Você está na página 1de 68

SILVA, Thas Cristfaro.

Fontica e Fonologia do
Portugus roteiro de estudos e guia de exerccios. 5.
ed. So Paulo: Contexto, 2001.
p. 23-47; p. 66-75.


Texto 1 Anatomia e fisiologia do trato vocal.
Classificao articulatria das consoantes. Classificao
articulatria das vogais e ditongos.
Transcrio fontica.






23



DESCRIO DE CONSOANTES










Exerccios sobre consoantes

1- Identifique, nos desenhos abaixo, os sons consonantais representados
(a caractertica de vozeamento dada aps o desenho).


(no-vozeado)

(vozeado)


(vozeado)


(no-vozeado)

Explique as caractersticas dos sons que lhe permitiram identific-lo.

2- Escreva:

a) Uma palavra que comece por oclusiva e termine por fricativa:

b) Um palavra de trs slabas que s tenha consoantes oclusivas:

c) Uma palavra que s contenha consoantes alveolares fricativas:

d) Uma palavra de duas slabas que s contenha consoantes nasais:

e) Uma palavra de quatro slabas que s contenha consoantes vozeadas:


2- Classifique cada um dos sons consonantais das palavras abaixo, como
no exemplo:

tiro [tj] consoante africada, ps-alveolar, no vozeada
[r] consonte tepe, alveolar, vozeada

caf
bilhar
luvas
tendo
jipe
gueixa
nasal
mundinho



DESCRIO DE VOGAIS







Transcrio fontica

Conceito
Tipos de transcrio ampla (ou larga) versus estreita (ou restrita)
Utilizao do Alfabeto Internacional de Fontica tabela consonantal, tabela voclica e
diacrticos

A transcrio fontica envolve, mesmo que isso no seja sempre dito, alguma anlise do sistema
de sons que temos em uma lngua especfica. bastante difcil fazer uma transcrio se no
conhecermos um pouco dos sons da lngua em questo ou de seus sistemas consonantal ou
voclico. Para entendermos um pouco mais a transcrio fontica do portugus do Brasil, vamos
estudar alguns princpios de combinao de sons nessa lngua.

Sistema consonantal do Portugus do Brasil Para cada nmero h alguns sons listados.
Aps verific-los, faa a transcrio das palavras que se seguem e depois complete a tabela com
esses sons nos contextos listados (registre como sua pronncia).

1- O R ortogrfico distribuio dos sons tepe [r], retroflexo [}] ou [] e das fricativas [x], [y],
[h] e [n]. Palavras: Arara, maraj, prata, graxa, prato, caro, bares, prova, marra, barro, surra,
farra, rato, roupa, Israel, enredo, ramo, rala, mar, bar, lar, harpa, carta, farsa, marcha, carga,
larva, arma, farda.

Contexto Smbolo(s)
utilizado(s)
Exemplo
Posio intervoclica (V __ V)
Seguindo consoante na mesma slaba
Incio de palavra (e de slaba)
Seguindo consoante em slaba
distinta

Final de palavra (e de slaba)
Final de slaba antes de C vozeada
Final de slaba antes de C no-
vozeada



2- As sibilantes (fricativas [s], [z], [jj c []). Palavras: paz, rapaz, gs, favas, casca, aspas,
pasta, rasga, asma, lsbica, mesmo, pasta, desde, asno, isl, sala, zapata, ch, j, assa, asa,
acha, aja, farsa, cerzir, marcha, argila, haste, vestido, estilo, desdito.


Contexto Smbolo(s) Exemplo
Final de slaba e palavra
Final de slaba seguido de C no-
vozeada

Final de slaba seguido de C vozeada
Final de slaba seguido de C alveolar
Incio de slaba e palavra
Intervoclico
Incio de slaba precedido de C
Final de slaba antes de africada

3- Fricativas labiodentais [f] e [v]. Palavras: arfar, safada, fraca, fava, vala, savana, lavra,
parva

Contexto Smbolo(s) Exemplo
Posio intervoclica (V __ V)
Incio de palavra (e slaba)
Incio de slaba seguido de C
Seguindo C em slaba distinta

4- Oclusivas [p], [b], [t], [d], [k] e [g]. Palavras: p, tapa, c. gata, ataca, d, bata, aba,
cada, paga, bab, data, brava, praga, clava, ladra, graxa, atlas, barba, harpa, lasca, farda,
rasga, gasta.

Contexto Smbolo(s) Exemplo
Posio intervoclica (V __ V)
Incio de palavra (e slaba)
Incio de slaba seguido de C
Seguindo C em slaba distinta

5- Africadas [tj] e [d]. Palavras: dia, tia, vadia, rtica, tpica, dica, tipiti, mrtir, arde, bate,
abade, arte

Contexto Smbolo(s) Exemplo
Posio intervoclica (V __ [i], [i] ou [i ])

Incio de palavra (e slaba)
Seguindo C em slaba distinta

6- Consoantes nasais [m], [n] e []. Palavras: mala, mamo, Carmo, amada, nata, anans,
sarna, sanada, manh, banho, ganha.

Contexto Smbolo(s)
utilizado(s)
Exemplo
Posio intervoclica (V __ V)
Incio de palavra (e slaba)
Seguindo C em slaba distinta

7- Consoantes laterais [I] e []. Palavras: lata, lar, lava, placa, atlas, clava, ala, sala, calada,
alho, palha, molhado, orla, isl, sal, salta, tal, calva (Inclui o L ortogrfico). Problemas de
transcrio: famlia X anilha; leo X olho (v. olhar)

Contexto Smbolo(s)
utilizado(s)
Exemplo
Posio intervoclica (V __ V)
Incio de palavra (e slaba)
Seguindo C na mesma slaba
Seguindo C em slaba distinta
Final de slaba
Final de palavra (e slaba)

Sistema voclico do portugus do Brasil observar os contextos dados e, depois de
transcrever as palavras listadas, observe os contextos de ocorrncia de cada som em sua
pronncia.

1- Vogais tnicas orais [ij, [cj, [cj, [aj, [5j, [oj, [uj. Palavras: vi, saci, l, beb, f,
chal, p, car, p, xod, al, agog, anu, caju.

2- Vogais pr-tnicas orais [ij, [cj, [cj, [aj, [5j, [oj, [uj. Palavras: final, legal, parar,
remoar, abacaxi. Variao especfica das mdias: terreno, terrinha, beleza, belssimo,
seriedade, seriamente, pedal, pezinho, moleza, molssimo, sobriedade, sobriamente, bolada,
bolinha, poeira, pozinho, severa, bolota, devota, peteca, porosa, soletra, colado, coluna,
metade, peludo.

3- Vogais ps-tnicas orais finais [ij, [nj c [oj. Palavras: safri, doce, bola, pulo, libi, mole,
vela, foto, jri, jure, vemos, Vnus.


4- Vogais ps-tnicas orais no-finais. Palavras: trfico, sfrego, nmero, slaba, xodo, prola,
cdula.

5- Vogais nasais [i j, [c j, [n j, [o j, [u j. Palavras: vim, cinto, cento, l, santo, tom, conto, jejum,
assunto

6- Vogais nasalizadas [i j, [c j, [n j, [o j, [u j. Palavras: cama, fino, camada, senha, tnico, vinho,
banha, banheiro, tmara, sonho, bruma, manh, cnico, punho, fome, cmulo, cnhamo, cena,
canavial, cnica, canhoto.

7- Ditongos crescentes. Palavras: acionista, srie, sria, srio, tnue, rdua, vcuo, aquarela,
linguagem.

8- Ditongos decrescentes orais. Palavras: pai, lei, ris, boi, mi, fui, pau, meu, cu, sou, sol, viu

9- Ditongos decrescentes nasais. Palavras: me, bem, pe, muito, po, bom

|'scxtnjkozns] - |lu'lu'sntu j]

[ 'nno c ijtji'rin 'so/ si' n o/ oo' csi'u si'Ic si oj
['n o av 'rin 'I si'nno/ 'I si ai jk ri'dn j
[ a'vi' c'mc moa'si / ' ii 'noi i'nn oi' i j
['kadn'v5 ki'kntoa'mo 'nno'di / 'tudo'ki'kc di'zc j
[tudokikaInIaInmai j/ ao to ao korasn o j
[siI si5za'm tji/ 'cotji'IaIo'k pai'j j
[ j
[ ' mo'kc i ' vi u si Io' n disi' si oj/ i 'Iujj
['n5i 'somo dc'zco/ 'somoj' disi'Icsi oi ' j
['tc i 'scxt j'koi z j'ki co'nno'sci di'zcx/ 'i'dig j


|ezeh'sisuj dj hevi'znu dj Io'nctjkn]

|trns'krevnspa'lavrnza'ba juklasi'Iikahtjikulatar a'me tju'sos
vo'kalkusknsko'poe ]
a) presso b) cmplice c) rf d) banheiro
e) faxinou f) melhor g) tesouro h) contente


|'parn'kadn'Iraza'ba ju'djiqnu'potudjahtjikula'snuk'ma za'kah]

a) A barata voou alto. ________________________
b) A mame trouxe o beb. ________________________
c) O cgado vive na gua. ________________________


|nnjkej'to jks'scqe / 'maxk nauteyna'tjivnka'xctn]
[koaodnjpa'Iavrnsc'gitjij'tci koso'ntjina'zaoj?
a) pntano b) quente c) banda d) sombra e) bombar

[koaodnjpa'Iavrnsc'gitjij's5'tci vo'gai z'aotnjj?
a) tirano b) patins c) tule d) dvida e) cruzar

[koaodnjpa'Iavrnsc'gitji'nno'tci vo'gaoxcIa'jadnj?
a) carnia b) leque c) mato d) bolar e) mira

[koaodnjpa'Iavrnsc'gitjij'tci di'togoobrigat5ri a'mci tjij?
a) sair b) bas c) som d) fiado e) cantei

[koaodnjpa'Iavrnsc'gitjij'nnop5di'tchdi'togonazaoj?
a) bem b) garagem c) bom d) mais e) muito

[koaodnjpa'Iavrnsc'gitji'nno'tci koso'ntjina'zaoj?
a) carnia b) tanto c) mato d) ganho e) mira


|jujtji'Iik'sunjxcj'pajtn jduezex'sisun teri'ox//'para'tau /trn jkrevn j
pa'lavrn jkijtnu nnzop'so j]

|e 'kadn 'qrupu a'ba ju 'a 'u 'so i 'truzu / k 'nn u 'te n karakte'ristjkn ko'mu
auz de'mas// 'mahku]
[mj [nj [kj [j
[Ij [rj [dj [j
[pj [tj [gj [tjj


|'mak/e 'kadn'li n/nspa'lavrnsk'te n u n'klasdj'so slis'tadn'ais'kedn//
dja'kodu'ko'sun pro'nu s n//]

cons. laterais pastel jaula tralha pulo culto
vogais nasais cansa mundo mais no msica
cons. nasais ponto muro atum escuro banho
cons. oclusivas time luta porte dica livro
vogais altas pea modo pilha tnel casa


|trns'krevn ohtoqraIika'me tj u 'treju a'ba ju / ko'hijn'si kupro'ble mnjdj
trnskrisnu]
['vakns// sno 'makinaz cIisi'c i tjis 'parn n trn sIonma'sn o di 'cnvn c i 'Ici tji// i 'tc i /
ko pah'adns 'ko 'oo tros 'tjipoz di 'makinns/ vn'tajc i z i disku'tjivci s// porc'zc pIo/
sno aotoprodu'tjivns/ i 'ko n do si 't5nnn o obso'Ictns/ 'p5dc i 'scr utjiIi'zadnz nn
'I5nmn di 'kanni/ 'koo ro/ i 'oo tros pro'dutos comcj'tjivci sj









TEXTO 2



Premissas da anlise fonolgica; Fonottica;
Fonemas e alofones; Identificao de Sons
Foneticamente Semelhantes; Pares mnimos,
anlogos; Distribuio complementar; Neutralizao;
Variao livre.


SILVA, Thas Cristfaro. Fontica e Fonologia do
Portugus. 5. ed. So Paulo: Contexto, 2001. p. 117-
135.


117

119

121

123


125







Anlise fonolgica do portugus do Brasil

Procedimento 1 coletar o corpus no necessrio, uma vez que somos
falantes da lngua.
Procedimento 2 Colocar todos os segmentos encontrados na tabela
fontica a partir das transcries que j fizemos ao longo do semestre,
preenchamos a tabela fontica ao lado.

Tabela Fontica consoantes

Bilabial Lbio-
dental
Alveolar Ps-
alveolar
Palatal Velar Glotal
oclusiva

nasal



tepe



retroflexa

vibrante

fricativa



laterais



africada

Obs.: Nos smbolos que aparecem em pares, o da direita representa um som vozeado.

Tabelas Fonticas - vogais

Vogais orais Vogais nasais
anterior central posterior anterior central posterior

fechada

meio-
fechada


meio-
aberta



aberta



Obs.: No portugus do Brasil, somente as vogais posteriores so arredondadas.



Acrescente ainda sons que voc no ps nas tabelas, por apresentarem
propriedades articulatrias secundrias (p. e., [l
j
]).

Procedimento 3 Identificar sons foneticamente semelhantes - SFS
a) um som vozeado e seu correspondente no-vozeado
b) uma oclusiva e as fricativas e africadas com ponto de articulao
idntico ou muito prximo
c) as fricativas com ponto de articulao prximo
d) as nasais entre si
e) as laterais entre si
f) as vibrantes entre si
g) as laterais, vibrantes e o tepe
h) sons com propriedades articulatrias prximas
i) vogais que se distinguem apenas por uma propriedade articulatria.


Procedimento 4 identificar fonemas e alofones tarefas utilizadas para
tal:
- busca por pares mnimos contraste em ambiente idntico;
- busca por pares anlogos contraste em ambiente anlogo;
- busca por distribuio complementar;
- verificao de variao livre.
(Obs.: todos os pares de sons foneticamente semelhantes devem ser checados.)


SFS Pares mnimos ou anlogos














SFS Pares mnimos ou anlogos










































Para os pares de sons foneticamente semelhantes que no achamos pares
mnimos ou anlogos, testar distribuio complementar ou variao livre
(ater-se para significado). Verificar outros processos que possam envolver
esses sons.

Procedimento 5 elaborar, com os fonemas, a tabela fonolgica do
portugus.
Tabela Fonolgica consoantes
Bilabial Lbio-
dental
Alveolar Ps-
alveolar
Palatal Velar Glotal
oclusiva

nasal



tepe



retroflexa

vibrante

fricativa



laterais



africada

Obs.: Nos smbolos que aparecem em pares, o da direita representa um som vozeado.

Tabelas Fonolgicas - vogais

Vogais orais Vogais nasais
anterior central posterior anterior central posterior

fechada

meio-
fechada


meio-
aberta



aberta



Obs.: No portugus do Brasil, somente as vogais posteriores so arredondadas.













Os demais processos fonolgicos sero exemplificados com os
arquifonemas consonantais. Para falar deles, comearemos a
discusso pela estrutura silbica e as consoantes ps-voclicas.

3







Faa a transcrio fonmica (fonolgica) das consoantes das palavras abaixo. Marque as tnicas.
a) Apartamento: /a a a e o/ b) Saudar: / au a /
c) Garagem: / a a e / d) Pssaros: / a a o /
e) Ditado: / i a o/ f) rvore: / a o e/
g) Carros: / a o / h) Banheiro: / a ei o/
i) Almirante: /a i a e/ j) Campos: / a o /








TEXTO 2 - complementar



Oposio e variao. Ambiente fonolgico ou
contexto. Sons foneticamente semelhantes. Pares
mnimos. Pares anlogos. Distribuio
complementar. Neutralizao. Variao livre.
Overlapping fonolgico.


CAGLIARI, Luiz Carlos. Anlise Fonolgica
introduo teoria e prtica, com especial destaque
para o modelo fonmico. Campinas: Mercado de
Letras, 2002. p. 17-53.























Processos e regras fonolgicos

Regras fonolgicas

Depois de seguirmos os 5 procedimentos para anlise fonolgica, chegamos
concluso de que o portugus tem dezenove fonemas consonantais, sete fonemas
voclicos e quatro arquifonemas (consonantais). Seguem abaixo:

Fonemas consonantais: /p/, /b/, /t/, /d/, /k/, /g/, /I/, /v/, /s/, /z/, /j/, //,
/h/, /m/, /n/, //, /I/, //, /r/.
Arquifonemas (consonantais): /R/, /S/, /l/, /N/
Fonemas voclicos: /i/, /c/, /c/, /a/, /5/, /o/, /u/.

Vimos que esses fonemas relacionam-se aos sons (fones) de diversas maneiras. Alguns
fonemas sempre ocorrem como representao abstrata do mesmo som (ex.: /p/ [p]).
Outros fonemas tm alofones em distribuio complementar (ex.: /t/ [t] ou [tj]).
Outros esto em variao livre (ex.: // [] ou [l']). Outros sofrem processos de
neutralizao (ex.: /e/ [e] ou [c] em slaba pr-tnica). H, ainda, os que esto em
processo de sobreposio alofnica (ex.: /i/ [i] ou /e/ [i]. Cada um desses
processos vistos pode ser descrito como uma regra fonolgica. So os processos
fonolgicos, que diferem de falar para falar (embora a fonologia seja a mesma, as
regras aplicadas so diferentes para cada variedade, da termos pronncias diferentes
para a mesma palavra). Seguem abaixo as notaes das regras fonolgicas mais
comuns no portugus brasileiro. Algumas esto com o falar identificado, por serem
especficas.

1) Regra de palatalizao dos fonemas /t/ e /d/ ocorre em muitos falares do
Brasil, mas no ocorre em grande parte da regio nordeste, em alguns falares paulistas
ou do sul e no ocorre no portugus europeu ou de outros pases (que tm uma grande
influncia do falar europeu).

[tjj/ __ i i i
/t/
[tj nda
/'tiNta/ ['tjitn]


/'tapa/ ['tapn]
[dj/ __ i i i
/d/
[dj nda
/'aRde/ ['andi]


/'kuadro/ ['koadro]

Observao: em alguns falares do portugus brasileiro ocorre a palatalizao em outros
contextos. Veja os dados abaixo:


2) Regra de vozeamento dos arquifonemas /R/ e /S/ em vrios falares, quando h
realizao de fricativas em final de slaba para os arquifonemas /R/ e /S/, ocorre o
vozeamento quando ao arquifonema se segue uma consoante vozeada. Pode ocorrer,
no caso do vozeamento do arquifonema /S/, a realizao como [s] nos dialetos no-
chiantes (Minas e So Paulo, por exemplo) ou a realizao como /j/, nos dialetos
chiantes (Rio de Janeiro e Portugal, por exemplo).
[hj/ __ C
/R/
[ - voz ]

[nj __ C

[ + voz ]

/'aRpa/ ['ahpn]


/'aRma/ ['anmn]
[sj/ __ C
/S/
[ - voz ]

[zj __ C

[ + voz ]

/'kaSka/ ['kaskn] ou ['kajkn]


/'meSmo/ ['mczmo] ou ['mcmo]



3) Regra de vocalizao do arquifonema /l/ o arquifonema /l/, presente em final
de slaba, se vocaliza na pronncia da maioria dos dialetos brasileiros. S ocorre como
consoante (mesmo assim velarizada [l]) em alguns falares do Sul do Brasil e nos
falares de pessoas mais velhas. Ocorre velarizado ou alveolar em Portugal e em outros
pases de lngua portuguesa.

/l/ [o ]/ ___ . /'sal/ ['sao ], em contraste com ['saI ] e ['saIj

4) Regra de retroflexo do arquifonema /R/ em posio final de slaba o
arquifonema /R/ produzido como retroflexo em alguns falares do Brasil. Esses falares
so, por vezes, denominados de caipiras, j que o retroflexo assim denominado no
senso comum. uma pronncia muito ocorrente no interior de So Paulo, sul de
Minas, entre outras localidades.

/R/ []/ __ . /'maR/ ['ma]

5) Regra de nasalidade da vogal em qualquer dialeto a presena de uma vogal
seguida de arquifonema /N/ resulta na realizao de uma vogal nasal.

/vN/ [v] /'poNta/ ['potn]

6) Regra de nasalizao da vogal em alguns dialetos, a vogal tnica seguida de
consoante nasal se torna nasalizada. Em outros dialetos no h nasalizao. Em outros,
h nasalizao de quaisquer vogais seguidas de consoante nasal, mesmo as pr-tnicas
ou ps-tnicas.

/'v.C/ [v] /'tema/ ['temn] ; /'fome/ ['fomi] ~ ['f5mi]; /ka'mada/
[kn'madn] ~ [ka'madn]
[+nas]

7) Regra de rebaixamento voclico em alguns falares, as mdias altas pr-tnicas
podem se realizar como mdias-baixas, por vezes motivadas por uma tnica mdia-
baixa, por vezes por outras motivaes. Ser exemplificado aqui o rebaixamento
motivado pela presena de uma vogal mdia-baixa na tnica.

/ v . 'v/ [ v . 'v] /pe'tcka/ [pc'tckn]; /ko'lcga/ [k5'Icgnj

[+md.] [+md.] [+md.] [+md.]

alta baixa baixa baixa

8) Relaxamento de vogais ps-tnicas na maior parte dos falares as vogais ps-
tnicas se reduzem a vogais relaxadas, sem tenso articulatria.

/'v . v/ ['v . v] /'kaza/ ['kazn]; /m5le/ ['m5li]; /'todo
[+tens.] [-tens.]
/'uri/ (subst.) ['uri]; /'onuS/ ['o nos]

9) Ditongao algumas vogais podem ser produzidas como ditongos,
principalmente se esto em slaba tnica final, seguida de consoantes fricativas como
[s], [j] (vindas do arquifonema /S/). Isso ocorre com mais frequncia em alguns falares
e com menos frequncia em outros, ou pode no ocorrer em alguns falares.

/'vS/ ['vvs] /'faS/ ['fai s]; /'treS/ ['trci jj
10) Monotongao contrariamente ao processo da ditongao, s vezes dois
fonemas voclicos, que deveriam se realizar foneticamente como ditongo, se realizam
como monotongo. Isso ocorre com os grupos /ai/ e /ei/ quando seguidos por /r/, /j/ ou
//, ou com o grupo /ou/ antes de /r/, entre outras situaes. Como na monotongao, o
fenmeno pode ser mais ocorrente em alguns dialetos e no em outros.

/vv/ [v] /'kaija/ ['kajnj; /'feira/ ['Icrnj; /'touro/ ['toroj;

A partir das regras vistas acima, d exemplos de palavras, retiradas do texto abaixo,
que podem sofrer tais processos, indicando se o processo o mesmo ou diferente
para falares distintos.

Porca gorda - Por que as pessoas acima do peso nos incomodam tanto? (ELIANE BRUM)
Assisti Gorda, pea teatral em cartaz no Teatro Procpio Ferreira, em So Paulo. Ri muito. Em
certo momento, meu riso ficou triste. Eu estava triste. No pela gorda da pea, mas por me reconhecer
no preconceito contra ela. No final, chorei.
Este o enredo. Helena e Tony se conhecem num restaurante. Ela gorda. No gordinha. Gorda
mesmo. Helena vivida com muita competncia pela atriz Fabiana Karla, de Zorra Total (TV Globo).
Segundo a sinopse oficial, a personagem est 30 quilos acima do peso. Se compararmos com uma das
modelos da moda, deve estar uns 50. Tony (o timo Michel Bercovitch) gosta dela. Ela inteligente,
divertida, sensual. Bonita. Helena gosta dele. Os dois se apaixonam. Mas, como um cara jovem, bem
sucedido, MAGRO e disputado pelas mulheres MAGRAS pode escolher uma gorda, amar uma gorda, ser
feliz com uma gorda?
A reao social diante da verso de amor impossvel da nossa poca protagonizada por Caco
(Mouhamed Harfouch), amigo e colega de trabalho de Tony, e por Joana (Flvia Rubim), sua ex gostosa,
cujo maior temor da vida engordar. So eles que representam, no enredo e no palco, pessoas como
ns sempre menos magras do que gostariam, magras o suficiente para no serem chamadas de
gordas na rua.
O texto do americano Neil Labute inteligente, rpido, fatal. Rimos muito. Primeiro, com ela. Helena
uma mulher bem-humorada. Como muitos gordos, defende-se fazendo piadas sobre seu tamanho. A
velha regra: adiante-se, ria de si mesmo, antes que os outros o faam com a crueldade habitual. Se
perder o timing, no acuse o golpe ou nunca mais o deixaro em paz.
<http://revistaepoca.globo.com/Revista/Epoca/0,,EMI128156-15230,00-PORCA+GORDA.html>


Exerccios de fonologia

1- Numere os procedimentos da anlise fonolgica listados abaixo, dando a ordem em que devem
ser executados.
___ Analisar se os SFS esto em distribuio complementar
___ Fazer o inventrio fonolgico da lngua.
___ Encontrar pares mnimos.
___ Separar os pares de sons foneticamente semelhantes.
___ Encontrar pares anlogos.
___ Fazer o inventrio fontico da lngua.
___ Verificar a existncia de variao livre.
___ Verificar se h processos fonolgicos, como a neutralizao, que determinam arquifonemas.

2- Dentro da anlise fonolgica, so procedimentos necessrios para encontrar fonemas ou alofones,
EXCETO:
a) fazer transcrio fontica dos dados
b) verificar sons em distribuio complementar
c) levantar pares mnimos do sistema
d) ver se h processos de neutralizao

3- Marque a alternativa que traz uma afirmao verdadeira.
a) Uma lngua tem mais sons que fonemas.
b) Fontica e fonologia so cincias que estudam o mesmo objeto: os sons da fala.
c) A descrio fonolgica de uma lngua serve para se entender como as palavras so formadas a partir
de seus sons.
d) Regras fonolgicas so processos que descrevem a realizao de dois alofones de um mesmo
fonema.

4- Classifique as afirmaes como verdadeiras ou falsas e, a partir disso, marque a alternativa correta.
I- A fonologia tem por objetivo estudar os sons da lngua e como eles funcionam nos sistemas
lingusticos.
II- A distribuio complementar um processo de identificao de alofones de um mesmo fonema, j que
os dois sons nela envolvidos cumprem a mesma funo no sistema sonoro.
So verdadeiras:
a) apenas I c) I e II
b) apenas II d) nenhuma delas

5- Assinale a alternativa que define corretamente o processo de sobreposio alofnica.
a) so dois fonemas que, em alguns ambientes contrastam, em outro perdem o contraste.
b) um alofone que pode pertencer a diferentes fonemas
c) so dois alofones que ocorrem em variao livre
d) so dois fonemas que se dividem em ocorrncia, um est onde o outro no est e vice-versa.


6- Qual das opes abaixo apresenta uma premissa da anlise fonolgica?
a) Os sons tendem a flutuar
b) Sistemas sonoros sempre apresentam simetrias fonticas.
c) Sequncias caractersticas de sons exercem presso estrutural na interpretao de fonemas e
alofones
d) Os sons tendem a ser modificados de acordo com pronncias de pessoas de diferentes
lugares.

|trns'krevnIonolajika'metju'testua'ba ju]
Menino sem nome ainda, no te prometo nada. No sei se ters infncia: brinquedos, quintal,
monte de areia, fruta verde, casca de rvore, passarinho, poro de fantasmas, formigas em fila,
beira de rio, caco de vidro, p machucado. O mundo de hoje, tal como o estou vendo da janela do
meu apartamento, desconfio que te reserva para a infncia um miraculoso aparelho de brincar. Ou
apenas uma eterna garrafa de coca-cola e um delicioso chica-bom. Aceita, menino, esses
inofensivos divertimentos. Qualquer que seja a tua infncia, conquista-a, que te abeno.

|'para'kadn'hcqrnIono'lajknkolo'kada'ba ju/'de'ue'zepluhetji'radu
datrnskri'snu'Ietnnuezeh'sisunteri'oh]

[hj/ __.C
/R/
[ - voz ]

[nj/ __.C

[ + voz ]


[sj/ __.C
/S/
[ - voz ]

[zj/ __.C

[ + voz ]

[tjj/__i i i
/t/
[tj / nda
[dj/__i i i
/d/
[dj / nda

/vN/ [ v ]

/'v. C/ ['v ]

[+nas]

| baze'ndusnusis'temnso'narudupohtu'qes/'de'u mnpu'siveu trn skri'sn u
Iono'lajkn'u mntrn skri'sn u ohtoqraIkndns'Iausnspa'lavrnza'ba ju]

[jaIun'disij [pi'cmnj
[agripi'r5j [trivo'ch
['IuIibnj [mcnza'tjij
[jiIo'ripoInj ['pogoj
[cgazo'Iahj [asc'pitjisj






|djiaria'metj]

['nndo 'hcis/ i'tchprctji/ ma'rizn'motjij

['parn ka'Iarn 'hisinoj ['parn 'hopn 'o moj
['parn 'Iogn j ['parn di'Iisci j kaokuIa'dornj
['paro pi'nco nn 'Ionn j ['parn a 'ncgnj
['parn pu'Iarn Iito'raoj ['parn tch 'potn j
['paro pa'ra iu 'Iatcksj ['parn pa'ran nn pn'pIon j
['parn tra'zcrn 'omci j ['para i'bcrinj
['parno da 'noivn manzi'pn j ['paro a'didnzo nasio 'nao j
['paro oo'tono n 'Ion j ['parn dn 'so brn 'goandn's5o j
['parn 'todnzaj disio'narioj ['parn ki Ii'kci 'protnj j
['parn 'Iron madri'gao j [ bri'kan na gn'gohn 'doi jj
['parn Ia'zcr'umn 'b5bsj ['parn bc'bcr'umn 'k5kn j
['parn 'umn 'sopn 'grao jj ['parn a 'Ia nn 'h5sn du'zctozi 'vootsj
['parn 'hodn ka'Icj ['parn Ii'parn 'Iooza j
['parno dn 'mosn paIa'dahj ['parn 'umn 'v5i 'hoo kn ohtc'In j
['para 'ko'hojn j ['para vcn'Ioj
['parn 'scn 'm5dn j ['para 'h5zn tc po'radnj
['paraomc'tarn 'sabndoj ['parn a 'knmn di 'm5In j
['parn 'bci a 'p5htn kadi'adoj ['parn ki 'scnvin 'vooki'vagc i j
['parn a'k5ndn 'baodj ['para 'Ictrn 't5htn j
['para 'mai'n5vn a'voj ['parn o 'din di 'pr5vn j
['para pi'p5kn ba'ruoj ['parn 'kci si izo'pohj
['parn Ic'vannn ij'k5In j ['parn u di 'I5ogn namo'radoj
['paro aoto'm5vco ki 'gi joj ['parn Ic'jar'umn a'p5jtn j
['parn ko'p5htn 'bridij ['parn a mu'ch ki a'b5htn j
['parn hcj'p5jtn 'vidio'vchsoj ['parn ijko'crn u di a'ij
['para mi'ninn ki'g5ndn j ['parn dni'z5hkns 'krio j
['paro tcIc'Ioni ki j ['para 'Ia nn 'p5snj
['parn 'mczn 'sch 'p5jtnj ['parn vo'sc o ki 'g5jtn diaria'mc i tj j















|IotoqraIin] |qaukastn]

[covoscn5zdoisj
[akincstjitchasoabcirnmahj
[os5oavaikaidoioscooahj
[parcsiakopaarakondomahj
[vosctcikirib5rnatandikaij
[cikorisidisIaiziskurcscoj
[os5okaionomah/ iakcInIuisj
[Iaibaijusiascdcoj
[voscicoj

[covoscn5zdoisj
[soziosncstjibaramciaIusj
[iumngrndiIunsaiodomahj
[parcsikicstjibahavaiIcjahj
[iascpriumnknsnoparnkotahj
[akcInvcaist5rindiudczcuj
[kitodnznsknsostciprakotahj
[ivcioakcIibcioj
[akcIibcioj


Pelos ares
Adriana Calcanhotto
No lhe peo nada [ 'nno I'i 'pcso 'nadn j
Mas se acaso voc perguntar [ 'maisi a'kazo vo'sc pc gu'ta j / e uN a /
Por voc no h o que eu no faa [ 'pu vo'sc 'nno a o 'kico 'nno 'Iasaj / o /
Guardo inteira em mim [ 'goa doi 'tcirn i'mij / ua o/
A casa que mandei [ a 'kazn ki mn'dcij
Um dia pelos ares [ u 'din 'pcIo 'ari j / e o a e /
E a reconstruo em todos os detalhes [ ia hcko 'truo i 'todo o dc'taI'i j
/ e oN uo o o o e a e /
Intactos e implacveis [ i'takito i i pIa'kavci j
/ iN a o iN a a ei /
Eis aqui [ ci a'kij / ei /
Bicicleta, planta, cu [ bisi'kIctn 'pIntn 'scoj
Estante cama e eu [ i 'tntji 'knmn 'icoj / e aN e/
Logo estar ['I5goi ta'raj / e a a /
Tudo no seu lugar ['tudo no 'sco Iu'ga j / u a /
Eis aqui [ ci a'kij / ei /
Chocolate, gato, cho [joko'Iatji 'gato 'jnoj
Espelho, luz, calo ['i 'pco 'Iui kao'sno j / e e o u /
No seu lugar ['no 'sco Iu'ga j / u a /
Pra ver voc chegar ['pra 'vc vo'sc jc'ga j / e e a /




Transcrio ortogrfica Transcrio fontica Transcrio fonolgica
Bem Leve
(Marisa Monte e Arnaldo Antunes)

Bem leve leve releve ..............................
quem pouse a pele .................................
em cima de madeira ................................
beira beira quem dera ..............................
mera mera cadeira ...................................
mas breve breve revele ..........................
vele vele quem pese ................................
dos ps a caveira ....................................
Dali da beira uma palavra cai ...................
no cho/ caixo dessa maneira ................
Uma palavra de madeira em ...................
cada mo/ Imbuia, Cerejeira .....................
Jacarand, Peroba, Pinho, Jatob ..........
Cabreva, Garapera ...............................
Uma palavra de madeira cai ....................
no cho/ caixo dessa maneira ................

['bci 'Icvij
[ma'rizn'motji i an'naodon'tunisj
[ j
['kci'pozin'pcIij ............................
['ci'simndima'dcrnj ...................
[ j
['mcrn'mcrnka'dcrnj ...................
['ma'brcvi'brcvihc'vcIij ............
['vcIi'vcIi'kci'pczij ......................
[ j
[da'Iidn'bcrn'umnpa'Iavrn'kai .....
[no'jno// kai'jno'dcsnma'ncrnj ....
[ j
'kadn'mno// i'buinscrc'crnj ......
[akarn'dapc'r5bn'pi oato'baj ...
[ka'briuvngara'pcrnj ...................
[ j
[ j

/'bcN'Icvc/
/ma'riza'moNtc c aR'naIdoaN'tuncS/
/ 'bcN 'Icvc 'Icvc hc'Icvc /
/ /
/ /
/ /
/ /
/ /
/ /
/ /
/da'Ii da 'bcira uma pa'Iavra 'kai/
/no 'jaNo/ kai'jaNo 'dcsa ma'ncira/
/ /
/ /
/ /
/ /
/ /
/ /


|a'mohdj'i dju] |'bctu'qcdjs] /a'moR de 'iNdio/ /'bcto 'qcdeS/
['tudoki'm5vi'csa'gradoj / 'tudo o ke 'm5ve /
[ihc'm5vinzmo'tnnsj / e aS moN'taaS/
['ko'todokui'dado'mcoa'mohj / 'todo o kui'dado 'meu a'moR/
[ i'konton'jnman'dchj / eN'kuaNto a 'jama /
['todo'din'tji'vchpa'sahj / 'todo 'dia te pa'saR/
['tudovi'vcra'tco'Iadoj / 'tudo a 'teu 'lado/
['koo'ahkodnpro'mcsnj / 'koN o 'aRko da /
[noa'zuopi'tadopradu'rahj / no piN'tado pra du'raR/
[a'bcnIa'zcdo'mcoj / a'bea fa'zeNdo o /
['vaIio'tcpoki'nnovu'ooj / 'vale o ke 'naNo vo'ou/
[ais'trcInka'iodo'scoj / a eS'trela ka'iu do /
[opi'didokisipc'sooj / o ke se peN'sou/
[odis'tjinokisiku'prioj / o deS'tino ke se /
[disc'tjih'scoka'Iori'sch'todoj / de 'seu ka'loR e 'seR 'todo/
['todo'din'cdivi'vchj / 'todo 'dia 'c de /
['para'scro'ki'Iori'sch'tudoj / 'seR o ke 'foR e 'seR 'tudo/
['si'todoa'mo'rcsa'gradoj / 'siN 'todo a'moR sa'grado/
[ io'Irutodotra'baoj / e o 'fruto do /
['c'mais/ kisa'grado'mcoa'mohj / 'c ke sa'grado 'meu a'moR/
[a'masnki'Iazo'pnoj / a 'masa ke o 'paNo/
['vaIin'Iuzdo'scosu'5hj / a 'luS do 'seu su'5R/
['Icbrnkio'sono'csa'gradoj / 'leNbra ke o 'c sa'grado/
[ iaIi'mctndi5ri'zotjisj / e de ori'zoNteS/
[o'tcpoak5n'dadodvi'vchj / o 'teNpo akoR'dado de /
[noi'vcnnotjiprotc'chj / no te pote'eR/
[novc'rnosa'ihprnpcs'kahj / no ve'raNo sa'iR 'pra /
[nooo'tonotjikoc'schj / no te koe'seR/
[prima'vcrnpo'dcngos'tahj / pima'vcra goS'taR/
[noij'tjiomidchc'tchj / no me dehe'tcR/
['prann'juvn/ dn'sarin'danutoj / 'pra na 'juva e aN'daR 'uNto/
[odis'tjinokisiku'prioj / o deS'tino ke se /
[disc'tjih'scoka'Iori'sch'todoj / de seu ka'loR e 'seR 'todo/

Complete a transcrio fontica da msica abaixo com o que se pede esquerda. Em seguida,
transcreva fonologicamente as palavras grifadas na transcrio fontica.

|'snpn] - |ka'tnnu ve'lozu] /'saNpa/ /kae'tano ve'lozo/
[aogumnkoizakotcsinomcok5rasnoj ______________________
[kis5kondokruzn ipirngi aavcnidnsno onoj ______________________
[ckikondocojcgci purakiconadnitcdij ______________________
[dadurnpoczinkokrctnditunziskinnsj ______________________
[dndizcIcgnsi ndiskrctnditunzmininnsj ______________________
[a'idn'nnoa'vin'parn'mi'hita'Iij ______________________
[a'tun'maisko'pIctntradu'snoj ______________________
[ao'guma'koizako'tcsino'mcok5ra'snoj ______________________
[ki's5'kondo'kruznipi'rngiavc'nidn'sno'onoj ______________________
['kondocotjika'rci'Irctjin'Irctji'nno'vio'mco'hostoj ______________________
[jn'mcidi'mao'gostooki'vidi'mao'gosto'mao'gojtoj ______________________
['ckinah'sizo'ajn'Iciooki'nno'cis'pcoj ______________________
[ia'mctjiapa'v5rnokia'idn'nno'c'mczmo'vcoj ______________________
['nadndoki'nno'crn'ntjis'kondo'nno'somozmu'tntjisj ______________________
[i'Iojtji udi'Iisio o'mcsoa'Ias o i'nno o'csoj ______________________
[i' ci'vci'dio ro'sooIc'Iidisi' adij ______________________
[a' rcdidi' rcsnnja'mahtjidihcaIi' adij ______________________
[poh i'cizoa'vcso oa'vcso oa'vcso oa'vcsoj ______________________
[do'po o5pri'midonn ' iIn nn ' iIn a' cIn j ______________________
[dn' o ndn'grnnnki'c giidi 'tr5i'koi n 'bcIn j ______________________
[dn' cin u'ma nki' 5biapa'gndon i 'trcIn j ______________________
['c 'vc s n' h'tc spo'ctnzd 'kn p z s'pasosj ______________________
['t nz5I 's nnd IIo'rcstns'tc z'dc z zdn'j vnj ______________________
[pnna'mcr knzd 'aIr knz 't5p kns't m I d 'sn baj ______________________
['ma sp 's vc 'nov k 'Iob d z 'b j ______________________
[ ioz' 5vozbain ospasci'no n'tunga'roonj ______________________
[ i' 5vozbain ostji'p5dcikuh'tjin' u n'boonj ______________________


Retire, da msica, exemplos de palavras que ilustrem as regras fonolgicas abaixo:


[hj/ __ C
/R/
[ - voz ]

[nj __ C

[ + voz ]


/_________/

/_________/

[_________]

[_________]

[sj/ __ C
/S/
[ - voz ]

[zj __ C

[ + voz ]


/_________/

/_________/

[_________]

[_________]



[tjj/__i i i
/t/
[tj nda

/_________/

/_________/

[_________]

[_________]

[dj/__i i i
/d/
[dj nda

/_________/

/_________/

[_________]

[_________]



/VN/ [ v ]

/_________/


[_________]

/'V. C/ [' v ]

[+nas]

/_________/

[_________]

acentos
nasalidade
sinal de
no-silbico
(ditongos)
oclusivas
fricativas
vogais
altas
consoantes
nasais

Você também pode gostar