Preambulo A ! anos do II Concilio do #aticano, a Congrega$%o para o Culto &i'ino e a &isciplina dos Sacra(entos e o )ontificio Consel*o da Cultura reali+a(, co( perspeti'a pastoral, u(a sondage( so,re o estado da (-sica sacra e( todos os seus aspetos .liturgia, for(a$%o, ati'idade pastoral, concertos/ co( o o,0eti'o de reflectir so,re o desen'ol'i(ento ocorrido no ca(po da (-sica e co( o dese0o de oferecer u( contri,uto para o (inistrio dos (-sicos para a gl1ria de &eus e a santifica$%o dos fiis2
Formao dos cultores da Msica para um servio ministerial
A identidade ministerial daqueles que trabalham ao servio da liturgia nasce da nica misso confiada aos batizados em Cristo. O objetivo primrio de qualquer caminho srio de formao dever ser o de mostrar aos colaboradores da !greja a misso universal " qual est consagrada# cada um poder e$perimentar o desejo de a conhecer% a amar e tomar parte nela% com intelig&ncia e criatividade% atravs da oferta humilde do pr'prio talento% e poder anunciar% atravs do seu pequeno ou grande contributo% que (esus de )azar% crucificado e ressuscitado% *enhor e Cristo% *oberano do tempo e da hist'ria.
32 4ue institui$5es se ocupa( de (-sica sacra .Co(iss5es episcopais, &iocesanas, Estatais etc2/6
72 4ue ati'idades reali+a a Co(iss%o Episcopal para a 8iturgia no 9(,ito da (-sica6 Inclui peritos de (-sica sacra6
:2 A n"'el diocesano, regional ou nacional e;iste( estruturas de for(a$%o (usical lit-rgica e espiritual para os '<rios papeis de ani(a$%o .ani(ador da asse(,leia, sal(ista, organista, co(positor etc2/6
=2 4ue estruturas opera( para pro(o'er a pastoral dos artistas nas suas ati'idades (usicais .nos teatros, salas de concerto, conser'at1rios etc2/6
2 Co(o se prepara(, para u(a integra$%o na liturgia, pessoas co( percursos de for(a$%o (usical acad(ica6
>2 Co(o se cuida a for(a$%o dos respons<'eis dispostos a fa'orecer a ades%o interior e a prepara$%o e;terior dos fiis, atra's do (odo de co(portar?se durante as cele,ra$5es lit-rgicas, os gestos a reali+ar etc26
2
@2 Ao decurso da for(a$%o ordin<ria do clero e dosBas religiososBas co(o 'e( colocada a for(a$%o (usical6
Patrimnio musical
O patrim'nio universal da msica sacra conserva% para o bem de toda a !greja% uma riqu+ssima herana teol'gica% litrgica e pastoral. As diversas e$press,es musicais postas ao servio da sagrada liturgia e da vida sacramental da !greja manifestam claramente a busca de uma elevao espiritual e de uma relao interior com -eus. O esp+rito de fidelidade% que conhece tambm a sadia audcia% dever oferecer " !greja contempor.nea um repert'rio musical vivo e atual% que dei$e transparecer os mltiplos percursos da arte crist empreendidos durante dois milnios% e que simultaneamente se mostre capaz de uma autentica renovao% til para suscitar novos est+mulos e servir hoje a liturgia.
C2 Aos dias festi'os usa?se o canto gregoriano no pr1prio da liturgia6
D2 Co(o s%o garantidas nas dioceses a conser'a$%o e o desen'ol'i(ento do patri(1nio (usical6 E;iste( fundos ,i,liotec<rios e pro(o'ida a in'estiga$%o e( (usicologia6
3!2 S%o e;ecutadas co(posi$5es do patri(1nio pr?conciliar6
332 Co(o 'i'ido o encontro co( u(a tradi$%o (usical pro'eniente de culturas di'ersas6 Ao te(po da glo,ali+a$%o e de no'os (o'i(entos eclesiais consegue?se (anter u( ,o( equil",rio entre incultura$%o e (atura$%o da pr1pria identidade cultural6
Ao lado de outras iniciativas culturais% eventuais concertos devero respeitar as indica,es claras dadas pelo magistrio /em particular# Congrega$%o para o Culto &i'ino% no que respeita aos Concertos nas igrejas0% e manifestar uma marca espiritual que reconduza inequivocamente ao conte$to sacro. -e facto% se semelhantes iniciativas constituem um vlido instrumento para conservar o patrim'nio da msica sacra tradicional% estimular uma fecunda ligao com a vida civil e favorecer e elevao espiritual dos crentes e no crentes% nem por isso se dever realizar uma abertura genrica% ainda que motivada por finalidades culturais.
372 E;iste( docu(entos das Conferncias episcopais, instru$5es pastorais ou lin*as guia que regule( a e;ecu$%o de concertos nas igre0as6
Cultura musical contempornea
A evoluo das linguagens musicais imp1s " sensibilidade das novas gera,es% particularmente sob o impulso da globalizao% critrios novos na escuta% na participao e na interpretao. A !greja% sempre atenta "s alegrias e aos sofrimentos do ser humano% chamada a conhecer as linguagens emergentes e em continua transformao% para transmitir a 2ensagem da salvao nos lugares e nos modos adaptados ao novo are'pago cultural /Cf. 3ento 45! 6 -iscurso aos artistas0
3:2 4uais s%o as iniciati'as eclesiais que, na sua Erea de co(petncia, t( (aior(ente facilitado o encontro entre a Igre0a e a cultura (usical conte(por9nea, se0a na fase de pro(o$%o se0a na do acol*i(ento destes no'os registos (usicais6
3
3=2 E;iste u( espa$o, nas diferentes e;press5es da (-sica ..rocF GnH roll, pop, musical, (-sica a(,iental, e;peri(ental e electr1nica etc2/, e( orde( a u( di<logo que pode le'ar a u(a redefini$%o da (-sica sacra6 E, especial(ente, da (-sica lit-rgica6
32 Aa pastoral das pessoas que 'i'e( a cultura (usical conte(por9nea encontra?se u(a continuidade entre o dese0o de cresci(ento espiritual e de for(a$%o crist%, e u(a resposta plena na oferta da (-sica sacra6 Iu encontra?se u(a separa$%o total que e;ige u(a reela,ora$%o radical da gra(<tica da (-sica sacra6
Celebraes da Eucaristia, dos Sacramentos e da Lituria das !oras
Ocorre proceder a uma global redescoberta do sentido da msica% e aprofundar o valor da msica sacra no conte$to da liturgia. A participao plena da assembleia litrgica requer animadores de toda a assembleia para que se possa chegar " mais alta e$presso de solenidade. As celebra,es comunitrias dos sacramentos e dos sacramentais prev&em o canto% O canto e a msica adquirem% no conte$to ritual% um valor sacramental% j que ambos oferecem um contributo vlido na comunicao daquela realidade divina cuja presena realizada pela aco litrgica. A msica litrgica deve corresponder aos seus espec+ficos requisitos# pela adeso aos te$tos que apresenta% a conson.ncia com o tempo e o momento litrgico a que se destinam% a adequada correspond&ncia aos gestos que o rito prop,e7 /(oo 8aulo !! 6 9uirografo para o centenrio do 2otu 8roprio Tra le sollecitudini sulla 2usica sacra, /2 O valor art+stico de uma composio musical constitui portanto premissa necessria% mas no suficiente% e o conte$to ritual requer que a obra de arte seja concretamente modelada em razo das e$ig&ncias da aco litrgica.
3>2 E;iste cuidado e( escol*er e e;ercitar (elodias adaptadas a fa+er ressaltar a ,ele+a e a efic<cia pastoral dos di'ersos rituais6
3@2 E;iste( e;perincias de canto lit-rgico durante a cele,ra$%o do Jatis(o e do Matri(1nio, que e;pri(a( o e(pen*o da co(unidade crist% que se encarrega de ani(ar estes ritos6
3C2 E;iste u(a progra(a$%o id1nea que pro(o'a o 'erdadeiro significado do ano lit-rgico6 Aas escol*as (usicais educada a conscincia para a di'ersidade dos te(pos lit-rgicos6
3D2 Al( das co(unidades religiosas, e;iste( lugares, ao (enos nas cidades, nos quais se proceda ao canto da liturgia das *oras, so,retudo 8audes e #speras6
7!2 Aos encontros e congressos eclesiais pro(o'e?se o canto da liturgia das *oras6
Composio
O critrio da :novidade na fidelidade7 orienta o processo de inculturao% afim de que a msica sacra% propondo :um canto novo7se faa veiculo de uma tradio viva e criativa. A tal prop'sito bom recordar que a :adaptao da msica sacra nas regi,es que t&m uma tradio musical pr'pria% especialmente nas 2iss,es% e$ige uma particular preparao por parte dos peritos# trata; 4
se realmente de saber fundir oportunamente o sentido do sagrado com o esp+rito% as tradi,es e as e$press,es carater+sticas daqueles povos. Aqueles que se dedicam a esta obra devem ter um conhecimento suficiente seja da liturgia e da tradio musical da !greja% seja da l+ngua% do canto popular e das e$press,es carater+sticas dos povos em favor dos quais realizam o seu trabalho7 /CO)*!<!=2 E SAKRA&A CIAKREKALAI &IS RITIS ? !nstruo Musica( Sacra(, >3M Cfr2 II CIACI8II ECNMEAICI &I #ATICAAI ? *acrosanctum Concilium, 33D/
732 Aa sua Erea de co(petncia, que( s%o os principais co(positores de (-sica sacra dos -lti(os anos6 Co(o s%o aco(pan*ados no seu ser'i$o art"stico e lit-rgico6
772 S%o co(postas (elodias correspondentes ao coro, ao te(po lit-rgico, co( te;tos na pr1pria l"ngua da co(unidade crist%6
7:2 Co(p5e( apenas (-sica para a liturgia ou ta(,( o,ras inspiradas nos te;tos lit-rgicos adaptadas para concertos, encontros de ora$%o e para a catequese6
7=2 As partituras e;istentes segue( os c1digos co(positi'os pr1prios da (-sica ao ser'i$o da liturgia6 S%o adaptados s asse(,leias e aos coros paroquiais6
72 As no'as co(posi$5es, radicadas nas diferentes culturas, inspira(?se no canto tradicional e nos senti(entos caracter"sticos do po'o 6
7>2 E;iste( repert1rios de (-sica lit-rgica apro'ados pelas Conferncias Episcopais6 I seu uso, difus%o e pro(o$%o s%o fa'orecidos co( oportunas iniciati'as6
7@2 Co(o se controla( os no'os te;tos e co(posi$5es (usicais6 E( particular, no que respeita ao cantos de entrada, da prepara$%o dos dons e da co(un*%o e;iste( te;tos apro'ados pela autoridade co(petente6
7C2 E;iste( lin*as?guia para os autores e para aqueles que s%o c*a(ados a reali+ar no'as co(posi$5es6
7D2 Aas no'as co(posi$5es e nas recol*as de repert1rio dispon"'el co(o se responde e;igncia do conte;to internacional das nossas asse(,leias, de'ido e(igra$%o dos po'os6
:!2 E;iste( concursos a,ertos para a co(posi$%o de (-sica lit-rgica, al( dos ocasionados por aconteci(entos e;traordin<rios .co(e(ora$5es, congressos/6
Coro
O coro /:capela musical7%:*chola cantorum70 tem a misso de :cuidar da e$ecuo e$ata das partes que lhe so pr'prias% segundo os vrios gneros de canto e favorecer a participao dos fiis no canto7 .MS n23D/2
:32 E;iste( coros que consegue( desen'ol'er a sua fun$%o na liturgia e na 'ida das co(unidades crist%s6 4uantos e de que gnero6
:72 Is coros s%o disciplinados por u( regula(ento apro'ado pelo Irdinrio6
5
::2 A coloca$%o do coro facilita a actua$%o do seu (inistrio lit-rgico, e'idencia o facto de ser parte da asse(,leia e assegura a participa$%o no (istrio que se cele,ra6
:=2 Aos pro0etos de no'as igre0as est< pre'isto u( espa$o para o coro6 S%o cuidadas as e;igncias ac-sticas6
:2 )ara fa'orecer a participa$%o de toda a asse(,leia que lugar ocupa o ani(ador do canto da asse(,leia lit-rgica, al( do diretor do coro6
"nstrumentos
> consentido o uso de :instrumentos musicais para acompanhar o canto% sustentar as vozes% facilitar a participao e torn;la mais profunda7 .MS n2>=/
:>2 As igre0as (ais i(portantes disp5e( de u( 1rg%o de tu,os6 E;iste u(a estrutura de (anuten$%o e restauro per(anente6 )ro(o'e(?se festi'ais de (-sica para 1rg%o6
:@2 4ue outros instru(entos s%o usados6 S%o tocados por pessoas preparadas e que con*ece( o esp"rito da liturgia6 A Conferncia Episcopal e(anou instru$5es so,re tal assunto6
:C2 A Conferncia Episcopal deu orienta$5es para o uso de instru(entos pr1prios de u(a regi%o espec"fica6
:D2 E;iste u( fundo para pro'er a u(a co(pensa$%o econ1(ica dos inter'enientes (usicais ou para as fun$5es per(anentes no (inistrio de ani(a$%o da (-sica lit-rgica6
=!2 4ue rela$5es e;iste( entre a Igre0a e as casas editoras e as associa$5es de (-sicos co( o fi( de facilitar a difus%o e a disponi,ilidade das partituras, no respeito pelos direitos de autor e pelo sustento de no'as gera$5es de co(positores e e;ecutantes no 9(,ito lit-rgico6
As respostas ao 4uestion<rio de'e( ser entregues antes de :! de A,ril2 #ia postal ao )ontificio Consel*o da cultura ? Citt del #aticano ou 'ia e(ail para culturaOcultura2'a )ode( ta(,( encontrar no sitio do Consel*o .PPP2cultura2'a/ o question<rio e( ingls, italiano, francs, espan*ol e portugus2
6
#e$to de acompan%amento
32 Este te;to prop5e?se co(o suporte ao question<rio?recensea(ento QMusica Sacra2 ! anos depois do ConcilioR e te( e( conta, particular(ente, a Instru$%o 2usicam sacram de de Mar$o de 3D>@, pro(ulgada pela Sagrada Congrega$%o dos Ritos e;ata(ente co( a finalidade de ilustrar o papel (inisterial da (-sica ao ser'i$o da liturgia2
72 A (-sica sacra, parte integrante da ars celebrandi, esta,elece co( a cele,ra$%o lit-rgica u( liga$%o (uito peculiar e c*a(ada a fa'orecer nos fiis u(a participa$%o plena, orante e respeitosa do sacro silncio2 I estilo cele,rati'o da (-sica lit-rgica de'e fa+er resplandecer o pri(ado de &eus e da sua o,ra de sal'a$%o a nosso fa'or, teste(un*ando a centralidade de Cristo, (orto e ressuscitado, que e;ata(ente na eucaristia reno'a a sua oferta sacrificial2 A linguage( sonora, capa+ de ultrapassar qualquer confi( geogr<fico?cultural e de fa+er?se entender e( qualquer te(po e lugar, instru(ento pri'ilegiado co( o qual cele,rar a uni'ersalidade da Igre0a, cu0o (istrio de unidade se torna presente e( cada co(unidade reunida (esa eucar"stica2 Ao lado da liturgia, a (-sica sacra de'e aspirar a u(a no,re ,ele+a e sa,er con0ugar os tesouros do passado co( a 'erdadeira arte do nosso te(po2
:2 A ,ele+a n%o u( factor decorati'o da a$%o lit-rgica, antes ele(ento constituti'o, enquanto atri,uto do pr1prio &eus e da sua re'ela$%o2 Tudo isto de'e tornar?nos capa+es da aten$%o de'ida ac$%o lit-rgica para que ,ril*e segundo a sua pr1pria nature+a .JEATI S#I ? *acramentum Caritatis, :/2 )ortanto, se a cele,ra$%o do (istrio de Cristo ta(,( schola et via pulchritudinis, a (-sica sacra pode oferecer u( not<'el contri,uto para que a asse(,leia consiga perce,er, con*ecer e a(ar Aquele que, na interpreta$%o dos sal(os feita pelos padres da Igre0a, Q o (ais ,elo dos fil*os dos *o(ensR .Sal ==,:/2 Assi( co(o, de facto, cada autntica o,ra de arte (usical est< e( grau de purificar?se, ele'ar?se, fa+?nos ad'ertir a grande+a e a ,ele+a de &eus, assi( ta(,( a (-sica sacra, suscitando 'i'a ad(ira$%o, fa'orecendo a conte(pla$%o, e despertando o dese0o inti(o de encontrar o Sen*or ressuscitado, a,re os fiis ac$%o sal'"fica da gra$a de &eus con'idando?os a corresponder ao seu a(or2
=2 N( itiner<rio for(ati'o correto pode a0udar a escol*er, conce,er e reali+ar u(a (-sica que se de(onstre autentica(ente lit-rgica2 Jele+a e inspira$%o religiosa n%o garante(, de facto, u(a plena correspondncia s e;igncias do rito, e a ac$%o lit-rgica requer que a (-sica a ela dedicada possua 7
o requisito de u(a (anifesta sacralidade2 Sal'aguardada a li,erdade criati'a do co(positor e a 'ariedade das poss"'eis escol*as e;pressi'as, a inspira$%o, o te;to e as for(as da (-sica lit-rgica de'er%o portanto ali(entar?se do Mistrio de Cristo, orientar para Ele os pensa(entos e as e(o$5es, at fa+er da asse(,leia lit-rgica u( d1cil instru(ento do Mistrio da Encarna$%oT re'ela$%o de &eus, e( Cristo, por (eio da Igre0a reunida no e'ento sacra(ental2
2 Nni'ersalidade, si(plicidade, no,re+a, pure+a e densidade de sentido s%o certa(ente qualidades -teis para fa'orecer na asse(,leia lit-rgica a participa$%o e o esp"rito de ora$%o2 Inspirando?se e( tais critrios, e co( o au;"lio de u(a adequada for(a$%o e de u( srio ca(in*o de e'angeli+a$%o, os (inistros da (-sica para a liturgia poder%o atingir no'a(ente altos cu(es espirituais, e daqui, conte(plado, con*ecido e a(ado o (istrio de Cristo, dar Igre0a no'a (-sica que ,ril*e pela dignidade, espel*e o no,re senti(ento da f e se0a capa+ de fa+er ad'ertir a e;perincia de &eus2
>2 Co(o parte integrante da liturgia, a (-sica sacra go+a da capacidade so,renatural de fa'orecer e pro(o'er Qa gl1ria de &eus e a santifica$%o e edifica$%o dos fiisR .)II S ? ?ra le sollecitudini, 3/2 Aas actuais cele,ra$5es lit-rgicas fa+?se uso, e( di'ersos pa"ses do (undo, de (-sica de teor (ini(alista definida Q(-sica a(,ientalQ ou ne@ age2 A%o rara(ente, por e;e(plo, ela fa+ de fundo sonoro na adora$%o eucar"stica, e( cu0a (oldura, contudo, n%o deter(ina real(ente estados de ani(o consonantes co( a ora$%o pessoal2 Enquanto, de facto, a ora$%o a,re, por ac$%o do Esp"rito, para a conte(pla$%o ("stica do (istrio de Cristo, a (-sica a(,iental suscita estados de conscincia u( tanto artificiais e inadequados, (ostrando assi( u(a certa fa(iliaridade co( as refinadas tcnicas de (anipula$%o das (entes, cu0a efic<cia na psicologia su,li(inar con*ecida2 A (-sica lit-rgica n%o indu+ o silncio (as condu+ a eleM portanto ela acol*e co(o do( e fruto da gra$a o que a (-sica a(,iental consegue atra's de u( (ero esfor$o *u(ano2 )redispondo a al(a para o acol*i(ento do sacro silncio, e guardando co( cuidado este pri'ilegiado lugar de encontro entre &eus e a pessoa, a (-sica sacra guia o indi'iduo e a inteira co(unidade plena inti(idade co( Cristo, onde a ora$%o se torna adora$%o e canto de lou'or2
&' Aos artigos at aqui ,re'e(ente desen'ol'idos pretende?se ter enquadrado o te(a da (-sica sacra na 0usta perspecti'a, focali+ando a aten$%o so,re a sua rela$%o pri'ilegiada co( a sacra 8iturgia2 A dignidade e no,re+a da (-sica sacra s1 pode deri'ar de u(a co(preens%o correta da rela$%o e;istente entre liturgia e actuosa partecipatio2 A correta ars celebrandi e;ige u( profundo con*eci(ento dos li'ros lit-rgicos, o respeito filial por qualquer regra e nor(a esta,elecida pelo 8
Magistrio, u( respons<'el sentido de co(un*%o co( o Qn1sR eclesial, e u(a utili+a$%o inteligente e dirigida por sinais e s"(,olos co( os quais o rito e;pri(e o encontro co( o (istrio de &eus2 &o respeito fiel por tais critrios deri'ar<, por sua 'e+, a actuosa partecipatio dos fiis reunidos, que n%o depende da (ultiplica$%o de gestos e papis (as decorre natural(ente da qualidade e fidelidade da ac$%o lit-rgica2 A (-sica sacra c*a(ada a adoptar u( QestiloR lit-rgico que sai,a e;pri(ir, atra's do so( e do canto, a ,ele+a da co(un*%o co( o Mistrio e co( os ir(%os reunidos 'olta da (esa eucar"stica2 Fundindo?se *ar(oniosa(ente co( os gestos, as i(agens, o perfu(e, as cores e qualquer outro sinal pr1prio da linguage( lit-rgica, ta(,( a (-sica participa, assi(, daquela ,ele+a si(ples, no,re e transcendente que pode tocar a (ente, o esp"rito e o cora$%o, e suscitar ad(ira$%o, dese0o de &eus e caridade para co( o pr1;i(o2