Você está na página 1de 8

Artigo

Revista Brasileira de Gesto de Negcios FECAP Ano 6 Nmero 15 Agosto 2004


7
RESUMO
Esic aiiigo icm como ob|ciivo analisai sc o iuiismo
iuial ouc sci aoniauo como uma alicinaiiva uc uivci-
silicaao cconomica aia a Zona ua Maia uo Esiauo uc
Pcinambuco. A iincial lonic cconomica ucsia icgiao
c a agioinusiiia canaviciia. No cnianio, csia aiiviuauc
vcm ciucnuo uinamismo com o cncciiamcnio uas aii-
viuaucs uc um gianuc nmcio uc uniuaucs iouuioias
uc acai c lcool, agiavanuo a siiuaao uc obicza uc
milhaics uc cssoas quc vivcm ncsia icgiao. O mcio iuial
csi assanuo oi um ioccsso uc gianucs iiansloima-
ocs, iais aliciaocs vao ucsuc a invcisao iauical uas coi-
icnics migiaiiias aic o suigimcnio uc novas aiiviuaucs
cconomicas nao iccisamcnic agicolas. O Tuiismo Ruial,
uma aiiviuauc luiiaiiva, vcm scnuo aoniauo como uma
vivcl alicinaiiva uc uivcisilicaao cconomica aia a Zona
ua Maia uo Esiauo uc Pcinambuco, uianic ua ciisc ua agio-
inusiiia canaviciia. Caiaciciizaua clas bclczas naiuiais,
hisiiicas c aiquiicionicas, csia icgiao vcm icgisiianuo o
cicscimcnio uc ial aiiviuauc.
PALAVRAS-CHAVE
Tuiismo Ruial, uivcisilicaao cconomica c agioinusiiia
canaviciia.
ABSTRACT
This aiiiclc aims io analyzc whcihci ihc iuial iouiism
can bc inuicaicu as an oiion loi cconomic uivcisilicaiion
ol Zona ua Maia ol ihc Siaic ol Pcinambuco. Thc main
cconomic souicc ol ihis icgion is sugai-canc agiiculiuial
inuusiiy. Howcvci, ihis aciiviiy is losing uynamism wiih
ihc cnu ol aciiviiics ol a laigc numbci ol sugai anu alcohol
iouucing lanis, ihcicby aggiavaiing ihc ovciiy
conuiiion ol ihousanus ol colc who livc in ihai icgion.
Ai ihc momcni, iuial cnviionmcni asscs ihiough a
ioccss ol gicai changcs, liom ihc iauical invcision ol
migiaioiy cuiicnis io ihc acaiancc ol ncw cconomic
aciiviiics, which aic noi ncccssaiily agiiculiuial. Ruial
iouiism, a luii-aciivc aciiviiy, is icscnily consiucicu
as a lcasiblc alicinaiivc ol cconomic uivcisilicaiion loi
Zona ua Maia" ol ihc Siaic ol Pcinambuco, bcloic ihc
ciisis cxciicnccu by sugai-canc agiiculiuial inuusiiy.
Chaiaciciizcu by ihc naiuial, hisioiical anu aichiiccionic
bcauiy, ihis icgion iccoius ihc giowih ol such aciiviiy.
KEY-WORDS
Ruial iouiism, cconomic uivcisilicaiion anu sugai-
canc agiiculiuial inuusiiy.
INTRODUCAO
A ciisc ua agioinusiiia canaviciia agiavou a siiua-
ao ua oulaao quc vivc na Zona ua Maia uo Esia-
uo uc Pcinambuco, amlianuo os alios nuiccs, |
cxisicnics, uc ioblcmas scio-cconomicos. Dianic
ucsia siiuaao o govcino uo csiauo |uniamcnic com
a iniciaiiva iivaua csiao sc mobilizanuo com o ob|c-
iivo uc muuai a siiuaao uc misciia cxisicnic ncsia
localiuauc. Esics agcnics vm buscanuo alicinaiivas
uc uivcisilicaao cconomica comlcmcniai a culiuia
ua cana-uc-acai.
O EnJo Je Pe.rnbuo, o.:g:rnIere, :rIn
un eoro:n que g:.n.n e o.ro Jn nrn-Je-n,-
n., ee:nIere rn .eg:no Jn Zorn Jn Ann. Co
o nn. Jo eo e, .:r:nIere, o n uJnr-
,n rn oII:n Je ubIJ:o e nbe.u.n eoro:n,
nIe.rn:.n eno erJo bunJn e .:.uJe Jn
queJn nerunJn Jen n:.:JnJe eoro:n`
SICSU, 2000, . SS).
Vivcnuo cm conuiocs icciias, a oulaao
ucsia icgiao solic com giavcs ioblcmas sociais
como, oi cxcmlo, alios nuiccs uc anallabciismo,
ucsnuiiiao c ucscmicgo. A uivcisilicaao uc aiivi-
uaucs cconomicas, agicolas ou nao, como, iambcm,
a iccsiiuiuiaao c moucinizaao ua agioinusiiia
A Pluiiaiiviuauc na Zona ua Maia
uc Pcinambuco: o Tuiismo Ruial
como uma vivcl alicinaiiva cconomica
HegInnIdo ]ooe 1nzIInI ]unIoz
Ae.nrJo e AJ:r:.n,no e Deer.oI.:ero Fu.nI - UEFPE. {|icailiniCaol.com|
Teznnndo ]ooe dn 5II+n
P.o. EnuIJnJe SnIe:nrn Jo No.Jee - EASNE. e.rnrJoInIeg.eIon:I.o
VnIdecI 1Ioon TIILo
P.o. EnuIJnJe Je Ae.nJo AIo - EAAA. {wiiICnlinI.com.bi|
Revista Brasileira de Gesto de Negcios FECAP Ano 6 Nmero 16 Dezembro 2004
S
REGINAIDO ]OSE CARIINI ]UNIOR / IERNANDO ]OSE DA SIIVA / WAIDECK IISBOA IIIHO
canaviciia na Zona ua Maia c a csciana c/ou gaian-
iia uc uias mclhoics aia a oulaao quc vivc ncsia
icgiao mcigulhaua cm incciiczas c ucccocs.
D:nre Jo :re.o .obIen e.uu.n: e or-
uru.n: er.ernJo eIo eo. ng.oeun.:o, oo
queJn Je .oJu:.:JnJe, .eJu,no Jo .e,o Je e.-
nJo e no.e I:n:o nJ.e.o, o Tu.:o Fu.nI
n.eern-e oo :o.nre nIe.rn:.n Je n:.:-
JnJe eoro:n que .e nInr,nrJo .oo.,oe :g-
r::n:.n...` CERQUEIRA, 200S).
Dianic ua cicsccnic icocuaao ambicnial c ua
ncccssiuauc uc um coniaio mais niimo com a naiu-
icza, ou o mcio naiuial", com comuniuaucs iiauicio-
nais" c scus cosiumcs c valoics, novas loimas alicina-
iivas uc iuiismo como, oi cxcmlo, o Tuiismo Ruial
vcm ganhanuo csao. Scnuo iucniilicauo, iambcm,
como um ioulsoi uo ucscnvolvimcnio cnugcno
- local - cssas novas iniciaiivas csiao balizauas numa
ucmanua mais cisonalizaua, mcnos uiscnuiosa,
mais culiuial c ccolgica, quc lcvam cm consiuciaao
a susicniabiliuauc c as iucniiuaucs locais.
Assim scnuo, loi ucscnvolviuo um ioblcma uc
csquisa quc assim sc uclinc:
O Tuiismo Ruial ouc sci aoniauo como uma
vivcl alicinaiiva cconomica aia a Zona ua Maia uo
Esiauo uc Pcinambuco.
O SETOR SUCROALCOOLEIRO
NO ESTADO DE PERNAMBUCO
Mcsmo cm ucclnio c aicscnianuo um quauio
uc csiagnaao, a aiiviuauc canaviciia ainua c a iin-
cial lonic cconomica ua Zona ua Maia uc Pcinam-
buco. Esic csiauo, quc | loi o maioi iouuioi uc
cana-uc-acai c uciivauos uo as, vcm ciucnuo
iouo o scu uinamismo c, aiualmcnic, c o 4 maioi
iouuioi uo Biasil, aiis uos Esiauos uc Sao Paulo,
Paian c Alagoas.
A ng.o:rJ.:n u.o-nIooIe:.n n:rJn e n n:-
.:JnJe eoro:n n: :o.nre Jo EnJo Je
Pe.rnbuo, nen. Jee .:. e.JerJo en,o .ere
n ou.o enJo b.n:Ie:.o - Sno PnuIo e AIngon -,
oo .oJuo. Je n,n. e nIooI, e Je .:. en :rJ-
.:n JeI:rnrJo e .oJu,no e e :o.nr:n Jer-
.o Jo .o.:o EnJo` ANDRADE, ANDRADE,
2001, . 61).
Aiualmcnic, a iouuao uc cana no Noiucsic c
mais inicnsa cm uois csiauos. A aiiviuauc icicscnia
...) 10% uo PIB uc Pcinambuco" MATAIS, 200S).
A Zona ua Maia uc Pcinambuco nos mcscs uc
scicmbio a maio, ciouo cm quc as usinas iniciam
a moagcm ua cana, icm a sua cconomia aqucciua.
No cnianio, no ciouo uc cniicssalia csia icgiao
cnlicnia sciias ciiscs cconomicas c sociais, aicscn-
ianuo um quauio uc obicza c misciia. A caaciuauc
uc gciaao uc cmicgo na agioinusiiia canaviciia
uo Esiauo uc Pcinambuco, mcsmo aicscnianuo um
quauio uc csiagnaao, c signilicanic. ...) ncnhu-
ma culiuia loi mais imoiianic aia Pcinambuco
uo quc a ua cana-uc-acai. Aiualmcnic, csiima-sc
quc 100 mil cssoas uccnucm ua cana no Esiauo"
TORRES, 200S).
A cxiinao uo Insiiiuio uo Acai c uo Alcool -
IAA) coniiibuiu, loiicmcnic, aia o agiavamcnio
ua siiuaao ua agioinusiiia canaviciia cm Pcinam-
buco. Das 4S uniuaucs labiis uc Pcinambuco, 17
nao ociaiam na salia 96/97. As quc ociaiam, cm
sua maioiia, o lizciam cm conuiocs icciias"
BARROS, 199S, .6). Alcm uo ioblcma ciiauo,
aniciioimcnic, os clciios ua scca, as uviuas com
uivcisos cicuoics c a lalia uc invcsiimcnio cm iccno-
logia ua iouuao, iambcm, coniiibuiam aia a ciisc
uo scioi.
(...) o No.Jee, e e ee:nI Pe.rnbuo, n.e-
ern u .eIn:.o n.no eroIog:o rn .oJu,no
Je n,n. o .eIn,no no SuJee, e ne o .eIn,no
n ou.n n.en Je .oJu,no ro urJo. Erqunro
n .oJu:.:JnJe Jn :rJ.:n Jo n,n. rn Au.n-
I:n e Je 11. /In, e Sno PnuIo e Je 1u. /In,
e Pe.rnbuo en .oJu:.:JnJe e Je .B /In`
BARROS, 199S, .61).
O cusio uc iouuao ua cana-uc-acai cm Pci-
nambuco csi bcm acima uos cnconiiauos nas ouiias
icgiocs uo as. Tal laio ucvc-sc, cniic ouiios laio-
ics, a qucsiocs ioogilicas c climiicas. A ucsvania-
gcm iccnolgica laz com quc Pcinambuco cica
comciiiiviuauc no ccniio nacional c munuial. A
ciiaao acima ucixa claia a uilcicna iccnolgica
cniic Pcinambuco c Sao Paulo. Esia sc icllcic, uiic-
iamcnic, na clicincia iouuiiva com uma uilcicn-
a uc 171,0% i/ha lavoivcl ao Esiauo uc Sao Paulo,
o iincial ccniio canaviciio uo as.
Mcsmo com um quauio auvciso, a cxcciaiiva
uo scioi canaviciio cinambucano no quc sc iclcic
as cxoiiaocs na salia aiual c uc cicscimcnio. Em
Pcinambuco, a cxcciaiiva c cxoiiai ccica uc 60
Revista Brasileira de Gesto de Negcios FECAP Ano 6 Nmero 16 Dezembro 2004
9
A PIURIATIVIDADE NA ZONA DA MATA DE PERNAMBUCO: O TURISMO RURAI COMO UMA VIAVEI AITERNATIVA ECONOMICA
mil ionclauas uc acai, num cicscimcnio uc S,%
sobic a salia assaua" GUARDA, 200S).
No cnianio, uianic ua siiuaao gcial uo scioi, c
imoiianic quc sc busqucm alicinaiivas cconomi-
cas aia a Zona ua Maia uc Pcinambuco quc vcnham
minimizai a siiuaao icciia viviua cla oulaao
ua Zona ua Maia.
O EnJo Je Pe.rnbuo, o.:g:rnIere, :rIn
un eoro:n que g:.n.n e o.ro Jn nrn-Je-n,-
n., ee:nIere rn .eg:no Jn Zorn Jn Ann. Co
o nn. Jo eo e, .:r:nIere, o n uJnr,n
rn oII:n Je ubIJ:o e nbe.u.n eoro:n, nIe.-
rn:.n eno erJo bunJn e .:.uJe Jn queJn
nerunJn Jen n:.:JnJe eoro:n` SICSU,
2000, . SS).
A laniaao uc cana-uc-acai cm icas imiiias
ua Zona ua Maia uc Pcinambuco ucvc sci iccnsaua.
O iucal c lani-la cm locais lanos, oucnuo uiili-
zai a mccanizaao na colhciia. Esia aiiiuuc icllciii,
signilicaiivamcnic, na clcvaao ua iouuiiviuauc. Nas
icas imiiias aia o culiivo ua cana-uc-acai
ucvcm sci iniiouuziuas novas aiiviuaucs.
PLURIATIVIDADE:
UMA NOVA GESTAO DO RURAL
O mcio iuial csi assanuo oi um ioccsso uc
gianucs iiansloimaocs cm iouo o munuo. Tais alic-
iaocs vao ucsuc a invcisao iauical uas coiicnics
migiaiiias aic o suigimcnio uc novas aiiviuaucs
cconomicas nao iccisamcnic agicolas. As iiansloi-
maocs lazcm aaiccci um amlo ucbaic no mcio
cicnilico, cm busca uc uma nova ucliniao uo mun-
uo iuial. Uma csquisa ua Associaao Biasilciia uc
An.Ie:rg Ruial ABMR) mosiiou quc o nmcio uc
iouuioics iuiais quc cxciccm aiiviuaucs nao agi-
colas uobiou uuianic os anos 90. Essc nmcio as-
sou uc 20% aia 40%" CAMPANHOIA, SIIVA, 2000,
.146). E imicscinuvcl lcvai-sc cm conia as aiivi-
uaucs iuiais nao-agicolas, uccoiicnics ua cicsccnic
uibanizaao uo camo como, oi cxcmlo, moiauia,
o Tuiismo Ruial, c ouiios scivios, alcm uc aiiviuaucs
uc icscivaao uo mcio ambicnic, c cqucnos ncg-
cios ligauos a agioccuiia inicnsiva como, oi cxcm-
lo, a isciculiuia, hoiiiculiuia, lloiiculiuia, c ciiaao
uc cqucnos animais, iouos cm busca uc nichos io-
cios a sua insciao cconomica no mcicauo. Cha-
mai csias aiiviuaucs uc novas, signilica uizci iambcm
quc, cmboia muiias uclas sc|am scculaics, no cnianio
somcnic h ouco icmo vcm ganhanuo imoiincia
como aiiviuaucs cconomicas.
A .nro.n,oe eIn qun: e nnJo, rn
I:n JenJn, o e:o .u.nI b.n:Ie:.o or.:bue
n.n rno or:Je.n-Io oo eer:nIere ng.IoIn.
A :Jer::n,no Jo .u.nI o o ng.IoIn e.Jeu o er-
:Jo qunrJo u:n n:.:JnJe ::nere u.bn-
rn nn.n n e. Jeer.oI.:Jn ro e:o .u.nI,
ge.nIere e oIeero n n:.:JnJe ng.IoIn`
CAMPANHOIA, SIIVA, 2000, . 14).
Uma aiiviuauc luiiaiiva quc vcm sc ucsiacanuo
no Biasil c o Tuiismo Ruial. Uma uas caiacicisiicas
maicanics ucsia aiiviuauc c a iniciaao na mcsma
ioiicuauc nao acnas ucsic novo scgmcnio iuis-
iico, mas uc ouiias aiiviuaucs c/ou culiuias comlc-
mcniai a icnua uo iiabalhauoi iuial.
E urJ:nIere .eorIe:Jo o g.nrJe oer-
:nI b.n:Ie:.o n.n n :Inrn,no Je J:.e.o eg-
ero Je u.:o, Jo qun: o n: :o.nre or-
:run erJo o oJeIo oI e .n:n`. Dee oer:nI
u.ge o u.:o .u.nI que urnere o o eo-
u.:o e n.eernJo u ero.e .e:ero
e..:o.:nI, rno Jeor:Je.nrJo qunIque. .eg:no Jo
nI` RODRIGUES, 2001, . 7).
Tiuas aniciioimcnic como aiiviuaucs amauoias,
assaiam a alicinaiivas uc cmicgo c icnua no mcio
iuial, cnvolvcnuo vciuauciias caucias iouuiivas
iclaiivamcnic comlcxas c solisiicauas no iamo ua
uisiiibuiao, comunicaao c cmbalagcm.
O quc h uc novo, cniicianio, na uiscussao sobic
luiiaiiviuauc c quc sc conicsia a uioia uc quc o mcio
iuial ucvc sci ocuauo quasc quc cxclusivamcnic oi
um iio uc agiiculioi: aquclc caaz uc iciiiai iniciia-
mcnic uc sua uniuauc iouuiiva scus mcios uc io-
uuao c ucscnvolvimcnio. Ho|c, aquclcs iouuioics
quc nao iciiiam uc suas ioiicuaucs o csscncial uc
sua icnua, mas quc iccnchcm a lunao social, nao
icmunciaua clo mcicauo, uc manici vivo c ovoa-
uo o mcio iuial sao caua vcz mais valoiizauos.
TURISMO RURAL:
UM NOVO OLHAR SOBRE O CAMPO
A cxloiaao uo iuiismo icm amliauo a lonic
uc icnua aia os mcmbios uas lamlias uos agiicul-
ioics, alcm uc iniiouuzii uma sciic uc iiansloima-
ocs nos hbiios, iiicas c valoics locais, quc alcia-
Revista Brasileira de Gesto de Negcios FECAP Ano 6 Nmero 16 Dezembro 2004
10
REGINAIDO ]OSE CARIINI ]UNIOR / IERNANDO ]OSE DA SIIVA / WAIDECK IISBOA IIIHO
iam iolunuamcnic a uinmica scio-cconomica uos
mcsmos.
No Tu.:o Fu.nI In u o.e :rer:.o n .e-
e..n,no e .nIo.:.n,no Jo Inb:o, oue e eu-
I:n.:JnJe Ion:, o que nnbn .o.onrJo, ro orno
o o u.:n u.bnro, n: n.nr,nJo eoro:n e
o:nIere, u :re.nb:o nuJn.eI e In.or:o-
o, orJe nbn n n.e bere::n-e: que .eebe,
o .o.:en.:o .u.nI, .eerIe n Inurn .o.onJn
eIn un J:nr:n Je g.nrJe er.o,`orJe n o:n
noree` e que .::n, o u.:n u.bnro, n:n.
un u.:o:JnJe e ree:JnJe Je .:.er:n. o :Ie,
o orno J:.eo e J:e.er:nJo, n:I:n. e eonI, or-
.:.erJo o u J:n n J:n onIere J::ro Jn un
.o:rn ou` ZIMMERMANN, 1996, . 4).
Na scgunua mciauc ucsic scculo, a inusiiia uo
iuiismo" icgisiiou um cicscimcnio signilicaiivo
como lcnomcno social c laioi uc ucscnvolvimcnio
cconomico nas icas icccioias. A busca clo lazci
c o cio icllcic, uc um lauo, os ganhos auquiiiuos
cla classc iiabalhauoia como, oi cxcmlo, aumcn-
io uc saliios, llcxibiliuauc nas |oinauas uc iiaba-
lho, lciias icmunciauas c inccniivos iolissionais.
Alcm uisso, os avanos uos mcios uc iiansoiic c
comunicaao ossibiliiaiam uma maioi mobiliuauc
ua oulaao.
Essc iuiismo, liuio uc uma socicuauc uc consu-
mo, c conhcciuo como uc massa ou convcncional, c
c oiganizauo inuusiiialmcnic, cm gianuc cscala, cm
icas uc gianuc olciia uc cquiamcnios, sobiciuuo
cm icgiocs cosiciias ou monianhosas, com caaci-
uaucs aiiaiivas imoiianics como, oi cxcmlo, as
bclczas naiuiais, hisiiicas, culiuiais, c icligiosas.
Touavia, cm algumas siiuaocs, cssa loima uc
cxloiaao iuisiica iambcm c iucniilicaua como
uma ucvoiauoia uc aisagcns c ucgiauauoia uo mcio
ambicnic, ucviuo a uma sciic uc cusios sociais c
ambicniais icscnics como, oi cxcmlo, a cxul-
sao ua oulaao local uos csaos iuisiicos, assim
como o scu accsso icsiiiio a inlia-csiiuiuia. Tambcm,
c visvcl o aumcnio uo cusio uc viua cm uccoiincia
uc uma sciic uc laioics como, oi cxcmlo, a suci-
valoiizaao imobiliiia, o aumcnio uos icos nas
cocas uc alia csiaao, c os iiansioinos ocasionauos
como, oi cxcmlo, a lalia uc gua, a sobiccaiga na
icuc uc csgoios c os congcsiionamcnios no iinsiio.
Dianic ua cicsccnic icocuaao ambicnial c ua
ncccssiuauc uc um coniaio mais niimo com a naiu-
icza, novas loimas alicinaiivas uc iuiismo como, oi
cxcmlo, o Tuiismo Ruial

vcm ganhanuo csao.
O u.:o, rn .e.JnJe, n. n.e Jo .eIn:orn-
ero Iunro e e ob ee neo que o Tu.:o
Fu.nI e o.nJo u Je eu oro o.e. O ner-
J:ero e.ornI:.nJo e n:I:n. e no. :.e:r-
JI.eI, Jer.o Je u nb:ere norIegnre e
oro.n.eI, que :u.n o .:o n :I::JnJe Je
o.n In.or:n, .o.onrJo u enJo Je eI.:o
e que o u.:n :rn egu.nr,n Je e Jeon. Je
un nn.n`, :nrJo onIere n .ornJe`
ZIMMERMANN, 1996, . SS).
Uma uas iinciais caiacicisiicas uo iuiismo no
mcio iuial, c quc uilcicnic uo uc sol c mai, muiio
conhcciuo no Biasil, nao ouc sci incluuo na caic-
goiia uc iuiismo uc massa.
O Tu.:o Fu.nI .oo.e o :re.nb:o er.e o
Ioe Jn :JnJe e o e:o .u.nI, o .nrnger n.n
o .oJuo. .u.nI e n.n o u.:n. O Tu.:o Fu.nI,
e.egnJo oo u ro.o e ob:rnJo eoJo Je
.oJu,no, e:uIn n:.:JnJe ge.nJo.n Je bere-
I:o o:n:, uIu.n: e eoro:o` EMBRATUR,
1994, . 7).
Scnuo iucniilicauo como um ioulsoi uo ucscn-
volvimcnio cnugcno, cssas novas iniciaiivas csiao
balizauas numa ucmanua mais cisonalizaua, mcnos
uiscnuiosa, mais culiuial c ccolgica, quc lcvam cm
consiuciaao a susicniabiliuauc c as iucniiuaucs
locais. Essas moualiuaucs uc iuiismo sc uisiingucm
uo iuiismo convcncional ucviuo, lunuamcnialmcn-
ic, a sua uimcnsao - cqucna cscala - c a loima uc
aioiiaao uo csao iuial, auiaua numa valoiiza-
ao osiiiva uas loimas uc sociabiliuauc c ua viua no
camo com a inicgiaao ua oulaao local.
O :re.ee o. en oJnI:JnJe Je u.:o u.ge
Jn orIuer:n Je Jo: no.e que or:Je.no ur-
Jnern:: Je u InJo, o .e:ero Jn ouIn,no
u.bnrn que e orer.n e n.en e.ooI:nrn Jern-
ere o.onJn; Je ou.o, n ree:JnJe Je :ro.n. n
n:.:JnJe eoro:n ro e:o .u.nI, o qunI e n-
nJo o. .n:Jn e .:I.e: uJnr,n` RODRIGUES,
2001, . 7).
Exisicm uois gianucs asccios quc uilcicncia o
Tuiismo Ruial uo convcncional. Em iimciio lugai,
a iouuao agioasioiil c a quc icicscnia a maioi
lonic uc icnua uas ioiicuaucs, icnuo o iuiismo
como uma iccciia comlcmcniai. Em scgunuo lugai,
as iiias aiiviuaucs agioasioiis consiiiucm cm si
Revista Brasileira de Gesto de Negcios FECAP Ano 6 Nmero 16 Dezembro 2004
11
A PIURIATIVIDADE NA ZONA DA MATA DE PERNAMBUCO: O TURISMO RURAI COMO UMA VIAVEI AITERNATIVA ECONOMICA
o iincial uilcicncial iuisiico. Assim, os iuiisias
aia vivcicm a auiniica cxciincia no camo,
ouciao ou nao aiiiciai uos alazcics uomcsiicos
ou iouuiivos uas ioiicuaucs. Os cquiamcnios c
as insialaocs manim-sc na loima oiiginal, ial qual
a uiilizaua clos ioiiciiios c iiabalhauoics. Quan-
uo amliauas c imoiianic quc conscivcm as mcs-
mas caiacicisiicas aiquiicionicas.
O TURISMO RURAL NO BRASIL
O Tuiismo Ruial vcm scnuo cxloiauo no Bia-
sil como uma aiiviuauc luiiaiiva, na maioiia uas
vczcs comlcmcniai as aiiviuaucs agicolas ucscn-
volviuas. Dianic uos ioblcmas cnlicniauos no mcio
iuial, iincialmcnic nos cmiccnuimcnios uc
cqucno oiic, alguns cmiccnucuoics vm bus-
canuo alicinaiivas uc uivcisilicaao cconomica com-
lcmcniai as suas aiiviuaucs iinciais. A gianuc
alicinaiiva aia as ioiicuaucs iuiais no Biasil. A
agiiculiuia c a ccuiia | nao sao iao icnivcis, c
lazcnuciios com a coiua no cscoo ucscobicm quc
oucm obici lucios abiinuo suas ioiicuaucs aia
o iuiismo" SIIVA, VIIARINHO, DAIE, 2000, . 2).
Esia aiiviuauc iuisiica vcm ganhanuo csao na ic-
lcincia uos biasilciios, quc iocuiam os cncanios
ua naiuicza c a iianquiliuauc uo camo, o quc ucs-
ciia o inicicssc uc cmiccnucuoics ligauos nas
mais uivcisas aiiviuaucs iuiais.
E nIgur enJo Jo B.n:I, o Tu.:o Fu.nI
.e.eern un Jn n:.:JnJe n: .eere n,
n Jee:o J:o, n .e ge.nrJo .euInJo o::.o.
P.ee..n o n.:or:o I:o.:o/uIu.nI e rnu.nI,
n.:o.n n :r.n-e.uu.n, e.:e n qunI::n,no
Jn no-Je-ob.n, no:nrJo n o.n,no .o::o-
rnI, Jeer.oI.e n equern e eJ:n :rJ.:n
(n.enrno e .oJuo nI:erI:o), :rer:.n n
.nIo.:.n,no Je oJo o e:o rnu.nI e oe.:nI:.n-
,no Jo .oJuo .eg:orn:. A:, o Tu.:o or-
.:bu: n.n n J:.e.::n,no Jn n:.:JnJe ro e:o
.u.nI e nuero Jn .erJn Jo Ioe Jo no,...`
CERQUEIRA, 200S).
Sania Caiaiina loi o csiauo biasilciio ionciio
no iuiismo uo mcio iuial. Essc ionciiismo, quc icvc
incio no municio uc Ia|cs, ucu-sc cla ncccssi-
uauc uc sc cnconiiai alicinaiivas uc uivcisilicaao
cconomica aia o municio ciiauo, como iambcm
uc sc ucscnvolvci uma nova conccao iuisiica. No
Biasil, a cxciincia uc iuiismo ciiaua como mais
aniiga cm icas iuiais c a uo municio uc Ia|cs, cm
Sania Caiaiina. I nasccu como uma alicinaiiva ao
aiovciiamcnio ua csiiuiuia cxisicnic nas lazcnuas
c csincias uc ciiaao uc gauo uc coiic c lciiciio"
SCHNEIDER, IIAIHO, 2000, . S6). Ouiios csiauos
uo as vcm ucscnvolvcnuo o iuiismo no mcio iuial
como uma aiiviuauc luiiaiiva. O iuiismo Ruial csi
cm ucscnvolvimcnio iambcm cm ouiios Esiauos uo
Biasil, iais como, aia cxcmlilicai: Pcinambuco,
Paian, Esiiio Sanio, Pai, Minas Gciais cic., oi
iniciaiiva uos Oigaos Oliciais c ioiiciiios iuiais"
EMBRATUR, 1994, . 7). As conuiocs naiuiais,
cniic ouiios laioics, laz ucsic scgmcnio iuisiico
um gianuc aliauo aia a maximizaao uo ucscnvol-
vimcnio local.
ASPECTOS METODOLGICOS
O Tuiismo Ruial cla sua caaciuauc uc gciaao
uc cmicgo c icnua, como iambcm cla ooiiuni-
uauc uc ucscnvolvimcnio ua agiiculiuia lamiliai vcm
scnuo aoniauo oi alguns como uma nova alicina-
iiva uc uivcisilicaao cconomica aia a Zona ua Maia
uc Pcinambuco cm aialclo a culiuia canaviciia. Esic
aiiigo busca comiccnuci a imoiincia ucsia aiivi-
uauc, na icgiao ciiaua, c vciilicai sc icalmcnic csia
ouc sci aoniaua como uma vivcl alicinaiiva cco-
nomica aia a icgiao ua Maia uc Pcinambuco.
Com a icalizaao uc uma csquisa uc naiuicza
ucsciiiiva, buscou-sc icsonuci o ioblcma loimu-
lauo, quc icm como ob|ciivo ccniial ucscicvci uc
manciia analiica sc, icalmcnic, o iuiismo no mcio
iuial na Zona ua Maia cinambucana ouc sci aon-
iauo como uma vivcl alicinaiiva cconomica aia a
icgiao cm qucsiao. Uma csquisa ucsciiiiva busca
ucscicvci uc loima cxaia os laios c lcnomcnos ocoi-
iiuos. TRIVINOS, 19S7). A iincial vaniagcm ucssc
iio uc csquisa c a ossibiliuauc uc aiolunuai a
ucsciiao uc uma uciciminaua icaliuauc.
No quc sc iclcic a colcia uc uauos loiam uiilizauos
iis ioccuimcnios iccnicos: a csquisa bibliogilica,
a csquisa uocumcnial c a cniicvisia. A csquisa
bibliogilica c ucscnvolviua a aiiii uc maiciial |
claboiauo, consiiiuuo iincialmcnic uc livios c
aiiigos cicnilicos" GII, 1991, . 4S). E imoiianic
ucsiacai quc aia csic csiuuo loiam uiilizauos livios
c aiiigos cicnilicos. Uiilizou-sc csic ioccuimcnio
iccnico cicnilico oi sci clc inuicauo aia uclinii
os limiics uo ioblcma ucliniuo.
Revista Brasileira de Gesto de Negcios FECAP Ano 6 Nmero 16 Dezembro 2004
12
REGINAIDO ]OSE CARIINI ]UNIOR / IERNANDO ]OSE DA SIIVA / WAIDECK IISBOA IIIHO
Ouiias lonics uc inloimaao loiam as anliscs
uos uocumcnios ccuiuos clos igaos quc aiam o
ucscnvolvimcnio uo Tuiismo Ruial no csiauo como,
oi cxcmlo, o SEBRAE-PE.
A equ:n JouernI neeIIn-e u:o n
equ:n b:bI:og.n:n. A J:e.er,n eer:nI er.e
nbn en rn rnu.e.n Jn ore. Erqunro n e-
qu:n b:bI:og.n:n e u:I:.n urJnernIere Jn
or.:bu:,oe Jo J:.e.o nuo.e ob.e Jee.:rnJo
nuro, n equ:n JouernI .nIe-e Je ne.:n:
que rno .eebe.n n:rJn u .nnero nrnII:o,
ou que n:rJn oJe e. .eeInbo.nJo Je no.Jo o
o obe:.o Jn equ:n` GII, 1991, .1).
Ncssas colcias buscaiam-sc inloimaocs iclacio-
nauas com as aiiviuaucs uo iuiismo no mcio iuial na
Zona ua Maia uc Pcinambuco. Piocuiou-sc, ainua,
vciilicai quais sao os laioics iclcvanics, quc aoniam
o scu oicncial uc cicscimcnio c quais os onios quc
iccisam sci coiiigiuos a onio uc gaianiii c soliui-
licai uma osiao uc ucsiaquc no ccniio nacional.
A cniicvisia c um cnconiio cniic uuas cssoas a
lim uc quc uma uclas obicnha inloimaocs a icsci-
io uc uciciminauo assunio, mcuianic uma convci-
saao uc naiuicza iolissional" RAMPAZZO, 2002,
. 10S). A cniicvisia ouc sci uo iio csiiuiuiaua c
nao-csiiuiuiaua. A iimciia c caiaciciizaua clo laio
uc o cniicvisiauoi scguii um ioiciio, icviamcnic,
csiabclcciuo. Poi ouiio lauo, a scgunua c aqucla cm
quc o cniicvisiauoi icm libciuauc aia auaiai suas
cigunias uuianic a cniicvisia. Ncsic ioccuimcnio
iccnico loiam uiilizauas cniicvisias scmi-csiiuiuiauas
icalizauas com a icsiucnic ua Associaao Pcinam-
bucana uc Tuiismo Ruial c Ecolgico - APETTUR.
Tambcm, loiam cniicvisiauos 6 cmiccnucuoics uo
iuiismo no mcio iuial, nas quais os scus cquiamcn-
ios cnconiiam-sc localizauos na Zona ua Maia uo
Esiauo. As icsosias obiiuas sao aicscniauas no iicm
anlisc uos icsuliauos. Esias loiam alocauas cm blo-
cos, lcvanuo cm consiuciaao a similaiiuauc cniic
ambas. Abaixo uas icsosias cnconiia-sc um bicvc
comcniiio ucscnvolviuo clos auioics.
ANLISE DOS RESULTADOS
1 O Tuiismo Ruial ouc sci aoniauo como uma
nova alicinaiiva cconomica aia a Zona ua Maia uc
Pcinambuco. Poiquc.
Valc icssaliai quc iouos os cniicvisiauos icson-
uciam sim. As |usiilicaiivas aoniauas loiam:
A ossibiliuauc uc gciaao uc cmicgo c icnua,
A maximizaao uc novas ooiiuniuaucs uc
ncgcios na icgiao.
2 Quais os onios loiics uo scioi no csiauo.
A gianuc uivcisiuauc uc bclczas naiuiais c aiqui-
icionicas,
A hisiiia uo Esiauo uc Pcinambuco,
A uivcisiuauc culiuial - gasiionomica, aiicsa-
naios, lolcliica c icligiosa.
S Quais os onios liacos ioblcmas) cnlicniauos.
A lalia uc uivulgaao,
Pcssoal nao qualilicauo,
Inlia-csiiuiuia uclicicnic como, oi cxcmlo,
o accsso, sinalizaocs aia iucniilicai os cquia-
mcnios uisonvcis c os municios cnvolviuos,
Ialia uc aoio uo govcino uo csiauo.
4 Quais sao as ooiiuniuaucs aia o scioi cm
Pcinambuco.
A ossibiliuauc uc sanai o gianuc xouo iuial,
O laio uc Pcinambuco sci um uos oiiocs uc
cniiaua ua Euioa no Biasil,
O laio uc Pcinambuco ici as mais bclas iaias
uo munuo como aiiaiivo aia os iuiisias uo
nosso as c uo cxiciioi. Assim, as liucianas
ucsic scgmcnio iuisiico icm a missao uc mos-
iiai c cncaniai os iuiisias quc aqui viciam clo
liioial, iambcm, com a bclcza c a vasia culiuia
uo nosso iniciioi, como alicinaiiva c/ou como
coniinuiuauc uc suas lciias.
Quais sao as ncccssiuaucs cmcigcnciais aia
o scioi no csiauo.
Divulgaao uo Tuiismo Ruial,
Invcsiimcnio cm inlia-csiiuiuia,
Caaciiaao iolissional aia cmiccnucuo-
ics c iolissionais uo scgmcnio,
Maioi cnvolvimcnio uo govcino uo csiauo.
6 Quais os obsiculos a scicm suciauos.
Ioiialccimcnio ua Associaao Pcinambucana
uc Tuiismo Ruial c Ecolgico - APETTUR,
Maioi uivulgaao,
Maioi aoio ua Emicsa uc Tuiismo uc Pcinam-
buco - EMPETUR,
Abciiuia uc linhas uc linanciamcnio.
Revista Brasileira de Gesto de Negcios FECAP Ano 6 Nmero 16 Dezembro 2004
1S
A PIURIATIVIDADE NA ZONA DA MATA DE PERNAMBUCO: O TURISMO RURAI COMO UMA VIAVEI AITERNATIVA ECONOMICA
7 O govcino csiauual aia o Tuiismo Ruial na
Zona ua Maia uo csiauo. Dc quc loima.
Os cniicvisiauos icsonuciam quc o aoio uauo
clo govcino uo csiauo c iiiclcvanic. No cnianio,
icsonuciam quc o scgmcnio uo iuiismo no mcio
iuial uo Esiauo uc Pcinambuco vcm icccbcnuo um
aoio subsiancial uo Scivio uc Aoio as Micio c
Pcqucnas Emicsa - SEBRAE -PE.
S O quc lcvou o scnhoi a) a invcsiii no iuiismo
uo mcio iuial.
Paia uivcisilicai as aiiviuaucs icalizauos no
camo,
Pcla ncccssiuauc ua comlcmcniaao ua icn-
ua ciuiua nas aiiviuaucs agicolas c asioiis,
Pcla qucua uo ico ua cana-uc-acai,
Pcla uiliculuauc uc obicnao uc cicuiio agicola,
Poi | ossuii cquiamcnio qualilicauo.
COMENTRIO
Dc acoiuo com o quc loi colciauo, csics cmiccn-
ucuoics acicuiiam quc o iuiismo no mcio iuial, sc
bcm iaiicauo, ouci iiazci icioinos signilicaiivos,
alcm uc gaianiii cmicgo c icnua no mcio iuial.
Quanuo ciguniauo sc csia aiiviuauc c uma alicina-
iiva uc uivcisilicaao cconomica aia a icgiao csiu-
uaua, iouos aliimaiam quc sim clo laio uc sua
caaciuauc uc gciaao uc cmicgo c icnua. As ics-
osias obiiuas ucmonsiiam a visao quc os cmiccnuc-
uoics uo Tuiismo Ruial, ossucm no quc sc iclcic a
siiuaao aiual ua aiiviuauc no Esiauo uc Pcinambu-
co, como iambcm a ciscciiva uc scu cicscimcnio.
Os onios loiics aoniauos ucmonsiiam o oicn-
cial uo Tuiismo Ruial no Esiauo uc Pcinambuco. As
bclczas naiuiais c aiquiicionicas ua Zona ua Maia
uo csiauo, os hisiiicos cngcnhos uc cana-uc-acai
c a amla uivcisiuauc culiuial icsgaiam c sc iiauu-
zcm na iianquiliuauc olciiaua aquclcs quc buscam
cnconiiai o quc uilicilmcnic nao cnconiiaiao no
coiiuiano uibano.
Quanuo ciguniauos sobic os onios liacos uo
scioi, iouos os cniicvisiauo aoniaiam a ausncia
uo govcino csiauual, ou sc|a, qucsiionaiam a sua lalia
uc comiomciimcnio com o scioi. Esia mcsma ics-
osia, iambcm, vcio a iona quanuo ciguniauo quais
sao as ncccssiuaucs cmcigcnciais aia o scioi.
A lalia uc uivulgaao uo iuiismo no mcio iuial
loi icssaliaua oi iouos os cniicvisiauos quanuo ci-
guniauos sobic: os onios liacos ucsic scgmcnio, as
ncccssiuaucs cmcigcnciais, c os obsiculos a scicm
suciauos. Tal siiuaao c cxlicaua, clo laio uc o
Esiauo uc Pcinambuco, cla bclcza uc scu liioial,
ici como vaniagcm comciiiiva aia sci cxloiaua
quanuo ua uivulgaao uc scus onios loiics iuisii-
cos, as suas linuas iaias uos scus liioiais noiic c sul,
o quc ucixa um ouco uc lauo ouiias ooiiuniua-
ucs iuisiicas. A lalia uc uma inlia-csiiuiuia sliua
como, oi cxcmlo, o accsso c a sinalizaao uos cqui-
amcnios, iambcm loiam aboiuauos.
E imoiianic quc ha|a uma maioi inicgiaao
cniic os iouuioics c o govcino csiauual. Esic ucvc
ucscnvolvci aocs quc vcnham soliuilicai uma osi-
ao uc ucsiaquc c lazci com quc o csiauo sc ioinc
uma iclcincia nacional. O iuiismo no mcio iuial c
uma vivcl ooiiuniuauc uc gciaao uc cmicgo c
icnua no mcio iuial, comlcmcniai a ouiias aiivi-
uaucs agicolas.
CONSIDERACES FINAIS
O Tuiismo Ruial c uma vivcl alicinaiiva cco-
nomica aia a Zona ua Maia uo Esiauo uc Pcinam-
buco, icgiao uccnucnic ua agioinusiiia canaviciia.
E imoiianic ucsiacai quc o scioi sucioalcoolciio c
cxiicmamcnic imoiianic aia a Zona ua Maia uc
Pcinambuco oi sua oicncialiuauc uc gciaao uc
cmicgo c icnua. Valc icssaliai quc a busca oi iais
alicinaiivas nao icm o ob|ciivo uc ciiauic-lo. No
cnianio, c imicscinuvcl quc a iouuao ua cana-
uc-acai sc|a cm icas mais aioiiauas com con-
uiocs climiicas c ioogilicas iucais, visanuo a
maximizaao ua comciiiiviuauc uo scioi. As icas
imiiias aia o scu culiivo ouciiam sci cxloia-
uas oi ouiias aiiviuaucs cconomicas.
O Tuiismo Ruial coniiibui aia a ciiaao uc cmic-
gos, comlcmcnia a icnua lamiliai, c iooiciona a
loimaao uc micio c cqucnas cmicsas uc scivios
comlcmcniaics, uc iccciivos, uc aiicsanaio c uc
novas aiiviuaucs csoiiivas c uc lazci. Tambcm, con-
iiibui aia a iomoao uc aiiviuaucs uuianic iouo o
ano, uiminuinuo a sazonaliuauc cxisicnic.
O Tuiismo Ruial laz com quc iuuo sc iiansloi-
mc na ica onuc o homcm uo camo csi aiuanuo,
ois no scgmcnio iuisiico cxisic a ncccssiuauc uc
sc vcnuci aiicsanaio, ua iouuao uc culiniio icgi-
onal, c uc alimcnios culiivauos naiuialmcnic como,
oi cxcmlo, quci|os, uoccs, c gclcias. O iuiisia quc
iiaz iccuisos aia o mcio iuial, iccisa uc uma csiiu-
iuia aia quc o iouuio chcguc aic clc. Scnuo assim,
c ncccssiio uma mao-uc-obia clicicnic quc ocia-
Revista Brasileira de Gesto de Negcios FECAP Ano 6 Nmero 16 Dezembro 2004
14
REGINAIDO ]OSE CARIINI ]UNIOR / IERNANDO ]OSE DA SIIVA / WAIDECK IISBOA IIIHO
cionalizc csscs scivios c quc s o homcm uo camo
conhccc.
E imicscinuvcl a aiiiciaao uo govcino uo
csiauo aia alavancai csic scgmcnio iuisiico, quc
icm oicncial aia maximizai a qualiuauc uc viua uc
milhaics uc cssoas quc vivcm cm uma icgiao quc
na coca ua salia ua cana-uc-acai vivc uma icali-
uauc, | quc csia aiiviuauc c a iincial lonic uc icn-
ua. No cnianio, na cniicssalia a misciia imcia ncsia
localiuauc, scnuo incviivcl a busca ianio oi aiic
uo govcino uo csiauo quanio ua iniciaiiva iivaua
oi alicinaiivas uc uivcisilicaao cconomica. Duas
aocs cmcigcnciais sao: o invcsiimcnio cm inlia-
csiiuiuia c a uivulgaao uo iuiismo no mcio iuial
ua Zona ua Maia uo csiauo.
REFERNCIAS BIBLIOGRFICAS
ANDRADE, Manocl Coiicia uc Olivciia, ANDRADE,
Sanuia Maiia Coiicia uc. A cana dc acar na Rcgiao
da Mata pcrnambucana - Rccsiiuiuiaao iouuiiva
ua ica canaviciia uc Pcinambuco nas uccauas uc
S0 c 90: Imacio ambicnial, scio-cconomico c ol-
iico. Rccilc: Euiioia Univcisiiiia ua UIPE, 2001.
BARROS, Hcniiquc uc oig). Agricultura dc Pcrnam-
buco: uma visao uc luiuio. Rccilc: Scciciaiia uc Agiicul-
iuia / Univcisiuauc Icucial Ruial uc Pcinambuco, 199S.
CAMPANHOIA, Clayion, SIIVA, ]osc Giaziano uc. O
agioiuiismo como uma lonic uc icnua aia o cqucno
agiiculioi biasilciio. In: AIMEIDA, ]oaquim Anccio,
RIEDI, Miio Oigs.). Turismo Rural: Ecologia, Iazci
c Dcscnvolvimcnio. Bauiu - SP: Euusc, 2000. .14-179.
CERQUEIRA, Ciisiianc Aaicciua uc. Turismo rural
como nova altcrnativa cconmica. Disonvcl cm:
hii:// a. Esalq.us.bi> Accsso cm: 26 oui. 200S.
EMPRESA BRASIIEIRA DE TURISMO - EMBRATUR.
Manual opcracional do turismo rural. Biaslia: {s.n.|,
1994.
GII, Anionio Cailos. Como claborar projctos dc pcs-
quisa. S. cu. Sao Paulo: Ailas, 1991.
GUARDA, Auiiana. Exoiiaao uc acai baic novo
iccoiuc: iouuioics alagoanos csciam aiingii a
maica uc 2,1 milhocs uc ionclauas cmbaicauas.
Gazcta Mcrcantil. Sao Paulo, 29 ]an. 200S. Caucino
Noiucsic .4.
MATAIS, Anuicza. Sciiao icccbci RS 10 mi aia
cana: lanamcnio uo lo canaviciio na icgiao vai
gciai 10 mil cmicgos uiicios. Folha dc Pcrnam-
buco. Rccilc, 27 Maio uc 200S. Caucino uc Econo-
mia . 4.
RAMPAZZO, Iino. Mctodologia cicntIica para alu-
nos dos cursos dc graduaao c ps-graduaao. Sao
Paulo: cuiocs Ioyola, 2002.
RODRIGUES, Auyi Balasiicil Oig.). Turismo Rural:
iiicas c ciscciiva. Sao Paulo: Conicxio, 2001.
SICSU, Abiaham Bcnzaqucn. Inovaao c rcgiao.
Rccilc: Univcisiuauc Cailica uc Pcinambuco -
UNICAP, 2000.
SIIVA, ]osc Giaziano ua, VIIARINHO, Cailylc,
DAIE, Paul. ]. Tuiismo cm icas iuiais: suas ossibi-
liuaucs c limiiaocs no Biasil. In: AIMEIDA, ]oaquim
Anccio, IROIHIICH, ]osc Maicos, RIEDI, Miio
Oigs.). Turismo rural c dcscnvolvimcnto sustcnt-
vcl. Caminas - SP: Paiius, 2000. .1-62.
SCHNEIDER, Scigio, IIAIHO, Anionio Vcianui.
Aiiviuaucs nao agicolas c iuiismo iuial no Rio Gianuc
uo Sul. In: AIMEIDA, ]oaquim Anccio, RIEDI, Miio
Oigs.). Turismo Rural: Ecologia, Iazci c Dcscnvol-
vimcnio. Bauiu - SP: Euusc, 2000. .1-S6.
TORRES, Dalion. Imoiincia uo scioi no Esiauo c
icconhcciua. Folha dc Pcrnambuco. Rccilc, 22 Ago.
200S. Caucino uc Economia .4.
TRIVINOS, A. N. S. Introduao a pcsquisa cm cicn-
cias sociais: a csquisa qualiiaiiva cm cuucaao. Sao
Paulo: Ailas, 19S7.
ZIMMERMANN, A. Turismo rural: um mouclo. Ilo-
iianolis: Eu. uo Auioi, 1996.

Você também pode gostar