Você está na página 1de 23

IN5T11V1'O PI!: GEOGB.

U'IA

52

I' ....... 1"'

OS POMINIOS MOltfOCLJ)J..\TICOS; N.I ... 'ttR1CA. DO IVJ,

AZJZ Nl\CtD AB'SA.BE'R

o nlA.PIl mnrf~Um'Uoo dB Amdrica do Gut - elaborado por criterias clinuiUco.geomorlo161l~~:s. tUoeeorrtficos 9' eeoJ6gicos - representa urna primetrn aproximac;5o no que dlz respelto II eartogratla dos grandes espaecs naturals do conUnente sulamerrcano. Nno t! urn trabalhc de prtmetra mao. nem Uiopouco 0 resultado grMico de um projeto espec1fico e demorado de ca.rtct::1afacao terndtlca, 0 docwnento bllsJco loi letto para ser redualdo a escola de mzpas, como sa rora uma sjmjJ~s (olha de atlas. .Tal como se encontra, 0 rnap!l expressa somente uma necessidade urgente: I! urn documento preparado para serviT de eJemento global de vizualizaCao dos Brandes dominios morfocllmaUcos, rUogeognlfJcos e rnacro-ecoJdgicos do eontinent.e americano do sul.

A base que tomou passlvel chepr a esta prime-ira apro. x1~Ao - em um tempo relativamente nlpldo - 101 0 -Mapa da Vege~ da America do SuI". elaborado por Kurt HOeck, e pubUcado em 1972, na categoria de obm pdshuna, grau;aa 80S ealo~ de organi~_ estru~ e edl-

to~ de Paul SeIbert ft ciA Gustav Pit.emu Ver1ar, de Stutt· prt. Uulta.a outro,., lenta, cttnllec1mentos ae calJlPO e obo "n~ c10 WrcelrOS, aervlram de av6io e de e1emonM dA consulta para a ·eJaboJ1lCi,n do novo "'*1'6. E!n.tret.nbto, nlo fft,11l e CIi"o.r90 do oartogratla. do· veaetwwllo tntentatta por nUeck. asslm como a CWQatlosa recuoeracao das nestluilU GO autor '"':""'" Jevadas a efeito nor Sa'hort - praUCftMonte ecrJa imDOssfv9t @.l.bocAr 00 8"'NldC$ 11.nhaa modocUnultJcQ e ruo~p"lcaa do contJrn;nt.c :ruIamer1cano, em urn prazo de tempo rclaUvamentc tao cuna.

De nOON parte, tendQ em ViSta a caractet1.zacAo dos granaes espa~os cUmatlco·geomorfolde1cos da Am6rJ~A do Sw. reaUzamos urn outro Uno de 1"@(!up.9mOlio du pesquIaR8 de Kurt HUeck. hotAnloo 0 lUogoogi"Dlo alcmlo. que pOT muftOs. anos rMldll.l no nl'~u;H. t1'aoaJhou e convfveu conoseo.

A metodclogia que ser.lu do narUdo parA st d91imtttl9iO generica e a cftracterIzacan dos 2'rBtldes eoniuntes r~nftRhl. de natureza mOrltlClimliticB. fltogeognifjca, hldro16e:1ea e eeeJOgtca. fo' em principia a mesma que nos posslbUitoua detini..-io e 0 denneamento dos nJ'in6.i!_lRfll ",,;:-;t'"~:= ::;.::::fool1- maticos brasilei r-::.:., .. ~l ~:r du estudos e pesquisas realizadas entre UI~ ~ e iser.

A America do SuI t! grlmde demals para ser conhec1da no conjunto e no detalhe, por um s6 e tlnlco pesqulsador. DaI, tennos sido levados a trabalhar em algumas 'reas que eseapam a nossa expelUncias pessoal. Para cotnpensar a di· tlcuJdade utiUzamos todo 0 apofo blbllognifleo disponfvel, A custa de ~lida sel~o.

Em face cia escala continental do produto gnifico que 58 procu.rou obter. flrmaJnos a1aumas d1retrtzes metodol6gicas puUculares •• Om de oriental' 0 mapeamento e prantir uma

-2-

certa marlem DAta fUtul'll5 apmxlm~ 0 dostuquos. _ RNn&mldAJr"mt.A~ oa Qritorloa p-re-Htabelccldo3, font.m ~ que M eopem.:

1. Hloryo para. Ibmr e dellmitar as 4reas Due-Ie"res em todu "3 regtoes uo conunente OnCle '0 modelo fosse passlvel (1e UtIJ~aO, 1&50. porque, em' fWlCio' de conhecimentos pr6viOS. j4 se podia antever senas dificuldAdf!~ )\Atfl AflH~lo do modele lis reu:i.iieR l!ArttrMR. tl'lOndiorud •• ooidont.alo do. Ameriaa do SuI.

2, tendo fixado como anoto J)refer~IRl tIm mapft 210001 dB velletAclo riA. Am'ri~a do Qut. tomo,. todas as pre~AUcrll:~ f)aY'A avito!" • utilb:S9ia daIS criterio;" ~nt1ne'ntefJlente fitogoogr6fieo9, que oerv}.rnm de bast'!' para caracterlZal' espa· voa hon1Clgenerus delinidl» tiu ~mente pe18 cooertura vegetal.

3, na lase uuctal eo trabalho ,-- correspondente a esta pr1iluJlca aproxtmw;ao - el1lnlnar a prete~ de 1nd1car ou mapear os -enclaves" paisagfsUcos. 1lhados no interior das d1ferentes 4reas nucleares.

4. alnda, na prlmetra lase do trabAlho. evitar urn ua tamente grUico especial para, definlr as mtllUplas e aItarnente heterog~as fabtas de transiCio e contar+o, exlstente entre as Areas nucleares J' caracterizadas. ltsse tipo de tratamento foi considerado mats titU para lacilltar a vlZtial~ do universo palsapsticQ-eCoI6g1co do continente .sulamericano em sua estrubJ.ral;l,o espacfal b4sica. COm !SSO. pro. eurou-se, evitar uma polul~ a;r4lica excess1va e atE! certo ponto de vista des:Deces.s4rfa para os obJetivos Wciais do trabalho.

-3-'

5. realtY.T Ulna bUBCA al!:tamAtil'A dllg fD4!]&e JhOrio, Idetcl:LR~ htdMld!'1l!U:~ podol6gi<ms 0 fitogcocrMICQ~. BHOCla-du • 8IIpOI"JKN'tao ~ depenaentes ue COlJIlJCQe5 clJllliUcas "'uaJI e au DeJ'8IlC8S »aleocU~ 9 ]')Al~ldglM..C rocentes - em detrimlmto do um. dmpJ":' O&I'aetc~io CC(1- rrtOl"foI6clco,cahutur.t e toVVluLCW..

O. p.rQ!;;Ul& &atem8UC& ae novos inOdelos de domlnlos IlallnonologlCfX'UmatJcos, nas Areas extra·brasJlelras e' guta • • ~, com II propoSJ~() do suUlezas cartOgr4!icBS :nara seu ntapeamento. 500retudo, reallzar um estoreo Dara tunA lrIteSr~o ees Querentes IlfIIpamentol de model08. sem sem maJOres preJUJlOS para a JeJtura conJWlta do prcnuto gnl(1CO 11Dal.

'I - rCTla&o cia probtcm4th.::u. l1u eseaiommente aJ~!ttU!l. n.;.! :.' ... IO.l-lfGa ceofdsiGM em n=bv,;Jlo PO oonJvnto especial (fa! h'\l)nto.nha& ... :- ~~!. ... JClilV.; - ."llJlo".'~u.. ',Jt ~;"I;r 1 ueqli;rup~lTIli:n~ loft ~(lglol1aL:t de ptUl"'~;;o,;;n.., r- --;"'j<"..;.~"'i zunats OU azon~I']. r,. .. · "'(m.iur ... exlst ... -::....tji em M.lb:rel.cre:-.; dos anues.

8. n10 InslsUr na de-1irnltR~ao gra.n~a de falx81J!1 de tranSi(;BO mortocttmauces p.m !\ren GO massas Ilorestals mats ou menos eontlnuas OU eoaleseentes, sltuadas em vertentes umldas de escarpes It!po Mannqt.~f:'lr!l ou Serra do Mar), cordUhelras (sistema Arldh'lQ" e; sobretudo, vertente runaz6. nJba dos Andes), ou grandes conjuntos de terras balxas equatorlals. (tlpo Ama.zOnla).

9. urna Idela tor~a presidlu toda a execucao do trabalho: CBSO ao Be terminar 0 mapeamento. 0 produto final obtido nio pudesse ser constderedoum documento de ruvel ortodoxamente morfocJimatieo. nIo passanclo de wn prfmeiro mosaIco dos grandes conjuDtos de teddos ecol6gt· coset a Am4rtea da·SW_ tanto melhor.

-4-

10. Oonve.:l1 ;5u1}llnbar que, aaaa 15 esce.1a Ile tratamento esconuaa para 0 trabalho. ficou. desde loao. bern clarA Il 1m. POSSibmdlld8 de rnRIICHU' O!: numol"ooo. .ncl-vee pAisagbtlC03 Monm.tos no lDtcrior do" dlteJ:Cutca douJ.tn1os morrocumat» coa, Fur outre laao, nem mesmo para os rrandes domtmos morfoclitmiticos foj nossivel ten tAT , urn i'MrmhMimorlto do nadroPSI de Mi~9.e~m: au do t!ub.:rogi&e ooolOgiOGG) dad .. 0. hp.tArollOJuddAdo dQS WfotMQ9Oc" dWponivcb e u d1Clcula. d.S' de cariosrafa.qi5.o, a. ulvcl lC5iunA.l. .lt5te I! um Upo ne b-abrllho que pn::»upOe Illals pesquisas e wn novo' eslo~o de lHApetuncntv, CIU wua escata mB.1S aaequaaa.

Urn 6(t:n2.l;1~nent.o prazerroso e mnispensavel: I!ste tralxttho, inohdndo 0 ma.pA e 0 textu que 0 acompanna, semen- 10--" t-ornon poetJl"'cl grC'i83 au estnnuro, aos consemos, e, an mtMd.mbio do :ldtSlae e hllom}~.s. rl#l..:13bhlv5 de nosso eolop .0 Amfgo Paulo ltlnuUo V(U).WUuJ, iOodlogo e tnteieotuat dotM.do do um~ ~N'tiC'ulDr ~lb1Hdz:u;1c pAl iii uesenvetver tH:hAiht)1It trmto em. UIWl escala locnl COIUQ .. n1vl:l eonnnental. tranlltAndo eom a -molor na-turo.l1dade- da an41be pare. a s1ntese.

Os agrupame-ntos de modetos regionais, - Em termos rl"l' r;:t"'!JI1t''5 cte- modelos reg1ongt!l de orga.."1i7a~5.0 naturat de: pais.a~ens, 'l America do Sui apresenta nes esquemas, funda~ rnentalrnente diIerentes: 1. dominies paisagfstlcos dispostos em grandes areas "core" (are?s nucleares r nos planaltos intertropicais do Brasil e das Guianas (e. parte da Venezue]a); 2. do mIni os translctonais progresstvos, incidindo sobretudo nas planuras e baixos pJatos meridionais do Cone Sul de continente. a parUr das areas envolventes das pradar1a.s pampeaus; 3. diversos segmentos de palsagens de montanha.s e atU.planos lnter-cordllhe1ranos. dotados de d1te~tes ta1ms e andares ecoldgl~S e paisagfsUcos, CODtroladas pelas eondl-

-5-

~ ~UlWlUcas de IUtltU<1e. zssetercelro esquema de ordem tie nandeza macro-re2ionat , 0 mAh'l Mmpteo. porque 'An~lv. cotot'~l! muUo dllercncllKl08, devldo " d1:tpual~&Q nortc-oul ,crill tlUZ5 Andes e sua complexa cn,natologta.

E'se tentaclo a reconhecer areas nuclearss UIliMS. forA dos setores intAr p r.:nhtrnpIMi!l! do. UrGuD. 0 clu OWD.tlAS. Alguru: tao fGcols de Herem dectetedos e csractertzauos: 0 nomInlo dQ3 :!,lenga- ella venezuela, 0 aomtnlO semi'Brido do cnaeo OrJeI1tal, 8S..J2lAd3ri8S da Pa!JlmL Om1da argentina:. OUtrO$ setores, entretanto. somente ssrlam Daufvml dA tAl conslderacao ,caso tossem tnmQdol dtmtl't'l do run oriWrio multo mai« fl'ouxo '" totAlm.Ol1h,. nedTC): 0 octor ",ul dO:J And@!'4. ondil! OC>4l't'om f1Q:rosto. Dubtropicm.~ 0 tempcradM friAl. t'l ~to Aqua.tQrlal d.Oll .A.nt:lce. em n1veb bilil;.ult CI mMlin!ll:, at.i '1,000 motroc d~ Dlhaa} onde M .noret5t~ LJupl· CRi~ l'imtda§ prOQ!'oiIiJ'nm tmdto om altitude (Peru, ColOm* big.). hlnto ftA_ 'V@rlanlo .DJn~nioa qUI&D~ n&l vorlcntc naelfla.

&J..:;, tNr~'_~!'. em termos de 4reas nucleares, preferirmos ldentUlcar. dentrn do espaco global da d.rea 8lldina, alguns setores dotados de lode Ih.d.h:idualmente paisligfst1ca e eeo- 16gf.ca, tals como: 0 domtn1o do .. deserto costelro do ChJle ... B

.. do !'quador, 0 domhuo ~rIdo e semi-addo da§ JlUAas do. l{orte do Chile e n.oroeste da ArevntinB .... e. 0 pequeno dam!· nto resIdual dos paramo~, dos altiplanos dos Andes setentricr nais. Os Inter-espaees roehosos, desnudos, pontllhados de pequeno! nl1cleos de glaciacao. ex\stentes entre os paramose as pufias, entre 0 deserto costelro e os cord6es das cordi· lhefras orJenta.Js, distribuidos em forma a.nastomosada desde os Andes equatoriais ate os Andes dItos boreais, sio paisa. gens tfplcas de m.ontanbu, enquadradas na categoria dos fa· tes geomorfol6gicos e pedo16gtcos ballazGnais e azonals. Hesse sentldo do um tipo especial de enclaves.

-6-

RemovJdA e dificulde.de concettuel buica, pensamOti- que, Ila por~o subcontinental OClaental aa Amertca. dO SuI, corftI;~I'JOndlmtA AO (,lll'J')n topofl!1"ifioopl'Al dog .Andoll!.- podom.ecr idcntifioodo", tr&. 6.rcM nuclean:,s dQ poato de vbla pala.g1St1CO e eCDIOg1CO: t'b), dominiO do desel10 costelro. hipe.. rAndo. do Chil@ @ do EqUAdor: @o dftmIrilo d .. "'pl.'thu'" que oomporba um conjunto de rqJ6e:!i d.ddaa c ~lnJArldu, eSleptcas, nos altiplanOS tntercortUInJUranOSt em latitudes tronlcats (Chile. AtI!entina. Bolivia): elJ)o dominio dO!lIJJira.. mrnt pnriATIA!I dA a:ltltud9. dQ upQeto ~onto J'Hi~ dUQ:J, odctontoe nas cimoiraa mai:t clevada.3 dos Andes acieDtdone.:la (O.o16mbia, Peru, Veoez;ueta). A ~:)te~ tees :sub- 1;OnjuntO'" vcJ:mr;l~LlcOl:!l. bru;tante uirerenctacos entre 5', acrescentam-se uiversos setores mats complexes doe pmsa-

, gens, eorresponuentes aos Andes equatonats, BOS Andes subUOpJCalS e temperaClOS dO Chile, e. BOS Andes Meridionai'J, no cnue e Argentina. Poru1tlmo, hi que referlr, uma paisa· gem restrtta, tlplcamente zonal, ex:lstente no extrema sul do contmente, lra.ngeando 0 Jitoral do arqulp6Jago de MaplhAe~~ RS ''''''kg macelln1cas. Trata-se de verdac:letrns amostras de um domlnio paJsagfstico. morfoclintAtioo e pedolOg1co que nao teve espafi;O para se astender, devido a brusca e cornpUcada ftnlsterra do COone SuI.

No que diz respalto aos dOpUni06 paisagfsUcos. mareadarnente translclonals. que se estendem do sul do Chaco ate a PatagOnia. os tatos geograiicos e eco16gicos tem uma outra 5equ!ncia no seu desenvolv1mento espacial. Existe. primelramente, uma diferencia~ao de leste para oeste, comportancio uma degrad.aCio clim4t1ca e eco16gica. basea.da na Intertortzat;a.o por contlnentalidade, interessado a fabta que val da pampa 1lm1da ate 11 regilo semi-artda do -monte" e 0 ptemonte 4rido do Oeste argentino. Urn segundo eao de dtferenclB.9AO Be processa no sentJ.do norf.e..sul, Dad1r~ da ex-

-'1-

[SPACOS NATURAlS OA AMERICA DO SUL,

CON MODAUDADES DIFERENTES OE ORGANJZAcAO PAiSAGISTleA

--

~ .. cw.,.. .. ~ I,._it ... ~ •• ".IR.

I:.C.~.

o tolll &000

~......,._==== ....

-

'.

-·8 -

l-lenUu,.dB do cone ISUI no CODttnente, ou sela. da pampa llmtda;;nara 0 "monte·. e desse DII'a as estepH friU: da Pst· tAg&ifD. As pos.tQ84ns entre as dlfwenteG pedt&e:s regiono.b de pal'.prn, nbte'gramle &emr do cone SUI, SAO exttem&;mente' coJJlJ)iexas,esutis. ; Hsvendo ponca. dJfercml!~n to..

pogrtU'Jca 8' goomorfolOgica., 011 fatos lislocnWcos e e'Col~

'pcoadUiLHbueUHe ao tango aas plariuras e Ond1J.laCOeS plfr uno .. patagOnicas. par subsUtu1c<ies constantes. uercept.tve1A sotmetudo RtrR.vU. 0 grAdusll dHtlpslt'OCimento do algumas .. eap.!oies Iloristicaa 0 polo ~urgbuCDtu prolreH.i va de o\ltr1lS , tolnlM de vida vegetal.

A ·CordiIhetra Andina e seus subSftorea morfoelimiticol...

,- NA:Amlirlr!A:do- Sui. os problomac 0 U cW'icu1dades para a idonUfica9io de dominios modocllm4tico3 crescem de lC:JLe pcu'A ocot-e, ou ~OJCl. OM 6.n~ .. de pbwalto5 Intertruptcats bruUcu:o:Ii ~n. as 1l.[I:~1li- curdUhetranas nos Aru1es. PT1lUcamente 1"l!501vtdo em nua~ as terras mtertreptcats dO Brasil . edas outanas, com. a apresentar problemas mUito ma1s

aenos nas AreaS balxa$ intertores situadas entre 0 BrasU e as regtOeS pre-ancunas. Mas e, certamente. na zona das at· tas montannas andtnas - como era de se esperar - que , as -dificuldades atingem seu ponto crltlco. em tennos de

ldent1fica~o de- espa~ naturals pertencentes a categorias morfocHmaUcas especlflcas. ~ resto, nas terms baixas da PatagOOJa. tocallzadas - nas mais altas 1at1t.ydes do cone SuI. 0CQI;rem modelosde provincias morfocl1m8ticas, bastante d1femntesdaqueles predomlnantes nas aireas inter e subtropicais brasileiras.

1)& um modo geral, as caracterlsUca.s morfoclinuiticas de uma'ltVea rnoatanhoaa .. de tipo cordilheirano. pendem para o campo. dos fatos r lisiognWcos e ecolcSg1cos lntruonals.. N6s8elleDtldo .. e sobretwlo JIll e&caJa de mapas e plan1stdrlos_

-9-

e tt t • 'f '

tod~ 4 oonJt.tnto orQgnltfco £las AndP.J rOf tomado 00ftl0 ...,.

das fa.hiM, eOmphUtM d. pahrageno 0 ~O!ogtlUf ~m qnClo.re., t!C!,CnclMt.eO dil <lea:lU~¢1,l cUnu1tlC& AltItudIoal. Entretan.. to. :lcnn ex.tremrunent8 CntslAnt.e tm~ usa d4 lim" !o~ it8ndrf~. para. todo wn ~u.nto. wt41U1elrallO. de d15po. tU~1to 6ul.norttl, quO Ie lnicla em ]atftudes "quatoriall _ M C4teMIl atd e llmJftl' du tundt'fM A1J.~Uou. w1ocM1o como e3t1. <k3do 10.9' ll!l tRtttlU10 none Itt! 55,- de JaUtuda .111. ~ prona.endo mols OU menM ,_nOD Jrm 4. eatenaAc1, .0 lon&'O do &611 l!J)fo, m.nloJ'.

1"{\ll\ wr .,ft1!(\U'J\ .lrnu~O. uma verd&delra earta laGa mon:oI6g{cu cUm1.'tlca dB. Amdrlca do .8u!~ devenl bltepa, oa cspncos nntUnos em urn t\fn'Ut'IDJnflI'lto de .uMfltor(t' .onAlJI • neOntJ!tt capnzes de exlblr sepumMIl re,fon&'Lb, dot_o.I do t5CAtC!!5 1)1l1sar;!t!C05 e lMWt6sfcoa »rdpl'to.. NAo to tnLta de "enel!r tl\dU u dlftO\lld4\de" u1aknt.clJ PIl1J wncUIII' COft(U~O' tnoompaU~:s, i&$a ~mO IOJIU11 IOneamcnUt latJtu. d.inal, " e3Q}o.").Il.JfWIlto eeolOpco NtUuaJQal.

Gabriel Rourrer1e. J!n\ tPAb.Uu> ",,\1,,.Il\0l1''' nrocnto (1012). an analls(U" t). 41'An(\01 p:ro"'lc~ dtt bfoJloolJlllfa IlaI ~aiites: cordJ1.htlranM. reeetoeeu os PTlnoJpaJlJ problema. crJlldos pelo! gTad!entes altltudJna!. e lcltttudlnallJ. Se~ n "01\ tratUi!:J1o do,! anUgoa gedgratos 8 naturaUstaa (lfUnt.. tloldt, D'Orbfgny, DfJ' Ml\rtonne), 0 adaptan4O-Al M nov .. extg&tclas da geomortolouta e d& blogoogratla, ltoup..rlo Ie meIul entre aqueles que n!o reeonhocern nada a, tota1rnmw comum entre os dots !en~menos: 0 pealonamen:to aUtUdtnal 8 a zoniI~ft.o mo:r!oclfmdUca. Consider •• em termol contfrtcoa ., Q. tun prlmc!ro nIvcl do .pro~, que "0& d()ll ttpos de gradJentelJ que 1ntervem qum.do 10 l1d, de .um& part., dO E'quUdor ao PolO, • doutra parte. cia bMe ao cum. d. um& Illonl..an.ha JIltQ tem nac:ta do comwu·. ColICord& aDi prJaclpl0

-10-

00Jn !'rlcArt {1837)", 'l\Jtmdo I'quell &lUltr. l'OC'ftOtfolOlfIta 4llttngue I naturca d.aI questOe. eJlvolvfdu nos eonceltoa de IOnaUdadft It esealonemento eUm4Uoo--eool6pco, por dp. turae ol'o,rUt~ dltol\mQ~ ~oto-Ie qu, para. TrtCarL • maJor parte CIU Jemelhancu J)OI' \WItu.ra ftfattftto _tM 01 doll tHl6menOI, ftcarla I'1I!ltriU. DO '01UnJPO tikt, tllW. .,.

oon"o~ncla. '

Ut.dto IJl"'lfJcaU"'ot por4m, 4 q u " 'RouprJ •• do.peltO a. todaa ""PI colUl'dcra~oe, conooltua1s. atlnsr' & uma (XInclUll\o tlnal QUO fCacrvc Jntereua putJeular para a oampreonallo pomorto16rtll()...OUmA.doo dOl; Mdt!);; ·em com;l\ldQ. t11& () &l.It.ol', (t tOMmono do oacallJQlS.JlWnto em anaare. de 'fCPo ta~ nIo 10 dU'eruncl' _panal IOSUOclo • verfJcaJ. no melo 4&J \Un IfIICl1eIIto 101111; If, ao !nvorlO. a dllpoltolo lIOnel d~ PalSOgenl quo 118 reoncontra. J)M tAU •• Juperpo.t .. ••

rao. II tnl. poaf~. tod rlcu , • com \'1Il.N .. NtOIMl bOIlO. problem., "" ClU'lQter~llo morfocUrrnltlca da AJn6. fa do· SUI. JUlpmOi QUI I CordJ1heJra dOl A.nd •• ...,a tal" .. l11n1ca QUI poulbl1Jta urn. I)ft'J'tt dJt.Ntnclao!o Hnal (0. 1~ retlmetlt ..... aI" .Ineta quo robdlYA., JfoalWlJra, ~ tntnt. d. oooJd,tbncla de lrupo. do ratOi rOl1ona •• dir.,.,....

< <clado., dJrctamonte .relM1DnadOJ. • pal.a,eIlI elCAlonadu, d!spostu 11m cfnturaa orocr4ftCQ-(IOoldstcaa, Oa Andel. do\'!do au, poaJQlo 880rrllltca na escala conttnatrtal. *'U tun\O lOr.' Norto-Su~ .. SlJ,Q varJagOq Np50JJU!tr1c.M • 'fOhunfo trJ* (De MartOl'U'l8. 1935) •• presenta om cact& IIoQ'111enlo (to .. u corpo topoarllttco. sdr.le.· reJl,onat. d. ud.are. d. CQQd1. ~. morloolhnlltlca •• ecol6g1cas dlt~1

A dJaco •• l 'ltd. plamelicsana ..... dlte~", _:

Dude • pubUo~ do trabllho do Emmanuel De M'artOnD. (1835), lOb ... 01 problemaa tlu reclOeI,d:r1daa .uJcuneric-..n.u .. IJWOU_ a l'OCOIJhaoar \lm$ complaA d.fqoDal d. te~

-11-

~'t~ - l r •

lodo 0 ccnnrnto oroJl"llrtoo ('101 Mdu tot tomado como uma



du tntxll:S eomrnems de J)8.i!lBgens e ~otogtu .em q,ncl4ro'.

dependent., lin de8'1'Iu:!a~o c1Jmdtlca pltIb.laJQ61. ~tretanto. #cdn exe1~rnMlento rrultAnte tu.r.er usa de um .. t.pn,da. cendrfes pam todo um (!t)n,Junto. cunidilhttlJ"ano, do. dtapQdclto sul·non". quo OCt Wcla em lu.U~UU oquatotfAll • 18 f4~eruto ftW 0 ltmJnr d4S tundras antArUo,u.. colocado como e_~l1, d~A(tft to.' dtt. !aUtude norte "W SIS,· do JatJl:w1a.w. 001))0 prcndcndo mals ou memos 'I.oOD ]un de ut.endo# AD laJ\IOI {to GOU eiso m.olor.

!"t\lll tor .r.tgum "Pl1flCadO. uma "rdadeira carta po. mortoI6gtcu t!lnHt'tlea dn Amdriet do SIJl, dev.rll lnt.oJl1'r 011 IlS!lA,,~g rm~oa em tun ~Ulflto (10 lubautoff' zonalJ e AtOnrJ5, C3puze:s ue exlblr Gt:gmontoa regiona.fJ,. dotadOI ct. CSCt!t6C3 Pliso..ciSt!C05 e eoot6afeos l1~PJ'fOJ. MAo" ttat4 de veneer tlldu 8. dlffO\lJdAcht. abtentft para «toolU..,. condlg.5ea tncom:paUYd!, tala wmo OUJIUn zQneamentt.t la"tu. df.no,t," _c~~to ecoIOctco altltUd1na1.

a.brfe! Rooger!., 4n\ trab.lbo reJaUvatnonw n(ft'IQto flf)72). eo tmAll.fM" o. ,...ndo. pro'btcOlM an blolCOlf"iltl dM ~efl$Q corc.UlhoJrMM, recolocou 015 prtnr;lIpajl problema. C!riados peJI)' 8Tadienl4s ftlUtudJnatl a lQUludlnala. 8egundo " boa tradtt;!1o dos antig08 ~e6gmto5 It naturaU&tu (Humboldt, D'Orbfgny, Pe M:nrtoMe), e adaptaf1do.u d.s nO", ex.igOneJ.ns da geomortDloaf,a e d& blO£oorratia, RouprJe M tneJul entre aqueles que nAG reeonheCem nada '" totabnente comurn entre os dols len~menQ$: 0 ~onam_ aUtwtLrlAl e a zonileliD tIlorlDclfmdtlea. Considera. em termoa ronericoa e B um prtmelro rovel do .aproxln:1.a¢o, que -0,& dols tipol de gradJenteD que 1ntervem QU8lldo Ie val, do .um& part.. do 'Ji!quodor ao PolO, • dOutra parte, da bMo ao c::urne d, um& monUulha nrr.o tem nada de comum·~ Concorda Ai PJ'1nclpl0

..

-10-

.

C!Om trr1cart fI9S',,-. 4UIUldG liquet. HUI'" ~rrolostltA 4Jltmsu& & D8LUfOll .. du queatOoI CthVOlvJ.1lU DOS eonceltOa de JOnalldado D OICJlOnunento Cllm4UcOotOOldl'lco. por eJD. tul'N oroyutCli d1ferenc1adu. NotHe que, p&.r'& TfteaJt. • maJor DArta daa semelharu; .... POI" Wlfttu.ra eJd •• Lt. CtDUe 01 dolllen6monoa, fk;arla Rlabi .. DO ~ dOt taa G.

(;OJl'VlI'rcencla. '.,

Jlulto .JanUJcatlW'o, ponJm,' que llOUrel1t • ".,peltO de todlS esSlll consl(1oraps con celt U1115. Atmua a uma ~neJWlI\o f1nal que reaeM Jntertlllt part1eulll. para • eomp .... AIllo roomorro[6it~lWtlimJidMo do, And"! "0m OOlWlu.sAo. dW Q autor. tt lenbm...rtIo do OSCAlonomonto om Alld.a:ntB de wI"t.91lo nIo I. dlfe:roncJ •• pellA. "sumto • VOmCl., no malO do \Ulliraalente I011AJ; e, ao lnvarlO, • dt'POIfclo IOnIl du PaII.SOU. quo ee retnCOntra. por flltlu .uperpo.tt .. ••

1"100: • tab poal~Ocr. '.dncut • com \11tu I J'Q01Mr DOPO. problema. Q\1 earaotcl1r.A(;Ao morfoeUnultiea (fa Am'rlea do'Bul, juJpmM que II CordllheJra dOl And .. HJa tal ..... • dntca quo pOfJJbJUta wn. ~ d1torenclac;;lo "nil (0. lOr OIlmooto "un"" .hMlA qUI nrlllUva ., rrouel .... JnfUpena. then'" d. COU;JUltenCla de .rupo. de l.tO! rctonaf. dJteren-

... lAdo., dJrotamonto rol80tonadO' • patJlpna e.acalonad.u. dlIpostas em <:lotur" oroP'4tlco-eoo16eicaa. Os An.deI~ d. "lido .lUI$ poalQlo 18OP'lUlca na e.seal. contlnMttat. ~ I"UIllO pral Norto-Bu~ " $W\t .,arJe~OeJ hJpsorntStrlcu • yolum6- tr'J* (De Martonne. 1935) •• preaenta em eada a.qm,ento ~8 "U CQrpo topOJrU1oo. IdrJe." re,lionat. do andare. do 00Jld1. cOee morCoolimJitfcu. ecol6aieas d1t8l'\Wdadal.

.''''''1 I

" .

A 41.,..1' , .. .,. .uJ.mert ....... ua dlfeNOClacJo. -

Dude • pub~ do trabllhO do Emmanuel De Martolm. (U35),lObro 0.11 prob1emaa dunclOes_dridu lUlamerioanaa. PUlOU," • ~ \lftUl oomploxa dIaprW cte ~

-11-

bIdaa e sem14rldas na metade lUI do conunente -nrece Qua a. ~ da hldroerafia atlDJdndo ao amJuno at.fa .rcA1mont.o \In'I.a Ion.· rnuldJonal aUva, ent... ,.. • ~5.· de 1a. . Utuc1e; c qua esta. zona 4rld.a "t.rJ!I,Ve56G diagopalmBnta ~ (;01\0'tfriente. lnclulndo .. 'Possante cadellL maotanllOf1;a qUI! I)OnlOr J- ,0 P\lemco~ atln.e1ndo lUI. malor A.Jft;pUtude ~trA 20.' e 3D.·. II .ut.o.rnanle nessas- 1.Utudes que 0 ft,f't'lt:mo invade ",on. ~ quo ultrftpuam .000 0 _000 ~etroll, por vaat" ..... paooa.· A local.lZu'Wl\o W\ ponte w-lda q\lO wloca till» lla~1o ·0 4eaerto l1toraneo ,ao PlC111CO ao desertO COftttnmtal. do

But araentlno loca1J.;a·se entre 0 _troplco e a 1,Utudo do W • • proxJ..mad.amente, leJUlndo urn. d1aROrial .U •• de Anto!.,. .PIta ~ Ca~J .1. COlJl,P .... mt. "- alta Puna de Atacama . " u boldo.quuo tecbado 40 ltnd.a1JaJa.-

Pela su. tUltflbulelo espacla]. delde Tumbea, no BQu. dor.' r.t.aaontl, MArIon'., .t.ro ..... uuuto o. Andel, PIta PUlll48 Ataearna •• cUaJOllll.rU1A aUlamenClna f uma WIt 1lllIJJ cleJenvo},ld.as 4 ... d, desertDl azonal. eonhecJdu. Para que tal eoaleacAncla de subsetores d.rldos pudeose ocor- 1ft tQ1 MCelSll1rJ.o urna bnportante converg!neJa d.e tatorea Ollmd.t.tccl$, de or(1cnn dom..lmUlufl'lent, Ceo,rd.fJea. HAl. 18ft. tld!); e com vtatas IL dJ!erenciaQio morloc1Jrn4tJca. almporia:ft.. tAt dJagonallb da meWele aut do conUnente sulanieric.ano nlo POde Ber COMid.era(!o um Unioo e verdad.elro ttornllllO mortocUmtUco. Pelo contrtrlo ~ urna 8ssoclat;fto eoalesooote de dm:n.fnloa morfocllmatlcos e tltogeognUlcos dlfervnoladol. J!:ritre 0 (leserto tropical d. fech&da costelra ocldent.al' dol Andes (t .u !rlas estepes patacc)nlcu, existent dlfer~ .u" ... ta.nelals de (tri1em morfoeumAtlca 8 tttogsocnUlca. Idmt1c .. PJente, entre 0 -monte-, .. "PWl&· e 0 Chacof perslstem cUferel\l;t\S acopladas -<Ie ambiente DIltural 8 oondi9Oea fltopOi pUtcas, sut1c.lentea par. JOUcJtar outra abordAgem rneto4o- 16&tca, em tennoa de ~to :mortocllmdUco.

-ll1_

Em qua14utr hlpO_, DIG 1\& oamo PIRl.u.r~ ~ pODto de \'lata de. mod010s'mortocllm4ttcos tSp'oIal:I, 0 QIO do polfgono du MOAI dO Nordeste brulltlro oom 0 taIO da cUaKOMl IlrJdG 41 motado ",1 do oonUnonto. 'I'nJa... ti, 'reaa morfocllm4tloas _pertencentes a Ill'UpameI1to1 GUeflDo' ta, em torme" 40 PIOd.loa IspaclaJJ. N kH l8t1t1do, m.am»re deltacar 0 fltO c.1t qu. 0 tlOrntplO d ..... Un,.. (dop ..... ~ JnterpllfttlltScu revuUdaI por d1forontel Upot C1I cUtlnp.),6 multo tMlt hDmOl6Aeo do ponti) d. "lata patu.. atatlCO, OCOJOBlOO e hSdI'o1OBioo. '0 lfon1elte ~ bruUDlro. ao]llMdo eomo .. t4 em 1atltud .. IUbequatorlall • pro-pan. t.roplaala, • um OMJuntG .i.p&ctat d1apclto lob • lonna de damIn10 morfoallm4Uoo • fUoaeosrdlloo, com 'HI. 1UItI_

pen_tIlPePlo dDtlnJda. .

Ko qUI tanP • dlftt'oMl Q1da •• lltu .... \\&lute 41- f8J'tJUef lInto do pont" de vpta mortodlnnUlco. OOtno pziDo1. polmonte'd4 ponto de "Ita c1u superpoilQfteI entre os fatol morfoollmlltleol • 01 ratol flto,oolfMlOOI. !tao ao.pQ\l a De MartOona 0 CAnlter cSt ooalescInCla de setorea NCOI Que ora eatamo. aubUMando. Na rea1ldad •• 10 II re.tertr • pen. t. do UpOio entre 0 deurto co.tetra do Chile ent relaglo .. rqi6e1 'r1daa. QQQtlDentali • ArpntlM, De w.rtoMe dB1l:ou Im.pUclta • tM .... de que • diacDDal ~ , WM .. pklo 4e 'rea de ~ leneraltza.d& de lU'bsetora -se. . ooa.. . NIO ha. pelt, como Ident.Wcar uma 'rea "eor,·, nhte vasto conj\U1to de liM 1fcI,t: - amtcas I cmdomlca.: rrs.u_ tempon4u • Quente - dlJ»ostaa em diterentea comparU~ mentol lcpoJrdllcos • aujelta.s a modlflqao6u. ellm4tlco-botAuiCU. pel0 jOJO dt "torel latitudinal&. alUtl!d1ut. • po. 1P"Af1oOI. POrtInto •• - dNpe1to 4a etaUva coa1esotncJa de cfm.. d!g&sI ctJrn4tloa1 IlemWrldu • tlrldal. que acarretam deft.. cleacIU bf4rkIII.I.""ll.r.1d .. , .. cba.m.aiSa cIJ.acoD,al arre1ca ~ AJU6rlCA. do ID1. , ,apenaa W1l eo~ de, ret- tJI ...

"

-11-

:aa.gens _estepica.s somi-a.ridM, a.ridas e ceserneas, a exigir diferenciBIYOes :setoria.ismo.is 16gi.cas e criteriosas.

, .>

. ~;

A dingon:.l :ll'l'cica sulamerlcana e a. diagonal de lonna~6eSl-bcrtas 00 B.asil. - Num mapa a urn tempo gcomorfo- 16tico e fitou:cografico. como 6 0 casu tlaquele ora aproson"", tA:do,' ternn-se multo evidente a posil;!io e 0 cruzamento de ,duM di.a.gonais fundamentais para a comprecnsao de diver, sos fato;,- dn biogeograIia sulnmeric.nna_'

, ' - Em 1935, Emmanuel Dc Martrmne Identttlcou a diagonnl ,'., ,- aneica que se estende de modo Irregular ccsue a patagOnia at6 orleserto costeiro do Chile e do Peru, passando peios Andes, por meio de um largo setor seco de montanhas e al, t1planos, entre 03 paralclos 3,'" e 30" do latitude sul, Nos seus estudos biogcograncos score 0 Brasil, Integrado as grandos linhns do continento sularnericano, Paulo Emilio Vanzolini C!_ tern ''destacado 0 importa.nto papol de transite e de area.

$ preterenciat de expnnsao paradeterminadas eapccics animats, ,~ tepresentado pela. diagonal de tormaenes ahertas braailelras,

que se estende do Nordeste Seeo eo nrasn Central, protongando·~e, depots, no Paraguay e Argentina, pelo Chaco a dentro. E' exn-tamcntc no Chaco que termtnam as paisagens, mais au monos conunuas, do brace oriental da diagonal arrelca sulamericana, as quais provindo da PatagOnia, prossegucm pela Iatxa do monte argentino, ate essa area de pIanicles centrais sutamertcanas.

o certo e que 0 Chaco c uma area de cruzamento e entrocamonto dns Iormaciies abertns provindas do Nordeste com aquelas outras, ainda mais secas, porem muito mats trias, provindas da Patagonia e do monte argentino. Sornente os biogc6grafos ponerao ttrar ilaJ;oes d15sse fato, em termos de seu significado para a explicn<;ao de areas de ocorrencias

raumsttcas. pa.ra. j&SO, 0 camrnho ja foi absrto par Paulo Emilio Vanzolini em seus estudos sobre lagartos sulamericanes,

Ao elaborar 0 mapa dos dominios morfoclimaticos e fitogeogrMlcos da America. do SuI, virno-nos na obrig~ao de Bondar (llguns aspectos de. forma. de di"tribiJiyao e das areas consnnnnas par essas duas diagonals que se cruzam, If:. ponte pacifico que 0 cruzamento ou entroncamento entre elas se processa a altura das planicies chaqueiias. Do ponte de vista ellmatico, apesar dasdiferencas basicas Que incidem sobre 0 cnma seeo das cnntingasbrasileiras em face dos eerrados do Brasil Central. assim como, em re1:l.I;no ao clima do Chaco, eyistem cortos parAmetros que tornam posslvel considcro.r oconjunto dcssae area.s como uma. associacao de cllrnas Intertroptcnts e subtroptcals, dotado de sunctcnte con- . vergencia em termos de condicionarnentos blozeoaraflccs. Mai.s do quo isso, podo-se agrogarno oonjunto, polo monos a area do noroeste argentino, entre as serras de Oordoba e as serras de Tueuma, constituida pelas pajsagens e ambtnntes do monte com cactdceas, Sbmente ao sul dessa faixa setentrlonal do monte argentino, e que as condtcoes clirnaticas -tm urna degradacao termica, capaz de representar uma barreira au filtro cllmdtico, em termos rigorosamente btogeogratico.

, Nos estudos sabre a continuidade dos cspacos ecologicos, extstentes entre a diagonal de rormacces abertas e a diagonal arreica, existem tres areas de "barreiras" biogeograricas, a serem consideradas: 1." ados pantanais, onde a .presenca de vastas areas alagaveis e de vegetaclio de savanas com palrneiras pede interromper a continuidadc dos espacos ecologtcos: 2." a transi~ao entre 0 monte estepico e serni-est6pico, onde ocorrem varia~oes cllmattcas irreverslveis: e,

-15 -

. .

-_,

3.0 fI, curdilhclra andina, na .hea de jum;rio dos climas arido5

~

de teste com os cltrnas deserucos costeiros do Chile, do Feru

e do Equador. Esta ultima, dada. a sua contmuioace e ~ ssrte de contiicoes climaticas diCerenciadas nela zonacao altftudinnJ, constitui-se na unicl'l grande barre ira modema. pnra Go expo.nsiio de especles e faunas de teste em rclG9o.o bs aroos pac (CiCBS •

. Se esta ultima aflrmativa far verdadeira, fica comprovade que a diagonal arreica da America do SuI. tern apenas uma individualidada fisicn. cantrada '1'10 tema da arides. mas envolve todo um agrupamento difcreneindo de climas secos reg-ionnis, coalcscontce. Sun. sotoriz.o.Qno regional, em termos fitogeognlticos 6 complexa, asstm como, mais complcxo BInOa e 0 seu comportarnento em face dar; (ileas e domlnlos soogeograucos.

ltclnyiio :dnfcLicn. dos dominios n1orfoclimaiiCOR Hula-merica-nos. - :feit.3. a ressaiva essenciat de que existem ctrerenteaagruparnentos reglonais do condieoes mortocumnucas - Brasil-Guianas, Andes e terras batxas do Cone SUl- pode-se discrtmlnnr os seguintes coniuntos espaciais representatives de dominiosclimatico·geomorfo16gicos e fitogeograficos na Am6rica do SuI:

1, Dominio equatorial amazonlco, com quatro grupos principais de padroes: a) baixos plates tabuliforrnes florestados: b) grandes plantcies Ilorcstadas: C) subsetores marneIonizados florcstados, incluindo pequcnas scrras com vertentes revestidas por matas amazonicas (Upo serra dos Caralas): c) montnnhas ilorcstadns das encostas andinas orlentats (pedestal oriental dos Andes, com florestas hyloenas ate 400-600 m de altitude, no leste e nordeste do Peru, nordeste da BOlivia, leste do Equador, e 0 Ieste-sudeste cia ColOmbia). Hyloea. Amaz6nia, Amazonia e Guianas.

-16 -

2. Dominio equatorial pacifico, com noresras piuvtats deneas, dcsde a costa ate hs vertentes medias dos Andes coIomblanos e Istmo do Panama. Florestas cotomblanas-cartblanas.

3. Dorninio tropical atH\ntico, simbolicamente reconhecido como nommio cos "mares de morros" Ilorestados, desenvolvido em posicao axonal, na fachada ntHintica tropical do Brasil. Em ansxo, urn subdominio de chapadoes florestados, correspondents aos planaltos norestauos do Oeste de sao PaUlo e Norte do Parana. (Dominio das matas atlanticas).

4. nomrnto dOS cerrados, desenvolvido nos planaltos centrals do Brasil, em areas onde imperam climas troplcais. timidos a duas estacoes, Regiao de uma Ilora arcaica .. composta de cerradoes, cerrados e campestres, Dominic dos

. ~

campos gerais. Dominio dos chnpruioes centrals do Brasil.

!. Dominio Rora.imo.·Cuio.ncnsc, sttuado em posh;:5.o equatorial em terms amnzonicas do hemlsfdrlo norte, na rrontetra entre 0 t.errit.6rio de Roraima, a. Venezuela e as Guiana-s. Dominio da Gran Sabana. nommio nos "campos" do Rio Branco e'I'umucumaque.

6, Dominio interrnontano subequatorial dos thanes da Venezuela e Colombia, no vale do Orenoco, sujeito a cllmas de ritmo tropical (a duas estacoes). Dominio dos Ihanos da Venezuelae Colombia.

7" Dominic dos Andes equatoriais (com aonacao altitudinal complexa) Sub·sator da cordllhelra andina, em que ocorrem florestas pluviais densas, em ambas as vertentes baixas dos Andes: a amascntca e a colornbiana; e, a partir daf, sucessivas faixas nltitudinnis de condi90es eco16gica.s e de v egetacao.

-17-

8. Dominio das caatingas, no Nordeste brastteiro, em areas de dCpl'C5S0eS lnterph~.na.lti(',J\s semi-aridas. com erenngens Intermltentes sesonartes. Dominio das caatingas. Dominio das depressees Interplanaltlcas quentes e semiarldas. Dominic dos sartdss secos. Nordeste Blko. Pollgono dna Seca5.

O. Dominio subequatorial caribe-zuajlra. Area semiaridu quente, litoraneo. e eublitoranea da Colombia atlantica e venesueis. Dominio guajtra,



10. Dominio do Chaco Central. Area de planicics centrais sulamcncanas, com bosques secos, dotadn de climas tropicais subumldos e subtroptcais semt-artdos rusticos (Bolivia, Paraguay e Argermna). Dominio d05 bosques chaque nos. Depressao central suiamencana do Chaco. "Lhanos" do Chaco. Dominio do quebracho e do aigarrooo.

11. Dominio dos desertos costeiros pacificos, Faixa costeirn azonal de cesertos Inperartdos e nublados, que se estende de Tumbes no Equador ate Q Chile Central (3 Go 30~ de latltude sul),

12. nomrnto cas punas e desertos intorcortlilheiranos dos altos Andes Ccntrais. Descrtos intermontanos de altitude, siluados em antigos bolsones dos Andes.

13, Dominio (lOS planaltos sul-brastleiros com araucartas, Plnnalto5 subtropicals athlnticos revestidos por urn velho mlclco de araucdrtas.

14. Dominio andino subtropical e temperado com araucartns. Montnnhns de media altura, com remanescentes de araucartas do setor meridional dos Andes.

-18-

15 .. Dominio das pradarias mixtas subtroplcais, Prados cia metade sul do Rio Grande do Sut e da rnaior parte do Uruguay, com presenca de !loresta.5 galerias subtroplcais. Dominio dos campos mendtonais. Dominio da.s campinas gauchas. Campanha Gaucha. Coxilhas com pradarias mixtas.

16. Dominio da. Pampa umlda. Grandes planicies pampeanas com estrutura superficial e compartunenw.c;ao compleses, revestidas por prndarias cxtcntivo.s. Dominio dos p~pQS argonttnos.

17 _ Dominio dos paramo!;. Paisazens residuals de cimeira do setor equatorial dos Andes. na ColOmbia e Venezuela, constituidas par pradartas de altitude.

18. Dominic do monte com cactaceas e bolsones resi- .' duais. Planicies e ondulru;;(II:~:r;; 4ridas A semt-arldas. pre andinas, com hosquas ralos e cn.ct,nce::L"I. condit;6es arreicas ganeralizadas, raros rios a.16ctonos e arroios tnterrmtentea, trio butartos de depressoes lacustres residuals (ttpo bulsunes), NW da. Argentina.

19. Dominio do monte estepico, do Oeste e suceste, 8. retaguarde, da pampa. ocidental, sob condiQocs de cltmas ternperados 56c05 continentaia., com poueos rios aloctonos e "oasis" de piemonte.

i,

20. Dominio patagonico, com estepes subumldas de piernonte, passando a semi-aridas e arldas, _ de oeste para. leste na area de mesetas e ondulaedes baixas do sul da Argentina.

21. Domirrlo dos Andes subantarticos, sujeitos a. climas temperados . frios e frios, com zona~iio altitudinal complexa e

-19-



difcrcntcs fo.ixM de tlorestas boreats. Palsngens lnclusas de glacl:irlos de a1 tltude, residuals, e, .. finger lakes ",

22, nomrnto da. rlntsterra sub-umida dns terrae pntag6nicas e rnagelamcas, revestmas peia raixa mats boreal das florestas sul american as.

23. Dominic das tundras subantarticas, constituido por amostras de paisagens de tundra, na costa sui do arquipeIn.go de Mazalhaes e nas areas insulares da plataforma sulargentina (Malvinas-Falklands ).

24. Paisagens das serras umidas e picmontes da faixa tucumano-boltvlana. na area de recomeco de eli mas umidas nas vertcntes orientals dos Andes, ap6s a grande mterrupcao constituida pela "sombra de chuva" dos Andes meridionais. Pai$n~ens dos "brejos" e "serras umidas" do Nordeste

- Bras:ileiro.

25. Paiso.gens rochosas, comportando escombros e detritos, vales secos, altos picosde acumulaeao vuicantca e fCiGOC5 pengtactats, ao tongo dos Andes (em posiJ;ao intrazonal ).

26. Paisagens dos glaciarlos residuals do Sul dos Andes e des "ringer lakes" meridionais,

27. Paisagens dos enclnvcs glnciarlos de altitude, que pontilham dcscontinuamente as cumes vulcanicos e picos attos dos Andes, situados acima do limite das "neves eternas".

- 20-

BIBLIOGRAFIA

AD' Sa.bcr, Atom N8.olb

1958 - Conhoelmenios snhrn 35 fluiullCOCS climatleas do Qua· ternarlo nn Brasil. - Noticla Geomorfoi6gicn, n.C! 1, abril de 1958, pp. 24-30. Camplnas.

1982 - nc-,'Ir.iiO nos conhectmcntos sobrc 0 hori:r.onLe suh-: ."I,erlleial dl" eascalhelres Inbumados do Dra.sil Oriental. - Unlv. do Parana, Inst, de Geologia.

Georg. Fis., bol. n .... 2. CuriUM. .'

HISS - Da llarticipalia.o das d~l'rcssiie8 nerifcricas e suneeficiefl aplatnadns na cumpartfmentaeau <10 rlanaJto urasuetrn. - TC5e de Ltv. ~ Doc, o.prCll. iI. cad, ete Oeogr. Fls. d(l. Fae. du Filos., Clan!'!;. t! LP.ts. da t1SP. sao Paulo (Ed. do Autor),

19G5a - DCllosilofl q uaternarioa de valor pa leo-ohm Mica )10 E~tado de Sao Paulo, - II coner. Bras. de Ge6gs. (Rio - julho de 1965). ~Res. de Teses e comuns, pp, 3·4. Ed. Delta, RIo de J"aneiro-.

1969 Uma r~visaf) do Qliatrrn:irlo P:Ll1I!.o;ta.: do pf!'.'I(>nte parn 0 passado. - Rev. Bras. de Gcogr., ano 31. n.n 4, out.· dez. de 1969, pp. 1·33. Rio de Janeiro.

1969c - Pedlmcntos e baclas detritlcas l)ielsto(',cnicall em Sao Paulo. - Geomorfologla n.O 9, IGEOQ· USP. SAo Paulo.

19'10 - A~ "ilhas" de cerrarlos das baelas dc Tauha\.c. Sao Paulo t' At.ibala, - Cad. de cicnctas da Terra IV' G.

pp. 20·24. SAo :PaUlo, .

1970b - 011 lajcdos: da Serra de S5.o Francis('o: urn (>xrnlplo de arldcz rOCh05:l no E..dado de Sal) Paulo. - end. de O1enclas da Terra n.O 6, pp. 29-32. SAo Paulo.

- 21-

Você também pode gostar