCA , fi novilha D. Franc. Ma, JOMO , fi m. medida Itinerria Pcrfana igual nuel. a 3 Farfangas , ou y$ paffos geometr. Barros J O V I A L , adj. amigo de rir , e fazer rir y. D. 2. g. homem jovial. Das coifas , gnio j JONICO , adj. ordem na Arquit., aquela efiiilo- , -c. cujas columnas so ornadas de volutas, &c. J O U V E R , v. at. jazer, dormir v. g. joJONOS , fi ra. pi. na Afia Portug. , so ver com alguma mulher Nobiliar: jazer deiaquelies , que entro a perdas , e ganhos com tado : jazer entterrado. Barros. os Gancares ; e talvez tem a qualidade de eraJOYA , fi fi pea de oiro , prata , e pedraria phiteutas. de adornar mulheres. Minha jia , ' exprefJORNADA , fi fi caminho, marcha , que e so carinhofa ; he huma jia , i, e. mui lindo. faz num dia v. g. marchar a grandes jorna- % Jia das colunas, aftragala. Jia dos canhes das. Expedio , faco. M. L. Dia de na Artelh, boal, a poro de metal mais levanbatalha , ou batalha dada. Infiul. 6. io. M. Lufi. tada , que rodeia a boca do canho , com fua 2. fi. 3 io~. col. 2. fiem os inimigos, quererem che-guamio. gar jornada : perdeu todas as efperanas dejta (JOALHEIRO , m. jornada i. e. da batalha defte dia. Maris D. (JOEIRO , fi m- o que faz , e trata cm jias. 5. c. 4. fi. 503. edi. 1672. 4. Qualquer facJ O Y E L , fi m. jia. Leo Orig. fi. 57. doltal o , ou empreza , expedio bellica. Maris fi, gioiello 504. Medida Itiner. Tartarica igual a 30$ jOYNA , f. herva officinal. paffos geom. JOYO , m. herva , e gro defte nome, nafce J O R N A L , m. a paga de cada dia , que fe nas cearas, e as affoga. (Lolium ii.) d ao jornaleiro. Q O R N E , fi ra. Cardofio. . JUB. (JORNEA , fi Cron. Afi. 5. por Leo c. 21. huma jornea de veludo , que trazia fiobre a JUBA , fi a coma , ou crins do Leo. -cota jornea era veftido com feitio de meias Tellei Hift. da EthiGp. Maufinbo f. 140. v. canas , ou como a feio das telhas : os noffos e/ i. Diccionariftas traduzem vefiis imbricata: v. coJUBO , m. v, gibo. roo. J U B E T A R I A , bairro, ou rua de jube. JORRA , breu , ou untura, com que teiros. fe unta por dentro as talhas , e outros vafos J U B E T E I R O , m. algibebe. de barro. $ As fezes do ferro, que fe feparo JUBETERIA , v. jubetaria. na forja. JUBILAO , fi o ato de jubilar. JORRO , fi m. efpecie de leito de carro JUBILADO, part. paff. de jubilar. Conpara aplanar a terra , fem rodas. it. Para arraf- fummado , perfeito em faber. Vieira, JUBILAR , v. at. alegrar , caufar jbilo, tar fardos. Cofta. JORRAR , v. at. untar com jorra. v. n. D. Franc. M, v. n. adquirir mifso honefta Fazer b o j o , barriga v. g. a parede jorra , per- do fervio militar , ou litterario , o que rem dendo a direo perpendicular. Correr defereven- fervido muitos annos , e no pde mais fervir. do huma parbola. BarroS diz que jorra a agua, Barros. J U B I L E U , fi m. graas, e indulgncias conque fiai com mpeto de huma catadupa , e jorra tanto que pode paffar por baixo do feu arco hum cedidas pelo Papa de certo a certo termo de tempo , a quem fe confefa , communga , e diz homem fiem fie molhar. J O R R O , fi m. cotovelo , ou barriga da pa- certas oraes , ou faz outras obras pias. JBILO , fi m. alegria, gofto , prazer. rede, quando perde a direco perdendicular. J U C U N D I D A D E , fi fio fer jucundo; agraArco, que defereve a agua que vem com mdvel , aprazvel. peto lanada horifontalmente. Barros. JUCUNDISSIMO , fuperlat.de jucundo. ArJOTA , fi ou mafe i pequeno. Huma jota, i. e. poro mnima. Eufir. 1, 3. e <s raes 2. 2. JUDAICO , adj. concernente a judeus, ou 10. JOVEN , fubft. ou adj. maneebo. M. Conq, ao judaifmo. JUDAISAR , v. n. guardar as leis judaicas 10, 133 Joven generofio. Elegiada fi. 233. efi e .3. o joven Capito: mulheres^ jovens Diar, feus ritos. Arraes 3. 16. Bbbbb J-dyOurem fi. 577. j

IOV

74$

JUDASMO , m. a Lei de Moifes, e ri- bois para a lavoira , ou para tirarem por carro. Sujeio v. g. o jugo da ejeravido. tos judaicos. Efpecie de fora , por debaixo da qual paffaJUDEU , fi m. o que fegue a Lei de Moivo com deshonra os vencidos , entre os Rofes , por inteiro , e. os ritos , e coftumes jumanos. M. Lufi, daicos. JUGULAR , adj, Anat. que pertence garJ U D I A j L ^ v . n. y. judaifar. / . vulg. Efganta. earnecer. JUIZ , m. o que adminiftra juftia , e faz JUDIARIA , bairro de judeus. M. Luf. executar as leis internas. Juiz Ordinrio, he JUDICATURA , fi fi o poder de julgar. juiz leigo da terra , e oppem-fe aos Juizes de Oficio de juiz. O lugar do juizo. Fora, que foro poftos nas terras pelo Senhor JUDICIAL , adj. que pertence a juizo , foro, Rei D . Manuel. Maris D. 4. c. 20. Juiz conteftao , ou demanda, e defeza. Gnero do Crime , o que conhece das caufas crimes. judicial , na Rhet. o que trata da demanda , e do Civel, o que conhece das caufas Civeis. defeza civil , ou criminal. jupremo , o da ultima inftancia. deleJUDICIALMENTE , adv. fegundo a ordem gado v. efte artigo. Ao delegado oppe-fe o do juizo , por autoridade de juiz. JUDICIRIO , adj. Aftrologia afirologo Ordinrio , que exerce jurifdico prpria. Juiz , v. Afirologo , Lucena , e Barros ; a que en- arbitro v. arbitro. ha Juizes da Coroa , Fafina a conhecer os futuros por meio dos Aftros. zenda , Chancellaria ; ndia, e Mina, de Orjos; Vintoreiros, ou da. Vintena, e outros , cu Arte o mefrso. Eufir. i. i. . JUDICIOSAMENTE , adv. com juizo : avi- ja defcripo fe bufque em feus refpedtivos artigos. O que julga , ou frma juizo critifada, prudentemente. JUDICIOSO , adj. dotado de juizo , difere- co de alguma obra. Nos antigos duellos , reto , prudente. Feito com juizo y. g, efi- ptos , jutas , e torneios havia juizes, que decidio controverfias , e fentenceavo o que refeolba . JUELHEIR^. , peas de pannos , que peitava a efes autos , v. g. declaravo o vencefe mettera pot. baixo do canho da bota , e co- dor , &c. Juiz do Officio , he o meftre de cabrem o calo fobre o juelho ; v. erabotadei- da oficio deputado para examinar aquelles , que querem abrir loge como meftres v. g, de ras. alfaiate , fapateiro , &c. JUELHO , m. a junta da perna onde acaJUIZO , fi m. Log. o ato do entendimenba a coxa , oppofta curva: por-fie , ou dejueto , pelo qual percebemos , que tal , ou tal atIbos , affentar-fe emjuelbos ; he defcanar o corpo fobre os juelhos dobrados. Pea de inftru- tributo , ou predicado exifte em algum fujeito; mentos mithematicos, com dobradia , para os o juizo expreffo com palavras he a propofio Lgica ; v. g. Deus he jufto Opinio , fofter em p. Fortes i. j . 370. JUGADA , fi fi direito R e a l , que pago os conceito v. g. a juizo de todos he o melhor V. lavradores de terras jugadeiras, de ordinrio he do Arceb. 1. 5. Conteftao litigiofa, demanhum moio de trigo, ou de milho por cada por da , e defeza v. g. andar em juizo, ejiar a o de terra , quanta hum jugo de bois ^de\juizo com algum , litigar ,, Auto d Dia de lavrar cada anno ; e fe he terra de vinho , ouj Juizo. Dia de Juizo , o em que todos os linho paga-fe o oitavo. Outras vezes as terras Mortaes havemos de comparecer diante de Deos jugadeiras pago f.oitavo dos gros, e tem ou- para fermos julgados. Audincia, tribunal v. trs variedades fegundo os foraes , coftumes , ou*^. ,, appareceu em juizo por fi, ou por Jeu troprivilegios. V.^ Orden. * curador. J U G A D E I R O , adj. terra , que paga juJULA , fi v. Lula peixe. gada. JULAVENTO , m. antiq. y. folavento. JUGAL , adj. no fig, coifa do jugo matrimo- Barros. nial. Eneida 10. 121. na jugal noite i. e. J U L E P E , fi f. Farmac. preparao Medicinal na das bodas. para beber-fe. JUGATAR v. joguetar , gracejar. Azurara c. JULGADO , m. povoao fem pellouri17 Senhor ( diffe o Prior a elRei D. Joo nho, nem privilegio de villa, pofto que tenha 1.) eu no tenho coftume de jugatar com voffa juiz , e juftia prpria. merc JULGADOR , m. juiz , Magiftrado. J U G O , fi m. canga em que fe jungusm os JULGAMENTO , fi m. y. fentena dejui2. JU-

74*

JUD

JUG

JUL

JUN

747

J U L G A R , V. at. formar jizo. Conceituar, Mdicos para conjultarem o cafio de algum dcenfcvaliar criticamente. Efmar. Sentencear co. te ; junta , eu corporao v. g. do Commercio , mo Juiz, ou- Magiftrado. Julgar tilguma coija erigido em Coliegio com certos eftatutos ; juna algum, adjudicar-lha , dar-lha o juiz , decla- ta de certos prelados tirados do Corpo do Concirar que lhe pertence; e mandar que fe lhe d, lio , para jazerem alguma coifa particular, v. g. para cenfiurarem livros V. do Arceb. Junta Eufr. 5. oJ U L H O , fi m. o fetimo mez do anno , tem das Trs EJtados, tribunal que reprefenta, ou fe fubftituio s Cortes , hoje trata da arreccada31 dias. o do impofto para a guerra, 8cc. JULIANO , adj. perodo, v. perodo*. J U N T A M E N T E , adv. na mefma occafio y JUMENTA , L fmea do jumento na mefma compaJ U M E N T O , m. burro, afno. fi Eftoli- g. os navios partiro-^; nhia v. g. vendi ejle juntamente com outros , do ; eftupido. &c. de volta , de miftura ; tambm. JUNA, efpecie de junco, officinal. JUNTEIRA , fi inftrumento de marceneiJUN CADA , o junco , folhas , flores , ro , que abre as bordas das taboas cavando neltom que fe juno as Igrejas , &c. por fefta. J U N C A D O , pam paff. de juncar. fig. Ama- las hum angubp reto. JUNTO , part. paffi ( d o Lat. juntus ) ral 52 os.tonvfes juncados de mortos p. Pereira 2. fi. 07. v, Vir outro menos juneado de unido , pegado perto p r x i m o v. g. junto da cafia , ou com a cafia de Pedro , eu cafia. razoes Prefies fi. 37. , JUNCAL , m. lugar onde nafcro juncos. Na mfma companhia y. g. eu eftava junto com elle. Por junto , v. gl vender , comprar por teo Cron. J. 1. c. 27. JUNO , fi fi o acto de juntat-fe , encor- junto , i. e. no por mido , mas em grandes porar-fe v. g. juno de tropas, exrcitos. Prov. partidas. Junto ufa-fe ellipticainente , fubenda Ded. Cronol. fiai. 164. Jun por adua- tendendo-fe os nomes fitio , lugar , pofto v. g. ,, eftavo duas nogueiras junto com o caminho. H. n a , t. Afi JUNCAR , v. at, cobrir efpalhando juncos Pinto p. 2. cap. 17. e l o g o , aryores plantadas v. g. juncar a terra , o pavimento do templo. junto das guas. JUNTOURA , pedra do pilar, ou paf. Juncar de flores-, juncar a terra de flores ; de corpos mortos, (Barros) de armas, e defipojos dosrede , que os atraveffa de parte a parte do grofvencidos: juncro a praya com jrecbas Caf- fo , ficando de fora cabeas, ou pores refaltadas. tan. 2. fi 176. JUNTUR , v. juntura ; a junta, ou JUNCO , m. huma planta aqutica vulgarmente conhecida. Embarcao ufada nas Cof- lugar da juno , e unio de varias peas v. tas da China de que faz meno a cada paffo g. ,, juntura das pedras do edificio Palmer. 3. part. Ferno Mendes Pinto. J U R A , juramento v. Nobiliario: Cruz JUNCTURA , fi fi unio v. g. junduta de Poefias j . 146. palavras , na compofio. Arraes Prlogo. JURADO , part. paffi de jurar. Principe JUNGIDO , part. paff. de jungir. M. Lufi. t. jurado, a quem fo jura por fucceffor na Coroa* .f. 21. JURADOS , m. pi. os jurados , so hoJUNGIR , v. at juntar os bois debaixo do .jugo , cang-los , fojug-los ; e affim os cavallos , mens , que dados feus juramentos avaio as para puxarem o arado , carros de carga , ou guer- perdas, e damnos feitos pelos gados, para os I donos ferem encoimados ; outra he a idia, ra , &c. J U N H O , m. o feifto mez do anno , tem" que d delle* a Orden. L. 1. T. 66. 6. dizendo que so homens poftos para guardar a 30 dias. JUNQUILHO , fi m. huma flor odorifera, terra dos damnos , Scc. JURADO , fi m. o que facilmente jura. Vulgar. JURAMENTADO , part. paff. de juramenJUNTA , articulao dos offos. Huma tar. Albuq. p. 1. c. 42. todos eftavo juramentajunta de bois, hum par. Juntas das taboas ; dos de Ibe no obedecer . e. obrigados com extremidades lavradas com a junteira. Ajuntajuramento , ou conjurados. mento de peffoas qe pratico por divertimento J U R A M E N T A R , v. at. v. ajuramentar. X>. g. devemos fugir das juntas dos ociofos, e JURAMENTO , fi m. o ato de tomar a praguentos Arraes 1. 24.-de peffoas em alguma fiefta , celebridade. Freire E\yfiios; junta de Deos por teftemunha, de que fe diz a verdade Bbbbb ii (e

( e efte he juramento affertorio) ou de que fe ha de comprir o prometido debaixo do total juramento , e efte fc diz promifforio : juramento cominatorio , quando ameaamos ; judicial, dado em juizo; extrajudicial , ou dado fora delle. $ Suppletorio, o que fe defere para fe fuprir a falta de provas por telemunhas , ou inftrumentos. Juramento da calunia , que do os litigantes, de que intento a aco de boa f , e perfoadidos de que tem juftia. JURAMI corrupo de Juro a mim , ou por minha verdade juro. Eujr. prol. c. i. 6. JURAR , v. n. preftar , dar juramento. v. at. jurar algum por jeu Rei , reconhec-lo , e obrigar-fe com juramento a obedecer-lhe como a tal. JURECNSULTO v. jurifconfulto. H. Pinto / . 392. JURIDICAMENTE , adv. fegundo a lei , e formalidades de direito. Por princpios de Direito ; ou conforme a elles y. g. difcorrer

que fe d pelo ufo do dinheiro , alm do pagamento do principal, ou capiral, ufura , ganho , intereffe, logro. JURUBACA t. Afi y. interprete , lingua. F. M. JURUPANDO , fi m. efpecie de embarcao Afiat. F. M. J U S , fi m. direito. Vieira v. g. ,. fazer jus, adquirir direito v. juro. J U S A N T E , fi antiq. v. vaffante da mar, oppofto a montante , do Francs ant. juffant. ,, JUSO , ant. o baixo ; dejufio , debaixo. J U S T A , f. torneio, jogo militar antigo, que fo fazia em praas cercadas de teia, e lia , accommcttendo-fe com lanas os juftadores ; havia juntas. Partidas , e jufilas Reaes. V: HiJtor. dos Vares Illujtres Tavaras fi. 89. e Refiende Cron. J. 2. Palmeir. p. 1. a cada paffo. J U S T A D O R , fi m. o que entrava no jogo da jufta. JUSTAMENTE , adv. com juftia ; conforme JURDICO , adj. conforme , ou fegundo os a direito. fi Exaclamente. JUSTAR , v. n. entrar , e jogar na jufta. princpios de direito v. g. arrazoado ; difJUSTEZA , fi exaco v. g. a jujteza da curfo, fobre pontos de direito.'' JURISCONSULTO , fi m. o que fabe as pontaria Exame de Artilheiros. JUSTIA , fi fi a virtude de obrar conforme leis , interpreta, e applica o direito aos cafos , e refponde o que ha em direito a refpeito das s leis. Execuo do que as leis preferevem efpecies a que as leis so applicavcis. Que v. g. fazer-juftia. De jufiia, oppe-fe a defgraa , e a por merc. Fazer jujiia de aldefende os litigantes, Sec. JURISDICO , fi fio poder de conhecer gum, puni Io ; caftigalo fegundo As leis. Albuq. dos cafos fujeitos direco das Leis Civis, ou p. 1. c. 46. Juftia , fi m. o Juiz , ou MaEcclefiafticas , e de as fazer executar , e appli- giftrado que faz juftia, e executa as leis. Orcar voluntariamente , ou vontade das partes ; den. Man. L. 1. T. 44. 2. Fios Sant. pag. ou conftrangendo-as a iffo , que he jurifdico CVI. -f. col. 2. outras vezes fe ufa no femin. neceffaria; oppofta voluntria: a neceffaria he Ter juftia , i. e. direito , razo. ordinria, que compete aos juizes, ou MagifJUSTIADO , part. paff. de juliar. trados ordinrios ; ou delegada, que compete J U S T I A R , v. at. caftigar impondo a pena aos que fazem as vezes dos ordinrios. Al- da lei. Executar a lei. ada v. f. Poder , influencia y. g. ,, a fiorJUSTICEIRO , adj. que executa as leis, prinmofiura tem fiua jurifdico nas vontades Eu- cipalmente criminaes o Senhor D. Pedro cofir. 3- 1. gnominado o Jufticeiro JURISPERITO , f. m. o que fabe direito. JUSTIOSO , adj. que faz juftia , e razo , JURISPRUDNCIA , fi fi a arte de inter- e h e zeofo niffo. Amaral 10. M. Luf. pretar as leis , de refponder , e aconfolhar nas JUSTIFICAO, defcarga da culpa immatrias de direito , &c. putada por meio de defeza. Aco de faJURISTA , fi m. o que fabe direito, e Ju- zer jufto , ou fazer-fe jufto o peccador por rifprudencia. meio da graa divina , e fua contrio. ProJURO , fi m. jus , direito. Refiende Hifi. de va judicial de alguma coifa v. g. jazer jufivora cap. 4. e Arraes 3. 4. os juros da na- tificao com teftemunhas de que he natural de tal tureza. Senhor de juro , o que no he de mer- Cidade ; que he folteiro , que he commerdante, c. Lobo Corte fi. 289. de juro , e herdade he o fac. titulo , que paffa aos herdeiros daquelle a quem JUSTIFICADO , part. paff. de juftificar ; feifedeu v. g. Conde, Marquez O lucro, to com juftia. % Defendido da acufao. Fei-

748

JUR-

JUR

JUS

Feito , cm juftificao , acompanhado delia v, JUSTO , m. moeda de ouro delRei D. g. certido jufiificada; prova Joo 2. de Lei de 22 quilates, e de valor inJUSTIFICADOR , m. O que faz fer juf- trinfeco de 6co reis v. Severim Not. lificado. JUVENCA , fi poet. novilha , terneira. JUSTIFICANTE , part. at. de juftificar . Lobo Egloga 6. graa , que faz que o peccador fe juttifiJUVENIL, adj. concernente amancebo, moque. o v. g. juvenil idade. Cames: annos, JUSTIFICAR , v. at. defcarregar da culpa, brio dar por innocente. Juftificar Deus ao pecca- JUVENTUDE , mocidade. Eneida 7. dor , faz-lo jufto , perdoando-lhe a culpa , e i n . auxiliando-o para que no caia noutra. Pro JUXTAPOSIO , tuao das coifas var judicalmente v. g. jufiificou que be foi prximas, ou proximidade das coifas unidas , e tetro , <-c. Jufiificar-fie, moftrar-fe livre, de conxegadas, ou prximas , humas s outras. alguma culpa. JUSTIFICATIVO , adj. que ferve de juftificar. JUSTILHO , m. efpartilho. Galhegos. JUSTO , adj. que obferva, e pratica juftia. , fi m. ferra no neceffaria para as\pala Conforme juftia, e direito, v. g. fentenvras da noffa Lingua, foa como o c antes a. Adequado , exacto v. g. idade jufta pa- d e ^ , o , o u o ^ : alguns eferevem Kalendas , ra cafiar ; jufto preo. Livre de culpa mortal, Kalendario, almana\. Barros efereve Qyirios, e v - g- J> fete vezesJno dia pecca o jufto. $ Por- no Kirios , v. Quirios. ta jufta, que fecha , e une bem.

JUS

749

FIM

DO

TOMO

I.

<^7S1^

CATALOGO
De alguns livros imprejfios afia de Borel, Borel e Companhia, e de outros que os me finos tem em grande nmero , em Lisboa, quafi defronte da Igreja de N. S. dos Martyres y. na efiquina. Anno Je 1785?.
contecimentos da vida da clebre Eufemia, Religiofa da Ordem de . . , Conto moral, traduzido do Francez de Mr. Amaud , por fi de Carvalho Mouro , 8. Lisboa 1786. preo 240. Apologia fobr a verdade da Medicina, 4. Lisboa 1782. Preo 160. Arte verificatoria , na qual fe afligno as regras . principaes para a compofio dos verfos Latinos, por J. J. de Mendoa e Silveira , 8. Lisboa 1772, preo 240. encadernado. Atala , Tragdia de Mr. Rririne , traduzida em vulgar , com o Francez ao lado , por Cndido Lufitno , 8. Lisboa 1783. Preo 400. Em Portuguez 320. Aventuras de Telcmaco , traduzidas em verfo Portuguez , por Joaquim Jof Pereira e Soufa , Lisboa 1788. 2. vol. 8. preo 1200. Cartas interefantes do Papa Clemente XIV( Ganganelli ) , traduzidas em Portuguez , 4. volum. 8. Lisboa 1785 , e 1786. era bom papel , e boa letra. Eftas Cartas alm de forem muito inftrutivas , fervem a toda a claffe de peffoas , e podem at fervir de modelo epiftolar. Preo 1920. Condudta de Confeffores , fegundo as inftruces de S. Caros Borromeo , e So Francifco de Sales. 1787,. 2. vol. Cartas de huma Mi a feu Filho , pelas quaes . lhe prova a verdade da Religio , 4. vol. 12. Lisboa' 1787. Carta de Guia de Cafados para acertar o caminho do defcano , a hum amigo, por Francifco Manoel 12. 240. Caftro Sarmento. ( Jacob. de), do ufo , e a bufo das minhas agoas de Inglaterra 8. Londres 1756".

Do mefmo , Appendix, ao que fe acha efcrito na Matria Medica do Dr. J. de Caftro Sarmento , fobre. a natureza , e ufo da bebida , e banhos das agoas das Caldas da Rainha , 8. Londres 1757. Ciceronis Epiftolarum SeJecfarum, Libri IV, ad ufom Lufitana Juvcntutis , 8. Olyffipone 1782. Preo 200, e de melhor papel 240. Colleco , ou Lixicon das Partculas de Orao Latina, por J. J. da Cofta e S,, 1. volutm 8. Lisboa. 1776". 720. Confideraes Chrifts fobre as verdades , e obrigaes da noffa Religio , por Ricardo Challoner, Bifpo de Depra , 8. Lisboa 1787. preo 400. Crnica de Palmeirim de Inglaterra , por Francifco de Moraes 3. vol. 4- Lisboa 1786. Defeza de Ceclia Farag , aceufada do crime de feiticeria , obra til para defabuZar as peffoas preoecupadas da Arte Mgica, e Teus pertendidos effeitos , 8. Lisboa 1784. Preo
24c.

Defcripo de Portugal, em que fe trata da fua origem , produces das planras, mineraes , e frutos , com huma breve noticia de alguns Heres , e tambm Heroinas, que fe fizero diftintos pelas fus virtudes, e valor , com algumas Vidas de Santos , que morrero em Portugal : por Duarte Nunes de Leo , fogunda Edio mais corredta , 8. Lisboa 1785. Preo 6co. Diccionario Inglez, e Portuguez compofto por Antnio Vieira Tranftagano , e nefta ^ fogunda Edio acerefcentado com hum copiofo nmero de vocbulos , e frazes,"bem correto , e emendado , 2. tom. 4. 1. vol. Londres 178*. Preo 2880. * Dic-

<fr 7~ &
Diccionario Francez , e Portuguez , compofto pelo Capito Manoel de Soufa, e recopilado, cortegido , e augmentado, fegundo a ultima Edio do Diccionario de Alberti , publicada em Turin , e das taboas da Encyclopedia com toda a poffivel exatido , por Joaquim Jof da Cofta e S , dedicado S. A.. R. o Principe do Brafil, 2. vol. fl. Lisboa. 1784, e 1786". Efte Diccionario he o mais completo <|ue fe tem publicado nefta duas Lnguas , por conter os termos prprios , e locues particulares de todas as Artes , e Sciencias , o que faz fer iadifpenfavel aos Sbios , tendo-fe tra-* balhado cora defvelo para o melhorar fobre todos os que tem fahido at ao prefente, 4800. Diretor Efpirituai , que enfina hum methodo facii para viver fantaraente , pelo Doutor Gaugerico Hefpanhol , da Congregao do Oratrio 8. Lisboa 178b. Preo 300. Difcurfo Jurdico Economico-polirico em que fe moftra a origem dos paftos , e a differena dosfoommuns aos pblicos , a beneficio da agricultura , por Domingos Nunes de Oliveira , 4. Lisboa 1789. preo 600. Difcurfos moraes , c Evanglicos fobre os vicios , e virtudes pelo P. Fr. Antnio de S. Francifco de Paula Cartaxo 2. vol. 8. Lisboa 178c. 800. Elementos da Arte Militar , que comprehendem todas as Aces da Guerra que fe podem praticar nos ataques , e defenfas , por Jof Marques Cardofo , Tenente da Cavallara da Praa de Almeida, i,- vol. 8. Lisboa 178?. cora eftampas. Efte Livrinho he indifpenfavel a todo o Militar applicado. Peo 600. Elementos do Direito Natural, Social , e das Gentes , ou Tratado das obrigaes do homem a refpeito de Deos , e de fi mefmo , com varias reflexes fobre a Religio revelada , por Mr. Ia Croix , 2. vol. 8. Lisboa 1782. de bom papel 1200. , e em papel ordinrio a 800. Elogios hiftoricos dos Santos cora os myfterios de Noffo Seahor , e da Santa Virgem, para todo o anno , 4. vol. 8. Lisboa 1784 , e 1785. Preo foco, Os mais Tomos defta Obra fe efto imprimindo , e fahir fucceivameitel Epitome da Hiftoria de Portugal, por Manoe. de Faria e Soufa , cora os retratos dos Reis , foi. Bruxella*s, Lisboa , 1779. Preo 2880. Efcola de bons Coftumes com reflexes moraes hiforicas, e maxinns de hum homem de bem le M. Blanchard, traduzida , e accrefcentad por D . Joo de N. Senhora da Porta Siqueira. Porto 1786. 4. vol. 8. i p : o . Hiftoria de Portugal defde o principio de fua monarquia at prefente reinado de D. Maria I. Noffa Senhora , compofta em nglez por huma fociedade de Litteratos , trasladada em vulgar com s addies da verso Franceza, e notas do Traductor Portuguez Antnio de Moraes , e Silva. Lisboa 1780. 3. vol. em 8. com o Mappa do Reino 1^440 reis. Hiftoria niverfal Veteris ac Novi teftamcnti in Compendiura redacla , temporum ordirte & rerum Geftarum Serie Servata. Olyfipone 1788 em 12. 300 reis. Idifios , ePoefus Paftors de Salomo Geffner, traduzidos era verfo Portuguez, por Joaquim Franco de Arajo Freire Barbofa, 8. Lisboa 1784. Preo Z6Q. Longino , Tratado do Sublime, e Luciano , fobre o modo de efcrever a Hiftoria , pelo P. Cuftodio J. de Oliveira , Profeffor Regio de Lingua Grega no Real Coliegio dos Nobres, 2. vol. 8. Lisboa 1771. Preo 720. Mafoma Tragdia , efcrita em Francez por Mri deVoltaire., e traduzida em Portuguez, 8f Lisboa 1785. Preo 240. Malaca Conquiftada pelo grande Affonfo de Albuquerque , Poema herico de Francifco de S Menezes , com os Argumentos de Bernar* da Ferreira , terceira Edio maia conecta que as precedente , 4. Lisboa. 1779. Preo Nova Inftruco Mufical , ou Theorica prtica da Mufica Rythmica para o canto , por Francifco Ignacio Solano , 4. Lisboa 1764. Preo 800. Novo tratado de Mufica Mtrica , que enfina a acompanhar no Cravo, e regra de Contraponto, por Fr. Ig. Solano. 4. Lisboa 1779. Preo 1440. Defte Tratado fico muito poucos , e brevemente fo accrefcentar o preo; f fe tem impreffo 300. exemplares. Obras Polticas, ePa ftors de Francifco Rodrigues Lobo , que contm a Corte na Aldea, Primavera, o Palor Peregrino , o Defengana1do , e as. Eclogas , 4. vol. 8. Lisboa 1774. Preo 1600. Opufculo Theologico das conftituies Benedk clinas , ou Cartas circulares, Bullas, e Decretos Apoftolicos de Benedidto XIV. , pelo licenciado Antnio. Ferreira , 4. Coirp,bra 175<j. Preo 96Q.

>v

':A v *>

%V
mim*-w /

fktH*f^fo

SSBCS^^^v

2***'

&

V*'
mmw
\
J**

iJVfc
$% j \ ^fi

s*&
T^

'

^ m

'

m&
*>\

:m

BRASILIANA DIGITAL ORIENTAES PARA O USO


Esta uma cpia digital de um documento (ou parte dele) que pertence a um dos acervos que participam do projeto BRASILIANA USP. Trata!se de uma referncia, a mais fiel possvel, a um documento original. Neste sentido, procuramos manter a integridade e a autenticidade da fonte, no realizando alteraes no ambiente digital com exceo de ajustes de cor, contraste e definio. 1. Voc apenas deve utilizar esta obra para fins no comerciais. Os livros, textos e imagens que publicamos na Brasiliana Digital so todos de domnio pblico, no entanto, proibido o uso comercial das nossas imagens. 2. Atribuio. Quando utilizar este documento em outro contexto, voc deve dar crdito ao autor (ou autores), Brasiliana Digital e ao acervo original, da forma como aparece na ficha catalogrfica (metadados) do repositrio digital. Pedimos que voc no republique este contedo na rede mundial de computadores (internet) sem a nossa expressa autorizao. 3. Direitos do autor. No Brasil, os direitos do autor so regulados pela Lei n. 9.610, de 19 de Fevereiro de 1998. Os direitos do autor esto tambm respaldados na Conveno de Berna, de 1971. Sabemos das dificuldades existentes para a verificao se um obra realmente encontra!se em domnio pblico. Neste sentido, se voc acreditar que algum documento publicado na Brasiliana Digital esteja violando direitos autorais de traduo, verso, exibio, reproduo ou quaisquer outros, solicitamos que nos informe imediatamente (brasiliana@usp.br).

! ! ! ! !

Você também pode gostar