Você está na página 1de 50
ONVWNH OLNSWIATOANSS30 00 VIS01033 V PREFACIO ‘Au escrever um livro como este, ficamos profundamente conscientes de que a ia € na verdade uma comunidade de estudiosos. Nés suhimas nos umbros de gi antes, € erroneamente tomamos esta visio ampliada camo nossa. Nesse caso, 05 gantes so Kurt Lewin, Gorge Herbert Mead, Sigmund Freud, William I. e Dorothy S. Thomas, Edward C. Tolman, Lev Vygotsky, Kurt Goldstein, Otto Rank, Jean Piaget ¢ Ronald A. Fisher. Com eles, en aprendi principalmente lendo, Hii outros que lutaram Para me ensinar, freqiientemente encontrando resisténcia. Entre estes cito principal- mente mens primeitus professores de psicologia, Frank S. Freeman, Robert M. Ogaden ¢ Walter Feunu Deurbor. Lauriston Sharp me aprescntou a antropolagia cultural, Robert Ulich a filosofia, e Harry C, Carver d estatistica matemética e ao phuejamento experimental Mas as sementes das concepgdes ecoldgicas aqui desenvolvidas haviam sido plantadas muito antes de cu entrar na facullade. Tive a sorte de ter sido criado nas instalagdcs de uma institnican estadual para aqueles que na época eram chamados de “d€beis mentais”, once: meu pai era neuropatologista. Além de seu diploma médico, cle ea Ph.D. em zoologia, ¢, no fundo, um naturalista de campo. O espago fisico da insti- ‘ican oferecia uin rico terreno biol6gico e social para scus olhos observadores. Fran ‘mats de tr2s mil acres de terras agricolas, colinas cobertas de bosques, win floresta antiga, recoberta de musgo, ¢ um pantano tétido - todos abnndantes em plantas e vida animal. Naquela época, a instituigao era uma comnnidade atuante; os pacientes passa vam a maior parte do tempo fora das enfermatias, ilu s6 em salas de aula como tam: bem trabalhando na fazenda e nas oficinas. Haviu galp6es para vacas, cavalos, porcos, ovelhas ¢ galinhas, nma furja, uficinas de carpintaria, uma padaria ¢ uma armazém, da qual eram dist ibuidos alimentos e mercadorias para o vilarcjo, cm carrogas puxadas por cavalus dirigidas pelos pacientes. Todas essas atividades. age tintas pelos tribunais como servidio involuntéria Este foi o mundo da minha infancia. Men pai me levava em indmeras caminha as, de seu Laboratorio as cnfermarias, aficinas e fazenda - onde ele preferia ver ¢ fonversar com scus pacientes - r aint mais frequentemente além da ecrea de arame, através dos bosques e colinas que comecavam na porta da nossa casa. Onde qner que terminaram - ex- te ‘suyxaquva So}URUD}IP WO MPRAIDsC)“OAJOAtIasOp a5 a aATA an Ua SCIBOIONa Se IED amuowpproodso 0 z0x9}01 “v atidupe es ep epeptoedes ens 10d sepeiouapiaa SuLOsUOD “suatdes owoy] ato9dso ep reyouanod 9 apeprynesian “eiaupysisau Rp misuptste mast © equewieoipes ureapuedxe sepe ‘oufaMg “aumjoa ayuasard on sopnayjar nyse an ‘uuu w19 Sopunyord soyiaja Sinp timiesne Sapmparnos sussau serougtiadxo sy ung) ep eUUIDeN woxyDKlDy eu eIOpequMIDd ypeyje eeu epuruysuy ‘Yare3uy SenMO WO > [BIST “SENN RU “TRUDE 2 TmUDpIIQ, edoansy eu epeznis remymo wsinbsod wu vgn TUN TOIOrUT na anb *eI9998— AON, ‘Up vsoouTy} wySOO vU “RJaIM} bas & qos fox “TeIueW apres v uEIAgE enb apeprunOD Ep seyore) 30 @1qos sopmuse sootssp]o OE snes tatdawiod afo auUIO}UOD “open Ou apoE ou ~afunar 8 nastiaatio9 aan uonyBIs"] JapuxaTY oMpUEUIaS ap FRajo> nat o ORV -anhrOy AON ap apAIsA op [enONNTa}aS apd wn jens aprpruniie eavandadT wu = iy [eH -os on13} nnn seYTeqeN opryjooss vyUA no ‘SqUd!>suOIUT ovSqqoxdoyne ewuNU ‘snbiod wit wo vedas vaniod nosnes v9 ordsoutad y “Teamyyn oxoitoo wine odure ap ts -inbsod wun op opSwatpeart na4joauo woud Y “SpmpMIN} wp ouMUTIHaS ou LHpT Na ‘nb snansodszod soaou sv wrourisqns 9 muutos tap seIsueTIedxa ap saLi9s sect ‘souceysyy soiueuefeuryd sop ro1ojooe apepiniqridepe 2 tjougjeoxe & axqos s205H sted onNMU Onep na ‘OUTY 2 ted “UossapUaHT “y SOLED Stop So "snazanag > prraspa wajo9 nour H09 RanMIOgEIOD ReINbsad ap sepRAZp <3 ap sanionap on operdam roy onmyp asa argos oqammnaipion nayy_-JeHDas OPxaqOD Op ‘enenh eRajonsmowgy vp ropod o ered owwe} soypo sou wesLe sof ‘somUngUIODISE supuygu sop 2 oupiesoqey op s08u ou eAcHpaise anb sopezqsoaut wIOAO! wm 9p stem -2 aqui soySepuny se wwexeyeqe on s2]9 weI0.J“sUIRMTT A WIGOY 9 WoIyst97 JOpUOXOTY “pooTOBIA “A HogoM ‘sono anuo “vINyour odwUs ¢ “ouDINY oIUaUITAFOAtIaSEP 0 a1q08 veinbsod v 9 vuioa) v ted sejuozuoy soxou iwedew opratan soureRAeY ne 2 SCaIOD net ‘equsuresotsiquiy “spite souE eatin apeprsiearun ep ailz220p odo9 ojad opeziqeat “our win op ‘onIsuaNuy seut ‘feULZOJUT TeueWAS OMPHNUHAS tunU sIfrsM9 w uMIBALOS sey ‘ouewiny o1uoUsfoxuasap op eiBoqoD— ep ontadsar Santatosuao seraprimta mash -a|jaas smarouna spiatigtradya secea anh sayin nosed a8 odiiay oS] Wn Sel an g-plojelg OAS Prop ayuMUEAIU OU aK UNUM 20989 O.4;FUETE WE -pyn@asuws seyo eiude anbiod “opSeroqi] ens emSosuo9 red now “stoApsUodsTpUt UMA -bwio1 9s se]9 OuPIPAOD OU RanIorMN eHIdord wns ap 2 aM BYUTEU 9p OonseWOP o3NOLL -2utou) op oprijnscs wo ‘opwnn?) ‘odwiay oyNu wIEISauBULIEd ayuuUEe: Sela SCY “OES ‘vonpo yun Du SUANDOYIUdIS SNS @ eH easOU Ep SosqUIALH ore) ap WEIEWIOA a8 stfep stodep seamo e ruuy “epltH ‘eslauPUH wssacq “seduPLI9 SEP optmpIna > apuImEZO sOonspUOP soUTEgEN Sou WeLEpNle sea apuo ‘steuorsstyoxd ap adlinha wp swsra si lurex9 meqreqen eied sepruisop umtias smnpee sayiioraed ce stonb so ered sore3ay sop. Wg ‘Seufan sre oy massoy sPja Open’ vOiZius ys apeprumuodo v seul ‘seSuBLD sessa renal epes vin HINER, SEPIA seus Op oWsa4 Ojad OBSIMUNSUL DU ELISE sul exeayiudis esst sauars1y9p siusuireruoU oWrOD UTE so onSezOqN| ap oss900Nd ‘op eupredtuyo oyed wun ows sopesistutuapn nroudSiqaqur ap saysay sou saz0as@ Stas ‘surostizodns statoutoyuo son woo apeys urnu sequa!oed Fiuayfo aniuo Wun OWOD SEUELHSS souin3}0 op stodect “srewap apami eds ‘sel-pagy| tied wLpssoou wises503ng w see luesep smndasuoo ae siy ‘s/EWLOU amtourentapiad seSueL9‘osadsasap and - atranyjan -eAoud Stet ~ no ona sod ‘ogSimNsU RSSOU R Faq]}OnaI HAEpmN aNbIO] PAO 2p 2p “epio ep sreungin so optrenh enspim wns ap jeysadss eesie|3 www9 esq} ou HE ‘mu31q -inm nas 2 Suara soursiueaio sv anjup euorouny wrouapuadaproquT v opuMuods “ezemictt ep bjuaureuorouny 0 wird sazopeAzosgo oanod soyjo snow vURUETe ae “souIesseAIIse Tapnahuongy Hay ise do Decrvoloimento Hamano paturezithuniana, que eu anteriormente considerava cong vin nome singular, tomou se plural e pluralfstica, ois ns diferentes ambientes estavam prexuzindo diferengas per Ceptiveis, nfo apenus entie as sociedadcs, mas também dentro delas, ev talento, tempe- Tamento, relagdes hurmanius ¢, especialmente, nas maneiras pelas quais « cultura, ou Subeultura, educa sua prOxima yeragio. O processo e produto de tornar hunzanos os ceres humanos variava claramente de acorn com o lugar ¢ a época. De uma perspet- {iva histérica, assim como cultural cruzady, esta diversidade sugeriaa possibilidade de ecolugias ainda ndo experimentadas, contendo uuu potencial para as naturezas huma- has jamais visto, talvez com uma mistura mais sbi de povles © comparxdo do que até agora foi manifestato ‘Embora esta dillina perspectiva possa parecer produto de um idealismo visiond rio, ela esti enraizada no sulu mais duro da realidade cultural erwzada ‘A segunda licto que aprend a partir do trabalho em outras soviedles ¢ que as politicas pablicas tém 0 poder de afetar o bem-cstar e o desenvolvimento do» seies Tnimanos’ ao determinar as suas condigies de vida. Esta percepcdo me levou a win profuncle envolvimento, durante os tltimes quinze anos, nas tentativas de modifica, Gesenvolvere implementar politicas, no meu préprin pags, que pudessem influenciar a Vida das eriangas e das familias. A participagdo ne Head Start Planning Committe fm duas Presidential Task Force, ¢ em outros erupos cientificns consultivos em nivel nacional, estadual ¢ local, assim como o testemunho e a colaboragan com antoridades politicas e governamentais 1 Iegislagao, levaram mea uma inesperada conclnso que Fium tema recorrente nas paginus sepnintes: a preocupagao com a polttiea pblica por pvt dos pesquisadores &essencial pura © progresso no estudo cientfico do desenvol- iments hnmano. Essas idéias desonvolventes, seja qual fr sen mérito, minhas proprias atividadcs quanto dos pacientes ¢ persistentes esforgos de meus cole gas para abrir meus olhos as realidades do mundo em yu eles viviam ¢ trabalhavam, Na rea da investiga cultural cruzada, 05 seguintes esto entre.os mais pacientes © persistentes: Gerold Becker, Lydia Borhovich, Zvi El Pelegee familia, Hsich Ch'-kang, Sophie Kay-Venaki, Kurt Liischer « familia, Kichard e Gerturde Meili, Tanusz Revkowski, Ruth Sharabany, Ron Shouval ¢ familia. Sandor Komlosi e familia, Teor Kon, Aleksei Leontiev, Hartmut von Heutig e Aleksander V. Zaporozhets. Na interface entre a pesquisa desenvolvimental ea politica publica, meus prin pais associadus re mentores foram Birch Bayh, Orville @ Tirim, John Brademas, Robert Cooke, David Gustin, Nicolas Hobbs, Sidney Johnson, Alfied Kahn, Mary Keyserting, Walter F. Mondale, Evelyn Moore, Albert Quie, Julius Richmond, Tohn Seales, Sargent ¢ bunice Shriver, Jule Sugaiman, Tarold Watts, Sheldon White e Falward Zigler. Este volume se desenvolven camo parte de um empreendimento acavlémico que niciei varios anos atrés com o apviv de muitos eolegas que pensavam com eu e com to sustento material da Foundation of Child Development. Conhecido como 0 Program fon the Evvilogy of Human Development, essa tuefa foi assumida com 0 objetivo de desenvolver a tenia, melhorar a formagio e a pesquisa nos atvais ambientes em gue os seres humanus viveme se desenvolvem. O trabalho no livia comegou enquanto eu era tum Belding Scholar ua fundagao. Em especial, eu gostatia de expressar meu agradecimento a Orville G. Brim, presidente da Foundation of Child Development, c a Heidi Sigal, colega no prograua por sca cncorajamento, sabios conselhios « ajiwla ava em todos os axpectos do Progr: tha FDI, incluindo a concepeao e preparagdu deste volume. Além disso, devo muito, tanto ent termas intelectuars quanto pessoais, aos consultees do programa Sarane io tanto © produto ds a8oporog anf Upyosnog 9 sonss] jupug for pnunor ‘tspojoyaXsd uroudwy ‘susvidleyanagy pao wo auouousrtm opestiyuud ierramm ap sagsinas umauosoudes soy ey Chips ap suadinsse "v0 }nv-09 Wo opeluaveuly ras x ou wn ered woH|NUNOH Wouons vod oprindaad toy ‘91 oltwide Ou OpIM}DUI “wy3L) ap wsiMbsod ep OWI O “opSusipop. vipuad ‘opepino too owLosnUn! Ou S3us1A3 S|anpmuLanUT NoAndeKe @ NOW “orstasndns “fopry Ae 9 29], ATEN “UeUUgMY UDydarS VopuNayy Arey 2p eIOURT Sisso mpooipap v aioa “anh “pinuugl 29K0f Woo 9 oM1Gap JOTMUL NU ‘oMAUITeUY rapa, 2uosas 9 umes umoe “ddeuy “> pyAvcL~ soatssoans sazowas son op vaneHD wSuw pH, F qos “[[owl03 wa A80j09q unum fo a8aq]o> auors YAK SON Op oUEAEN OU LI>qT “inna stetu pure opssaudxa mun nosTUOsUS jenp wink aq “seuEUINY seosUATAsT O S9PEP “yssaalt st Batstlods2l 405 aAep "SOAN|O{O stos 214: ward “E1908 wjougyo v anb sooaq “Gor 9 sieuororpen seu diostp sep W9TD IT 8 91UIDUp eA0. nas nofIODUD 2 “EPEPITIAE Tuodsau 3 spepiey] ap onbipen oun nojmuiNs9 “opes> ojad aquanyetsund a sogSEop 404 Syuourpprored epeiusisns waymysstp 1UDLD Pur] BUM OWIOD *1}WY.) 2p APEPISTAIL, ‘ovdepuny wns v apse “uses ajasaad ou jeaporide ayuouurmrsadss 9 odyound sa TeMpIA‘pUr OpOptAtTe ep. oyun Swan pruoromnsuy @fels0s oyK=yUOD op ersiEdysTRIS ‘ned wo wiapuadop ovsezijeau ens 2 seurmmq sapeptotdeo sv anb ap W OAH] sep sovett ‘e212 {"SOMPIAIpUT SOP WUDTR Tea oepHEHR a nsstutcAduAOD ap O1WALUEEOS NOTA ‘ogueia mun ap “PoupISQns w NO “ayUOS te voonbsa steurel anb ‘unnug Aaxyoop oyuzia 3 edu nati wiO9 Oo|UIQpeDE O11aNP {un eyuor nigqumyy, “Teuly OaWosMUCUL op OvSRIONPS esupepHrry ens 30d SSOP FOHITH. {29 [eyo1 O11 op 2 snprandas sopmydea ap sowTUOUE SouOsIAa! sux ayuenupETDodse 03 ‘opm wpquuey, 3091 o> oxed ap oUjegen op sazop souauad se ueseynype a oyMpoAd fo urMroIO4|IUU SOUpPSUL v oyarRfrnoua “eARE|STUL Ung “OUINJOA OWOp HUIS 2 SIMD adso sexontpo O10> WRILAI2s igqu Tamtnegy 91] 9 21D [SEHOIAT“SO189P S10 souUuaaquayuony 2sor7] RAND SAzETES STEAL Sep NUN DANS nnoplatis“2staqa uyor “EUUDAA IU To}QuEAY sus0Py "NaIDOR KAUOHT “SPIO PEACCT SOOT “opm anoyeyy uoameyy Xqoo20yA JOURS] O42 | Ln ‘SoUnpR sas 8151] EIEN Nene | min, “QUE [SEYOUAL “PISMOISOY UIOIUG “UYoH winfayY won waters “Bingsuig yoq}>4{ “ommAMED SaUuEs TOpIE] Ue]=) ‘SSOK WITHTEAY “10 PEGA AERIIOD YOUDUOTA “uastELy mor “Aysjag Aep “ueUNTY UAT “ONTY AawD]] SepIME MT FE OSE OOS Op Sued vp soxyun. sts unENEORILD @wese{ enb “som SOsIS WSS [HO luo sounyp 9 sn82yo> sosoxswiu ap apepIsoxaUad & WH09 10]UO op THOS w OAK Ti ‘sorept sons se wonstt azey ap -epure ord no o1pa19 1p soul op rextap ayueusmtsenungoatt nb wo ovsuoyxo ‘pod sedjnasap oSed neq “seyun OwIod Ioylusse anvennjenpmaf na anb sei9pr @ se0dva1 tuewenrnuiao sa[9 SEUUSUO]E|at 2 SUSIOAMOD “SEHIED STaAYIUEIUE MI “AMIYAL UOPIAYS & {Kqos.0yy s01eaygy nor, WIAOYA UOSS9S_ WEITTAN JOPIFL USTED ‘210 [>PY>HTN P0900 “Tranampapuoay INTRODUCAO Michael Cole Goethe, que comentou sabiamente tantos aspectos da experiéncia humana, disse sobre nossas tentativas de compreender 0 mundo: Tudo ja foi pensado antes. ‘A dificuldade ¢ pensar nisso novamente. A isso en acrescentaria (snpondo que Goethe tanbén teuba fakado wlguana coisa este respeita, mas nau teulra constatudo sua descoberta) que as idéias 86 slo impor- tantes de weordo com o que podemos fazer com elas, Deméerito supos que o mundo Fosse feito de partculas atémicas. Além de seu erro ao ignorar as implicagoes de se supor que todos os dtomos se mover na mesma direcao com a mesma velocidade, seu astuto palpite sobre a estrutura atomica da matéria nao teve o mesmo impacto que a redescoberta de Rutherford (com a cdmara de muvem* & disposigio) em 1900. Fim resumo, uma idéia ¢ tio poderosa quanto aquilo que podemos fazer comela 1d aproximadamente cem anos, algnns estudiasos comeyarann a pensia que se ria possivel compreencler os processus psicoldgicus humans redlizando experimentos, baseados nas (écnicas precisas e explicitas, quantitativas, de andlise de dados, que avian impulsionado as ciéncias fisicas & tal proeminéncia nas questoes humanas. ‘Wilhem Wundt eralmente recebe o crédito por essa idéia, embora a ciéncia da psico Jogia tenha nascido quase simultaneamente em universidades localizadas na Alema- nha, em Londres, Cambridge (Massachusetts) ¢ Kazan (URSS) (O que toi esquecido nos relatos de nossos livros sobre a histiria da psicalogia & © fato de que mnitos ontros estdinsas, na época em que @ psivolugia wotou 0 labora X6rio, nin ficaram especialimente entusiasmados pelo novo empreendimento. NOs ten esos a esquecer que o proprio Wundr acreditava que muitos mistérios psicologicos m além do alcance dos métodos experimentais, uma crenga nem sempre compar- ada por seus sepuidores mais zelosos. Mesmo antes de comegar a aparcecr a dis- Camara de nuvem ou de névoa ; camara tmida de Wilson wana cémarad do vapor é provocada por uma ripida expansdo do fluido ‘oaugforeroy ‘ouenbad essap s0810}s9 sop oeSemjon m myuasaidas souUUaIqUe;UORA ang) ap onjeqen o “(ean aued nowoy 919 Inb we) wuarsas sour sou ODURUR!D 5 jersos ourstare ap epeagp eu v 9s opuingog ‘s205njos sessaasp uimyundoud Sau0mne sosroatp fenb v exe ‘eiRoyooisd eu, as119, © @1qos SAOSsNOSsIp SOULTEsIUODNIa “Soma AOU! Stop Sop 05404 “eyLteRes|y wu AHUPUUpEIoadse “wiNWIOD TIO a}UTA OOPS Op SepE>T strraurtad seu ‘o}dusox9 404 “euyjd: sip omina wroyoorsd ep onSeSexB0sOp Up SMUTLITS St PUIs{o essou opuadayttodda “suyiwuE|dx 2 nannasap suatepuoge sw sun ap sMATOUEUL thnarasng ‘sep soujetutad snos sou owsou “eroyorsd wp sayumartead Sop SUNBIY ‘onatasap P]2 anb 0 1e91dxo ep 4apod o no SPALUDSap sessiyum mand syeonuo soonTouE soquoumiuysiiy se fo9 ROUMU SEAL “PIUATES o HIMOSSAS OP sePEayp sep seanssuEuuNy SEIS otsd sou 2qusuayana sm ‘smaqoosapar aiuouropraday wey ,.eanaioMmoU,, woe 5d plougio wut sein ap narwnuan eNupIUOD wsse v AOUATICT AP SwOBHD Sy van _Jowuautindys DiSojOoIs e (ayansaquaans sew) @ ousiqewuaumHoduro> “ours eu wn Jjyeseg vp eiSojoared ssopewuy, ser )et=nss ‘sopeannuse soporet 9 sofopou woud has W109 EUIN eed "WorsTUAT WZOpUDIs ap seNAsa SeAOU e JET] NEP IPUN.A OP OWNS vvamyansa SeUr[d.osEp owtoo ovbunaae 2 Soporptt sap neSnanstjos tu SeSUaLOyTp Sens Guo usse “eugreun|dsa erdojooisd v 9 RANLDS=p erdoorsd w anuo wuisfo B uTEsRIA ‘nb seuranyva suaRepioge seap se uresacoToAadd “COME 2 spun ap Hoodp & epsep padgjosisd vioay »p saghmuLioul seu eSUOpNUL ENMU OpIAEY LIE) HOI ‘opdeur v wayjoasa sommus ‘eavss jue varyRUaD ye ounguow opuesjuL.UI LEN, einosgo avoutEULed saza4 suyiMMs OpnoLrUays ofr» sop eziuegi0 equourmsopupins sows raTya mios madauoge a5 No seoSeyrUlN sens se UO? oplooe wine wie#24o no “wtRojootsd v wersonrpeuotssiyoud waxjoaua os onb s9jonby ‘yo eae wadiutp sou enb sogSudnooaid se aiqas oannd minut zyp sou anb uprpaans aLINVRANAEL ‘op swdue} sv 9 snzonbnay sv sodxe red opeoyide 9 o1djourd asa ‘saquinas seurdyd SUN, ZRano{go,, apnprqea1 vu snsIxe eLLepod 9[9 auLIOJUOD aR a “oprparia 3 3)2 40]UOD siuorquin 6 9 oWuetIA[oALasap 0 2 oIUURUOdMO. Oo viv eed onb ofMbR anb ap "So3o]91908 a sotio9o1sd 10d mysodxe ‘asa v-y vsiubsad wu vorgad Wie epeooToo aIUatL EEL Seu ‘TeID0s eIDURLD argos minjera4)| eu UpeIgo[O DUSTED voII0a) opsisod eUIN rruotoesado sorta ia zaps 2 o14ys ¥ WA] TOIROIODD ONSHIUALIO T ‘OFSeIePISUOD KALOU id rainy, vunjasiss 3 upyiquo> WH wOqUIM) OWLOD “2ouroye Ue seuade OU Sa1oLay sanjay ap axayip “oysodoud wwwonbsa ou opiqaouod atuoguoD ‘artiaiqutE ¢ vstubsad 9p sequourefouvyd 9 stutis}qaud soaou ap ogbejnutioy v ward 2 sarorrajine suptuss 2p supeyse Sop omuoustoaro}9s9 0 eaed oot9[009 ojapour Op RayysHa9 apepI| Nv ABASUOUOP TOs, ugquIE oypeqen arse “seotsofoporauL a searuersquls SvIoUDIXO sEIsa NSEISIIES an 09 "081 ojapoul tun ap sooisyq Sonam wal su s1uigap op wALIE|UD) HUAN PyUasaidas aUUN|OA aiuasaid © soprnsanin op stoin3} 10 vaxaigdiy s9 soups}uos sopeinse: ap wlauptLaULa Eopunmutied a aprpyes ep ued ervsdutos opunuoroiodoud ‘oscuo3u atuaureatFojope am nfas oonigay upopou o anb ayumHOduT oweweroadse 9 ‘eorand nanyjod w wed ‘syn ersugio v wxed owe soqumoduut seoSeonduuy Ugh Sopeyan: says an can eM wugty “opSmazosgo wns © awed anb osti9: ojApeut Hin sexueZaaduis opuenb Ieassod 9 9s ooumaye ojdure ep sreauawiiayonuasap sei-nignyu! Sessop UBSaDI9p Y ‘Searoouruty SapEpmnotyyp naxyos ‘prunes v enb wo voods tu rdur19 xp apepy ep upuapuodap “eprA ap opotiad o opor 4Jod suey sep amanhasqns njtisuitajeauosop 0 23q0s oaryoSeU no oaniisod o1sedut win opr ouioa m)s14 3 epepsizus eUNLE OptaLIOgO waIUOUODD asL9 BIOAaS BU “O89 onno in yey sjeur Souv OourD stoABIOAIap epuTE SoI!a}9 sTznpoad taped nproseU ctignayo 3 seu v anus opbofod » opuvieye epeprusareul ap seje sep seampad seu eSuEp we wut amb wozo8ns nsinbsad ap sopeyjnsa4 ‘ojduax> Jog “onanna|oAuesop 9 OTN ~euoduios ou soyuopuodseuioo seduepnusarmpoud arpa sjxstuEpniU 49s 9pod apmp 2100s tun saquarqume sop winanuysa r anb ta opus “opeatjpoU 19s 9pod eurenbss 2389 “ossIp wary ‘atuarqure ap odp wpe: ap vebeztueaio v wand “ouroNbse wn ‘eiueyd Traaoapuapiangy 7) 4 Beolgia do Uesenvolvimento Hamann z bass, reconhecimento desta relagio proporciona uma chave para a compreeusiy das mudangas desenvolvimentais nav apenas nas criangas, mas também wus adultos gue servem como cuidadlves primirios - maes, puis, av6s, professotes e assim por diante. A mesma consideragto se aplica a dfades cnvolvenda matide e mulher, irmao ¢ ‘rm, chet -guilo, amigos ou colegas de trabalho. Além disso, um modelo sistemico da situagao innediata vai além da diade ¢ atri= ‘hui ignal importancia aos chamados sistemas N + 2 - «fades, tétrades ¢ estruturas interpessouis mais amplas. Vérios achaclos indica que a capacidade de uma diade de servir como um contexto cfetivo para n desenvolvimento humano depende cmicialmeute da presenca e participagio de wa terceira pessoa, tal como um conjipr, patentes, amigos e vizinhos. Se essas terevirus partes estao ausentes, ou se desenupenham um ape! perturbador em ver de apoiador, o processo descnvolvimental, vousiderado como um sistema, se intersuumpe; como um banco de trés pés, ele é denrubado mais facilmente 8¢ um das pes est quebrado ou mais curto do que as cuties, O mwesino principio triddico se aplica As relasiies entre of ambientes. Assim, a *capacidade de um ambiente - tal como o lar, aescata ou o local de trabalho - de funci- ‘our efetivamente como um contexte pata u desenvolvimento vista como dependes daexisténcia e natureza das intersomexdes sociais entre os ambicntcs,incluitia par. ticipagao conjunta, a commnicacie v u existéncia de informagécs em cada iubiente a respeito do outro. Fste principio atribui importineia a perguntas cous as seguintes: ‘uma pessoa joven entra numa nova situagao, tal como uma escola, acampamento ou Universidade sezint, ou na companhia de amigos on adultes eonhecidos? A pessoac a familia vecebem informagoes ou tém alguma experiéncia em relago ao novo ambiente antes de entrar nele concretamentc? Como este conhiecimento anterior afeta o curse subseqttente do comportamento. do desenvulvinento no novo ambiente? Perguntas como estas chamam« atengo para o significado desenvolvimental eo Potencial inexplorado de pesquisa daquilo que chamamos de transigies eeahigicas - mudangas de papel on ambiente, que ocorrem durante toda a vida. Taemplus de transi. $6¢s ceol6gicas inclueim a chegada de um irmao mats Jovem, a entrada a pré-escola ou na escola, ser promovido, formar-se, encontrar um empregn, casa, ter um filho, mudar de emprego, mudar de casa e aposentar-se. A importincia desenvolvimental das transiyies eol6gicas deriva se do fato de ‘clus quase invariavelmentc cnvolvercm uma muulanga de papel, isto 6, das expectativas de comportamentos associados a retesnsiadas posigdes na soviedade, Os papeis ttm tum poder magico de alterar a maneira pela qual a pessoa 6 tratada, como ela age, 0 ue ela faz. € inclusive o que ela pensa e sente. O principio se aplica nd apenas & pessoa em descnvolvimenta, mas também a outras pessous em scu mundo, Oseventus desenvolvimentais que sio mais imediatas e polentes como influén cia no desenvolvimento de uma pessoa sio as atividacles que outras pessoas realizam ‘om ela ou na sua presenea. O ativo cnvolvimenty uu a mera exposigao aquilo que os tutros esto fazendo geralmente inspira a pessoa a realizar atividades scmelhantes sozinha. E mais provivel que nis crianya de tr8s anos aprenda a falar se as pessous Que a cercam falam, ¢ especialmente se elas falam dirctamente com ela. Quando a crianga comeca a falar, isso constitui uma evidéncia de que o slesenivolvimento real mente ocorren, na forma de umaatividade molar recenteniente adquirida (numa oposi- <0 an commporwamento molecular. que 6 momentineo etipicamente desprovido de sip- nificado ou inteneao). Finalmente, as atividades molares nas quais a pessoa se eimpe- ults constituem ao mesmo tempo mecanisinos intemos e manifestagées exteiisas de crescimento psicologico. So momduioo 9 rstjeue oF ‘oreo “suauMPRMUAIN seHER weLsped soqIMTSUOS Soutaysis so ‘seiuauajip stetaos sod anu “ayauesx2qup“oluCyTOUOS votONL op UIE oyoury seats soa pects oapour cust op SOpMMITStOD 1195603 95 OwHOD ‘seILEY -AUIBS Jas 13pma) seuups/ssox9 9 -oSOUL "ODT SOP TIOUEISqNS 2 EIMINNSS ¥ “E1205 odnu® no apeparsus epep wun 2p OnUSP “UnSSY “souozs}ssox9DUE OUIOD SopLIayar oS sopeeyerousd sogaped sossq ‘wunynogns no tmyjno EPeUILDTOp wun R stINMIO sero sogSiminsur sep oB5eziteds0 2 eI30]0ap} ap steqo|x saauped ap oeSmysayrrecy etuN OOD “optuspistioo 9 “sopeideuoo.alut‘sopeximoua sraniaysts ap oxsyihuus v ‘swoupeULy sDuUIa}sI850X2 3p SOUT 0.2 Souats}ssosauap ome ta ub o womgsues somtountd s¢ "wossad up oreipeuut enuoyqure on anaqioae sub opnbe weyoye onb so1uoso tazi090 srenb sou seut ‘anus eoUNU eyo zaajv1 onb sou oyuenb oqounsjoutp vdiorned o1uettafoauasap Wo vossad w anb ura say beu owe} ‘sowwotqUHD So annua SomousA SOK BIoUgHbastiod 2 RSr0) ENE 9 -orqum sor seuade ou opuesi[de 28 o> oxsta 9 opxauoazsqar mp ovleansd (Y ‘DUIALS|SSOU9TULO OUIOD OpIrax|O 9 OyIpaKT aUDIqUIE Op UDP £905 ‘jed-eiul op oxofdo> aasg “ort eatarnad iia fa wos weadezojut anb sejonbeu o419}9 hnos op spam ‘o}auNEAfoAuAsap ma vossd e a1qos BIOUIpUE PIOUMNIIUT MNS v a $0]ND -UyA sassap wramnyen y “sjusiquie ou sqwuasaud SvOssad suzINO ANUS s2oxeUOD se BOUT zone ony epep iy “29ey v 2904 9FeIONUT WIND uIOD svossad se no apuodsed eja stenb sue serio so - onvoumaoaussap wo vossed v aquaUeIalIp opuEiaze tieipauut Sens ep wioye fina optopLais2 26 OOD OpIqedUOD 9 OAIHOIORA ayUDIqER A “SomTIEA OHIO “sommnsqn stom souzie) we eprunjap 498 apod tipquuR o>1Roja29 ayioiquie op eyLUASE y ‘sepeumnsoqns 108 Puepuar seunwny sean a sapmeprvalis se “opeyson we] “OpSIsodsIp Y opdo0]09 vfes ‘aye anb za rum ‘jaan ayusuuesSojoo9 o1ow Wn t d]uoWeANNNsUCD Jopuodsas znd sommniny saros sup [erouatod [2APIOU op 9 “stmuaIque sapeprumuodo a sojnoyIsqo ‘sop sopessubsod up ogsta v opoduit aatsnyout 9 edasnoago ‘aButsox anb eauuato ayy wun qusureaidn wesouduro soproejaqeise sojepour saisq “sanumumtiapad rmhad op, so9pout s0 woo aquaurepriu eistaiu0D ‘soprpuedxa a soproryipeni os waped wigquten ‘nb souraysis “sauaiqure so artua ommnb onuap oye) srenoysiiy seuUoysis OpuIM|oUTD 50 TPIAIpUL Sop exueuuEodwioD op mippR opi ajwanqUE Op e>Uy>) oBSds0u09 MUI -yguIyy pts » vwed syo4u steUOFDIpe STBOIO0S stodnd 9 sowuaiqure op sua seargnd seansjod 2 seonygal ap veSope ejad epeuotine s08 apod ryougnbay vss Tamjnoqns no min} epep wun BiougNbay 9 oIaUa|sIxe ene ep OFSUNY BLN 9 *Z9A zene 1nd “sonopeyade saquaiquse op opuprtiqiuodsip y “oureg op vsutiniias ua apprs ap a [wavs subuasos sop opeprtenb 0 *souanbad a sapurss sejougitiauta ua mpnfie mesend ns soqurZiA 2 soBTum ap nSuasad e ‘seSuEuD st ead owuaUIpuayn ap sofweue sop oeSenb -ape b “ouToqea 2p SOUPIOY Sop SapEpITIgNaL w o1On sewnra}x SeuoIe} B SEPEUOISUIAI onjs9 ‘soupy Sop OFSIA ens E OLUOD LHTSS “reuONoTIHy ap speproede> eudosd Uns op sTod sop seodeyfeae se ‘soutaian ow) -sajauyny sino ap sopunud sotode Sop 2 sessanse Sop ‘sipded sop sersuptva sep apiadap vryusey ep oxiu>p Sout} Sop ovSeanpa bu sipded snas ula oanaya evaivasap ui wrareuosaude sted so ap epepitigissod t sepy (wSuruo v wand wugso oun 39] t350d onno o anb tued seansquO ‘swjarey sw zy sied sop wn opurenb ows) uss 4S w seossad seNno Mefx-w wD ‘wanuuiod onb no ‘sn5uot9 sv woo sessenu0 & somnpe $0 urrRLge anh stalled upusquos ‘susiqure unu seyoy e epuaude wSureo wun anb jaxyroud sient 3-9nb-op osaiodty v soy ~20} soutapod sony ‘o|d0x9 oUtsaut op sparne sopensuys 19s wwopod [eWWOUNTAJOAUSSap oproyrudts nas @ tamo eu Run sepmexii=nts ses¥@yjoo9 SeAMINSD op wrousnbas y aaippafeng a7) A Beologia do Desenvolvimento Hamano micros, meso-e exossistemas que caractesizam diferentes classes sociais, grupos eli giusos ou étuicus, ou sociedades inteiras, é possfvel descrever sistematicamente ¢ dis- Linguir as propriedades ecol6gicas desses contextos sociais mais amplos como ambien- tes para o desenvolvimento humano, ‘A maioria dos blocos construtores do aspecto ambiental da teoria so conceitos familiares nas ciéncias comportamental ¢ social: atividade molar, diade. papel, ambi- cente, rede social, insttuigdo, subcultura, cultura. O quc € novo € a mancira pela qual essas entidades se relacionam entre sie ao curso do desenvolvimento. Tim resumo, no que se refere ao mnnilo extern, c.que éapresentada aqui énma teacia das interconexdes, auubientais © seu impacto sobre us forgus que afetumn o crescimenty psiculégice, Além disso, uma abordagem ecol6gica ao estudo do desenvolvimento humano requer uma reorientacao da visao convencional da relacao adequada entre aciénciaea politica puiblica. A posigao tradicional. pelo menos entre os cientistas sociais. é a de que a politica social, sempre que possivel. deve basear se no conhecimento cientifico. A linha de pensamento que cu desenvolvo neste Livro leva a uma tesc contréria: nos interesses do avanco da pesquisa fundamental sobre o desenvolvimento hnmano, a ciéncin basien precisa da politien pablicn ninda mais do que a politien piblica previ. sa da ciéncia hdsica, Igualmente, é necesséria ny apenas unsa relaco complementar etre estes dois domfnios, como também sua integrugdo funcional. © conhecimentoe a analise da politica social s40 essenciais para o progresso da pesquisa desenvolvimental, Porque alertam o investigador para aqueles aspectos do ambiente, tanto imediatos quanto ‘mais remotos. que sii criticos para o desenvolvimento cognitivo, emocional e social da pessoa. Esse conhccimento © andlisc também podem revelar suposig6es idcologicas, subjacentes, ¢ As ve7es profiindamente limitantes, na formulagao dos problemas plancja- rentos de peseisa, ¢ portanto no aleance dos possfveis achadlos. Uma integracao func ional entre wcidnciae a polttica social naturaliente nfo significa que as dus devent ser confun- didas. Ao examinar o impacto das questdes de polftca pablica na pesquisa bisica sobre 0 desenvolvimento humano, é essencial distinguir as interpretagdes fundamentadas na : evidéncia empirica daquelas enraizadas numa preferéncia ideolézica Esti claro que a desejabilidade de uma relacao reciproca entre a ciéncia e a politica social resulta da incluso, no modelo teérico do ambiente, de um nivel de macrossistema envolvendo padrées generalizados de idcologiac estrutura institucional 1 caracteristicos de uma determinada enlinra on snbeulmra. A politica piiblica € uma parte do macrossistema determinando as propriedades especilicas dus exo-, mesv- © microssistemas que ocorrem no nfvel da vida cotidiana e governam o curso do compor- tamento e do desenvolvimento. F Especialmente em seus aspectos formais. a concepeaio do meio ambiente como uma série de regides contidas uma dentro da outra se vale muito das teorias de Kurt Lewin (1917, 1931, 1935, 1938). Na verdade, este trabalho pode scr considerado como tima tentativa de dar substancia psicolégica ¢ sociolégica aos territérins topolégi Luillantemente concebidos por Lewin Talvez o aspecto menos ortodoxo da teoria proposta seja a sua concepedo de desenvol vimento. Aqui, a énfase nao esta nos processos psicologicos tradicionais da percepeao, ° motivagdo, pensamento e aprendizagem, mas em seu. contetido - 0 que & percebido, ; descjado, temido, pensado ou adquirido como conhecimento, ¢ como a natureza desse material psicnlégico mucla es fungio da exposigia e interayio de uma pessoa cor 8 s ineiv ambiente. O desenvolvimento € definido como a concepeao desenvolvente da pes- soa do meio ambiente ecolégico, ¢ stua relagdo com ele, e também como a crescente san so1sa “9AToauD 98 vosvad w oub ura sapiwjar a stpded ‘Sapeprate seu atuauureynonzed ‘requan opt sreqzoa soquouRuodu0D ur wessand ya as saja atiiostoo “epepLANe ap soqaped ap mured v eptajut 10s opod os b]o :oqusuIeouIp epearasqo ras apd emt RSME var atanjoanasap apmpiyear ep opSnnsuoo &“wsinbsod ap soporguy ap SULLA et ‘OWAUITATOAMOSOP Op OBssaudxo vy stELA ‘emyuosoudos “v2)S9po7a wanjandsiod main ap ‘anb seuetuny seodeatdse 0 soqwauutsanbas ‘woo opiosn op apepyyesu v sepspounar ap apeptaedea aiuaosero wise gf “Sofesap 9 SOpUP gse0au “sapopronda sins WOD j2AypeUUIUY Sieur O|-yuIO) wand “auoIqUIE 0 Fe|RUIO;eS ap aatsnjout 9 eanafgo apeprfear vp soy sor oeSeurZeun wns mdmpm ap Zed eUIOL 28 va aniaunpenpeal sepy “[enssodust ayuoumorety wsto> wwuud]e es} anh ma epypeu ‘Bu “Stusudie sommp aatsn|aut no ‘oESensnuy xoIoUDUOdxo opod opeyuss) ua 2 ays “quit op seatsofyo seanalqns smanspiaigese9 se epunsuoo ordiouid w Puan wSune19 ‘puMuDres Pde 2 ura | auTiojUO; “apepryead essep ovSeIUasoNday WOU BUN OgU | apopryoos up ovSnn}suoo, ewn pep ras vu 9 wSurzi9 ep aIuonfonuasep oorSojouaNtOUD} ‘opunur o redeig 9p opeabope ou} we epue7tynp ‘oaneuD ‘oAsTe OIedse wHN wD) SOO ‘ga ej2 anb ojjnbep oxeyjar win s1wouresoW Uys WeU Sajuaioura sapepiant @ seosdeored ene anb ap ony 0 Bquyiqns wéueZ9 Up PIseUE 9p OpuNKE Up OATIALOAUASP O PAyuouse aatsMoU! ¢ oxa -OSoU o wed -o.OH op OnnpHOD uN ap OBUO| cov spueda as nigquam) runt ep oRSeuISTUN Up OUTOX o s1Od “JeUSKUyAJoRNDSAp PION “fea ous 9 vanes oa wisRyuR ap opUuntu ose YNguaTe BoroIO99 Batya al var “ououreAoy “09129jo2ysd oymamniasaia nas arayax aiwauyqenst onb ‘oudoad opunus wit jeurSoun 9 rou ap zodv wus) 28 nigquiny wSuPLi9 e NOZTRsUD WHE aLLOIUO) ‘uy no whad “rengnsa umn ossaudxe eutz0sU09 “nossod ‘enno ewn ap eIstuny Up OpUTI O we “UsIs@NVASA syed win ap eBny Wn ‘sed SOP OMT “nqnn ap [#90] 0 ow09 “astuo srourel7947e) oub ia sajanthexr no “njoosa v owLoD ‘nosIUe ‘own epare stenb sou saiuerquue te SOqUdAD SOP EzaAMYEU 2 vI>HryHIOI0 R apuBaTdtOD op zelles wfas mya anb woo zxy “eis9se @ vpuyDy suosEnzuH| ve Aspusauliue> ap app “oodeo y ope}susse saynatquim so anus sag3ejax ep epuprtiaissod wp owaustssyUL331 ‘MMLO}sISSOSDUL Up yTIONLa AstINS UMM J9ApOAUAsEP v @ BIOUEySIXO O90quOINA- wou 19 O}QUILATOAUDSAp WHO VSereNn “mam YaSaqq "Slto|QUIE SelUaLO,Ip Wa SO|UAA SO ‘ane saodp[ar sup ss0Sdzouad searoud sens aRuneage wipquiea owod ‘Tomydaorad wu) “suo ep eed ep o11o0u09 OU O412}]dum yissauninyting ‘sanuarquiE Sop spaTsTE seOHSOd ‘up apePIUAUOD EP aqeq Op BIOUITISUOD w IN|SUL Ys HEU AHATATOAUESAP 0 OTE OWOD MIO} ¥ “OIUgUIOW OU FIs@ anb lo ajonbe “29x 40d usu HIN ap smnade aU!OSUO y umm gqaq 0 “Oofut oN “TANT onSedionmd uns woajoau ou orga © APSA Sub “syraiqune on seasad sm 9 S019 0 anita Se05fOu SUP aqUDIOsULD eUUH 3s RuTANhadd Pbuey2 v subg span) sim og -RSueLD t aiueurereap UrerouanssuTonb soraiyo 2 seussad soWWDAd W oqUDUIEY.ONISO stoU PHL OPRMUT] Jas w aIuaLHTEIOIU 2pudI SAIUaATOAUDSSP apopiane up 9 ovsusqe ep usu) o “janrrord orujuiop assep OxUAC] “PUIOYSTSSOIINUE 2p foUeYD Na onb “MMIPOUH SULYULZIA wus ta sAjiANa Sop seuade aIve}osUoO BAO} 9S ordjouysd © 9qaq 0 “WHSSY “T1908 3 0918 oo o1tatttaToAue oan nes lula 9 edueus ep efougiosuoo Du wrydure 2s 9 a2iaue via awi9jtiog epiqaaied apEpHTeet vp smjuaajoauasap aouroye 0 9 vzasnyuu y VANIOTUD BID “I93eIg 2p ,OPE7E|EAXAMODAP,, Sjwaunpprmassa ounstumiio © WOd e1seNUOS WA “WITS BUSW|SAEIapISHaD TEA ‘oqmeju vu “asay ayasand ¥y (peg) BdumAD bu apoproad Dp opSnsssuOD Vy wD SePENTS -oude uuoytos aquoterejnan ind "2Anig op SeIgpI se ezimn wigqure) e\sodoud opSda9u0 V-(CEGT) OBSeMIs vp 2 eossad ep vImnnsae ANA OUUSLJJOWOSI e OPXEUOOENLT MITONS nul asojug ins np s]UoUITeIIEds9 “ulm | ap RIoMgNYUTT Kjonas ORSETAUIO} 799 "ZA ruin seyy “sepopatidosd sens exmpe no seiuaysus ‘Mqoasap ap wossad ep apeproedeo uanipepanag 7) 4 Heolegie do Desenvolvimento Taman fatores também constituem os chamados elementos do microssistema. Em resumo, este livro representa uma tentativa de integragao tc6rica. ile busca fornecer um esquema conceitual untticado, mas altamente diferenciado, para descrever ¢ inter-relacionar estruturas ¢ processos no meio ambiente imediaty e niais reuusto, que modelam o curso do desenvolvimento humano dusante toda a vida. Este esforeo » éconsiderady com o primeiry passo nevessdrio no estudo sistematico do intege de .euvolvirnento humano em seu contexto humano. No livro todo, as idéias teéricas sto apresentadas na forma de definigoes de conceitos basicos, proposigoes que, com efeito, constituem os axiomas da tcoria, ¢ hipéteses que pressupoem process0s c relacionamentos sujcitos a nvestigagdcs empiricas. Embora algumas das hipéteses a screm propostas scjam puramente dedntivas, resultando logicamente de conccitos definidos e proposigées estabelecidas, a g ‘maioria se deriva da aplicasao da estrutura tedrica proposta as investigayies eumpirivas concretas. Portanto, en de fon algun we limite & exposigio wérica. Ao longo de todo 0 livro, eu me esforgo para traduzir as idéias em termos operacionais. Primeiro, tentei encontrar estudos que ilustrem as questdes discutidas ou através de demonstra (20, ou, na auséncia deles, através da omissao - apontando 0 que os investigadores poderiam ter feito. Segundo, eu utilizei investigacoes ja publicadas ou rclatadas para mostrar de que mancira os resultados podem ser esclarecidos através da aplicacio dos conccitos ¢ proposigdes da estrutura tc6rica proposta. Terceiro, quando nao fo encon trada nenhuma pesquisa apropriada, eu inventei estudos hipotéticos que, pelo que sei jamais foram realizadas, mas podem ser As investigagies citadas fora retiradas de Vivias disciplinas ¢ refleWem uma variedude de orientaySes (e6ricas. Além disso, eu tentei selecionar pesquisas realizadas em ou referentes a varios ambientes (como casas, hospitais, creches, pré-escolas, escolas, acampamentos, instituigoes, escritorios e fa bricas), comparando contextos sociais mais amplos ( classes sociats. grupos étnicos ¢ religiosos c sociedades totais) ¢ diferentes nivets ctarios, comegando no perfodo inicial de bebé c avangando por todo o periodo de vida. Infelizmente, essas tentativas de obter jade tiveram um suces- wes do desenvolvimento alguma representatividade através do espectro da ecologia c d sevapenas parcial. Na extensin em ine existens, as invest ecolugicumente orientubas em anbientes da vidu reul yeruliente sie realizadus com bebés e pré-escolures estudados em casa ou creches. So poucos os planejamentos aceitaveis de pesquisa envolvendo crianeas em idade escolar, adolescentes ou adultos observados em ambientes extrafamiliares Tondo esses objetivos, este livro € reconhcidamente amplo em sen alcance. Mas ele no inclui tudo, Nao é feita nenhuma tentativa de tratar a questao padiao da psicologia desenvolvimental, isto é, clescrever a evalugiu dus processus cognitivos, emocionais ¢ tis durante 9 curso de vida. Nem é dada uma atenglo especial a uma segunda preocupaydo maior da pesquisa contemporiinea desenvolvimental - os mecanismos de socializacao, tais como 0 reforgo e a modelagem. As omissoes nao refletem uma falta, de interesse por estes assuntos. Pelo contrario, o presente trabalho é motivado por minha convicgdo de que um avango maior no entendimento cientifica dos processos intrapsiquicos interpessoais hasicos do desenvolvinneuty luna exige sua investiga go nos ambientes coneretos, tanto imediatos quanto remotos, em que os seres humanos vive, Esta tarefa exige a construgo de um esquema te6rico que permita a descricao e andlise sistemiticas desses contextos, de suas interconexoes ¢ dos processos através dos quais essas estruturas e vineulos podem afetar 0 curso do desenvolvimento, tanto direta quanto indiretament un sojdurm srour srerd0s soyxoqto9 9p BrougnypUr y oRSuaTE opueesd odes LUSK OW 9 jeow,foxuasap ovdonba wp awapuodop opoy ou omonb aitopuodapur ope] ou oie Snpirga aquaureaiiojosa seprpaur opuedaidwe otreumny o1ueUtAyoauasop 0 2190s SOI -o8i1 esinsad mii] engMJstEs anuauiperozed seuade 9 seep tyoTeur e seu “eNUSOUS apud aub seydaroxe seroujami se oqoasa 13yna) ng “oduma op opeasa feme 09 938 ‘Ten -snyr opusyaud opSeansoaui epep eum sub vebisodod nad » opamnysm ‘orat a1sau oysodoud sotdiouud so “tu]O1s 2a1SRJOUt No “UHO> opsose ap OvIs2 OPH SOPHIA SOpMISA sop sorinuy anb ap oj 0 295 vLNOpod OHO 0 ted sqUELOIUODsep steU epULY “snpnropisuoa opuas ops9 anb swoyfpjona sag)sanb se mmeuorsejai as oft anb seu “omeureiesuBsqe Stour SopeIuDUIOS gs welso3a at anh strnorstiaatioa Seufey No Saphuta ope sopertO SoYTEqLN SOP 50} “any ouswiny oyuoUNtAjoxvssp Op opnysa oremd ooxBgfooe ojapout win ap sonRUEIsqns Sopmyjnsaz stoajs¥od so 9 voiyiua12-spepr iin v ‘eonpad apepriqinhaxs e mensnyt ap OfoUt ‘wn owoD WaAtos Sofa ‘Stroy OBS sgOSeI|eAL Sessa aub wa oRstayra RN “oRSRANd IAL ‘ens @ sopeyoe sop epepi[ea vp vAnTUnJap opSmAD uN v.FeF24> 9p o WOH “opayzwtE NO ‘opnartios ap Sousa la opmse oprumuuiaiep win op wAnsMex as!]BUR BUN J20913y9-3p 0 ‘gpm snounidua sagbensoaut se axgos SepeUTEIEP Seossnostp op oUpUITIG osydoud () =p -npot90s vu onp}Apur op veduyors e umOL RIAN as sepe aULIOFUOD ‘TeIO0s @ vOFSO|ODIsd ‘porfojorg sorougto sup sounjdiosyp se auyus ey ugiiaaring ap oynod tte ‘oueuiny oyuetutsfoatasap op wiBo}099 Y “|e1D0s 2 o2Is4y oFSHL Op sme 2p sepunyzo sei03 104 epexpeus 9 ova wes fonb vod ealouews v 2 “ove1p oreur nas 9 oquaulIosa9 wi ouruIny oUIS|UDSI0 LN ANUS wAIssaugoud oesepoUIUW e tnio2 onfdnanaad e yisa OUTUINY o1NetEATOALASEP Op OPnys9 OB So|UO ANA suOdEPLOYE sup onroueprit -opartsuaiayp a rotiojooe oRSeluayi0 Bum [enUED ‘OIUSUITOUL, vpeoypinadsa 198 nssod ste1208 2 seaniiojoig seSu0y sv enue ovSusayUt ponb eed ‘upiajoauasyp opis mya) owSenha ep Ruarquie ope] o zesHeuE Tred vp ‘nbopo tamainso tun onb sie eaouietoyeystyes aytay 19s apod ptr osst aod a4 wun stout “oqwauroaquoood OpIAsp o svo1Zyjoig seIsUgIJUT seIsa ¥ yp HEM ONFEGRN ayuasaad © “opepien ey “seongued soosuadosd sop oyoedwut o “Tersodso wio ‘9 sea%syy smaNsI9) -nata st ow09 teh ‘sooFsojo1g Saxony SO}od oo1SojOoKsd oMoUIIDs=H9 OU opeyUaiAap [roma jaded o soust 9 ourwuny o1veUNAyoaUasap OP vrsojOdo;T NO VIROJOIDOS [e198 ‘yRojorrsd w onto omeainyy oyHaUTA[OAUASAp OP FF-OTOD t 18Ae30SOCT “OWALTATOAUDS -2p op ousuuguiay 0 pedionnd opfednooard woo wos ewinyusu W9qUIE) oWD ‘sojdurD STOW SIURU|DAEIEpISUGD Ges Ys HEU ER FRIINS RIDU~LD EP SeUT|AIOSIP 39M SW “Ome uo2-ol-oounajoatiorpop auouiuLts OM on ypiaatdars atacand op O20§ OU FS2 EI sodsar v Joso# worn sod “tiZojodonue no ei3oja150s ep 2 ‘opey mn sod “e908 BA -ojootsd vp axayip ojourtajoauasap op mrojo99 ruin owo> opesepuT 195 erI9poq “CLL 28 6 on dno) -ox2eur 2 ox ‘-o8euH sfaasu Sou expe syeU WLapzO op suUsts ap sogSessdo-9u1 -nynnsa sep a (g om 9 ojmydna) soayyjsadsa sonuarquit wa ureuorouny auLzOsHOD SO]USU -2[o sessop ojunfucr aya op “(¢ om ¢ ofmydna) wutarstssosoqUL op soluaUIa]@ SOP UE) “Rn SOAWss2oN9 So|Ry}de9 8u°SuO}s¥4j SIND Sop ORTUYEP TUNE as-opUInes “oUEL ny owowtafosudsop op viZojo29 ewe eral wysevToul wotI9) wINHANSA P MSNDLLAY OIA aysop sommyida 0 S90896 sv ‘SAUL oY “(aIueIp sod wsse 3 wraezipmaide ‘omsmatyORt “opSdaoued) soatssuja soo1ojoa1ed sossaooad sop ouenb (e}oug2so]ope 2 erty 2p opoyiad o oitloo) apep! ap stanst SOATSS9ONs SOP SOULE WO OUR} SHEIUSUILAJOAUSOP soatdgi sop [euotsuaAuoD OESeZIUETIO E YellAe na ‘ayusMIaHONbAsUOD 1 set SaQr.aa Paneagnepiargy 7) 03105 -ilus- pode Tigo dlidas tal e sain A Bulag do Decnvelimento Humtano 13 cio, ¢ nfo a regra, No melhor dos cusus, um om dois eritérios importantes sao éatisfeitos, uias outros aspectos nao atingem exigencias ecoliigicas de igual impor tincia. O padre nis tipice é aquele em que uma das condisies criticas é satisfeita num dos lados da hipStese, mas nio no outro. Por exemplo, una investigagao realizada fhum ambiente da vida reul com dlescrigo c andlise sistematicas de condigées fisicas e socials relevantes poderia empregar medidas de resultado, como um teste de QI, uma (Gonica projetiva ou um procedimento de lahnratério, que sao de aplicabilidade descr tthecidasins ambicntes de interesse cient(ficv. Inversamente, num outro estudo, a vati- fiveis depenslentes poderiam estar solidamente buseuasem expenténeias e contextos dt vida cotidiuna, 11s 0s fatores independentes limitados a uitulos difusos, dicordmicos ¢ eralmente carreyalus dle valor (classe média e classe trabulhadora, branco e nesto, Familia de progenitor solleito e familia intacta), sem nenhuma outta evidéncia contextual ferceida, 0 padrio Unilateral é fe comum que chamar a atengio para ele sempre que fcoresse seria incémodo, Correspondentemente, a identificagdo de twdos as desvios tun elagdo as exigéncias de um modelo ecolégico normalmente se limita 2s vivlagies dos principins que estio sendo discutidos ditetamente inuportante enfatizar que nem sempre é necessério ou possivel saisfazer tos os ritérios da pesquisa ecologica em uma Unica investigayao. Uma vex que 0 pesquisi- dor reconhega quals )alificagées foram satisfeitas e quais nfo foram, ¢ possivel obter informagoes cientfics diteis. ‘Una outra falha nos estulos citados também reflete o presente estado da pesqui- ca desenvolvimental, Bu assumi a posigo de que o desenvolvimento implica mudangas dJuradeniras que persistem em oulros Ingares, cm outros momentos. Na auséncia de tevideucia essa persisténcia, a alteragio observada no comportamento poderia refletir pena unm alaptagdo tempordria& situagdo immediata, Para muitas das idéias wpresen- tadae neste liviu foi impossivel encontrar um exeiplo na litcratura sobre a pesquiss he safieaga este importante entero, A grande maiosia dos estados no campo do de- qeavolvimento humano na verdade nfo investiga as mudangzts mma pessoa ao longo de tim periodo de tempo considetvel, pois costamam basear-se em breves avalagoes num Taboratrio ou sala de testagem, que caramente sto repetidas depois ke um tempo mai tor, Sdinos esta supor que 08 processus ucarrendo durante a breve sessile uriginal tero ‘um efeitu duradiouro. Dols repiidios finais nao se relaciowain Ss pesquisas citadas em si € sin as hipéteses que elas teriam onginado. Primeiro, o ure raciocinio pode pareeer As vexey van tanto forgado. Mais uma vez, cu simplesmente wsei os melhores exemplos que Consegui encontrar, acreditanda que uma ilustrag&o reluciouada, ainda que remota mente, A realidade empfricu, seria preferfyel aum exemplo hipotético ‘Segundo. a justficativa para esta prétiea 6 0 propésito uo qual as hipSteses pretendem servirno presente Volume, puis nin so ofereeidns como proposigGes sefini- vas, A prohabilidade de elas serem Validads na forma pela qual sio apresentalas & ‘na minh upinio, muito pequena. A funedo dus hipsteses propostas € essencialmente hourfstiea -identificar perguntas, dominios e possibilidades que mereceriam ser explo- radas. Foi com o objetive de contrihuir para as descobertas teéricas e empfricas que eu escrevi este livro. Eu terei atingidu sen objetivo nao se as idéias apresentadas se. mos- trarem exatamente corretas, 0 que é improvdvel, mas sc sua investigagAo oferevet pers peclivas novas e reveludorus para o entendiment cientifico das forgas que modelamn Sesenvolvimento dos sercs humanos nos meio ambieutes em que viver. da éaexce souat]‘Sopva ap vatyeiuassuda en soum enim opuaaamede atuatquue ofeWl Op SejouRNUE Sv aIgos sopnyso Sop SUX UN ‘Wiss "wan seja jenh op aytiaquIE o - [190s OSL “aplua nas ap Sousa) Wo seossad sv 70Z1[090] ap w9|¥ Urazey Gonod anb ‘sepetouezayIpUr 2 sepiajoauasep oonod seuofayno stungyR w OS-WeHUI] s9qudIs1x2 SoyAnHOD SQ sopmp sou ojunb roa tu ower ‘orsereduroo wo svssvaso ops Svanoadsiod se ‘equepsnis “aqtaiqii ofa op Ope] Oc] “onpJalpul op sarueurwiopaud srmuoUTEZodWIO sviougpunr 9 soiusuersdara) “sapmpiondes sep sopelsuesayip eivaueye sijI0d ‘uayuiad onb ‘sqquapuodsauzos oySentstant ap seaqtingy W109 Wn Epra ‘speUoToTsOdsIP sommstos @ sfeiuoUtAJOAUDS9p SOLgpIs9 ‘opepr|wuustarl ap serRojodn ap auys wou wUIN E ‘ossaot wai sopestubsad g "vossod np sopeprrenb se wo vpuepy stnypmym sopep 2 50 ~fanmio» sonimaqoasap of] SU ‘SfelvateM! Sasso owaUIEUaTR Opus’ sLyHH Ud urs OWWoU jonuasap op riRojoatsd eu 9 [esa wa erSojooisd wu usnbsod ap srewiol 2 syenwern ‘Souaiy ‘soa/se4 SU}x=y So MUTEX sounEstvaxd 98 “eistAIUOD ays9 sMIIAAEO VIE ‘epeniuuraia'g wnscad n anb ura amoique or2ut op opSeztuqjaumo 9 0pSd09 uuoo smutouurpnu stow v aju2UUUs » ‘vossad mp sapepauidoud se opueooy wsInbsad a D100) YP eyomediy bun “euoweso yperausoe wut ‘oyeanna‘eanpad eu soumentIooU nb Q'SIOP so anus ofSesoiuy y ovSuare jorsads9 wo9 ‘sjuaiquue UIaU o anassad asseNsaAu an ‘ominnba ep aiueptiadepul ope] op So}totIo]9 SO SOWIE v ]eUdy UeU 2s PEUMASqNS as -2yig pun assap ‘onuaurenroduoo op eauaro ¥ owOD BPTUT}Ap “wigojootsd v-vub souresser -adyo ‘ayuautaynanhasto “(ez wuttipd ‘Se6r ‘wae (FW d) {= 2 sume] WNy 9p oes “onbo v>issy} eu sytam yjoquits nssaidxo ‘etuetquit o19ut o @ vossad v anu ovStAaIUE ‘op onSuny WH9 injoas oiuauieyiodmon o anb muusie oKdsouLd o “aqususvarsiv0ds9 ‘oouydurs vy}eyen op-a RaxpaLD eLIO=I Ep OIUeUITAjoaURsep OU O1d oud ojed vprqooos uaqojuN a}uDuI}>4)514 oH %mHOMTapd e anja 30d epeUTULLA.ED Zexoude anuouyesioatun os0ju9 ejdnp w 213u2 aise ue amiapmiaaudins op apmuta we PL “purpioenxe woo oSeuust7 wy89 Ol9pIstOD Ns] ‘suDued sessap ain nos ng 'SRAYUAD «cao waqjdun sens ura “elupUO}IN]oAad Jezip ovU Lxed “CLIDUIpOLAIXa WIELLUIEpIstOD 509 wa anh 2‘epnoastp wpnuru yenb ep ‘sopezuerrumy omyso ojwoueuodwos 6 weprysa anb se super jel moo onisodoad run 9 tasg “Jewweurcyoduoo wrougr9 wu wNWHO? “mony wn venb 9 aubo wurniye 9 amratqume ofauH Nas 2 o1uEW}Os—x0 ta UMN OUST “nfo o anus opSezaqu ep upon win 3 ony aURLAfOALRsEp O anb ZeULISY SOODISVG, SOLIAONOZD) °C Bealagia do Desewvotvimento Humane 1s ¢ Jomais publicados cm psicologia infantil ¢ campos relacionados revela as seguintes tipologias modais para descrever os contextos do comportamenta ¢ desenvolvimenti tamanho da fa (ores, cuidhados ouinal, fanilias com unt ow dois progen posi } cen casa versus na creche, puis versus amigos e - talvez © mais freqdente - a variago por classe social ou bhackeround étnico. Além disso, os dados desses estudos consis- tem, num grau esmagador, em informagdes no a respeito dos ambientes de onde as, pessoas vem, mas a respeito das caracteristicas das proprias pessoas, isto é, de como as pessoas de diversas contextos diterem uma da outra, im resultado, as interpretagtes dos efeitos ambientais muitas veres sio expres- sasno que Lewin chamon de-termos tesicos de classe, assim, as diferengas observatlas nas criangas de wanton outro ambiente (por exemple, classe balan versie classe medi Francesas versus americanas, creche versus lar) siv “explicadas” simplesmente como atributos do ambiente em questo, Mesmo quando o ambiente é descrito, ele é descrito em termos de uma estrutura estitica que nao faz nenhuma concessdo aos processos desenvolventes de interagao atrayés dos quai © comportamento dos participates do sistema ¢ instigado, sustentado c desenvol vido. z Finalmente, c talvez. ironicamente, os dados desses cstudos costumam scr obtt- dlos removendlo-se os sujeitos ce pesquisa das ambientes especificas cm investigagioe 4 sivel impacto desses ambientes muito especiais sobre o comportamnenta sendy eliciado : raramente 6 levado em conta, Certamente, existem duas esferas de investigac3o em que se obtém um certo grau de especificidade na analise do meio ambiente, mas 0 resultado nao atinge os requerimentos de um modelo ecoldgico de pesquisa. Umas dessas reas, situada prima riamente no dominio da psicologia social, ¢ o estudo das relagdcs interpressoais ¢ dos ; pequencs prapos. Dado que as pessoas com quem interagimos numa situagae face a : face constituci unre paite do noase mein ambiente, existe um significative corpo de _ wworia e pesquisa lidando com v impacto do meio ambiente, wa fouua de influeucias interpessoais, sobre a evolugio do comportamento. Na verdade, na extensiio em que rds temos teorias sobre como aé influéncias ambientais afetam 0 comportamento & 0 desenvolvimento, elas sao teorias a respeito dos processos interpessoais -reforgo, mo delagem, identiticagiio c aprendizagem social. De uma perspectiva ecol6gica. essas formulagécs possucm duas falhas. Primeiro, clas tendem a ignorar 0 impacto dos as- ; pectos ndorsaciais do meio ambiente, incluindo a natureza importante das atividades * | Begs quis os paiticipates’ae'ciovalvenn: Segndoye winik crncial claa(ealnita i conceite de mio ambiente « um Gacy aunbiente inediaty conteno w seit, o que neste livro € chamado de microssistema, Raramente se presta atenciio ao comporta- mento da pessoa em mais de um ambiente ou A maneira pela qual as relagSes entre os ambientes podem afetar 0 que acontece dentro deles. Mais raro ainda é 0 reconheci mento de que 0s eventos condigées ambientais fora de um ambiente imediato conten- do uma pessoa podem ter uma profunda influéncia sobre o comportamento c descnvol- Yimento dentro daquele ambiente. Fssas influéncias externas podem, por exemple, de- Sempenhar vn papel critic na definiyiie de siguificude du situ imedinta pura a g essoa A menos que esta possibilidade seja levada em conta no modelo te6rico que 4 tients a interpretacdo dos resultados, 0s achados podem lovar a conclusdes enganado E as.que tanto limitam quanto distorcem nosso entendimento cientifico dos determinants, [Processosee potencial do desenvolvimento humano, Existo um sceunda corpo de trahalho académico em que as contextos ambientais Sxtemas cio descritos com detalhes consideriveis, e seu impacte sobre v curse de ‘astsuow wm 10d openiaey wm vpe9 ‘omnaowepa1 wn 2 opoUsas wen 2am sou ou w2dvssod oyacis> pum 2ugos 08248 ow um 2p Dpuno viofpr2u!) dumo Op opuIApe ounp Sp =papaanqaid ® epunyuonne non 2p opseys3 waft sop 10d opwsoaum 197 ,npedr> ® 2 219 ann, anuapmnmla ep‘ apmney 2 aur, 9 anf a6 sug pmb rawr YL PN (Ege eurded) ,se]9p od1A305 v reIse op 294 twa ‘esinbsad up staundiod st sep + uresessed onb ‘sonneyndiueut spauounrzedxo sop -ongnt som omgSerantan pp natiap as ranayqond aysa anb as-mmparoy “SrettaMrtAoatasap > -ualuvipepi9n sopep sowestjeuv uy someyajo9 aqamien spur anton! a‘SoonsypemnpeAt soquoiquim sou s2quODR 919 SULLOJUOD OTWOUA|OAUDSP o WHOS wedUDvEId os sopmis9 soanod onbuod ‘snemypu stmtiouitAyoatsap soss2904d sop viougi9 wun SOUS sod ort aluaurpriouassa sou ‘aiuoufonye ‘onb oprxo8ns 104, zou MoRUOpT ORSIsOd ‘mum ap aumed (161) 129 ‘[eiuautfoauasep erHojo9Isd vu vaurroduratuo9 vstnbsod ‘gronp1o aquenatiad mumnu ‘oydutoxa Jog ‘oatolootsd c1ueutlosaio 0 wed seAneolyTusIs Sin Sianyun se mjonuna a amindiuews ap ronp 2 tonyad apepHiqyssodust & ezHeyue Dbueu] OnaUHAJOAUESAP Ap opnysa on sMANIIAdKA SOR ORSRfAL MIA SOONssTeaNTeAt Soporpw sop sopepuoriodus ep esayop ura opestyos spun ayrann®ae G ‘sopup sop wso]09 up sowue sued ‘ur sopemnss oqoumrn srmusuitiodys somuounefoueyd od epeuruieywos-o7u 9 aqUDK epedioaiue epeynutioy riiorjdxe asoyodry zonbronb sod wpmyuots0 ont owumod 9 “(ET wu -ripd ‘ps6r us4q 9 Jo}1eq) ,enNaU aruaUTEs1IORy,, eles eye enb ap oBduINdAsa e tod ‘sour ‘ronsyreameu opSeauesqo tu asejug v 9 “TeASUAIep eluaKeoLAUErD sre @ “uAMUL -09 simpy “odumeo 2p ogSemIs r WoD oiueuH|foawe oMUS UN ep spavate Opngo ‘oreNtp a oprzrnosiad sam ,omanmpuayua,, tin ap onRy uta epeuopumge 9 astTpUE t 2 ‘OED sexresqo ep se3u 0 ewio),erigtadya, wan na steromaystxa shaRepange ta eSureNyUAD 1P WOAjOAUD woUgpUD) USOp slesyper soUEW sossauey [esos whysnfuy ep sen! ons anb snossad sojonbe wzed seuade wsinbsod ward seyioA seop ap eauyjod e Nope onSepuny aqumyrodiur mtu “nsinbsad 9p ossaa0xd op seistiust9 soudosd so smnjox2 9p uldoy © nmuunsse erouapual essa SewaNx stew sooSeIsOyTUEUL Sens tr JOS oF LOGE ogdiafes no eSuaraytpur wioo eivauronuenbayy seus “esnbsad eu yeIo0s vioueAsyex ep epep ~1ssav0u v uneatznejue SosoIpmiso sonno ‘seq sus3e & ORSeaL tHe eruOLUTEIOUt sauyssod saiauq stow odwat ap sopoyied sojad sop -Jpayuoasap sonnpo wo snpioayuoasap sagSnnns wa nSuni49 np op!rayuoasap onLauL crys spy mg 0g “aq yenge 3ist¥3 MN EE I ued spuvss onb 1921p sowapod ‘earysodssod 9p stoojgip ons onb suntoou soyusumyoduio> wroxonbar 2 ‘seupIoduoy 9 steIsIyNE “sarerqrurey oanod ovs anb saoSemns wa joauo somuowrtzadxo sossop sont onb Op Ott op as -eatiop orSenuny ease “openury eoueoye ap aruouUeIe3 seu “sopefetreyd eruettet ~uaf2oxe of enb soiuautredxe t niznpuoo so31s ow asejug Vy "eIoUyAefed v ‘o}oetL ETA 0 8 408 0 9 opayso1 ©“. 0/20 stiiny win 2 opayso1 win ants Sosaid Oly ap OasH4 (9 Somaniog “eitApon eioyproM enn opniadmone; “oaxypuaty ossaxRord outa om ey uaa nas vajso wysaut wsnhsod come SomIA|D Sout aquauupersadsy “oueUNY OIUaUILAOAUDSSp U-s1qos suoURIOUISIHLS SOPIUSS SOU EES usp 92i]2]ur eus19 PUT OwHOD O2apIsUOD To nb o SoUTEsIUOIUD SoU My “TeIOUAAFUL 9 earjafans ojinay ‘stesme serouanyjur sep ovSeiardrequr v2 ‘oanopaue aqteuneyTe 2 Sop nysa S9680u OATIHOSap [OUATeUL o SUA “tIZOTOIOS a vorUT]S wIBopOoISM "ToIoOs wenyeIND rsd ‘[e1903 oyfeqen ou oEstexe ted wie e eySojodonue ep oduie> ou etwenued!outid sepeinooxe opuas orise sopdedsonul sessq “aiusuima|sesd OpEdEN 9 OIUSUIAJOAUESOP iajontonap eros ap SIC "ssiUsI4UL suNHY wed wezIpeIIUaa magpie 3) alas si est ente 10 4 Baslggis do Deservotvimenta Hamano McCall entao argumeuta que o: métodos experimentai quados & pesquisa cm anbiemtes de laborattvie, esto m “comportamento, canforme ele tipicamente se devenve de vida” (pagina 934), uma ve: embora ideatlinente ade adaptados ao estudo do Ive nas circunstneias naturais 2 que, por razSes priticaseéticas, &impossivel manipu- Tare controlar alos os fatores relevantes. Nas palavras de Moll Nai existe nada de inerentemente erradi ‘os cstudos experimentais manipulatives da Psicoligin desenvolvimental, miss essa metod ssdria un exp iedade de tungdes visnisis, mas ara o desenvolvimento de uma todas as criangs recebem uma luz padiunizada, adequa Goes da nants sonério-motoras podein ser preparation para a aisigho de conte Sregcd snzuagem rnvelvendo agent-a¢d0-cbjeio, mas quase toda ne elangesobeba quan: vient aati WessasexpenGneas... Pars determinar as causos necessdria do doves Toe do oa tt™0s priva o organo da crounstania hpi. Enrlanto. ewe oro de estilo sto as crangas, as consideragoesetcas impel a pivagno eure aioria dws casos § simplesmenteprevimosacsitaro fat, de um ponto de vista lgicie pico de ‘qu provavelmente nunca vonseguiremos comprova deseny ie de Fepresentam a csséncia da nossa disciplina (pd usa suficiente ou nevesséria para o mupertamentos importantes, vlgums dos quas inas 335-336), (0 Persnasivo argumento de McCall supde que a unica fun iu do experimento n Genet € estabelecer condigdes necessérias e suficientes. Camu argumenin nen de. fazer esta suposigao ¢ subcstinrar seriamente 0 poder eientffico de metodo expreri- mental sae de experimental niu s6 inestimavel para. verifleagao de hipster, ele €igalmente e talvez ainda mais aplicdivel a sua desculverta im resumo, pata ciéncia fo. Reta € especialmente paraa pesquisa rigorosa subre 0 desenvolvimenernec (0, 0experimento é um instrumento heuristico poderoso e es Por essas raz ontex cial *, 2 Orientagio proposta aqui rejita tanto a dicotomia implicita incia quanto a snposts incompatibitidade entre os tequeringenns a Pesquisa na situagdes naturas « « aplicabilidade dos exprrimentos comes ium estépis inicial do processo ciwiio. Ela rejeita coma eaprid Oamonentern uma ve7 que & observagiionatiraltica pre cas quanto le que, scedeu d experinntayo tanto nas ciéncias Hi, as biologicas, esta progressao & neccscariamente 4 estraté; estulo do comportamenta ¢ desenvolvimento humus, peud€nciahistorica com una seqiéncia causal e representa m ma gost inerenis inferencia post ho pentamo proper hog sempre vediwors Ne mi- hs opinido, aciéuciado sculo vine prs evratéias de pesquondie steno, Gsponivcis para os naturalistas do sérulo dezenove;tenam peunitide gue cae palassei anos de clesctigdes trabalhosase exaustivas para chegara nna, formulagao dos princpios ¢ Gx Pioligics.Issonao significa que ataxonomianoéunuutefacientiien seer mas Smplesinente quer dizer qne win fase de obscrvagio, rexisto e ela ssificagdu puramente descttivostalver no fosse uma condigdo necessicia pam progredinane 1 entendi- fa Go Processo, ¢ que aplicagao micial dus paradigmas experime fate levar a taxononnias mais apropriadas para chesarmos an la Ordenagio sisteinitica dos fendmenos naturais Mas una outra restrigio & tes do naturals ia de escolhi no interpretagao confunde uma nais um exemplo das armadi- ulho necessarin ci ‘cessariamente imposta & estra stica, particularmese conforme aplicacla wu caso hum Paisdefensores os ctnoloyistas (Jones, 1972, Me ia da observa ano por seus princi ‘Grew, 1972) 08 eculugistas psico- ‘seoysoadso stetiaqeut 9 seaisiy svonstia1 -obIR9 Wo aluatquIE opeP INU o1UaUI|AJOAUasap Wa vossad vad soperouaradxe smossadiajur sag3ujar a sipded ‘sapepiane ap owsped win 9 eulaistssoxoquH WA) TOYSINIAAC ‘nos SUL10]UOD SOpIUap “PurayssseumN 9 Ua ~osaTU ALR Dp sepeureys ovs svananunso svs63 -oyuinos vu MptoD MMM upRd “sMoxNtIgDUOD SeAMINUSD ‘ap oxteaus ap opdeztuDsu0 wun oUio9 ayuauredFZofodo} opIqaau0s 9 o9t¥o}009 aHUaIqUID daw © "IMJRonINd twa [PUDUHTAoAUasap EAFOIODISM RU 2 WHE We eEFoJOoISM wu UP -anuioanta njankr anb op priouarayip steit 3ejdure stew uawujearsapisuod 9 amwerquie fro up epey hue veda esq soya spr sofaul ap sepunuo seuseyx9 Se1gugn|put 50 WDD LUISSE ‘SoqUOI4UIE Sox8 B1IUD SapXAUEETAM SH NU SPA “oyrIpOME “oom aquorquo tin v BHT 25 BU SIAWUOWLAJOAUDSaP sosssouUd so Lied aqUEAdfa oMED Op “luljop aquarquie ofetr o“ost20.07,“opoprooxdioou Zod upeztsoroese9 "7 ors TeUI>=.IpIY ouioo epesaplstioo 9 a1ualqure oreur 0 @ vossed v anus opéexoqur 8 “unyntH onSepoUIOO 2p ossapoud win opurtixa “e}ougnyjut ens eozexe waqUIN) a1uarquiD Orel o anbz94 wu ‘opuunag ‘namnnsaar 6 2 apisauanb a four ou Enouad aiuotuEAyssausoxd anb "wor -vup ‘omtauesar9 ita apepnta ram outko> seu ‘oIsedwUH Nes BOAO aIUatgUIE OFeUL O Jon e says ese eye) enn on apuonnesaa epeaaprsiod 9 Ogu ouaMtAponUEsap Wo ossod 8 ‘ourouiL4| Jeisods9 owSuaye eUuNLUrarraraNL neSimyjap msap soqedse SAL, sopuasu opjs9 sajuoiquim so anb wo sojduse sew sorxauo> sed 9 "yo4 -uaiquie s9sso anua sa05o[a1 sojad opoiay0 9 0ss9901d 9889 2U140]UOS ‘DATA OOH “isjoauosop wo vossad v anb ura soreipatut sawarquit sop saqueynu sopopoudoxd osuasap ta “oane oueuuny 49s wun anu "eminut “eaysseuBoud OFS -ponnon np oauuat> opmsa 0 aafoau OEY OIUeUAOAwEs=p OP EIFOIOVe W TOVSINEAE “onuresyns 0304 ap Sapbiuyyap seine rin ofan ng, ‘GuDUny aprauayajenuasiap op rnbiyes 19 v oulod vannjosa vaynuoia vanoodsrod wis9 w oxtyar ou ne “sequiR sowuDoRlgns 31 uaiquue op seaui9ai seqdaouo9 sep riouadexuos 9 onsundo mu “oqLOUStOO SHU = yrusuruadys a wans)qesmeu suatiepsoge sep vfougiuaauos run stodap 2 ‘osuedxe vwun ound oyuodond ng “ooujduta oypeqen op omienb e1s021 ep (24fu ou oie esinbsed ap jqapon on opeajuenye ynnsun. eae onuoupHNy win 23219} OUpEAEA atUEs=Xd C, )xajua-op-nunf-onuauttajoauasap op OpmS> 0 ow99 epezusioeseo Jos apud vouwsadursyue9 estubrsal yp aye apaner® ‘prada ay -oodssod nssap miougsme Bh ‘ov1aIMs o WZIUOD anNb erEIPaUH URDU LP UIDLE HEARNE oraut op sorsadsv wiuoo wo sMA9] 949p 9 ‘aIuaTquME o9TUN wn w OPeHTH] OeU “seUssad sbjdnynut op ordezerur ap scuransis ap eurexa 0 anbas af0 :]v00] OWSOUE OU SBOSSOM Senp no wun ap aumed 10d owateoduos op rialHp oRSeAsasqO v anb Op ste a31x0 oupumy oquaattajoaussep op oxtiounpuaiua 0 ‘oxrege Fazeuewinsse CWO “eIuaIqUe 10m Salas Stop “OULIXTUL OW “no uun ap enuraurEodWos Op OFS neti w migqun an “marion. “omapatnt MaIqUHR OF OpRITUATT 3 9]0 :oueumy Jos o exed squaroquw 9 syuaLUy!syyp aul sour ‘Ste SoH OEpIOdN ‘op opmiso o ward openbope onnuu 408 apod anb aiuarquae oro op ousaNED UN gs ofp ut ovfoy{duyy“setreumnyy-qns sotogde0 op ovSeAsosqo v vse OPLAJOAUDYSP aqUDU jeur3uu0 ofapous win oueuny oynourmyoduod op opmiss ov tuesMdepe sodnsd so soq Uy “(hS6T UBT 2 19E :€161 “UOSHOYDS 2 ree) SeSUEN Bp L}O2SO EP SOKO} “wArDsyu v eaay 3 vALA gong 7) dltiplas omcio erspec- modelo vi mbien pessoa 2a qual » dnd gundo, esso de dk nbicnte lo micio contra aixe de amadas essoais ia do Desenvoloamento Human iy ‘Um ambiente um local onde as pessoas podem tueilmente interagir face a face casa, creche, playeround e assim por diante. Os tatores de atividade, pmpele rel erpessoal constituem 0s elementos, ou blocos constmitores, do mictussisterna Um termo critico na definicdo do micrassistenna éexperenciado. O wermo é usa do para indicar que as caracteristicas cientificanuente relevantes de qualquer meio am. bicnte incluem nao apenas sis prupriedades objetivas, como também a maneira pela qual esss propriedades so percebidas pela pessoas naquele meio ambiente. Esta Gnfa- se muust visiv fenomenolégica nao decorre de nenhuma antipatia pelos conceitos comportamentalistas nem de uma predilecao por fundamentos tilos6ticos cxistenciais, Ela é ditada simplesmente por um fato s6lido. Muito poucas das influéncias externas que afetam significativamente 0 comportamento e o desenvolvimentc nneaos poder ser descritas unicamente em termos de condigies fisicas eventos ubjetivos; vs uspec- tos do meio ambiente mais importantes na fourmagu do curso do crescimento psicols. ico Si, de forma esmagadora, ayueles que (Gm significado para a pessoa numa dada Nuturalmente, ndo existe nada de novo nesta formulagao. Ela se vale do trabalho de wedricos de uma Variedade de disciplinas. Da filosofia e da psicologia, cla aproveita 08 conceitos fenomenoldgicos de Husserl (1950). Kahler (1938) © Katz (190). Na ociologia, uma formulagdo andloga tem rafzes na teoria do papel de George Herbert Mead (1134), ¢ €resumida no conceito dos Thomas de: definiga da situago" (Thomas © Thomas, 1928). Na psiquiatria, a visio foi brilliantemeute aplicada 1947) acrestuca cas telagies interpessouis & da psicopatologia, Na educ: ‘ago é encontrada na énfase de Dewey no planejamento de curriculos que refletem a cexperigneia cotidiana da crianga (1913, 1916, 1931). Na antropologia, a abordagem fol estendida & andlise de sistemas sociais mais amplos, mais notavelmente por Lanton 1936) e Benedict (1934), Sua significagio para o estudo geral do comportamente humano é resumido no que talvez soja a tnica proposigdo na ciéncia social que ahordla co status de uma let imutével - 0 inexoravel ditado dos Thomas: “Se os homens define reais, elas sio ais em suas conseyii@ucias” (Thomas ¢ Thomas, Essencialmente, no entanto, a concepgio fenomenolégica do meio ambiente que esti nu base da teoria deriva sua estrutura e principios Idgicos das idéias de Kurt Lewin, especialmente do seu construto do “espago de vida” ou “campo psicologico 1931, 1935, 1951), Lewin assume a posigao de que o meio ambiente de mator releviin- cia para o entendimento cientifico do comportamento ¢ desenvolvimento nao é a reali- ide contorme ela existe no assim chamado mundo chjetiva, mas conforme ela aparece na mente da pessoa; em outras palavras, ele se centia na maneinx pela qual v iciv ambiente é percehidla pelos seves huuamos que interagern dentro dele ¢ com ele. Um, aspecto especialmente significativo desse meio ambiente percebido é o mundo da ima ginayio, {untasia ¢ irrealidade. Mas, apesar dessa aparente riqueza, © mapa te6rico do Eampo psicoldpico ¢ curiosamente deficiente em contelido. Uulrzando um termo dele mesmo, a sua psicologia é uma “psicologia topolégiea”, uma descrigia sistemstica de lum espaco sem substiincia, repleto de regies vazias ¢ estmturas encaixadas, separa as por trontciras, unidas por interconexiies e caminhos, ¢ cercada por burreiras € esvi0s que levam a objetivos ndo-especificados. O aspect menos ortodoxo do esque. made Lewin é 0 tratamnento que dd as forgas motivacionais como emanando nao de sentra da pessoa, mas do préprio meio ambiente. Objetos, atividades, ¢ especialmente ‘@elzss pessoas, emitem linhas de forca, valéncias e vetores que atraem c repclem, ori- ‘emtando desse modo o comportamento ¢ 0 desenvolvimento, seaneysodxo 9 summauienioduios ap ans run :ste1o0s stiougIo seu faded ap onspod onSimtjop msn sowopod “oweubus 1g Jaded ap ordou t ‘rages & ‘SewOUL sop e peapy ep sea!ZoJor00s s40o sou OpeZtEjUs "oys>dswnHar9) mn aQfontta TAaNSTSSOIORUE 2p o1fasuo9 0 “uyMar] sod sopvomsop ondemIs EP soIadse SHOP saIsap mT souuepuadapur aluatureanrjas no sarmuouo(diuo9 sumuls3 oq ost a opmnadinia ode un ap soaquiot owoD sbossod seu se amua sa05eIau Sep foo sreossodlzouu soptaninnias ap Soma) Wo ome OgU ‘eluaIquu op sBassod se AND SEP qoated SoOXOUODINIUI Se BAKU 2qEas OyadsT opuniFas Q ‘SeIKeRAIE oWoD soxNO 0 NO ‘rursoun nya 94 bossad von ui sogSesad ws suyanese-araja a aa, oss090ud Wis @pEPIATE,, fos zoaqer opénpen soyjour wfna “naydimy v9 aurauial C seossad sep oyduare & AL “yea aga aquatufaneaoud onb seosumis sv supo1 ap sorsadse syopyanTiensyp HUNT “OP “yoqny 9 moqyioadsa tos “aiuoweson,"wrodionzNd stp anb svossad sepa sepqeaiad fous souSemis seaming squsummalidure staqoosap soumostoay "voragqosisd waugr9 ep aqumyoduir yay oun rnyrstinn ‘aquourayuianbastiod ‘orSes0 axa wise “opes0|dxa 498 2p {uar puro anb ouauoy tun 9 3/3 .091Rpjoorsd odures op opnetuod o aquaurmpndisayue 3 Syjoadsa wa UENO] op wrOURIMau e ered UWW-nTva ¥ upHUOD yase WHpqUIE by {ost anb op wysi[eau stuut ras entapod anh © ‘axfou uun steus op -npioon anayj rand no srutiop wed J9AtNaugos 2p watysads al v2 aan ongbtajau Puan 2p estaniond n [pajstaut OBYUNUL O OPEULSOUIT Op ToD4H op eIouysodeu w‘aymaueands> > ojonjuue op swoxsad se rind Opeol|USIS Nas Ov WIND} Ws “anroIgUUe OxeH HIN ap seatjafyo sepupancend sep anmed atuaueorun oquoumpodwio 2189 sapussudeeie ‘op apoprrigissoduit v :oqvoutmodiion op ogSeauayio vt feed eUarGuAE OTaUL OP ORDEAL ue oorfojousuroUdy TuaK Ne OFAN Op RIZMUNTEd F :UERD"] ap vOneUIaISIs o MONEYS ruoay bu nouO]suRN os ope siew anh op seouspg sessturasd se ore Inby ‘ruqeaeg ap aluady ep wo -uppstp rua euin v seu2o op JoaIndunstput swourentfafi nani win ap spatane eossed pposingo unaueqo @teanessnaL "wOSIATP “wnSeouiY ob oqroxqun" op soyaadse -PAN| upsiodap wfmemnas ep oxttow0u! 0 9 E30 “OpIBUL JOS v [DAsSIAUI VALLAiZO “Oy O#tuuuy © spucasa anh numjoo v ‘Souonay sep Wese|nuND v “JOpeIsTSsE OsIOpLILS2)? 6 :sonjstuis owo9 sopiqaniad ops rior rtoupis{p ap sostewolinb sungye seuade & wo ‘jap bun urer9 nb peumaeu wrstesied vp soradsy ‘ogyrerea o exed 110905 9p on5TIs> Joapaord puin owtog msta 9 vpeauiqe exyaw mip “seu se oRseIse enb we sn © fpidatoad ope] nas -onSnarosgo 9p cwsod wu eur ioystien as RpRZLOgHE BUoo ep odor (© “opruusopsutsi awuewsrenpess 9 sonbsoq 9 sodure> ‘ype ap ssn ap watioang eUea Jpapiope mum soared o1d}ound e anb ¢ “aynquios op a1uauy ep wunroudi as nossad m an tuo epapanr it payyipoult 28 wHastesynd vp epIqoosod spmprTeay vOWLD DABIasap NAT OH “puypaenrxa 0&1 assay “Sotspq S09L49a1 SoNsOUOD SNds $0 SOpOI ap OUDULAUN|SP Ssoupiatuour win 9 “(2 161) aRojoyadsg aipunmosuy anf yfuyosit27 wu naoasede ub ‘oti 6 “aTeqUIOS WS OpLy 10) apuO “AAJ Ap SeyUAT svU STeNb Sop POTD “ODD ou souv sons oprssed 321 219 9p sidap “Jripunyy ruianp eatotlad TP [ouly Om OP “noyiqnd *(,euseney ap wioBnste,, ),fo1y2s-puny Raye, “ita 10d 0114989 OF OHSU ud ou epiuodns risa seyundiod smiso v yaysnieyd erseUsai wumn wd aseg RID, joss ase) eurelesep wendy onb sod “oqunsse ou seyes sod ‘ie “wumypNaA RPA RP oman som snaapia sogdenisqe svsse sand SoUrETZOpOd OULD “SyUSAIEAISENME STEP, open exdsa-conn aaaumuuiad sepeot|duroo seannse 50859 Sopoy 9p opgaywos abst 5 :svossod senna soinayya sapeprare ‘soralgo Sov aiuaseul 9 ovat HOdWIOD OmUTO aonb ovSeanow e onb ws ‘je31 0 anb op optrga stew yeast 0 ‘jeax 0 enb op ayumyoduar four OUIOD OSTA 9 Opigaou—d v sub tu wna) RUIN w sep sOMEBEpOd ‘oRSeON|de WHO “abyey wes ‘opnuas ang) ;S01a29U09 souLII} tus eayHRES MIxAped OPM Ossi anb O iaanaupapnng, Fy alar que he? pri ica ig0 como 10 de Mead nigao stivas it do Desenvolvimento Hamano 21 associadas a uma posigdo na sociedade, tal como a de mae, bebé, professora, amiga e m por diante, A perspectiva fenomenolégica também ¢ relevante no proximo nivel de estrutura écols- DEFINICAO 3 ‘Um mesossistema inclu as inter-relagies entie dois ou mais ambientes nos quais ‘pessoa em desenvolvimento participa ativamenty (tis coin, para wma cian {8 a relagoes em casa, na escola e com amigos da vizinhanga; para win adult, as relagdes na familia, no trabalho e na vida social). Um mesossistema € portanto um sistema de mierossistemas. Ele é formado ou aanupliado sempre que-a pessoa em desenvolvimento cntra num novo ambiente. Alem deste vincule prinérig, as inlerconexdes podem assimir vérias outras formas: outras pessoas que participa stivamente de ambus os ambientes, vinculos intermedisrios numa rede social, comunicagdes formais ¢ informmais entre us ambientes, e, mais uma vez claramente no dominio fe 0, aextens¥o ¢ natureza do conbecinuent das atitudes cxistentes num dos ambientes em relagio ao outro. jomenol6si DEFINICAO 4 Un exassistema se refere a um ou mai em desenvolvimento como um partici que afetam, ou so afetudus, por ayuilo que acontece no ambiente contendo a pessoa em desenvolvimento, ambientes que nio envolvem a pessoa wnte ativo, mas no qual ocorrem eventos tema no caso de uma erianga pequena poderiaum incluir sm irméio mais velho, a rede de amigos im por diante. Exemplos de umex local de trabalho dos pais, uma sala de aula de dos pais, as atividades da diretoria da escola local ¢ DEFINIGAC O macrossistema se refere u vonsisténcias, na forma e contetido de sistemas de ordem inferior (micro-, meso- e exo-) que existe, um pwleriam existir, no nivel da subeultura ou da cultura como um todo, juntamente com qualquer sistema de renga ou ideologia subjacente a essas consisténcias, uma creche, Por exemplo, dentro de uma dada sociedade digamos, a Frang: 10 parecidos & sala de aula, playground do panque, caté ou agéncra de correio sao mu ancionam de modo suite semelhante, mas todos diferem de scus equivalentes dos Estados Unidos. £ como se em cut pats us varias ambientes tivessem sido construdos, partir do mesmo conjunto de plantas ou esquemas. Unni diferenga andloga na forma aparcee cm niveis além do microssistema. Assim, gdes entre o lure wescula si Dastante diferentes na Hranga das relagoes que existem em nosso préprio pats. Mas também existem padrées consistentcs de diferenciagdo dentro de cada uma dessas socie ddades. Em ambos os mundos, as casas, creches, bairros, ambientes de trabalho e as eligtes entre eles ni si as imesinas para as familias ahastadas € para as familias pobres. Esses contrastes intra-sovietais tamnbém representam fenfimenos de macros- Sistema. Os planejamentos dos sistemas diferem para os varius grupos sucivecondmicus, Ginioos. religiosos e outros grupos subculturais, refletindo sistemas de crengas ¢ estilos jpmaxquie orxanuoo opeuuso}ap umn wo oyanuepixTnns min ossaidxa 9 opHOSUtOMdLDS iss apa ‘onapa ou ai090 syeuref oqOWUTATOAUDSep v sub ap opdtsodosd ep eued inbu ppojussaue ve'enmo) Y "wortigjooe eLz0O) NN. ap wanyLUss Hi opLAZDUOD 498 2AP ONAUITATOAUDSOP U owOAp jR]uaUrEpURY TAUNaed W ITOA ap SOpEAD| SOMOS SORT SIUDWLAjuAtIasap SOUAMUQURY SOP OONDUIO}SIS Opmas9 0 esedl qemenb ouguio2o & witd ote} OUPUIS H WUE raHpjoD9 OBSIuEN uN ‘owNsDY UH “180 hoa onidgyd nas W109 314398 apod oxtafus pes anb ura ‘siodap-saque orunsoqu! owoUt “efouny im uzo3 Faiueyueauod joann qua 1m “ont9fo WoD ‘|mAs09 VAFROTOOD pSusuesy py “esinbsad ep wists ap o1uod op “ayuowjeus.y vem=nsIssOxDeUH op SeATCTUOHT TossoseaTe 3a{WAta (oMIAIAyEp Tesny|No no OotKHOLOSO1I0s puna. Ayonq umn ap ovyTE WN ap vs09 0 AeTS1A Ys zeaqey Ho) Syed osnno wn ved WIBTUAD 2 “eursYs}ssHsaI! LANL -Oxe © uuoysutn njooso wu epesnus v-viumsisso.onur ep oUeUIgUO] Min 9 AroNof stn cE pp ontauntoamnde ¢ “091¥9]099 ayn orets op saasu ononb sop wn seubjen ma rat “Taon mtopod ofeU ou Se0dRHoyTe Se UssIp nap y oun OVAL OAUDSaP Op v1 Bajo 2p fam anb op ofypUd 0001 0 9 anb ‘sesupaare snas 9 outstueBIO o ANUS OBSEpLUs spoe eu ap assacoud op b}oUa[ 9x9 Jod So Juroxa ons sma “UtSSE ‘ane quID OF OW roprusie se_suyysinaata 2 weespfo1g seSuNpHU Ip eywulves ows ALN Ops saOgTsUNN fe "ummarpun sofduiexa so at1Z0]UO:) “stRAUeUIAJOAURSDP sussacwed ap oRbesIasUy EU Siuenb etougnbosuos eum own 9 Hartigjove opsisunN UpEd aub {avenue ng yauou! ovdoox9 oWsix9 ovu jenh w nazed ‘Teuy opSistoN v 9 :os-syusode ‘onpegen coe reyjoa ‘o1ueuresot Wag sey ‘jeyutson o wand epy 'seSudOp :sTesDAtUN sje RDU Srna} ezed opuessed ‘no !ovSeUsTUS “wwsstyoud ap eSuepnut ‘oquouDsToOE “ofaIAIP {eves ap nSuepnul ‘stadeta "seu9] ZUMyuey up eseD Mo OESIAd|or “ou oM!DUIN! OP duos e:(amaureaou urepnuu 9s slodap 9) ojuuf wan tiga SOBtUE no Saywosed :OuILy tun a) ap best mp e-oruourest 0 :s0RouduHo 9p wpa w ‘soRaudula ap woos oFoxdu0o tun ap vosng v aistxa stodag “gjoosa v wuoptimge ZaAjes 10 ‘rio a8 four ap seed jose vend tea “vey no cuuyor fayoero wu TzyUO RSUELD esp] ap ass2ons Eun gistva eperdsou op Use eed mimjon agog o.@ gow w 208 TuTOMLEd pal oprosmt-UIpOaL 399q nas 0 woo oyeyWoD WO ex axm nu :seuINsye seuadd OPUEH) “eplA ap opostad open anueanp W1a1s000 tbe eprULjap au ic9 woxTpyoe o¥dtsUMA op SOLU soquit no “antorune jared ap wduepnts eaun ap opeyitss4 ews eps 9 oa1f9}099 eNO “Tatu ora ox! rassad ep opdisod v en audios wordoyoae anism eM 31409) 9 OYSINIAAC equautajoauosap eduepun ep zomnpoad. wun 9 ompoxd un odutay owsou we 3 anb ouauiguay win oa1F}009 oSeds2 op spawn pitiaunt aot ap [ese OUALOUDY Wn Jvo1y}¥apr aNULZed sou anb ovstsod wuuNU SEUEISA wiogn sou ‘oaidp]o0e aruaigum® orou Op wnjnnsa e sopeiuaseide OPIS OPUA. sanuoreaud sroisos seusysis sop jentauedxe ovdusayt 9 von}s> asijzum nu sopelesiua @pepa1aos Un ap steraos seisiiats a soyosgyty‘ste190s sasopefoue dl se:uyfod s=xopH] SOP OBSEA tu sopno|}ay auuyues wana o ezed Sowdawrefouojd stoasssed opuaimagm ‘omb sms ‘oF OBSEITUT] Up U1p[e eUaysISsenaRUL ap o1f29U09 0 s1pUDAXO R OPoUL ap nSIXa HIELIP Od, an s20ipnd s}uauIEpEI) ap OuOIUDUH Ne “EUIETS!SSCASNU ap OVSAUEP PN, ‘odnu upto ap soays2as2 s00 -ojoas saauotqure ofeu 50 sonqods0d v weyinfezaa mns 40d anb *SeluSTAUOO EPL 9p TouangnogoH 211/) Desenvoleumento Humane 23 DEFINICAO7 O desenvolvimento hurnuanv é u provesso através do qual a pessoa desenvol adquire uma concepeo mais ampliada, diferenciadlae valida do meio ambiente ecolégico, e se torna mais motivada e mais capaz de se envalver em atividades que revelam suas propriedades, sustentam ou reestruturam ayuele ambiente: em niveis de complcxidade semelhiante ou maior de forma e conteddo. -cialmente observados. Primeiro, mudanga Tis spect clesta definigdo merecem ser c o desenvolvimento envolve uma mndanga nas caracteristicas da pessoa, e ndo é nem efémera nem ligada i situagao, ela implica uma reorganizagio que tem certa continuidade ao longo do tempo e do espace. Segunda nmdanga desenvolvimental ocorre concorrentemente em dois domfnios, 0 da ps seo dn agi. Terceito, de um ponto de vista te6rico, cada um destes dominios tem uma estrutura que ismirfica em relago aos quatro nivets do meio ambiente ecoldpico. Assim, na esfera perceptual « pergunta passa a ser: em que cxtensiio a visao de mundo da pessoa em desenvolvi mento vai aléiu da sitnaco imediata, abrangendo um quadro de outros ambientes dos uais ela participou ulivamente, as celagées entre esses ambientes, a natureza e influen- cia dos contextos externos cum us quais ela no teve nenhum contato face a face. finalmente, os padres consistentes de organiza social, sistemas de crengas, ¢ est Jos de vida eapeefficos de sua prépria e de outras culturas e subenltnras? Analogamente, no nivel da agio, esta em questao a capacidade da pessoa de empreyar estratégias que sejam efetivas; primeiro, para proporcionar um feedback exawo sobre w natures dos sistemas existentes em niveis sucessivamente mais remotos; segundo, para permitir yu esses sistemas continnem funcionando ¢, tereeiro, para reorganizar sistemas existentes ou criar novus sisters de orclem compardvel ou mais elevada, que estejam mais de acordo com seus desejus. Mais tarde, eu mostrarci como esta concepgao ecoldgica bilateral de desenvolvimento pode set proveitosamente aplicada tanto para obtermos resultados cientificos mais ticos do que os achados de pesquisa existentes, quanto para plancjarmos novas investigagdes que esclarecerdo ainda tis a natnreza, o cnrsoc as ondigées do desenvolvimento humano. Uma concepgio ecalégica de desenvolvimento-no contexto tem implicayOes para método ¢ o planejantentocle pescqisa. Para comesat, cla alibui uma importancia crucial, oferecendo a base tedricu, pura ua defini sistematica de um construto frequentemente mencionado nas discussdes recentes acerca da pesquisa desenvolvimental - validade ‘oldgica. Embora o termo ainda no tenha uma definican aceita, podemos mnteri dessas discuss6es uma concepeao subjacente comum: uma investigayiné considerada ecologicamente vilida se ¢ executada num ambiente natural ¢ envolve ubjetus e tiv des da vida cotidiana. Embora originalmente atraido por esta nocto, depois de refleti eu pussei a cunsideri-la nfo sé excessivamente simplista, como também cientificamen- te insensata em virivs aspectos. Primeiro, embora concorde cntusiastieamente com a jabilidade de estender as atividades de pesquisa além do laboratério, cu questiono a concessao aparentemente automitica de legilinidae-cientifica a um esforgo de pes- quisa simplesmente porque ele é realizado num ambiente de vida real. Ainda mais arbitrina ¢ a mplicagao inversa de que qualquer investigaedo executadse nun sunbiente : ssariamente ¢ ecologicamente invalida e, portanto, clentificamiente sus- peita por mofivos puramentea priori. Isso certamente € pré julgar a questio. Além do mais, o termovalidade ecoligica, conforme &empregado atualmente, nao tem nenhu o Iégica com a clissica definiyiw de validiade~a saber, a extensio em que um ‘usu op PYoURISTSUE Ep 9s-RALLAP ORSdaoUuOD MSU ODIHip]O39 OMIDULA|9 O “opRUOLIRIAL $389 9[9 jenb or anuaiqure oraur ou peystp orAgo o 2 prunnxord amysafns ninn ana oRimar 2 opidaniad ep eefajoysil en nioenpen slew ewajqond wt e o-apuesyde “pet syew ung opnuiss une oWUs! © NedaAdus LASUTAY “(LS61 “9S6L “EPOL) >WASUNIGT uod “UMoTT 9p oUMIoduIoIHOD ofod orsodoud O1'29N0D Op MAnMUAD}TY onseyNUIOS ‘uum ap suo1ygiuato serouaSirxe se Wio9 I}!9U0De4 Ap [214!P 9 (E61) PaIS9IOD9 epepIyeAe ‘aed jentueo owoo Bjouaaixa essau UIMe’] ap aseyug e anb wozip aig -Meztfrax oMoD aqes gt epure o2t8ojoarsd sopesinbsad o anb “iaypip arwaureuran xa ryan umn 9 onems aqantad oyafne o extien amumizayap ap myamy v anbuteynarpes (g76]) seRaporrsnas 23 [2eyayy "ea1Spjo29 9pepypeA 3p oy 9uE9 up seayeUIDPSIS sasijeuE seonK Sep CULL ‘opSemns @ exed nop ortofns o anb oBStuL}9p "np ojuouroayuos 1un79 sous ojad soumyuay anb Wiss smpouoian|os 198 wapod oBu an jaye sa0dviaidsaqut v opuesayo souMLIgorsap SOU a LaIROIODa epLp -trea tp tansadsiad ep seoysoodse veodeShisant} SouLICUUTEXe SoU “ouAy| e158U aIUELLLO jasod ‘opuenb aytamdr yaeayy ovdunlin rysap vroupyiodut y “SouBUy oWaUITAJOAUIDS -ap oa oyiannepioduios o anges rayyiiars owseRNsantt ranbpenh ma ‘opmsa op sonains soped eperoudioiuy 2 eprysaiod 10 estubsad op aeenyes & [onl ep wapaens we asers 9 404 yeIoUDss9 OWOD [aAvfosOp yy OU CULO 2s onb EaytUdts oss] sUpEBUVaAUL OF smsodns no smprpusiaud stmusiquim sogSipuod sw 9 vsinbsad 9p opSens ep wo) oMLafns anb ovddaaiad w aqua piousdanosip wun aystxo anb aidwuas ypouorysanb 9 0o44MUAID 05 40480 sanbyenb ap vaiojooa apepitea V to1#ojooa wsinbsad wu oo1Sojouewiouay odure: op vioupuodun t voeisap ogStuyep vu opnyouesadva Ouse op sn 0 “aIUOLIEAON, opr ysaaur ojad septs -au we senuds sopepouond se uray eoypinay oS operguaiodys aqusiqure o1our 0 onb ua oesuaix9 yauaya 9s ea1dyqo39 apepller y SOVOINTITA ‘eprenpuoo 9 vsinbsad v anb wa yeuarquim ‘orxamuod 0 amjauy & essed anb ‘[euf}30 oyeouo9 op eouraye o tydure mnbe rasodoud ratfgjoza apeptyea ap ox3iuyjap ¥y “esinbsad ap saq3tiedo seu soprifaidute opSeansuott ap sontamipanoad som sruade as-oparoyjdn ‘opmnuty oooy un wiay opSmujap essa “Apmp Wa op eiarpen owSiuyop ep emp] oesta}va win siode RHpssoaoH wi eL-ezIpeaT yp toy ove “eperouuy toy epaues v oub 29K eu SuId}suLAd sv SoqUIE eID WD EAS] anb tot89j099 speprrea ap ovStutJap umn seIULIOY roqUD] NO “swUoWIoIUONDsUO,) sopoyoe sop apepiyiquiqes4as @ orSererdiau v miepe ‘owueuod ‘a wsinbsad ap aiuanquie ou waoaruoar anb sossaao1d 30 mejouanyjuy waepod speiuauuiedxe soxja{ns s0 wWeUIsHo es stenb sop no epezetees e ordriinsaaur eum anb wa sreiarqure sorxaioa sop seprpatidoad st anb op ordisodoad A Staajuodsip setouapiaa sep ayurap opriouRt 42s steur apod ou anb ‘ordjounad ono win earaydir ys sree joer apepypes ve mio omeSedn anand pene wu ‘odniay omnsaKtt ov apepiyen 9p odin sonbjenb se3jnf ezed warsioop stew v 498 2A9p opSeaapisuo> EMD eN2 esIMbs =A ap ojuaupuoosduia sonbyunb wz ‘opSuznsoxun gos opisonb w woo opSefax W9s “OpEZ Teas optias r3s@ opmsa o anb ura aquarquit ofad upouruioyap aquauroantutjap 495 sad ‘eaodir pie epruyjep eutioju0> eo1Tojose epeptlea t ‘ervenuoD Wy ‘opesseAuH OpueS FIse ‘nb euiajqoid op rzamyeu rjad epeulutiorap a1oWRUSUEpUNS 9 ApEpHTEA t *ESISSpI> ogbmuyyap Ry, “sagSdaauoa senp se samuamnlgns sraui9a sagbisodns se annua ostspq 0) pHie nin aya apepras eA Hpan apuapaid anh oyinbe apaar esimbsad ap omonmpanoid ‘praaquapecag, iy be do Desenvolvimento Human 25 no “planejamento representativo”. Na sua opinido, para estahelecet aexist2ncia de um dado processo psicol6gico, era necessirio dcmonstrar a sna ucurréncia através de uma ssnostraniio 56 de sujeitos, como também de sitwastes. O propdsito dessa amostragem ambiental era demonstrar que 0 fenéimeno “ pussui zeneralidade com relagio ds condi ¢6es da vida normal” (1943, piginse 265), Embora aplaudindo a énfase de Brunswik na importincia das condigfes da vida cotidiana como referentes adequados para a pesquisa basica, cu mais tarde (capitulo 6) discutirei as snpusigies fundamentais subjacentes ao argumento cle Riunswik e tam bém a grande parte da cifneia psicolégica contemporanea, de sine us Gnivos processos smevecedores de starus cientifico no estudo do comportamentishurmano sto aqueles que petmunecem invariantes através dos contextos. Toxkav ia, a nossa preocupagao por en quanto € com a assergao de Cole © companhia, de que nia prétiea, se nao na teonia, as exigncias ecolégicas de Lewin Trrunswik sto mutuamente incompativets. Eles afi mam que insistir em que a pesquisa seja executada numa variedade de situagées e, an mesmo tempo, exigir que cada situagZo seja examinada em termos de sen significado Psicolégice para os participantes coloca “uma carga enorme” sobre a investigador, ‘uma carga que “talvez seja maior do que a psicologia possa, ou os psicdlugos qusiram, assunit” (Cole, Hodd e McDermott, 19/8, pagina 36) Essa colocagio 6 séria e merece uma resposta sévia Una primeira resposta nao resolve 0 dilema, mas s6 reafirma que ele é inevit4vel. Desconsiderar o significado da tuagdo para o sujcito de pesquisa é arriscat conclusOes invalidas tanto para a pesqt sa quanto, particularmente no estudo du desenvolvimento humano, para a politica f blica, Fechar os olhas para esta possibilidade, consequentemente, socialmente irresjrnisaivel: Mas como devemo ser cientifica © + lidar com odilemacolocado pu Cole e seus coleyis? Irunicamente, uma via de acesso dt resolugdo é encentrad so proprio tvalvatho de Cole, Em dois volumes importantes (Cole e Scribner, 1974; Cole e colabo- tadores, 1971), ele e seus associados descavolvem a pwisiyity de que 0 significado de grande parte do comportamento ocorrendo nium lac anibiente social pode ser compre endido, desde que 0 observador tenha panticigaado do ambiente dado em papéis seme= thantes iqueles assumidos pelos participantes e seia um membro da ou tenha extensiva expeniéneia na subcultura en que v ambiente ocorre e do qual vem os participes. Pista condigSo ainda deix muito espago para concepgoes erréneas, mas reduz.considessivel- Mente a probabiidude de erros prosseiros de interpretagio. A situagan ¢ anluga aq |i enfientada por uma pessoa que esta fazendo tradugdo simultanea ean uin encontro iulemacional, Para realizar « tarefa, ¢ dul ~ mas naw esseucil - que aquele seja 0 idioma nativo da pessoa; entretanto, & uma sine qu non ter experiéncia em conferéne! a5 intemnacionais, possuir um hom conbecimenty do assunto e dominio completo de ambos os idiomas Anaturczae necessilale sus exigncias ¢ algo suficientemente dbvio no case da tradugio sinmltinea. Além disso, elas so seguidas escrupulosamente, pincipal Mente porsje os participantes no procedimento tém accsso ans registius v v poder de pressiunatr pela sua corregao. A situagdo é um pouco diferente pura o pesquisador do ‘omportamento humano, Neste caso, as exigéncias Siu mais unilaterais: a énfase ¢ no dominio do conhecimento, da tecnologia eda linguagem da ciéncia, e nao nos ambien tes ou pessoas sob cstudo. Na vesslade, us dltimos raramente sao informados sobre « contetido dos registros Wio tm nenhum poder de alterd-lo. Na anséneia de pessoas capa7es cle revonecer interpretacdes injustificadas haseadlas vin percepgdes errineas dos fatos, o investigador pode, com toda hna fé, cheyar involuntariamente a alsas conclusdes. Quando essas pessoas so envolvdias na empreendimento cientifico GEO. eecue ve EDUCAGAO rms eBuOTECA ‘aumar | yyasing ap sentauoul sexgpy sep arimype assed aan OM eu 9 o1a s1usaid © ‘Superdusve sts 9 210;) ap OYLPYEHH 6 WOD sJUSMIETUNY. v90.WAS| ap wALEHA (1 wud *3/.61) opS0s03 mun yy UIAAO'T 9 ALASURIA ap OBSSNasIp v aPsDP oF vrsou sossoui¥oud soonod sowiezy son “oumny 0 wed suoneuesoud seSucsedse owoo supeien 198 ula ap stanrulfoo sejaum sep vo1fpl0v9 apupitea ap sogSeuME Se “SO}ESSO90U SOPOTPL SO tuioa sopra fay “Sos Sot aAIsn)a%H “SaIOPRRNSAAU! SOURS wIOgA “SOANafGO SAIS e vied SoY!S8 SPO MISIYA HEH FHAMPMY LaUNAMpERyON 9p. YASUI, ‘9p volojov9 apepryes ap s9QS0U se wzed stptonus sagSeULO}UE ORs seIs9 anbuod “eIsuUON-ou ‘op seysodsau se 21906 foasssod uty 0 29qes SoUtNSt3aId SON s01409 VII WOM :tlopwsapoul oysn|ouoo tase WeDa19j0 s9]2 ‘si{EuT ens ep ;ouyy opeAdEIE ufoo oytiauttajoatiasap 0 - [riaadsa assazomu ap riajso eLidord ens eu epeasea, aja FRoyonantonay ‘eoiRojoaa ape erADa|aqREISA ap apepHtqinbaxe 9 eioupodut opSujai ura “wpeayyifenb syuotesopepins sous “wpeutitiayap owSisod wanin w wRAI|> P| SopEis0sse sos 9 9}0;) weseAD] anb seys9 owO SsySe13pISUO) LULIDY LPIAM Why ‘Jopna1asqo op Soprpucaso sour sopRnso 9 sepessed seIDUDLIOUX9 wo LpEsey vonpsoussoypt onddaaiad vp outLouas [OADIEAAUT ODISIX9 "SONNY SOP OsN9 OU OUISITA -wlaifeniut| vp spaeare volo[ooisd vlougtiodxe ens ep stioutas selept Jeaal9yo wessod saja anb sur.“ euanbad tdutis9 ¢p 2 ¢90q op oorSploUeUiOUes pun o sepuessdusoD ap papjosny ayramtapraghayy a ayimaasry earaqqoad o arstxa “Tetiauttsfoauasep wsinb -sall eu ajuauniejnay ing “opmysa qos snossad sejad mpiqaaiad 10} nsinbsad ap opdemts P wos op opSeurLiZoiap vu svua|qord solz98 aeranateutiad epmte ‘opra fas asst ‘opm anb owisou - soaiyisods0 soqusiquie ap suatunsip suysodse so seseisap ered SO ‘Yayo soqazopIp Uo sopHztTNaN SoQSeBNSaAUL se 9 “ORSEIDULTIUE ENS 2 SOD1HUAID SOP ‘y[nsex so zeiuawio9 @ seUTLUDXO ap apoprumyodo v saIe9 optisqzoou "sanuEdtonTed SOq>K sepolonur sapepiane sv zed sauay] aiuourranejas Svapar sep v vULIOY ap uprAnyTso sinbsod ap oBSenals ¥ “rumjnoqns & 2 aiueiqure 0 woD sopezLeH tury aiveUesenuL rnmfa}¢a satopraiasqo so anb omisou‘sepIpat se3sa sepo1 OpUIION OWSOU SCH ‘opranioa np oonpmaysis onAya Ianbyenb reoqynMept aed (OUpHELOGE] 06.9 wee v ‘ojdwoxs sod) soquorqtue sojwarayIp ma sapepEAn seulsaH se AEZnpaN 9 SOpURNSoAU! op ORSuDTUI v WED d]UDISISUDS y UKSUIUIS EP LALEaKFsoHEAT HENAN a6 goosop tund ‘omy Op stodap sowuedionied so seIsixgNUD won|DUt sel] “82189]3 rsd oduteo op opnaitos 0 sopuos umd surSaqnnes seo La}sIX9 “SUSKATAMIEAT ‘saquedionuied so ured 0}x91009 op oar8ojo01sd opeaty ud} oF seaejar seIouppine Ja1go apod sopesinseaut 0 “opep [riuerquure orxeIu09 op on, usp ayuaumanmodsa umLiouta sapeptane anb snmutied oy “imsoduio9 9s ax2p omalnso fon mayyisodsa ap 7aa ma (sejam) meutsap ‘staded murmuarep ‘aquarquur 0 seUoIDa}95 “ojdutox> sod) ayuoiqute orain op sexryafqa soyradter So mmut13}2p No 1anaM-S9 PUNTA spo onb ys ‘srequsutuodx9 soySepudiuvur 3 say usu eps vey eu mn aq “opmysa qos swossod sep PANPIotUt g 9 o}UoUH!DIyUOD Ue eIoUIy Ud steLM ON GAH onSunus vp o1tofns op ovdiutjop v opumzrreyus vorSor029 ovdertiatz0 wun *a10d009 212 nb viadse 9s @ ‘openoyfos aunioyuoo 118v v @ upnanyTUso awLIOTUOD OBSOMNS B III openjtios 9 own o anb ossed or ‘ajosmto> @ cwuewutoeytio> soreus opuInssod ow1o saumd senp Seiad opezapisuos amusumaidn 9 osteuutad 0 ‘orja{ns-sopeauatstiedxe op o1 -oyexogr] ap ranRpramd oo1Ssp[9 ou opnaljal auLiojuoD “steuaurerIoduOD seIOUeIO Set. ‘opesinhsad a3 1opwsinhsad 0 ana jeuoroipen opSejar ep opsmuotioar RanRoqyts run vedi estubyad op ussazcud bu wyrfis up apuni op seossed ap omanaqonta “optznpay stusuijanuroaude way suns9 ap 025110 on-ony acamiaiong ay tenho doe et e¥trutura conecitual ara a andlise do espagu de vida psicol termos dos #5 elementos do mi ssistema: atividade, jrpel e relacao, Esta tentativa lez nio mos leve muito longe, mus qualquer informacasacrescenteda oct anatu 2a do meiv ambiente percehilo é um ganho cientifivu nv estado de desenvolvimento ren openeat®: Aqui esté a hase para uma interpretagio um pouco mais alimmsta dean Tio enamel Corrctante Colocado por Crile e seus associados, puis no nese = nem mesmo possivel obter um quadres rem percebida pelos partici tum objetivo a ser bu ssh nplero da situagao ce pesquisa conforme antes. Como o movimento sem atrito, a validade ecolbgien & do, vislumbradls, mas nunca atingics, Todavia, quante mais ene at la mas lar se. entendimento cieiey da compina ir c ceanismo humano cm desenvolvimento c os asprcios funcionalmente whee tes de seu ineio ambiente tisica e social OQ aleance desta interay to serve como um leimbrete de que a correspondéncia tno gue a sit te € a Visao que oinvestiyador tem da stuacsu de pesquice dn sine Pederiamos apropriadamente chamar cle validade fenomenvdagica,é Guande a ed faltlade ecoldgica, Erros de interpretagao também pesdem acon ara age Oimvestigador deixa de levar cm comua.a total vartedade dis forgas date see sa aie operativas numa dada siting, incluindo aquclasemauando de coment cia, SGambicitcimediato que contém os sujeitosda pesquisa-influénciasdo men soe e macrossistema nog de validade eul6gica apresentada pox mim pode ser consilerada come implicita na classica defini silo de validade cientifica, uma vez que o tracassu em reco Uhecerdiscrepincias eniw udefinigao dada pele sujeito e aqucta da a pelo investiga- jobte @ situagaio de pesquisa, ou sobre w uperagao das inflntucies externas ambiente de pes, questiona fundanientalmente seum dado pracedimon esse. Soe suar inseautile que pretende mei. O argumento€hastantel6pico. A guectaa dim oan ts implicagdcs serio de fato reconhecidaxe ibservadas na ausseeincte rida ee pee eta de se leva em conta a influéncias ambentas, ais on perce, bidas, que podem afetara validade das operagses de pesquisa, Beets age ans io que "urmos um entério de validade ecolbgica somente dita a necessidade de espevili Finalmente, esta definig&o nao designa nenliuin tipo e 2mo valida ou inva pecitico de pesquisa local la em termosa priori. Assim, dependendo do problema, olabe- rm Pode ser uns sanbiente totalmente apropriado para uma invesigugta il podem scr altamente inadequados. Supa que alguem este estudar a interagao entte a mae-ea crianga quando a rianga ¢ colocada a afie strana e desconhecida, Estd claro que laburatorio preeache melie wividgt 10 WUE Acasa. THversumente, seo foco dainvestigagao ¢ o parrae moc dia atividade mac crianga jnevatente na familia, ‘xiv podem ser en estudos demonstr ,€ certos as ubservagdes confinadas ao labora ganadloras. Conforme en indicy no eapitulo 6, achados de varios “que 08 padroes de interayio mae-crianea em casa pudlem ser subs: Fee cntgstematicumente diferentes dayueles observados no laburatsrio, Mag we, rented at.» fato de os resultados ie pesquisa obtidos em laboratorios secon die Fentes daqueles observ os cm casa no pode se interpreta como evidéncia da supe. feats sum ambiente em relagdo ao outro, enceio NO que se rales uma propricdades tus espceifica, Nominimo,essasdiferengas servem paraesclarcour ree rassde® esPeeiais de laboratorio como nm context ecologice, Mas importante, Sue astram o pores ainda inexplorade do luboratério como isn contiants ecolégica Ge Pode destacar as caracteristicas distintvas de outros tiprs uk ambiente confi ie Slesafetam o comportamento co deseuvolvimento, Deste onto de vy sta, uma orienta 198 taped sey urgpuradopronu s0ss9 olloo op njundied v aBins ‘orno ou win sopexinoa ‘sajvapusdlopsoqul seulaists op o}xa}uoo ou aquaiquue-olot-tossad onsnzay yp oa2u9 ‘ex91dio9 0 opt¢]‘seaLi98 ssoSe1ep|st09 Jod sepmip vs nemnhsad ep oquautefoue|d of Sosliau seos|oep se ‘soo1ypua19 sowuurIpuaaiiie sw Super te 1999TKOI" DA9P O10) ‘anaug ayvaumeanyjas udwey ap oporad wn v 9 aluorquie ootun win ¥ sopenwy] sopep seatade jerougpiad owod wa9x9]0 aWoULa}UeNbayy jeIUaUNA|OAUdsap O19} IN IRISHONTAp Aap uoraid onb sooduinsaau st “o}presoge] ap sopmsa sou atau oj9d anb op saodejorn stjed optoayuod stent 9 onds>utid ass sub epoaca oueuuny o1 Lau afOAuasap 0 axgos epRaTgnd rsinhsad mp je snpradu stew! OWED O OWISOHY [RIuoUTATOAUas9p opopryes owod EprooYU ~0 9 uwSenysuouap vis] ‘SoWOWONL SorNo 6 sequarquit Sonno wed epUa|suEN 40} tossed vp sapeprant no/a saoSdaou09 seu prznpoad wSuepnu mun anb 1a -a]0qmIs9 OLTBss20aU 9 NeLIO90 oURLINY OILOULEA|OAUaSAP o anb menstioMiap wig 6 OYOINIHAC anus auusojuos vpluyjap “poruaunayoauasop apnpryos. up oma saporqeysa 0 onuo9 oeSeNsUOUIDp BSD E SOULJA SOU SONY soquuE NO “en oduta} op saaunve visupteaut ey99 muasoide nSurepn vsso onb sensuoUep OLPSsATOUL 2 mayuey :oquauewoduod ou opSez9}fR Bun Hranpord ajuarqure orew OU OpSeLIEA TUN sub souade sensow austotins 9 oeU ‘olteNod “oRSemys PUN wed va1yJ20dsa no wa) -tlowour sjuowmyou 9 obt anb eSurrpnu Eun toy|duUL OAUKUTATOAUASAP o ‘ayant rane L9z1}pJUe OWOD ‘oolsIdue ojode opuaqagas OUND RpRIApYStiE? Jas vssud asayoULY v ob sequte opelnsad 9889p StIOUEpIA? 1aDaIAyo opIpSsaaaN 9 ‘1130.90 BqUDUUL~DI OTUDUATOA asap 0 anb ‘aruiaurentianbary arinao oun eayduay oySedusoaut gos asarodny nanb and suias conraysenes ray vse naul nigyr cago “U3189]099 Opepryea.t B!d9}Iq0}80 ols 1a} ep siodap onisayy tuyquies oezes exino ruin Jod aqmoduut 9 sowwarqure so enue seztfex0U ~38-sp apepioedeo v “oupumy o1UouIAJOAtSap Op tIFoJOD9 v a1qos esINbsod NY woye|a a1uaureisodns se{a anb sauudaelqns sossaaod sot 2 soqoutrouo!oejar ap [eo oksped ou seul ‘eyppuleIsodsau Ru Seutan nm “seSuraKay prop Dunioy vstuunsse epod vfougdtearp tase anb opirayueAL as ans] LUE “OSSIp WI3pY ‘IuOD Wo epEAdy aruoUREASH|dxa stanpUAsts smIHaRiansp ap speplyissod B WOD “OU “4e1X9 Oottig}03a o1g)11> MIM Mio; cw wie) UES 1992]4038-amBp IAP OVSUPHTA “SCA rd srajno wa “sayiaque sunt sou SOIEY|IUUDS SOPUPIANE tod voltidula ovsejey Tun ap seraugprag amidasuoo sournstoaud ‘samn] sonno the SoweuTEodWOD op oan, jrasaudlau ou09 OPBIOPISUOD 9 O1201030qD} ap opmisa uN opuENd “epeZtyeaL Opus SD westnbsod v onb wo ajiotqure ofow op apepiresauas a vzameu up ontalsar w smtay opus ‘ogiso anb soo5tsodns sv vsinbsad ap sagsesedo sep spin 10d watfigjoaa musa) apa) 691 0899 ays9U "(SSB I “IYSEPY @ Y9EAUOID) OMSUOD Op app armas IPO 3H atuyerouesse 9 o880001d © “ROISSED RUILOY Rns mia apepijes eeBussaut ered sopesaud. aio sonuaunpasoad sop ovstiayxa min vyuavaidas opuyput 6 "0119009 9569p ODAtLKIOp tard apna ouio.y aqiaiynsuy eperopisuv2 no UpeANsuoup 108 3pod narSo}099 apepifEA jamb up saaene esisyy werdgrenso ep onSeasn|r wun d901250 [ea1 vPlA vp 2 CUNTEIOGE ap sanwaryute we sopnigo soperinsar sop ondureduioo v “yesa3 steUt JeAtU WM ‘oduieo ap esinbsad v 9 ogresogn] o anua mprniiniion 2 ‘ByIONs9 opSaqUT DUM ap sexta Oplago 40s apod anb ontaMNt>qUND Oxo TN TRAP OL “ouoyeioqo] ap vainbsed ep sepeplumuodo se “irmpax ap 7an 1a atte ¥319]039 085 Daaapuaping a) investigadas empiricumente. Fu argnmentarei que uma estratégia especialmente ade- {quada para este propésito, desde os primeiros estigins da pesquisa, € um experimento ecoldgico, definido conforme segue. DEFINIGAO 10 Uimexperimento ccolégico ¢ uma tentativa de investigar u progressiva acomoda (lo entre organismo humano om ereseimento e seu meio ambiente, através Je fu compa temas ambientais ou seus componentes estruturais, com nma cuidadosa tentativa de controlar outras fon- tes de influéneia, quer por designasie aleatdria (experimento planejado), quer por comparagaio (experimento natural) so sistemética entre dois ou ma Tin evito deliberadamente 0 termo quase-experimenta, lipicamente empregado 1a literatura sobre a pesquist, porque ele suzere um nfvel mais baixe de rigor fro injustificada por motivos est to explorando um experimento da natureza metoduléyico, ma implicagao que cons cientificus. Hé casos ent que nm planejamé proporciona uma compaiasio mais critica, garante maior objetividade e permite inferéncias mais exatas e teoricamente significativas- em resumo. € melhor ¢ constitui uma eiéncia “mais sélida” - do que qualyuer possivel experimento arquitetado dirigido mesma questao de pesquisa Tim outros aspectos. a defini¢ao soa familiar. Mantencle: comprometimento coma rigor declarado no inicio, 0 corpo principal da definigio é uma eafirmagao da Toca visa ser método experimental, O que & novo, ¢talvez discutfvel, est orem lagto nie é 0 pracedimente defendido, mas otming eo alvo de sua aplicago. Eu estan propondo que us experimentas sejam empregados nas primeiras fases da investigayiie Cientifica, no com objetivo usual de testar hipsteses (embora este atificio seia usado ‘como um meio para se chegur a um fim), mas por propdsitos heuristteos isto é, para rsistematicamente a natureza da ucormuth;iusexistente entre a pessoa co meio. A ncccssidade de experimentacio inici va cha natureza do problema sob investigagao. A “acomodagao”” ou o “ajuste” entre a pessoxe o miciv ambiente no é um fendnuenu ficil de reconheeer. Aqui, cm geral nao é suficiente apens olla: Conforme Goethe excreweu com sna presciéncia de poeta: “Was ist das Schwerste von allem? Was cdir das Leichste diinket, mitslen Augen zu sehen, was vor den Augen dir liegt”. (O que €o mais dificil de tudo? Aquilo que Ihe parece o mais facil. ver com seus olhos o que esti diante deles.) (Nenien aus dem Nachlass # 45.) ‘Sc olhar nao ésuficiente, o que devernus fazer? Come 0 observador pode estimu ar sua sensibilidade aos aspectos criticos do observa? A respasta ergunta me vi daca ha quarenta anos, muito antes de eu estar pronto para apreciat isso, por men primeitu mentor na escola de graduagio, Walter Fenno Dearborn. Em seu trangiile « Elaro sotaque da Nowa Taglaterra, cle certa vez comentou: “Bronfenbrenner, se voc? quiser compreender ulguina coisa, tente modificéla’ E quer a pessoa estude a mudan- gaalterando deliberadamente as condigies nnm experimento planejado. quer exploran: do sistematicamente um “experimento da natuteza”, « propésito ccfeito cientificos $40 ‘05 mesmos: maximizar nossa sensibilidade ao fenOmeny, através da justaposigao do semelhante mas diferente, constitui o micleo do método experimental e ctia seu pode analis magnificador © casv apresentatle aqui para a aplicagdo anicial ¢ continuada dos paradi experimentais no deve set mul-intespretac como uum argumento contra 0 uso de ou ros métodos, tais como descrigdo etnugrifica, observacio naturalistica, cstudos de 9 sttaxofstmur saropoiysoaur SoU snyoy wos “soproa}aqniso suIsTUsIo sop wtzonmM wend stea}uodsip a1uauijewiou syeyarut @ sourwiny sosundas Sop ware OnMUL “~e~LOsa OpLIDAS wa Sorofoud wio epeztfeas 408 euzapod os OUELUNY CIUaLIIAfOALaseP op IOjO99 E 234 0s rsinbsad m ‘setsmnpstmanio sssau ‘anb 19zxp etuapod oonyz9 tun ‘uss “OLPSS9ooU Soysfis 2p oxy Op 2 Opiauupraaidia op apne ep sous we oonpad 3 OBL. oss! anb ap ordejusumise-esquu9 v vsvausd ‘Sawuarquie so ania owen amarqme ap) ontop ow starSojo29 seuio3oe9 40d Pjunjguu opSeatpSse|D eu OULD WSse KLE tun ap sjeur wo psinbsad vp ovSnaoxo vu assur anb opSeymaumase ap ey PLT spodmiaqur omi9s aqurwyasoacud soniafe stad - oud so ‘vay8gjove osmnbsed ou yauswulsedxe oweurelout|d op rFO}oUNNe v>IssEI9 ‘uiniey tao ap ‘opuadinionioD -Sajdunts anb op soxeydutoo wieles saguped sesse enb yeayauud stew 9 ursu ies 08 sexy as ap suaudns owogyatapdsa wp apepiond> isp -IplNNXD v UpEp “OSsIp WL ‘SUI@y]OI9 Sura} ap apepaLNEN AN Ap Spare AD qui owstu310 onSesoqut ap ssorped ap ovSuasop 2 0¥532q9p e faasssonT vain} an jan _jsues equadueroueiod owe Hod 9 uporousroyip a]woUrPSTTeWOIsIs opesd en euorsvUdoxd statipjooa sagsuaup strut no senp ap Souia) tio opdeot nese ws ‘(yoOI9 sHsL94 sma) epmpins 9 rduruo e anb we eluarquie noye sey} wanyrays9 10d wIOqUIR] seUE ray 28 aonpeia owing “[e190s 2sse2 Jod aauaUlos Ogu TARsOUIE e soULsEOLNENSe WG ‘ssuy Zaajer ueSezyPoons ap sniRprensa st mpmyse ot ‘o}duloxe 40d “ORSeOUIPOU! We ‘OWIOIUD Nos 9 O WDUIDSEI9 UID UUUS}UETIO HN ANIA oRSEPOMIKSR MIDI ap SossaD03d SO "margnopt TouoULAyoAUOSoP earndodsuoU eum ap onteoY LAIN apronnpnRE “a eaysoedtso vordojose opSoms vuIn 9p tuofR OUDUOUD) LN 3p spepyyeraUs? w seyerL sopod eI TRUE ESep aqLiaWlOg “OsoIORH PMUOMUTIOAND O}nUe/SUE|A 9 apepyrgtNboxs ep saan sou * seiumaofas aiuotueatiom Soot3o}029 SarsexiuoD ap fealssod OwYPUI O , OsM|OUL sod mjouoa,, vasng soprsusenut o eoFHojo0e wsinbsad vu “stnno se supo} ,oBSNIIXD voxT mjonaoa,, sourmua 2 zan Jod feaylaea wor eun soures0} enb we oUOTeIOgD] OP aqvauisadya corse) op amiaitantarayiq “seatojone opdeises 9 tinansase ep ovSeyTeAT te wronj2u) eeu oul “Sieuoystanupuin ‘smstdts Rsinbsad ap sofapour ap spaeste sopes -mdeo opios ogu sjuaujaneausd aux -uaiqure ofou1 Sasso “waremMrunssou 9 v Wareylepe as ap sone saTas sop Sapp sv "ppure steur a soumumny soquorquit orokt S294 sod onafns wut no FaayizeA eeu I'S Jquue um seuade v opSeasosgo v opursutnsos “ow; op saiue esmnbsad ap owuowefouTy Cop sepjnjoxo urelas o7u seulaiss sop sapepetidosd sessa anb jurouass9 9 omuD "SHLUDISTS sop sapmpoudaad sxp oysna\gnuap! & 7 Onftelgo 0 23 ‘03sip wey “ouvwiny 185 op oyuOUL -lnjoatiasap a onto induios ojad sopeiaye ogs 2 weiase anb stuteisis Sop sosse00ud 3 sapeporulond sejanhep orsmaypnaprt - puagoasap Seu ‘asargdiy ep wodeser OF ‘BUIO} 3s Go1yjU9 ojuaUULFUX2 Up ULNA OSoMouT o anh RaNaadtsiod SAP a ‘qusystxo ouuyyinbs v seqsuyead se 2 wna SAD amen v sUgoosap ap tuToURU noTUN v ZoUdgud (oUINUIAOL ap opepaUEN) cwuHOLE lun woo euiasis Lun 2p sapepaucdord se wren a}uarquie o1aur 0 a vossad w anua opSElaH e anb ep o1uauiideyuosas o risa opSunfur equrur ru onoyyduxy omno 0 too adaquo9" an 04D 2 soap uunu Joxau aon ‘anotqure ofeui nes ap oxsedse wnsye@ owveurtajonuasoprusonossed anti onSejar sapuaarduioa wasap goon 2g zeat¥oI009 T42Is9 & WogreaCl ep OPE Op ‘ovSelepe pun od epreesap 3 nisodond aysa ed onuauuadya op przadse apepmigenbape 2] wigie 8 erEIpoLU IGA Op NGAP seuBaRSIS sop Sapepouidend estan ama nd ‘sauoLioque sotagns3 wo ‘Stun “soxaiodiy se ssa} 3p soda o ened 9s ox ergo onSesnsoxur nu onto faded wun vyusdiuiosap ouowodx9 v ond - vaujsexd orsase cn 29 opuesewsap sowasa anb oysadse ()‘Staneumisaun SootMUaKD sTysiew 2 SsOSeuOFUL ze ‘ojo1odoxd wapod seiSarensa seis “@juip 10d wirssn a odurno op SowuoUmRUAAD| +0809 yj ehurzaune®ie ens usa serxayduio om ops "S21 nanny um do Desercolo imento Humano u alunos de graduagio, Embora alguns estudos em grande escala realmente sejam dese) veis, eles ndo tém nenhium relay necesséria com 0 modelo de pesquisa defendido aqui. Nao 6 0 tamanho, ¢ sim a estrutura do planejamento, o que &critico. Por exemplo, 1a pesquisa sobre as transicdes ecol6gicas - taiy cum v efeite da che; i sobre a crianga, as mudangas no comportamento em cus em ung di entra cla criangae de scu progresso na escola, a adaptagaio de um adolescente a um novo pai, wu 1 impacto do descmprego parental sobre a familia - de forma alguma requer um grande inGineie dle sujeitos © poderia tacilmente ser executada por alunos de graduagto ou inclusive pot alos mais inexperientes, espectalmente s¢ cles trabalhassem em colabo- aco, Além disso, a estialificacin nao exige necessariamente a adicao de mais sujei tos, mas apenas um reconhecimento sistemtica dos diferentes contextos ecol6gicos dos quais vam os sujeitos da pesquisa, ¢ uma selecaw deliberadla para garantir que pelo menos 05 contrastes mais erticos e inevitiveis estejam represents sistenaticamente, em ver de serem deixados ao acaso. Negligenciar este thtimo aspect experimental, como também poderia privaro investigador de informagdes relativas dinero tle diferentes condigies eeol6gieas na formagio do curso do desenvolvimento. A perda de Tiberdude associa 3 estratifieagio 6, sugiro cu, mais do que compensada pelo ganho em conhecimento sobre us efeitos contextais combinatérios. A ovorréncia dessas interacoes seu significado para a ciéncia e para a politica social sio ifustrados pelos resultados de estudos especificos revisados nox capflulus seguintes. Algnns deles so investigagSes em, pequena escala realizados por um tinico pesquisador iu enfatizei a importancia cientifica de realizar experimentos ecolgicas sobre »< inflnéncias ambicntais que vao além do ambiente imediato que contém a pessoa eu deseitval vimenin. Com relagao a isso, so extremamente importantes as investigagbes que tratanu sas propriedades do macrossistema. Existem duas estratésias principais para investigagiv dos padres consistentes do desenvolvimento no contexto que c3- ractorizam determinadas culturas e snheulmras. A primeira ¢ a comparagao de grupos existentes, conforme exemplificudo pur uin grande niimero de estudos sobre diferengas socioeconomicas e étnicas nas prdticas de educayo dus filha. ©-no comportamento cm, io a cles. Mas jé que a maioria dessas pesquisas foca us caractessticas dos incl viduos a ponto de quase excluir as propriedades dos contexts suciais enn que esses inutividuns sdo encontrados, clas pouca luz podem langar sobre o process de aeons uso eulte a pessoa ¢ 6 meio ambiente, o que constitui o miicleo de uma ecolopia do desenvolvimenty lhumann HA algnmas excegdcs notivets a essa perspectiva restita, mas mesmo essas inyestigagées mais amplamente concebidas compartilham com todos 6 estudos estritamemte naturulistas « deswantagem de estarem limitados a vantages hos macrossistemas que existem presentemente wu ocorrerain no passado. As possibi- lidades futuras ainda sao desconhecidas, a nfo ser através de extrapolagties arviscadas. Esta restnigio do interesse ao status quo representa uma curacterfstica distintiva rc da pesquisa norte-americana sobre o' desenvolvimento humano, Quem tne chiaiiou a atenso para esta perspectiva tebrica limitada foi o Professor A.N. Leontiev: da Universidade de Muscuu. Na época, ha mais de uma década, cu cra um cientista cengajado num programa de interedmbio cultural no Instituto de Psicologia de Moscou. Nos estivéramos discutindo as diferencas nas supusig6 o desenvolvimento humano na Uniao Soviética ¢ nos Estados Unidos. Resumindo suas opinides, o Professor Leontiev ofereceu o seguinte julgamento: “Parece-me que 08 p quis io sempre tentando explicar como a erianga veio a ser 0 que 6s, 1a URS , estamus tentando descobrir nao como a erianga ¥e10 a scr 0 que é. 1s Subjacentes 3 pesquisa sobre mas como ela pode se torn ayuile que ainda nko & apratantd » ouw> opemnuuo] 9 ordisuud ¢ “ourwny owautiayoauiasap op jesusuunssdx9 1029 BUN op SoDtENG SoWT2ou0 so sopor Wa ayuasaud yjsa fers wudsoUNd UIA S0OXOUOSISNU! 2 soquowayesewuaasadoe no aot pA PNIN 3.0 “eMLISISSOXO OD -O1sIUL Op “0O19}O09 aiuaiquit oraa op jaam sonbjeul ws epemioja 495 opod ovStaeiye y “euarstssou win ap onaadse mi je Stuur eUID|STS BDHTO JopeuLZOJsUEN OWUsUELIadya HH1¢) ‘ramynaqns no wimyn9 epeuL -frap oun sonmmutuop ep ap sos 2 euat9 ap seaman. erous uebestuNaaO 1p snuunoy se ureyresep onb seatoucus ap “saquaysiea sw.ndQU99 SBUIDISTS 9p Soo Hpwersts opdeunmnnsaed 9 opraaype w-anquaus sopeusopstEs oWwoUNLOdxe UIA 1 OYSINIAAG ‘waJse BIEL OOYAUD!O ONTRARN o rE wap gues9 Buin VoLTUDp! OUDLNY OIUALLEALOALaSOP Op TiHFojOna Fargas usnbad ep sounoqn 0 9 nzaanieu e wreleU}{ap anb sagdTUyap sep ‘swuAaIVa sinew ‘eUNINY soproayaqeise sieuo!omnsur Salo a smumoy ap ov emytUWsoo4 wUIN UIEUDSaId arenb sieueuutsadxo segSrotjipou arznpenju 3 quaroyip wag wan o]NOUTTAFOAUASAP (0 aaqos War tamIND kU Seattasand yf wunaisis Op su;UDUID|D NO sMUUDISIS so anb som}aJo 90 seedwioa 9 nsina muy) sonvauuLsodxo Sou sepefaudua wioies v sa0Sesedulo> sep eammynt it owrSeroyye eusttsonbos vuiaystsS0z90UL OU DSUEpHUE a1gos esInbsad ‘OHVHIY UAUSUILA|OAUDSDP OP MIOUDKO VssOU Ep auEd apuELY UIpqUIT) 2 rans wn “Hod wu jeuoiseu opsisod vssou vueurepuny eUIEXPUE As |, eURAINY] zane e sep sowropod opt, ‘sowiazip *,se1U09 op eUYY,, “ouBUINY frIniqod op ovSeztvas v waed SoIxo}o9 ottod stefoos SeUUIOS StAOU WOD SOnMAMIadys ra7¥y wD SoIUTIN}AY SOLIDLY SON OvSnjonay eauaforn euun sod Zaye) AKA “SINBIY|EUL 9 SEXY STUDI} WHOSsO “strquawsjonuasap stiougnhastina sens a ‘seanyiuysa sessap wzamnqoUP a5 oWOD - SUL ‘onbad sey snszaa sapiinr’ sey uy ‘saxouadoud stop ap sns1a4 oxtayjos so1juasoxd ap seu] 2p seiner se ‘sonsaput j2Asu oumTKoad Ou "no seuEqaN-Teand sedUaIapIp sm ‘sroqg smniatayp se ‘ojuoUtAJOAUS9P OU ToID0s assHIO ap SUdUaLA,IP se SOME SI “MISY eAyesyiudls opdeuJO}suNN op sieArtedsns soanNfOAD SMELIOS seMIayss ous ‘uu 2 ‘Su9189]0190s sopep oUIOd SoIXaILIOD S28S9 SOUNRIAN A SonPHIOaI95 “sUsINbsod sessou who soaifojoda sorxeluod soUN}oU SoU anh ma esis eu ‘omb snpo4s 0 vmod od yor90s apepiqeas tu seoLuarD sean}UaNR SHSSOH Sep ELNOILUL B IOZIP sind AAO] outing ‘ouetny oiudUILATOAUIASAp O ARES euesLseLUE-IH0U pstNbsad vu sox UaUAENS es ead opunuL ou Saz0preMTICy Sune SopUaLULsOdD SO ‘So}UOHOsIP O1MU S90zEI Og ‘souosaud sitiousno130}09p! sopeaynsas 9 sossa9 oud ap aniaypaqe oySensuowop euinu opunsouazap vqvor aiuotufeA=% 1opemiojsim oynaunralxs © 2 ‘SusnopoUR SOTB|AY ta urEMUIOJsUEN 28 SOSTEMIASIS sApHp sir “3930 ~wdusgp ajonu09 ap odnud 0 “ouoreioge] op Yes tangIA0s wsinhsad w opsionb sepy "(696 {weurae}¥ 9210.) nydaosad 9 1orowoo|sd oMtaunLajoaussop op wrayso eu susuaped om ‘wsodsau ap saouped sont weoonoud anb smuniyim] Suntoxutsodx9 sefouRyd wings too aquatuyeas sossny stmaLaUAFONUAsap soRoRUNSt!S¢) sopeZtTwaum susuuMIAcId orale ‘op srequaueuoduios sittausyod ean sub weSeansyuo9 vAoU vu opurznposd “aueIqUIe }9UE 6 suuatUTE2_pwE eanjeH}y201 ub oyuoULIDAND UN v OpULIeJOH 85 OFISe S9fe “OSS1 LOD AOPRULIO}SIN oawnysadx9,, 9p UrMUHYD anb o aigos eluoWieIUOnbasy UNeTe) mun zapwioa dies s9sMb gon 9g,,) wlogurocT 9p ondunfur e eiqura] aiuowTeanmeU AanuNS | ap owSeMASOp y Tianna, ay jor ode Osta, man, apa nto e Buolegia do Des imento Hamano uma série de proposig6es descrevendo as caracteristicas distintivas dos modelos de pesquisa apropriados para a investigagao do desenvolvimento-no-contexto PRUPOSICAO A Napesquisa ccol6gica, as propriedades da pessoa e do meio ambiente, a estrutu- rados cendrios ambicntais © 08 processos ocorrendo dentro e entre eles devem set consideradas como interdependentes c analisados em termos de sistemas, Aespecificagdo destas interdependéucias constitui uma tarefa importante na abor- dagem proposta. O restante deste livro representa um esfurgu inicial nesta ditegin, Nos capitulos seguintes, eu descrevo com maiores detalhes as propriedades distintivas de ‘um modelo ecologico, em termos da teoria e do planejamento de pesquiss, que so apropriadas para a anilise de contextos e processos desenvolvimentais em cada um dos sqpatro niveis ambientais. Em cada nivel. eu oferego um ou mais exemplos concretos de investigasao - concretos quando disponiveis, htpotéticos quando inexistentes para ilustrar essas proptiedades distintivas, om por demonstragio ou por omissio Pelas razes jd indicadus, eapetientos ecoldgicos bem planejados nfo sfo mui- to ficeis de encontrar, por enquanto. Conseytientemente, eu tive de inventar alguns ‘exemplos quando eles: nao existiam, Além disso, em muitos casos havia caréincia nin sé de pesquisas relevantes, mas também de idéias de pesquisa relevantes. Assim, us capt tulos que sc scguem contém mats hipdteses propostas do que investipagoes propostas. Tima ver que as hipétescs propostas jamais foram testadas, pelo menos na forma e nia contextoem que Sio apresentadas, ndo existe nenhuma evidéncia empiricadireta ‘sua valida. Nio obstante, ao sclectonar exemplos de pesquisa para apresentagdo, eu tentei escolliet ayueles que ilustram pelo menos a promessa dos rela cionamentos propostos. Estas evidencias, no entanty, serae principalmente cireunstan- cinis ¢ nunca compelidoras ou completas. Por enquanto, as hipsteses <6 porlem ser julgadas c justificadas em bases tedricas. O teste fundamental da investiga empitica ainda esté por vir. Quando c se este teste chegar. as hipdteses podem se revelar invlidas, mas este J qne, na cigncia, nfo é nem incomum nem indigno de consideragao. As stiguges propostas, toxlavia, podem ter um destino menos honroso. Uma vez que elas sto idéias de pesquisa que jamais foram experimentadas, 0 que os psicdlogos alemiies chamaram de experimentos Gedlunken, a tentativa de. implementé-las prova- velmente revelaré falhas na concepgio, no planejamento ou na exeqitihilidarle. Masen. espero que elas, pelo menos, apontem o caminho para descobertas vieulificus produti- ‘vas por futuros investigadore: PARTE DOIs ELEMENTOS DO AMBIENTE 3. A NATUREZA E A FUNCGAO DAS ATIVIDADES MOLARES En comego a minha consideragao dos elementos do microssistema com uma discussio das atividades molares. porque elas constituem a manifestacao principal e mais imediata tanto do descnvolvimento do individuo quanto das forgas ambientais iuais puderosas que instigam e influenciam o desenvolvimento ~ as agdes das outras pessoas. Sendo mais explicito, as aividadles molares, conforme apresentadas pela pe soa em desenvolvimento, servern com indicadores da gran e natnreza do crescimento psicoldgico; conforme apresentadas pelos outros presentes ia situayo, elas constit em o principal veiculo para a influéneia direra do meio ambiente sobre a pessua en desenvolvimento, Todas as atividades molares sao formas de comportamento, mas nem todos os comportamentos sio formas de atividade molar, A razio para fazer esta distingao esta tna ctenga de que nem todos os comportamentos so igualmente signiticativos como, mani festagies de ou iufluéncias sobre o desenvolvimento. Muitos sio tio efémeros que ‘muma importincia minima; estes sav conhecidos coma comportamentos moleculares, Outros sa0 mais duradouros mas, por carecerem de significado pura vs purtivipantes do ambiente, tgm um impacto apenas insignificant, A definig2o da atividade molar, portanto, cnfatiza tunto alguma persisténcia ao longo do tempo quanto certa importan- cia no campo fenomenolgico da pessoa em desenvolvimento e de outras pessoas presen- tes no ambiente: DEFINICAO 12 Uma atividade molar é um comportamento continuado que possui umn momento (quantidade de movimento,impulso) proprio eé percebido como tendo significa- 40 ou intengao pelos participantes do ambiente. Os termos malar & comtinuada vidade mais do que um evente momenta cal; pelo contrario, ele ¢ um processo continuo que transmite mais do que umn infeio e io usados para enfatizar que wma io, tal come unt muvigenta ou una expresso vwo- ta sopepiatne sens azgos vey uarque opzp wnu wossad wasn ag ‘oatRojor9 ayuotquie ‘op e woqjromiost petouoiod waninaise CuNN WOD , AIUD PLA ep eidujo,, PMN Ap TER pyssod g ‘unssy nmjmupau ogdemts ep wi9ye ystuoSui0d op oa!yjousuLusy opine Op ovsurdx9 eit urora]jor sma ‘SowaUOUL SosINO Wie SazBN] SOT]NO Wo opuassE2 SoqAd UArD}aH 98 sopeplatie si anb tha OYSUAIXS Bh] ‘so}ew SoNnO op OpePoUEA ‘lun ap no “Tauo}otd oRSeTUasaudsx vp ‘SexigIsa tauOD ap “esHaAuOD ep seNEATD UpNET “ai 138 apod opSno0 aul 1154 ‘OMDIPAUN annum 1u saquasaud aptoupias2UoD OPW SO} viiana 2 shossad ‘so12[qo tovoata onb Ula opsuarxe vu wareyp sapmpiaum sy “oanafgo Cop vanynnss ep 2 prrodiray nanisodsiad ep sonauresed Sop Woy MMU Yea apeprrafdu0D {uo mums wopod seiejou sapeprane se feb ep o3uo] ov oUstHOKUEp exIHY LLU) ‘opanbuyiq min weadusoa eed oyusjoo tunu ostoyuEp sezIWUOLUL9 2p) sro ou owoo “ondarqea2 ep oiuauinipr oto] win opYoduIt Sout ‘oNSE 9p OsIND OOVUET Tunu seuade opunstsuod ‘sojduits sjuersey 128 pod soanalgo ap eamnnse Vy “oxtopEp “aa ayuDUTeLUess900U 9 ORM OSIOAUT O SCUA "eper dun: cdusa) ap tanroadssad BUN 404jOR “us wiwunysoo upquie) exejduioo soAnsfgo 2p eatytuss nin tHoD SApEPIANE SY omit n exed [BIEN ap aluosaud 9p sep vsed sera iin razgy stemb sv woo seyouos semns014 pied sazotlau SOUL SO WoD ered pjod epeyuuE. euIN seZTEIO outoo Jer) sopefsuyjd-gud soxfigisa ap atugs euunts opunStsuOd “soannafyoyus nn sossed fap plougnbas mun opusajuatia nuino 1anb “(opelesep ore{qo win anSunaye wed expo ene Tete wie s1qns oW109) ovde ap est: on1D Hin OpUIDA|OAUD ‘oladtp WHO Oprqaauad efes artalgo op oyurumes 0 ronb “oyoy|dx2 onysafiq0 ap nanunas ewun opuay Ow09 ppIqaosod Shunuratuarosuo9 9 apeplann v anb wo ogsusyxa en “oaiRgjouauioudy orusLMOp Opunsos {wioo euorsoassoyul as sozon sou ‘OBSEd!aqIUE ep U attaunduios ouIN 2Isq “osMINy ‘op wean eno opessed o wued as opuopua}so “osseou4U w2 THE np samy 30 OPtEP “asosuea “ojdure cin pexoduian epiafeal eusn ap e1zed OWUL9 uO ‘Ljsu opeqtiadid 7180 2979 o1ttenbua oyeipau synasaid ou seuade optia1i000 ow10D apeprate v ter|aarad mst Osvjaid o ap apuodep vub yrsoduias payoedszod 9 sonnrofqns SOmujwop s2msap eK ud 9 “wistuoSmiord ojod seprao dl ors yenb wjad estou v WO OpI0ge op sepIULjap gs sepa anb opuvargusts ‘saypuva wis se RojoueuroUdy atuaLuTreyduroD ops OND steUD srotj Sagstiouilp senp Wo o}o|Jo1 9s OBSeHILA eis, uneEUE se anb somsodoxd Sop 9poP srxajdiuoo a nea ou urea sapuprant se “earouvus enna ap agysanb # OpueIOIOD ‘ougsne sod seulade anb ouisout “opyprarie enn aruyjap eae atueejes ‘rdwos oqueyiod 3 apiqaniad oanalgo op orisanb Y "wrougstw epod jaaysia 9 opduaIUL b sosto sossou seur (ees nad OWS v JaNI0D No OpDPIODE seyULs ‘mHTOp “opduUOxa od) aquarostio9 oARaLyY ean ap nuoy wu SouaLE ojed “onsuONUT Bad sepezsrarweT OBS ‘ogu saurjour sopnptane seundjy op Snare y elougisisey 9 wSuTUDADSIOA e-zupHN 70% tens od onb ‘oetrmyjoo} 0 wae ea gout un Rizo opSUSAUH ep vSuasOxd y "Uy WL 21Hy femed ofout tun oUwi09 no owusoUt Is 40d “ypusa7iy yisamossad v anb ojmmbe 1020} 9p ofosp © (ore! “Wnequalig) opSuaIH wUN 2p vIaIStx2 nad oprznpord 9 oWNOLLOW 2189 ‘yose sup PTO EN (G76 “CUD|UNISAD) EpeIP|CUBs 13s apepiane e pre oeddnssoIMt ‘pigupistsai v3 oda} ap o¥fuo] OF wIouaIsIsiod e euiqissod sub (se6I “UHNe"D) OBS pp vwaysts wun “ould (ospndun ‘o1uswAow ep apepHiuenb) asvouau nin sod Sepeets sroemeo alos Sv|o 9p uy) «1g ‘ssuopinibas snes @ uIrso"] 30d wpeztreju> smranemejnane roy anb “vanunstp situs epure ‘samyour sopeptant sep epepauidosd epundys ew -DUUygays ‘eszaatiog PUN JeqUOU NO OFAN] WIN 49] “epeEA PUN MEAD ‘Sono WoD a1I0} wu sms? ‘samjout sapepiane ops sequmngos sy ‘visodsa1 vmin no ‘sajduugs enunded nun ‘eHod teu epi, wim “os}4408 Wn Ovs SOIT 4p sojdiwex;, sayy ute ze|Mdejout oyumHOd 9 ‘cours oman aprqaaiad 9 anb “ox uIn ap auadoyp 3 4ejou apepEAtT eM "UY LAM Tranapapacay oa 4 Panlgie dy Deservolvimento Hamano algum outro ambiente, quer no pasado quer no futuro, ela estd manifestando a capaci dade de criar um “mesossistema mental”. A televisao traz para as experiéneias cotidi anas da crianga cventos violentos de outros lugares, que cntio cncontram uma expres sio violenta nas atividades cotidianas da crianga, acrescentando assim um cxo- e,tal- ver, ainda mais tragicamente, um macrassistema inteirn a0 mundo fenomenoligica da que foi eriangs, . aracte- Mesmo quando as atividades de uma pessoa estilo restritas as experieneias nv € ema de do ambiente imediato, elas podem assumir uma ordem mais elevada de complexidade através da introdugao do um outro elemento do microssistema, as relacdes com outras ‘pessoas. Embora muitas atividades molares possam ser executadas solitariamente, al ‘gumas neccssariamente cnvolvem interagdes com outras pessoas. As criancas, ems pecial, passam muito tempo em atividades conjuntas com adultos ou companheiros da ‘mesma idadle. No inicio elas tendem a ser didicas, envolvendo apenas uma outra pes so por vee, Mas a ering loge pessoas simultaneamente, mantendo ¢ eventualmente criando o que mais laude dette ‘mos no esquema ecol6gico como sistemas N + 2. © fato de a crianga se tornar capaz de estabelecer relacionamentos interpessoais complexos sozinha reflete um importante principio ia do desenvolvimento humano: conforme o mundo fenomenol6gico da crianca se amplia para incluir aspectos sadici cada ver mais amplos ¢ mais diferenciados do meio ambiente ecoldgico, ela se torna < sho ‘apar nao s6 de participar ativamente daquele meio ambiente, mas também de moditi- Finulmente, na medida ein que a crianga se desenvolve, ela se torna capar de executar mais de uma atlvidade molar ao mesmo tempo. Emibora td exista nenthurtit pesquisa relativa & questio, é possivel que as criangas adquiram e aperfeigoem esta habilidade através do contato com os pais, especialmente as mies, que, normalmente por necessidade. tornam-se peritas em lidar com os filhos enquanto continuam reali zando uma ou mais atividades essenciats. Asatividades molares emergentes da crianga refletem o alcance ca complextda- de crescentes do meio ambiente evolégice pereehido, tanta dentro quanto alm do am- iene imediato, assim como acrescente capacidlal ca crianga tke manejare alterar sen meio ambiente de acordo com suas necessidaues e Uesejus. As utividuadles inokanes sit nportantes ainda num outro aspec jo apresentadas por outras pessoas preser- tes no ambiente, elas constituem a fonte principal de efeitos direros do meio ambiente am en imediato sobre o erescimento psicol6gico. Disso se conelui que o desenvolvimento da nga € uma Fungo do aleance ¢ da complexidade das atividades molares realizada: 3s num pelas'entras pessoas que se tornam parte do campo psicolégico da crianga, ou por ecole 1 participagia cemjunta om por atrair a sna atengo. rem De acordo com o precedente lewiniano, ndo fot feita ainda nenhumna mene & ura do esseneial das atividades molares, como distinta de suas propriedades estruturais. A ren razao para nao especificar antecipadamente este assunto ja foi exposta: esta é uma ser rea- questo cmpirica que s6 pode ser respondida depois de obtermos dados relevantes. E de uma aqui que eneontramos um obstaculo importante para a especiticago mais detalhada de 0s hima estmntura tesrica para a ecologia do desenvolvimento humana, Qs pesquisadores do sind subem muito poueo sobre us ulividudes mmolares dus eriangas © seus cuidadores nos ambientes coneretos em que as pessoas vivem. Os estudos de laboratério produzi- im dados volumosos sobre atos Moleculares, mas as informagoes sobre unidades portamentais mais amplas no meio ambiente natural sao muito mais eseassas, Uma -lorumd wu opns}gau auuajuus ‘oprysatal norRojooa oduma op apeprxe|dusos 9 sonnet ‘qogns ap vSussard v9 "perdure jexodway earyras tad ‘aynanmauryyMuss SepeNeKs sazejow sapeplane ap oxouinu ou opmysoyrimu 9u140]409 “speprane ep eINIANSA Rp apEP -rxo[duioa :auueyp sod wisse 2 “orsdnuseyur eunsyu sodv upoutorsy “opSeansip € er DISIS -av-ameSenmaniea ap [anft RAneIotut Rfad opedypUt etuzoJt09 *, o91FoTOotsd CwusUOL,, “opttojiuy -siera seiayso ann 9 epeoyisse|> fo} apepiatye epe—y "jou IPMPLATE ‘vnied sougiu9 sossou so opuaznysiyes omo9 sayuapuadaptt SAxOpeaHsIPOD 40d aTUAAY uuonbosqns sope3pnfure0y sub ‘saiopepyno sop onumnb sedures sep ones ‘sowuauueod oo sajanbo soxazosop turd gquowrouejuodsa spe andia seuoqea se acoyhuapy eed opnaton ap astipure wun v sopnomigns tn0} sojooowad ap sominfnnn stop $E ‘opStajay wun opurnjout vw ypeo “aIiou no opamy “CyUoUE Buu = vip Luu ap oqtamRas tun eal aqurupanios opdussap wun assaoaiejo enb “sou v oyuowTbULOU “eSuELS ep aupepin judrourud ow pad exajoaua eiignensa epunses V ‘eivoiquue ou soquedionsed sop natigadsiod ep sopeprane si ranaiosap rund sopratia}zo wiesoy SozopeAs25q0 S0)'SUP ‘ppmyse optas svossod sup sow sajreypottDs eprunasTyoNq ap UIRUIA a ORSERASPAUL Gos squarquie op sod stop so woo soprzurijuuey weavisa wjame msou sopryuadurs odureD bp SA1OPEAIOsqO SG “Opua7Ry UMMAMISI nfop OWL LHe seossod se anh 0 2 opuaTTy KaIsD imran anb o seaacqed sopidoad sens Woo J9x1989P 8 2 4Op34 ts we senssad SEP ATS uve vepentenzanep etn 2p SOpepIAne se se90y B OpNDI|Os wD Zopeasosyo wet ear s1¥ra3 SirRoyopmjann suaiepioge senp sepesesduro wros0, “Toossadiou catyuurss 9 SpUprxaqdiuos “apyoqieny nas ap SouLIay WHo ‘SaxBJOW SepepLAHe Op BRUOUONE) wuun Ap ojtiautAfoauas9p o perstut on!yafqo ossot oUtIOD SOUEIULJap SON "sayDaID 2 SMIoose-a1d ‘opuinyout senjooso-gud sondo1giue tuo oqnenh ners uta anuea ‘satopepIno snes ap 2 2pePt fp sour oou19 8 San 9p sOSUELI9 ap sopeNUHUES sojanNR.OdMEOD So IeTNSOAUI SOWIOA “yoso1 sou “eprared ep owtiod otto) "(8/61 “Ssuopereqy|o> 2 anus) aaydyn ejay essa "mini soumpraap na 2 s09[09 Stat “OIUOMLATOAUOSOP 9p suIdyIs9 supweEi”a ta sessed vod eneaprioa mpta ep saiuaiqure sou sepenueseudy souejou! Sopepraie sep yeossarl =i wutuiuyse & opmajiina om SoAnE[a1 SopEp @ Soporstu “soyLoouoD ap wOUgETE EN, ‘seuaisys ap Souza) wo supuzzTonytOoUOS ‘ons oquotqure op sv wou vussiad wp saprpanidoud se wou ‘oumnsar wg "vossed vp oot ‘oats o,HOUITOSI9 ap [PAIL o OpUNIELJa1 oto appayod > apepLxa|dAOD Ens IeIOPISUO “jpauowtsjoauasep vanigodssod twin op seyou spepyay » wemmnexa ap Rarenuoy ewNguUeM py opt ‘aiuoufeuy “orowras smu aTUOIgUIE OFoUL OP TO erEYPaLUE aI Op [EIDOS ramanse f sefstgiajo4 Uios “sjeruaureyoduos ojsumeand souLia) We opiys.wio 2 ayHa quien “onSientata9 ease OD aIUeULeILarstst09 ‘osTDAIAT, HOSSAIN Ox IULT Hs WU Seperoprsierr oes cu sopmpiane se ‘ownser wg “orSemns tu soquoseud svossod sesino Sup o1usunt Heda. 0 wie oRSn[ar ens ap syusUtotuepadapur opealsIsseIO 9 ONPIAIPUE op ojusumyodios o :es:suen eNO ap opuazig “eoIpgip apeplun wun owoD ropepIND ‘op 0.9 DSUOUID Up o OB seUU ‘so1opepIN sop na ‘ ree “PCET TUTUAL 29 soyyreg) se39]00 sas a YSN “TONING 9p Vsinbyad esopepris wy JaxpION oBSAOXD agape lagi do Desen mento Lamano a1 pacio da pessoa em sistemas interpessoais (dfade,trfade e assim por diante), referéncia eventos em outros ambientes e a modificagdo ou expansao do espago de vida através da fantasia ou reconstrugao real do meio ambiente objetivo, Fot obtida uma confiabilidade interyuizes satistatéria (r = 0,70 a 0,80) na codificagio dos registros paralelos preparados pelos pares de ohservadores desereven do independentemente-ns mesmaseventns em pevfodos ck: quinze minutos. A taxomunia é validada crucadamente num estado comparativo que esta sendo realizado sobre a ecologia das criangas ¢ familias em cinco sociedades industrializadas modernas (Bronfenbrenner e Cochran, 1976) A anilise estatistica dos dados do estudo piloto ainda esta sendo realizada e. além da confiabilidade dos nimeros, nenhum achado sistematico 4 esté disponivel Entrotanto, seria instrutivo cxaminar o contesido das atividades molares que foram americana As categorias deri ohservagiies em vinte & cinco familias, ¢ as entievistas com tnais de cem unis, se ‘enquadram ios seguintes dominios gerais. No extreme mais passivo do primeiro dom rio, intitulado “"ndo-engaja insar, vagar(ca- minhar a esmo); 0 comportamento mais focado neste dominio é esperar. Uma seaunda ceafera contém atividades que envolvem prestar ateng’ 0 acontecendo, sem participagio ativa, Outras areas sao caracterizadas por estados emo. cionais duradouros, brincadciras scm c com fantasia, jogos, atividade musical, respon- les ¢ trabalho, processox eduicacionaise atividares cam um propésito predami- nautemente social (Cada utividade também é analisada quanto & complexidude, conforme refletida na simultaneidade com outros comportamentos continuados, perspectiva temporal, e- trutura de objetivo, extensio do envolvimento num sistema interpessoal (dfade, triade e nto", esto atividades como dormir, des: is pessoas ou eventos que e: ahi ‘em conversas, brincadeiras de fantasia ou representagiio assim por diante) e meng: simb6lica de eventos, objctos ou pessoas ndo-presentes na situagdo imediata. ‘Tamhém seria instmitive considerar significado patencial dos vérios tipos de de molar apresentados pelas criangas no estudo-pilloto norte-amer pectiva weorica enfatizando a imporiancia do momento (quantidade de movin motivacional e da complexidade na estrurura dos objetivos, presume-se que as ativida- des de nao-engajamento (por exemplo, dormir, descansar, sonhar acordado, vagar sem rumo, estar inquictamente hiperativo) constituem a extremidade inferior do continuo descnvolvimental, As eriangas que foram observadas passando grande parte de sew tempo nestas atividades sio considcradas como menos avangadas em scu cresetmento imico do organismo du comestas alividhades € vista como um esforco para estahele- cer ou encontrar condigdes nas quais possum funcionar inais efetivamente, A mesitia interpretagio se aplica com forga ainda maior atividades emocionais, tanto negati- vas (como choro prolongado, expressoes de raiva, ou brigas) quanto positivas (estados de alegria, expressdes continuadas de afeigdo ou aprovagao). Novamente, estas si0 adas como tentativas ou de alterar as eireunstineias que prejudieam a capaci- dade de funcionar, on de perpetar ¢ intensificar simagies que facilitam ox processos esenvolvimentais. A validade dessas suposig deteriuinadaerupiricamente através da investigagdo dos correlatos e conseqléncias comportamentais das ativida des de nao-engajamento, e suas sequelas de alcance mais amplo nos padroes subse vidade molar em outros ambie (O dominio de prestar atengao - prestar atengo a outras pessoas ¢ eventos - é ano. Dada numa pers privolégicn Aa mesmo tempo, de acorda cam um conceita di humane, suis preocupa guentes dea es, ie sapmpuane ap of1p90 03s0u ep oyojid wsoSnso wp o8sn9 ou ‘onb vt ap ouiREp 3 osst 21 mio) “nantufoa opdury ep SewO§ SUpLUTLAZDIOP ap opSNIoAS x wayne Sen “rruouoine sna apeprmi9yuo9 Rp oIueULAjoaUesap ov souadn ONE OF-98-AeULI2E|25 o80f sop 9 DISEIUNy Up 201%] 9p soysadse Soups anb sedyoonue soutopod sou ARPOL, ‘qUDIpE STOUL 9 IOOUD}O eOose vp seSuPr19 se As-optiaptiarse ‘sepeplAne ap opmurdosde diwouoxea ruin 1181x0 mA 9 “peInoax9 Jas vsrrawd epuu siuEAdfaL esINbsed V "TIOP rmioy onuenb wjosse BU ue) “soauTOdWa|UOD YouLoLoUIE SaqtatquTE SOU RALSUEL “sap anraumyexo ureuorouny aquatujaavaosd sopepiane sesse “apupyian my “omIstrRNTEN (03 eougpuailapmr ‘nanmioqul € zenqoauasep trod opupranoyo wuusaUt WHO SOpe7ATN gs trgpod suZof se 2 vismymy m ‘zeouLig o anb souzeypaon wed sogzes vl (SL6T “sauopnioqn]0o 9 JeANIUYS ‘YZ6] ‘SarOpIOgejOD 8 HYEUAA, AvY{:9,/ GT TOUUDIqUAJWONY, Zp oULIEAIED :90/A1 L9G “BUEEBIGNJHON) sTPIUAPIDO SapEPA}OOS SHINO WHd 9 SOPIE/Y Sopmisg sou epopr VUUSSUE Up seSuLLIa v sopemdaioa soDnpIAos SaxEjoose sop owed tod stmioos s9gssad se seoSno st ougos Seruaurarlya ap aL19S BUINU SOPEIUALLNDOP a]9 sais ‘apepyome y OvSSIUIgnS 2 [190s apupwut4Oyuo> ap opPAdf> amUeLTeA ej0u [aaju un optrmyuasaudas OULOD SopeIOptsUOd WreLas susst sopeyNsA SO "RUBLE “gure vatoodssul viun acy, xasiunuzo> apepryrsous,, op urnUFEYD anb o JOxjoatasap ear ‘ayuourrndtoutad sudof soa nism EDULLG o WESN SOONITADS SOOPETPS SE (euLol ‘seuueiquayuosg) samyye azaiedv sapeprane sessap mra[duioo ste opSudsap PUs/"SIUeIP “od urjsse 9 a1uatgnd “PstouL49}u9 “2120}9 fo] ap Jopapuad ‘o|dwiexe 40d “myIMpe PEP “p190s Bu SuRUOD ons anb stoded wowwusse sefueLi9 se anb wo ‘opSezneurIp op SOSOL ‘mult ndna-2]01 9p UuteuLeyD Sossny So anb opubep stedoroeonpe sora|yauag sor POUT -rovlusy soqpU epynquite 9 wansero suSUeL se auUyUHEL) (OL “"PARYSAONNYZ, ‘9161 “eAoyeyy 2 smyazoundez, {161 “uur 9 siouzorodez *¢16] “15RuaQ) smeas oxen mupuieu ewe} ‘serpy sapepiane sean oud Op 9 Pjosxo-pud ep oynaztma on uummosodzoout so3u421aus soRo8epad so “Za1a9e aseq BISaP sNIDA N OPUNIDssLq “peto0s 2 feuoyavanioty “oantuSo> oquDuIA -joauasep 0 vind soyueyodust sepepranve omiog sol So 2 BiseauEy B seu o UIRIOpIS “hoo anb (161 “wMuoyTa 9 stoyzosodez ‘yL61 ZO6I AASOBAA 11-96] ‘NeNUOOT:R/GT ‘oy[e) So[NAJOSIP SN9S 9 KYS}O34A 9p seLIO.N sep as-euIFu0 wsInbsad EP asesUB V ‘costa $9809 UN 9 BONGTAOS OBIUN Y "SOMRIOOS soytay incr sMjoasa-gud “SestO WHE SEP ptanivsa stand ap 23tq € 09 WaAsos SopMyMsa4 802 “oa1yD! NpMISA OAISUIOND ap sooty oes sofof so a ease & re9utIg 0 “FapHpor90$ SUID Wo “oyuEH INI SOPH opens; Sou youu oad ‘nimujuL opts wat earpsd 2 wsinbsod Wo St19pt sesysp UE D'(Z9G1) 19FeK| ap seavesp> san Snaassqo sPULd SO9]I901 S01x=} SOU UPLATIIUD Ops LYLE? SHUAMAUITATOAUDSOp sossaauud so nnd Sapmplane sessep PlourHodUt v wOgMT “sOBoL Sop a Piseiuny wp “T0SULG OP osv3 UU vpenyiaae amiauupetoadso 9 wlougsIeU TIS “eureouiour euow ‘apmpatgos eu wiaisoo0 anb ovS21fe1d0s 9p seyau2uv3 Sepwpiann Smit ~ OFUNSSE OU TEES tind - no “ogbezipetoos ep seiougnbasuo 9 soss2o04d so aIqos enatiaiim rsinbsad PU spopriond apuraf rum wegaoar oru enbiod ayusuueNoRsed ‘supinistp ras tapALeM Stersus sapeprane 9 ‘ouegen 2 sepepyiiqrstiodsar ‘soo! “smu Ws 9 vise HID Turopuouuy ep suiversa samyinop So Sep “PUIG 1S 40d 91UOPIAD 9 OWAUIAT AUIS 0.9 to8ezipuaude v exvd siesisnin a steuotoRaNpe SapepLANE Sop BIOUDAd}DS Y waraeryead somno so nya anb sopeprarye emnooxa ajuouoLsoisod eta wbuet49 w a8 28-opuntsNsantt “epeuluuerep 22s apod waSnarpuaude wysop ogu uo erugnInan Y “fuOIaRALISO WesEZIp cud w used eurysszoou opSIpuod v sinj|stu09 Jod oaNe=1yr3}s2ykoH | myANILA|OAUASAD, agysa 60 ‘Bumugiayiang 77) th Hara 43 ‘operages eo nitivas mais complexas ocorrcram na estera das brincadeiras com Fanta A relevancia, para o desenvolvimento humano, das atividades suciais e relacio- navlay an trabalho pode set expressa em duus declaracOes, para as quais ainda nao existe nenhumna documentado de pesquisa (um fato que, paradoxalmente, pode ser interpretado como refletindo a validade das préprias declaracoes). Primeiro, nos Esta dos Unidos atualmente ¢ possivel que uma pessoa de dezoito anos de idade conelua 0 sequndo grau sem jamais ter realizado algum trabalho do qual uma outra pessoa depen- da verdadeiramente. Sc esse jovem vat para a faculdadc, a experiéncia é adiada por ‘mats quatro anos. Se ele vai para um mestrado on dontorado, alguns poderiam dizer que a experiéncia & adiada para sempre. A segunda declatasio aponta para. que talvez seja um resultado ainda mais destrutive no final das contas. Nos Estados Unidos, atualmente é possfvel que uma pessoa de dezoito anos de idade, do sexo feminino ou masculino, termine o segundo frau, @ faculdade ou seus cursos posteriores: sem jamais ter cuidado de um bebé, ou zurado um no colo: sem jamais ter cuidado de alguém que estava velho. doente ou solitario: ou sem jamais ter confortado ou ajudado um outro ser humano que nte priv Gio de experiéncia humana ainda nao sio conhecidas. Mas as possiveis implicagties inclusive s realmente precisava de ajuda. No as conseqiiéncias psicalégicas des u essidade de ajuda, conforto ou companheirismo. Nenhuma sociedade pode se sustentar muito tempo a menos que seus membros tenham aprendido as sensibilidades, motivagdes ¢ habilidades envolvidas na ajuda e no atendimento aos outros seres h Mas a escola, que ¢ o ambiente com responsabilidade primaria por preparar os yovens para uma participagdo efetiva na vida adulta, ndo da uma grande priondade pelo menos nos Tistados Unidos, an oferecimento de oportunidades em que esta apren- defendeudo a intioducao nas nossus esculas, desde as primwitas séries, do que eu cha mei de umcurrfculo de arendimenio (Bronfenbrenner, 1974, 1974 1978b). © propé- sivo desse curriculo nfo seria aprender sobre o atendimentto, mas empenbar-se ele: as, criangas teriam a responsabilidade de passar um tempo com outras pessoas, cuidando delas” pessoas velhas, criangas menores, os doentes e 0s solitrios. Seria essencial que cessas alividades fossem executadas sob uma firme supervisdo, ¢ essa supervisio nao poderia ser fornecida por profeessores ja sobrecarregados. lim vez. disso, os supervisores tds, ctudios unis vel, tablhadiies voluuttuios eons jesse een as necessidades daqueles que requerem alengio e o que se espera daqueles que prest- Ho esses cuidados. Obviamente, estas atividades de atendimento nfo poderiam estar restritas a escola - elas teriam de ser executadas na comunidade exterior. Seria d vel localizar instituigoes que prestam cuidados, como creches. proximas da escola ou dentro dela. Mas seria ainda mais importante que os jovens cuidadores viessem a c nhecer as circunstncias em que vivem as pessoas soh senscnidados eos outros indivi sHuos de suas vidas, Por exeumplo, una crianga mais velha que estd responsivel por uma smerior do que ela poderia conhecera familia dessa crianga pequena e seu bairro, levan- do-a de casa para a escola, Desta maneira, as criangas mais velhas, assim como adultos envolvidos no programa, conheceriam em primeira mao as condigécs dc vida das pessoas da sua comunidade. ‘O meu objetivo ao deserever programa proposto nao é o de defender a sna is cedu - sufreremos duenga, sulidao e a u sunno sop opSmmatio no oeSeRysut ap riguys ‘np bu WHO}MUE 9 BIOTUT 9Jo dnb sauRIOUL SopEPIALLE SUP jeMANAS pwprray io 2 spepouita yerounjsqns vu opno|qo4 yas oNpsalpur op [esUSULAPOREEDSIp S/F sl OYDISOdOYd IMUSMITATOAUSOP sussaaaid so aiqas peruayod mtouignyu 2 orxantiod tun owod epeplasTe ep aquarquure op opSuny © opurnuosaide axoigdiy enue ‘epainas 3 SStmqSUNLSJOAtasap SOPENA OOD ‘amour sopeptatye se wo> opuepy veSisodoul eum “earounad r - Saured senp wo vsseud {X99 oIMOUITAfOAUOsap o tue SauojOW SopepIALE sep Upe ny HIRES Ow RaLNE|AH ESN] TuOD ‘‘o21B9[oporeut ofdroutsd aps0 wloo opI09N Acq ‘OpEy|Mss4 O WHE? sopYpULy ers Fas MIAAAp oyeajuoo o wisu usm © Wau ‘re|nonTd wa ‘saoSuny smyso supeedas s9}ULUA BUAPSS=H stub ap soisodoad uaed ‘sepy “021@ojootsd owuaunosaio op vioupAbISUdD 9 01x “uo ‘esta vuioa ‘ajuaureatreyts $974 Se 9 ‘onuoUeN! weates onb ZA VAN “OURUL ny ojuountajoaussap on Sansuny seydiypin omreuzod war sevejout sepeprann sy coorSoqooisd ojuauntosaro © snyaqR no JepMUss ered apepIANR ap ayuatquie,, op s2pod op @ vos “sad pp [Piuatutajoauosap smpjs opoRSeIpeAe e ers (armap tod unsse a sopeauas odie ned saze]‘ouTeqen ap steo0} "sodnud op ogiunos ap sowued ‘vpn, Rind “sonpra1> ssh) SouEMiny siexiqey sonno ted sonb sojooso se xed sonb “ssySeuuuyut seisay> raistxa W sin nn op sees Se330U 3eu ayuauyTeMe opuodaqUoDE o¥is9 onb SauejoUL sopepiatie op sodn so sequsumsop eoiqqnd ronsjod t @ vrougro v ered oquepodut Bias Lppure‘ze21je2u Jey) 1me}AaA2p no opuREZITEaL OFS Sejoose st enb op aiuapoacyd ovsddo9 {uo DU stAnDoYlUaYs svSuepaus m-oseid ogy ersodoad ofna}LINd O28 OUST ‘oneaingy ojtanttaTOAuasap Op Os1nd 0 seo uonyur vied nsoropod aquoujeisods> widzyess9 vunt's Stade ap ouanqune a oRdeL49 e 4( ojndeo) sowiartsqoasop oo] ow10- “TeI20$ oBSea>1U! 2p sayipe senou opHanfoata sopeplane seAou soureapeouasep anb seSun120 sv 9 sounye so eavd jaded 9p sieuorypen, sratyejaodxa smu seSuepnu Jyznponiut OF 9 ‘orty oc] "tutoysIssOUoT OP [wossods>qU es 1yuuyso 9 jaded ap soquautay9 sou wipquita seu ‘sazejour Sapopfanie svu Os Ov OSMADHTE aqyoauts opie ofafond o “eymapoMiT Stet eNUeIqUE 12439 UP Os1UAC] "eULID|SISSOXA OP S019}9 401 9pod urpquies opssyrio 0 (sa0Se7umo a sovign19s9 ‘sqntui09 “ojdoxa 10d) lumndionued s9]9 stenb sop soqwerquue so1jno wa seSumpnn arznpoaut t Sope!suoN su ons wamsSoad ou soplajoaus aqaWey2up apeprummsy Hp so}|NpE so anb ute OESUETXD EN “tWleIstssoseUL op JOAtU Ou “RSUUYUIZIA U9 vODs9 ¥ “esED ¥ ANNE sagratioaraqn SVAOU OPUEIOAUE “E[NE ap EpLS LP TUIDYSISSOIOTUH Op Wi9Te 1eA 212 “WHSsy “wx 032 aquarquue o1out op sfaqqu onvenb so sopoy wo sedunpniu dodust o\sodoad wuseszoid 6 ‘oorynuat9 oyusunrptiaalduts olt09 “apeplan EN eiuoD OLU No adap JOjod89 ofNaHIND wi anb opnbep ommammfameyd,, jeme o ‘ourovowe ewers|svox9cu ou equEUTIuOpard uiped o jesuvsqus esonns ap miayfe a monsanb aja siod SopeuuoysuE oMeUNLL dx9 9p 1owrey> onb op qu9ps9x9 ojduiara min impsno. misquim od asap odu0}s= WN “osmnbsod op oytoumpudoudus9 wn 2012s sub 234 ean se SHpHIEpaNaun setougN {409 staarssod too ajuoumun! 5011999 Sowodns ss SupEITeAL opus MILES -adx@ opeisa1 198 eLiaAap aja “vyH9s9 Dfdws0 Wo OprANposNU Los CTUBUIpUaTE Sp OpapA aisa ap satue anb oxej vals ‘e1908 ransjod ap vanoadssod wun op ostoutsd opuagns ojafoud 0 opuezepisuos ‘orxsn09-oUl-olUawltAfOAUaSep Op OpmYs9 OU LDISHQ IDURD T a renjqodd nangjod ap saowsanb st anu rerouassooySexeu v2 [ewweustAyonuasep vsinbsad waed seraisues sagSeaudin sing ‘soatRpjora Sortaau0s TeNsNIL ap O WHS 2 ‘ORSOpE Tmanipapunngy Fay) aga do Desenvoeimento Humana 45 A variedade substancial se refere ao alcance em contedide dessas atividades. A complexidade estrnmral estd manifesta na esfera de acao e diferenciayiiy evulutiva da mio ambiente evolyicn pesrehido pela pessoa cm desenvolvimento, tanto dentro quant além do ambiente imediato, assim como na sua ereseente capacidade de mangjar & alterar este meio ambiente de acurdo cum suas necessidades ¢ desejos. HIPOTESE 1 (O desenvolvimento da pessoa é uma fungio da substancial variedade e comple- xidade estratural das alividades molares realizadas por votvos que se tomam parle da campo psicolégico da pessoa, ou por envolvé-la numa participayaoconjusta on por atrair a sua atengao. Como estas duas declaragiies acima implicam, as percepgoes da pessoa dos ou~ tros ¢ sua interagdo com eles, tuntw nv ambiente imediato quanto no meio ambiente ‘mais remoto, sio especialmente importantes cum influéncias sobre ¢ manifestagoes do Ursenvolvimento, A estrutura emergente e 0 contedido dessas relagdes, ¢ suas implica {gdes desenvolvimentais, so portanto de especial interesse para nis

Você também pode gostar