Você está na página 1de 10
QUESTAO 36: A INVEJA, ARTIGO 1 scilicet aliquis per inordinatos motus membrorum vagationem indicat mentis; quantum autem ad diversa loca, dicitur instabilitas. Vel potest accipi instabilitas secundum mutabilitatem propositi. QUAESTIO XXXVI DE INVIDIA in quatuor articulos divisa Deinde considerandum est de invidia, Et circa hoc quaeruntur quatuor. Primo: quid sit invidia. Secundo: utrum sit peccatum. Tertio: utrum sit peccatum mortale. Quarto: utrum sit vitium capitale, et de filia- bus eius. Arricutus 1 Utrum invidia sit tristi ‘Ap pRIMUM sic PROCEDITUR. Videtur quod invidia non sit tristitia. 1. Obiectum enim tristitiae est malum. Sed obiectum invidiae est bonum: dicit enim Grego- rius, in V Moral'', de invido loquens: Tabescentem ‘mentem siua poena sauciat, quam felicitas torquet aliena. Ergo invidia non est tristitia. 2. PRAETEREA, similitudo non est causa tristtiae, sed magis delectationis. Sed similitudo est causa invidiae: dicit enim Philosophus, in II Rhet2: Invidebunt tales quibus sunt aliqui similes aut secundum genus, aut secundum cognationem, quando alguém, por movimentos desordenados dos membros, mostra a divagagao da alma; quan- do se refere & diversidade de lugares, chama-se instabilidade. A instabilidade pode ser tornada por inconstancia de propésitos QUESTAO 36 AINVEJAY em quatro artigos Deve-se tratar agora da inveja. A esse respeito, so quatro as perguntas: 1.0 que é a inveja? 2. E um pecado? 3. E um pecado mortal? 4.E um vicio capital e quais so as suas filhas? Artico 1 A inveja é uma tristeza? QUANTO AO PRIMEIRO ARTIGO, ASSIM SE PROCEDE: parece que a inveja nao é uma tristeza. 1. Com efeito, a tristeza tem por objeto o mal. Ora, a inveja tem por objeto o bem, pois Gregério, falando do invejoso, diz: “Fere com sua pena a alma corrompida que a felicidade do outro tortu- ra", Logo, a inveja no uma tristeza 2. ALEM pisso, a semelhanga nao € causa de tristeza e sim de alegria. Ora, a semelhanga é causa da inveja.Com efeito, diz 0 Filésofo: “Sentirao inveja aqueles que tém pessoas que thes so seme- Ihantes segundo a raga ou 0 parentesco, segundo J] Peatin A seq De Malo, q 10. tad 6 Lad Cor. 14s lect. 1 1.C. 46, al. 31, in vet. 34, 85: ML 75, 728 B. 2.€.10: 1387, b, 22.27, ‘2 Ouvo vicio que se contrapbe'a alegria: a inveja. Enquanto a alegria, a do bem de Deus ou do bem do préximo, €tnica, 1 mal que se opde a ela desagrega e € duplo: acidia, isto 6, tristeza em relagio ao bem divino; ¢inveja, tristeza em relagio 30 ‘bem do préximo, Desse ponto de vista, distinguimos imediatamente as trstezas que podem atingit-nos a propésito de outrem. Nés o amamos por “amizade”, por si mesmo, e sofremos do mal que o atinge: & a compaixdo, pode ser a misericérdia. Essas \itezas sdo boas. Ou entdo 0 amamos em relagdo a nds, isto &, por “cobiga”; entdo esse amor pode nos fazer sofrer por seu ‘mal, mas também por seu bem, considerado como mal para nds. E aqui que poderd se situa a imveja ‘Como a moral centrada em torno da ideia de virtude e no a moral sempre rida sistematizada em torno da ideia de pre. ceito exige uma observagdo psicoldgica, Sto. Tomas nos fornece, a propésito das virtudes e dos vicios, elementos de “retratos”, como podem nos proporcionar os “moralistas”. Com a diferenga de que o retrato é feito na perspectiva de uma vida crista, condicionada pela fé em Cristo e em seus sacramentos na Igreja 0 QUESTAO 36: AINVEJA, ARTIGO 1 ‘aut secundum staturam, aut secundum habitum, aut secundum opinionem. Ergo invidia non est tristitia. 3. PRAETEREA, tristtia ex aliquo defectu causa- tur: unde illi qui sunt in magno defectu sunt ad tristitiam proni, ut supra? dictum est, cum de pas- sionibus ageretur. Sed illi quibus modicum deficit, et qui sunt amatores honoris, et qui reputantur sapientes, sunt invidi; ut patet per Philosophum, in I Rhet*, Ergo invidia non est tristitia 4, PRAETEREA, tristitia delectationi opponitur. Oppositorum autem non est eadem causa. Ergo, cum memoria bonorum habitorum sit causa de- lectationis, ut supra’ dictum est, non erit causa tristitiae. Est autem causa invidiae: dicit enim Philosophus, in II Rket’, quod his aliqui invident qui habent aut possederunt quae ipsis convenie- bant aut quae ipsi quandoque possidebant. Ergo vidia non est tristitia SeD contRa est quod Damascenus, in II libro’, ponit invidiam speciem tristitiae, et dicit quod invidia est tristitia in alienis bonis Resroxpeo dicendum quod obiectum tristitiae est malum proprium. Contingit autem id quod est alienum bonum apprehendi ut malum proprium. Et secundum hoc de bono alieno potest esse tristitia. Sed hoc contingit dupliciter. Uno modo, quando quis tristatur de bono alicuius inquantum imminet sibi ex hoc periculum alicuius nocumenti: sicut cum homo tristatur de exaltatione inimici sui, ti- ‘mens ne eum laedat. Bt tals tristtia non est nvidia, sed magis timoris effectus; ut Philosophus dicit, in Il Rhet*. Alio modo bonum alterius aestimatur ut malum proprium inquantum est diminutivum propriae gloriae vel excellentiae. Et hoc modo de bono alterius tristatur invidia. Et ideo praccipue de illis bonis.homines invident in quibus est gloria, et in quibus homines amant honorari et in opinione esse; ut Philosophus dicit, in Il Rher?, 3b g 47.3 4.C 10: 1387, b, 27-33 S19. 32.8.3 6.C. 10: 1388, a, 20-21 1. De fide orth..1 II,c. 14: MG 94, 932 B. 8..C. 9: 1386, b, 22-23 9. C10: 1387, b, 35-1388, a, 2 © porte, © comportamento ou a opiniao”. Logo, a inveja nao é uma tristeza. 3. Avemats, a tristeza € causada por uma de- ficiéncia. Por isso, aqueles aos quais falta muita cousa so inclinados & tristeza, como foi dito a0 estudar as paixdes. Ora, aqueles “aos quais falta pouca coisa, que amam as honras, que sio 8, S80 invejosos”, segundo o Fildsofo. Logo, a inveja no é uma tristeza. 4, ADEMAIS, @ tristeza se opde ao prazer. Ora, 0s contrérios no podem ter a mesma causa. Portanto, foi dito que a lembranga dos bens que foram possuidos, sendo causa de prazer, nao seré causa de tristeza. Ora, tal lembrana é causa de inveja. Com efeito, 0 Filésofo diz que alguns invejam “aqueles que possuem ou possufram os bens que thes convinham, ou que eles mesmos ham por vezes possuido”. Logo, a inveja ndo € uma tristeza Em sexripo contrArio, Damasceno afirma que a inveja € uma espécie de tristeza e diz que a inveja 6 “uma tristeza dos bens do outro” Responno. A tristeza tem por objeto um mal pessoal. Ora, acontece que 0 bem do outro é considerado um mal pessoal. Nesse sentido, 0 bem do outro pode ser objeto de tristeza. E isso de duas maneiras: ou nos entristecemos com 0 bem do outro porque ele nos ameaga de algum prejuizo; € 0 caso do homem que se entristece com.a promogio de seu inimigo, porque teme ser prejudicado. Tal tristeza nao é inveja; é antes um efeito do medo, segundo o Fildsofo. Ou o bem do outro € considerado um mal pessoal na medida em que diminui nossa gloria e nossa exceléncia. E assim que a inveja se entristece com o bem do outro. Eis porque se inveja sobretudo “os bens que comportam a gldria, € nos quais os homens amam ser honrados e ter fama”, diz 0 Fildsofo" ’, Entre as quatro espécies de tristezas que Sto. Tomés havia enumerado — misericérdia, inveja, angst, acfdia (em um sentido especific), I, q. 35, a. 8 '@ inveja havia sido definida como uma tristeza diante de outrem. Diante de outrem, porém, podemos ser atingidos de duas maneiras: ou ndo somos de porte a enfrentar o mal que ele nos faz fu quer nos fazer, resul do medo, ou do femor; ou temos um sentimento de abatimento diante do bem que ele representa ou possui, nossa reputacdo € atingida, e tata-se propriamente da inveja, Invejamos a0 outro sua beleza, sade, fortuna, poder. wr QUESTAO 36: A INVEIJA, ARTIGO 1 ‘Ap primum ergo dicendum quod nihil prohibet id quod est bonum uni apprehendi ut malum alteri. Et secundum hoc tristitia aliqua potest esse de bono, ut dictum est!®. ‘Ab secunouM dicendum quod quia invidia est de gloria alterius inquantum diminuit gloriam quam quis appetit, consequens est ut ad illos tantum invidia habeatur quibus homo vult se aequare vel praeferre in gloria. Hoc autem non est respectu multum a se distantium: nullus enim, nisi insanus, studet se aequare vel praeferre in gloria his qui sunt multo eo maiores, puta plebeius homo regi; vel etiam rex plebeio, quem multum excedit. Et ideo his qui multum distant vel loco vel tempore vel statu homo non invidet: sed his qui sunt propingui, quibus se nititur aequare vel | praeferre. Nam cum illi excedunt in gloria, accidit hoc contra nostram utilitatem, et inde causatur ttistitia. Similitudo autem delectationem causat | inquantum concordat voluntati.. ‘Ap TerTiuM dicendum quod nnullus conatur ad ea in quibus est.multum deficiens. Et ideo cum aliquis in hoc eum excedat, non invidet. Sed si modicum deficiat, videtur quod ad hoc pertingere | possit, et sic ad hoc conatur. Unde si frustraretur | jus conatus propter excessum gloriae alterius, tristatur. Et inde est quod amatores honoris sunt magis invidi. Et similiter etiam:pusillanimes sunt invidi: quia omnia reputant magna, et quidquid boni alicui accidat, reputant se in magno superatos esse. Unde et Iob 5,2 dicitur: Parvulum occidit invidia. Et dicit Gregorius, in V Moral", quod in- videre non possumus nisi eis quos nobis in aliquo meliores putamus. ‘Ap QuarruM dicendum quod memoria prae- teritorum bonorum, inquantum fuerunt habita, delectationem causat: sed inquantum sunt amissa, causant tristitiam. Et inquantum ab aliis habentur, causant invidiam: quia hoc maxime videtur gloriae propriae derogare. Et ideo dicit Philosophus, in Il 10. In corp. 11. C. 46, al. 31, in vet, 33, n. 84 ML 75, 727 D, Cada um tem sua pequena parte de baixeza, e tem vergonha de mostré-lo, O mags Quanto Ao 1°, portanto, deve-se dizer que nada impede que o que é bom para um seja considera- do mal para outro. Nesse sentido, a tristeza pode provir de um bem, como foi dito. Quanto ao 2%, deve-se dizer que a inveja se refere a gloria do outro enquanto esta diminui a gldria que se deseja. Em consequéncia, alguém inveja somente os que quer igualar ou ultrapassar em gloria. Ora, isso nao € possivel com aqueles que esto muito distantes; ninguém, com efeito, a no ser que seja insensato, procura igualar ou ultrapassar em glétia aqueles que sio muito su- periores. © homem do povo, por exemplo, no inveja 0 rei, nem o rei o homem do povo, que ele ultrapassa em muito. Assim, 0 homem no inveja 05 que esto muito distantes dele, pelo lugar, pelo tempo, ou pela situacdo, mas inveja os que Ihe estdo préximos, os quais se esforca por igualar ou ultrapassar. E contra 0 nosso interesse que estes nos ultrapassem em gloria, € daf resulta a tristeza, ‘A semelhanga causa a alegria, na medida em que tem 0 acordo da vontade®. Quanto Ao 3°, deve-se dizer que ninguém se esforga por aquelas coisas nas quais € muito defi- ciente. Portanto, nao se tem inveja de quem nessas coisas est muito acima. Se, porém, a deficiéncia for pouca, parece possivel atingir tal bem, € entdo nos esforgamos. Se este esforgo fracassa porque © outro tem muita gloria, nos entristecemos. Por isso, os que amam as honras so os mais invejo- sos. Assim também os pusilnimes sdo invejosos, porque, julgam tudo grande e tudo 0 que acontece de bom a alguém, julgam que foram grandemente superados. Por isso esté dito no livro de J6: “A inveja faz 0 pequeno morrer”. E Gregorio: “Po- demos invejar somente aqueles que estimamos melhores do que nés em algum ponto”. Quanto ao 42, deve-se dizer que a lembranca dos bens passados, enquanto os possuimos, causa prazer; mas enquanto os perdemos, causa tristeza. E enquanto séo possuidos por outros, causam inveja, pois & sobretudo isso que parece diminuir a gloria pessoal. Por isso, 0 Fildsofo observa que mo nio € invejoso. Aquele que esté repleto de esperanga tampouco: nada the parece grande fora de Deus, que ele espera. A Psicologia do invejoso o encerra na pequenez € muitas’vezes na pusilanimidade. As grandes e verdadeiras glorias 0 deixam indiferente. Quer mal a quem o cerca. A inveja floresce entre préximos. Os que estio muito perto do sucesso de um outro sio facilmente suscetiveis; os pusilanimes se sentem rapidamente lesados pelo que veem sua volta. Como criangas (r. 3). Ou ‘entdo, eferindo-se a0 passado, os que conquistaram a duras penas um &xito outrora invejam os que, hoje, alcangam o mesmo ‘com menos custo (¢. 4) E assim por diante a QUESTAO 36: A INVEJA, ARTIGO 2 Rhet.”, quod senes invident iunioribus; et illi qui ‘multa expenderunt ad aliquid consequendum invi- dent his qui parvis expensis illud sunt consecuti, dolent enim de amissione suorum bonorum, et de hoc quod alii consecuti sunt bona. Articutus 2 Utrum invidia sit peccatum ‘A SECUNDUM SiC ProcepITuR. Videtur quod invidia non sit peccatum. 1. Dicit enim Hieronymus, ad Laetam, de Ins- truct. Filiae': Habeat socias cum quibus discat, quibus invideat, quarum laudibus mordeatur. Sed nullus est sollicitandus ad peccandum, Ergo invidia non est peccatum. 2. PRAETEREA, invidia est tristitia de alienis bonis, ut Damascenus dicit®. Sed hoc quandoque laudabiliter fit: dicitur enim Pr 29,2: Cum impii sumpserint principatum, gemet populus. Ergo in- vidia non semper est peccatum 3. PRAETEREA, invidia zelum quendam nominat. Sed zelus quidam est bonus: secundum illud Ps 68,10: Zelus domus tuae comedit me. Ergo invidia non semper est peccatum. 4. PRaeTEREA, poena dividitur contra culpam. Sed invidia est quaedam poena: dicit enim Gre gorius, V Moral:: Cum devictum cor livoris pu- tredo corruperit, ipsa quoque exteriora indicant quam graviter animum vesania instigat: color guippe pallore afficitur, oculi deprimuntur, mens accenditur, membra frigescunt, fit in cogitatione rabies, in dentibus stridor. Ergo invidia non est peccatum. SED CONTRA est quod dicitur G1 5,26: Non eff ciamur inanis gloriae cupidi, invicem provocantes, invicem invidentes Resronveo dicendum quod, sicut dictum est’, invidia est tristitia de alienis bonis. Sed haec tristitia potest contingere quatuor modis. Uno qui- dem modo, quando aliquis dolet de bono alicuius inquantum ex €0 timetur nocumentum vel sibi ipsi vel etiam aliis bonis. Ettalis tristitia non est invidia, ut dictumest®; et potest esse sine peccato. 12. C10: 1388, a, 22-23 1. Epist. 107, al. 7, n. 4: ML 22, 871 2 De fide orth... 14: MG 94, 932 B. 3.C. 46, al. 31, in vet. 34, n. 85: ML 75, 728 B. 4. Arg. 2 S.ARt. praec. Panatts Infra, q. 158, a, I; De Malo,q. 10, a. I; in Psal ‘0s idosos invejam os jovens, € os que pagaram caro suas aquisigdes invejam os que as fizeram com pouco gasto”. Com efeito, eles se afligem com a perda de seus bens e com o fato de outros os adquirirem. ArtiGo 2 A inveja é um pecado? QUANTO AO SEGUNDO, ASSIM SE PROCEDE: parece que a inveja nao é um pecado. 1. Com efeito, Jerdnimo escreve a Leda sobre a educagio de sua filha: “Que ela tenha companhei ras de estudo que possa invejar, por cujos elogios se morda”. Ora, ninguém deve ser incitado a pecar. Logo, a inveja no é um pecado. 2. ALEM Disso, a inveja é “a tristeza que o bem do outro causa”, segundo Damasceno, Ora, esta tristeza pode ser louvavel, porque esta dito no li- vro dos Provérbios: “Quando os impios dominam, | © povo geme”. Logo, a inveja nao € um pecado. 3. Avemats, a inveja significa certo zelo. Ora, certo zelo & bom, segundo 0 Salmo: “O zelo da tua casa me devora”. Logo, nem sempre a inveja é um pecado. 4, AbeMais, a pena se distingue da culpa. Ora, a inveja é uma pena, como o mostra Gregério: “Quando a podridio da inveja corromper um coragio derrotado, os préprios sinais exteriores indicam a gravidade do delirio que se apodera do espirito: 0 rosto empalidece, os olhos se contraem, a alma se inflama, os membros se tornam frios, no pensamento nasce a raiva, os dentes rangem”. Logo, a inveja nao € um pecado. En seNTIDO CONTRARIO, a Carta aos Gélatas diz: “Nao procuremos a vangléria provocando-nos uns aos outros, invejando-nos mutuamente” Responno. Foi dito que a inveja é uma tristeza pelo bem do- outro. Essa tristeza pode acontecer de quatro maneiras. 1. Alguém se aflige com 0 ‘bem do outro porque teme um dano para si mesmo € para outros bons. Esta tristeza nao € inveja, jé foi dito, e ela pode existir sem pecado. Por isso Gregério pode escrever: “Acontece muitas vezes 36, x) QUESTAO 36: AINVEJA, ARTIGO 2 Unde Gregorius,XXII Moral. ait: Evenire pleru- mque solet ut,non amissa caritate, et inimici nos ruina laetificet,et rursum eius gloria sine invidiae culpa contristet, cum et ruente eo quosdam bene erigi credimus, et proficiente illo plerosque iniuste opprimi formidamus. ‘lio modo potest aliquis tristari de bono alte- rius, non ex eo quod ipse habet bonum, sed ex €0 quod nobis deest bonum illud quod ipse habet. Et hoc proprie est zelus; ut Philosophus dicit, in II Rhet/. Bt si iste zelus sit circa bona honesta, lau- dabilisest: secundum illud 1Cor 14,1: Aemulamini spiritualia. Si autem sit de bonis temporalibus, potest esse cum peccato, etsine peccato. Tertio’ modo aliquis tristatur de bono alterius inquantum ille cui accidit bonum est eo indignus. Quae quidem tristitia nonpotest oriri ex bonis ho- nestis, ex quibus aliquis iustus efficitur; sed sicut Philosophus dicit, in I Rhet-, est de divitiis et de talibus, quae possunt provenire dignis et indignis. Et haec tristitia, secundum ipsum, vocatur neme- sis, et pertinet ad bonos mores. Sed hoc ideo dicit quia considerabat ipsa bona.temporalia secundum se, prout possunt magna videri non respicientibus ad aeterna. Sed secundum doctrinam fidei, tempo- ralia bona quae indignis proveniunt ex iusta Dei ordinatione disponuntur vel ad eorum correctio- nem vel ad eorum damnationem: et huiusmodi bona quasi nihil sunt in comparatione ad bona futura, quae servantur bonis. Et ideo huiusmodi tristitia probibetur in Scriptura sacra: secundum illud Ps 36,1: Noli aemulari in malignantibus, neque zelaveris facientes iniquitatem. Et alibi Ps 722-3: Pene effusi sunt gressus mei, quia zelavi super iniquos pacem peccatorum videns. Quarto aliquis tristatur de bonis alicuius in- quantum alter excedit ipsum in bonis. Et hoc proprie est invidia. Et istud semper est pravum, utetiam Philosophus dicit, in II Rhet®: quia dolet de eo de quo est gaudendum, scilicet de bono proximi. ‘Ap primum ergo dicendum quod ibi sumitur invidia pro zelo quo quis debet incitari ad profi- ciendum cum melioribus. CM al. 6 a 23: ML 76, 226 D. C1: 1388, a, 30.33, CC. 9: 1387, a, 11-16. C12: 1388, a, 34-36, que, sem faltar contra a caridade, a ruina do ini- migo nos alegre, ou sua gloria nos entristega, sem que haja pécado de inveja, quando pensamos que sua queda permitiré que alguns se levantem, ou quando tememos que seu sucesso seja para muitos sinal de uma injusta opressao. 2. Alguém pode se entristecer com o bem do outro, nao porque © outro possui um bem, mas porque esse bem nos falta. E isso é propriamente 0 zelo, segundo 0 Fildsofo. Se esse zelo se refere a bens honestos, & entdo digno de louvor; a primeira Carta aos Corintios diz: “Tenham emulagao pelos bens espirituais”. Referindo-se a bens temporais, pode ou nao ser acompanhado de pecado. 3. Entristecemo-nos com 0 bem do outro quan- do 0 outro ndo € digno de tal bem. Essa tristeza no pode nascer de bens honestos que melhoram aquele que os recebe; mas, segundo 0 Fil6sofo, ela provém de riquezas e de bens desse género, que podem caber aos dignos como aos indignos. Tal tristeza, segundo ele, chama-se némesis ou indignacao causada pela injustica, € se refere aos bons costumes. Assim dizia por considerar os bens temporais em si mesmos, os quais podem parecer grandes a quem nao esté atento aos bens eternos. Mas segundo a doutrina da fé, os bens temporais que os indignos recebem, thes sao concedidos em virtude de uma justa ordenacao de Deus, para sua emenda ou para sua condenacao. Esses bens ndo tém, por assim dizer, nenhum valor em comparago com os bens futuros que so reservados aos bons. Por isso essa tristeza € proibida pela Escritura santa segundo o Salmo: “Nao tenhas inveja dos pecadores, nao invejes os que cometem a iniquidade”. E num outro Salmo: “Ainda um pouco, e eu daria um passo em falso, Porque estava com inveja dos impios, vendo a paz dos pecadores” 4. Alguém se entristece com 0 bem do outro quando 0 préximo tem mais bens. E isso € pro- priamente a inveja. Ela é sempre mé, segundo 0 Fildsofo, “porque se aflige com 0 que é preciso se alegrar, isto €, com o bem do préximo”. Quanto Ao 1°, portanto, deve-se dizer que a inveja é tomada aqui pelo zelo que nos deve fazer progredir em companhia dos melhores. QUESTAO 36: A INVEJA, ARTIGO 5 ‘Ap secunoum dicendum quod ratio illa procedit de tristitia alienorum bonorum secundum primum modum. ‘Ap Texrium dicendum quod invidia differt a zelo, sicut dictum est"®. Unde zelus aliquis potest esse bonus: sed invidia semper est mala. ‘Ap uartum dicendum quod nihil prohibet, aliquod peccatum, ratione alicuius adiuncti, poe- nale esse; ut supra’’ dictum est, cum de peccatis ageretur. Articucus 3 Utrum invidia sit peccatum mortale ‘Ap TERTIUM Sic pRoceDITUR. Videtur quod invidia non sit peccatum mortale. | 1, Invidia enim, cum sit tristitia, est passio appetitus sensitivi. Sed in sensualitate non est peccatum mortale, sed solum in ratione; ut patet per Augustinum, XII de Trin.'. Ergo invidia non est peccatum mortale. 2. PRAETEREA, in infantibus non potest esse pec- catum mortale. Sed in eis potest esse invidia: dicit enim Augustinus, in I Confess 2: Vidi ego et exper- tus sum zelantem puerum: nondum loquebatur, et intuebatur pallidus amaro aspectu collactaneum suum, Ergo invidia non est peccatum mortale. 3. PRAETEREA, omne peccatum mortale alicui | virtuti contrariatur. Sed invidia non contrariatur alicui virtuti, sed nemesi, quae est quaedam pas- sio; ut patet per Philosophum, in II Rhet.. Ergo nvidia non est peccatum mortale ‘SeD CONTRA est quod dicitur lob 5,2: Parvulum occidit invidia. Nihil autem occidit spiritualiter nisi peccatum mortale. Ergo invidia est peccatum mortale. Resronoeo dicendum quod invidia ex genere suo est peccatum mortale. Genus enim peccati ex obiecto consideratur. Invidia autem, secundum rationem sui obiecti, contrariatur caritati, per quam est vita animae spiritualis, secundum illud Mo 3,14: Nos scimus quoniam translati sumus 10. In corp, MM g 80.2 De Malo, q. 10, a.2. 1.C.12.n. 17: ML 42, 1007 2 C 7. I: ML 32, 665.666, 3. C9: 1386, b, 16-20 Paats Quanto A028, deve-se dizer que este argumen- to procede da tristeza do bem do outro, do qual falamos em primeiro lugar na resposta. Quanto Ao 3%, deve-se dizer que a inveja difere do zelo, como foi dito. O zelo pode ser bom, enquanto a inveja € sempre ma Quanto ao 4%, deve-se dizer que nada impede que um pecado, quando se Ihe acrescenta alguma coisa, tenha caréter de pena’, como foi dito ante- riormente ao tratar dos pecados Artico 3 A inyeja é um pecado mortal? QUANTO AO TERCEIRO, ASSIM SE PROCEDE: parece que a inveja nfo é um pecado mortal 1, Com efeito, sendo a inveja uma tristeza, é uma paixdo do apetite sensivel. Ora, 0 pecado mortal no se encontra na sensualidade, mas somente na razdo; Agostinho 0 mostrou. Logo, a inveja ndo € pecado mortal. 2. ALEm pisso, no pode haver pecado mortal nas criangas. Ora, a inveja pode se encontrar nelas: Com efeito, diz Agostinho: “Eu vi, eu observei uma crianga invejosa: ainda nao falava e, pélida, olhava com aspecto amargo seu irmao de leite”. Logo, a inveja no € pecado mortal. 3. Apeals, todo pecado mortal se opde a uma virtude. Ora, a inveja ndo se opde a uma virtude, mas A indignagdo que € uma paixao, segundo 0 Filsofo. Logo, a inveja nao € pecado mortal EM SeNTIDO CONTRARIO, esté escrito no livro de J6: “A inveja faz 0 pequeno morrer”. Ora, nada mata espiritualmente a no ser 0 pecado mortal. Logo, a inveja é pecado mortal. Respono. A inveja, em seu género, € pecado mortal. Considera-se 0 género de um pecado por seu objeto. Ora, a inveja, em razio de seu objeto, se opie & caridade, que &-a vida da alma espiritual, segundo’'a primeira Carta de Joao: “Sabemos que passamos da morte para a vida porque amamos “A paiquiatria conhece 0 delirio de perseguigéo, ou 0 sentimento mérbido de certas pessoas nervosas que se roem de inveja. As paixdes também tém um impacto psicolbgico, que pode ser aqui disposiglo ao pecado ou efeito deste. Circunstancias, 2s vezes alenuantes, as vezes agravantes, se, por exemplo, se cultivou Outrora semelhante disposigio. 05 QUESTAO 36: A INVEJA, ARTIGO 3 de morte ad vitam, quoniam diligimus fratres Utriusque enim obiectum, et caritatis et invidiae, est bonum proximi, sed secundum contrarium motum: nam caritas gaudet de bono proximi, in- vidia autem de eodem tristatur, ut ex dictis* patet Unde manifestum est quod invidia ex suo genere est peccatum mortale. Sed sicut supra’ dictum est, in quolibet genere peccati mortalis inveniuntur aliqui imperfecti motus in sensualitate existentes qui sunt peccata venialia: sicut in genere adulterii primus motus concupiscentiae, et in genere homicidii primus motus irae. Ita etiam et in genere invidiae inve- niuntur aliqui primi motus quandoque etiam in viris perfectis, qui sunt peccata venialia, ‘Ap primus ergo dicendum quod motus invi- diae secundum quod est passio sensualitatis est quoddam imperfectum in genere actuum huma- norum, quorum principium est ratio. Unde talis invidia non est peccatum mortale. — Et similis est ratio de invidia parvulorum, in quibus non est usus rationis. Unde patet responsio ab SECUNDUM. ‘Ap Terrium dicendum quod invidia, secundum. Philosophum, in II Rhet.’, opponitur et nemesi et misericordiae, sed secundum diversa. Nam mise- ricordiae opponitur directe, secundum contrarie- tatem principalis obiecti: invidus enim tristatur de bono proximi; misericors autem tristatur de malo proximi. Unde invidi non sunt misericordes, sicut ibidem dicitur, nec e converso. Ex parte vero eius de cuius bono tristatur invidus, opponitur invidia nemesi: nemeseticus enim tristatur de bono indig- ne agentium, secundum illud Ps. 72,3: Zelavi super iniquos, pacem peccatorum videns; invidus autem tristatur de bono eorum qui sunt digni. Unde patet, quod prima contrarietas est magis directa quam secunda. Misericordia autem quaedam virtus est, et caritatis proprius effectus. Unde invidia mise- ricordiae opponitur et caritat 6s irmaos”. Com efeito, a caridade e a inveja tm por objeto o bem do préximo, mas segundo um movimento contrério: enquanto a caridade se ale- gra com o bem do préximo, a inveja se entristece, como jé esté claro. Portanto, é manifesto que a inveja, por seu género, € pecado mortal. ‘Como foi dito, em cada género de pecados mor- tais encontram-se movimentos imperfeitos exis- tentes na sensualidade que so pecados veniais; € 0 caso, em matéria de adultério, do primeiro movimento de concupiscéncia; ou em matéria de homicidio, do primeiro movimento de ira. Assim. também, no género da inveja, encontram-se, por vezes, primeiros movimentos que sao pecados veniais, mesmo nos homens perfeitos, QuaNTO a0 1°, portanto, deve-se dizer que o movimento de inveja, enquanto paixo da sen- sualidade, é um ato imperfeito no género dos atos humanos, cujo principio é a razdo. Esta inveja nao € pecado mortal. — Ea mesma coisa com a inve ja das criangas que ndo tém 0 uso da razao. Quanto Ao 2°, deve-se dizer que isso responde também segunda objecio. Quanto ao 3%, deve-se dizer que a inveja, segundo o Filésofo, opde-se 8 indignacao e & misericérdia, mas diferentemente. Opde-se diretamente & miseric6rdia segundo seu objeto principal: o invejoso se entristece com o bem do pr6ximo, enquanto o misericordioso se entristece com o mal do préximo. Por isso os invejosos ndo sto misericordiosos, e 0 contrério também nio € verdadeiro. Da parte daquele de cujo bem tristece 0 invejoso, opde-se a inveja & indignagio, ‘i que aquele que se indigna, entristece-se com 0 bem daqueles que agem indignamente, como diz © Salmo: “Sentia inveja dos impios, vendo a paz dos pecadores”; enquanto o inve joso se entristece com o bem daqueles que dele sao dignos. A pri meira oposicao entre a inveja e a misericérdia 6, portanto, mais direta que a segunda, entre a inveja € a indignagao. Ora, a misericérdia é uma virtude, € 0 efeito proprio da caridade. A inveja se opie, portanto, 4 misericérdia e & caridade. 096 QUESTAO 36: AINVEJA, ARTIGO 4 Anricutus 4 Utrum vitium capitale vidia AD QUARTUM SIC PROCE vidia non sit vi 1. Vitia enim capitalia distinguuntur contra filias capitalium vitiorum. Sed invidia est filia inanis gloriae: dicit enim Philosophus, in Il Rhet!, quod amatores honoris et gloriae magis invident. Ergo invidia non est vitium capitale. 2. PRaeTEREA, vitia capitalia videntur esse le- viora quam alia quae ex eis oriuntur: dicit enim Gregorius XXXI Moral: Prima vitia deceptae ‘menti quasi sub quadam ratione se ingerunt: sed quae sequuntur, dum mentem ad omnem insa- niam protrahunt, quasi bestiali clamore mentem confundunt. Sed invidia videtur esse gravissimum peccatum: dicit enim Gregorius, V Moral.*: Qua- ‘vis per omne vitium quod per petratur humano cordi antiqui hostis virus infuunditur, in hac tamen nequitia tota sua viscera serpens concutit, et im- primendae malitiae pestem vomit. Ergo invidia non est vitium capitale. 3. PracTeReA, videtur quod inconvenienter eius filiae assignentur a Gregorio, XXXI Moral, ubi dicit quod de invidia oritur odium, susurratio, detractio, exultatio in adversis proximi et afflictio in prosperis. Exultatio enim in adversis proximi, et afflictio in prosperis, idem videtur esse quod invidia, ut ex praemissis® patet. Non ergo ista debent poni ut filiae invidiae. sruR. Videtur quod in- SeD CONTRA est auctoritas Gregori, XXXI Moral’, qui ponit invidiam vitium capitale, et ei pracdictas filias assignat. Responpeo dicendum quod sicut acedia est tristitia de bono spirituali divino, ita invidia est tristitia de bono proximi. Dictum est autem supra” acediam esse vitium capitale, ea ratione quia ex acedia homo impellitur ad aliqua facienda vel ut fugiat tristitiam vel ut tristitiae satisfaciat. Unde eadem ratione invidia ponitur vitium capitale. Panait. De Malo, & a. 1; q 10,2 3. 4 a 1, ©. 10: 1387, b, 31-33. 2.6. 45, al, 17, in vet. 32, 0, 90: ML 76, 622 A. 3.C. 46, al. 31, in vet.34,n. 85: ML 75, 728 B. 4.€. 45, a. 17, in vet. 31,0. 88: ML 76, 621 B. 5. In hac. quaest 6 C.45, al 17, in vet 31, nn, 87, 88: ML 76, 621 A, B 7.9.35, I c Q m7 Antico 4 A inveja é um vicio capital? QUANTO AO QUARTO, ASSIM SE PROCEDE: parece que a inveja no é um vicio capital 1, Com efeito, os vicios capitais se distinguem de suas filhas. Ora, a inveja é filha da vangléria. Comefeito, o Fildsofo diz que “aqueles que amam as honras € a gldria sio os mais invejosos”. Logo, a inveja nao é um vicio capital. 2. ALEM pisso, os vicios capitais parecem me- nos graves que 0s vicios que deles nascem. Com efeito, diz Gregério: “Ha uma aparéncia de razio nos primeiros vicios que se introduzem numa alma enganada, mas os vicios subsequentes, 20 arrasté-la A mais completa loucura, a confunder como que com um clamor bestial”. Ora, a inveja parece ser o pecado mais grave, segundo o que diz Gregério: “Embora todo vicio infunda no coragao humano 0 veneno do adversério antigo, € nesta maldade que a serpente agita todas a suas visceras € vorita a peste que imprime a malicia”. Logo, a inveja ndo é um vicio capital 3. Avemals, segundo Gregério “da inveja nas- cemo 6dio, a murmuragdo, a detragdo, a satisfagdo com as dificuldades do préximo, e a decepgio com sua prosperidade”. Esta designagio das filhas da inveja parece inexata. Ora, a satisfagdo com as dificuldades do préximo ea decepgao com sua prosperidade parecem identificar-se com a inveja, segundo tudo 0 que foi dito. Logo, nao se devem considerar filhas da inveja. EM SENTIDO CONTRARIO, a autoridade de Gregé- rio afirma a inveja como um vicio capital e Ihe atribui as filhas acima ditas. Resronvo. A acidia € uma tristeza pelo bem es- piritual divino; e a inveja é uma tristeza pelo bem do préximo. Ora, foi dito acima que a acfdia é um vicio capital porque impulsiona alguém afugir da tristeza ou dar-the satisfagdo. Pela mesma razdo, a inveja € afirmada como um vicio capital. QUESTAO 36: AINVEJA, ARTIGO 4 ‘Ap primuM ergo dicendum quod, sicut Grego- rius dicit, in XXXI Moral", capitalia vitia tanta sibi coniunctione coniunguntur ut non nisi unum de altero proferatur. Prima namque superbiae soboles inanis est gloria, quae dum oppressam ‘mentem corruperit, mox invidiam gignit: quia dum vani nominis potentiam appetit, ne-quis hanc alius adipisci valeat, rabescit. Non est ergo contra ratio- nem vitii capitalis quod ipsum ex alio oriatur: sed quod non habeat aliquam principale rationem producendi ex se multa genera peccatorum. Forte tamen propter hoc quod invidia manifeste ex inani gloria nascitur, non ponitur vitium capitale neque ab Isidoro, in libro de Summo Bono’, neque a Cassiano, in libro de Instit. Coenob.”. ‘Ab secunpum dicendum quod ex verbis illis non habetur quod invidia sit maximum peccato- rum: sed quod quando diabolus invidiam suggerit, ad hoc hominem inducit quod ipse principaliter in corde habet; quia sicut ibi inducitur conse- quenter, invidia diaboli mors introivit in orbem terrarum, Est tamen quaedam invidia quae inter gravissi- ma peccata computatur, scilicet invidentia frater- nae gratiae, secundum quod aliquis dolet de ipso augmento gratiae Dei,non solum de bono proximi Unde ponitur peccatum in Spiritum Sanctum: qui per hanc invidentiam homo quodammodo invidet Spiritui Sancto, qui in suis operibus glorificatur. Ap TexriuM dicendum quod numerus filiarum invidiae sic potest sumi. Quia in conatu invidiae est aliquid tanquam principium, et aliquid tanquam medium, et aliquid tanquam terminus. Principium quidem est ut aliquis diminuat gloriam alterius vel in occulto, et sic est susurratio; vel manifeste, et sic est detractio. Medium autem est quia aliquis intendens diminuere gloriam alterius aut potest, et sic est exultatio in adversis, aut non potest, et sic est afflictio in prosperis. Terminus autem est in ipso odio: quia sicut bonum delectans causat amorem, ita tristitia causat odium, ut supra’ dictum est. B.C. 45, al, 17, in vel, 31, n, 89: ML 76, 621 C. 9. Al Sent, 1. Ile, 37: ML 83, 638 D. 10.L.V.e. I: ML 49, 201 C-203 A. 1.93426 © Sto. Tomis segue so Gregério, a quem se associou a tradigl 0s vicios capita. Quanto ao 12, portanto, deve-se dizer que se- gundo Gregorio, “os vicios capitais so tio bem ligados entre si que um vem do outro. E assim que © orgulho tem como primeiro broto a vangléria, a qual ao corromper a alma oprimida, imediatamen- te gera a inveja. Com efeito, desejando o poder de um vao renome, consome-se de inveja pensando que um outro consiga obté-lo”. Portanto, ndo é contrério & raz8o de vicio capital que ele nasga de um outro vicio capital; o que lhe € contrario € no desempenhar a razio de principio na pro- dugdo de muitos géneros de pecados. — Talvez seja porque a inveja nasce manifestamente da vangléria que Isidoro e Cassiano no a afirmem como vicio capitait. Quanto ao 2°, deve-se dizer que da citagao de Gregério ndo se pode concluir que a inveja seja o maior dos pecados, mas simplesmente que 0 de- ménio, ao sugerir a inveja, induz ao que ele tem de mais importante no corago'. Sirva como prova 0 texto que ele acrescenta aqui mesmo: “Pela inveja do diabo a morte entrou no mundo”. Hé, contudo, uma inveja a ser enumerada entre ‘os mais graves pecados, a saber, a inveja da graca de nossos irmaos. Nesse caso, alguém se afli com o progresso da graca divina, e nio somente com o'bem do préximo. E um pecado contra 0 Espirito Santo, porque por essa inveja o homem de alguma maneira inveja o Espirito Santo que se glorifica em sus obras. Quanto ao 3% deve-se dizer que podem-se ‘enumerar as filhas da inveja da maneira seguinte. ‘No processo da inveja, hé algo como inicio, meio € término, No inicio, esforga por diminuir a gloria do outro, quer secretamente, e trata-se entio de murmuragdo; quer abertamente, € € a difamagao, O meio consiste em alguém procurar diminuir a gldria do outro: se conseguir, é a satisfagdo com as dificuldades, se nao conseguir, € a decepgiio com a prosperidade. Enfim, no término esté o édio. Com efeito, assim como o bem agrada e é causa do amor, assim também a tristeza € causa do ddio, como jé foi dito. cocidental. Cassiano € Isidoro no punham a inveja entre . Sem ser o maior dos pecados, a inveja possui um caréter diabélico. O anjo ndo pode pecar sendo por orgulho e por inveja (€ pelos pecados que deles dependem). A inveja mais diabdlica é a que se entristece com a graga em outrem, ou se agasta com 1 conversio ou o progresso espiritual do préximo. QUESTAO 37: A DISCORDIA, ARTIGO 1 Afflictio autem in prosperis proximi uno modo est ipsa invidia: inquantum scilicet aliquis tristatur de prosperis alicuius secundum quod habent quan- dam gloriam. Alio vero modo est filia invidiae: secundum quod prospera proximi eveniunt contra conatum invidentis, qui nititur impedire. — Exul- tatio autem in adversis non est directe idem quod invidia, sed ex ea sequitur, nam ex tristitia de bono proximi, quae est invidia sequitur exultatio de malo eiusdem. QUAESTIO XXXVIT DE DISCORDIA in duos articulos divisa Deinde considerandum est de peccatis quae opponuntur paci. Et primo, de discordia, quae est in corde; secundo, de contentione, quae est in ore; tertio, de his quae pertinent ad opus, scilicet, de schismate, rixa et bello. Circa primum quaeruntur duo: Primo: utrum discordia sit peccatum. Secundo: utrum sit filia inanis gloriae Articutus 1 Utrum discordia sit peccatum ‘Ap PRIMUM sic PROCEDITUR. Videtur quod dis- cordia non sit peccatum. 1. Discordare enim ab aliquo est recedere ab alterius voluntate. Sed hoc non videtur esse peccatum: quia voluntas proximi non est regula voluntatis nostrae, sed sola voluntas divina. Ergo discordia non est peccatum. 1 Paratcs Infra, q. 42, a. 2,ad2. E verdade que, em certo sentido, a decepgao com a prosperidade do proximo se identifica com a inveja, isto é, quando a prosperidade do proximo tem certa gldria. Em um outro sentido, é uma filha da inveja: quando a prosperidade do préxi- mo acontece a despeito dos esforcos do invejoso que se esforga por impedir. — Mas, a satisfagao com as dificuldades nao se identifica diretamen- te com a inveja, mas dela decorre, porque da tristeza pelo bem do préximo, isto é, da inveja segue-se a satisfago com o seu mal QUESTAO 37 A DISCORDIA em dois artigos Em seguida, devern-se considerar os pecados que se opGem & paz: 1. A discérdia, que tem sua sede no coragdo; 2. A disputa, que tem sua sede na boca; 3. Os pecados préprios da agdo, a saber, co cisma, a guerra e a rixa. ‘A respeito do primeiro, so duas as perguntas: 1. A discérdia € um pecado? 2. E filha da vangloria?® Arrico 1 A discérdia é um pecado? QUANTO AO PRIMEIRO ARTIGO, ASSIM SE PROCEDE: parece que a discdrdia nao é um pecado 1. Com efeito, discordar é afastar-se da vontade do outro. Ora, isso nao parece ser um pecado, pois a vontade do préximo nao é a regra da nossa vontade, mas somente a vontade de Deus. Logo, a discérdia no é um pecado. A paz realiza a unidade, ou tende a ela sem cessar,orientando 0 coragdo e todas as forgas interiores do homem para Deus. E harmonia interior da alma unida a Deus, ¢ harmonia entre os humanos assim bem orientados. O que se opie a ela é 1 recusa do fim ultimo, a recaida das forcas da alma, ou dos humanos, em tendéncias andrquicas, o dilaceramento, a divisfo Todo pecado mortal, a0 separar de Deus, € principio de desagregagdo. Mas o pecado cujo objetivo essencial & de destrur a undo dos coragSes, opde-se diretamente & paz que provém da caridade. Sto. Tomds retoma aqui a hierarquia tradicional dos pecados do corapdo, da boca, da a¢do, a qual corresponde usvalmente ‘8 uma gravidade crescente. E assim que se opGem & paz: em si mesma, a discérdia (q. 37); em palavra: a altercagdo (em latim contentio, aqui traduzido por disputa: q. 38); em agdo: 0 cisma (q. 39), a guerra (q. 40) a rixa (q. 41), a sedigdo (q. 42). Esses pecados derivam também da injustiga,e Sto. Tomis ndo o ignora. Mas eles se opGem demasiado diretamente & comunhdo da caridade para nfo serem tratados primeiramente aqui. Possuem um impacto teologal. Inversamente, a justia nfo basta para constituir a paz. A justiga opde antes os contendentes, cada um em seu direito, mesmo que esses diferentes direitos sejam respeitados. A caridade une 0s coragGes, e faz amar 0 direto do outro, rT)

Você também pode gostar