Você está na página 1de 123

1

www.eBooksBrasil.org
2

Parlancniarisno c Prcsidcncialisno no Drasil
Mcdciros c Alluqucrquc (1867-1934}

Vcrsao ara cDool
cDoolslrasil

Fonic digiial
digiializaao da cdiao cn acl
Ediior Calvino FilIo - 1932

Caa.
TIc Durning of iIc Houscs of Lords and
Connons
J.M.W.Turncr (1775-1851}

2006 Mcdciros c Alluqucrquc
3

O Autor
Mcdciros c Alluqucrquc (Josc Joaquin dc
Canos da Cosia dc M. c A.}, jornalisia,
rofcssor, oliico, coniisia, ocia, orador,
ronancisia, icairologo, cnsasia c ncnorialisia,
nasccu cn Fccifc, PE, cn 4 dc scicnlro dc 1867,
c falcccu no Fio dc Janciro, FJ, cn 9 dc junIo dc
1934. En 1896 c 1897, conarcccu s scsscs
rclininarcs dc insialaao da Acadcnia Drasilcira
dc Lciras. o fundador da Cadcira n. 22, quc
icn cono airono Josc Donifacio, o Moo.
Era filIo do dr. Josc Joaquin dc Canos dc
Mcdciros c Alluqucrquc. Dcois dc arcndcr as
rinciras lciras con sua nac, cursou o Colcgio
Pcdro II. En 1880, aconanIou o ai cn viagcn
ara a Euroa. En Lisloa, foi nairiculado na
Escola Acadcnica, c ali crnancccu aic 1884. Dc
volia ao Fio dc Janciro, fcz un curso dc Hisioria
Naiural con Enlio Cocldi c foi aluno ariicular
dc Slvio Foncro. TralalIou inicialncnic cono
rofcssor rinario adjunio, cnirando cn coniaio
con os cscriiorcs c ocias da coca, cono Paula
Ncy c Pardal Mallci. Esircou na liicraiura cn
1889 con os livros dc ocsia Pccados c Cancs
da dccadcncia, cn quc rcvclou conIccincnio da
csiciica sinlolisia, cono icsicnunIa a sua
Proclanaao dccadcnic".
4
En 1888 csiava no jornal Novidadcs, ao lado
dc Alcindo Cuanalara. Enlora iivcssc
cniusiasno cla idcia alolicionisia, nao ionou
aric na roaganda. Fazia aric do gruo
rcullicano. Nas vcscras da roclanaao da
Fcullica, foi a Sao Paulo cn nissao junio a
Cliccrio c Canos Salcs. Con a viioria da
Fcullica, foi noncado, clo ninisiro Arisiidcs
Lolo, sccrciario do Minisicrio do Inicrior c, cn
1892, or Dcnjanin Consiani, vicc-dircior do
Cinasio Nacional. Foi rofcssor da Escola dc
Dclas Arics (dcsdc 1890}, vogal c rcsidcnic do
Conscrvaiorio Dranaiico (1890-1892} c rofcssor
das cscolas dc 2o grau (1890-1897}. o auior da
lcira do Hino da Fcullica.
Sinuliancancnic s aiividadcs dc
funcionario ullico, ccrcia as dc jornalisia.
Duranic o crodo florianisia, dirigiu O Figaro.
Foi ncssc jornal quc icvc ocasiao dc dcnunciar a
dcosiao quc sc iranava cn Pcrnanluco do
govcrnador Darlosa Lina. En 1894, foi clciio
dcuiado fcdcral or Pcrnanluco. Mcdciros
csircou na Canara conscguindo a voiaao ara
lci dos dirciios auiorais.
En 1897, foi noncado dircior gcral da
Insiruao Pullica do Disiriio Fcdcral. Esiando na
oosiao a Prudcnic dc Moracs, foi forado a
cdir asilo Enlaiada do CIilc. Dcniiido do
5
cargo, foi aos irilunais dcfcndcr scus dirciios c
olicvc a rcinicgraao.
Voliou ianlcn Canara dos dcuiados,
fornando nas filciras dc oosiao a Hcrncs da
Fonscca. Duranic o quairicnio niliiar (1912-
1916}, foi vivcr cn Paris. Dc volia ao Drasil,
dcfcndcu a cnirada do Drasil na gucrra quc
dcvasiava a Euroa, cn cananIa quc
coniriluiu ara o ronincnio dc rclacs do
Drasil con a AlcnanIa. Suas confcrcncias sc
iornaran fanosas no Fio dc Janciro. Ocuou a
Sccrciaria Ccral da ADL dc 1899 a 1917. Foi
auior da rincira rcforna oriografica ali
ronovida. Foi qucn rcsondcu a Craa AranIa,
quando do ronincnio dcsic con a Acadcnia.
Por ocasiao da cananIa da Aliana Lilcral,
csicvc ao lado do govcrno WasIingion Lus.
Viioriosa a rcvoluao dc 30, rcfugiou-sc na
Enlaiada do Pcru. Dc 1930 a 1934, dcdicou-sc
s aiividadcs dc colalorador diario da Cazcia dc
Sao Paulo c dc ouiros jornais do Fio dc Janciro c
s suas nuliilas aiividadcs na Acadcnia, ondc
fazia aric da Conissao do Dicionario c cra
rcdaior da Fcvisia. EncnIou-sc nos dclaics
cniao iravados cn iorno da sinlificaao da
oriografia. Era un grandc dcfcnsor da idcia da
sinlificaao, c scu uliino ariigo na Cazcia dc
Sao Paulo, ullicado no dia dc sua noric, vcrsou
solrc cssc assunio. Na inrcnsa, cscrcvcu
6
ianlcn sol os scudninos Arnando Qucvcdo,
Aiasius Noll, J. dos Sanios, Ma, Fifiufio
Singaura.
POESIA. Pccados (1889}; Cancs da
dccadcncia (1889}; Pocsias 1893-1901 (1904};
Fin (1922}; Pocnas scn vcrsos (1924}; Quando
cu falava dc anor (1933}.
CONTOS. Un Ioncn raiico (1898}; Mac
Tauia (1900}; Conios cscolIidos (1907}; O
assassinaio do gcncral (1926}; O unligo dc Adao
(1932}; Sc cu fossc SIcrlocl Holncs (1932};
Scgrcdo conjugal, cn colaloraao con ouiros
(1934}; Surrcsas (1934}.
FOMANCES. Maria (1920}; Misicrio, cn
colaloraao (1921}; Laura (1933}.
TEATFO. O cscandalo, drana (1910}; Tcairo
ncu... c dos ouiros (1923}.
ENSAIOS E CONFEFENCIAS. En voz alia
(1909}; O silcncio c dc ouro (1912}; Ponios dc
visia (1913}; O Hinoiisno (1921}; Cravcs c fuicis
(1922}; A olra dc Julio Danias (s.d.}; Liicraiura
alIcia (1914}; Paginas dc criica (1920}; Honcns c
coisas da Acadcnia (1934}.
MEMFIAS E VIACENS. Por alIcias icrras...
(1931}; MinIa vida Da infancia nocidadc 1867-
1893 (1933}; MinIa vida Da nocidadc vclIicc
7
1893-1934 (1934}; Quando cu cra vivo...
Mcnorias 1867 a 1934, cdiao osiuna c
dcfiniiiva (1942}.
PENSAMENTOS E POLEMICAS. Pcnsancnios
dc Mcdciros c Alluqucrquc. Coligidos or
Maurcio dc Mcdciros (s.d.}; Polcnicas. Coligidas
c anoiadas or Paulo dc Mcdciros c Alluqucrquc
(1941}.
POLTICA. O rcginc rcsidcncial no Drasil
(1914}; Parlancniarisno c rcsidcncialisno
(1932}. Pullicou ainda discursos c confcrcncias
na Fcvisia da Acadcnia; dirigiu c rcfaciou a
cdiao das Pocsias conlcias dc Pcdro II."
Fonic. ADL
8

MEDEIROS E ALBUQUERQUE
da Academia Brasileira
Parlamentarismo
e
Presidencialismo
no
Brasil
9

NDICE
CAPTULO I
Quc o rcginc rcsidcncial foi una surrcsa c un
logro. 15
CAPTULO II
Quc o rogrcsso do Drasil, a ariir dc 1889, nao
sc fcz or causa do rcginc rcsidcncial; nas
acsar dclc. 27
CAPTULO III
Quc Iisioricancnic o rcginc rcsidcncial c un
alorio, or arada dc dcscnvolvincnio, do rcginc
arlancniar. 36
CAPTULO IV
Quc a acusaao dc insialilidadc fciia ao rcginc
arlancniar c injusia. o rcginc rcsidcncial c
csiavcl ara o nal c insiavcl ara o lcn. 43
CAPTULO V
Quc nao Ia ncnIuna inconaiililidadc cnirc o
rcginc fcdcraiivo c o rcginc arlancniar. a naior
naao do nundo c una fcdcraao arlancniar,
quc alrangc varias ouiras fcdcracs
arlancniarcs. 56
10
CAPTULO VI
Quc o rcsidcnic no rcginc rcsidcncial c dc faio,
irrcsonsavcl. 64
CAPTULO VII
Quc o rcsidcnic no rcginc arlancniar, odc scr
cscolIido conscicnicncnic; no rcsidcncial,
rcrcscnia scnrc una avcniura. 73
CAPTULO VIII
Quc os dcfcnsorcs do rcsidcncialisno cnirc nos
olcdcccn a novcis faccis dc dcicrninar. 91
CAPTULO IX
Quc o rcginc rcsidcncial irouc, cono
conscqucncia faial do scu nccanisno, una
corruao noral inoninavcl. clc c o rcginc das
adcscs c iraics. 101
CAPTULO X
Quc o rcginc arlancniar ja rovou scr o unico
quc sc adaia ndolc do ovo lrasilciro. 113
11

NOTA PRELIMINAR

Crandc aric dcsic livro conicn naicria quc
ja aarcccu sol o iiulo. O Hcgnc Pcsdcncu no
Hus.
Acsar dc nao icr iido ncnIun ccunc dc
inrcnsa, orquc isso ocorrcu no icno da
Crandc Cucrra, ainda assin dclc sc cscoaran
4.000 ccnlarcs. Ha nuiio icno quc csiava
csgoiado.
Susciiou una rcsosia. Para sc avaliar,
orcn, cono cra ouco inorianic, lasia dizcr
quc cla sc aoiava rincialncnic solrc a
auioridadc dc... Canos Sallcs! E Canos Sallcs
foi rccisancnic o Prcsidcnic nais ncfasio quc o
Drasil icvc, orquc foi clc quc insiiiuiu a
cIanada oliica dos govcrnadorcs", dcois da
qual a Fcullica dcgcncrou raidancnic.
Ncsic noncnio, cn quc aarccc afinal una
foric corrcnic arlancniarisia, nao julguci uiil
concniar faios rcccnics, ara nao incdir con as
ninIas oinics a rcsciio dclcs a difusao dcsic
volunc.
Tal cono csia, nao c un iralalIo dc ocasiao.
un iralalIo dc douirina.
12
Os aconiccincnios aiuais rovan dc un
nodo dccisivo a sucrioridadc do rcginc
arlancniar. Sc fossc nclc quc csiivcsscnos, nao
sc rccisaria, cn caso algun, rccorrcr
Fcvoluao. Na alsoluia nornalidadc do rcginc,
un ninisicrio icria cado, ouiro icria sulido c o
Drasil coniinuaria cn az.
Porquc Ia clo ncnos una vaniagcn quc
ningucn odc ncgar ao rcginc arlancniar. c
aquclc quc odc corrigir nais facilncnic os scus
crros.
una iolicc dizcr quc as fornas dc govcrno
nao icn inoriancia. Os quc isso afirnan
lcnlran quc lcn ccrcido" qualqucr sisicna
scrvc. cvidcnic quc confiada a un Ioncn
ccccionalncnic salio, jusio, dcsinicrcssado c
iralalIador, aic a diiadura c una forna idcal dc
govcrno.
Mas ningucn dcvc coniar con rodgios c
ccccs, ncn ara o lcn ncn ara o nal. As
lcis sc fazcn ara os Ioncns, cono clcs sao c
nao cono dcvcrian scr. Ha, orianio, quc cscrar
quc iodos os govcrnos concian grandcs crros.
una faialidadc incluiavcl.
Eaiancnic or isso, nclIor scra o rcginc
cn quc csscs crros ossan scr corrigidos nais
facilncnic.
13
No rcginc rcsidcncial dcsdc quc o
Prcsidcnic sc olsiinc cn una dircao na, lasia
quc clc icnIa o aoio dc 12 scnadorcs, ara
odcr coniraor a sua voniadc dc ioda a naao.
E duranic quairo anos ningucn odcra rcnovcr
os olsiaculos quc clc lcvaniar.
No rcginc arlancniar os crros sc corrigcn
facilncnic, scn ncnIuna violcncia. lasia un
voio do Parlancnio rciirando a confiana ao
ninisicrio no Podcr. Ouiro o sulsiiiui dcniro dc
algunas Ioras c iudo csia rcsolvido.
A qucda dc ninisicrios no rcginc
arlancniar c una csccic dc vacina anii-
rcvolucionaria. A vacina faz nasccr, cn cqucno,
fracancnic, un nal, ara cviiar o ncsno nal,
cn onio grandc, crigosancnic. A qucda dc un
ninisicrio c una cqucna rcvoluao nansa c scn
inconvcnicnics ara cviiar as grandcs rcvolucs
sangrcnias c nocivas.
Enirc os quc conlaicn o arlancniarisno
Ia nuiios quc, falando nclc, so cnsan na
Frana.
Mcsno cnsando so ncla, Iavcria quc
nosirar cono airavcs dos scus ninisicrios,
sulindo c caindo, cla consiiiuiu un incrio
colonial quc ja cra fornidavcl anics da gucrra dc
1914; quc cla ganIou cssa gucrra; quc c
14
aiualncnic a oicncia financcira nais foric da
Euroa...
Mas os quc aniiaiizarcn con a Frana
odcn cnsar na Dclgica, odcn lcnlrar as
nacs dc lngua inglcsa. Ausiralia, Canada,
frica do Sul...
Nao valc a cna, orcn, rcciir aqui o quc
csia no coro do livro. O indiscnsavcl c accniuar
lcn quc csic rcrcscnia una convicao rofunda
c arraigada. Foi cscriio or nin, cn Paris,
quando cu a norava calnancnic. Pullicado cn
1914, c rccdiiado agora 18 anos aos.
15


I
QUE O REGIME PRESIDENCIAL FOI UMA SURPRESA E UM LOGRO

O rcginc rcsidcncial nao foi insiiiudo no
Drasil dcois dc una roaganda quc iivcssc
nosirado suas vaniagcns c dcsvaniagcns. Elc foi
una surrcsa c un logro.
s vczcs, dc cnirc varias solucs ao ncsno
rollcna, quc csiao sinuliancancnic cn dclaic,
Ia una quc conscguc inor-sc incscradancnic.
Una naioria ocasional dcicrnina cscolIas, quc
assonlran a naioria rcal; nas cssas cscolIas
rccacn solrc una das solucs cn discussao c
salc-sc lcn do quc sc iraia.
Nao foi ncn ncsno isso o quc aconicccu. O
rcginc rcsidcncial nao susciiou nunca ncnIun
dclaic gcral. Elc aarcccu, un dia, cn un
rojcio dc consiiiuiao dccrciado clo Covcrno
Provisorio. Ningucn o discuiiu. Foi acciio, or
assin dizcr, cn silcncio.
A roaganda rcullicana sc iinIa fciio
solrc una lasc, quc sc odc cIanar ncgaiiva".
16
O quc sc qucria cra dcsiruir o rcginc
nonarquisia.
Essa c alias a rcgra cn iodas as roagandas
rcvolucionarias; o acordo sc faz acnas accrca dc
un onio. a ncccssidadc dc surinir o quc Ia.
Quanio ao quc convcn r no lugar, as oinics
divcrgcn. O caso c corrcnic ncsno cn ncdicina,
cn quc c nuiio nais facil quc iodos sc cnicndcn
solrc a naiurcza da nolcsiia do quc solrc os
roccssos dc cura.
A nolcsiia quc os rcullicanos qucrian
clininar cra a insiiiuiao do odcr cssoal nas
naos da rinccsa D. Isalcl. Todos salian quc o
incrador dcscurara a cducaao da filIa. cla nao
iinIa a conrccnsao das alias qucsics sociais,
quc dcvia rcsolvcr. Era un csriio csirciio,
fanaiico, quc so sc rcocuava dcvcras con a
rcligiao c a nusica.
ccrio quc assinara a lci dc 13 dc Maio,
dccrciando a Aloliao. Mas iodos Iavian visio
quc o Incrador sc afasiara roosiialncnic a
fin dc lIc dar cnscjo a quc fizcssc cssc aio, ara
o qual cla nao concorrcra dc nodo cficaz, cnlora
ialvcz o alaudissc sinccrancnic, orquc cra una
qucsiao, cn quc o lado scniincnial doninava
iudo.
O quc nosiraria o ialcnio dc un csiadisia
scria organizar as cousas, dc nodo quc a
17
Aloliao nao causassc ncnIun alalo cconnico.
Disso a Princcsa janais cuidou.
Ciiavan-sc faios quc nosiravan a oricniaao
do scu csriio. Ccrio dia, or ccnlo, iivcra a
csiranIa idcia dc, cono cunrincnio dc una
roncssa", ir varrcr una igrcja dc Pciroolis.
Via-sc lcn quc cla iinIa a ncnialidadc dc una
lurgucsinIa dc classc ncdia, loa, Ioncsia,
viriuosa, nas scn ncnIuna clcvaao.
Por ouiro lado, Iavia o Condc d'Eu. una
figura csiranIa a dcssc rncic, quc ialvcz icnIa
sido un caso unico. o rncic quc crdcu ircs
coroas!
Quando a Dclgica andou rocura dc un rci,
foi no Duquc dc Ncnours, ai do Condc d'Eu, quc
cnsou. A Inglaicrra os a isso o scu vcio. Luiz
Filic viu quc a acciiaao dcssa candidaiura scria
a gucrra c nao crniiiu quc o irnao a adoiassc.
Mais iardc, na Crccia, Iouvc a ncsna idcia.
Tanlcn cssa naao quis un rci, ianlcn or la
nao faliou qucn cnsassc no Duquc dc Ncnours.
Dc novo, o vcio da Inglaicrra incdiu quc o aio sc
consunassc.
Afinal, o Condc d'Eu ia ao ncnos scr rncic
consoric, incrador nao-rcinanic. Mcsno isso,
orcn, o dcsiino nao lIc crniiiu.
18
O quc o fazia aniiaiico aos lrasilciros cra o
csriio dc lucro csriio lcn franccs, dc
ccononia, dc aicnao ao dinIciro. Esriio
alsoluiancnic conirario nossa ndolc
crdularia. O faio, quc foi conicsiado nas quc sc
iinIa cono ccrio, dc icr clc cnrcgado grandcs
sonas na aquisiao dc Ialiiacs dc gcnic olrc,
Ialiiacs scn conforio ncn Iigicnc, nas nuiio
rcndosas os coriios rcjudicara-o nuiio no
csriio oular. Coniava-sc dc cssoas olrcs
quc ian ao ao rccclcr csnolas da incrairiz c
con cssas csnolas agavan os quarios dos
coriios" alugados clo Condc d'Eu!
Dc nais, clc scnrc conscrvara o soiaquc
csirangciro.
Esic cqucno orncnor, quc arccc
insignificanic c quc, dc faio, nada rova, c un
dos quc causan scnrc dcicsiavcl inrcssao.
Inrcssao involuniaria, injusia, nas rofunda.
Para o dcsiino dc Maria Anionicia, ara o nodo
lruial clo qual foi iraiada a nulIcr dc Paulo I,
da Fussia, quando cssc incrador foi
assassinado, ara nuiios ouiros aconiccincnios
Iisioricos, coniriluiu cssa ariicularidadc. Talvcz
nao fossc dcscalido lcnlrar quc isso ianlcn
influiu ara a insialaao da rcullica
oriugucsa, or causa dc una ccria aniiaiia
conira a rainIa D. Anclia, c ncsno conira D.
19
Manucl, quc, cducado cla nac c or rofcssorcs
franccscs, iinIa o soiaquc dcsscs rofcssorcs.
Un rncic quc fala a lngua do as quc
dirigc con a ronuncia dc ouiro, lcnlra a cada
insianic a sua origcn csirangcira c isso arccc
una IunilIaao ara os scus sudiios.
Dir-sc-a quc afinal cssc inconvcnicnic nao
cra considcravcl. Mas c rcciso icr scnrc cn
visia o faio das nuliidcs nao raciocinarcn con
a scrcnidadc c a logica dos indivduos, quc
ncdiian calna o scnsaiancnic.
O Condc d'Eu iinIa ainda o inconvcnicnic dc
scr surdo. A surdcz, alIcando os indivduos do
ncio cn quc csiao, lIcs da, s vczcs, a
inuiaao dc orgulIosos, orquc nao lIcs
crniic ionar aric na convcrsa con a
cordialidadc, quc iodos dcscjarian.
Os Ialiios da coric, iais cono D. Pcdro II os
insiiiura, iinIan sido scnrc dc una
faniliaridadc lonacIcirona. Nunca ocorrcria a
ncnIun solcrano dar audicncias oularcs,
cono as dc D. Pcdro, na Quinia dc S. Crisiovao,
iodos os salados. nun corrcdor, dc c, acciiando
indisiiniancnic iodos os quc qucrian cnirar. O
scu idcal arccia scr o do lon ciii roi d'Yvcioi".
20
Jocux, snc ct count c Icn
Pou toutc gudc, uuut cn
u'un cIcn....
Isso rovava un lon coraao, una grandc
analilidadc; nas cra inconicsiavclncnic
dcsiiiudo dc dccoro. O Condc d'Eu cducado
franccsa, nao sc ajciiava inicirancnic con cssc
sisicna c os scus nodos dc agir, conquanio nao
fosscn grossciros ncn orgulIosos, o unIan
nun dcsiaquc aniiaiico.
Evidcnicncnic una rcvoluao nao sc faz
unicancnic or csscs cqucnos novcis, cnlora a
sona dc iais inondcravcis cIcguc, s vczcs, a
ioiais csaniosos. Ha scnrc, no fundo, os
grandcs noiivos scrios dc dcsconicniancnio c
nal-csiar.
Ja sc icn diio quc nunca sc fcz rcvoluao
alguna scn gravcs razcs dc ordcn cconnica.
Talvcz isso scja una fornula nuiio alsoluia,
solrciudo ara nacs con a consiiiuiao cinica
da nossa, cn quc as qucsics dc scniincnio
rinan nuiias vczcs as dc inicrcsscs rcais. Mas
ncn ncsno csscs noiivos cconnicos faliavan
cn 1889, orquc dcsdc quc concara a
roaganda alolicionisia, o iralalIo agrcola sc
dcsorganizara. E o iralalIo agrcola cra cniao a
nossa unica fonic dc riqucza. Por ouiro lado, a
21
cccssiva ccniralizaao conirariava as rovncias,
solrciudo as quc nais roduzian.
Dc iudo isso sc fazia culado o rcginc
incrial, o odcr cssoal do Incrador c ncsno
o arlancnio. Aconiccia quc con a
dcsorganizaao do iralalIo causada cla
roaganda rcullicana ningucn sc rcocuava
con a do rcsidcncialisno noric-ancricano,
ningucn iraiava disso, ningucn salia o quc cra.
Scria vao rocurar sc, nalgun livro, nalgun
crdido ariigo, sc cnconiravan aluscs a clc. A
vcrdadc c quc no foric da roaganda, nos ariigos
dc scnsaao, nos concios oularcs nao sc
falava cn ial cousa. Praiicancnic, o quc iodos
qucrian cra, cn vcz da Princcsa, un Prcsidcnic
dc Fcullica! E nais nada.
Dc rccnic, no rojcio dc Consiiiuiao
arcscniado clo Covcrno Provisorio surgiu o
rcginc rcsidcncial. O noncnio nao conoriava
nuiias discusscs icoricas. Nao Iavia icno ara
csiudar una qucsiao cuja gravidadc ningucn
arcndia lcn.
Os quc julgan os faios daqucla coca
rccisan lcnlrar-sc quc cra un crodo dc
lcgislaao a jacio coninuo. O Covcrno Provisorio
conccnirava iodos os odcrcs c dcscnvolvia una
aiividadc ciraordinaria cn iodos os donnios da
adninisiraao c do dirciio, sol iodas as suas
22
fornas. Os dccrcios sc succdian. Era un frcncsi
lcgislaiivo.
Nao vai nisio ccnsura. Ncssas cocas nao sc
odc agir con a calna c a rudcncia dos icnos
nornais. Mas c rcciso lcn cvocar cssc csiado dc
csriio o quc nao c nuiio facil ara
conrccndcr orquc o rojcio dc Consiiiuiao
nao icvc discussao na inrcnsa.
Hojc isso arccc csiucndo. Na ocasiao, cra
nornal. Havia una infinidadc dc ouiras
rcocuacs quc alsorvian a aicnao ullica
rcocuacs urgcnics, incdiaias quc a
dcsviavan dc cogiiar cn cousas, quc arccian
nais icoricas, nais rcnoias. Alcn disso c lon
nao csqucccr quc sc csiava cn lcna diiadura,
Iavia quasc un ano. Un rcginc lcgal qualqucr,
ncsno o rcsidcncial, arccia lilcral dianic da
diiadura franca, conlcia, alsoluia.
Scja, orcn, cono for, jusiificada ou
injusiificadancnic, o faio c inconicsiavcl. o
rojcio da Consiiiuiao do Covcrno Provisorio nao
foi discuiido. Aarcccu; iodos os jornais o
inscriran; no dia scguinic, ningucn falava nais
nisso.
A Consiiiuinic foi una asscnllcia dc
calouros. A naioria dos scus ncnlros cnirava
or a na vida ullica. Un grandc nuncro dclcs
vinIa dos quaricis. cran oficiais noos, quc
23
quasc iodos sc considcravan solidarios con
Dcnjanin Consiani. So Iavia ncssa asscnllcia
un gruo rcalncnic aiivo, cocrcnic, salcndo
nais ou ncnos o quc qucria. o gruo osiiivisia.
Enlora cqucno, csou nuiio c ncfasiancnic
solrc a Consiiiuinic. A clc adcrian cn rcgra
iodos os niliiarcs, quc sc julgavan olrigados a
concordar con o osiiivisno, orquc cra a
douirina dc Dcnjanin Consiani. A ignorancia dc
quasc iodos solrc as qucsics oliicas nais
clcncniarcs cIcgava a liniics csiucndos!
Ora, o osiiivisno, icndcndo naiuralncnic
ara a diiadura, rcfcria o rcsidcncialisno ao
rcginc arlancniar. Quando sc lccn Iojc os
dclaics daqucla asscnllcia, vc-sc lcn quc os
rorios osiiivisias nais ilusirados, quc nais
influcncia iivcran, ignoravan o nccanisno rcal
do rcginc rcsidcncial. O quc clcs salian cra quc
csiava cn aniagonisno con o Fcginc
Parlancniar dcicsiado or Augusio Conic c quc
sc aroinava nais do sisicna diiaiorial. Era o
quc os dccidia.
Conira isso Iavia na Consiiiuinic un
cqucno nuncro dc oliicos do icno do
Incrio, infcnsos ao nodo dc govcrno quc sc
qucria inlaniar. Mas ara o conlaicrcn
faliava-lIcs auioridadc, or dois noiivos.
Princiro, orquc ianlcn o nao conIccian.
Dcois, orquc nao sc aircvian luia, ara nao
24
arcccrcn susciios. Os osiiivisias fazian crcr
quc o arlancniarisno cra quasc a ncsna cousa
quc a nonarquia c os aniigos nonarquisias nao
ousavan dcfcndc-lo, orquc arcccrian iraidorcs
Fcullica. Da a iinidcz dos scus roicsios cn
una asscnllcia, cn quc a cducaao oliica da
naioria cra inicirancnic nula.
Ncn ao ncnos a falia dc discussao na
Consiiiuinic odia scr surida cla discussao na
inrcnsa, orquc, duranic o icno cn quc
aqucla asscnllcia csicvc rcunida, o Covcrno
Provisorio coniinuava a lcgislar. Quanio nais
scniia quc o scu odcr ia acalar, nais usava
dclc. Insiruao, jusiia, organizaao niliiar, iudo
sc rcfornava; codigos variados sc succdian.
Ainda dcois da Consiiiuiao ronulgada,
dccrcios do Covcrno Provisorio anicdaiados
aarcccran!
A cssas ncdidas, quc fcrian inicrcsscs
incdiaios, cra inossvcl nao rcsiar aicnao.
Elas a nonoolizavan quasc inicirancnic. E
duranic cssc icno a Consiiiuinic ia voiando a
insiiiuiao dc un rcginc, dc cujo funcionancnio
a quasc ioialidadc dos scus ncnlros nao iinIa a
nnina noicia.
Dcois, ara nuiia gcnic, Iavia cn favor dclc
una razao vcrlal, quc odc arcccr ridcula c
fuiil, una razao dcsarrazoada sc assin odc
25
dizcr-sc. Era una sinlcs analogia vcrlal. Nos
inIanos assado a scr os Esiados Unidos do
Drasil. Logo, dcvanos icr as insiiiuics dos
Esiados Unidos.
Todos os quc csiudan a sicologia das
nuliidcs salcn cono as analogias vcrlais sao
odcrosas c influcnics. Nao Ia alias nisso
ncnIuna alcrraao. Ha una falia dc aicnao,
una falia dc canc das qucsics. So sc dcvcrian
dar noncs iguais a cousas iguais. Nao c,
cnircianio, o quc succdc; nas una infinidadc dc
cssoas raciocinan cono sc fossc cssa a vcrdadc.
Havia, orianio, olscurancnic na calca dc
nuiia gcnic, csic silogisno.
Nacs, quc sc cIanan do ncsno nodo,
dcvcn icr un govcrno igual;
Ora, a rcullica noric-ancricana c a
lrasilcira cIanan-sc agora igualncnic Esiados
Unidos;
Logo, a rcullica lrasilcira dcvc icr un
govcrno igual ao da noric-ancricana".
Escriio, cosio cn icrnos claros, analisado
luz da razao, csic rcicnso silogisno c una
iolicc nonsiruosa, orquc clc aric da idcniidadc
rcal incisicnic das cousas dc nonc igual; nas
clc csou nuiio na cscolIa do rcginc
rcsidcncial. Pcsou, cono iudo o quc concorrcu
26
ara o scu csialclccincnio, scn quc ningucn o
ousassc cnunciar. Porquc a vcrdadc c csia. a
roaganda rcullicana sc fcz scn quc a naioria
cnsassc no rcginc rcsidcncial; nao sc salia o
quc cra, nao sc falava nclc. O rojcio dc
Consiiiuiao do Covcrno Provisorio nao icvc
discussao na inrcnsa. Na Consiiiuinic nao a
icvc ianlcn con a anliiudc quc ncrccia,
orquc os quc odian dcfcndcr o rcginc
arlancniar nao ousavan, ara nao arcccrcn
susciios.
Assin, a insiiiuiao do rcsidcncialisno
cnirc nos sc fcz or surrcsa. Por surrcsa c
graas ignorancia gcral cn quc iodos csiavan a
scu rcsciio. Nao foi una cscolIa conscicnic da
Naao.
27


II
QUE O PROGRESSO DO BRASIL A PARTIR DE 1889 NO SE FEZ
POR CAUSA DO REGIME PRESIDENCIAL, MAS APESAR DELE...

A favor do rcginc rcsidcncial ouvia-sc, s
vczcs, cn 1890, dcois quc o Covcrno Provisorio
o ros, una alcgaao. Ningucn a arofundava.
Aarccia, s vczcs, aqui c ali, cn ariigos, cn
discursos, cn convcrsas. Dizia-sc quc o rcginc
quc iinIa dado aos Esiados Unidos a sua
nagnfica roscridadc nao odia dciar dc fazcr
o ncsno ao Drasil.
Quando sc canina cssa afirnaao, vcrifica-
sc quc cla c o nais irivial dos sofisnas. o quc
consisic cn airiluir s scqucncias ou
conconiiancias dc fcnncnos o valor dc causas c
cfciios. Post Ioc. cgo otc Ioc...". Faliava
dcnonsirar quc a roscridadc dos Esiados
Unidos cra dcvida ao scu sisicna dc govcrno.
Faliava, dcois, dcnonsirar quc o ncsno cfciio
roduzido la sc rcroduziria no Drasil.
NcnIuna dcssas dcnonsiracs c ossvcl.
Todos os govcrnos c iodas as oosics
arguncnian con cssc sofisna. Quando sc acusa
28
un ariido rcacionario dc scr ncfasio a qualqucr
as, cn cuja dircao clc csia Ia nuiio icno, a
rcsosia quc scnrc aarccc c a dc conaraao
do csiado do as, no noncnio cn quc o ariido
assuniu o odcr c no noncnio cn quc c fciia a
acusaao. A concnsaao a isso c dada clas
oosics, quc nao dcian dc iornar os govcrnos
rcsonsavcis or iudo o quc dc nau ocorrc
duranic as suas gcsics.
caiancnic a ncsna falia dc logica nos
dois casos.
Pclo faio dc una naao csiar nais adianiada
dcz anos dcois dc icr sulido ao odcr un ccrio
govcrno, nao qucr dizcr quc o rogrcsso icnIa
sido ronovido or cssc govcrno. O nundo nao
ara. Mcsno os govcrnos nais rcirogrados c
ncfasios nao icn incdido o rogrcsso dc ccrias
nacs.
Sc fossc ossvcl rcccdcr ccrincnialncnic
c lidar con una grandc naao cono sc lida con
un aninal dc laloraiorio, scria ncccssario
sulncic-la a un ccrio rcginc, noiar os
rcsuliados oliidos, rc-la no csiado anicrior c
rcconcar a ccricncia con ouiro rcginc, ara
cniao conarar o quc sc iivcssc oliido con un c
con ouiro. Mas isso nao sc odc fazcr. Nao Ia
rcncdio scnao rccorrcr a inducs c dcducs
29
divcrsas. inaginar o quc sc odcria assar ncsia
c naqucla Iioicsc.
En iodo caso, ainda una vcz sc rciia. o
nundo nao ara. Sulnciido ao ior dos
govcrnos, un as qualqucr odc roscrar.
Ha qucn acIc o alsoluiisno un govcrno
dcicsiavcl? No cnianio, a Fussia, ncsno sol cssc
odioso rcginc roscrou. Aic 1911, Mnaco nao
iinIa ncn ao ncnos, cono Iojc, o ncnor
sinulacro dc liniiaao aos odcrcs do Prncic
quc a dirigc. Dira algucn quc a roscridadc
dcssc rinciado rova as ccclcncias do
alsoluiisno?
Dira algucn quc o nal c o clcricalisno? Mas
a Dclgica fcz, duranic 40 anos dc govcrno clcrical,
un adniravcl rogrcsso.
Ha dciraiorcs ara os govcrnos
dcnocraiicos? Podc-sc nosirar-lIcs quc a
Frana, a Sua, a Nova Zclandia, nao icn
ccssado dc rogrcdir.
Cono sc vc, cssc arguncnio scrvc ara
dcfcndcr iodas as causas ossvcis c inaginavcis.
Dcsdc quc una naao icn un longo crodo dc
az, iudo sc organiza, c, acsar da aao ncfasia
dos govcrnos nais dcicsiavcis, cla vai
rogrcdindo.
30
En cada caso ariicular, os quc sao
ariidarios dc un sisicna dc govcrno divcrso do
quc csia cn vigor, asscguran quc, sc sc adoiassc
a fornula rcconizada or clcs. a siiuaao icria
nais vaniagcns c nuiio ncnos inconvcnicnics
una qucsiao a discuiir.
Podc-sc nosirar c nais ara dianic o
farcnos cono o rcginc rcsidcncial causou
ccrios rcjuzos aos Esiados Unidos. Mas scn,
or ora, iraiar disso, scria una inccia airiluir-
lIc a riqucza c a roscridadc cconnica da
grandc rcullica. NcnIun cscriior noric-
ancricano sc lcnlrou dcssa lolagcn.
O rogrcsso dos Esiados Unidos vcio
rincialncnic da riqucza dc suas ninas a
concar clas quc nais inicrcssavan. as dc fcrro
c carvao dc cdra.
Nao c rcciso fazcr un csforo nuiio grandc
dc inaginaao ara calcular cono icria sido ouiro
o dcsiino daqucla naao, caso o carvao dc cdra
lIc Iouvcssc faliado. Sc, cn concnsaao, nos o
iivcsscnos, ianlcn a nossa siiuaao scria lcn
divcrsa c lcn nclIor, cnlora o nosso govcrno
fossc aic francancnic alsoluiisia.
O ncrvo da indusiria nodcrna c o carvao dc
cdra. So sao vcrdadcirancnic ricas as nacs
quc os ossucn. Tudo nais odc considcrar-sc
rclaiivancnic sccundario.
31
s vczcs, a roscridadc dc una naao
rcsulia dc un faio longnquo ara o qual cla cn
nada coniriluiu. As gucrras do Transwaal c
Fusso-Jaoncsa scrviran ciraordinariancnic
roscridadc da Fcullica Argcniina. Dc rccnic,
foi ncccssario auncniar a coriaao dc carncs
conscrvadas, ara os ccrciios cn cananIa. E
dcsdc logo a indusiria asioril na Argcniina
ionou un incrcncnio fornidavcl. O as assou
dc un rcginc dc noraioria a un rcginc dc
incrvcl alundancia.
Sc, na vcscra das dcclaracs daquclas
gucrras, a Fcullica Argcniina iivcssc concado
a scr una nonarquia ou aic una icocracia, ncn
or isso os ccrciios quc sc laiian na frica c na
MancIuria concrian un so carnciro a ncnos; c,
fciia a roscridadc da naao, or causa daquclc
noiivo, os iurifcrarios do novo govcrno nao
dciarian dc alcgar cssa roscridadc cono una
rova da ccclcncia das novas insiiiuics.
Cono c or quc ganIou o Drasil o naior
clicnic da sua rincial culiura. do cafc? Porquc
foi rccisancnic, a roosiio do inosio solrc o
cIa, quc a rcvoluao ara a indccndcncia noric-
ancricana concou. O cafc, succdanco do cIa,
acIou o cano dcscnlaraado do scu
concorrcnic.
32
Nao c rcciso insisiir cn arronlar csia oria
alcria.
A scrio, dc loa fc, ningucn da arguncnios
dcssa ordcn.
En un discurso jusiancnic cclclrc, Lauro
Mullcr, qucrcndo acIar ncriios cscciais ara o
rcginc rcsidcncial, dcscolriu quc foi clc qucn
iornou ossvcl a ciinao da fclrc anarcla no
Fio dc Janciro.
Todos salcn cono Lauro Mullcr cra un
csriio culio c lucido. A Fcullica nao icvc
nuiios Ioncns a qucn sc udcssc, cono a clc,
dar, scn Icsiiaao, o iiulo dc csiadisia".
NcnIun, orianio, conrccndia nais facilncnic
a alsoluia falia dc valor da alcgaao quc fazia.
Mas, sc clc a fcz, foi orquc, cono sc odcria
dizcr arodiando a frasc dc Pascal, a rciorica icn
razcs quc a Fazao nao conIccc.
Essa alcgaao c un ccnlo caracicrsiico,
dc una arguncniaao sofsiica quc sc cnconira a
cada asso, scn quc ningucn sc dc ao iralalIo
dc canina-la. A iodo insianic, sc vccn algunas
adninisiracs louvadas orquc insialaran
ccrios acrfcioancnios. E isso as c cn
conirasic con as anicriorcs, quc nao o Iavian
fciio.
33
Esqucccn-sc, orcn, dc dizcr sc as
anicriorcs odcrian icr insiiiudo os iais
acrfcioancnios.
Figurcn un dircior dos iclcgrafos quc,
dcscjando arcgoar os scus ncriios, arcscniassc
cono scu rincial iiulo dc gloria icr insiiiudo
no as a iclcgrafia scn fios.
Ecclcnic idcia! Faliava, cnircianio,
acrcsccniar quc clc ionara conia do scu cargo cn
1896. Ora, cono anics dcssa coca a iclcgrafia
scn fios ainda nao csiava invcniada, claro c quc,
sc os scus anicccssorcs nao a insialaran, isso
nao rova nada conira clcs.
Un caso inicirancnic analogo ocorrcu con a
fclrc anarcla.
Todos salcn quc a ciinao da fclrc anarcla
no Fio dc Janciro c un dos nais lclos ccnlos
dc alicaao lcgal sisicnaiica dc una douirina
cicnifica. O quc fcz o grandc ncriio dc Oswaldo
Cruz foi icr rcconIccido a inoriancia cicnifica
da douirina da iransnissao da fclrc anarcla
clos nosquiios c dc icr salido acIar as ncdidas
adninisiraiivas ncccssarias ara iirar dcssc
conIccincnio iodas as alicacs quc conoria.
Mas a icoria cicnifica, cn quc clc sc lascou, so
ficou fora dc duvida dcois das ncnoravcis
ccricncias dc Cula isio c, dcois dc 1898.
Anics disso, orianio, fossc o Drasil incrio,
34
rcino, icocracia, rcullica arlancniar ou
rcsidcncial, ncnIun govcrno odia ciinguir a
fclrc anarcla no Fio dc Janciro. So or acaso sc
ionarian as rovidcncias Iigicnicas
csccialssinas, quc cran ncccssarias, orquc
ningucn anics disso salia o quc cra rcciso
fazcr.
Evidcnicncnic cssc faio nao iira cn nada o
ncriio ao Prcsidcnic da Fcullica do quairicnio
dc 1902 a 1906. Todos salcn quc foi clc clc
cssoalncnic qucn or iniciaiiva roria
susicniou nansa, nas firncncnic, con sua
cncrgia inquclraniavcl, o ilusirc dircior dc saudc
ullica, quc ousou as ncdidas ncccssarias ara
a ciinao da fclrc anarcla. A cccuao das
rinciais lcvou acnas dois anos. Ao fin do
rinciro, ja a siiuaao nudara dc ial nodo, quc
ningucn sc aircvcria a voliar airas. Ora, nao Ia
qucn ossa dizcr orquc, sc o Dr. Fodrigucs
Alvcs, cn vcz dc scr Prcsidcnic da Fcullica,
iivcssc sido Prcsidcnic do ConsclIo ou Minisiro
do Inicrior dc un rcginc arlancniar, nao icria
fciio isso ncsno. O ncriio foi dclc cssoalncnic
c nao dc rcginc. Ncn do rcginc rcsidcncial,
ncn do rcginc rcullicano.
Podc-sc aic noiar quc clc foi un dos Ioncns
oliicos quc nos vcio ja sagrado da nonarquia.
Sc cla Iouvcssc coniinuado, clc a icria scrvido
35
con a ncsna alia dcdicaao airioiica con quc
scnrc scrviu scu as.
rcciso, orianio, quando sc clogia un
sisicna dc govcrno clos rogrcssos quc rcalizou,
rocurando assin dcnonsirar a sua
sucrioridadc solrc ouiro, fazcr a rova dc quc
csscs rogrcssos dccndcn dc viriudcs
inirnsccas do sisicna c quc, orianio, ouiro
qualqucr nao os rcalizaria.
Assin, sc os Esiados Unidos sc icn
dcscnvolvido dc un nodo vcriiginoso, sol o
rcginc rcsidcncial, nada rova quc nao iivcsscn
iido o ncsno dcscnvolvincnio sol o rcginc
arlancniar. A Ausiralia, fcdcraao arlancniar
dc Esiados arlancniarcs, fundada cn 1901, nao
icn iido dcscnvolvincnio ncnos vcriiginoso quc
os Esiados Unidos.
Era, cnircianio, a visao da roscridadc
noric-ancricana quc, cn 1890, lcvava nuiia
gcnic a rcconizar ara o Drasil o rcginc
rcsidcncial.
36


III
QUE HISTORICAMENTE O REGIME PRESIDENCIAL UM ABORTO,
POR PARADA DE DESENVOLVIMENTO, DO REGIME
PARLAMENTAR...

Sc sc udcssc falar scn nuiio cdaniisno
cn una dcfiniao liologica" do rcginc
rcsidcncial, dir-sc-ia quc clc cra un alorio do
rcginc arlancniar. Un alorio or arada dc
dcscnvolvincnio.
Figurcn un scr vivo quc, ainda cn lcno
crodo dc crcscincnio, fossc nciido cn un
rccciaculo fcrrco, acriado, quc lIc iolIcssc a
ossililidadc dc candir-sc c cvoluir. o caso
do rcginc rcsidcncial.
Elc nao nasccu dc una conccao csccial,
visando criar qualqucr ouira cousa nova c loa.
Nao assou da uiilizaao ocasional dc un
nau csiado dc cousas, quc, sc sc crciuou, foi
clo odcr aralisanic quc scnrc ccrccn os
codigos c as lcis cscriias.
Quando sc fcz a indccndcncia dos Esiados
Unidos, ningucn cnsou cn acIar una forna
37
nova dc govcrno. Sunncr Mainc nosirou
adniravclncnic quc sc iraiou acnas dc
sulsiiiuir o govcrnador noncado clo rci, or un
govcrnador clciio clo ovo. Ningucn iinIa
rcocuaao dc inovar. Ningucn rcicndcu
csialclcccr una divisao rigorosa dc odcrcs
indccndcnics. A rova disso c quc o Scnado
noric-ancricano ficou icndo o dirciio dc arovar
ou rcrovar iodas as noncacs dc funcionarios
ullicos, airiluiao quc ainda Iojc conscrva.
As colnias inglcsas cran rcgidas or un
govcrno idcniico ao da nciroolc. un
rcrcscnianic do rci c un consclIo con
airiluics, cn aric lcgislaiivas, cn aric
cccuiivas. Essc rcrcscnianic do rci iinIa
odcrcs nuiio cicnsos. iao cicnsos na colnia,
cono os do rorio rci na nciroolc. Ora, ncssc
icno, o rci cra, dc faio, alsoluio. As unicas
rcsirics scrias ao scu odcr dizian cn aric
rcsciio ao lcvaniancnio dc novos inosios. O
nais, na raiica, nao iinIa inoriancia.
Consunada a rcvoluao nos Esiados Unidos,
cra ncccssario sulsiiiuir o nandaiario do rci or
un nandaiario do ovo. Foi o quc sc fcz. Havia o
ConsclIo, quc assisiia o govcrnador. Convcricu-
sc cn Scnado con as airiluics quc ja iinIa.
Era ncccssario criar un orgao cquivalcnic
Canara dos Conuns. Criou-sc. Sunncr Mainc
nosirou, fazcndo o confronio da Consiiiuiao dos
38
Esiados Unidos, con o rcginc colonial, quc o
rcccdcu c con o rcginc quc incrava na
Inglaicrra na ncsna coca, a alsoluia analogia
dos ircs.
Tonou-sc o quc Iavia, fazcndo o nnino dc
alicracs, ncccssiiadas incriosancnic clo faio
da indccndcncia, c rcduziu-sc iudo a cscriio,
rincialncnic orquc os Esiados qucrian
garaniir-sc conira as invascs do odcr ccniral.
No ncio dc iudo, scn quc, alias, sc iivcssc
rocurado crcssancnic, aarcccu una cousa
naravilIosa. a consiiiuiao do Podcr Judiciario.
Ainda a, scguiu-sc a iradiao inglcsa, dando-sc-
lIc acnas a forna crcssa da lci cscriia.
A nodificaao, quc ocorrcu, dccndcu nais
dos rinciros Ioncns quc ccrccran os alios
cargos judiciais quc dc qualqucr ouira cousa. En
aric alguna, sc cnconira un so icio
dcclarando quc o Surcno Trilunal icra
qualqucr surcnacia solrc os ouiros odcrcs. A
surcnacia quc clc vcio a conscguir dccorrcu do
ncriio cssoal dos rinciros ninisiros daqucla
alia cororaao, quc firnaran racs, dc cniao
cn dianic rcsciiadas.
En rcsuno, ainda una vcz. o rcginc
rcsidcncial c a adaiaao a una naao
rcullicana, con o nnino dc nodificacs, dc
39
un rcginc colonial, cn quc o cIcfc da colnia cra
un rcrcscnianic do odcr alsoluio do rci.
Na nciroolc cssc rcginc foi-sc nodificando
ouco a ouco ou anics foi-sc nodificando
nuiio raidancnic. cn un scculo dcois cIcgava
cnfin ao rcginc arlancniar.
Na colnia cnanciada c iornada una naao
indccndcnic, nao dc scguir a ncsna cvoluao
or causa da dificuldadc quc lIc os o icio da
Consiiiuiao.
Todos salcn, dc faio, cono a sinlcs
circunsiancia dc sc fornular or cscriio una lci,
un rccciio qualqucr, iorna a sua rcvogaao nais
difcil. As rclacs, quc icn livros sanios,
lcvanian logo nuncrosos dognas. Esscs dognas,
no noncnio cn quc sao fornulados, nao
susciian dificuldadcs. Esiao dc acordo con as
crcnas, con as oinics da naioria. So algun
icno dcois, c quc o aniagonisno aarccc c c
dificlino dc rcsolvcr, orquc a lcira cscriia c dc
una icnacidadc icrrvcl. Sctu nuncnt...
Con os codigos succdc o ncsno.
A Inglaicrra nao iinIa cssc cnlarao. Pdc
fazcr a iransiao suavc do odcr alsoluio ara o
odcr arlancniar. Os Esiados Unidos ficaran
no noldc quc a rcvoluao os forara a adoiar.
40
ncsic scniido quc sc odc dizcr quc o
sisicna rcsidcncial nao assa dc un alorio or
arada dc dcscnvolvincnio.
En cada ocasiao, un dcicrninado as c
suas colnias iinIan una ccria forna dc
govcrno. Una dcssas colnias, iornada
indccndcnic, rcduziu a cscriio cssc sisicna c
arou nclc. A nciroolc c iodas as ouiras, na
Euroa, na Ancrica, na frica c na Occania
cvoluran ara o rcginc arlancniar. So os
Esiados Unidos ficaran inovcis. Igualdadc dc
raa, igualdadc dc iradics. cvidcnic quc, sc
os Esiados Unidos nao iivcsscn sido conirariados
na sua narcIa rogrcssiva cla rigidcz dc sua
Consiiiuiao, icrian ianlcn cIcgado ao rcginc
arlancniar.
Ncn ao ncnos sc odc alcgar quc Iouvc a
influcncia do sisicna fcdcraiivo, ou quc foi una
qucsiao dc ncio, csccial Ancrica. O Canada c
fcdcraao. O Canada c na Ancrica. O Canada c
rcgido clo sisicna arlancniar.
Ha ccnlos dc ovos, ouiros, divcrsos,
icrcn assado or una cvoluao nornal, do
rcginc rcsidcncial ara o arlancniar. A
narcIa coniraria so sc dcu no Drasil c ningucn
dira quc icnIa sido or una cvoluao nornal; foi
or una rcvoluao quc nao visava dc nodo algun
41
cssc fin c so cIcgou a clc or surrcsa. Nao foi
narcIa; foi salio. Salio c qucda.
A Consiiiuiao do incrio cra rcsidcncial".
Podc-sc lcn dizcr isio, scn graccjo ncn
aradoo. A cscolIa dos ninisiros dcvia dccndcr
unicancnic do incrador. En aric alguna sc
falava na confiana do arlancnio. Era assin quc
Pcdro I, inicrrcic auicniico dc un icio quc clc
ronulgara, cnicndia as cousas.
A dcsciio do icio, a cvoluao sc fcz ara o
rcginc arlancniar.
As lcis consiiiucionais da Frana nao dizcn
quc os ninisiros dcvcn dccndcr do arlancnio.
Dizcn quc clcs dccndcn do rcsidcnic. Lida, a
Consiiiuiao c rcsidcncial. Prcsidcncialncnic a
qucria cccuiar Mac-MaIon. A cvoluao sc fcz no
scniido arlancniar.
Mcsno caso na Dclgica.
Os aconiccincnios do Jaao rovan quc os
faios csiao scguindo a a ncsna narcIa.
Tanlcn la, a dcsciio do incrador scr un dcus
nada ncnos quc un dcus! o arlancnio vai
ganIando cn auioridadc c rcsigio c inondo a
sua voniadc.
Assin, cn ioda aric, dado un rcginc
rcsidcncial isio c, un rcginc cn quc o Podcr
42
Eccuiivo nao dccnda do lcgislaiivo o
rogrcsso consisic cn fazc-lo dccndcr.
O rcginc rcsidcncial foi a arada dc
dcscnvolvincnio dc aric dc un ovo, quc
assaria a ouiro sisicna, sc iivcssc coniinuado a
cvoluao, quc iodas as ouiras arics dcssc
ncsno ovo fizcran.
43


IV
QUE A ACUSAO DE INSTABILIDADE FEITA AO REGIME
PARLAMENTAR INJUSTA: O REGIME PRESIDENCIAL ESTVEL
PARA O MAL E INSTVEL PARA O BEM

A grandc oljcao conira o rcginc
arlancniar c a da insialilidadc dos ninisicrios.
A isso sc aludc cn iodos os ions. E isso c
alsoluiancnic falso.
Nao Ia dificuldadc alguna cn nosirar quc o
govcrno insiavcl c o rcsidcncial. Esiavcl ara o
nal, insiavcl ara o lcn. Nclc quando sc clcgc
un nau rcsidcnic, Ia quc suoria-lo or iodo o
crodo; cn concnsaao, quando sc icn un
rcsidcnic lon, Ia quc -lo fora ao calo dcssc
crodo, inicrroncndo o quc csiivcr fazcndo.
Dir-sc-a quc a rcclciao daria rcncdio a csic
nal? Nao daria, orquc cla scria ianlcn or
razo fio. Ncn odcria scr dc ouiro nodo Ora,
duranic cssc scgundo razo, a qucsiao sc
fornularia do ncsno nodo, c, sc o rcsidcnic
roccdcssc nal, Iavcria quc suoria-lo aic o fin.
O rcginc arlancniar icn caiancnic a
vaniagcn dc crniiir, or un lado, a
44
crnancncia no odcr cnquanio lcn scrvircn",
or icno indcfinido, c scn crigo algun" dos
lons govcrnos; or ouiro lado, a clininaao
incdiaia dos naus.
O csiuido, o alsurdo c dar icnos iguais dc
aao aos quc sc nosiran lons ou naus. A cada
un, rcsic ou nao rcsic, quairo anos!
Mas ainda adniiindo quc os crros scjan so
cn nuncro igual ao dos accrios, iodos salcn quc
ara a dcsiruiao sc cdc nuiio ncnos icno
quc ara a consiruao. O quc una scric dc
govcrnos acicnicncnic ajuniou, clcvando a
foriuna ullica, consolidando o crcdiio, firnando
o rcsigio da Lci, ouiro dcsiroi cn alguns ncscs.
O nais loal ncsirc dc olras c caaz dc dcsiruir
cn un scgundo as iranidcs do Egiio, quc
duran Ia ianios nil anos. Dasia quc lIc dccn a
carga rccisa dc dinaniic c un gcsio lIc scr
suficicnic ara fazc-las saliar!
Nada, orianio, nais irracional do quc
airiluir, dc un nodo fio, o ncsno razo aos
lons c aos naus govcrnos, scn o nnino
disccrnincnio. o quc faz o rcginc rcsidcncial.
csiavcl dcnais ara os govcrnos ncfasios, insiavcl
ara os lons!
Scn, cnircianio, fazcr conaraao alguna,
julgando cn si ncsno o rcginc arlancniar, logo
sc vcra quc a alcgaao da sua insialilidadc,
45
cnlora univcrsal, c inicirancnic falsa. A sua
univcrsalidadc sc clica iao lcn cono a sua
falsidadc.
Quando sc aconanIa a oliica dc un as
qualqucr, airavcs dc iodos os ninisicrios quc nclc
sc succdcn, o quc sc vc c quc cla sc dcscnvolvc
scn solrcssalios. Dc un ninisicrio ara o quc sc
lIc scguc a difcrcna c scnrc cn un ou ouiro
onio. Dc un rograna iniciro, varia un
orncnor, un dcialIc, o nodo dc cncarar una
qucsiao. o quc sc vc na Frana, c o quc sc vc
na Dclgica, cra o quc sc via no Drasil.
Ncn odia scr dc ouiro nodo. Pois sc os
ninisicrios dccndcn da naioria das
asscnllcias, nao sc conrccndc cono cssas
naiorias csiarian consianicncnic nudando a
iodo icno solrc nuncrosas qucsics.
O rcginc arlancniar iraz scnrc consigo
una inorianic organizaao adninisiraiiva.
Inorianic cla csialilidadc c cla concicncia.
Eaiancnic orquc nuiios ninisiros sc vao
succdcndo cn ouco icno, clcs rccisan acIar
os scrvios adninisiraiivos aarclIados ara lIcs
forncccrcn incdiaiancnic iodos os clcncnios dc
infornaao solrc os assunios nais variados. Un
ninisiro, no rcginc arlancniar, csia sujciio s
inicrclacs nais divcrsas. rcciso quc as
sccrciarias concicnics lIc crniian rcsondcr
46
a clas. Dcnais, cono cada un cIcga con a sua
oricniaao roria c sc inicrcssa, ora or uns, ora
or ouiros orncnorcs, as sccrciarias vccn-sc
foradas a csiar lcn ao ar dc iodas as qucsics.
Da a fora, o rcsigio, a csialilidadc quc
adquircn os scrvios adninisiraiivos no rcginc
arlancniar.
Na Frana, or ccnlo, ondc sc vc
frcqucnicncnic falar cn insialilidadc
adninisiraiiva, a adninisiraao cIcga a scr
roiincira. Silvcira Mariins dissc una vcz no
Scnado do incrio quc un ananucnsc odia
nais quc un ninisiro. Era, sol una forna
cagcrada c aradoal, un ncio dc nosirar cono
a organizaao adninisiraiiva sc nosirava foric,
discilinada c odcrosa.
Os quc sc inrcssionan con o grandc
nuncro dc ninisiros, quc assan clas divcrsas
asias, crdcn dc visia quc cada un dcsscs
ninisiros rocura acnas inovar un onio.
NcnIun c cn discussao iodas as qucsics do
scu ninisicrio. Alguns ncsno nao luscan
alicrar nada o quc, alias, nao arccc quc scja
un idcal.
Os advcrsarios do sisicna arlancniar usan
scnrc na sua arguncniaao dc un ncio
sinlisia c grossciro. fazcn a csiaisiica dos
ninisiros quc ocuaran ial ou qual ninisicrio.
47
Isio nao rova nada. O csscncial c caninar qual
cra o rograna dcsscs ninisiros. Sc cra o
ncsno, ouco inoria quc os aios fosscn
assinados or X, Y ou Z.
Ha, orcn, noncnios dc rcal insialilidadc.
Insialilidadc dc cssoas c dc rogranas. Ainda
ncsscs casos, iudo conccrnc un onio acnas c c
una grandc, una incnsa, una fornidavcl
sucrioridadc do sisicna arlancniar.
O canc dc dois ccnlo cclclrcs lasiara
ara rova-lo. a qucsiao alolicionisia, no Drasil,
c a qucsiao Drcyfus, na Frana.
Traia-sc scnrc ncsscs casos dc un onio
nuiio discuiido, nuiio conlaiido. O as csia
dividido. Ha una foric agiiaao. Cada un roc
una soluao divcrsa.
O rcsuliado c quc, nao Iavcndo ainda na
naioria da naao una oiniao niiidancnic
fornada cn ncnIun scniido, cada ninisicrio quc
vcn iraz una soluao c rocura fazc-la iriunfar.
Sc cla nao scrvc, o ninisicrio cai. Solc ouiro, quc
sugcrc un alviirc divcrso. Succdc-lIc o ncsno.
Duranic cssc icno a qucsiao vai rogrcdindo, a
oiniao vai ionando un runo dcfinido. Afinal,
acIa-sc un govcrno quc conscguc fazcr voiar a
ncdida convcnicnic. Incdiaiancnic iudo sc
acalna.
48
Foi o quc succdcu con a Aloliao; foi o quc
succdcu con o caso Drcyfus.
En una cono na ouira Iioicsc, quando as
qucsics concaran, a soluao quc acalou or
iriunfar ainda nao cra acciia cla oiniao. Foi a
roaganda inicnsa c a ccricncia nalograda dc
varias solucs inconvcnicnics ou insuficicnics
quc lcvou dcscolcria da loa.
Para acIa-la foran rccisos dcz ou vinic
ninisicrios? Quc inoria isso?! Sc sc canina
o conjunio da adninisiraao duranic un dcsscs
crodos dc crisc, logo sc vc cono cla sc nosira
dc una csialilidadc fornidavcl. Tudo csia quicio.
Ha acnas discussao solrc o onio quc rcocua
os csriios. Os ninisiros solcn, insialan-sc,
cacn, sao sulsiiiudos, nas a adninisiraao
gcral coniinua iranquilancnic nais
iranquilancnic aic quc nos ouiros crodos.
Craas a cssa facilidadc dc sulsiiiuir
ninisicrios c dciar quc cada un roonIa a
soluao quc arccc nclIor, nao sc fora ncn sc
coniraria a cvoluao nas criscs nais gravcs Por
isso ncsno, o rcginc arlancniar no Drasil fcz a
Aloliao acificancnic, ao asso quc o rcginc
rcsidcncial nos Esiados Unidos dcscncadcou
una rcvoluao ircncnda.
Dc faio, o quc aconiccc no rcginc
rcsidcncial quando, cn una dcssas criscs, sc
49
icn dc clcgcr o rcsidcnic, c quc clc rcrcscnia a
oiniao doninanic ncssc noncnio. Quanio nais
clc c un Ioncn dc Ionra, nais sc acIa olrigado
a nanicr cssa oiniao, cn nonc da qual foi
clcvado ao odcr. Mas o csriio ullico,
iralalIado cla roaganda, nuda raidancnic,
iona ouiro runo. O rcsidcnic acIa-sc, orcn,
forado, or icina ou or cocrcncia, a ficar no
scu onio dc visia, quc rcrcscnia una fasc ja
uliraassada do scniincnio nacional. Da o
confliio.
Con un rcginc rcsidcncial, sc, quando
rclcniou a qucsiao Drcyfus cn Frana, Iouvcssc
una clciao ara cIcfc dc Esiado, o clciio scria
conirario rcvisao do roccsso. E a roaganda
coniinuando, cIcgar-sc-ia faialncnic rcvoluao.
Sc, cn 1887, o Drasil fossc rcullica
rcsidcncial c iivcssc dc clcgcr o scu rcsidcnic,
nao clcgcria un alolicionisia incondicional c scn
indcnizaao. No cnianio, un ano dcois, csia
soluao sc inunIa c sc rcalizava suavcncnic;
nas so sc inunIa c so sc rcalizava suavcncnic,
orquc foi ossvcl sacrificar varios ninisicrios.
Todos viran assin quc, csgoiadas as ouiras
solucs, rcsiava acnas a da aloliao incdiaia c
incondicional.
Podcr-sc-ia, sc sc quiscssc lcvar a qucsiao
ara ouiro icrrcno, nosirar quc o ovo raciocina
50
scnrc aniroonorficancnic. clc nao
conrccndc os assunios dc un nodo
inicirancnic alsiraio. rcciso ara quc clc siga
lcn un dclaic quc cada soluao scja
rcrcscniada or un nonc rorio, or algucn
quc clc ossa alaudir ou conlaicr. Os
ninisicrios, quc sc succdcn, sao idcias quc vao
assando dianic do scu csriio. idcias
cncarnadas cn indivduos. E clc nao as odc
aconanIar dc ouiro nodo.
Nao c so, orcn, nas gravcs qucsics
nacionais quc a facilidadc dc nudana dos
ninisicrios ofcrccc grandcs vaniagcns. c ianlcn
nas qucsics inicrnacionais. Un govcrno quc
ofcrccc una soluao csia olrigado a susicnia-la.
Alandonando-a, dcsnoraliza-sc. Sc, orcn, un
ninisicrio succdc a ouiro, clc vcn con a
ossililidadc dc cncarar a qucsiao dc un nodo
novo c scn dcsar. Dc un dia ara o ouiro, o as
odc arcscniar roosias novas, quc na vcscra,
scrian inadnissvcis.
Por ioda aric, sc acIa scnrc csia ncsna
oosiao cnirc os dois rcgincs. o rcsidcncial
cncrrado, difcil dc nancjar, scn solucs faccis
c raidas; o arlancniar suavc,
aconodaicio, lasiico, scnrc aio a cnconirar a
loa rcsoluao, no lon noncnio, con a sinlcs
sulsiiiuiao dc ncia duzia dc cssoas.
51
Por quc, cnircianio, a fanosa insialilidadc
ninisicrial c iao aoniada?
quc Ia scnrc nilIarcs dc cidadaos a
qucn a qucda dc un ninisicrio nao odc dciar
dc inconodar; a lcgiao infiniia dos candidaios a
cargos ullicos.
Nao sc acrcdiic quc c ancsquinIar a qucsiao
arcscnia-la dcsic onio dc visia. Dasia quc
algucn cnsc quc cn cada as Ia scnrc
algunas ccnicnas dc cnrcgos, quc csiao vagos
ou quc odcn vagar dc un noncnio ara ouiro.
E Ia nilIarcs c nilIarcs dc indivduos, quc os
colian c acrcdiian odcr coniar con a
noncaao, quanio iais ou quais ninisiros csiao
cnossados Os ninisiros cacn. c iodo o iralalIo
a rcconcar!
Para csscs candidaios, a insialilidadc
ninisicrial c rcalncnic una calanidadc.
Mas quc rcjuzo sofrc a naao con isso?
NcnIun!
O scrvio odc sofrcr con o rcginc das
dcrruladas dc funcionarios; nas cssa c
caiancnic nais rara no rcginc arlancniar quc
no rcsidcncial, orquc o rcginc arlancniar
rccisa dc una organizaao adninisiraiiva foric.
Ncn na Inglaicrra, ncn na Dclgica, ncn na
Frana Ia dcrruladas. Ha, orcn, nos Esiados
52
Unidos. La o sisicna das grandcs sulsiiiuics
dc funcionarios, a cada novo rcsidcnic, foi
ncsno clcvada aliura dc un rincio. o
rincio da roiaao dos cnrcgos".
Quando a Fcullica foi roclanada, cn
1889, cla acIou frcnic dc iodos os ninisicrios
aniigos funcionarios, quc iinIan airavcssado
galincics lilcrais c conscrvadorcs. Cucriino do
Anaral, Cusnao Lolo, o Viscondc dc Calo-Frio,
o Darao dc Iiaiu...
Por isso ncsno quc o odcr dos ninisiros c
rccario c iransiiorio c ncnIun salc quanio
icno durara clcs nao icn icndcncia a aios dc
violcncia.
Assin, a vcrdadc c quc Ia scnrc nilIarcs
dc rcicndcnics, cujas cscranas csiao
coniinuancnic oscilando, con as qucdas c
sulidas dc ninisicrios. Isso clica a fora con
quc a qucia da insialilidadc no rcginc
arlancniar volia iao frcqucnicncnic. Mas isso
nao icn a nnina inoriancia ara a narcIa
dos ncgocios ullicos.
Ha, orcn, una alcgaao gravc. c quc sc diz
quc o rcginc arlancniar nao crniic ccrias
olras dc longo flcgo. En una aologia do
sisicna rcsidcncial, Lauro Mullcr ciiou cssc
arguncnio c nosirou o iralalIo do Darao do Fio
Dranco, dcliniiando as froniciras do as.
53
Mas isso nao rova nada.
Sc o incrio nao fcz cssc iralalIo, nao foi or
causa do rcginc arlancniar c sin or causa do
rcginc incrial. Todos salcn cono cran grandcs
as rcvcncs dc D. Pcdro II con as rcullicas
vizinIas do Drasil. Mcsno assin, rcsia salcr sc o
quc foi ossvcl, nos uliinos vinic anos, o icria
sido Ia quarcnia, Ia cinqucnia, Ia scsscnia.
A olra csscncial do Darao do Fio Dranco foi
fciia cn ccrca dc scic anos. Ora, ninisicrios dc
scic anos nao sao raros nos govcrnos
arlancniarcs. o Drasil ianlcn os icvc. A
Frana, a Inglaicrra c a Dclgica ja icn conscrvado
o ncsno ninisiro do cicrior cn varios galincics
succssivos.
Driand, o fanoso ninisiro do Eicrior, da
Frana, ocuou o scu cargo or nais dc dcz anos.
Foran a docna c a idadc quc o dcsalojaran.
Na nais arlancniar das rcullicas, o Darao
do Fio Dranco odcria, orianio, icr fciio o quc
fcz.
Quando sc alcga quc o Drasil dc liniiar as
suas froniciras, or scr rcullica rcsidcncial, Ia
quc rcsondcr quc a Frana, rcullica
arlancniar, fcz nais do quc isso. airavcs dc
iodos os scus ninisicrios, sulindo c caindo, cla
54
conscguiu, nao acnas liniiar, nas criar un
incrio colonial nais vasio quc o Drasil!
A gucrra dc 1914 dcu ainda una rova do
quc valcn govcrnos arlancniarcs. Foran csics
quc vcnccran. En lcno furor da luia, a
Inglaicrra, a Frana c a Dclgica nudaran
ninisicrios.
E foi un lcn. Os ninisiros iinIan dc csiar
aicnios oiniao ullica. Elcs salian quc os
advcrsarios, ou or airioiisno ou or anliao
cssoal, os csrciiavan c rincira dcscada os
farian acar do odcr. Foi o quc fizcran varias
vczcs c, or isso ncsno, a luia, or aric dcssas
nacs, sc nanicvc scnrc no naino dc
cficicncia.
Nos ascs dc govcrnos nuiio csiavcis, cono
a AlcnanIa c a usiria, ninisiros c gcncrais,
iodos salian dccndcr acnas da voniadc do
incrador.
A oljcao nao valc, orianio, cousa alguna.
O arguncnio da insialilidadc, fciio do clanor
dos candidaios a cnrcgos ullicos, cujas
cscranas sao foradas a oscilar a cada nova
nudana dc ninisicrio, c un arguncnio falso.
A insialilidadc das cssoas, quc ocuan os
cargos dc ninisiros, nao acarrcia a insialilidadc
55
dos rogranas, ncn a da oricniaao dos ncgocios
ullicos. Dc cada galincic ara o scguinic, a
difcrcna c scnrc nnina c diz rcsciio a un ou
ouiro onio. s vczcs, c acnas dc una nuancc,
dc una fornula sccundaria.
Muiios icorisias do dirciio consiiiucional icn
qucrido considcrar a aric do odcr cccuiivo" c
o odcr adninisiraiivo". O quc inicrcssa loa
narcIa dos ncgocios c una organizaao
adninisiraiiva solida, concicnic, csiavcl. isso
o quc sc da scnrc nos govcrnos arlancniarcs.
Os ninisiros, caiancnic orquc assan
dcrcssa, rccisan acIar una organizaao
lurocraiica quc nao varic facilncnic c csicja
ronia a forncccr-lIcs incdiaiancnic iodos os
clcncnios dc iralalIo. Nao Ia as dc rcginc
arlancniar cn quc isso nao aconica.
A insialilidadc ninisicrial, nas ocasics das
grandcs criscs, c, ja o vinos, o unico ncio dc
ccrincniar c arrcdar raidancnic as solucs
nas, ara dciar quc a loa ossa rcalizar-sc.
O rcginc dc adninisiraao insiavcl orianio,
o rcsidcncial. nclc o quc c lon nao odc durar,
o quc c nau dura dcnais. Tanio icno fica no
odcr o govcrno, quc nao rcsia, cono o quc
rcsia. E isso c alsurdo. E isso c crfciiancnic
irracional.
56


V
QUE NO H NENHUMA INCOMPATIBILIDADE ENTRE O REGIME
FEDERATIVO E O REGIME PARLAMENTAR: A MAIOR NAO DO
MUNDO UMA FEDERAO PARLAMENTAR QUE ABRANGE
VRIAS OUTRAS FEDERAES PARLAMENTARES

Una das oljccs quc cn 1891 sc fazian
corrcnicncnic ao rcginc arlancniar cra da sua
inconaiililidadc con o sisicna fcdcraiivo. Isso
sc dizia a iodos os insianics, cn ion dognaiico
cn ion osiiivisia.
Ningucn rocurava discuiir o valor dc ial
asscrao. Os quc o odian fazcr, ou csiavan
inicrcssados cn dciar quc cla corrcssc, ou nao
ousavan lcvaniar a voz, con rcccio dc sc
iornarcn susciios.
O inicrcssanic c quc, fora dc scr rcciida,
cssa afirnaao ainda Iojc aarccc
frcqucnicncnic ncsno na inrcnsa. E fica-sc a
cnsar; os quc a fornulan nao icrao
conIccincnio algun dc gcografia? Porquc nao
c rcciso ncnIun ouiro ara conlaic-la.
A sinlcs circunsiancia dc quc un faio
nunca ocorrcu nao rova a sua inossililidadc.
57
Todos os iralalIos dc logica dcnonsiran dc un
nodo fornal quc as rovas ncgaiivas sao
inossvcis, salvo cn qucsics naicnaiicas.
Quando un nilIao dc ccricncias icnIa
nosirado quc un ccrio fcnncno nao sc roduz,
isso nao iorna inossvcl quc da nilioncsina
rincira vcz clc nao ocorra.
Por nais foric razao, quando dc un ccrio
fcnncno Ia un, Ia dois, Ia nuiios ccnlos,
nao sc conrccndc quc sc falc na sua
inossililidadc.
Tcoricancnic, caninando o concciio dc
govcrno arlancniar c o concciio dc fcdcraao,
scria inossvcl nosirar cn quc c quc csscs
concciios sc ocn. O quc disiinguc o govcrno
arlancniar c quc nclc o odcr cccuiivo c una
dclcgaao do arlancnio. En quc cssa idcia csia
cn coniraosiao con a dc un rcginc fcdcral?
En cousa alguna.
Mas nao c rcciso fazcr csforo ncnIun dc
raciocnio. Dasia alrir un concndio dc
gcografia c vcr quc a naior naao do nundo c
una fcdcraao arlancniar, quc cnglola varias
ouiras fcdcracs ianlcn arlancniarcs.
una qucsiao dc faio.
58
A Inglaicrra nao assa dc una vasia
fcdcraao. Ningucn, or isso, dcscolriu quc cla
dcvcssc alandonar o rcginc arlancniar.
Dcniro da Inglaicrra as fcdcracs nao
falian. Ha o Canada, Ia a Ausiralia, Ia a rcccnic
fcdcraao da frica do Sul. En cada una dcssas,
o quc sc vc c un gruo dc govcrnos
arlancniarcs", rcunidos or un govcrno ccniral
ianlcn arlancniar".
Praiicancnic iraia-sc dc vcrdadciras
rcullicas, orquc os govcrnadorcs dcssas
colnias nao icn a nnina inicrfcrcncia nos
ncgocios. Sao acnas figuras sinlolicas. En
qualqucr dcsscs donnios inglcscs sc icn voiado
divcrsas lcis, cn oosiao aos inicrcsscs da
nciroolc, scn quc o govcrnador sc icnIa odido
oor.
Afora isso, rcgcn-sc con a nais crfciia
indccndcncia criando aic ncdidas roiccionisias
conira os roduios inglcscs, scn quc nada
rcsirinja a sua caacidadc oliica.
A indccndcncia dos aniigos donnios
inglcscs quc assaran a icr ncsno
rcrcscniaao inicrnacional, foi consagrada clo
Esiaiuio dc Wcsininsicr.
curioso noiar quc dcssas fcdcracs una
csia na Ancrica, ouira na frica, ouira na
59
Occania c, sc sc cnsa quc a Inglaicrra csia na
Euroa, vc-sc lcn quc so falia una na sia, ra
quc Iaja ao ncnos un ccnlo cn cada aric do
nundo.
Nao sc odc, orianio, qucrcr fcnncno nais
difcil dc ncgar quc o da ossililidadc dc una
fcdcraao arlancniar.
Os ccnlos sao ianio nais rolanics
quanio clcs sc csicndcn a quairo coniincnics c a
varias raas.
No Canada, aniiga colnia franccsa, os
colonos dc origcn franccsa doninaran or nuiio
icno, raiicando o rcginc scn a ncnor
dificuldadc.
Na frica do Sul, sao agora Iolandcscs c
inglcscs aic Ia ouco icno ininigos quc sc
rcuncn a clcncnios alorgincs.
Ha, or conscguinic, a naina varicdadc c c
iao alsurdo quanio ridculo falar na
inossililidadc dc un faio, quc sc vcrifica na
rcalidadc, dc un nodo iao gcral c iao lrilIanic.
O grandc nal das nonarquias c a consiancia
dos cIcfcs dc Esiado quc, ncsno quando
consiiiucionalncnic nao dcvan icr ncnIun
odcr cfciivo, acalan or adquiri-lo, clo faio
ncsno da consiancia. A un nau nonarca, quc
60
qucira influir solrc os ncgocios ullicos,
ningucn odcra incdir, ainda quc a
consiiiuiao lIo vcdc, dc acalar influindo.
Dcois dos inccssanics icsicnunIos dc iodos
os cIcfcs dc ariidos da nonarquia lrasilcira, c
inossvcl ncgar quc D. Pcdro II iivcssc iido una
influcncia crnancnic. E, sc a quc clc ccrccu
nao foi nuiio na, ningucn salc o quc scria a da
rinccsa Izalcl.
Ja, cnircianio, ara coniralalanar o crro do
sisicna nonarquico o sr. Fuy Darlosa lcnlrara,
no icno do Incrio, a insiiiuiao do sisicna
fcdcraiivo. Sc clc iivcssc sido adoiado, a
nonarquia icria cscaado. En iodo caso,
ningucn naqucla coca oljciou quc o rcginc
arlancniar fossc inconaivcl con a fcdcraao.
Foi or ouiros noiivos quc a idcia do sr. Fuy
Darlosa dciou dc scr acciia.
Para vcr cono sc ccrccria na raiica a sua
aao saluiar, lasia cnsar cn un caso.
No incrio, Iavia cn cada rovncia un
rcsidcnic noncado livrcncnic clo govcrno
ccniral. Quando, orianio, a Canara cra
dissolvida, os vinic rcsidcnics, dclcgados do
odcr ccniral c dclc dccndcnics, iralalIavan
iodos cn rovciio dcssc odcr. Eran, sc assin sc
odc dizcr, vinic fraudcs convcrgcnics.
61
A fcdcraao, alicada a un rcginc
arlancniar, icria o ncriio dc corrigir cssc csiado
dc cousas.
Adniiindo quc nao sc dcssc o nnino
nclIorancnio dc cosiuncs c so a fraudc
coniinuassc a incrar, ainda assin as clcics
fcdcrais lucrarian cn indccndcncia. O govcrno
ccniral nao odcria nais ajciiar ioda a naao cn
un scniido unico. Os dcicniorcs do odcr cn
cada un dos Esiados ou rovncias rocurarian
clcgcr os scus adcios. En vcz, orianio, dc vinic
fraudcs convcrgcnics, naniuladas clos
rcsidcnics noncados clo ccniro, Iavcria vinic
fraudcs divcrgcnics, cada una insirada cn
convcnicncias locais, ariicularcs. E a rcsulianic
disso scria qualqucr cousa nuiio roina da
vcrdadc.
O quc sc vc, orianio, c quc a fcdcraao,
longc dc scr un cnlarao ao rcginc
arlancniar, viria irazcr rcncdio ao nal quc
Iavia no icno do Incrio. Quando sc
csialclcccssc un aniagonisno scrio cnirc o
govcrno c a Canara c fossc rcciso dissolvcr csia,
a consulia naao icria rcalncnic valor.
Fcrcscniaria clo ncnos a oiniao rcal dos vinic
ariidos doninanics nos vinic Esiados.
lon noiar, cnircianio, quc Iojc, quando sc
discuic csia qucsiao, Ia nuiio qucn cnsc no
62
quc odcria scr un rcginc fcdcral arlancniar"
dc Esiados rcsidcnciais". Evidcnicncnic c una
qucsiao nal fornulada, orquc o rcginc dcvcria
scr o ncsno na Uniao c nos Esiados, c nao sc vc
orquc o rcginc arlancniar nao scria alicavcl
ncsno ao nais cqucno dos Esiados do Drasil. A
naioria dos Esiados icria acnas dois ou ircs
ninisiros. Dasiar-lIcs-ia. Ningucn cdc ara
Scrgic un ninisiro do Eicrior, un ninisiro da
Cucrra, un ninisiro da MarinIa... Scria
dcnais...
Mas, sc aic na ninuscula Fcullica dc San
Marino c a asscnllcia dos rcrcscnianics do as
quc dccidc cn uliina analisc dc iodas as
qucsics, or quc nao odcria scr assin cn
qualqucr das unidadcs dc quc sc conc a
fcdcraao lrasilcira?
En vcz do odcr acIar-sc conccnirado nas
naos dc un rcsidcnic, csiaria nas dc una
asscnllcia, naior ou ncnor, confornc a
inoriancia do rcfcrido Esiado. A lasiicidadc do
rcginc arlancniar sc adaia a iodos os ovos, a
iodas as raas; scrvc ara os ascs ninusculos,
cono a Dclgica, c ara os ascs colossais, cono
a Inglaicrra.
Assin, a oljcao fciia ao rcginc arlancniar
da sua suosia inconaiililidadc con o rcginc
fcdcraiivo c un disaraic, dianic do faio dc quc a
63
naior naao do nundo c una fcdcraao
arlancniar dc fcdcracs arlancniarcs, or
sua vcz conosias dc Esiados ianlcn
arlancniarcs! ainda un disaraic, orquc
ningucn c caaz dc nosirar ondc csicja o
aniagonisno cnirc os dois icrnos. fcdcraao c
arlancniarisno. A fcdcraao iraria ao rcginc
arlancniar o grandc corrciivo dc incdir quc
janais o odcr ccniral udcssc, cn un caso dc
dissoluao da Canara, fazcr una fraudc
unifornc cn iodo o as, cono aconiccia no
icno do Incrio.
64


VI
QUE O PRESIDENTE NO REGIME PRESIDENCIAL , DE FATO,
IRRESPONSVEL

O rcginc rcsidcncial c o da alsoluia
irrcsonsalilidadc dos dcosiiarios dc odcr.
ccrio quc a Consiiiuiao csialclccc cssa
rcsonsalilidadc. ccrio ainda quc una lci sc
fcz, rcgulancniando ninuciosancnic o
disosiiivo consiiiucional. Todos scnicn,
cnircianio, quc isso c no fin dc conias, una
concdia.
Ha una qucsiao dc faio. nunca cn ncnIuna
rcullica rcsidcncial ncnIun rcsidcnic foi
roccssado c condcnado. Ora, ningucn dira quc
nunca, cn ncnIuna rcullica rcsidcncial,
ncnIun rcsidcnic concicu ilcgalidadcs c
violcncias.
Scnrc quc un casiigo c cccssivo, ou
orquc fcrc dcnais o casiigado, ou orquc icn
conscqucncias nuiio gravcs, o rcsuliado c cssc.
O quc sc assa no odcr judiciario c
caracicrsico. Tanlcn a nao falian lcis ara
65
unir os juzcs, quc nao dao os scus dcsacIos
cn icno uiil. No cnianio, ncnIun advogado
rcqucr cssas cnas, ccrio dc quc crdcria scu
icno c criaria ara si una aninosidadc icrrvcl.
Ora, a uniao dc un juiz c cousa quc nao
icn conaraao con a uniao dc un cIcfc dc
Esiado, quc conccnira nas suas naos iodo o
odcr cccuiivo. Dianic da gravidadc ccccional
dcssc aio, quasc iodos rccuan... Fccuan ncsno
os advcrsarios dccididos do rcsidcnic, rcccosos
dc dcscncadcarcn conlicacs icrrvcis.
Praiicancnic, orianio, a rcsonsalilidadc
rcsidcncial nao cisic.
Mcsno quando nao fossc a considcraao do
rcccio dc criurlacs gravcs cn iodo o govcrno
do as, Iavcria a cnsar quc, sc un rcsidcnic
fossc lasianic crininoso ara ncrcccr un
roccsso, nao scria lasianic iolo ara nao ir un
ouquinIo nais longc c corroncr os scus juzcs.
Dir-sc-a quc scria rcciso conrar duas
asscnllcias iniciras!?
Nao c caio. O rcsidcnic so odc scr
condcnado or dois icros dos scnadorcs
rcscnics scssao do julgancnio. Ora, icndo nas
suas naos o odcr surcno, Iavcria rcsidcnic,
quc Icsiiassc cn corroncr o nuncro dc
66
scnadorcs rcciso ara olicr a scu favor 22
voios?
O Scnado icn 63 ncnlros. En rcgra, clcs
nunca csiao rcscnics. Alguns, scn ncnIun
consirangincnio, lisa c Ioncsiancnic, scrian
conirarios condcnaao. Olicr or corruao o
nuncro ncccssario ara conlciar o icro scria
un lrinqucdo ara qualqucr rcsidcnic.
A rcgra c quc o Scnado funcionc con una
ncdia dc 40 scnadorcs. O nuncro a alcanar
scria, orianio, dc 14.
Noic-sc quc, quando sc fala aqui cn
corruao, nao sc qucr dizcr a conra dircia, a
dinIciro. O rcsidcnic odcria fazcr ianlcn
cssa, orquc, sc clc iirassc o dinIciro do Tcsouro
ara conrar os juzcs, quc o alsolvcrian,
csiaria garaniido da inunidadc. Mas Ia ouiros
ncios ncnos cnicos. a dadiva dc osics a
arcnics c adcrcnics, o ncdo.
Dcois, c lon scnrc noiar quc, ara o
Congrcsso cIcgar a ousar o roccsso dc un
rcsidcnic c dccidir-sc a afroniar iodos os
inconvcnicnics dccorrcnics dcssc aio, scria
rcciso quc clc fossc un grandc crininoso. E,
scndo un grandc crininoso, nao rccuaria dc
ccrio dianic da corruao dc ncia duzia dc
Ioncns oliicos.
67
A conaraao disso con o quc ocorrc ao
sisicna arlancniar c caracicrsiica.
Ncsic, a rcsonsalilidadc c cfciiva. O casiigo
sc da dc un nodo sinlcs. Eaiancnic orquc
clc nao icn nada dc dcsonroso, ncn dc
ccccionalncnic gravc, odc scr alicado
facilncnic. Un ninisiro, quc roccdc nal cn ial
ou qual qucsiao, c alijado or un voio dc
dcsconfiana da Canara.
Ha qucn diga quc isso nao c a
rcsonsalilidadc cono cla sc dcvcria cnicndcr.
un casiigo roorcional ao crinc. Mas, no rcginc
rcsidcncial, sc algun rcsidcnic cIcgassc
alcrraao coniradiioria c aradoal dc scr
lasianic crininoso, ara quc o Congrcsso o
roccssassc, c lasianic incio ara nao arranjar
una scnicna dc alsolviao, a quc scria
condcnado? crda do cargo.
O Congrcsso nao lIc odcria infligir
ncnIuna, scnao cssa c, cn alguns casos, a
inossililidadc dc ccrccr qualqucr ouiro cargo.
o quc diz a lci. O nais conciiria jusiia
ordinaria scgundo o quc ianlcn ocorrc no
rcginc arlancniar.
Assin, dcois dc un longo c lalorioso
roccsso, quc icria criurlado a narcIa dos
ncgocios ullicos c suscndido ioda a vida
adninisiraiiva, cIcgar-sc-ia acnas ao quc cIcga
68
o rcginc arlancniar con un voio da Canara. a
clininar do odcr o quc nclc da rovas dc
incaacidadc.
dc olscrvar quc no rcginc rcsidcncial,
ara quc sc cIcgassc a roccssar un cIcfc dc
Esiado, scria ncccssario quc clc ja iivcssc
conciido una scric dc crincs circnancnic
gravcs. A ccricncia dcnonsirou quc, no Drasil,
ncsno o lonlardcio dc una cidadc, cn lcno
crodo dc az c o dcsrcsciio s scnicnas do
Surcno Trilunal ainda nao consiiiucn aios
lasianic gravcs ara o Congrcsso sc conovcr.
Assin, so a consunaao dc un nuncro
csanioso dc crincs lcvaria o Congrcsso quclc
aio dc dcscscro.
No rcginc arlancniar, caiancnic orquc
nao sc cscra ianio, nao Ia noiivo ara dar
unics ccccionais. Dcsdc quc a incaacidadc
dos dcosiiarios do odcr sc rcvcla, clcs sao
alijados or un voio dc dcsconfiana.
Scn duvida, cssc voio nao os incdc, icnos
dcois, s vczcs dcniro dc un razo curissino
dc voliar ao odcr. Mas o voio quc da os iirara
qucria acnas dizcr quc, na qucsiao quc sc
discuiia, clcs csiavan agindo nal. Agindo nal, ou
or scr na a soluao quc rcconizavan, ou or
scr inooriuna. Quando cla vcnIa a icr
ooriunidadc ou quando sc iraic dc ouiro
69
assunio, nada nais clicavcl do quc a volia ao
odcr dc Ioncns quc nclc, cn ouiros casos,
nosiraran aiidao.
Diz-sc quc as qucdas dc ninisicrios no
rcginc arlancniar rcsulian frcqucnicncnic dc
anlics cssoais.
crfciiancnic vcrdadc; nas c una vcrdadc
clicavcl c louvavcl.
Nao sc dcscolriu aic Iojc ncnIuna fora
naior ara lcvar os Ioncns aao. Dcsdc a
anliao do assassino, quc, ara roular, naia
una nulIcr c una criana, aic a anliao do
crcniia, quc assa algunas dczcnas dc anos no
dcscrio, cn cniicncia, ara conquisiar lilIcs
dc lilIcs dc scculos dc una vcniura infiniia, no
ccu, iudo c anliao, iudo c, no fin dc conias,
cgosno. Egosno incdiaio ou cgosno a razo.
ncccssario lidar con os Ioncns cono clcs
sao c nao cono odcrian scr. ncccssario iirar
das aics Iunanas nornais o naino dc
vaniagcn ara a conunidadc. Ningucn viu ainda
una asscnllcia inicira c cclusivancnic
conosia dc uros, dcsinicrcssados c alirusias
airioias, qucrcndo acnas o lcn icorico da
Pairia. No nnino, os nais dcsinicrcssados
gosiarian dc icr a gloria dc coniriluir ara cssc
lcn.
70
Nas asscnllcias arlancniarcs Ia, scn
duvida, a anliao dos dcuiados, quc dcscjan
scr ninisiros. Anliao lcgiiina. Tanio nclIor sc,
or isso ncsno, clcs fiscalizan os aios dos quc
csiao no odcr. Por causa dc un iniuiio cssoal,
ialvcz ncsquinIo, a conunidadc lucra. o
csscncial.
No rcginc rcsidcncial, dc quc scrviria a un
dcuiado, conIcccndo cnlora faios lcn
dcliiuosos, acusar o rcsidcnic? Dc nada. Scria,
no fin dc conias, un aio scn sanao raiica
alguna, dc quc so rcsuliarian ao acusador
coniraicnos c dcsgosios. Oculiando-os,
dcfcndcndo o crininoso, clc alcana nuncrosas
vaniagcns.
Porquc Ia csic ouiro lado da qucsiao. sc no
rcginc arlancniar c or anliao quc sc aiacan
os ninisiros, no rcginc rcsidcncial c or
covardia quc clcs sao ouados, ncsno quando
concicn os naiorcs alusos. Os acusadorcs
ossvcis, scniindo a inuiilidadc ou o rcjuzo quc
lIcs adviria dc qualqucr acusaao, ncn a icnian.
EncolIcn-sc con ncdo.
Pcrgunias a fazcr.
Qual c o scniincnio nais nolrc. a
anliao, ncsno cssoal, ou a covardia?
71
Con qual dos dois sisicnas a socicdadc
lucra nais. con a fiscalizaao, ncsno
inicrcsscira dos aios dos dcosiiarios do odcr ou
con a oculiaao das suas falias, ianlcn or
inicrcssc, or ncdo ou, na nclIor das Iioicscs,
cla ccricza rcvia da inuiilidadc dc icniar
corrigi-las?
Parccc quc, ncsno acciiando as cousas con
o naino dc dcsvaniagcn ara o rcginc
arlancniar, nao c ossvcl dciar dc roclanar a
sua sucrioridadc.
nclc c so nclc quc cisic rcalncnic a
rcsonsalilidadc dos naus dcosiiarios do odcr.
Ainda quando sc acIc quc o casiigo quc clcs
rccclcn c nnino, cn iodo caso nao sc odc
ncgar quc, ao conirario do quc succdc no rcginc
rcsidcncial, scnrc Ia un casiigo. clcs sao
forados a dciar o odcr.
Mas os quc dcscjan unics nais scvcras
nao dcvcn csqucccr csic confronio. nunca, cn
ncnIun rcginc rcsidcncial, ncnIun rcsidcnic
foi unido, ao asso quc varios ninisiros dc
govcrnos arlancniarcs icn sido, alcn dc
alijados do govcrno, roccssados c condcnados.
Ha ccnlos disso na Frana, na Succia, na
Iialia.
a qucsiao dc faio.
72
Assin, ianio na icoria, cono na raiica, ianio
clo quc u o sc odia suor, cono clo quc
rcalncnic sc icn visio, o rcginc arlancniar c o
unico cn quc cisic a rcsonsalilidadc dos
dcosiiarios do odcr. O rcginc rcsidcncial c o
da conlcia irrcsonsalilidadc.
73


VII
QUE O PRESIDENTE, NO REGIME PARLAMENTAR, PODE SER
ESCOLHIDO CONSCIENTEMENTE; NO PRESIDENCIAL,
REPRESENTA SEMPRE UMA AVENTURA...

Quando sc icnIa dc caninar o nodo clo
qual sc faz a cscolIa do cIcfc do Esiado no
rcginc rcsidcncial, nao valc a cna lcnlrar o
quc succdc cnirc nos.
Por un lado, iodos csiao dc acordo quc cnirc
nos o quc succdc c una vcrgonIa, c una
dcsnaiuraao conlcia do rcginc.
Por ouiro lado, o rcginc rcsidcncial c iao
ruin quc, ara nclIor nosirar-lIc os insanavcis
dcfciios, o quc convcn c caiancnic criiica-lo,
ncsno na Iioicsc dc vc-lo cccuiado cn ioda a
sua crfciao.
Duranic una aric do scculo XIX arcccu a
nuiios icorisias da oliica quc o idcal cn
naicria dc govcrno cra a cisicncia dc dois
ariidos. Dc dois c nao nais. Dcvia Iavcr un
gruo conscrvador; dcvia Iavcr un gruo lilcral.
Isso corrcsondia dc faio a duas icndcncias
univcrsais. a icndcncia dos quc oian, dc
74
rcfcrcncia, clas foras dc rogrcsso c a
daquclcs quc oian clas dc conscrvaao.
Todos os quc icn csiudado filosoficancnic a
idcia dc rogrcsso nosiraran quc cla c rcccnic.
Scn duvida, nunca dciou dc Iavcr qucn
dcscjassc inovacs. Mas a convicao dc quc o
nornal, o rcgular c o dcscjavcl c quc os ovos
nudcn, adoicn novas insiiiuics, vivan cn un
csiado inccssanic dc iransfornaao nao
cnirava no csriio oular. O idcal cra, ao
conirario, a conscrvaao do quc cisiia. Scnic-sc
disso un vcsigio no faio dc quasc iodas as
rcligics icrcn fciio alusao a una idadc dc ouro
inicial. O araso csiava ara clas no rincio do
nundo. A nudana fora o nal.
Dcssc csiado dc csriio so agora, c ainda
assin inconlciancnic, alguns ovos asiaiicos
csiao dcscriando. Na Euroa, odc-sc dizcr quc
a crcna no rogrcsso concou a dcscnvolvcr-sc
no fin do scculo XVIII.
Ncssa coca c duranic algun icno a divisao
social cn dois gruos cra nais ou ncnos, cn
grosso, acciiavcl. o gruo dos quc dcscjavan quc
sc nudassc c o gruo dos quc dcscjavan quc nao
sc alicrassc a ordcn dc cousas cisicnic. Eran
dois llocos quc sc ounIan. Os rinciros
scniian quc dcsdc quc concasscn as rcfornas,
ningucn lIcs odcria r icrno. Os scgundos
75
qucrian caiancnic quc cssc novincnio
concassc.
Podcr-sc-ia, sc sc quiscssc lcvar nais longc a
qucsiao, nosirar quc isso rcrcscnia duas
icndcncias fundancniais dc iodos os organisnos.
Mas nao valc a cna arcccr quc sc qucr dcsviar
o dclaic ara una vaga idcologia. O nais
rcconcndavcl c ionar os faios iao sinlcsncnic
quanio for ossvcl c so fazcr asscrcs
incdiaiancnic vcrificavcis. E assin odc afirnar-
sc, scn rcccio dc conicsiaao. duranic nuiias
dczcnas dc anos a oliica dc iodos os grandcs
ovos livrcs dividiu-sc cn duas icndcncias
fundancniais. a do rogrcsso c a da rcaao, a dos
conscrvadorcs c a dos lilcrais. Hojc, cssa fasc
csia assada; nao Ia as algun, cn quc lasicn
acnas dois ariidos. Nao Ia ncsno ncnIun
ariido, do qual os ariidarios nao adoicn, aqui c
ali, idcias quc cricnccn nais csccialncnic aos
ariidarios oosios.
Enirc nos, Ia ainda nuiio qucn susirc cla
consiiiuiao dc dois ariidos. Essa dicoionia
oliica sc lIcs afigura un idcal.
Isso da acnas, ao ncsno icno, a ccriidao
dc idadc c a ccriidao do csiado dc ignorancia dos
quc ronovcn iais criacs. Vc-sc quc clcs csiao
Iojc no quc arcndcran Ia irinia ou quarcnia
anos airas. AcIan quc a oliica dcvc scr una
76
gangorra con duas onias, da qual, ora una, ora
ouira rccisa csiar no alio.
Qucn vc o quc succdc, nao ja cn una naao,
nais cn una fanlia un ouco nuncrosa, logo
crcclc quc cn aric alguna sc cnconira cssa
divisao linaria das inicligcncias. Fcunidos clos
laos dc arcnicsco o nais niino, ais c filIos
rcvclan scniincnios c idcias lcn divcrsos. Uns
sao favoravcis ao casancnio, ouiros lIc sao
conirarios. Os conirarios ao casancnio odcn
ianlcn scr conirarios ao divorcio, ao asso quc
os ouiros o acciian. Havcra cnirc clcs
roiccionisias c livrc-canlisias; nacionalisias c
inicrnacionalisias; ariidarios da conccssao do
voio oliico s nulIcrcs c oosicionisias a cssa
ncdida; rcligiosos c aicus; dcfcnsorcs do sufragio
univcrsal ara iodos os Ioncns, dcfcnsorcs do
sufragio ccnsiiario.
Ha nilIarcs dc qucsics solrc as quais as
divcrgcncias sao ossvcis c cada vcz quc sc iraia
dc una dclas, os gruos, ncsno cn una fanlia,
sc fornan dc nodo divcrso. Salida a oiniao dc
qualqucr cssoa solrc una dcssas qucsics, nao
sc odc infcrir dc nodo algun cono cla cnsara
solrc as ouiras. Qucn, or ccnlo, conIccc un
cidadao noioriancnic livrc-canlisia, odc infcrir
da o quc clc cnsa solrc o divorcio ou solrc a
conccssao do voio oliico s nulIcrcs, ou solrc
77
a convcnicncia dc Iavcr una rcligiao dc Esiado?
inossvcl.
Ha icnos, a Canara inglcsa assisiiu a un
dclaic solrc a conccssao do dirciio dc voio s
nulIcrcs.
So os socialisias foran unanincs a favor da
ncdida. En iodos os ouiros ariidos os voios sc
dividiran. Houvc conscrvadorcs a favor c
conscrvadorcs conira, lilcrais a favor c lilcrais
conira; Iouvc cnfin o quc foi o caso nais
inicrcssanic do dclaic aric do ninisicrio
nun scniido c aric no ouiro. O rcsidcnic do
ConsclIo voiou conira c dcfcndcu ianlcn a sua
oiniao.
O Covcrno dc Uniao Nacional, cn 1932,
cnlora csiivcssc dc acordo solrc o naior nuncro
dc cousas, nao o csiava solrc ccrias qucsics dc
iarifas. Fcsolvcu dianic disso quc os ninisiros
dissidcnics odcrian roclanar a sua dissidcncia
c lciica-la ncsno cranic o Parlancnio. Esic
dccidiria.
Ningucn conrccndcria cssc nodo dc agir no
icno cn quc sc fornou c cn quc, scgundo
arccc, sc cirificou a inicligcncia dc ccrios
dirciorcs da oliica lrasilcira. Hojc, orcn, iodos
rcconIcccn quc nao Ia acnas cn oliica dois
gruos dc idcias, idcias solidarias cnirc si c
oosias cn lloco s idcias conirarias. Todas as
78
conlinacs sao ossvcis, dc loa fc, lcalncnic.
Nosso ccrclro c un nosaico, una olra dc
narcIciaria.
Por isso, nos arlancnios, ao iralalIo dos
grandcs ariidos oliicos icndc a sulsiiiuir-sc o
iralalIo dos gruos". Para cada qucsiao
csccial, dc ccria inoriancia, forna-sc o gruo
dos quc dcfcndcn csia ou aqucla soluao c os
dcuiados sc rcaricn livrcncnic clos gruos
quc lIcs inicrcssan.
o razoavcl.
E cn rcsuno, o csscncial c quc sc vcja lcn,
quc ningucn cnsa or gruos dc idcias
solidarias cnirc si c quc as difcrcnics idcias dc
cada cssoa nao fornan un iodo. iao cocso c
foric, quc, dada una, or cla sc ossan concluir
as ouiras. Todos conIcccn o graccjo cclclrc, quc
consisic cn fornular o rollcna scguinic. Dada
a ionclagcn dc un navio c a aliura dc scus
nasiros, dcicrninar a idadc do conandanic".
Un disaraic nao ncnor c alsoluiancnic do
ncsno gcncro c o do rollcna quc rocura
rcsolvcr as clcics do rcsidcnic nas rcullicas
rcsidcnciais. Essc rollcna sc odc scnrc
fornular da ncsna nancira. Dado o nodo dc
cnsar dc un ccrio indivduo solrc a qucsiao,
quc sc dclaic no noncnio quc clc c clciio,
79
adivinIar cono clc cnsara accrca dc iodas as
ouiras, quc odcn surgir duranic o scu govcrno".
Scn duvida, Ia ccrias indicacs quc
crniicn solrciudo no donnio noral
rcvcr cono un indivduo agira. Podc-sc icr cono
ccrio quc, sc clc dcu nuncrosas rovas dc
ausicridadc, corrcao c dcsinicrcssc, coniinuara
a agir Ioncsiancnic.
Mas agir Ioncsiancnic nao lasia.
indiscnsavcl, scn quc scja suficicnic.
Honcsiancnic sc odcn adoiar solucs nuiio
divcrsas, nuiio aniagnicas, solrc iodas as
qucsics oliicas. Honcsiancnic, os Ioncns dc
naior ialcnio odcn crrar.
Ora, Iojc ningucn conscguc rcvcr quc
qucsics sc vao fornular dcniro dc un crodo dc
quairo anos. Ncn dc quairo anos, ncn dc quairo
ncscs. Os casos nais gravcs da oliica aarcccn
scn quc ningucn os icnIa susciiado
roosiiadancnic. Sao, s vczcs, as
circunsiancias cicriorcs quc os incn. Un
Ioncn oliico, dc ciraordinario dcscoriino, quc
dcscjassc calcular os rollcnas quc vao surgir
duranic un crodo rcsidcncial, ara solrc
iodos dar a sua oiniao, nunca o conscguiria
fazcr. Essa adivinIaao scria inossvcl.
Por isso ncsno, o quc succdcria dc nclIor
cn una rcullica rcsidcncial, cujos rcsidcnics
80
fosscn Ioncsiancnic clciios, scria o scguinic.
cscolIcr-sc-ia o cIcfc do Esiado, dc acordo con a
sua oiniao solrc a qucsiao nais inorianic, quc
csiivcssc cndcnic.
Ha or ccnlo, un dclaic accso solrc o
livrc-canlisno c o roiccionisno. A corrcnic
oular c a favor do rinciro. Elcgc-sc o
rcsidcnic quc o favorccc. Mas, aric cssc
rollcna, quc odc ficar rcsolvido nos rinciros
ncscs dc govcrno, Ia ouiros, quc vao surgir
incscradancnic; ouiros, quc ningucn, ncscs
anics, dias anics, scria caaz dc inaginar.
Cono da sua oiniao solrc as auias
aduanciras dcduzir o quc clc cnsara solrc iudo
nais? Inossvcl. o rollcna dc dcicrninar
cla ionclagcn dc un navio qual a idadc do
conandanic! Nao Ia rclaao alguna cnirc o quc
sc salc c o quc sc crgunia.
O quc ocorrcu cnirc nos con a clciao do Sr.
Wcnccslau Draz c caracicrsiico.
Elc foi indicado cono candidaio Prcsidcncia
cn ouiulro dc 1913, clciio cn naro dc 1914,
rcconIccido cn naio dcssc ncsno ano.
Traiava-sc dc un Ioncn Ioncsio, rcsciiavcl
or iodos os noiivos. TinIa, orcn, un dcfciio. a
indccisao. Fcvclara-a nuiias vczcs na Canara,
cono cudc dc naioria. Conodisia c
81
acIorrcnio, assara os quairo anos, cn quc fora
vicc-rcsidcnic, scn rcsidir una so das scsscs
do Scnado. Divcriia-sc cn Iiajula no scu csoric
favoriio. a csca.
Elciio, quando iudo csiava cn az c,
orianio, csscs dcfciios do scu icncrancnio
odian nao scr nuiio nocivos, cis quc solrc clc
dcsala a gucrra curocia.
Nao sc odia inaginar cssoa alguna ncnos
roria cono rcsidcnic dc una naao cn icno
dc gucrra do quc o acfico cscador dc Iiajula.
Ningucn, quando o clcgcu, cnsava ncssa
Iioicsc.
Mas o rcginc rcsidcncial c cssc alsurdo.
una vcz clciio, un govcrno icn dc scrvir or
quairo anos, Iaja o quc Iouvcr.
Wcnccslau Draz assou crio dc ircs anos
Icsiiando, oscilando, nao salcndo lcn o quc
fazcr. Afinal dccidiu-sc cla dcclaraao dc gucrra,
nas una dcclaraao vcrgonIosa, cn quc nos
disscnos so ionar aric na gucrra orquc os
Esiados Unidos o Iavian fciio. Nao cniranos na
luia, cono una naao solcrana, nas os
cscudciros dos Esiados Unidos.
Mcsno dcois da dcclaraao dc nossa
lcligcrancia, o Drasil coniinuou Icsiiando,
Icsiiando, Icsiiando. Por cunulo, no fin, cono
82
nos inIanos csiado a favor dos Aliados,
nandanos ara a Confcrcncia da Paz un
gcrnanofilo!
Mas nao valc a cna cnirar cn orncnorcs.
rcciso cnsar acnas no quc o caso icn dc
gcral.
Vc-sc or clc quc sc odc clcgcr un
rcsidcnic, adniravclncnic aio ara os lalorcs
calnos do icno dc az. Dc rccnic, solrcvcn
una gucrra. Acsar disso, nao sc icn o dirciio dc
nudar. Tcn-sc dc ficar duranic quairo anos con
o Ioncn inaio ara a gucrra, incaaz dc
rcsolucs cncrgicas c ronias.
Elc odc nao fazcr nada dc ilcgal. Nao Ia
dirciio algun dc roccssa-lo. Mas scra lanlo,
nolc, indcciso. Fara, cnfin, cnlora con as
nclIorcs inicncs, quc crcanos a gucrra. A dc
1914 so nos aiingiu indirciancnic. Sc, orcn,
iivcssc Iavido un noiivo, quc nos inclissc
suliia c dirciancnic luia, a una luia no nosso
coniincnic, conira nos? Pcrdcranos iudo, nas a
inoninavcl csiuidcz do rcginc rcsidcncial nos
condcnaria a nao nudar dc govcrno duranic
quairo anos.
O conirario odc ianlcn ocorrcr. En un
noncnio dc gucrra, clcgc-sc un rcsidcnic quc
conviria nuiio lcn ara dirigi-la. Scra or
ccnlo, un gcncral inircido. Mas, dc rccnic,
83
cono isso aconiccc nas gucrras, a luia ccssa.
Vcncidos ou vcnccdorcs, assanos a rccisar dc
algucn rorio ara os lalorcs acficos da
rcconsiruao financcira do as. En vcz disso, o
rcginc rcsidcncial cdc quc fiqucnos quairo
anos con o cIcfc dc Esiado, quc scria oiino cn
icno dc gucrra, nas ouco cnicndc dc
ccononia c finanas.
Dar o ncsno icno dc odcr a un govcrno,
qucr clc scja lon, qucr clc scja nau, c un
alsurdo incrvcl.
Nao Ia ncsno ossililidadc dc consiiiuir o
rograna rcal do quc, nos nossos agiiados
icnos, cn quc a vida oliica dc cada naao
dccndc nais ou ncnos da dc iodas as ouiras,
un govcrno fara ou nao fara no crodo dc quairo
anos. Frascs vagas, asscgurando quc o clciio
agira airioiicancnic" rocurara fazcr o lcn do
ovo", conciliara s ncccssidadcs do rogrcsso
con as ncccssidadcs da conscrvaao social", nao
valcn nada, nao dizcn nada dc rcciso solrc as
solucs raiicas, incdiaias, concrcias, quc clc
irara ara os casos novos, inrcvisios, quc
rcclanarcn a sua dccisao airioiica.
Tolsioi dizia a algucn. A vcrdadc c una so".
O inicrlocuior lIc rcsondcu. Mas, as nanciras
dc cnicndc-la sao divcrsas". Dois indivduos
igualncnic Ioncsios, igualncnic disosios a
84
olcdcccr voniadc do ovo, dccidirao dc nodos
oosios a ncsna qucsiao.
Por isso, ncsno adniiindo un rcginc
rcsidcncial idcalncnic raiicado, a clciao do
cIcfc dc Esiado scra scnrc una avcniura, un
risco a corrcr, un salio no dcsconIccido. A naao
fica arrcndada voniadc dc un Ioncn or un
razo fio, qucr clc cnsc lcn qucr clc cnsc
nal.
Nao sc iraia, quando aqui sc fala cn cnsar
nal, dc cnsar ou agir crininosancnic. Dc loa
fc, os nclIorcs odcn crrar. E cono o rcsidcnic,
cujos vcios so sao rcvogavcis or dois icros do
Congrcsso, lasia ara sc oor voniadc da
naioria da naao, a naao fica sujciia a clc or
un razo, quc ncnIun rccurso lcgal odc
dininuir.
No rcginc arlancniar nao Ia isso. O
Prcsidcnic odc scr clciio con conIccincnio dc
causa or quairo ou or scic anos, orquc o quc
sc lIc cdc sao acnas qualidadcs norais. Dcsdc
quc o sailan Ioncsio, digno, iolcranic, c o
ncccssario. Nao c clc qucn govcrna. Elc consiiiui
acnas un ccniro ncuiro dc agruancnio, una
rcrcscniaao icorica da naao. Sc aarcccn
rollcnas inrcvisios, a soluao incunlc aos
ninisiros, quc csiao cn coniacio dircio con o
arlancnio c sao facilncnic sulsiiiuvcis.
85
Surgindo a qucsiao nova, rocuran-sc logo os
Ioncns novos, aios ara a rcsolvcrcn.
NcnIun crigo, ncnIuna surrcsa. O
rcsidcnic icn acnas una inoriancia
dccoraiiva, ara uso cicrno. Nao cnira nas luias
inicriorcs, nao sc ancsquinIa.
E, sc, or acaso, o cIcfc rcal do govcrno
isio c, o rcsidcnic do ConsclIo faz un aio
qualqucr incorrcio, nada nais facil do quc -lo
nargcn. Sua dcsnoralizaao nao acarrcia a
dcsnoralizaao do as. Dc un dia ara ouiro,
scn a nnina criurlaao da vida nacional,
surgc un ninisicrio novo.
Nao aconiccc o ncsno no rcginc rcsidcncial
cn quc o cIcfc dc Esiado c scnrc c dcvc scr o
nais discuiido. Sc a criica rcvcla a sua
incaacidadc, o Ioncn quc c a nais alia
rcrcscniaao do as, dcslusira c dcsnoraliza a
naao inicira.
Nao c ossvcl cdir aos oliicos nacionais,
cn nonc do dccoro do as, quc sc alsicnIan
disso, orquc o rcsidcnic c quc icn ioda a fora;
c clc quc agc. En vcz dc csiar, cono no rcginc
arlancniar, fora c acina dc iodo dclaic, dcvc
scnrc acIar-sc no foco dc iodas as discusscs.
do scu ofcio. da naiurcza do sisicna.
86
O rcsuliado c o quc sc vc nos Esiados
Unidos, ondc ccrias luias rcsidcnciais icn sido
dc ial ordcn, quc ianio o vcncido cono o
vcnccdor sacn dclas dcsnoralizados.
Na nclIor das Iioicscs, adniiindo un
rcsidcnic lcn cscolIido, clc cIcga scnrc ao
fin dc scu crodo dininudo dc rcsigio. Aic
Iojc, cnirc nos so Iouvc a cccao do Sr.
Fodrigucs Alvcs. Mas con ccccs nao sc
arguncnia. A rcgra c quc os crros faan un nal
naior c os accrios scjan facilncnic csquccidos.
Ao icrninar o crodo, c, orianio, naiural quc o
rcsidcnic vcja conira si iudo aquilo cn quc
ossa icr-sc cnganado.
A rcullica rcsidcncial nao rcara
csiadisias. Nao os odc rcarar. Duranic cada
crodo so Ia un Ioncn" un so quc dirigc
a naao. Errc ou accric, clc icn dc ficar iodo o
razo consiiiucional. Haja cnlora nuiios, quc
icnIan ialcnio c concicncia ara rcsolvcr
nclIor do quc clc divcrsos rollcnas, csscs
ialcnios nao sc odcn rcvclar. So Ia una
auioridadc. a do rcsidcnic. O rcginc
arlancniar, con o quc sc cIana a sua
insialilidadc", icn o ncriio dc iaicar c rocurar
aic acIar o Ioncn rorio ara cada siiuaao.
Forna csiadisias. Ecrincnia-os. Pc-nos
rova. Conscrva os quc rcsian c clinina os
ouiros.
87
O rcginc rcsidcncial, dcsdc quc, clo acaso
dc una qucsiao dc noncnio, s un Ioncn no
odcr, jungc a naao ao dcsiino dcssc Ioncn,
cnlora clc nuliiliquc os dcsaccrios.
Cada vcz quc sc iraia dc cscolIcr un
rcsidcnic con o nosso aiual sisicna, nos
vcrificanos a cnuria dc candidaios dignos dcssa
candidaiura.
Na icoria ou na raiica, lcn ou nal alicado,
o rcsidcncialisno rcvcla scnrc a sua
infcrioridadc. Na nclIor das Iioicscs, o quc sc
odcria icr scria scnrc una avcniura. cscolIcr-
sc-ia un Ioncn clos scus anicccdcnics norais
c cla sua oricniaao accrca do rollcna quc
nais aaionassc os csriios no noncnio da
clciao. Quando sc iivcssc accriado cn iudo isso,
nada garaniiria o ncriio da cscolIa, no dia
scguinic ao da sua rcalizaao, dianic dc
rollcnas novos c inrcvisios, quc a cada
insianic csiao aarcccndo.
O rcginc rcsidcncial cdc ao cIcfc do
Esiado a oniscicncia. Elc dcvc cnicndcr dc iudo,
dccidir dc iudo. O rcginc arlancniar da a cIcfia
do govcrno, cn cada noncnio, ao Ioncn quc
ncssc noncnio nclIor odc dcfcndcr a soluao
convcnicnic do rollcna quc csia cn dclaic.
Nos divcrsos donnios da aiividadc Iunana
scnic-sc a ncccssidadc da csccializaao. Nao Ia
88
un Ioncn dc cicncia quc ossa, cono no icno
dc Arisioiclcs, alrangcr iodas as cicncias. Dcniro
dc cada cicncia, as csccializacs sao
indiscnsavcis. NcnIun ncdico odc icr a
rcicnsao dc vcrdadcira concicncia cn iodos os
donnios da ncdicina c da cirurgia. NcnIun
indusirial cnicndc dc iodas as indusirias.
No donnio oliico, quc cnvolvc una infiniia
varicdadc dc qucsics solrc dirciio, solrc
Iigicnc, solrc concrcio c indusiria, solrc gucrra,
solrc narinIa, solrc iudo, cnfin, odc-sc acIar
un Ioncn quc dc iudo isso cnicnda? claro
quc nao!
No cnianio, c cssc alsurdo quc sc cdc ao
rcsidcnic da rcullica rcsidcncial. Elc c o
signaiario rcsonsavcl dc iodos os aios accrca dc
iodas cssas qucsics.
Nao c lciio dizcr quc lasia quc clc icnIa un
conIccincnio vago das qucsics. Nao sc odc
qucrcr rcsonsalilidadc scn concicncia, scn
conscicncia caia dos aios raiicados.
Na rcullica arlancniar, o rcsidcnic nao c
rcsonsavcl. A rcsonsalilidadc c dos ninisiros.
Dasia, orianio, quc o rcsidcnic icnIa disso
una noao sucrficial. A sua assinaiura c una
fornalidadc. Elc icn quc assinar, ncsno quando
nao concordc.
89
lon noiar un faio univcrsal. En iodos os
grandcs ascs civilizados, a csccializaao
crcsccnic dos scrvios ullicos vai cigindo a
criaao dc novos ninisicrios. do iralalIo, da
assisicncia ullica, da icrra, cic. a confissao dc
quc sc rccisan dc concicncias cscciais ara
cada rano dos scrvios ullicos.
So o rcginc rcsidcncial firna cono
rincio, quc o rcsidcnic dcvc scr oniscicnic!
Podcr-sc-ia aqui discuiir o nciodo clciioral.
sc convcn nais a clciao do rcsidcnic clo voio
dircio ou clo Congrcsso; nas isso nao c
csscncial a ncnIun rcginc. No rcginc
rcsidcncial, nada incdiria a clciao dc scr fciia
clo Congrcsso c no arlancniar clo sufragio
dircio.
Nao Ia, cnircianio, qucn nao vcja cono a
siiuaao aiual a concdia da cscolIa clo
sufragio dircio c criurladora da vida
nacional. Todos scnicn quc, no dia cn quc sc
acIassc no Congrcsso una naioria favoravcl a
qualqucr candidaio, nao clciio dc faio, ncnIuna
dificuldadc Iavcria cn, acsar disso, ajciiar as
aias c roclana-lo clciio... Essa Iiocrisia dc dois
graus, rinciro nas urnas c dcois na auraao
final, so scrvc ara criurlar a vida nacional. Ha
clo ncnos, un crodo dc oiio ncscs c ncio, cn
quc o rcsidcnic cfciivo ja nao icn iodo o
90
rcsigio rcciso c o rcsidcnic clciio, ainda nao
icn iodo o quc scria dcscjavcl. O rinciro scnic-
sc con o dirciio dc qucrcr govcrnar con ioda a
fora aic o fin c luia or isso. O scgundo
scnic-sc con o dirciio dc nao qucrcr acIar una
siiuaao nuiio criurlada, c conca logo a
inicrvir, nais ou ncnos vcladancnic.
Tudo, orianio, na cscolIa dos rcsidcnics
do rcginc rcsidcncial c ncfasio.
91


VIII
QUE OS DEFENSORES DO PRESIDENCIALISMO ENTRE NS
OBEDECEM A MVEIS FCEIS DE DETERMINAR...

Nao c difcil adivinIar os vcrdadciros noiivos
quc guian a naioria dos dcfcnsorcs do
rcsidcncialisno cnirc nos.
Ha cn rinciro lugar os quc scnicn cono
lIcs scria inossvcl nanicr o rcsigio cn un
rcginc arlancniar.
Podc-sc falar dc PinIciro MacIado cono dc
una figura Iisiorica. ncsno inossvcl
cscrcvcr a Iisioria da Fcullica do Drasil, scn
ncncionar o nonc do Ioncn, quc acalou or
conccnirar cn suas naos iodo o odcr.
E c un faio caracicrsiico ara o julgancnio
dc un rcginc.
Era un Ioncn inicligcnic, aiivo, audacioso.
Faliava-lIc, orcn, o largo dcscoriino. Faliava-
lIc insiruao. O quc salia, salia dc oiiiva, or
vivcr, cn rodas dc cssoas culias.
92
Tcndo iido un iao longo c iao alsoluio
donnio na oliica nacional, nunca dcfcndcu na
iriluna una ncdida dc ordcn gcral, nunca icvc
qualqucr iniciaiiva. Quando cnirava cn cano
cra ara fazcr voiar a lci quc nclIorava a rcforna
do gcncral X, a lci quc cIanava aiividadc o
icncnic rcfornado Y, a lci quc conccdia cnsao a
Fulano ou Sicrano...
Todos salian, scniian, vian quc clc scria
incaaz dc cor una grandc qucsiao social, dc
qualqucr naiurcza. rcforna financcira, rcforna
judiciaria, rcforna dc insiruao. Suas dcciscs
cran scnrc ionadas or considcracs
cssoais. Quando aoiava ou quando conlaiia
un rojcio, cra ara dar rcsigio ou cnfraqucccr
o rcscciivo auior.
Nao Ia nisio azcdunc ou oosiao
aaionada. Ningucn c caaz dc cnconirar cn
ncnIun as civilizado un Ioncn quc icnIa
ccrcido ianio rcsigio cfciivo, cono o quc o Sr.
PinIciro MacIado ccrccu no Drasil. CIcgou a
scr o dono da icrra. Ningucn, cn concnsaao, c
caaz dc ciiar una rcforna oliica, social,
indusirial ou financcira, quc icnIa ariido dc sua
iniciaiiva ou quc or clc icnIa sido cosia c
dcfcndida.
Isso lasia ainda una vcz sc odc dizcr
ara julgar un rcginc.
93
A nonarquia cnirc nos icvc nuiios ninisiros
c rcsidcnics dc ConsclIo, quc cran crsonagcns
scn valor. ossvcl c ncsno ccrio quc
alguns foran ncnos inicligcnics quc o Sr.
PinIciro MacIado. Mas qualqucr dclcs, ncsno o
nais nulo, salia cor as qucsics, salia
nosirar as varias solucs ossvcis. Era foroso.
Era do ofcio. O ncnos quc sc cdc a un ninisiro
no rcginc arlancniar, c quc clc saila cono os
rollcnas sc fornulan, cn quc icrnos odcn
scr arcscniados. Os Ioncns dc valor cscolIcn
as nclIorcs solucs ou acIan solucs novas.
Os nulos acciian as solucs laiidas. Mas uns c
ouiros, no nnino, salcn o quc Ia solrc cada
rollcna. Scn isso, c ossvcl scr un calo
clciioral, una influcncia dc corrcdor, nas nao sc
cIcga a ninisiro, a rcsidcnic do ConsclIo, a
grandc cIcfc oliico.
Conrccndc-sc, orianio, nuiio lcn quc os
quc csiao no caso dc PinIciro MacIado scjan
dcfcnsorcs iniransigcnics do rcginc rcsidcncial.
o unico quc lIcs scrvc. o unico cn quc nao sc
rccisa dar rova dc caacidadc ara ionar conia
da oliica nacional.
Corra algucn, quc conIca a oliica
lrasilcira, o nonc dos quc csiao frcnic dos
varios Esiados da Uniao. Incdiaiancnic vcra
quc, sc iais Esiados fosscn rcgidos clo sisicna
arlancniar, acnas dois ou ircs dcsscs
94
cavalIciros odcrian csiar nos osios quc
ocuan.
O rcginc arlancniar nao icn o don dc fazcr
cogunclar csiadisias gcniais. Ha nulidadcs cn
iodos os donnios da aiividadc Iunana. Mas o
inconicsiavcl c quc cssc rcginc nao adniic quc
un icncniinIo ignoranic ulc da iarinla ara a
cIcfia do odcr, scn rcaro, scn conIccincnios
dc qualqucr csccic.
Assin, o rinciro gruo dos dcfcnsorcs do
rcsidcncialisno sc faz dos incaazcs.
Mas Ia Ioncns dc grandc valor, quc o
dcfcndcn. Scria injusiia ncga-lo.
Fa-lo-ao sinccrancnic? Talvcz... ,
cnircianio, lcn difcil acrcdiiar nisso. O quc sc
vc c quc, icndo a cscrana dc cIcgar ao odcr
surcno, clcs dcscjan, quando isso aconica, icr
cssc odcr iniciro, alsoluio, inconicsiado. O
rcginc rcsidcncial c o da onioicncia do cIcfc
do Esiado. A isso clcs asiran.
Passan-sc anos. A cada rcnovaao
rcsidcncial rcconcan a icr cscranas, quc
facilncnic sc iransfornan cn dccccs. Nao
inoria! Dc iodos os scniincnios o nais icnaz c
a cscrana. Cuardan-no ainda.
95
Afinal csscs oliicos, cnirc os quais Ia
alguns csriios dc rincira ordcn, rcalizan a
falula do cacIorro, quc crdcu a carnc cla
sonlra. Pcla sonlra dc un odcr quasc
alsoluio, clcs dcian a rcalidadc dc un odcr,
quc lIcs scria facil alcanar, sc o Drasil csiivcssc
sol o rcginc arlancniar.
Sol o rcginc arlancniar alguns dclcs icrian
sido varias vczcs ninisiros c rcsidcnics do
ConsclIo. SonIando o odcr surcno da
Fcullica rcsidcncial, clcs acalan or nao scr
ncn isso, ncn nada. Vcgcian no Congrcsso,
olrigados a aoiar aios alusivos, ilcgais c
violcnios, scnrc acrcdiiando quc no roino
crodo odcrao, or sua vcz, fazcr o quc
quiscrcn. E o logro rcconca dc quairo cn
quairo anos...
Fcsia un icrcciro gruo dc aoiadorcs do
rcginc rcsidcncial. os quc o fazcn or sinlcs
cocrcncia. Essc gruo nao c grandc. A cocrcncia
nao c aiualncnic una viriudc nuiio rczada. En
iodo caso, alguns Ia cnirc os rcullicanos, quc
icndo acciiado con un cniusiasno irrcflciido o
sisicna oliico da Consiiiuiao dc 1891, nao
qucrcn arcccr voluvcis c dcclaran-sc disosios
a susicnia-lo.
A vcrdadc c quc, cn 1891, clcs nao salian o
quc cra o rcsidcncialisno, nao lIc conIccian na
96
raiica o nccanisno. Agora o vccn, o conIcccn,
o rcrovan, nas nao dcscjan nosirar-sc
incocrcnics.
E surgc cniao o nais corrcnic dos sofisnas,
con quc sc dcfcndc o rcsidcncialisno. quc clc
nao c lcn conrccndido, ncn lcn alicado.
Isso, cnircianio, nao c dcfcsa. c acusaao.
ncsno a nais foric das acusacs.
Sc nos sonos una dcnocracia, una
rcullica, c sc, or dcfiniao, a rcullica c o
govcrno do ovo clo ovo, un sisicna, quc,
cnlora voiado Ia nais dc 20 anos, ainda nao
conscguiu scr conrccndido, nao odc scr un
sisicna rcullicano c dcnocraiico Ha nisso a
confissao dc quc nao foi o ovo quc o quis. O
ovo nao odcria qucrcr una cousa quc clc nao
salia c coniinua a nao salcr o quc c.
Nao Ia, alias, ncnIun sisicna oliico quc
scja idcalncnic lcn alicado. Todos sofrcn
dcfornacs, con as quais c ncccssario coniar.
Sc sc udcssc cscrar a cccuao crfciia dc un
sisicna qualqucr dc govcrno, o nclIor scria o
quc Fcnan cIanou o do lon iirano".
Caso sc cnconirassc un Ioncn, con a
caacidadc rccisa ara lcn conrccndcr iodos
os alios rollcnas sociais c ara os rcsolvcr con
97
jusiia c dcsinicrcssc, o idcal scria confiar-lIc a
dircao do as. Covcrno raido. Covcrno crfciio.
Mas aic Iojc ainda nao sc cnconirou o lon
iirano", quc fossc lon or nuiio icno. A
crfciao nao c un airiluio Iunano.
Isso nao lasia ara sc dizcr quc, ncssc caso,
a qucsiao dc forna dc govcrno, nao icn
inoriancia c iodos os sisicnas sc cquivalcn. Ao
conirario! Pois quc sc vcrifica quc Ia scnrc a
ccricza dc crros, nclIor scra aquclc sisicna, cn
quc csics udcrcn scr corrigidos nais facilncnic.
No rcginc alsoluio, cn quc a voniadc dc un
so rcdonina scn conirasic duranic ioda a vida
dc un indivduo, a dificuldadc csia no scu
naino.
No rcginc rcsidcncial, quc c o do quasc
alsoluiisno, or crodos ccrios, iaaiivos,
liniiados, ja Ia a cscrana dc quc cada
rcsidcnic novo dcsfaa os crros do anicrior.
Dcniro, orcn, do crodo iodas as fiscalizacs
sao ilusorias. NcnIun crro sc corrigc.
No rcginc arlancniar, assin quc o crro sc
roduz, c ossvcl rcara-lo, sinlcs, sunaria,
suavc c incdiaiancnic.
isso o quc lIc da a sua nanifcsia
sucrioridadc.
98
Cada vcz, orianio, quc sc acIa qucn julguc
dcfcndcr o rcginc rcsidcncial con a alcgaao dc
quc clc nao c lcn alicado", o quc sc acIa, dc
faio, c un acusador inconscicnic dcssc sisicna
ncfasio.
Dc rcsio, qual c o ior inconvcnicnic do
rcsidcncialisno? A na cscolIa do rcsidcnic
Dclc dccorrc iudo nais. Tudo nais c
rclaiivancnic sccundario, dianic disso. Ora, ara
sc julgar cnirc nos a alicaao quc icn iido o
rcginc aiual, lasia crguniar. Con o rcginc
arlancniar, scria ossvcl a clcvaao ao odcr
do narccIal Hcrncs?" Evidcnicncnic, nao. Mas
os dcfcnsorcs do rcsidcncialisno, rcconIcccndo
cnlora quc, con cssa cscolIa, o govcrno do
Drasil dcsccu a alisnos cn quc ningucn ousaria
crcr, dcsculan-sc con a cicrna alcgaao. Mas
con o sisicna rcsidcncial lcn alicado,
ianlcn nao sc faria ial cscolIa". A sucrioridadc
do rcginc arlancniar ainda una vcz aarccc
niiidancnic, orquc, con o sisicna arlancniar,
ncsno nal alicado, nunca sc odcria inaginar
cssa Iioicsc!
quc ainda una vcz sc dcvc dizcr o
rcginc arlancniar, or nais quc o falsifiqucn c
dcsnaiurcn, cigc un nnino dc concicncia
dos Ioncns quc asiran ao odcr surcno. O
rcginc rcsidcncial nao icn, ara laio, ncnIun
liniic... A ccricncia csia fciia!
99
Assin, os dcfcnsorcs do rcginc rcsidcncial
cnirc nos sc gruan cn ircs caicgorias
rinciais.
os quc csiao aiualncnic con o odcr c
scnicn quc, con ouiro rcginc, nao o
conscguirian alcanar;
os quc, cscrando un dia cIcgar
rcsidcncia, nao qucrcn vcr-lIc dininudas as
rcrrogaiivas. Muiios dclcs, quc icrian ncriio
lasianic ara alcanar c ccrccr dc faio o odcr
frcqucnics vczcs, no rcginc arlancniar, assan
o icno a asirar or una quincra quc nunca sc
rcaliza;
os cocrcnics, quc, ou or icrcn acciiado
con cniusiasno sinccro cn 1891 o novo sisicna,
ou, or icrcn fciio aric do gruo dc
rcicndcnics falIados a quc acina sc aludiu,
dcfcndcran cn ouiros icnos o rcsidcncialisno
c scnicn agora acanIancnio dc nudar dc
oiniao.
Ha cnfin nas csscs nao icn inoriancia
a nassa quc sc acarncira cn iorno dos quc
cricnccn quclas ircs caicgorias. Vao con os
ouiros nccanicancnic. Sao saicliics. Nao
nanifcsian oiniao cssoal.
Un arguncnio dc ordcn raiica donina ioda
a qucsiao ara nos. Con o rcginc arlancniar,
100
ncnIun dos Ioncns dc valor da Fcullica icria
sido incdido dc ccrccr o odcr. Pcnscn nos
rcsidcnics quc sc assinalaran clo scu ncriio c
vcrao, quc, na rcullica arlancniar, nais dc
una vcz lIcs icria sido ossvcl cIcgar
rcsidcncia do ConsclIo. En concnsaao, con
o rcginc arlancniar, ncsno dcsnaiurado,
ncsno alicado do ior nodo, o Drasil nunca
cIcgaria a un ninisicrio Hcrncs, nunca icria
ccrios cIcfcs oliicos quc o dcsgraan c
infcliciian.
Isso lasia ara, no nosso caso, julgar os dois
sisicnas.
101

IX
QUE O REGIME PRESIDENCIAL TROUXE, COMO CONSEQNCIA
FATAL DO SEU MECANISMO, UMA CORRUPO MORAL
INOMINVEL: ELE O REGIME DAS ADESES E TRAIES

Sc Ia un donnio, cn quc o rcginc
rcsidcncial sc icnIa nosirado alsoluiancnic
ncfasio, c o donnio noral. Ja Iouvc qucn
dcfinissc a rcullica aiual una diiadura
Icrcdiiaria, corrigida clas iraics dos
succssorcs aos anicccssorcs.
En rcgra, os rcsidcnics fazcn os scus
succssorcs. En rcgra, ianlcn csscs succssorcs
acalan or ionar una oricniaao inicirancnic
oosia. Ningucn nais csiranIa cssc csiado dc
cousas.
foroso convir quc isso nao ocorria ouirora.
Tcno Iouvc no Drasil, cn quc Iavia fanlias
iradicionalncnic ligadas a un ariido, con o
qual sulian, con o qual assavan ao osiracisno
duranic longos anos.
Tudo isso saiu da noda.
No icno do Incrio, or ocasiao dc discuiir-
sc a Aloliao, Iouvc o caso dc un dcuiado
nudar dc ariido. Un so! En iorno disso sc fcz
102
un cscandalo cnornc. Ainda Iojc, os vclIos
oliicos da nonarquia nao Icsiian, assin quc sc
lIcs fala nisso. o nonc do dcuiado a quc sc
aludc c quc ainda c vivo lIcs acodc
incdiaiancnic.
Hojc qucn quiscssc lcnlrar-sc dcssas
lruscas convcrscs rccisaria icr na ncnoria un
fornidavcl rcosiiorio dc noncs! Nos Esiados, a
cada noncnio, sc vccn asscnllcias, quc cran
unanincs a favor dc un govcrnador, scr, no dia
scguinic ao da sua dcosiao, igualncnic
unanincs conira clc! Ningucn sc cja, ningucn
sc cnvcrgonIa disso! do rcginc.
Nao sc iraia, rcalncnic dc dcsfalccincnios
individuais inclicavcis. Afinal, nao Ia razao
ncnIuna ara quc a sicologia gcral dos
lrasilciros iivcssc nudado, or noiivos sc
assin sc odc dizcr organicos. O clina, a raa,
o ncio nao alicraran a conosiao c a
confornaao dos ccrclros. Os Ioncns sao os
ncsnos. So o quc nudou foi o rcginc oliico.
No rcginc arlancniar, o ariidario quc cai,
salc quc clo scu csforo, nanicndo-sc firnc nas
suas conviccs, odc voliar ao odcr. una
qucsiao dc roaganda dc idcias. O ariido quc
csia na dircao dos ncgocios gasia-sc,
cnfraquccc-sc.
103
No rcginc rcsidcncial, ncsno quando clc c
lcn alicado, o ariidario quc cai salc quc icn
dc ficar fora do odcr clo ncnos or quairo
anos. Ainda quc clc iransfornc conlciancnic a
oiniao ullica anics disso, nao adiania nada. O
as csia arrcndado a un cavalIciro, quc o odc
govcrnar cono quiscr duranic un razo fio, crrc
ou accric.
E dcsdc logo os fracos, quc sao scnrc a
naioria, so vccn una soluao dianic do faio
consunado. adcrir.
Os Ioncns dc Iojc nao sao ncn nais ncn
ncnos canalIas quc os da nonarquia. O quc Ia c
quc a funao cria o orgao". A funao o rcginc
rcsidcncial c ncfasia. Da vcn cssa corruao
gcral dc caracicrcs.
So Ia un ncio dc un oosicionisia cocrcnic
voliar ao odcr. cscrar quc o cIcfc do govcrno
iraia os scus anigos. Dc faio, a cousa aconiccc
frcqucnicncnic c or un nccanisno nuiio
curioso. Curioso c niscravcl.
s vczcs, un indivduo qualqucr solc,
cnlora nao icnIa or si a naioria da oiniao. Os
quc csiao dc acordo con cssa naioria dcvian
Iosiiliza-lo. Ao conirario. adcrcn. Adcrcn cn
nassas iao conacias, quc nuiio
frcqucnicncnic o rcsidcnic ou govcrnador
conca a govcrnar dc acordo con clcs, quasc
104
inconscicnicncnic, scn dar or isso, orquc os
adcrcnics, arcscniando idcias conirarias aos
scus riniiivos anigos, o ccrcan iao dc crio,
quc clc os aconanIa, iraindo cniao aquclcs!
A iraiao c a rcgra, c a norna c icndc aic a
iornar-sc a laiaforna naiural das clcics
rcsidcnciais.
Viran-sc, or ccnlo, quando sc lciicou a
clciao do MarccIal Hcrncs, ariidos oliicos
oosios nais do quc oosios. violcniancnic
ininigos aoia-lo calorosancnic Era nanifcsio
quc cada un cscrava quc clc irassc o ouiro. O
faio nao odia icr ouira clicaao. Foi a lasc, foi
a razao dc scr da clciao do MarccIal Hcrncs.
Diz-sc, c ccrio, quc odcn acIar-sc
candidaios dc conciliaao". Mas, cn un rcginc
rcsidcncial un candidaio dc conciliaao" c
faialncnic, forosancnic, ncccssariancnic un
candidaio dc iraiao".
No rcginc arlancniar, c lciio fazcr-sc un
rcsidcnic dc rcullica dc conciliaao, orquc o
rcsidcnic nao govcrna. Dois ariidos cn
rcscna odcn rcconIcccr cn un indivduo as
ncccssarias qualidadcs dc inarcialidadc ara
assunir a rcsidcncia.
Ainda no rcginc arlancniar, odc-sc
adniiir un ninisicrio dc conciliaao. Ha, dc faio,
105
noncnios cn quc duas icndcncias csiao frcnic a
frcnic, scn quc ncnIuna icnIa lasianic fora
ara vcnccr. Faz-sc cniao un ninisicrio dc
iransaao, aic quc una das duas corrcnics sc
iornc lasianic foric ara ionar a si a dircao
cclusiva dos ncgocios.
Mas un ninisicrio c un gruo dc Ioncns. A
iransaao rcsulia dc quc uns cnsan dc un
nodo c ouiros dc nodo divcrso. Cono clcs icn dc
rcsolvcr as qucsics cn conun, c scnrc
ncccssario acIar fornulas iransacionais,
fornulas dc ncio-icrno, quc nao firan ncn uns
ncn ouiros. As dcciscs sao, ncsscs casos,
rcsulianics dc icndcncias oosias rcunidas no
ninisicrio.
No rcginc rcsidcncial a siiuaao c divcrsa.
Qucn govcrna c un Ioncn so. Ou clc cnsa dc
un nodo ou do nodo oosio. Nao lIc c ossvcl
ariir o ccrclro cn varias fracs, csialclcccr
dcniro do cranio un cqucno consclIo c acIar
ara as divcrsas qucsics fornulas iransacionais.
Nao lIc c ossvcl dccidir s scgundas, quarias c
scias dc un nodo c s icras, quinias c
salados, do nodo conirario. rcciso quc o
govcrno dc un as icnIa una oricniaao
dcfinida.
Todos salcn, iodos vccn isio, quc c da nais
irrccusavcl cvidcncia. O quc, ois, sc cIana un
106
candidaio dc conciliaao" no rcginc rcsidcncial
so odc scr un candidaio fciio or varios
ariidos, dos quais cada un suc quc cssc
candidaio iraira o ariido oosio.
A gangrcna noral vai crcsccndo, vai
ganIando...
Danics, o rcsidcnic fazia o scu succssor,
cscrando quc clc coniinuassc a sua oliica.
Quando clc nao a coniinuava, cra una surrcsa.
Agora, ja sc crdcu a ccrinnia. os
candidaios dcsdc o rincio concan or scr
lanados cn nonc dc una dula cscrana dc
iraiao, cada ariido cscrando quc clc iraia o
ouiro.
a sinlcs, a logica, a naiural conscqucncia
do rcginc. Cada un crgunia a si ncsno. Para
quc luiar? Nao scrvc dc nada..."
E adcrcn.
No rcginc arlancniar, sc un govcrno solc
Iojc, c lcn caaz dc cair ananIa. Cair scn
rcvoluao, scn violcncia, nornalncnic. A oiniao
odc fora-lo a isso. Os scus advcrsarios dcvcn,
orianio, rocurar conquisia-la, nosirando-sc
iniransigcnics. Mas, no rcginc rcsidcncial,
qucn suliu, suliu, Iaja o quc Iouvcr, or quairo
anos. Por quairo anos, clo ncnos, orquc, con a
107
fora dc quc disc, nada lIc c nais facil do quc
fazcr o scu succssor. Nao scrvc dc nada quc os
advcrsarios nodifiqucn a oiniao ullica, a
ncnos quc nao cIcgucn aic a rcvoluao. Os
unicos ncios lcgais dc un oosicionisia voliar ao
odcr sao. ou irair as suas conviccs c scus
anigos, adcrindo, ou olicr a iraiao do
rcsidcnic.
Dir-sc-a quc un Ioncn digno odc rcsignar-
sc a ficar crciuancnic na oosiao, sc ianio for
rcciso.
lclo, c nolrc, c Icroico... Mas nao c
ossvcl cdir naioria cssas cousas Icroicas.
Dcvc-sc lidar con os Ioncns, cono os Ioncns
sao. con iodas as suas fraquczas Ialiiuais. As
fornas dc govcrno dcvcn scr adaiadas ao
caraicr do ovo cono clc c c nao cono dcvcria
scr. Un rcginc quc, ara scr lcn cccuiado,
concassc or cigir una iransfornaao
conlcia do caraicr nacional, c un rcginc quc,
or isso ncsno, rova a sua inrcsialilidadc.
Quando sc ciian as adcscs dc dcuiados c
scnadorcs assando a cada insianic dc un
ariido ara ouiro, as convcrscs cn lloco dc
asscnllcias iniciras, Ia nuiio qucn oljcic quc,
con o rcginc arlancniar, nada sc adianiaria,
orquc os rcrcscnianics scrian nais ou ncnos
108
os quc Iojc concn as asscnllcias fcdcrais c
csiaduais.
Os quc dizcn isso csqucccn o vclIo rincio
ianias vczcs aqui ciiado. a funao cria o orgao".
Sc nuiios dcsscs rcrcscnianics nada icnian
aiualncnic, c orquc nada Ia a icniar. Todo
csforo c inuiil. Elcs sc scnicn vcncidos dc
anicnao. Ainda una vcz sc dcvc rcciir. so Ia
aiualncnic un ncio ara un oosicionisia
vcnccr. iraiao. Ou clc iraira ou cscrara a
iraiao do rcsidcnic.
Afinal, scria dc un cssinisno injusiificavcl
acIar quc csianos iao odrcs quc nada nos odc
salvar. Esscs ncsnos, quc Iojc agcn dc iao
csiranIo c vcrgonIoso nodo, nao nuliilican as
iraics or razcr. nuliilican-nas, orquc nao
Ia ouira cousa a fazcr.
Para vcr a influcncia dclcicria do rcginc
solrc os Ioncns lasia conarar o quc foran os
rinciros congrcssos rcullicanos con o quc sao
os aiuais.
A Consiiiuinic durou soncnic ircs ncscs.
Era una asscnllcia, na sua naioria, dc ncofiios.
Quando cla acalou o scu iralalIo, csiava acnas
concando a ionar conscicncia dc si ncsna.
Vcio o crodo rcsidcncial do MarccIal
Dcodoro. O Congrcsso fcz frcnic ao cIcfc dc
109
Esiado. Evidcnicncnic, os scnadorcs c dcuiados
daquclc icno, nao icndo a nnina raiica do
novo rcginc, ionavan-sc ao scrio, acrcdiiavan
quc valian alguna cousa. Foran or isso nuiio
acusados o rorio rcsidcnic os acusou no
nanifcsio con quc dcu o golc dc Esiado dc 1891
dc csiar fazcndo arlancniarisno". E a
vcrdadc c quc csiavan...
No govcrno do MarccIal Floriano a oosiao
ainda foi ircncnda. Farancnic, cnircianio,
conscguiu as naiorias dc dois icros ncccssarias
ara vcnccr a rcsisicncia do rcsidcnic.
Con o Dr. Prudcnic dc Moracs, ainda Iouvc
oosiao, nas ja ncnor, nuiio ncnor. Pouco a
ouco, o Congrcsso ia vcrificando quc nao odia
nada, quc iodo o scu csforo cra inuiil. Caa...
Daiava... HunilIava-sc...
CIcga o govcrno do Dr. Canos Sallcs. a
qucda c conlcia, o rcsidcnic inaugura o quc sc
cIanou a oliica dos govcrnadorcs". Cada vcz
sc discuic ncnos no Congrcsso. Para quc? Sc o
govcrno nao qucr, c inuiil discuiir. Sc o govcrno
qucr, nais inuiil ainda. A daiar da, nao Ia
Congrcsso.
Os nais forics, nais aiivos, nais cncrgicos
aldican, scniindo a alsoluia inuiilidadc do scu
csforo.
110
Sc algucn iivcssc dc fazcr un grafico" do
valor dccrcsccnic do Congrcsso dc 1891 aic Iojc,
vcrificaria quc nao cra ncn una curva ncn una
linIa ollqua. cra una vcriical, caindo scnrc...
A funao fcz o orgao... O Congrcsso c a
niscria quc a sc vc, orquc as suas funcs c a
sua inoriancia sao ura c sinlcsncnic
niscravcis. Nao valcn nada. Dcsscn ao
Congrcsso, cono succdc no rcginc arlancniar,
airiluics cficazcs, os ncsnos Ioncns quc a
csiao oriar-sc-ian dc nodo lcn difcrcnic.
O inicrcssanic c vcr a aiiiudc da inrcnsa
dianic dcsics faios.
Ningucn ignora quc raros sao os jornais quc
discnsan aulio do govcrno. Os grandcs,
aquclcs quc icn insialacs nais caras, sao
frcqucnicncnic os quc ncnos odcn discnsar
ial aoio. s vczcs, ousan insurgir-sc conira un
ninisiro; nas coniinuan a aoiar os ouiros. s
vczcs, lcvan a audacia a conlaicr o govcrno
fcdcral; nas, ncssc caso, algun govcrno csiadual
os sulvcnciona...
Ha, c ccrio, alguns jornais rcalncnic
oularcs. Quc influcncia icn clcs solrc a
narcIa dos ncgocios ullicos? NcnIuna!
Aiacan, agridcn, insulian, s vczcs scn razao,
s vczcs con razao; nas iudo c inuiil, qucr nun,
qucr nouiro caso.
111
Danics, no rcginc arlancniar, aic os
acdidos anninos do Jonu do Concco cran
frcqucnicncnic suficicnics ara fazcr cair un
ninisicrio. lasiava quc crinisscn una oiniao
jusia c quc un dcuiado dcla sc fizcssc cco na
Canara. Hojc, acdidos c ariigos dc fundo
crdcn icno, vagar c acicncia. A oiniao odc
nodificar-sc; nas o govcrno nao faz caso dcla.
do rcginc. O rcginc rcsidcncial c aquclc cn quc
un iio qualqucr, una vcz clciio, icn o dirciio dc
govcrnar ou dcsgovcrnar, cono lIc arca lcn,
duranic o razo clo qual a naao lIc ficou
arrcndada. a isso quc sc cIana a adniravcl
csialilidadc" do rcginc rcsidcncial,
csialilidadc, quc sc conirac insialilidadc"
do rcginc arlancniar, na qual os govcrnos
dcvcn olcdcccr oiniao ullica.
A inrcnsa, orgao dcsia uliina, dcvia scniir
quc o scu inicrcssc csiava cn dcfcndcr o rcginc,
cn quc a sua alavra icn inoriancia. Prcfcrc,
orcn, cn rcgra, vcndcr-sc aos govcrnos. E cono
o Congrcsso nao aga nada, cono o Congrcsso
nao da sulvcncs, cono o Congrcsso nao lIc
nanda cdiiais, anuncios, ullicacs divcrsas, c
conira o Congrcsso quc cla sc volia!
Ncguc qucn quiscr a cvidcncia da rclaao dc
causa a cfciio quc Ia cnirc o rcginc rcsidcncial
no Drasil c a niscria dos nossos cosiuncs
oliicos. En iodo caso, o quc nao sc odc ncgar
112
c cssa niscria. O quc ianlcn nao sc odc ncgar
c quc, clo ncnos, cla coincidiu con o
csialclccincnio dcssc rcginc.
Quanio inrcnsa, ianlcn nao sc odc
conicsiar quc o jornal o nais lcn fciio,
crinindo o nais nolrcncnic ossvcl a oiniao,
c alsoluiancnic incaaz dc fazc-la iriunfar,
conira a voniadc do govcrno. So o rcginc
arlancniar faria ccssar o alaiancnio noral
dos nossos cosiuncs. So clc rcsiiiuiria
inrcnsa a sua dignidadc crdida.
113


X
QUE O REGIME PARLAMENTAR J PROVOU DE UM MODO
DECISIVO SER O NICO QUE SE ADAPTA NDOLE DO POVO
BRASILEIRO...

O caracicrsiico das loas lcis c scrcn
rcclanadas clos cosiuncs ullicos c, orianio,
sc adaiarcn facilncnic a clcs. En alguns casos,
clas sc liniian a sanciona-los. Por isso ncsno,
ccrias lcis inconvcnicnics, inconaivcis con o
caraicr dos ovos, nunca sao lcn cnicndidas,
ncn lcn raiicadas. En concnsaao, Ia
Ialiios, Ia cosiuncs, Ia asiracs iao dc
acordo con a ndolc nacional, quc nao rccisan
scr fornulados cn icios lcgais. E, quando Ia
icios lcgais, quc os conirarian, csscs Ialiios,
csscs cosiuncs, cssas asiracs coniinuan a
rcdoninar, acsar das lcis, or nais caicgoricas
quc clas scjan.
A rova dc quc o rcginc rcsidcncial nao foi
dccrciado dc acordo con o scniincnio nacional c
quc, ainda Iojc, nais dc vinic anos aos a sua
ronulgaao cn icrnos claros c crcssos, os
scus nclIorcs dcfcnsorcs confcssan quc clc nao
c lcn alicado ncn lcn cnicndido!
114
A ar dcssa olscrvaao, ja anicriorncnic
fciia, Ia una conaraao quc sc inc. O rcginc
rcsidcncial so cisic cn quairo ascs no
nundo. os Esiados Unidos, o Mcico, a Argcniina
c o Drasil.
Elc nasccu no rinciro, cono una adaiaao
do rcginc nonarquico a una naao quc,
iornando-sc dc suliio indccndcnic, liniiou-sc a
irocar o rcrcscnianic do rci alsoluio or un
rcsidcnic, quasc igualncnic alsoluio, clciio or
crodos dcicrninados. Nas ouiras ircs nacs,
cssc rcginc foi una coia dos Esiados Unidos.
Coia confcssada, coia crcssa. Nao vcio, cn
ncnIuna dclas, or una cvoluao naiural.
Houvc, cn cada una, ccria ocasiao na qual
arcccu uiil ionar a Consiiiuiao dos Esiados
Unidos c coiar-lIc os ariigos, con ligciras
alicracs.
Os rcsuliados icn sido o quc iodos odcn
vcr. A siiuaao aiual do Mcico c do Drasil, as
inuncras rcvolucs c ronunciancnios" da
Argcniina, quc so agora dcscansa un ouco,
orquc suliiancnic lIc advcio una ccccional
roscridadc cconnica, iudo isso rova cono a
fornula noric-ancricana c inadaiavcl. En iodo
caso, ncsno ara scr nal cccuiada, cla so
cisic ondc foi ronulgada, dccrciada, cscriia
caiulo a caiulo, ariigo or ariigo, lcira or
lcira. A cada asso, os ovos icnian lilcriar-sc
115
dc scu jugo, c c rcciso irazc-los ara o quc csia
rcdigido, cscriio, fornulado cn icrnos
incraiivos...
Conaraao curiosa con o quc succdc no
rcginc arlancniar. clc nao csia fornulado cn
aric alguna!
NcnIuna das nacs, quc sc govcrnan or
clc o rccisou cscrcvcr ara olscrvar. Algunas
aic cscrcvcran o conirario caiancnic o
conirario.
Acsar disso, a dcsciio dc iudo, clc
aarcccu, clc sc ins!
Todos salcn quc a Inglaicrra nao icn
Consiiiuiao cscriia. Ela ja foi, sc assin sc odc
dizcr, rcsidcncial. Evoluiu, scn rccisar a
dccrciaao dc icio algun, ara o
arlancniarisno.
As lcis consiiiucionais franccsas sao
rcsidcncialisias. En ncnIun dos scus ariigos sc
diz quc os ninisiros dccndcn da confiana do
arlancnio. Ao conirario. o quc clas dcclaran c
quc clcs dccndcn da do rcsidcnic.
O ncsno succdc, ja anicriorncnic o
lcnlranos, na Dclgica, no CIilc, or ioda aric...
Mas o quc da lugar a un aralclo
inicrcssanic c o caso do Drasil. O rcginc
116
arlancniar sc coaduna iao naiuralncnic con a
nossa ndolc quc, acsar da Consiiiuiao do
Incrio scr alsoluiancnic aniiarlancniarisia,
clc sc ins. Ins-sc iao lcn, quc, scic anos
dcois da dccrciaao da Consiiiuiao, forava o
Incrador a aldicar. E a aldicar, or quc?
Porquc nao qucria rcconIcccr a surcnacia do
arlancnio.
O rcsidcncialisno foi dccrciado
solcncncnic, niudancnic, iaaiivancnic, cn un
icio lcn crcsso. Vinic c dois anos aos, iodos
confcssan quc clc nao c alicado!
Quc rova sc odc cdir nclIor do quc cssa
dc quc o rcginc arlancniar c o quc sc coaduna
con a nossa ndolc?
Enlora scn lci c ncsno conira a lci, clc sc
ins dc ial nodo, quc scic anos dcois da
dccrciaao dc una Consiiiuiao, quc nao o
adniiia, clc cra cccuiado cnquanio o
rcsidcncialisno, vinic c dois anos aos icr sido
cscriio, dccrciado, ronulgado fornalncnic, nao
conscguiu quc o conrccndan c cccuicn;
acnas alguns dos scus ficis icn una vaga,
indcfinida c inclicavcl cscrana dc quc isso
vcnIa a ocorrcr no fuiuro...
O rcginc arlancniar assa or scr dc
invcnao inglcsa. Talvcz sc udcssc nosirar quc
clc c dc fciiura univcrsal. Para clc icndcran iodas
117
as organizacs dos ovos livrcs. As asscnllcias,
quc sc rcunian ara colalorar con os rcis no quc
dizia rcsciio ao lcvaniancnio dc iroas c
colrana dc inosios, foran icndcndo a
auncniar as suas airiluics c cIcgaran
naiuralncnic ao rcginc arlancniar.
Os osiiivisias cnirc nos dcscolriran quc o
rogrcsso scria rcduzir o arlancnio sinlcs
funao dc dccrciador do orancnio, o quc,
scgundo clcs, consiiiui a sua funao csscncial.
Nisso, cono cn ianias ouiras cousas, o
nosso osiiivisno oriodoo nosira cono c
alsurdo c rcirogrado.
A funao orancniaria c a nais vclIa dos
arlancnios. Os csiados gcrais da Frana ja a
iinIan sol o donnio dos rcis alsoluios. O
ncsno aconiccia na EsanIa c Poriugal, o
ncsno na Inglaicrra, o ncsno cn varios ouiros
ascs. Por a sc concou. Voliar a cssa liniiaao
scria rciroccdcr c nao rogrcdir.
Mas, cnfin, o ccrio c quc iodas as invcncs,
qucr no donnio iniclcciual, qucr no noral, qucr
no indusirial, qucr no oliico, rccisan icr un
auior. O dizcr-sc, orianio, quc o
arlancniarisno c una invcnao inglcsa nao
lasia ara significar quc scja inconaivcl con
os ouiros ovos. A naquina a vaor ianlcn c
118
una invcnao inglcsa; nas a indusiria do nundo
iniciro a cnrcga.
Ningucn ccnsuraria o rcsidcncialisno so
clo faio dc icr iido origcn nos Esiados Unidos.
O nal c quc clc icnIa nascido dc un conjunio
ccccional dc circunsiancias ocasionais. O nal c
quc clc scja a crciuaao do odcr dc un
govcrnador colonial, rcrcscnianic dc un rci
alsoluio, cn una dcnocracia. O nal c quc clc sc
icnIa rcvclado inadaiavcl.
Con o rcginc arlancniar, succdc
jusiancnic o invcrso. Elc sc icn rcvclado dc una
lasiicidadc c adaialilidadc incnsas, cn iodos
os coniincnics, iodas as raas, iodas as fornas
do govcrno. as nonarquicas cono as
rcullicanas, as uniiarias cono as fcdcraiivas.
Scn ncsno sair da Inglaicrra c suas
colnias, cssa vcrdadc fica rovada.
una iolicc, quc ningucn dc ccrio dira,
afirnar quc o succsso do rcginc arlancniar sc
clica no arlancnio inglcs, c, or ccnlo, no
arlancnio ausiraliano ou da Nova Zclandia,
orquc cn iodos clcs rcina o ncsno csriio".
Nada nais fundancnialncnic oosio quc o
scniincnio nacional na Cra-DrcianIa,
scniincnio conscrvador c iradicionalisia, c o
scniincnio dcsalusadancnic rcfornisia da
Ausiralia ou da Nova Zclandia, ondc os
119
lcgisladorcs nao rccuan dianic dc nada! Dasiaria,
orianio, vcr o rcginc arlancniar funcionar
crfciiancnic na Euroa, cn Londrcs, na
Ancrica, cn Oiiawa, na frica, cn Caciown c
aic na Occania, ara vcr quc clc sc rcsia ao
govcrno dos ovos os nais divcrsos, con ndolcs
c asiracs ianlcn as nais difcrcnics!
Alias Ia a Frana, Ia a Dclgica, Ia a Iialia,
Ia o CIilc, Ia aic o Jaao quc cvolui a assos
largos ara o rcginc arlancniar.
Con o CIilc succdc cn gcral cnirc nos un
caso curioso. Ha nuiio qucn o aonic
rccisancnic cono una rova dc quc o rcginc
arlancniar c nau. Mas ningucn c caaz dc
jusiificar o scu nodo dc cnsar, ningucn odcra
rovar quc o rcginc arlancniar consiiiuiu ara
o CIilc un noiivo dc rcgrcsso.
O quc Iouvc foi o scguinic. Eaiancnic cn
1891, quando nos voianos dcsasiradancnic o
rcginc rcsidcncial, os cIilcnos
dcscnlaraavan-sc dc Dalnaccda c firnavan o
rcginc arlancniar.
Essc faio fcz con quc nos scgusscnos con
aicnao as criccias da luia c, cono
acalavanos dc fazcr iriunfar a fornula oosia,
ficanos convcncidos dc quc o CIilc ia afundar-sc
na anarquia. Os osiiivisias foran os nais
120
ardcnics a csalIar cssa idcia, quc sc arraigou
cn nuiia gcnic.
lon noiar quc cn facc da Consiiiuiao
cIilcna qucn iinIa razao cra Dalnaccda. Essa
Consiiiuiao ounIa un olsiaculo ainda nais
foric quc a franccsa, ou a lrasilcira, do icno do
Incrio, insiiiuiao do rcginc arlancniar,
orquc cla adniic a rcsonsalilidadc
rcsidcncial. Mais una vcz, or conscguinic, o
rcginc arlancniar rovou a sua fora dc
adaiaao, solrcondo-sc clos cosiuncs a un
icio, quc lIc c, or assin dizcr, violcniancnic
Iosiil. Mas acsar disso o arlancniarisno icn
dado ao CIilc vinic anos dc az c rogrcsso.
Dc 1891 daian no CIilc, a insiiiuiao
franca do rcginc arlancniar; no Drasil, a do
rcsidcncial.
Quando, orcn, sc ouvcn lrasilciros falar
nal do arlancniarisno cIilcno, lasia fazcr-lIcs
as scguinics crgunias.
Quanias rcvolucs Iouvc no Drasil dc
1891 aic Iojc? Divcrsas!
Quanias, duranic cssc ncsno crodo, no
CIilc? NcnIuna!
Qual das duas nacs alriu falcncia? O
Drasil, quc rccisou voiar una noraioria.
121
Auncnio dc oulaao, dc concrcio, dc
insiruao, iudo icn ido scguindo no CIilc una
rogrcssao asccndcnic consianic.
lon noiar quc o CIilc, faia csirciissina
dc icrrcno acidcniado cnirc o nar c os Andcs,
nao odc icr os rccursos do Drasil, ncn da
Argcniina; nas ningucn c caaz dc nosirar una
arada ou un rcgrcsso cn ncnIuna csfcra do
scu dcscnvolvincnio.
Tcndo duas qucsics inicrnacionais
gravssinas una con a Argcniina c ouira con o
Pcru, ja rcsolvcu a rincira c iudo faz crcr quc
rcsolvcra a scgunda.
E isio rova nais una vcz quc c un
disaraic ligar o succsso do Darao do Fio Dranco
na soluao dos nossos liigios inicrnacionais ao
rcginc quc nos icnos.
O CIilc soulc criar un ccrciio c una
narinIa icnvcis. Tao icnvcis quc inuscran o
rcsciio Fcullica Argcniina.
E iudo sc icn fciio con o rcginc
arlancniar.
Dc icnos a icnos, cacn ninisicrios,
solcn ninisicrios. Os nossos jornais cncIcn-sc
dc iclcgranas anunciando cssas alicracs.
122
Quc nal Ia nisso? NcnIun. o
funcionancnio acfico do rcginc.
Cono a cscolIa dc ninisiros dcvc scr fciia dc
acordo con a naioria do arlancnio, isso c un
ouco nais lcnio do quc scria cnirc nos. Nao
acarrcia, orcn, ncnIuna criurlaao da
ordcn. Nada ara.
Assin, o quc sc vc c quc no confronio cnirc
os dois rcgincs, nos dois ascs, duranic o
ncsno laso dc icno, o rcginc arlancniar no
CIilc c quc sc nosira sucrior. clc icn dado
nolrc naao do Pacfico vinic anos dc az.
O rcginc arlancniar nao dcsncniiu a os
scus crcdiios. Adaiavcl aos ovos dc ndolcs, dc
raas, dc coniincnics nais divcrsos, clc nao
rccisa dc lcis ara scr cccuiado. Dasia quc nao
lIc incan o advcnio. O rcginc rcsidcncial so
icn aarccido, ondc as consiiiuics o icn
inosio c, assin ncsno, nao conscguc scr ncn
cnicndido, ncn alicado
FIM
123


2006 Mcdciros c Alluqucrquc

Vcrsao ara cDool
cDoolsDrasil

__________________
JunIo 2006

Proilido iodo c qualqucr uso concrcial.
Sc vocc agou or cssc livro
VOCE FOI FOUDADO!
Vocc icn csic c nuiios ouiros iiulos
CFTIS
dircio na fonic.
cDoolsDrasil.org

Você também pode gostar