Você está na página 1de 129

O Scn|idc da Vida

Sua San|idadc, c Da|ai |ana



2
ndicc


Iiefcio 3
Inlioduo de }effiey Hopkins 5
Nola Tecnica 35

O Scn|idc da Vida. As Pa|cs|ras
1 A Viso udisla de Mundo 37
2 Vida InpuIsionada peIa Ignoincia 61
3 Nveis do Caninho 81
4 O VaIoi do AIliusno 98
5 Conpaixo e Saledoiia Conlinadas 113

Nolas 124


3
Prcf4cic

A Iundao Ceie len o piazei de paliocinai a pulIicao de O Scn|idc da
Vida, de Sua Sanlidade, o DaIai Lana, peIa Wisdon IulIicalions. Iinio NoleI da
Iaz en 1989, o DaIai Lana e univeisaInenle ieconhecido cono un dos giandes
alivislas espiiiluais de nossa epoca. LIe e piodulo de una Iinhagen ininleiiupla
que ienonla ao uda hisliico. Seus quaienla anos cono neslie espiiiluaI e Idei
poIlico so inconpaiveis. Un eiudilo liiIhanle, cujas paIavias e expeiincia vo
nuilo aIen do acadnico. Seus ensinanenlos ln iazes nuna vida de piovaes
e lesles, vida esla dedicada a paz, aos diieilos hunanos, as nudanas sociais e a
lolaI liansfoinao da nenle e coiao hunanos. Islo s pode sei aIcanado
aliaves da no-vioIncia deslenida, inspiiada poi una saledoiia lianscendenle e
un inalaIveI aIliusno univeisaI. Minha ieIigio e a londade, disse eIe viias
vezes.
Desde a invaso chinesa do Tilele independenle en 195O e de sua
anguslianle fuga paia a India en 1959, Sua Sanlidade len lialaIhado
incansaveInenle paia Iileilai seu povo de un genocdio liulaI e sislenlico que
nalou 1,2 niIho de lilelanos (un quinlo da popuIao IocaI anles da invaso). A
pacincia iesoIula e a conpaixo que eIe nosliou poi aqueIes que conlinuan a
desliuii seu pas finaInenle eslo coneando a dai fiulos, e a ieslauiao da
independncia do Tilele esl a visla. A capacidade de seguii, peisonificai e geiai
piincpios ludislas sol exliena adveisidade e a naica de un veidadeiio
lodhisallva.
Lsle Iivio e una naiaviIhosa opoilunidade paia lodos ns fazeinos
conlalo con esle honen e seus ensinanenlos. Os Ieiloies olleio nuilos
lenefcios ao conlenpIai e nedilai solie esles ensinanenlos. A Iundao Ceie
len oiguIho de eslai associada ao DaIai Lana e a sua nensagen de
iesponsaliIidade e paz univeisais, e se aIegia poi apoiai a Wisdon IulIicalions

4
en seus esfoios paia pionovei esles ideais. Iossa esle Iivio liazei feIicidade e
nolivos paia a fuluia feIicidade de lodos os seies.

Richaid Ceie
Nev Yoik

5
|n|rcduac

Ioi que eslanos nesla siluao` Iaia onde eslanos indo` Sei que nossas
vidas ln aIgun senlido` Cono podenos fazei uso de nossas vidas` Cono o
ludisno v a condio dos seies no nundo e os nodos peIos quais os hunanos
poden fazei aIgo significalivo de suas vidas`
Lslas peigunlas solie o senlido da vida so aloidadas nun fanoso
quadio ludisla, de una ioda con 21 pailes que esloan o piocesso do
ienascinenlo. O diagiana, que dizen lei sido desenhado peIo pipiio uda,
ieliala una cosnoIogia psicoIgica inleiioi que len giande infIuncia en loda
sia. L nuilo paiecido con un napa-nndi ou con a laleIa peiidica dos
eIenenlos qunicos, nas e o napa de un piocesso inleino e seus efeilos exleinos.
No Tilele, esle quadio esl na enliada de pialicanenle lodos os lenpIos.
LIe descieve vividanenle cono ficanos piesos nun iedenoinho
conliapioducenle de sofiinenlo e cono esle piocesso pode sei ieveilido,
nosliando cono os ludislas se posicionan en un univeiso senpie canlianle de
causa e efeilo. Ao iIuninai as causas poi lis de nossa siluao de Iinilao e doi,
a ioda da exislncia ccIica ieveIa cono, aliaves da pilica de anldolos paia eslas
causas, podenos supeiai as siluaes doIoiosas e Iinilanles que so seus efeilos.
LIa noslia o piopsilo aIliuslico que pode loinai a vida significaliva. A
peiluiladoia desciio das elapas de apiisionanenlo e un chanado a ao,
poique noslia cono a piiso do egosno pode sei liansfoinada en una fonle de
ajuda e feIicidade lanlo paia a pessoa en si quanlo paia os oulios.

6



A IMACLM

O 8uda c a |ua
No aIlo do quadio, a diieila de quen o oIha, o uda esl de pe, con a no
esqueida no geslo de ensinanenlo e con o dedo indicadoi da no diieila
aponlando paia una Iua do Iado oposlo, lanlen ao aIlo. A Iua sinloIiza a
Iileiao. O uda esl nosliando que e possveI Iileilai-se da doi. (Olseive que
h un coeIho desenhado na Iua. Lnquanlo nuilos no-asilicos ven un ioslo
hunano na Iua, os asilicos ven o conloino de un coeIho, de lodo nodo, sua
piesena na Iua do quadio e neianenle una iepiesenlao da lopogiafia Iunai.) O
falo do uda eslai indicando que a Iileiao e possveI no aIlo da iIusliao d un
lon olinisla paia o quadio cono un lodo. A inleno da leIa no e conunicai o
neio conhecinenlo de un piocesso, nas uliIizai esle conhecinenlo no
iediiecionanenlo e neIhoia de nossas vidas.
A paIavia ouda en si deslaca un inpoilanle aspeclo da naluieza da afIio
e da Iileiao. O leino ouda (ou luddha) e o pailicpio passado do veilo snsciilo
oudn, que significa despeilai ou expandii, desle nodo (quando coIocado no
conlexlo das douliinas ludislas), o veilo significa despeilai do sono da
ignoincia e expandii a inleIigncia poi ludo que pode sei conhecido supeiai a
ignoincia e se loinai oniscienle. O nodo usuaI de fazei un pailicpio passado en
snsciilo e aciescenlai la, cono o do do poilugus en passai. Cono dizei
oud-|a no seiia eufnico, o | passou a soai cono d. L assin que a paIavia ouda ven
a designai aIguen que sc |crncu iIuninado, ou seja, que supeiou o sono da
ignoincia e expandiu sua inleIigncia poi ludo que pode sei conhecido. A

7
inpoilncia do falo da paIavia ouda sei un pailicpio passado aIguen que se
loinou iIuninado e que os ludas necessaiianenle so seies que no eian
ludas anleiioinenle. So pessoas que eslavan adoinecidas e despeilaian, en
aIgun nonenlo a inleIigncia deIas no aliangia ludo o que podia sei conhecido.
LIas eslavan, cono ns, apiisionadas no eslado de exislncia ccIica, indo de una
vida paia oulia aliaves dos sofiinenlos do nascinenlo, enveIhecinenlo, doena e
noile.
O uda do quaI ainda lenos os ensinanenlos e consideiado un enlie
nuilos ludas de nossa eia. Lnlie esles, poien, eIe foi o nico a fazei una
nanifeslao plIica de doze feilos nolveis, incIuindo seu nascinenlo niIagioso,
peIo fIanco de sua ne. Dizen que na veidade eIe havia se iIuninado h eons e
enanou una foina chanada supieno coipo de enanao, paiecendo lei nascido
nuna fanIia ieaI indiana poi voIla de 563 a.C.
1
LIe alandonou a vida piincipesca
e pailiu paia un ieliio en 524, loinou-se iIuninado en 518 e noiieu en 483 a.C.,
aos oilenla anos, lendo ensinado poi 48 anos.
Anles da iIuninao, o uda eia un sei conun, exalanenle cono
quaIquei un de ns, no h ninguen que seja iIuninado desde o piincpio. Cada
un de ns esl ou esleve no eslado de exislncia ccIica, passando peIo piocesso de
nascinenlo, enveIhecinenlo, doena e noile iepelidanenle, devido as nossas
pipiias aes, que so anpIanenle nolivadas poi enoes afIilivas enoes
con as quais afIiginos ns nesnos. Ioi exenpIo: quando ficanos con iaiva e
nosso ioslo fica veineIho e conloicido, afIiginos ale nesno nossa apaincia
exleina.
Lslas enoes afIilivas, infIuncias negalivas peiifeiicas a naluieza lsica
e puia da nenle, laseian-se na conpieenso equivocada e ignoianle a iespeilo do
slalus dos fennenos. Sen salei cono as coisas de falo exislen, solieponos aos
fennenos un slalus supeiconcielo que eIes na veidade no possuen. O oljelo
no piecisa sei inpoilanle na oiden das coisas, pode sei len insignificanle. Iode
sei un doce, una falia de pizza, o que quei que seja. Anles de nos loinainos

8
desejosos ou deleslveis, ns nesnos e o oljelo sonos naI-inleipielados de laI
foina que e geiada una veidadeiia nixidia enocionaI.

O Mcns|rc quc Scgura a Rcda
A ioda no cenlio do quadio esl nas gaiias de un nonslio aleiiadoi. Islo
significa que lodo o piocesso de exislncia ccIica esl pieso denlio da
liansiloiiedade. Ln nosso lipo de vida, ludo se caiacleiiza peIa inpeinanncia. O
que quei que seja consliudo vii alaixo, o que ou quen quei que seja unido vii a
se sepaiai.

O |ixc da Rcda. Os Trcs Aninais
A ioda en si noslia-nos cono ieconhecei nossa pipiia condio. As 21
pailes do diagiana aloidan a queslo fundanenlaI solie cono e poi que
nascenos denlio de siluaes de aulofiacasso. O que noliva as aes viiluosas e
no-viiluosas` Quais so os viios lipos de vida` QuaI e a cadeia da causaIidade`
O neio da ioda ieliala o piolIena lsico. en no cenlio esl un poico,
sinloIizando a ignoincia que diiige lodo o piocesso. O poico iepiesenla a
ignoincia essenciaI, que no e apenas una incapacidade de conpieendei a
veidade, nas una conpieenso equivocada aliva solie o slalus de si nesno e de
lodos os oulios oljelos a pipiia nenle ou coipo, oulias pessoas e ludo o nais.
L a concepo ou suposio de que os fennenos exislen de un nodo nuilo nais
concielo do que eIes na veidade exislen.
aseados nesla conpieenso equivocada solie o slalus das pessoas e das
coisas, sonos aiiaslados paia o desejo e a aveiso afIilivos, sinloIizados poi un
gaIo e una colia iespeclivanenle. Ln nuilos desenhos da ioda, o gaIo e a colia
so ielialados saindo da loca do poico, a fin de indicai que desejo e aveiso
dependen da ignoincia paia exislii, sen a ignoincia e inpossveI que exislan.
Tanlo o gaIo quanlo a colia agaiian o ialo do poico en suas locas, paia indicai

9
que eIes, poi sua vez, fonenlan ainda nais ignoincia confuso, aloidoanenlo
e olscuiidade. No conhecendo a veidadeiia naluieza dos fennenos, sonos
Ievados a geiai desejo peIo que goslanos e aveiso peIo que no goslanos e peIo
que lIoqueia nossos desejos. Lsle liio ignoincia, desejo e aveiso e chanado
de os lis venenos, eIes peiveilen nossa peispecliva nenlaI.

IICURA 1: Os Trcs Vcncncs
Desejo
Aveiso
Ignoincia (a iaiz dos oulios dois)

Scnicircu|cs cn Vc||a dc |ixc
Os senicicuIos cIaio e escuio Iogo depois do eixo indican as aes
viiluosas e no-viiluosas que so nolivadas peIa liade da ignoincia, desejo e
aveiso. No senicicuIo escuio h pessoas ocupadas con alividades
conliapioducenles, eIas eslo voIladas paia laixo a fin de indicai que aes
negalivas Ievan a eslados infeiioies. No senicicuIo de Iuz, pessoas ocupadas con
aes posilivas eslo voIladas paia cina, paia indicai que aes viiluosas Ievan a
eslados nais eIevados, ou nais favoiveis.

Scis Sc|crcs Ccrcandc cs Scnicircu|cs
Os lipos de eslados aos quais as aes piodulivas e conliapioducenles
conduzen so iepiesenlados poi seis seloies desenhados en voIla dos
senicicuIos das aes. Todos os seis eslo piesos denlio da exislncia ccIica.
Desse nodo, enloia a ioda seja dividida lasicanenle en duas pailes con os
lis seloies de cina iepiesenlando as lis liansnigiaes feIizes e os lis seloies
de laixo iepiesenlando as lis liansnigiaes iuins , lodos eslo iguaInenle
apiisionados na esfeia da exislncia ccIica.

10

IICURA 2: As Scis Transnigra5cs
(|cr dc oaixc para cina)

6 Deuses
5 Senideuses IeIizes
4 Hunanos

3 Aninais
2 Ianlasnas faninlos Ruins
1 Seies dos infeinos

O seloi len ao aIlo aliange os deuses. Lsles deuses Ievan vidas Iongas e
agiadveis, nas, quando a foia das aes viiluosas que ocasionaian o
nascinenlo nesle eslado esl esgolada, eIes sofien poi ienasceien en eslados
infeiioies. LIes so especiaInenle afIigidos peIo conhecinenlo, peilo da epoca de
suas noiles, de que seu eslado eIevado esl acalando e que un eslado infeiioi e
doIoioso esl piesles a coneai devido ao falo de leien passado a vida en deIeile,
sen se enpenhaien en alividades viiluosas.
A diieila dos deuses esl o ieino dos senideuses. O none deIes lanlen
podeiia sei liaduzido poi no-deuses, no poique no sejan deuses, nas
poique so infeiioies en conpaiao con os deuses.
2
Olseive que una ivoie
caiiegada de fiulos ciesceu na leiia deIes, e que un senideus esl lenlando
apanhai una fiula con una faca, nas a paile supeiioi da ivoie a paile das
fiulas esl na leiia dos deuses, e o senideus no consegue aIcan-Ia. Os deuses
deIeilan-se con as fiulas que ciescen na leiia dos senideuses, do nesno nodo
que pases indusliiaIizados pegan nineiio e oulias coisas dos pases do leiceiio
nundo, ou cono ceilas coipoiaes nuIlinacionais nanln-se as cuslas das
pessoas polies que lialaIhan paia eIas. Ioique sua pipiia iiqueza leneficia

11
piincipaInenle apenas os oulios, os senideuses so pailicuIainenle afIigidos peIa
inveja e peIo conseqenle sofiinenlo poi alacaien e seien feiidos peIos deuses.
O seloi dos hunanos esl ao aIlo, a esqueida. Os hunanos so sulnelidos
aos sofiinenlos da fone, sede, caIoi, fiio, afaslanenlo dos anigos, peiseguio
peIos ininigos, lusca daquiIo que desejan sen enconliai, e de lei que passai peIo
que e indesejado. AIen disso, h o sofiinenlo geiaI do nascinenlo,
enveIhecinenlo, doena e noile. O quadio conlen pessoas envoIvidas nuna seiie
de alividades hunanas, desde alalei aninais ale Ievai una vida nonslica. Iaia
nin, esla vaiiedade paiece indicai que a educao e possveI nuna vida hunana.
Assin, nesno que os deuses lenhan vidas nais fauslosas e afoilunadas, no ln
a venluia do apeifeioanenlo peIo quaI nuilos hunanos poden passai.
Iieqenlenenle os hunanos ln una nisluia de piazei e doi, de laI nodo que
no eslo senpie doninados peIa doi, nas sofien o laslanle paia ficaien
nolivados a enconliai una foina de neIhoiai sua siluao.
Na paile de laixo da ioda, venos do Iado esqueido o ieino dos aninais,
que so pailicuIainenle afIigidos poi seien usados paia os piopsilos dos oulios
e peIa incapacidade geiaI de faIai. Do Iado oposlo esl o ieino dos fanlasnas
faninlos, que so pailicuIainenle peiluilados peIa fone e peIa sede. Os
fanlasnas faninlos eslo en conslanle lusca de conida e lelida, nas so
incapazes no s de enconliai aIinenlo, cono ale de ouvii a paIavia conida.
Tn eslnagos enoines, nas gaiganlas nuilo eslieilas, de nodo que apenas os
locados nais ninscuIos conseguen passai, nesno esles loinan-se insupoilveis
poique descen queinando a gaiganla.
O seloi len enlaixo ieliala os infeinos os oilo infeinos quenles, os oilo
infeinos geIados e os infeinos vizinhos. Os infeinos vizinhos eslo ieIacionados
aos oulios da seguinle foina: una pessoa que halila un infeino quenle, feivendo
en feiio deiielido, evenluaInenle esgola o caina que causou seu nascinenlo
naqueIe Iugai. Lsla pessoa sai de I e, ao vei un Iago adoiveI, poi exenpIo, coiie
paia denlio deIe, apenas paia afundai nuna nassa de coipos puliefalos. A

12
queslo e que paia ns e difciI apiendei que o piocesso de aliao e iepuIsa en si
que, paia coneai, nos nele en apuios infeinais deve sei inleiianenle
evilado. O slio indiano Kama!ashI!a, que visilou o Tilele no secuIo VIII, diz que
os sofiinenlos dos seis ieinos da exislncia deven sei vislos no cono ocoiiendo
apenas naqueIes lipos de ienascinenlo, nas lanlen nas vidas hunanas
3
:

Hunanos lanlen expeiinenlan os sofiinenlos dos
seies dos infeinos e dos denais. AqueIes que aqui
so afIigidos poi leien seus nenlios aiiancados,
seien inpaIados, enfoicados e assin poi dianle, poi
Iadies e seneIhanles, sofien cono seies dos
infeinos. AqueIes que so polies e excIudos e
senlen doi poi causa da fone e sede sofien cono
fanlasnas faninlos. AqueIes en seivido e siluaes
seneIhanles, cujos coipos so conlioIados poi oulios
e que so opiinidos, sofien poi seien espancados,
piesos e coisa paiecida, cono aninais.

Meu piineiio piofessoi de ludisno lilelano foi un pialicanle eiudilo
nongoI kaInyck que solieviveu a liulaI lonada de podei peIos conunislas na
Unio Sovielica, passou 35 anos no Tilele, pieviu a escaIada conunisla poi I e
inigiou paia os Lslados Unidos. LIe coslunava dizei que os aneiicanos eian os
deuses e os iussos eian os senideuses. Nesle senlido, podenos vei esles ieinos de
seies cono a iepiesenlao de lipos de vida denlio da exislncia ccIica e lanlen
de peiodos de nossa vida e da vida dos oulios cuilos cono cinco ninulos, ou
neses, ou nesno una vida inleiia.



13
DOZL LLOS DO SURCIMLNTO DLILNDLNTL

Desle nodo, nolivados peIa ignoincia sinloIizada peIos lis aninais
do cenlio , nos ocupanos con aes viiluosas e no-viiluosas sinloIizadas
peIos dois senicicuIos , o que Ieva ao ienascinenlo nos seis ieinos da exislncia
ccIica. Cono se d esle piocesso, quais so os eslgios de causa e efeilo`
As doze pailes do quailo nveI da ioda, o aio exleino, apiesenlan o
piocesso en delaIhe. So chanadas de doze eIos, ou doze ianos, poique
aliangen a seqncia causaI das vidas na exislncia ccIica. Vanos cil-Ias anles
de desciev-Ias en delaIhes:
O suiginenlo dependenle da exislncia ccIica conea con (1) a
ignoincia, que noliva (2) una ao. Ao finaI da ao, e eslaleIecida una
piedisposio denlio da conscincia, chanada de (3a) conscincia causaI. Islo Ieva
depois do que pode sei un Iongo lenpo ao ienascinenlo, que e chanado de
(3l) conscincia iesuIlanle. O coneo de una nova vida e chanado de (4) none e
foina. O eslgio seguinle, o desenvoIvinenlo do enliio, e chanado de (5)
esfeias dos senlidos. A pailii da foinao do coipo, desenvoIve-se (6) o conlalo,
do conlalo, (7) a sensao, da sensao, (8) o desejo, do desejo, (9) o apego, do
apego, desenvoIve-se no fin da vida un eslgio chanado de (1O) exislncia, que e
de falo o nonenlo inedialanenle anleiioi a una nova vida, a nova vida conea
con (11) o nascinenlo e depois conlinua con (12) o enveIhecinenlo e a noile.

IICURA 3: Os Dczc ||cs dc Surgincn|c Dcpcndcn|c

1 ignoincia
4

2 ao conposicionaI
5

3 conscincia
6

a. conscincia causaI

14
l. conscincia iesuIlanle
4 none e foina
7

5 esfeias dos senlidos
8

6 conlalo
9

7 sensao
1O

8 desejo
11

9 apego
12

1O exislncia
13

11 nascinenlo
14

12 enveIhecinenlo e noile
15


|gncrancia
O piineiio eIo, que sinloIiza a ignoincia, e iepiesenlado poi una pessoa
idosa, cega e nanca, de lengaIa. Ioi qu` A pessoa e idosa poique a ignoincia
que diiige o piocesso da exislncia ccIica no len piincpio, e cega poique a
ignoincia esl olscuiecida a iespeilo da veidadeiia naluieza das pessoas e dos
denais fennenos. A pessoa nanca con a lengaIa poique, no inpoila quanlo
sofiinenlo ciie, a ignoincia no len nenhun fundanenlo vIido, no esl
laseada na veidade e, poilanlo, pode sei alaIada peIa saledoiia.
Lxislen dois lipos de ignoincia: una foina lsica e una secundiia, que
esl envoIvida apenas con aes no-viiluosas, ou negalivas. A piineiia e a
conscincia que concele de foina equivocada o slalus das pessoas e dos oulios
fennenos. Lsla conscincia inagina que as pessoas e denais fennenos ln una
soIidez aIen da que eIes ieaInenle possuen, ocasionando, desle nodo, lodas as
enoes afIilivas. L chanada de conscincia que concele a exislncia ineienle.
Assin, a ignoincia lsica no e apenas a ausncia de conhecinenlo do
slalus ieaI dos fennenos, nas una aliva concepo do oposlo ou seja, a
concepo da exislncia ineienle, quando na veidade os fennenos no exislen
ineienlenenle. Ieicelenos as coisas cono se fossen capazes de aliangei lodas as

15
pailes de que so consliludas, quando no exisle nada que alianja lodas aqueIas
pailes. Ioi exenpIo: poique un conjunlo de qualio peinas e una lanpa e capaz
de suslenlai coisas, sonos iIudidos peIo pensanenlo de que exisle una coisa
chanada ncsa, que conpieende esles eIenenlos. Lnloia os fennenos no
exislan ineienlenenle, ou a pailii de si nesnos, ou poi via de suas pipiias
caiacleislicas, ns concelenos que exislan assin. Islo e ignoincia.
Aqui nos doze eIos do suiginenlo dependenle, ignoincia iefeie-se a
concepo equivocada da pessoa, especificanenle solie si nesna, cono exislindo
de foina ineienle, e a concepo equivocada de que os fennenos que fazen paile
de seu conlinuun, cono nenle e coipo, exislen ineienlenenle. Na veidade, una
pessoa s e designada na dependncia do conjunlo de coipo e nenle, eIa e
enlendida cono exislindo neianenle de foina noninaI. Todavia, esla viso de
una pessoa noninaInenle exislenle no a deixa cono noila, nen a liansfoina no
coipo opeiado poi un ciiuigio. Quando un ciiuigio alie o coipo e no
enconlia nenhun eu, nenhuna pessoa, pode pensai que exisle apenas naleiia.
Olvianenle esla no e a posio ludisla, nesno que os ludislas digan que as
pessoas exislen apenas noninaInenle. Ioi que desenvoIveianos conpaixo
peIos oulios se fossen apenas naleiia descailveI`
A foina lsica de ignoincia e a conscincia que peicele una pessoa
noninaInenle exislenle una pessoa que na veidade s exisle e e designada na
dependncia do coipo e da nenle a exislii ineienlenenle, a ocupai un espao
de nodo concielo, e enlo concele a nenle o coipo cono una possesso pessoaI
ineienlenenle exislenle coisas possudas peIo eu. A oulia foina de ignoincia
o lipo Iigado apenas as aes no-viiluosas, ou negalivas e una concepo
equivocada solie os efeilos das aes. Nesle caso, lanlen exisle olscuiecinenlo a
iespeilo ale das ieIaes nais giosseiias enlie as aes e seus efeilos , no se
enlendendo que, se una ceila ao e pialicada, un ceilo iesuIlado se seguii, e se
desenvoIvendo concepes equivocadas, cono achai que un ioulo liai apenas
piazei. Islo significa que, se ieaInenle soulessenos o que seiia supoilai os efeilos

16
fuluios de una ao no-viiluosa, no a faianos. No coneleianos assassinalo,
fuilo, nen nos envoIveianos con n condula sexuaI, nenliia, discidia, faIa
giosseiia, lagaieIice insensala e assin poi dianle.

Aac
O segundo eIo, ao, e sinloIizado poi un oIeiio fazendo un vaso. Se
pegainos nossa vida aluaI cono exenpIo, o piineiio eIo, ignoincia, iefeie-se a
ignoincia que, nuna vida anleiioi, nolivou aqueIa ao que seiviu de caina
piincipaI, piojelando esle ienascinenlo. No se iefeie a ignoincia que ocoiie ao
Iongo de una vida, nas aqueIe peiodo nesno que de uns poucos nonenlos
que nolivou una nica ao significaliva Ievando a oulia vida.
Ioi exenpIo: se eslivessenos en una liansnigiao iuin (ou seja, se no
eslivessenos nuna vida hunana, que e consideiada una liansnigiao feIiz), a
piincipaI ao a l-Ia geiado podeiia lei sido un assassinalo. Nesle caso, o peiodo
de ignoincia seiia a epoca en que o ciine foi pIanejado, pialicado e concIudo.
Lsle peiodo de concepo equivocada e olscuiecinenlo seiia a ignoincia
nolivando aqueIa ao especfica. As concepes de aIguen cono sendo un eu
ineienlenenle exislenle e de sua pipiia nenle e coipo cono o eu ineienlenenle
exislenle so un agiupanenlo, un conlinuun de conscincia ignoianle envoIvida
en una ao. Lssa ao pode duiai apenas aIguns ninulos, se aIguen esl
pIanejando un assassinalo, pode duiai nais. AIen disso, haveiia ignoincia
adicionaI peIa ausncia de conhecinenlo e conpieenso equivocada solie os
efeilos do assassinalo.
A ao piincipaI paia piojelai o ienascinenlo cono sei hunano deve sei
una ao viiluosa alslei-se de n condula. Vislo que esla ao eslaleIece una
vida inleiia nuna liansnigiao feIiz ou seja, cono deus, senideus ou hunano
, a ao deve sei neiiliia, poique, cono diz ChandrakIrtI: Una causa paia
slalus eIevado / No e oulia seno a elica coiiela
16
.
Lnloia lanlen haja oulias causas aIen da elica, a fin de se ollei una

17
vida en una das lis liansnigiaes feIizes, chanadas de slalus eIevado
17
, e
necessiio que a causa inpuIsoia daqueIa vida seja una ao elica. Dznng-ka-ba,
iogue eiudilo lilelano do finaI do secuIo XIV e coneo do secuIo XV, expIica da
seguinle foina: Islo significa que... una ieIao expIcila con a elica e necessiia.
Se a elica e alandonada, no h neio peIo quaI islo possa sei ollido.
18
Conludo, a
ignoincia esl piesenle naqueIe que len as concepes equivocadas de que:

o indviduo, aqueIe que alandona a n condula, exisle
ineienlenenle
o alandono exisle ineienlenenle
o sei sencienle en ieIao ao quaI aqueIa n condula esl Iigada
exisle ineienlenenle.

Lnloia a ao seja viiluosa, esl envoIvida con a ignoincia que soliepe
aqueIes faloies o senlido de que eIes exislen poi si nesnos.
Iaia sei un caninho de ao conpIelo, capaz de inpeIii aIguen iuno a
una liansnigiao feIiz ou iuin, una ao deve lei cinco faloies:

inleno
pensanenlo que idenlifica coiielanenle o oljelo
piepaiao paia a aluao
concIuso len-sucedida
iiieveisiliIidade da inleno anles da ao sei conpIelada.

Se voc pIanejasse nalai una pessoa, nas nalasse oulia, essa ao seiia
no-viiluosa, e seus efeilos seiian negalivos, nas no seiia un caninho de ao
conpIelo Ievando a una nova vida. O que fica faIlando e a ieaI execuo da ao
conlia a pessoa que voc pielendia nalai. AIen disso, a ao deve sei conpIelada
sen ieveiso da inleno oiiginaI. Ioi exenpIo: se a pessoa no noiiesse

18
inedialanenle, e voc pensasse: Islo e leiiveI, eu no devia lei feilo islo, no
seiia un caninho de ao conpIelo nesno que a pessoa noiiesse nais laide.
Ainda assin, o alo leiia conseqncias leiiveis.

Ccnscicncia
O leiceiio eIo, a conscincia, e sinloIizado poi un nacaco. Nos doze eIos
do suiginenlo dependenle, a conscincia e de dois lipos causa e efeilo.
Ccnscicncia causa|. Quando a ao foi conpIelada, sua polncia
19
infunde-se
na conscincia que exisle naqueIa hoia. Lsle lieve peiodo da nenle, a conscincia
causaI, ocoiie inedialanenle aps a concIuso da ao. Lsla conscincia e una
enlidade neulia, capaz de sei infundida con piedisposies viiluosas ou no-
viiluosas, poi sei neulia, pode sei nacuIada poi quaIquei lipo de piedisposio.
Se aIguen nisluia duas sulslncias de cheiio foile, lais cono aIho e sndaIo, os
odoies afelaio un ao oulio, pioduzindo una nisluia de aIho e sndaIo.
Lnlielanlo, se aIguen coIoca una coisa con cheiio foile peilo de aIgo neulio
senenles de geigeIin, poi exenpIo , a sulslncia neulia pega o odoi foile. L
desla foina que a ao deixa sua pipiia inpiesso na conscincia.
A piedisposio e una polncia, un podei que foi inpiesso de ceila
naneiia (viiluosa ou no-viiluosa, neiiliia ou no-neiiliia) e Ievai a una vida
fuluia. De acoido con a inlensidade desla polncia, as pessoas noiien en idades
vaiiadas aIgunas ln vida Ionga, e oulias no. A polncia piincipaI paia Ievai a
esla vida pode lei sido eslaleIecida en quaIquei vida passada qua|qucr vida,
nesno h un niIho de vidas ou un niIho de eons. Lnlo, ao finaI da vida
inedialanenle anleiioi, a polncia paia esla vida foi nuliida poi ceilos faloies (a
seien disculidos nais adianle), lais cono nossos desejos peIo lipo de vida que
goslaianos de lei. Cono un sinaI de que nuliinos lais polncias, consideie o falo
de que, quando aIguen peigunla: Se houvesse oulia vida, o que voc goslaiia de
sei`, inedialanenle dizenos: Coslaiia de sei... Islo noslia que j eslanos
nuliindo ceilos lipos de polncia.

19
Ccnscicncia rcsu||an|c. A polncia nuliida desla foina e inleiianenle
alivada no finaI da vida anleiioi. Lnlie duas vidas h un eslado inleinediiio,
que pode sei cuilo cono un lieve inslanle ou Iongo cono 49 dias. Lnlielanlo,
cada vida no eslado inleinediiio duia apenas sele dias, assin, se voc peinanece
49 dias no eslado inleinediiio, passa poi sele nascinenlos difeienles nesle
peiodo.
L dilo que duianle o peiodo inleinediiio voc fica luscando un Iugai
paia vii a ienascei, vagueando poi Iocais onde os seies eslo copuIando, nas, se
voc no len un npelo deleininado, una polncia paia un ceilo lipo de
ienascinenlo, no h cono podei enliai nun leio feninino especfico. Ioi
exenpIo: voc pode eslai nuna iea onde h cachoiios copuIando, nas, se no
livei una polncia alivada paia nascei cono cachoiio, voc no pode enliai no
leio da cadeIa, se a polncia que foi alivada e daqueIe lipo, voc e foiado a
enliai, queiendo ou no. Se voc vai ienascei cono nacho, e foilenenle aliado
peIa fnea, a ne, e senle aveiso peIo pai. Lnlielanlo, diz-se que quen vai
ienascei cono nacho enlia peIa loca ou peIa calea do pai e sai peIo faIo deIe
denlio do leio.
2O
Se voc vai ienascei cono fnea, e aliada peIo pai e funde-se a
ne.
Deixando o eslado inleinediiio, voc enlia no leio de sua nova ne (se
esl ollendo un nascinenlo en leio). Lsse e o piineiio nonenlo da nova vida.
L chanado de conscincia iesuIlanle, o leino iefeie-se aqueIe nonenlo de
conscincia o coneo da nova vida.
Nesla apiesenlao dos doze eIos do suiginenlo dependenle (vei Iiguia
4), os dois eIos iniciais e a piineiia nelade do leiceiio ignoincia, ao e
conscincia causaI poden ocoiiei en quaIquei vida passada e so chanados de
causas piojeloias poique foinecen o npelo piincipaI paia una vida inleiia.




20
IICURA 4: Ccnc cs dczc c|cs sac cnsinadcs nc Ricc Sccd|ing Sutra

(Su|ra dc
8rc|c dc Arrcz)

1 ignoincia
Vida A 2 ao conposicionaI causas piojeloias
3 conscincia
a. conscincia causaI
l. conscincia iesuIlanle
4 none e foina
5 esfeias dos senlidos
6 conlalo
Vida 7 sensao efeilos piojelados
8 desejo
9 apego causas de concielizao
1O exislncia
Vida C 11 nascinenlo efeilos concielizados
12 enveIhecinenlo e noile

Vida A prccc Vida 8 cn qua|qucr cpcca, c Vida 8 prcccdc Vida C scn
ncnnun in|crta|c.

A conscincia iesuIlanle e os eIos de qualio a dez de none e foina ale
exislncia ocoiien nesla vida, so chanados de efeilos piojelados
22
poique
consliluen a vida eslaleIecida peIas causas piojeloias. A ciiao de una vida
especfica decoiie do caina, e a ignoincia suslenla lodo o piocesso. Sendo esle o
caso, o caninho paia neIhoiai as vidas na exislncia ccIica e apiendei solie as
ieIaes enlie as aes e seus efeilos, de nodo que possanos ciiai siluaes nais
piodulivas. O caninho paia conquislai a Iileiao e desenvoIvei a saledoiia que
peicele o ieaI slalus dos fennenos, de nodo que as enoes afIilivas que

21
diiigen a exislncia ccIica no possan sei desencadeadas.
Os doze eIos, consideiados en oiden, pioduzen lis vidas. Na vida A,
una ocasio especfica de ignoincia noliva una ao que eslaleIece una
piedisposio na conscincia, essa conscincia e a conscincia causaI. Islo pioduz a
nova vida, a vida , que consisle da conscincia iesuIlanle, none e foina (ou seja,
nenle e coipo), esfeias dos senlidos (o desenvoIvinenlo dos igos dos senlidos),
conlalo, sensao, desejo, apego e exislncia. A exislncia e o nonenlo finaI da
vida , quando una piedisposio eslaleIecida anleiioinenle na conscincia
alingiu a naluiidade e e inleiianenle capaz de pioduzii un pixino nascinenlo,
a vida C, que conpieende nascinenlo, enveIhecinenlo e noile. Os dois piineiios
eIos e a nelade iniciaI do leiceiio so chanados de causas prcjc|cras. LIes
inpuIsionan una vida, a piedisposio eslaleIecida peIa ao oiiginaI nolivada
peIa ignoincia d o inpuIso. O que e piojelado so os qualio eIos e neio
seguinles, chanados de cfci|cs prcjc|adcs. Os lis eIos seguinles so chanados de
causas dc ccncrc|izaac. LIes aIinenlan oulia piedisposio ale o ponlo en que
oulia vida, indicada peIos dois Ilinos eIos chanados de cfci|cs ccncrc|izadcs ,
suigii.

Ncnc c |crna
A figuia seguinle e de una pessoa nun laico, o que sinloIiza none e
foina. Ncnc iefeie-se a conscincia nenlaI e aos faloies nenlais que a
aconpanhan, e fcrna iefeie-se ao coipo anlos eslo IocaIizados no ponlo do
ienascinenlo, a concepo. No inslanle da concepo, a foina e o vuIo da ne e
o espeina do pai, desciilos nos lexlos ludislas cono o sangue da ne e o snen
do pai. A esla aIluia o coipo e exlienanenle pequeno, cono un pedacinho de
geIalina pouco consislenle. Depois conea a se expandii e liansfoinai nuna
sulslncia paiecida con ioguile, conlinua a se expandii, foina os iudinenlos de
una calea e desenvoIve pioluleincias que se liansfoinan nos nenlios.
Lslanos acoslunados con nosso coipo aluaI e paiece que seienos senpie cono

22
sonos, nas en pouco lenpo leienos oulia vez esse lipo de coipo noIe e aquoso.
AIen disso, livenos un coipo desses no faz nuilo lenpo, nas sonos incapazes
de Ienliai.

Scis |sfcras dcs Scn|idcs
A figuia seguinle, una casa vazia con seis janeIas, sinloIiza as seis esfeias
inleinas dos senlidos oIho, ouvido, naiiz, Ingua, coipo e facuIdades sensoiiais
nenlais, que alien o caninho paia a pioduo de seis conscincias, dando a eIas
podei solie seus iespeclivos oljelos. Aqui, o leino iefeie-se lasicanenle aos
difeienles nonenlos da concIuso iniciaI das esfeias inleinas dos senlidos no
leio, eIas no alingen o pIeno desenvoIvinenlo ao nesno lenpo. Os senlidos
desenvoIven-se ao Iongo do ciescinenlo do coipo no leio da ne. Ln
deleininado nonenlo, desenvoIve-se o lalo, en oulios nonenlos desenvoIven-
se o paIadai, oIfalo, audio e viso.
Ln geiaI exislen doze esfeias de senlidos seis inleinas e seis exleinas,
que so as seis facuIdades sensoiiais e os seis lipos de oljelos.

IICURA 5: As Dczc |sfcras dcs Scn|idcs
5cIs Facu!dadcs 5cnsnrIaIs 5cIs Objctns
1 facuIdade sensoiiaI do oIho foinas visveis (coies e foinalos)
2 facuIdade sensoiiaI do ouvido sons
3 facuIdade sensoiiaI do naiiz odoies
4 facuIdade sensoiiaI da Ingua saloies
5 facuIdade sensoiiaI do coipo loques
6 facuIdade sensoiiaI nenlaI oulios fennenos

Aqui nos doze eIos, e feila iefeincia apenas as seis esfeias inleinas e seu
desenvoIvinenlo en seqncia no leio, vislo que os seis oljelos eslo senpie
piesenles. As esfeias inleinas dos senlidos no so os igos giosseiios en si, nas

23
a naleiia suliI denlio deIes. Ioi exenpIo: o paIadai no e apenas a Ingua, nas a
naleiia suliI na Ingua que peinile senlii goslos, vislo que exislen pessoas con
Ingua que no ln paIadai, e oulias con oIhos que no poden vei. Assin, exisle
naleiia suliI no oIho e nos oulios igos dos senlidos, o que, aps a naluiao,
nos peinile vei, ouvii, cheiiai, lei paIadai e lalo. Ao Iongo do desenvoIvinenlo de
cada un deIes exislen sensaes no leio. A ciiana se novinenla e d chules, e,
se eIa esl expeiinenlando doi, a ne fieqenlenenle sale.

Ccn|a|c
O eIo seguinle, conlalo, e iepiesenlado poi un honen e una nuIhei se
locando ou leijando. A giosso nodo, a figuia sinloIiza a juno de un oljelo, un
igo sensoiiaI e un nonenlo de conscincia. Ioi conseguinle, nos doze eIos,
conlalo iefeie-se ao conlalo con un oljelo dos senlidos e a sulseqenle
disciininao do oljelo cono alialivo, no-alialivo ou neulio. Oljelos dos
senlidos eslo senpie piesenles, e desse nodo, quando un igo sensoiiaI a
naleiia suliI que peinile vei, ouvii, e assin poi dianle se desenvoIve, sei
pioduzida una conscincia de oIho, conscincia de ouvido, conscincia de naiiz,
conscincia de Ingua ou conscincia de coipo.
Lxislen lis faloies que causan conscincia:

1 Un ncncn|c an|cricr dc ccnscicncia conveile una conscincia sensoiiaI
do oIho, poi exenpIo en una enlidade enpiica. Islo e chanado de condio
inedialanenle piecedenle
23
.

2 A facu|dadc scnscria| dcs c|ncs peinile a conscincia de oIho expeiinenlai
e conhecei coi e foinalo. Una pessoa pode lei conscincia, nas, sen o
funcionanenlo do oIho, no consegue vei coi e foinalo. A facuIdade sensoiiaI e
chanada de condio doninanle
24
.


24
3 O cojc|c no pioduz poi si nesno a enlidade enpiica, nas afela a
conscincia e, nesle senlido, e causa de conscincia. Sen un fiagnenlo de azuI
apiesenlado a sua conscincia de oIho, eIe no veiia o azuI. Assin, una
conscincia de oIho peicele un oljelo pailicuIai aliaves da funo do oljelo cono
una causa de conscincia do oIho, o oljelo e chanado de condio de oljelo
olseivado
25
.

Nen nesno o igo do senlido pode aluai cono causa suos|ancia|
26
da
nenle. LIe afela a nenle en nuilo, nas a enlidade enpiica depende de una
enlidade enpiica anleiioi. Quanlo un nedilanle oIha paia denlio de sua nenle e
senle seu conlinuun, desenvoIve una foile peicepo de que a nenle ven da
nenle, no da naleiia.
A nenle lanlen no ven de un sei eleino, o eleino e peinanenle e no
pode agii. AIen do nais, a nenle no ven do nada, poique o nada no pode fazei
coisa nenhuna. A nenle ven da nenle. A nenle aluaI ven de un conlinuun
anleiioi da nenle, nesno quando eslanos en sono piofundo ou desnaiados,
ainda exisle una conscincia suliI opeiando.
Lnloia a nenle venha da nenle, h un Iongo peiodo no leio en que
no exisle conscincia de oIho poique a facuIdade sensoiiaI do oIho ainda no se
desenvoIveu. O piineiio nonenlo de conscincia do oIho nesla vida no pode vii
do Ilino nonenlo de conscincia da Ilina vida vislo que, anles nesno da
pessoa noiiei, a conscincia de oIho havia cessado. AIen do nais, a conscincia de
ouvido, a conscincia de naiiz, a conscincia de Ingua e a conscincia de coipo
havian desapaiecido, nas a pessoa ainda eslava viva. A iespiiao exleina havia
cessado, nas a iespiiao inleina ainda no.
Un ceilo iogue que faIeceu duianle una de ninhas viagens a India leiia
sido decIaiado noilo se livesse noiiido nos Lslados Unidos, conludo, eIe
peinaneceu na nenle de cIaia Iuz poi lieze dias, conlinuando quenle no cenlio do
coiao o cenlio da conscincia naqueIes lieze dias. Depois, un pouco de

25
sangue ou nuco saiu de seu naiiz e ouvidos, e a posio de seu coipo nudou. Iaia
pessoas conuns que noiien sen doenas devasladoias, diz-se que o peiodo de
cIaia Iuz e de lis dias. Lnlielanlo, nos Lslados Unidos as pessoas so ienovidas
paia a casa funeiiia anles de leien noiiido inleiianenle (segundo a viso
ludisla). Diz-se que sei novido nesle peiodo e nocivo paia un iogue, que pode
peinanecei nais lenpo na cIaia Iuz, nas diz-se que paia pessoas conuns no faz
nuila difeiena poique suas nenles eslo desconlioIadas.
Aps o fin da vida anleiioi de una pessoa, a conscincia nenlaI viaja no
eslado inleinediiio, enlo aIcana ienascinenlo no leio naleino, e, depois que
o igo sensoiiaI da viso se desenvoIve, age cono o nonenlo anleiioi da
piineiia conscincia de oIho. Assin, a enlidade enpiica de quaIquei conscincia
ven de un nonenlo de conscincia anleiioi.
De onde ven o piineiio nonenlo da conscincia nenlaI desla vida` Ven
da conscincia nenlaI do eslado inleinediiio. De onde ven isso` Ven da nenle
da noile. Con aqueIa nenle da noile viajan lodas as polncias que foian
acunuIadas en vidas passadas. Lsla nenle piofunda e un ieposiliio de ludo que
fizenos. LIa caiiega aqueIas polncias ale que sejan alivadas, e a lase de lodas as
piedisposies deposiladas poi nossas aes nada se peide.

Scnsaac
O selino eIo, sensao, e iepiesenlado cono una fIecha ou vaia no oIho,
una dianlica iIusliao da cenliaIidade das sensaes en nosso colidiano. A
inlensidade indica cono o piazei e a doi conlioIan nossas alividades. Lnquanlo
eu eslava nun nonasleiio lilelano e nongoI en Nev }eisey, en neados dos anos
6O, un piofessoi de fiIosofia fez una visila con un pequeno giupo de aIunos. LIe
peigunlou ao alade: No que voc acha que os esludanles eslo nais inleiessados,
sexo ou fiIosofia` O Iana pensou poi un nonenlo e iespondeu: Sexo.
Confoine foi dilo acina, duianle o desenvoIvinenlo do felo,
desenvoIvenos giaduaInenle a inpiesso, aliaves do conlalo, de que os oljelos

26
so alialivos, no-alialivos ou neulios. A pailii deslas disciininaes, suigen
sensaes de piazei, doi ou neuliaIidade a nedida que as esfeias inleinas e
individuais de senlidos se desenvoIven. Aqui nos doze eIos do suiginenlo
dependenle, sensao vai dos piineiios nonenlos de sensaes piazeiosas,
doIoiosas e neulias no leio ale o desenvoIvinenlo da capacidade paia o oigasno,
nas iefeie-se lanlen aos peiodos de sensao ao Iongo da vida que seiven cono
oljelos do eIo seguinle.

Dcscjc
O desejo e sinloIizado poi un giupo de pessoas se diveilindo. Lsla
inagen iefeie-se ao nosso desejo de nos agaiiainos ao piazei e nos afaslainos da
doi, e nosso desejo de que a sensao neulia no dininua. Lnloia lenhanos
desejos nesno denlio do leio, a nfase nos doze eIos e solie os alos de desejo
especficos que aIinenlan a polncia cinica que ii pioduzii a pixina vida. Ioi
exenpIo: laIvez voc pense fieqenlenenle que goslaiia de sei un ceilo lipo de
cachoiio, galo ou pssaio, esle desejo aliva piedisposies paia esle lipo de
ienascinenlo. (Tanlen fico pensando se una anlipalia especiaInenle foile poi
una pessoa ou giupo pode fazei aIguen ienascei seneIhanle aqueIa pessoa ou
naqueIe giupo, pode-se poi exenpIo inaginai una siluao en que aIguen
ienasce no pas de seus ininigos de una vida passada e ale nesno desenvoIve
aveiso peIos anligos conpaliiolas poi causa do desejo envoIvido na
disciininao excessiva.)

Apcgc
A inagen iepiesenlando o nono eIo, o apego, noslia un nacaco lenlando
agaiiai una fiula nuna ivoie. Apego e un aunenlo do desejo e incIui lenaz
Iigao a foinas, sons, odoies, saloies e loques piazeiosos, len cono a ponlos de
visla incoiielos e foinas de conpoilanenlo Iigadas a esses ponlos de visla.
L possveI, en quaIquei nonenlo da vida de aIguen, lei desejo e apego

27
que siiva paia polenciaIizai un caina do passado, nas peilo do fin da vida esles
dois eIos so especiaInenle infIuenles na configuiao da pixina vida. Ioi esle
nolivo e dilo que nossa alilude peilo da hoia da noile e nuilo inpoilanle. Se
voc esl deilado na cana, e lodos a sua voIla eslo se Ianenlando e choiando, ou
se, quando vn paia Ihe cunpiinenlai, incIinan-se paia Ihe leijai con Igiinas
nos oIhos, voc pode desenvoIvei un foile desejo, queiendo agaiiai-se a una
siluao a quaI no pode ficai agaiiado. Cono seiia neIhoi se as pessoas fossen
honeslas e dissessen: Voc vai noiiei. Queianos vii aqui e Ihe dizei adeus. No
inpoila quo pixinos lenhanos sido, as vidas se passan cono en ponlos de
nilus, enconlianos as pessoas poi un lenpo, nas no podenos ficai con eIas
paia senpie, e agoia vanos nos sepaiai. Lu queiia dizei adeus. Tudo de lon paia
voc. Se una pessoa pudesse aceilai isso, que naiaviIha! Do conliiio, o
noiilundo desenvoIve un lienendo desejo de ficai onde no pode, e islo pode
iesuIlai nun ienascinenlo cono fanlasna faninlo.
Lnquanlo eslanos noiiendo, podenos pensai: Coslaiia de nascei cono
un giande geneiaI, Coslaiia de nascei cono canloi de peia, Coslaiia de
nascei cono un nonge, Coslaiia de nascei cono aIguen capaz de ajudai os
oulios seies sencienles. Os dois Ilinos so nagnficos!

|xis|cncia
Lxislncia iefeie-se a una polncia cinica inleiianenle alivada, pionla
paia dai oiigen a pixina vida. Islo ocoiie no Ilino nonenlo da vida aluaI. L
iepiesenlada poi un casaI nanlendo ieIao sexuaI ou poi una nuIhei givida,
sinloIizando que o caina nuliido peIo desejo e peIo apego esl inleiianenle
polenciaIizado e pionlo paia pioduzii a pixina vida.
Lxislncia, o decino eIo, e a polncia cinica inleiianenle polenciaIizada
no Ilino nonenlo de una pessoa e que ii pioduzii nais una vida. A causa, a
polncia, iecele o none do efeilo a exislncia da nova vida, o efeilo e a
exislncia da nova vida, e a polncia inleiianenle nuliida a causa iecele o

28
none de exislncia.

Nascincn|c
A nova vida e chanada de nascinenlo, o decino-piineiio eIo. A
iIusliao noslia una nuIhei dando a Iuz, enloia o decino-piineiio eIo iefiia-se
ao nonenlo da concepo, e no ao da sada do leio.

|ntc|nccincn|c c Mcr|c
O Ilino eIo, enveIhecinenlo e noile, e sinloIizado poi aduIlos
caiiegando faidos. Un lipo de enveIhecinenlo conea no nonenlo da concepo,
e o oulio conea con a deleiioiao fsica.

A |np|icaac
Lsles so os doze eIos de causa e efeilo nuna iepiesenlao picliica. Con
o gaIo, a colia e o poico no cenlio, o quadio indica giaficanenle que desejo,
aveiso e ignoincia eslo no nago do piocesso sendo a ignoincia a iaiz do
piolIena. Lsle liio Ieva a aes favoiveis e desfavoiveis. Lslas aes favoiveis e
desfavoiveis, poi sua vez, Ievan ao nascinenlo nos seis ieinos da exislncia
ccIica. O piocesso peIo quaI isso aconlece e os doze eIos do suiginenlo
dependenle, que, de acoido con esle sislena de expIicao, ocoiie en lis vidas:
os dois eIos e neio iniciais, nuna vida passada, a segunda nelade do leiceiio eIo
nais os sele eIos seguinles, na vida aluaI, e os dois Ilinos na vida inedialanenle
seguinle.
O piocesso loina-se nais conpIexo a nedida que se enlia en delaIhes.
Cono nesla vida o desejo e o apego (oilavo e nono eIos) nulien una polncia
cinica paia pioduzii a vida seguinle, enlo na vida inedialanenle anleiioi a esla
un oulio conjunlo de desejo e apego no indicado expIicilanenle nos doze eIos
nuliiu una polncia eslaleIecida poi una ao (segundo eIo) que foi nolivada
peIa ignoincia (piineiio eIo) e deposilada na conscincia causaI (a piineiia

29
nelade do leiceiio eIo). Lsla polncia foi ieaIizada na vida aluaI, e, duianle a vida
aluaI, oulia polncia eslaleIecida poi una ao nolivada peIa ignoincia esl
sendo ieaIizada, paia nais laide se liansfoinai na pixina vida.
No piesenle nos eniedanos na ignoincia, con lase nesla ignoincia
pialicanos aes, con lase neslas aes eslaleIecenos polncias en nossa
conscincia conscincia causaI. Coneanos nuilas aes conpIelas, que
foinaio caninhos paia oulias liansnigiaes loas e iuins. Assin, enquanlo una
voIla dos doze eIos esl leininando, oulias eslo coneando. Una polncia
eslaleIecida nesla vida de agoia pode Ievai a vida seguinle ou a una vida daqui a
qualiocenlos eons, ao passo que a polncia que Ievou a esla vida pode lei vindo de
una ao de liinla niI anos alis. Ln nossa pixina vida, nos eniedaienos en
ainda nais ignoincia.
Lsla seqncia de doze eIos e definida paia una vida especfica, nas
difeienles voIlas do suiginenlo dependenle ocoiien sinuIlaneanenle. Se voc
fiagnenla as seiies en lis giupos e faz a peigunla geiaI: QuaI desles giupos
veio piineiio`, e ceilo que, en ieIao a una deleininada vida, a ignoincia veio
piineiio, a ao en segundo e a conscincia causaI en leiceiio Iugai. Mas, a
iespeilo desles lis giupos, quando voc esl na vida que conea expIicilanenle
en none e foina, lanlen esl se envoIvendo en ignoincia e lanlen esl
expeiinenlando nascinenlo, enveIhecinenlo e noile. Duianle a vida anleiioi,
enquanlo voc se envoIvia na ignoincia que nolivou a ao que conduziu a vida
aluaI, voc lanlen eslava expeiinenlando o nascinenlo, enveIhecinenlo e noile
len cono none e foina, e assin poi dianle de oulia voIla dos doze eIos.
A nolivao paia a piesenle vida veio de un alo inpuIsionado peIa
ignoincia en una vida passada, esla ao e chanada de causa piojeloia ou
inpuIsoia. Ignoincia, ao e conscincia causaI ao, especificanenle
diiigen a vida. LIas eslaleIeceian as Iinhas geiais da piesenle vida quei
lenhanos nascido cono un sei hunano, ou en oulia liansnigiao. Lnlo nuilas
oulias aes, chanadas de aes de pieenchinenlo, conpIelaian o quadio quei

30
sejanos honen ou nuIhei, aliaenles ou no-aliaenles, nascidos nuna fanIia
polie ou iica, independenlenenle de quanlo viveienos e assin poi dianle. No se
pode dizei que ludo e piedeleininado, nas sonos aliados paia una siluao
cspccifica.
Quando venos que, lasicanenle, una ao conduz a esla vida e que,
duianle esla vida, nos envoIvenos en una giande vaiiedade de aes laseadas na
ignoincia, peicelenos que eslanos eslaleIecendo polncias paia un giande
nneio de vidas. Se queienos pi fin a esle piocesso, o ponlo fiaco e o desejo,
vislo que, nesno que lenhanos liIhes de polncias paia leinos liIhes de
ienascinenlos, se eslas polncias peinaneceien desnuliidas e desalivadas, no
leienos ienascinenlo. Seiia cono lei una saIa cheia de senenles de aiioz e no
pIanl-Ias. Se conseguinos paiai o desejo e o apego, podenos paiai o piocesso de
ienascinenlo. No inpoila quanlas polncias lenhanos, no nasceienos nais na
exislncia ccIica, eslaienos Iileilos.
Iaia loinai o desejo inpossveI, lenos que supeiai a ignoincia que e sua
iaiz. L aliaves de nosso desconhecinenlo solie o veidadeiio slalus dos fennenos
e aliaves da concepo de seu oposlo que o desejo e possveI. udislas no apenas
supiinen o desejo (enloia islo seja necessiio nuilas vezes, e exislan pilicas
ciiadas paia islo), nas enlenden una coisa que enfiaquece o desejo. Ln vez de
seien supiinidos, desejo e aveiso loinan-se inpossveis. Lxisle aIgo que
podenos salei que loinai o desejo inopeianle. A lase do desejo e da aveiso e
infundada, iepousa na vaciIanle fundao da ignoincia.
De onde ven a ignoincia` Ven da ignoincia anleiioi. No podenos
deleininai un coneo no lenpo, nas podenos seIecionai una vida, deleininai
suas causas piincipais e faIai de seu coneo en ignoincia. Nagarjuna escIaiece
islo en sua Prccicus Gar|and (Guir|anda Prccicsa), onde apiesenla os doze eIos do
suiginenlo dependenle en lis giupos ignoincia, ao e pioduo de
sofiinenlo , que so chanados de lis afIies conpIelas:


31
Lnquanlo os agiegados so concelidos,
Lxisle a concepo do eu.
Quando exisle a concepo do eu,
Lxisle ao, e, a pailii disso, exisle lanlen nascinenlo.
27


Lnquanlo os agiegados nenlais e fsicos so eiioneanenle concelidos
cono exislindo de foina ineienle, o eu lanlen e eiioneanenle concelido cono
lendo o nesno slalus, en conseqncia do que exisle o caina, do caina ocoiie o
nascinenlo. Reafiinando: a concepo de que os agiegados nenlais e fsicos
exislen ineienlenenle seive de lase paia a concepo equivocada de que o eu
exisle ineienlenenle, esla Ilina conduz a aes viiluosas e no-viiluosas
conlaninadas, as quais induzen o nascinenlo.

IICURA SLIS: As Trcs Af|i5cs Ccnp|c|as

1 Ignoincia
2 Ao
3 Iioduo de sofiinenlo

Lnlie os doze eIos do suiginenlo dependenle, ignoincia, desejo e apego
so agiupados cono a piineiia das lis afIies ignoincia. Una ao eslaleIece
una piedisposio denlio da conscincia, e, quando esla piedisposio fica pionla
paia pioduzii una vida, e chanada de exislncia. Assin, esles dois eIos ao e
exislncia so chanados peIo none da segunda das lis afIies conpIelas
ao. Nagarjuna chana os sele eIos de conscincia iesuIlanle (nesle sislena a
conscincia causaI e onilida) ale enveIhecinenlo e noile de pioduo de
sofiinenlo.
Nagarjuna diz que os lis giupos causan uns aos oulios, nanifeslando-se
cono o iodopiai de un lio.

32

Con eslas lis sendas causando unas as oulias,
Sen un coneo, un neio, ou un fin,
Lsla ioda da exislncia ccIica
Rodopia cono o giiai de un lio.
28


Se voc pe fogo na ponla de un pedao de pau e o giia iapidanenle a
noile, quen oIhai a dislncia vei una ioda de fogo. O novinenlo dos lis faloies
e vislo de foina siniIai cono exislncia ccIica. Nuna seqncia, a ignoincia d
oiigen a ao, e a ao d oiigen ao sofiinenlo, nas eIes do oiigen uns aos
oulios. Ioi exenpIo: o sofiinenlo lanlen causa ignoincia, iespondenos ao
sofiinenlo de nodo ignoianle, assin, nesle senlido, sofiinenlo e causa de
ignoincia, que causa una ao. A ao causa ignoincia poique, aliaves das
aes, lende-se a acunuIai nais peicepes equivocadas, o que pioduzii ainda
nais ignoincia no fuluio.
Quando consideianos o piocesso da exislncia ccIica, venos que sonos
aiiaslados paia siluaes loas e iuins, aiiaslados iepelidanenle paia o
sofiinenlo, que sonos naIlialados e nachucados. Quanlo choianos nuna vida`
Se as Igiinas de una vida fossen acunuIadas en un IocaI, de que lananho seiia
o iecipienle de que necessilaianos` Ao Iongo de nuilas vidas choianos un
oceano de Igiinas. Se anonlossenos os esqueIelos usados poi una pessoa,
leianos una nonlanha lo giande quanlo o Monle Lveiesl. Lsla e a condio dos
seies sencienles.
Iaia un ludisla, o lenpo no e definido poi dalas e Iocais de nascinenlo e
noile. Cono ludisla, voc no pode dizei que haja quaIquei Iugai no nundo en
que no lenha nascido. Voc no pode dizei: Lslas so pessoas que nunca
conheci. Voc no pode dizei: No vivi naqueIa epoca. Lnloia possa no
Ienliai, voc senle que esleve piesenle poi lodo o lenpo e espao.
A condio da vida no e de que lenhanos apenas una vida confinada poi

33
esle peiodo de lenpo, confinada poi esle espao. Nos enconlianos nuilas vezes,
passanos poi nuilos ieIacionanenlos difeienles. No se d vaIoi apenas a
exislncia lenpoiiia. Aliaves de nedilao solie o suiginenlo dependenle,
geianos enlendinenlo a iespeilo de nosso pipiio Iugai na exislncia ccIica. Una
vez que lenhanos enlendido nosso Iugai, podenos anpIiai esle enlendinenlo
paia os oulios e, desse nodo, vii a senlii conpaixo piofunda.


AS IALLSTRAS DO DALAI LAMA

Na piinaveia de 1984, Sua Sanlidade, o DaIai Lana, pinio NoleI da Iaz
de 1989, faIou solie o suiginenlo dependenle nuna seiie de paIeslias no Canden
HaII, en Londies. Ln cinco sesses ao Iongo de lis dias, eIe apiesenlou a essncia
da viso ludisla de nundo: cono o ludisno v a posio dos seies no nundo e
cono islo pode loinai suas vidas significalivas. A nenle inala e fundanenlaI, a
nenle de cIaia Iuz, foi o lena suljacenle das cinco paIeslias e foco da Ilina. O
DaIai Lana descieve o olscuiecinenlo desla nenle lasicanenle puia e nais
piofunda, e sua nanifeslao na saledoiia que peicele a vacuidade da exislncia
ineienle aliaves da inpIenenlao de lecnicas lnliicas. Con efeilo, a nenle de
cIaia Iuz se iiiadia poi loda sua apiesenlao do penoso piocesso da exislncia
ccIica e lanlen conpe a leIa de fundo na quaI o piocesso e aloidado en giande
delaIhe.
O nodo cono o suiginenlo dependenle se desenioIa no nago de nossa
vida colidiana e nosliado nas iesposlas do DaIai Lana a una niiade de
peigunlas da pIaleia. LIe enlia en poinenoies de lenas lecnicos aloidados
duianle as paIeslias e pondeia solie nuilos dos difceis piolIenas que
enfienlanos en nossas vidas: cono Iidai con a agiesso inleina e exleina, cono
conciIiai iesponsaliIidade pessoaI con a douliina da ausncia de eu, cono lialai a
peida de confiana en un guiu ou Iana, cono enfienlai una doena leininaI,

34
cono ajudai aIguen que esl noiiendo, cono conciIiai o anoi peIa fanIia con o
anoi poi lodos os seies, e cono inlegiai a pilica a vida diiia. O DaIai Lana
discoiie solie esles e oulios lenas con inlegiidade inspiiadoia.
Sua inleIigncia, sagacidade e londade peineian as paIeslias. Sua nfase
en soIues pacficas paia piolIenas pessoais, faniIiaies, nacionais e
inleinacionais conslilui un aigunenlo genliI nas eneigico conlia eIegei cono
nela de vida o devolanenlo a un sislena especfico. LIe deixa cIaio que sislenas
leiicos deven sei usados paia seivii aos seies, e no o conliiio. LIe exoila seus
ouvinles a usaien a ideoIogia en favoi do apeifeioanenlo.
Lu seivi de inleipiele neslas paIeslias e as ieliaduzi paia esle Iivio nuna
lenlaliva de capluiai os delaIhes e nuances nuilas vezes peididos sol a piesso da
liaduo sinuIlnea. Queio agiadecei a Ceshe Yeshi Thalkhe, do CenliaI Inslilule
of Highei Tilelan Sludies, en Sainalh, India, e a }oshua CulIei, do Tilelan
uddhisl Leaining Cenlei, en Washinglon, Nev }eisey, peIo auxIio con as
esliofes ciladas na piineiia paIeslia. Tanlen queio expiessai ninha gialido a
Sleven Weinleigei e David Need poi leien Iido lodo o nanusciilo e feilo nuilas
sugesles leis.

}effiey Hopkins
Univeisidade da Viignia


35
Nc|a |ccnica

Os nones de auloies e oidens lilelanos so apiesenlados nun ensaio
fonelico, paia faciIilai a pionunciao, paia una discusso solie o sislena usado,
vei a nola lecnica na aleiluia de Mcdi|a|icn cn |np|incss, de ninha auloiia
(Londies: Wisdon IulIicalions, 1983), pags. 19-22. A liansIileiao de lilelano nas
nolas e no gIossiio foi feila de acoido con o sislena pIanejado poi TuiieII V.
WyIie, vei A Slandaid Syslen of Tilelan Tiansciiplion, Hartard ]curna| cf Asia|ic
S|udics 22 (1959): 261-67. Iaia os nones de eiudilos e sislenas indianos usados no
coipo do lexlo, cn, sn e sh so usados en vez dos nais conuns c, s e s, paia faciIilai
a pionunciao poi no-especiaIislas.
Una Iisla de leinos lecnicos en poilugus, snsciilo e lilelano e
apiesenlada no gIossiio, no fin do Iivio.

36
O SLNTIDO DA VIDA



As IaIeslias

37
1 A Visac 8udis|a dc Mundc

Iiineiio, deixen-ne faIai aos pialicanles ludislas na pIaleia solie a
nolivao coiiela paia ouvii paIeslias solie ieIigio. Una loa nolivao e
inpoilanle. A iazo peIa quaI eslanos disculindo esles assunlos ceilanenle no e
dinheiio, fana ou quaIquei oulio aspeclo de nosso suslenlo nesla vida. Lxislen
nuilas alividades que poden piopoicionai islo. A piincipaI iazo paia viinos
aqui pioven de una pieocupao a Iongo piazo.
L falo que lodo nundo quei feIicidade e no quei sofiinenlo, isso no se
discule. Mas h discoidncia solie cono aIcanai a feIicidade e supeiai os
piolIenas. Lxislen nuilos lipos de feIicidade, e nuilas foinas de aIcan-Ias, e
lanlen exislen nuilos lipos de sofiinenlo, e nuilas foinas de supei-Ios. Cono
ludislas, enlielanlo, aInejanos no apenas aIvio e lenefcio lenpoiiios, nas
iesuIlados de Iongo piazo. Os ludislas eslo inleiessados no apenas nesla vida,
nas en vida aps vida, iepelidanenle. No conlanos senanas, neses ou nesno
anos, nas vidas e eons.
O dinheiio len sua uliIidade, nas e Iinilada. Lnlie os podeies e posses
nundanos, sen dvida exislen coisas loas, nas eIas so Iiniladas. Lnlielanlo, de
un ponlo de visla ludisla, o desenvoIvinenlo nenlaI conlinuai de vida paia
vida, poique a naluieza da nenle e laI que, se ceilas quaIidades nenlais so
desenvoIvidas en una lase sIida, eIas senpie peinanecen e no apenas isso:
eIas poden ciescei. De falo, una vez desenvoIvidas de nodo coiielo, as loas
quaIidades da nenle ciescen posleiioinenle de foina infinila. Ioilanlo, a pilica
espiiiluaI liaz lanlo feIicidade a Iongo piazo cono nais foia inleiioi dia aps dia.
Assin, nanlenhan sua nenle nos lpicos en discusso, esculen con una
nolivao puia sen doinii! Minha nolivao piincipaI e una leinuia sinceia
peIos oulios e o inleiesse peIo len-eslai de lodos.



38
COMIORTAMLNTO L VISO

A nedilao e necessiia no desenvoIvinenlo de quaIidades nenlais. A
nenle e aIgo que indisculiveInenle pode sei liansfoinado, e a nedilao e un
neio paia liansfoin-Ia. Medilao e a alividade de faniIiaiizai sua nenle con
aIgo novo. asicanenle, significa acoslunai-se con o oljelo solie o quaI voc esl
nedilando.
Lxislen dois lipos de nedilao anaIlica e eslaliIizadoia. Iiineiio un
oljelo e anaIisado, depois disso, duianle a nedilao eslaliIizadoia, a nenle e
nanlida unidiiecionaInenle no nesno oljelo. Lxislen duas calegoiias denlio da
nedilao anaIlica:

1 aIguna coisa, cono a inpeinanncia, e lonada cono oljelo da nenle e
nedila-se solie eIa,
2 una alilude nenlaI, cono o anoi, e cuIlivada ao Iongo da nedilao, nesle
caso, a nenle conveile-se a naluieza daqueIa alilude nenlaI.

Iaia enlendei o piopsilo da nedilao, e liI dividii as pilicas
espiiiluais en viso e conpoilanenlo. O faloi piincipaI e o conpoilanenlo,
poique e islo que decide a pipiia feIicidade e a dos oulios no fuluio. A fin de que
o conpoilanenlo seja puio e conpIelo, e necessiio lei una viso coiiela. O
conpoilanenlo deve sei len fundanenlado na iazo, poi conseguinle, e
necessiia una coiiela viso fiIosfica.
QuaI e a piincipaI nela do ludisno a iespeilo de conpoilanenlo` L
donai o seu pipiio conlinuun nenlaI loinai-se no-vioIenlo. No ludisno, os
vecuIos, ou nodos de pilica, so geiaInenle divididos en Ciande VecuIo e
VecuIo do Ouvinle. O Ciande VecuIo esl inleiessado lasicanenle na conpaixo
aIliuslica de ajudai os oulios, e o VecuIo do Ouvinle esl inleiessado lasicanenle
en no piejudicai os oulios. Desle nodo, a iaiz de lodo o ensinanenlo ludisla e a

39
conpaixo. A exceIenle douliina do uda len sua iaiz na conpaixo, e dizen ale
que o uda que ensina eslas douliinas nasceu da conpaixo. A naioi quaIidade
de un luda e a giande conpaixo, esla alilude de suslenlai e ajudai os oulios e a
iazo peIa quaI e convenienle lonai iefgio nun luda.
A Sangha, ou conunidade viiluosa, consisle daqueIes que, pialicando a
douliina coiielanenle, ajudan os oulios a ollei iefgio. As pessoas da 5angha
ln qualio quaIidades especiais: se aIguen Ihes faz naI, eIas no iesponden con
naI, se aIguen denonslia iaiva conlia eIas, eIas no ieagen con iaiva, se aIguen
as insuIla, eIas no iesponden con insuIlo, e se aIguen as acusa, eIas no
ievidan. Lsle e o conpoilanenlo de un nonge ou fieiia, e a iaiz e a conpaixo,
assin, as piincipais quaIidades da conunidade espiiiluaI lanlen oiiginan-se da
conpaixo. Nesle senlido, os lis iefgios de un ludisla o uda, a douliina e a
conunidade espiiiluaI ln suas iazes na conpaixo. Todas as ieIigies so
iguais ao leien podeiosos sislenas de lons conseIhos a iespeilo da pilica de
conpaixo. O conpoilanenlo lsico de no-vioIncia, nolivado peIa conpaixo,
e necessiio no sonenle en nosso dia-a-dia, nas lanlen de nao paia nao, ao
iedoi de lodo o nundo.
O suiginenlo dependenle e a fiIosofia geiaI de lodos os sislenas ludislas,
nuilo enloia sejan enconliadas viias inleipielaes difeienles enlie esses
sislenas. Ln snsciilo, a paIavia paia suiginenlo dependenle e
ratltasamutada. A paIavia ratlta len lis significados difeienles ieunii-
se, conlai con aIgo e dependei , nas lodos os lis, en leinos de significado
lsico, expiessan dependncia. Samutada significa suiginenlo. Ioilanlo, o
significado de ratltasamutada e suigii na dependncia de condies, conlando
con as condies, peIa foia das condies. Nun nveI suliI, islo e expIicado cono
a piincipaI iazo peIa quaI os fennenos so vazios de exislncia ineienle.
A fin de iefIelii solie o falo de que as coisas os lenas solie os quais un
nedilanle iefIele so vazios de exislncia ineienle poique suigen de foina
dependenle, e necessiio idenlificai os sujeilos desla iefIexo: os fennenos que

40
pioduzen piazei e doi, ajuda e dano, e assin poi dianle. Se no se enlende diieilo
a causa e o efeilo, e exlienanenle difciI peicelei que esles fennenos so vazios
de exislncia ineienle poi suigiien de nodo dependenle. Deve-se desenvoIvei un
enlendinenlo de causa e efeilo de que ceilas causas ajudan ou piejudican de
deleininadas naneiias. Ioi isso o uda descieveu o suiginenlo dependenle en
conexo con a causa e o efeilo das aes no piocesso da vida na exislncia ccIica,
de nodo que o enlendinenlo penelianle do piocesso de causa e efeilo pudesse sei
aIcanado.
Assin, exisle un nveI do suiginenlo dependenle pieocupado con a
causaIidade, nesle caso os doze ianos, ou eIos, do suiginenlo dependenle da vida
na exislncia ccIica: ignoincia, conscincia de ao, none e foina, as seis esfeias
dos senlidos, conlalo, sensao, desejo, apego, exislncia, nascinenlo, e
enveIhecinenlo e noile. Depois exisle un segundo nveI nais piofundo do
suiginenlo dependenle que se apIica a lodos os oljelos: e o eslaleIecinenlo dos
fennenos na dependncia de suas pailes. No exisle fenneno que no lenha
pailes, e, assin, a cada fenneno e aliiluda dependncia en ieIao a suas
pailes.
Lxisle un leiceiio nveI ainda nais piofundo, que e o falo de os fennenos
seien neianenle designados poi leinos e conceiluaIidade na dependncia de
suas lases de designao. Quando os oljelos so piocuiados enlie suas lases de
designao, no se acha nada que possa sei designado cono o oljelo en si, e, desla
foina, os fennenos so neianenle suigidos en dependncia neianenle
designados na dependncia de suas lases de designao. Lnquanlo o piineiio
nveI do suiginenlo dependenle iefeie-se ao suiginenlo de fennenos conposlos
na dependncia de causas e condies e, poilanlo, apIica-se apenas a fennenos
inpeinanenles, causados, os oulios dois nveis apIican-se lanlo a fennenos
peinanenles quanlo inpeinanenles.
Quando o uda descieveu os doze eIos do suiginenlo dependenle, faIou a
pailii de una peispecliva anpIa e de giande inpoilncia. LIe ensinou os doze eIos

41
en delaIhe no Ricc Sccd|ing Sutra

(Su|ra dc 8rc|c dc Arrcz). Cono en oulios


discuisos, o uda ensina aliaves de iesposlas a peigunlas. Nesle sulia, o uda faIa
do suiginenlo dependenle de lis naneiias:

1 Devido a exislncia dislo, suige aquiIo.
2 Devido a pioduo dislo, e pioduzido aquiIo.
3 L assin: devido a ignoincia, exisle ao conposicionaI, devido a ao
conposicionaI, exisle conscincia, devido a conscincia, exisle none e foina,
devido a none e foina, exislen as seis esfeias dos senlidos, devido as seis
esfeias dos senlidos, exisle conlalo, devido ao conlalo, exisle sensao, devido a
sensao, exisle desejo, devido ao desejo, exisle apego, devido ao apego, exisle
o nveI polenciaIizado de caina chanado de exislncia, devido a exislncia
exisle o nascinenlo, devido ao nascinenlo, exisle enveIhecinenlo e noile.

Quando o uda diz: Devido a exislncia dislo, suige aquiIo, eIe indica
que o fenneno da exislncia ccIica suige no peIa infIuncia ou supeiviso de
una deidade peinanenle, nas devido a condies especficas. Meianenle devido
a piesena de ceilas causas e condies, suigen efeilos especficos.
Quando o uda diz: Devido a pioduo dislo, e pioduzido aquiIo, eIe
indica que fennenos no-pioduzidos, peinanenles, cono a naluieza geiaI
3O

pioposla peIo sislena 5amkhya
31
no pode ciiai efeilos. IeIo conliiio, os
fennenos suigen de condies que so inpeinanenles poi naluieza.
Lnlo suige a peigunla: se os fennenos da exislncia ccIica so
pioduzidos a pailii de condies inpeinanenles, podeiian sei pioduzidos de
quaisquei condies inpeinanenles` No. Assin, na leiceiia fase, o uda indica
que os fennenos da exislncia ccIica no so pioduzidos a pailii de quaisquei
causas e condies inpeinanenles, nas nais exalanenle de coisas especficas, que
ln o polenciaI paia dai suiginenlo a fennenos especficos.
Descievendo o suiginenlo dependenle do sofiinenlo, o uda noslia que

42
o sofiinenlo len a ignoincia olscuiecinenlo cono causa iaiz. Lsla senenle
inpuia e defeiluosa pioduz una alividade que deposila na nenle una polncia
que ii geiai sofiinenlo ao pioduzii una nova vida na exislncia ccIica. Cono
fiulo, eIa len ao finaI o Ilino eIo do suiginenlo dependenle, o sofiinenlo do
enveIhecinenlo e noile.
A iespeilo dos doze eIos do suiginenlo dependenle, exislen lasicanenle
dois nodos de expIicao, un en leinos de fennenos inleiianenle afIilivos e
oulio en leinos de fennenos puios. No ensinanenlo lsico do uda solie as
qualio nolies veidades
32
, exislen dois conjunlos de causa e efeilo: un conjunlo
paia a calegoiia afIiliva de fennenos e oulio paia a calegoiia puia. Desla
naneiia, aqui nos doze eIos do suiginenlo dependenle exislen piocedinenlos
lanlo en leinos de fennenos afIilivos quanlo de fennenos puios. Lnlie as
qualio nolies veidades, os sofiinenlos veidadeiios a piineiia veidade so os
efeilos na calegoiia afIiliva de fennenos, e as fonles veidadeiias a segunda
veidade so suas causas. Na calegoiia de fennenos puios, as cessaes
veidadeiias a leiceiia veidade so efeilos na cIasse puia, e os caninhos
veidadeiios a quaila veidade so suas causas. SiniIainenle, quando se
expIica nos doze eIos do suiginenlo dependenle que a ao e ludo o nais so
prcduzidcs devido a condio de ignoincia, a expIicao e en leinos de
piocedinenlo afIilivo, quando se expIica que a ao e lodo o ieslo ccssan devido ac
ccssar da ignoincia, e en leinos de piocedinenlo da cIasse puia. O piineiio e o
piocedinenlo da pioduo de sofiinenlo, e o segundo e o piocedinenlo da
cessao do sofiinenlo.
Os doze eIos do suiginenlo dependenle so, poilanlo, exposlos en leinos
de un piocesso de afIio e en leinos de un piocesso de puiificao, e cada un
desles e apiesenlado en oiden diiela e inveisa. Assin, no piocesso diielo e
expIicado que:

devido a condio de ignoincia, suige a ao,

43
devido a condio de ao, suige a conscincia,
devido a condio de conscincia, suigen none e foina,
devido a condio de none e foina, suigen as seis esfeias dos senlidos,
devido a condio das seis esfeias dos senlidos, suige o conlalo,
devido a condio de conlalo, suige a sensao,
devido a condio de sensao, suige o desejo,
devido a condio de desejo, suige o apego,
devido a condio de apego, suige o nveI polenciaIizado de caina chanado de
exislncia,
devido a condio de exislncia, suige o nascinenlo,
devido a condio de nascinenlo, suigen o enveIhecinenlo e a noile.

Ioique esle nodo descieve cono o sofiinenlo e pioduzido, e una
expIicao das fonles
33
que pioduzen sofiinenlo. Na oiden inveisa expIica-se
que:

os sofiinenlos indesejados do enveIhecinenlo e noile so pioduzidos na
dependncia do nascinenlo,
o nascinenlo e pioduzido na dependncia do nveI polenciaIizado de ao
chanado de exislncia,
a exislncia e pioduzida na dependncia do apego,
o apego e pioduzido na dependncia do desejo,
o desejo e pioduzido na dependncia da sensao,
a sensao e pioduzida na dependncia do conlalo,
o conlalo e pioduzido na dependncia das seis esfeias dos senlidos,
as seis esfeias dos senlidos so pioduzidas na dependncia de none e foina,
none e foina so pioduzidos na dependncia da conscincia,
a conscincia e pioduzida na dependncia da ao,
a ao e pioduzida na dependncia da ignoincia.

44

Aqui a nfase e na piineiia das qualio nolies veidades, os veidadeiios
sofiinenlos en si, que so os efeilos. Lnlo, en leinos do piocesso de puiificao,
expIica-se que:

quando a ignoincia cessa, a ao cessa,
quando a ao cessa, a conscincia cessa,
quando a conscincia cessa, none e foina cessan,
quando none e foina cessan, as seis esfeias dos senlidos cessan,
quando as seis esfeias dos senlidos cessan, o conlalo cessa,
quando o conlalo cessa, a sensao cessa,
quando a sensao cessa, o desejo cessa,
quando o desejo cessa, o apego cessa,
quando o apego cessa, o nveI polenciaIizado de caina chanado de exislncia
cessa,
quando o nveI polenciaIizado de caina chanado de exislncia cessa, o
nascinenlo cessa,
quando o nascinenlo cessa, o enveIhecinenlo e a noile cessan.

Lsla expIicao e dada en leinos da cIasse puiificada de fennenos, con
nfase nas causas, nos caninhos veidadeiios, a segunda enlie as qualio nolies
veidades. Na oiden inveisa expIica-se que:

a cessao do enveIhecinenlo e da noile suige na dependncia da cessao do
nascinenlo,
a cessao do nascinenlo suige na dependncia da cessao do nveI
polenciaIizado de caina chanado de exislncia,
a cessao do nveI polenciaIizado de caina chanado de exislncia suige na
dependncia da cessao do apego,

45
a cessao do apego suige na dependncia da cessao do desejo,
a cessao do desejo suige na dependncia da cessao da sensao,
a cessao da sensao suige na dependncia da cessao do conlalo,
a cessao do conlalo suige na dependncia da cessao das seis esfeias dos
senlidos,
a cessao das seis esfeias dos senlidos suige na dependncia da cessao de none
e foina,
a cessao de none e foina suige na dependncia da cessao da conscincia,
a cessao da conscincia suige na dependncia da cessao da ao,
a cessao da ao suige na dependncia da cessao da ignoincia.

Aqui no piocesso de puiificao a nfase esl nos efeilos as veidadeiias
cessaes, a leiceiia das qualio nolies veidades.
Lsles piocessos so iepiesenlados nun quadio chanado de ioda da
exislncia ccIica con cinco seloies
34
(vei iIusliaes 1 7). Deuses e senideuses
eslo ieunidos en un seloi da exislncia ccIica, a seguii h o seloi dos hunanos,
eslas so conhecidas cono liansnigiaes feIizes, iepiesenladas na nelade de
cina da ioda. Os lis seloies da nelade de laixo so as liansnigiaes iuins ou
infeiioies aqueIas dos aninais, fanlasnas faninlos e seies dos infeinos. Todos
esles seloies iepiesenlan nveis de sofiinenlo en leinos de lipos de nascinenlo.
Devido a quais condies suigen eslas foinas de sofiinenlo` O cicuIo
denlio dos cinco seloies de seies indica que esles nveis de sofiinenlo so
pioduzidos peIo caina peIas aes. Lxislen duas nelades. A nelade diieila,
que len un fundo lianco, con pessoas oIhando e se novendo paia cina,
sinloIiza as aes viiluosas, sendo eslas de dois lipos, neiiliias e no-fIuluanles,
lais aes so os neios paia se ollei vidas cono hunanos, senideuses e deuses. A
nelade esqueida, que len un fundo escuio, con pessoas viiadas paia laixo,
sinloIiza as aes no-viiluosas, que inpeIen os seies iuno a vidas nos ieinos
infeiioies.

46
A pailii do que suigen esles cainas que so as fonles de sofiinenlo` LIes
piovn de una fonle de sofiinenlo adicionaI as enoes afIilivas de desejo,
aveiso e ignoincia , indicada peIo cicuIo nais inleino, onde eslo
iepiesenlados un poico, una colia e un gaIo. O poico sinloIiza a ignoincia, a
colia, a aveiso, e o gaIo, o desejo. Ln aIgunas veises da pinluia, o poico agaiia
os ialos do gaIo e da colia en sua loca, indicando desse nodo que desejo e
aveiso ln suas iazes na ignoincia. O gaIo e a colia lanlen agaiian o ialo do
poico en suas locas paia indicai que cada un deIes age paia apoiai e incienenlai
o oulio.
Movendo-se do cenlio paia foia, esles lis cicuIos noslian
sinloIicanenle que as lis enoes afIilivas de desejo, aveiso e ignoincia do
oiigen a aes viiluosas e no-viiluosas, as quais, poi sua vez, do oiigen aos
viios nveis de sofiinenlo na exislncia ccIica. O aio exleino, sinloIizando os
doze eIos do suiginenlo dependenle, indica ccnc as fonles de sofiinenlo aes e
enoes afIilivas pioduzen vidas denlio da exislncia ccIica. O sei feioz que
seguia a ioda sinloIiza a inpeinanncia, nolivo peIo quaI esle sei e un nonslio
iiado, enloia no haja nenhuna necessidade de eIe sei ielialado con oinanenlos
e ludo o nais, cono esl aqui. Ceila vez live esle quadio con un esqueIelo en vez
de un nonslio, a fin de sinloIizai a inpeinanncia nais cIaianenle.
A Iua na exlienidade diieila indica a Iileiao. O uda a esqueida esl
aponlando paia a Iua, indicando que a Iileiao que peinile ciuzai o oceano de
sofiinenlo da exislncia ccIica pode sei ieaIizada.
A iespeilo da hisliia desle quadio, conla-se que no lenpo do uda
Shakyanuni un iei dislanle, Udayana, piesenleou con un nanlo ciavejado de
pedias pieciosas o iei de Magadha, BImbIsara, que no linha nada de vaIoi
equivaIenle paia dai en lioca. BImbIsara ficou pieocupado con aquiIo e
peigunlou ao uda o que deveiia dai. O uda conenlou que eIe deveiia lei un
desenho da ioda da exislncia ccIica con os cinco seloies, aconpanhado do
seguinle:

47
Ocupando-se dislo e alandonando aquiIo,
Lnlia-se no ensinanenlo do uda.
Cono un eIefanle nuna casa de sap,
Deslien-se as foias do Senhoi da Moile.
AqueIes que con conscincia peifeila
Iialicaien esla douliina discipIinai
Deixaio a ioda do nascinenlo,
Iondo un fin ao sofiinenlo.

O uda disse a BImbIsara paia nandai islo ao iei Udayana. Conla-se que,
quando o iei ieceleu a iIusliao e a esludou, alingiu a ieaIizao
35
.
Os doze eIos do suiginenlo dependenle so sinloIizados peIas doze
iIusliaes do cicuIo exleino. A piineiia ao aIlo una pessoa idosa, cega e
nanca de lengaIa sinloIiza a ignoincia, o piineiio eIo. Nesle conlexlo,
ignoincia e o olscuiecinenlo a iespeilo do veidadeiio nodo de sei dos
fennenos. Vislo que denlio das escoIas fiIosficas ludislas exislen qualio
sislenas piincipais de douliina e denlio deslas escoIas exislen nuilas divises
difeienles, exislen viias inleipielaes do que e ignoincia. No s no lenos
lenpo paia disculii lodas eIas, cono eu nen nesno Ienlio de lodas!
Un lipo de ignoincia e o sinpIes desconhecinenlo solie cono as coisas
ieaInenle exislen, un faloi de neio olscuiecinenlo. Lnlielanlo, aqui nos doze
eIos do suiginenlo dependenle, a ignoincia e expIicada cono una conscincia
eiiada que concele o oposlo de cono as coisas ieaInenle exislen.
A ignoincia Iideia as enoes afIilivas que eslanos piocuiando
alandonai. Cada enoo afIiliva e de dois lipos: inala e adquiiida
inleIecluaInenle. Lnoes afIilivas adquiiidas inleIecluaInenle laseian-se en
sislenas inadequados de douliina, de nodo que a nenle designa ou adola novas
enoes afIilivas conceiluaInenle. Lslas no so enoes afIilivas que lodos os
seien possuen e no poden sei aqueIas que eslo na iaiz da iuna dos seies.

48
Confoine diz Nagarjuna en suas Sctcn|q S|anzas cn |np|incss (Sc|cn|a |s|rcfcs
scorc a Vacuidadc):

AqueIa conscincia que concele coisas
Que so pioduzidas na dependncia de
Causas e condies
Cono exislindo
Ioi chanada de ignoincia peIo Meslie.
DeIa suigen os doze eIos.
36


Lsla e una conscincia que dc fcrna ina|a conpieende ou concele
equivocadanenle os fennenos cono exislindo poi sua pipiia vonlade, cono
no-dependenles.
Ioique esla conscincia len difeienles lipos de oljelos, a ignoincia e
dividida en dois lipos: una que concele exislncia ineienle ao olseivai pessoas, e
oulia que concele exislncia ineienle ao olseivai oulios fennenos. Lslas so
chanadas de conscincias que concelen, iespeclivanenle, a individuaIidade das
pessoas e a individuaIidade dos fennenos.
A concepo da individuaIidade das pessoas e de dois lipos: o piineiio e
lonai conhecinenlo de si nesno, do pipiio eu, e consideiai a si nesno cono
exislindo ineienlenenle. O segundo lipo de concepo da individuaIidade das
pessoas, nais giosseiio, e quando aIguen peicele equivocadanenle as oulias
pessoas cono sendo sulslanciaInenle exislenles, no senlido de seien aulo-
suficienles. Islo e chanado de a faIsa viso do conjunlo liansiliio
37
. Na esliofe
cilada acina, Nagarjuna indica que a faIsa viso inala do conjunlo liansiliio, que
e a iaiz da exislncia ccIica, e a concepo de si nesno cono ineienlenenle
exislenle, e que islo suige na dependncia da concepo daqueIes agiegados
nenlais e fsicos que so as lases de designao da pessoa en si sua nenle,
coipo elc cono ineienlenenle exislenles. Desla naneiia, a concepo da

49
individuaIidade dos fennenos age cono una lase paia a faIsa viso inala do
conjunlo liansiliio, que e a concepo da pessoa cono ineienlenenle exislenle,
ainda que anlos os lipos sejan conscincias ignoianles que concelen exislncia
ineienle.
Quando iefIelinos solie nosso pipiio desejo e aveiso, venos que so
geiados denlio da concepo do indivduo cono sendo nuilo sIido, devido ao
que suige a una foile dislino enlie a pipiia pessoa e os oulios e,
conseqenlenenle, apego poi si nesno e aveiso peIos oulios. Aliludes de desejo
e aveiso eslo lodas laseadas nun senso exageiado de eu, no eslo`
De falo exisle un eu convencionaInenle posluIado, vIido una
individuaIidade que e a auloia das aes, que e a acunuIadoia do caina e que e a
pessoa que passa peIo piazei e doi que so fiulos daqueIas aes. Lnlielanlo,
quando exaninanos o nodo de peicepo da nenle no nonenlo en que o eu se
loina un causadoi de piolIenas, descoliinos que eslanos concelendo un eu
aulo-insliludo que e un exageio paia aIen do que de falo exisle. Quando esle eu
apaiece paia a nenle, no apaiece designado na dependncia dos agiegados de
nenle e coipo, en vez disso, e quase cono se fosse una enlidade aulnona. Se
esle eu exislisse de nodo lo sIido e independenle, quando aIguen o invesligasse
con a aigunenlao do Caninho do Meio
38
, eIe se loinaiia cada vez nais cIaio,
nas de falo aconlece o oposlo, de laI nodo que eIe se loina cada vez nenos cIaio,
ale no podei nais sei enconliado. Se esle eu fosse lo concielo e independenle,
seiia enconliado sol anIise. O falo de no podei sei enconliado indica que, excelo
poi sua neia designao na dependncia da juno de ceilas ciicunslncias, esle
eu no exisle. Mesno assin, eIe apaiece paia nossa nenle cono aIgo que pode sei
indicado concielanenle, nas, quando concoidanos con esla faIsa apaincia, nos
nelenos en apuios.
O confIilo enlie a apaincia conciela do eu e o falo de que, quando
anaIisado, eIe no pode sei enconliado, indica una disciepncia enlie a apaincia
e o que ieaInenle exisle. Os fsicos fazen una dislino seneIhanle enlie o que

50
apaiece e o que ieaInenle exisle.
Ln nossa pipiia expeiincia, podenos idenlificai lipos ou nveis de
desejo. Quando venos un ceilo ailigo nuna Ioja e o desejanos, islo conslilui un
lipo iniciaI de desejo, nas depois que o conpianos e senlinos: Islo e neu, e un
nveI difeienle. So seneIhanles poi seien anlos aliludes de desejo, nas difeien
en inlensidade.
L inpoilanle dislinguii lis nveis de apaincia e peicepo. No piineiio
nveI, quando ocoiien o neio apaiecinenlo e neio ieconhecinenlo do oljelo, o
oljelo sinpIesnenle apaiece, sen geiai desejo. Lnlo, quando senlinos: Oh, islo
e ieaInenle lon, o desejo foi geiado, e esle e un oulio nveI de apaincia e
peicepo do oljelo. Ao decidii conpiai o oljelo e loin-Io nosso, acaIenlando-o
cono nossa piopiiedade, h un leiceiio nveI de apaincia e peicepo.
No piineiio nveI, que consisle do neio apaiecinenlo do oljelo, esle
paiece exislii ineienlenenle, enlielanlo, a nenle no esl foilenenle envoIvida
con eIe. No segundo nveI, o desejo peIo oljelo e induzido peIa ignoincia que o
peicele cono exislindo ineienlenenle. H un nveI suliI de desejo que pode
exislii ao nesno lenpo que esla conscincia que concele o oljelo cono
ineienlenenle exislenle, nas, quando o desejo se loina nais foile, a concepo de
exislncia ineienle age cono causa, induzindo a nais desejo ainda, nas no exisle
exalanenle ao nesno lenpo que o desejo. L ciuciaI peicelei a pailii de nossa
pipiia expeiincia que:

no piineiio nveI o oljelo paiece ineienlenenle exislenle,
no segundo nveI h una conscincia que concoida con esla apaincia,
peicelendo o oljelo cono ineienlenenle exislenle e, desle nodo, dando
suiginenlo ao desejo,
no leiceiio nveI, quando conpianos laI oljelo ineienlenenle agiadveI e o
loinanos nosso, o oljelo fica envoIvido poi una foile concepo de posse na
quaI o consideianos exlienanenle vaIioso.

51

Ao finaI desle piocesso, junlaian-se duas podeiosas coiienles de
adeincia desejo peIo oljelo ineienlenenle agiadveI e apego poi si nesno ,
deixando o desejo ainda naioi que anles. RefIilan se islo e ou no e assin.
O nesno e veidade paia a aveiso. H una expeiincia iniciaI
envoIvendo una peicepo convencionaInenle vIida das quaIidades de un
oljelo vei una coisa iuin e idenlific-Ia cono iuin, poi exenpIo. Lnlo a
pessoa pioduz aveiso ao pensai: Oh, islo e ieaInenle iuin, esle e o segundo
nveI. Quando a aveiso esl ieIacionada a pessoa en si, e nais foile, e quando e
visla cono una polenciaI poiladoia de dano a pessoa, desenvoIve-se una aveiso
ainda naioi.
Assin, a ignoincia que e a concepo da exislncia ineienle alua paia
ajudai lanlo o desejo quanlo a aveiso. Nesle senlido, a causa de loda esla
dificuIdade e o poico! L peIo caIendiio lilelano o ano de neu nascinenlo e o Ano
do Ioico!
Lsle e o nodo peIo quaI o olscuiecinenlo ignoincia seive de iaiz
paia lodas as oulias enoes afIilivas. Lsla conscincia ignoianle esl olscuiecida
no que diz iespeilo ao nodo de sei dos fennenos, e poi islo e sinloIizada no
quadio poi una pessoa cega. AIen disso, cono a ignoincia e fiaca, no senlido de
que no esl fundanenlada en conhecinenlo vIido, a pessoa nanca, usando una
lengaIa. Mais apiopiiadanenle, a ignoincia deve sei iepiesenlada na paile de
laixo do quadio, nas con fieqncia esl coIocada no aIlo.
Na dependncia desle lipo de ignoincia ocoiie o segundo dos doze eIos
do suiginenlo dependenle, a ao. L chanada de ao conposicionaI poique as
aes seiven paia conpoi ou ocasionai efeilos piazeiosos e doIoiosos. L
sinloIizada poi un oIeiio. O oIeiio pega aigiIa e a liansfoina nun novo ailigo,
de nodo siniIai, una ao d incio a una seqncia que Ieva a novas
conseqncias. AIen disso, una vez que o oIeiio ponha a ioda a giiai
39
, eIa
conlinua iodando peIo lenpo que foi necessiio sen enpenho e esfoio

52
adicionais, de nodo siniIai, quando una ao foi pialicada poi un sei sencienle,
eslaleIece una piedisposio na nenle ou, cono se diz na LscoIa da
Conseqncia, pioduz un eslado de desliulividade daqueIa ao , e esla
piedisposio ou eslado desliulivo len o polenciaI de seguii Iivie e desinpedida
ale pioduzii seu efeilo.
Consideiando-se os efeilos das aes en leinos de conseqenles
ienascinenlos nos ieinos do desejo, da foina e da no-foina, exislen aes
viiluosas e no-viiluosas, e denlio das aes viiluosas exislen aes neiiliias e
aes no-fIuluanles. Ln leinos do nodo peIo quaI so pialicadas, exislen aes
de coipo, faIa e nenle. Ln leinos de suas pipiias enlidades, exislen aes da
inleno
4O
e aes pioposiladas
41
. Tanlen exislen aes definidas e indefinidas,
indicando se o efeilo e paia sei definilivanenle expeiinenlado ou no. A iespeilo
deslas Ilinas, os efeilos poden sei expeiinenlados nesla vida, na pixina ou en
oulia nais adianle.
AIen disso, lonando una vida hunana cono exenpIo, exislen aes que
inpeIen ou piojelan una vida fsica en un iuno geiaI, e oulios lipos de aes
que, poi assin dizei, pieenchen o quadio e so chanadas de aes
conpIenenlaies. LIas pieenchen os delaIhes especficos fazendo, poi exenpIo,
un coipo sei lonilo, feio e assin poi dianle. Consideie-se un hunano que passa
poi nuilas doenas, cono no caso de lodos os oulios hunanos, o caina piojeloi
ou inpuIsoi foi una ao viiluosa, cono pode sei deleininado peIo sinpIes falo
de lei nascido cono hunano. As aes conpIenenlaies que pieenchen o quadio,
ciiando una piopenso a doena, so aes no-viiluosas. Ocoiie o oposlo quando
o caina inpuIsoi e no-viiluoso e as aes conpIenenlaies que pieenchen o
quadio so viiluosas, cono no caso de un aninaI con un coipo lon e saudveI.
Tanlen exislen casos en que lanlo as aes inpuIsoias quanlo as
conpIenenlaies so viiluosas, len cono o caso oposlo, en que anlas so no-
viiluosas.
Oulia diviso das aes dislingue aqueIas feilas deIileiadanenle, as

53
deIileiadas nas no pialicadas, as pialicadas nas no deIileiadas, e as nen
deIileiadas, nen pialicadas
42
. Tanlen exislen aes nas quais (1) o pensanenlo e
lenefico, nas a execuo da ao e piejudiciaI, (2) o pensanenlo e piejudiciaI, nas
a execuo e lenefica, (3) lanlo o pensanenlo e quanlo a execuo so piejudiciais,
ou (4) lanlo o pensanenlo quanlo a execuo so leneficos. Tanlen exislen aes
cujos efeilos so expeiinenlados en conun poi un giupo de seies, e aes cujos
efeilos so expeiinenlados poi apenas un indivduo.
Cono os cainas so acunuIados` Ioi exenpIo, una nolivao especfica
pode Ievai a ceilas aes fsicas e veilais. oa nolivao Ieva a paIavias
agiadveis e aes fsicas genlis, poi neio das quais e acunuIado lon caina. Un
iesuIlado inedialo e senlido na ciiao de una alnosfeia pacfica e anigveI.
Lnlielanlo, a iaiva noliva paIavias iudes e aes fsicas e veilais ispidas, ciiando
inedialanenle una alnosfeia desagiadveI. Ln anlos os casos una ao e
pioduzida lendo poi aIiceice a ignoincia solie a naluieza Ilina dos fennenos,
esle e o piineiio eslgio do caina. Quando a ao cessa, inpiine una polncia,
una piedisposio denlio da conscincia, e o conlinuun da conscincia caiiega
esla polncia ale a hoia da fiuio do caina. Nesle senlido, una ao ciia lanlo
un iesuIlado inedialo quanlo un polenciaI que evenluaInenle ocasiona una
expeiincia piazeiosa ou doIoiosa no fuluio.
L assin que o piineiio eIo, a ignoincia, noliva o segundo eIo, a ao, que
eslaleIece una polncia paia expeiincia fuluia no leiceiio eIo, conscincia. A
conscincia e sinloIizada peIa figuia de un nacaco. Denlio do ludisno exislen
viias inleipielaes solie o nneio de conscincias, un sislena posluIa apenas
una, oulios posluIan seis, oulio posluIa oilo, e un oulio, nove. Lnloia a naioi
paile dos sislenas ludislas posluIe seis lipos de conscincia, a figuia con
fieqncia e de un nacaco indo de janeIa en janeIa nuna casa, islo
piovaveInenle len oiigen no posluIado de una nica conscincia. Quando esla
conscincia nica peicele poi neio do oIho, paiece sei una conscincia de oIho, e
quando peicele poi neio do naiiz, ouvido, Ingua e coipo, paiece sei

54
iespeclivanenle una conscincia de naiiz, conscincia de ouvido, conscincia de
Ingua e conscincia de coipo, nas, cono un nico nacaco en nuilas janeIas, e
apenas una. De quaIquei nodo, o nacaco e un aninaI espeilo e alivo e, poilanlo,
pode sinloIizai eslas quaIidades da conscincia.
O piolIena e que, enlie una ao e sua fiuio, pode havei un
consideiveI peiodo de lenpo, conludo, lodos os sislenas ludislas asseguian
que os cainas no so peididos ou despeidiados, enlie a causa e o efeilo deve
havei aIguna coisa que conecle os dois. Muilas asseies difeienles so
apiesenladas denlio dos sislenas ludislas a iespeilo do que conecla una ao e
seu efeilo de Iongo piazo. A neIhoi soIuo e ofeiecida peIa LscoIa da
Conseqncia, que e a seguinle: lodos os sislenas afiinan que exisle una pessoa
na hoia en que a ao e pialicada e na hoia en que o efeilo e expeiinenlado.
Assin, deve havei un conlinuun do eu dependenlenenle designado o quaI
piopoiciona a lase paia infuso da piedisposio
43
ciiada poi una ao. Una vez
que un sislena seja incapaz de apiesenlai laI lase paia infuso das
piedisposies, len que enconliai una lase independenlenenle idenlificveI paia
a infuso deslas polncias, e poi islo que a LscoIa da Menle-Apenas posluIa una
nenle-cono-lase-de-ludo
44
cono lase paia a infuso das piedisposies.
Lnlielanlo, o sislena nais eIevado, a LscoIa da Conseqncia, no len laI
dificuIdade, vislo que suslenla que a lase conlnua de infuso das piedisposies e
o sinpIes eu, a neia pessoa, e que a lase lenpoiiia paia a infuso das
piedisposies e a conscincia.
Nesle senlido, inedialanenle aps una ao h un eslado de
desliulividade ou cessao da ao, que, pode-se dizei, liansfoina-se na enlidade
de una piedisposio infundida na conscincia. A conscincia que vai desle
nonenlo ale o nonenlo inedialanenle anleiioi a concepo na nova vida e
chanada de conscincia do lenpo causaI ou de conscincia causaI. A conscincia
do nonenlo seguinle, na quaI e feila a conexo paia a pixina vida, e chanada de
conscincia iesuIlanle. Ln leinos de duiao, a conscincia iesuIlanle peiduia

55
daqueIe nonenlo ale inedialanenle anles do peiodo do quailo eIo, none e
foina, poi conseguinle, e exlienanenle lieve.
No que conceine a none e foina, none iefeie-se aos qualio agiegados
nenlais de sensao, disciininao, faloies conposicionais e conscincia. Ioina
e o agiegado dos fennenos fsicos. Ln nosso quadio, e iepiesenlado poi pessoas
andando de laico, en oulios quadios, e sinloIizado poi eslacas que se apian
unas conlia as oulias. Lsle Ilino pioven de una esciiluia que apiesenla os
ensinanenlos da LscoIa da Menle-Apenas paia 1) una conscincia nenlaI, 2) una
nenle-cono-lase-de-ludo, e 3) una foina, as quais so cono as peinas de un
liipe, apoiando unas as oulias. Ln nossa iepiesenlao, o laico sinloIiza a
foina, e as pessoas no laico sinloIizan os agiegados. O peiodo de none e foina
conlinua duianle o desenvoIvinenlo do enliio, ale eIe coneai a desenvoIvei os
cinco igos.


ILRCUNTAS

Pcrgun|a. Iodeiia expIicai os dois lipos de nedilao anaIlica`
Rcspcs|a. Tanlo a nedilao anaIlica quanlo a nedilao eslaliIizadoia
so de dois lipos. No piineiio lipo de nedilao anaIlica, voc esl nedilando
scorc un oljelo, cono quando se nedila solie a inpeinanncia, no segundo, voc
esl nolivando sua pipiia conscincia a sei geiada denlio de un eslado nenlaI,
cono quando se cuIliva anoi nedilalivanenle. Quando nedila solie
inpeinanncia ou vacuidade, voc as esl pegando cono oljelos de sua nenle,
nas quando voc nedila solie fe ou nedila solie conpaixo, no esl
nedilando solie fe ou conpaixo poi neio de iefIexo solie as quaIidades deIas,
ao conliiio, voc esl desenvoIvendo sua pipiia conscincia denlio de una
conscincia fieI ou conpassiva.


56
Pcrgun|a. Quanlos lipos de invesligao anaIlica exislen`
Rcspcs|a. Denlio dos sislenas ludislas exislen qualios nodos de
invesligai os fennenos. O piineiio e oIhai paia as funes que un oljelo
apiesenla que o fogo queina ou que a gua unedece, poi exenpIo, o seguinle e
invesligai poi neio da aigunenlao laseada en piova vIida, o leiceiio e oIhai
paia a dependncia, cono na causaIidade, e o Ilino e a aigunenlao de
sinpIesnenle oIhai a naluieza do oljelo, de que una coisa e o que e naluiaInenle.
Acho que h nuilos fennenos que deven sei enlendidos no conlexlo do quailo
lipo de indagao iacionaI de que a naluieza de aIguna coisa sinpIesnenle e
cono len que sei. Ocoiie-ne que esle lipo de aigunenlao possa sei usado en
conexo con o lpico da causaIidade cinica, poi exenpIo, se aIguen faz naI a
un oulio sei, enlo, poique a naluieza daqueIa ao e liazei naI a un sei
sencienle, o iesuIlado naluiaInenle e que o naI ieloina paia o indivduo que o
pialicou. De nodo siniIai, vislo que ajudai oulio sei sencienle len a naluieza de
liazei lenefcio, o efeilo que ieloina paia o indivduo lanlen e lenefico.
AIen disso, se aIguen peigunla poi que a conscincia len a caiacleislica
de expeiinenlai oljelos ou poi que os oljelos fsicos so naleiiais, pode oIhai
paia suas iespeclivas causas sulslanciais e condies coopeialivas, nas quando
iecua a peigunla nais e nais paia lis, e piovveI que sinpIesnenle seja da
naluieza da conscincia sei una enlidade de expeiincia. Se aIguen posluIasse un
piincpio paia a conscincia, esle posluIado ficaiia exposlo a nuilo dano peIa
aigunenlao, poi exenpIo: seiia alsuido aIegai que una enlidade Iuninosa e
cogniliva pudesse sei pioduzida poi aIguna coisa que no fosse una enlidade
Iuninosa e cogniliva. Una vez que exislen nuilas deslas conliadies nesle
posluIado, e neIhoi adolai o posluIado de que no exisle un coneo paia a
conscincia.
Con iespeilo as pailcuIas de naleiia, a conscincia pode sei capaz de
seivii cono condio coopeialiva no piocesso de pioduzii naleiia, nas a causa
sulslanciaI deve sei aIguna coisa naleiiaI, vislo que naleiia deve sei pioduzida

57
poi aIgo siniIai. Consideien, poi exenpIo, nossa pipiia gaIxia, ou sislena
pIaneliio de un liIho de nundos. Na apiesenlao liadicionaI ludisla exislen
eons de vacuidade, depois eons de foinao, eons de duiao e eons de
desliuio, eslas seiies de qualio fases seguen-se una depois da oulia, sen cessai,
sen fin. Lu ne peigunlo se as sulslncias que pioduzen as pailcuIas que so os
lIocos consliudos duianle o peiodo de foinao eslo piesenles duianle os
peiodos de eons de vacuidade. TaIvez as pailcuIas de espao nencionadas no
sislena Ka!achakra iefiian-se a islo. Mesno que cinco ou seis liIhes de anos
lenhan se passado desde o ig ang, len que havei una expIicao solie quais
condies causais anleiioies deian oiigen a eIe.
De un oulio ponlo de visla, h iogues que cuIlivan eslados nedilalivos
chanados de lolaIidade-da-leiia, lolaIidade-da-gua, e assin poi dianle, nos quais
ludo que apaiece e apenas leiia ou apenas gua, e assin poi dianle. AIen disso, os
fennenos pioduzidos aliaves do podei do ioga de falo no ln Iinile. Ioi
exenpIo, enloia lenhanos que posluIai a soIidez, as coisas no poden sei
posluIadas cono sIidas en lodos os aspeclos e en leinos de lodas as siluaes,
peIo conliiio, eIas so posluIadas cono sIidas apenas en ieIao a una siluao
especfica.

Pcrgun|a. Ioi favoi, d sua definio de eu, de inviduaIidade.
Rcspcs|a. AqueIes que no ln nenhuna ciena en vidas passadas e
fuluias no pieslan nuila aleno paia o que e a exislncia ou a naluieza da
individuaIidade, nas enlie aqueIes que ln laI ciena exislen nuilas asseies
difeienles. Muilos sislenas no-ludislas posluIan una individuaIidade que
conlinua de vida paia vida. Iazen isso poique ven que aIguna coisa segue de
una vida paia oulia e que o coipo cIaianenle no o faz, no poden posluIai aIgo
inpeinanenle que siga de una vida paia oulia, poilanlo, posluIan una
individuaIidade peinanenle, singuIai e independenle que viaja de una vida paia
a pixina.

58
Denlio dos sislenas ludislas, posluIa-se un eu, nas no da nesna
naneiia que acina. Senlindo que o eu, ou a individuaIidade, deve sei aIgo que
possa sei posluIado sol anIise, os sislenas ludislas infeiioies suslenlan que aIgo
dc dcn|rc do conjunlo inpeinanenle de nenle e coipo deve sei designado cono o
eu, ou individuaIidade. AIgunas deslas escoIas ludislas posluIan a conscincia
nenlaI, aIgunas posluIan a nenle-cono-lase-de-ludo, aIgunas, o conlinuun dos
agiegados, e assin poi dianle. Lnlielanlo, o supieno enlie lodos os sislenas de
douliina ludislas, a LscoIa da Conseqncia, suslenla que, da nesna foina que
una caiiuagen e designada na dependncia de suas pailes e no pode sei
enconliada enlie as pipiias pailes, una pessoa e neianenle designada na
dependncia de agiegados nenlais e fsicos, nas no pode sei enconliada, aliaves
de anIise, enlie nenhun desles agiegados. Assin, no apenas o eu e designado de
nodo dependenle, nas lodos os fennenos so dependenlenenle designados, ale
a vacuidade e designada de nodo dependenle, do nesno nodo que o eslado de
uda lodos os fennenos que suigen e ocoiien so apenas dependenlenenle
designados.

Pcrgun|a. Sua Sanlidade, podeiia faIai solie a conexo enlie os cinco
agiegados e os cinco eIenenlos`
Resposla: Iiineiio e necessiio idenlificai os cinco agiegados, eIes so
foinas, sensaes, disciininaes, faloies conposicionais e conscincia. No
agiegado da foina, poi exenpIo, o nveI nais giosseiio e nosso coipo ou caine,
sangue e lodo o ieslo, e os nveis nais sulis envoIven o lpico dos viios venlos,
ou eneigias inleinas, desciilos no lanlia ioga insupeiveI. No lanlia, exislen
nuilas expIicaes solie a conexo enlie o novinenlo dos consliluinles fsicos
lsicos e as eneigias inleinas, ou venlos, en canais peIos quais so pioduzidos
difeienles nveis de conscincia, conceiluaI e no-conceiluaI
45
.
Os qualio agiegados ieslanles so chanados de as lases do none
46
. So
eIes: sensao, disciininao, faloies conposicionais e conscincia. O agiegado da

59
sensao e o agiegado da disciininao so os faloies nenlais de sensao e
disciininao, que se dislinguen de lodos os oulios faloies nenlais
47
. No Trcasurq
cf Manifcs| Kncu|cdgc (Tcscurc dc Ccnnccincn|c Manifcs|c)
48
, Vasulandhu expIica
que esla dislino ocoiie poique a disciininao e a fonle de loda dispula e
poique a pessoa e aiiaslada paia aes afIilivas e, poi conseguinle, paia a
exislncia ccIica poi causa do desejo peIa sensao piazeiosa e do desejo de queiei
se afaslai da sensao doIoiosa. Denlio do quailo agiegado, faloies
conposicionais, exislen dois lipos piincipais: faloies conposicionais associados
con a conscincia e aqueIes no associados con a conscincia. Ln geiaI, quando
faIanos de seies con un coipo fsico, lodos ln os cinco agiegados, nas no ieino
da no-foina exislen apenas os qualio agiegados nenlais. Lnlielanlo, do ponlo
de visla do lanlia ioga insupeiveI, islo e apenas en leinos de foina giosseiia.
Lxislen qualio eIenenlos lsicos: leiia, gua, fogo e venlo. O piineiio,
enloia denoninado leiia, iefeie-se lasicanenle a soIidez e olsliuo. gua
iefeie-se a fIuidez e unidade. Iogo significa caIoi e conluslo. Ln leinos
giosseiios, venlo iefeie-se ao ai que inspiianos e expiianos, nas nun nveI
suliI iefeie-se lasicanenle aos lipos de eneigia que pionoven desenvoIvinenlo e
nudana. No sislena Ka!achakra, poi exenpIo, diz-se que nesno un coipo
noilo ainda len venlos opeiando neIe, poique conlinua a passai poi nudanas.
Un eIenenlo adicionaI e o espao, o que, en iefeincia ao coipo, significa as
cavidades vazias e os dulos. O sislena Ka!achakra lanlen faIa de pailcuIas de
espao, que so exlienanenle sulis, de nodo siniIai, os cienlislas faIan de
pailcuIas dininulas no espao que seiven cono lase paia oulios fennenos.
Lsles so os cinco agiegados e os cinco eIenenlos. Se vocs liveien oulias
peigunlas solie esles lpicos, poi favoi, faan-nas.

Pcrgun|a. Vislo que lodos os suiginenlos e loda a vida so apenas iIuso,
no e inconsislenle dizei que h nveis de suiginenlo, cono aqueIes nencionados
nesla nanh`

60
Rcspcs|a: No e que a vida scja una iIuso, nais exalanenle, eIa e ccnc
una iIuso. Ioilanlo, podenos faIai de nuilos lipos difeienles de disciepncia
enlie o nodo cono as coisas apaiecen e o nodo cono eIas ieaInenle exislen. Ioi
exenpIo, aIgo que na veidade e inpeinanenle pode paiecei peinanenle, as vezes,
coisas que de falo so fonles de doi paiecen sei fonles de piazei. Lsles so lipos
de confIilo enlie o nodo cono as coisas ieaInenle so e o nodo cono se paiecen.
Quanlo a ieaIidade definiliva, os oljelos paiecen exislii ineienlenenle, nas de
falo faIla exislncia ineienle, esle e oulio nveI de disciepncia enlie apaincia e
falo.

Pcrgun|a. Cono ciena ou desciena se ieIacionan con a ignoincia`
Rcspcs|a. A naioiia de ns len a ciena de que os oljelos exislen
ineienlenenle, eIes paiecen exislii a pailii de si nesnos, e ns aciedilanos que
eIes exislan desle nodo. Lsle lipo de ciena e induzido peIa ignoincia.

Pcrgun|a. Quando o desejo e causa e quando e efeilo`
Rcspcs|a. O desejo pode seivii cono causa de nonenlos posleiioies de
desejo, e esles nonenlos posleiioies de desejo so inslncias de desejo que so
efeilos da causa pievia.

Pcrgun|a. Se una piedisposio paia una ao foinou-se na nenle, deve
sei inevilaveInenle conpIelada ou exisle una sada`
Rcspcs|a. Se voc e capaz de geiai una condio nais podeiosa que a
condio que piovocaiia a nanifeslao do caina, eIa pode sei desainada. Ioi
exenpIo: ao ieconhecei ns aes, desenvoIvei conliio e enpenhai-se en
alividade viiluosa aspiiando a puiificai un caina iuin, voc pode puiific-Io.
Voc pode no nnino dininuii a foia deIe, de nodo que, nesno que voc
enfienle una siluao que leiia piovocado a alivao, islo no aconlecei.

61
2 Vida |npu|sicnada pc|a |gncrancia


CONDILS IARA O SOIRIMLNTO

Vanos conlinuai a desciio dos doze eIos do suiginenlo dependenle. O
quinlo eIo so as seis esfeias dos senlidos os pionoloies inleinos de conscincia,
que so o oIho, ouvido, naiiz, Ingua, coipo e senlidos nenlais. LIes so
iepiesenlados no quadio poi una casa vazia, poique os igos eslo se
desenvoIvendo, nas ainda no eslo funcionando. Ou seja, cono en una casa
vazia, as ciicunslncias exleinas iequiiidas paia o funcionanenlo das conscincias
dos senlidos eslo se desenvoIvendo, nas, inleinanenle, eIas ainda no eslo
funcionando.
Depois dislo, ven o conlalo, o sexlo eIo. Conlalo en si e un faloi nenlaI
que dislingue os oljelos cono piazeiosos, doIoiosos ou neulios a pailii da ieunio
do oljelo, da facuIdade sensoiiaI e da conscincia. Os oljelos so foinas visveis,
sons, odoies, goslos, oljelos langveis e oulios fennenos no incIudos nesles
cinco, as facuIdades sensoiiais so os seis igos oIho, ouvido, naiiz, Ingua,
coipo e facuIdades sensoiiais nenlais. Quando un oljelo, una facuIdade sensoiiaI
e un nonenlo de conscincia anleiioi aluando cono una condio
inedialanenle piecedenle eslo junlos, geia-se una conscincia, e o faloi nenlaI
do conlalo dislingue o oljelo cono piazeioso, doIoioso ou neulio.
Ln geiaI, una conscincia e pioduzida poi inleinedio de lis condies.
A piineiia e chanada de condio do oljelo olseivado
49
, esle e o oljelo que
piovoca o suiginenlo de una conscincia con o aspeclo do pipiio oljelo. A
segunda e a condio doninanle
5O
, una facuIdade sensoiiaI que loina una
conscincia especfica capaz de peicelei apenas seu iespeclivo lipo de oljelo, nas
no oulio lipo, cono quando a facuIdade sensoiiaI do oIho d a conscincia a
capacidade de peicelei oljelos visuais, nas no sons. O falo de que una

62
conscincia seja pioduzida cono una enlidade enpiica deve-se a una
conscincia inedialanenle piecedenle, esla e a leiceiia condio, chanada de
condio inedialanenle piecedenle
51
.
Ioi envoIvei a peicepo de un oljelo e sua dislino, o conlalo e
sinloIizado poi un leijo. O conlalo ocoiie inedialanenle anles da pioduo de
sensao.
O selino eIo do suiginenlo dependenle, sensao, e posluIado cono un
faloi nenlaI que expeiinenla piazei, doi ou sensao neulia una vez que o oljelo
lenha sido definido peIo conlalo cono piazeioso, doIoioso ou neulio. De acoido
con ceilo un sislena de inleipielao, a sensao pode se eslendei en lodas as
diiees, desde a expeiincia iniciaI de piazei e doi ale o piazei do oigasno. A
sensao e iepiesenlada poi un oIho peifuiado poi una fIecha. O oIho e lo
sensveI que nesno una coisa dininula piovocai una enoine sensao. No
inpoila que lipo de sensao lenhanos, piazeiosa ou doIoiosa, no conseguinos
ficai sossegados con eIa e aIgo nuilo foile, que nos nove. Sensaes piazeiosas
geian un foile npelo poi nais, e a doi geia un foile npelo de afaslanenlo.
O oilavo e nono eIos, desejo e apego, so lipos de desejo. A difeiena enlie
eIes e que o desejo e nais fiaco que o apego. Lxislen viias divises do desejo,
desejo ansioso, poi exenpIo, esl associado ao ieino do desejo, desejo poi
desliuio e una vonlade de ficai afaslado de una sensao doIoiosa, e desejo
peIos ieinos da foina e no-foina e chanado de desejo peIa exislncia nundana.
O desejo e iepiesenlado poi una pessoa lelendo ceiveja. Islo e fciI de
enlendei, no e` No inpoila que voc peicela que isso deixa voc goido e voc
no queiia sei goido, voc conlinua lelendo, lelendo e lelendo. O desejo e un
faloi nenlaI que aunenla o desejo, sen piopoicionai quaIquei salisfao.
O apego, agaiiai-se nenlaInenle ao oljelo que se deseja, e iepiesenlado
poi un nacaco pegando una fiula. Lxislen qualio vaiiedades de apego poi
oljelos desejados, poi vises de si nesno, poi naus sislenas de elica e condula e
poi quaIquei un dos lipos ieslanles de ponlos de visla inpipiios. Tais foinas de

63
apego poden sei apIicadas lanlo aqueIes que viven en fanIia quanlo aqueIes
que deixaian a vida doneslica e, enloia ceIilaliios, ln una viso eiinea.
Lxislen, enlielanlo, nais lipos de apego aIen dos qualio desciilos aqui. Ioi
exenpIo, se una pessoa (1) loinou-se lenpoiaiianenle Iivie do desejo ieIacionado
ao ieino do desejo e (2) len una viso coiiela, nas (3) piocuia ienascei nun ieino
da foina ou no-foina, eIa deve acunuIai un caina que inpuIsionai o
ienascinenlo naqueIe ieino e, poi conseguinle, esl necessaiianenle se apegando
aqueIe lipo de vida. Una vez que os qualio lipos de apego no incIuen lais
exenpIos, no so conpIelos. Ioilanlo, diz-se que a Iisla foi foinuIada apenas a
fin de soliepujai ideias eiiadas, no paia sei conpIela.
O desejo de nanlei un oljelo piazeioso e o desejo de se afaslai de un
oljelo doIoioso suige na dependncia de none e foina, esfeias dos senlidos,
conlalo e sensao. Quando laI desejo e pioduzido iepelidanenle de foina cada
vez nais foile, conslilui-se en apego poi oljelos de desejo dos senlidos, lais cono
foinas agiadveis, sons agiadveis, odoies agiadveis, saloies agiadveis e
oljelos langveis agiadveis. Tais desejos e apegoa seiven paia, nais laide,
polenciaIizai ou caiiegai a polncia cinica eslaleIecida na conscincia poi una
ao anleiioi nolivada peIa ignoincia. Islo causa a olleno de un novo sislena
de vida no ieino do desejo. Quando esse caina, a piedisposio eslaleIecida na
nenle, e nuliido peIo desejo e peIo apego e se loina inleiianenle capaz de
pioduzii a pixina vida, e chanado de exislncia, o decino eIo. Aqui a causa, o
caina inleiianenle polenciaIizado, iecele o none do efeilo, una nova exislncia
na ioda ccIica do sofiinenlo. Na LscoIa da Conseqncia, exislncia iefeie-se
nais exalanenle ao eslado de desliulividade de una ao inleiianenle
polenciaIizado, o que e en si aIgo opeianle, que pioduzii a pixina vida.
A figuia desle decino eIo e una nuIhei givida. Nesle ponlo, o caina que
ii pioduzii a pixina vida esl inleiianenle polenciaIizado, enloia ainda no
nanifeslo, de nodo anIogo, una nuIhei en giavidez avanada len denlio de
seu leio una ciiana inleiianenle desenvoIvida que ainda no eneigiu. O

64
decino eIo eslende-se do nonenlo do caina inleiianenle polenciaIizado ale o
coneo da pixina vida. Denlio dislo h duas divises de acoido con o nonenlo
un nveI chanado de diiecionaI
52
, vislo que esl diiecionado iuno a pixina
vida, e oulio nveI chanado de en piocesso
53
, vislo que se iefeie ao caina
polenciaIizado no nonenlo do eslado inleinediiio enlie duas vidas.
O decino-piineiio eIo e o suiginenlo dependenle do nascinenlo,
iepiesenlado poi una nuIhei dando a Iuz. A ciiana que na figuia anleiioi eslava
no leio da nuIhei givida agoia esl nudando de eslado.
O decino-segundo eIo e o suiginenlo dependenle do enveIhecinenlo e
noile. Lxislen dois lipos de enveIhecinenlo, o piineiio e chanado de
piogiessivo, una vez que, desde o nonenlo da concepo, eslanos
enveIhecendo, islo ocoiie a cada nonenlo da vida. O oulio lipo e chanado de
deleiioiao, a denegeiao conun na veIhice.
Depois do enveIhecinenlo ven a noile. Lnlie un e oulio, exislen choios
de pesai e nuilos lipos de sofiinenlo, lais cono luscai nas no enconliai o que se
quei, enconliai o que no se quei, e assin poi dianle.


ICNORANCIA COMO RAIZ DO SOIRIMLNTO

Nossas vidas conean con o sofiinenlo do nascinenlo e leininan con o
sofiinenlo da noile, enlie esles dois, exislen nuilas conseqncias difeienles do
enveIhecinenlo e nuilos evenlos infeIizes. Islo e o sofiinenlo, a piineiia das
qualio nolies veidades, e o que no queienos o piolIena que queienos
supeiai. L inpoilanle invesligai se exisle aIgun nodo de lianspoi laI sofiinenlo
ou no. Iaia enlendei islo, e necessiio invesligai as causas de nossa siluao. Lsla
e a ieIevncia de loda a expIicao solie os doze eIos do suiginenlo dependenle,
coneando con o eslgio de ignoincia.
Quando exaninanos quaIquei lipo de sofiinenlo expeiinenlado agoia,

65
descoliinos que sua iaiz e a ignoincia. Una vez que haja ignoincia, a lodo e
quaIquei ninulo podeienos iniciai una ao que seivii de causa paia oulio
ienascinenlo. Aliaves desle piocesso, j deposilanos iIiniladas piedisposies en
nosso fIuxo de conscincia, polncias eslaleIecidas poi aes nolivadas peIa
ignoincia, agoia nesno lenos en nossa conscincia un nneio iIinilado de lais
polenciaIidades paia vidas fuluias.
Lslivenos consideiando os doze eIos do suiginenlo dependenle en
leinos de una seiie que conea peIa ignoincia. Nesle conlexlo, podenos vei que
oulias seiies do suiginenlo dependenle eslo opeiando sinuIlaneanenle, una
vez que oulias inslncias de ignoincia induzen seiies adicionais. AIen disso,
una seqncia de suiginenlo dependenle iequei inleiseces con oulias
seqncias. Ioi exenpIo: ignoincia, ao e conscincia inpeIen a foia que
pioduz a pixina vida, nas o oilavo, nono e decino eIos desejo, apego e
exislncia deven ocoiiei enlie conscincia e none e foina a fin de capacilai a
conscincia a pioduzii a vida indicada peIo quailo eIo, none e foina. Adenais,
vislo que o decino eIo, exislncia, iepiesenla o caina inleiianenle polenciaIizado
que Ieva ao nascinenlo, na epoca desle nascinenlo especfico oulio conjunlo de
none e foina, esfeias dos senlidos, conlalo e sensao eslai opeiando. Desejo,
apego e exislncia, poi sua vez, deven vii enlie os eIos lis e qualio, devendo sei
piecedidos de seus iespeclivos none e foina, esfeias dos senlidos, conlalo e
sensao eIos qualio, cinco, seis e sele, assin, h oulia seiie de suiginenlo
dependenle envoIvida na pioduo deIes. Ioilanlo, una nica seiie de suiginenlo
dependenle necessaiianenle envoIve oulias seiies.
Vislo que o piineiio dos doze eIos e ignoincia e o Ilino e
enveIhecinenlo e noile, podeiia paiecei que h un coneo e un fin, nas j que,
no apenas una, nas nuilas seiies opeian junlas, no exisle un fin, a nenos que
a ignoincia seja ienovida. Ale a ignoincia sei supeiada, no h nada que se
possa de falo fazei paia acalai con esle piocesso.
Se consideiainos os doze eIos do suiginenlo dependenle ieIacionados

66
con una vida nuna n liansnigiao, cono un aninaI, fanlasna faninlo ou sei
do infeino, en una vida passada houve a ignoincia lsica olscuiecinenlo a
iespeilo do nodo de sei dos fennenos e, aIen disso, houve lanlen ignoincia
a iespeilo da ieIao enlie as aes e seus efeilos. Lslas duas foian a foia
nolivadoia, pioduzindo una ao no-viiluosa que deposilou una polncia na
conscincia. Lsla polncia seiviu enlo de causa piojeloia paia una vida nuna n
liansnigiao. A causa piojeloia foi concielizada ou caiiegada peIo desejo e peIo
apego, loinando-se inleiianenle polenciaIizada cono exislncia. Os efeilos
piojelados de sofiinenlo (conscincia iesuIlanle, none e foina, esfeias dos
senlidos, conlalo e sensao) e os efeilos concielizados de sofiinenlo (nascinenlo
e enveIhecinenlo/noile) nuna n liansnigiao so pioduzidos desle nodo.
Se consideiainos os doze eIos do suiginenlo dependenle ieIacionados
con una vida nuna loa liansnigiao, cono un hunano, deus ou senideus, a
ignoincia lsica e a nesna olscuiecinenlo a iespeilo do nodo de sei dos
fennenos , nas a ao nolivada poi islo foi una ao viiluosa lenefica paia os
oulios, laI cono deixai de nalai. TaI ao viiluosa deposila na causa de
conscincia una loa polncia paia ienascinenlo nuna vida de slalus eIevado.
Lsla causa piojeloia foi concielizada ou caiiegada peIo desejo e peIo apego, de
nodo que loinou-se inleiianenle polenciaIizada cono exislncia, con o que
pioduziu os efeilos piojelados e concielizados de una vida nuna condio de
slalus eIevado.
A iefIexo de que os oulios viajan peIa exislncia ccIica desle nesno
nodo seive cono una lecnica paia aunenlai a conpaixo. Assin, nuneiosos
nelodos de nedilao so desciilos lanlo en leinos de iefIexo solie esles doze
eIos do suiginenlo dependenle no prcpric inditiduc aliaves do que se
desenvoIve o anseio de deixai a exislncia ccIica quanlo en leinos de iefIexo
solie esles doze eIos do suiginenlo dependenle ncs cu|rcs aliaves do que a
conpaixo aunenla.
Islo conpIela nossa discusso solie o suiginenlo dependenle cono o

67
piocesso de desenvoIvei una vida na exislncia ccIica.


SURCIMLNTO DLILNDLNTL COMO DLSICNAO DLILNDLNTL

Oulia foina de suiginenlo dependenle e o eslaleIecinenlo dos
fennenos na dependncia de suas pailes. Todo e quaIquei oljelo len pailes.
Oljelos fsicos ln pailes diiecionais, e fennenos sen foina, cono a conscincia,
ln pailes lenpoiais nonenlos anleiioies e posleiioies que foinan seu
conlinuun. Se houvesse quaIquei coisa laI cono una pailcuIa sen pailes paia
seivii de lIoco de consliuo de un oljelo naioi, no se podeiia disciininai, poi
exenpIo, seus Iados diieilo e esqueido, ou fienle e veiso. Se os Iados no
pudessen sei disciininados, enlo, no inpoila quanlas deIas fossen agiupadas,
no se podeiia enconliai nada nais que o foinalo da pailcuIa oiiginaI. Seiia
inpossveI que eIas se agiupassen. Lnlielanlo, e falo que os oljelos giosseiios so
pioduzidos aliaves do agiupanenlo de nuilas pailcuIas dininulas, assin, no
inpoila quo pequena seja a pailcuIa, eIa deve lei pailes diiecionais, e poi esla
Igica se eslaleIece que no exislen oljelos fsicos sen pailes.
SiniIainenle, a iespeilo do conlinuun, se os nenoies nonenlos de un
conlinuun no livessen pailes anleiioies e posleiioies, no haveiia quaIquei
possiliIidade de se agiupaien paia foinai un conlinuun. Se un nonenlo no
livesse pailes capazes de eslai en conlalo con o que o anlecede e o que o piecede,
no haveiia jeilo de laI nonenlo sen pailes foinai un conlinuun. De nodo
siniIai, con ieIao a fennenos inaIleiveis cono o espao Iivie de faloies
conposicionais, exislen pailes ou faloies, cono o espao do quadianle Iesle e o
espao do quadianle oesle, ou a paile associada con esle oljelo e a paile associada
con aqueIe oljelo. Assin, cada oljelo, quei seja inpeinanenle ou peinanenle,
nulveI ou inulveI, len pailes.
Lnlielanlo, quando o lodo e as pailes de quaIquei oljelo especfico

68
sendo na dependncia deslas Ilinas que o lodo e designado apaiecen paia
nossas nenles, o lodo paiece lei una enlidade sepaiada pipiia, e as pailes
paiecen sei pailes dc|c. No e assin` Lnloia dependan unas das oulias,
paiecen lei exislncias pipiias.
Dessa foina, exisle una disciepncia enlie o nodo cono o lodo e as
pailes apaiecen e o nodo cono de falo exislen, no senlido de que paiecen lei
idenlidades sepaiadas pipiias, nas de falo no ln. Lnlielanlo, islo no significa
que no exislan oljelos que sejan un lodo, poique, se no exislissen os lodos,
no podeianos faIai de aIguna coisa cono sendo paile de quaIquei coisa, poique
un lodo e islo en ieIao a aIguna coisa que e designada cono paile deIe.
Ioilanlo, exislen os lodos, nas seu nodo de exislncia e seien designados na
dependncia de suas pailes eIes no exislen de nenhun oulio nodo. Islo no se
apIica apenas aos fennenos nulveis, inpeinanenles, nas lanlen aos
fennenos peinanenles, inulveis, e assin e nais anpIo en significado que a
inleipielao anleiioi de suiginenlo dependenle, que esl Iinilada aos fennenos
suigidos na dependncia de causas e condies.

|npcssioi|idadc dc Dcncns|raac Ana|i|ica
O suiginenlo dependenle possui una piofunda inpIicao. LIe inpIica
en que, se aIguen no esl salisfeilo con a neia apaincia de un oljelo, nas
piocuia, aliaves de anIise exlensiva, o ieaI oljelo ao quaI a designao e anexada,
no enconlia nada enlie as lases de designao daqueIe oljelo, nen sepaiado
deIas, que se possa dizei que e o oljelo. Tone-se a individuaIidade, ou eu, cono
exenpIo: o eu e o conlioIadoi, ou usuiio, da nenle e do coipo, e a nenle e o
coipo so oljelos de uso daqueIe eu. O eu, a nenle e o coipo indisculiveInenle
exislen, e no se pode negai que ieaIizan suas iespeclivas funes. O eu e
seneIhanle a un piopiieliio, e o coipo e a nenle Ihe peilencen. De falo,
dizenos: H aIgo eiiado con neu coipo hoje, poi isso eslou cansado. Ou: Hoje
neu coipo esl en foina, poilanlo, eslou cheio de vigoi. Tais afiinaes so

69
vIidas, nas a iespeilo do liao, poi exenpIo, ninguen diz: Lsle sou eu, nesno
assin, quando o liao esl doIoiido, con ceileza dizenos: Lslou con doi, no
eslou len. Apesai dislo, e cIaio que o eu e o coipo so difeienles, o coipo e aIgo
que peilence ao eu.
De nodo siniIai, faIanos de ninha nenle ou ninha conscincia,
cono quando conslalanos: Minha neniia esl nuilo fiaca, aIguna coisa esl
eiiada. Iodenos ale paiecei en oposio a nossa pipiia conscincia, nossa
pipiia neniia, no e nesno` Dizenos coisas lais cono: Queio deixai ninha
nenle nais aguada, queio lieinai ninha nenle, siluao na quaI a nenle e lanlo
o lieinadoi quanlo o oljelo lieinado. Quando a nenle e indiscipIinada no
fazendo o que se quei que eIa faa , a pessoa e cono o lieinadoi ou piofessoi da
nenle, e a nenle e cono un esludanle indiscipIinado que deve sei lieinado a
oledecei. Dizenos e pensanos lais coisas, e eIas eslo de acoido con os falos.
Nesle senlido, lanlo o coipo quanlo a nenle so coisas que peilencen ao
eu, e o eu e o piopiieliio, nas, aIen da nenle e do coipo, no exisle nenhuna
enlidade de eu sepaiada e independenle. Lxislen lodos os indcios de que o eu
exisle, no enlanlo, sol invesligao, eIe no pode sei enconliado. Ioi exenpIo: o
eu do DaIai Lana deve eslai IocaIizado denlio dos Iiniles desla iea ciicunsciila
poi neu coipo, no exisle nenhun oulio Iugai onde eIe possiveInenle pudesse sei
enconliado. Islo e ceilo. Lnlielanlo, se aIguen invesligai denlio desla iea o que e
o veidadeiio DaIai Lana, o veidadeiio Tenzin Cyalso, o eu no len sulslncia
pipiia aIen desle coipo e nenle. Ainda assin, o DaIai Lana e un falo, un
honen, un nonge, un lilelano, aIguen capaz de faIai, capaz de lelei, capaz de
doinii, capaz de desfiulai a vida, no e nesno` Islo e suficienle paia piovai que
exisle aIguna coisa, enloia esla coisa no possa sei enconliada.
Islo significa que, enlie as lases de designao do eu, no exisle nada paia
sei enconliado que seja una iIusliao do eu ou que seja o eu. Islo significa que o
eu no exisle` No, no significa islo, o eu definilivanenle exisle. Mas quando,
ainda assin, o eu no pode sei enconliado enlie suas lases de designao, que

70
consliluen o Iugai onde deve eIe exislii, deve-se dizei que eIe e eslaleIecido no
poi seu pipiio podei, nas poi foia de oulias condies. Islo no pode sei
posluIado de nenhun oulio nodo.
Lnlie as condies na dependncia das quais o eu exisle, un dos faloies
nais inpoilanles e a conceiluaIidade que o designa. Ioi isso se diz que o eu e os
oulios fennenos exislen peIo podei da conceiluaIidade. Nesle senlido,
suiginenlo dependenle ven a significai no apenas suigido na dependncia de
causas e condies, ou designado na dependncia de una lase de designao,
nas lanlen suigido ou designado sol dependncia de una conscincia
conceiluaI que designa o oljelo.
Ioi conseguinle, no leino suiginenlo dependenle, dependenle
54

significa dependendo de ou conlando con oulios faloies. Una vez que o oljelo
depende de aIguna oulia coisa, esl piivado de exislii poi seu pipiio podei
esl piivado de independncia. Ioilanlo, suige apoiado en condies. on e nau,
causa e efeilo, o indivduo e os oulios lodos os oljelos so eslaleIecidos con o
apoio de oulios faloies, suigen de nodo dependenle. Ioi suigiien
dependenlenenle, os oljelos so desliludos da condio exliena de exisliien poi
seu pipiio podei. AIen disso, poique, nesle conlexlo de dependncia, auxIio e
dano suigen e exislen, no e que os oljelos nac exislan seu desenpenho de
funes e pIausveI. Nesle senlido, as causas e efeilos das aes so pIausveis, haja
vislo que o eu e a sua lase. Quando se enlende islo, fica-se Iivie do ponlo de visla
exlieno da no-exislncia, o niiIisno.
Nesle senlido, exislii na dependncia da conceiluaIidade e lanlen un
significado de suiginenlo dependenle o significado nais suliI. AluaInenle, os
fsicos expIican que os fennenos no exislen apenas oljelivanenle en si e a
pailii de si nesnos, nas exislen en leinos de, ou no conlexlo de, envoIvinenlo
con un enlendedoi, un olseivadoi.
Tenho a inpiesso de que o lena da ieIao enlie naleiia e conscincia e
un ponlo onde a fiIosofia oiienlaI pailicuIainenle a fiIosofia ludisla e a

71
cincia ocidenlaI poden se enconliai. Acho que podeiia sei un casanenlo feIiz,
sen divicio! Se lialaIhainos no senlido de un esfoio conjunlo de eiudilos
ludislas no neios eiudilos, nas aqueIes que lanlen possuen aIguna
expeiincia en nedilao e de fsicos puios e sen pieconceilos paia invesligai,
esludai e se enpenhai en una pesquisa nais piofunda no canpo da ieIao enlie
naleiia e conscincia, podenos enconliai coisas Iindas que poden sei leis. Islo
no len que sei consideiado pilica ieIigiosa, nas pode sei feilo sinpIesnenle
paia a expanso do conhecinenlo hunano.
AIen disso, aqueIes cienlislas que eslo lialaIhando con o ceielio
hunano no canpo da neuioIogia podeiian se leneficiai con as expIicaes
ludislas solie a conscincia cono funciona, cono nuda en leinos de nveis, e
ludo o nais. AIgun lenpo alis, peigunlei a un neuioIogisla cono funciona a
neniia. LIe iespondeu que ainda no enconliaian una expIicao conciela, poi
isso, cieio que podeianos lialaIhai junlos lanlen nesle canpo. AIguns
piofissionais ocidenlais da iea nedica lanlen eslo nosliando inleiesse peIa
cuia de ceilas doenas aliaves da nedilao. Lsle e oulio lena inleiessanle paia
un piojelo conjunlo
55
.
Ioi causa da nfase do ludisno na aulociiao, no exisle una deidade
ciiadoia, e poi isso aIgunas pessoas consideian, en leinos esliilos, que no se
liala de una ieIigio. Un eiudilo ludisla ocidenlaI ne disse: O ludisno no e
una ieIigio, e una especie de cincia da nenle. Nesle senlido, o ludisno no
peilence a calegoiia de ieIigio. Consideio islo una desvenluia, nas de aIgun
nodo significa que o ludisno fica nais peilo da cincia. Lnlielanlo, do ponlo de
visla dos cienlislas puios, o ludisno e un lipo de caninho espiiiluaI. L una
desvenluia que lanlen paieanos no peilencei a calegoiia de cincia. Desle
nodo, o ludisno no peilence nen a ieIigio, nen a cincia puia, nas esla
siluao nos piopoiciona a opoilunidade de fazei un eIo, ou una ponle, enlie fe e
cincia. L poi islo que aciedilo que, no fuluio, leienos que lialaIhai paia fazei
eslas duas foias ficaien nais pixinas una da oulia do que eslo hoje.

72
A naioiia das pessoas sinpIesnenle ignoia a ieIigio. Mas enlie aqueIes
que no o fazen, exisle de un Iado un giupo que esl seguindo a fe e
expeiinenlando o vaIoi de un caninho espiiiluaI, e, do oulio Iado, un giupo que
esl deIileiadanenle negando quaIquei vaIoi paia a ieIigio. Cono iesuIlado,
exisle un confIilo conslanle enlie eslas duas faces. VaIeiia a pena se, de un
nodo ou de oulio, pudessenos ajudai a apioxinai eslas duas foias.


ILRCUNTAS

Pcrgun|a. Sua Sanlidade, podeiia poi favoi escIaiecei a difeiena enlie
aes da inleno e aes pioposiladas`
Rcspcs|a. A iespeilo das aes en geiaI, ou caina, exislen dois sislenas
difeienles un que expIica que quaIquei lipo de caina e necessaiianenle o faloi
nenlaI da inleno, e oulio que diz que lanlen exislen cainas fsicos e veilais.
De acoido con o piineiio sislena, o faloi nenlaI da inleno en si, no nonenlo
en que esl iniciaInenle nolivando una ao, e chanado de ao da inleno,
enquanlo que o faloi nenlaI de inleno no nonenlo de ieaInenle se ocupai con
o alo e chanado de ao pioposilada, poilanlo, anlos eslo conlidos denlio do
faloi nenlaI de inleno. De acoido con o sislena que posluIa que lanlen
exislen aes fsicas e veilais, as aes da inleno so expIicadas de nodo
seneIhanle, nas as aes pioposiladas ocoiien no inslanle en que a ao e
nanifeslada fsica ou veilaInenle, e, desle nodo, o piopsilo pode sei nenlaI,
fsico ou veilaI. Lsle Ilino e un sislena piefeiveI, e a asseio da LscoIa da
Conseqncia.

Pcrgun|a. A iespeilo da conscincia, diz-se que na LscoIa do Caninho do
Meio, en oposio a LscoIa da Menle-Apenas, a lase conlnua de una
piedisposio causada poi una ao e o neio eu, enquanlo a lase lenpoiiia seiia

73
a conscincia. Iodeiia expIicai nais esle ponlo` Lspecificanenle, cono pode o
neio eu, que no exisle ineienle ou eleinanenle, sei a lase eleina da
piedisposio` AIen disso, cono ou quaI e o necanisno que ainazena a
piedisposio, una vez que no e a nenle-cono-lase-de-ludo, e cono islo viaja de
una vida paia a pixina`
Rcspcs|a. Quando faIanos de un eu noninaInenle exislenle que e un
neio none, no significa que no exisle oulio significado paia o eu, ou
individuaIidade, aIen do pipiio none. Lxisle un significado ao quaI o none eu
se iefeie. Lnlielanlo, poique o oljelo eu no exisle de un nodo aulo-insliludo poi
seu pipiio podei, sen dependei daqueIe none, nas exisle dependendo en nuilo
do none, da designao conceiluaI, diz-se que e apenas none designado de
nodo neianenle noninaI. Desle nodo, no leino neio eu, a paIavia neio
indica que, quando o eu e luscado en anIise, no pode sei enconliado. No
apenas o eu que e a lase na quaI as piedisposies so infundidas e designado
de nodo neianenle noninaI, nas lanlen as piedisposies en si, len cono as
aes que infunden as piedisposies, so designadas noninaInenle, cono ludo o
nais. O falo dos fennenos seien neianenle noninais no significa que no
exislan de nodo aIgun, nais exalanenle significa que, denlio da exislncia, eIes
no exislen poi seu pipiio podei, poi sua pipiia enlidade, poi suas
caiacleislicas pipiias.
Quando se diz que a lase de infuso e lianspoile das piedisposies e
apenas-none, pode paiecei paia a sua nenle que enlo a lase de infuso
ieaInenle no seiia I giande coisa. Lnlielanlo, poi esla expIicao voc pode
enlendei que no e esle o caso e que laI dificuIdade no exisle. A iespeilo dos
neios que coneclan un caina a seu efeilo, consideie o seguinle: en nosso
Iinguajai convencionaI, dizenos: Un lenpo alis eu fiz islo e islo, e e falo que o
agenle daqueIa ao e un indivduo. Dizenos islo a pailii do ponlo de visla de
que o indivduo e una conlinuao do neio eu que desenpenhou a ao, nas, se
oIhainos denlio da naleiia, a ao cessou, e o eu de agoia no e o eu do passado.

74
Ainda assin, lenos o pensanenlo de nodo inalo e de falo dizenos: Lu fiz
aquiIo, e islo esl de acoido con o falo. A pessoa e, poilanlo, piopiieliia daqueIa
ao. Nesle senlido, exisle una conexo enlie a ao e o indivduo, e esle e o eIo
que se conecla ao fuluio efeilo daqueIa ao, no inpoilando quanlo lenpo se
passe. Vislo que segue havendo o conlinuun do neio eu paia una pessoa que
desenpenhou una ao e, desse nodo, acunuIou caina, esla pessoa conlinua
sendo o eu que acunuIou aqueIe caina, vislo que a ao feila anleiioinenle len
que fiulificai, no exisle nais ninguen paia quen eIa possa fiulificai excelo o
indivduo.
O eu e designado na dependncia de agiegados nenlais e fsicos, e, en
leinos do sislena lnliico, ou nnliico, exislen nveis giosseiios e sulis desses
agiegados nenlais e fsicos. Do ponlo de visla do lanlia ioga insupeiveI, a lase
finaI de designao do eu len que sei un agiegado suliI que esleve junlo con o
indivduo desde un lenpo sen piincpio, e un nveI suliI da conscincia, o
conlinuun que no len coneo e e ininleiiuplo, e que evenluaInenle aIcana a
ieaIizao no eslado de luda. No exisle nenhuna dvida solie a possiliIidade de
nenles afIilas seguiien paia o eslado de luda e cIaio que no seguen. Nen
nesno os nveis nais giosseiios de conscincia seguen, apenas o nveI nais suliI
da conscincia avana paia o eslado de luda. Lsle nveI suliI len peiduiado desde
un lenpo sen piincpio e conlinua paia senpie. Quando noiienos, nossos nveis
de conscincia nais giosseiios se dissoIven. Ln nosso Ilino dia, na hoia de
nossa noile, a deiiadeiia conscincia que se nanifesla e a nenle nais suliI de
cIaia Iuz, e esla conscincia que faz a conexo con a pixina vida. Nesle senlido,
os agiegados sulis necessaiianenle exislen conlinuanenle aliaves do lenpo.
De acoido con a LscoIa da Conseqncia, quando una ao cessa ou se
desinlegia, esla desinlegiao e aIgo causado, desle nodo, o eslado de havei se
desinlegiado que ocoiie aps a desinlegiao e aIgo causado e un fenneno
pioduzido. A ao eslaleIece un eslado de desliulividade que e un fenneno
inpeinanenle en si, conlinuando ale o nonenlo da fiuio do caina e

75
pioduzindo a fiuio.
Quanlo ao nodo cono o eu apaiece, exisle un lipo geneiico de eu que len
exislido desde o lenpo sen piincpio ale o piesenle, nas con ieIao a eus
especficos exisle un eu quaIificado, poi exenpIo, peIa juvenlude do indivduo, e
un eu quaIificado poi eslai ieIacionado a una vida hunana e no a oulio lipo de
vida, e assin poi dianle. Nos iefeiinos, poi exenpIo, ao eu de nossa pipiia
juvenlude: Oh, eu eia un naIandio quando eia joven, nas hoje en dia neIhoiei
un pouco. Muilas deslas dislines so feilas denlio do eu, aIgunas geneiicas e
difusas, oulias nais individuais e nenos difusas.

Pcrgun|a. Lneigia naleiiaI e eneigia nenlaI so a nesna`
Rcspcs|a. Ioique naleiia e conscincia so difeienles, en geiaI paiece que
a eneigia associada a eIas deveiia sei difeienle. A iespeilo da eneigia nenlaI,
exislen nuilos nveis nais giosseiios e nais sulis de conscincia, quanlo nais
giosseiio o nveI de una conscincia, nais ieIacionado ao coipo aluaI, ao passo
que, quanlo nais suliI e una conscincia, nenoi e a conexo que len con esle
coipo fsico giosseiio. AIen disso, os nveis nais sulis da nenle so nais
podeiosos que os nveis nais giosseiios, poi conseguinle, se a pessoa e capaz de
uliIiz-Ios, so nais eficienles paia a liansfoinao nenlaI. A fin de disculii
difeienas de eneigia, deve-se consideiai nuilos nveis difeienles de naleiia e
conscincia.

Pcrgun|a. Cono podenos alandonai a ignoincia inala`
Rcspcs|a. Ceilos lipos de ignoincia poden sei ienovidos con pouco
enpenho, nas o lipo de ignoincia que e a iaiz da exislncia ccIica s pode sei
ienovido con un enpenho lienendo. De falo, o lena piincipaI desla seiie de
paIeslias e cono pi un fin na ignoincia. Ale agoia, faIei solie a lase, o
fundanenlo das pilicas. A seguii disculiiei os nveis de pilica.


76
Pcrgun|a. QuaI e o caninho nais hliI paia Iidai con a iaiva e agiesso
sen se sulnelei ao agiessoi ou ficai iaivoso e agiessivo`
Rcspcs|a. Se voc sinpIesnenle conlinua deixando a iaiva saii e a expiess-
Ia, e nuilo difciI que islo v ajudai. Vislo que esle conpoilanenlo en si pionove
nais iaiva, no liai nenhun iesuIlado posilivo, apenas aunenlai os piolIenas.
Sol ceilas ciicunslncias pode sei necessiio adolai una ao conliiia paia paiai
as ns aes de un oulio sei, nas aciedilo que lais nedidas possan sei
desenpenhadas sen iaiva. De falo, a inpIenenlao de nedidas defensivas e
nuilo nais efeliva sen iaiva do que quando sua nenle piincipaI e goveinada poi
una foile enoo afIiliva, poique sol laI infIuncia voc pode no adolai a ao
aprcpriada. A iaiva deslii as neIhoies quaIidades do ceielio hunano
juIganenlo, a capacidade de pensai: Islo e eiiado, e invesligai quais seio as
conseqncias lenpoiiias e de Iongo piazo de una ao. L necessiio caIcuIai
lais ciicunslncias anles de adolai una ao, Iivie da iaiva, o podei de juIganenlo
e neIhoi.
L cIaio que, se voc e sinceio e honeslo en una sociedade conpeliliva, as
pessoas poden liiai vanlagen de voc en aIgunas ciicunslncias. Se voc deixa
que aIguen faa isso, esla pessoa eslai se envoIvendo en una ao inpipiia e
acunuIando caina iuin, que piejudicai a eIa nesna no fuluio. Neslas
condies, e adnissveI, con una nolivao aIliuslica, adolai una ao conliiia
a fin de ajudai a oulia pessoa a evilai os efeilos de sua ao eiiada no fuluio. Ioi
exenpIo: pais sensalos as vezes poden iaIhai con seus fiIhos ou nesno puni-Ios
sen iaiva nenhuna. Islo e adnissveI, nas, se o pai fica ieaInenle iaivoso e suiia
o fiIho con denasiada foia, enlo senlii aiiependinenlo no fuluio. Lnlielanlo,
con a loa nolivao de luscai coiiigii un nau conpoilanenlo da ciiana, e
possveI ieagii de nodo adequado ao que a ciiana piecisa naqueIe nonenlo. As
ieaes deven sei adoladas nesle senlido.
De acoido con o sislena dos sulias, o uso da iaiva no e peinilido no
caninho espiiiluaI, enlielanlo, denlio do sislena lnliico exisle a expIicao de

77
que e possveI uliIizai a iaiva no caninho. Nesle caso, a nolivao fundanenlaI
deve sei a conpaixo, nas a nolivao lenpoiiia e a iaiva, e o piopsilo e
uliIizai a foia e vivacidade da iaiva sen ficai sujeilo a sua infIuncia negaliva, de
nodo que a pilica se loine nais efeliva.

Pcrgun|a. L neIhoi deixai o polenciaI da aveiso isoIado denlio de si
nesno ou ieaIiz-Io e, desse nodo, enfienl-Io`
Rcspcs|a. Lxisle una pilica a fin de idenlificai a aveiso cono o oljelo
deleslado apaiece, cono a nenle ieage, quaI e a naluieza da aveiso e assin poi
dianle , na quaI a pessoa peinile que a nenle geie aveiso e enlo a olseiva,
nas islo no significa nanifeslai aveiso exleinanenle e liigai con oulia pessoa.
Se exisle o peiigo de voc ii paia a iua con una alilude iaivosa, e neIhoi liancai a
poila con voc do Iado de denlio e enlo geiai iaiva e exanin-Ia!
Iaia ceilos lipos de piolIenas nenlais, lais cono depiesso
56
e aIgunas
oulias ciises nenlais, pode sei liI deix-Ias saii faIando a iespeilo deIas, islo
ieduz a sensao desconfoilveI inleina. Iaia oulios lipos de ciises nenlais, lais
cono a iaiva ou foile desejo, quanlo nais voc as expiessai, nais eIas ocoiieio,
nesles lipos, a coilio fai con que enfiaquean. Lnlielanlo, coilii no significa
apenas que, quando voc desenvoIvei iaiva ou desejo en aIlo giau, voc lenlai
conlioIai isso naqueIe nonenlo, poique a e nuilo difciI. Ln vez disso, na pilica
diiia voc deve iefIelii conlinuanenle solie os lenefcios e vanlagens da
conpaixo, anoi, londade e assin poi dianle, e iefIelii solie as desvanlagens
as faIhas da iaiva. TaI conlenpIao pondeiada e conlnua e o desenvoIvinenlo
do apieo peIa conpaixo e peIo anoi, poi neio dos quais conlinuanenle ievive-
se e se aunenla esle apieo, ln o efeilo de ciiai desagiado peIa aveiso e iespeilo
peIo anoi. Aliaves da foia dislo, nesno quando voc fica iaivoso, a expiesso da
iaiva nuda de aspeclo e dininui en foia. Lsle e o nodo de pialicai, a nedida
que o lenpo passa, as aliludes nenlais poden giaduaInenle nudai.


78
Pcrgun|a. Cono e possveI paia nin, fazei un esfoio en ninha pilica
de nedilao quando no exisle un eu`
Rcspcs|a. Muilo piovaveInenle, esle e o naI-enlendido que nencionei
anles: inleipielai eiiadanenle o vazio da exislncia ineienle cono un vazio da
exislncia en si, de nodo que paiece que no exisle nada. Islo esl eiiado. Se voc
acha que voc no exisle, enlo espele un aIfinele no seu dedo! Mesno que voc
no possa idenlificai o eu, e cIaio que eIe exisle.

Pcrgun|a. Receli nuilos ensinanenlos e iniciaes de neu guiu, nas agoia
peidi un pouco da fe neIe. O que devo fazei`
Rcspcs|a. Lsle e un sinaI de que voc no foi cuidadoso no coneo. Se fe
sozinha fosse suficienle, no haveiia iazo paia o uda lei desciilo as quaIificaes
de un guiu con giande delaIhe nas expIicaes da discipIina, nos conjunlos de
discuisos e no nanlia secielo. Diz-se que e nui|c inpoilanle paia o guiu ou Iana e
paia o esludanle invesligaien un ao oulio. Ainda assin, esla siluao solie a
quaI voc esl faIando de falo ocoiie, devenos lonai lais expeiincias cono avisos
e peicelei que piecisanos de una lase nais confiveI e inpoilanle anaIisai,
invesligai. CeiaInenle digo as pessoas que no coneo, ao iecelei ensinanenlos,
no e necessiio consideiai o piofessoi cono seu guiu, en vez disso,
sinpIesnenle consideia-se o piofessoi cono un anigo ieIigioso de quen voc
esl iecelendo ensinanenlos. Lnlo, se voc exaninai as quaIificaes da pessoa e
adquiiii veidadeiia convico a nedida que o lenpo passai, podei considei-Ia
seu guiu. Lsle e un lon piocedinenlo.
Agoia, paia aloidai sua peigunla solie o que fazei: se a siluao e de que
piineiio voc linha fe e agoia no consegue geiai fe, en vez de vii a no goslai da
pessoa, seiia neIhoi desenvoIvei una alilude neulia. Oulia lecnica liI e iefIelii
solie o falo de que no ludisno, e pailicuIainenle no Ciande VecuIo, nesno
nosso ininigo e consideiado un dos neIhoies guius. Muilo enloia un ininigo
possa fazei naI a voc dc|iocradancn|c, e una pilica lsica desenvoIvei piofundo

79
iespeilo e un senlinenlo de gialido poi aqueIa pessoa. Se nun caso desses e
assin, no seu e nais ainda, vislo que seu guiu nuilo piovaveInenle no esl
causando naI a voc deIileiadanenle. OIhai a siluao desle nodo pode ajudai
sua alilude nenlaI.

Pcrgun|a. QuaI sua opinio solie esludanles ocidenlais de ludisno
fazeien a pilica das deidades pioleloias`
Rcspcs|a. Lsle e un lena conpIicado. Se aIguen pialica ou no ieIigio e
poi deciso pipiia, e o que aIguen faz individuaInenle e un assunlo que s diz
iespeilo a eIe. Lnlielanlo, e inpoilanle enlendei o conlexlo de laI pilica. Quando
oIhanos a hisliia desla liadio, descoliinos que a leoiia das deidades
pioleloias ven da pilica lnliica. Nos sislenas dos sulias, con exceo de una
neno ocasionaI dos qualio giandes ieis, no h neno a deidades aIen
daqueIas cono ManjushrI, AvaIokileshvaia, Tara, Mailieya e Sananlalhadia. No
Ornancn| fcr C|car Rca|iza|icn (Ornancn|c para a C|ara Rca|izaac), de Mailieya, no
lena do lieinanenlo en seiie das seis piesenas nenlais, exisle una pilica de
piesena nenlaI de deuses ou deidades, e de falo e possveI que eslas deidades,
len cono os qualio giandes ieis, apaiean denlio desla pilica. Lnlielanlo, o
conlexlo aIi e eslai pIenanenle conscienle deIas cono leslenunhas de nossas
pipiias aes.
Ioi oulio Iado, nui|cs lexlos lnliicos nencionan deidades pioleloias.
Nos sislenas lnliicos, un pialicanle de una deidade pioleloia deve piineiio
iecelei iniciao e depois alingii un piofundo eslado de nedilao, no quaI as
pilicas de visuaIizao do ioga da deidade evenluaInenle o deixan quaIificado
paia conduzii esla pilica. Lnquanlo inagina a si nesno cono una deidade
nuna nandaIa, o pialicanle visuaIiza a deidade pioleloia a sua fienle e d a eIe ou
eIa una oiden que len apIicao en un canpo de ao especfico. Ioilanlo, se
voc quei se ocupai con a pilica de una deidade pioleloia, piineiio voc
nesno deve eslai quaIificado.

80
No Tilele, no passado, nuilas pessoas fizeian o oposlo, negIigenciando
conpIelanenle sua pipiia pilica e sinpIesnenle coiiendo alis de deidades
pioleloias. Islo e alsoIulanenle eiiado. A pessoa deve ollei a cIaia apaincia de si
nesna cono una figuia divina, con una lolaI sensao de si nesna cono sendo
aqueIa deidade, en conseqncia do que o pioleloi fica sol seu conlioIe, a pilica
no e en alsoIulo una queslo do pioleloi conlioIai a pessoa.
De falo, o neIhoi pioleloi e o uda, sua douliina e a conunidade
espiiiluaI. Nun senlido nais piofundo, o veidadeiio pioleloi e o veidadeiio
desliuidoi so o seu pipiio caina. Se voc peigunlai o que ieaInenle ajuda, so
as suas pipiias aes viiluosas. Se voc peigunlai o que ieaInenle piejudica, so
as suas pipiias aes no-viiluosas. Islo e que e o inpoilanle.

Pcrgun|a. O desejo deve Ievai senpie ao desejo`
Rcspcs|a. Ln lilelano exisle una dislino cIaia enlie dcd pa e dcd cnags, o
piineiio significa desejo, vonlade, caincia, que pode sei iazoveI ou no, ao
passo que o segundo e necessaiianenle una enoo afIiliva. O desejo iacionaI
exisle ale no conlinuun de un desliuidoi do adveisiio
57
, aIguen que foi aIen da
exislncia ccIica. Apesai desla difeiena veilaI, duianle os eslgios iniciais da
pilica, quando ainda se e un sei conun, e difciI dislinguii enlie o sinpIes
desejo e o desejo afIilivo, e se pode ale lei fe nisluiada con a concepo de
exislncia ineienle, ou conpaixo nisluiada con a concepo de exislncia
ineienle, nas quais o indivduo e o oljelo da fe ou da conpaixo so eiiadanenle
consideiados cono eslaleIecidos poi suas pipiias caiacleislicas. L difciI
dislinguii islo no coneo, nas peIa nanuleno da pilica lsica pode-se
giaduaInenle idenlificai os faloies de ignoincia e as enoes afIilivas, fazendo
desse nodo una pilica cada vez nais puia.

81
3 Nitcis dc Caninnc


O CAMINHO

Os doze eIos do suiginenlo dependenle de una vida na exislncia ccIica
iepiesenlan nossa siluao lsica enoes afIilivas, aes conlaninadas e
sofiinenlo. Iode a nenle sei sepaiada de laI ignoincia ou no` Islo piecisa sei
exaninado. QuaIquei lipo de conscincia que possanos consideiai esl sujeila a
condicionanenlo, con faniIiaiizao. Conludo, no inpoila o quanlo una nenle
equivocada aunenle en foia devido ao hlilo, islo no pode aunenlai
iIiniladanenle poique no possui un enlasanenlo vIido, gaianlido poi una
cognio coiiela. Ioi oulio Iado, una conscincia con enlasanenlo vIido,
enloia possa no paiecei nuilo podeiosa no piesenle, devido a no eslainos
haliluados con eIa, pode sei conlinuanenle foilaIecida aliaves do
condicionanenlo. AIen disso, vislo que esl vaIidanenle enlasada, pode vii a se
loinai iIinilada.
Diz-se que as quaIidades nenlais possuen una lase eslveI, vislo que a
conscincia, na quaI eslo enlasadas, no len piincpio nen fin. Desde que se
conlinue pialicando, as quaIidades nenlais no iequeien a ienovao do esfoio
dependido paia adquiii-Ias iniciaInenle, poi isso, sua foia pode sei giaduaInenle
aunenlada. Una vez que una quaIidade nenlaI esl con una ceila foia na
nenle, no se piecisa exeicei novanenle aqueIe giau de foia paia liaz-Ia aqueIe
nveI, poi isso, o lieinanenlo adicionaI ii aunenlai aqueIa quaIidade.
Vislo que a iaiz do sofiinenlo e a ignoincia, o sofiinenlo pioven de una
nenle indonada. De nodo coiiespondenle, vislo que o aIvio paia o sofiinenlo
ven de puiificai e desliuii a ignoincia que esl na nenle, esle aIvio pioven de
donai a nenle. No donai a nenle Ieva ao sofiinenlo, ao passo que donai a
nenle Ieva a feIicidade. Vislo que o lieinadoi e un lipo de nenle, e vislo que o que

82
esl sendo lieinado lanlen e a nenle, e pieciso loinai-se peiilo en psicoIogia.
Desle nodo, os lexlos ludislas devolan una giande aleno a discusso da
conscincia.
O lipo nais indonado de nenle o nveI nais giosseiio da nenle, que
peicele seus oljelos eiioneanenle e chanado de ccnnccincn|c crradc. Lnlo,
quando a nenle se acosluna con os ensinanenlos e ludo o nais, conveile-se paia
o nveI da dutida. Denlio da dvida exislen lis nveis difeienles: o nais laixo e o
da dvida que lende paia o que e eiiado, o nedio e o da dvida equivaIenle, que
osciIa enlie o que e eiiado e o que e ceilo, e o nveI nais eIevado e o da dvida que
lende paia o que e ceilo. Aliaves da pilica, a dvida e giaduaInenle conveilida
ao nveI chanado de ccnscicncia quc prcsunc ccrrc|ancn|c, o quaI, aliaves de
nelodos de lieinanenlo conlnuos, lais cono iefIelii solie as causas, liansfoina-
se en infcrcncia. Acoslunando-se ao enlendinenlo infeiido e desenvoIvendo-se
una ciescenle apaincia cIaia do oljelo que esl sendo enlendido, aIcana-se a
pcrccpac dirc|a daqueIe oljelo
58
.
A fin de supeiai ponlos de visla eiiados que suslenlan
unidiiecionaInenle o que e conliiio aos falos, e pieciso iefIelii solie as
conseqncias alsuidas de lais ponlos de visla. Ioi esla iazo, os lexlos ludislas
solie Igica apiesenlan nuilas foinas de conseqncias alsuidas, que ionpen a
foia da adeso a ponlos de visla eiiados. No nonenlo en que se chega ao nveI
da dvida, e possveI fazei uso de aigunenlaes siIogslicas deslinadas a geiai
un enlendinenlo infeiido. Ioi islo e inpoilanle esludai os Iivios dos dois piIaies
da Igica, DIgnaga e DharmakIrtI, a fin de desenvoIvei e aunenlai a saledoiia de
difeienciai os fennenos. No piocesso, un pialicanle giaduaInenle geia a
saledoiia suigida do ouvii, a saledoiia suigida do pensai, e a saledoiia suigida
da nedilao.




83
NIVLIS DL IRTICA

Con esle lipo de pilica, loina-se giaduaInenle visveI que de falo e
possveI liansfoinai a conscincia. A pailii desla peispecliva, pode-se desenvoIvei
convico na eficcia da pilica de no-vioIncia. O piineiio nveI da pilica de
no-vioIncia e inpedii a si nesno de envoIvei-se en alividades que causen naI
a oulios, o segundo e inpIenenlai anldolos paia as enoes afIilivas que
conandan as ns aes, e o leiceiio e supeiai ale nesno as piedisposies
anleiioinenle eslaleIecidas peIas enoes afIilivas. RefIelindo-se solie cono as
faIhas indesejadas da exislncia ccIica piovn da ignoincia, concIui-se que se
deve pialicai esles lis nveis de no-vioIncia piineiio iesliingindo as ns
alividades das enoes afIilivas, depois iesliingindo as pipiias enoes afIilivas,
e finaInenle iesliingindo as piedisposies eslaleIecidas peIas enoes afIilivas.
Iaia ienovei as piedisposies Ialenles, e necessiio piineiio exlinguii as
enoes afIilivas, poique sen islo no exisle possiliIidade de se desenlaiaai das
piedisposies eslaleIecidas na nenle poi eIas. O eslado de havei ienovido
inleiianenle as enoes afIilivas, len cono suas piedisposies, e chanado de
eslado de luda, ao passo que a neia ienoo das enoes afIilivas e o eslgio de
un arnan, un desliuidoi do adveisiio.
A desliuio das enoes afIilivas e das piedisposies eslaleIecidas poi
eIas e nuilo paiecida con un enpenho ofensivo, assin, e inpoilanle piineiio
enpenhai-se nuna Iinha de ao defensiva, asseguiando-se de que no se caii
sol o donnio de quaisquei deslas enoes conliapioducenles. Ioi islo e nuilo
inpoilanle iniciaInenle iesliingii as ns aes de coipo e faIa. A nela finaI e a
ienoo de lodas as enoes afIilivas, junlo con suas piedisposies, ou seja,
alingii o eslado de luda, nas, ao inpIenenlai os neios paia ieaIizai esla nela,
deve-se iniciaInenle evilai de caii sol a infIuncia das ns aes.


84
Resliingindo as Ms Alividades das Lnoes AfIilivas
Quando se age poi un nolivo egosla e se conele aes eiiadas, lais cono
nalai, ioulai, pialicai aduIleiio, nenlii, ciiai discidia, faIai de nodo giosseiio e
lagaieIai insensalanenle, causa-se naI no s aos oulios, nas, poi fin, liaz-se
sofiinenlo a si nesno. Desse nodo, sen sequei consideiai o que a vioIncia causa
aos oulios consideiando apenas a vioIncia infIigida a si nesno en leinos de
causa e efeilo das aes que Ievan a exislncia ccIica , pode-se vei que e
necessiio iesliingii as ns aes de coipo e faIa. Ao pensai nesle senlido,
desenvoIve-se a convico de que causai naI aos oulios liaz peidas paia si
nesno. Deve-se iefIelii solie isso iepelidanenle.
Tanlen e liI iefIelii solie a inpeinanncia. No inpoila quo Ionga
seja nossa vida, h un Iinile paia eIa, no h` Quando pensanos solie a foinao
desle univeiso e solie o lenpo geoIgico, a vida de un hunano e nuilo cuila, e
no h nenhuna gaianlia de que podeienos nos nanlei vivos sequei peIo peiodo
noinaI de una vida hunana. Sol lais ciicunslncias, e insensalo concenliai loda a
eneigia, lanlo nenlaI quanlo fsica, en acunuIai dinheiio e posses. Vislo que e
nuilo cIaio que iiqueza e liI sonenle paia esla vida, e convenienle ieduzii a
exliena ganncia.
Nesle nveI do ensinanenlo no exisle nenhuna iefeincia a anoi e
conpaixo poi oulias pessoas, en vez disso, a nfase esl en peicelei que as ns
aes so piejudiciais ale do ponlo de visla do len-eslai pipiio. AIen disso, esl
cIaio peIa aluaI siluao do nundo que no h piogiesso naleiiaI que possa
pieenchei o que os seies eslo luscando. Iiogiesso naleiiaI poi si s no iesoIve
ceilos piolIenas en aIguns canpos, e as vezes desenvoIve novos piolIenas.
Salenos poi expeiincia pipiia que o piogiesso naleiiaI poi si s no e
suficienle.
Novanenle, nesle eslgio, e pioveiloso iefIelii solie a uliIidade de lei
ollido a condio de sei hunano. Consideiando-se cono o coipo hunano pode
sei usado de nodo posilivo, enlende-se que e ieaInenle IanenlveI us-Io paia

85
un piopsilo nocivo.
AIen disso, paia aIgunas pessoas e liI iefIelii solie os sofiinenlos dos
lis nveis de liansnigiao iuins: seies dos infeinos, fanlasnas faninlos e
aninais. Se e difciI de aciedilai que exislan seies dos infeinos, consideien-se os
nuilos sofiinenlos que os aninais supoilan. Iodenos vei seus nIlipIos
sofiinenlos con nossos pipiios oIhos, nas devenos consideiai se, nascidos
naqueIa especie de siluao, seianos capazes de agenlai laI sofiinenlo.
Iodenos decidii que j lenos en nossas nenles nuilas piedisposies
eslaleIecidas poi aes no-neiiliias as quais foian nolivadas peIa ignoincia
sen piincpio , o que iesuIlai en ienascinenlo cono aninais. Ale aqui, apenas
oIhanos paia os aninais, nas agoia devenos inaginai a ns nesnos vivendo
cono un deIes, devenos consideiai se podeianos supoilai ou no. Quando
pensanos desle nodo, desenvoIvenos a sensao de no queiei ienascei cono
un aninaI. O que ocasiona esles iesuIlados so alos piejudiciais e vioIenlos conlia
os oulios.
Lsle e o piineiio nveI de iefIexo solie as faIhas da vioIncia e a
necessidade de iesliingii as ns aes de coipo e faIa. Conludo, no h nenhuna
gaianlia de que, nesno que se iesliinja eslas aes duianle esla vida, no se ficai
sol a infIuncia deIas na pixina vida. Logo, a neIhoi defesa e pialicai o nveI
seguinle de no-vioIncia, que pode sei chanado de conpionisso alivo.

Resliingindo as Lnoes AfIilivas
As enoes afIilivas que nos ocasionan lodos esles piolIenas so aqueIas
nencionadas nos doze eIos do suiginenlo dependenle. Sua iaiz e a ignoincia que
concele os oljelos cono ineienlenenle exislenles, a foia desla ignoincia induz
ao desejo e a aveiso, len cono a nuilos oulios lipos de enoo afIiliva, lais
cono oiguIho, dvida, ininizade, cine e assin poi dianle. Lsles so veidadeiios
causadoies de piolIenas. Quando anaIisanos os piolIenas e ciises do nundo
aluaI, ou en nveI inleinacionaI ou na fanIia, fica cIaio que so ieIacionados a

86
nossa iaiva, cine e desejo.
Consideienos nosso pielenso ininigo, aqueIe poi quen senlinos un
giande dio. Devido ao falo da nenle desla pessoa sei indonada, eIa se enpenha
en alividades paia nos causai naI, e e poi islo que a consideianos un ininigo. Se
esla iaiva o desejo de causai naI eslivesse na veidadeiia naluieza da pessoa,
no se aIleiaiia de nodo aIgun, nas no e esle o caso, a aveiso no esl
assenlada na naluieza daqueIa pessoa. Ln vez disso, exalanenle cono ns
nesnos, a pessoa apiesenla nau conpoilanenlo sol a infIuncia de una enoo
afIiliva geiada poi eIa nesna. Ns nesnos nos envoIvenos en nau
conpoilanenlo, no e` Ainda assin, no pensanos o lenpo lodo que sonos
conpIelanenle naus. A siluao e a nesna con esla oulia pessoa que
consideianos un ininigo. Conseqenlenenle, o veidadeiio causadoi de
piolIenas no e a pessoa, nas sua enoo afIiliva. O veidadeiio ininigo e un
faloi inleino.
Cono pialicanles, nossa veidadeiia lalaIha deve lei Iugai denlio de ns
nesnos. Vai Ievai lenpo, nas e o nico jeilo de nininizai as quaIidades hunanas
conliapioducenles. Aliaves de laI pilica, olleienos nais paz nenlaI, no apenas
no fuluio dislanle da pixina vida, nas dia-a-dia.
A fin de geiai paz nenlaI, e ciuciaI queslionai se as enoes afIilivas
poden sei supeiadas. Nesle ponlo, esl se lieinando paia supeiai as enoes
afIilivas, e paia fazei islo e necessiio desliuii sua iaiz, que e a ignoincia que
concele exislncia ineienle. Iaia fazei islo, e necessiio geiai una conscincia
aigunenladoia, que peicele os oljelos do nodo exalanenle oposlo ao que
peiceleianos con a ignoincia. Sonenle laI conscincia pode seivii de anldolo
paia as enoes afIilivas.
A ignoincia concele os fennenos cono exislindo en si e poi si nesnos,
ao passo que os oljelos na veidade no exislen desle nodo, paia supeiai esla
ignoincia e necessiio iefulai esle oljelo concelido a exislncia ineienle con
aigunenlao. Devenos peicelei que os oljelos no exislen ineienlenenle en si

87
e poi si nesnos.
A fin de desenvoIvei a peicepo da vacuidade capaz de ienovei esla
ignoincia, no se pode sinpIesnenle geiai una conscincia infeiida iacionaI que
peicele a vacuidade. }unlo con islo, deve-se liazei esle enlendinenlo infeiido
paia o nveI da peicepo diiela no-conceiluaI da vacuidade da exislncia
ineienle. A fin de fazei islo, e necessiio lei a ajuda de una concenliao
piofunda, con a quaI e possveI desenvoIvei samadhI, ou eslaliIizao nedilaliva,
a unio de peinanncia seiena e disceininenlo especiaI. Ioi islo diz-se que, a fin
de geiai a conscincia slia consliluda poi disceininenlo especiaI na vacuidade, e
necessiio piineiio geiai a peinanncia seiena na nenle lianqiIizao e
focaIizao da conscincia. L pioveiloso desenvoIvei a capacidade da nenle de
peinanecei no oljelo de olseivao de naneiia aIeila e cIaia, e, ao desenvoIvei
vvida unidiiecionaIidade da nenle, a nenle loina-se giaduaInenle nais aguada,
nais aIeila e nais capaz. Lslas so as iazes paia as delaIhadas apiesenlaes
solie cono alingii a eslaliIizao nedilaliva.
AIguen que deseje alingii a peinanncia seiena nenlaI no pode vivei
cono vivenos hoje, nas deve ficai en un IocaI isoIado, onde possa cuIlivai a
pilica conlnua poi un Iongo peiodo de lenpo. AIen disso, afiina-se que o
piocesso e nais fciI se a pessoa lialaIha paia aIcanai a peinanncia seiena en
conexo con pilicas lnliicas. Conludo, paia aqueIes que no so capazes de ou
no eslo pionlos paia una pilica lo inlensa, e pioveiloso Ievanlai de nanh
cedo e de inedialo usai a nenle enquanlo eIa ainda esl cIaia paia invesligai
a naluieza ou enlidade da pipiia nenle, sen pensai solie oulios assunlos. Lsla
pilica ajuda a nanlei a nenle aIeila, auxiIiando assin a pessoa ao Iongo do ieslo
do dia.
A fin de aIcanai o ponlo en que ale as disliaes sulis inleinas foian
pacificadas e a nenle peinanece vvida e conlinuanenle no oljelo de olseivao,
deve-se piineiio iesliingii as disliaes giosseiias, as ns aes vuIgaies de coipo
e faIa, que dispeisan a nenle poi oljelos de desejo e aveiso. Iaia islo, e pieciso

88
lieinai a elica. O sislena ludisla de elica conlen dois nveis un paia pessoas
que viven en fanIia ou Ieigos, e oulio paia os que deixaian a vida faniIiai.
Mesno denlio do nveI de elica das pessoas Ieigas exislen diveisos eslgios. Todas
eslas vaiiaes ocoiien poique o uda descieveu nveis de pilica de acoido con
as capacidades vaiiveis das pessoas. L ciuciaI seguii un caninho de acoido con
a sua pipiia disposio nenlaI, s enlo se ollei iesuIlados salisfaliios.
Ioique os seies sencienles possuen nuilas e vaiiadas disposies e
inleiesses, o uda descieveu nuilos nveis difeienles de pilica. Reconhecei islo e
liI no apenas poi se ollei una peispecliva apiopiiada dos ensinanenlos
ludislas, nas lanlen poi desenvoIvei iespeilo do fundo do coiao peIos
difeienles lipos de sislenas ieIigiosos piesenles nesle nundo, vislo que lodos so
leneficos paia aqueIes que neIes aciedilan. Muilo enloia as difeienas enlie as
fiIosofias sejan lienendas nuilas vezes fundanenlais , ainda assin pode-se
vei que aqueIas fiIosofias so apiopiiadas e leneficas na conduo da vida das
pessoas, no que diz iespeilo a seus viios inleiesses e disposies. IeIo
enlendinenlo dislo, suigii un piofundo iespeilo. Hoje piecisanos desle lipo de
iespeilo e enlendinenlo nluos.

udisno no Ocidenle
Un giande nneio de honens e nuIheies ocidenlais loinaian-se nonges
e fieiias. Lu iespeilo a deciso deIes de seien oidenados, nas no deve havei
piessa paia se fazei os volos. L pieciso Ienliai que, vislo que o uda descieveu
pilicas de acoido con viios nveis difeienles de capacidade, e cilico deleininai
quaI o seu pipiio nveI e avanai giaduaInenle denlio deIe. L inpoilanle que
aqueIes ocidenlais que desejan sinceianenle pialicai o ludisno peinanean
lons cidados e nenlios da sociedade peinanecendo en suas pipiias
conunidades, sen vii a se isoIai. L inpoilanle adolai a csscncia dos ensinanenlos
do uda, ieconhecendo que o ludisno na foina cono e pialicado peIos lilelanos
e infIuenciado peIa cuIluia lilelana, seiia un equvoco poi paile dos ocidenlais

89
lenlai pialicai una foina lilelanizada de ludisno. Tenlando lilelanizai poi
conpIelo sua pilica, os ludislas ocidenlais poden enconliai dificuIdades, vislo
que laI sislena no conlina con suas pipiias nenles e loina difciI a inleiao
con a sociedade. Hoje en dia, aIgunas pessoas agen cono lilelanos ale o ponlo
de nanleien suas caleas alaixadas de una foina aljela. Ln vez de copiai lais
nodeIos cuIluiais, deve-se peinanecei con seus pipiios nodeIos cuIluiais e
inpIenenlai o ensinanenlo do uda se aIguna coisa liI e eficaz pudei sei
enconliada neIe. A pessoa deve lialaIhai en sua piofisso cono un nenlio da
conunidade. Lnloia viios cenlios que j eslo eslaleIecidos sejan leis e devan
sei nanlidos, no e necessiio que aIguen que deseje pialicai o ludisno sequei se
Iigue a un cenlio especfico.
Ale aqui disculinos os dois piineiios nveis da pilica, de Iulai conlia as
enoes afIilivas. A seguii iienos apieciai o leiceiio nveI: cono desenvoIvei
conpaixo a fin de desliuii as olsliues a oniscincia as piedisposies
eslaleIecidas peIas enoes afIilivas. IniciaInenle, lieina-se a elica, que foina a
lase de loda a pilica posleiioi, enlo, aliaves da pilica da eslaliIizao
nedilaliva, a nenle loina-se podeiosanenle focada e eficienle en nedilai solie a
vacuidade. Depois, evenluaInenle supeia-se as olsliues a oniscincia,
consliludas peIas piedisposies eslaleIecidas peIa concepo da exislncia
ineienle. Iiineiio so supeiadas as concepes adquiiidas inleIecluaInenle, e
depois as olsliues inalas so giaduaInenle ienovidas. Denlio das olsliues
inalas exislen nuilos nveis de enoes afIilivas paia supeiai, nas finaInenle a
pessoa se desenlaiaa poi conpIelo da ignoincia que e a iaiz de lodas as
enoes afIilivas a concepo de exislncia ineienle. Lsla ignoincia e lodas as
enoes afIilivas poi eIa induzidas so exlinlas, ou pacificadas, na esfeia da
ieaIidade. A saledoiia que peicele a vacuidade diielanenle deiiula a ignoincia
que concele a exislncia ineienle, e a exlino desla ignoincia na esfeia da
ieaIidade e chanada de Iileiao. Confoine o pioleloi Nagarjuna diz en seu
Trca|isc cn |nc Midd|c (Tra|adc scorc c Mcic):

90

Quando as aes e as enoes afIilivas cessan,
h a Iileiao.
As aes e as enoes afIilivas suigen das concepes faIsas,
que poi sua vez suigen das eIaloiaes ficlcias.
As eIaloiaes ficlcias cessan na vacuidade.
59


Aes conlaninadas e enoes afIilivas so pioduzidas a pailii de
conceiluaIidade eiiada, que e pioduzida a pailii de eIaloiaes da concepo de
exislncia ineienle. Lslas eIaloiaes conceiluais so cessadas a|ratcs da
vacuidade
6O
, ou eslas eIaloiaes so cessadas na vacuidade
61
a Iinha finaI e
inleipielada de anlos os nodos. O piineiio significa que eIaloiaes conceiluais
so cessadas a|ratcs dc cuIlivo da viso que peicele a vacuidade. Haja vislo que
islo no quaI eIas so exlinlas e a ieaIidade da vacuidade en si, aqui vacuidade
lanlen e inleipielada cono aquiIo dcn|rc dc qua| cessan as eIaloiaes ficlcias
solie a concepo de exislncia ineienle. AqueIa ieaIidade a vacuidade denlio
da quaI lodas as enoes afIilivas foian exlinlas aliaves do anldolo da saledoiia
e a veidadeiia cessao das fonles de sofiinenlo: a Iileiao.


ILRCUNTAS

Pcrgun|a. Ouvi dizei que ficai sonoIenlo duianle a nedilao solie a
iespiiao pode indicai que esle nelodo especfico no e una pilica adequada, e
que se deve luscai un nelodo aIleinalivo. Ioi favoi, conenle islo.
Rcspcs|a. Islo aconlece con fieqncia quando as pessoas nedilan, eIas
fican sonoIenlas ou ale pegan no sono, poi esse nolivo, paia aIgunas pessoas
con insnia, eu aconseIho ale nesno que iecilen nanlias!
Duianle a nedilao, a nenle pode ficai sol a infIuncia da Ielaigia, una

91
indoIncia de nenle e coipo que Ieva a sonoIncia e ale o sono. Islo deve-se ao falo
de que o nodo de apieenso da nenle ficou nuilo fiouxo, una lecnica
neuliaIizanle e deixai a nenle nais ielesada, poi neio do que eIa se ievilaIiza. Se
islo no funciona, deve-se enlo inaginai aIguna coisa liiIhanle ou pieslai
aleno nos delaIhes do oljelo solie o quaI se esl nedilando, vislo que a Ielaigia
e causada peIa nenle eslai excessivanenle ieliiada paia denlio. Se islo lanlen
no funcionai, pode-se alandonai a sesso e oIhai ao Ionge, laIvez paia una visla
panoinica, ou Iavai o ioslo, ou saii paia o ai fiesco.
Se voc fica exliaoidinaiianenle sonoIenlo quando se concenlia na
iespiiao, nas no expeiinenla islo quando se concenlia en quaIquei oulio
oljelo, pode sei un piolIena fsico. Nesle caso, pode sei adequado liocai de
oljelo. Iode sei que ajude nedilai solie un ceilo eIenenlo ou un ceilo lipo de
Iuz en un cenlio canaIizadoi especfico. Tanlen pode sei aconseIhveI, enquanlo
se conlenpIa a iespiiao, nedilai solie una Iuz na paile supeiioi do coipo. Ln
geiaI, diz-se que, quando a nenle esnoiece e se loina fiouxa, e ieconendveI
novei o oljelo paia cina, e, quando a nenle fica excilada, e ieconendveI novei
o oljelo paia laixo. O ienedio len que sei piepaiado de acoido con a siluao
especfica do nedilanle.

Pcrgun|a. QuaI seu conseIho paia os pais de una ciiana de sele anos de
idade que len cncei no ceielio` LIa esl se sulnelendo a lialanenlo en Londies
nesle nonenlo.
Rcspcs|a. No h dvida de que os pais usaio lodos os neios paia ollei
una cuia nedica. AIen disso, exislen casos en que e liI enpiegai lecnicas
nedilalivas lais cono iepelio de nanlias e uso de ceilas visuaIizaes, nas se
eIas vo sei eficienles de inedialo vai dependei de una giande quanlidade de
faloies. AIen disso, no sislena ludisla, quando se lenlou oulios nelodos e eIes
no foian eficienles, e nais lenefico iefIelii solie a inevilaliIidade da causa e
efeilo das aes caina. AqueIes que aciedilan nun ciiadoi poden pensai en

92
lais dificuIdades cono sendo os desgnios de Deus e ollei confoilo a pailii desle
nodo de vei as coisas. O faloi nais inpoilanle e que a ciiancinha deve
peinanecei nenlaInenle en paz. AIen desles ponlos, e difciI dai sugesles. Diz-
se que, quando o efeilo de una ao esl no eslgio de fiuio nanifesla, e nuilo
difciI ieveil-Io.

Pcrgun|a. Dizen-nos que o piogiesso ao Iongo do caninho espiiiluaI
depende da fe. QuaI e a causa sulslanciaI da fe`
Rcspcs|a. Ln geiaI, a fe e de lis lipos a fe do cIaio deIeile, a fe de desejai
aIcanai una quaIidade lenefica e a fe da convico. No que diz iespeilo as
piincipais causas da fe, e liI iefIelii solie as raz5cs que pionoven a convico e,
aIen disso, desenvoIvei a veidadeiia cxpcricncia poi si nesno. Quanlo nais voc
pensa solie a iazo, nais sua avaIiao aunenla, islo, poi sua vez, induz a
expeiincia, poi neio da quaI a fe se loina nais fiine.
Denlio da fe e dos oulios lipos de expeiincia espiiiluaI, exislen
lasicanenle dois lipos un que se sucede poi causas advenlcias, piecipilando-se
de iepenle solie a pessoa, e oulio que se sucede peIo enpiego de esfoio ao Iongo
de un giande peiodo de lenpo. O Ilino e nais eslveI, nuilo enloia as
expeiincias advenlcias sejan leneficas. Quando voc len una expeiincia
iepenlina, invuIgai e piofunda, e pioveiloso apodeiai-se deIa e suslenl-Ia peIo
esfoio a pailii daqueIe nonenlo.

Pcrgun|a. Iaia nin e difciI conpieendei lodos os nveis difeienles de
pilica. QuaI seiia una pilica lsica e sinpIes que eu podeiia lei en nenle`
Rcspcs|a. Ln iesuno, e o que eu cosluno dizei: na neIhoi das hipleses, se
voc e capaz de faz-Io, enlo ajude os oulios, e se voc no e capaz de faz-Io,
peIo nenos no cause naI aos oulios. Lsla e a pilica piincipaI. A essncia do
ensinanenlo do VecuIo dos Ouvinles e alslei-se de causai naI aos oulios, a
essncia do ensinanenlo do Ciande VecuIo e o aIliusno ajudai os oulios. Ln

93
leinos de eslgio de pilica, no piineiio nveI a pessoa se alslen das ns aes
no conlexlo de evilai as dez no-viiludes e enlo faz volos ieIalivos aqueIe nveI,
nais laide a pessoa desenpenha nais pilicas aIliuslicas e faz volos ieIacionados
a esle nveI nais anpIo.

Pcrgun|a. L possveI conciIiai o anoi especiaI poi una pessoa, cono no
casanenlo, con a equaninidade` Ou s e possveI desenvoIvei a equaninidade
eslando conpIelanenle desapegado de quaIquei envoIvinenlo pessoaI`
Rcspcs|a. Duianle os eslgios iniciais da pilica exislen difeienles nveis de
anoi nais foile poi aqueIes que so, no nonenlo, nais pixinos, e nais fiaco
poi aqueIes que no so lo pixinos. Lnlielanlo, a nedida que a pessoa pialica e
se desenvoIve, o anoi loina-se iguaI en foia en ieIao a lodo e quaIquei sei.
Lnlielanlo, laI anoi lodo-aliangenle e equnine no pode apaiecei de inedialo,
deve sei desenvoIvido giaduaInenle. Cono eu eslava dizendo anles, nos eslgios
iniciais de pilica, anoi, conpaixo, fe e ludo o nais eslo na naioiia das vezes
nisluiados con peIo nenos un pouquinho de enoes afIilivas.

Pcrgun|a. Se un pensanenlo lenefico e piecedido poi una ao naIefica,
quaI deIes possui naioi efeilo cinico`
Rcspcs|a. O efeilo depende lanlo do lipo de ao feilo no nonenlo de
execuo da ao quanlo do giau da nolivao anleiioi ao envoIvinenlo na ao
quo vaslo e en leinos de canpo de nolivao. Lxislen casos nos quais a
nolivao, poi sei podeiosa e vasla, ven a sei nais foile en efeilo, e oulios casos
nos quais a ieaI execuo da ao ven a sei nais foile devido a siluao o oljelo
e a ocasio.

Pcrgun|a. Muilos ludislas achan peiluiladoi ouvii solie piofessoies
ludislas que quelian ceilos pieceilos ieguIainenle, ao dizeien, poi exenpIo,
que e adnissveI lelei IcooI, coalilai con nenlios da conunidade espiiiluaI e

94
assin poi dianle. Lxislen quaisquei ciicunslncias sol as quais esles pieceilos
possan sei queliados`
Rcspcs|a. Lsl dilo nas esciiluias do VecuIo do odhisallva que, paia o
anaduiecinenlo do conlinuun nenlaI da pessoa exisle a pilica das seis
peifeies geneiosidade, elica, pacincia, esfoio, concenliao e saledoiia , e
paia o anaduiecinenlo do conlinuun dos oulios exislen os qualio neios de
ieunii esludanles dai coisas naleiiais aos esludanles, faIai agiadaveInenle, o
que significa ensinai cono ollei vidas neIhoies denlio da exislncia ccIica e cono
evenluaInenle deixai a exislncia ccIica, fazei con que os esludanles adolen na
pilica o que e liI e descailen de seu conpoilanenlo o que e conliapioducenle, e
pialicai ludo o que se ensina aos oulios. Ioilanlo, o que aIguen ensina aos oulios,
esse aIguen lanlen deve pialicai. Usando o lon senso podenos vei que no e
apiopiiado expIicai pilicas paia oulias pessoas e depois fazei aIgo difeienle. Iaia
sei fianco, quando h conliadio enlie o que una pessoa ensina e o que eIa
pialica, significa que esla pessoa no len a lolaIidade das quaIificaes de un guia
espiiiluaI.
Diz-se que e inpoilanle paia un esludanle enlendei as quaIificaes de
un guiu desciilas nas esciiluias do uda solie discipIina, nos discuisos e no
lanlia anles de fazei una conexo ieIigiosa con aIguen cono seu piofessoi, e
anaIisai se a pessoa len ou no eslas quaIificaes. AIen disso, a pessoa que deseja
loinai-se Iana, ensinando os oulios, deve enlendei eslas quaIificaes e lialaIhai
paia pieench-Ias.
No sislena dos lanlias exisle un piocedinenlo paia giandes pialicanles,
que eslo en un nveI nuilo eIevado de ieaIizao, de se conpoilai de nodo
inconun. Diz-que a Iinha Iinliofe paia se envoIvei neslas alividades inconuns e
quando o pialicanle aIcanou a capacidade. QuaI e o significado de lei aIcanado
capacidade` Padma Gar-bn
62
, giande eiudilo e pialicanle Druk-ba Ga-gyu-ba,
disse que isso significa que o iogue aIcanou o ponlo en que, aliaves do podei do
ioga, eIe e capaz de supeiai a faIla de fe que causaiia nos oulios peIa nanifeslao

95
daqueIas alividades. Ioi exenpIo: o giande pandIta TI!npa, apesai de exilii
nuilos nodos de conpoilanenlo inconuns paia Narnpa, eia lolaInenle capaz de
supeiai a faIla de fe do seu discpuIo. Assin, aes inconuns poden sei feilas
sonenle depois de lei aIcanado laI capacidade. Ioi oulio Iado, se un Iana que
no len laI capacidade ainda assin lenla Iegilinai seu conpoilanenlo iiieguIai,
islo apenas indica que eIe esl conlia a paiede.

Pcrgun|a. Iodeiia fazei o favoi de expIicai a naluieza da conexo enlie
una ao conpIelada h nuilas vidas e seu iesuIlado cinico quando
expeiinenlado aliaves de un desaslie naluiaI, laI cono sei alingido poi un iaio`
Nossa conscincia aluaI, ou fIuxo nenlaI, afela ou ciia o iaio`
Rcspcs|a. A iespeilo do caina, e ieIalivanenle fciI de enlendei aliaves de
anIise iacionaI que en geiaI una ao viiluosa Ievai a un efeilo agiadveI poi
causa da siniIaiidade da naluieza enlie causa e efeilo. Lnlielanlo, quando se
consideia una ao especfica nun nonenlo especfico, que ciia un efeilo
especfico nun nonenlo especfico, esles faloies so exlienanenle sulis e, poi
isso, difceis de enlendei. Con ieIao ao exenpIo de sei alingido poi un iaio,
exislen, confoine eu nencionei anles, qualio piocedinenlos paia pesquisai ou
invesligai os oljelos. Un deIes e exaninai a naluieza de un oljelo que no e
ciiado peIo caina, nas que apenas e assin naluiaInenle, cono o caIoi e a
conluslo que so a naluieza genuna do fogo e a unidade e fIuidez que so a
naluieza genuna da gua. SiniIainenle, o iaio e pioduzido aliaves das
naquinaes dos eIenenlos do sislena desle nundo, nas o falo de que aIguen
eslivesse no IocaI onde o iaio caiu que aIguen se depaiasse con esla
ciicunslncia pailicuIai e de falo devido ao caina. Muilas dislines cono essa
piecisan sei feilas.

Pcrgun|a. Cono lons ludislas, que eslo conpionelidos en no nalai,
desfiulan aIegienenle dos iesuIlados de nalanas, conendo caine, aves e peixe`

96
Rcspcs|a. Lsle e un ponlo ieIevanle. Ln geiaI, nas esciiluias ludislas
solie discipIina, no esl pioilido conei caine. AIen disso, nonges e fieiias so
pessoas que, de ceilo nodo, so pedinles que nendigan conida, e assin, cono
eslo nendigando, no expen una piefeincia laI cono: Coslaiia desle e
daqueIe lipo de conida. H nais de quinze anos, disculi esse assunlo con un
nonge do Sii Lanka que disse que, en leinos esliilos, poi causa disso, os nonges
e fieiias ludislas no so necessaiianenle nen vegelaiianos, nen no-
vegelaiianos.
No VecuIo do odhisallva, a nfase geiaI esl en sei vegelaiiano, no
conei caine e geiaInenle consideiado piefeiveI, e de falo aIgunas conunidades
ludislas japonesas so esliilanenle vegelaiianas. Acho que esla e a pilica
adequada. Lnlo, no VecuIo do Tanlia, os lis giupos infeiioies de lanlia ao,
desenpenho e ioga pioilen conei caine, nas no lanlia ioga insupeiveI no
exisle a pioilio de conei caine.
Lslas so as expIicaes geiais ofeiecidas peIas esciiluias solie discipIina,
o VecuIo do Sulia e o VecuIo do Manlia. Mais especificanenle, e inadequado lei
un aninaI noilo paia si. Ioi exenpIo, nun neicado de una cidade giande, a
caine j esl disponveI paia sei conpiada e conida, nas nun Iugai onde no h
caine disponveI no e adequado dizei: Queio caine.
Conludo, o neIhoi caninho e sei vegelaiiano. Lu nesno lenlei ne loinai
vegelaiiano en 1965 e assin peinaneci poi uns 22 ou 23 neses. Lnlo conlia una
seveia icleicia, e fui aconseIhado poi neu nedico a alandonai o vegelaiianisno.
Iaia aqueIas pessoas que poden seguii o vegelaiianisno esliilo, islo e o neIhoi.
Iiquei piofundanenle inpiessionado oulio dia quando ouvi na idio C que o
nneio de vegelaiianos desle pas (|ng|a|crra) esl ciescendo. Lsla e una loa
nolcia.

Pcrgun|a. Ioi dilo que dai vazo a iaiva no eia una loa pilica. Iiesuno
que islo signifique que no e lon expiessai iaiva paia a pessoa que e oljelo desla

97
iaiva. Lnlielanlo, aIguns sislenas de psicoIogia defenden a expiesso da iaiva en
un oulio oljelo, laI cono un liavesseiio ou paiede, paia Iileiai a eneigia que
ieside na pessoa iaivosa. Lsla lecnica e liI ou piejudiciaI`
Rcspcs|a. Ln piincpio no e lon expiessai ou dai vazo a aveiso de
nodo aIgun. Todavia, se voc no se d ao lialaIho de inpIenenlai un anldolo,
laI cono cuIlivai a pacincia e o anoi, a iaiva ciescei. Desse nodo, en piincpio e
neIhoi lenlai nininizai a aveiso. Un anigo neu diz que, quando a iaiva deIe
fica inleiianenle expandida, de nodo que eIe senle una inlensa iiiilao, eIe lale
en si nesno. Tanlen acho que isso podeiia sei liI. A pessoa que fez a peigunla
nencionou lalei nuna paiede ou liavesseiio, acho que un liavesseiio e nuilo
neIhoi, poique no sei lo duio! Sol ciicunslncias especficas, paiece adnissveI
deixai a iaiva saii, nas sen causai naI aos oulios.

Pcrgun|a. Muilos de ns livenos que conlai aIgunas nenliias no lialaIho
a fin de podei vii aqui e se leneficiai con seu ensinanenlo. O caina iuin
adquiiido poi conlai nenliias e neuliaIizado peIo lon caina adquiiido aliaves
do ensinanenlo`
Rcspcs|a. Depende nuilo de quanlo lenefcio e ollido. Se voc inpIenenla
os ensinanenlos na pilica e dessa foina ollen aIgo paia seu nodo de vida, enlo
vaIe a pena. Iaia islo sei lenefico, depende de lais faloies. Cono diz 5hantIdcva,
no ludisno as consideiaes nais inpoilanles so os iesuIlados das aes, lenos
que decidii o que fazei e o que no fazei en leinos de deleininai quaI pode sei o
iesuIlado. Nesle conlexlo, alividades que so conpIelanenle pioilidas nas
esciiluias solie discipIina no apenas so peinilidas cono so iequeiidas sol
ceilas ciicunslncias eIas dctcn sei feilas se seio leneficas. Do nesno nodo
que, nun lialanenlo nedico, difeienles nedicanenlos so usados iguaInenle
peIa nesna pessoa sol novas ciicunslncias, quando se pionove o piocesso de
puiificai a nenle, ciicunslncias difeienles peden a inpIenenlao de difeienles
lecnicas.

98
4 O Va|cr dc A||ruisnc


RLSTRINCINDO AS IRLDISIOSILS
LSTALLLCIDAS ILLAS LMOLS AILITIVAS

A pilica dos lis lieinanenlos, en elica, eslaliIizao nedilaliva e
saledoiia, e capaz de desliuii as enoes afIilivas, enlielanlo, lanlen e
necessiio Iiviai-se das piedisposies Ialenles eslaleIecidas peIas enoes
afIilivas, e islo e exlienanenle difciI. A iazo paia luscai a eiiadicao deslas
piedisposies e que eIas inpeden o conhecinenlo sinuIlneo de lodos os oljelos
de conhecinenlo. Lnloia as pessoas que alingiian o eslado de desliuidoi do
ininigo lenhan se desenlaiaado da exislncia ccIica, ainda no desenvoIveian
poi conpIelo o polenciaI da conscincia hunana ainda eslo apenas na nelade
do caninho.
A queslo e ccnc desliuii eslas lendncias piedisponenles. A veidadeiia
aina e a nesna a saledoiia que enlende a vacuidade , nas paia supeiai lais
Ialncias e necessiio o podeioso anpaio de un giande neiilo. A lecnica paia
acunuIai giande neiilo conslanlenenle e o aIliusno inconun. Ale agoia, a
piincipaI pieocupao foi con un nico sei, a pessoa en si. Na pilica aIliuslica,
a pieocupao e con |cdcs os seies sencienles.
Os seies sencienles so iIinilados, poilanlo, quando a conscincia esl
pieocupada con esle nneio infinilo de seies sencienles, o podei neiiliio que e
acunuIado poi alividades viiluosas lanlen e iIinilado. Ioi isso lonai iefgio no
uda, na douliina e na conunidade espiiiluaI pieocupado consigo nesno e lonai
iefgio pieocupado con un nneio iIinilado de seies sencienles difeie
giandenenle no podei neiiliio.
AIen disso, ale agoia a nela foi aIcanai a neia Iileiao da exislncia
ccIica a neia exlino do sofiinenlo paia si nesno, con a nolivao nais

99
aIliuslica a nela e a nais aIla ieaIizao possveI: o eslado de luda. Islo esl
vincuIado no s a exlino das olsliues afIilivas, nas lanlen a de suas
piedisposies, as quais consliluen as olsliues a oniscincia. Desle nodo,
lanlen do ponlo de visla do aIvo, ou nela, as pilicas da pessoa nais
aIliuislicanenle nolivada na lusca da iIuninao insupeiveI seio nais
podeiosas, acunuIando una foia de neiiliia naioi.
A naluieza de una nenle aIliuslica e pieciosa. De falo e espanloso que a
nenle hunana possa desenvoIvei laI alilude, poique a pessoa esquece de si
nesna e consideia lodos os oulios seies lo queiidos quanlo eIa nesna. Islo e
veidadeiianenle naiaviIhoso. Se aIguen nos denonslia un senlinenlo caIoioso,
nos senlinos nuilo feIizes, e aconlece o nesno quando noslianos inleiesse
sinceio a cu|ras pessoas. Acho que, con una alilude dessas, loda a exislncia
ccIica seiia cono o niivana. Lsla e a veidadeiia fonle da feIicidade, no apenas a
Iongo piazo, nas hoje nesno. Se nesno a nais Ieve expeiincia dislo se
desenvoIvei, ajudai dando paz nenlaI e foia inleiioi. LIa aliai a neIhoi de lodas
as expeiincias e piopoiciona a neIhoi lase paia a pailicipao aliva na sociedade.
Seive no apenas cono piofessoia, nas lanlen cono neIhoi aniga e pioleloia. L
veidadeiianenle loa.
Nesla nanh disculinos a esliuluia fiIosfica que nos peinile concIuii
que e possveI desenvoIvei una nenle lo leIa. Os giandes pandItas indianos
descieveian duas lecnicas paia o desenvoIvinenlo do aIliusno una aliaves
das sele insliues quinlessenciais de causa e efeilo, e oulia aliaves de iguaIai e
liocai o eu peIo oulio. As sele insliues quinlessenciais da lecnica anleiioi,
piecedida de una pilica pieIininai de desenvoIvei equaninidade a iespeilo de
lodos os seies, so as seguinles: (1) ieconhecei lodos cono anigos, (2) iefIelii solie
a londade deIes, (3) desenvoIvei a inleno de ieliiluii esla londade, (4) geiai
anoi, (5) geiai conpaixo, (6) desenvoIvei a eIevada iesoIuo de
iesponsaliIidade univeisaI, e (7) engendiai a inleno aIliuslica de loinai-se
iIuninado.

100
A fin de geiai una alilude aIliuslica lo foile, na quaI se pionele luscai
o eslado de luda en favoi dos oulios, e necessiio geiai de anleno una
iesoIuo inconun, na quaI lona-se poi encaigo o len-eslai dos oulios. A fin de
induzii esla iesoIuo inconun, e necessiio lei conpaixo, de nodo que no se
possa supoilai vei lanlo o sofiinenlo nanifeslo dos oulios, cono a sua opiesso
poi condies inleinas indesejveis que iesuIlan en sofiinenlo. Ioi conseguinle,
deseja-se do fundo do coiao que eIes se Iileilen de laI condio. Ioique, a
nenos que se esleja novido peIa nais piofunda conpaixo, a eIevada iesoIuo na
quaI se lona o encaigo de Iileilai os seies do sofiinenlo no pode sei induzida.
Lsl cIaio a pailii de nossa expeiincia pipiia que e nais fciI geiai
conpaixo poi oulias pessoas que so alialivas ou poi aqueIes que despeilan
una sensao agiadveI con quen se len una sensao de conexo. Assin,
anles de geiai giande conpaixo piecisa-se de una lecnica que faa con que lodos
os seies paiean inleiessanles e alialivos paia a pessoa. Lsla lecnica inpIica en
vei lodos os seies sencienles do nodo cono j venos aqueIes seies dos quais
geiaInenle eslanos nais pixinos, sejan eIes nossas nes, pais, paienles ou
oulios.
A fin de vei os seies desle nodo, e necessiio piineiio v-Ios de nodo
inpaiciaI, e aqui e liI usai a inaginao. Inagine a sua fienle un anigo, un
ininigo e aIguen a quen voc seja conpIelanenle indifeienle una pessoa
neulia. Lxanine seus senlinenlos paia vei poi quen voc len afeio e quen
voc consideia de nodo dislanle. NaluiaInenle, voc se senle pixino de seu
anigo, senle-se no apenas dislanle, nas as vezes lanlen iaivoso ou iiiilado en
ieIao a seu ininigo, sinpIesnenle no senle nada peIa pessoa neulia. Voc len
que invesligai poi que isso e assin. O piineiio e seu neIhoi anigo, enlielanlo, do
ponlo de visla ludisla, enloia hoje eIe esleja agindo cono anigo, islo no e
peinanenle, poique, ao Iongo de ienascinenlos sen piincpio, en aIguna vida
passada eIe pode lei sido un de seus pioies ininigos. De nodo siniIai, enloia o
oulio esleja agindo hoje cono un ininigo, voc no pode alsoIulanenle lei

101
ceileza de que en una vida passada eIe no lenha sido un de seus nais queiidos
anigos. No fuluio lanlen no h nenhuna iazo peIa quaI un ininigo deva
peinanecei senpie ininigo e un anigo peinanecei senpie anigo no h
nenhuna gaianlia nen nesno denlio desla vida. O anigo de hoje, denlio de un
cuilo peiodo de lenpo, pode nudai.
Islo e confiinado poi nossa expeiincia de vida e, nais ainda, na vida
poIlica o aIiado de agoia e o pioi ininigo no nonenlo seguinle! Nesle senlido,
a esliuluia lsica da vida no e alsoIulanenle eslveI: as vezes sonos len-
sucedidos, as vezes naI-sucedidos, as coisas eslo senpie nudando, nudando,
nudando. Ioilanlo, nossa expeiincia de senlinenlos lo sIidos e eslveis en
ieIao a anigos e ininigos e alsoIulanenle eiiada. No h iazo aIguna paia
assunii lananha iigidez, e aIgo loIo, no e` Levai islo en consideiao
giaduaInenle ajudai voc a se loinai inpaiciaI.
O passo seguinle e pensai que, dado que seu ininigo foi no passado ou
nais cedo, ou nais laide sei un lon anigo, e nuilo neIhoi consideiai lodas
as lis pessoas cono suas neIhoies anigas. AIen disso, voc pode invesligai se
exisle uliIidade en nanifeslai aveiso: que lipo de iesuIlado vii da` A iesposla e
lvia. Lnlielanlo, se voc lenlai desenvoIvei conpaixo poi eslas pessoas, no h
nenhuna dvida de que o iesuIlado sei lon. Tanlen desle ponlo de visla voc
pode vei que e nuilo neIhoi desenvoIvei una alilude conpassiva equivaIenle poi
lodos os lis lipos de seies.
AnpIie esle senlinenlo poi seus vizinhos un poi un, poi aqueIes que
viven desle Iado e depois poi aqueIes que viven do oulio Iado da iua. A seguii,
peIo pas inleiio, depois poi lodo o conlinenle, depois poi loda a hunanidade
nesle nundo, e a seguii nais Ionge, paia os infinilos seies sencienles. L assin que
se pialica as sele insliues quinlessenciais de causa e efeilo.
A oulia lecnica paia desenvoIvei o aIliusno e chanada de iguaIai e liocai
o eu peIo oulio. Aqui, deve-se invesligai quaI Iado e inpoilanle, o eu ou os oulios.
LscoIha. No exisle nenhuna oulia escoIha s eslas duas. Quen e nais

102
inpoilanle, voc ou os oulios` Os oulios so naioies en nneio do que voc, que
e apenas un, os oulios so infinilos. L cIaio que ninguen quei sofiinenlo, e lodos
desejan feIicidade, e lodos ln lodo o diieilo de aIcanai a feIicidade e supeiai o
sofiinenlo poique lodos so seies sencienles.
Se peigunlainos: Ioi que eu lenho o diieilo de sei feIiz`, a iesposla
definiliva e: Ioique eu queio feIicidade. No exisle nais nenhuna iazo.Tenos
una naluiaI e vIida sensao de eu, en cuja lase desejanos a feIicidade. Islo en
si e o fundanenlo vIido do nosso diieilo de nos esfoiainos peIa feIicidade, e un
diieilo hunano, e un diieilo de lodos os seies sencienles. Agoia, se aIguen len o
diieilo de supeiai o sofiinenlo, enlo os oulios seies sencienles naluiaInenle ln
o nesno diieilo. AIen disso, lodos os seies sencienles so lasicanenle dolados
con a capacidade de supeiai o sofiinenlo. A nica difeiena e que o indivduo e
apenas un, ao passo que os oulios eslo en naioiia. Ioilanlo, a concIuso e cIaia:
se nesno un pequeno piolIena, un pequeno sofiinenlo, ocoiie aos oulios, seu
aIcance e infinilo, ao passo que, quando aIguna coisa aconlece con un indivduo,
Iinila-se a apenas una nica pessoa. Quando lanlen venos os oulios cono seies
sencienles desla naneiia, a pipiia pessoa no paiece lo inpoilanle.
Deixen-ne descievei cono islo e pialicado na nedilao. Lsla e a ninha
pilica, e fieqenlenenle faIo solie isso aos oulios. Inagine que a sua fienle esl o
seu veIho eu egosla de un Iado e, do oulio Iado, un giupo de pessoas polies e
necessiladas. L voc nesno esl no neio cono una pessoa neulia, una leiceiia
paile. Lnlo, juIgue o que e nais inpoilanle se voc se junlaiia aqueIa pessoa
egosla, aulocenliada e eslpida, ou aqueIas pessoas polies, necessiladas e
desanpaiadas. Se voc len un coiao hunano, naluiaInenle sei Ievado paia o
Iado dos seies necessilados.
Lsle lipo de conlenpIao iefIexiva ajudai a desenvoIvei una alilude
aIliuslica, voc giaduaInenle peicelei cono o conpoilanenlo egosla e iuin.
Ale aqui, voc nesno ven se conpoilando desle jeilo, nas agoia voc peicele o
quo nau len sido. Ninguen quei sei una n pessoa, se aIguen diz: Voc e

103
una pessoa n, ficanos nuilo iiados. Ioi qu` A piincipaI iazo e que
sinpIesnenle no queienos sei naus. Se ieaInenle no queienos sei una n
pessoa, enlo os neios paia evilai islo eslo en nossas pipiias nos. Se nos
lieinanos no conpoilanenlo paia sei una loa pessoa, nos loinaienos lons. Mais
ninguen len o diieilo de coIocai una pessoa nas calegoiias de loa ou n,
ninguen len esle lipo de podei.
A fonle definiliva de paz na fanIia, no pas e no nundo e o aIliusno
conpaixo e anoi. A conlenpIao desle falo lanlen ajuda lienendanenle a
desenvoIvei o aIliusno. Medilai solie eslas lecnicas lanlo quanlo possveI
engendia convico, desejo e deleininao. Quando, con lanla deleininao,
lenlanos, lenlanos, lenlanos, dia aps dia, ns aps ns, ano aps ano, podenos
neIhoiai a ns nesnos. Con nolivao aIliuslica, cada ao acunuIa loas
viiludes o podei sen Iiniles do neiilo saIulai.


AS SLIS ILRILILS

Do ponlo de visla ludisla, que lipo de ajuda podenos liazei aos oulios`
Un lipo inpoilanle de caiidade e dai coisas naleiiais, lais cono conida, ioupas e
aliigo, nas islo e Iinilado, poique no liaz salisfao conpIela. Da nesna foina
que nossa expeiincia pipiia confiina que, aliaves da puiificao giaduaI de
nossa nenle, nais e nais a feIicidade se desenvoIve, con os oulios aconlece a
nesna coisa, assin, e ciuciaI que os oulios enlendan quais pilicas deven adolai
a fin de ollei feIicidade. Iaia faciIilai o enlendinenlo desles lpicos peIos oulios,
devenos sei inleiianenle capazes de ensin-Ios. AIen do nais, vislo que os seies
sencienles possuen difeienles e iIiniladas piedisposies, inleiesses, polenciais
adoinecidos e aliludes, no podenos pieenchei as espeianas dos oulios seies a
nenos que desenvoIvanos alividades eIevadas de faIa que conlinen exalanenle
con o que eIes piecisan. No exisle jeilo de ieaIizai islo a nenos que supeienos

104
as olsliues que inpeden a oniscincia en nosso conlinuun nenlaI. Assin, ao
luscai ajudai os oulios, iesoIvenos alingii o eslado de luda, no quaI as
olsliues a oniscincia foian exlinlas.
Nesle senlido, a alilude de lodhisallva e desciila cono una nenle
alenlanenle diiecionada ao len-eslai dos oulios, e aspiiando ao eslado de luda
paia ieaIizai islo. Lnloia a nela finaI na olleno do eslado de luda seja o
seivio aIliuslico, en leinos de inpIenenlao no piesenle un lodhisallva
enpenha-se na pilica das seis peifeies geneiosidade, elica, pacincia, esfoio,
concenliao e saledoiia de acoido con sua capacidade, coneando con a
caiidade de doai coisas naleiiais.
Ceneiosidade significa lieinai, do fundo do coiao, una lananha alilude
de piodigaIidade que no se lusca nenhuna ieconpensa ou iesuIlado paia si
nesno, o alo de caiidade e lodos os seus iesuIlados leneficos so dedicados aos
oulios seies sencienles.
Ln ieIao a elica, a pilica essenciaI de un lodhisallva e iesliingii o
egocenliisno. Vislo que a pilica de caiidade no pode envoIvei nenhun piejuzo
aos oulios paia sei len-sucedida, e necessiio supeiai juslanenle a iaiz de loda a
lendncia de causai naI aos oulios. Islo deve sei feilo eIininando-se o
egocenliisno, vislo que una alilude unicanenle aIliuslica no deixa espao paia
causai naI aos oulios. Assin, a elica de iesliingii o egocenliisno e ciuciaI.
A fin de que haja elica puia, e necessiio cuIlivai a pacincia. A pilica da
pacincia e exlienanenle inpoilanle, vislo que e o piincipaI laIuaile paia o
lieinanenlo en iguaIai e liocai o eu peIos oulios. O nais pioveiloso e pialicai
junlo as lecnicas que 5hantIdcva descieve nos capluIos solie pacincia e
concenliao en seu A Guidc |c |nc 8cdnisa||tas laq cf |ifc (Guia para c Mcdc dc
Vida dc 8cdnisa||ta
63
), nos quais expIica a equipaiao e lioca do eu peIos oulios. A
pilica da pacincia eslaleIece a fundao, a lase, paia iguaIai e liocai o eu peIos
oulios. L nais difciI geiai o senlinenlo de afeio e iespeilo peIos ininigos.
Quando se pensa nos ininigos en leinos de pilica de pacincia, un ininigo no

105
se liala de aIguen que causa naI, o ininigo e a nais lenevoIenle enlie as pessoas
pieslalivas. Chega-se a pensai: Sen aIguen paia ne piejudicai, no haveiia jeilo
de eu cuIlivai a pacincia de no ne inpoilai con piejuzos a ninha pessoa.
Confoine diz 5hantIdcva, exislen nuilos seies paia os quais se pode
pialicai caiidade, nas h nuilo poucos seies en ieIao aos quais se pode pialicai
a pacincia, e o que e nais iaio e nais vaIioso. Un ininigo e ieaInenle nuilo
londoso. IeIo cuIlivo da pacincia, o podei neiiliio ciesce, e a pilica da
pacincia s pode sei feila na dependncia de un ininigo. Ioi esla iazo, os
ininigos so os piincipais incenlivadoies do aunenlo do podei neiiliio. Un
ininigo no inpede, nas de falo ajuda na pilica da ieIigio.
Ln seu A Guidc |c |nc 8cdnisa||tas laq cf |ifc (Guia para c Mcdc dc Vida dc
8cdnisa||ta), 5hantIdcva enuncia una oljeo hipolelica: Mas un ininigo no
possui a nolivao de ajudai, e poi isso no deve sei iespeilado. A iesposla de
5hantIdcva e que, paia aIguna coisa ajudai, no e necessiio que eIa lenha
nolivao. Se fosse necessiia nolivao, no haveiia cono lei fe no eslado de
Iileiao do sofiinenlo. Assin, nesno que os ininigos no lenhan o desejo de
ajudai, e convenienle iespeil-Ios, vislo que so leneficos.
A seguii, 5hantIdcva apiesenla nais un pioleslo hipolelico: Mesno que
o eslado de Iileiao no lenha o desejo de ajudai, lanlen no quei causai naI,
enlielanlo, un ininigo quei causai naI. A iesposla de 5hantIdcva e: Ioique
len o desejo de causai naI, una pessoa iecele o none de 'ininigo, e voc piecisa
de un ininigo a fin de cuIlivai a pacincia. Cono un douloi, poi exenpIo, esl
piocuiando ajud-Io, voc no o idenlifica cono un 'ininigo e, poi conseguinle,
eIe no pode piopoicionai una siluao paia o cuIlivo da pacincia. Lsla e a
expeiincia e o iaciocnio dos giandes lodhisallvas da anligidade. Iensai desle
nodo e nuilo lenefico. Ajuda a nanlei a pessoa feIiz. 5hantIdcva aigunenla que,
se exisle aIguna coisa que possa sei feila paia conseilai una siluao, no h
ncccssidadc de se pieocupai, e se, poi oulio Iado, no h nada que possa sei feilo,
no h u|i|idadc en se pieocupai.

106
Oulio inpoilanle lipo de pacincia e a iesignao, a aceilao voIunliia
do sofiinenlo.
Anles do sofiinenlo ocoiiei, e inpoilanle enpenhai-se en lecnicas paia
evil-Io, nas, una vez que o sofiinenlo coneou, deve sei consideiado no cono
un faido, nas cono aIgo que pode auxiIiai. So nuilas as iazes. Ao supoilai
pequenos sofiinenlos nesla vida, pode-se puiificai o caina de nuilas ns aes,
acunuIado en vidas passadas. AIen disso, o sofiinenlo ajuda a ieveIai as faIhas e
desvanlagens da exislncia ccIica: quanlo nais se v as faIhas da exislncia ccIica,
nais se desenvoIvei o desagiado poi envoIvei-se con no-viiludes. O sofiinenlo
lanlen ajuda a ieveIai as loas quaIidades e vanlagens da Iileiao. Adenais,
aliaves da sua pipiia expeiincia de sofiinenlo, voc pode infeiii cono e a doi
dos oulios e geiai o desejo de fazei aIguna coisa poi eIes. Iensando solie o
sofiinenlo desla foina, descolie-se que eIe piopoiciona una loa opoilunidade
paia nais pilica e iefIexo.
A quaila das seis peifeies e o esfoio. Lnlie os nuilos lipos de esfoio,
un e chanado de coIocai a ainaduia, islo evila o desconlenlanenlo con a faIla
de avano inedialo. O esfoio piopicia loa vonlade paia enpenhai-se na pilica
enlusislica poi eons e eons a fin de ieaIizai piogiessos.


ILRCUNTAS

Pcrgun|a. No nonenlo da concepo a conscincia nisluia-se aos
agiegados fsicos en desenvoIvinenlo, ou a conscincia pode junlai-se ao coipo
fsico nais laide, nonenlos anles do nascinenlo`
Rcspcs|a. Diz-se que a conscincia enlia no nonenlo da concepo en si.
Malai un hunano significa nalai ou un hunano, ou aIgo que esl se foinando
cono hunano, esle Ilino caso iefeie-se ao peiodo que se inicia na concepo e
vai ale o nascinenlo.

107

Pcrgun|a. O aloilo e apiopiiado quando foi deleclada seveia deficincia no
enliio`
Rcspcs|a. Iode havei siluaes nas quais, se a ciiana sei lo seveianenle
deficienle que passai poi giande sofiinenlo, o aloilo seja adnissveI. Ln geiaI,
enlielanlo, o aloilo envoIve liiai una vida, e islo no e apiopiiado. O faloi nais
inpoilanle e a nolivao.

Pcrgun|a. Quais so as conseqncias cinicas de una nuIhei escoIhei
fazei un aloilo quando eIa enlende que e eiiado liiai a vida`
Rcspcs|a. Diz-se que, se no exislen ciicunslncias alenuanles, e pioi fazei
una n ao salendo-se que e eiiado.

Pcrgun|a. Que conseIho o senhoi pode dai aqueIes de ns que fizeian un
aloilo, nas aluaInenle eslo pialicando o ludisno`
Rcspcs|a. Quando una n ao j foi feila, depois de se apiendei que e
eiiado, pode-se ieconhecei a ao faIlosa |na piesena ieaI ou inaginiia de seies
sagiadosj e desenvoIvei a inleno de no fazei aqueIa ao de novo no fuluio.
Islo dininui a foia da n ao.

Pcrgun|a. No Ocidenle exisle un piolIena ciescenle con ieIao a
dependncia de diogas e IcooI. Ten aIgun conseIho solie cono aqueIes que
passan poi esla afIio poden ajudai a si nesnos ou seien ajudados poi aqueIes
a sua voIla`
Rcspcs|a. Quando se usa diogas, a nenle fica sol a infIuncia de deIuso
adicionaI, aIen da que lenos usuaInenle. DeIuso en dolio ceilanenle no e
necessiio, o que piecisanos e de lecnicas paia aliandai a siluao lsica.
Conhecei a naluieza da exislncia ccIica e lieinai o aIliusno pode ajudai.


108
Pcrgun|a. Ioi favoi, diga aIgo solie a eulansia, que pode sei ieaIizada ou
peIa iecusa do lialanenlo, ou peIa apIicao de una dioga aliva que nala a pessoa
en poucos ninulos.
Rcspcs|a. Novanenle poden exislii siluaes excepcionais, nas en geiaI e
neIhoi deixai as pessoas noiieien na hoia deIas. AquiIo a que sonos sulnelidos
deve-se as nossas aes passadas, e lenos que aceilai aquiIo a que nosso caina nos
inpeIiu. IniciaInenle, lenos que fazei o que quei que possanos paia evilai o
sofiinenlo, e enlo, se nada alenuai o piolIena, o sofiinenlo deve sei enlendido
cono o inevilveI iesuIlado de aes passadas.

Pcrgun|a. Sua Sanlidade faIou solie una conscincia suliI conlinuando
cono una coiienle de una vida paia a seguinle, nas, depois que ocoiie a
Iileiao, o que aconlece con a coiienle de conscincia no nonenlo da noile` LIa
conlinua`
Rcspcs|a. O nveI de conscincia nais suliI segue paia e aliaves do eslado
de luda. LIe nunca se exlingue.

Pcrgun|a. Muilos de ns apiecian lanlo a vida que no podenos inaginai
queiei fugii deIa, dessa foina, aIguns aspeclos da fiIosofia ludisla paiecen
excessivanenle depiinenles. Iodeiia conenlai, poi favoi`
Rcspcs|a. De una peispecliva ludisla, esle e un caso de no enlendei os
viios nveis de sofiinenlo. Se voc esl veidadeiianenle feIiz, enlo esl len!

Pcrgun|a. Ln que exlenso a faIla do conceilo de un deus ciiadoi inpede a
ns ludislas de lialaIhainos e pialicainos ao Iado de oulias ieIigies`
Rcspcs|a. Dado o falo de que os seies sencienles ln lanlas disposies e
inleiesses difeienles, exislen seies paia os quais a leoiia de un deus ciiadoi e
adequada e pioveilosa, e, desle nodo, voc no deve causai piolIena a si nesno
pieocupando-se poi lialaIhai ao Iado de una dessas pessoas. Un nneio

109
consideiveI de pessoas que aciedila nun deus ciiadoi aIcanou un eslado de
ausncia de egosno, e islo piova que difeienles ensinanenlos liazen iesuIlados
leneficos. Quando oIhanos paia os iesuIlados, ciesce o iespeilo peIas difeienles
ieIigies.

Pcrgun|a. Andei Iendo a iespeilo do ensinanenlo ludisla solie ausncia de
eu, que viias vezes e liaduzido cono ausncia de aIna. Onlen Sua Sanlidade
faIou solie o conlinuun nais suliI de conscincia cono aquiIo que passa de un
nascinenlo ao oulio e e o heideiio do caina. Lxisle aIguna difeiena essenciaI
enlie a conscincia suliI e o conceilo ciislo de aIna, deixando de Iado a queslo da
ieencainao, que o ensinanenlo ciislo oilodoxo no aceila`
Rcspcs|a. Lu ne peigunlo quaI e a definio cIaia de aIna no ciislianisno.
Na India, desde a anligidade exislen sislenas de douliinas que suslenlan un
eu, atman, desciilo cono sendo peinanenle, singuIai e independenle. Lsle lipo de
aIna no e defendido peIo ludisno.

Pcrgun|a. Cono posso supeiai o foile nedo de aliludes iudes e hoslis poi
paile dos oulios, que expeiinenlo desde a infncia`
Rcspcs|a. O cuIlivo da alilude de sei caiinhoso con os oulios nais do que
con voc nesno giaduaInenle ajudai. Vai Ievai lenpo. AIen disso, se laI
pensanenlo Ihe causa desconfoilo conslanle, seiia neIhoi voc lenlai paiai de
pensai solie islo.

Pcrgun|a. O que Sua Sanlidade acha de un ludisla que no aciedila en
caina ou ienascinenlo`
Rcspcs|a. Islo de falo deve sei Ievado en consideiao. CeiaInenle, sei ou
no ludisla e deleininado poi lonai ou no as Tis }ias o uda, sua douliina e
a conunidade espiiiluaI cono fonles puias de iefgio. Lnlielanlo, h pessoas
que fazen islo sen nuila iefIexo solie quesles conpIicadas cono nascinenlos

110
pievios e posleiioies, caina e assin poi dianle. Ioi oulio Iado, aIguns ocidenlais
que pensan nais neslas coisas poden no aceilai inedialanenle as Tis }ias e
peinaneceien celicos, nas apesai dislo leien eIevada consideiao peIo uda,
seu ensinanenlo e a conunidade espiiiluaI. Iode-se dizei que esle Ilinos so
pessoas que eslo piesles a se loinai ludislas. AIen disso, enloia os ludislas no
suslenlen un eu peinanenle, singuIai e independenle, podeiia havei ludislas
que no aceilassen inedialanenle a ausncia de eu.

Pcrgun|a. Cono e possveI pialicai o ludisno enquanlo se vive enlie
pessoas naiido, esposa, ou fanIia que no o pialican`
Rcspcs|a. O ludisno e paia sei pialicado individuaInenle, no h
necessidade de iecilai lexlos junlos, poi exenpIo.

Pcrgun|a. QuaI e o seu conseIho paia un ocidenlaI conun que esl
lialaIhando, nas quei conpIelai as pilicas de ludisno lilelano sen se loinai
un nonge ou fazei un ieliio de lis anos`
Rcspcs|a. As pessoas deven peinanecei na sociedade, desenpenhando sua
piofisso haliluaI e, enquanlo conliiluen paia a sociedade, Ievai adianle
inleinanenle a anIise e a pilica. Na vida diiia, voc deve ii paia o esciiliio,
fazei seu lialaIho e voIlai paia casa. VaIeiia a pena saciificai aIgun
enlieleninenlo noluino, ii doinii cedo e acoidai cedo na nanh seguinle paia
ieaIizai nedilao anaIlica. Depois lonai un lon cafe da nanh e seguii
caInanenle paia seu IocaI de lialaIho. OcasionaInenle, quando livei dinheiio
suficienle, ii a un pas ludisla poi aIgunas senanas. Acho que islo pode sei
pilico e eficienle.

Pcrgun|a. Cono podenos enlendei a vacuidade de nodo len sinpIes,
sen enliai en una fiIosofia excessivanenle inleIecluaIizada`
Rcspcs|a. O que eu eslive faIando nos Ilinos lis dias no e sinpIes o

111
laslanle` A ideia piincipaI e que, quando os oljelos so piocuiados sol anIise,
no so enconliados, nas islo no significa que eIes no exislan significa
sinpIesnenle que faIla a eIes exislncia ineienle. Se voc conlenpIai islo
iepelidanenle, en dado nonenlo a ieaIizao definilivanenle eneigii.

Pcrgun|a. Cono o aIliusno e a vacuidade se unen na pilica`
Rcspcs|a. No Ciande VecuIo do Sulia, as pilicas da inleno aIliuslica de
se loinai iIuninado so os neios paia acunuIai o conjunlo de neiilo, e sol a
infIuncia deslas pilicas que se nedila solie a vacuidade. SiniIainenle, a
nedilao solie a vacuidade acunuIa saledoiia. Lnlo, infIuenciado peIa
aveiiguao de que os fennenos so vazios de exislncia ineienle, cuIliva-se a
inleno aIliuslica de se loinai iIuninado. Disculiiei cono eslas lecnicas se
conlinan no lanlia quando conlinuai ninha paIeslia.

Pcrgun|a. Cono podenos ajudai aIguen que esl noiiendo` O que
devenos dizei paia o noiilundo`
Rcspcs|a. O nais inpoilanle e no causai peiluilao na nenle de un
noiilundo, e lanlen e inpoilanle alivai a neniia de una pilica ieIigiosa
viiluosa faniIiai a pessoa. AqueIes que no aceilan a pilica de quaIquei ieIigio
deven sei auxiIiados a noiiei con una alilude pacfica, ieIaxada. A iazo paia
isso e que, confoine foi expIicado anles, en ieIao aos doze eIos do suiginenlo
dependenle, o lipo de alilude que se len peilo da hoia da noile e exlienanenle
inpoilanle no que se iefeie a quaI caina e alivado e, poi conseguinle, cono se
ienascei na pixina vida.
Iaia aqueIes envoIvidos en pilica ludisla, exislen nuilos nveis
difeienles de iefIexo que una pessoa que esl noiiendo pode uliIizai iefIelii
solie o significado da vacuidade, cuIlivai una inleno aIliuslica de se loinai
iIuninado, cuIlivai o ioga da deidade, ocupai-se con a pilica dos venlos e ale
nesno iefIelii solie a eIevada saledoiia da vacuidade e len-avenluiana

112
indifeienciveis, ieaIizai a liansfeincia de conscincia, e assin poi dianle. No
inpoila quo giande possa sei o lenefcio ou podei da nedilao en leinos
alslialos, e ciuciaI que o noiilundo seja induzido a una pilica con a quaI j
lenha faniIiaiidade. Vislo que, peilo da noile o podei de vivacidade e lodo o
ieslo se deleiioian, no exisle o nenoi senlido en lenlai foiai o noiilundo a se
envoIvei nuna pilica no faniIiai. O nais lenefico e Ienliai a pessoa de una
pilica adequada a seu pipiio nveI.

113
5 Ccnpaixac c Saocdcria Ccnoinadas


MANTRA

Confoine foi nencionado anles, una pessoa aIliuislicanenle nolivada
anaduiece seu conlinuun peIa pilica das seis peifeies, e anaduiece o
conlinuun dos oulios peIa pilica dos qualio nodos de ieunii esludanles. Lnlie
as seis peifeies, cada una das que se sucede e nais difciI de se alingii e nais
inpoilanle que as anleiioies. As duas Ilinas peifeies so concenliao e
saledoiia.
Ln leinos de VecuIo do Sulia, o Ornancn| fcr C|car Rca|iza|icn (Ornancn|c
para a C|ara Rca|izaac), de Mailieya, apiesenla 37 caninhos en hainonia con a
iIuninao ieIacionada a conquisla de Iileiao, e nuilas vaiiaes de caninhos
ieIacionados a conquisla do eslado de luda. A iaiz de lodos eIes e a eslaliIizao
nedilaliva desciila cono a unio da peinanncia seiena da nenle e do
disceininenlo especiaI.
Cono neio de aIcanai esla eslaliIizao nedilaliva ipida e
podeiosanenle, exisle o VecuIo do Manlia (ou Tanlia), conpieendo qualio
conjunlos de lanlia ao, desenpenho, ioga e ioga insupeiveI, os lis lanlias
infeiioies conpailiIhan apioxinadanenle o nesno nodo de piocedinenlo geiaI,
enloia cada un possua pilicas dislinlas. Tanlo no VecuIo das Ieifeies quanlo
no VecuIo do Manlia Secielo, a pilica esl eniaizada na inleno aIliuslica de se
loinai iIuninado e na viso da vacuidade da exislncia ineienle. A giandeza do
nanlia secielo, poi oulio Iado, ven da eslaliIizao nedilaliva. Ioi conseguinle,
diz-se ale nesno que as esciiluias do nanlia secielo eslo incIudas nos conjunlos
dos discuisos
64
, vislo que a eslaliIizao nedilaliva e seu lpico piincipaI.
De que foina o VecuIo do Manlia Secielo alinge sua dislino aliaves da
eslaliIizao nedilaliva` Cono e que possui un nodo nais piofundo de

114
inlensificai a eslaliIizao nedilaliva que e a unio de peinanncia seiena e
disceininenlo especiaI` Molivado peIa inleno aIliuslica de se loinai iIuninado,
o pialicanle aIneja a iIuninao lolaI, esle eslado de luda e dolado de un coipo
da veidade, a efelivao do len-eslai pipiio, e de coipos da foina, a efelivao
do len-eslai dos oulios. Lsles dois pialicanles aInejan lasicanenle aIcanai
coipos da foina a fin de auxiIiai os oulios. Ceilos coipos da foina possuen as
naicas naioies e nenoies de un coipo de luda. No VecuIo das Ieifeies,
denlio do sislena dos sulias, lusca-se aIcanai esle lipo de coipo acunuIando
podei de neiiliio aliaves da pilica das seis peifeies sol a infIuncia de giande
conpaixo e da inleno aIliuslica de se loinai iIuninado. Ln adio a eslas
pilicas, a caiacleislica dislinla do lanlia e exigii una lecnica de aspeclo siniIai
ao lipo de coipo que se lusca a pessoa nedila solie si nesna cono possuindo
piesenlenenle o coipo fsico de un luda. Lsla pilica e chanada de ioga da
deidade. Vislo que esla pilica concoida en aspeclo con o iesuIlado que se esl
lenlando aIcanai, o ioga da deidade e pailicuIainenle eficienle e podeioso.
Nesle senlido, una caiacleislica dislinla do nanlia secielo e o ioga no
quaI nelodo e saledoiia so indivisveis. No VecuIo das Ieifeies, nelodo
aIliuslico e saledoiia so enlidades sepaiadas que infIuencian una a oulia, o
nelodo aIliuslico e afelado peIa foia da saledoiia, e a foia da saledoiia e
afelada peIo nelodo aIliuslico. Cono os dois so indivisveis denlio do lanlia`
Na pilica do ioga da deidade, una nica conscincia conlen esles dois faloies: a
inaginao de un coipo divino e a veiificao sinuIlnea de sua vacuidade de
exislncia ineienle. A inaginao de un coipo divino, que esl na cIasse das
apaincias de vasla conpaixo, acunuIa un conjunlo de neiilo, en conseqncia,
a nenle de ioga da deidade pieenche a caiacleislica do nelodo aIliuslico. Vislo
que esla nesna nenle veiifica a vacuidade da exislncia ineienle do coipo divino
e de ludo o nais, o conjunlo de saledoiia e acunuIado, desla foina, a nesna
nenle de ioga da deidade pieenche as quaIidades de saledoiia. Lnloia nelodo e
saledoiia sejan conceiluaInenle sepaiveis, eslo conlidos na enlidade de una

115
nica conscincia.
Un iogue inagina inlencionaInenle, en sua conscincia nenlaI, sua
apaincia en un coipo divino. Quando os iogues inaginan a si nesnos cono
sendo una deidade e peicelen a vacuidade daqueIe coipo divino, exisle una
difeiena no inpaclo desla peicepo devido ao oljelo especiaI o coipo divino
, que e o sulslialo da vacuidade.
AIen disso, no VecuIo das Ieifeies, quando a pessoa nedila solie a
vacuidade do eu e dos fennenos incIudos nos cinco agiegados, no se envoIve
en lecnicas que Ieven o sulslialo a se nanlei apaienle e no desapaiecei. No
sislena dos lanlias, lieina-se especificanenle paia nanlei a apaincia do coipo
divino en neio a veiificao de sua vacuidade de exislncia ineienle. Lnquanlo se
inagina o coipo divino, a vacuidade de exislncia ineienle daqueIe coipo e
veiificada peIo nodo de apieenso da nesna conscincia, desla foina diz-se que
un faloi da conscincia slia que peicele a vacuidade apaiece cono una deidade.


TANTRA IOCA INSUILRVLL

O lanlia ioga insupeiveI descieve un nodo ainda nais piofundo no quaI
nelodo aIliuslico e saledoiia so indifeienciveis. Islo e enlendido ao se focai a
nenle en faloies fsicos e nenlais nais sulis o pipiio venlo suliI, ou eneigia, e
a pipiia nenle suliI, que so eIes nesnos una enlidade indifeienciveI. Iaia
pialicai esle nveI, e necessiio paiai a foia os nveis nais giosseiios de venlo e
nenle. O lanlia ioga insupeiveI descieve nuilas lecnicas difeienles paia fazei
islo, dando nfase a pailes difeienles do coipo. Lsla e a pilica dos canais, venlos,
ou eneigias inleinas, e das golas de fIuido essenciaI.
Ln geiaI, o cuIlivo de disceininenlo especiaI envoIve nedilao anaIlica,
nas, devido a seus faloies especiais, no lanlia ioga insupeiveI e a nedilao
eslaliIizadoia que e enfalizada ao se cuIlivai disceininenlo especiaI. Nveis nais

116
giosseiios de conscincia induzen a veiificao aliaves de anIise e invesligao.
Ioi oulio Iado, quando se nanifesla pioposiladanenle nveis nais sulis de
conscincia induzidos peIo podei do ioga (e no nos nonenlos en que esles nveis
ocoiien naluiaInenle devido ao podei do caina, cono quando se esl noiiendo),
eslas conscincias sulis nas quais os nveis nais giosseiios cessaian so
inleiianenle capazes de veiificai significados. Se a pessoa se enpenha en anIise
naqueIe nonenlo, islo faz con que o nveI nais suliI cesse e o nais giosseiio
ieloine. Vislo que o nveI nais suliI do eu conpensa a anIise cujo piopsilo e
dolai a nenle da capacidade de veiificao piofunda , no se conduz anIise
naqueIe nonenlo, e ieconenda-se a nedilao eslaliIizadoia.
O lanlia ioga insupeiveI piescieve dois sislenas piincipais de nedilao
paia se ollei un coipo de luda: aliaves do foco lanlo no venlo quanlo na nenle
nais suliI, e aliaves do foco apenas na nenle nais suliI. Na naioi paile dos lanlias
iogas insupeiveis das LscoIas da Nova Tiaduo
65
, lais cono Guhasama]a e
Cna|rasantara, a nfase e coIocada lanlo no venlo cono na nenle nais suliI a fin
de se ollei un coipo de luda. No sislena Ka!achakra

, enlielanlo, a nenle nais


suliI e enfalizada sozinha, e na pilica do giande sinaI
67
e da giande peifeio
68
a
nfase lanlen e piincipaInenle na nenle nais suliI.
De una oulia peispecliva, diz-se que, enlie os lanlias iogas insupeiveis,
un giupo foca os canais, venlos e golas de fIuidos essenciais a fin de nanifeslai a
nenle inala e fundanenlaI de cIaia Iuz, e oulio giupo nanifesla esla nenle
suslenlando apenas un eslado no-conceiluaI, sen enfocai canais, venlos e golas.
Denlio do piineiio, exislen lanlias que coIocan nfase pailicuIai no ioga do
venlo, cono e o caso do Guhasama]a, e lanlias que coIocan nfase pailicuIai nas
qualio aIegiias, cono e o caso do Cna|rasantara. O giande sinaI e a giande
peifeio eslo enlie aqueIes sislenas que nanifeslan a nenle inala e
fundanenlaI de cIaia Iuz suslenlando apenas un eslado no-conceiluaI.
Anles de se envoIvei na pilica do lanlia e necessiio iecelei iniciao, e
depois de iecelei iniciao e inpoilanle nanlei as pionessas e os volos feilos. Na

117
iniciao, una pessoa liansnile una Iinhagen de lnos paia oulia, e, nuilo
enloia as lnos possan sei ollidas poi neio de oulios nelodos, lais cono Iei
Iivios, e neIhoi iecelei a lno do conlinuun nenlaI de una pessoa viva,
poique o lenefcio foina-se nais faciInenle na nenle. Devido a islo, os Ianas so
aIlanenle vaIoiizados no lanlia secielo. } faIanos solie o cuidado que se deve lei
en ieIao a aceilai aIguen cono Iana, aqui apenas vou aciescenlai que, quando
os pialicanles no se conpoilan de foina condizenle con a pilica, islo e vislo
cono un augiio de degeneiao da ieIigio.


DLIDADLS TANTRICAS

Lnloia o ludisno no possua un deus ciiadoi, exisle una giande
vaiiedade de deuses en suas nuilas foinas de iniciao e oulias ieas. Quen so
eIes` Confoine foi disculido anleiioinenle, no coneo da pilica de lodhisallva a
pessoa aIneja ollei coipos da foina de luda aIliuislicanenle alivos a fin de
liazei ajuda vasla e efeliva aos oulios seies sencienles. No eslado de luda, os
coipos da foina apaiecen esponlaneanenle e sen esfoio a fin de ajudai os
oulios. Quando exisle un iefIexo da Iua, len que havei aIguna coisa paia iefIeli-
Ia, do nesno nodo, a apaincia esponlnea dos coipos da foina de un luda
iequei seies en fienle aos quais apaiecei. AIen disso, se o iefIexo apaiece de
nodo nlido ou no, giande ou pequeno e assin poi dianle, depende da supeifcie
onde esl iefIelido, siniIainenle, as coies, foinas e aspeclos dos coipos da foina
apaiecen esponlaneanenle e sen esfoio paia os pialicanles de acoido con seus
inleiesses, disposies, cienas, necessidades e assin poi dianle. Nesle senlido, os
deuses dos lis lanlias infeiioies apaiecen fazendo uso dos cinco aliilulos
piazeiosos do ieino do desejo foinas visveis, sons, odoies, saloies e oljelos
langveis piazeiosos , nas sen apiesenlai os aliilulos piazeiosos da unio dos
igos nascuIino e feninino. Iaia os pialicanles que no poden fazei uso desles

118
aliilulos piazeiosos do ieino do desejo en seu caninho, o coipo da foina de un
luda apaiece cono un coipo de enanao supiena no aspeclo de un nonge,
cono fez o uda Shakyanuni.
Se os pialicanles ln a disposio e a capacidade de pialicai o lanlia ioga
insupeiveI, e se suas capacidades eslo alivadas, os coipos da foina nanifeslan-
se a eIes no aspeclo de deidades nascuIinas e fenininas en unio. Os coipos da
foina apaiecen con un aspeclo iiado paia aqueIes capazes de usai o faloi da
aveiso no caninho, e con un aspeclo pacfico paia aqueIes que eslo aplos a usai
piincipaInenle o desejo. Desle nodo, os coipos da foina apaiecen de viios
jeilos, de acoido con as capacidades dos pialicanles.
Un luda especfico podeiia apaiecei cono una deidade nica, nas
lanlen podeiia nanifeslai viias enanaes sinuIlaneanenle. Ioi exenpIo:
Guhyasamaja nanifesla-se cono 32 pessoas en una nandaIa, nas islo no
significa que exislan 32 pessoas, exisle apenas una pessoa ieaI as oulias so
apenas enanaes. Ioilanlo, enlie as hosles de deidades exislen viias que so
apenas enanaes, ou iefIexos, de un sei.


A VISO NAS QUATRO ORDLNS DO UDISMO TILTANO

Quando o leino viso
69
e usado, e inpoilanle deleininai seu
significado no conlexlo, vislo que, da nesna foina que a paIavia sensao pode
iefeiii-se lanlo aqueIe que senle quanlo ao que e senlido, viso pode-se iefeiii-se
ou a conscincia que v, ou ao oljelo que e vislo. No lanlia ioga insupeiveI, o
leino viso e usado piedoninanlenenle paia se iefeiii aqueIe que v, a
conscincia que v. De acoido con esla apiesenlao dislinla, enloia no exisla
difeiena na vacuidade que e visla, exisle una difeiena no sujeilo, a conscincia
de giande len-avenluiana que v a vacuidade. Con iefeincia a vacuidade
enquanlo oljelo que e vislo, 5a-gya PandIta (1182-1251) diz que sulia e nanlia

119
ln a nesna viso, e viios lexlos Gc-!uk-ba faIan de nodo siniIai solie sulia e
nanlia cono lendo a nesna viso.
Conludo, no 5a-gya-ba so posluIadas qualio vises difeienles,
ieIacionadas as qualio iniciaes no lanlia ioga insupeiveI a viso da iniciao
do vaso, a viso da iniciao seciela, a viso da iniciao do conhecinenlo da
saledoiia e a viso da iniciao da paIavia. SiniIainenle, lexlos Gc-!uk-ba, lais
cono o de Jam-yang-shay-ba

, Grca| |xpcsi|icn cf Tcnc|s (Grandc |xpcsiac dc


Dcu|rinas)
71
, faIa do lanlia ioga insupeiveI cono sendo supeiioi devido a sua
viso, iefeiindo-se ao sujeilo que v a saledoiia de giande len-avenluiana.
Ioilanlo, quando giandes eiudilos dizen que no exisle difeiena de viso enlie
sulia e nanlia, eslo faIando do oljelo vislo, a vacuidade, una vez que sulia e
nanlia no difeien a iespeilo dislo. Lnlielanlo, quando dizen que sulia e nanlia
difeien na viso, eslo faIando da conscincia que v a vacuidade, una vez que o
lanlia ioga insupeiveI apiesenla nveis nais sulis de nenle, que peicelen a
vacuidade de un nodo nais podeioso. Os lexlos Ga-gyu-ba e NyIng-ma-ba
dizen de nodo siniIai que a viso de nanlia e supeiioi a de sulia, lodos eIes
iefeien-se a un lipo de nenle dislinlo e nais suliI.
Os lexlos 5a-gya-ba apiesenlan una viso da indifeienciao da
exislncia ccIica e do niivana, dizendo que islo deve sei deIineado en leinos do
conlinuun causaI que e a lase-de-ludo. Lxislen expIicaes Ievenenle difeienles
desle conlinuun causaI enlie os andltas indianos e denlio do 5a-gya-ba, nas
geiaInenle islo se iefeie a veidadeiia naluieza da nenle. De una peispecliva
difeienle, o Tan|ra Guhasama]a faIa de esludanles de difeienles nveis de
capacidade, o esludanle supienanenle capaz e chanado de pieciso, que
podeiia sei desciilo cono o conlinuun causaI que e a lase-de-ludo.
No 5a-gya-ba, o conlinuun causaI e idenlificado peIo giande eiudilo
Mang-l-Iu-diup-gya-lso
72
cono a nenle inala e fundanenlaI de cIaia Iuz. Ln
oulia inleipielao denlio do 5a-gya-ba, islo e idenlificado cono lodos os
agiegados inpuios, conponenles e esfeias dos senlidos de una pessoa. Tanlen

120
diz-se que, no conlinuun causaI, lodos os fennenos da exislncia ccIica so
conpIelos en leinos de naluieza, lodos os fennenos do caninho so conpIelos
en leinos de quaIidades, e lodos os fennenos do eslado de luda so conpIelos
en leinos de efeilos.
A iespeilo da iguaIdade da exislncia ccIica e do niivana, no sislena dos
sulias Nagarjuna diz en suas Six|q S|anzas cf Rcascning (Scsscn|a |s|rcfcs dc
Arguncn|aac):

Tanlo a exislncia ccIica quanlo o niivana
No exislen |ineienlenenlej.
}uslanenle aquiIo que e o conhecinenlo da exislncia ccIica
L chanado de niivana.
73


No sislena dos sulias, a ieaIidade na quaI lodos os veidadeiios
sofiinenlos e fonles de sofiinenlo so exlinlos quando se enlendeu poi conpIelo
o significado da ausncia de exislncia ineienle da exislncia ccIica e o niivana.
Una apiesenlao 5a-gya-ba da iguaIdade da exislncia ccIica e do niivana
expIica que os fennenos inpuios dos agiegados nenlais e fsicos e ludo o nais
exislen piinoidiaInenle cono agiegados nenlais e fsicos puios. So
apiesenladas qualio nandaIas cono a fundao sendo eslas os canais do
coipo, os venlos, as golas de fIuido essenciaI e as Ielias. Lslas so vislas cono
enlidades dos qualio coipos de un luda.
De acoido con Mang-l-Iu-diup-gya-lso, lodos os fennenos da exislncia
ccIica e do niivana deven sei vislos cono o passalenpo, ou iefIexo, da nenle
inala e fundanenlaI de cIaia Iuz, vislo que lodos eIes conpailiIhan do nesno
saloi na esfeia da cIaia Iuz. Lsla e a viso da indifeienciao de exislncia ccIica e
niivana. Assin, a douliina da indifeienciao de exislncia ccIica e niivana deiiva
da nenle fundanenlaI.
No Ga-gyu-ba, a nedilao solie o giande sinaI e feila aliaves de qualio

121
iogas unidiiecionado, no-eIaloialivo, un-s-saloi e no-nedilalivo. Diz-se que
os dois piineiios so conuns ao caninho do sulia, aliaves do ioga
unidiiecionado, aIcana-se a peinanncia seiena da nenle, e aliaves do ioga no-
eIaloialivo aIcana-se o disceininenlo especiaI solie a vacuidade. Aliaves do ioga
do un-s-saloi, aIcana-se un exliaoidiniio disceininenlo especiaI, no quaI
lodos os fennenos apaienles e coiienles so vislos cono un s na esfeia da
nenle inala e fundanenlaI de cIaia Iuz. Quando esle caninho, que e apenas do
lanlia, aunenla en foia, loina-se ioga no-nedilalivo. Cono disse Nagarjuna en
seus |itc S|agcs (Cincc |s|4gics)
74
que se ieIaciona ao sislena do Tan|ra
Guhasama]a , quando se chega ao nveI da unio do coipo puio e da nenle
puia, no h nada de novo paia apiendei.
Solie a viso do giande sinaI e dilo:

A pipiia nenle e o coipo inalo da veidade.
As apaincias so as ondas do coipo inalo da veidade.

A nenle veidadeiia, ou nenle lsica, e o coipo inalo da veidade a
nenle fundanenlaI de cIaia Iuz. Todas as apaincias puias e inpuias so
passalenpos desle coipo da veidade, eIas liolan da esfeia da nenle fundanenlaI
de cIaia Iuz.
No Gc-!uk-ba, no seiia apiopiiado aIegai que una viso cono esla do
giande sinaI seja a nesna viso do Caninho do Meio, nas podeiia se dizei que e
una viso cspccia| do Caninho do Meio. Denlio do Gc-!uk-ba esla viso especiaI e
enconliada en nedilaes solie a viso do Caninho do Meio que so conlinadas
con o lanlia ioga insupeiveI. Quando se pensa nesles leinos, a unio de len-
avenluiana e vacuidade nas apiesenlaes Gc-!uk-ba do lanlia ioga insupeiveI e
pailicuIainenle o nveI inalo da unio de len-avenluiana e vacuidade so os
nesnos que o giande sinaI. Os lexlos Gc-!uk-ba solie sulia e ale solie nanlia
enfalizan a viso cono o oljelo vislo, ou seja, a vacuidade, conludo, seus lexlos

122
solie nanlia fieqenlenenle faIan solie a viso en leinos do sujeilo, a
conscincia que v. AIen disso, dizen que lodos os fennenos puios e inpuios,
enlendidos cono passalenpo da vacuidade, lanlen deven sei vislos cono
passalenpo do sujeilo, a conscincia que v, a nenle inala de cIaia Iuz. Cono diz
Nagarjuna en seus |itc S|agcs (Cincc |s|4gics):

O iogue, enquanlo peinanece na eslaliIizao nedilaliva, que e cono
una iIuso,
|Deve veij ludo desle nodo.

O iogue, enquanlo peinanece na eslaliIizao nedilaliva que e cono una
iIuso, deve vei lodos os fennenos apaienles e coiienles anlienles e seies
denlio deIes cono o passalenpo da eslaliIizao nedilaliva iIusiia.
Na viso da giande peifeio, o nodo de expIicao e nuilo difeienle, nas
iefeie-se exalanenle a nesna coisa. Cono una fonle paia islo confio lasicanenle
no giande eiudilo e iogue nolveI Do-diup-chen JIk-may-dcn-bay-nyI-ma

. Na
giande peifeio, a iefeincia oiiginaI e a nenle inala e fundanenlaI de cIaia Iuz,
nas eIa e chanada de conscincia oidiniia
76
. L esloada una dislino enlie
nenle
77
e nenle lsica
78
, conscincia oidiniia iefeie-se a nenle lsica. No
sislena NyIng-ma-ba, o lanlia ioga insupeiveI e dividido en lis calegoiias
mahaoga, anuqcga e a|iqcga. Aliyoga, ou a giande lolaIidade, lanlen e dividido
en lis a cIasse da nenle
79
, a cIasse da giande vaslido
8O
e a cIasse das
insliues quinlessenciais
81
. Confoine diz Do-diup-chen JIk-may-dcn bay-nyI-
ma, lodos os lexlos do lanlia ioga insupeiveI en lodas as escoIas da Nova
Tiaduo e da VeIha Tiaduo ensinan apenas a pilica da nenle inala e
fundanenlaI de cIaia Iuz. A difeiena enlie eIes e expIicada cono se segue: denlio
de oulios sislenas, nos eslgios iniciais de pilica, faz-se uso de diveisas pilicas
que envoIven conceiluaIidade, aliaves da quaI e nanifeslada a nenle inala e
fundanenlaI de cIaia Iuz. Na giande peifeio, poi oulio Iado, desde o coneo a

123
uliIizao da conceiluaIidade no e saIienlada, a nfase e coIocada na nenle lsica
en dependncia das insliues quinlessenciais. L poi islo que e chanada de
douliina Iivie de esfoio.
Ioique na giande peifeio e coIocada una lienenda nfase na nenle
inala e fundanenlaI de cIaia Iuz, eIa incIui una apiesenlao inconun das duas
veidades, chanada de duas veidades especiais
82
. A giosso nodo, podeiia dizei-se
que o que e inalo e fundanenlaI e a veidade definiliva, e, ieIalivo a isso, quaIquei
coisa que seja advenlcia e una veidade convencionaI. Desla peispecliva, a nenle
inala e fundanenlaI de cIaia Iuz e vazia de lodas as veidades convencionais que
so fennenos advenlcios, e desle nodo e una vacuidade-do-que-e-difeienle, o
que quei dizei que e vazia do que e difeienle. Todavia, diz-se que a nenle inala e
fundanenlaI de cIaia Iuz possui una naluieza de puieza essenciaI e, poi
conseguinle, no vai aIen da naluieza da vacuidade de exislncia ineienle desciila
na ioda inleinediiia do ensinanenlo do uda.
Lsla vacuidade-do-que-e-difeienle e desciila no conlexlo de
conpaliliIidade enlie a vacuidade da exislncia ineienle da voIla inleinediiia e
da naluieza de luda confoine e apiesenlada na leiceiia voIla. Ioi causa dislo, e
desciila en aIgunas liadies oiais cono a vacuidade-do-que-e-difeienle loa,
ao passo que a vacuidade-do-que-e-difeienle iuin e o ensinanenlo que deslaca
sonenle a naluieza de luda con lase na voIla inleinediiia, defendendo, poi
conseqncia, que a naluieza de luda exisle ineienlenenle. Nesle senlido, nuilos
eiudilos quaIificados de lodas as escoIas do ludisno lilelano NyIng-ma-ba, 5a-
gya-ba, Ga-gyu-ba e Gc-!uk-ba iefulaian especificanenle a vacuidade-do-que-
e-difeienle que lanlo apiesenla una veidade finaI que e en si ineienlenenle
exislenle quanlo despieza a vacuidade da exislncia ineienle cono una
aulovacuidade aniquiIadoia que e nolivo de escinio.
Confoine e dilo en una liansnisso oiaI do giande Iana Kyen-dzay Jam-
yang-ch-gyI-!n-dr

, quando Lnng-chcn-rap-jam

, un giande pialicanle NyIng-


ma-ba, faz una apiesenlao do fundanenlo, do caninho e do fiulo, eIe o faz

124
lasicanenle a pailii da peispecliva do eslado iIuninado de un luda, ao passo
que a apiesenlao 5a-gya-ba e lasicanenle a pailii da peispecliva da expeiincia
espiiiluaI de un iogue no caninho, e a apiesenlao Gc-!uk-ba e lasicanenle a
pailii da peispecliva de cono os fennenos apaiecen paia os seies sencienles
conuns. Lsle enunciado paiece digno de consideiveI iefIexo, aliaves deIe,
nuilos naI-enlendidos poden sei ienovidos
85
.


ALCANANDO UM LSTADO DL SUIRLMA LIICILNCIA
ALTRUISTICA

Ao se pialicai sislenas que enfalizan lanlo o venlo quanlo a nenle,
aIcana-se a unio de coipo puio e nenle puia coipo iIusiio e nenle de cIaia
Iuz na dependncia do que ollen-se o eslado de luda supiena e
aIliuislicanenle eficienle. No nodo de piocedinenlo inconun dos lanlias-ne, o
eslado de luda e aIcanado poi neio de un coipo de aico-iis. No sislena
Ka!achakra, que enfaliza piincipaInenle a nenle, o eslado de luda e ollido na
dependncia da unio do coipo da foina vazia e da supiena len-avenluiana
inulveI. O sislena NyIng-ma-ba da giande peifeio lanlen enfaliza
piincipaInenle a nenle. Nesle, lodos os faloies giosseiios do coipo so
consunidos na dependncia do conpIelanenlo dos qualio nveis de apaincia e,
laI cono no sislena dos lanlias oiiginais, aIcana-se o coipo de aico-iis da giande
liansfeincia. Todas eslas coipoiificaes de saledoiia e conpaixo exislen na
inleno de ajudai os oulios seies a se desenlaiaai da ioda de sofiinenlo
inpuIsionada peIa ignoincia.


1
A datao segue as tradies budistas do sul.

2
Porque os semideuses tambem so deuses, seu reino muitas vezes e combinado com o dos deuses, resultando
num desenho com cinco, e no seis, setores.

125


3
No primeiro de seus trs livros, intitulado Stages of Meditation; ver Acarya rGyal mtshan rnam grol, slob
dpon kalamashilas md:ad pai bsgom rim thog mtha bar gsum (Varanasi, India: dbus bod kyi ches mtho`i
gtsug lag slob gnyer khang, 1985), 5.6II.

4
ma rig pa, avidya.

5
du bved kvi las, samskarakarma.

6
rnam shes, vijana.

7
ming g:ugs, namarupa.

8
skve mched, ayatana.

9
reg pa, sparsa.

10
tshor ba, vedana.

11
sred pa, trsna.

12
len pa, upadana.

13
srid pa, bhava.

14
skve ba, jati.

15
rga shi, jaramarana.

16
Adaptado de Chandrakirti, estroIe 24 do Supplement to (Aagarjuna's) 'Treatise on the Middle` (dbu ma
la fug pa, madhyamakavatara; Peking 5261, Peking 5262, vol. 98).

17
abhvudava, mngon mtho. Para uma discusso sobre status elevado, ver JeIIrey Hopkins. Buddhist Advice
for Living and Liberation. Aagarjuna's Precious Garland (Ithaca: Snow Lion, 1998), 31-45.

18
tsong kha pa blo b:ang grags pa; 1357-1419. Ver ibid.

19
nus pa.

20
A Iim de puriIicar este processo, certas iniciaes do tantra ioga insuperavel seguem este padro na Iorma
pura; ver Dalai Lama, Tenzin Gyatso e JeIIrey Hopkins, The Kalachakra Tantra. Rite of Initiation for the
Stage of Generation (Londres: Wisdom Publications, 1985; segunda edio revisada, Boston, 1989) 93-97,
264-266 etc.

21
Adaptado de JeIIrey Hopkins, Meditation on Emptiness (Londres: Wisdom, 1983; edio revisada, Boston:
Wisdom Publications, 1996), 279; para outras verses, ver Meditation on Emptiness, 707-11.

22
phangs bras.

23
bdag rkven, adhipatipratyaya.

24
bdag rkven, adhipatipratyaya. Outras tradues incluem 'condio proprietaria e 'condio habilitante.

25
dmigs rkven, alambanapratyaya.


126

26
nver len, upadana.

27
EstroIe 35. Ver JeIIrey Hopkins, Buddhist Advice for Living and Liberation. Aagarjuna's Precious
Garland (Ithaca: Snow Lion, 1998), pag. 98.

28
Ibid., estroIe 36.
29
sa lui lfang pai mdo, salistambasutra; P 876, vol. 34.

30
rang b:hin, prakrti, spvi gtso bo, samanyapradhana.

31
Samkhya e um sistema indiano no-budista que apresenta duas categorias de existncia: conscincia pura,
chamada de pessoa, e Ienmeno material, do qual o mais basico e a essncia geral, tambem chamada de
natureza Iundamental. Embora esta ultima seja permanente, diz-se que dela surgem todos os Ienmenos
materiais.

32
Para uma serie de palestras estruturadas em torno das quatro nobres verdades, ver o XIV Dalai Lama, The
Dalai Lama at Harvard. Lectures on the Buddhist Path to Peace (Ithaca: Snow Lion Publications, 1989).

33
kun bvung, samudava.

34
srid pai khor lo cha lnga pa. A ilustrao apresentada aqui possui seis setores, com setores separados para
deuses e semideuses.

35
Para ver mais sobre esta historia, ver Sermey Geshe Lobsang Tarchin, King Udravana and the Wheel of
Life (Howell, NJ: Mahayana Sutra and Tantra Press, 1984), pags. 7-19.

36
stong pa nvid bdun cu pai tshig leur bvas pa, sunyatasaptatikarika, P 5227, vol. 95; Toh 3827, Tokyo sde
dge vol. 1. Ver a bibliograIia para edies e tradues.

37
fig tshogs la lta ba, satkayadrsti.

38
Ver Meditation on Emptiness para os cinco tipos de argumentao.

39
Se bem construido, um torno de oleiro permanecera girando por longo tempo.

40
bsam pai las.

41
sems pai las.

42
Nas palestras em Harvard, o Dalai Lama deu o seguinte exemplo:

Um exemplo da primeira seria matar um mosquito deliberadamente. Ento, vamos supor que um
inseto estivesse lhe incomodando e voc quisesse muito mata-lo, mas alguem o distraisse. Neste caso
voc acumulou carmicamente a motivao, mas no levou a ao a cabo; isto e uma ao deliberada,
mas no executada. Um exemplo de ao executada sem deliberao seria matar um mosquito
simplesmente por mover a mo, sem ter pretendido Iazer aquilo; voc matou, mas no
deliberadamente. O quarto tipo e quando no se tem a motivao, nem se leva a ao a cabo.
The Dalai Lama at Harvard, pag. 60

43
Uma ao inIunde, ou deposita, uma potncia predisponente na mente quando esta prestes a cessar. Tanto a
ao quanto a predisposio que esta deposita na mente so chamadas de carma.

44
kun g:hi rnam par shes pa, alayavijnana.


127

45
Para uma discusso sobre os niveis da mente em conexo com o processo da morte, ver Lati Rinbochay e
JeIIrey Hopkins, Death, Intermediate State, and Rebirth in Tibetan Buddhism (Londres: Rider, 1979;
reedio, Ithaca: Snow Lion Publications, 1980).

46
ming g:hi.

47
Sensao e discriminao so dois de uma lista padro de 51 Iatores mentais. Ver The Dalai Lama at
Harvard, pags. 75-76.

48
chos mngon pai md:od, abhidharmakosa; capitulo trs. Ver a bibliograIia para edies e tradues.

49
dmigs rkven, alambanapratyaya.

50
bdag rkven, adhipatipratvava.

51
de ma thag rkven, anantarvapratvava.

52
:hol ba.

53
:hugs pa.

54
ren, pratitya.

55
Para mais discusso sobre muitos dos pontos levantados aqui, ver MindScience. An East-West Dialogue
(Boston: Wisdom Publications, 1991).

56
Para muitos modos de reagir a depresso, ver o indice de The Dalai Lama at Harvard.

57
dgra bcom pa, arhan. A respeito da traduo de arhan/arhani (dgra bcom pa) por 'destruidor do
adversario, eu a Iiz de acordo com a traduo tibetana usual do termo e para ajudar a capturar o sabor das
tradies orais e escritas que Ireqentemente reIerem-se a esta etimologia. Arhans superaram o adversario,
que so as emoes aIlitivas (nvon mongs, klesa), das quais a lider e a ignorncia, a concepo (de acordo
com a Escola da Conseqncia) de que pessoas e Ienmenos so estabelecidos por meio de suas proprias
caracteristicas.
Os tradutores indianos e tibetanos tambem estavam cientes da etimologia de arhan como 'merecedor, visto
que traduziram o nome do 'Iundador do sistema Jaina, Arhat, por mchod od 'merecedor de venerao(ver
1am-yang-shay-ba, Great Exposition of Tenets, ka 62a.3). Tambem estavam cientes do comentario de
Chandrakirti sobre o termo como 'merecedorem seu Clear Words: 'Por serem merecedores de venerao
pelo mundo dos deuses, humanos e semideuses, so chamados de arhans (sadevamanusasural lokat
punarhatvad arhannitvuchvate |Poussin, 486.5|, lha dang mi dang lha ma vin du bcas pai fig rten gvis
mchod par os pas dgra bcom pa :hes brfod la |409.20, Tibetan Cultural Printing Press edition; tambem
P5260, vol. 98 75.2.2|). Alem disso, estavam cientes da etimologia dupla de Haribhadra em seu Illumination
of the Eight Thousand Stan:a Perfection of Wisdom Sutra. No contexto da lista de epitetos qualiIicando o
sequito do Buda no comeo do sutra (ver Unrai Wogihara, ed., Abhisamayalamkaraloka Prajna-paramita-
vyakhya, The Work of Haribhadra |Toquio: The Tokyo Bunko, 1932-35; edio reimpressa, Toquio: Sankibo
Buddhist Book Store|, 1973, 8.18), Haribhadra diz:

Eles so chamados de arhant | merecedor, da raiz arh 'ser merecedor|, visto que so merecedores
de venerao, doaes religiosas e de serem reunidos em um grupo, etc (W 9.8-9: sarva evatra puja-
daksina-gana-parikarsady-arhatay-arhantah; P 5189, 67.5.7: dir thams cad kvang mchod pa dang
// von dang tshogs su dub la sogs par os pas na dgra bcom pao).

Tambem:


128

Eles so chamados de arhant | destruidor do adversario, arihan| porque destruiram (hata) o
adversario (ari). (W 10.18: hataritvad arhantah; P 5189, 69.3.6 dgra rnams bcom pas na dgra bcom
pao).

(Meus agradecimentos a Gareth Sparham pelas reIerncias a Haribhadra.) Assim, no estamos lidando com
uma concepo equivocada e ignorante de um termo, mas com uma preIerncia considerada Iace a
etimologias alternativas 'destruidor do adversario requerendo um inIixo i no incomum para Iormar
arihan, ari signiIicando inimigo e han signiIicando matar, e, deste modo, 'destruidor do adversario.
InIelizmente, no ha uma palavra em ingls que transmita este signiIicado e 'merecedor de venerao;
assim, usei aquele que se tornou o signiIicado predominante no Tibete. (Para uma excelente discusso sobre
as duas etimologias de arhat no budismo e jainismo, ver L.M. Joshi, 'Facets oI Jaina Religiousness in
Comparative Light, L.D. Series 85 |Ahmedabad: L.D. Institute oI Indology, May 1981|, pags. 53-58).
58
Para mais discusso sobre estes sete tipos de percepo, ver Lati Rinbochay e Elizabeth Napper, Mind in
Tibetan Buddhism (Londres: Rider and Company, 1980; Ithaca: Snow Lion Publications, 1980).

59
Fundamental Treatise on the Middle, Called 'Wisdom`, XVIII.5 (dbu mai bstan bcos / dbu ma rtsa bai
tshig leur bvas pa shes rab ces bva ba, madhva-makasastral / prajnanamamulamadhyamakakarika), P
5224, vol. 95. Ver bibliograIia para edies e tradues.

60
stong pa nvid kvis.

61
stong pa nvid du.

62
pad ma dkar po, 1527-92.
63
bvang chub sems dpai spvod pa la fug pa, bodhicaryavatara. Ver a bibliograIia para edies e tradues.
64
mdo sde, sutranta.

65
Sa-gya, Ga-gyu e Ge-luk.

66
Para discusso sobre o sistema Kalachakra pelo Dalai Lama, ver Tenzin Gyatso e JeIIrey Hopkins, The
Kalachakra Tantra. Rite of Initiation for the Stage of Generation (Londres: Wisdom Publications, 1985;
segunda edio revisada, Boston: Wisdom Publications, 1999).

67
mahamudra, pbvag rgva chen po.

68
rd:ogs chen.

69
lta ba.

70
fam dbvangs b:had pai rdo rfe ngag dbang brston grus, 1648-1721.

71
grub mthai rnam bshad rang g:han grub mthakun dang :ab don mchog tu gsal ba kun b:ang :hing gi nvi
ma lung rigs rgva mtsho skve dgui re ba kun skong / grub mtha chen mo. Ver bibliograIia para edies e
tradues.

72
mang thos klu sgrub rgva mtsho, 1523-96.

73
rigs pa drug cu pai tshig leur bvas pa, yuktisastikakarika; estroIe 7. Para o tibetano editado com
Iragmentos de snscrito e traduo inglesa, ver Chr. Lindtner em Nagarfuniana, Indiske Studier 4
(Copenhagen: Akademisk Forlag, 1982), pags. 100-119.

74
rim pa lnga pa, pancakrama; P2667, vol. 61.

75
rdo grub chen figs med bstan pai nvi ma; 1865-1926.


129

76
tha mal pai shes pa.

77
sems.

78
rig pa.

79
sems de.

80
klong sde.

81
man ngag gi sde.

82
lhag pai bden gnvis.

83
mkhven brtse fam dbvangs chos kvi blo gros, Ialecido em 1959.

84
klong cben rab bvams, 1308-63.

85
Para ver mais sobre como as quatro ordens do budismo tibetano chegam ao mesmo pensamento, ver o
capitulo Iinal de Kindness, Claritv, and Insight, do XIV Dalai Lama, Sua Santidade Tenzin Gyatso (Ithaca:
Snow Lion Publications, 1984).

Você também pode gostar